Rok XII (2019), Nr 2 (41) Chiny Dzisiaj Informacje O Religii I Chrześcijaństwie W Chinach

Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj Informacje o religii i chrześcijaństwie w Chinach

Statystyki dotyczące Kościoła Katolickiego w ChRL (2018)

 Strona 21

Plan Pięcioletni Sinizacji Kościoła Katolickiego

 Strona 10

Dokąd zmierza chińska polityka religijna?

 Strona 18

Religia w Chinach wraca do centrum polityki i społeczeństwa

 Strona 26

„Klasztor będzie chińskim domem”. Inkulturacja Kościoła w Chinach z perspektywy historii katolickiego monastycyzmu

 Strona 32

Rozwój chińskiego buddyzmu  Strona 40

Sylwetki myślicieli chińskich (14): Shen Buhai

 Strona 53

2019 | 2 Od redakcji Spis treści 目錄目錄

Znajduje się w nim również pierwszą część statystyk doty- czących religii w Chinach – w tym numerze Czytelnicy mogą zapoznać się z danymi liczbowymi dotyczącymi tamtejszego 訊息書刊 Kościoła Katolickiego w 2018 roku. Zamieszczamy tutaj także artykuł o najnowszej historii religii chrześcijańskiej w Chinach i poszukiwaniu dla niej miejsca Informacje Notatki bibliograficzne w społeczeństwie przez rząd, artykuł o sinizacji seminarium duchownego, wywiad z Liu Bainianem dotyczący katolicyzmu Z Chin (1 marca 2019 – 30 czerwca 2019) | 4 Jak Michał ze Lwowa do Chin zawędrował, Pomarańczowa w Chinach oraz tekst o inkulturacji katolicyzmu z perspekty- Alternatywa, Warszawa 2019. | 54 wy współczesnego monastycyzmu w Chinach (zob. „Tematy”). Z Polski (1 marca 2019 – 30 czerwca 2019) | 9 Monika Miazek-Męczyńska W dziale „Notatki historyczne” umieściliśmy kolejny arty- kuł z serii tekstów dotyczących sylwetek chińskich myślicieli – Maria Magdalena Sztuka, Fot. Bartek Lech tym razem jest to legista Shen Buhai z IV w. przed Chr. – oraz tekst o historii i rozwoju buddyzmu w Chinach. 文件 Notatki historyczne: Sinizacja Kościoła w ChRL Z okazji „Roku Michała Boyma”, nasi Czytelnicy znajdą w tym numerze także informację o książce prof. Moniki Mia- Po podpisaniu porozumienia ChRL z Watykanem (22 IX zek-Męczyńskiej dla dzieci pt. „Jak Michał ze Lwowa do Chin W poszukiwaniu śladów 1978-2018: Rozwój buddyzmu 2018) sytuacja katolików w Chinach wciąż jest niedookreślo- zawędrował”, w której historia polskiego jezuity, misjonarza Dokumentacja chińskiego w czasach współczesnych | 40 na. Co gorsza, władze partyjne i rządowe stworzyły pięcioletni i sinologa została opisana przystępnym językiem i odziana Carsten Krause plan sinizacji religii w Chinach (od 2015 roku), w tym kato- w ciekawą szatę graficzną (zob. „Notatki bibliograficzne”). Plan Pięcioletni Sinizacji Kościoła Katolickiego | 10 licyzmu, w którym wzywają m.in. do pogłębienia politycznej Mamy nadzieję, że treści umieszczone w tym numerze „Chi- Sylwetki myślicieli chińskich (14) | 53 Refleksje na temat Planu Pięcioletniego Sinizacji Kościoła identyfikacji chińskiego katolicyzmu, rozwijania myślenia ny Dzisiaj” pomogą Państwu lepiej zrozumieć historię i obecną Shen Buhai 申不害 (ok. 420–337 przed Chr.) teologicznego o chińskiej charakterystyce, demokratyzacji ad- sytuację chrześcijaństwa w Chinach. Mamy także nadzieję, że Katolickiego | 16 Beatrice Leung Kit-fun Zbigniew Wesołowski SVD ministracji kościelnej, włączania tradycyjnie chińskich elemen- przyczynimy się w ten sposób do upowszechnienia wiedzy tów do liturgii Kościoła i napisania historii Kościoła z punktu o Państwie Środka. Pragniemy również zachęcić do modlitwy Dokąd zmierza chińska polityka religijna? | 18 widzenia inkulturacji/sinizacji w Chinach. za mieszkańców różnych jego części, zarówno tych, którzy wal- Katharina Wenzel-Teuber To wszystko jest dla wiernych Kościoła w Państwie Środka czą o zmianę sytuacji politycznej, jak i tych, którzy pozostają trudne i niezrozumiałe, ponadto nie wiedzą, czego się w przy- w ukryciu, a także tych, którzy decydują o życiu ponad miliarda Ogłoszenia szłości spodziewać. Mimo głębszego połączenia dwóch grup obywateli. Dziękujemy wszystkim za dotychczasowe wsparcie Kościoła katolickego w Chinach, tzn. grupy oficjalnej z pod- i współpracę w kontynuowaniu tego czasopisma. Serdecznie Msza św. w języku chińskim w Warszawie – ziemną, poprzez akceptację siedmiu nielegalnych biskupów, zapraszamy do lektury. 主題 w każdą pierwszą niedzielę miesiąca | 55 a zatem stworzenie jedności wszystkich biskupów w Chinach z papieżem, sytuacja tamtejszyc katolików nie poprawia się. Maria Magdalena Sztuka Władze zdejmują lub palą krzyże, kościoły są niszczone, a dzieci Tematy nie dopuszcza się do udziału we Mszy Świętej. Podejmowane są również liczne działania w celu usunięcia śladów katolickiej Religia w Chinach: powrót do centrum społeczno- obecności w Internecie. Władze dopuszczają się nadużyć wzglę- politycznego | 26 dem np. Ujgurów – grupy etnicznej pochodzenia tureckiego, Ian Johnson jednej z 55 mniejszości uznanych oficjalnie w ChRL – i krok po kroku starają się wyplenić demokrację w Hongkongu. „Klasztor będzie chińskim domem”. Inkulturacja Kościoła W niniejszym numerze publikujemy tłumaczenie pięciolet- w Chinach z perspektywy historii katolickiego monastycyz- niego planu Komunistycznej Partii Chin dotyczącego sinizacji mu | 32 Kościoła katolickiego w CHRL, refleksje na jego temat oraz Matteo Nicolini-Zani nad kierunkiem, w którym zmierza chińska polityka religijna (zob. „Dokumentacja”).

Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Informacje 4 5 Informacje 訊息

ich politycznych żądań. Sąd w Hongkongu 15 marca 2019 roku. Informacje uznał ich działanie za obywatelskie niepo- Msza „pojednania” w diecezji Baoding. 訊訊息息 słuszeństwo, jednakże, jak wypowiedział się „Oficjalni” i „podziemni” księża wspólnie w 268-stronicowym uzasadnieniu wyroku, odczytali list papieża Franciszka do chiń- to „nie broni czynu przed oskarżeniem skich katolików i Kościoła powszechnego. karnym”. Prokurator podkreślił, że dziewię- Następnie celebrowali liturgię eucharystycz- 5 marca 2019 roku. Rząd w Pekinie obawia się, że protestanci, Religie, ciu przywódców spowodowało utrudnienia ną. Miało to miejsce w Shizhuang, wiosce Działania Komunistycznej Partii Chin katolicy i muzułmanie mogą stać się narzę- w ruchu na głównych arteriach w mieście w diecezji Baoding, w chińskiej prowincji potępiły również amerykańskie grupy dziami obcych wpływów lub separatyzmu chrześcijaństwo pięć lat temu. Tai, Chan i Chu zostali uznani Hebei. Było tam obecnych dwóch chińskich wiernych, które zjednoczyły się, by skry- etnicznego. W regionie autonomicznym za winnych zmowy na rzecz spowodowa- Źródło: Foter.com księży, ks. Yang Yi Cun i ks. Jiang Yan Li, i Kościół w Chinach tykować restrykcje dotyczące wolności Ningxia i prowincji Gansu zostały usunięte nia zakłócenia publicznego porządku. Tai którzy razem brali udział w tym wydarzeniu religijnej w Chinach. z ulic arabskie znaki. Ponadto niektóre szkoły i Chan zostali również skazani za namawianie 11 marca 2019 roku. kościelnym. Ksiądz Yang należy do tak zwanej 1 marca 2019 – 30 Prawo do wolności praktykowania religii jest nauczające języka arabskiego zostały zamknię- innych do popełnienia tego samego czynu. W Chinach jest już w tym roku około 50 „oficjalnej” wspólnoty, podporządkowuje zapisane w konstytucji ChRL, zapewniającej te. Dla chrześcijan plan zakłada „zsinizowaną czerwca 2019 Członkowie Rady Legislacyjnej Tanya Chan tysięcy wiernych ochrzczonych w Kościele się systemowi zarządzanemu przez organy ochronę osobom, które praktykują „nor- teologię”, obejmującą ponowne tłumaczenie (47 l.) i Shiu Ka-chun (49 l.), byli przywódcy katolickim. „patriotyczne”, które regulują politykę religij- malne czynności religijne”. Jednak nie jest Biblii i przypisów. Oczekuje się również, że studentów Tommy Cheung Sau-yin (24 l.) Według Instytutu „Wiara” w ponad 30 jed- ną rządu. Ksiądz Jiang to kapłan w Kościele zdefiniowane, jakie zachowanie uchodzi za tradycyjna kultura chińska zostanie włączona Źródła (marzec - czerwiec 2019): PCh24.pl, oraz Eason Chung Yiu-wa (26 l.), wiceprze- nostkach prowincjonalnych 104 katolickich podziemnym, aż do tamtego dnia sprawował „normalne”. Kuzzat Altay, założyciel i prezes w kult, w tym m.in. dodanie „chińskich ele- AsiaNews, eKAI, UCANews, VaticanNews, CNN, wodniczący Ligii Społecznych Demokratów diecezji uznawanych przez władze chińskie swój urząd bez oficjalnej rejestracji. Hebei, Ujgurskiej Sieci Przedsiębiorców, który stracił mentów” do liturgii, muzyki sakralnej, stroju Global Times, mospat.ru, South China Morning Raphael Wong Ho-ming (30 l.), a także były miało dotychczas miejsce co najmniej 48 365 a w szczególności diecezja Baoding, była Post, Sinicum.pl, Amnesty International kontakt z swoim 67-letnim ojcem w lutym księży i budynków kościelnych. Jako przykład przewodniczący Partii Demokratycznej Lee chrztów. W ubiegłym roku najwięcej osób przez dekady terenem bolesnych podziałów 2018 roku, jest przekonany, że jego rodzic podano komponowanie hymnów w oparciu Wing-tat (63 l.) zostali uznani za winnych przyjęło sakrament chrztu w prowincji Hebei między katolikami „oficjalnymi” i „podziem- 5 marca 2019 roku. został zesłany do któregoś z obozów. Altay o chińskie melodie i zachęcanie chrześcijan do podburzania do buntu. Każdy z nich został (13 000). Następne w kolejności są prowincje nymi”. Kłótnie i urazy, mające swoje źródło w Ustawodawcy z obu partii w Stanach powiedział w poniedziałek, że solidarność ćwiczenia chińskiej kaligrafii i malarstwa. skazany na co najmniej siedem lat więzienia. Shanxi (4124), Syczuan (3707) i Szantung przeszłości i odmienne podejście do ingerencji Zjednoczonych stwierdzili, że odpowiedź wśród wspólnot wierzących, wspierających Jednym z następstw tego wyroku może być (2914). Co więcej, ochrzczonych przybyło rządu w sprawy kościelne, doprowadziły do administracji Donalda Trumpa odnośnie osoby prześladowane ze względów religijnych utrata przez Tanyę Chan i Shiu Ka-chun również w regionach, które są uważane za ty- wzajemnych oskarżeń katolików. „Chrystus do przypuszczalnych nadużyć Chin wzglę- w Chinach, była spóźniona. Według niego stanowisk w Radzie Legislacyjnej. powo muzułmańskie, np. Sinciang (57 osób). pragnie, abyśmy byli jednością i nasza wiara dem drugiej największej muzułmańskiej od 1949 roku chiński rząd realizuje strategię mówi, że potrzebujemy słuchać Papieża i być mniejszości w Państwie Środka, Ujgurów, „dziel i rządź”. „Wcześniej, kiedy wyznawcy zjednoczonymi” – powiedział ksiądz Jiang była nieadekwatna. innej religii byli prześladowani, mówiliśmy Yan Li. Ponadto ustawodawcy zwrócili się do prezy- to oni, nie my – wspomina. – Teraz, kiedy denta, aby zażądał wyjaśnień od Pekinu. We- prześladują chrześcijanina, który jest Chiń- 16 marca 2019 roku. dług raportu rządu Stanów Zjednoczonych czykiem Han, [oświadczymy] to nie oni są Kardynał Filoni odwiedził Hongkong. przypuszcza się, że aż dwa miliony Ujgurów winni, lecz my. Jeśli będą prześladować osobę Prefekt Kongregacji ds. Ewangelizacji jest osadzonych w miejscach odosobnienia z Tybetu, powiemy to samo”. Katedra św. Józefa w Pekinie. Fot. Jacek na zachodnich krańcach Chin. Kryzys praw Gniadek SVD Narodów, kard. Fernando Filoni odwiedził człowieka w Xinjiangu wywołał ostrą krytykę Tajwan w marcu i jako specjalny wysłan- 8 marca 2019 roku. nik papieski celebrował mszę kończącą światowej opinii publicznej podczas prze- Chrzest dorosłych w Xi’an podczas Świąt „Tajwan «powitałby» przebywającego Demonstracje w Hongkongu. Kongres Eucharystyczny. słuchania w ONZ w listopadzie 2018 roku. Wielkanocnych w 2014 roku. Fot. Maria na emigracji tybetańskiego przywódcę Źródło: Foter.com Następnie w dniach 4–6 marca złożył wizytę Ponad 12 krajów wezwało władze w Pekinie Magdalena Sztuka do zakończenia „samowolnych zatrzymań” duchowego Dalajlamę”, oświadczył lider w Makau i Hongkongu, spotkał się z lokal- obecnie rządzącej Demokratycznej Partii 10 marca 2019 roku. nym duchowieństwem i odwiedził seminaria Ujgurów. Partia rządząca wielokrotnie 12 marca 2019. Progresywnej (DPP). Chiny zaprotestowały przeciwko wypo- oraz szkoły policealne. Wizyta watykańskiego zaprzeczała izolowaniu Ujgurów wbrew ich Oficjalna głowa Kościoła protestanckiego Sekretarz Generalny Luo Wen-jia powiedział wiedziom ambasadora Stanów Zjed- dostojnika przyciągnęła uwagę mediów woli, nazywając obozy „centrami edukacji w Chinach – Xu Xiaohong – twierdzi, że do tybetańskich i pracujących na rzecz praw noczonych Sama Brownbacka odnośnie i wiernych, którzy są zainteresowani, kto zawodowej”. Ustawodawcy kierowani przez religia musi być oczyszczona z „zachod- człowieka aktywistów, że Dalajlama powi- przestrzegania prawa do wolności religij- zostanie mianowany na nowego biskupa Eliota Engela, przewodniczącego Komisji Źródło: Foter.com nich wpływów”. nien mieć swobodę w wyborze miejsca, do nej w Państwie Środka. Hongkongu. Kardynał Filoni podkreślał, Kongresu Stanów Zjednoczonych do Spraw Xu Xiaohong, przewodniczący Narodowego którego chce się udać, łącznie z Tybetem. Podczas wizyty w Hongkongu Brownback że nie chodzi tylko o kandydata, ale także Zagranicznych, w liście do administracji Do- 5 marca 2019 roku. Komitetu Patriotycznego Ruchu Potrójnej Wypowiedź Luo nawiązywała do planowanej podkreślił, że administracja Donalda Trum- o przyszłość lokalnego Kościoła. Poprosił nalda Trumpa zauważyli, że „ponad milion Rząd w Pekinie zapowiedział, że będzie Autonomii (TSPM), kontrolowanego przez manifestacji w Tajpej, w celu uczczenia 60. pa jest mocno zaangażowana w tę sprawę o modlitwę za Kościół w Hongkongu. Ko- Ujgurów i innych mniejszości muzułmań- kontynuował kontrowersyjną kampanię rząd organu, który przewodniczy uznawa- rocznicy tybetańskiego powstania przeciwko i uważa działania Pekinu za celowe, zmierza- ściół katolicki istnieje tam od ponad 170 lat. skich zostało internowanych w politycznych „sinizowania religii”. nemu przez państwo chińskie Kościołowi rządom Chińskiej Partii Komunistycznej jące do „ponownej kontroli muzułmańskich obozach reedukacyjnych bez żadnego proce- Partia przeciwstawia się rosnącej krytyce ewangelickiemu, zaatakował to, co rząd w 1959 roku. mniejszości, ich wiary, kultury i tożsamości”. 21 marca 2019 roku. su. Jest to część szerzej zakrojonych działań, wśród środowisk międzynarodowych, w Pekinie określa „zachodnim wpływem”. 9 marca 2019 roku. Ponadto wywierał presję na władze chińskie Układ pomiędzy Chinami a Watykanem zmierzających do zniszczenia ich oddzielnej związanej z prześladowaniami chrześcijan „Wysiłki sił antychińskich, które próbują Liderzy ruchu „Occupy” zostali uznani za w celu uzyskania swobodnego dostępu do nadal jest ważny, mimo to chińscy katolicy tożsamości, języka i historii”. i muzułmanów. Wygłaszając doroczne spra- wpłynąć na naszą stabilność społeczną winnych udziału w „parasolkowej rewolu- obozów, aby zbadać oskarżenia o wyko- wciąż są prześladowani. wozdanie z pracy rządu, premier Li Keqiang lub nawet obalić ustrój polityczny naszego cji” w 2014 roku. rzystywanie więźniów. Wezwał również 22 września 2018 roku Watykan i Pekin osią- powiedział przedstawicielom narodowej kraju, są skazane na porażkę. Niektórym Stworzyli ostatnią grupę, która brała udział Chiny do uwolnienia. Wanga Yi i Johna Cao gnęły tymczasowe porozumienie w sprawie władzy ustawodawczej: „Musimy w pełni wierzącym brakuje świadomości narodowej, w 79-dniowej manifestacji przeciwko ogra- Sanqianga, księży, którzy sprawowali liturgię mianowania biskupów w Państwie Środka. zaimplementować politykę Partii w spra- dlatego mamy powiedzenie: jeden chrze- niczeniu demokracji w Hongkongu. Sędzia w Kościele „podziemnym”, niezależnym od Był to znaczący krok papieża Franciszka wach religijnych i utrzymać sinizację religii ścijanin więcej, jeden Chińczyk mniej. (...) Johnny Chan Jong-herng nazwał trzech agencji rządowych. w stronę poprawy relacji na linii Państwo w Chinach”. Pojęcie „sinizacji religii” było Nieważne, jak wiele wysiłku lub czasu będzie założycieli ruchu „Occupy” – naukowca Środka – Kościół. Po raz pierwszy od 60 lat po raz pierwszy przedstawione w 2015 roku to wymagało, naszym postanowieniem jest Benniego Tai Yiu-tinga (60 l.), doktora Chana stu biskupów w Chinach jest w łączności ze przez przewodniczącego Xi Jinpinga. Są to podtrzymywanie sinizacji protestantyzmu. Kin-mana (60 l.) oraz pastora Chu Yiu-min- Stolicą Apostolską. Mimo to sytuacja katoli- działania mające na celu uzyskanie pełnej Nasza determinacja, aby kroczyć ścieżką, ga (75 l.) – „naiwnymi”, sugerując, że przez ków w Chinach stale się pogarsza. Zdejmuje kontroli przez Komunistyczną Partią Chin która jest dostosowana do chińskiego socjali- zachęcanie ludzi do blokowania dróg mieli się lub pali krzyże, kościoły są niszczone, Ujgurka. Źródło: Foter.com nad ruchami religijnymi w Państwie Środka. zmu, nigdy się nie zachwieje”. nadzieję na zmuszenie rządu do spełnienia a dzieci nie dopuszcza się do udziału we Mszy

Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) 訊息 Informacje 6 7 Informacje 訊息

Świętej. Podejmowane są również liczne jak Steve Tsang z SOAS China Institute watykański sekretarz stanu kardynał Pie- nach jeszcze przed zawarciem porozumienia, władz Pekinu do przestrzegania tymczaso- działania w celu usunięcia śladów katolickiej w Londynie „szczodrość” władz w Pekinie tro Paolin powiedział, że trzeba jeszcze więc obecnie wybory są tylko formalnością. wego porozumienia podpisanego ze Stolicą obecności w Internecie. ma na celu pogłębienie podziałów pomiędzy zaczekać, bo sytuacja nie ulegnie zmianie Podobnie odbywało się to wcześniej – wybie- Apostolską we wrześniu ubiegłego roku. członkami Unii. od razu. rano kandydatów uprzednio już mianowa- 25 marca 2019 roku. „Podpisaliśmy to porozumienie, by pomóc nych przez papieża. 6 maja 2019 roku. Nadzwyczajny Miesiąc Misyjny stał 24 marca 2019 roku. w rozwoju wolności religijnej, żeby unormo- Muzeum związane z masakrą na placu się inspiracją dla lekcji historii Kościoła Podczas wizyty Xi Jinpinga Włochy zgo- wać sytuację wspólnot katolickich i aby rów- Tiananmen zostało ponownie otwarte. w Hongkongu. dziły się zwrócić w geście dobrej woli 800 nież inne religie miały swoją przestrzeń i rolę Hongkong jest jedynym miejscem w Chinach, Papież Franciszek ogłosił październik 2019 chińskich dzieł. w społeczeństwie, która jest rozpoznawana” gdzie otwarcie wspomina się o wydarzeniach, roku Nadzwyczajnym Miesiącem Misyjnym. Włochy są pierwszym krajem Europy Policja w ChRL. Źródło: Foter.com – powiedział dziennikarzom, wzywając do które miały miejsce na placu Tiananmen w Z tej okazji Centrum Nauk Katolickich w Zachodniej, który dołączył do chińskiego cierpliwości w obliczu krytyki. Pekinie. Co roku organizowane jest czuwanie, Uniwersytecie Chińskim w Hongkongu, planu „pasa i szlaku”. Symbolem zacieśnie- 30 marca 2019 roku. aby uczcić tych, którzy oddali swoje życie diecezjalny chiński tygodnik „Kung Kao Po” nia relacji włosko-chińskich jest zwróce- W marcu miało miejsce drugie skrutinium 4 kwietnia 2019 roku. w nocy z 3 na 4 czerwca 1989 roku. Połowa i Diecezjalne Biuro Archiwalne zorganizo- nie prawie 800 artefaktów, m.in. garnka i obrzęd namaszczenia dla neokatechu- W diecezji Baoding opuszczona fabryka zwiedzających pochodzi z Chin kontynental- wały w marcu pierwszy otwarty wykład z czerwonej gliny z kultury Majiayao czy menów w Hongkongu. stała się kościołem. nych. Muzeum zostało otwarte ponownie 30 na temat historii misji katolickich na tym porcelany z dynastii Song. „Jesteśmy dumni, Przez ostatnią dekadę rok rocznie ok. 3000 W jednej z tamtejszych wiosek katolicy ze Źródło: Foter.com kwietnia, po prawie trzech latach przerwy. terenie, podczas którego ks. Gianni Criveller że możemy zwrócić te przedmioty naszym osób przyjmowało sakrament chrztu na tym wspólnot „oficjalnych” i „podziemnych” Na wystawie można znaleźć zdjęcia i pamiątki przybliżył historię misjonarzy Papieskiego przyjaciołom” – podkreślił włoski minister terenie. W ostatnich latach niektóre parafie przekształcili opuszczoną fabrykę w miejsce 14 kwietnia 2019 roku. z tego wydarzenia, kiedy to Ludowa Armia Instytutu Misji Zagranicznych (PIME). kultury i turystyki Alberto Bonisoli. zainicjowały nowe akcje związane z przygo- do modlitwy, liturgii i celebrowania sakra- Chińscy katolicy wzięli udział w strajku Wyzwoleńcza użyła karabinów i czołgów Jak dotąd 212 misjonarzy z PIME prowa- towywaniem neokatechumenów. Grupy mentów. Ściany budynku stały się świadka- okupacyjnym w drugim kościele w Sha- przeciwko studentom i robotnikom. Pro- dziło posługę misyjną na wyspie. W swoim skupiają się nie tylko na nauczaniu lub dzie- mi pojednania serc braci i sióstr, którzy byli anxi zagrożonym rozbiórką. testujący spędzili na placu ponad miesiąc, wystąpieniu Criveller położył nacisk na trzy leniu się przeżywaniem wiary w obrębie osób podzieleni przez dziesięciolecia. Shizhuang Katolicy w północnej prowincji Shaanxi domagając się wzmocnienia demokracji i ważne elementy: tworzenie się społeczności przygotowujących się do przyjęcia chrztu, jest wioską zamieszkaną przez 2000 osób, sprzeciwili się wyburzeniu już drugiego walki z korupcją. chrześcijańskich i parafii, edukację i trening lecz także są zachęcane do udziału w liturgii, z czego 80 proc. to katolicy. „Czekaliśmy kościoła na tym terenie. W środę 10 kwietnia oraz prace społeczne i działania charytatyw- dziełach charytatywnych i różnego rodzaju i mieliśmy nadzieję na zjednoczenie przez około 200 osób siedziało w ciszy na zewnątrz 7 maja 2019 roku. ne. Comiesięczne otwarte wykłady będą doświadczeniach duchowych, aby mogły te wszystkie lata. W końcu wschodni wiatr kościoła w Moujiaping, kiedy rano przybyła W nocy usunięto krzyż z dachu kościoła we odbywać się od marca do sierpnia, a w grud- nawiązać przyjacielskie relacje z parafianami. nadszedł i możemy usłyszeć kroki nadcho- ekipa robotników mająca rozebrać budynek. wsi Shen Liu w diecezji Handan. niu 2019 jest planowana konferencja pt. dzącej wiosny”, w tak poetycki sposób opisują Lokalne władze wysłały na miejsce około 600 Decyzja ta zapadła w Wielki Czwartek po „Historia Kościoła w Hongkongu w XX 3 kwietnia 2019 roku. tę zmianę katolicy z wioski. policjantów i pracowników rządowych, ale negocjacjach z proboszczem. Urzędnicy wieku” na Uniwersytecie Chińskim. Przewodniczący ChRL Xi Jinping, źródło: Jego Ekscelencję Guo Xijina szantażowa- nie byli oni w stanie zburzyć kościoła aż do zapowiedzieli, że zdejmą tylko krzyż z dachu – Foter.com no po zawarciu układu między Chinami 9 i 11 kwietnia 2019 roku. czwartkowego wieczora. Ostatecznie kościół pod warunkiem, że budynek nie będzie uży- a Stolicą Apostolską. W Chinach odbyły się pierwsze wybory nie został zniszczony. Według katolickiej wany do celów religijnych. Lokalne władze 29 marca 2019 roku. Biskup ordynariusz Guo Xijin na prośbę pa- nowych katolickich biskupów od czasu agencji AsiaNews, wszystko rozpoczęło się planują wyburzenie kolejnych 23 kościołów, Władze w Kantonie oferują 10 000 pieża Franciszka ustąpił z urzędu. Następnie, ubiegłorocznego tymczasowego porozu- od żądania lokalnego Biura ds. Religii, aby które – jak twierdzą – zostały zbudowane yuanów nagrody za pomoc w wytropie- jako biskup pomocniczy, nie mógł celebrować mienia ze Stolicą Apostolską w sprawie cała katolicka diecezja Fengxiang dołączyła bez pozwolenia i są położone przy dro- niu przywódców religijnych. Kanton Mszy Świętej w Wielki Czwartek. Biuro ds. nominacji biskupich. do Katolickiego Towarzystwa Patriotyczne- dze. Urzędnicy uznali, że symbole religijne Rewolucja parasolkowa w Hongkongu. jest pierwszym dużym miastem, które Religii odmówiło uznania go za biskupa, Przewiduje ono, że to papież zatwierdza kan- go, kontrolowanego przez rządzącą Chińską są z daleka widoczne i mogą rozpraszać Źródło: Foter.com oferuje nagrody pieniężne za zgłoszenie dopóki nie dołączy do Stowarzyszenia Patrio- dydatów wyłonionych przez lokalny Kościół Partię Komunistyczną. Jeden z kościołów kierowców przejeżdżających obok nich. We- „nielegalnych działań religijnych”. tycznego. Kilka miesięcy wcześniej Jego Eks- za zgodą władz państwowych. Wybierano w diecezji został już zburzony i są plany dług duchownych kościoły były wprawdzie 27 marca 2019 roku. Według nowych zarządzeń osoba, która celencja Guo Xijin był biskupem ordynariu- koadiutora w diecezji Hanzhong w Shaanxi wyburzenia kolejnych trzech. Rozebrany wybudowane za pozwoleniem władz, jednak Podczas marcowej podróży Xi Jinpinga do pomoże w schwytaniu zagranicznego przy- szem zaakceptowanym przez Watykan, ale nie i ordynariusza w diecezji Jining w Mongolii wcześniej kościół katolicki Qianyang był zbu- władze partyjne zmieniają decyzje. Zarówno Europy, przewodniczący Komunistycznej wódcy religijnego, może otrzymać nawet 10 przez chiński rząd. Obecny biskup Vincenzo Wewnętrznej. W diecezji Hanzhong nad dowany z datków i służył wspólnocie liczącej lokalny Kościół podziemny, jak i oficjalny są Partii Chin spotkał się z prezydentem 000 yuanów (ok. 5600 zł ). Można również Zhan Silu jest członkiem Kościoła oficjalne- wyborami 11 kwietnia, którym przewod- około 2000 wiernych z ubogich terenów nękane przez władze. Francji Emmanuelem Macronem, kanc- otrzymać nagrodę pieniężną za: informacje go, po zawarciu Tymczasowego Porozumienia niczył bp Anthony Dang Mingyan z Xi’an, rolniczych. Przy kościele zapewniano również lerz Niemiec Angelą Markel i przewodni- prowadzące do zamknięcia zagranicznej zdjęto z niego ekskomunikę i zajął miejsce czuwało około 100 policjantów i urzęd- podstawową opiekę medyczną. 9 maja 2019 roku. czącym Komisji Europejskiej Jean-Clau- grupy religijnej (3000–5000 yuanów) oraz biskupa Guo. Wszyscy podziemni księża są ników państwowych. Elektorzy zostali Chiński lekarz podbił serca pracowników dem Junckerem. za informację na temat zorganizowanych zobligowani do zarejestrowania się i wspiera- poinformowani przez władze, że jest tylko 18 kwietnia 2019 roku. służby zdrowia z Południowego Sudanu. Zgodzili się oni w sprawie wielostronnej zgromadzeń i ich przywódców (100–3000 nia „niezależnego Kościoła”. Jeśli zarejestrują jeden kandydat i należy na niego głosować, Chiński biskup Vincenzo Guo Xijin Lekarz pracujący dla Chińskiej Drużyny Me- współpracy światowych rządów. Czterej yuanów). Rząd kantoński w oświadczeniu się, otrzymają nagrodę w wysokości 200 w przeciwnym razie zostanie zakazana praca koncelebrował Mszę Krzyżma w Wielki dycznej w Południowym Sudanie otrzymał przywódcy niebezpośrednio odnieśli się kry- na stronie internetowej podał do publicznej tys. juanów (ok. 112 tys. złotych). Diecezja misyjna w diecezji. Ordynariuszem diecezji Czwartek wraz z ordynariuszem diecezji pochwały od swoich lokalnych współpracow- tycznie do hegemoniczego punktu widzenia wiadomości, że celem tych decyzji jest ziden- w Mindongu liczy ponad 90 tys. katolików, Jining 9 kwietnia wybrano ks. Anthonego Mindong (Fujian). ników za rzetelną pracę w tym pogrążonym Stanów Zjednoczonych. Przywódcy euro- tyfikowanie działań religijnych mających z tego co najmniej 80 tys. należy do Kościoła Yao Shuna, byłego wikariusza generalnego Biskup Vincent Guo Xijin był wcześniej w konflikcie państwie. Od przybycia do pejscy podkreślili także rolę wzajemności w na celu wspieranie ekstremizmu, zagrożenie podziemnego, w którym służy 45 księży, 200 diecezji. Również on był jedynym kandyda- ordynariuszem diecezji, ale na prośbę Stolicy Południowego Sudanu rok temu Zhu Ming, biznesie i kulturze, której przedstawiciel Chin bezpieczeństwa narodowego czy zakłócanie zakonnic, 300 osób konsekrowanych i setki tem w wyborach, którym przewodniczył bp Apostolskiej przekazał swój urząd uznawane- anastezjolog, który zajmuje się opieką nad zdawał się nie rozumieć. „Nowe jedwabne porządku publicznego. Wiele z podjętych katechistów. Do wspólnoty oficjalnej należy Paul Meng Qinglu z Hohhotu. Na sali byli mu tylko przez władze bp. Vincentowi Zhan pacjentami przed i po operacji, zyskał sym- szlaki są bardzo ważnymi projektami, ale czynności jest wymierzonych w niezareje- 12 księży. Mimo wysokiej nagrody pieniężnej obecni tylko członkowie Kościoła, podczas Silu. Był on jednym z siedmiu biskupów patię wielu Sudańczyków, którzy chwalą jego muszą prowadzić do obopólności” – stwier- strowane wspólnoty protestanckie, które niewielu kapłanów decyduje się dołączyć do gdy przedstawiciele władz czekali na wynik jeszcze do niedawna ekskomunikowanych otwartość i gotowość do dzielenia się wiedzą. dziła Merkel. Juncker zaś dodał: „Chciał- rozwijają się w chińskich miastach pomimo Towarzystwa Patriotycznego. głosowania za drzwiami. Według bp. Menga, za to, że przyjęli sakrę bez zgody Stolicy Misje medyczne do Południowego Sudanu bym, aby europejskie przedsiębiorstwa narzucanych restrykcji. Z trudnościami zgodnie z wrześniowym porozumieniem, Apostolskiej, których Franciszek przywrócił z Państwa Środka rozpoczęły się w 2013 znalazły tę samą otwartość, którą chińskie z powodu represji zmagają się także katolicy, 3 kwietnia 2019 roku. Stolica Apostolska ma miesiąc na przyjrzenie ostatnio do pełnej jedności z Kościołem. Bi- roku; do tej pory już siedem grup miało okazję firmy mogą cieszyć się w Europie”. Podczas buddyści i muzułmanie. Niezatwierdzone Po tym, jak rząd Stanów Zjednoczonych się wybranym kandydatom i potwierdzenie skupi odprawili wspólnie Mszę św. w Wielki pomagać lokalnej społeczności. swojej wizyty we Francji Xi Jinping i Em- przez władze kościoły, klasztory, meczety oraz skrytykował umowę Stolicy Apostolskiej ich nominacji. Agencja informacyjna UCAN Czwartek. Dawniej bp Guo nie był uznany manuel Macron podpisali kontrakt na ponad buddyjskie rzeźby są regularnie niszczone. z Państwem Środka w sprawie miano- na podstawie wypowiedzi anonimowego przez rząd chiński i nie mógłby jej koncele- 40 miliardów euro, m.in. na zamówienie wania biskupów, twierdząc, że układ informatora napisała jednak, że Franciszek brować. Takie rozwiązanie sytuacji to zna- 300 Airbusów. Według analityków takich pogorszył jeszcze sytuację religijną w Azji, dokonał wielu nominacji biskupich w Chi- czące posunięcie, które pokazało gotowość

Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) 訊息 Informacje 8 9 Informacje 訊息

odbyło się referendum, w którym zdecydo- milion Chińczyków pracuje i mieszka interesom i bezpieczeństwu narodowemu Polska wana większość obywateli opowiedziała się za w zamkniętych osiedlach. Inaczej jest oraz rozpowszechnianie fałszywych i szko- utrzymaniem obowiązującego prawa, czyli w Kenii, gdzie wielu Chińczyków pracuje dliwych informacji, może wpłynąć na 1 marca 2019 – 30 małżeństwa jako związku osób różnych płci. w prywatnym sektorze. Zakładają tu rodziny, ich wyniki, a nawet spowodować utratę Referendum nie było jednak wiążące. a w niedziele chodzą na nabożeństwa do pracy. czerwca 2019 afrykańskich kościołów. Do Afryki przyjeż- Naganne postępowanie jest wiązane z zajmo- 29 maja 2019 roku. dżają również chińscy misjonarze. Prote- waniem się nieistotnymi sprawami w pracy, 11 kwietnia 2019 r. Rosyjsko-chińska grupa robocza ds. stanckie Kościoły z Tajwanu i Hongkongu takimi jak gra na giełdzie, przeglądanie Inter- Odbyło się walne zebranie Stowarzyszenia kontaktów i współpracy w sferze religijnej prowadzą ewangelizację wśród Chińczyków netu, przyjmowanie łapówek od studentów, Sinicum im. Michała Boyma w Sulejówku Hotel-jurty, Mongolia Wewnętrzna. Fot. odbyła siódme spotkanie w Departamen- w Afryce. Na ich nabożeństwa przychodzą rozpowszechnianie błędnych i fałszywych k. Warszawy. Maria Magdalena Sztuka, 2014 cie Stosunków Zewnętrznych Kościoła także Afrykańczycy. W jednym z kościołów informacji, niewłaściwe relacje ze studenta- W czasie jego trwania m.in. wysłuchano (DSZK) Patriarchatu Moskiewskiego. w Nairobi spotykają się na modlitwie człon- mi, ujawnianie tajemnic państwowych oraz wykładu o. Zbigniewa Wesołowskiego 9 maja 2019 roku. Poprzednie spotkanie odbyło się 22 marca kowie podziemnego Kościoła z Chin. Młodzi zagrażanie bezpieczeństwu narodowemu i sprawozdań z działalności Stowarzyszenia Pobito rekord liczby pracowników kościel- 2018 roku w Pekinie. W spotkaniu uczestni- Chińczycy wyjeżdżają z Chin na studia i autorytetowi Komunistycznej Partii Chin. podczas ostatniego roku. Omówiono także nych w Tongliao w Mongolii Wewnętrznej. czył metropolita Hilarion z Wołokołamska, i wracają do domu nie tylko z wiedzą, ale W zależności od wagi wykroczenia, kary sprawy formalne. Zebranie zakończyło się Rada Chrześcijańska w Mongolii Wewnętrz- przewodniczący DSZK, Walery Nazarenko, także z wiarą w chrześcijańskiego Boga (Ian wahają się od zawieszenia, poprzez anulowa- Mszą św. o godzinie 18:00 i kolacją. nej i Ruch Patriotyczny Trójcy przeprowa- zastępca dyrektora rosyjskiej Prezydenckiej Johnson, The Souls of China: The Return nie nagrody i cofnięcie awansu, do usunięcia dzili ceremonię ordynacji 32 pracowników Dyrekcji ds. Polityki Zagranicznej, Siergiej of Religion After Mao). Według badań Yang z zajmowanego stanowiska włącznie. Dalajlama. Źródło: Foter.com duszpasterskich w regionie Tongliao. Zostali Melnikow, sekretarz wykonawczy Prezy- Fengganga z Purdue University w Chinach mianowani pastorami i starszymi (ich śred- denckiej Rady ds. Współpracy ze Związkami w 2017 roku mieszkało od 93 mln do 115 mln 12 czerwca 2019 roku. 27 czerwca 2019 roku. nia wieku wynosi 46 lat). Wszyscy otrzymali Religijnymi, Ruszan Khazrat Abbiasow, chrześcijan, czyli więcej, niż członków partii Tysiące protestujących w Hongkongu W rozmowie z dziennikarzem duchowy formalną edukację teologiczną i ukończyli pierwszy wiceprzewodniczący Rady Muftich komunistycznej, których jest 90 milionów. zajęło ulice wokół siedziby rządu miasta, przywódca buddyzmu tybetańskiego seminaria lub szkoły biblijne. Jak dotąd była w Rosji, protojerej Nikołaj Bałaszow, wice- Niektórzy twierdzą, że Chiny do 2030 roku żądając od rządu Hongkongu wycofania mówił o swoim pragnieniu powrotu do to największa liczba wyświęconego kleru pod- przewodniczący DSZK; Władymir Jegorow, będą największym chrześcijańskim krajem proponowanych poprawek do ustawy Lhasy przed śmiercią. czas stuletniej historii chrześcijaństwa na tym kierownik Katedry UNESCO z Rosyjskiej na świecie. o ekstradycji. Został zmuszony do opuszczenia Pałacu terenie. Ponad tysiąc wiernych wzięło udział Do rozpędzania ich, policja użyła gazu Potala (jego oficjalnej rezydencji) podczas Akademii Gospodarki Narodowej i Admini- Chrzest dzieci. Fot. Katarzyna Pająk SSpS w tym historycznym wydarzeniu. stracji Publicznej przy Prezydencie Federacji 8 czerwca 2019 roku. łzawiącego i pieprzowego, a w niektórych powstania tybetańskiego przeciwko chińskim przypadkach broni strzelającej fasolą i gumo- rządom wojskowym w 1959 roku. Od tego Rosyjskiej; Aleksander Szmanewski, zastępca Zmarł ordynariusz diecezji Tiencin, bp 21 kwietnia 2019 roku. 14 maja 2019 roku. dyrektora Pierwszego Departamentu MSZ Stefano Li Side z Kościoła podziemnego wymi kulami. Niektórzy protestujący zostali czasu Tenzin Gyatso, XIV Dalajlama, znalazł Wspólnota katolików chińskich w Warsza- Watykański Sekretarz Stanu pierwszy ds. Azji, Dymitr Petrowski, DSZK, Ildar Kha- Chin, uznawany jedynie przez Stolicę zabrani przez policję. Część dróg ucieczki schronienie w Dharamsali w Indiach wraz wie powiększyła się o dwie osoby. raz w historii udzielił wywiadu dla gazety zrat Galejew, dyrektor wydziału międzynaro- Apostolską. PSKCh zabroniło publicznego została zablokowana przez policjantów. z 10 000 buddystów tybetańskich, którzy Komunistycznej Partii Chin. dowego Muftich i Gregory Zhigarkow, drugi pogrzebu bp. Li i pochówku na cmentarzu Proponowane zmiany prawa mające na celu żyją na wygnaniu w Arunachal Pradesh. W ubiegłą Niedzielę Wielkanocną Julka Wywiad z kard. Pietro Parolin został sekretarz pierwszego departamentu MSZ ds. katolickim. rozszerzenie ustaleń w sprawie ekstradycji i Stanisław przyjęli sakrament chrztu. Julka opublikowany na łamach pekińskiej gazety Azji. Ciało zmarłego, ubrane w szaty biskupie, zo- skutkowałyby umożliwieniem przekazania jest uczennicą piątej klasy szkoły podsta- „Global Times”. Dla wydawcy jest to znak Delegacją Dyrekcji Państwowej ds. Religij- stało wystawione nie w katedrze, ale w świec- osób podejrzanych z terytorium Hong- wowej. Do Polski przyjechała pięć lat temu „pozytywnego rozwoju” relacji pomiędzy nych Chińskiej Republiki Ludowej kierował kim domu pogrzebowym. Zmarły biskup kongu Chinom kontynentalnym. Amnesty razem ze swoimi rodzicami. Jej brat Stanisław Watykanem a Chinami. Kardynał Parolin Wu Guosheng. W jej skład weszli przedsta- Li nie chciał zapisać się do Stowarzyszenia International Hong Kong dołączyła do urodził się już w Polsce. przesłał „braterskie pozdrowienie dla tych, wiciele krajowych stowarzyszeń religijnych, Patriotycznego i apelował do władz o większą ponad 70 innych organizacji pozarządowych który cierpieli najbardziej i nadal cierpią”. w tym Ze Wu, zastępca przewodniczącego wolność religijną, dlatego był kilkakrotnie we wspólnym liście do szefowej administra- W wywiadzie podkreślał, że istnieje różnica Stowarzyszenia Buddystów Chińskich, aresztowany i spędził w areszcie domowym cji Hongkongu, Carrie Lam, wzywając do pomiędzy inkulturacją a sinizacją, nawiązu- Meng Zhiling, zastępca przewodniczącego 27 lat. wycofania proponowanych zmian w prawie jąc do kampanii chińskiego rządu przeciwko Chińskiego Stowarzyszenia Taoistów, i Cong ekstradycyjnym, ponieważ stanowiły one Donald Trump.. Źródło: Foter.com zagranicznym religiom. Zachęcał również Enlin, zastępca przewodniczącego Chińskie- 8 czerwca 2019 roku. bezpośrednie zagrożenie dla praw człowieka. władze do szukania trwałych rozwiązań, go Stowarzyszenia Islamskiego. Uczestnicy Józef Dang Do Nhan SJ przyjął święcenia Chociaż często próbował wejść w dialog które przyczynią się do bardziej ludzkiej wymienili poglądy na wiele tematów doty- diakonatu z rąk arcybiskupa Tajpej, Jana 19-22 czerwca 2019 roku. z rządem w Pekinie, aby chronić autono- i wartościowej przyszłości dla każdego. czących współpracy i wskazali na znaczenie B Shan-Chuan Hung SVD. KatoIiccy studenci z Hongkongu poprosili mię tybetańskiej religii i kultury zagrożonej relacji między tradycyjnymi religiami w Rosji W uroczystości uczestniczyła rodzina, przyja- papieża Franciszka, aby wyraził zanie- „kulturowym ludobójstwem”, Komuni- Spotkanie biskupa Marka Solarczyka z kato- 17 maja 2019 roku. i Chinach. ciele i członkowie wspólnot religijnych. Msza pokojenie niedawnym stłumieniem styczna Partia Chin zawsze nazywała go likami z Chin. Fot. Jacek Gniadek SVD Tajwan jako pierwszy w Azji zalegalizował odbyła się w kaplicy św. Roberta Bellarmina protestów przeciwko ustawie zezwalają- „niebezpiecznym” separatystą dążącym do małżeństwa homoseksualne. na wydziale teologicznym Fu Jen w St. Robert cej na ekstradycję do komunistycznego niepodległości Tybetu. W 2011 r. porzucił 16 czerwca 2019 roku. Sąd konstytucyjny Tajwanu uznał, że Bellarmine w Nowym Taijpej. Uroczyste ob- kontynentu. swoją polityczną rolę i pozostał jedynie Ks. biskup Marek Solarczyk spotkał się Dwóch studentów uniwersytetu, Stephen obowiązujące uregulowania zezwalające na rzędy obchodzono z muzyką, tańcem i śpie- duchowym przywódcą buddyzmu tybetań- z chińskimi katolikami, zawieranie małżeństw tylko między kobietą i Anthony Wong i Erica Ng, reprezentowało skiego. Ale Komunistyczna Partia Chin wem chóru. Atmosfera była ciepła i radosna. wygłosił homilie na Mszach św. i spotkał się mężczyzną naruszają konstytucyjne przepisy Diecezję Hongkong na XI Międzynarodo- nadal uważa go za „wilka w owczej skórze”. Arcybiskup Hung zachęcał diakona Danga z parafianami podczas pikniku. Po modlit- odnoszące się do „prawa ludzi do zawierania do służenia Bogu i wypełniania Jego świętych wym Forum Młodzieży w Rzymie w dniach Przywódca duchowy Tybetu skrytykował wie odbyło się spotkanie Wietnamczyków, małżeństw” i do „prawa do równości”. Za słów czystym sercem. Poprosił także kongre- 19-22 czerwca. Przygotowali list do papieża również prezydenta Stanów Zjednoczonych. Chińczyków i ich duszpasterzy z biskupem rządowym projektem ustawy opowiedziała gację o modlitwę za rodzinę nowego diakona, i w ciągu krótkiej audiencji poprosili go o mo- Zdaniem Dalajlamy, Trumpowi „brakuje się większość posłów rządzącej Demokratycz- która hojnie poświęciła swojego syna Bogu. dlitwę za Hongkong. Odpowiedział prośbą kompasu moralnego”, a realizowana przez Solarczykiem, s. Aleksandrą Huf SSpS, ks. nej Partii Postępowej. „Zrobiliśmy duży krok Demonstracja na Tajwanie. o modlitwę za siebie samego. niego polityka stawiająca Amerykę na pierw- Janem Shi Xiaowang, ks. Janem Hou i o. w stronę prawdziwej równości i uczynili- Źródło: Foter.com 11 czerwca 2019 roku. szym miejscu jest niewłaściwa. Jackiem Gniadkiem SVD, prezesem Stowar- śmy Tajwan lepszym krajem” – napisała na Pekińska Komisję Edukacji (PKE) wydała zyszenia Sinicum, dla którego była to okazja Twitterze prezydent Tsaj Ing-wen. Ustawa 22 maja 2019 roku. wytyczne dla nauczycieli akademickich Natalia Szczypiorowska do przedstawienia biskupowi prawie dwulet- przyznaje ponadto małżonkom prawo do Chiny zmieniają Afrykę, lecz także Afryka w stolicy, ostrzegając, że 11 rodzajów Maria Magdalena Sztuka niej już posługi wśród chińskich katolików adopcji biologicznych dzieci jednego z part- zmienia Chiny. wykroczeń wśród nauczycieli akademic- w Polsce. Na zakończenie biskup udzielił nerów. W listopadzie 2018 roku na Tajwanie W wielu krajach afrykańskich już ponad kich, w tym m.in. plagiaryzm, szkodzenie błogosławieństwa.

Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) 11 Dokumentacja 文件

odgrywa obecnie bardzo ważną rolę. Od czasu powstania no- 3. Główne treści 文件 Dokumentacja wych Chin (1949), a szczególnie w ciągu ostatnich czterdzie- 文件 stu lat otwarcia i reform, Kościół chiński podejmował ciągłe Opowiadanie się za sinizacją katolicyzmu w naszym kraju działania dopasowania katolicyzmu do socjalistycznego spo- zakłada świadomą identyfikację polityczną. Miłość ojczyz- łeczeństwa i uzyskał wymierne wyniki w dziedzinie ewange- ny i posłuszeństwo władzy państwowej są obowiązkiem Plan pięcioletni, mający na celu I. Zarys istniejącego stanu rzeczy lizacji i duszpasterstwa. Ponieważ obecnie Chiny wkraczają i powinnością każdego chrześcijanina. Identyfikacja polity- przyspieszenie i ugruntowanie si- w nową erę rozwoju, niezbędnym jest wzmocnienie funda- czna polega na akceptacji przewodniej roli Komunistycznej Sekretarz generalny partii Xi Jinping ogłosił w maju 2015 mentu inkulturacji Kościoła w społeczeństwie oraz stwo- Partii Chin, wspieraniu systemu socjalistycznego, zaufa- nizacji katolicyzmu w naszym kraju roku na konferencji dotyczącej pracy na froncie jedności rzenie warunków do jej pogłębienia. Dlatego konieczny jest niu do konstytucji i ustanowionych praw oraz na staniu (2018–2022) narodu, że dopasowanie religii do społeczeństwa socjali- dalszy intensywny rozwój w kierunku sinizacji katolicyzmu, wraz z wszystkimi mniejszościami narodowymi na straży stycznego oraz sinizacja (zhongguohua 中国化: „schińszcze- szczególnie w dziedzinie myśli teologicznej oraz stworzenia jedności państwa. Opowiadanie się za sinizacją katolicyzmu nie”) religii stają się priorytetem rządu. Wyjaśnienia tego, modeli duszpasterskich umożliwiających wprowadzanie teo- w naszym kraju wymaga jego świadomej integracji w sferze Kluczem do zrozumienia zjawiska „sinizacji“ jest pojęcie co należy przez to rozumieć, sekretarz generalny dokonał rii w praktykę. kultury. Oznacza to konkretnie realizację socjalistycznych zhongguohua 中国化– „schińszczenie“. W języku chińskim na konferencji dotyczącej spraw religijnych w kwietniu wartości, uznanie pierwszeństwa chińskiej tradycyjnej istnieje też pojęcie hanhua 漢化 – sinizacja, które zwykle 2016 roku oraz na XIX Plenum KC Komunistycznej Par- II. Myśli przewodnie, cele oraz podstawowe treści planu kultury w domenach teologicznego myślenia, liturgii, ar- odnosiło się do prób narzucenia albo adaptacji kultury Chin. tii Chin w październiku 2017 roku. W grudniu 2016 roku chitektury kościelnej, malarstwa, muzyki oraz wszelkich rezolucja IX Zgromadzenia Narodowego przedstawicieli 1. Myśli przewodnie przejawów sztuki. Opowiadanie się za sinizacją katolicyzmu Xi Jinping mówi o „Nowych Chinach“, czyli Chinach po chińskiego katolicyzmu podkreśliła, że chińscy katolicy po- w naszym kraju wymaga jego dopasowania do społeczeństwa roku 1949, tzn. komunistycznych. Jego sinizacja to przysto- dejmą się w ciągu najbliższych pięciu lat „zgłębiać ducha Naszą inspiracją są myśli Xi Jinpinga dotyczące socjaliz- i służby społeczeństwu. Opowiadanie się za sinizacją katoli- sowanie, kontrola i użycie religii do umocnienia przywód- najważniejszych przemówień przewodniczącego Xi Jinpin- mu o chińskim obliczu we współczesnych Chinach. Szcze- cyzmu w naszym kraju obliguje Kościół do podjęcia służby czej roli Komunistycznej Partii Chin oraz przyczynienia się ga, studiować i wprowadzać w życie postanowienia Naro- gólnie sugestie co do kierunku czerpiemy z jego przemówie- w społeczeństwie i odpowiedzialności za to społeczeństwo. do rozwoju społeczeństwa Chin. Zatem w tzw. „sinizacji dowej Konferencji nt. Spraw Religijnych oraz wspierać kler nia na temat sinizacji religii w naszym kraju. Pod sztandarem Praca Kościoła musi, zgodnie z duchem sinizacji, kierować religii“ (nie tylko katolicyzmu, ale też pozostałych czterech i wiernych w procesie sinizacji katolicyzmu w całym kraju”. socjalistycznych wartości ustalonych na IX Zgromadzeniu się wiernością prawu i ochroną interesów Kościoła. Kościół religii i wyznań w ChRL, w tym protestantyzmu, który tam Po tych decyzjach polityczno-religijnych chińskie Katolickie Narodowym przedstawicieli chińskiego katolicyzmu, któr- i wierni muszą być światłem i solą, muszą poszukiwać jest traktowany jako odrębna religia!) chodzi o głębsze dos- Stowarzyszenie Patriotyczne oraz Konferencja Biskupów ych jasnym celem jest wkroczenie na drogę sinizacji, budując nowych dróg w służbie społeczeństwu, budować harmonię tosowanie się do socjalizmu o chińskiej specyfice (Zhongguo Chińskich dokonały dużych postępów w ukierunkowywa- na fundamencie Pisma Świętego i Tradycji oraz wcielając społeczną i przyczyniać się do budowania nowych Chin. tese shehuizhuyi 中国特色社会主义) jako obecnej oficjalnej niu Kościoła katolickiego w Chinach ku sinizacji. Odbyło w życie idee Soboru Watykańskiego II, podejmujemy się ideologii Komunistycznej Partii Chin, opartej na tzw. soc- się wiele konferencji dotyczących badań teologicznych w tej dalszego pogłębiania oraz wprowadzania sinizacji katolicyz- jalizmie naukowym (dla mnie to sinomarksizm!) oraz syste- wyznaczonej przez rząd perspektywie, przeprowadzono dys- mu oraz ubogacenia praktyk sinizacyjnych katolicyzmu. matycznym zwiększaniu starań w kierunku uczynienia ludzi kusje oraz wydano książki na temat rozwoju chińskiego kato- religijnych pożytecznymi w rękach komunistów. licyzmu. Niektóre lokalne stowarzyszenia patriotyczne oraz 2. Główne cele Reakcja Kościoła w Chinach powinna skoncentrować się na diecezje zorganizowały sympozja na temat długotrwałego zachowaniu nauki Kościoła (magisterium ecclesiae; żeby np. ukierunkowania katolicyzmu na sinizację, co doprowadziło Pogłębienie świadomości wewnątrz Kościoła co do nie weszło do obiegu tłumaczenie Pisma Świętego według si- do powstania klimatu zrozumienia i akceptacji dla tej tema- konieczności sinizacji katolicyzmu. Dopasowanie katolicyz- nomarksimu!), prawie kanonicznym oraz oraz przeciwdzia- tyki. Kwestia sinizacji katolicyzmu w Chinach jest aktualnie mu do społeczeństwa socjalistycznego. Przekonanie kleru łaniu ze strony Kościoła katolickiego w Chinach, polegają- obecna w świadomości kleru oraz intelektualistów z kręgów oraz wszystkich wiernych w całym kraju o konieczności rea- cym na wykorzystaniu własnych doświadczeń inkulturacji kościelnych, jednak przeciętni wierni nie zawsze są w stanie lizacji socjalistycznych wartości. Umocnienie samodzielności i indygenizacji ze swojej własnej historii oraz doświadczeń zrozumieć jej sens i cel. Niektóre przejawy życia religijnego, i niezależności Kościoła. Zintensyfikowanie pracy dusz- Kościoła powszechnego w tym zakresie. jak np. liturgia Kościoła, już teraz osiągnęły zaawansowany pasterskiej i ewangelizacyjnej w naszym kraju. Ukazanie Wielki Mur Chiński, źródło: Foter.com etap w procesie sinizacji, jednak refleksji teologicznej brakuje pozytywnego wpływu katolicyzmu na rozwój gospodarczy Zbigniew Wesołowski SVD nowatorskich idei co do sinizacji katolicyzmu, inspirowa- i społeczny naszego kraju. Zaangażowanie wszystkich sił nych zmianami kulturowymi w społeczeństwie chińskim. w realizację marzenia o umocnieniu narodu chińskiego. III. Pogłębianie politycznej, prawnej oraz społecznej Z powodu uprzedzeń i nieporozumień istnieją wewnątrz Stworzenie z katolickiej nauki społecznej oraz z przepisów identyfikacji chińskiego katolicyzmu Kościoła chińskiego odmienne opinie na temat sinizacji ka- kościelnych ideologii użytecznej do osiągnięcia harmonii tolicyzmu. Aby głosić Ewangelię wszystkim narodom świa- społecznej, postępu i rozwoju cywilizacyjnego. Taka inter- Priorytetem jest aktywizacja szerokich rzesz wiernych oraz ta, św. Paweł Apostoł uczynił następującą myśl swoją dewizą: pretacja nauki Kościoła oraz przepisów kościelnych, która kleru w celu realizacji głównych socjalistycznych wartości, „stałem się wszystkim dla wszystkich” (1 Kor 9,22). Biorąc pozwoli na dalszy rozwój współczesnych Chin oraz będzie miłości ojczyzny, wspierania kierowniczej roli Komunisty- pod uwagę historię katolicyzmu w Chinach, trzeba zauwa- odpowiadała chińskiej tradycyjnej kulturze. Nieustanne um- cznej Partii Chin oraz systemu socjalistycznego, zachowania żyć, że jego rozwój połączony był zawsze z dopasowaniem się acnianie fundamentu współpracy i harmonii w naszym kra- dyscypliny, przestrzegania prawa oraz służby społeczeństwu. Kościoła do społeczeństwa i jego kultury. Dla potwierdzenia ju pomiędzy katolicyzmem i partią, katolicyzmem i rządem, tej tezy można przytoczyć wiele zarówno pozytywnych, jak katolicyzmem i społeczeństwem, katolicyzmem i innymi 1. Propagowanie wychowania w duchu socjalizmu i negatywnych przykładów. Sobór Watykański II (1962– religiami oraz katolicyzmem i niewierzącymi. o chińskim obliczu oraz rozpowszechniania socjali- 1965) otworzył nowe drogi dla inkulturacji Kościoła oraz stycznych wartości dla rozwoju katolicyzmu w poszczególnych krajach świata. Zakazane Miasto, Pekin. Fot. Jacek Gniadek SVD Także w Chinach ukierunkowanie katolicyzmu na sinizację 1. zgłębianie myśli Xi Jinpinga dotyczących socjalizmu

Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) 文件 Dokumentacja 12 13 Dokumentacja 文件

o chińskim obliczu poprzez wykłady, wizyty, studi- 2. trzeba pogłębiać badania naukowe nad „tezą 2. uzupełnić treści katechez oraz przygotowania do sakra- 1. Podsumowanie doświadczeń sinizacyjnych w histo- um osobiste, dyskusje oraz na wszelkie inne sposoby. i eksploracją” praktyk, podtrzymać moralność Kościoła mentów o elementy tradycyjnej kultury chińskiej tak, rii Kościoła katolickiego w Chinach Wzmocnienie zaufania kleru oraz wiernych do kultury i nauk, które promują jego integrację z socjalistyczną aby doszło do organicznego połączenia wiary i Ewangelii i systemu socjalistycznego o chińskim obliczu celem moralnością i rządami prawa. Promować integrację z tradycyjną kulturą chińską; 1. zebrać i uporządkować dokumenty i materiały dotyczące doprowadzenia do jedności pomiędzy miłością ojczyzny, między etyką i moralnością kościelną a tradycyjnymi procesów sinizacyjnych od początku katolicyzmu w Chi- jej dobrobytem i siłą oraz potrzebami Kościoła; cnotami chińskimi, łączyć ducha czasów z wymogami 3. stworzyć grupę badawczą złożoną z wykładowców semi- nach, ze szczególnym uwzględnieniem końca epoki Ming rozwoju społecznego; wiara katolicka powinna odgrywać nariów duchownych zajmujących się badaniami zarówno i początku epoki Qing, aż do powstania nowych Chin; 2. rozwinięcie propagandy i wychowania w duchu wartości pozytywną rolę w moralnym rządzeniu państwem; w dziedzinie teologii, jak również kultury chińskiej; socjalizmu mają stanowić podstawę do ukierunkowa- 2. zebrać i uporządkować dokumenty i materiały dotyczące nia katolicyzmu w naszym kraju. Wprowadzenie kleru 3. należy wychowywać do wierności prawu w seminariach 4. położyć nacisk na włączenie do formacji seminaryjnej adaptacji katolicyzmu do społeczeństwa socjalistycznego i wiernych w tematykę poprawnego interpretowania duchownych. Przeprowadzić kursy dla seminarzystów zajęć na temat tradycyjnej chińskiej kultury i filozofii po powstaniu nowych Chin; historii narodu i jego kultury, by umacniać świadomość na temat podstaw prawnych polityki religijnej. oraz na przygotowanie seminarzystów do przepowi- jedności narodu chińskiego; adania Ewangelii zakorzenionej głęboko w chińskim 3. pod egidą ruchu „jedno zjednoczenie, jedna konfe- 4. Dostrzeganie i wspieranie pozytywnej roli Kościoła myśleniu i chińskiej kulturze. rencja”, uwzględniając ukierunkowanie katolicyzmu 3. przekształcenie w czyn tez roboczych Stowarzyszenia w rozwoju społecznym i gospodarczym w naszym kraju na sinizację, trzeba wydać odpowiednią Patriotycznego, wszędzie tam, gdzie Stowarzyszenie to 2. Wypracowanie nowego spojrzenia na katolicyzm publikację na ten temat. spełnia funkcję pomostu i łącznika, i wszędzie tam, gdzie 1. trzeba wspierać dobrą tradycję służby Kościoła w Chinach z perspektywy Kościoła chińskiego w tej działalności Stowarzyszenie potrzebuje wsparcia. społeczeństwu; szerokie masy duchowieństwa oraz 2. Pogłębione studia nad myślą teologiczną na temat zachęcać wiernych do brania aktywnego udziału w życiu 1. podjąć kroki w kierunku utworzenia archiwum histo- inkulturacji Kościoła powszechnego 2. Trwanie przy pryncypiach niezależności, autonomii społecznym oraz do podejmowania odpowiedzialności rii katolicyzmu w Chinach, obejmującego dokumenty oraz samodzielnej administracji w społeczeństwie; przed i po powstaniu nowych Chin, zwrócić szczególną 1. położyć szczególny nacisk na egzegezę oraz teologię uwagę na już istniejące doświadczenia sinizacyjne; biblijną, uczynić Biblię fundamentem wszelkich badań; 1. poprzez codzienne studium, organizowanie konferen- 2. w regionach w większości katolickich należy cji, publikację artykułów historycznych oraz wyników pielęgnować kontakty z innymi religiami oraz urzędami 2. doprowadzić do opracowania przez historyków Kościoła 2. rozpowszechniać wiedzę na temat inkulturacji czerpaną najnowszych badań należy umacniać konsekwentnie państwowymi, wspierać rozwój społeczny i gospodarczy i wydania publikacji nt. historii katolicyzmu w Chinach, z doświadczeń historii i tradycji Kościoła powszechnego, dążenie do niezależności, autonomii i samodzielnej oraz przyczyniać się do zbudowania nowych silnych której myślą przewodnią będzie sinizacja katolicyzmu; uzupełniając je wypowiedziami Soboru Watykańskiego administracji Kościoła; Chin; II 3. wykorzystać doświadczenia innych religii w dziedzinie 2. ruch „jedno zjednoczenie, jedna konferencja” ma za 3. pod egidą ruchu „jedno zjednoczenie, jedna konferencja” sinizacji. 3. ukazać na przykładzie różnych krajów pozytywne wyniki zadanie pouczać, organizować seminaria filozoficzno- zachęcać kler oraz wiernych do aktywnego udziału w ak- inkulturacji w teorii i w praktyce. teologiczne oraz kursy niezależności, autonomii i samod- cjach charytatywnych, podnieść poziom oraz ilość tych zielnej administracji Kościoła oraz wprowadzać w życie akcji i uświadamiać konieczność ochrony środowiska 3. Myśl i ekspresja teologiczna Kościoła katolickiego idee zawarte w „materiałach roboczych chińskiego i działań na rzecz ekologii. w Chinach katolicyzmu” dotyczących tychże aspektów; IV. Przyspieszenie integracji katolicyzmu ze wspaniałą 1. wprowadzić studia porównawcze pomiędzy katolicką 3. na bazie równouprawnienia i przyjaźni trzeba rozwijać kulturą chińską teologią i filozofią a chińską myślą filozoficzną, współpracę z zagranicą, nie zaniedbując przy tym zintensyfikować dialog międzyreligijny; podkreślania istoty i wagi sinizacji katolicyzmu w Chi- Należy wykształcić wśród członków Kościoła świadomość nach, przyczyniać się do usuwania nieporozumień bycia Chińczykami w celu ubogacenia chrześcijańskiej wiary 2. bez przeformułowania metafizyki i ontologii trady- i podejrzeń oraz zabiegać o zrozumienie i pomoc. i tradycji wspaniałymi tradycjami humanistycznymi nasze- cyjnej teologii katolickiej stworzyć system myślenia go kraju oraz prześledzić próby sinizacji w historii Kościoła posiadający cechy chińskiej kultury i kładący nacisk na 3. Zrozumienie prawa i wychowanie do jego przestrze- w Chinach, dokonać analizy historii Kościoła z perspektywy takie wartości, jak moralność, przyroda oraz jedność Kościół w Szanghaju. Fot. Jacek Gniadek SVD gania Kościoła chińskiego. człowieka i wymiaru nadprzyrodzonego;

1. w zróżnicowany sposób i na różnych poziomych należy 1. Percepcja kultury chińskiej przez Kościół oraz jego V. Rozwijanie myślenia teologicznego o chińskiej cha- 3. położyć nacisk na pogłębienie wiary i duchowości zgłębiać „Przepisy dotyczące aktywności religijnych”, identyfikacja z tradycyjną kulturą chińską rakterystyce każdego wiernego, na wzajemne oddziaływanie teorii brać udział w kursach doszkalających w tym kierunku. i praktyki oraz na rozpowszechnienie doświadczeń Motywować kler i wiernych do wspólnego budowania 1. pogłębiać w różnoraki sposób wiedzę Kościoła na temat Należy gromadzić i badać dokumenty dotyczące si- w tym zakresie w seminariach duchownych i w parafi- praworządności, do tworzenia świadomości państwowej tradycyjnej kultury chińskiej, czuć się dumnym z bycia nizacji Kościoła, począwszy od Pisma Świętego poprzez ach. i obywatelskiej oraz przyczyniać się do harmonijnego Chińczykiem, dążyć do połączenia chińskiej etyki Tradycję Kościoła i dokumenty Soboru Watykańskiego II, współdziałania między ustawodawstwem państwowym z duchem Ewangelii Chrystusa oraz do zakorzenienia aż po wykorzystanie doświadczeń Kościoła powszechnego; a prawem kościelnym; wiary Kościoła w Chinach; wypracować typowe cechy charakterystyczne dla chińskiej myśli teologicznej.

Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) 文件 Dokumentacja 14 15 Dokumentacja 文件

4. Rozbudowanie platformy i grup badawczych w dzie- 4. trzeba dopomóc w rozwiązywaniu realnych problemów 2. Zbadanie możliwych powiązań liturgii kościelnej dzinie teologii organizacyjnych Stowarzyszenia Patriotycznego; z chińskim pojęciem rytuału ( li 礼)

1. organizować regularnie – co dwa lata – „forum teolo- 5. należy dokonać standaryzacji administracji kościelnej, 1. trzeba stworzyć wytyczne do takiego sprawowania giczne na temat sinizacji katolicyzmu”, organizować ujednolicić księgowość dla organizacji kościelnych, fin- liturgii, które pozwoli oddać ducha Ewangelii i Trady- konferencje na ten temat na różnych poziomach; ansowania parafii i seminariów duchownych; cji Kościoła, jak również uwzględnić koloryt rytuałów chińskich; 2. założyć „instytut chińskiej katolickiej kultury”, aby 6. trzeba zwiększyć stopień zaangażowania świeckich oraz stworzyć dla naukowców katolickich i tych spoza ich liczbę i rolę w organizacjach patriotycznych i katoli- 2. należy uwzględnić w formacji seminaryjnej pogłębianie Kościoła platformę do badań i wymiany doświadczeń. ckich. wiedzy na temat historii chińskich rytuałów i współczesnej możliwości ich adaptacji; VI. Tworzenie form organizacji i administracji Kościoła o chińskiej charakterystyce 3. trzeba utworzyć grupy naukowców zajmujących się Pekin. Fot. Jacek Gniadek SVD liturgią Kościoła, których zadaniem będzie opracowanie Trzeba zgłębiać ideę demokratycznego zarządzania planu sinizacji liturgii kościelnej; Kościoła i praktykować ją według pryncypiów „wspólno- 1. Zmiana przekonania o tym, że architektura, ma- towego kierownictwa, demokratycznej administracji, wza- 4. należy dopasować liturgię do lokalnych zwyczajów, larstwo i muzyka sakralna muszą mieć charakter za- jemnych konsultacji oraz wspólnych decyzji strategicznych”; np. wśród mniejszości narodowych w Chinach, aby chodni celem tych poczynań ma być służba poprzez udoskonalenie wykorzystać w liturgii specyfikę ich rytuałów. organizacji i administracji, rozwiązywanie realnych prob- 1. zaleca się dokonanie inwentaryzacji dzieł sztuki i archi- lemów oraz rozpoznanie i aktywizacja na korzyść wspólnoty 3. Śledzenie prób reform liturgii na podstawie wybra- tektury sakralnej począwszy od pojawienia się katoli- istniejących w niej talentów. nych jednostkowych form liturgicznych cyzmu w Chinach; w sposób szczególny wyeksponować należy te dzieła, w których udało się dokonać syntezy Źródło: Foter.com 1. Pogłębianie wiedzy na temat demokratycznej admi- 1. Katolickie Stowarzyszenie Patriotyczne oraz Konferencja stylów, zachodniego i chińskiego; nistracji Kościoła Biskupów Chińskich w formie listów duszpasterskich VII. Liturgiczne formy wyrazu z elementami chińskimi przedstawią ogólne zasady i rady dotyczące niektórych 2. już w trakcie formacji seminaryjnej zaleca się kłaść nacisk 1. należy opowiadać się za demokratyczną administracją ważnych kwestii związanych z liturgią. na umiejętności adaptacji zachodnich treści teologicz- struktur katolicyzmu, a przy pomocy dyskusji i kon- Należy ustalić status quo istniejących czynności i form nych do chińskiego kręgu kulturowego (architektury, ferencji dzielić się doświadczeniami udanych reform, liturgicznych, szczególnie w świetle wypowiedzi Soboru 2. Pod przewodnictwem i nadzorem Katolickiego Stowar- malarstwa, muzyki); uczynić demokratyczną administrację Kościoła środkiem Watykańskiego II na temat reformy liturgii oraz inkulturacji; zyszenia Patriotycznego oraz Konferencji Biskupów do sinizacji katolicyzmu; zbadać możliwość włączenia do liturgii Kościoła elementów Chińskich niektóre parafie wprowadzałyby do liturgii 3. w diecezjach i parafiach trzeba przeprowadzać kursy tradycyjnej kultury chińskiej; podjąć odważne próby sini- elementy kultury chińskiej, zwracając szczególną uwagę i wykłady propagujące chińską sztukę i pojmowanie 2. trzeba rozpowszechnić idee Soboru Watykańskiego II, zacji liturgii kościelnej. na to, aby nie były one w konflikcie z istotą liturgii piękna zgodne z chińską kulturą; takie jak „lud Boży” lub też rola „świeckich” w Kościele; kościelnej i by nie wzbudzały kontrowersji; 1. Dokonanie zestawienia istniejących już (historycz- 4. w dziedzinach architektury, malarstwa i muzyki należy 3. należy rozważać stosunek hierarchiczności do demokra- nych oraz współczesnych) form i doświadczeń litur- 3. Zachęca się niektóre diecezje i parafie do wypróbowy- stworzyć dzieła do naśladowania, które ukażą przykłady tycznej administracji Kościoła, podkreślając ich służebny gicznych wania innowacji w liturgiach, aby odpowiedzieć na udanej adaptacji tych dzieł do kultury i sztuki chińskiej, charakter. ich potrzeby i problemy,jednak powinny one unikać wspierać budowę kościołów łączących w sposób harmo- 1. liturgia Kościoła ma bardzo długą tradycję i służy radykalnej i ślepej reformy liturgicznej. Należy również nijny elementy architektury zachodniej i chińskiej; 2. Udoskonalenie systemu organizacji i zarządzania uświęceniu wiernych; ważne byłoby stworzenie przeciwdziałać niechęci do jakichkolwiek zmian. ideowych podstaw do sinizacji liturgii; 5. trzeba organizować wystawy malarstwa i koncerty muzy- 1. trzeba wcielić w życie zweryfikowane „przepisy VIII. Chińskie elementy w architekturze, malarstwie czne oraz nagradzać wyróżnieniami te dzieła, w których dotyczące aktywności religijnej”, „przepisy dotyczące 2. korzystając z praktycznych doświadczeń historycznych i muzyce sakralnej procesy sinizacyjne są szczególnie widoczne i udane. pracy Patriotycznego Stowarzyszenia Katolików od momentu dotarcia katolicyzmu do Chin aż po czasy Chińskich”, współczesne, trzeba ustalić, co jest istotą liturgii ka- Należy zmienić przekonanie o tym, że architektura, 2. Stworzenie archiwów architektury kościelnej, ma- tolickiej i z tego czerpać inspirację do reformy liturgii malarstwo i muzyka kościelna muszą mieć charakter za- larstwa i muzyki sakralnej 2. „system wspólnych zgromadzeń Patriotycznego Stowar- chińskiego katolicyzmu; chodni (europejski); trzeba popierać metody integracji zyszenia Katolików Chińskich oraz Konferencji Bis- ważnych elementów estetyki europejskiej z estetyką chińską 1. zaleca się gromadzić plany nowo budowanych kupów Chińskich” oraz „system administracji diecezji 3. należy wspierać poprzez konferencje wymianę i tworzyć przykłady architektoniczne, malarskie i muzyczne kościołów, zawierających elementy chińskiej estetyki, katolickich w Chinach”; doświadczeń na temat udanych i mniej udanych prób odpowiadające chińskiemu pojmowaniu piękna. a także dzieła kultu religijnego i malarstwa wykonane reform liturgii, bazując na dokumentach Soboru tradycyjnymi chińskimi technikami i w chińskim stylu; 3. należy dokonać pomiędzy Stowarzyszeniem Patrioty- Watykańskiego II, uwzględniać najnowsze rezultaty cznym a diecezjami rozdziału kompetencji dotyczących badań i dyskusji na temat liturgii do stworzenia nowo- 2. należy dążyć do połączenia idei sacrum obecnej w sztuce demokratycznej administracji, odpowiedzialności oraz czesnej chińskiej liturgii. europejskiej z ideą harmonii między niebem i ziemią podziału pracy; zawartej w sztuce chińskiej;

Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) 文件 Dokumentacja 16 17 Dokumentacja 文件

3. trzeba integrować elementy tradycyjnej kultury chińskiej sinizacji katolicyzmu w naszym kraju, zabiegać o zrozumie- cyzmu ze wspaniałą kulturą chińską (rozdział IV); 3. rozwi- Założenia planu „rozwijania myślenia teologicznego w uniwersalny wymiar Kościoła katolickiego poprzez nie dla tej problematyki i usuwać nieporozumienia. janie myślenia teologicznego o chińskiej specyfice (rozdział o chińskiej charakterystyce” są kontynentalną wersją in- architekturę, malarstwo i muzykę. V); 4. tworzenie chińskich form organizacji i administracji dygenizacji teologii katolickiej. Największe autorytety od 4. Wykształcenie specjalistów Kościoła (rozdział VI); 5. wprowadzenie liturgicznych form inkulturacji teologii na Tajwanie, jak o. Aloysius Chang 3. Troska o trwałość procesów sinizacyjnych w dziedzi- wyrazu z elementami chińskimi (rozdział VII); 6. chińskie Ch’un-shen, arcybiskup Luokuang i biskup Ch’eng Shih-ku- nach architektury, malarstwa i muzyki Kluczem do udanej sinizacji katolicyzmu w naszym kraju elementy w architekturze, malarstwie i muzyce sakralnej ang, poświęcili całe swoje życie łączeniu teologii oraz nauki jest wykształcenie grupy specjalistów zajmujących się bada- (rozdział VIII). Plan ma na celu promowanie sprawdzonej Kościoła z chińską kulturą oraz wchodzenia w dialog z nau- 1. należy utworzyć grupę ekspertów (architektów i ar- niem tego zagadnienia, jak również jego wprowadzaniem koncepcji dostosowania religii do społeczeństwa socjalistycz- kami konfucjanizmu, buddyzmu i taoizmu. Na kontynencie tystów) mogących prowadzić działalność doradczą w życie. Od samego początku działania te muszą być zakor- nego. Elementem sinizacji jest uczynienie Kościoła bardziej w obrębie Kościoła nie znaleźli się jeszcze tacy uczeni. Jak w wyżej wymienionych dziedzinach; zenione wewnątrz Kościoła przy pomocy badaczy z różnych posłusznym narzędziem w służbie Komunistycznej Partii w takim razie można rozpocząć proces kulturowej sinizacji? dziedzin teologicznych. Wyniki badań oraz praktyka Chin. Plan wzywa do pogłębienia politycznej identyfikacji 2. trzeba założyć „chińskie katolickie centrum kształcenia” w dziedzinie sinizacji katolicyzmu w naszym kraju posłużą chińskiego katolicyzmu. W szczególności Kościół powini- w dziedzinie muzyki i sztuki; w przyszłości jako przykład do sinizacji innych religii w Chi- en wspierać kierownictwo Komunistycznej Partii Chin. nach. Jednakże istnieje zasadnicza niezgodność pomiędzy ateiz- 3. Katolickie Stowarzyszenie Patriotyczne oraz Konferencja mem dialektycznego materializmu wywodzącym się od nauk Biskupów Chińskich mają wspierać budowę kościołów Tłumaczył Sławomir Rakus SVD marksistowskiego leninizmu i myślą Mao Zedonga oraz teis- według wyżej wymienionych kryteriów, jak również tycznym idealizmem, który znajduje odzwierciedlenie w ka- nabywać dzieła sztuki sakralnej. tolicyzmie. Jak w takim razie katolik miałby identyfikować się z ateizmem? IX. Organizacja i realizacja Refleksje na temat „Planu pięcio- Zamiar odnowienia form organizacji i zarządzania Kościołem w stylu chińskim obejmuje przede wszystkim 1. Wzmocnienie organizacji na poziomie kierowniczym letniego, mającego na celu przy- „demokratyczną administrację Kościoła”. Ta forma admi- spieszenie i ugruntowanie sini- nistracji jest stosowana w pewnym mieście w środkowych Realizacja idei sinizacji katolicyzmu w naszym kraju Chinach od wielu lat. W tej diecezji nie było dozwolone Żródło: Foter.com wymaga efektywnej organizacji. Główna odpowiedzialność zacji katolicyzmu w naszym kraju wybieranie nowego biskupa po śmierci starego. Utworzono spoczywa na Patriotycznym Stowarzyszeniu Katolików (2018–2022)” za to komitet administracyjny, złożony z kapłanów, sióstr Chińskich oraz Konferencji Biskupów Chińskich. Są Sześć głównych punktów planu i świeckich, który miał za zadanie dbać o wszystkie sprawy one odpowiedzialne za utworzenie grupy kierowniczej Beatrice Leung Kit-fun związane z Kościołem. Dekadę później życie Kościoła koordynującej realizację powyższych zamierzeń w sposób Jeśli udało by się wprowadzone do planu zamierzenia w tej diecezji osłabło. Wśród kleryków zaczęła się szerzyć jednolity w całym kraju. Obowiązkiem prowincji, diecez- Powstanie planu (o ile nie stoją one w sprzeczności z nauką Kościoła i z pra- bezczynność oraz sekularyzacja. Duszpasterstwo zostało ji i seminariów duchownych jest stworzenie niezbędnych wem kanonicznym) uruchomić w ciągu pięciu lat przy po- mocno zaniedbane. Nie odnotowano także wzrostu wspól- struktur, koniecznych do realizacji sinizacji katolicyzmu. W maju 2018 roku Chińskie Stowarzyszenie Patriotycz- mocy będących do dyspozycji w chińskim Kościele zasobów noty katolickiej. Demokratyczna administracja Kościoła Ich zadaniem jest także usunięcie nieporozumień i zatar- ne i Konferencja Biskupów Chińskich ogłosiły pięcioletni ludzkich, byłoby to samo w sobie już godne pochwały. Jeśli w kulturze politycznej dzisiejszych Chin jest równoznaczna gów stojących na drodze do sinizacji naszego kraju. Zgodnie plan pracy (dalej: plan) nad nadawaniem Kościołowi chce się zobaczyć rzeczywiste efekty, potrzeba na to wysiłku z zarządzeniem Kościoła przez partię. W obecnym polity- z założeniami poniższego planu także prowincje i diecezje bardziej chińskiej tożsamości [zob. Dokumentacja]. Pre- trwającego pięćdziesiąt lat. cznym ustroju, w którym Xi Jinping dąży do centralizacji zobowiązanie są ułożyć własne pięcioletnie plany robocze, zydent Xi Jinping oznajmił, że chce wziąć aktywny udział Załóżmy, że naszym zamiarem jest przyspieszenie proce- władzy, w Pekinie byłaby pożądana demokratyczna adminis- uwzględniające własną sytuację i możliwości, aby przyczynić w realizacji zamierzenia, jakim jest przystosowanie religii do su integracji katolicyzmu ze wspaniałą, tradycyjną kulturą tracja Kościoła, jednak dla samego Kościoła jest ona szkod- się do sinizacji katolicyzmu w naszym kraju. społeczeństwa socjalistycznego poprzez jej ukierunkowanie Chin oraz zbudowanie teologicznej myśli, wyrażającej liwa. na sinizację. Koncepcja „adaptacji Kościoła katolickiego do charakter chińskiego Kościoła. Co więc stanowi definicję Plan postuluje tworzenie liturgicznych form wyrazu 2. Kontrola, nadzór i ewaluacja wykonanych planów społeczeństwa socjalistycznego“ sięga rządów Jianga Zemina „wyśmienitej kultury Chin”? Nawet państwo nie posiada z elementami chińskimi, a także używanie chińskich ele- (1993–2003). Głównym jej celem jest to, żeby religie wyz- odpowiedniego kryterium oceny. Czy Kościół katolicki mentów w architekturze, malarstwie i muzyce sakralnej. Już Odpowiednio do założeń planu, należy utworzyć sys- nawane przez naród chiński służyły i wspierały wewnętrzny ośmieli się zaproponować takie kryterium oraz zaadoptować w latach dwudziestych XX wieku arcybiskup Celso Costan- tem kontroli oraz pomocy w rozwiązywaniu problemów, i zewnętrzny rozwój socjalistycznych Chin. tradycyjną kulturę chińską, jak uczynili to teologowie na Ta- tini, delegat apostolski w Chinach, zaproponował chiński nagradzać organizacje i jednostki wyróżniające się w reali- W ciągu wielu lat realizacji tej koncepcji odnotowano zarów- jwanie? Kultura, od momentu założenia Nowych Chin (tj. styl architektoniczny dla kościelnych budynków. Jednakże zacji planów. no pozytywny, jak i negatywny jej wpływ na Kościół katoli- po 1949 roku), powinna zostać jeszcze ponownie przestu- chińscy katolicy byli temu przeciwni, częściowo ze względu cki w Chinach. Ale nie to jest przedmiotem tego tekstu. diowana i zdefiniowana. na obawy przed myleniem kościołów z buddyjskimi lub 3. Propagowanie i popieranie wymiany myśli i działań Plan sugeruje zgromadzenie dokumentów o historii katoli- taoistycznymi świątyniami. Kościół katolicki na Tajwanie Treść planu cyzmu po zbudowaniu Nowych Chin, a także opracowanie przetłumaczył w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych Trzeba stworzyć atmosferę odpowiednią do wprowad- historii katolicyzmu w Chinach z perspektywy chińskiego liturgiczne książki na język chiński. Jakie nowe chińskie mo- zenia planu w życie, a także popierać stosowne publikacje. Xi Jinping dodał do „adaptacji do społeczeństwa socja- Kościoła (IV.2.a). To stawia przed historykami trudne do wy- tywy chciałby umieścić Pekin w chińskiej liturgii katolickiej? Poprzez konferencje, seminaria i kursy dokształcające oraz listycznego” temat „sinizacji”. W związku z tym plan objął konania zadanie. W jaki sposób można przejść od faktyczne- Pięcioletni plan pracy jest rzeczywiście bardzo odważny, w seminariach duchownych zaleca się rozpowszechniać Stowarzyszenie Patriotyczne oraz Konferencję Biskupów go historycznego materiału o przymusie i ucisku Kościoła za gdyż obejmuje wszystkie aspekty życia Kościoła w Chinach. wiedzę na temat sinizacji katolicyzmu w naszym kraju tak, w następujących głównych obszarach jej pracy: 1. pogłębienie czasów rządów Mao Zedonga do pozytywnej narracji? Jest to Jest mało prawdopodobne, aby identyfikacja polityczna (III) aby dotarła ona do najszerszych kręgów wiernych. W kon- politycznej, prawnej oraz społecznej identyfikacji chińskiego trudne dla każdego historyka, który nie chce manipulować i chiński system administracyjny dla Kościoła (VI) mogły taktach z zagranicą należy informować o istniejącej praktyce katolicyzmu (rozdział III); 2. przyspieszenie integracji katoli- faktami historycznymi. liczyć na poparcie Watykanu, gdyż wykraczają one poza nor-

Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) 文件 Dokumentacja 18 19 Dokumentacja 文件

my Kościoła. Integracja katolicyzmu z chińską kulturą (IV) organów rządowych. Jedna z wielu zmian bezpośrednio od- ligii miałyby być formułowane przez jakiś organ partyjny, Zakaz udziału nieletnich w Mszach Świętych i inne re- i myśl teologiczna o chińskim charakterze (V) są zaś projek- nosi się do polityki religijnej, a mianowicie: dotychczasowe musiałyby one posiadać dwóch ustawodawców, jak to miało presje wobec chrześcijan w Henanie tami dotyczącymi bardzo poważnych zagadnień. Czekamy Państwowe Biuro ds. Religii przestało być już niezależną miejsce w maju, kiedy BSR opublikowało projekt o tzw. Rośnie liczba raportów z prowincji Henan, dotyczących więc na wykwalifikowanych naukowców w Kościele, którzy instytucją i zostało włączone do Departamentu Zjednoczo- „Środkach zarządzania zbiorową działalnością religijną działań podejmowanych przez władze przeciwko niezarejes- poświęcą się temu wielkiemu zadaniu. Natomiast w kwestii nego Frontu Pracy KPCh, który to przejął niektóre zada- przez cudzoziemców na terytorium Chińskiej Republiki trowanym grupom, demontowaniu krzyży itd. Dotknięte dziejów Kościoła pojawia się pytanie, w jaki sposób history- nia wspomnianego Biura, a poza tym zaczął używać jego Ludowej”. A może są to tylko pytania (zmieniając nieco brz- tymi represjami są wspólnoty protestanckie i katolickie, cy Kościoła mogą uprawiać historiografię, pozostając wierni nazwy jako własnej. Organy Państwowej Rady do Spraw mienie stwierdzenia Groota) ludzi Zachodu, nieobeznanych a także oficjalne Kościoły. Jednak szczególne obawy budzą historycznej rzeczywistości w kontekście sinizacji zalecanej Etnicznych i Spraw Chińczyków za Granicą zostały również z realiami partyjnego państwa. doniesienia z Henan o tym, że władze coraz częściej zakazują przez Pekin? podporządkowane Departamentowi Zjednoczonego Frontu udziału dzieci w nabożeństwach chrześcijańskich i edukacji Pracy. Praktyka i rola prawa religijnej. Ponadto członkowie sił bezpieczeństwa stoją przy Beatrice Leung Kit-fun Celem reformy zgodnie z planem KC jest „jednolita ad- wejściu do kościołów chrześcijańskich w każdą niedzielę ministracja” i „scentralizowane jednolite kierownictwo par- i zabraniają niepełnoletnim uczestniczenia w nabożeństwach. Siostra Beatrice Leung jest profesorem wizytującym tii” wobec religii. W podwójnej strukturze organów partii Dowód na to, że ta kampania nie została przeprowadzona i badaczem na Uniwersytecie Językowym Ursuline Wenzao i państwa Państwowe Biuro ds. Religii (BSR, chiń. 国家宗 na polecenie władz lokalnych, ale prowincjalnych, stanowi w Kaohsiung na Tajwanie oraz ekspertem od stosunków 教事务局, ang. State Administration for Religious Affairs oświadczenie Patriotycznego Stowarzyszenia Katolików Chin i Tajwanu z Watykanem. Omawiany tekst został opu- – SARA), podległe dotąd Radzie Państwa, było odpowied- Chińskich i Katolickiej Komisji do Spraw Kościelnych pro- blikowany po raz pierwszy 25 lipca 2018 roku przez UCAN zialne za praktyczną realizację polityki religijnej i nadzór nad wincji Henan z dnia 8 kwietnia 2018 roku. Oba te oficjalnie i przełożony z angielskiego przez Katharinę Wenzel-Teuber organizacjami religijnymi. Ze strony partii KC Zjednoczone- katolickie gremia, na żądanie władz prowincji, musiały też przy pomocy chińskiego manuskryptu. Publikacja w „Chi- go Frontu Pracy (w skrócie EFA, chin. 中央委员会统一战 ogłosić, że wszystkie formy edukacji religijnej dla nielet- na heute” była możliwa dzięki uprzejmości UCAN i siostry 线工作部, skrót 中央统战部) był dotychczas zobowiązany nich są zakazane w całej prowincji i że wierzącym nie wolno Beatrice. zapewnić przestrzeganie politycznych wytycznych partii zabierać dzieci na Mszę św., w przeciwnym razie takie miej- i lojalność wszystkich sektorów społecznych, w tym religii, sce kultu zostanie zamknięte. wobec partii. Jak napisał Gerry Groot z University of Ade- Już w ubiegłym roku, jak i w ciągu ostatnich kilku Tłumaczyła Katarzyna Olczyk laide, EFA odgrywała kluczową rolę wewnątrz BSR w wyk- miesięcy, pojawiły się pojedyncze doniesienia o zakazie od-

onywaniu tego zadania, ale – podkreślił – były to różne or- Zakazane Miasto, Pekin. Fot. Jacek Gniadek SVD wiedzin kościołów i wprowadzeniu przez władze obozów ganizacje kierujące się czasem przeciwstawnymi interesami. wakacyjnych dla niepełnoletnich chrześcijan i muzułmanów Jego zdaniem Xi Jingping od momentu objęcia stanowiska w różnych miejscach w Henan, jak i poza nim. Jedynie Dokąd zmierza chińska polityka przewodniczącego partii był zdecydowanym zwolennikiem Dochodzi do zlikwidowania szarych stref przez bardziej w Regionie Autonomicznym Sinciang-Ujgur od lat panu- religijna? współpracy Zjednoczonego Frontu i EFA, czemu dał wyraz rygorystyczne stosowanie przepisów i norm prawnych. Zmi- je powszechny zakaz odwiedzania miejsc religijnych (me- podczas Narodowego Zjazdu Zjednoczonego Frontu Pracy eniona wersja „Zasad dotyczących religii”, opracowana przez czetów) dla nieletnich. w 2015 roku. Według obserwatorów podporządkowanie „stare” BSR, weszła w życie 1 lutego 2018 roku. Ważnym Zakaz uczestnictwa w nabożeństwach i nauczaniu religii Katharina Wenzel-Teuber1 partii spraw religii wskazuje, jak ważny jest to temat dla celem rewizji wydaje się być zaoferowanie urzędom bardziej przez nieletnich nie ma pokrycia w żadnym znanym prawie chcących utrzymać się przy władzy. konkretnych środków poprzez wyraźne zakazy i kary w celu – a wolność przekonań religijnych w konstytucji ma zastoso- „Religia jest integralną częścią ludzkiej cywilizacji”. To Wang Zuo'an został 1 kwietnia oficjalnie wiceminis- zamknięcia często tolerowanego półlegalnego obszaru przy- wanie bez ograniczeń wiekowych. Według najnowszych wy- stwierdzenie, które w swoim wyraźnym uznaniu istnienia trem EFA, zachowując swoje dotychczasowe stanowisko granicznego, w którym odbywała się i odbywa duża część powiedzi polityków powodem tego stanu rzeczy miałaby być religii znacznie odbiega od klasycznego marksistowskie- dyrektora BSR (obecnie włączone do EFA). Komentatorzy życia religijnego. konstytucyjna zasada rozdziału edukacji i religii. Jednakże go rozumienia religii, znajduje się w nowej chińskiej Białej uważają to za znak ciągłości w polityce wyznaniowej Chin. Od lutego mnożą się przypadki restrykcyjnego egze- zasadę tę dotychczas rozumiano tak, że to szkoły i uniwer- Księdze: „Chińska polityka i praktyka w ochronie wolności Nawet gdyby coraz więcej pracowników i ewentualnie także kwowania przepisów prawnych przynajmniej w niektó- sytety miały być wolne od wpływów religijnych, a nie jako przekonań religijnych”, opublikowanej przez Radę Państwa struktur BSR zostało przejętych przez EFA – moim zda- rych regionach i w odniesieniu do niektórych religii. Na zakaz praktyk religijnych dla dzieci. 3 kwietnia 2018 roku. Po wydarzeniach ostatnich miesięcy niem raczej nie zmienią się oficjalne zależności, ponieważ przykład na początku kwietnia władze zlikwidowały szarą Powodem nagłej presji, która rozpoczęła się na początku trudno jednak przewidzieć, co właściwe planują chińscy wszystkie dotychczasowe organizacje nadzorujące życie strefę dotyczącą sprzedaży Biblii, która, jako tzw. „materiał lutego 2018 roku i znacznie się nasiliła, przynajmniej przywódcy w stosunku do religii. Pojawia się uzasadnione religijne w Chinach mają wpisane w swoich statutach, że wewnętrzny” Kościoła, nie może być rozprowadzana według źródeł katolickich, w kwietniu, jest to, że Henan jest pytanie, dokąd zmierza chińska polityka religijna? (...) to BSR jest jednostką upoważnioną do przeprowadzenia w zwykłych księgarniach w Chinach. Władze zakazały teraz prowincją o największej liczbie protestantów w Chinach i to, bezpośredniej kontroli. Jednak po restrukturyzacji będą one jej sprzedaży nawet za pośrednictwem sklepów interne- że kościoły domowe szybko się tam rozwijają. Według Asia Podstawowe pytania strukturalne kontrolowane nie przez władze państwowe, ale bezpośrednio towych, takich jak Taobao lub Amazon.cn. News Kościół katolicki działa tam też głównie w podziemiu. przez partię i to stanowi zasadniczą różnicę na płaszczyźnie Niezarejestrowane ośrodki religijne były podobno częściej Katolicka agencja informacyjna UCAN podaje, że w 2009 Partia przejmuje od państwa zadanie administrowania zarówno prawnej, jak i ideologicznej w stosunku do tego, zamykane lub zmuszane do rejestracji (na przykład w Henan roku w Henanie było 2,4 miliona chrześcijan, w tym 300 000 sprawami religijnymi. Dnia 21 marca, dwa tygodnie przed co było wcześniej. Stąd rodzi się wiele pytań. Na przykład § i innych). Bardziej elastyczne sposoby ubiegania się o praw- katolików. Twardą linię władz wobec lokalnych chrześcijan opublikowaniem Białej Księgi, Komitet Centralny Komu- 61 „Regulaminu do spraw religijnych” mówi, że „urzędnicy ne zatwierdzenie miejsca kultu stwarzają, co do zasady, wiąże z osobą nowego sekretarza partii – Wanga Guoshenga, nistycznej Partii Chin (KCKPCh) dokonał bardzo daleko państwowi” za nadużycia w administrowaniu sprawami reli- opublikowane 1 czerwca 2018 roku „Środki zatwierdzania który rządzi Henanem od połowy marca 2018 roku. Z kolei idącej reformy partii i organów państwowych. W ramach tej gijnymi podlegają karom, a jak będzie z pracownikami władz i zarządzania tymczasowymi ośrodkami działalności religij- Ying Fuk-tsanga z Instytutu Teologicznego na Uniwersy- restrukturyzacji podporządkowano partii szereg ważnych partyjnych EFA, jeśli dopuszczą się wykroczeń? „Przepisy” nej”, chociaż i te tymczasowe lokalizacje muszą pozostawać tecie Chińskim w Hongkongu w wypowiedzi dla UCAN muszą więc być na nowo opracowane, bo dotąd jest w nich pod ścisłym nadzorem oficjalnych urzędów kontrolnych. stwierdził, że przygotowania do rozpoczęcia prześladowań

1 Tekst został opublikowany w „China heute” XXXVII (2018), nr 2 (198). mowa tylko o urzędnikach państwowych, a nie partyjnych. Na razie brak informacji na temat stosowania tej nowej nor- trwały już od dwóch lat. Michel Chambon napisał też Z języka niemieckiego przetłumaczył Marek Grzech SVD. Jeśli w przyszłości państwowe normy odnoszące się do re- my prawnej. w UCAN, że incydenty w Henanie, podobne do incydentów

Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) 文件 Dokumentacja 20

w Zhejiangu w latach 2014–2016, odzwierciedlają taktykę dstawowe wartości; 4. wspaniałe osiągnięcia tradycyjnej „zabijania kurczaka w celu wystraszenia małpy” i stanowią kultury Chin. Wang Zuo'an uznał akcję „Cztery w jednym” Tematy 主題 próbę zastraszenia chrześcijan w państwie. Zostały one za konkretny wkład w sinizację islamu. Rozpoczęcie akcji 主題 również zinterpretowane jako lokalny test dla szerszego odnotowano także w Gansu, Qinghai, Ningxia i Xinjiang; zastosowania w przyszłości. Według Yinga partia prowadzi w czerwcu kampania została rozszerzona na inne regiony walkę o następne pokolenie. kraju i pozostałe religie (chociaż nie wiadomo, ile ośrodków Statystyka religii i Kościołów w Chiń- 9 mln dane szacunkowe katolików (0,7% ludności) wg Pew religijnych rzeczywiście przyłączyło się do akcji). Central- skiej Republice Ludowej Forum on Religion & Public Life (PFRPL, nym elementem ceremonii było uroczyste podniesienie flagi 2011) państwowej, która ma w przyszłości powiewać na wszystkich Uaktualnienie za rok 2018 Diecezje meczetach i prawdopodobnie także na wszystkich innych Część 1: Kościół katolicki 146 (115 diecezji i 31 innych regionów administracyjnych budynkach o charakterze sakralnym. W każdym razie 11 (dane HSSC wg hierarchii katolickiej, stan czerwca Chińskie Stowarzyszenie Taoistyczne zaapelowało z 1950) o podniesienie flagi państwowej we wszystkich ośrodkach Katharina Wenzel-Teuber 96 wg danych Kościoła oficjalnego (HSSC) taoistycznych w kraju. 98wg danych rządowych (Rada Państwa, 2018) Wybiórczo przedstawione wyżej przykłady praktyk polityki religijnej w Chinach wskazują na kierunek silnej Coroczne zestawienie danych o życiu religijnym reglamentacji religii, szczególnie islamu i chrześcijaństwa. w Chińskiej Republice Ludowej ukaże się w tym roku Biskupi Obchodzenie się władz z aktualnym prawem wydaje się w dwóch częściach. W niniejszym wydaniu zaprezentujemy 100 (76 urzędujących, 24 nieurzędujących) (HSSC), w tym przebiegać w dwóch diametralnie przeciwnych kierunkach: najpierw dane o Kościele katolickim w Chinach. Statystyka 64 biskupów w Kościele oficjalnym (57 urzędują- podczas gdy z jednej strony, zgodnie z zasadą „rządź przez innych związków wyznaniowych i religii zostanie przedsta- cych i 7 nieurzędujących) (HSSC)

Żródło: Foter.com prawo”, obowiązujące już przepisy i normy prawne są jeszcze wiona w następnym wydaniu „China heute”. 36 biskupów Kościoła podziemnego (19 urzędują- bardziej zaostrzane i jako takie wprowadzane w życie, a z dru- cych i 17 nieurzędujących)(HSSC) giej strony istnieją działania urzędnicze bez żadnej podstawy Prezentowana statystyka dotycząca Kościoła katolickiego Od dnia 8 września (22 września 2018 roku informacja zo- Środki „sinizacji” – od planu pięcioletniego do mecze- prawnej lub nawet sprzeczne z obowiązującym prawem, ta- w Chinach kontynentalnych za rok 2018 opiera się na da- stała podana do publicznej wiadomości) wszyscy biskupi tu „cztery w jednym” kie jak na przykład zakaz edukacji religijnej i uczęszczania do nych z Centrum Studiów Ducha Świętego (HSSC) w diecezji w ChRL są uznani przez papieża. Około 40 diecezji nie ma 1 kościoła dla nieletnich. Spełniła się w ten sposób prognoza Hongkong . Centrum specjalizuje się w badaniach Kościoła żadnego biskupa. Wszystkie religie, nawet rodzimy taoizm, zgodnie Thomasa Mervyna (Christian Solidarity Worldwide) z mar- katolickiego w Chinach kontynentalnych. Uwzględnione z obecną polityką wobec religii wezwane są do „orientacji ca 2018 roku, że bezpośrednia kontrola partii nad sprawami zostały też oficjalne dane rządowych gremiów kierujących Kapłani na sinizację”, czemu po raz pierwszy dał wyraz Xi Jinping religijnymi „może doprowadzić do sytuacji, w której kierow- Kościołem katolickim w tym kraju, a mianowicie te zawarte 2.550 w Kościele oficjalnym (HSSC) w swoim przemówieniu na Narodowym Zjeździe Zjednoczo- nictwo partii będzie omijać prawo i przepisy”. Jest mało pra- w raporcie przedstawionym na IX Zjeździe Przedstawicieli 1.320 w Kościele podziemnym (HSSC) nego Frontu Pracy w 2015 roku. Żądanie to w szczególności wdopodobne, że tak się jednak rzeczywiście stanie, ponieważ Kościoła katolickiego w 2016 roku (MA-PV-BiKo 2016). dotyczy chrześcijaństwa i islamu. Poniżej kilka przykładów wiele zmian rozpoczęło się jeszcze przed reorganizacją partii Pozostałe istotne źródła to „Xinde” 信德 - „Wiara” (xdb) Seminaria i seminarzyści z ostatnich miesięcy. i organów państwowych. Być może w ciągu najbliższych kil- – katolicki miesięcznik wydawany w Shijiazhuang (prowin- 8 Wyższych Seminariów Duchownych z 385 seminarzysta- „Pięcioletni plan pracy na rzecz sinizacji protestantyz- ku miesięcy wyklaruje się, jakie konsekwencje przyniesie ta cja Hebei) i jego strona internetowa www.chinacatholic.org mi (HSSC) mu”, który m.in. widzi sinizację egzegezy poprzez kompilację transformacja dla polityki religijnej i jej praktyki. (xdo) oraz działający tamże Faith Institute for Cultural Stu- 6 Seminariów Duchownych Kościoła podziemnego z licz- nowego komentarza biblijnego, został opublikowany pod dies (FICS, Instytut Wiary i Studiów Kultury), jak również bą ok. 100 seminarzystów (HSSC) koniec marca 2018 roku przez protestancki Ruch Trzech Katharina Wenzel-Teuber zależny od Stowarzyszenia Patriotycznego i oficjalnej Konfe- Tłum.: Marek Grzech SVD Samodzielności i Chińską Radę Chrześcijańską. Podobny rencji Episkopatu Chiński Katolicki Oddział Badawczy (中 Siostry plan, ale o nieznanej treści, został przedstawiony w połowie 国天主教研究室) , a także różne chińskie, katolickie strony 3.170 w Kościele oficjalnym w ok. 87 zgromadzeniach maja przez prorządowe katolickie organy zarządzające. Źródła (2018): Gerry Groot, The Rise and Rise of the United Front internetowe. zakonnych (HSSC, dane z 2015 roku) Work Department under Xi, „China Brief“ (Jamestown Foundation), W Regionie Autonomicznym Ningxia, gdzie około jedną t. 18, nr 7, 24.04.; AsiaNews 20.04.; csw.org.uk 22.03.; Reuters 15., 1.400 w Kościele podziemnym w ok. 37 zgromadzeniach trzecią ludności stanowią chińskojęzyczni muzułmanie 20.06.; „South China Morning Post” 14.05.; UCAN 20.04.; 10.,24.05. zakonnych (HSSC, dane z 2015 roku) narodowości Hui, władze od kilku miesięcy prowadzą O szczegółach wymienionych wydarzeń ze wskazaniem na źródła Dane ogólne zob.: „Informacje” w tym wydaniu i w wydaniu „China heute” 37 Kościoły kampanię przeciwko arabsko-muzułmańskim elementom (2018), nr 2 (192), rubryka: „Politik“, wpis 21. März 2018; rubryka: architektonicznym. W połowie maja „The South China „Religionspolitik“, wpis 21. März 2018, 1., April 2018, 3., April 2018, Wierni ponad 6.000 kościołów i domów modlitwy (Ma–PV-BiKo Morning Post” donosił, że cebulkowate kopuły i inne deko- 4., April 2018, 7., Mai 2018, 1., Juni 2018, 8., 12. i 30. Juni 2018; ok. 10 mln. liczba wszystkich katolików, tzn. łącznie w Ko- 2016 und Staatsrat 2018) racje są usuwane z budynków targowych, hoteli i parków. rubryka:„Daoismus“, wpis 11. Juni 2018; rubryka: „Islam“, wpis Früh- ściele oficjalnym i podziemnym wg HSSC. jahr 2018, 18. Mai 2018; rubryka: „Christentum allgemein“, wpis April Według lokalnych źródeł rozbudowa meczetu w stylu „arab- 2018, 4. April 2018; rubryka: „Protestantismus“, wpis „Ende März bis pow. 6 mln. liczba katolików wg danych gremiów zarzą- Dzieła społeczne skim” nie będzie już więcej możliwa. W przyszłości będą one Anfang Juni” 2018, 27./28. März 2018; rubryka: „Katholische Kirche“, dzających Kościołem oficjalnym (Ma-PV-Bi- 259 instytucji dobroczynnych, w tym: 121 domów opieki budowane w tradycyjnym stylu chińskich świątyń. wpis Ab 1. April 2018, 8., April 2018, 20., April 2018, 16./17., Mai Ko 2016) dla osób w podeszłym wieku, 8 szpitali, 99 2018; rubryka „Sino-vatikanische Beziehungen“, wpis 29. März 2018, Chińskie Stowarzyszenie Islamskie wezwało 18 maja ca. 1. Junihälfte 2018, 20. Juni 2018; jak i „Dokumentacja” w tym 6 mln liczba katolików wg danych rządowych (Rada Pań- ambulatoriów, 8 fundacji dobroczynnych (Ma- 2018 roku do ogólnokrajowej akcji: Meczet „Cztery w jed- numerze „Chin Dzisiaj”. stwa, 2018). -PV-BiKo 2016) nym”. Zgodnie z wezwaniem w każdym meczecie powinny znaleźć się następujące elementy: 1. flaga państwowa; 2. 1 Dziękuję Centrum Studiów Ducha Świętego za pozwolenie na zacytowanie konstytucja, ustawy i normy prawne; 3. socjalistyczne po- jego danych dotyczących Kościoła katolickiego w Chinach kontynentalnych (stan na koniec 2018 r.).

Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) 主題 Tematy 22 23 Tematy 主題

Tabela 1: Chrzty w diecezjach Chin kontynentalnych w 2018 roku Prowincje, metropolie i regiony autonomiczne w Chinach (skróty): Prowincja/me- Liczba Jiangsu 1.568 AH - Anhui, BJ - Pekin, CQ - Czungcing, tropolia/obszar Jiangxi 579 autonomiczny Heilongjiang FJ - Fujan, GD - Guandong, GS - Gansu, GX Jilin 950 - Guanxi, GZ - Guizhou, Hain - Hainan, HB Anhui 286 Liaoning 1.570 Mongolia - Hubei, Heb - Hebei, Hen - Henan, HL - Hei- Pekin 885 Wewnętrzna Jilin lonhjiang, HN - Hunan, JL - Jilin, JS - Jiangsu, Ningxia 176 Chongqing 1.412 Liaoning JX - Jianxi, LN - Liaoning, NM - Mongolia Qinghai 43 Sinciang Ningxia Fujian 1.085 Gansu Pekin — Wewnętrzna, NX - Ningxia, QH - Qinghai, SC Shaanxi 2.801 ⁄ Hebei Tiencin Gansu 282 – Syczuan, SD - Szantung, SH - Szanhaj, SN - Szantung 2.914 Shanxi Qinghai Guangdong 2.651 Szantung Shaanxi, SX - Shanxi, TJ - Tiencin, XI - Xinji- Szanghaj 1.208 Shaanxi ang, XZ - Tybet, YN - Yunnan, ZI - Zhejiang. Guangxi 653 Henan Jiangsu Shanxi 4.124 Guizhou 418 Tybet Anhui W Wielkanoc 2018 roku w katedrze w Xi’an bp Dang Mingyan ochrzcił Hubei Szanghaj Syczuan 3.707 Syczuan Hainan 35 52 osoby. Fot. xdo. Czungcing Zhejiang Tiencin 530 Jiangxi Hunan Hebei 12.834 Guizhou Tybetański Region 8 Fujian Heilongjiang 530 Autonomiczny Yunnan Guangxi Guangdong Henan 2.461 Xinjiang 57 ⁄ ⁄ Hongkong Hubei 604 Makau Yunnan 427 Hainan Hunan 287 Zhejiang 2.190 Mongolia 1.090 Razem 48.365 Wewnętrzna Utworzenie banku danych Kościoła oficjalne- Chrzty go online Źródło: www.chinacatholic.org/News/show/id/44996.html. Już po raz drugi FICS opublikowało dane o udzielonych Na powstałej w październiku 2018 roku nowej stronie in- chrztach w 2018 roku. Było to możliwe dzięki współpracy ternetowej katolickiego Stowarzyszenia Patriotycznego i Kon- 104 (sic!) diecezji i wsparciu Chińskiego Katolickiego ferencji Biskupów Kościoła katolickiego (PV-BiKo), dwóch Oddziału Badawczego. I tak w 2018 roku w Chinach konty- oficjalnie zatwierdzonych przez rząd gremiów kierujących nentalnych udzielono 48 365 chrztów. Liczba nowo ochrz- sprawami Kościoła katolickiego, utworzono dwa banki da- czonych utrzymuje się więc na wysokim poziomie. W roku nych online z następującymi danymi (stan z 31.03.2019): 2017 wynosiła ona 48 556 nowo ochrzczonych. Wydaje się też, że restrykcyjne k roki władz, podjęte m.in. wobec ka- „Bank danych duchowieństwa“ 神职人员数据库 tolickich wspólnot na początku 2018 roku i zakazujące pro- `(www.chinacatholic.cn/html/folder/18090250-1.htm). Na wadzenia kursów przygotowawczych do chrztu, szczególnie hasło „kapłan” przewidziano po jednym polu na fotografię, wśród niepełnoletnich, nie miały większego wpływu na nazwisko, imię z chrztu, diecezję, do której kapłan jest in- liczbę ochrzczonych. Jednak w prowincji Henan wyjątkowo kardynowany, datę święceń kapłańskich, parafię, w której dotkniętej restrykcjami liczba nowo ochrzczonych z 3032 pracuje, numer celebretu i inne uwagi. Aktualnie ten bank w roku 2017 spadła do 2461 w 2018 roku. FICS podał ze- Katechumeni w kościele Niepokalanego Poczęcia Maryi, liturgia wiel- danych zawiera informacje o 28 kapłanach z diecezji Jinan brane przez siebie dane tym razem według prowincji, a nie kanocna w 2018 roku w Wanzhou, Chongqing (SD), uznanych oficjalnie przez władze państwowe. diecezji (zob. tabela 1) „Bank danych Kościoła katolickiego“ 天 Według FICS dane za rok 2018 są niepełne ze wzglę- 主教堂数据库 (www.chinacatholic.cn/html/fol- du na fakt, że najprawdopodobniej w wielu wspólno- der/18090257-1.htm). Zawiera dotychczasowe infor- tach chrztu udzielano potajemnie. Możliwe również, iż 25.01.2018 pierwsze święcenia kapłańskie w diecezji Handan. macje o 241 kościołach w 14 diecezjach. Przy każ- pojedynczych chrztów w ogóle nie wpisywano do ksiąg. Szafarzem był uznany przez władze w listopadzie 2017 roku biskup dym haśle znajdują się zdjęcia, informacje o patronie, Gdybyśmy przyjęli, iż tyle samo chrztów miało miejsce podziemny Sun Jigen. Fot. xdo. historia diecezji, telefon kontaktowy i plan nabożeństw. w Kościele podziemnym, to ich całkowita liczba mogła- Zamieszczany tekst nie podlega zbyt restrykcyjnej cenzurze. by wynosić rocznie prawie 100 000. Oficjalne gremia za- FICS podaje, że zaangażowanie w ewangelizację u pods- rządzające Kościołem katolickim w Chinach od lat po- taw pozostaje bez zmian. Rozwój społeczny wpłynął jednak „Bank danych duchowieństwa” w szczególny sposób od- dają właśnie tę liczbę jako obejmującą wszystkie chrzty na sferę wiary i to zarówno w wiejskich, jak i w miejskich pa- zwierciedla dążenie władz do łatwej identyfikacji kapłanów w kraju. Zdaniem Anthony’ego Lama z HSSC liczba ta rafiach, co nie pozostało bez wpływu tak na liczbę chrztów, uznanych przez władze i posiadających oficjalną legitymację jest niewystarczająca, aby zrekompensować braki spowo- jak i ich rejestrację (xdb 29.01). w odróżnieniu od duchownych Kościoła podziemnego, nie- dowane naturalnym spadkiem liczby ludności w ChRL1. Z punktu widzenia podziału regionalnego, to prowincja zarejestrowanych przez władze i należących do tzw. szarej Hebei z 12 834 nowo ochrzczonymi stanowi więcej niż jedną strefy. czwartą (26,5%) wszystkich ochrzczonych w kraju w 2018 1 Zob. Li Ruiqi 林瑞琪 [A. Lam], Zhongguo jiaoyou renshu biandong yu roku. Coraz większe znaczenie zdobywa wychowanie religijne w rodzinie. shengzhao weiji中國教友人數變動與聖召危機 (Zmiany dotyczące liczby chińskich kato- Kurs dla dorosłych w diecezji Tangshan. Fot. xdo. lików i kryzys powołań), „Ding” 鼎 / „Tripod”, zima 2015, nr 179, s. 37–45, tu: s. 39–40.

Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) 主題 Tematy 24 25 Tematy 主題

Tabela 2: Święcenia kapłańskie w Kościele katolickim w Chinach kontynentalnych w 2018 roku biskup z Shantou (GD) Lein Shiyn 雷世银, Paweł, wyświęcony w 2011 roku, Prowin- Diecezja Liczba Data Szafarz Imię neoprezbitera Hubei Wuhan 1 24.05. Shen Bin Wang Yaoting 王耀庭 biskup z Leshan (SC) cja/met- świę święc święceń (*) (Haimen) 刘新红 ropolia co- eń Liu Xinhong , Józef, wyświęcony w 2006 roku, Xiangfan 1 8.12. He Zeqing Guan Shoukong 官守孔 nych (Wanzhou) biskup w Anhui (AH) Pekin Pekin 4 21.09. Li Shan Jia Weichong 贾卫充, Li Ma Yinglin 马英林, Józef, wyświęcony 2006 roku, biskup Yichang 1 8.12. He Zeqing Hu Yanbo 胡焱博 Weijing 李卫敬, Li Yong- (Wanzhou) z Kunming (YN) jing 李永敬, Song Jinbo 宋金波 Hunan Changsha 1 9.06. Qu Ailin Liu Huasheng 刘华盛 Yue Fusheng 岳福生, Józef, wyświęcony 2012 roku, biskup Gansu Lanzhou 2 7.10. Han Zhihai Gu Dehong 顾德宏, Jiangsu Nankin 5 21.04. Lu Xinping Ren Libing 任利兵, Xu w Heilongijang (HL) Zhang Shanxiu 张善修 Gangyi 徐刚毅, Yi Keji 弋 Zhan Silu 詹思禄, Wincenty, wyświęcony 2000 roku, 科技, You Minwei 尤敏伟, Pingliang 1 22.08. Han Jide Wu Binbin 吴斌斌 Zhou Dongming 周冬明 biskup z Funing/Mindong (FJ) Guang- Guang 2 18.10. Gan Junqiu Zhang Jingwei 张经伟, 凃世华 Jilin Jilin 3 21.08. Pei Junmin Chai Zhixuan 柴智轩, Tu Shihua Antoni (1919–2017), OFM, wyświęcony dong zhou Zhang Ye 张野 (Liaoning) Jin Defan 金德范, Zhu w 1959 roku, emerytowany biskup z Puqi (HB) Guizhou Guiyang 4 1.05. Xiao Chen Chaoyang 陈朝阳, Shichuang 朱世闯 Zejiang Huang Quan’en 黄全恩, Shaanxi Hanzhong 1 7.04. Xu Runshen Zhou Lei 周磊 Li Shaofei 李少飞, Zou Anhui i Heilongijang według spisu hierarchii ko- Yunlong 邹云龙 Xi’an 1 16.06. Dang Duan Zhulong 段主龙 Mingyan ścielnej ustanowionej w Chinach przez Watykan nie Hainan Hainan 1 1.05. Su Yongda Yu Shurang 余树让 Bp Ma Yinglin z Kunmingu wyświęcił trzech kapłanów w dniu 30 są diecezjami, ale za takie uznają je władze chińskie. (Shanjiang) Yulin 1 25.08. Yang Wang Hu 王虎 listopada 2018 roku w kościele w Langgiqing w Yunnan: dwóch z gru- (Yan’an) Xiaoting Hebei Handan 4 25.01. Sun Jigen Chen Yun 陈云, Miao py etnicznej Jingpo i jednego z Yi. Były to jego pierwsze święcenia Qian 苗谦, Wu Leiqiang 武 Zhouzhi 1 27.10. Wu Qinjing Wang Feng 王峰 kapłańskie po otrzymaniu akceptacji papieskiej.. Fot. xdo. Aktualnie w Chinach kontynentalnych nie pełni posługi 雷强, Xu Leizhao 徐雷召 Szan- Liaocheng 2 11.04. Zhao Feng- Fu Yanxu 付言旭, Wang żaden biskup nieuznawany przez Watykan. Święcenia bi- Jingxian 3 25.04. Feng Li Donglin 李东林, Lü tung chang Zhongxin 王中新 skupów w tym kraju bez zgody papieża miały miejsce od Xinmao Qiuyue 吕秋月, Zhang Qingdao 2 12.12. Yang Yu Wenlu 于文路, Zhang Pan 张盼 1958 roku i według prawa kanonicznego były niegodziwe, Yongqiang Jian 张坚 Xingtai 5 23.04. Sun Jigen Li Qingbin 李庆斌, Pang (Zhoucun) Jak pokazuje powyższa tabela, 26 z 75 nowo wyświęco- ale ważne. (Shunde) (Handan) Jiapeng 庞佳朋, Ren Yidu 2 3.08. Yang Li Jin 李金, Lü Fuyong 吕 nych kapłanów w 2018 roku otrzymało je od zaproszonych Xueqiang 任雪强, Song Yongqiang 付勇 Shijiao 宗世姣[Var. 蛟], Xin biskupów z innych diecezji. Fakt ten oznacza, iż wiele die- W roku 2018 roku oficjalnie nie miał miejsca żaden ingres (Zhoucun) Mengzhao 辛蒙召 cezji w Chinach jest jeszcze pozbawionych własnego bisku- biskupa Kościoła podziemnego. 30 biskupów nominowa- Shanxi Fenyang 1 3.07. Huo Cheng Zhang Hong 张红 Zhaoxian 2 5.12. Feng Chi Yinan 池义男, Ji pa lub jeśli pełni funkcję, to nie ma on pozwolenia władz na nych przez papieża wciąż nie otrzymało akceptacji chiń- 孙黄 Xinmao Huiguo 籍会国 Jinzhong 3 31.05. Wu Junwei Sun Huangqiang udzielanie święceń, gdyż przebywa w areszcie domowym skiego rządu (Jingxian) (Yuci) (Yuncheng) 强, Sun Shixing 孙世兴, Zhang Jun 张俊 lub należy do Kościoła podziemnego. Heilong- [Harbin] 5 18.10. o.A. Chen Wang 陈旺, Gao jiang Lei 高磊, Hu Zhiguo 胡志 Taiyuan 5 12.05. Meng Jiao Xiaoqiang 贾晓强, 国, Wang Guohai 王国海, Ningyou Meng Dongdong 孟东东, Biskupi Źródła i wyjaśnienia skrótów: Zheng Changtao 郑长涛 Meng Hongbo 孟宏博, Wu Jingjun 武景珺, Yan Henan Anyang 4 25.04. Zhang Feng Yingchun 冯迎 Dapeng 阎大鹏 Zmarli w 2018 roku biskupi Chin kontynentalnych: FICS: Faith Institute for Cultural Studies (Xinde Wenhua Xuehui Yinlin 春, Li Guoqing 李国庆, Yanjiusuo 信德文化学会/研究所, Shijiazhuang). Li Jinlong 李金龙, Zhao Syczuan Chongqing 1 25.04. He Zeqing Kang Siwei 康思韡 Li Minshu 李明述, Józef (1924–2018), Qingdao (SD) Shenghui 赵胜辉 (Wanzhou) HSSC: Holy Spirit Study Centre (Shengshen Yanjiu Zhongxin 聖 Xinxiang 1 25.04. Zhang Liu Yusheng 刘玉胜 Yunnan Dali 1 30.11. Ma Yinglin Zeng Tongnong 曾同弄神研究中心, Hongkong). Yinlin (Kunming) (alias Dong Nuosen 董糯 Świecenia biskupie w Chinach kontynentalnych (Anyang) 森) (Jingpo) w 2018 roku: MA-PV-BiKo 2016 [Ma Yinglin, wiceprzewodniczący chińskie- go katolickiego Stowarzyszenia Patriotycznego (PV) i przewod- Zhuma- 2 25.04. Zhang Dong Weiguang 董伟光, Kunming 2 30.11. Ma Yinglin Pan Mingjing 潘名经, He Z dostępnych informacji wynika, że nie odbyły się żadne Wu 何武 (beide Yi) niczący Konferencji Episkopatu Kościoła katolickiego w ChRL dian Yinlin Han Baoshan 韩保[Var. ordynacje biskupie. (Anyang) 宝]山 (BiKo)]: Zhongnuo Tianzujiao Dijiuci Guanguodaibiao Huiyi – Razem 75 Gongzuo Baogao 中国天主教第九次全国代表会议 – 工作报 Papieska aprobata i ingres biskupów wyświęco- 告 (IX Narodowy Zjazd Delegatów Kościoła katolickiego w Chi- * Podano w rubryce diecezję tylko, jeśli szafarzem nie był ordynariusz miejsca, ale biskup zaproszony. nych bez jego zgody: nach – Raport Roboczy), 27.12.2016, www.chinacathiloc.cn/ html/report/17020718-1.htm.

Źródła (2018): chinacatholic.cn 8., 25.05.; 23.10.; chinacatholic.org 12., 14., 22., 23.04.; 2., 15., 17.06.; 4., 22., 23., 27.08.; 26.09.; 2., 20., 28.10.; Następujących ośmiu biskupów, wyświęconych bez zgody PFRPL 2011: Pew Forum on Religion & Public Life (ed.), Glo- 30.11.; 9., 14.12.; gzcatholic.com 21.10.; gztzj.cn 3.05.; tianzhujiao.space (Tianzhujiao Zaixian) 25.01.; tycatholic.cn 12.05.; xianxiancc.org 4.07.; Watykanu, zostało przez papieża Franciszka ponownie bal Christianity. A Report on the Size and Distribution of the 7.12.; yesushanmu.com 27.04.; http://blog.sina.com.cn/s/blog_500cf6040102x6m8.html (dostęp: 1.02.2019). przyjętych do pełnej wspólnoty Kościoła katolickiego World’s Christian Population (z „Apendix C: Methodology for dnia 8 września 2018 roku (ogłoszono tę decyzję 22 China”, www.pewforum.org/2011/12/19/global-christianity- -exec/, opublikowane 19.12.2011. Święcenia kapłańskie września 2018 roku) – w tym jeden z nich pośmiertnie. W porównaniu z poprzednimi latami liczba ta po- Objęli oni urzędy biskupów miejsc w dniu 22 grudnia Rada Państwa (2018): Biuro Informacyjne Rady Państwa ChRL, biała księga, Polityka chińska i praktyka w obronie wolności reli- zostaje mimo wszystko wysoka: w 2016 roku wyświęcono 2018 roku: 郭金才 gijnej, niemieckie tłumaczenie ukazało się w „China heute” 2018, W Chinach kontynentalnych w 2018 roku wyświęcono 61 kapłanów, w 2015 roku – 59, 2014 roku – 78, w 2013 Guo Jincai , Józef, wyświęcony w 2010 roku, biskup nr 2, s. 93–100. na kapłanów 75 diakonów (zob. tabela 2). Tym sa- roku – 66, w 2012 roku – 78. Dane opracowano na pods- z Chengde (Heb.) xdb: Xinde 信德 – „Wiara”, Shijiazhuang, wydanie drukowane. mym jest to liczba niższa od wyjątkowego roku 2017, tawie różnych źródeł i nie są one wyczerpujące, gdyż nie Huang Bingzhang 黄炳章,Józef, wyświęcony w 2011 roku, kiedy święcenia kapłańskie przyjęło 97 diakonów. uwzględniają wyświęconych w Kościele podziemnym. xdo: Xinde 信德 – „Wiara”, Shijiazhuang, wydanie online, www. chinacatholic.org

Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) 主題 Tematy 26 27 Tematy 主題

Religia w Chinach: powrót do zwykły przybysz w Chinach nie może nie zauważyć znaków: sensu przez tych, którzy najbardziej skorzystali z ekono- cznej części terytorium. Chińczycy rozejrzeli się po świecie centrum społeczno-politycznego nowe kościoły na wsi, świątynie odbudowywane lub maso- micznego rozwoju Państwa Środka. Ma to ogromne zna- i pojęli, że Zachód zmienił większość świata w swoje kolonie. wo rozbudowywane oraz nowa polityka rządowa, która pro- czenie dla przyszłości ChRL. Mniejszości etniczne Chin Nawet starożytne kraje, takie jak Indie, były kontrolowa-

1 muje tradycyjne wartości. Postęp nie jest jednak liniowy – oczywiście również mają znaczenie – w końcu, mimo że ne przez małe kraje zachodnie, takie jak Wielka Brytania. Ian Johnson kościoły wciąż są wyburzane, świątynie zmieniane w atrakcje to tylko 9 procent populacji, liczbowo daje to nadal 100 Czy Chiny miały być następne? W ten sposób rozpoczął turystyczne, a debaty o moralności manipulowane dla osią- milionów ludzi, z których wielu żyje na strategicznie się atak na istniejącą strukturę władzy – co oznaczało atak Jeżeli pomyślimy o dużym kraju azjatyckim, w którym gnięcia zysku politycznego. Ogólny kierunek jest jednak ja- ważnych pograniczach, takich jak Tybet, Xinjiang i Yunnan. na państwo religijne, które kierowało Chinami [autorowi religia stanowi centrum życia codziennego i politycznego, sny. Wiara i wartości wracają do centrum narodowej dyskusji chodzi m.in. o konfucjanizm – przyp. tłumacza]. Dlaczego mogą przyjść nam na myśl Indie lub Indonezja. Ale Chi- o tym, jak zorganizować chińskie życie. Brutalna rzeczywistość jest jednak taka, że et- religia? Czy Chiny nie miały szansy na modernizację bez ny? Raczej nie. Jeśli mamy skojarzenia dotyczące religii niczni Chińczycy, zwani także Han, dominują zwrócenia się przeciwko rodzimym, tradycyjnym religiom? i Chin, są one przede wszystkim historyczne: starożytne w ekonomicznym, politycznym i duchowym życiu klasyki, takie jak Daodejing, wielka sztuka buddyjska Chin – nawet na wyżej wymienionych ziemiach granicz- Aby zrozumieć, dlaczego religia stała się problemem dla wzdłuż Jedwabnego Szlaku, czy nestoriańska stela w Xi'an. nych. Lepiej lub gorzej, to duchowa podróż etnicznych chińskich reformatorów, musimy pojąć centralne znaczenie Jeśli chodzi o współczesne chińskie życie religijne, praw- Chińczyków określi duszę nowego supermocarstwa. wiary w tradycyjnym chińskim życiu. Współcześnie wielu dopodobnie kojarzy nam się ono z komunizmem, który z nas jest przyzwyczajonych do myślenia o religii jako części uważamy za ateistyczny i nietolerancyjny wobec religii. Stąd Nie wszyscy Chińczycy widzą w religijnych ideach życia społecznego, być może jednym z jego filarów, ale dys- też możemy pomyśleć o prześladowaniach: chrześcijanach chorobę, która toczy naród. Krytycy rządowi często kretnym i niedominującym. Tradycyjne społeczeństwa były spotykających się w podziemnych kościołach, Dalajlamie postrzegają je jako czysto polityczne zjawisko: kraj potrze- zorganizowane inaczej; religia miała kluczowe znaczenie na wygnaniu lub zakazanych sektach, takich jak Falun buje lepszych zasad i przepisów, aby rozwiązać bolączki dla życia. Brała udział nie tylko w wąsko zdefiniowanej Gong. Można tę wizję wzmocnić raportami rządowymi społeczeństwa. Reformatorzy systemu widzą to bardziej „duchowej pogoni” za transcendentalnymi kwestiami, ale lub pozarządowymi, które przedstawiają ponury obraz technokratycznie: gdyby mieli lepsze struktury adminis- także w sposobie, w jaki ludzie żyli na co dzień – od miejsca życia religijnego w tym kraju. Dla przykładu: amerykańska Szanghaj, 2019 rok. Fot. Jacek Gniadek SVD tracyjne i zapewnili lepsze usługi, zmniejszyłby się poziom ich zamieszkania, urządzenia ich mieszkań, aż po ich pro- Komisja ds. Międzynarodowej Wolności Religijnej poda- apatii i gniewu. Większość Chińczyków patrzy za to na fesje. W Chinach też tak było. Religia była dowodem na je, że każdego roku w Państwie Środka jest gorzej niż rok Co napędza ten wzrost? Twierdziłbym, że setki mili- problem szerzej. Chiny potrzebują lepszych praw i insty- przynależność do społeczeństwa. Każda z wsi miała swoje wcześniej, a USCIRF wskazuje Chiny jako jeden z kilku- onów Chińczyków, mających wątpliwości co do kształtu tucji, owszem, ale potrzebują także kompasu moralnego. Ta świątynie i swoich bogów, których czczono w święte dni. nastu krajów, w którym szczególną uwagę należy zwrócić ich społeczeństwa. Zwracają się ku religii i wierze w pos- tęsknota za moralną stabilizacją jest szczególnie silna w Chi- Nie było wyboru. Chiny miały trzy oddzielne nurty reli- na wolność religijną. Podobny obraz wyłania się z rapor- zukiwaniu odpowiedzi, których nie znajdują w radykalnie nach ze względu na ich historię i tradycję. Przez tysiąclecia gijne (lub jiao 教 – nauki) – konfucjanizm (rujiao 儒教), tów takich grup, jak Freedom House, które informują świeckim świecie zbudowanym wokół nich. Zastanawiają się, społeczeństwo chińskie łączyło przekonanie, że same prawa buddyzm (fojiao 佛教) i daoizm (daojiao 道教) – nie funk- o rosnącej kontroli nad życiem religijnym w Chinach. czy w życiu liczy się coś więcej niż materializm i co sprawia, nie są w stanie spajać ludzi. Filozofowie, tacy jak Konfucjusz, cjonowały one jednak jako oddzielne instytucje z własny- że życie staje się dobre. Jak powiedziała jedna protestancka twierdzili, że społeczeństwo potrzebu je wspólnych wartości. mi zwolennikami. Podstawą ich istnienia było świadczenie Nie ma nic złego w tych obrazach ani nieścisłości pastorka: „Myśleliśmy, że jesteśmy nieszczęśliwi, ponieważ Większość Chińczyków nadal wyznaje taki światopogląd. Dla usług: społeczność mogła zaprosić kapłana lub mnicha na w tych raportach. Wiele z nich pochodzi z mediów byliśmy biedni. Ale teraz wielu z nas nie jest już biednych, wielu odpowiedź na poszukiwanie stanowi zaangażowanie przykład do odprawiania rytuałów w świątyniach. Każda i jako ktoś, kto przez wiele lat pracował jako dziennikarz a mimo to wciąż jesteśmy nieszczęśliwi. Zdajemy sobie sprawę, się w jakąś formę praktyki duchowej, religię, sposób życia, z trzech „nauk” oferowała własne specjalne techniki – me- w Chinach – po raz pierwszy pojechałem tam jako repor- że czegoś nam brakuje i tym czymś jest życie duchowe”. formę moralnej kultywacji – coś, co uczyni ich życie bard- dytację buddyjską Chan lub ćwiczenia duchowe, medyta- ter w 1994 roku – wiem, że są to istotne tematy do po- ziej znaczącym i przez to pomoże im zmienić społeczeństwo. cyjne ćwiczenia taoistyczne lub konfucjańską kultywację ruszenia. Musimy nadal informować o ucisku religijnym Najbardziej zaskakujący jest fakt, że misja ta koncentru- moralności. Nie uznawano ich za odrębne; przez większą w Chinach, zwłaszcza że rząd pod przywództwem Xi Jin- je się w sercu Chin: ogromnym obszarze ziemi biegnącym W sumie nie jest przesadą stwierdzenie, że Chiny część historii Chin ludzie wierzyli w połączenie tych wy- pinga nadal odgrywa bardzo aktywną rolę w społeczeństwie z grubsza od Pekinu na północy do Hongkongu na południu, przeżywają duchowe przebudzenie podobne do Wielkie- znań, które najlepiej można opisać jako „chińską religię”. chińskim – to kwestia, do której wrócę później. od Szanghaju na wschodzie do Chengdu na zachodzie. Daw- go Przebudzenia w Stanach Zjednoczonych w XIX wieku. Ta wiara obejmowała również politykę – tak bardzo, że niej nazywano go Chinami właściwymi i przez dwadzieścia Teraz, podobnie jak tam półtora wieku wcześniej, naród uczeni tacy jak John Lagerwey mówią o Chinach pod rzą- Jednak skupienie się na ucisku może spowodować, pięć wieków stanowił centrum chińskiej kultury i cywilizacji, jest zaniepokojony wielkimi przemianami społecznymi dami „polityczno-religijnymi”. Cesarz był „synem nieba”. że nie dostrzeżemy większej prawdy: Chiny znajdują się miejsce narodzin poetów i proroków, miejsce najsłynniejszych i gospodarczymi. Ludzie zostali wrzuceni w miasta, w któ- Jego urzędnicy legitymizowali swoje stanowiska poprzez w trakcie bezprecedensowego odrodzenia religijnego, w któ- wojen i przewrotów, miejsce, w którym powstawały powieści rych czują się wyobcowani, w których nie mają przyjaciół rytuały religijne w lokalnych świątyniach. A na poziomie re zaangażowane są setki milionów ludzi – najbardziej opty- i sztuki teatralne, dom najświętszych gór i świątyń. To tam ani kręgu wsparcia. Religia i wiara oferują nowe spojr- lokalnym, gdzie życie społeczności było naprawdę żywe, mistyczne szacunki wskazują na 300 milionów: 10 milionów narodziła się i rozkwitła cywilizacja chińska; jest to miejsce, zenie na odwieczne pytania, na które wszyscy i wszędzie toczyło się ono wokół świątyń. To właśnie tam miejscowa katolików, 20 milionów muzułmanów, 60 milionów protes- w którym życie gospodarcze i polityczne kraju nadal tętni. próbują odpowiedzieć: dlaczego tu jesteśmy? Co nas arystokracja lub literaci spotykali się i organizowali lokalne tantów i 200 milionów wyznawców buddyzmu lub innych naprawdę cieszy? Jak osiągnąć zadowolenie jako jednostka, działania, od nawadniania i budowy dróg, po organizowa- tradycyjnych religii chińskich. Nie obejmuje to dziesiątek, Od dawna wiemy, że mniejszości etniczne w Chinach – jako społeczność, jako naród? Co stanowi naszego ducha? nie milicji. Dlatego też historyk Prasenjit Duara nazywa a nawet setek milionów ludzi, którzy praktykują kultywację zwłaszcza Tybetańczycy i Ujgurowie – są religijni, a wiarę świątynie „ogniwem władzy” w tradycyjnych Chinach. ciała jak Qigong lub inne formy praktyk medytacyjnych. traktują czasami jako formę oporu przeciwko opresyjnemu Jak Chiny znalazły się w tej sytuacji? Aby to zrozumieć, Precyzyjne dane często są poddawane dyskusji, ale nawet państwu. Ale teraz znajdujemy podobny lub nawet większy musimy cofnąć się do połowy XIX wieku. Chiny przeszły Kiedy więc rewolucjoniści chcieli zmienić Chiny, poszli duchowy głód wśród etnicznych Chińczyków [Han], któr- przez kryzys, który wyglądał podobnie na całym świecie. za władzą tam, gdzie ona leżała: w tym systemie polityczno- zy stanowią 91 procent ludności kraju. [Religia] zamiast Było to spotkanie z Zachodem i jego potęgą wojskową religijnym, który rządził imperium. Wymowny przykład 1 Artykuł został opublikowany w „Religions & Christianity in Today's Chi- na”, VIII, 2018, nr 3, s. 28-38. Z języka angielskiego tłumaczyła Karolina być balsamem dla ludzi, którzy w Chinach znajdują się i technologiczną będącą na o wiele wyższym poziomie. Chi- dotyczy Sun Yatsena, który obalił dynastię Qing i ustanowił Załęgowska. na marginesie życia społecznego, stała się poszukiwaniem ny przegrały serię wojen, które doprowadziły do utraty zna- Republikę Chińską w 1912 roku. W młodości jednym z jego

Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) 主題 Tematy 28 29 Tematy 主題

pierwszych aktów buntu było pójście do miejscowej świątyni praktyk został zaimportowany z Zachodu przez Japonię, dobrze wykształcone duchowieństwo, które było w stanie religijnych zostało zarejestrowanych w rządzie centralnym: w jego rodzinnym mieście i rozbicie stojących tam posągów. która rozpoczęła podobne dyskusje pokolenie wcześniej. nawiązywać kontakty z nowym państwem biurokratycznym buddyzm, taoizm, islam i chrześcijaństwo, które dla celów Chińscy myśliciele zapożyczyli słowa takie jak zongjiao 宗教 budowanym przez rząd nacjonalistów (a później komunisty- administracyjnych podzielono na dwa nurty: katolicyzm A co z monoteistycznymi wierzeniami? Islam wkroczył (religia) i mixin 迷信(przesąd). Nowy sposób organizowania czny). Buddyjscy myśliciele z początku XX wieku stworzyli i protestantyzm. Powołano organizacje kontrolowane przez do Chin wzdłuż wybrzeża oraz wzdłuż Jedwabnego Szlaku społeczeństwa nawoływał do podziału religii, podobnie jak ideę „buddyzmu humanistycznego” (renjian fojiao 人间佛 partię komunistyczną, które miały przewodzić tymże gru- z Azji Środkowej ponad tysiąc lat temu za pośrednictwem miało to miejsce w innych społeczeństwach. Na przykład, 教). Idea ta zakładała, że buddyzm powinien być częścią pom. System przetrwał jednak tylko kilka lat. Pod koniec lat kupców. Ale ograniczał się on głównie do geograficznych w znacznej części dziejów Europy polityka i religia były ze sobą tu i teraz, radzić sobie z problemami w społeczeństwie 50. Chiny były kierowane przez coraz bardziej chaotyczną peryferii Chin, w tym regionów takich jak Xinjiang, Gan- ściśle powiązane. Powstanie państwa narodowego w XVII i nie zajmować się jedynie sprawami transcendentalnymi. lewicową politykę, której kulminacją była rewolucja kultu- su i Ningxia, które tylko sporadycznie znajdowały się pod wieku zaczęło to zmieniać; zmniejszono wpływ religii i doko- ralna. W latach 1966–1976 oznaczało to zakaz wszelkich kontrolą Chin. Nawet dzisiaj, w tych regionach rządzonych nano ich podziału. Biurokratyczne państwo przejęło szkoły Większość chińskich religii nie radziło sobie jednak tak jawnych praktyk religijnych. przez Pekin twardą ręką, religia ta liczy co najwyżej 23 mi- i szpitale, a także zniszczyło prawne przywileje przysługujące dobrze. Konfucjanizm był zbyt blisko związany ze starym liony wyznawców, czyli 1,6 procent populacji. Konwersje Kościołowi. Rozwój protestantyzmu wraz z binarny- systemem, by się zachować. Pomimo wysiłków podjętych zdarzają się prawie wyłącznie wtedy, gdy ktoś wżenia się mi terminami autentycznej „religii” i tabu „przesądów”, na początku XX wieku, aby zorganizować go w prawdziwą w muzułmańską rodzinę – jest to wynik rządowej polity- które próbowały zdyskredytować niektóre praktyki ka- religię, a nawet ogłosić, że jest to „narodowa” religia Chin, ki definiowania islamu jako wiary praktykowanej tylko tolickie, również odegrały ważną rolę. To przyczyniło tak jak to zrobili japońscy rewolucjoniści z lokalnymi przez dziesięć niechińskich grup etnicznych, zwłaszcza Hui się do odwiecznego odwoływania się chrześcijaństwa do wierzeniami, z których ustanowiono narodowe shinto. i Ujgurów. Islam czasami daje poczucie tożsamości ludziom, logiki: prawdziwej religii można bronić rozumem; wszys- którzy utożsamiają się z chińskimi rządami – sytuacja taka tko inne jest przesądem i powinno zostać zniszczone. Jeśli chodzi o taoizm – przetrwał, ale w szczątkowej forma dzisiaj miejsce wśród Ujgurów w dalekim Xinjiangu na mie. Ponieważ był on mniej hierarchiczny niż buddyzm, zachodzie Chin. Marginalizowana pozycja Ujgurów i islamu Wraz z początkiem globalizacji w XIX i XX wieku idee większość taoistycznych świątyń była źle zorganizowana w ogóle oznacza, że rzadko uczestniczą oni we współczesnej te rozprzestrzeniły się. Kiedy Imperium Osmańskie upadło i została zamknięta lub zniszczona. Pozostało tylko kilka narodowej debacie na temat wiary, wartości lub tożsamości po I wojnie światowej, nowe państwo tureckie zniosło kali- głównych klasztorów na wsi lub w odległych górach. narodowej. fat i przekształciło niektóre meczety w muzea. Na Bliskim Największą tragedią było to, że wierzenia ludowe zostały Wschodzie po II wojnie światowej ruchy polityczne, takie jak całkowicie wyplenione. Dzięki nim powstały niezliczone małe Partia Baatha w Iraku i Syrii, próbowały również ograniczyć świątynie lub sanktuaria zarządzane lokalnie i niezwiązane wpływ islamu, uznając go za przyczynę kolonizacji ich re- z głównymi wyznaniami – innymi słowy, była to lwia część Meczet w dzielnicy muzułmanów Hui w Xi’an, 2014 rok. Fot. Maria Magdalena Sztuka gionu przez Brytyjczyków i Francuzów. Wszystkie te ruchy świątyń w Chinach. Wyznawcy ludowych wierzeń zostali łączyło jedno pragnienie: silne państwo naśladujące Zachód uznanych za „przesądnych”. Setki tysięcy świątyń zostało i będące w stanie przed nim się obronić. zniszczonych. Była to fala autokulturowego ludobójstwa. Po śmierci Mao w 1976 roku partia komunistyczna zaczęła W Chinach ruch ten nabrał rozpędu, gdy rewolucjoniści zmieniać swoje stanowisko. Pozbawiona zaufania społecznego tacy jak Sun ustanowili sobie grunt pod przyszłą działalność Kiedy Partia Nacjonalistyczna [Guomindang] Suna KPCh pozwoliła na „powrót” wszystkim pięciu grupom pod koniec XIX wieku. W tym czasie Chiny miały około przejęła władzę, tempo takich działań wzrosło. Następca religijnym. Przebudowano kościoły, meczety i świątynie. miliona świątyń. Ruch na rzecz reform politycznych w 1898 Suna, Chiang Kai-shek, rozpoczął ruch „Nowe życie”, który Pozyskano duchownych. Organizacje religijne oficjalne po- roku wezwał do przekształcenia wielu z nich w szkoły. miał oczyścić Chiny ze starego sposobu bycia. Wraz z próbą nownie zaistniały. W chrześcijaństwie działały podziemne Chociaż zmiany te odrzucono, wiele samorządów podjęło wykorzenienia opium, hazardu, prostytucji i analfabetyzmu, wspólnoty, ale były wyraźnie tolerowane w przełomowych Szanghaj, 2019 rok. Fot. Jacek Gniadek SVD działania na własną rękę. W rezultacie dziś wiele z najbard- nacjonaliści rozpoczęli kampanię mającą na celu zniszczenie dokumentach rządowych, takich jak Dokument 19. ziej znanych szkół podstawowych i średnich w całych Chi- „przesądów” w ramach dążenia do 建国 „jian guo”, czyli Wpływ chrześcijaństwa był zgoła inny. Wkroczyło ono nach znajduje się na terenie byłych świątyń. Najbardziej „budowy kraju”. Jako prekursorzy Czerwonej Gwardii Mao, Nie oznacza to oczywiście, że Chiny zaczęły cieszyć się do Chin później, ale rozprzestrzeniło się wśród Chińczyków zauważalne było niszczenie świątyń poświęconych bogom organizacje młodzieżowe Guomindangu wysłały grupy, wolnością religijną. Przez następne trzydzieści lat trwała Han, powodując wiele niepokoju na przełomie XX i XXI miejskim. Jako symbole starego systemu władzy polityczno- które miały za zadanie niszczyć tradycyjne świątynie, a rząd opresja – prześladowano „podziemne” społeczności, frak- wieku. Jednym z popularnych powiedzeń było „jednego religijnej zostały najpierw przejęte przez modernizujące się wydał przepisy o złowieszczej nazwie „Standardy określające cja Dalajlamy była nadal wykluczona, a nowe ruchy religij- chrześcijanina więcej, jednego Chińczyka mniej” (duo yi ge państwo chińskie, a następnie zlikwidowane; aktualnie ostały świątynie, które mają zostać zniszczone lub utrzymane”. ne, takie jak Falun Gong, były jawnie atakowane. Jednak jidutu, shao yi ge Zhongguoren 多一个基督徒, 少一个中 się tylko nieliczne takie miejskie świątynie. Gniew reforma- Nacjonaliści zachowali władzę w Chinach de facto tylko oficjalnie rząd był neutralny. Na religię patrzono sceptycz- 国人). Idea była taka, że religia ta była niekompatybilna torów był prawie nieograniczony; jeszcze przed wygraną przez dziesięć lat, więc wpływ ich działań był ograniczony. nie, ale jej rozwój był teoretycznie tolerowany. W pewnym z byciem Chińczykiem. Niemniej jej wpływ był ogromny, komunistów w 1949 roku połowa z miliona świątyń została Kurs jednak został wyznaczony: chińska religia była chorobą sensie rząd zezwalał na tworzenie nowych grup religijnych pomogła zdefiniować współczesny świat religijny Chin. zniszczona, zamknięta lub przekształcona w inne placówki. społeczeństwa, która musiała zostać radykalnie zreformo- – i tak się stało, gdy kościoły, świątynie i meczety zaczęły Jednym z podstawowych powodów wpływu chrześcijaństwa wana lub zniszczona, aby ocalić kraj. Ten sposób patrzenia wyrastać w całym kraju. Jednak w ciągu ostatniej deka- była jego obecność na Zachodzie. Chińscy reformatorzy Niektóre tradycyjne wyznania przetrwały. Ze starego na religię jako problem, który musiał być kontrolowany dy znaleźliśmy się w nowej erze. Łatwo jest powiedzieć, że zdali sobie sprawę, że kraje zachodnie są chrześcijańskie zbioru chińskich wierzeń buddyzm i taoizm połączyły się w celu przywrócenia Chinom miejsca jako wielkiej potęgi, rozpoczęła się ona od przejęcia władzy przez Xi Jinpinga i doszli do wniosku, że nie jest to sprzeczne z nowoczesnym w instytucjonalne religie ze zorganizowaną hierarchiczną został przejęty przez komunistów, kiedy doszli do władzy w 2012 roku, ale wierzę, że zaczęło się to wcześniej, od około państwem. Niektórzy, jak przywódca partii nacjonalistycznej strukturą. Było to coś całkowicie nowego. Buddyzm w 1949 roku. Bardziej zorganizowani i mający do dyspozycji 2008 roku. Były to jedne z wyjątkowych lat w Chinach, Chiang Kai-shek, nawet się nawrócili. Ale bardziej znacząca najlepiej wpisał się w nowe czasy. W czasach panowa- potężną biurokrację zbudowaną na leninowskiej strukturze kiedy historia zdawała toczyć się kołem. Wielkie trzęsienie była decyzja prawie wszystkich chińskich reformatorów, by nia ostatniej dynastii Qing miał już uprzywilejowaną partii, postrzegali oni organizacje religijne jako jedną z wielu ziemi w Beichuan zabiło 69 000 ludzi i wywołało wz- przyjąć zachodnie rozróżnienie między religią a przesądami. pozycję w społeczeństwie, ponieważ rządzący wtedy grup społecznych, która miała być poddana kontroli. Po- rost aktywizmu wśród społeczeństwa obywatelskiego. Paradygmat określania akceptowalnych i niedopuszczalnych Mandżurowie wyznawali religię Buddy. Buddyzm miał dobnie jak na początku ery republikańskiej tylko pięć grup

Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) 主題 Tematy 30 31 Tematy 主題

Zorganizowani przez wspólnoty chrześcijańskie ludzie powiązań. Oczywiście wszystkie religie mają obce elemen- niania prześladowań religijnych, aby udowodnić, że sytu- mają jednak do czynienia z bardziej wyrafinowanymi metod- podróżowali do Syczuanu, aby dostarczyć ofiarom jedzenie, ty. Nawet taoizm, jedyna rdzenna wiara Chin, ma związki acja w Chinach jest w istocie tragiczna. Uważam, że warto ami. Mowa tu o czteroletniej dyplomatycznej próbie normali- wodę i koce. Niektórzy zaczęli dociekać, dlaczego tak wiele z wierzącymi z diaspory chińskiej na całym świecie, z których wskazać na serię problemów, z którymi musi zmierzyć się zacji stosunków między Watykanem a partią komunistyczną. szkół się zawaliło. Powstały dwa wyraźne trendy: przekazy- wiele – zwłaszcza w Azji Południowo-Wschodniej – wspiera chrześcijaństwo. Od 2014 do 2016 roku rząd przymusowo Nie jest to bez korzyści dla katolików, a zatem nie można wanie darowizn na cele charytatywne (co było wspierane odbudowę świątyń taoistycznych po rewolucji kulturalnej. usunął krzyże z ponad 1500 kościołów w prowincji Zheji- tego uznać za naiwność Rzymu, który wchodzi w ręce Ko- przez rząd), oraz aktywizm, czasem wynikający z wiary, Także buddyzm ma swoich wyznawców w innych krajach, ang. Plusem jest tylko to, że kampania ta nie została rozszer- munistycznej Partii Chin. Według niektórych badań demo- który miał na celu znalezienie głębszej przyczyny tragedii. nie wspominając już o wygnanym duchowym przywódcy zona na inne prowincje, ale wciąż odbierane są niepokojące graficznych liczba katolików w Chinach jest w najlepszym Większość grup religijnych wkrótce została odesłana do Dalajlamie. Jednakże rząd uważa, że akurat te religie mogą sygnały. Po pierwsze, urzędnikiem partii komunistycznej od- razie w stagnacji i prawdopodobnie spada. Dzieje się tak domu. Rząd ostatecznie przyjął ustawę zezwalającą na da- mieć powiązania zagraniczne i że właściwie jest to korzystne, powiedzialnym za kampanię rozbiórkową był Xia Baolong, częściowo dlatego, że katolicyzm ze względów historycznych rowizny na cele charytatywne, w tym od wspólnot wyzna- bowiem ich sponsorowanie przyczynia się do legitymizacji bliski współpracownik Xi Jinpinga. (Xia był odpowiedzialny ma podłoże wiejskie. Chińskie wsie wyludniają się, a kraj niowych, ale zniechęcającą do jakiegokolwiek zaangażowania władzy partii komunistycznej. Wierzenia semickie są jed- za egzekwowanie prawa i system sądowy, gdy Xi był sekret- przechodzi bezprecedensową urbanizację. Duchowieństwo obywatelskiego. Mniej więcej w tym samym czasie rząd zaczął nak nadal postrzegane jako obce, niewystarczająco chińskie. arzem partii komunistycznej w Zhejiangu ponad dziesięć lat jest podzielone między oficjalny i podziemny Kościół i z tego zachęcać do praktykowania „niematerialnego dziedzictwa Rząd widzi je z zupełnie innej perspektywy. Islam jest wykor- temu, co oznacza, że jest on w zasadzie prawą ręką Xi w tej powodu nie jest w stanie skutecznie zmierzyć się z tym pro- kulturowego”. Termin ten zapożyczono od UNESCO. Ozna- zystywany przez niektóre grupy separatystyczne, zwłaszcza prowincji). Wskazuje to również na fakt, że Xia nie działał blemem. Krótko mówiąc, praca misyjna osłabła. Z punktu cza on praktyki kulturowe, takie jak muzyka, rytuały, dramat w zachodnim Xinjiangu, w celu uzasadnienia ich postu- samodzielnie, ale prawie na pewno za zgodą Xi. Niektórzy widzenia Watykanu umowa z Chinami mogłaby mieć sens, i pieśń – dziedziny, które zasługiwały na ochronę, ale nie mogły latów. Jednak niewielka mniejszość posuwa się do terroryz- miejscowi chrześcijanie twierdzą, że sprawa w Zhejiangu gdyby ożywiła strukturę Kościoła w Chinach i umożliwiła być odczuwane i widziane, jak – na przykład – Wielki Mur. mu. Rząd postrzega to przede wszystkim jako kwestię prawa była wyjątkowa i miała charakter lokalny. Chrześcijanie sami mu skuteczniejsze pełnienie posługi duszpasterskiej. Nieste- i porządku, z którą państwo może sobie poradzić, stosując się o to prosili, umieszczając jaskrawoczerwone krzyże na bu- ty, jest to diametralnie sprzeczne z celem chińskiego rządu, W praktyce oznaczało to zrewaluowanie wielu kwestii, któ- brutalną opresję. Niewątpliwie jest to błędne. Aspiracje tych dynkach biurowych, gdzie mogły odbywać się spotkania po- którym oczywiście jest lepsza kontrola chrześcijaństwa. re wcześniej były atakowane za „przesądność”. Stąd rytuały, narodów, zwłaszcza Ujgurów w Xinjiang, są uzasadnione dziemnego Kościoła. Byli zbyt ostentacyjni, niemalże prosili W związku z tym byliśmy świadkami szeregu widocznych a nawet tradycyjne ludowe pielgrzymki religijne zostały prze- i będą tylko wzmacniane przez stosowanie większej przemo- się o uwagę urzędników. Warto także zauważyć, że tylko nie- opóźnień i braku perspektyw na zawarcie umowy. Nie definiowane jako praktyki kulturowe, które warto zachować, cy. Oburzające są zwłaszcza zasady ograniczania restauracji liczne kościoły zostały zburzone; reszta kontynuowała swoją należy zapominać, że w 2016 roku negocjatorzy twierdzili, a nawet dotować. Jako silny przywódca ze znacznie większą halal. Jednak z punktu widzenia rządu islam jest wiarą, którą normalną działalność. Ale to było wyraźne ostrzeżenie: że poczynili duże postępy, a umowa zostanie zawarta za kilka władzą niż jego poprzednik Xi promował trend na tradycyj- można kontrolować jedynie przez izolację i represje. Jest to chrześcijaństwo nie powinno być aż tak „publiczne”. miesięcy. Dwa lata później dalej nie było żadnej umowy. Teraz ne wierzenia. Na początku odwiedził rodzinne miasto Kon- postrzegane jako problem policyjny, stąd zjawisko ciągłego porozumienie może właściwie zostać ogłoszone nawet jutro. fucjusza – Qufu – i oddał filozofowi cześć. Podczas wizyty kreowania Chin jako ofiary globalnego islamistycznego ter- Ostatnio pojawiły się doniesienia o podziemnych To pozwoli Watykanowi na wiarygodny wpływ na wybór w UNESCO w 2013 roku wyraził się pozytywnie o buddyz- roryzmu. Kościołach protestanckich, które mierzą się z biurokra- biskupów, do tego stopnia, że Kościół odrodzi się, Kościoły mie, twierdząc, że przyczynił się on w olbrzymim stopniu do tycznymi przeszkodami. Jednemu z najbardziej znanych, (podziemny i patriotyczny) zjednoczą się, a życie religijne rozwoju Chin. Zwiększył również budżet przeznaczony na Kościołowi Syjon w Pekinie, grożono anulowaniem się ożywi. Ale to – z całą pewnością nie efekt ożywionego niematerialne dziedzictwo kulturowe. W efekcie w Chinach dzierżawy ziemi. Kościoły i miejsca pielgrzymek religijnych Kościoła – nie jest celem Pekinu. W związku z tym należy istnieje ponad 12 000 wspólnot, z których wiele ma cha- są monitorowane za pomocą kamer, które można połączyć stwierdzić, że chociaż umowa może zostać zawarta i może rakter duchowy i jednocześnie pozyskuje rządowe dotacje. z oprogramowaniem do rozpoznawania twarzy i uzyskać być pomocna, wydaje się to jednak mniej prawdopodobne. listę wiernych. Co więcej, rząd podejmuje wysiłki mające W odróżnieniu od jego poprzedników Xi spotyka się na celu ograniczenie protestantyzmu i katolicyzmu poprzez Z punktu widzenia Pekinu prawdopodobnie to, co także regularnie z przywódcami religijnymi. Zobaczył się powszechne objęcie kościołów i miejsc pielgrzymkowych można dzięki porozumieniu osiągnąć, to gotowy wzór cztery razy z tajwańskim buddyjskim opatem Xing Yunem monitoringiem. Montuje się je także w meczetach, ale nie do naśladowania dla protestantów. Papież zjednoczył z buddyjskiego ruchu misyjnego Fo Guang Shan i pozwolił w świątyniach buddyjskich i taoistycznych (chociaż jest katolików z „podziemia” razem z Kościołem kierowa- tej organizacji otworzyć biura w Chinach, aby mogły całkiem możliwe, że w końcu i tak się stanie, biorąc pod nym przez partię, więc dlaczego wy nie możecie dołączyć promować to wyznanie. W pewnym sensie w działaniach Xi uwagę determinację rządu do objęcia nadzorem całego do patriotycznego Kościoła protestanckiego? Podejr- widzimy odtworzenie starego systemu polityczno-religijne- Muzułmanka w Xi’an, 2014 rok. Fot. Maria Magdalena Sztuka państwa. Decyzja o rozpoczęciu monitorowania kościołów zewam, że kampania przeciwko protestantom nastąpi go, które zarządzało Państwem Środka. Ale zamiast faktycz- i meczetów wydaje się jednak znacząca). Najbardziej prawdopodobnie po zawarciu umowy z Rzymem. nego przenikania religii w struktury państwowe, mamy tu Chrześcijaństwo jest głębszym i prawdopodobnie uderzające są nowe przepisy wzywające wszystkie religie do raczej narzędzie wykorzystywane do legitymizacji rządów większym wyzwaniem dla partii w tworzeniu przez nią zsinizowania się; mogę je interpretować jedynie jako objęcie Jeśli zbierzemy to wszystko razem, najważniejszy wni- autorytarnych. W pewnym sensie jest to znany scenariusz: nowego porządku duchowego. Islam jest ograniczony ich ścisłą kontrolą partii. Ta zasada dotyczy wszystkich re- osek, jaki się nasuwa, to, że religia, już niemarginalna wielu władców zwraca się do wspólnot religijnych, gdy do mniejszości etnicznych i nie ma znaczącego związku ligii – stąd czasami pojawiają się absurdy w stylu taoisty- i ezoteryczna, powraca do centrum chińskiej polityki. Jest ich własna ideologia zawodzi. Widzimy więc na przykład z większością Han – konwersje praktycznie nie istnieją – na- cznych świątyń prowadzących „sesje nauki”, które mają na to wynikiem setek milionów wiernych domagających się byłego oficera KGB Władimira Putina zakładającego maskę tomiast chrześcijaństwo przemawia do Hanów. Bez zbytnie- celu promowanie ich sinizacji. Myślę, że chrześcijaństwo miejsca w społeczeństwie. Obecnie, z uwagi na fakt, że obrońcy wiary prawosławnej. We wcześniejszych latach dyk- go owijania w bawełnę można powiedzieć, że chrześcijaństwo jest jednak głównym celem, ponieważ to chrześcijanie wyznania nie zanikły, lecz okazały się niezastąpioną częścią tatorzy tacy jak Saddam Hussein zmieniali się w pobożnych jest pierwszym wielkim wyznaniem, które otrzymało trwałe wyróżniają się największymi i najbardziej aktywnymi grupa- współczesności, partia komunistyczna postanowiła podjąć muzułmanów. Podobnie jak w tych krajach, w Chinach Xi oparcie u większości Han od czasów, w których do Chin mi należącymi do podziemnego Kościoła. Jest jasne, że będą próbę przejęcia części tej nowej siły społecznej. Otworzyło nie wszystkie religie są równie mile widziane. Podczas gdy przybył buddyzm – a przybył dwa tysiące lat temu. Tak jak one zmuszone do przyłączenia się do oficjalnego Kościoła. to nowe możliwości, ale także spowodowało narastające buddyzm, taoizm i religia ludowa są wyraźnie i bezprece- w przypadku islamu, rząd wydaje się coraz bardziej scep- napięcia. Przez tysiąclecia religia była filarem, który densowo wspierane, to islam i chrześcijaństwo są atakowa- tyczny wobec chrześcijaństwa. Chiny to duży kraj i można Metody są różne. Protestanci stoją w obliczu stosunkowo utrzymywał stabilność państwa chińskiego. Przez ponad stu- ne. Oba wyznania uważa się za naruszające podstawowe połączyć kilka smutnych historyjek z różnych regionów, co niewielkiej presji – na przykład szykanowania zakładaniem lecie państwo wyrzucało ją za burtę, a społeczeństwo chińskie tabu w chińskim społeczeństwie: posiadanie zagranicznych jest wykorzystywane przez lobby działające na rzecz ujaw- kamer i kwestiami związanymi z najmem i dzierżawą. Katolicy przeskakiwało od kultu dyktatora do nieokiełznanego kapi-

Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) 主題 Tematy 32 33 Tematy 主題

talizmu. Teraz religia powraca, ale pytanie brzmi, czy będzie stanowią formację dla tych, którzy poszukują odnowy lub any i wzrosnąć. Działanie apostolskie, które przy- z czasem cała społeczność monastyczna, w tym zwierzchnik, to siła stabilizująca społeczeństwo, czy też zostanie powstrzy- chcą odkrywać swój własny wewnętrzny świat. nagla klasztor do zakładania innych klasztorów, powinna być Chińczykami. „Bardziej naturalne i bardziej mana przez politykę rządu – niczym nieumocowane działo, Taka jest właśnie misja powierzona mnichom w Perfectae nie ma na celu tworzenia oddziałów domu ma- zgodne z duchem katolickim jest to, że klasztorem rządzi które toczy się po pokładzie. caritatis, dekrecie o adaptacji i odnowie życia zakonnego, cierzystego, lecz raczej tworzenie nowych rodzin, przełożony z tego kraju i do tego musimy dążyć” – napisał ogłoszonego przez Sobór Watykański II w 1965 roku, a doty- które stają się autonomiczne w tej mierze, w jakiej Louis Brun (1876–1942), opat opactwa trapistów Matki Tłum. Karolina Załęgowska czącego szczególnie instytutów życia konsekrowanego w Ko- zdołają przyciągnąć do siebie nowych członków9. Bożej Pocieszenia w Yangjiaping 楊家坪11. ściele katolickim: „Klasztory [są] jakby zalążkami odnowy, 5 służąc zbudowaniu ludu chrześcijańskiego” . Poprzez litur- 1. W stronę chińskiego chrześcijańskiego mona- Pytanie, które w zasadniczej części pozostało w tle, gię i gościnność kontemplacja staje się aktywnością i misją. stycyzmu brzmiało: W jaki sposób powinno odbywać się spotkanie „Klasztor będzie chińskim do- Dlatego też monastycyzm, o ile jest on rzeczywistością ekle- zachodniego życia monastycznego z lokalnym kontekstem mem”. Inkulturacja Kościoła zjalną, bierze udział w najgłębszej misyjnej naturze Kościoła. kulturowym? Innymi słowy, jak należy postępować w pro- w Chinach z perspektywy historii Innymi słowy, monastycyzm uczestniczy w życiu Kościoła, Dzięki tej refleksji misyjnej i monastycznej w tle możemy cesie „adaptacji” lub „inkulturacji” i jak ten proces później który sam w sobie jest misją6. lepiej zrozumieć odważne ustanowienie kilku wspólnot nazwano? katolickiego monastycyzmu i zakonów monastycznych na ziemi chińskiej w okresie Z biegiem czasu lepiej zrozumiano, że „rolą monastycyz- między rokiem około 1869 (rokiem założenia pierwszego Chociaż z pewnością konieczne było rozpoczęcie od Matteo Nicolini-Zani2 mu jest włączenie się życia monastycznego w działalność Karmelu na ziemi chińskiej) a rokiem 1955, kiedy to ostat- chrześcijańskiej tradycji monastycznej, która rozwijała się do misyjną wraz ze wszystkim, co ma znaczenie dla życia nie zagraniczne zakonnice zostały zmuszone do opuszczenia tego momentu na zachód od Chin, ta tradycja, sprowadzona 7 Wprowadzenie Kościoła, nie zaś z robieniem tam czegoś innego” . Gdy spra- Chin. Karmelici, trapiści i benedyktyni wiedli owocne życie do zasadniczych elementów, innymi słowy, pozbawiona jak wa ta stała się bardziej wyrazista, zwrócono również uwagę na w nowożytnych Chinach. Wraz z nimi półmonastyczne największej części specyficznych zachodnich elementów kul- Historia chrześcijańskiej obecności monastycznej w Chi- kwestię inkulturacji monastycyzmu w innych środowiskach i półapostolskie rodziny zakonne chińskich Małych Bra- turowych, została teraz przeniesiona, przetransportowana nach między XIX a XX wiekiem oferuje osobliwą, choć kulturowych i duchowych lub, zgodnie ze słowami Dekretu ci Świętego Jana Chrzciciela i Małych Sióstr Teresy od i dostarczona w chiński kontekst, ponieważ to pozwoliło na wciąż zaniedbywaną lub niedocenianą perspektywę procesu o działalności misyjnej Kościoła Ad gentes (1965) Soboru Dzieciątka Jezus, założone przez Vincenta Lebbe (1877– odrodzenie się jej w „nowej formie”. inkulturacji Kościoła katolickiego w Chinach w przeszłości3. Watykańskiego II, na kwestię, jak żyć życiem monastycznym, 1940), dały świetny dowód na możliwość powstania katoli- W latach 20. i 30. XX wieku wymóg ten stał się jasny dla Przegląd niektórych stron tej historii przez pryzmat in- „prowadząc życie dostosowane do prawdziwie religijnych ckiego monastycyzmu z chińskimi cechami. założycieli i przełożonych wspólnot monastycznych, które kulturacji oferowałby stymulujące spostrzeżenia z dziejów tradycji ludów”8. Ta sprawa wiąże się z refleksją, jak klasz- były już obecne w Chinach. Na przykład wśród trapistów Kościoła katolickiego w Chinach na współczesny chiński tor w konkretnym kraju może stać się miejscem, w którym Chciałbym krótko podsumować refleksje niektórych ta gotowość do adaptacji była szczególnie widoczna w czasie Kościół katolicki. ci, których Bóg powołał do życia monastycznego, mogą go osób, które były bezpośrednio lub pośrednio zaangażowane zakładania pierwszych klasztorów na Dalekim Wschodzie. doświadczyć i praktykować je na własnej ziemi, zgodnie w pomoc w inicjowaniu, a następnie w kontynuowanie sto- Historia pierwszych fundacji w tym regionie świata sto- W Chinach, podobnie jak gdzie indziej, życie monasty- z kulturowymi, religijnymi i duchowymi formami, które są sunków między tą częścią Kościoła, którą jest monastycyzm, pniowo nauczyła trapistów stawienia czoła, z konieczności, czne było i winno być zasadniczą częścią życia Kościoła dla nich najbardziej przyjazne. a kulturą chińską. Począwszy od lat 20. XX wieku po raz pierw- adaptacji i zrozumienia tego, co Louis Brun napisał w latach oraz powinno uczestniczyć w jego misji ewangelizacyj- szy w historii katolickiej misjologii rozważano perspektywę 30. nej. Nierozłączność życia monastycznego i misji Kościoła Spośród wielu głosów refleksji na ten temat „chińskiego monastycyzmu chrześcijańskiego”10, a refleksja została powtórzona i rozwinięta po Soborze Watykańskim wspomnę krótko jedynie ten należący do benedyktyna skupiała się głównie na kompatybilności chrześcijańskiego Chociaż klasztor opiera się na nakazie i jest związany II, z naciskiem na życie wspólnotowe jako specyficzną Théodore’a Nève’a (1879–1963), opata opactwa Świętego monastycyzmu z duchowością Chin i możliwością zakor- poprzez swój dom macierzysty z opactwem w Cîteaux, formę świadectwa monastycznego4. Kontemplacja Andrzeja w Belgii, który był zaangażowany w zakładanie klas- zenienia się chrześcijańskiego życia monastycznego na […], to jednak jest [to] lokalna i autonomiczna insty- i misja są nierozłączne. W tej perspektywie klasztory są ztoru w Chinach. Podkreślił on, że życie monastyczne może chińskiej ziemi. tucja, która, przeszczepiona z innego miejsca, musi zarówno miejscami kontemplacji, jak również miejsca- być misjonarskie jedynie wtedy, gdy poddaje się ono rady- wypuścić swoje korzenie i odżywiać się składnikami mi działalności i misji, nie w sensie, że pozwalają sobie na kalnie formie życia (forma vitae) właściwego dla cenobitów. Aby tak się stało, konieczne było przede wszystkim, aby z miejsca, w którym się znajduje i w ten sposób stać się zaangażowanie w działalność duszpasterską Kościoła, ale Wychodząc z tego fundamentalnego przekonania, opat Nève mnisi byli i pozostali Chińczykami. Stwierdzenie to może jego naturalnym produktem […] Adaptacja katolickie- w tym, że są miejscami, w których modlitwa jest rdzeniem wymienił elementy, które klasztor na misjach musi posiadać, wydawać się oczywiste, ale w rzeczywistości od wielu lat go monastycyzmu w Chinach, aby stał się produktem życia chrześcijańskiego oraz w którym milczenie i słuchanie aby „mógł zostać zasiany i wzrosnąć”, czyli stać się autono- w krajach misyjnych od kandydatów do życia monastyczn- naturalnym, nie może być dziełem jednego dnia12. miczny. Tak rozumiana autonomia jest w rzeczywistości ego i ogólnie do życia zakonnego oczekiwano oddzielenia się 2 Artykuł został opublikowany w „Religions & Christianity in Today's celem końcowym, ponieważ jest ona znakiem, że wspólnota od swych kulturowych korzeni i przyjęcia, jeśli to możliwe, China”, VII, 2017, nr 3, s. 41-53. Z języka angielskiego tłumaczył Wojciech ma korzenie i będzie się rozwijać. tych form życia zakonnego, które zostały wypracowane na W świecie benedyktyńskim opat Théodore Nève Rybka SVD. Zachodzie i przeszczepione w stanie niezmienionym na te- stwierdził, że tym, co gwarantuje, że fundacja będzie mogła 3 Jest to tłumaczenie przekazanego przez autora tekstu prelekcji wygłoszonej reny misyjne. „przystosować się” do kontekstu, w którym się znajduje, jest w języku chińskim na konferencji „Matteo Ricci and Nanchang. Incultu- Jaka jest zatem rola monastycyzmu dzisiaj w krajach stopień autonomii i że widocznym przejawem tego „przysto- ration of the Church in China” („Matteo Ricci i Nanchang. Inkulturacja misyjnych? Przede wszystkim, musi on zostać zasi- Kościoła w Chinach”), która odbyła się w Nanchang 南昌 (Jiangxi 江西) Ostatecznym celem tego procesu „indygenizacji” było to, że sowania się” jest „budowa klasztoru w stylu kraju, w którym 28–29 marca 2017 roku. Więcej na temat zarysu historii chrześcijańskiego zostanie postawiony”, a przede wszystkim, że nowicjat jest życia monastycznego w Chinach można znaleźć w: Matteo Nicolini-Zani, 5 Sobór Watykański II, Dekret Perfectae caritatis, 9; również w: Jan Paweł II, Christian Monks on Chinese Soil. A History of Monastic Missions to Chi- Adhortacja Vita consecrata, 8. 9 Théodore Nève, De la fondation de monastères en terre de mission, w: „otwarty i dostosowany do [przyjmowania] miejscowych na, Liturgical Press, Collegeville, MN 2016. Autour du problème de l’adaptation. Compte rendu de la quatrième se- 6 or. Sandra Mazzolini, Missione e monachesimo. Una prospettiva missiologica, powołań”. maine de missiologie de Louvain (1926), Éditions du Museum Lessianum, 4 Por. José Cristo Rey García Paredes, Missione, w: Angel Aparicio Rodríguez, w: Conrad Leyser – Hannah Williams (red.), Mission and Monasticism. Louvain 1926, s. 36–46, tutaj: s. 40. Joan María Canal Casas (red.), Dizionario teologico della vita consacrata, Acts of the International Symposium at the Pontifical Athenaeum S. Àncora, Milan 1994, s. 1038–1063, tutaj: s. 1049. Por. również streszc- Anselmo, Rome, May 7–9, 2009, Pontificio Ateneo Sant’Anselmo – Sankt 11 Louis Brun, La vie contemplative en Chine, w: Alphonse Hubrecht, Une zenie teologii życia kontemplacyjnego/monastycznego w: Jean Leclerq, Ottilien EOS, Rome 2013, s. 197–210, szczególnie: s. 203–204. 10 For a Chinese [Christian] Monasticism to tytuł artykułu wstępnego trappe en Chine, Imprimerie des Lazaristes, Peking 1933, s. 95. Monachisme chrétien et missions, „Studia Missionalia” 1979, vol. 28, s. w piśmie „Bulletin des Missions” z 1927 (Pour un monachisme chinois, 7 Jean Leclerq, Monachisme chrétien et missions, op. cit., s. 146. 133–152, szczególnie: s. 142–147. „Bulletin des Missions”, 8 [1926–1927], s. 257). 12 Ibid., s. 95–96 i 103. 8 Sobór Watykański II, Dekret Ad gentes, 40. Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) 主題 Tematy 34 35 Tematy 主題

Klasztor, aby być klasztorem, musi zapuścić swoje kor- go monastycyzmu XX wieku, podczas gdy punkty Osobowość Ojca Jolieta była pełna energii, całkowicie z wyjątkiem decyzji, że klasztor będzie chińskim klasztorem. zenie w głębokich warstwach ziemi, na której się budu- kontaktu i związki między Chinami a monasty- na służbie idei, która dojrzewała ponad trzydzieści W 1924 roku Joliet napisał: „Moim marzeniem byłoby udać je. Dopóki klasztor w kraju misyjnym żyje tylko dzięki cyzmem leżą znacznie bardziej w starożytności16. lat i którą był w stanie wcielić w życie. Wprowadzenie się tam z jak najmniejszą liczbą precyzyjnych projektów za ciągłemu dodawaniu krwi europejskiej, jego życie jest w Chinach życia monastycznego, którego korzenie będą lub przeciw formie lub dziełu […]. Mam nadzieję, że nie bę- niepewne. Prędzej czy później nasze klasztory muszą szukały oryginalnych nurtów chińskiej cywilizacji: dzie pośpiechu, że decyzje nie zostaną podjęte przed zamiesz- stać się rdzenne […] Dzięki temu mnisi i opat szybko Pragnienie rozwiązania tego podstawowego napięcia zda- to był jego cel, tym właśnie jest Si-Shan [Xishan]19. kaniem w tamtym miejscu”21. będą tubylcami, a wówczas będą mogli dopracować regi- wało się motywować wszystkie wysiłki podejmowane przez onalne adaptacje obserwancji, dla których ogólne zasa- Jolieta w Chinach. Jak gorzko zauważył, oraz jak pokazują Jednak marzenie Jolieta o Chinach nie spełniłoby się, gdy- dy reguły monastycznej pozostawiają wystarczająco wydarzenia, które miały miejsce w klasztorze Xishan 西山, by nie znalazł wspólnoty monastycznej gotowej zrealizować dużo miejsca tak, że może to być rzeczywiście [jak] strój stopień wolności i autonomii, jaki według Jolieta był nie- jego plan na chińskiej ziemi i zapewnić niezbędny personel skrojony na miarę13. zbędny do wdrożenia jego propozycji chińskiej formy mona- i środki. W Belgii opactwo św. Andrzeja było w sposób na- stycyzmu, nie zawsze był rozumiany i w konsekwencji nie za- turalny najbardziej odpowiednim klasztorem do realizacji Najbardziej proroczym głosem benedyktyńskim, który prze- wsze był zaakceptowany przez przełożonych. Wierzył on, że mniszego projektu misyjnego, który Joliet pielęgnował mawiał za adaptacją chrześcijańskiego monastycyzmu w Chi- jeśli monastycyzm ma pozostać wierny swojemu powołaniu, i doskonalił przez lata. Wreszcie, w 1927 roku, po prawie nach, był niewątpliwie głos Jehana Jolieta (1870–1937). musi być „bez uczynków”. Dlatego obecność monastycz- trzydziestu latach cichego oczekiwania i modlitwy o ten Jego projekt klasztoru, który byłby rzeczywiście chiński, na w Chinach powinna pozostać bez bezpośredniej misji, dzień, marzenie Jolieta stało się rzeczywistością. Théodo- uwidocznił, że nie chciał on „importować z Zachodu mona- a tożsamość mnisza w Chinach nie powinna być przysło- re Nève, opat klasztoru św. Andrzeja, poinformował na- stycyzmu «już gotowego» i przystosować go do Chin; raczej nięta przez tożsamość misyjną. Jehan Joliet wierzył, że tylko jpierw Celso Costantiniego, delegata apostolskiego w Chi- same Chiny powinny odnowić chrześcijańskie doświadcze- w ten sposób klasztor może pełnić swoją prawdziwą funkcję nach (1922–1933), o swojej decyzji w liście, który warto nie monastyczne i same czerpać z podstawowych zasad Re- w Chinach: „Być, dzięki swojej zdolności do intelektualnej przytoczyć, ponieważ pokazuje, że w tej pierwszej fazie rea- guły św. Benedykta, aby stworzyć monastycyzm, który jest i duchowej stymulacji, miejscem spotkania i osmozy między lizacji Nève i Joliet mieli zasadniczo podobną wizję. Ukazuje autentycznie chiński”14. Joliet doskonale zdawał sobie spra- chińską kulturą a Ewangelią”17. on również zgodność z misyjnym ideałem Costantiniego. wę z śmiałości zadania, jak to wyznał w liście z 1928 roku:

2. Benedyktyński klasztor w Xishan (Syczuan). Stu- 河垻場 Chcielibyśmy przynieść Chińczykom benedyktyńskie dium przypadku Wyższe Seminarium Duchowne w Hebachang , wrzesień Nie należy sądzić, że prawdziwa adaptacja w prak- 1937 roku. Jehan Joliet, pierwszy przeor Xishan 西山 (w środku), życie monastyczne i założyć klasztor w [ich] rodzi- tyce, a nie w listach i przemówieniach, będzie łatwa Raphaël Vinciarelli, trzeci przeor (po prawej) i Vincent Martin (po mym wikariacie […] Chcielibyśmy, aby ten klasztor Aby ukazać trudne napięcie między tradycją a innowacją, lewej). Zdjęcie: Archiwum Opactwa Ojców Benedyktynów pw. św. lub przyjemna. Jest ona nieustannie odnawianym przystosował się jak najlepiej do chińskich zwyczajów. zachodnimi modelami a chińskimi adaptacjami, ramami in- Andrzeja (Sint-Andries / Saint-André), Brugia, Belgia. wysiłkiem, domaga się ona wyrzeczenia na wiele Reguła św. Benedykta jest wystarczająco szeroka, stytucjonalnymi a przestrzenią dla wolności, skupimy się na sposobów trudniejszego i pełniejszego niż śluby za- aby umożliwić tę adaptację w sposób naturalny […] przypadku klasztoru benedyktynów w Xishan w Syczuanie. Lata 1917–1926 były okresem powolnej inkubacji konne, ponieważ ma ona miejsce na polu, na którym Pan wskaże czas, kiedy będziemy mogli wysłać Ojcu Gdyby nie Jehan Joliet, francuski mnich benedyktyński z So- „chińskiego snu” Jehana Jolieta. W tym czasie to, co działo nie jest się związanym żadnymi wyraźnymi ślubami Joliet pomocy, której będzie potrzebował […], aby lesmes, nikt by nie wymyślił, nie oczekiwał i wreszcie nie się w życiu osobistym Jolieta i w Kościele, doprowadziło i przeciwko któremu może powstać w człowieku sprze- umożliwić mu szybkie utworzenie lokalnej wspólno- zrealizował autentycznego, przynajmniej tak, jak zostało to do dojrzewania jego projektu w Chinach, ale jego wizja ciw świętego i koniecznego uczucia przywiązania ty, w której europejscy ojcowie nie będą mieli innego zaproponowane, chińskiego klasztoru benedyktyńskiego, pozostała zasadniczo taka sama: do zwyczajów własnej wspólnoty pochodzenia15. pragnienia, niż być Chińczykami z Chińczykami22. który, choć założony przez cudzoziemców, był „ze swym

wybitnym chińskim charakterem […] chińskim domem każ- [Mój projekt] to założenie klasztoru w Chinach Zadanie to było tym trudniejsze do zrealizowania, gdyż, dym aspekcie”, jak pisał sam Joliet18. Kiedy założyciel klasz- Ta sama idea znajduje się w słowach opata Nève'a skiero- o takiej samej orientacji życiowej, jak w Solesmes, to jak rozpoznał to Joliet pisząc dwa lata później do opata Nève, toru w Xishan zmarł, przeor klasztoru, Raphaël Vinciarelli, wanych do dwóch belgijskich mnichów wyjeżdżających do znaczy przede wszystkim Officium Divinum (Brewi- wzywało ono zachodnią tradycję monastyczną, a zwłaszcza podsumował zasadniczy charakter zmarłego i jego pracy. Chin w 1928 roku: „Zostańcie Chińczykami z Chińczyka- arz) i modlitwa, zazwyczaj bez posługi [duszpas- benedyktyńską, do pozbycia się „habitu łacińskiego” noszo- mi. Spróbujcie dostosować się do zwyczajów i obyczajów terskiej] i bez podróży oraz praca intelektualna jako nego od stuleci i założenia „habitu chińskiego”. kraju, czyniąc to w stopniu, który uznacie za właściwy i roz- główne zajęcie. Ale nie ma klasztoru bez mnichów, ważny”23. więc naturalnie niezbędna będzie obecność mnichów Znam obecną dyscyplinę Zakonu Benedyktynów, chińskich, lecz aby mieć prawdziwych chińskich 16 List Jehana Jolieta do Théodore’a Nève’a z 27 listopada 1930 r., w: ibid., s. To oczywiście opierało się na wyraźnej świadomości, że ale wierzyłem, że jesteśmy w Chinach po to, aby się 202–203. mnichów, konieczne jest, aby fundacja, w całości stwor- dla klasztoru pierwszym obowiązkiem związanym z byciem przystosować […] Stopniowo, coraz bardziej chce Oj- 17 Henri-Philippe Delcourt, Dom Jehan Joliet, op. cit., s. 306. zona przez Europejczyków, przyjęła zdecydowanie częścią ciała Kościoła jest wierność jego naturze, która jest ciec, abyśmy kopiowali to, co dzieje się w Europie, i wyraźnie wszystko z Chin, z wyjątkiem grzechu20. 18 Jehan Joliet, A Project for a Chinese Monastery (1922), w: Matteo Nicolini- ta sama w Chinach, co gdzie indziej. Nie ma życia monasty- abyśmy przynieśli [Chińczykom] aktualną wersję, Zani, Christian Monks on Chinese Soil, op. cit., Appendix 2, s. 321–325, cznego bez prawdziwego życia braterskiego i wspólnotowej gotowy zwyczaj, nowoczesny pakiet zachodnie- tutaj: s. 325. Na temat Jehan Joliet zob. szczególnie biografię Henri-Philip- pe Delcourta, Dom Jehan Joliet. Zob. również: Un moine de Saint-André Projekt był dla niego bardzo wyraźny od samego począt- [Mnich z klasztoru św. Andrzeja], „Dom Jehan Joliet”, w: „Les Cahiers ku, chociaż nic w szczegółach wcześniej nie zaplanowano, 13 Théodore Nève, De la fondation de monastères en terre de mission, op. cit., 21 List Jehana Jolieta do Charlesa Reya z 3 sierpnia 1924 r., w: ibid., s. 88. s. 43–44. de Saint-André” 1 (1938), nr 1, s. 30–52 (wydane ponownie również w formie broszury); Raphaël Vinciarelli, Dom Jehan Joliet et son oeuvre mo- 22 List Théodore’a Nève’a do Celso Costantiniego z 15 lutego 1927 r., w: nastique en Chine, „Contemplation et Apostolat” 1938, nr 10, s. 6*–11*; 19 Raphaël Vinciarelli, Christian Papeians de Morchoven, L’abbaye de Saint-André Zevenkerken, 14 Henri-Philippe Delcourt, Dom Jehan Joliet (1870–1937). Un projet de Dom Jehan Joliet et son oeuvre monastique en Chine, Dom Jehan Joliet, „Bulletin M.E.P.” 1938, s. 245–247; Henri-Philippe Del- op. cit., s. 6*. t. 2: Un défi relevé par dom Théodore Nève, Lannoo, Tielt 2002, s. 192. monachisme bénédictin chinois, Cerf, Paris 1988, s. 197. court, Dom Jehan Joliet (1870–1937). Un projet de monachisme bénédictin 15 List Jehana Jolieta do Édouarda Neuta z 2 października 1928 r., w: Henri- chinois, „Mélanges de science religieuse” 43 (1986), nr 1, s. 3–19; id., The 20 List Jehana Jolieta do Charlesa Reya z 30 sierpnia 1917 r., w: Henri-Philip- 23 Cytowane w: Christian Papeians de Morchoven, L’abbaye de Saint-André Philippe Delcourt, Dom Jehan Joliet, op. cit., s. 161–162. Grain Dies in China, „AIM Bulletin” 1986, nr 40, s. 45–55. pe Delcourt, Dom Jehan Joliet, op. cit., s. 69. Zevenkerken, op. cit., t. 2, s. 203–204.

Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) 主題 Tematy 36 37 Tematy 主題

modlitwy liturgicznej. Niemniej, główne problemy i napięcia gościnne. Z tyłu znajdowała się kaplica z ołtarzami zdobiony- w tym procesie adaptacji do kontekstu chińskiego były licz- mi w stylu chińskim oraz zakrystia, w której przechowywano Kiedy Jehan Joliet przeniósł się do pustelni w pobliżu ne i różnorodne, jak chociażby architektura nowo wybudo- relikwiarz św. Teresy od Dzieciątka Jezus, którego wzór był Xishan w 1934 roku, po tym, gdy jako przeor został zmus- wanego klasztoru, formacja przekazywana chińskim postu- także chiński. zony do przejścia na emeryturę, jego następca, Gabriel Roux lantom i nowicjuszom oraz liturgia wspólnoty. Rozważmy (1900–1936), kontynuując linię inkulturacji niestrud- krótko te kwestie zenie promowaną przez swojego poprzednika, był pilnie zaangażowany w naukę języka chińskiego. Jego głęboka miłość do kultury kraju pogłębiła jego pragnienie przebywa- nia w klasztorze, który wyglądałby jak chiński i w którym czułoby się, że jest chiński. Dołożył wszelkich starań, aby dodać dekoracje i wyposażenie wnętrz, które uzupełniały chiński styl architektoniczny budynków klasztornych. W tym celu zlecił młodemu rzeźbiarzowi zrobienie krzyży i świeczników do kaplicy w najlepszym chińskim stylu z kamienia pobliskich gór. Nacisk Jehana Jolieta na nadanie monastycznemu życiu w Xishan tak chińskiego charakteru, jak to tylko możliwe, zostało w końcu w pełni zasymilowane przez wspólnotę.

Budynki są całkowicie chińskie – wewnątrz Xishan 西山, 1932. Powyżej: Zewnętrzna część centrum dla gości i na zewnątrz. W Sishan [Xishan] nawet kościół jest w klasztorze Świętych Piotra i Andrzeja. Zdjęcie: Archiwum Opactwa urządzony w stylu chińskim, a gotyckie szaty, zaprojek- Ojców Benedyktynów pw. św. Andrzeja (Sint-Andries / Saint-André), towane przez jednego z ojców, wykonane są w chińskim Brugia, Belgia. hafcie. Mnisi noszą chińskie stroje, jedzą chińskie posiłki (pałeczkami) i, z wyjątkiem Mszy Świętej i Officium Divinum, intonują modlitwy po chińsku26.

Formowanie postulantów i nowicjuszy było kluczem do osiągnięcia swoistego monastycyzmu „w chińskim stylu” we- Xishan 西山, 1932. Po lewej: Wewnętrzny dziedziniec przed kaplicą dług wyobrażeń Jehana Jolieta. Od czasu przybycia do Chin klasztoru Świętych Piotra i Andrzeja. Zdjęcie: Archiwum Opactwa Ojców Benedyktynów pw. św. Andrzeja (Sint-Andries / Saint-André), jego głównym zmartwieniem było to, aby „drzwi od pierw- Brugia, Belgia. szego dnia były szeroko otwarte dla wszystkich, którzy vere quaerunt Deum („prawdziwie szukają Boga”)27. „Jeśli chcesz V chińskiego klasztoru, […] niezbędny jest chiński nowicjat”28. Pod koniec 1927 roku Joliet napisał do opata Nève'a, długo zajmując się tą kwestią. Xishan 西山, 1932. Klasztor Ojców Benedyktynów pw. Świętych Piotra i Andrzeja widziany z północy. Na pierwszym planie prosto- kątny budynek, w którym mieścił się nowicjat, klasztorny refektarz, Jak przyjmować [postulantów]? Wydaje mi się, że kapitularz, szatnia, biblioteka i cele klasztorne. Za nim kaplica (po prawej) i salony gościnne (po lewej). Zdjęcie: Archiwum Opactwa wysyłanie ich do opactwa św. Andrzeja [w Belgii] jest Ojców Benedyktynów pw. św. Andrzeja (Sint-Andries / Saint-André), Kaplica w stylu chińskim w klasztorze Świętych Piotra i Andrzeja. niewykonalne w obecnych okolicznościach […] Gdybym Brugia, Belgia. Zdjęcie: Archiwum Opactwa Ojców Benedyktynów pw. św. Andrzeja miał zasugerować tym postulantom, że oni lub przy- (Sint-Andries / Saint-André), Brugia, Belgia. najmniej niektórzy z nich mogliby udać się do nowicjatu w Belgii, widzę ich głęboką konsternację: „Wy też Jeśli chodzi o budowę klasztoru, zdjęcia lepiej niż słowa Drugi budynek mieścił w sobie różne pomieszczenia klas- jesteście jak inni, chcecie przerobić na modłę zachodnią, mogą ukazać, co zostało zrobione w tamtym czasie w Xishan. ztoru: salę kapituły, refektarz, salę rekreacyjną i cele klas- nie będziecie traktować nas jako równych, chyba że ufor- „Nic wielkiego”, jak zostało napisane, „ale w bardzo dobrym ztorne. Teren wokół niego, otoczony murem, obejmował 24 smaku i całkowicie w lokalnym stylu” . Budynek, którego ogród, gaj drzew owocowych (pomarańcze, mandarynki 26 Sketch of the Life of the Rev. Thaddeus Yang, cytowany w: David J. Endres, architektura została zainspirowana układem tradycyjnych i brzoskwinie) oraz winnicę25. The Legacy of Thaddeus Yang, „International Bulletin of Missionary chińskich domów, składał się z dwóch prostokątnych bu- Klasztor Ojców Benedyktynów pw. Świętych Piotra i Andrzeja wi- Research” 34 (2010), nr 1, s. 23–27, tutaj: s. 24. dziany z południa. Wejście do klasztoru jest wyraźnie widoczne, jak dynków o długości dwudziestu metrów i czarnych dachów- 27 List Jehana Joliet do Gastona Aubourga z 3 lipca 1928 r., w: Henri- również posiadłości klasztoru na wzgórzu w tle. Zdjęcie: Archiwum Philippe Delcourt, Dom Jehan Joliet, op. cit., s. 151. Joliet odwołuje się do kach. Pierwszy budynek był przeznaczony przede wszystkim 25 Por. Ma Wan Sang, Le Monastère de Si shan en Chine, „Bulletin des Opactwa Ojców Benedyktynów pw. św. Andrzeja (Sint-Andries / fragmentu Reguły św. Benedykta, który poleca wybadanie kandydata do do przyjmowania gości; miał recepcję, rozmównicę i pokoje Missions” 13 (1934), supp. nr 1: Le Courrier de l’Apostolat Monastique, Saint-André), Brugia, Belgia. życia monastycznego w celu ustalenia czy revera Deum quaerit („naprawdę s. 4*–14* (ze zdjęciem) oraz Théodore Nève, Le monastère des SS. Pierre szuka Boga”: Reguła św. Benedykta 58,7). et André de Si-Shan, „Bulletin des Missions” 15 (1936), supp. nr 1: Le 28 List Jehana Jolieta do Théodore’a Nève’a z 26 września 1928 r., w: Henri- 24 Un moine de Saint-André [Mnich z klasztoru św. Andrzeja], op. cit., s. 11. Courrier de l’Apostolat Monastique, s. 6*–11*. Philippe Delcourt, Dom Jehan Joliet, op. cit., s. 158.

Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) 主題 Tematy 38 39 Tematy 主題

mujecie nas w izolacji poza Chinami” […] Przypuśćmy, Korespondencja między Jolietem i Nève pokazu- nie mówmy: zmieńmy się, dostosujmy się. Chińczycy Niemniej jednak to, co udało się zrealizować, napięcia, ek- że zostanie to zignorowane i że niektórzy z pewnością je, jak ważna była ta kwestia. Postawa opata klasztoru sami zajmują się adaptacją do życia europejskiego. sperymenty, a nawet błędy, które miały miejsce w przeszłości, przyjadą do Belgii […] oraz że powrócą do Chin jako św. Andrzeja była defensywna; odwoływał się on ra- Zmieniają wiele rzeczy. Niech kontynuują, a my po- mogą być punktem odniesienia dla chińskiego Kościoła znakomici mnisi. Ponieważ najlepsi zostali wybra- czej do prawa kanonicznego i dyscypliny kościelnej, czekajmy. Jedyna konieczna adaptacja to kochać ich dzisiaj i jutro w procesie stałego stawania się Kościołem ni do wysłania i ponieważ mieli oni dobrą formację, niż wykazywał zrozumienie rzeczywistej sytuacji: i sprawić, by to czuli34. z chińskimi oczami i katolickim sercem. Jak ujął to Jehan Jo- nieuniknione jest, że obejmą oni [w przyszłości] urzędy liet: „Właśnie dlatego, że chcemy założyć klasztor w pełni ka- dające władzę i będą wywierać swój wpływ, a to utwierd- O centralnym znaczeniu „współpracy” i „dialogu” tolicki, pragniemy, aby był on chiński”36. Ze szczerą nadzieją, Trudności Ojca wynikają z nieporozumienia. Chod- zi innych [mnichów] oraz świeckich w ich z góry wyro- między różnymi grupami i właściwej równowagi między że pewnego dnia (oby nastał on szybko, niech się dzieje wola zi Ojcu nie tyle o pracę na chwałę klasztoru św. An- bionych opiniach, nie wspominając o podziale w samym „autonomią” a „komunią” między nimi świadczy sprawa Boża) wspólnoty klasztorne ponownie rozkwitną z nasion drzeja czy św. Piotra z Solesmes, ile o postępowanie klasztorze […]. Aby przyjąć postulantów, nowicjat monastycznej fundacji benedyktyńskiej w Xishan, która jest wciąż ukrytych pod ziemią Chin i przyczynią się do tego zgodnie z Ojca wolą. Rzym uczynił mnie odpowied- potrzebny jest tutaj i tylko mając pewność, że zostanie wyraźnym historycznym dowodem tych potrzeb w każdym procesu. zialnym za założenie klasztoru Si-Shan [Xishan], otwarty nowicjat, możemy poważnie potraktować te procesie inkulturacji Kościoła. Skoro wkrótce pojawił się a nie za jego przeora. Akt fundacyjny to przewidu- początkujące powołania […]. Podsumowując, pilnie do- brak otwartości na dialog między „centrum” a „peryferiami”, je. Si-Shan jest prostym klasztorem zależnym we magamy się, abyście naciskali na Rzym w celu otwarcia między impulsem do innowacji a hamulcami instytucjona- wszystkim od opactwa-matki. W rezultacie musi się [tu] nowicjatu, w tym samym roku, gdy tylko klasztor lizacji, nie można nie przyznać, że czegoś zabrakło podczas rozwijać zgodnie z duchem i literą konstytucji opact- powstanie w Sze-Chwan [w Syczuanie]29. wstępnej fazy projektu. Projekt Jehana Jolieta w Chinach, wa św. Andrzeja, chyba że ma specjalne przywileje33. mimo że był przygotowywany przez długi czas przez kogoś Jak już wspomniano, Rzym zezwolił na utworzenie nowic- tak wnikliwego i zaangażowanego jak on, nie powiódł się, jatu kanonicznego w klasztorze w Chinach; jego inauguracja Wobec tego sprzeciwu Joliet postanowił pójść własną ponieważ przygotowanie do niego było dziełem pojedyncze- miała miejsce w 1930 roku. Jednakże formacja, która miała drogą i nie konsultować już z opatem kwestii dotyczących go człowieka, który nie zaangażował swoich przełożonych być stosowana w tym nowicjacie, była kolejnym źródłem przyjęcia wniosków o pozwolenie wstąpienia do nowic- i wspólnoty w szczery i otwarty dialog na temat głównych nieporozumień między Jolietem i opatem Nève. Zgodnie jatu i o zgodę na złożenie pierwszych ślubów zakonnych. elementów tego projektu. Ktoś, kto był najbardziej zazna- z prawem kanonicznym nie było możliwe rozpoczęcie stu- Ponieważ jednak nie był w stanie znaleźć osób zdolnych jomiony z „projektem Jolieta” zauważył, że „podczas gdy o. diów przygotowujących do święceń kapłańskich bez bycia zapewnić formację postulantów i nowicjuszy, wszyscy ost- Joliet był osobiście przygotowany do stawienia czoła trud- inferioribus disciplinis rite instructi30, to znaczy bez pods- atecznie opuścili klasztor. Potem wynikła jeszcze sprawa nościom, brakowało wspólnej refleksji i przygotowania, tawowej znajomości łaciny. Joliet zaś żywił stanowcze prze- nauki francuskiego. Joliet poprosił i uzyskał zgodę, by tylko brakowało spotkania, które zgromadziłoby przełożonych konanie, ugruntowane na przestrzeni lat, że „narzucanie najbardziej utalentowani musieli nauczyć się tego języka. i członków komisji planowania, aby omówić i podjąć wspól- Chińczykom europejskiej formacji jako istotnego przygoto- ną decyzję w kwestii przedsięwzięcia, które mogłoby odnieść wania do kapłaństwa to coś trudnego i katastrofalnego”31. O ile Gabriel Roux, następca Jehana Jolieta, szedł w ślady sukces jedynie gdyby było wspólnie planowane i realizowa- Jeszcze przed przybyciem pierwszych chińskich postulantów swego poprzednika w tym, co dotyczyło stylu architektoniczne”35. zaproponował, aby oddzielić profesję mniszą od święceń nego klasztoru, o tyle nie robił tego w kwestiach dotyczących kapłańskich i aby ci, którzy wykazali się zdolnością do życia formacji mniszej. W tej dziedzinie ściśle przestrzegał wska- Podsumowanie monastycznego, ale nie byli zdolni do nauki języka i filozofii, zówek opactwa św. Andrzeja dotyczących monastycznej edu- mogli być przyjęci do nowicjatu i złożyć śluby zakonne. Jo- kacji kandydatów. Otwarto szkołę dla oblatów, aby zapewnić Historia chrześcijańskiego monastycyzmu w Chinach liet był przeciwny podziałowi wspólnoty na dwie kategorie podstawowe wykształcenie przyszłym mnichom. Wszystkie zasadniczo pokazuje, że proces jego rozwoju w chińskim mnichów, złożył więc śmiałą propozycję: propozycje zgłoszone w poprzednich latach przez Jolieta kontekście kulturowym wymagał odważnej duchowej zostały zatem porzucone. postawy otwartości na przyszłość i chęci zaakceptowania

transformacji form monastycznych tradycji zachodniej. Zawsze chciałem mieć tylko jedną kategorię mnichów, Drugi następca Jolieta jako przeor wspólnoty, Ra- Niestety, ze względu na warunki zewnętrzne, jedynie przez kropka. Jest to całkowicie chińskie i pozwala uniknąć phaël Vinciarelli (1897–1972), mimo iż Joliet namawiał dwadzieścia lat było możliwe, aby świadomość konieczności niebezpieczeństwa dwóch kast: chóru (Europejczy- go do realizacji ideału „wyłącznego życia monastycznego”, natychmiastowej adaptacji i inkulturacji przełożyć na pro- ków z nielicznymi Chińczykami) i pozostałych (li- kontynuował realizację wizji „apostolskiej posługi” opactwa jekty, wybory i konkretne osiągnięcia. cznych chińskich braci świeckich) […]. Mam wyro- św. Andrzeja poprzez otwarcie szkoły podstawowej i przy- bione zdanie […] w tym punkcie […]. Od początku chodni dla mieszkańców okolicy. Jego ideał adaptacji do Nawet najbardziej udane przedsięwzięcia pozostały w na- postulatu [kandydaci na braci] przychodziliby chińskiego kontekstu, o ile jakiś być powinien, był o wiele jlepszym razie na etapie eksperymentalnym. Nie miały czasu, z nami do chóru, ucząc się psalmów na pamięć lub bardziej rozważny od entuzjastycznego poglądu Jolieta. Dla żeby się zinstytucjonalizować. Przymus opuszczenia Chin czytając je w chińskiej transkrypcji fonetycznej32. Vinciarellego proces adaptacji do stylu chińskiego musiał być narzucony mnichom obcokrajowcom na przełomie lat 40. ostrożny i stopniowy. i 50. oraz brak możliwości prowadzenia życia monastyczn-

29 List Jehana Jolieta do Théodore’a Nève’a z 6 grudnia 1927 r., w: ibid., s. ego przez chińskich mnichów i mniszki w następnych de- 126–127. kadach były więc główną przeszkodą w rozwoju chińskiego Chińska pagoda z książki Jamesa McCabe "A tour around the world Jeśli ma być dokonana adaptacja, niech się to stanie by General Grant. Being a narrative of the incidents and events of 30 np.: Typis Polyglottis Codex Iuris Canonicis Pii X Pontificis Maximi, monastycyzmu. his journey" (1879), Źródło: Foter.com Vaticanis 1932, kanon 589, s. 176. powoli, naturalnie, na drodze doświadczenia. Ale 31 List Jehana Jolieta do Théodore’a Nève’a z 9 kwietnia 1930 r., w: Henri- 34 List Raphaëla Vinciarellego z 19 kwietnia 1935 r., w: Christian Papeians de Tłum. Wojciech Rybka SVD Philippe Delcourt, Dom Jehan Joliet, op. cit., s. 191. 33 List Théodore’a Nève’a do Jehana Jolieta z 21 lutego 1931 r., w: ibid., s. Morchoven, L’abbaye de Saint-André Zevenkerken, op. cit., t. 2, s. 220. 32 List Jehana Jolieta do Gastona Aubourga z 8 października 1929 r., w: ibid., 204. 35 Henri-Philippe Delcourt, Dom Jehan Joliet, op. cit., s. 272. s. 184. 36 Cytat za ibid., s. 209 (podkreślenie dodane).

Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) 41 Notatki historyczne 歷史

Notatki historyczne założoną w 1956 roku Chińską Akademię Buddyjską budowy i odrodzenia jest wczesne, ważne strategicznie 歷史歷史 (Zhongguo foxueyuan 中国佛学院), a w 1981 roku powołać i finansowane przez rząd otwarcie – już od dziesięcioleci do życia nowe czasopismo „Fayin 法音” („Głos Dharmy”).42 podupadłego – klasztoru Shaolin (Shaolinsi 少林寺) na początku lat 80. XX wieku, w przeciwieństwie do decyzji Pomimo trwającej czterdzieści lat religijno-politycznej podjętej dopiero w 2005 roku o rewitalizacji pozostałości cezury termin „odrodzenie”, powszechnie stosowany w lite- podobnie starożytnego klasztoru Longquan (Longquansi W poszukiwaniu śladów raturze zachodniej, jest błędny, ponieważ próby odrodzenia 龙泉寺), znajdującego się u bram Pekinu.47 Oba klaszto- 1978–2018:Rozwój chińskiego bud- o różnorodnym charakterze miały miejsce w różnych okresach ry łączy półtoratysiącletnia historia, która na długo przed – nawet we wczesnym etapie rozwoju buddyzmu w Chinach.43 rewolucją kulturalną przeżyła załamanie. Przy odbudo- dyzmu w czasach współczesnych wie nie chodziłoby tu jedynie o odtworzenie określonego Pod koniec lat 70. w wyniku destrukcyjnej sytuacji stanu sprzed rewolucji, ale o to, by dzięki indywidual- Carsten Krause37 i dalszych zawirowań rewolucji kulturalnej dużo klasztorów nym projektom należały one nadal, zarówno w kraju, jak potrzebowało przebudzenia. Problem leżał jednak w tym, że i za granicą, do najbardziej znanych klasztorów Chin. wiele z nich już wcześniej – bo przed 1949 czy 1950 rokiem Kiedy pod koniec 2018 roku ze strony władz Chin – rozpadło się, zostało zamkniętych lub też zmieniły się oso- Z jednej strony klasztor Shaolin stał się zaraz po rewolucji Ludowych pojawiła się polityczna inicjatywa obchodów by w nich przebywające.44 Inne z kolei na skutek wspomni- kulturalnej miejscem nie tylko kultu Bodhidharmy (V / VI ponownego wprowadzenia wolności religijnej zagwaranto- anej rewolucji funkcjonowały w ograniczonym stopniu lub wiek) i późniejszych walczących mnichów wywodzących wanej przed prawnie czterdziestu laty, to buddyści w tym były zamknięte tylko na krótki okres.45 W końcu pomimo się z Shaolin, ale także atrakcją turystyczną. Dalej zgod- kraju patrząc na minione czterdziestolecie, mieli mieszane Źródło: Foter.com zasadniczej rehabilitacji nie wszystkie klasztory zostały nie z oczekiwaniami zarówno wyznawców buddyzmu, jak odczucia. Nie świętowano jak dotąd ponownie wywalc- otwarte z początkiem 1980 roku. Szczególną uwagę zwró- i władz państwowych klasztor miał podjąć próbę nawiązania zonej wolności wyznania jako „Roku Jubileuszowego”, Odrodzenie i odbudowa cono na wybór 142 klasztorów buddyjskich wskazanych do przeszłości, a zainspirowany przemysłem filmowym chociaż przyjmuje się że to trzecie plenum XI Komitetu w „Raporcie Biura ds. Wyznań Rady Państwa na te- Hongkongu w latach 1970–1980 połączyć ją z legendą Centralnego Komunistycznej Partii Chin w grudniu 1978 Z dzisiejszego punktu widzenia wspólnym reli- mat określenia buddyjskich i taoistycznych narodowych związaną z klasztorem. Z drugiej strony, klasztor Longquan roku dało pierwszy sygnał do ożywienia buddyzmu po la- gijno-politycznym punktem wyjścia dla większości świątyń i klasztorów na chińskim terytorium Han”.46 stanowi przykład późniejszego, wspieranego przez władze tach zawirowań związanych z rewolucją kulturalną. Zapis buddystów w Chinach jest odnowa po tzw. rewo- państwowe odrodzenia ośrodka religijnego, z pominięciem o wolności religijnej znalazł się w konstytucji z 1982 roku 38, lucji kulturalnej (1966–1976) i śmierci Mao Zedonga. Symbolem takiego niejednorodnego przebiegu od- jednak jego religijnego charakteru, co w gruncie rzeczy a w marcu 1982 roku ukazał się niezwykle ważny Dokument umożliwiło mu od samego początku wprowadzenie różnych 毛泽东 nr 19, zatytułowany „Podstawowy pogląd i polityka w kwes- (1893–1976). Została ona wyraźnie zainic- 42 Ważne informacje na temat poprzedników Stowarzyszenia Buddystów innowacji, które uczyniły go sławnym na swój sposób. tii religijnej w okresie socjalistycznym naszego kraju”.39 jowana na wspomnianym trzecim plenum XI Komite- Chińskich zawiera niemieckojęzyczna Wikipedia (2018); odnośnie do hi- Po prawie czterdziestoletniej historii odnowiony klas- Jaki był więc proces poszukiwania własnych śladów, któ- tu Centralnego Partii Komunistycznej Chin w grud- storii powstania ChSB w 1953 roku zob. Welch (1972), Li (2005), a o jego ztor Shaolin stał się przedmiotem chińskich badań, dzięki roli w państwie zob. Krause (2005), Ashiwa, Wank (2006), Ji Zhe (2008), 48 ry chińscy buddyści realizowali od tamtej pory? Jakie niu 1978 roku, które pozwoliło na odrodzenie praktyk Wu (2018). którym udało się odczytać różne „fazy” jego rozwoju. Co są perspektywy poszukiwania śladów buddyjskiej ak- religijnych buddyzmu i to częściowo na koszt państwa oraz 43 Zob. rozważania we wstępie do książki Kiely – Jessup (2016), s. 1–33. ciekawe, klasztor Longquan ze swą dwunastoletnią historią tywności w Chinach podejmowane poza tym krajem? legitymizowało odbudowę wielu zamkniętych, zniszczonych Odrodzenie to nie tylko ponowne rekonstrukcja i otwarcie klasztoru, ale opisywany jest w doniesieniach medialnych jako kwinte- lub przeznaczonych na inne cele buddyjskich klasztorów. w szerszym znaczeniu także wznowienie nauczania i praktyk religijnych, sencja buddyzmu chińskiego minionego czterdziestolecia.49 często połączone z nieświadomym lub świadomym podejściem do odnowy Niniejszy artykuł jest próbą ukazania w zwięzłej formie i reform. Przegląd uzupełniającej literatury europejskiej na temat polityki Zatem „odrodzenie” i „odbudowa” mogą być bardzo różnie rozwoju chińskiego buddyzmu w minionym czterdziestole- Pozwolenie to bazuje jednak nadal na wcześniejszych religijnej po 1978 i 1979 roku podaje Madsen (2011), materiały dotyczące interpretowane i to na wczesnym długoterminowym, jak ciu, jak i zrozumienia jego obecnej sytuacji w Chinach Lu- przepisach ograniczających zakres tych praktyk do wy- analizy statystycznej zob. Ji Zhe (2012/2013). i późniejszym krótkoterminowym etapie rozwoju 40 41 44 Obecny priorytetowy projekt Gregory A. Scotta („The Chinese Buddhist dowych. branych, „zrehabilitowanych” miejsc kultu i zależnych Reconstruction, 1866–1966”) dotyczy odbudowy klasztorów od końca od opinii instytucji doradczej, a mianowicie Chińskiego XIX wieku do rewolucji kulturalnej. Najbardziej znana i wpływowa anali- Czas odbudowy klasztorów przypadał głównie na lata 80. Stowarzyszenia Buddyjskiego (Zhōngguó Fójiào Xiéhuì 中 za źródeł na temat sytuacji chińskiego buddyzmu w połowie XX wieku aż aż do lat 90. XX wieku i koncentrował się na ich renowacji do lat 70. w literaturze europejskiej dostarczają prace Welcha (1967, 1968, 国佛教协会, ChSB). Ten korporacyjny organ powstał 1972). Międzynarodowy projekt („Revisiting the Revival: Holmes Welch lub podnoszenia z ruin wraz z wystrojem wewnętrznym. 37 Artykuł został opublikowany w „China heute” XXXVII (2018), nr 3 w 1953 roku, aby z jednej strony w zinstytucjonalizowanej and the Study of Buddhism in Twentieth-Century China“, 2014–2018) W związku z tym musiano w tym okresie wyłożyć zna- (199). Z jęz. niemieckiego tłumaczył Marek Grzech SVD. formie wyjść naprzeciw oczekiwaniom buddystów w Chi- próbuje docenić różnorodność badań również tych uzupełniających, zob. 38 W artykule 36 obowiązującej od 4 grudnia 1982 roku Konstytucji Hammerstrom, Scott (2017); zob. także panel końcowy na dorocznym nach, zaś z drugiej strony, z punktu widzenia władz, służyć spotkaniu AAR [American Academy of Religions], 17–20 listopada 2017 47 Zob. „Guowuyuan zongjiao shiwuju guanyu queding Hanzu diqu Fo- Chińskiej Republiki Ludowej po raz pierwszy od czasów rewolucji kul- 国务院宗教事务局关于 roku; Kiely – Jessup (2016) zapewniają dobry przegląd ówczesnego stanu Daojiao quanguo zhongdian siguan de baogao“ turowej wprowadzono zapis: „Obywatele Chińskiej Republiki Ludowej jako organizacja pośrednicząca. Stowarzyszenie po latach 确定汉族地区佛道教全国重点寺观的报告 badań w Europie. Raport Biura ds. Wyznań korzystają z wolności przekonań religijnych”. Pełne tłumaczenie na język bezczynności wreszcie na swym IV Zjeździe Ogólnym przy Radzie Państwa odnośnie do ustanowienia głównych świątyń i klasz- 45 Jako przykład chińskiej retrospektywy dotyczącej czasu rewolucji kul- niemiecki zob. MacInnis (1993) s. 73–74. w grudniu 1980 roku wznowiło działalność, wybierając torów buddyjskich oraz taoistycznych na obszarach chińskich dynastii 39 Pełne tłumaczenie na język niemiecki zob. MacInnis (1993), s. 43–63. turalnej i jej konsekwencji, służy literatura reportażowa Wanga (1993). Han, 1.04.1983, http://cpc.people.com.cn/GB/64 184/64 186/66 704/44 Zob. wprowadzenie do kontekstu historycznego czterech faz wolności na przewodniczącego jednego z założycieli Stowarzysze- Wang przypomina, że w latach 90. wielu mnichów i mniszek zwracało się 95670.html (dostęp: 6.09.2018). do niego o książkę, która okazałaby się bardzo pomocna w zrozumieniu religijnej, jak i rozróżnienie wolności religijnej w sferze psychicznej od tej nia, Zhao Puchu 赵朴初 (1907–2000). Równolegle do 48 Zob. interdyscyplinarne studium Liu i in. (2015), które koncentruje się obejmującej kompleksowy obszar praktyk religijnych, w: „Xue” (2016). wczesnej historii buddyzmu. Wywiad autora z Wangiem z 20 października tych działań Stowarzyszeniu udało się na nowo otworzyć 2017 roku. szczególnie na dynamice gospodarczej, obejmującej następujące fazy:1) 40 Niniejszy artykuł koncentruje się na „buddyzmie chińskim” w węższym fazę przed komercjalną sprzed 1987 roku, a następnie, w odniesieniu do znaczeniu, czyli do buddyzmu mahajany (Wielkiego Wozu) jako 46 Zob. Guowuyuan zongjiao shiwuju guanyu queding Hanzu diqu Fo Dao- dalszej komercjalizacji – 2) fazę przygotowawczą (1987–1999), 3) fazę 国务院宗教事务局关于确定汉传佛教 nazwy używanej od czasu I wieku po 41 Podstawowe rozumienie sformułowano w Dokumencie nr 19, MacInnis jiao quanguo zhongdian siguan de baogao kiełkowania (1999–2005), 4) fazę wzrostu (2005–2007), 5) fazę rozwoju Han-chuan fojiao 汉族地区佛道教全国重点寺观的报告 Chr. w języku dynastii Han. Ponadto „buddyzm w Chinach” obejmuje (1993), s. 53. Aktualne „Przepisy zatwierdzania, tworzenia i rejestracji Raport Biura ds. Wyznań przy (2007–2009), 6) fazę dojrzałości (2009–2015). Radzie Państwa odnośnie do ustanowienia głównych świątyń i klasztorów też tradycję therawady występującą w szczególności w południowych miejsc kultu religijnego” (Zongjiao huodong changsuo sheli shenpi he dengji buddyjskich oraz taoistycznych na obszarach chińskich dynastii Han, 49 Zob. artykuł opublikowany 30 kwietnia 2018 roku przez Foxi (2018), Chinach, natomiast tradycja tantryczna rozprzestrzeniła się na cały zachód banfa 宗教活动场所设立2005 和登记办法) z 2005 roku są udoku- 1.04.1983, http://cpc.people.com.cn/GB/64 184/64 186/66 704/44 który jest szeroko rozpowszechniony za pośrednictwem grupy medialnej i tybetańską oraz mongolską część Chin. mentowane w „China heute” 25 (2006), nr 4–5, s. 144–146. 大风号 95670.html (dostęp: 6.09.2018). Feng Media (Dafenghao ).

Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) 歷史 Notatki historyczne 42 43 Notatki historyczne 歷史

czne środki finansowe na realizacji tych planów. Oprócz duchowego spełnienia.52 O ile poziom kształcenia, zwłaszcza zie rozszerzał się we wszystkich kierunkach, został dotkliwie Obecnie ochrona przed komercyjnym wykorzystywa- częściowego wsparcia ze strony państwa, zwłaszcza dla cen- w ponownie lub w nowo otwartych akademiach buddyjskich zahamowany przez zdławienie w 1989 roku przez władze niem buddyzmu przez jednostki zewnętrzne została pod- nych zabytków kultury lub obiektów o dużym potencjale o charakterze lokalnym lub ogólnokrajowym pozostawiał silnie ukierunkowanego na zachodnią demokrację ruchu niesiona do nowego poziomu przez ogłoszenie w 2017 roku turystycznym, pojawiły się nowe, początkowo niewielkie wiele do życzenia, to jednak dzięki relacji mistrz-uczeń udało studenckiego. Wydarzenie to nie wyrządziło jednak żadnej prawa o „Niektórych aspektach dalszej regulacji problemu źródła dochodów związanych ze świadczeniem usług religij- się wiele osiągnąć, szczególnie wtedy, gdy stary mistrz był szkody w sferze religijnych poszukiwań Chińczyków, a we komercjalizacji buddyzmu i daoizmu”.56 Jednocześnie nych lub z działalnością gospodarczą, ale przede wszystkim w stanie nauczać w duchu politycznie i religijnie innej epo- wschodnioazjatyckich tradycjach nastąpiło dalsze ożywienie w odnowionych w 2017 roku „Zasadach dotyczących reli- płynące z darowizn od chińskich buddystów zza oceanu lub ki, tj. sprzed 1966 albo – jeszcze lepiej – sprzed 1949 roku. zainteresowania religią. gii” (Zongjiao shiwu tiaoli 宗教事物条例) wspomniani sponsorów z Tajwanu, Japonii i Korei. One to stały się z cza- są nie wprost – a miejscami bezpośrednio – mnisi bud- sem podstawowym źródłem finansowania.50 Aby pogodzić buddyjską doktrynę z oczekiwania- dyjscy mogący zajmować się księgowością i finansami na mi władz, mistrz Zhao Puchu już na początku lat 80. potrzeby własnych ośrodków, co świadczy o wprowadze- ubiegłego wieku w swojej książce Fojiao changshi dawen niu przez władze nowych standardów dla tych instytucji.57 佛教尝试答问 (Pytania i odpowiedzi dotyczące buddyjskiej wiedzy ogólnej), jak i w programach telewizyjnych, Z latami 90. wiąże się istotny i głęboki rozwój. Nie do dał pewne wytyczne, jak to uczynić. Oparł się mianowicie przecenienia pionierską pracę wykonał powołany w 1948 na modelu byłego reformatora Taixu 太虚 (1890–1947), roku stary mistrz Jinghui 净慧 (1933–2013), który to od na którego to w początkowym okresie nie powoływano się roku 1988 podnosił z zapomnienia opuszczony od kilku z powodu jego niezwykłej wizji poprawy świata. Te wyty- Źródło: Foter.com dziesięcioleci klasztor Bailin 柏林寺 w prowincji He- czne to dosłownie: najpierw praktykowanie „buddyzmu Szybki boom gospodarczy lat 90. przyczynił się bei. Junhui rewitalizował ten były ośrodek działalności wśród ludzi” (renjian fojiao 人间佛教) i w późniejszej również do gwałtownego rozwoju ośrodków bud- mistrza Zhaozhou 赵州 (ok. 778–897) z większym fazie przekształcenie go w „buddyzm humanistyczny”. dyjskich. Był to rezultat rosnącego bogacenia się zaangażowaniem niż jego współcześni, ożywił tradycję ludności, rozwoju wewnętrznej turystyki, jak i pojawi- buddyjską dynastii Chan58, ale też propagował własną Źródło: Foter.com Dostosowane do ówczesnego socjalistycznego kursu, enie się nowych źródeł dochodów. Jednocześnie klas- etykietę „stylu życia Chan” (shenghuo chan 生活禅), jed- Aby jednocześnie ożywić buddyjskie nauczanie i praktykę, a prezentowane w artykule własne poszukiwanie śladów ztory buddyjskie stanęły wobec nowych wyzwań. nak ukierunkowaną na świat. Opierał się przy tym na re- sytuacja obsady personalnej po długim okresie skrajnego buddyzmu w Chinach, opiera się na konstrukcji „Trzech formatorskich wzorcach XX wieku jak Taixu czy swoim ucisku politycznego przed 1978 rokiem i w latach 80. okazała wspaniałych Tradycji (sange youliang chuantong 三个优 Znaczący rozwój nastąpił we wspomnianym wyżej klas- duchowym mentorze Xuyun 虚云 (ok. 1840–1959).59 się w sposób szczególny wyjątkowa. Większość bowiem 良传统), która wskazuje buddystom, jak należałoby służyć ztorze Shaolin. Zanim doszło do zmiany pokoleniowej personelu stanowili opaci lub inni szanowani mistrzowie, narodowi: 1) „Tradycja równowagi rolnictwa i Chan”, w 1987 roku, opat Yongxin 永信 (ur. 1965) objął kierow- obejmujący teraz kierownictwo klasztorów, w których praco- (nongchan bingzhong de chuantong 农禅并重的传统); 2) nictwo klasztoru w 1981 roku i w rezultacie w następnych wali przed laty. Nierzadko jednak powierzano prowadzenie „Tradycja uznania badań naukowych” (zhuzhong xueshu dziesięcioleciach utworzył z niego prawdziwe imperium gos- klasztorów duchownym, którzy wcześniej nie mieli z nimi yanjiu de chuantong 注重学术研究的传统); 3) „Trady- podarcze. Decydującym było stworzenie i ochrona prawna 56 Zob. niemieckie tłumaczenie dokumentu Einige Ansichten zu weiteren Regulierung des Problems der Kommerzialisierung des Buddhismus und żadnego związku. Dla nich najważniejsze było najpierw dob- cja międzynarodowej, przyjaznej wymiany” (guoji youhao „marki ‘Shaolin’” na początku lat 90. ubiegłego stulecia. To des Daoismus (Guan yu jinyibu zhili fojiao daojiao shangyehua poszedł re zaprezentowanie się wobec władz i społeczeństwa, a po- jiaoliu de chuantong 国际友好交流的传统). I chociaż ona stała się gwarantem z jednej strony lukratywnego self- w ruogan yijian 关于进一步治理道教商业的的), „China heute” 37 tem efektowne kierowanie odbudową i troska o młodych koncepcja „humanistycznego buddyzmu” w kolejnych marketingu, który po dzień dzisiejszy jest kwestią sporną, (2018), nr 2, s. 101–104. W odpowiedzi w dniu 26 czerwca 2018 roku Chińskie Stowarzyszenie Buddystów wydało oświadczenie: „Mitteilung adeptów słabo obeznanych z nauką Buddy, z rytuałami dziesięcioleciach została poddana różnego rodzaju interpre- a z drugiej strony miała też stać się instrumentem obrony zur selbstbewussten Bekämpfung unguter Einflüsse der Kommerzialisie- i regułami mniszego życia. Literatura buddyjska, zwłaszcza tacjom, a na Tajwanie osiągnęła nawet własną dynamikę, sta- przed różnymi nadużyciami komercyjnymi licznych prywat- rung auf dem Gebiet des Buddhismus“ (Guanyu zijue dizhi fojiao lingyu 54 shangyehua buliang yingxiang de tongzhi 关于自觉抵制佛教领域商业 klasyczne teksty buddyjskie i dzieła wcześniejszych mistrzów, nowi ona odtąd istotną podstawę uznania buddyzmu przez nych szkół walki, firm z branży filmowej, turystycznej itp. 化不良影响的通知), zob. (2018a). 51 zaczęły stopniowo odzyskiwać swoją popularność. świeckie państwo oraz jest jednocześnie źródłem inspiracji Jeśli nawet szum wokół Shaolin stanowi w buddyjskim kra- 57 Zob. tłumaczenie niemieckie (s. 160–172) i komentarz (s. 140–143) dla nowoczesnej samoświadomości buddystów.53 jobrazie coś wyjątkowego, to jednak wysiłki zmierzające do dokumentu Vorschriften für religiöse Angelegenheiten (Zongjiao shiwu Podczas gdy dla niektórych nowicjuszy i nowicjuszek stworzenia własnego profilu i ochrony przed zewnętrznymi tiaoli 宗教事物条例), „China heute” 36 (2017), nr 3. Już W 2010 roku Państwowy Urząd ds. Wyznań wydał dokument: Maßnahmen für die buddyjski rodowód rodziny miał decydujące znaczenie przy Boom gospodarczy i zmiana wartości beneficjentami, umocniły na terenie kraju nazwę Shaolin Aufsicht über und Verwaltung von Finanzen religiöser Versammlungsstät- wstąpieniu do klasztoru, to dla innych była to świadomość jako dobrej szkoły biznesu.55 ten (zur probeweisen Durchführung) (Zongjiao huodong changsuo caiwu 宗教活动场所财务监督管理办法试 zapewnionego bytu. Przede wszystkim jednak, w wyniku Z końcem pierwszej dekady po rewolucji kulturalnej jiandu guanli banfa [shixing] [ 行]) tłumaczenie niemieckie w: „China heute” 31 (2012), nr 4, s. 222–226. próżni duchowej i „gorączki religijnej” (zongjiao re 宗教热), sposób wartościowania w Chinach, który w początkowej fa- 54 Ambitna ocena dynamiki ekonomicznej na przykładzie klasztoru Shaolin Fisher (2011), Wong (2011), Wong i in. (2013) omawiają napięcie między która pojawiła się w połowie lat 80., coraz więcej młodych ludzi w odniesieniu do wielu dalszych czynników rozwoju znajduje się u Liu’ego buddyzmem a dynamiką ekonomiczną spowodowaną turystyką. O tym, 52 Motywacje wstępowania młodych ludzi do klasztoru w latach 1982–1987 i in. (2015). Wstępna kulminacja zarzutów nadużywania władzy i korupcji że buddyzm można połączyć z działalnością gospodarczą, świadczy rosnąca właśnie w życiu monastycznym miało nadzieję na znalezienie dadzą się podzielić na: a) pochodzenie rodzinne, b) wpływ kultury w 7 punktach zostały przedstawione nieco później w lipcu 2015 roku jako liczba doradców biznesowych i warsztatów szkoleniowych dla mnichów 释正义 buddyjskiej itp., c) wyzwolenie z desperacji / zmęczenie światem, d) wpływ skarga autora o pseudonimie klasztornym „Shi Zhengyi” , jak buddyjskich. Na przykład Zhang (2015) opowiada się za niezależną i oficjalne dochodzenie w sprawie zachowania się opata Yongxina, który zabobonu, e) inne – zob. tłum. niemieckie: Die deutsche Übersetzung einer „ekonomią buddyjską” w Chinach. pomimo to nie został usunięty; wyniki dochodzenia są częściowo znane Analyse der Szanghajer Akademie der Sozialwissenschaften, w: MacInnis dzięki Qu Fang’owi (2017). 58 Buddyzm Chan rozprzestrzeniał się i rozwijał się również w Japonii, 50 Przykłady politycznie pożądanej „samowystarczalności ekonomicznej” są (1993), s. 226–237; znajduje się tam również nota redakcyjna z 1987 roku gdzie nazwano go buddyzmem Zen i pod tą głównie nazwą znany jest na wymienione u MacInnisa w dokumentach 38 (1983) i 39 (1987); obejmują z czasopisma „Youth of Shanxi”, która odradza lekkomyślny wybór drogi 55 Jako przykład z niedawnej przeszłości – ale w innym wymiarze znac- Zachodzie. dziedziny sztuki i rzemiosła, rolnictwa, turystyki i usług religijnych. Praca duchownej. Tamże s. 592-593. zeniowym – wymienia się tutaj klasztor Xilin (Xilinsi 西林寺) w 59 Olbrzymi sukces Jiunghuisa można przypisać jego pewnej niezależności jak fizyczna została określona już w latach 50. XX wieku i w tym czasie znacz- Songjiang na przedmieściach Szanghaju. W swojej książce szczegółowo 53 Zob. rozdział 5 w broszurze Zhao (1983) i dokumentację drugiego posied- i funkcji wpływowego członka zarządu ChSB od 1982 roku, a także stano- nie silniej ideologizowana jako połączenie buddyjskiej samokultywacji opisuje motywacje i ustanowienie marki Chong'en (崇恩), znanej z tak zenia czwartego zarządu Związku Buddystów Chińskich w Fayin (1983). wisku redaktora naczelnego magazynu „Fayin” od 1983 roku. W wyniku z socjalistyczną służbą dla ludzi, zob. MacInnis (1993), s. 248–261. samo brzmiącej nazwy pagody. Planuje się objąć tą „parasolową” marką W jej kolejnych wydaniach renjian fojiao przetłumaczono jako „Buddyzm badań europejskich ukazały się liczne artykuły o nim i klasztorze Bailin, 51 Jako przykłady różnych form przekazu Fisher (2016) przytacza funda- w ludzkim społeczeństwie”. Odnośnie do Taixu zob. Müller (1993), Fundację Chong'en, stronę internetową, treningowo-kulturową, biuletyn, bibliotekę, gazetę, grupę recytatorską, herbaciarnię Chan, studio kaligrafii, m.in: Zhu (2003), Yang, Wei (2005), Rötting (2006), Renger (2014), Ji mentalne teksty Teaching-Centered Communities, Master-Centered Pittman (2001), a do Zhao zob. Ji Zhe (2017). Istotne różnice między zespół muzyczny, grupę studyjną, sklep charytatywny, zespół wolonta- Zhe (2016), Wenzel-Teuber (2013). W języku chińskim zob. np. wydanie Communities , Free-Distributionies, dzięki którym można dowiedzieć się „humanistycznym buddyzmem” w jego wczesnej formie na kontynencie konferencji Li’ego (2015); o jego znaczenie dla dalszego rozwoju „humani- o „różnorodności środowisk, celach religijnych i sytuacji społecznej”. a występującym na Tajwanie pod koniec lat 80. opracował Deng (2006). riuszy, koło seniorów, grupę wsparcia dla pogrążonych w żałobie itp., „Wuduan” (2014), s. 213–216. stycznego buddyzmu” w Chinach kontynentalnych zob. Ji Zhe (2015).

Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) 歷史 Notatki historyczne 44 45 Notatki historyczne 歷史

Wzrastająca liczba odbudowanych klasztorów i dalszy i ustanowienia regularnego życia monastycznego z tradycyj- książki został ożywiony w ostatnich latach właśnie przez Rosnąca od tego czasu samoświadomość chińskich bud- rozwój ofert dla osób świeckich były skutkiem rosnącego nymi rytuałami, coraz ważniejsze stawały się współczesne publikacje młodej generacji, wśród których znajdują się dystów w szczególny sposób dała swój wyraz w założonym popytu społecznego na buddyzm, co spotkało się też ze potrzeby świeckich osób spoza klasztorów. Po fazach od- monografie, lecz także kompilacje blogów z przyczynkami, w 2006 roku Światowym Forum Buddystów (Shijie Fojiao wsparciem instytucji rządowych i przedsiębiorców, którzy budowy i częściowo rozbudowy klasztorów pojawiło się, zbiory pojedynczych artykułów, nagrania z wykładami. Pod Luntan 世界佛教论坛), z którym to ChSB z powstałym często nie uwzględniali interesów buddystów, a liczyli prze- bardziej niż kiedykolwiek wcześniej, pytanie, co ma do zao- względem zawartych treści nietrudno jest rozpoznać różnice pod koniec 2005 roku wysoko uplasowanym politycznie de wszystkim na ożywienie lokalnej gospodarki i turystyki. ferowania społeczeństwu buddyjskie duchowieństwo i jak w indywidualnym nauczaniu, ale widoczny jest też wysiłek Chińskim Stowarzyszeniem ds. Wymiany Kulturalno-Re- Ponieważ władze nadal zakazywały praktyk religijnych poza aktualnie w czasach digitalizacji buddyzm mógłby rozszerzać w znalezieniu języka odpowiedniego dla współczesnego ligijnej (Zhonghua zongjiao wenhua jiaoliu xiehui 中华宗 wyznaczonymi miejscami kultu, a te z kolei nie posiadały się i wzrastać poza klasztorami. odbiorcy, któremu należy raczej dostarczyć mądrości 教文化交流协会) utworzył platformę wymiany dla wszys- odpowiedniej infrastruktury do prowadzenia np. rekolekcji życiowej, niż wprowadzać go w głębię buddyjskiej tradycji. tkich tradycji buddyjskich w Chinach.67 Podczas gdy Indie czy nawet zaprezentowania programu zawartego w ofertach, Odmładzanie i rozpowszechnianie z pojedynczymi miejscami pielgrzymek i odbywającymi istniejące luki wypełniały alternatywne duchowe inicjatywy. Charakterystyczną cechą pracy młodej generacji opatów się w nich międzynarodowymi konferencjami już od daw- Przede wszystkim rozwinęła się sieć otwartych parków Wraz ze śmiercią długoletniego przewodniczącego ChSB, i opatek jest ich stosunkowo duży udział w pracach adminis- na są magnesem dla obcokrajowców, a w ostatnich latach z kolorowymi, porannymi i wieczornymi przedstawieniami, Zhao Puchu (1907–2000), zmiana w strukturze przywództ- tracyjnych. Wobec władz państwowych w rutynowy sposób wypracowały sobie nawet pozycję ojczyzny buddyzmu, to stanowiącymi zalążek parareligijnych ruchów. Wychodząc wa Stowarzyszenia stawała się już coraz bardziej widoczna na okazują w większości lojalność i starają się dopasować do Chiny prezentują się jako kraj wielkich tradycji buddyz- od rodzącego się w latach 80. ruchu „Gorączki Qigong” początku XXI wieku. Do tego momentu bowiem interesy panującego systemu.65 Aby dotrzeć do jak największej li- mu therawady i mahajany oraz jako miejsce ich aktywnego (qigong re 气功热), należy wymienić powstały w latach 90. buddystów reprezentowała osoba świecka, która otrzymała to czby odbiorców kierownictwo klasztorów koncen- praktykowania. Zamiar odgrywania większej roli na arenie Falun Gong 法轮功 (dosłownie: „Dharmacakra-Gong“), sil- stanowisko na podstawie swojego ogromnego doświadczenia truje się na organizacji wydarzeń – akcji związanych międzynarodowej umiejętnie zharmonizowano z inno- ny ruch religijno-polityczny, którego zwolennicy brali akty- historycznego, które w gruncie rzeczy, miało ten sam wymi- z religijnymi uroczystościami i obchodami czy też wacjami ideologicznymi nowej doktryny państwowej za- wny udział w kwietniowych demonstracjach antyrządowych ar, co doświadczenie młodych mnichów i mniszek, którzy prezentacjami projektów, w trakcie których uczest- prezentowanej na konferencji w 2006 roku. Podczas gdy w 1999 roku w centrum Pekinu i który z tego powodu niedługo po rewolucji kulturalnej wstąpili do klasztoru.62 nicy wykazują dużą gotowość składania datków. początkowo ideologiczna koncepcja „[socjalistycznego] został zakazany w kraju. Był to sygnał alarmowy dla władz Od tego czasu jednak tylko w pełni ordynowani mnisi społeczeństwa harmonicznego” ([shehui zhuyi] hexie she- ChSB, które od tego momentu ostrzej traktowały ten i inne przejmowali zarządzanie stowarzyszeniem. Po stosunkowo Podczas gdy wcześniej liczne środki finansowe inwesto- hui [社会主义] 和谐社会) miała bardziej konfucjańskie podobne do Qigong ruchy społeczne, nawet jeśli tylko krótkich kadencjach w latach 2002–2010 mistrza Yicheng wano w odbudowę i ożywienie klasztorów, to w minio- konotacje, to obecne motto konferencji: „Harmonijny świat wykorzystywały one w ramach sportowych akcji idee bud- 一诚 (1927–2017) i 2010–2015 mistrza Chuanyin 传印 nym dwudziestoleciu, choć napływ funduszy trwa nadal, zaczyna się w duchu” (hexie shijie cong xin kaishi 和谐世 dyjskiego „Qigong” i tym samym przemycały pseudoreligij- (ur. 1927), Stowarzyszeniem kierował w latach 2015–2018 zmieniło się jedynie ich przeznaczenie. Obok szerokiego 界从心开始) miało bardziej wydźwięk buddyjski. Nawet ne treści do publiczności gromadzącej się w parkach.60 mistrz Xuecheng 学诚 (ur. 1966). To z nim wiąże się zmiana wachlarza religijnych ofert i programów duchowych dla jeśli wykluczono z Forum emigracyjne grupy tybetańskie, Zupełnie inny charakter poszukiwań reprezentowali od pokoleniowa, która rozpoczęła się na początku tego wieku, świeckich, zaistniało też pole do działalności charytaty- jak również niektórzy przedstawiciele z Zachodu odnosili lat 90. zainteresowani buddyzmem Chińczycy, którzy jednak a w pojedynczych przypadkach miała miejsce w latach 90. wnej. Wybór jednak grup docelowych tego rodzaju ak- się do Forum z dystansem, zamierzony międzynarodowy uznawali chińską tradycję han za bardzo powierzchowną i dla- ubiegłego stulecia. Grupa urodzonych w latach 1960–1970, cji podlega różnego rodzaju państwowym restrykcjom, efekt z pewnością został przez nie osiągnięty.68 tego zwrócili się w stronę buddyzmu tantrycznego w wydaniu którzy dopiero po rewolucji kulturalnej, a więc w latach 80., podobnie jak i rozmiary popularyzacji buddyjskiej myśli tybetańskim. Podczas gdy w miastach wzdłuż wschodniego zostali w pełni ordynowani jako mnisi i mniszki, stanowi w społeczeństwie. Tak jak na Tajwanie, gdzie buddyjskie Chińscy buddyści patrzą ufnie także na politykę „Nowe- wybrzeża Chin z braku miejsc kultu pojawiła swego rodzaju obecnie absolutną większość wśród opatów i opatek w bud- centra w miarę politycznej odwilży i wzrostu dobrobytu go Jedwabnego Szlaku” propagowaną od 2013 roku („Jeden subkultura, to w autonomicznych obszarach tybetańskich dyjskich klasztorach w Chinach. w latach 90. otworzyły liczne uniwersytety, szpitale, a nawet pas, jedna droga”, yidai yilu 一带一路). Włączenie trady- prowincji Syczuan powstały dla chińskojęzycznych stacje telewizyjne, również i w Chinach Ludowych, pomimo cji buddyjskiej we wznowienie i utrzymanie starych dróg wyznawców buddyzmu specjalne centra, które nieste- Odmłodzone kierownictwo klasztorów stanęło teraz wielu barier polityczno-administracyjnych, niektóre podjęte handlowych z Chin i do Chin, które zostały wytyczone od ty były poddawane coraz większej kontroli państwa.61 wobec kolejnych wyzwań. Należało na płaszczyźnie lo- inicjatywy zakończyły się sukcesem. Udało się bowiem I do X stulecia, ma fundamentalne znaczenie dla poprawy kalnej i regionalnej wypracować własny profil i zadbać poza obrębem klasztorów otworzyć świeckie ośrodki, które stosunków międzynarodowych. I tak chińscy buddyści Konfrontacja z własną buddyjską tożsamością odpowiednio o reputację. Młode kierownictwo stało bo- mają bardziej lub mniej widoczny fundament buddyjski.66 widzą sieć nowych zależności na arenie międzynarodowej doprowadziła w końcu do „szpagatowej” sytuacji, gdyż obok wiem często w cieniu swoich wielkich poprzedników. Na jako wystarczająco dojrzałą do tego, aby Chiny stały się powrotu do bogactwa buddyjskiego dziedzictwa w Chinach rynku książkowym także dominowały dzieła starszych I tak w ciągu minionych czterech dekad utrwalił się nośnikiem pokoju w świecie.69 Buddyzm jako religia łącząca mistrzów z Tajwanu, jak np. Xingyun 星云 (ur. 1927) pogląd o społecznej użyteczności i dumie z tego, że klasztory pozostawał przez cały wiek XX motywem przewodnim jego i Shengyan 圣严 (1931–2009), którzy już wcześniej buddyjskie z ich wspaniałą działalnością ucieleśniają postęp. zwolenników zarówno w kraju, jak i wśród Azjatów poza 60 Wraz z całym boomem wokół Qigong, a następnie został gruntownie 63 zbadany – zwłaszcza po jego zakazie – Ruch Falun Gong, szczególnie przez dużo publikowali i byli przedsiębiorczy jako pisarze. Chinami. W latach 1950–1970, kiedy to były zakazane wszel- Palmera (2007). Z perspektywy buddyjskiej ówczesny redaktor „Fayin” Chen Xingqiao 陈星桥 wydał książkę, bardzo krytyczną wobec związków 65 O zachowaniu równowagi między państwem a przywódcami religijnymi założyciela Ruchu Falun Gong Li Hongzhi’ego 陈星桥 z buddyzmem, W trakcie cyfryzacji, a w szczególności wraz z rozprzestrze- buddystów we współczesnych Chinach zob. Krause (2005), Ashiwa, Wank 67 Regularne raporty zob. „China heute”, Wenzel, Teuber (2006), (2009), zob. Chen (1998). ChSB również przyjęło tę argumentację, o czym nianiem się smartfonów i mediów społecznościowych, (2006), Wu (2018). „China heute” Chronik (2015). można przeczytać w wielu późniejszych artykułach w ich sztandarowym młodzi duchowni buddyjscy w Chinach kontynentalnych 66 O rozwoju buddyjskiego sektora charytatywnego zob. Laliberté (2009), 68 O rywalizacji Chin i Indii o międzynarodowe przywództwo wśród buddys- czasopiśmie „Fayin”. (2011), Ji Zhe (2012/2013). Przykłady z Tajwanu i charytatywnego w zadziwiający sposób zdobyli ogromną liczbę zwolenników, tów zob. Scott (2016), Ranade (2017), Stobdan (2017). 61 Odnośnie do popularności buddyzmu tybetańskiego wśród Chińczyków zaangażowania Buddhist Compassion Relief Tzu Chi Foundation (Fojiao przekraczającą wielokrotnie zapewnioną przez władze liczbę Ciji cishan shiye jijinhui 佛教慈濟慈善事業基金會) na kontynencie 69 Xuecheng, jako nowy prezes Chińskiego Stowarzyszenia Buddystów, zob. obszerne opracowanie Smyera Yü (2014). Larung Gar – prawdopo- wydał poprawnie polityczną książkę w ozdobnej okładce, skierowanej 64 od 1991 roku zob. Laliberté (2013). Rosnąca kontrola państwa okazała się dobnie największy ośrodek założony w 1980 roku pod kierownictwem miejsc dla nowych adeptów. Nawet wspomniany rynek w szczególności do urzędników, Xuecheng (2015). Temat „Misja buddyz- Khenpo Jigme Phuntsoka (1933–2004), został spopularyzowany wśród m.in. we wprowadzeniu „Tygodnia Dobroczynności Religii” (Zongjiao 宗教慈善周 mu widziana w nowej strategii jedwabnego szlaku” był w centrum uwagi Chińczyków po 1987 roku przez Khenpo Sodargye (ur. 1962), gromadził Cishan Zhou ), Wencel, Teuber (2012), a także we wpro- 62 Zob. obszerny artykuł Ji Zhe (2017) o pracy Zu Zhao Puchus. wadzeniu „Prawa o dobroczynności” (Cishan fa 慈善法) z 2016 roku spotkania na wysokim szczeblu ChSB, m.in. w 2017 roku, zob. Grusswort czasowo wokół siebie dziesiątki tysięcy tybetańskich i nietybetańskich von Juexing (2017). Uzupełnieniem była zorganizowana w 2018 roku wiernych. Centrum to wielokrotnie doświadczało państwowych restrykcji, 63 O znacznie wcześniejszym rozkwicie buddyzmu na Tajwanie zob. Günzel zob. Pissler (2016). Aktualnym przykładem utworzenia ważnej instytucji 大兴 specjalna wystawa zatytułowana: „Wystawa fotografii kultury buddyjs- szczególnie w 2001 roku, a od 2016 roku w postaci masowych eksmisji (1998). świeckiej jest szpitalny projekt klasztoru Daxingshan (Daxingshansi 善寺), zainaugurowany 26 maja 2018 roku we współpracy ze Szpitalem kiej wzdłuż jedwabnego szlaku” (Yidai yilu fojiao wenhua tupian zhan i politycznych przetasowań, zob. tamże, s. 1–3, „China heute” Chronik 64 Zob. przykład znakomitego wykorzystania mediów cyfrowych, zob. Taroc- 一带一路佛教文化图片展), www.fjnet.com/jjdt/jjdtnr/201805/ (2016), „China heute” Chronik (2017). co (2017). Uniwersyteckim nr 1 Uniwersytetu Jiaotong w Xi'an, zob. Fenghuang- wang fojiao (2018). t20180522_256169.htm (dostęp: 8.09.2018).

Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) 歷史 Notatki historyczne 46 47 Notatki historyczne 歷史

kie pielgrzymki w kraju, relikwie z Chin pielgrzymowały po przez społeczeństwo. Jednocześnie pozwala na indywidualne buddyjską w akademiach lub realizuje społeczno-polityczne dyjskich świeckich z całego kraju, którzy tak lokalnie, jak i za całym świecie.70 W międzyczasie, dzięki czterem świętym inicjatywy unowocześniania narodowych cech w aspekcie wymogi władz, to klasztory w tym kraju zazwy- pośrednictwem mediów społecznościowych przyłączyli się górom buddyjskim, a szczególnie górom Wutai, Chiny na postępującej globalizacji. W związku z 70. rocznicą śmierci czaj mają swoje własne strategie postępowania, któ- do coraz popularniejszego programu wolontariatu (zhiyu- nowo stały się centrum pielgrzymkowym dla wiernych z wie- Taixu i 110. rocznicą urodzin Zhao Puchu ukazało się naj- re wyłoniły w końcu trzy kierunki ich rozwoju. anzhe 志愿者) i w licznych grupach roboczych świadczyli polu krajów buddyjskich. Od początku 2000 roku podejmowa- nowsze wydanie „Pism buddyjskiego humanizmu” (Renji- moc, jednocześnie realizując program studiów nad buddyz- ne są starania, aby ośrodki oddziaływania tzw. Patriarchów an fojiao sixiang wenku 人间佛教思想文库), co stanowi Oprócz wyżej wspomnianego przykładu klasztoru Bailin mem. W przeciwieństwie do poprzednich praktyk, studium (zuting 祖庭), w szczególności zaś założycieli tzw. „Ośmiu próbę niejako kanonizacji mistrzów, a komentarz „Wielość mistrz Jinghui przejął pod koniec 2003 roku również kierow- wprowadzające opierało się na dziełach tradycji tybetańskiej, Szkół” (bazong 八宗), doprowadzić do rangi światowego w jedności, razem bez sprzeczności” (duoyuan yiti, bing- nictwo klasztoru Sizu (Sizusi 四祖寺) w prowincji Shanxi. a wprowadzenie do praktyki medytacyjnej było zarezerwo- dziedzictwa kulturowego. Z tym wiążą się daleko idące xing bubei 多元一体, 并行不悖) oczarowuje wszystkich.72 Choć zauważalne jest tutaj ustanowienie pewnego „systemu wane tylko dla studentów na poziomie zaawansowanym. plany, aby obecne Chiny uczynić na podstawie duchowych Oprócz zasad religijnych i liturgicznych, które stanowią Bailin”, styl Jinghui charakteryzuje się mianowicie tym, Główną siłą przyciągającą tej formuły była troska o rozszerza- osiągnięć z przeszłości, centrum i w pewnym sensie kolebką imponujący standard w całym kraju73, świat dzisiejszego że aktywnie zajmuje się historią kultury danego klasztoru nie się buddyzmu przez działalność skierowaną do masowe- buddyjskiej nauki.71 buddyzmu jest niezwykle złożony. Świadczą o tym również i umiejętnie łączy rewitalizację jego lokalnego dziedzictwa go odbiorcy. Popularyzacja została dodatkowo wzmocniona trwające od dziesięcioleci dyskusje na temat odpowied- z własnym nauczaniem. O ile w klasztorze Bailin historyczną przez komiksową postać Xian'er 贤二 (2011) i robota -mni- niego wykształcenia dla Sanghi (wspólnot) w akademiach postacią, na której się skupiono, był Zhaozhou, to w klasztor- cha o tym samym imieniu (2015). Od 2013 roku Xuecheng buddyjskich. Wprawdzie niektórzy mistrzowie wpro- ze Sizu nacisk położono na dziedzictwo czwartego patriarchy ostatecznie przekształcił klasztor Jile (Jilesi) w prowincji wadzili formalny schemat edukacji, ale z drugiej strony Chan Daoxin 道心 (580-–651). Jednak dopiero przyszłość Fujian w „twierdzę” dla kilkuset mniszek, które dołączyły ogromne bogactwo zdigitalizowanych tradycji i przez to pokaże, jak elementy stylu Jinghui będą po jego śmierci do jego zwolenników. Założył też liczne ośrodki za granicą. łatwy do nich dostęp powoduje, że chińscy buddyści kontynuowane lub dalej rozwijane przez następców.76 stoją przed pokusą ich modernistycznej interpretacji.74 Opracowany przez niego system wydawał się innowa- Z kolei klasztor Liuzu (Liuzusi of 寺) w prowincji Guang- cyjny i korzystny, ponadto był życzliwie wspierany przez Wśród wyznawców buddyzmu w Chinach obserwu- dong stał się centrum życia religijnego pod kierunkiem opata władze państwowe. Xuecheng świadomie wykorzystał je się od dłuższego czasu wzrost liczebny mniszek. Stale Dayuan 大愿 (ur. 1971, ordynowany w 1990 roku), który możliwość badań nad chińskim buddyzm i rozszerzył je Źródło: Foter.com rośnie też uznanie dla nich w społeczeństwie, podczas gdy ten dawny ośrodek działalności szóstego patriarchy Chan na badania różnych tradycji buddyjskich. To on otworzył liczba mnichów buddyjskich w sposób widoczny male- Huinenga 慧能 (638–713) odbudował z ruin, w którym to buddyzm w Chinach na najnowocześniejsze technologie Dywersyfikacja i dyskredytacja je. To powoduje czasem zjawisko konkurencji, szczegól- stanie klasztor pozostawał od roku 2004. Dayuan w swoim i zaoferował szerokiej, młodej i zróżnicowanej intelektual- nie między bogatymi i ubogimi klasztorami. Te ostatnie programie znacznie mniej uwagi poświęca specyficznym nie publiczności możliwość działalności społecznej w ra- Jakie są zatem cechy dzisiejszego chińskiego buddyzmu z powodów osobistych lub finansowych muszą poddać się korzeniom poszczególnych klasztorów, a bardziej swoją mach buddyzmu. Niestety, pomimo tylu osiągnięć w 2018 po ponad czterdziestu latach ciągłości? Dawne „szkoły” przymusowej fuzji z bogatszymi od siebie. Jednocześnie uwagę, prawdopodobnie ze względu też na swoją osobistą roku wspaniały sen Xuechenga minął bezpowrotnie.78 dynastii Tang i Song, jeśli zasługują na to imię, przeżywały wzrasta także zależność klasztorów od świeckich wyznaw- witalność, skupia na propagowaniu buddyzmu jako religii przez stulecia upadki, zmiany lub próby scalenia i dziś mogą ców, którzy z jednej strony stawiają coraz większe wyma- uniwersalnej, łączącej wszystkie tradycje. Dayuan, który W 95-stronicowym dokumencie, podanym do publicznej prowadzić do mylącego wniosków nawet chińskich bud- gania, albo, jak w przeszłości bywało, nie przestrzegają po ukończeniu studiów z administracji i pobieraniu nauk wiadomości pod koniec lipca 2018 roku, dwóch mnichów dystów , ale jednocześnie mogą być też źródłem inspiracji. ściśle buddyjskich zwyczajów ludowo-religijnych.75 u różnych buddyjskich mistrzów już w 1995 roku, jako je- skrupulatnie wskazało na nadużycia; wkrótce potem Xue- Ponadto koncepcja „buddyzmu humanistycznego” renji- den z najmłodszych opatów w postmaoistycznych Chinach, cheng złożył rezygnację z wszystkich stanowisk. To, co an fojiao) postulowana prawie czterdzieści lat temu przez Pomimo tego, że Chińskie Stowarzyszenie Bud- wykazał szczególne zdolności przywódcze, gromadząc pod zostało tylko pobieżnie odnotowane w społeczeństwie za- Chińskie Stowarzyszenie Buddystów nadal ma fundamen- dystów nadal instytucjonalizuje nauczanie i praktykę swoim kierownictwem ponad 40 klasztorów i podejmując chodnim jako przypadek „mnie też to spotkało”, niosło jed- talne znaczenie dla badacza tego tematu. Hasło to ciągle od 2010 roku wysiłki tworzenia filii za granicą, posługując nak ze sobą daleko idące konsekwencje. Podniesione prze- służy jako rezerwuar dla grupowego odbioru buddyzmu 72 Różne konferencje w Chinach kontynentalnych są zawsze poświęcone się przy tym metodą daleko idącego eklektyzmu.77 ciwko Xuechengowi zarzuty wykorzystywania seksualnego „buddyzmowi humanistycznemu”, np. jego rola w kontekście urbanizacji, zob. Juexing (2004), lub konkretnym pytaniom dotyczącym modelu mniszek obciążały go nie tylko wobec prawa cywilnego, ale 70 Imponującym przykładem roli relikwii w wymianie międzynarodowej jest medycyny buddyjskiej Yaoshifo 药师佛 (sanskr. Bhaisajyaguru), zob. Najbardziej efektywne podejście do buddyjskiego dzied- też i dlatego, że w imieniu buddyjskiej religii, rzekomo tan- dystrybucja relikwii słynnego mnicha Tang Xuanzanga (600?–664), zob. Wushi (2017). Wydanie antologii zob. Xuecheng, Lou (2017), klasyfikacja zictwa w Chinach wykazał wspomniany mistrz Xuecheng (od trycznie inspirowane praktyki seksualne miał wprowadzić Brose (2016). historyczna zob. Shengkai (2017). 2006 roku w klasztorze Longquan) i jego współpracownicy do życia klasztornego. W tym kontekście autorzy częściowo 71 Wraz z ustanowieniem i dalszą adaptacją buddyzmu w Chinach, zwłaszcza 73 Przykładem w dużej mierze jednolitych standardów w istotnych sprawach od V wieku naszej ery, dochodzi w XX wieku do jego podziału na „Osiem życia codziennego w chińskich klasztorach buddyjskich jest poranna i wiec- zarówno w oddziałach krajowych, jak i za granicą. U bram wyjaśniają nieprzyzwoite zachowanie niektórych mniszek, szkół” ( 宗宗): 三 ü, lü 律, 禅, 净土, 华 bazong sanlun chan jingtu huayan zorna liturgia (zaowanke 早晚课), która w ChRL opiera się na opracowa- Pekinu Xuecheng od tego czasu – mając za sobą silne poli- udokumentowane w historii ich czatów i poddają komplek- 严, faxiang 法相, weishi 唯识, mi 密. Wysiłki mające na celu zakotwicze- 佛教念诵集 niu z 1948 roku. Fojiao niansong ji ( ), którego poprzedników tyczne poparcie – zgromadził wokół siebie mnichów z dyp- sowej krytyce system, w którym Xuecheng stworzył „swój” nie dziedzictwa kulturowego w miejscach ich patriarchów (zuting wenhua można znaleźć we wcześniejszych dziełach, zob. Günzel (1994), s. 9–26. 祖庭文化 ) lub równie wielkich mistrzów na arenie międzynarodowej Cenne studium porównawcze dotyczące funkcji i standardów różnych lomami najlepszych uniwersytetów oraz przyciągnął bud- klasztor mniszek i wielokrotnie wywierał na swoich zwolen- znajdują odzwierciedlenie w zintensyfikowanych i częściowo skoordyno- ceremonii Dharmy (fahui 法会) z lat 2009–2013 znajduje się w: Gildow nikach presję psychiczną. Dodają jeszcze do tego, na podsta- wanych wysiłkach na rzecz wpisania ich na listę światowego dziedzictwa (2014). W kwestiach standaryzacji prawa zakonnego zob. Bianchi (2017a). UNESCO od początku XXI wieku (np. w prowincji Shaanxi ukazała się wie osobistych obserwacji, zarzuty nielegalnego budownict- 74 Dyskusje na temat edukacji duchowieństwa buddyjskiego charakteryzowały 76 Na temat klasztoru Sizu, zob. strona domowa: www.hmszs.org. Na temat seria publikacji (np. Zhongguo hanchuan fojiao - ba da zongpai jiqi zuting prowadzenia przez Jinghui profilu lokalnego klasztoru zob. drugorzędną 79 中国汉传佛教八大宗派及其祖庭丛书 pierwszą połowę XX wieku – zob. Travagnin (2014), i trwały przez wa i transakcji pieniężnych dokonywanych w jego imieniu. congshu - [Seria dotycząca literaturę związaną z Bailin w odnośniku 22, jak i Krause (2018). „Ośmiu szkół” i ośrodków działalności patriarchów buddyzmu chińskiego ostatnie cztery dekady, zob. Krause (2005), s. 227– 229. Po panelu „Szanse i wyzwania buddyjskiej edukacji” na II Światowym Forum Buddyjskim 77 Grupa Liuzu jest reprezentowana na stronie głównej: https://lzs.hrzh. Han], Xi'an: Dianzi keji daxue chubanshe 2016) oraz „Międzynarodowe 78 Rozwój klasztoru Longquan pod kierunkiem Xuechenga spowodował seminarium na temat chińskiej kultury buddyjskiej starożytnych w 2009 roku konkluzją ogólnokrajowych badań było stwierdzenie, że org. Z jednej strony używa ona zakładki „Liuzu Culture [Park]” (Liuzu kształcenie duchowieństwa buddyjskiego powinno bardziej uwzględniać wenhua [yuan] 六祖文化 [园]), i znajduje się w sieci ośrodka Huinen- lawinę raportów w Internecie, z których większość pozytywnie klasztorów” zorganizowane przez Związek Buddystów Chińskich we zareagowała na potężną, dobrze zorganizowaną i technicznie rozwiniętą współpracy z wyżej wymienionym Chińskim Stowarzyszeniem Wy- przedmioty praktyczne, ukierunkowane na zarządzanie i management, zob. ga z Bodhgayą w Indiach, gdzie historyczny Budda Shakyamuni miał doznać oświecenia. Z drugiej strony, oferowany jest tu zbiór metod infrastrukturę klasztoru, jednocześnie doceniała panujący tam duch miany Kulturalno-Religijnej” (Hanchuan fojiao zuting wenhua guoji Jingyin, Zhang (2009). medytacji wywodzących się z tradycji Therawady, połączony z myśleniem religijności. Ze względu na ich obfitość nie sposób, aby wymienić je tutaj xueshu yantaohui 汉传佛教祖庭文化国际学术研讨会), zob. ponad 75 Odnośnie do zakonów mniszek w ChRL zob. prace Mao (2015), Bianchi buddyjskim, uzupełniony tantrycznymi aspektami zdrowia i mądrością indywidualnie. Zebrany materiał uzupełniają własne obserwacje i rozmowy 1200-stronicową publikację z konferencji: Zhongguo fojiao xiehui (2016); (2017b); na temat samookreślenia się świeckich zob. (2014), Leamaster, Hu autora z lat 2016–2018. także Krause (2018). (2014), aspekty sekularyzacji zob. Ji Zhe (2008). zorientowaną na zastosowanie w życiu biznesowym. Własne obserwacje i rozmowy autora zob. także uzupełnienie: Krause (2018). 79 95-stronicowy „Raport o poważnym problemie” (Zhongda qingkuang

Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) 歷史 Notatki historyczne 48 49 Notatki historyczne 歷史

Chociaż Xuecheng jest osobiście odpowiedzialny za społecznej, jest dla chińskich buddystów bardziej niż kie- „China heute” Chronik (2015), 4. Buddhistisches Welt nadużycia i dalsze szkody, które one spowodowały, a na dykolwiek jedyną możliwą ucieczką do przodu.81 Dlate- forum in Wuxi, Eintrag in der „Chronik zu Religion ostatnim posiedzeniu ChSB wypowiedziano walkę jakie- go też Światowe Forum Buddyjskie z końca października und Kirche in China, 18. September bis 30. November mukolwiek „kultowi jednostki”, to dalsze następstwa tej 2018 roku odbyło się pod hasłem „Wzajemne świadectwo 2015” , China heute” 34, nr 4, s. 222. afery nie są do końca przewidywalne ani na szczeblu kra- poprzez wymianę, fuzja przez Środkową Drogę” (jiao- „China heute” Chronik (2016), Berichte über Ausweisungen jowym, ani międzynarodowym. Relacje między buddyzmem liu hujian, zhongdao yuanrong 交流互鉴, 中道圆融). und Zerstörung von Behausungen in der buddhistischen a państwem, w szczególności rola nowo mianowanego od Akademie Larung Gar, Eintrag in der „Chronik zu Reli- sierpnia 2018 roku mnicha Yanjue 演觉 (ur. w 1955, or- Od 2015 roku chińscy buddyści zostali wezwani do „si- gion und Kirche in China, 1. Juli bis 2. Oktober 2016“, dynowanego w 1982 roku) i komisarycznie zarządzającego nizacji” swojej religii (Zhongguohua 中国化). W tej sytuacji „China heute” 35, nr 3, s. 147. Chińskim Stowarzyszeniem Buddystów, jak i relacji między możliwym będzie poświęcenie więcej uwagi starym tradyc- „China heute” Chronik (2017), „Schlüsselstellen von Bud przedstawicielami klasztorów a coraz bardziej dojrzałymi jom. Jednocześnie nie da się uniknąć stałego dopasowywania dhistischer Akademie und Kloster Larung Gar werden i wymagającymi świeckimi zwolennikami buddyzmu, będą się do rządowych wytycznych zawartych w teorii prezyden- mit Parteikadern besetzt“, Eintrag in der „Chronik zu z pewnością poddane próbie czasu i staną się przedmiotem ta kraju Xi Jinpinga 习近平, określanej jako „Chiński sen” Religion und Kirche in China, 12. Juni bis 5. Oktober dalszych analiz.80 (Zhongguo meng 中国梦). Ta polityczna teza ma swoje 2017“,„China heute” 36, nr 3, s. 153. źródło w buddyjskiej zasadzie, która m.in. stanowi tytuł Deng Zimei 鄧子美 (2006): Renjian fojiao linian zai Perspektywy książki starego mistrza Xingyun, działającego na Tajwanie, liang’an shijian zhong de chayi yu hubu 人間佛教理 a mianowicie: „Nie zapominajcie o początkowym nastawie- 念在兩岸實踐中的差異與互補 (Unterschiede und Poszukiwanie śladów chińskich buddystów od 1978 niu umysłu” (buwang chuxin 不忘初心). Zarówno w polity- Befruchtungen bei der praktischen Umsetzung der Ideen roku z głównym celem odrodzenia starożytnych tradycji, ce, jak i w szeregach buddyjskiej elity spojrzenie w przeszłość des Humanistischen Buddhismus auf beiden Seiten der zostało przyćmione w ostatnich dziesięcioleciach przez chęć i przyszłość są ze sobą tak ściśle powiązane jak nigdy dotąd.82 Taiwan-Straße), w: Xuanzang foxue yanjiu 玄奘佛學 pójścia nowymi drogami w XXI wiek. Aktualnie zachod- Jak na ironię, to naznaczony skandalem klasztor Longquan Źródło: Foter.com 研究 (4), s. 55–78. zi potrzeba nowych poszukiwań tych śladów, które muszą zachwycił buddystów ideą nowoczesnych Chin i utorował „Fayin” 法音 (1983), 6(16), wyd.: Zhongguo fojiao xiehui, jednak uwzględnić samokrytyczną ocenę nadużyć mających im drogę do korzystania z osiągnięć elektroniki. Czterdzieści Literatura Beijing: Fayuansi liutongchu. miejsce w przeszłości i dokonać refleksji na temat istoty dok- lat po odzyskaniu „wolności religii”, z większą siłą niż kie- Feng Jun 冯俊 (2017): Weihe fanfu qiangdiao ‚buwang tryny buddyzmu. W międzyczasie pojawiła się nowa gene- dykolwiek pojawia się pytanie, dokąd doprowadził buddyzm Ashiwa, Yoshiko, David L. Wank (2006), The Politics of chuxin, laoji shiming‘为何反复强调“不忘初心, 牢记 racja buddystów, tj. urodzonych po 1980 roku. W obliczu jego dotychczasowy rozwój i w którym kierunku pójdzie a Reviving Buddhist Temple. State, Association, and 使命” (Gründe für die mehrfache Betonung von „Ver wzrastającej liczby nowego pokolenia buddystów chińskich, chiński buddyzm w przyszłości. Religion in Southeast China, „Journal of Asian Studies”, gesst nicht die ursprüngliche Geisteshaltung, erinnert jak i różnorodność tradycji buddaistycznych w tym kra- t. 65, nr 2, s. 337–359. euch fest an die Mission“), people.cn (Renmin wang 人 ju, buddyści chińscy będą musieli na nowo określić swoją Tłum. Marek Grzech SVD Bai Bing 白冰 (2018), Jin shinian lai dalu fojiao zai hai 民网), http://theory.people.com.cn/n1/2017/1212/ tożsamość. Aby zyskać (nową) wiarygodność i uznanie wai huaren chuanbo zhong de shenfen rentong ji qunti c40531-29701667.html (dostęp: 7.10.2018). społeczne, wydaje się, iż droga do innych krajów w obliczu jiangou yanjiu 近十年来大陆佛教在海外华人传 Fenghuangwang fojiao 凤凰网佛教 (2018), Kai guonei ‚fo‘, nasilających się kontroli władz i wewnętrznej niepewności 播中的身份认同及群体建构研究 (Studie zur Iden- ‚yi‘ jiehe zhi xianhe: Xi’an Daxingshansi yiyuan kaizhen titäts- und Gruppenbildung bei der Verbreitung des 开国内“佛”、“医”结合之先河: 西安大兴善寺医院重大情况汇报 huibao ) krąży w Internecie jako pdf (xqdoc.imedao. 开诊 com/164 f59c8b1799c43fe3a7953.pdf). Uderzające jest to, w jaki sposób Festlandbuddhismus unter Chinesen im Ausland in den (Vorreiter innerhalb Chinas bei der Verbindung obaj autorzy skupili się na wyborze osobiście potwierdzonych skarg vergangenen zehn Jahren), Beitrag auf der Konferenz von „Medizin“ und „Buddhismus“: Das Kranken wzbogaconych o ukierunkowany wybór dodatkowych analiz. Kończą się „Identity and Networks in Buddhism and East Asian haus des Daxingshan-Klosters von Xi’an startet seinen one na sklasyfikowaniu Xuechenga jako „mistrza heretyków” (xieshi 邪师) i wezwaniu agencji rządowych do ustanowienia komisji śledczej, aby Religions“, Wutaishan, 3.–5. Juli. Betrieb), Fenghuangwang fojiao, 26.05.2018, https:// obronić klasztor Longquan i buddyzm jako całości przed wpływem jego Bianchi, Ester (2017a), Yi jie wei shi 以戒為師: Theory fo.ifeng.com/a/20180526/45004528_0.shtml (dostęp: i podobnych mu heretyków. Zob. także „Chronik” w niniejszym wydaniu and Practice of Monastic Discipline in Modern and 9.09.2018). „China heute”. Contemporary Chinese Buddhism, „Studies in Chinese Fisher, Gareth (2011), In the Footsteps of the Tourists: 80 Po tym jak Xuecheng w dniu 1 sierpnia 2018 roku w imieniu klasztoru Źródło: Foter.com Longquan początkowo zaprzeczył wszystkim zarzutom (www.weibo.com/ Religions”, t. 3, nr 2, s. 111–141. Buddhist Revival at Museum/Temple Sites in Beijing, xuecheng), a ze strony władz ogłoszono wszczęcie dochodzenia, 15 sierpnia Bianchi, Ester (2017b), Subtle Erudition and Compas „Social Compass“, t. 58, nr. 4, s. 511–524. ukazał się raport Chińskiego Stowarzyszenia Buddyjskiego dotyczący „Re- 81 Uwagi i przemyślenia na temat internacjonalizacji chińskiego buddyzmu zolucji trzeciego posiedzenia dziewiątego zarządu Chińskiego Stowarzysze- zob. Krause (2016), Bai (2018); na temat przypadku studyjnego w Niemc- sionate Devotion: Longlian (1909–2006), the Most Fisher, Gareth (2014), From Comrades to Bodhisattvas. nia Buddyjskiego” (Zhongguo fojiao xiehui dijiu jie lishihui disan ci huiyi zech zob. Lüdde (2007). Outstanding Bhikṣuṇī‘ in Modern China, w: D. Ownby, Moral Dimensions of Lay Buddhist Practice in Contem jueyii 中国佛教协会九届理事会第三第三次会议决议次会议决 82 Na temat „sinizacji” religii w Chinach zob. zbiór esejów Zhang, Zhang V. Goossaert, Ji Zhe (Wyd.), Making Saints in Modern porary China, Honolulu: University of Hawai’i Press 议). Zawiera on krótką, neutralną informację o rezygnacji Xuechenga ze (2018), opracowany pod koniec 2017 roku w służbie nowej politycznej wszystkich stanowisk i ustanowieniu zarządu komisarycznego. W swoim perspektywy, Xuecheng (2018) – przedstawiciel ChSB w eseju z 2014 roku China, Oxford: Oxford University Press, s. 272–311. (Topics in Contemporary Buddhism). raporcie ChSB nawołuje przede wszystkim do „refleksji” nad „stylem opowiedział się za równowagą między tradycją i postępem. To wyrażenie Brose, Benjamin (2016), Resurrecting Xuanzang: The Fisher, Gareth (2016), Mapping Religious Difference: Lay religijnym” (jiaofeng 教风), który wymaga „składania ślubów przed w kontekście buddyjskim znaczy: „Nie zapomnij pierwotnego stanu Modern Travels of a Medieval Monk, w: Jan Kiely, Buddhist Textual Communities in the Post-Mao-Period, mistrzem” (yi wei shi 以戒为师) i ma „opierać się na prawie [Dharma], ducha, a wtedy dosięgniesz zarówno początku, jak i końca” (buwang Chu- a nie na człowieku ”(yifa bu yiren 依法不依人). Raport kończy się xin, fang de Shizhong 不忘初心, 方得始终). Odnosi się ono do reguły Jessup J. Brooks (Wyd.) (2016), Recovering Buddhism in w: Jan Kiely, Jessup J. Brooks (Wyd.) (2016), Recovering wezwaniem, aby wzorce religijne doskonaliły duchownych w skromności zawartej w Huayan Sutra (华严经, sanskr. Avatamsaka Sutra) i oznacza Modern China, New York: Columbia University Press Buddhism in Modern China, New York: Columbia Uni- 少欲知足 i dążeniu do „chwały i zysku” (shaoyu zhizu, danbo mingli , stopniowalną drogę altruizmu w jego pierwotnej wersji. Upolitycznione (The Sheng Yen Series in Chinese Buddhist Studies), s. versity Press (The Sheng Yen Series in Chinese Buddhist 淡泊名利). Pośrednio występuje on przeciwko każdemu kultowi osoby, przez Xi Jinpinga hasło to teraz brzmi następująco: „Nie zapominajcie pier- zob. Zhongguo fojiao xiehui (2018b). Ze strony Państwowego Urzędu ds. wotnego stanu ducha, pamiętajcie z wszystkich sił o misji" (buwang Chu- 144-176. Studies), s. 257–290. Wyznań podkreślono 23 sierpnia 2018 roku, że jest coś na rzeczy w kwestii xin, laoji Shiming 不忘初心, 牢记使命); jak pierwsze hasło uczyniło Chen Xingqiao 陈星桥 (1998), Fojiao „qigong“ yu Falun Foxi 佛系 (2018), Ni yiwei Longquansi zhishi yige simiao, zarzutów postawionych na czacie (shushi 属实), i tu należy liczyć się slogan Xi Jinpinga zrozumiałym w odniesieniu do buddyzmu zob. people. 佛教气功于法轮功你以为龙泉寺只 z sankcjami prawnymi, podczas gdy inne zarzuty przekazano odpowiednim cn (Wai wang 人民网), Ji Huachuan (2016), to jednak z upływem czasu gong “ ” (Buddhistisches „Qigong“ ta jiushi Zhongguo guoqu 40 nian władzom w celu dalszego zbadania, zob. Guojia zongjiao shiwu ju (2018). stało się mało zrozumiałym, zob. Feng (2017). und Falun Gong), Beijing: Zongjiao wenhua chubanshe. 是一个寺庙, 它就是中国过去40年 (Auch wenn du

Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) 歷史 Notatki historyczne 50 51 Notatki historyczne 歷史

denkst, das Longquan-Kloster sei ein bloßer Tempel, Sanlian shudian, s. 165–177. Freedom, Vatican City: Pontifical Academy of Social des frühen 20. Jahrhunderts, Münchener Ostasiatische es steht für Chinas vergangene 40 Jahre), Feng Media, Ji Zhe (2016): Religion, modernité et temporalité. Une socio Sciences, Acta 17, s. 155–192. Studien, t. 63, Stuttgart: Steiner. 30.04.2018, logie du bouddhisme Chan contemporain, Paris: CNRS Laliberté, André (2009), The Institutionalization of Bud Palmer, David (2007), Qigong Fever: Body, Science, and http://wemedia.ifeng.com/58692472/wemedia.shtml Editions. dhist Philanthrophy in China, w: Jonathan Schwartz, Utopia in China, London: Hurst. (dostęp: 7.09.2018). Ji Zhe (2017), Comrade Zhao Puchu: Bodhisattva under the Shawn Shieh (Wyd.), State and Society Responses to So- Pißler, K.B. (2016), Gemeinnützigkeitsgesetz der Volks Gildow, Douglas M. (2014), The Chinese Buddhist Ritual Red Flag, w: David Ownby, Vincent Goossaert, Ji Zhe cial Welfare Needs in China: Serving the People, London republik China (Zhonghua renmin gongheguo cishanfa Field: Common Public Rituals in PRC Monasteries (Wyd.), Making Saints in Modern China, Oxford: Ox [u.a.]: Routledge, s. 113–134. 中华人民共和国慈善法), „China heute“ 35, nr 4, s. Today, „Journal of Chinese Buddhist Studies”, t. 27, s. ford University Press, s. 312–348. Laliberté, André (2011), Buddhist Revival under State 218–233. 59–127. Jingyin 净因, Zhang Qi 张琪 (2009), Handi fojiao yu- Wa t ch , „Journal of Current Chinese Affairs“, t. 40, nr 2, Pittman, Don A. (2001): Toward a Modern Chinese Günzel, Marcus (1994), Die Morgen- und Abendliturgie anxiao kecheng shezhi diaoyan baogao 汉地佛教院校 s. 107–134. Buddhism. Taixu’s Reforms, Honolulu: University of der chinesischen Buddhisten, Göttingen (Veröffentli- 课程设置调研报告 (Bericht zur Untersuchung der Ein- Laliberté, André (2013), The Growth of a Taiwanese Bud- Hawai’i Press. chungen des Seminars für Indologie und Buddhismu- richtung des Curriculums an Buddhistischen Akademien dhist Association in China: Soft Power and Institutional Qu Fang 屈芳 (2017), Diaochazu jiu Shi Yongxin bei jubao skunde). im Han-Gebiet), Beitrag zum Panel „Fojiao jiaoyu de Learning, „China Information“, t. 27, nr 1, s. 81–105. wenti jieshou Henan ribao jizhe zhuanfang 调查组就 Günzel, Marcus (1998), Die Taiwan-Erfahrung des chi jiyu yu tiaozhan“ 佛教教育的机遇与挑战 (The Oppor- Leamaster, Reid J., Hu Anning (2014), Popular Buddhists: 释永信被举报问题接受河南日报记者专访, DaHe nesischen Sangha. Zur Entwicklung des buddhistischen tunities and Challenges Faced by Buddhist Education), The Relationship between Popular Religious Involve- Network Media Group, 3.02.2017, http://news.dahe. Mönchs- und Nonnenordens in der Republik China im Konferenzband: Zhongguo fojiao xiehui et al. (Wyd.), ment and Buddhist Identity in Contemporary China, cn/2017/02-03/108224858.html (dostęp: 7.09.2018). nach 1949, Pan-chiao City: Kuo-shun Printing Compa- Di’er jie shijie fojiao luntan lunwenji 第二届世界佛教 „Sociology of Religion“, t. 75, nr 2, s. 234–259. Ranade, Jayadeva (2017), Buddhism: A New Frontier in ny. 论坛论文集, Wuxi–Taipei, s. 149–160. Li Gang 李刚 (2005), Zhongguo fojiao xiehui chengli jing- the China-India Rivalry, w: Carnegie Endowment Guojia zongjiao shiwu ju [国家宗教事务局 Staatliches Juexing 觉醒 (Wyd.) (2004): Dushi zhong de fojiao. guo kaolüe 中国佛教协会成立经过考略, in: Dangdai for International Peace, https://carnegieendowment. Büro für religiöse Angelegenheiten] (2018), Guanyu dui Szanghaj Yufochansi jinian jiansi 120 zhounian „Dushi Zhongguo shi yanjiu 当代中国史研究 (Betrachtungen org/files/3172017_Ranade_Buddhism.pdf (dostęp: jubao Xuecheng he Beijing Longquansi youguan wenti siyuan yu renjian fojiao“ yantaohui lunwenji 都市中 zum Gründungsprozess der Chinesischen buddhistischen 8.09.2018). de diaocha heshi qingkuang关于对举报学诚和北京的佛教: 上海玉佛禅寺纪念建寺120周年“都市寺院 Vereinigung), t. 2, nr 2, s. 110-114. Renger, Almut-Barbara (2014), Buddhismus im Rahmen 龙泉寺有关问题的调查核实情况 (Zur Situation der 与人间佛教”研讨会论文集 (Buddhismus im urbanen Li Silong 李四龙 (Wyd.) (2015): Zhiyuezhe. ‘Jinghui zhan- staatlicher Vorgaben. Zum Leben und Wirken des Überprüfung des Wahrheitsgehalts der gegenüber Kontext. Konferenzband zur Konferenz „Städtische glao yu shenghuochan‘ xueshu yantaohui lunwenji 指 Chan-Meisters Jinghui (1933–2013) in der Volksrepu Xuecheng und dem Beijinger Longquan-Kloster vorge Klöster und Humanistischer Buddhismus“ anlässlich des 月者: “净慧长老与生活禅”学术研讨会论文集 (Der blik China, w: „Zeitschrift für Religions- und Geistesge worfenen Problematik), 23.08.2018, www.sara.gov. 120. Gründungsjahrs des Szanghajer Yufo-Klosters), Bei mit dem Finger auf den Mond zeigt. Konferenz band schichte“, t. 66, nr 3–4, s. 295–328. cn/xwfb/xwjj20170905093618359691/583630.htm jing: Zongjiao wenhua chubanshe. zu „Altmeister Jinghui und der Lebens-Chan“), Beijing: Rötting, Thomas (2006), Der gegenwärtige Buddhismus in (dostęp: 9.09.2018). Juexing (2017), ‘Yidai yilu beijingxia de fojiao shiming‘ ga- Sanlian shudian. der Volksrepublik China am Beispiel des Bailin-Tempels Hammerstrom, Erik, Scott Gregory Adam (2017), Re ofeng luntan kaimushi zhici “‘一带一’路背景下的佛教 Liu Aili 刘爱利, Tu Qionghua 涂琼华, Liu Min 刘敏 i in. und dessen Abt Jinghui, Leipzig: Magisterarbeit (nieopu- visiting the Revival: Holmes Welch and the Study of 使命”高峰论坛开幕式致辞 (Grußwort zur Eröffnung (2015), Zongjiaoxing yichandi lüyou shangyehua de yan- blikowane). Buddhism in Twentieth-Century China, „Studies in des Summits zum‚ ‘Auftrag des Buddhismus im Kontext hua guocheng ji jizhi – yi Songshan Shaolinsi weili 宗教 Scott, David (2016), Buddhism in Current China–India Chinese Religions”, t. 3, nr 3, s. 197–203. der One Belt – One Road-[Strategie]‘), www.chinabud- 型遗产地旅游商业化的演化过程及机制 – 以嵩山少 Diplomacy, „Journal of Current Chinese Affairs“, t. 45, Ji Huachuan 纪华传 (2016): Buwang chuxin, fangde dhism.com.cn/xw/jliu/2017-05-05/12824.html (dostęp: 林寺为例 (Evolution Characteristics and Mechanism of nr 3, s. 139–174. shizhong 不忘初心方得始终 (Vergesst nicht die 8.09.2018). Tourism Commercialization Development in a Religious Shengkai (2017): Renjian fojiao shiguan – duoyuan yiti, ursprüngliche Geisteshaltung, dann erlangt ihr An Kiely, Jan, Brooks J. Jessup (Wyd.) (2016), Recovering Bud- Heritage Site: A Case Study of Shaolin Temple Scenic bingxing bubei 人间佛教史观 – 多元一体、并行不 fang und Ende), people.cn (Renmin wang 人民网), dhism in Modern China, New York: Columbia Univer- Area), „Dili yanjiu”地理研究 (Geographical Research), 悖 (Historischer Blick auf den Humanistischen Bud http://dangshi.people.com.cn/n1/2016/0928/c85037- sity Press (The Sheng Yen Series in Chinese Buddhist t. 34, nr 9, s. 1781–1794. dhismus – Vielfalt in Einheit, im Miteinander ohne 28745486.html (dostęp: 7.10.2018). Studies). Lüdde, Johanna (2007), Die Akkulturation chinesisch-bud- Widerspruch), w: Fenghuangwang fojiao 凤凰网佛教, Ji Zhe (2008), Secularization as Religious Restructuring: Krause, Carsten (2005), Interdependenzen zwischen Staat dhistischer Kultur im „Shaolin Tempel Deutschland“, https://fo.ifeng.com/a/20170324/44560940_0.shtml Statist Institutionalization of Chinese Buddhism and und Buddhismus in der Volksrepublik China, „China Berlin: LIT Verlag. (dostępne: 5.10.2018). its Paradoxes, w: Mayfair Mei-hui Yang, Chinese Religi heute“ 24, nr 6, s. 222–233. MacInnis, Donald (1993), Religion im heutigen China: Po- Smyer Yü, Dan (2014), The Spread of Tibetan Buddhism in osities: Afflictions of Modernity and State Formation, Krause, Carsten (2016), Adapting Chinese Buddhism to litik und Praxis, dt. Übers. der englischen Ausgabe von China: Charisma, Money, Enlightenment, New York: Berkeley: University of California Press, s. 233–260. Religious Life in Contemporary Germany: Challenges 1989, Wyd. von Roman Malek, Nettetal: Steyler Verlag. Routledge (Routledge Critical Studies in Buddhism). Ji Zhe (2012/2013), Chinese Buddhism as a Social Force. and Opportunities in the 21st Century, Beitrag auf dem Madsen, Richard (2011), Religious Renaissance in China Stobdan, Phunchok (2017), As China Pushes for a ‘Bud- Reality and Potential of Thirty Years of Revival, in: „International Forum on Buddhist Art & Buddhism’s Today, „Journal of Current Chinese Affairs”, t. 40, nr 2, dhist‘ Globalisation, India Isn’t Making the Most of Its „Chinese Sociological Review“, t. 45, nr 2, s. 8–26. Transmission to Europe“, Madrid, 26.–29. August. s. 17–42. Legacy, The Wire, 11.05.2017, https://thewire.in/diplo- Ji Zhe 汲喆 (2015): „Renjian fojiao, shenghuochan yu ‚hua Krause, Carsten (2018), Questioning the Legacy of Buddhist Mao Rujing (2015), Chinese Bhiksunis in Contemporary macy/india-china-buddhist (dostęp: 8.09.2018). xiandai‘ gong’an“ 人间佛教、生活禅与“化现代”公 Monasteries in Contemporary China: Identification China: Beliefs and Practices on Three-Plus-One Project, Tarocco, Francesca (2017), Technologies of Salvation: (Re) 案 (Humanistischer Buddhismus, Lebens-Chan und Processes Between Historical Relevance and Challenges „International Journal of Dharma Studies“, t. 3, nr 10, locating Chinese Buddhism in the Digital Age, „Journal das Rätsel von der „Verwandlung der Moderne“), w: Li of Modernization, Beitrag auf der Konferenz „Identity s. 1–13, https://internationaljournaldharmastudies. of Global Buddhism“, t. 18, s. 155–175. Silong 李四龙 (Wyd.) (2015): Zhiyuezhe. ‚Jinghui zhan- and Networks in Buddhism and East Asian Religions“, springeropen.com/articles/10.1186/s40613-015-0020-6 Travagnin, Stefania (2014), Concepts and Institutions for glao yu shenghuochan‘ xueshu yantaohui lunwenji 指 Wutaishan, 3.–5. Juli. (dostęp: 10.09.2018). a New Buddhist Education: Reforming the Saṃgha Be- 月者: “净慧长老与生活禅”学术研讨会论文集 (Der Kuan Hsin-chi (2012): Religion and Politics in China, w: Müller, Gotelind (1993): Buddhismus und Moderne: tween and Within State Agencies, „East Asian History“, mit dem Finger auf den Mond zeigt. Konferenz band Mary Ann Glendon, Hans F. Zacher (Wyd.): Universal Ouyang Jingwu, Taixu und das Ringen um ein zeitge t. 39, s. 89–101. zu „Altmeister Jinghui und der Lebens-Chan“), Beijing: Rights in a World of Diversity. The Case of Religious mäßes Selbstverständnis im chinesischen Buddhismus Wang Chuan 王川 (1993), Zhongguo sengni shenghuo

Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) 歷史 Notatki historyczne 52 53 Notatki historyczne 歷史

shilu 中国僧尼生活实录 (Reportagen über das Leben 佛教中国化主要经验 (Wesentliche Erfahrungen mit Sylwetki myślicieli chińskich (14): 338 przed Chr.) natomiast był przekonany, że naczelnym von Mönchen und Nonnen in China), Nanjing: Jiangsu der Sinisierung des Buddhismus), w: Zhang Zhigang 张 Shen Buhai elementem w polityce i działaniu społecznym jest fa 法 (pra- wenyi chubanshe. 志刚, Zhang Huina 张袆娜 (Wyd.) (2018): „Zongjiao wo, reguła, normy, przepisy, kodeks). Shen Buhai natomiast Welch, Holmes (1967), The Practice of Chinese Buddhism: zhongguohua“ yanjiu lunji “宗教中国化”研究论集 twierdził, że kluczowym czynnikiem w sprawowaniu władzy 1900–1950, Cambridge, MA: Harvard University Press. (Studies on Sinocization of Religions: An Anthology), Zbigniew Wesołowski SVD i polityce jest shu 術 (metoda, sztuka prowadzenia spraw Welch, Holmes (1968), The Buddhist Revival in China, Beijing: Zongjiao wenhua chubanshe, s. 68–74. oraz umiejętność postępowania z ludźmi). Z jego poglądów Cambridge, MA: Harvard University Press. Xuecheng 学诚 – Lou Yulie 楼宇烈 (Wyd.) (2017): Ren- zachowały się jedynie fragmenty przekazane potomnym Welch, Holmes (1972), Buddhism under Mao, Cambridge, jian fojiao sixiang wenku 人间佛教思想文库 (Sammel przez innych. Oto jeden z nich: MA: Harvard University Press. band mit Schriften zum Denken des Humanistischen Dzisiaj Shen Buhai mówi [nam] o shu (sztuka Wenzel-Teuber, Katharina (2006), Buddhistisches Weltfo Buddhismus), Beijing: Zongjiao wenhua chubanshe. i umiejętności rządzenia)... Ta sztuka polega na tym, że rum und die ‚Wiederentdeckung des Buddhismus‘, Xue Yu (2016), Buddhism and the State in Modern and stwarza się odpowiednie urzędy, które wiążą się z daną „China heute“ 25, nr 3, s. 66. Contemporary China, w: Vincent Goossaert, Jan Kiely, odpowiedzialnością. Ponadto konkretne służby są wykony- Wenzel-Teuber, Katharina (2009), Zweites Buddhistisches John Lagerwey (Wyd.), Modern Chinese Religion II wane zgodnie z celem istnienia tych urzędów. Tutaj też jest Weltforum in Wuxi und Taibei, „China heute“ 28, nr 1850–2015, Handbook of Oriental Studies. Section 4 miejsce na władzę nad życiem i śmiercią [ludzi] oraz spra- 2, s. 78. China, Bd. 32, Leiden: Brill, s. 259–301. wdza się [dokładnie] zdolności urzędników. To jest to, co Wenzel-Teuber, Katharina (2012), Wohltätigkeitswoche der Yang Fenggang, Wei Dedong (2005), The Bailin Bud władca nad ludźmi trzyma w swoich rękach87. Religionen, „China heute“ 31, nr 3, s. 140–141. dhist Temple: Thriving under Communism, w: Feng Shen Buhai w ciągu swoich piętnastu lat sprawowania Wenzel-Teuber, Katharina (2013), Meister Jinghui 净慧 gang Yang, Joseph Tamney (Wyd.), State, Market, and urzędu kanclerza w państwie Han starał się wprowadzić (1933–2013), „China heute“ 32, nr 2, s. 82. Religions in Chinese Societies, Leiden: Brill Academic w życie swoje shu jako sztukę rządzenia państwem Wikipedia (2018), „Buddhistische Vereinigungen Chinas“, Publishers, s. 63–87. i postępowania z ludźmi. Był przekonany, że władca potrze- https://de.wikipedia.org/wiki/Buddhistische_Vereini- Zhang Jialin 张家麟 (2015), Tansuo ‚fojiao jingjixue 探索“ buje zdolnych i odpowiedzialnych urzędników. Ponadto gungen_Chinas (dostęp: 6.09.2018). 佛教经济学“ (Gedanken über „Buddhistische Wirtscha- twierdził, że dobry władca nie może polegać tylko na jednym Wong, Cora Un In (2011), Buddhism and Tourism at Pu- ftswissenschaften“), „Jingji ziliao yicong” 经济资料译 doradcy, ale powinien mieć grupę zaufanych i oddanych -Tuo-Shan, China, The University of Waikato, https:// 丛, nr 3, s. 91–96. sobie osób, wspierających go zawsze radą w podejmowaniu researchcommons.waikato.ac.nz/handle/10289/5327 Zhang Zhigang 张志刚, Zhang Huina 张袆娜 (Wyd.) dobrych decyzji. Żeby ograniczyć władzę poszczególnych (dostęp: 10.09.2018). (2018): „Zongjiao zhongguohua“ yanjiu lunji “宗教中 urzędników, proponował działania mające na celu wytwor- Wong, Cora Un In, Alison McIntosh, Chris Ryan (2013), 国化”研究论集 (Studies on Sinocization of Religions: zenie atmosfery wzajemnej nieufności, co prowadziłoby do Buddhism and Tourism: Perceptions of the Monastic An Anthology), Beijing: Zongjiao wenhua chubanshe. Shen Buhai 申不害. Źródło: static.tsingming.com zwiększonej kontroli. Shen Buhai był krytykowany zarów- Community at Pu-tuo-shan, China, „Annals of Tourism Zhao Puchu 赵朴初 (1983): Fojiao changshi dawen 佛教 no przez konfucjanistów zarzucających mu pominięcie Research“, t. 40, s. 213–234. 常识答问 (Fragen und Antworten zum buddhistischen Shen Buhai 申不害 (albo honorowo nazywany: Shenzi i cnoty (de 德) jako instrumentu rządzenia, jak również Wuduan 悟端 (2014), Chanxin, chanyuan, chanyi 禅心·禅 Allgemeinwissen), Beijing: Fayuansi liutongchu. 申子, tzn. Mistrz Shen; ok. 420–337 przed Chr.) był jednym przez innych legistów, np. Shang Yang, wytykających mu 缘·禅意 (Chan-Geist, Chan-Bedingungen, Chan-Bedeu- Zhongguo fojiao xiehui [中国佛教协会 Chinesische bud z czołowych reprezentantów szkoły legistów (fajia 法家)83. brak w jego wywodach znaczenia pojęcia fa (prawa i prze- tungen), Beijing: Zongjiao wenhua chubanshe. dhistische Vereinigung] i in. (2016), Hanchuan fojiao Pochodził z państwa Zheng 鄭, założonego przez księcia pisów). Nieortodoksyjny konfucjanista Xunzi88 wskazywał Wu Hua (2018), Zongjiao tongyuanxing yu zhengzhi tong- zuting wenhua guoji xueshu yantaohui wenji 汉传佛教 Huan 桓 w roku 806 przed Chr., które zostało anektowane na przesadne podkreślanie tajności i skrytości sprawowania gouxing: lun aiguo zongjiao xiehui de xingdong jiegou 祖庭文化国际学术研讨会文集 (The Proceedings of the przez państwo Han 韓 w roku 375 przed Chr. władzy oraz brak zaufania do urzędników. Shen Buhaiowi yu yiyi zhixiang 宗教同源性与政治同构性: 论爱国宗 International Seminar on Chinese Buddhist Culture of Shen Buhai pełnił urząd kanclerza w państwie Han. przypisuje się także tekst, z którego do dziś zachowały się 教协会的行动结构与意义指向 (Religious Homology Ancestral Monasteries), t. 2, Beijing: Zongjiao wenhua Początkowo miał być daoistą, później stał się zwolennikiem tylko dwa rozdziały pt. Shenzi申子 (Mistrz Shen), zamiesz- and Political Isomorphism: On the Action Structure chubanshe. legizmu84, za którego twórcę uważa się tradycyjnie Guan czone w Qunshu zhiyao 群書治要 („Ważne rzeczy na temat and Significance of the Patriotic Religious Association), Zhongguo fojiao xiehui (2018a), Guanyu zijue dizhi fojiao Zhonga 管仲 (725–645 przed Chr.)85. Oprócz Shen Buhaia rządzenia, pochodzące z różnych dzieł”), skompilowany Beitrag auf der Konferenz „Identity and Networks in lingyu shangyehua buliang yingxiang de tongzhi 关于自 następujące osoby kształtowały doktrynę szkoły legistów. w roku 631 przez historyka Wei Zheng 魏徵 oraz Yilin 意 Buddhism and East Asian Religions“, Wutaishan, 3.–5. 觉抵制佛教领域商业化不良影响的通知 (Mitteilung Na pierwszym miejscu należy wymienić Shen Dao 慎到林 („Las znaczeń”) z roku 78689. Juli. zur selbstbewussten Bekämpfung unguter Einflüsse der (ok. 395–315 przed Chr.), który nauczał, że najważniejsze Wushi 悟实 (Wyd.) (2017): Yaoshi rulai yu renjian fojiao. Kommerzialisierung auf dem Gebiet des Buddhismus), w sprawowaniu władzy w państwie jest shi 勢 (władza, au- „Zhongguo fushan Helusi yaoshi rulai yu renjian fojiao“ 26.06.2018, www.chinabuddhism.com.cn/e/action/Sho- torytet, legitymizacja [legitymacja] władzy, siła, [dogodna] 86 luntan lunwenji 药师如来与人间佛教: “中国福山峆 wInfo.php?classid=506&id=39328 (dostęp: 7.09.2018). pozycja) . Shang Yang 商鞅 (Gongsun Yang 公孫鞅, 390– 87 Hanfeizi (roz. 43: „Dingfa” / „Ustanowienie prawa”): 今申不害術，... 㠠寺药师如来与人间佛教论坛”论文集 (Medizin-Ta Zhongguo fojiao xiehui (2018 b), Zhongguo fojiao xiehui 。術者，因任而授官，循名而責實，操殺生之柄，課群臣之能中国佛教协会第 83 Zob. Herrlee G. Creel, Shen Pu-hai: A Chinese Political Philosopher of the 者也，此人主之所執也 (http://ctext.org/hanfeizi/ding-fa; dostęp: thagata und Humanistischer Buddhismus. Konferenz dijiu jie lishihui disan ci huiyi jueyii Fourth Century B.C., The University of Chicago Press, Chicago 1974. 14.06.2019). Han Feizi (ok. 280–233 przed Chr.) jest uważany za autora 九届理事会第三次会议决议 band zur „Konferenz des Helu-Klosters zum Medizin- (Beschluss der 3. Sitzung 84 Legizm (legalizm; fajia 法家) to starożytna szkoła filozoficzna powstała tego dzieła, składającego się z 55 rozdziałów. Dokonał syntezy legizmu jako -Tathagata und Humanistischen Buddhismus“), Beijing: des 9. Vorstands der Chinesischen Buddhistischen Ver w Chinach, która prawdopodobnie wywodzi się z konfucjanizmu albo ostatni i największy reprezentant tej szkoły. Uważał on, że shi, shu i fa są jednakowo potrzebne do dobrego rządzenia państwem. Zongjiao wenhua chubanshe. einigung), 15.08.2016, www.chinabuddhism.com.cn/e/ wskazuje na głębokie z nim powiązanie. Oba te nurty filozoficzne różnią się w bardzo ważnym punkcie, tzn. w rozumieniu natury ludzkiej. 88 Zob. Zbigniew Wesołowski, Xunzi, „Chiny Dzisiaj”, R. 9 (2014), nr 3–4, Xuecheng 学诚 (2015), Wenming de duihua – Zhongguo action/ShowInfo.php?classid=506&id=39349 (dostęp: Konfucjaniści uznawali ją jako z natury dobrą, a legiści jako z natury złą. s. 60–61. fojiao zai ‚yidai yilu‘ zhong de wenhua niudai zuoyong 9.09.2018). 85 Zob. Zbigniew Wesołowski, Guan Zhong, „Chiny Dzisiaj”, R. 12 (2019), 89 Pierwotny tytuł tego dzieła to Fufeng Ma Zong yuanhui bian 扶風馬總元文明的对话 — 中国佛教在“一带一路”中的文化纽 Zhu Caifang (2003), Buddhism in China Today: The Ex nr 1(40), s. 35–36. 會編 albo Yilin yuyao 意林語要pióra uczonego i polityka Ma Zong 馬總扶風带作用, Beijing: Renmin chubanshe. ample of the Bai Lin Chan Monastery, „Perspectives“, t. 86 To „misterium autorytetu” polegało przede wszystkim na odpowiedniej z dynastii Tang. Pochodził on z Fufeng , Shaanxi. Dzieło to obejmuje pozycji (pozycja władcy w strukturze społecznej czy jego ranga w stosunku pięć juan („rolek”/rozdziałów) i przedstawia biografie osób istotnych dla Xuecheng (2018): „Fojiao zhongguohua zhuyao jingyan“ 4, nr 2, s. 1–10. do innych osób w społeczeństwie), którą władca posiada, a nie w samym historii Chin. władcy. Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) 書刊書刊 Notatki bibliograficzne Ogłoszenia 启事启事

Monika Miazek-Męczyńska, Jak Michał dowe ujęcie jego rejsu do Chin, ciekawe opisy odkrywanych ze Lwowa do Chin zawędrował, wyd. przez młodego jezuitę zakątków Portugalii, Afryki i Azji Pomarańczowa Alternatywa, Warszawa – zanim dopłynął do celu – i gdy, ucząc się chińskiego, 2019, ISBN: 978-83-926511-1-6. szkicował mapę Chin, ich roślinność, faunę, miejsca zasobów naturalnych, zapoznawał się z historią Państwa Środka i ówczesną sytuacją podboju Chin przez Mandżurię na pewno zainteresują młodego czytelnika. Opis pobytu bohatera na dworze cesarskim, wówczas już w dużej mierze nawróconym na katolicyzm, przybliża młodemu czytelnikowi tamtejsze dworskie rytuały i kulturę mandarynów, wzbogacając dzieci o zrozumienie wielokulturowości świata. Książka przedstawia też podróż – pełną dramatycznych i nieraz komicznych przygód – Michała Boyma z Chin do Watykanu z wiernym S. Aleksandra Huf SSpS i o. Zbigniew Wesołowski SVD na seminarium druhem - Andrzejem Zhengem - Chińczykiem, który przyjął Seminarium na temat życia zakonnego dla sióstr chińskich w Sule- jówku w 2016 r. Fot. Jacek Gniadek SVD dla chińskich sióstr w Sulejówku, 2016 r. Fot. Jacek Gniadek SVD chrzest na dworze cesarskim i został jezuitą. Autorką książki jest dr. hab. Monika Miazek-Męczyńska, latynistka, literaturoznawca, profesor w Instytucie Filologii Kurs dla chińskich sióstr w Starej Wsi. Msze święte w języku chińskim odbywają się zwyk- Klasycznej Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, le w każdą pierwszą niedzielę miesiąca o godzinie 16:00 autor wielu esejów naukowych o Michale Boymie i dzie- Stowarzyszenie Sinicum im. Michała Boyma SJ zaprosiło w Kościele św. Jadwigi przy ul. Modlińskiej 4 w Warszawie. le misjonarskim innych polskich jezuitów w rejonie Azji do Polski siostry z Chin na kurs formatorek, który jest orga- Od godziny 15:30 istnieje możliwość spowiedzi św. w języku i Pacyfiku. Jest to jej debiut literacki w literaturze dla dzieci nizowany we współpracy ze szkołą formatorów prowadzoną chińskim. Msze św. odprawia ks. Jan Shi Xiaowang, który napisany jednak przez osobę, która posiada bardzo głęboką przez Ojców Jezuitów i pod patronatem Akademii Ignatia- studiuje w Polsce na zaproszenie Stowarzyszenia Sinicum. wiedzę o kontekście działania ojca Boyma. Barwną szatę num w Krakowie. graficzną stworzył jezuita, o. Przemysław Wysogląd, autor Więcej szczegółów znajduje się na stronie internetowej nagrodzonego Feniksem 2012 komiksu „K.O.S.T.K.A” o św. Pobyt sióstr z Chin będzie trwał od 24 sierpnia do Stowarzyszenia Sinicum: http://www.sinicum.pl/index. Stanisławie Kostce. Skład zrobił utalentowany grafik, pra- 2 października 2019 r. i jest podzielony na dwie części. Przez php/msze-sw-w-jezyku-chinskim. cownik warszawskiej ASP, Grzegorz Kabas. pierwszy tydzień siostry z Chin będą odwiedzały polskie Księża Jan Shi i Jan Hou odprawiają mszę św. w Kościele Książka o Michale Boymie trafi w formie darowizny m.in. sanktuaria i żeńskie wspólnoty zakonne o różnych charyzma- św. Jadwigi na Żeraniu Fot. Jacek Gniadek SVD do polskich bibliotek szkolnych umożliwiając nauczycielom tach (Sulejówek, Warszawa, Niepokalanów, Częstochowa, i uczniom poprzez atrakcyjnie ilustrowaną treść lepsze poz- Wadowice i Kraków). Druga część to zasadniczy kurs, nanie sylwetki tej niezwykłej postaci. Można także pobrać w którym siostry będą zdobywać wiedzę na tematy związane darmowy e-book na stronie michalboym.pl. z formacją zakonną. Ta część będzie w domu w Domu For- macji Permanentnej w Starej Wsi koło Brzozowa. W roku Ilustrowana książka dla dzieci pt. ,,Jak Michał ze 2021 planowana jest druga część tego kursu. Lwowa do Chin zawędrował" jest już dostępna w formie elektronicznej, a w najbliższych dniach ukaże się także w for- Głównymi wykładowcami będą doświadczeni forma- mie drukowanej. Ta pozycja dla dzieci w wieku od 8 do 12 lat torzy ze Szkoły Formatorów w Krakowie. Wykłady będą ma na celu zapoznania młodych czytelników, ich rodziców tłumaczone na język chiński. Na zakończenie Kursu siostry i pedagogów z wybitną postacią polskiego XVII-wiecznego otrzymają dyplom wystawiony przez Szkołę Formatorów jezuity Michała Boyma, syna Pawła Jerzego Boyma - nadwor- w Krakowie. nego lekarza Zygmunta III Wazy, rajcy i burmistrza Lwowa ze słynnej rodziny budowniczych Kaplicy Boimów. Książka Zgłosiło się 46 sióstr z 28 zgromadzeń zakonnych z całych Księża Jan Shi i Jan Hou odprawiają mszę św. w Kościele św. Jadwigi jest owocem inicjatywy "Michał Boym AD 2019 - Polski Chin. Prosimy o wsparcie modlitewne tego wielkiego dzieła. na Żeraniu (Fot. Jacek Gniadek SVD) Marco Polo", która została zawiązana przez Stowarzyszenie Sinicum im. Michała Boyma, Fundację Pomarańczowa Al- ternatywa i Europejsko-Chińskie Stowarzyszenie Kultural- Prawdopodobny portret Michała Boyma, rycina z dzieła Athanasiusa ne, by przy okazji 360-lecia śmierci zakonnika przybliżyć Kirchera China Illustrata, Amsterdam 1667, Biblioteka Narodowa, polskiej publiczności jego niezwykłe osiągnięcia i przygody. licencja PD, źródło: Polona Książka jest przeznaczona dla starszych dzieci i młodzieży. Styl ,,Jak Michał ze Lwowa do Chin zawędrował", przygo- Agnieszka Couderq

Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Chiny Dzisiaj, Rok XII (2019), nr 2 (41) Założyciel: Layout design: Kwartalnik informacyjny „Chiny Dzisiaj”, wydawany przez Komisję Episkopa- o. Roman Malek SVD Layout China heute użyty za tu Polski ds. Misji, Polską Prowincję Zgromadzenia Słowa Bożego oraz Polską pozwoleniem: Prowincję Chrystusa Króla Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego, jest Redaktor honorowy: China-Zentrum e.V. poświęcony problematyce religii w Chinach, ze szczególnym uwzględnieniem o. Antoni Koszorz SVD Arnold-Janssen-Str. 22 chrześcijaństwa, a zwłaszcza Kościoła katolickiego w Chińskiej Republice D-53757 Sankt Augustin Ludowej. Redaktor naczelny: Deutschland Część zamieszczonych w biuletynie materiałów pochodzi z niemieckiego kwar- Maria Magdalena Sztuka Zamknięcie numeru: ([email protected]) talnika katolickiego „China heute”, wydawanego przez China Zentrum w Sankt 11 lipca 2019 Augustin. Redakcja: o. Piotr Adamek SVD, Adres redakcji: o. Jacek Gniadek SVD, Maria Magdalena Sztuka o. Zbigniew Wesołowski SVD, 31-322 Kraków ul. Mehoffera 11/3 tel. 511668787 Korekta: [email protected] Marzena Zielonka, chinydzisiaj.sinicum.pl Bartosz Miszkiewicz ISSN: Skład: 1896-849X Patryk Olczyk (www.PatrykOlczyk.com)