STUDIA I PRACE KOLEGIUM ZARZĄDZANIA I FINANSÓW ZESZYT NAUKOWY 106 Szkoła Główna Handlowa w Warszawie SKŁAD RADY NAUKOWEJ „ZESZYTÓW NAUKOWYCH” KZiF prof. dr hab. Janusz Ostaszewski – przewodniczący dr hab. Ryszard Bartkowiak, prof. SGH – vice przewodniczący prof. dr hab. inż. Jan Adamczyk dr hab. Stefan Doroszewicz, prof. SGH prof. dr hab. Jan Głuchowski prof. dr hab. Małgorzata Iwanicz-Drozdowska prof. dr hab. Jan Kaja dr hab. Jan Komorowski, prof. SGH prof. dr hab. Tomasz Michalski prof. dr hab. Zygmunt Niewiadomski prof. dr hab. Jerzy Nowakowski dr hab. Wojciech Pacho, prof. SGH dr hab. Piotr Płoszajski, prof. SGH prof. dr hab. Maria Romanowska dr hab. Anna Skowronek-Mielczarek, prof. SGH prof. dr hab. Teresa Słaby prof. dr hab. Marian Żukowski Recenzenci dr hab. Grażyna Aniszewska, prof. SGH prof. dr hab. Andrzej Fierla dr hab. Elżbieta Firlit, prof. SGH dr Marcin Liberadzki dr hab. Elżbieta Marciszewska, prof. SGH dr Andrzej Nikołajczuk dr Dorota Podedworna-Tarnowska dr hab. Krystyna Poznańska, prof. SGH prof. dr hab. Hanna Sochacka-Krysiak dr inż. Adam Śliwiński Redaktor Krystyna Kawerska Asystent techniczny Marcin Jakubiak © Copyright by Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 2011 ISSN 1234-8872 Nakład 270 egzemplarzy Opracowanie komputerowe, druk i oprawa: Dom Wydawniczy ELIPSA, ul. Inflancka 15/198, 00-189 Warszawa tel./fax (22) 635 03 01, 635 17 85, e-mail: [email protected], www.elipsa.pl SPIS TREŚCI Od Rady Naukowej . 5 CZĘŚĆ PIERWSZA ARTYKUŁY PRACOWNIKÓW NAUKOWYCH . 7 Organizacje pozarządowe jako element społeczeństwa obywatelskiego Mirosława Janoś-Kresło . 9 Aktywność innowacyjna polskich przedsiębiorstw a ich udział w procesach konkurencyjnych Teresa Taranko . 28 Formy udziału inwestorów prywatnych w rozwoju portów lotniczych – prywatyzacja i kontrakt menedżerski Bartosz Baca, Bartłomiej Gorlewski . 51 Wpływ recesji gospodarki światowej na polski rynek nieruchomości Elżbieta Gołąbeska . 63 Wybrane metody i instrumenty interwencji walutowych Carlos Jorge Lenczewski Martins . 74 Przemiany i struktura rynku franczyzy w Polsce Marta Ziółkowska . 97 CZĘŚĆ DRUGA ARTYKUŁY UCZESTNIKÓW STUDIÓW DOKTORANCKICH W KOLEGIUM ZARZĄDZANIA I FINANSÓW . 115 Złośliwe problemy jako klasa ryzykownych decyzji Agata Opolska . 117 Bankowość elektroniczna jako podstawowy i nowoczesny kanał sprzedaży oraz dystrybucji produktów finansowych Maciej Borkowski . 124 Postępowanie antydumpingowe w Unii Europejskiej na przykładzie branży obuwniczej Joanna Wojas . 144 Giełdy zakładów sportowych jako alternatywne źródło inwestycji Arkadiusz Jędraszka, Marcin Zatoń . 159 Summary . 171 OD RADY NAUKOWEJ Przekazujemy w Państwa ręce kolejny zeszyt „Studiów i Prac Kolegium Zarządzania i Finansów”. Zawiera on artykuły pracowników Kolegium oraz uczest- ników prowadzonych przez Kolegium studiów doktoranckich. Artykuły są poświęcone aktualnym zagadnieniom ekonomii, nauk o finan- sach oraz nauk o zarządzaniu. Stanowią one wynik studiów teoretycznych głęboko osadzonych w badaniach empirycznych polskiej gospodarki, a także gospodarek innych krajów, przede wszystkim członków Unii Europejskiej. Pozostajemy w przekonaniu, że przedłożone opracowania spotkają się z Pań- stwa życzliwym zainteresowaniem oraz, co byłoby szczególnie cenne, staną się przyczynkiem do polemiki i dalszych owocnych badań. Życzymy Państwu przyjemnej lektury. W imieniu Rady Naukowej – Ryszard Bartkowiak CZĘŚĆ PIERWSZA ARTYKUŁY PRACOWNIKÓW NAUKOWYCH Mirosława Janoś-Kresło Kolegium Zarządzania i Finansów Organizacje pozarządowe jako element społeczeństwa obywatelskiego 1. Wprowadzenie Historia idei społeczeństwa obywatelskiego, sięgająca czasów starożytnych, poka- zuje jej wieloznaczny charakter i odmienność interpretacji. Społeczeństwo oby- watelskie: nie jest ani kategorią samoistną, ani pierwotną, funkcjonuje bowiem od początku w nierozerwalnym zespoleniu z takimi wyprzedzającymi, bądź co najmniej wiążącymi go logicznie pojęciami, jak władza, państwo, rodzina, włas- ność, gospodarka, wolność, grupa społeczna czy wspólnota. Jest ponadto katego- rią abstrakcyjną, którą każdorazowo wypełnia różną treścią empiryczną i ożywia dopiero dany kontekst historyczny1. Nie ma jednoznacznej definicji społeczeństwa obywatelskiego. Kategoria ta odnoszona jest do pozapaństwowej aktywności obywatelskiej, do różnego rodzaju instytucji, organizacji i grup społecznych czy jednostek działających, których człon- kowie podejmują działania na rzecz realizacji dobra wspólnego. Najczęściej spo- łeczeństwo obywatelskie: pojmowane jest jako sfera dobrowolnych stowarzyszeń, organizacji, ruchów, przedsięwzięć, które kreują więzi zaufania i solidarności, służąc realizacji wielorakich celów wspólnych. Jest to przestrzeń obywatelska będąca miejscem współdziałania z innymi – sferą relacji ludzi, którzy dzięki podzielanym wartościom i postawom chętnie angażują się w działalność związaną z podejmowa- niem odpowiedzialności za wspólne sprawy2. Społeczeństwo obywatelskie jest społe- czeństwem wzajemnych relacji pomiędzy sektorami i pomiędzy nimi a obywatelami, w którym wszyscy są aktywnie zaangażowani w sprawy publiczne, (…) i gdzie każdy z osobna i wszyscy razem włączają się w pracę dla dobra publicznego3. 1 A. Lipski, Mity i rzeczywistość społeczeństwa obywatelskiego, w: Stowarzyszenia i towarzystwa a społeczeństwo obywatelskie, życie gospodarcze i przestrzeń społeczna, PTE, Katowice 2008, s. 12; zob. także: M. Grewiński, Wielosektorowa polityka społeczna. O przeobrażeniach państwa opiekuń- czego, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP, Warszawa 2009, s. 49–64. 2 D. Pietrzyk-Reeves, Filozoficzne źródła idei społeczeństwa obywatelskiego, www.pozytek.gov.pl/Esej, Spoleczenstwo..., 23 marca 2009 r. 3 L. M. Salamon, The Third Sector and Volunteering in Global Perspective, Amsterdam, The Netherlands, January 15, 2001, s. 25, www.ccss.jhu.edu/pdfs/..., 17 czerwca 2009 r. 10 Mirosława Janoś-Kresło Obywatelska aktywność grupowa, przejawiająca się w działalności różnego rodzaju wspólnot, przede wszystkim organizacji pozarządowych, wspólnot lokal- nych i samorządowych, nieformalnych grup i ruchów społecznych (np. sąsiedz- kich, subkulturowych), obok indywidualnej aktywności obywatelskiej, jest jednym z elementów demokratycznego, obywatelskiego społeczeństwa. Organizacje społe- czeństwa obywatelskiego mobilizują ludzi i wspierają na przykład tych, którzy cierpią z powodu wykluczenia i dyskryminacji społecznej, a często działają jako system wczesnego ostrzegania – czytamy w Białej Księdze na temat rządzenia4. Na szczególną uwagę zasługują w tym kontekście organizacje pozarządowe (non-profit)5 będące nieodłącznym elementem społeczeństwa obywatelskiego, sta- nowiące jeden z najważniejszych filarów jego funkcjonowania. 2. Istota działania organizacji pozarządowych Prawo do zrzeszania się należy do fundamentalnych praw człowieka, a zrzesza- nie się z innymi ma zasadnicze znaczenie dla egzystencji człowieka jako istoty społecznej. Organizacje tworzone przez samych zainteresowanych pomagają w za- spokajaniu potrzeb o różnym charakterze, których ani państwo, ani rynek nie mogą zaspokoić same przez się. To, co podkreśla się jako atuty tych organizacji to duży stopień elastyczności, reaktywności i wrażliwości w identyfikowaniu nowych potrzeb i radzenia sobie z problemami6. W Europie zainteresowanie organizacjami non-profit gwałtownie wzrosło od końca lat 70. zarówno ze strony badaczy, ośrodków akademickich, Komisji Europejskiej, jak i rządów państw, które poszukując nowych rozwiązań do reali- zacji zadań z zakresu polityki społecznej widzą możliwość świadczenia przez te organizacje usług społecznych, potencjalnego kreowania miejsc pracy, zwłaszcza dla długotrwale bezrobotnych, oraz możliwość promowania spójności społecznej. Wzrost znaczenia organizacji pozarządowych jest związany ze zmianą pozycji odbiorców usług społecznych, które to świadczenia coraz rzadziej mają charak- ter świadczeń bezwarunkowych, a także z nadzieją na większą innowacyjność w realizowaniu zadań publicznych. W sprawie statusu prawnego organizacji pozarządowych w Europie wypo- wiedział się Komitet Ministrów dla państw członkowskich, określając, z braku 4 European Governance. A White Paper, Commission of the European Communities, Brussels 25 lipca 2001 r., COM(2001) 428 final, s. 14. 5 Organizacje pozarządowe i organizacje non-profit to najczęściej używane terminy na określenie orga- nizacji tworzących tzw. sektor trzeci. W niniejszym opracowaniu będą one używane zamiennie. 6 Zob. Ku witalnemu sektorowi pozarządowemu. Międzynarodowa deklaracja zasad, 1996, www.nowy- swiat.pl/asocjacje/dekl_zas.htm Organizacje pozarządowe jako element społeczeństwa obywatelskiego 11 ogólnej definicji organizacji pozarządowej, definicję przyjętą dla celów wydawanego zalecenia poprzez podkreślenie pewnych cech uważanych za kluczowe dla charak- teru tych organów. Wskazano m.in. na następujące cechy: zakładanie i ciągłość działania jest dobrowolna, są samorządne (nie podlegają zwierzchności władz publicznych), osiąganie dochodów płynących z podejmowanej działalności nie jest ich podstawowym celem7. Wskazanie na specyficzne cechy organizacji jako ich wyróżnik spotykamy także w innych publikacjach. Przykładowo, L. M. Salamon, charakteryzując sektor non-profit, odnosi go do organizacji, które są: formalnie ukonstytuowane; pry- watne, jako opozycja do państwowych (governmental); nie dystrybuują zysków; są samorządne; są dobrowolne oraz działają dla dobra publicznego (realizują niektóre cele publiczne poprzez świadczenie dóbr publicznych)8. Także zgodnie z definicją przyjętą w międzynarodowej statystyce