Vogelwerkgroep Chr. jeugdbond van natuurvrienden Midwintertelling 1969 in Lauwerszeegebied Door Arend Timmerman+jr. Als de Lauwerszee in mei definitief afgesloten zal worden van de Waddenzee, zal na verloop van tijd de praktische indeling en opbouw van dit nieuwe Alle de dan bestemd gebied volgen. gronden van geheten Lauwerspolder zijn voor Defensie, landbouw, recreatie en natuurbescherming. deze Behoefte aan documentatie bij een dergelijke belangrijke ontwikkeling als bestaat zeker nu, daar de Lauwerszee immers een klein beeld is van de zo in de belangstelling staande Waddenzee. Bij het inrichten van natuurbeschermingsgebieden zowel in de Lauwerspolder zal als elders, men uit moeten gaan van beschikbare geografische en biologische heden het verleden het gegevens over het en van Lauwerszeegebied. Met name gegevens over het ontstaan en de evolutie van het gebied, de huidige structuur, milieu de dat alsook de het en veranderingen in milieu, van omliggende ge- bieden zijn van belang. betere de Argumenten genoeg om mee te helpen aan een documentatie van avifaunistische ontwikkeling voor en na de afsluiting van de Lauwerszee. milieu zal maken Interessant nu het zoute plaats voor het zoete. De VWG van de C.J.N. startte reeds in de eerste week van januari met haar winterkamp te voortkwam de behoefte enkele Kollumerpomp, waaruit van VWG-ers om hier maandelijks gegevens te verzamelen. Werkwijze Al eerder hield de VWG in de twee winterkampen januari aan Lauwerszee, in Beide onder het Instituut resp. 1964 en 1965. supervisie van Rijks voor Onderzoek het Veldbiologisch ten behoeve van Natuurbehoud (R.1.V.0.N.) en speciaal ter bestudering van de brandganzen in de Bantpolder. Destijds werden uitsluitend bijna gegevens over brandganzen verzameld, zodat exacte gegevens over aantallen wadvogels niet of nauwelijks aanwezig zijn. Daar deze echter wel handen zullen als waar voor zijn, ze vergelijkingsmateriaal ge- bruikt worden. Van VWG de 1-7 januari 1969 hield de weer een winterkamp aan Lauwerszee. Deze keer het doel zoveel verzamelen alle met mogelijk gegevens te over soorten in het doch in het de Lauwerszeegebied, bijzonder over wadvogels. 19 TABEL I Hoogste aantallen wadvogels in de eerste week van januari 1969 in het gehele Lauwerszee- gebied. jan. '69 aug. 63 dec. 63 jan. ’69 aug. '63 dec. '63 Zwemeenden: Steltlopers: wilde eend 7.875 — 29 scholekster 41.000 4.700 1.500 pijlstaart 1.000 — 510 kievit — 300 5.000 wintertaling 120 — 67 bontbekplevier — 1.170 — bergeend 1.725 1.500 1.200 zilverplevier — 430 — smient 1.050 — — goudplevier — — 1.700 diverse eenden — — 1 000 steenloper 110 3 — watersnip — 3 — 14.500 5.300 3.500 Duikeenden e.a.: wulp regenwulp — 22 — 4 — — tafeleend grutto — 2.500 — kuifeend 3 — — rosse grutto 1 2.500 — toppereend 4 — — tureluur 950 800 260 — — nonnetje 23 groenpootruiter 1 23 — brilduiker 18 — — zwarte ruiter — 15 — — — grote zaagbek 154 kanoetstrandloper 2C0 — — midd. zaagbek 46 — — bonte strandloper 4.900 1 3.500 eidereend 126 — — komphaan 4 — — zwarte zeeeend 1 kluut — 2.200 — Mecuwen: Ganzen: kokmeeuw i 500 2.500 ? brandgans 3.200 — 3.0C0 Gtormmeeuw 1.400 2.500 ? kolgans 148 — — ziivermoeuw 710 73 75 rotgans 12 — — grote mant-lmeeuw 137 30 — grauwe gans 12 — — kleine mantelmeeuw 3 (intermedius) — De werden of liever kwelder tellingen per gebied, per polder en verricht. Om de dag was er een „officiële” telling. Uit deze daggegevens zijn de hoogste aantallen wadvogels van het hele Lauwerszeegebied opgenomen in tabel I, Ter verzameld door Drs. Rooth in vergelijking zijn gegevens J. augustus 1963 (Limosa 39 no. 4, blz. 175-182) en van Drs. A. L. Spaans van december 1966 40 blz, (Limosa no, 4, 206-216) toegevoegd. Een enkele de aantallen uit 1963 Heel opmerking aangaande en 1966. duidelijk uit de dat is vanaf de Nemen b.v. de blijkt gegevens geteld waddijk. we berg- die vanaf de zien dan komen de aantallen eend, dijk goed te is, aardig overeen. Het aantal wilde eenden echter, die voor het grootste deel in de spartina- vanaf de tellen zeeaster zone rusten en onmogelijk dijk te zijn, is ver onder- schat. Om overzicht de kwelder een goed te krijgen, met name op voor Mun- en voor Vierhuizen, moet het tellen de nekezijl bij langs spartina-zeeaster vege- tatie gelopen worden. het de dient deze als Bij vergelijken van gegevens men cijfers een moment- beschouwen de uit als de aantallen opname te en gegevens 1969 hoogste van meerdere teldagen! De in tabel die is tellingen per gebied zijn opgenomen 11, aangevuld met verzameld door betreffen gegevens, de VWG in 1964 en 1965. Het alleen aantallen van de meest voorkomende soorten. WEER EN WATERSTAND Uitgegaan wordt van de hoogwatersituatie, als immers de wadvogels op hun hoogwatervluchtplaatsen (in het vervolg aangeduid met hvp.) verblijven. in de week Hoogwater eerste van januari 1969: 1 januari 09-2} en 21.38 uur 5 januari 11.51 en 00.23 uur 2 januari 10.02 en 22.21 uur 6 januari 12.25 en 00.58 uur 3 januari 10.40 en 23.04 uur 7 januari 12.55 en 01.30 uur 4 januari 11.16 en 23.44 uur 20 vertoonde zachter wordend karakter. Het weer van begin januari een Overdag de later zelfs °. Alleen de liep temperatuur regelmatig op tot 5 °, tot 10 a 12 deed wind varieerde eerste dagen zich nachtvorst voor. De zachte tot matige in kracht als draaiend Behoudens van 1-5 met windrichting tussen z en no. enkele buien en wat lichte mist was het zicht redelijk tot goed. Terrein Behalve de kwelder Vierhuizen de andere het voor en Munnekezijl zijn op de kwelders uitsluitend kaartje zijn zwart aangegeven begroeid met zee- De twee kwelders de wadkant tevens grassen. genoemde grootste zijn aan als kwelder- begroeid met een spartina-zeeaster zone met onderbegroeiing binnenland vanaf de Paesens tot Dokkumer grassen. Het Bantpolder bij Nieuwe Zijlen bestaat voor 80 % uit weiland. Verder tot Vierhuizen overheerst akkerbouw. de akkerbouw. Na Vierhuizen vinden we voor 90 °/c Het geïnventariseerde binnendijkse deel wordt begrensd door, dwz. gaat tot de verbindingswegen Paesens-Hornhuizen, terwijl ook de nieuwe dijk bij de inventarisatie betrokken is. soort Bespreking per enkele die in de winter het Lauwerszee- Slechts soorten van belang zijn voor gebied zullen besproken worden. TABEL II Hoogste aantallen van de belangrijke soorten per gebied. Bantpolder: Kwelder ,,De Aanwas”: 1969 (1964) (1965) wilde eend 6.000 scholekster 37.700 6.000 20.000 smient 600 wulp 11.000 1.500 8.000 pijlstaart 750 — — bonte str. loper 800 1.200 300 wintertaling 120 tureluur 800 350 700 bergeend 700 — — 78 34 16 steenloper scholekster 110 bergeend 200 325 150 bonte str. looer 1 500 brandgans 3.200 5.000 2.000 Kollumerland-Nieuwkruisland: Kwelder w. v/d Kooien (De Mieden): wulp 7E0 - - bonte str. looer 2.000 300 1.103 Kwelder voor Vierhuizen: kanoetstrandloper 200 120 tureluur 140 64 30 wilde eend 1.400 — bergeend 800 — — Kwelder no v/d Kooien (De Mieden): pijlstaart 250 scholekster 1.000 — — smient 200 smiont 2C0 — — scholekster 1.100 — — wulp 2.100 — — De Mieden: bonte str. loper 6C0 wulp 700 — — pijlstaart 250 — — smient 200 — — Kwelder D. N. Zijlen: scholekster 1.100 scholekster 30 — 10.000 wulp 2.100 — — smient — — 500 bonte strandloper 600 — — Wilde eend Voornaamste de kwelders rustgebieden zijn voor Munnekezijl voortaan aan- geduid als kwelder „De Aanwas” en voor Vierhuizen. Bij eb fourageren vele de delen de exemplaren op slibrijke voor kwelders, terwijl andere rusten in de velden. vloed honderden eenden spartina-zeeaster Bij gaan fourageren de op graanakkers binnendijks. De rest rust in de spartina-zeeaster vegetatie de kwelders, ’s Avonds is van er enige siaaptrek van wilde eend, smient en pijlstaart naar de vier kooien tussen Anjum en Engwierum. 21 Pijlstaart identiek dat de wilde doch Gedrag aan van eend, fourageert tijdens hoogwater niet op de graanakkers binnendijks. Smient zowel de kwelder de als de delen Fourageert op op zeegrassen op slibrijke meestal van het wad, niet ver van de kwelders verwijderd. Belangrijkste ge- bieden de kwelder de kwelder zijn, ten no van Kooien (De Mieden), de „De de kwelder Vierhuizen in de Kolken. Aanwas”, voor en enkele lage graslanden In 500 smienten de kwelder Dokkumer 1965 namen we waar op westelijke bij Nieuwe ledere avond vindt Zijlen. sterke smientenslaaptrek plaats naar de Kooien. Bergeend formaat vinden de Hoogwatervluchtplaatsen van enig we voor Bantpolder bij kwelder Aanwas” de kwelder Vierhuizen. Hoewel de Paesens, „De en op voor wel vloed bergeend vermoedelijk zeegrassen eet, rust hij tijdens voornamelijk die de kwelder het op plaatsen op waar enigszins drassig is en fourageert dan in zeer geringe mate. Tijdens laagwater fourageren ze enkele honderden meters uit de kust delen. op slibrijke Brandgans de in De Bantpolder is de belangrijkste overwinterplaats voor brandgans Nederland. Tweederde de overwintert in van wereldpopulatie Nederland, oktober als hier Timmerman 1962 (Limosa 35, no. 3-4, blz. 199-219)- Na komen zich de zo’n 15 a 20.000 brandganzen verspreiden ze over Nederlandse ganzenpleisterplaatsen, vooral ook in het deltagebied. de aantallen de al Na een vorstperiode lopen in Bantpolder gauw op van enkele 100-den tot 1.000-den. Tijdens het afgelopen winterkamp b.v. zaten 6 reeds 3.200 bezoek er op 2 januari 220 brandganzen, op januari en bij een 14 aantal op januari was het opgelopen tot 16 a 18.000! Toen in 1966 een deel van de nieuwe dijk ter afsluiting van de Lauwerszee dat dit dwars door de Bantpolder kwam te liggen,vreesde men aanvankelijk verstoord worden. In de week zeer belangrijke overwinteringsgebied zou eerste van januari van dat jaar telden de gezamenlijke VWG’s van C.j.N. en N.J.N. Zwart A. in het Hollandsdiep-Haringvlietgebied 12.800 brandganzen (L. en Timmerman Jr., gezamenlijke VWG-uitgave 1966).