Marnixring Denderend Land Zonnegem Natuurhistorische

Een groot gedeelte van Zonnegem was eigendom van de abdij van Drongen, wandeling Vlierzele Een aantal goederen werden geschonken door Iwein van Aalst in 1246. Zonnegem behoorde net zoals , , Cothem tot de “„s gra- vens propre dorpen”. Deze dorpen lagen onder het onmiddellijk gezag van de graaf van Vlaanderen, en waren in een vierschaar verenigd. Bij een openbare verkoop in 1664 werd gans de heerlijkheid openbaar verkocht. Na een paar keer van eigenaar te veranderen komt de heerlijkheid voor het laatst in handen van Jan Frans Dierickx voorzitter van de Raad van Vlaan- deren, hij overleed in 1798. Nadien werd het gestolen door de Franse imperialisten.

De kerk van Zonnegem

Iwein van Aalst, heer van Aalst en Drongen schonk aan de Norbertijnen van Drongen de villa “Goed ten Brempt” zo‟n 60 ha groot. De abdij verwerft nog meer gronden, meer Kring dan 100 ha, in 1173 schenkt de bisschop van Kamerijk het altare ( = de kerk ) aan de kloosterlingen. Gedurende meer dan 700 jaar zullen de Norbertijnen de tiendenrechten in- nen in Zonnegem.

noorden Dorst

Ik ben aan het einde van mijn latijn gekomen aan alles komt een ein- de. Eén van de werken van barmhartigheid is de dorstigen laven. Wel dit gaan we ook doen! Hopelijk hebben jullie genoten van de wande- ling en, dat was toch de bedoeling toch nog iets opgestoken. Bij deze wandeling gaan we op zoek naar de officiële benaming van de wegeltjes. We doen een aantal historische plaatsen aan die een zekere rol van betekenis gespeeld hebben in het Land van Aalst. We hebben 23 naambordjes gemaakt. In elk wegeltje hangt er een straatnaambordje. Het is nu de bedoeling de straatnamen in de juiste volgorde volgens het parcours op dit foldertje te note- Eric van den Driessche 4 augustus 2013 ren. Kijk goed naar de omgeving want er zijn fotovragen bij! Steenbergstraat 1.

2. Steenberg hierbij hebben we het over de steenader die gaat van Balegem, sint Lievens Houtem, Vlierzele, Zonnegem, Bambrugge, Lede, tot in Hofstade. De bovengehaalde 3. rotsblokken werd de witte Vlaamse Arduin genoemd.

4. De vijvers

5. De abdij van Drongen had in Zonnegem meer dan 100 ha eigendom en bestond uit ak- kerland, bossen, weiden, en vijvers. De vijvers werden gebruikt om vis te kweken. De 6. paters hadden door hun vele vasten en onthoudingsdagen massa‟s vis nodig. Op gere-

7.

8.

9.

10

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19. gelde tijdstippen van het jaar moest Zonnegem vis leveren. Maar bij elke levering mocht de pastoor er twee voor hem houden. 20. Er zijn vijf vijvers: “de kerrevijver”(1.8 ha) , de “Sonneghemvijver”(1.67 ha) twee “hossevijvers “ (0.77 21. ha,en 0.80 ha ) , de hullevijver ( 1.2 ha ) en de “ cuerevijver “ (0.67 ha). De vijvers zullen eind 18de eeuw verlanden

22.

23. Hul Fotovraag: plaats de naam van de weg waar de foto geno- men is Hul of Hil betent heuvel en vanaf hier moet je Zonnegem zien. Bij mooi weer kan men tot 35 kerktorens waarnemen. Haaltert,Heldergem, Mere, Erpe, , Erondgem, Burst, Bambrugge, Vlierzele, Wetteren, … Er wordt gewag gemaakt dat deze weg de vroegere Romeinse heirweg was tussen As- ka, Ascanium en Velzeke zo naar Kamerrijk Heet

Heet is de oude schrijfwijze voor heide. Vanwaar komt die naam? Koutertoponiemen komen voor rond de onmiddellijke omgeving van de nederzet- tingen van de St Baafs abdij. Veldtoponiemen liggen verspreid en associatie met andere bewo- ningskernen. Deze velden liggen doorgaans op goed gedraineerde gronden. Heide toponiemen liggen in het zuiden van Vlierzele en zijn beperkt qua oppervlakte. Deze gronden hebben een ge- stoorde waterhuishouding, door een kleilaag op geringe diepte. Pollenonderzoek heeft erop gewezen dat er de gewone gewassen groeiden maar dat Ericaceae niet in grote mate aanwezig was. Dus deze heide moet gezien worden als een extensief gebruikte zone, dus een landbouwgebied met weinig arbeid maar ook met een lagere opbrenst. Dit werd door de bevolking heide genoemd alhoewel er nooit heide gegroeid heeft. De grot De Pastorie De grot of de rots van Vlierzele bevindt zich in een uniek natuurkader gelegen in het cen- Het concilie van Trente verplichte elke pastoor die zondag trum van Vlierzele. onderricht moest geven de parochie te bewonen. Dit werd de” Honderden mensen uit de omliggende gemeenten bezoeken jaarlijks de 'Rots'. Vooral priesteragie” of ”cuerehuys” genoemd. In Zonnegem heeft in gedurende de meimaand, O.L.Heer Hemelvaart met de 'kaarskensprocessie' en het tal- de dertiende eeuw aan de kerk een eerste pastorie gestaan. rijkst op Sacramentsdag wanneer de jaarlijkse Rotsenommegang plaatsvindt. Tijdens de godsdienstperikelen van de zestiende eeuw bleef ze leeg staan daar de priesters vijf parochies bedienden en meestal in St Lievens Houtem verbleven. De Van bij het begin van de oprichting was men in de streek vol lof over de grot, in de kran- tweede pastorie komt er in 1617 en stond op de binnenkoer van de derde en huidige ten van dat moment beweerde men dat er weinig of geen verschil bestond tussen de origi- die in 1858 gebouwd werd nele grot in Lourdes en de grot in Vlierzele. De oude Maria-grot, in de volksmond 'de Vlier- Sint Nikolaas Van Tolentijn zeelse rotse' is toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes en werd in 1875 door Pas- toor Anseau en onderpastoor Lauwereys gebouwd in Waalse natuursteen. Aan de zuidelij- Hoe de Heilige Nikolaas van Tolentijn oorspronkelijk hier aanbeden werd ke kant is er een preekstoel aangebracht en aan de noordelijke kant is een crypte ge- weet men niet. Men veronderstelt dat deze aanroepen werd in de 19de bouwd waarin de bedevaarders hun offerkaarsen laten branden. Voor de grot is een plein eeuw toen de streek geteisterd werd door besmettelijke ziektes onder het met een vijftiental bidbanken. Tegenover de grot ligt een bos dat in 1954 gedeeltelijk vee. werd gerooid en waar, onder impuls van toenmalig Pastoor Sabot, zeven bakstenen kapel- letjes werden gebouwd waar hij de zeven blijdschappen van Maria liet in beitelen.

In de pastorietuin staat ook een eigenaardige boom of eerder een struik: de paternosterboom. Het zou hier gaan over de kralenboom . Het Hemelrijkbos Melia azedarach (Indische sering, paternosterboom, kralenboom). De vruchtjes zijn mooie goudgele ovale bolletjes van 1,5cm bij 1cm. Ze Merk op dat de bomen op smalle stroken staan en langs weerszijden er grachten zijn, zien er best smakelijk uit, maar zijn giftig. Ze blijven na het uitvallen deze manier van planten noemt men rabatten. Rabatten zijn opgehoogde plantstroken van de bladeren nog lang aan de boom hangen. Er is één zaadje per voor bomen in natte gebieden. Het ophogen van de 'bedden' waarop de bomen moeten vrucht. Ideaal om paternosters van te maken. worden geplant gebeurt met grond die vrijkomt bij het graven van waterafvoerende greppels. De bomen Ook is er een bron in Vlierzele. Ze noemen deze bron de “puitenput” want winter en zomer staan daardoor hoger en profiteren van de relatieve zijn er kikkers in te vinden. De kikkers geraken er in maar niet meer uit. Het water van de droogheid van de groeiplaats. De breedte van het bed bron is gezegend en wordt gebruikt om de bloemen te gieten aan de grot. hangt af van de vochtigheid van de locatie en de boom- keuze en varieert van twee tot tien meter. Vaak is de grond op de locaties waar rabatten liggen enigszins Vlierzele kleiig. Rabatten worden zowel toegepast in boom- gaarden als bij productiebossen (populieren, Vlierzele was een van de eerste bezittingen van de Sint-Baafsabdij te Gent. In een naaldhout) en grienden. Wanneer het rabattensysteem is uitgevonden is niet bekend, charter van 11 oktober 804 gaat Karel de Kale de bezittingen van de abdij opsommen maar het komt al voor in een schoolboek uit 1799, dus het zal ouder zijn. Het principe onder andere “ in villa Flithersala cum omnibus que ibidem pertincre nosmutur.”Een van de rabatten werd ook nog toegepast in de 20ste eeuw. eeuw later was de abdij dan in het bezit gekomen van zoals blijkt uit een akte van 14 januari 976 en Bij de wandeling passeren we 't Wijmenierke : tot net voor de 2de wereldoorlog werden schenkt Keizer Otto II een aan de bosjes elk jaar de wijmen (wilgentenen) openbaar verkocht die daar in de omge- aantal goederen terug aan ving werden gekweekt. Mandenvlechters kwamen erop af om hun voorraad in te slaan. de St Baafsabdij waaronder Vandaar de oorsprong van de naam Wijmenier (kweekplaats van wijmen op de drassige Papegem. “ …. villam Fli- ondergrond). thersele cum ecclesia et omnibus apendiciis et Papingehem, et Bavinge- Luikerveld, Haelveld,Catveld, galgenveld,... hem, …. “ Gans het landbouwareaal dat ontstond in de dertiende eeuw is blijven bestaan tot de Papegem en Vlierzele wer- moderne ingrepen. De boscomplexen die nu nog bestaan, hebben vroeger ook bestaan den door de Sint-Baafsabdij en waren heel waarschijnlijk zelfs nog groter. Het resterende bos op slechte gronden uitgebouwd als volwaardige (wastinae) werd gebruikt om de dieren te laten grazen, degradeerde en werd door de landbouwondernemingen, bevolking als heide benoemd alhoewel er nooit heide gegroeid heeft ( heye , nederhey). door het aanleggen van kouters. In Papegem zijn er drie , de Hofkouter of Papegem- De landbouw breidde verder en verder uit rond de nederzettingen die werden aangeduid kouter, de Kapellekouter, en de Hoogkouter. In Vlierzele is er de Kruiskouter met in de met veldtoponiemen ( groot schoofveld, sonneghem veld, blootveld, catveld, bogaerts- onmiddellijke omgeving van het hof de Groten Driesch en de Vorten Driesch, wat eens veld, bankveld, Haelveld…). Naast het ontstaan van de akkercomplexen ontstaan er ook te meer wijst op de specialisatie van de beide hoven. Papegem was gespecialiseerd in rijgehuchten aangeduid door een straattoponiem ( Oordegemsestraat, Waterstraat, gewassen en op het hof van Vlierzele was de veeteelt primair. Onafhankelijk van deze Peperstraat, Berre Burrestraat, …) Deze straten verbonden de heerlijkheden met me- twee bouwden de andere gehuchten ( Bussegem,Morelgem, Luikerveld, Uilebroek,… ) kaar. De grote wegen of drijfwegen verbonden de dorpen met mekaar , de zijdewegen hun landbouwareaal stelselmatig uit. We zien duidelijk op het plan van Popp dat er gro- of leidewegen zijn de wegen die binnen het dorp de gehuchten verbonden. De wegen te percelen zijn in de buurt van de hoven en sterk versnipperde percelen in de gehuch- waarlangs men de dries kon verlaten heten: dreef, dijk en straat. In Vlierzele zijn een ten. Zo waren er rond 1228 in Papegem 43 pachters en in Vlierzele 55 pachters die al- paar merkwaardige namen opgedoken met name Herdikensbergha (1227),De Coe met- lerlei waren moesten leveren aan de abdij, waaronder haver, gerst, rogge, kippen en te Saele (1662), „t Lijk Lindeke (1717), Ulenbroch(1227), ... een aantal denieren of duiten. Theodule Verstraeten en zijn broer Leo pastoor in Het hof van Vlierzele (polydorens hof) Stint-Blasius- Boekel waren fervente zwemmers. In de tuin van de villa in de Oordegemstraat liet Theodu- De twee eigendommen van de Sint-Baafsabdij le twee vijvers graven verbonden met elkaar . In de waren sterk gespecialiseerd. Papegem hield zomermaanden als Leo op bezoek was, kwam er het bij de landbouwgewassen, rond de hoeve altijd een zwempartij aan te pas. Het schoolhoofd liggen namelijk drie grote kouters elk een meester Haems, vond dat er iets moest gedaan wor- paar hectaren groot. Rond de grote hoeve in den voor de ontspanning van de schoolgaande jeugd. Vlierzele lag maar één kouter de In die tijd was de leuze “Mens sana in corpore sano” “kruiskouter”, maar zelfs twee driesen: de en plannen werden gemaakt voor een heus zwembad “groten dries” en de ”vortendries”. Driesen weliswaar in openlucht maar met omkleedcabines en werden gebruikt om de dieren „s nachts in veiligheid te een bijhorende kantine. In de betonnen wanden is brengen. Rond de nederzetting had men de woeste gron- 1948 gekrast, de constructiedatum. Het water van de den, wastina of gemene gronden. Overdag hoedde men de beek werd afgeleid om dan terug de beek ingestuurd dieren op deze woeste gronden, om dan ‟s avonds de die- te worden. De lengte is 30m en 4m breed, de diepte ren binnen de omheining te brengen. De meeste driesen gaat van 1m naar 1,5 m. hebben een driehoekige vorm. Veelal staan opzij de kleine Van heinde en ver kwam men zwemmen, jongens en woningen van de mensen die op het hof gingen werken en meisjes allemaal bijeen. Er ontstonden natuurlijk ver- de hoofdfunctie was gras en hooiland. Tijdens de Middel- halen over ontucht en zedeloosheid maar dat zal wel eeuwen waren de kouters omheind met een haag waarin eigen aan de tijd geweest zijn. In de jaren vijftig de toegangen, de "cautergaten", afgesloten waren met stond er buiten de wal een houten chalet die jaren- een hek. Vandaag gaat men de weiden afspannen lang gebuikt werd als horecazaak voor het zwembad dat aan de overkant van de wan- met prikkeldraad of iets dergelijks, vroeger gebeurde delweg lag. Een getuige spreekt: “ Als kleine jongen maakte ik er begin de jaren vijftig het omgekeerde men ging de akkers uitspannen. Het grote zwemfeesten mee (met o.m. waterpolowedstrijden)”. De traditie van die feesten akkerland beschermen noemt men “ heimen “ of ging snel teloor nadat de toenmalige pastoor donderpreken hield over onzedige praktij- “luiken”. Tijdens de braakperiode had de boerenge- ken van onder meer wandelende en vrijende koppeltjes in badpak...” meenschap het recht op de "driesen" hout te hakken (b.v. om afrasteringen te maken), te sprokkelen en In augustus 1948 is er een groot openluchtfeest ter gelegenheid van de inhuldiging van er hun vee te laten weiden. Als we de Ferraris kaart de zwemkom. Op het feestprogramma vinden we een openluchtbal, een hondenkoers, vergelijken met de huidige toestand zien we wel wat een duivenvlucht uit Quivrain, een zwemmeting met de zwemclubs uit Gent, Aalst, Ou- veranderingen. Vroeger leek het complex groter dan denaarde verder was er nog een zakloping voor de vrouwen, een puitenkoers, een wat er nu nog rest. Op het plan van Popp mastklimming en als afsluiter een prachtig vuurwerk. hebben we te maken met een gesloten vier- De aannemers voor de zwemkom, de kleedhokjes en het woonhuis waren Alois De kantshoeve. In 1754 was het gehele com- Coensel, Richard Faes, en Georges De Rick goed voor een bedrag van 20000 frank plex 47 bunder of 60 hectare groot, zelfs groter dan het hof te Papegem. M.D.Buyssche schrijft met veel lof over het initiatief: Zondag de 11en juli laatstleden heb ik met mijn schoonbroer Kennof Henri de zwemkom van Vlierzele bezocht. Ik kan mij niet weerhouden Ued mijn hartelijke gelukwensen te sturen voor dit prachtig initia- tief! Wat een enige uitzonderlijke en kostelijke cadeau voor uw gemeente! Door die daad zal uw naam eeuwig verbonden blijven aan de geschiedenis der gemeente ! Vlier- zelenaren en veel mensen uit de omgeving zullen steeds dankbaar terug denken aan die democratische geste! Ik ook. Op het hof van Vlierzele werd de vierschaar gehouden: één maal per jaar werden de Uit een inventaris van 1764 van de wegen in Vlierzele blijkt dat de heer Diericx een bos betichten van Vlierzele, Bavegem, Letterhoutem, Smetlede, Oosterzele en Oordegem had in de buurt van het Hemelrijk. Jan Frans Xavier Diericx was de laatste voorzitter er samengeroepen. Dit jaarlijks onderzoek naar misdrijven en van de raad van Vlaanderen. In 1795 (jaar van opheffing van de Raad van Vlaanderen) overtredingen noemde men de “Waarhede van ‟t Zwarte werden de goederen van Jan Frans Xavier Diericx , raadsheer van de "Raad" door de Land”. Om de grootte van een hof aan te duiden Men sprak stad Gent verkocht. De stad was door de Franse Republiek in belasting gesteld voor men vroeger over het aantal paarden, op het hof had men 60,000 Doornikse ponden of 7,000,000 Vlaamse ponden. Misschien werden de bezit- om en bij de vijftien paarden. Maar hoeveel mensen er op zo‟n tingen van Jan Frans Xavier Diericx in Vlierzele niet verkocht want in “Den denderbo- hof werkten is moeilijk te achterhalen het waren er alleszins de, 09/01/1853; p. 4/4” verschijnt volgend bericht van een openbare verkoping door een heel pak. Stalknechten, wagenmakers, smeden, ... Het notaris De Vuyst voor de erfgenamen van de weduwe van burgraaf de Patin de Lange- was in 1850 eigendom van Felicianus de Clercq. Nadien is het eigendom geworden van mark namelijk Françoise Diericx. Het gaat hier over een Polydor De Vos en Marie Briget. In Vlierzele spreekt men ook van Polydorens hof . Het verkoop van zomaar eventjes 32 percelen gelegen in graf van beiden lag op het kerkhof aan het kruis achteraan de kerk, de zerk ligt nu op Vlierzele. De eerste koop is een weide van 83 are in het het hof zelf. Polydor had vier dochters: Julienne trouwde met Van de Sijpe, Margritte Hemelrijk. We veronderstellen dat Françoise een van de trouwde met Octaaf Clompen, Angèle die de laatste inwoonster was van het hof en Eu- nazaten is van Jan Frans Xavier Diericx genie die kloosterlinge geworden is. Tijdens de tweede wereldoorlog is de schuur afge- brand. Terwijl de Engelse soldaten er logeerden brandde ze voor een tweede keer af. Wie deze percelen dan verder koopt, kunnen we mis- Men zegt dat de tweede keer opzet was, maar gelukkig waren er de soldaten om de schien achterhalen bij notaris De Vuyst. Op het kadas- brand te blussen. Nadien werd dit gebruikt als de groententuin van Angele. terplan van Popp wordt de eigenaar aangegeven van de percelen waar nu het Hemelrijk uit bestaat, namelijk de weduwe van Emanuel Cnudde, eigenaar Gent. Van deze weduwe heb ik enkel de voor- Het Hemelrijk naam gevonden namelijk Collette die eigenaar geworden is in 1855. Een perceel dat verkocht werd door weduwe de Patin in 1853 van 85 are en 17 ca komt niet voor in de Hemel hangt waarschijnlijk samen met Middelnederlandse :” he- eigendomlijst van de weduwe Cnudde. Nadien is bijna het hele Hemelrijk eigendom melen 'omheinen, door heg of heining afscheiden. In talrijke ak- geworden van de familie Verstraeten. Domien Verstraeten was in 1870 burgemeester ten waarin een recht van overweg ter sprake komt , wordt gesp- van Vlierzele en dit gedurende 43 jaar. Nadien is zijn zoon Dr Theodule Verstraeten roken van 'behemelde' of 'gehemelde' beesten, dat zijn koeien die burgemeester geworden in 1913 na het overlijden van zijn vader. Tussen 1942 en door een muilkorf niet konden grazen terwijl ze over andermans 1944 was Leon Buyl burgemeester (eigenaar van ’t fabriek en stichter van Vlierzele veld liepen. In de buurt van het Hemelrijk ligt ook het Luikerveld , Sportief). Theodule Verstraeten wordt dan terug burgemeester in 1944 tot aan zijn wat ook een afgesloten veld betekent. In de zin van 'afgesloten dood in 1952. Hij stierf aan zijn verwondingen in Aalst na een ongeval waarbij hij met terrein' vinden we Hemelrijk in Geraardsbergen op de Ouden- zijn bromfiets onder de wielen van een kar terecht kwam. De erfgenamen Verstaete berg. Het kan ook voortkomen van het woord Hemmerik, Hemrik, Hemmerck, hetgeen verkopen dan in 1982 een groot gedeelte van het Hemelrijk aan de gemeente. Dit on- gemeenschappelijk weideland betekend. Zo zien we dat in dat woord het achtervoegsel der impuls van de milieuvereniging Hanem, die toen werkte rond de afvaldeponie in -merck duidelijk staat voor grensgebied (mark) en het voorvoegsel hem- voor woon- Vlierzele. plaats (heim) . Dit was dus een stuk woeste grond dat op de grens lag van de stad en waarop in de Middeleeuwen iedereen zijn dieren mocht laten grazen. In dezelfde con- text wordt het woord hemelen ook gebruikt voor: het leiden van dieren, voor het om- heinen door een heg of een heining om dieren in op te vangen of voor omheinde De Wal plaats. Soms vindt men Hammerik en dit is een weide in een bocht van een rivier of beek. Hemelrijk kan ook een ironisch bedoelde naam zijn, soms ontstaan als tegenstel- Deze omwalling spreekt natuurlijk tot de verbeelding en er zijn ling tot Hel. Conclusie het zal het wel een onvruchtbaar stuk grond zijn, waar men de al vele Vlierzelenaren die in het Hemelrijk op schattenjacht ge- dieren liet op grazen.Door Keizer Karel werd de Sint-Baafsabdij opgeheven, in het Sint- weest zijn. De wildste geruchten gaan de ronde, er zou een Baafsdorp in Gent werd het gebouwencomplex gesloopt en vervangen door het kasteel gestaan hebben van de graven van Vlaanderen. Op de “spanjaarden kasteel” . Hier waren de Spaanse legioenen gekazerneerd. De andere eerste kadasterplannen gemaakt door Ferraris is er helemaal eigendommen gingen over in het kapittel van Sint-Baafs, ook de eigendommen in Vlier- niets te zien van een kasteel. Op een eerdere kaart van Vlierze- zele. Dit blijft zo tot bij de Franse revolutie waarbij veel goederen verbeurd worden le (RaG kaarten &plans n°1282) wordt dit heel mooi groen in- verklaard. gekleurd. Op de Ferrariskaart blijken dit vijvers te zijn.