163 40 Redaksia e gazetës faqe ju uron Gëzuar Festat! Ardhtë një vit i mbarë në familjet tuaja!
www.rrugaearberit.com gazetë e pavarur. nr. 11/12 (163) / 2019. Çmimi: 50 lekë. 20 denarë. Studim Profil profil - 1 vjetori Epoka e Gjergj Kastriotit, Misionet angleze dhe Ruzhdi Lata - bazament i vetëdijes përshtypja e tyre për meteor i pashuar kombëtare shqiptare krerët dibranë i tokës dibrane Nga Malvina Kaloshi Tafciu, 36 33 16 Nga Dr. Enver Halili Nga Roderick Bailey Neki Kaloshi, Musa Riçku speciale / Ikja e Agronit
“Ne jemi me Pamje e tunelit në Rrugën e Arbri, mbyllur pas shembjes. Foto: B.Karoshi Agronin”
Opinione dhe komente nga: Shembja e tunelit rrit ADEM BUNGURI, ADIL OLLURI, AG APOLLONI, AHMET PRENÇI, ALBAN TUFA, ANTON NIKË BERISHA, ARBER AHMETAJ, ARTAN GJYZEL HASANI, BALIL GJINI, koston e Rrugës së Arbrit BARDHYL LONDO, BESNIK MUSTAFAJ, BUJAR KAROSHI, EMIN AZEMI, FLURURA AÇKA, GAZMEND KAPLLANI, Ahmetaj: Rruga e Arbrit do të jetë pa pagesën. Balluku: Rruga e Arbrit ILIR SECI, RAMIZ GJINI, VISAR ZHITI pritet të jetë në funksion në mars të vitit 2021. Burime nga kompania: Deri më tani janë kryer rreth 50% e punimeve në volum. “Gjoka ‘87” mori në fillim të dhjetorit një pagesë nga qeveria shqiptare prej 630 milionë lekësh (rreth 5.16 milionë euro) për punimen e kryera. faqe 3 faqe 17-27 konferenca shkencore / Studimi Në brendësi: Ndjekja nga LID dhe Gazeta “Rruga e Arbërit” e punës së kryer për ndërtimin e Rrugës së Arbërit gjatë Minatorët e Bulqizës në protestë Ndërtimi i HEC-eve me ndikim në mjedis dhe në konflikt me banorët Për një viteve 2007-2018 dhe ecuria e punimeve të ndërtimit të kësaj rruge në periudhën 2018–prill 2019 lapsus... Menaxhimi i fermave blegtorale, qëndrueshmëria Autorë: Bashkim Lleshi, Musa Riçku, Bujar Karoshi, Hysen Uka dhe sipërmarrja nga të rinjtë 400 mijë dollarë ndihma për Spitalin e Bulqizës Ferma e familjes Ndregjoni Ramadan Pas shumë përpjekjesh, në vitet të vitit 2004 u miratua dhe në Këshillin miratuar projekti teknik për segmentin nëntëdhjetë e fillimin e viteve 2000, Kombëtar të Rrugëve. Kështu i gjithë Dalje e Bulqizës-Ura e Çerenecit, ku Çaushi (Halili) i Grezhdanit në Rrethimin e Shkodrës të shoqatave “Nisma Dibrane” në Pes- komuniteti dibran mendoi se u hap sipas studimit të Fizibilitetit rruga duhet (1912-1913) Masakra serbe në Sopot të Zerqanit A hkopi, “Bashkësia Dibrane” në Tiranë drita jeshile që edhe Dibra të bëhej të hapej në krahun tjetër të luginës nga do të shkojnë lurasit të vendosin një kurorë në Symizë të e “Votra Dibrane” në Dibër të Madhe, me rrugën që i takonte për t’u lidhur Draguni në Fushë Bulqizë. Menjëherë si dhe shumë studjuesve e intelektalëve me Tiranën. Në qershor të vitit 2005 pas zgjedhjeve punimet u ndërprenë Mallakastrës? Jufkat e Dibrës... Urdhëri “Naim Frashëri” dibranë u arrit që më 2003 të futet në në prag të zgjedhjeve parlamentare, ish dhe me gjithë premtimet edhe të kra- për ansamblin “Kuvendi” Shtegu i kodoshëve Pus i thellë planin e shtetit “Studimi i fizibilitetit të kryeministri Nano vendosi një tabelë hut që fitoi zgjedhjet se do të fillohej Rrugës së Arbërit” i cili u përfundua të madhe, afër Gurëve të Skënderbeut menjëherë nga projekti i zbatimit e ky “Bunari” i Fatmir Terziut! Dritëhijet e pinjollëve të parë nga Studioja “Infratransprojekt Ltd” në në dalje të Bulqizës, ku shënohej se ndërtimi i rrugës, u deshën edhe dy të fisit Murrja - Halili dhe Osmani Luftëtari e burri mentar fund të vitit 2003, ku u miratua dhe filluan punimet për ndërtimin e Rrugës vite të tjera të planifikohej e miratohej Zenel Hoxha Sherif Dervishi, biri i Dardhës Eh, more në Këshillin teknik të Drejtorisë së së Arbërit dhe filluan gërmimet me një projekti teknik i segmentit Bulqizë-Ura Përgjithëshme të Rrugëve. Më qershor buldozier të madh, pa u hartuar dhe e Cerenecit më 2007. (Faqe 4-6) Nexh Tomçini ç’na bëre...
Like Share Bej “ ” dhe “ ”. Pajtohu dhe qëndro me gazetën #rrugaearberit më pranë #Dibrës! cyan magenta yelloë black 1 2 - Nëntor-Nëntor D- Dhjetorhjetor 2019 2019 nr. 163 Gazeta “Rruga e Arbërit” është një media e lirë dhe e hapur. Çdo kontribut me shkrime, abonime ose donacione është i mirëpritur! Bëj pajtimin tënd me PayPal përmes emailit
fejton / kohë bidatesh...
Gazetëgazetë e pavarur. Dibra e “ka” adet, nga një bidat nxjerr përvjet... Nr. 11/1210 (150). (163). tetor Nëntor 2018 - Dhjetor 2019 Gjendetgjendet në treg gjatë gjithë muajit Nëntornëntor 2018.2019. Nga abdurahim ashiku lokalë, tokësorë e satelitorë... në shqipëri (në Dibër jo e jo), pa ditë “Brekë grisur...” asnjë fjalë shqip, u bënë dibranë, safi Redaksia e gazetës falënderon lexuesit dhe o, po, thoni po të doni jo. Bidati... dibranë me gjysh e gjyshe. bashkëpunëtoret e saj për mesazhet dhe shkrimet e sjella për botim. E ka filluar me Ali Pashën në “Or brekëgrisur sa na ke bezdisur...” Komisariati policor i Dibrës u dha atyre për botim. betejën e torviollit më 29 qershor i dhembi fort, ia uli kokën... pasaportë shqiptare... Kujtojmë bashkëpunëtorët, të cilët duan qëqë shkrimetshkrimet ee tyretyre të botohen patjetër në numrin e radhës, të konfirmojnë më P të botohen patjetër në numrin e radhës, të konfirmojnë më 1444... Një “çame” deputete në Dibër! sesi ka ndodhë kjo është bajagi larg ta parë sjelljen e materialit në numrat e telefonit të redaksisë oosese emailin e gazetës. e ka vazhduar për një çerek shekulli Bidat... kërkojmë e ta gjejmë. emailin e gazetës. në 18 nga 25 beteja fitimtare të Gjergj si është e mundur që në një trevë ku Punë sporti, basketbolli, ku pazaret Shkrimetshkrimet refuzohen për botim vetëm në rast se merrni përgjigje me email. Për çdo rast tjetër shkrimet priten për Kastriotit zhvilluar në trevën e saj... nuk ka një çam për be të mblidhen aq janë në modë... botim në numrat e radhës. e ka vazhduar me hajredin Pashën më vota “çamësh” sa në Kuvend të ngjitet një Kur plasi tullumbacja të dy lojtarët u shkrimet në redaksi për numrin e radhës priten deri më Shkrimet në redaksi për numrin e radhës priten deri më 1844 ku në fushë të gjoricës la “Jo më deputete? larguan nga ekipi francez i basketbollit. datë 20 të muajit, përveç rasteve të bashkëpunëtorëve të rregullt. pak por dymbëdhjetë mijë...” Bidat mbi bidatet... tirana zyrtare do të deklaronte se jason Gjithashtu,gjithashtu, ju kujtojmë bashkëpunëtorëve se shkrimet e zhveshi në brenavekë, e hipi në kalë Dosja 184... forrestal dhe Marquez Bragg nuk ishin deri në dy faqe daktilografike kanë përparësi botimi. lidhur pas samarit dhe e përcolli drejt Dibra paska vjedhë vota... shqiptarë. GjiGjithashtu,thashtu, kujkujtojmëtojmë se ççdodo shkshkrimrim i bbotuarotuar nnëë njënjë memediadia tjetërtjetër aapopo rrrrjetejete sosocialeciale nuk ka Prizrenit hisni Pashën në “loxhën” e Me presion... Afërmendsh edhe gjyshërit e tyre... përppërparësiarësi bbotimi.otimi. madhe që i bëri, duke ia marrë të gjitha, Me para në dorë... Nuk u dha asnjëherë sqarim se kush Jju llutemi,utemi, shkshkrimetrimet qqëë vvijnëijnë përpërmesmes emaiemail-l-it, të pa i lënë kohë të shkrepte një fishek të Me thasë me grurë... i pajisi ata me pasaporta të rregullta kenkenëë ppatjetëratjetër zzanorenanoren “ë”. ju falënderojmë që jeni pjesë e gazetës! vetëm... Me torba me miell... shqiptare. Ju falënderojmë që jeni pjesë e gazetës! Udhë e mbarë, or Hisni pasha, Kaq shumë ka vjedhës sa eklipsoi 26 Kanë kaluar shumë vite... BoBotuestues: Se Nand Malet i ke përmbrapa! majin 1996 kur votat u vodhën njëqind për nëntëmbëdhjetë... Musa Riçku trime Dibra... qind! u harruar si histori... Bujar Karoshi heronj dibranët... Bidati vazhdon... edhe dy “dibranët” e kanë harruar sShaqirhaqir sSkarrakarra të shkuara, larg e larg, të harruara... Dosja shkon e vjen, “kombin” e tyre, edhe pse në internet Ka lënë pas edhe bidate... Nga pakica në prokurori figurojnë ende si shqiptarë... Eeditor i faqes online: Agim Deva Moisiu i Dibrës... Nga Tirana në Peshkopi Dibra e kishte adet: “ Nga një pashë e Korrespondentë të përhershëm: hamza Kastrioti... Bidatet nuk mbarojnë... pret përvjet”... Kontribuan për këtë numër: Abdurahim AshiKu të shkuara, larg e larg, të harruara... Në Dibër ka çamë... Dibra e “ka” adet: Nga një bidat nxjerr Binak Ulaj Ka edhe deputet “çamë”... përvjet... Osmanosman Xh Xhiliili XhaferAlban MtufartiniA DIBRA E KA ADET NGA NJË BIDAT Në Dibër ka Afro Amerikanë, Kohë bidatesh... Arifhysen Murr liKDjaishA / BiRN NXJERR PËR VJET... Me pasaportë të pastër, qytetarë Bernardsamet Z ZoAgtaRADj i shqiptarë... MevludDefrim BMethuci AsANi erdhën kohë të reja... Bidat mbi bidatet e bidateve! Shënim: Shkruar mbi motivet e lajmit: Hamdigrehans H yuKAsuka Pa shpata... emrat e tyre janë: jason forrestal dhe “Skandali që nuk u hetua, si u bënë ZabitArsim L lKoleshARi i Pa pushkë... Marquez Bragg... dibranë basketbollistët amerikanë” Ramazan Buci Me fjalë gazetave e portaleve... Këtu e 19 vjet të shkuara, Dibër 2000, të KontribuanDukagjin për Ha këtëta numër: Me figura televizioneve, kombëtarë e dy këta, basketbollistë, pa qenë asnjëherë Athinë, 19 nëntor 2019 XhaferGezim VModARatiNi Sakip Cami AgronHalil Teo tufdoAri RamizMarsel LeglajiNi Murat Koltraka sami Curri Thekri mbillet e korret në shtator selman Mëziu Rrëfenjë sipas lojës popullor “e ka kush e ka” – fajin, pse jemi në gropë... e nuk na begenisin në Evropë... shemsi Manjani KërBajramkohen Xh koAfArrespondentë në onaku i burrave për një çast ra - thekri mbillet në shtator e korret në Peshkohalil RpAMAi dhe Dibër të Madhe në heshtje. soba në mes të odës, shtator- tha i zoti i shtëpisë duke futur në hajri shehu skuqur nga të dy anët, bubullonte sobë me zor një dru, si të fuste në mill Të interesuarit për korrespondentë/menaxherë duhet K Besnik lAMi nga drutë e thata të dushkut që i zoti i shpatën. të kenë pasion gazetarinë. Përbën avantazh përvoja në shtypinsakip e shkruar CAM osei në qoftë se kanë mbaruar studimet shtëpisë i ngucte nëpër derën e vogël - i re pikës, tha burri në të majtë të për gazetari dhe letërsi / marketing. Të jenë të angazhuar prej llamarine. oxhakut. thekri do dymbëdhjetë muaj, për punën në grup dhe të jenë të pavarur politikisht gjatë Burrat, nga kryet e vendit deri tek dera e donë një vjeshtë, një dimër, një pranverë e kohës që bashkëpunojnë me gazetën. Të interesuarit të shkruajnë email odës ishin rrahur njeri me tjetrin si është një verë që kokrra të bëhet drithë për mulli. Arkivinë adresën i gazetës
Me përmirësimin dhe ndërtimin e rrugëve të reja lidhëse me aksin kryesor të Rrugës së Arbërit do t’i jepet një hop zhvillimit të mëtejshëm jo vetëm ekonomisë, por dhe zhvillimit tëturizmit historik e malor të kësaj treve. speciale Ndjekja nga LID dhe Gazeta “Rruga e Arbërit” e punës së kryer për ndërtimin e Rrugës së Arbërit gjatë viteve 2007-2018 dhe ecuria e punimeve të ndërtimit të kësaj rruge në periudhën 2018–prill 2019 as shumë përpjekjesh, në vitet nëntëdh- Autorë: BAshkim LLeshi, musA riçku, BujAr kAroshi, hysen ukA mi i rrugës nga Bulqiza në tunelin e Qafë Bual- jetë e fillimin e viteve 2000, të shoqatave lit pësoi ndryshime duke e diskutuar se mund P“Nisma Dibrane” në Peshkopi, “Bashkës- të bëhet me ose pa tunel, se tuneli është në ia Dibrane” në Tiranë e “Votra Dibrane” në formacione të shkatërruara, etj. duke mos ju Dibër të Madhe, si dhe shumë studjuesve e in- përmbajtur aksit të vendosur në Studimin e Fi- telektalëve dibranë u arrit që më 2003 të futet zibilitetit dhe duke bërë jo vetëm ndryshim të në planin e shtetit “Studimi i fizibilitetit të Rru- aksit duke e ngritur atë mbi varrezat e Bulqizës gës së Arbërit” i cili u përfundua nga Studioja e duke bërë një usek të pa nevojshëm., si dhe “Infratransprojekt Ltd” në fund të vitit 2003, ku u zgjat traseja e rrugës poshtë Urës së vjetër u miratua dhe në Këshillin teknik të Drejtorisë të Vashës, me justifikimin për të lidhur edhe së Përgjithëshme të Rrugëve. Më qershor të vi- Klosin sikur kjo rrugë po bëhët për të lidhur tit 2004 u miratua dhe në Këshillin Kombëtar Dibrën me Klosin e jo me Tiranën e Durrësin. të Rrugëve. Kështu i gjithë komuniteti dibran Edhe në zgjedhjet e vitit 2013 kryefjala mendoi se u hap drita jeshile që edhe Dibra e premtimeve para elektoratit dibran, të dy të bëhej me rrugën që i takonte për t’u lidhur krahëve të politikës, ishte premtimi se do të me Tiranën. përfundojnë Rrugën e Arbërit. Krahu i majtë Në qershor të vitit 2005 në prag të zgje- që fitoi zgjedhjet premtoi se në vjeshtë do të dhjeve parlamentare, ish kryeministri Nano fillojnë punimet, por iku edhe vjeshta e fundi i vendosi një tabelë të madhe, afër Gurëve të vitit 2013 ikën edhe vitet 2015 e 2016 dhe në Skënderbeut në dalje të Bulqizës, ku shënohej rrugën e premtuar nuk u hodh asnjë kazëm. se filluan punimet për ndërtimin e Rrugës së Bile Qeveria e sotme për t’i dhënë gjoja rënd- Arbërit dhe filluan gërmimet me një buldozier ësi të veçantë kësaj rruge shpiku edhe një mi- të madh, pa u hartuar dhe miratuar projekti ratim Ligji të veçantë në paralament, kur nuk teknik për segmentin Dalje e Bulqizës-Ura e Në foto: Bashkim Lleshi, duke mbajtur referimin. ishte nevojë ligjore, i cili nuk u zbatua. Çerenecit, ku sipas studimit të Fizibilitetit rru- Më 9 nëntor 2012 një grup i TV Di- ga duhet të hapej në krahun tjetër të luginës do të marrin ato me ndërtimin e Rrugës së Ar- maj të vitit 2008 u botua në gazetën “Rruga e bra i përbërë nga drejtori Afrim Lela, ba- nga Draguni në Fushë Bulqizë. Menjëherë pas bërit.” (Agim Shenjatari mars 2007) Arbërit” artikulli: “Pse lejohet të bëhen ndryshi- shkëpunëtori i tij Naim Lleshi dhe gazetarë zgjedhjeve punimet u ndërprenë dhe me gji- Të shqetësuar nga vonesa për fillimin e me të aksit të rrugës së miratuar në studimin e operatorë kryen një eskursion në aksin e thë premtimet edhe të krahut që fitoi zgjedhjet punës për ndërtimin e rrugës, Shoqata “LID” e e fizibilitetit në dëm të cilësisë së saj”. (Ba- Rrugës së Arbërit nga Dibra, Bulqiza, Ura e se do të fillohej menjëherë nga projekti i zba- mbështetur edhe nga shoqatat e tjera dibrane, shkim Lleshi maj 2008) Artikullin e mësipërm Vashës, Qaf Murriza deri në Zall Dajt e Ti- timit e ndërtimi i rrugës, u deshën edhe dy vite më 7 maj 2007 organizoi Kuvendin Tekniko e botuan edhe dy organe të tjera shtypi, “Zëri i ranë. Në zonën ë Zall Dajtit u takuan edhe me të tjera të planifikohej e miratohej projekti Shkencor për Rrugën e Arbërit. Në këtë ku- Popullit” dhe “Ekonomia” dhe më korrik 2008 përfaqësuesit e LID dhe ND, Bashkim Lleshi teknik i segmentit Bulqizë-Ura e Cerenecit më vend referuan me nivel të lartë shkencor stu- në gazetën “Ekonomia” u paraqitën edhe pro- e Bujar Karoshi. Ata përgatitën një emision 2007. djues dibranë e jo dibranë si : “Rruga e Arbërit, pozimet për të mos bërë ndryshime për pjesën televiziv qe e dhanë disa herë në TV Dibra. Një shtytje të mëtejshme për njohjen dhe rruga kryesore e vendit, krahas Rrugës Egnatia e rrugës në luginën e Vajkalit, hyrjen e Tunelit leverdinë e hapjes së kësaj rruge ka dhënë që në lashtësi” (Valter Shtylla), “Studim për të Qaf Buallit nga Bulqiza dhe Urën e Vashës, krijimi i Shoqatës “Lidhja e Intelektualëve Di- mundësinë e ndërtimit të Rrugës së Arbërit” duke j’u përmbajtur asaj që ishte shkruar e mi- branë” dhe organi botues i saj me emrin “Rru- (Përmbledhje e studimit të fizibilitetit) nga stu- ratuar në Studimin e Fizibilitetit. (Bashkim Lle- ga e Arbërit” në maj të vitit 2006. Që në nu- djoja “Infratransprojekt Ltd ” (Faruk Kaba, etj.) shi 29 korrik 2008). mrin e parë të kësaj gazete u ri botua artikul- “Rruga e Arbërit në teritorin e Maqedonisë Di- Për t’u dalë përpara këtyre shqetësimeve li i prefektit të Dibrës Xhafer Seiti, “Rruga e bër-Gostivar-Tetovë-Shkup” (Shefki Aliti), “Pa- më nëntor 2008 u botua libri “Gjeologjia e Arbërit integron jo vetëm Dibrën”, marrë nga suritë minerale të rajonit të Dibrës që mund të Rrugës së Arbërit” ku paraqitet në mënyrë të gazeta “Shqip” ku shtrohet si domosdoshmëri vihen në qarkullim me ndërtimin e Rrugës së përmbledhur, historikisht, kontributi i gjithë ndërtimi i kësaj rruge që me të drejtë zoti Seiti Arbërit” (Vesel Hoxha, etj.) “Pasuritë minerale intelektualëve e studjuesve dibranë e jo di- thekson se : “Integron jo vetëm Dibrën”. (Xha- të rrethit të Matit që do të vihen në lëvizje branë për Rrugën e Arbërit dhe jepet Studimi i fer Seiti maj 2006) për ekonominë e tregut me ndërtimin e Rru- plotë i pjesës gjeologo-teknike të paraqitur në Në këtë numër të Gazetës “Rruga e Ar- gës së Arbërit” (Agim Shenjatari) dhe “Rruga e Studimin e Fizibilitetit të kësaj rruge. (Bashkim bërit”, Shaqir Skarra, boton artikullin “Rruga Arbërit-Premisë për zhvillimin e turizmit” (Ba- Lleshi nëntor 2008) Ky libër ju dërgua të gji- e Arbërit, përmasa kombëtare e munguar” shhkim Lleshi, Avni Dibra), të cilat u botuan thë personave përgjegjës në organet drejtuese (Shaqir Skarra maj 2006) ndërsa Bujar Karoshi në gazetën “Rruga e Arbërit”. shtetërore për të patur parasysh se ç’farë është boton artikullin “ Një e vërtetë mes shumë të Konkluzionet e kësaj konference me pro- miratuar sidomos për aksin ku kalon kjo rrugë, vërtetash” ku thekson se “ Rruga e Arbërit nuk pozimin që të fillonte sa më shpejt ndërtimi i për tunelet dhe Urën e Vashës dhe për të mos është vetëm një titull gazete... kjo rrugë është kësaj rruge, kryesia e LID nëpërmjet kryetarit lejuar ndryshime sidomos të aksit të rrugës kthyer në personifikim të së ardhmes”. (Bujar të saj Prof. Nuri Abdiu, ia dërgoi Qeverisë, Mi- dhe veprave inxhinierike të rëndësishme (tu- Karoshi maj 2006) nistrisë së Ndërtimit dhe Drejtorisë së Përgjit- nele e ura) në dëm të cilësisë së saj. Për të prishur heshtjen e qeveritarëve që hëshme të Rrugëve. Nga viti 2008 e në vazhdim janë të njohura A. Lela,B.Lleshi, B. Karoshi e N. Lleshi në luginën e kishin premtuar se me të fituar zgjedhjet do Për shoqatën “Lidhja e Intelektualëve di- përpjekjet e Shoqatës “Lidhja e Intelektualëve Dajtit më 9 nëntor 2012 të fillonte rruga, në numrin e dytë të kësaj branë dhe gazetën e saj “Rruga e Arbërit” vitet Dibranë” ku nëpërmjet gazetës “Rruga e Ar- gazete u botua artikulli: “Pushtetarë dhe opo- 2006 e 2007 u kthyen në vite sensibilizimi për bërit” ka ngritur vazhdimisht shqetësimet se zitarë, edhe sa kohë do të vazhdoni të mos rrugën e Arbërit jo më për komunitetin dibran rruga po vazhdon të ndërtohet jashtë standar- e mbani premtimin e dhënë për ndërtimin por më shumë për qeveritarët e pushtetarët e teve të kohës. e Rrugës së re të Dibrës, Rrugës së Arbërit” këtij vendi, për ato që premtonin se do të fil- Në korrik të vitit 2009 filloi puna për ?.(Bashkim Lleshi qershor 2006) Në numrin 3 lojmë menjëherë punën për ndërtimin e kësaj ndërtimin e segmentit Bulqizë-Ura e Vashës. të kësaj gazete përsëri shkruan prefekti Seiti : rruge, para zgjedhjeve, por që menjëherë pas “Rruga e Arbërit do ndërtohet por kam dës- Në intervistën që ka marrë gazetari Bujar Ka- zgjedhjeve harronin se çfarë kishin premtuar. roshi në shkurt të vitit 2009 në studion “Infra- hirë t’a ndërtojë qeveria që përfaqësoj” . (Xha- Pas gjithë këtyre përpjekjeve u arrit që në vitin fer Seiti korrik 2006) Ndërsa në numrat 4 e transprojekt Ltd” thuhet : “… Me një tunel në 2007 të fillojnë projektet e zbatimit të kësaj Qafën e Buallit 847m. ajo del në luginën e 6 të saj shkruhen artikujt : “Rruga e Arbërit, rruge dhe në tetor 2007 u zhvillua tenderi për rrugë kryesore e vendit krahas rrugës Egnatia Planit të Bardhë duke vazhduar deri tek Ura ndërtimin e segmentit Bulqizë-Ura e Çerenec- e Vashës…” (Bujar Karoshi shkurt 2009) Në që në lashtësi”, (Bashkim Lleshi gusht 2006) it. dhe “Rruga e Arbrit i shërben edhe zhvillimit vazhdim jo vetëm se nuk u zbatua asnjë afat Gazeta “Rruga e Arbërit” në numrin e saj për ndërtimin e këtij segmenti por për tunelin të turizmit malor dhe njohjes së mëtejshme të të parë të vitit 2008 jep sihariqin për fillimin H.Uka,D.Osmani,B.Lleshi e M.Riçku më 31.8.2013 në historisë”. (Bashkim Lleshi tetor 2006) e Qaf Buallit filluan diskutimet në se duhet ha- Qafën e Murrizës më 31 gusht 2013 e punës për ndërtimin e Rrugës së Arbërit pur apo jo dhe më në fund ai nga 850m në stu- Në shkurt 2007 në gazetën “Rruga e Ar- nëpërmjet redaktorit të saj Bujar Karoshi, këtij bërit” u botua artikulli i diplomatit Abdi Baleta dimin e fizibilitetit e 847m në projektin teknik Më 31 gusht të vitit 2013 një grup pune djali të ri të papërtueshëm e të talentuar dibran, të zbatimit u reduktua në 460m. Edhe vazhdi- “Sali Hapi dy arteret koronare të Shqipërisë” një nga nismëtarët e parë të kësaj rruge. Por i shoqatave “Lidhja e Intelektualëve Dibranë” marrë nga gazeta “Rimëkëmbja” ku përs- çudia e madhe është se punimet për rrugën fil- dhe “Nisma Dibrane” i përbërë nga Bashkim hkruan rëndësinë shumë të madhe që kanë luan aty ku Fatos Nano preu shiritin në vitin Lleshi, Musa Riçku, Demir Osmani, Bujar për Shqipërinë ndërtimi i këtyre dy akseve 2005, në dalje të Bulqizës, në rrugën ekzistue- Karoshi, Hysen Uka, Afrim Karoshi e Kujtim rrugore. (Abdi Baleta shkurt 2007), gjeologu i se, në një kohë që aksi i rrugës sipas Studimit të Buci, kryen vrojtime nga Ura e Vashës deri në pasionuar dibran Vesel Hoxha boton artikullin Fizibilitetit duhet të kalonte në krahun tjetër të Tiranë dhe konstatuan se: “Gjatë gjithë aksit “ Rruga e Arbërit, rruga e zhvillimit të Shqi- luginës, në një kohë që projektin e zbatimit e që përshkon Rruga e Arbërit, pothuajse vetëm përisë lindore” ku përshkruan me hollësi për ka hartuar po ajo studio që ka kryer Studimin e traseja e hapur nga Tuneli i shkurtër në afërsi lexuesit e gazetës Rruga e Arbërit, pasuritë e Fizibilitetit dhe në vend që ti përmbahet aksit të të Zall Dajtit deri tek ish Uzina e Artilerisë në njohura nëntokësore e mbitokësore të kësaj miratuar ose të bëjë përmirësime të mëtejshme afërsi të Urës së vjetër të Brarit dhe një pjesë treve që do të vihen në lëvizje me ndërtimin e në projektin e zbatimit, harton një projekt teknik e trasesë në luginën e Planit të Bardhë e mbi kësaj rruge. (Vesel Hoxha shkurt 2007), ndërsa që është rikonstruksion i rrugës ekzistuese, me Urën e Vashës, mund të quhen trase të Rru- gjeologu i vjetër matjan Agim Shenjatari në shumë pak përmirësime, me gërmimë të mëd- Pamje e Qafë Buallit.Në VL të Dampës pozicioni ku gës së Arbërit, ndërsa në pjesët e tjera kemi mars 2007 informon lexuesit për “ Pasuritë ha, etj. që nuk i përgjigjet standarteve të kohës duhet të fillonte hapja e tunelit. Foto Bashkim Lleshi ose rikonstruksion të rrugës ekzistuese ose sh- minerale të rrethit të Matit dhe zhvillimin që për rrugët. Të shqetësuar nga këto veprime në nëntor 2006 mangje nga aksi i Rrugës së Arbërit.” (Bujar 4 - Nëntor - Dhjetor 2019 nr. nr. NëntorNëntor- - DDhjetorhjetor 2019 - 5 163 163
Me përmirësimin dhe ndërtimin e rrugëve të reja lidhëse me aksin kryesor të Rrugës së Arbërit do t’i jepet një Përveç këtyre bukurive, qarku i Dibrës nga Qafa e Murrizës deri në Kala të Dodës në kufi me Kukësin është pëllëmbë e histori, në çdo hop zhvillimit të mëtejshëm jo vetëm ekonomisë, por dhe zhvillimit tëturizmit historik e malor të kësaj treve. vend do të ndeshësh një ngjarje të hershme ose të vonshme historike. Rruga e Arbërit do të bëjë që të njihet historia e herëshme dhe speciale konferenca e re e këtyre trojeve duke u bërë të vizitueshme jo vetëm për dibranët por edhe për vizitorët tjerë të vendit dhe të huaj. Ndjekja nga LID dhe Gazeta “Rruga e Arbërit” e punës së kryer për ndërtimin e Rrugës së Arbërit gjatë viteve 2007-2018 dhe ecuria e punimeve të ndërtimit të kësaj rruge në periudhën 2018–prill 2019 as shumë përpjekjesh, në vitet nëntëdh- Autorë: BAshkim LLeshi, musA riçku, BujAr kAroshi, hysen ukA mi i rrugës nga Bulqiza në tunelin e Qafë Bual- jetë e fillimin e viteve 2000, të shoqatave lit pësoi ndryshime duke e diskutuar se mund P“Nisma Dibrane” në Peshkopi, “Bashkës- të bëhet me ose pa tunel, se tuneli është në ia Dibrane” në Tiranë e “Votra Dibrane” në formacione të shkatërruara, etj. duke mos ju Dibër të Madhe, si dhe shumë studjuesve e in- përmbajtur aksit të vendosur në Studimin e Fi- telektalëve dibranë u arrit që më 2003 të futet zibilitetit dhe duke bërë jo vetëm ndryshim të në planin e shtetit “Studimi i fizibilitetit të Rru- aksit duke e ngritur atë mbi varrezat e Bulqizës gës së Arbërit” i cili u përfundua nga Studioja e duke bërë një usek të pa nevojshëm., si dhe “Infratransprojekt Ltd” në fund të vitit 2003, ku u zgjat traseja e rrugës poshtë Urës së vjetër u miratua dhe në Këshillin teknik të Drejtorisë të Vashës, me justifikimin për të lidhur edhe Foto 2 Pamje e trasesë së rrugës mbi Urën e Vashës. Foto Bashkim Lleshi gusht 2013 Lugina e përroit të Mashnorit poshtë fshatit Xibër Murrizë. Foto Bashkim Lleshi 31 gusht 2013 së Përgjithëshme të Rrugëve. Më qershor të vi- Klosin sikur kjo rrugë po bëhët për të lidhur tit 2004 u miratua dhe në Këshillin Kombëtar Dibrën me Klosin e jo me Tiranën e Durrësin. Karoshi, Gazeta “Rruga e Arbërit” gusht 2013) dhe Ulsi Manja : Gjithçka po ecën sipas pa- nga premtim në realitet” dhe artikulli i gaze- të liqejve akullnajore të Balgjajt, të 5 liqene- të Rrugëve. Kështu i gjithë komuniteti dibran Edhe në zgjedhjet e vitit 2013 kryefjala Shmangja më e madhe është ajo ku po hapet rashikimeve. Punimet nisin në janar” (Bujar tarit Bujar Karoshi, “Me Rrugën e Arbërit Di- ve të Shtrugës, liqenet e Bataçeve të Kacnisë mendoi se u hap drita jeshile që edhe Dibra e premtimeve para elektoratit dibran, të dy Tuneli i Qaf Buallit e cila është trajtuar që Karoshi shtator 2015) bra kthehet në kopshtin e Tiranës” (Edi Rama, etj. si dhe florën dhe faunën shumë të pasur të të bëhej me rrugën që i takonte për t’u lidhur krahëve të politikës, ishte premtimi se do të në vitin 2008 e në vazhdim. (Bashkim Lleshi Më dhjetor 2015 kryeministri Rama takon Bujar Karoshi, nëntor 2017) kësaj zone, etj. me Tiranën. përfundojnë Rrugën e Arbërit. Krahu i majtë 2008, 2013) në Pekin Kryeministrin kinez Li Keqiang dhe Në gazetën e muajit mars 2018 u dha Shuip Marku (Markja) përshkruan, bukuritë Në qershor të vitit 2005 në prag të zgje- që fitoi zgjedhjet premtoi se në vjeshtë do të Gjeologu i vjetër dibran, prof. as. dr.Vesel përsëri deklarohet se do ta ndërtojmë Rrugën njoftimi se “Qeveria firmos kontratën, “Gjoka e masivit malor të Deshatit, 5 liqejt akullnajorë dhjeve parlamentare, ish kryeministri Nano fillojnë punimet, por iku edhe vjeshta e fundi i Hoxha, pasi lexon artikullin e gazetarit Bujar e Arbërit, ndërsa më janar 2016 Rama theksoi Konstruksion” gati të nisë punimet”, si dhe nga të Deshatit, luginën e bukur të lumit Radika, vendosi një tabelë të madhe, afër Gurëve të vitit 2013 ikën edhe vitet 2015 e 2016 dhe në Karoshi të muajit gusht 2013 “Shpëtoni rru- se : “Po e vonojmë firmën për Rrugën e Ar- dibrani Mehmet Dume u botua artikulli “Rru- shpellat e Sharkut e kristaltë të Selenitit në Ma- Skënderbeut në dalje të Bulqizës, ku shënohej rrugën e premtuar nuk u hodh asnjë kazëm. gën e Arbërit”, në Gazetën“Rruga e Arbërit” bërit në interes të publikut”,... “por mandati i ga e Arbërit i bashkon shqiptarët”. (Mehmet vrovë e Kosovrast, fshatrat turistikë të Gajres, se filluan punimet për ndërtimin e Rrugës së Bile Qeveria e sotme për t’i dhënë gjoja rënd- shkruan, “...Standarti i Rrugës së Arbërit është qeverisjes po të mbaron zoti Rama, po rrugën Dume, mars 2018) Galiçnikut e Kiçinicës, objektet historike të Arbërit dhe filluan gërmimet me një buldozier ësi të veçantë kësaj rruge shpiku edhe një mi- në rrezik...” Ky është sinjal alarmi…”( Vesel kujt po ia len, publikut?!” (Bujar Karoshi dhje- Në gazetën Rruga e Arbërit nëntor 2018 qytetit të Dibrës e rrethinave, Kishat e Shën të madh, pa u hartuar dhe miratuar projekti ratim Ligji të veçantë në paralament, kur nuk Në foto: Bashkim Lleshi, duke mbajtur referimin. Hoxha shtator 2013) tor 2015, janar2016) botohet artikulli i deputetes Almira Xhembulla Mërisë e Shën Jovan Preteça, Manastiret Bigor- teknik për segmentin Dalje e Bulqizës-Ura e ishte nevojë ligjore, i cili nuk u zbatua. Në intervistën që i ka dhënë inxhinieri sh- Në gazetën Ruga e Arbërit të dhjetorit “Ja ku po punohet në Rrugën e Arbërit” ku ski e Shën Gjergji fitimtari, Ura e Kaprollit, etj. Çerenecit, ku sipas studimit të Fizibilitetit rru- Më 9 nëntor 2012 një grup i TV Di- qiptar Shefki Aliti, korespondentit të gazetës 2015, gazetari Bujar Karoshi citon dekleratat jepen detaje të vazhdimit të punimeve në Grehans Uka në intervistën dhënë gazeta- ga duhet të hapej në krahun tjetër të luginës do të marrin ato me ndërtimin e Rrugës së Ar- maj të vitit 2008 u botua në gazetën “Rruga e bra i përbërë nga drejtori Afrim Lela, ba- “Rruga e Arbërit” Bujar Karoshi, në shtator të e kryeministrit Rama, kryeparlamentarit Meta, tunelet afër Urës së Vashes dhe tunelin e rit Bujar Karoshi tregon disa nga destinacionet nga Draguni në Fushë Bulqizë. Menjëherë pas bërit.” (Agim Shenjatari mars 2007) Arbërit” artikulli: “Pse lejohet të bëhen ndryshi- shkëpunëtori i tij Naim Lleshi dhe gazetarë vitit 2013, tërheq vemendjen se, Rruga e Ar- të mininistrave Haxhinasto, Cani e Ahmetaj Murrizit dhe të punës që po kryhen në urat e e turizmit malor në zonën e Peshkopisë që zgjedhjeve punimet u ndërprenë dhe me gji- Të shqetësuar nga vonesa për fillimin e me të aksit të rrugës së miratuar në studimin e operatorë kryen një eskursion në aksin e bërit po ndërtohet larg standarteve europiane. dhe deputetëve Spahiu e Manaj nga janari e Vashës, të Shupenzës e Gjoricës, për të cilat mund të vizitohen nga turistë vendas e të huaj, thë premtimet edhe të krahut që fitoi zgjedhjet punës për ndërtimin e rrugës, Shoqata “LID” e e fizibilitetit në dëm të cilësisë së saj”. (Ba- Rrugës së Arbërit nga Dibra, Bulqiza, Ura e Ai thekson se : “... Kjo nuk është një autostra- deri në dhjetor 2015 duke deklaruar nga muaji raportoi edhe në Kuvendin Popullor. (Almira duke përshkruar edhe disa nga guidat malore se do të fillohej menjëherë nga projekti i zba- mbështetur edhe nga shoqatat e tjera dibrane, shkim Lleshi maj 2008) Artikullin e mësipërm Vashës, Qaf Murriza deri në Zall Dajt e Ti- dë që lidh dy shtete e më tej por një rrugë në muaj se : “... jemi në negociata, se do të Xhembulla nëntor 2018) në drejtim të Gramës e Radomirës, organizi- timit e ndërtimi i rrugës, u deshën edhe dy vite më 7 maj 2007 organizoi Kuvendin Tekniko e botuan edhe dy organe të tjera shtypi, “Zëri i ranë. Në zonën ë Zall Dajtit u takuan edhe me lokale” (Shefki Aliti, shtator 2013) fillojmë në qershor, në shtator apo në fund të Po në këtë gazetë gjeologu dibran Vesel min e raftingjeve në lumin e Drinit të zi, etj. të tjera të planifikohej e miratohej projekti Shkencor për Rrugën e Arbërit. Në këtë ku- Popullit” dhe “Ekonomia” dhe më korrik 2008 përfaqësuesit e LID dhe ND, Bashkim Lleshi Meqënëse hapja e tunelit të Qaf Buallit vitit e janar, erdhi dhe fundi i vitit dhe depu- Hoxha boton artikullin “Ndërtimi i Rrugës Ar- Rruzhdi Bitri në reportazhin “Prapë na çeli teknik i segmentit Bulqizë-Ura e Cerenecit më vend referuan me nivel të lartë shkencor stu- në gazetën “Ekonomia” u paraqitën edhe pro- e Bujar Karoshi. Ata përgatitën një emision dhe fillimi i punimeve në objektet e tjera u tetët dibranë përgjigjen se nuk kemi informa- ras-Lurë domsdoshmëri për zhvillimin e turiz- Grama” përshkruan bukuritë e bjeshkës së 2007. djues dibranë e jo dibranë si : “Rruga e Arbërit, pozimet për të mos bërë ndryshime për pjesën televiziv qe e dhanë disa herë në TV Dibra. ndërprenë për një kohë të gjatë, drejtuesit cion, kur të informohemi do t’ju njoftojmë, mit dhe kërkimin e mineraleve” ku shtrohet si Gramës e të Zonjave ku kanë jetuar zonjat ili- Një shtytje të mëtejshme për njohjen dhe rruga kryesore e vendit, krahas Rrugës Egnatia e rrugës në luginën e Vajkalit, hyrjen e Tunelit e dy shoqatave të “Lidhjes së Intelektualëve por edhe viti të dashur deputetë mbaroi, filloi domsdoshmëri për zhvillimin e zonës, ndërt- re, romake e kastriotët, dhe gjeomonumentet leverdinë e hapjes së kësaj rruge ka dhënë që në lashtësi” (Valter Shtylla), “Studim për të Qaf Buallit nga Bulqiza dhe Urën e Vashës, Dibranë” dhe “Nismës Dibrane”, në mars të dhe 2016-ta dhe fillimi i punimeve për rrugën imin e rrugës. (Vesel Hoxha, nëntor 2018) e kësaj zone të studjuara nga gjeologu i apa- krijimi i Shoqatës “Lidhja e Intelektualëve Di- mundësinë e ndërtimit të Rrugës së Arbërit” duke j’u përmbajtur asaj që ishte shkruar e mi- vitit 2014, i dërgojnë një relacion Ministrit të nuk po duket.” (Bujar Karoshi dhjetor 2015) Në gazetën Rruga e Arbërit shkurt 2019 sionuar dibran profesor Vesel Hoxha. branë” dhe organi botues i saj me emrin “Rru- (Përmbledhje e studimit të fizibilitetit) nga stu- ratuar në Studimin e Fizibilitetit. (Bashkim Lle- Transportit e Infrastrukturës dhe 6 deputetëve Në gazetën Rruga e Arbërit më janar 2016 njoftohet se në Rrugën e Arbërit janë kryer Tafë Ameti, në intervistën dhënë gazetarit ga e Arbërit” në maj të vitit 2006. Që në nu- djoja “Infratransprojekt Ltd ” (Faruk Kaba, etj.) shi 29 korrik 2008). të Dibrës, ku propozojnë : “ ...që për objektet shkruhet se Peticioni i nisur online që në deri tani 30 % e volumit të punimeve, ku pu- Bujar Karoshi tregon për bukuritë e Rekës së mrin e parë të kësaj gazete u ri botua artikul- “Rruga e Arbërit në teritorin e Maqedonisë Di- Për t’u dalë përpara këtyre shqetësimeve e rëndësishme të kësaj rruge si, tunelet e Qaf mars të vitit 2013 po përhapet edhe në me- nohet në dy shpatet e lumit Mat poshtë Urës Epërme dhe për prezantimin e veshjeve tra- li i prefektit të Dibrës Xhafer Seiti, “Rruga e bër-Gostivar-Tetovë-Shkup” (Shefki Aliti), “Pa- më nëntor 2008 u botua libri “Gjeologjia e Buallit e Qaf Murrizës dhe Urën e Vashës, diat e tjera sociale. Gëzim Alpion pedagog së Vashës për hapjen e tuneleve 4 e 6, beto- dicionale, të traditave, zakoneve, lojrave po- Arbërit integron jo vetëm Dibrën”, marrë nga suritë minerale të rajonit të Dibrës që mund të Rrugës së Arbërit” ku paraqitet në mënyrë të të rishikohen e përmirësohen projektet e në Universitetin e Birmingamit, nismëtari i nimin e tunelit 5 dhe ndërtimi i këmbëve të gazeta “Shqip” ku shtrohet si domosdoshmëri pullore, folklorit e ushqimeve tradicionale të vihen në qarkullim me ndërtimin e Rrugës së përmbledhur, historikisht, kontributi i gjithë zbatimit, duke bërë edhe krahasimet me peticionit thekson për gazetën : “Përveç 2000 ndërtimi i kësaj rruge që me të drejtë zoti Seiti Urës së Vashës. Në Zonën e Shupenzës dhe Rekës. Arbërit” (Vesel Hoxha, etj.) “Pasuritë minerale intelektualëve e studjuesve dibranë e jo di- projektet e hartuara...” (Nuri Abdiu, Bujar thekson se : “Integron jo vetëm Dibrën”. (Xha- nënshkrimeve me formularë, nisma jonë tani Gjoricës janë në përfundim Urat e Shupenzës Metush Skeja në reportazhin “Pesë kurio- të rrethit të Matit që do të vihen në lëvizje branë për Rrugën e Arbërit dhe jepet Studimi i Karoshi, 2014) ka edhe mbi 8000 përkrahës online”. Grupi dhe Gjoricës dhe vazhdon traseja në mes të dy zitete rreth Kalasë së Dodës” shkruan se Ko- fer Seiti maj 2006) për ekonominë e tregut me ndërtimin e Rru- plotë i pjesës gjeologo-teknike të paraqitur në Në këtë numër të Gazetës “Rruga e Ar- Për çudi, në fillim të tetorit të vitit 2014, lobues i këtij peticioni në tryezën e rrumbulla- urave mbi pritën e Zallit të Gjoricës. rabi është për turizëm duke filluar nga pylli gës së Arbërit” (Agim Shenjatari) dhe “Rruga e Studimin e Fizibilitetit të kësaj rruge. (Bashkim menjëherë pas vizitës së Kryeministrit Rama kët të organizuar në Tiranë në maj 2014 arriti Kontributin më të madh për për informi- me mështekna në Ploshtan e Rafshi i Sorokolit bërit”, Shaqir Skarra, boton artikullin “Rruga Arbërit-Premisë për zhvillimin e turizmit” (Ba- Lleshi nëntor 2008) Ky libër ju dërgua të gji- e Arbërit, përmasa kombëtare e munguar” në Kinë më 11 shtator, kur u dha sihariqi se të bashkojë një gjysëm dyzine parlamentarësh min e qytetarëve se ç’po bëhet me Rrugën e deri tek shpella e Ago Ymerit e Kepi i Stogit. shhkim Lleshi, Avni Dibra), të cilat u botuan thë personave përgjegjës në organet drejtuese Rruga e Arbërit do jepej me konçension dhe të cilët nuk janë bërë asnjëherë bashkë për të Arbërit e ka dhënë gazeta “Rruga e Arbërit”. (Agim Totraku, Shuip Marku (Markja),Grehans (Shaqir Skarra maj 2006) ndërsa Bujar Karoshi në gazetën “Rruga e Arbërit”. shtetërore për të patur parasysh se ç’farë është boton artikullin “ Një e vërtetë mes shumë të për objektet që nuk ishin filluar u sugjerua ngritur zërin në Kuvend për Rrugën e Arbërit. Në maj të këtij viti mbushen 13 vite të boti- Uka, Rruzhdi Bitri,Tafë Ahmeti, Metush Skeja, Konkluzionet e kësaj konference me pro- miratuar sidomos për aksin ku kalon kjo rrugë, se duhet të kryhen përmirësime që në fazën (Bujar Karoshi janar 2016) mit të saj. Që në numrin e parë të saj në maj gazeta Rruga e Arbërit nr.7 (123) korrik 2016) vërtetash” ku thekson se “ Rruga e Arbërit nuk pozimin që të fillonte sa më shpejt ndërtimi i për tunelet dhe Urën e Vashës dhe për të mos është vetëm një titull gazete... kjo rrugë është e projektimit, filloi me shpejtësi hapja e tune- Mbështetur në Relacionin e vitit 2014, 2006 e deri më sot, kjo gazetë ka paraqitur me Destinacione të tilla të turizmit malor që kësaj rruge, kryesia e LID nëpërmjet kryetarit lejuar ndryshime sidomos të aksit të rrugës lit të Qaf Buallit në vendin ku nuk duhet të përsëri pas tre vitesh më 20.04.2017 në emër objektivitet punën e kryer për Rrugën e Arbërit, mund të vizitohen nga turistë vendas e të huaj kthyer në personifikim të së ardhmes”. (Bujar të saj Prof. Nuri Abdiu, ia dërgoi Qeverisë, Mi- dhe veprave inxhinierike të rëndësishme (tu- Karoshi maj 2006) vazhdonte hapja e tij duke shënuar edhe një të kryesisë së LID e ND me nënshkrimin e nëpërmjet bashkëpunëtorëve të saj dhe botue- mund të organizohen edhe në zona të tjera të nistrisë së Ndërtimit dhe Drejtorisë së Përgjit- nele e ura) në dëm të cilësisë së saj. njollë tjetër të zezë që ka prishur cilësinë e kryetarëve Edlira Haxhiymeri e Bujar Karoshi sit të palodhur të kësaj gazete Bujar Karoshi. Për të prishur heshtjen e qeveritarëve që A. Lela,B.Lleshi, B. Karoshi e N. Lleshi në luginën e Dibrës si : Në zonën e Bulqizës, Zerqanit e hëshme të Rrugëve. Nga viti 2008 e në vazhdim janë të njohura kësaj rruge. u dërgohet përsëri Relacion Ministrisë dhe Au- Gazeta “Rruga e Arbërit” në 13 vitet e botimit, kishin premtuar se me të fituar zgjedhjet do Dajtit më 9 nëntor 2012 Martaneshit deri në Bakgjaj e Kaptinë, liqejve Për shoqatën “Lidhja e Intelektualëve di- përpjekjet e Shoqatës “Lidhja e Intelektualëve Në dhjetor të vitit 2014 në gazetën “Rruga toritetit të Rrugëve duke theksuar se ne vazh- nëpërmjet shkrimeve të bashkëpunëtorëve të të Balgjajt dhe Komavecit, në zonën e Grykës të fillonte rruga, në numrin e dytë të kësaj branë dhe gazetën e saj “Rruga e Arbërit” vitet Dibranë” ku nëpërmjet gazetës “Rruga e Ar- e Arbërit” u botua artikulli : “Urojmë që fatin e dojmë t’i qëndrojmë propozimit për rishikimin saj ka propoganduar vlerat e mëdha turistike së Vogël, Katër Grykëve, Luznisë e Muhurrit, gazete u botua artikulli: “Pushtetarë dhe opo- 2006 e 2007 u kthyen në vite sensibilizimi për bërit” ka ngritur vazhdimisht shqetësimet se Tunelit të Qafë Buallit të mos e pësojë Tuneli e projekteve të zbatimit të rrugës nga Ura e që ka rajoni i Dibrës nga Bulqiza e Zerqani, në në zonën e Arrasit, Dardhës e Reçit për t’u zitarë, edhe sa kohë do të vazhdoni të mos rrugën e Arbërit jo më për komunitetin dibran rruga po vazhdon të ndërtohet jashtë standar- i Qafë Murrizës”(Bashkim Lleshi dhjetor 2014) Vashës deri në Zall Dajt, dhe propozojnë që : Dibër të Madhe, Maqellarë e Peshkopi, Grykë ngjitur në drejtim të Gur Lurës e liqejve të Lurës e mbani premtimin e dhënë për ndërtimin por më shumë për qeveritarët e pushtetarët e teve të kohës. e Rrugës së re të Dibrës, Rrugës së Arbërit” Ku shkruhet se : “ ...Nuk ka arësye gjeotek- 1. Të ribëhet projekti i Urës së Vashës që të Vogël e Katër Grykët me liqejt e Bukur të nga lugina e bukur e madhështore e Setës, apo këtij vendi, për ato që premtonin se do të fil- Në korrik të vitit 2009 filloi puna për ?.(Bashkim Lleshi qershor 2006) Në numrin 3 nike e hidrogjeologjike për të ngritur lartësinë të kalojë në luginën më të ngushtë të lumit të Kacnisë dhe Allamanit, në Luzni e Muhurr, nga Lan Lura, ose Zall Reçi nëpërmjet luginës lojmë menjëherë punën për ndërtimin e kësaj ndërtimin e segmentit Bulqizë-Ura e Vashës. të kësaj gazete përsëri shkruan prefekti Seiti : rruge, para zgjedhjeve, por që menjëherë pas e tunelit të Murrizës nga 800-850m. në 950m. Matit, mbi Urën e vjetër të Vashës. Kastriot, Çidhën, Sllovë, Radomirë e Korab, së bukur të lumit Molla e Lurës deri tek liqejt, “Rruga e Arbërit do ndërtohet por kam dës- Në intervistën që ka marrë gazetari Bujar Ka- mbi nivelin e detit, rrjedhimisht shkurtimin e 2. Të mos ngrihet niveli i Tunelit të Mur- Reç e Dardhë dhe deri në Lurën e bukur malo- etj. Në këto guida vizitorët do të njihen me zgjedhjeve harronin se çfarë kishin premtuar. roshi në shkurt të vitit 2009 në studion “Infra- hirë t’a ndërtojë qeveria që përfaqësoj” . (Xha- Pas gjithë këtyre përpjekjeve u arrit që në vitin gjatësisë së tij nga 3000 deri 3500ml. të pa- rizës mbi 850 m nga ana e Tiranës, rrrjedhimi- re me liqejt e saj mahnitës. bukuritë e natyrës së Dibrës, njohjes me gje- fer Seiti korrik 2006) Ndërsa në numrat 4 e transprojekt Ltd” thuhet : “… Me një tunel në rashikuar, në 2400ml. duke prishur cilësinë e sht gjatësia të jetë mbi 3000 m. dhe të ndërt- Bashkëpunëtorë të tjerë të gazetës “Rruga omonumentet, hidromonumentet e biomonu- 2007 të fillojnë projektet e zbatimit të kësaj Qafën e Buallit 847m. ajo del në luginën e 6 të saj shkruhen artikujt : “Rruga e Arbërit, rruge dhe në tetor 2007 u zhvillua tenderi për rrugës.” ohet me dy gryka tunelesh për të përmirësuar e Arbërit si : Gazmend Kërkuti, Shuip Markja e mentet (Perikli Qirjazi, Skendër Sala 2006) rrugë kryesore e vendit krahas rrugës Egnatia Planit të Bardhë duke vazhduar deri tek Ura Më 16 dhjetor 2014 në Tiranë u nënshkrua standartin e rrugës. Në vartësi të këtyre dy ve- Tafë Ameti, Abdurahim Ashiku, Shaqir Skara, Përveç këtyre bukurive, qarku i Dibrës nga ndërtimin e segmentit Bulqizë-Ura e Çerenec- e Vashës…” (Bujar Karoshi shkurt 2009) Në që në lashtësi”, (Bashkim Lleshi gusht 2006) it. në parim Memorandumi i Bashkëpunimit mi- prave kryesore të bëhen projektet e zbatimit të Hysen Likdisha, Hysen Uka, Agron Totraku, Qafa e Murrizës deri në Kala të Dodës në kufi dhe “Rruga e Arbrit i shërben edhe zhvillimit vazhdim jo vetëm se nuk u zbatua asnjë afat dis Qeverisë Shqiptare dhe asaj Kineze, ku trasesë nga Ura e Vashës në Zall Dajt. Selman Mziu, Vesel Hoxha, Rruzhdi Bitri, Me- me Kukësin është pëllëmbë e histori, në çdo Gazeta “Rruga e Arbërit” në numrin e saj për ndërtimin e këtij segmenti por për tunelin të turizmit malor dhe njohjes së mëtejshme të të parë të vitit 2008 jep sihariqin për fillimin H.Uka,D.Osmani,B.Lleshi e M.Riçku më 31.8.2013 në Banka Kineze “Eksim Bank” do të financojë 3. Të rishikohet traseja e rrugës nga Bul- tush Skeja, Grehans Uka, etj, etj. në shkrimet vend do të ndeshësh një ngjarje të hershme historisë”. (Bashkim Lleshi tetor 2006) e Qaf Buallit filluan diskutimet në se duhet ha- Qafën e Murrizës më 31 gusht 2013 disa projekte në vendin tonë, e në rradhë të qiza deri tek Ura e Cerenecit në drejtim të e inervistat e tyre kanë folur edhe për buku- ose të vonshme historike. Rruga e Arbërit do të e punës për ndërtimin e Rrugës së Arbërit pur apo jo dhe më në fund ai nga 850m në stu- Në shkurt 2007 në gazetën “Rruga e Ar- nëpërmjet redaktorit të saj Bujar Karoshi, këtij parë projektin për përfundimin e Rrugës së Ar- përmirësimit të standarteve të saj, aty ku ka ritë e natyrës së Dibrës, për liqejtë e bukur e bëjë që të njihet historia e herëshme dhe e re bërit” u botua artikulli i diplomatit Abdi Baleta dimin e fizibilitetit e 847m në projektin teknik Më 31 gusht të vitit 2013 një grup pune bërit. Më së fundi filloi të ngjallet shpresa, që shmangje nga aksi i miratuar në Studimin e Fi- mahnitës malorë të Lurës, Balgjajt, Allamanit, e këtyre trojeve duke u bërë të vizitueshme jo djali të ri të papërtueshëm e të talentuar dibran, të zbatimit u reduktua në 460m. Edhe vazhdi- “Sali Hapi dy arteret koronare të Shqipërisë” një nga nismëtarët e parë të kësaj rruge. Por i shoqatave “Lidhja e Intelektualëve Dibranë” edhe rruga e shumë përfolur e Dibrës, Rruga e zibilitetit. ( Edlira Haxhiymeri e Bujar Karoshi, Bulqizës e Gramës, për burimet e freskëta vetëm për dibranët por edhe për vizitorët tjerë marrë nga gazeta “Rimëkëmbja” ku përs- çudia e madhe është se punimet për rrugën fil- dhe “Nisma Dibrane” i përbërë nga Bashkim Arbërit të vihet në rrugën e zgjidhjes. Por nuk prill 2014) të Bulqizës, Okshtunit, Zerqanit, Tuçepit, të vendit dhe të huaj. hkruan rëndësinë shumë të madhe që kanë luan aty ku Fatos Nano preu shiritin në vitin Lleshi, Musa Riçku, Demir Osmani, Bujar vonoi shumë dhe kjo shpresë u venit në vitin Në gazetën Rruga e Arbërit janar 2017 Kovashicës, Delgjurrës, Selishtës, Luznisë e Me këtë histori lexuesit janë njohur për Shqipërinë ndërtimi i këtyre dy akseve 2005, në dalje të Bulqizës, në rrugën ekzistue- Karoshi, Hysen Uka, Afrim Karoshi e Kujtim 2015. Për të ringjallur shpresat e dibranëve, gazetari Bujar Karoshi boton artikullin “Para Muhurrit, Ilnicës, Rabdishtit, Cerjanit, Gramës nëpërmjet shkrimeve në gazetën “Rruga e Ar- rrugore. (Abdi Baleta shkurt 2007), gjeologu i se, në një kohë që aksi i rrugës sipas Studimit të Buci, kryen vrojtime nga Ura e Vashës deri në gjoja për t’i kushtuar një rëndësi të veçantë zgjedhjeve nisin punimet ” (Bujar Karoshi, e Radomirës, për gjurrat e Mazhicës, Lishanit bërit” dhe librave të shumë studjuesve e hi- pasionuar dibran Vesel Hoxha boton artikullin Fizibilitetit duhet të kalonte në krahun tjetër të Tiranë dhe konstatuan se: “Gjatë gjithë aksit ndërtimit të kësaj rruge u hoq dorë nga rruga e janar 2017), por u desh që ky lajm të bëhet e Muhurrit, për burimet e Reçit e Dardhës, Sl- storianëve dibranë, etj. si : Adem Bunguri, Ali “ Rruga e Arbërit, rruga e zhvillimit të Shqi- luginës, në një kohë që projektin e zbatimit e që përshkon Rruga e Arbërit, pothuajse vetëm njohur ligjore e tenderimit, duke miratuar një realitet vetëm nga fillimi i vitit 2018. lovës, Gramës e Radomirës, për Veleshicën, Hoxha, Iljaz Kaca, Munir Shehu, Moisi Murra, përisë lindore” ku përshkruan me hollësi për ka hartuar po ajo studio që ka kryer Studimin e traseja e hapur nga Tuneli i shkurtër në afërsi Ligj të veçantë në Parlament më 16 prill 2015, Në gazetën Rruga e Arbërit gusht 2017 Setën e Mollën e Lurës, etj. Qeram Lleshi, Hysen Repa, Selman Mziu, Aziz lexuesit e gazetës Rruga e Arbërit, pasuritë e Fizibilitetit dhe në vend që ti përmbahet aksit të të Zall Dajtit deri tek ish Uzina e Artilerisë në për dhënjen e kësaj rruge me konçension. njoftimi se Qeveria shpall tenderin për Në korrik të vitit 2016 gazeta Rruga e Ar- Keta, Destan Rama, Kristo Zharkalli, etj. (Adem njohura nëntokësore e mbitokësore të kësaj miratuar ose të bëjë përmirësime të mëtejshme afërsi të Urës së vjetër të Brarit dhe një pjesë Në shtator 2015 në artikullin e Bujar Karoshit dhënjen me koncension të Rrugës së Arbërit. bërit pjesën më të madhe të shkrimeve të saj ia Bunguri 2010, Ali Hoxha 2014, Iljaz Kaca treve që do të vihen në lëvizje me ndërtimin e në projektin e zbatimit, harton një projekt teknik e trasesë në luginën e Planit të Bardhë e mbi “Vihet në dyshim financimi kinez për Rrugën (Bujar Karoshi, gusht 2017) kushton propogandimit të bukurive natyrore 2003, Munir Shehu 2010, Moisi Murra 2003, kësaj rruge. (Vesel Hoxha shkurt 2007), ndërsa që është rikonstruksion i rrugës ekzistuese, me Urën e Vashës, mund të quhen trase të Rru- e Arbrit” thuhet : “Të deleguar të firmave kine- Më 10 nëntor 2017 prezantohet nga Qeve- të trevës së Dibrës për zhvillimin e mëtejshëm Qeram Lleshi 2003, Hysen Repa 2014, Selman gjeologu i vjetër matjan Agim Shenjatari në shumë pak përmirësime, me gërmimë të mëd- Pamje e Qafë Buallit.Në VL të Dampës pozicioni ku gës së Arbërit, ndërsa në pjesët e tjera kemi ze në Shqipëri deklarojnë tërheqjen e “Exim ria projekti i pjesës së mbetur të Rrugës së Ar- të turizmit malor në këtë krahinë me bukuri të Mziu 2011, Aziz Keta 2018, Destan Rama mars 2007 informon lexuesit për “ Pasuritë ha, etj. që nuk i përgjigjet standarteve të kohës duhet të fillonte hapja e tunelit. Foto Bashkim Lleshi ose rikonstruksion të rrugës ekzistuese ose sh- Bank” por “China State Construction” vazh- bërit dhe u botua në gazetën Rruga e Arbërit, rralla natyrore por të harruar nga pushteti. 2014, Kristo Zharkalli 2011) minerale të rrethit të Matit dhe zhvillimin që për rrugët. Të shqetësuar nga këto veprime në nëntor 2006 mangje nga aksi i Rrugës së Arbërit.” (Bujar don negocimin. Deputetët Përparim Spahiu fjala e kryeministrit Rama, “Rruga e Arbërit Agim Totraku përshkruan bukuritë e rralla (vijon në faqen 6) 6 - Nëntor-Nëntor D- Dhjetorhjetor 2019 2019 nr. 163
Me përmirësimin dhe ndërtimin e rrugëve të reja lidhëse me aksin kryesor të Rrugës së Arbërit do t’i jepet një hop zhvillimit të mëtejshëm jo vetëm ekonomisë, por dhe zhvillimit tëturizmit historik e malor të kësaj treve. speciale
Zhvillimi i kësaj konference do të na njohë jo vetëm me pasuritë nëntokësore e mbitokësore dhe bukuritë natyrore e historinë Eskursion në Rrugën e Arbërit e këtij qarku, por edhe me gjendjen e rrugëve lidhëse me aksin kryesor të Rrugës së Arbërit, (vijon nga faqja 5) duke shtruar detyrën para organeve qëndrore e vendore të pushtetit, për akordimin e fondeve Më 20 prill në mëngjes u nisëm nga Tira- të nevojshme për përmirësimin, mirëmbajtjen na me një autobuz 20 vendësh për eskursionin e hapjen e ndonjë segmenti të ri rruge, ç’ka do Klos-Ura e Vashës-Plani i Bardhë-Tuneli i Bul- t’i shërbejë zhvillimit të mëtejshëm ekonomik qizës dhe Ura e Shupenzës-Gjoricë-Ura e Dri- e kulturor të kësaj treve. nit për t’u njohur me punimet që po kryhen në Rrugën e Arbërit nga kompania “Gjoka”. Grum- referimet 00 bullimi dhe nisja u bë më ora 7 të mëngjesit Abdi Baleta “Sali Hapi dy arteret koronare të Shqipërisë” Gazeta “Rruga nga qendra e Tiranës. Në këtë eskursion përveç e Arbërit” shkurt 2007 Abdurahim Ashiku “Natyra dibrane, “guaska” që mban perlën e bukurisë anëtarëve të kryesisë së LID, Latif Miha, Enver shqiptare” Gazeta “Rruga e Arbërit” nr.3(131) mars 2017 Hysa, Bashkim Lleshi, Miranda Goleci, Demir Adem Bunguri “Prehistoria e Dibrës” Tiranë 2010 Osmani e Shaqir Skarra, muarën pjesë edhe Adi Darsi “Për në Petralbë, një rrugë drejt historisë” Gazeta “Rruga e Arbërit” nr.3(131) mars 2017 aktivistët, Ana Lleshi, Agim Kasa, Bujar Karo- Agim Shenjatari ”Pasuritë minerale të rrethit të Matit që vihen në lëvizje shi, Besa Uka, Bukurije Cami, Dëfrim Metha- për ekonominë e tregut me ndërtimin e Rrugës së Arbërit” Kuvendi tekniko-shkencor për Rrugën e Arbërit“ maj 2007 sani, Hajredin Toca, Hysen Uka, Irfan Zebi, Agim Totraku “Liqenet e Balgjajt , bukuria e heshtur”, gazeta Rruga e Islam Uka, Kamber Farruku, Mehdi Dema, Arbërit nr.7 (123) korrik 2016). Osman Miha, Osman Vladi, Qamil Sula, Rah- Ali Hoxha “Kjo përmendore na kujton se të parët tanë këtë truall e kanë mbrojtur me gjakun dhe jetën e tyre.” Gazeta Rruga e Arbërit nr. 11 man Dapi, Selami Nazifi, Shehat Cami, Vesel (103) Tiranë nëntor 2014 Hoxha, Zabit Lleshi, Zaim Elezi, Ymer Saraçi Azis Keta “Rruga e Arbërit, Dëshmitë historike nga Tirana në Bulqizë” etj. Më ora 930 arritëm në Klos ku biznesmeni G.“Rruga e Arbërit” nr.11 (151) 2018 Foto e Eskursionistëve të Rrugës së Arbërit mbi fshatin Fshat të Klosit Iljaz Kaca “Rrugët e vjetra të Dibrës” Tiranë 2003 Irfan Zebi kishte porositur mëngjesin për të gji- Bashkim Lleshi “Rruga e Arbërit i shërben edhe zhvillimit më të shpejtë thë eskursionistët. Pas një mëngjesi shumë të dreke shumë gazmore u nisëm për në Tiranë. përshëndeti Bashkim Lleshi. Në përmjet këtij të turizmit malor dhe njohjes së mëtejshme të historisë” Gazeta këndëshëm në Klos u nisëm për tek aksi i rrugës “Rruga e Arbërit” nr.6 tetor 2006 Të gjithë eskursionistët që ishin në autobuz eskursioni shumë të bukur u njohëm me rit- Bashkim Lleshi “Rruga e Arbërit i shërben edhe zhvillimit më të shpejtë së Arbërit mbi fshatin Fshat ku vizituam tunelet u ndaluan në një lokal tek Ura e Skurajve, met e punimeve të kësaj rrugedhe na u krijua të turizmit malor dhe njohjes së mëtejshme të historisë” Gazeta dhe Urën që po ndërtohej poshtë Urës së vjetër për një kafe të ofruar nga Bashkim Lleshi me bindja se Rruga e Arbërit do të përfundojë si- Rruga e Arbërit nr.6 tetor 2006 Bashkim Lleshi, Avni Dibra “Rruga e Arbërit premisë për zhvillimin e të Vashës. vajzën e tij Ana që mori pjesë në këtë eskur- pas parashkimit dhe premtimit të Kompanisë turizmit“ Inxhinieri i Kantierit të Ndërtimit na foli për sion shumë të bukur. “Gjoka”, brenda 6 mujorit të parë të vitit 2021. Kuvendi tekniko-shkencor për Rrugën e Arbërit“ maj 2007 ecurinë e punimeve të tuneleve dhe Urës së Bashkim Lleshi “Gjeologjia e Rrugës së Arbërit“ libër Tiranë 2008 Më 27 prill u zhvillua eskursioni i dytë Kështu edhe dy vite na ndajnë nga realizi- Bashkim Lleshi “Pse lejohet të bëhen ndryshime të aksit të rrugës së Vashës mbi lumin Mat. Kishte përfunduar hapja për t’u njohur me punimet e Rrugës së Ar- mi i ëndrrës gati 30 vjeçare të dibranëve për miratuar në studimin e fizibilitetit në dëm të cilësisë së saj”. Gazeta e tuneleve 4, 5 e 6 , vazhdonte betonimi i tune- bërit në segmentin Tiranë-Ura Brarit-Brar-Zall përfundimin e Rrugës së Arbërit. Por në Qar- Rruga e Arbërit maj 2008, Gazeta Ekonomia korrik 2008 lit 4 dhe puna për ngritjen e këmbëve të betonit Bashkim Lleshi “Pushtetarë dhe opozitarë, edhe sa kohë do të vazhdoni Dajt-Shpal-Hyrja e Tunelit të Murrizës. Në kun e Dibrës janë në gjendje shumë të keqe, të mos e mbani premtimin e dhënë për ndërtimin e Rrugës së re të në Urën e Vashës. këtë eskursion përveç anëtarëve e kryesisë së ose në disa vende mungojnë, rrugët lidhëse Dibrës, Rrugës së Arbërit”? Gazeta “Rruga e Arbërit” qershor 2006 LID, Musa Riçku, Bashkim Lleshi, Enver Hysa, me aksin kryesor të kësaj rruge. Në rrugët e Bashkim Lleshi “Macukulli fshati i historisë së vjetër dhe investimeve të reja” G.“Rruga e Arbërit” prill 2011 Nazmi Koçi, Shpëtim Cami, Demir Osmani e brendëshme të Dibrës e Matit ka vite që nuk Bashkim Lleshi “Urojmë që fatin e Tunelit të Qafë Buallit të mos e pësojë Shaqir Skarra, megjithëse koha ishte me shi është vënë dorë. Ato kanë nevojë për përm- Tuneli i Qafë Murrizës”dhjetor 2014 muarën pjesë edhe shumë aktivistë të vjetër irësime e mirëmbajtje dhe në disa zona, si në Bashkim Lleshi “Rruga e Arbërit do ti shërbejë njohjes së mëtejshme të historisë” G.“Rruga e Arbërit” mars 2017 e të rinj dibranë e matjanë si: Ali Selita, Aziz Martanesh e Macukull, Grykë të Vogël, Gollo- Bashkim Lleshi “Ruga e Arbërit i shërben edhe zhvillimit të mëtejshëm Keta, Artur Buci, Bukurije Cami, Esat Skarra, bordë e Katër Grykët, në Lurë, Reç, Dardhë e të turizmit malor”G.Rr.Arbërit”prill 2017 Bujar Karoshi “Një e vërtetë mes shumë të vërtetash” Gazeta “Rruga e Mentor Deda, Flutura Osmani, Halil Robi, Kala të Dodës duhet edhe ndonjë shtesë rruge Arbërit” maj 2006 Ilmi Cani, Ilmi Dervishi, Ismail Hysa, Jahe Sel- e re, ç’ka do t’i jepte një shtytje të mëtejshme Bujar Karoshi “Shpëtoni Rrugën e Arbërit” Gazeta Rruga e Arbërit gusht mani, Kamber Farruku, Lavdërim Shehu, Men- zhvillimit ekonomik të këtij qarku me pasuri të 2014 Bujar Karoshi “Vihet në dyshim financimi kinez për Rrugën e Arbrit, tor Deda, Mirela Cami, Naim Karaj, Nehat shumta nëntokësore e mbitokësore, me pasu- Gazeta Rruga e Arbërit shtator 2015 Daci, Osman Vladi, Rakip Dançe, Ramazan ri ujore, pyjore, me bjeshkë e kullota alpine Bujar Karoshi “ 2015: Deklaratat për Rrugën e Arbrit”, Gazeta Rruga e Ceni, Rustem Deva, Sali Bushi, Shahin Lazri, malore, me monumente historike, gjeomonu- Arbërit dhjetor 2015 Bujar Karoshi “Kryeministri: Po vonojmë firmën për Rrugën e Arbrit në Shehat Cami, Shuip Methasani, Vesel Hoxha, mente, hidromonumente e biomonumente, interes të publikut “,Gazeta Rruga e Arbërit janar 2016 Xhafer Martini, Xhelil Gjoni e Ymer Saraçi. me lumej, kanjone, ujvara e liqej akullnajorë Bujar Karoshi “Qeveria shpall tenderin për dhënjen me koncension të 00 Rrugës Arbërit” Gazeta Rruga e Arbërit gusht 2017 Më ora 8 u nisëm nga qendra e Tiranës malorë shumë të bukur të cilat natyra ia ka falë Bujar Karoshi “Me Rrugën e Arbërit Dibra kthehet në kopshtin e Tiranës” dhe përshkuam rrugën e Dibrës deri tek Ura kësaj treve të pasur e me bukuri të rralla të Gazeta Rruga e Arbërit nëntor 2017 e Brarit, pastaj vazhduam rrugën gjatë grykës natyrës, për zhvillimin ekonomik dhe turizmin Destan Rama“Peladhia, një emër që vjen nga legjenda” Gazeta “Rruga e Arbërit” nr.7 (99) korrik 2014 së lumit të Tiranës deri tek tuneli i shkurtër tek historik e malor të kësaj treve të begatë. Edi Rama “Rruga e Arbërit nga premtim në realitet” Gazeta “Rruga e Shkalla e Tujanit ku u ndalëm për foto dhe për Shoqata LID dhe gazeta “Rruga e Arbërit” Arbërit” nëntor 2017 vrojtimin e punimeve të rrugës. ashtu si deri tani do të vazhdojnë të jenë Edlira Haxhiymeri, Bujar Karoshi “Relacion për Rr. e Arbërit” Ministrisë Ndërtimit e DPRrugëve prill 2017 Të gjithë pjesëtarëve të eskursionit i’u në opozitë me çdo qeveri, jo vetëm për Almira Xhembulla “Ja ku po punohet në Rrugën e Arbërit” Gazeta “Rruga shpërndanë nga dy fletë ku shënoheshin pro- përfundimin në kohë e me cilësi të Rrugës e Arbërit” nr.11 (151) nëntor 2018 grami i eskursionit, të dhënat e rrugës sipas Faruk Kaba, etj. “Studim për mundësinë e ndërtimit të Rrugës së Arbërit së Arbërit por edhe për përmirësimin, (Përmbledhje e studimit të fizibilitetit) projektit teknik (largësitë, tunelet, urat) dhe mirëmbajtjen dhe hapjen e ndonjë segmenti Kuvendi tekniko-shkencor për Rrugën e Arbërit“ maj 2007 monumentet historike që mund të vizitohen të ri për t’u lidhur me aksin kryesor të Grehans Uka, Bujar Karoshi: ”Guida malore, ja vendet që mund t’i Pastaj i gjithë grupi u nis në drejtim të Pla- për gjatë rrugës nga Tirana në Bulqizë, Pe- Rrugës së Arbërit, ç’ka do ti jepte një hop të vizitoni” gazeta Rruga e Arbërit nr.7 (123) korrik 2016 nit të Bardhë ku pamë trasenë e kësaj rruge në Hysen Repa -“ 470 vjetori i Betejës së Torviollit“Gazeta Rruga e Arbërit shkopi, Çidhën e deri në Kala të Dodës e Lurë, mëtejshëm jo vetëm zhvillimit ekonomik të nr.6 (98) qershor 2014 këtë luginë dhe tunelin e përfunduar më parë të përgatitura nga Bashkim Lleshi. kësaj zone, nëpërmjet zhvillimit të bujqësisë, Kristo Zharkalli - “Takim me Isa Elez Ndreun”, Gazeta “Rruga e Arbërit” të Qafës së Buallit. Ndalimin e dytë e bëmë në Mars 2011 Pastaj vazhduam rrugën nga Zall Dajti si- blegtorisë, frutkulturës, kërkimit e shfrytëzimit Metush Skeja -”Pesë kurizitete rret Kalasë së Dodës” gazeta Rruga e Urën e Shupenzës mbi zallin e Bulqizës. Aty pas trasesë së re të rrugës për gjatë lumit të Ti- të pasurive nëntokësore e mbitokësore, por Arbërit nr.7 (123) korrik 2016) u takuam dhe me Musa Selamin, drejtuesin e ranës, kaluam në përroin e Selitës së Malit afër edhe zhvillimit të mëtejshëm të turizmit Moisi Murra-“ Mersim Dema, Mbreti i Maleve”, Tiranë 2003 punimeve të kompanisë “Selami” që ka ndërt- Munir Shehu - “Dibra I në vitet 1840-1860”, Tiranë 2010 lagjes Marec dhe u ngjitëm në rrugën dytësore historik e malor. Pasuritë dhe bukuritë e Nuri Abdiu,Bujar Karoshi “Relacion për Rrugën e Arbërit” Ministrisë së uar dy urat mbi zall e Drin dhe segmentin Ura deri tek sheshi i Tunelit të Murrizës. Aty u ta- Qarkut të Dibrës nuk janë pronë, vetëm e Ndërtimit DPRrugëve mars 2014 e Çerenecit-Gjoricë-Majtarë. kuam me inxhinierin e punimeve të Kompa- dibranëve dhe matjanëve, por janë pronë e Perikli Qirjazi, Skënder Sala –“Monumentet e natyrës së Shqipërisë” Pasi vizituam dy urat e betonit të përfund- Tiranë 2006 nisë “Gjoka” Mark Pepkolën i cili na foli për gjithë kombit shqiptar, pasuritë nëntokësore e Qeram Lleshi- “Përshkrime dhe konstatime mbi Sfetigradin nga burime uara dhe trasenë që lidh këto dy ura gjatë ar- ecurinë e punimeve të tunelit. Tuneli kishte mbitokësore të kësaj treve janë pronë e gjithë historike dhe gjurmime në terren” gjinatutës së Zallit nga Gjorica e Epërme në të Sesion shkencor “Skënderbeu dhe Dibra “ faqe 195-214, Dibër mars avancuar rreth 520 m nga krahu i Tiranës dhe shqiptarëve, prandaj organet e larta të shtetit 2003 Poshtëmen, bëmë foto e dhamë intervista për këto ditë kishte filluar puna nga krahu i Xibër duhet t’i kthejnë sytë edhe nga Dibra që asaj Rruzhdi Bitri ”Prapë na çeli Grama” gazeta Rruga e Arbërit nr.7 (123) Tv Bulqizën, të gjithë së bashku u nisëm për të Murrizës. t’i akordohen investimet e nevojshme për korrik 2016) kaluar drekën në një Restorant shumë të bukur Selman Mëziu “Të gjallët grishin gërmadhat”, Gazeta “Rruga e Arbërit” Në kthim të gjithë pjesëmarrësit e eskursio- zhvillimin e mëtejshëm të saj. Mars 2011 pranë pishave matanë Fush Bulqizës të cilën nit bënë një pushim në një lokal në grykën e Shaqir Skarra - “Rruga e Arbërit, përmasa kombëtare e munguar” Gazeta e kishte porositur zv/kryetari i LID, biznesme- Brarit afër ish Repartit Ushtarak ku së bashku “Rruga e Arbërit” maj 2006 ni Latif Miha. Eskursionistët e shtruar në këtë Shefki Aliti “Rruga e Arbërit në teritorin e Maqedonisë.Kuvendi Tekniko- pimë nga një kafe të ofruar nga biznesmeni Shkencor për Rrugën e Arbërit, f. 43-49, Tiranë maj 2007 drekë i përshëndeti në emër të kryesisë së LID Musa Riçku, i cili mbuloi edhe shpenzimet e Shefki Aliti “Inervistë për Gazetën Rruga e Arbërit”, shtator 2013 Bashkim Lleshi. Në këtë drekë përshëndetën transportit të gjithë eskursionistëve. Në emër Shuip Marku “Uji dhe mali aty ku shërohet trupi dhe shpirti” Gazeta pothuajse të gjithë eskursionistët. Pas kësaj Rruga e Arbërit nr.7 (123) korrik 2016. të kryesisë së LID eskursionistët pjesëmarrës i Tafë Ameti,Bujar Karoshi- “Ringjallja e Rekës së Epërme” Rruga e Arbërit nr.7 (123) korrik 2016 Valter Shtylla “Rrugët dhe urat e vjetra në Shqipëri” faqe 19, Tiranë 1998 Valter Shtylla- “Rruga e Arbërit rruga kryesore e vendit krahas rrugës Egnatia që në lashtësi” Kuvendi Tekniko-Shkencor për Rrugën e Arbërit, faqe 5-19, Tiranë maj 2007 Vesel Hoxha “ Rruga e Arbërit, rruga e zhvillimit të Shqipërisë lindore” Gazeta “Rruga e Arbërit” shkurt 2007 Vesel Hoxha:”Pasuritë minerale të rajonit të Dibrës që mund të vihen në qarkullim ekonomik me ndërtimin e Rrugës së Arbërit” Kuvendi tekniko-shkencor për Rrugën e Arbërit“ maj 2007 Vesel Hoxha “Ndërtimi i Rrugës Arras-Lurë domsdoshmëri për zhvillimin e turizmit dhe kërkimin e mineraleve” (Vesel Hoxha, Gazeta “Rruga e Arbërit” nr.11 (151) nëntor 2018 Xhafer Seiti “Rruga e Arbërit integron jo vetëm Dibrën”, Gazeta “Rruga Eskursionistët e Rrugës ssë Arbërit pranë e Arbërit” maj 2006 Pamje nga Hyrja e Tunelit të Murrizës Xhafer Seiti “Rruga e Arbërit do ndërtohet por kam dëshirë t’a ndërtojë Ura mbi zallin në afërsi të Shupenzës. Ura mbi lumin Drini i Zi në afërsi të Gjoricës. Tunelit në ZallDajt më 27 prill 2019 qeveria që përfaqësoj” . Gazeta “Rruga e Arbërit” korrik 2006 6 - Nëntor - Dhjetor 2019 nr. nr. NëntorNëntor- - DDhjetorhjetor 2019 - 7 163 163
Me përmirësimin dhe ndërtimin e rrugëve të reja lidhëse me aksin kryesor të Rrugës së Arbërit do t’i jepet një Ekipi kosovar i kërkim shpëtimit ishte ndër të parët, që në orën 4.30 të mëngjesit pas tërmetit hop zhvillimit të mëtejshëm jo vetëm ekonomisë, por dhe zhvillimit tëturizmit historik e malor të kësaj treve. speciale aktualitet të 26 nëntorit në ndihmë të viktimave në Thumanë.
Zhvillimi i kësaj konference do të na njohë jo vetëm me pasuritë nëntokësore e TëRMETI Që KA RëNë Në DURRëS, KA BëRë Që Të TRONDITET mbitokësore dhe bukuritë natyrore e historinë SHQIPëRIA E MADJE MBARë SHQIPTARIA. SHQIPTARëT KANë QENë Mirënjohje ekipit kosovar Eskursion në Rrugën e Arbërit e këtij qarku, por edhe me gjendjen e rrugëve lidhëse me aksin kryesor të Rrugës së Arbërit, Më SOLIDARë SE ASNJëHERë Në KëTO DITë TMERRI E PANIKU. (vijon nga faqja 5) duke shtruar detyrën para organeve qëndrore e vendore të pushtetit, për akordimin e fondeve Humbja më e madhe ishte në familjen ishte në Itali, ashtu edhe vëllai tjetër i cili Më 20 prill në mëngjes u nisëm nga Tira- të kërkim-shpëtimit të nevojshme për përmirësimin, mirëmbajtjen na me një autobuz 20 vendësh për eskursionin Lala në Durrës, me origjinë nga Dibra. në këtë tragjedi humbi vajzën, Griselda e hapjen e ndonjë segmenti të ri rruge, ç’ka do Nga Halil RAMA Klos-Ura e Vashës-Plani i Bardhë-Tuneli i Bul- t’i shërbejë zhvillimit të mëtejshëm ekonomik “Tetë anëtarë të familjes Lala u shuan nën Lalën, 22-vjeç. I vetmi që doli gjallë nga qizës dhe Ura e Shupenzës-Gjoricë-Ura e Dri- e kulturor të kësaj treve. rrënojat e vilës së tyre katër katëshe në rrënojat ishte Ramë Lala 17 vjeç”, rapor- nit për t’u njohur me punimet që po kryhen në zonën e ish-kënetës në Durrës. Ata u për- tonte shqiptarja.com më 29 nëntor. Të premten në darkë, më 29 Nëntor Rrugën e Arbërit nga kompania “Gjoka”. Grum- referimet (ditën e jubileut të lavdishëm të 75-vjetorit 00 collën në banesën e fundit më 29 nëntor. Por kjo tragjedi pati edhe anën tjetër, bullimi dhe nisja u bë më ora 7 të mëngjesit Abdi Baleta “Sali Hapi dy arteret koronare të Shqipërisë” Gazeta “Rruga të çlirimit të atdheut), pas katër ditë kërkimi nga qendra e Tiranës. Në këtë eskursion përveç e Arbërit” shkurt 2007 “Lalajt ishin një nga familjet që pësuan atë të solidaritetit. Lajmet raportuan nga intensiv, gjeneral brigade Manushaqe Shehu, Abdurahim Ashiku “Natyra dibrane, “guaska” që mban perlën e bukurisë goditjen më të fortë të tërmetit me jetë të terreni për vullnetarë që iu bashkuan anëtarëve të kryesisë së LID, Latif Miha, Enver shqiptare” Gazeta “Rruga e Arbërit” nr.3(131) mars 2017 në funksionin si zëvendës shef i Shtabit të Hysa, Bashkim Lleshi, Miranda Goleci, Demir Adem Bunguri “Prehistoria e Dibrës” Tiranë 2010 humbura. Sahadete Lala 79 vjeç ndërroi ekipeve të shpëtimit si dhe makina me Përgjithshëm të Forcave tona të Armatosura Osmani e Shaqir Skarra, muarën pjesë edhe Adi Darsi “Për në Petralbë, një rrugë drejt historisë” Gazeta “Rruga e Arbërit” nr.3(131) mars 2017 jetë me djalin e saj të paralizuar Ilir Lala ndihma ushqimore dhe rroba. Grupe vull- nderoi me Çertifikata Mirënjohje ekipin aktivistët, Ana Lleshi, Agim Kasa, Bujar Karo- Agim Shenjatari ”Pasuritë minerale të rrethit të Matit që vihen në lëvizje 52 vjeç, me nusen e djalit tjetër Marjeta netarësh nga Dibra e Madhe mblodhën kosovar të kërkim shpëtimit, të kryesuar nga shi, Besa Uka, Bukurije Cami, Dëfrim Metha- për ekonominë e tregut me ndërtimin e Rrugës së Arbërit” Kuvendi tekniko-shkencor për Rrugën e Arbërit“ maj 2007 Lala, 4 fëmijët e saj, dhe mbesën nga djali ndihma dhe u angazhuan në Durrës duke Kapiten Kreshnik Nimani. “Mirënjohja, si sani, Hajredin Toca, Hysen Uka, Irfan Zebi, Agim Totraku “Liqenet e Balgjajt , bukuria e heshtur”, gazeta Rruga e Islam Uka, Kamber Farruku, Mehdi Dema, Arbërit nr.7 (123) korrik 2016). tjetër.Vila ku jetonin bashkë familjet e tre ndihmuar. Bashkia e Dibrës së Madhe shprehja më e bukur e karakterit të Njeriut Osman Miha, Osman Vladi, Qamil Sula, Rah- Ali Hoxha “Kjo përmendore na kujton se të parët tanë këtë truall e kanë vëllezërve u kthye në mort, pasi u shemb ndau 300 mijë denarë për të prekurit, është më kuprimplote në këto ditë të vesh- mbrojtur me gjakun dhe jetën e tyre.” Gazeta Rruga e Arbërit nr. 11 tira për të gjithë ne. Ajo ju takon Ju që si man Dapi, Selami Nazifi, Shehat Cami, Vesel (103) Tiranë nëntor 2014 nga tërmeti i 26 nëntorit. Bashkëshorti i duke vërtetuar se pavarësisht se kufijve, Hoxha, Zabit Lleshi, Zaim Elezi, Ymer Saraçi Azis Keta “Rruga e Arbërit, Dëshmitë historike nga Tirana në Bulqizë” Marjeta Lalës që humbi të katërt fëmijët shpirtërisht gjendet afër Shqipërisë. ekip kosovar erdhët të parët dhe dhatë një etj. Më ora 930 arritëm në Klos ku biznesmeni G.“Rruga e Arbërit” nr.11 (151) 2018 kontribut të veçantë në shpëtimin e disa Foto e Eskursionistëve të Rrugës së Arbërit mbi fshatin Fshat të Klosit Iljaz Kaca “Rrugët e vjetra të Dibrës” Tiranë 2003 Irfan Zebi kishte porositur mëngjesin për të gji- Bashkim Lleshi “Rruga e Arbërit i shërben edhe zhvillimit më të shpejtë jetëve dhe në nxjerrjen e disa të pajetëve nga thë eskursionistët. Pas një mëngjesi shumë të dreke shumë gazmore u nisëm për në Tiranë. përshëndeti Bashkim Lleshi. Në përmjet këtij të turizmit malor dhe njohjes së mëtejshme të historisë” Gazeta gërmadhat. Në këto ditë të vështira Ju u bëtë këndëshëm në Klos u nisëm për tek aksi i rrugës “Rruga e Arbërit” nr.6 tetor 2006 Të gjithë eskursionistët që ishin në autobuz eskursioni shumë të bukur u njohëm me rit- Bashkim Lleshi “Rruga e Arbërit i shërben edhe zhvillimit më të shpejtë shembull frymëzimi edhe për forcat tona të së Arbërit mbi fshatin Fshat ku vizituam tunelet u ndaluan në një lokal tek Ura e Skurajve, met e punimeve të kësaj rrugedhe na u krijua të turizmit malor dhe njohjes së mëtejshme të historisë” Gazeta armatosura”, u shpreh ndër të tjera numri dhe Urën që po ndërtohej poshtë Urës së vjetër për një kafe të ofruar nga Bashkim Lleshi me bindja se Rruga e Arbërit do të përfundojë si- Rruga e Arbërit nr.6 tetor 2006 Bashkim Lleshi, Avni Dibra “Rruga e Arbërit premisë për zhvillimin e dy i Forvave të Armatosura të Republikës të Vashës. vajzën e tij Ana që mori pjesë në këtë eskur- pas parashkimit dhe premtimit të Kompanisë turizmit“ së Shqipërisë. Inxhinieri i Kantierit të Ndërtimit na foli për sion shumë të bukur. “Gjoka”, brenda 6 mujorit të parë të vitit 2021. Kuvendi tekniko-shkencor për Rrugën e Arbërit“ maj 2007 ecurinë e punimeve të tuneleve dhe Urës së Më 27 prill u zhvillua eskursioni i dytë Kështu edhe dy vite na ndajnë nga realizi- Bashkim Lleshi “Gjeologjia e Rrugës së Arbërit“ libër Tiranë 2008 Vetë gjeneral Brigade Manushaqe Shehu, Vashës mbi lumin Mat. Kishte përfunduar hapja Bashkim Lleshi “Pse lejohet të bëhen ndryshime të aksit të rrugës së e vetmja grua shqiptare me këtë gradë mad- për t’u njohur me punimet e Rrugës së Ar- mi i ëndrrës gati 30 vjeçare të dibranëve për miratuar në studimin e fizibilitetit në dëm të cilësisë së saj”. Gazeta “Ekipi kosovar i kërkim e tuneleve 4, 5 e 6 , vazhdonte betonimi i tune- bërit në segmentin Tiranë-Ura Brarit-Brar-Zall përfundimin e Rrugës së Arbërit. Por në Qar- Rruga e Arbërit maj 2008, Gazeta Ekonomia korrik 2008 hore dhe në një funksion kaq të rëndësishëm lit 4 dhe puna për ngritjen e këmbëve të betonit Bashkim Lleshi “Pushtetarë dhe opozitarë, edhe sa kohë do të vazhdoni Dajt-Shpal-Hyrja e Tunelit të Murrizës. Në kun e Dibrës janë në gjendje shumë të keqe, të mos e mbani premtimin e dhënë për ndërtimin e Rrugës së re të ishte vetë bashkë me ekipipin kosovar në shpëtimit ishte ndër të parët, në Urën e Vashës. këtë eskursion përveç anëtarëve e kryesisë së ose në disa vende mungojnë, rrugët lidhëse Dibrës, Rrugës së Arbërit”? Gazeta “Rruga e Arbërit” qershor 2006 ndihmë të personave që u ndodhen nën LID, Musa Riçku, Bashkim Lleshi, Enver Hysa, me aksin kryesor të kësaj rruge. Në rrugët e Bashkim Lleshi “Macukulli fshati i historisë së vjetër dhe investimeve të që në orën 4.30 të mëngjezit reja” G.“Rruga e Arbërit” prill 2011 rrënoja, si pasojë e tërmetit që shkatërroi një Nazmi Koçi, Shpëtim Cami, Demir Osmani e brendëshme të Dibrës e Matit ka vite që nuk Bashkim Lleshi “Urojmë që fatin e Tunelit të Qafë Buallit të mos e pësojë qytezë të tërë në Thumanë ku mori jetën e 24 pas tërmetit të 26 nëntorit Shaqir Skarra, megjithëse koha ishte me shi është vënë dorë. Ato kanë nevojë për përm- Tuneli i Qafë Murrizës”dhjetor 2014 personave (24 viktima te tjera në Durrës dhe muarën pjesë edhe shumë aktivistë të vjetër irësime e mirëmbajtje dhe në disa zona, si në Bashkim Lleshi “Rruga e Arbërit do ti shërbejë njohjes së mëtejshme të në ndihmë të viktimave në historisë” G.“Rruga e Arbërit” mars 2017 2 në Kurbin) dhe shkatërroi dhjetra pallate e e të rinj dibranë e matjanë si: Ali Selita, Aziz Martanesh e Macukull, Grykë të Vogël, Gollo- Bashkim Lleshi “Ruga e Arbërit i shërben edhe zhvillimit të mëtejshëm shtëpi banimi. Në përfundim të këtij misioni Thumanë. Me një angazhim Keta, Artur Buci, Bukurije Cami, Esat Skarra, bordë e Katër Grykët, në Lurë, Reç, Dardhë e të turizmit malor”G.Rr.Arbërit”prill 2017 Bujar Karoshi “Një e vërtetë mes shumë të vërtetash” Gazeta “Rruga e ajo i falenderon përzemërsisht dhe shpreh Mentor Deda, Flutura Osmani, Halil Robi, Kala të Dodës duhet edhe ndonjë shtesë rruge Arbërit” maj 2006 maksimal mbresëlënës vetëm Ilmi Cani, Ilmi Dervishi, Ismail Hysa, Jahe Sel- e re, ç’ka do t’i jepte një shtytje të mëtejshme Bujar Karoshi “Shpëtoni Rrugën e Arbërit” Gazeta Rruga e Arbërit gusht mirënjohje për heronjtë ekëtyre ditëve të mani, Kamber Farruku, Lavdërim Shehu, Men- zhvillimit ekonomik të këtij qarku me pasuri të 2014 paharrueshme dhimbjeje kombëtare. më 26 Nëntor, në bashkëpunim Bujar Karoshi “Vihet në dyshim financimi kinez për Rrugën e Arbrit, tor Deda, Mirela Cami, Naim Karaj, Nehat shumta nëntokësore e mbitokësore, me pasu- Gazeta Rruga e Arbërit shtator 2015 Vlerësimi maksimal i gjenerales shqiptare me forcat shqiptare dhe ato Daci, Osman Vladi, Rakip Dançe, Ramazan ri ujore, pyjore, me bjeshkë e kullota alpine Bujar Karoshi “ 2015: Deklaratat për Rrugën e Arbrit”, Gazeta Rruga e është për këtë trupë të shkëlqyer djemsh e Ceni, Rustem Deva, Sali Bushi, Shahin Lazri, malore, me monumente historike, gjeomonu- Arbërit dhjetor 2015 greke shpëtuan në Thumënë 17 Bujar Karoshi “Kryeministri: Po vonojmë firmën për Rrugën e Arbrit në vajzash, të bukur, të fortë, të aftë, të disiplin- Shehat Cami, Shuip Methasani, Vesel Hoxha, mente, hidromonumente e biomonumente, interes të publikut “,Gazeta Rruga e Arbërit janar 2016 uar dhe të palodhur deri në përmbushjen me jetë njërëzish”, pohon gjeneral Xhafer Martini, Xhelil Gjoni e Ymer Saraçi. me lumej, kanjone, ujvara e liqej akullnajorë Bujar Karoshi “Qeveria shpall tenderin për dhënjen me koncension të sukses të misionit, si produkti më spektakolar Më ora 800 u nisëm nga qendra e Tiranës malorë shumë të bukur të cilat natyra ia ka falë Rrugës Arbërit” Gazeta Rruga e Arbërit gusht 2017 Brigade Manushaqe Shehu. Bujar Karoshi “Me Rrugën e Arbërit Dibra kthehet në kopshtin e Tiranës” që ka nxjerrë lufta e Kosovës, në funksion të dhe përshkuam rrugën e Dibrës deri tek Ura kësaj treve të pasur e me bukuri të rralla të Gazeta Rruga e Arbërit nëntor 2017 e Brarit, pastaj vazhduam rrugën gjatë grykës natyrës, për zhvillimin ekonomik dhe turizmin Destan Rama“Peladhia, një emër që vjen nga legjenda” Gazeta “Rruga e paqes së dinjitetshme… Arbërit” nr.7 (99) korrik 2014 së lumit të Tiranës deri tek tuneli i shkurtër tek historik e malor të kësaj treve të begatë. Edi Rama “Rruga e Arbërit nga premtim në realitet” Gazeta “Rruga e Arbërit” nëntor 2017 ARBEN FIDA: Më thirri Shkalla e Tujanit ku u ndalëm për foto dhe për Shoqata LID dhe gazeta “Rruga e Arbërit” vrojtimin e punimeve të rrugës. ashtu si deri tani do të vazhdojnë të jenë Edlira Haxhiymeri, Bujar Karoshi “Relacion për Rr. e Arbërit” Ministrisë Ndërtimit e DPRrugëve prill 2017 Të gjithë pjesëtarëve të eskursionit i’u në opozitë me çdo qeveri, jo vetëm për Almira Xhembulla “Ja ku po punohet në Rrugën e Arbërit” Gazeta “Rruga shpërndanë nga dy fletë ku shënoheshin pro- përfundimin në kohë e me cilësi të Rrugës e Arbërit” nr.11 (151) nëntor 2018 grami i eskursionit, të dhënat e rrugës sipas së Arbërit por edhe për përmirësimin, Faruk Kaba, etj. “Studim për mundësinë e ndërtimit të Rrugës së Arbërit gjaku i të parëve të mi (Përmbledhje e studimit të fizibilitetit) projektit teknik (largësitë, tunelet, urat) dhe mirëmbajtjen dhe hapjen e ndonjë segmenti Kuvendi tekniko-shkencor për Rrugën e Arbërit“ maj 2007 monumentet historike që mund të vizitohen të ri për t’u lidhur me aksin kryesor të Grehans Uka, Bujar Karoshi: ”Guida malore, ja vendet që mund t’i Zjarrfiksi nga Dibra e Madhe. që vuri jetën e vet në rrezik për të Pastaj i gjithë grupi u nis në drejtim të Pla- për gjatë rrugës nga Tirana në Bulqizë, Pe- Rrugës së Arbërit, ç’ka do ti jepte një hop të vizitoni” gazeta Rruga e Arbërit nr.7 (123) korrik 2016 nit të Bardhë ku pamë trasenë e kësaj rruge në Hysen Repa -“ 470 vjetori i Betejës së Torviollit“Gazeta Rruga e Arbërit shpëtuar të mbijetuarit e tërmetit të datës 26 nëntor 2019 shkopi, Çidhën e deri në Kala të Dodës e Lurë, mëtejshëm jo vetëm zhvillimit ekonomik të nr.6 (98) qershor 2014 këtë luginë dhe tunelin e përfunduar më parë të përgatitura nga Bashkim Lleshi. kësaj zone, nëpërmjet zhvillimit të bujqësisë, Kristo Zharkalli - “Takim me Isa Elez Ndreun”, Gazeta “Rruga e Arbërit” të Qafës së Buallit. Ndalimin e dytë e bëmë në Mars 2011 ërmeti i 26 nëntorit 2019 ishte një së Madhe, historianit që derisa vdiq shkroi Pastaj vazhduam rrugën nga Zall Dajti si- blegtorisë, frutkulturës, kërkimit e shfrytëzimit Metush Skeja -”Pesë kurizitete rret Kalasë së Dodës” gazeta Rruga e Urën e Shupenzës mbi zallin e Bulqizës. Aty pas trasesë së re të rrugës për gjatë lumit të Ti- të pasurive nëntokësore e mbitokësore, por Arbërit nr.7 (123) korrik 2016) tmerr i vërtetë. 51 të vdekur dhe 900 për Dibrën dhe Shqipërinë. Muniri është u takuam dhe me Musa Selamin, drejtuesin e ranës, kaluam në përroin e Selitës së Malit afër edhe zhvillimit të mëtejshëm të turizmit Moisi Murra-“ Mersim Dema, Mbreti i Maleve”, Tiranë 2003 të plagosur. Lajmi hapet si vetëtimë. Si nip në trojet brenda Shqipërisë, tek fisi Cami Munir Shehu - “Dibra I në vitet 1840-1860”, Tiranë 2010 T punimeve të kompanisë “Selami” që ka ndërt- lagjes Marec dhe u ngjitëm në rrugën dytësore historik e malor. Pasuritë dhe bukuritë e Nuri Abdiu,Bujar Karoshi “Relacion për Rrugën e Arbërit” Ministrisë së vetëtimë vrapojnë shpëtimtarët, atdhetarët, në Viçisht të Dibrës dhe vetëm pas viteve uar dy urat mbi zall e Drin dhe segmentin Ura deri tek sheshi i Tunelit të Murrizës. Aty u ta- Qarkut të Dibrës nuk janë pronë, vetëm e Ndërtimit DPRrugëve mars 2014 shqiptarët anë e mbanë botës. 90 arriti që të bashkohet me dajat e tij dhe e Çerenecit-Gjoricë-Majtarë. kuam me inxhinierin e punimeve të Kompa- dibranëve dhe matjanëve, por janë pronë e Perikli Qirjazi, Skënder Sala –“Monumentet e natyrës së Shqipërisë” Një nga këtë shpëtimtarë ishte Arben të afërmit. Efektivët e skuadrave të kërkim-shpëtimit Manushaqe Shehu. Ajo është e vetmja grua Pasi vizituam dy urat e betonit të përfund- Tiranë 2006 nisë “Gjoka” Mark Pepkolën i cili na foli për gjithë kombit shqiptar, pasuritë nëntokësore e Qeram Lleshi- “Përshkrime dhe konstatime mbi Sfetigradin nga burime Munir Fida nga Dibra e Madhe, i trajnuar Arbeni është vëllai i Argëtim Fidës, mjekut të ardhura nga Kosova, ekipet e special- shqiptare që mban këtë gradë. Numri dy i uara dhe trasenë që lidh këto dy ura gjatë ar- ecurinë e punimeve të tunelit. Tuneli kishte mbitokësore të kësaj treve janë pronë e gjithë historike dhe gjurmime në terren” si zjarrfikës dhe shpëtim jetësh në rast që për dy legjislatura drejtoi komunën e izuara të Forcës së Sigurisë së Kosovës Shtabit të Përgjithshëm të Forcave të Arma- gjinatutës së Zallit nga Gjorica e Epërme në të avancuar rreth 520 m nga krahu i Tiranës dhe shqiptarëve, prandaj organet e larta të shtetit Sesion shkencor “Skënderbeu dhe Dibra “ faqe 195-214, Dibër mars Poshtëmen, bëmë foto e dhamë intervista për 2003 fatkeqësie natyrore. Arbeni nuk priti as Dibrës së Madhe. Dhe s’ka si të ndodhte dhe të Policisë së Kosovës ishin të parat që tosura të Shqipërisë (Nga data 16 janar 2018 këto ditë kishte filluar puna nga krahu i Xibër duhet t’i kthejnë sytë edhe nga Dibra që asaj Rruzhdi Bitri ”Prapë na çeli Grama” gazeta Rruga e Arbërit nr.7 (123) urdhër, as porosi, as leje, por vrapoi drejt ndryshe. Ky atdhetarizëm i mbrujtur në mbërritën, duke u përqëndruar në Durrës e në vijim kryen detyrën e Zëvendësshefit të Tv Bulqizën, të gjithë së bashku u nisëm për të Murrizës. t’i akordohen investimet e nevojshme për korrik 2016) kaluar drekën në një Restorant shumë të bukur Selman Mëziu “Të gjallët grishin gërmadhat”, Gazeta “Rruga e Arbërit” shtetit Amë, drejt Shqipërisë, drejt Durrësit. shekuj tek të afërmit e tij si të nënës dhe të dhe Thumanë, në punën për nxjerrjen e SHP të FA) vjen në këtë funksion mjaftë të Në kthim të gjithë pjesëmarrësit e eskursio- zhvillimin e mëtejshëm të saj. Mars 2011 të mbijetuarve dhe personave që hum- rëndësishëm pas një karriere të shkëlqyer në pranë pishave matanë Fush Bulqizës të cilën nit bënë një pushim në një lokal në grykën e Shaqir Skarra - “Rruga e Arbërit, përmasa kombëtare e munguar” Gazeta U bashkua me skuadrën e zjarrfikësve babait, u ngrit në piedestal në një rast të tillë e kishte porositur zv/kryetari i LID, biznesme- Brarit afër ish Repartit Ushtarak ku së bashku “Rruga e Arbërit” maj 2006 të Rumanisë dhe me të u bashkua edhe një epokal siç ishte tërmeti i 26 nëntorit. bën jetën nën rrënoja. Gjeneral Brigade të gjitha nivelet e Ushtrisë Shqiptare. ni Latif Miha. Eskursionistët e shtruar në këtë Shefki Aliti “Rruga e Arbërit në teritorin e Maqedonisë.Kuvendi Tekniko- Manushaqe Shehu i ka falenderuar njësitet Veçanërisht, dibranët krenohet me pro- pimë nga një kafe të ofruar nga biznesmeni Shkencor për Rrugën e Arbërit, f. 43-49, Tiranë maj 2007 mik i tij zjarrfikës nga Kavaja. Shpëtuan jetë Në internet nga Durrësi Arbeni nxori një drekë i përshëndeti në emër të kryesisë së LID Musa Riçku, i cili mbuloi edhe shpenzimet e Shefki Aliti “Inervistë për Gazetën Rruga e Arbërit”, shtator 2013 njerëzish, nxorën kufoma nga gërmadhat, lajmërim: “Kush ka nevojë për strehim dhe e specializuara nga Kosova, duke nënvizuar filin e vajzës së tyre, doktore e shkencave, Bashkim Lleshi. Në këtë drekë përshëndetën transportit të gjithë eskursionistëve. Në emër Shuip Marku “Uji dhe mali aty ku shërohet trupi dhe shpirti” Gazeta vunë jetën e tyre në rrezik. ushqim nga Shqipëria le të shkojë në Dibër mirënjohjen për solidaritetin e treguar si gjenerale dhe juriste. Mbi të gjitha tek ajo pothuajse të gjithë eskursionistët. Pas kësaj Rruga e Arbërit nr.7 (123) korrik 2016. të kryesisë së LID eskursionistët pjesëmarrës i Tafë Ameti,Bujar Karoshi- “Ringjallja e Rekës së Epërme” Rruga e Arbërit Televizioni Report TV e interviston në të Madhe tek Hotel Restoranti i tij modest. dhe duke evidentuar profesionalizmin spikasin vlerat njerëzore që i demonstroi nr.7 (123) korrik 2016 Valter Shtylla “Rrugët dhe urat e vjetra në Shqipëri” faqe 19, Tiranë 1998 vendin e ngjarjes. Ushqimi dhe fjetja ofrohet falas. E ç’mund të dhe gatishmërinë e lartë, si dhe kurajon e përkrah vëllezërve tanë kosovarë edhe Valter Shtylla- “Rruga e Arbërit rruga kryesore e vendit krahas rrugës “Kush jeni ju?” bëjë më njeriu i mirë përveç se kaq? pashembullt që ata dëshmuan, duke na bërë në këto çaste tragjike për kombin tonë. Egnatia që në lashtësi” Kuvendi Tekniko-Shkencor për Rrugën e Arbërit, faqe 5-19, Tiranë maj 2007 “Jam Arben Fida nga Dibra e Madhe.” - Ku e gjeni forcën për t’u futur në krenarë të gjithëve. Personaliteti dhe karakteri i saj në asnjë Vesel Hoxha “ Rruga e Arbërit, rruga e zhvillimit të Shqipërisë lindore” Paradoksi qëndron se ka akoma shqiptarë, rrënoja? - e pyet gazetarja e Report TV. “Ekipi kosovar i kërkim shpëtimit ishte rast nuk devijoi, por u shpalos me dinjitet Gazeta “Rruga e Arbërit” shkurt 2007 Vesel Hoxha:”Pasuritë minerale të rajonit të Dibrës që mund të vihen akoma nxënës shkolle që nuk e dinë se ku - është obligim shpirtëror kombëtar, ndër të parët, që në orën 4.30 të mëngjezit për më shumë se tri dekada në funksion të në qarkullim ekonomik me ndërtimin e Rrugës së Arbërit” Kuvendi bie Dibra e Madhe, se Dibra e Madhe që profesional, - përgjigjet Beni. - Ne zjarrfikësit pas tërmetit të 26 nëntorit në ndihmë të zhvillimit dhe modernizimit të Forcave tona tekniko-shkencor për Rrugën e Arbërit“ maj 2007 Vesel Hoxha “Ndërtimi i Rrugës Arras-Lurë domsdoshmëri për zhvillimin nga viti 1913 është shkëputur nga trupi amë jemi njerëz të betuar. Aq më tepër për këtë viktimave në Thumanë. Me një angazhim të Armatosura. Ishte nga të parët që i fali e turizmit dhe kërkimin e mineraleve” (Vesel Hoxha, Gazeta “Rruga e nga vendimet famëkeqe të fuqive të Europës. rast. Oj Shqipëri të qofshim falë, na ke bij, maksimal mbresëlënës vetëm më 26 Nën- shpirtin dhe zemrën ëndrrës së dëshiruar në Arbërit” nr.11 (151) nëntor 2018 Xhafer Seiti “Rruga e Arbërit integron jo vetëm Dibrën”, Gazeta “Rruga Kush është Arben Fida ? Është pak të të kemi nanë, - e mbyll bisedën Arben Fida, tor, në bashkëpunim me forcat shqiptare vite. Në këtë përditshmëri ajo mbetet një Eskursionistët e Rrugës ssë Arbërit pranë e Arbërit” maj 2006 thuash hero. është i biri i Munir Fidës, heroi zjarrfikës nga Dibra e Madhe. dhe ato greke shpëtuan në Thumënë 17 nga figurat më interesante si përfaqësuese Pamje nga Hyrja e Tunelit të Murrizës Xhafer Seiti “Rruga e Arbërit do ndërtohet por kam dëshirë t’a ndërtojë jetë njërëzish”, pohon gjeneral Brigade e elitës intelektuale shqiptare. Ura mbi zallin në afërsi të Shupenzës. Ura mbi lumin Drini i Zi në afërsi të Gjoricës. Tunelit në ZallDajt më 27 prill 2019 qeveria që përfaqësoj” . Gazeta “Rruga e Arbërit” korrik 2006 profesorit të historisë në Gjimnazin e Dibrës Sakip Cami 8 - Nëntor-Dhjetor 2019 nr. 163 Ndërkohë kompania reagoi publikisht në faqen e saj në Facebook, duke e cilësuar protestën një përplasje mes sindikatave, ndërsa tha se ishte vetëm nga një grup i vogël punëtorësh aktualitet Minatorët e Bulqizës në protestë Albchrome shkarkon nga puna disa prej anëtarëve të sindikatës Nga Sami Curri
etëm pak ditë pas themelimit të Sin- dikatës së Minatorëve të Bashkuar Vtë Bulqizës, kompania Albchrome ka shkarkuar kryetarin e zgjedhur të kësaj sindikate Elton Debreshi, ndërsa disa prej themeluesve janë thirrur nga kompania në Tiranë me arsyetimin “për të shmangur raste të thyerjes së etikës dhe disiplinës në vendin e punës”. Shkarkimi i Debreshit ka sjellë që punëtorët e tjerë të Albchrome të bojkotojnë punën për 10 ditë dhe të protestojnë para hyrjes së kompanisë. Kompania gjatë periudhës ku punëtorët ishin në protestë ka shkarkuar nga puna një tjetër anëtar të këshillit sindikal të Sindikatës Minatorët e Bashkuar të Bulqizës. Beqir Duriçi që mban njëkohësisht edhe de- tyrën e përgjegjësit të finacave në sindikatë. Duriçi e lidh shkarkimin e tij nga puna me aktivitetin sindikal dhe protestën që u zhvil- lua para kompanisë Albchrome. Kompania paralajmëroi për shkarkim nga puna edhe Be- har Gjimi që është pjesë e Këshillit Sindikal. Sindikata e Minatorëve të Bashkuar të Bulqizës në një komunikatë shpërndarë në faqen e saj në Facebook shkruan se ven- dimi për shkarkimin nga puna të kryetarit të sindikatës së Minatorëve të Bashkuar të Bulqizës, Elton Debreshi dhe të anëtarit të këshillit sindikal Beqir Duriçi nga kompania Albchrome është i padrejtë, në shkelje të plotë të Kushtetutës që garanton lirinë në organizime sindikale, Kodit të Punës dhe të Konventave Ndërkombëtare. “Kompania e Samir Manes e ka humbur toruan nga greva dhe kërkesat e drejta të Reagimet e sindikatave të tjera minerar për kohë të pa përcaktuar”, thuhet po kërkojnë të krijojnë një strukturë të re minatorëve. Kush mendon se do të na thyejë në reagim të KSSH. mbi të cilën ata mund të ushtrojnë kontroll me presion dhe paligjshmëri, e ka gabim. Reagimi i kompanisë nuk sqaron se përse Ndërkohë në përgjigje të këtyre reagi- të plotë demokratik. Siç jam i sigurt se jeni Vetëm sa forcohemi në rezistencën tonë për Albchrome ka marrë anën e njërës prej meve Sindikata e Minatorëve të Bashkuar të në dijeni, kjo është e drejta e tyre sipas Kon- punë dhe jetë të dinjitetshme”, shkruhet në sindikatave dhe po shkarkon punonjësit që Bulqizës akuzoi FSPISH dhe Konfederatën ventave 87 dhe 98 të Organizatës së Punës, faqen e sindikatës. janë përfshirë në sindikatën e re. Ndërkohë e Sindikatave të Shqipërisë se kishin marrë të cilat Shqipëria ka ratifikuar dhe të cilat Inspektoriati Shtetëror i Punës dhe Shër- Konfederata e Sindikatave të Shqipërisë që anën e kompanisë dhe po u bënin presion janë baza e legjislacionit aktual shqiptar të bimeve Shoqërore dega Dibër bëri me dije drejtohet nga Kol Nikolla, sulmoi protestuesit minatorëve. punës“, thuhet në letër. se kishte nisur hetimet edhe për shkarkimin dhe Sindikatën e Minatorëve të Bashkuar “Për ne është e papranueshme: ata që deri Në këtë letër është përmendur fakti që El- e dytë. ISHPSHSH, njoftoi hetime edhe pas të Bulqizës, duke i akuzuar ata si anarkistë më sot e kanë konsideruar veten sindikalistë, ton Debreshi, kryetari i zgjedhur i sindikatës shkarkimit të Debreshit, por burime nga ins- dhe pseudomarksistë. “Me kërkesa haxhi-qa- kërcënojnë punëtorët që po protestojnë që të për ta ushtruar këtë post me një mandat prej pektoriati thanë se ende nuk ka dalë me një miliste, të artikuluara në letra paçavure, të rikthehen në vendin e punës. Për ta, e mira tre vjetësh, është shkarkuar disa ditë pasi raport përfundimtarë. afishuara nëpër mure tualetesh dhe dhoma ju ka zënë sytë, por minatorët e Bulqizës është shpallur formimi i SMBB-së. Instituti Ndërkohë Konfederata e Sindikatave të çveshjesh të minatorëve janë fytyra e vër- nuk arrijnë t’i shohin. Në ç’vend normal të Botëror i Punës ka reaguar edhe ndaj heqjes Shqipërisë dhe një prej sindikatave të saj tetë e pseudostudentëve pseudomarksist”, botës, sindikata nuk do të mbronte interesat nga puna të Beqir Duriçit, anëtar i këshillit e cila ka edhe kontratën kolektive me Al- shkruhej në faqen e KSSH-së në Facebook. e punëtorëve, por interesat e kompanisë të SMBB-së dhe kanë dënuar thirrjen në bchrome, ka sulmuar protestuesit duke u Një reagim të ngjashëm bëri edhe Feder- në kurriz të punëtorëve? Kjo ndodh në polici dhe kërcënimet për pushim nga puna kërkuar të braktisin protestën për të mirë të ata Sindikale e Punonjësve të Industrisë së Shqipëri”, shkruhet në reagimin e SMBB. të anëtarëve të tjerë, të cilët u oganizuar në punës “që i ushqen”. Nga ana e saj policia Shqipërisë, FSPISH, e cila ka nënshkruar kon- Kompania nga ana e saj e distancoi veten grevë për të kërkuar kushte më të mira pune. e Bulqizës, e akuzuar nga minatorët për tratën kolektive me Albchrome dhe aderon nga protesta dhe ajo që e quajti përplasje “AlbChrome ka reaguar me armiqësi presion, njoftoi fillimin e procedimit penal në KSSH. KSSH pretendon se ka fituar disa të mes sindikatave. “Kompania Albchrome dis- totale: kryetari i sindikatës së re, Elton De- ndaj shtatë protestuesëve duke i akuzuar drejta për minatorët në vite dhe ka përmirësu- tancohet tërësisht nga ky proces dhe siguron breshi, u pushua nga puna më 22 nëntor, si se kishin zhvilluar protestë “pa lejen e or- ar kushtet e punës. Sindikatat megjithatë nuk opinionin publik që puna në minierë vijon dhe anëtari i Komitetit Ekzekutiv, Beqir Duri- ganeve kompetente”. Policia nuk iu përgjigj reaguan pas shkarkimit të Debreshit, të cilin rregullisht dhe nuk është ndërprerë për asnjë ci, në 3 dhjetor. Anëtarët e tjerë të Komitetit pyetjes së BIRN në lidhje me pretendimin e e akuzojnë se po punon për karrige. moment”, thuhet në njoftim, ku po ashtu pre- Ekzekutiv janë kërcënuar me pushim nga minatorëve se u ishte bërë presion që të mos Ato nga ana tjetër përdorën në komuni- tendohet se Aolbchrome kishte investuar 22 puna dhe janë ndaluar nga policia. Ne vijonin protestën. kimet e tyre gjuhë që tingëllon kërcënuese milion dollarë në muajin e fundit në minierë. besojmë se kjo është sjellje e egër nga ana Albchrome nuk iu përgjigj një kërkese të ndaj minatorëve, për t’i ndaluar t’i bashkohen Instituti Botëror i Punës (Global Labor e një kompanie, të cilës i mungon respekti BIRN për koment në lidhje me shkarkimet dhe protestës. “Edhe një herë, për të mirën tuaj, Institute) i është drejtuar me një letër kryemi- për punonjësit e saj dhe për shoqërinë në të paralajmërimet. Ndërkohë kompania reagoi por dhe të punës që ju ushqen”, shkroi në një nistrit Rama duke kërkuar ndërhyrjen e tij për cilën operon”. publikisht në faqen e saj në Facebook, duke e reagim po në Facebook FSPISH. Ajo u kërkoi shkeljen e rëndë të të drejtave të anëtarëve të Duke përmendur kërkesat kryesore të cilësuar protestën një përplasje mes sindikat- minatorëve “t’i kthehen normalitetit të tyre”. Sindikatës së Minatorëve të Bashkuar të Bul- sindikatës, të cilat përkojnë me kthimin e ave, ndërsa tha se ishte vetëm nga një grup i Të dy sindikatat ndërkohë pretenduan qizës (SMBB) në Shqipëri. Nëpërmjet kësaj Debreshit dhe Duriçit në punë, ndalimin e vogël punëtorësh. “Një pakicë punonjësish, pa ndonjë të dhënë se protesta njëfarësoj letre Instituti i kujton qeverisë se ka ratifikuar intimidimit dhe kërcënimit nga ana e kom- që nuk përfaqësojnë masën e minatorëve, kishte lidhje me rënien e çmimit të kromit në Konventën Ndërkombëtare të Punës dhe panisë AlbChrome, Instituti Botëror i Punës teknikëve dhe inxhinierëve, kanë themeluar tregjet ndërkombëtare dhe e përdorën këtë veprime të tilla janë në kundërshtim të saj. është plotësisht në përkrahje të minatorëve një sindikatë tjetër dhe ne si Albchrome nuk si presion për të ndaluar protestën. “Këto “Më 17 nëntor të këtij viti një grup i dhe mbështet kërkesat e tyre deri në krijimin jemi pjesë e saj, kjo për arsye se aktualisht, çorganizime të organizuara paralajmërojnë punëtorëve të minierave të kromit në Bulqizë e një marrëveshjeje kolektive. Letra drejtuar kemi nënshkruar një kontratë kolektive me një situatë të përkeqësuar, pasi kemi një rënie njoftuan formimin e një sindikate të re. Ata Kryeministrit mbyllet duke i kërkuar edhe sindikatë tjetër”, thuhet në njoftim e shpërn- drastike të çmimit në bursën e kromit dhe nuk ishin të kënaqur me punën e sindikatës një herë ndërmarrjen e veprimeve bazuar në darë në faqen zyrtare të kompanisë. ferrokromit, e për pasojë mbylljen e ativitetit ekzistuese, nga e cila ata ishin anëtarë, dhe standardet ndërkombëtare. nr. Nëntor-Dhjetor 2019 - 9 163 Vendimi ynë për ndërprerjen e përkohshme të grevës është një hap i nevojshëm që do të na japë vrull më të madh javët në vazhdim, për aktualitet ta detyruar kompaninë të vërë të drejtën në vend.
Reagim Nga Sindikata Minatorët E Bashkuar Të Bulqizës Greva që ngjalli shpresën e minatorëve dhe të gjithë Bulqizës humica dërrmuese e minatorëve të e drejta të negociojë kontratën e ardhshme SBulqizës që punojnë në kompaninë Al- kolektive, e cila duhet të përfshijë se s’bën bchrome, janë hedhur në grevë që më 25 kthimin e shokëve në punë, siguri të plotë nëntor. Shtysa për grevë erdhi nga pushimi i në punë, rritje të pagave dhe ulje të normave paligjshëm nga puna i kryetarit të Sindikatës skllavëruese. së Minatorëve të Bashkuar të Bulqizës, Elton Vendimi ynë për ndërprerjen e për- Debreshit. Një akt i tillë u bë nga kompania kohshme të grevës është një hap i nevojshëm vetëm 5 ditë pasi sindikata ishte shpallur në që do të na japë vrull më të madh javët në qendër të Bulqizës. Kërkesat tona përfshinë vazhdim, për ta detyruar kompaninë të vërë edhe plotësimin e kushteve bazike për punë të drejtën në vend. të sigurt dhe të dinjitetshme. Ne synojmë të përfshijmë në sindikatë të Pavarësisht presioneve të kompanisë, gjithë punëtorët e minierës, në mënyrë që paligjshmëria e të cilës solli edhe pushimin greva e ardhshme të jetë paralizuese e krejt nga puna të sindikalistit Beqir Duriçi, presion- prodhimit. eve policore, ku vetëm në harkun kohor të dy ditëve në Komisariatin e Policisë Bulqizë Bashkë ia dolëm që në kaq pak kohë të u shoqëruan 7 protestues, dhe nga ana tjetër tregojmë se solidariteti mes njëri-tjetrit sjell heshtjes mediatike: prapëseprapë ne e kemi ndryshim. vazhduar grevën me vendosmëri. Bashkë ia dolëm që sindikata e vjetër të Sot, pas një takimi të gjatë me përfaqë- humbasë legjitimitetin për të përfaqësuar suesit e Inspektoratit Shtetëror të Punës dhe ligjërisht dhe moralisht minatorët e Bulqizës. zotimit të tyre se do t’i hetojnë me imtësi Bashkë ia dolëm që kompania Albchrome pushimet nga puna të shokëve tanë, ven- të kuptojë që dinjiteti i minatorit nuk mund dosëm ta ndërpresim përkohësisht grevën. të përdhoset më. Ne, njëkohësisht do të nisim edhe betejën Bashkë ia dolëm që të mundim frikën, në gjykatë. ta shtrijnë hakmarrjen e tyre te të tjerë mina- kemi ngjallur shpresën dhe kemi fituar besi- terrorin dhe të ngjallim shpresën te minatorët Arsyet që na shtynë në grevë mbeten torë, ne zotohemi se do ta përshkallëzojmë min e minatorëve të Bulqizës se jemi zëri i dhe tek i gjithë qyteti. në fuqi. Vullneti ynë për të kthyer në punë grevën në format më të rënda të mundshme vetëm i përfaqësimit të tyre. Sot Sindikata e Bashkë ia dolëm të tregojmë se fuqia e shokët tanë dhe për të fituar të drejtat që na për fitimet e kompanisë. Minatorëve të Bashkuar të Bulqizës është për- njerëzve të thjeshtë të Bulqizës, larg partive takojnë, gjithashtu. Ne me krenari mund ta themi se për një faqësuesja ligjore e shumicës së minatorëve. politike, është shumë e madhe. Nëse zyrtarët e Albchrome-it do të guxojnë kohë shumë të shkurtër që nga themelimi, Sipas Kodit të Punës, sindikatës tonë i takon Minatorët e bashkuar kanë për të fituar! Mbështetje nga sindikatat ndërkombëtare për Sindikatën e Minatorëve të Bashkuar të Bulqizës:
MBËSHTETJE NGA GJERMANIA, NGA për kryetarin Elton Debreshi, i cili ka dalë në SINDIKATA E INDUSTRISË SË MINIERAVE, mbrojtje të të drejtave të punëtorëve dhe në KIMISË DHE ENERGJISË (PËRFAQËSUESE E fund ka përfunduar me shkarkim nga puna. 630.000 PUNËTORËVE) Kërkojmë edhe nga Qeveria e Shqipërisë që “Të dashur kolegë, të marrë masa ndaj kësaj kompanie që shkarkon Mësova me shqetësim të madh për betejën punëtorë pa asnjë arsye. tuaj me kompaninë AlbChrome pas themelimit Ne nuk do të qëndrojmë duarkryq, por do ju të sindikatës suaj të pavarur. mbështesim gjithmonë, ashtu siç na mbështetni Në emër të sindikatës sonë, IG BCE (Sin- edhe ju ne, andaj me shpresën më të madhe dikata e Industrisë së Minierave, Kimisë dhe kërkojmë rikthimin e kryetarit Elton Debreshi Energjisë), përfaqësuese e 630.000 punëtorëve në vendin e punës dhe të të gjithë minatorëve në Gjermani, deklaroj solidaritetin tonë të plotë të tjerë që janë të larguar nga puna. në luftën tuaj për kushte pune dinjitoze dhe Respekt për Minatorët e Bulqizës! për rikthimin në punë të drejtuesve tuaj, të Nga Sindikata e Pavarur Minatorëve të shkarkuar në mënyrë të jashtëligjshme. Trepçës Si President i rreth 7 milionë anëtarëve të Federatës Europiane - Sindikata Europiane e DEKLARATË SOLIDARITETI ME MINA- IndustriAll, unë do të inkurajoj sindikatat e tjera TORËT SHQIPTARË NGA SINDIKATA E t’i bashkohen luftës tuaj për paga më të mira INXHINIERËVE TË PUNËSUAR NË GREQI dhe për kushte më të sigurta pune. (mekanikë, gjeologë, të teknologjisë, Sipas kërkesës tuaj, ne i kemi dërguar një teknicienë, projektues) letër proteste Kryeministrit të Shqipërisë dhe Drejtorit Ekzekutiv të kompanisë AlbChrome. Më 15 tetor 2019, sindikata e pavarur “Sin- IG BCE qëndron në solidaritet me ju dhe dikata e Minatorëve të Bashkuar të Bulqizës” sindikatën tuaj në Bulqizë. Ne do i ndjekim në u themelua në veri të Shqipërisë, në minierën vazhdim zhvillimet e sindikatës dhe të çështjes të minatorëve që kanë themeluar sindikatën më të madhe dhe më të vjetër në Shqipëri, me së të drejtave të njeriut në shtetin tuaj dhe ju dhe kanë kërkuar kushte më të mira pune në mbi 600 punëtorë që punojnë në kushte shumë kërkojmë që të na mbani të informuar. minierën e Bulqizës. Një mbështetje e tillë të vështira. Siç shprehen në deklaratën e sid- Sinqerisht, Në solidaritet me Sindikatën e Minatorëve vjen në vazhdën e një sërë sindikatave ndër- nikatës, “ne minatorët e Bulqizës kemi aftësinë Michael Vassiliadis, President i IG BCE” të Bashkuar të Bulqizës, kërkojmë rikthimin kombëtare që janë solidarizuar me Sindikatën të përballemi me vdekjen përditë, me pagat e e kryetarit të saj - Elton Debreshi - menjëherë e Minatorëve të Bashkuar të Bulqizës. ulëta, me frikën dhe me shkeljen e dinjitetit DEKLARATË SOLIDARITETI NË MBËSHTETJE në punë! Deklaratë solidariteti nga Sindikata e Pavarur tonë. Sindikata është fuqia jonë.” TË MINATORËVE SHQIPTARË NGA SIND- Minatorët dhe punëtorët ballkanas do ia e Minatorëve të Trepçës Pak ditë pas themelimit zyrtar të sindikatës IKATA E PUNËTORËVE TË LIBRARIVE DHE dalin! Sindikata e Pavarur e Minatorëve të Trepçës së pavarur, kompania që shfrytëzon minierën, SHTËPIVE BOTUESE TË SELANIKUT, GREQI - SINDIKATA E PUNËTORËVE TË LIBRARIVE e konsideron si të paligjshëm shkarkimin nga ALBCHROME, u përgjigj duke pushuar nga Sindikata e Minatorëve të Bashkuar të Bul- DHE SHTËPIVE BOTUESE TË SELANIKUT, puna të kryetarit të Sindikatës së Minatorëve puna Elton Debreshin, një prej themeluesve qizës u shpall më 17 Nëntor 2019, pas aprovim- GREQI të Bashkuar të Bulqizës, Elton Debreshi, nga dhe drejtuesin e sindikatës. Ky veprim është në it të gjykatës më datë 15 Tetor. Miniera e Kromit Kryetari: Glarnetatzis Yannis kompania AlbChrome. kundërshtim me Kodin e Punës në Shqipëri dhe të Bulqizës është më e madhja dhe më e vjetra Sekretari i Përgjithshëm: Xoplidis Panayiotis Ne shprehim keqardhjet tona për kryetarin qëllimi i tij i vetëm është të frikësojë punëtorët në Shqipëri, me më shumë se 600 minatorë që Elton Debreshi dhe për të gjithë minatorët e në mënyrë që të ulin kokët dhe të mos kërkojnë punojnë në kushte të vështira dhe paga të ulëta. MINATORËT E TREPÇËS NË KOSOVË, NË tjerë që janë shkarkuar nga puna vetëm pse të drejtat e tyre demokratike. Dy ditë pas shpalljes së sindikatës, drejtues MBËSHTETJE TË MINATORËVE TË BUL- kanë kërkuar kushte më të mira të punës. Ne solidarizohemi me Sindikatën e Mina- të kompanisë Albchrome shkarkuan kryetarin QIZËS Puna jonë si minatorë është mjaft e vështirë, torëve të Bashkuar të Bulqizës dhe kërkojmë e saj - Elton Debreshi - pa ndonjë arsye reale. Sindikata e Pavarur e Minatorëve të Trepçës andaj sa herë që kërkojmë kushtet më të mira di- rikthimin e menjëhershëm të Elton Debreshit Është një veprim i paligjshëm dhe qartësisht në Kosovë ka dalë në mbështetje të mina- kush pëson, mirëpo ne minatorët si të bashkuar në punë. Sulmi mbi të drejtat në punë nuk do të hakmarrës, për të frikësuar minatorët dhe për torëve të Bulqizës, pas shkarkimit nga puna të gjithmonë do të kërkojmë më të mirën për ne. mbysë kërkesat e lëvizjes punëtore për paga dhe të shtypur vetë-organizimin e tyre. kreut të Sindikatës së Minatorëve të Bashkuar Do ta keni përkrahjen tonë gjithmonë për kushte pune të dinjitetshme në Greqi, Shqipëri Pavarësisht kërcënimeve të punëdhënësit, të Bulqizës, Elton Debreshi. Me anë të një çdo kërkesë të drejtë e cila është në të mirën dhe në të gjithë botën. minatorët janë mbledhur jashtë minierës për komunikate dërguar minatorëve të Bulqizës, e minatorëve, ne jemi gjithmonë këtu për ju. SINDIKATA E INXHINIERËVE TË PUNË- të kërkuar rikthimin në punë të kryetarit të Sindikata e Pavarur e Minatorëve të Trepçës, Shprehim solidaritetin ndaj Sindikatës së SUAR (mekanikë, gjeologë, të teknologjisë, sindikatës së re. shpreh keqardhje për shkarkimin nga puna Minatorëve të Bashkuar të Bulqizës e sidomos teknicienë, projektues)Athinë, Greqi. 10 - Nëntor-Dhjetor 2019 nr. 163 aktualitet
Shumë projektet për ndërtim HEC-esh në zonën e Bulqizës kanë sjellë përplasje mes banorëve dhe kompanive koncesionare. Shkak për një përplasje të tillë kanë qenë mos konsultimi me banorët dhe ndikimet në mjedis që kanë këto projekte. Nga Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë bëhet me dije se në Bulqizë janë 9 projekte për ndërtim HEC-esh që pritet të vihen në zbatim dhe 28 projekte të tjera që janë në ndërtim e sipër. Sipas Balkan Rivers në Shqipëri numërohen 692 hidrocentrale, duke përfshirë 179 ekzistuese, 453 të planifikuara për t’u ndërtuar dhe 60 hidrocentrale të cilat janë në ndërtim e sipër. Ndërtimi i HEC-eve në Bulqizë, me ndikim në mjedis dhe në konflikt me banorët Teksti dhe fotot nga Sami Curri Gjorica, një tjetër zonë për- jësia administrative Fushë-Bulqizë plasjesh për ndërtimin e HEC-eve Nështë vetëm 7 minuta larg nga qyteti i Bulqizës. Në këtë zonë ka burime të shum- Gjorica është një nga zonat më të pop- ta ujore që rrjedhin nga lartësitë e maleve. ulluara në Bashkinë Bulqizë. Përpjekjet e Këto burime njëkohësisht janë projektuar për kompanisë koncesionare që kërkon të ndërtojë një sërë HEC-esh. Tre projekte për ndërtim një HEC në zallin e Bulqizës, rrjedha e të HEC-esh ju prezantuan Këshillit Bashkiak cilit shkon mes për mes njësisë administrative të Bulqizës në muajin Mars të vitit 2019-të. Gjoricë, ka dështuar. “Rajfi” Shpk ka aplikuar Kundërshtimi i banorëve të Fushë-Bulqizës që në korrik të vitit 2018-të për Vlerësimin për të lejuar nxjerrjen e një pjese të pyllit të e Ndikimit në Mjedis (VNM) të thelluar. Por kësaj zone nga fondi pyjor i Bashkisë Bulqizë përpjekjet e kompanisë koncesionare për për t’i hapur rrugë projekteve për HEC-e, çoi të mbajtur një dëgjesë publike me banorët në dështimin për të disatën herë të mbled- e zonës kanë dështuar, pasi janë kthyer në hjes së Këshillit Bashkiak ku do shqyrtohej protesta. Nga Drejtoria Rajonale e Mjedisit në kjo çështje. Ende sot e kësaj dite që flasim, Dibër, u shprehën për autorin e këtij shkrimi se Këshilli nuk ka trajtuar projektin për transfer- konsultimet me publikun për këtë rast kishin imin e pronësisë tek Ministria e Mjedisit që dështuar disa herë me radhë, pasi banorët e do ti hapte rrugë ndërtimit të këtyre HEC-eve. zonës që preken nga ky projekt që shfrytë- Naim Visha, banor i fshatit Kodra e Danit zon ujin e Zallit të Bulqizës nuk pranonin të tregon se këto projekte për ndërtim HEC-esh merrnin pjesë dhe as të firmosin raportet pas nuk kanë marrë dakordësinë e banorëve të takimeve të mbajtura. Bashkia Bulqizë në një zonës dhe se ndikojnë në jetën e tyre, duke ju përgjigje me shkrim për rastin në fjalë, por marrë ujin e pijshëm dhe vaditës, por edhe në edhe për raste të tjera që kanë të bëjnë me mjedis. “Këta e kanë ndritur mjedisin, pyjet ndërtim HEC-esh shprehet se ky institucion e të gjitha. Vijnë me një projekt që duan të “Dragoi” në fshatin Dragua. Banorët e pyetur shpyllëzimi për qëllimet e ndryshimit në një nuk jep leje, pasi kjo kompetencë është tek marrin ujin, të shkaktojnë dëme në mjedis, për një fakt të tillë, tregojnë se nuk kanë lloj tjetër të përdorimit të tokës, pasi duhet institucionet qendrore. “Ti fusësh Gjoricës ujin një mrekulli e natyrës që është ajo zonë, ato dijeni dhe nuk janë thirrur për dëgjesë duke t’i nënshtrohet procedurës paraprake të vlerë- në tuba, sidomos gjatë stinës së verës është ujra që rrjedhin në ato male e ti fusin në tuba, treguar se distanca e kohës, vetëm dy orë simit të ndikimit në mjedis”. Në rastin konkret fatkeqësi. Me futjen në tub të ujit, të gjitha dakordësinë e komunitetit nuk do ta kenë larg njëra-tjetrës, dëshmon për një mungesë ekziston vetëm një procedurë paraprake e gjallesat ngordhin. Gjorica është një fshat kurrë.” shprehet Visha. të theksuar serioziteti, për një zhvillim fiktiv Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis, dhe është që ka 1400 hektarë tokë, që zhvillohet mbi Bashkia Bulqizë në përgjigjen me shkrim të konsultimeve me publikun. Gjithashtu në ajo për projektin e ndërtimit të HEC-ve, e bazën e ekzistencës së këtij lumi”, deklaron për këtë rast, shkruan se kërkesa për transfer- faqen e Drejtorisë Rajonale të Mjedisit Dibër miratuar nga VNM-ja paraprake e Agjencisë Shpëtim Kaja, banor në Gjoricë, por që ka imin e pronësisë të pyllit të kësaj zone vjen nuk ka të publikuar informacion lidhur me Kombëtare të Mjedisit. E njëjta procedurë mbajtur edhe pozicionin e ish-inspektorit të si kërkesë zyrtare e Ministrisë së Turizmit ecurinë e këtyre konsultimeve. Në raportin e ligji detyron që të kryhej edhe për procesin mjedisit. Gjorica ka problem me ujrat e zeza dhe Mjedisit për t’i hapur rrugë projekteve ndikimit në mjedis të kompanisë “Renewable e shpyllëzimit. Bajram Disha u shpreh gjatë dhe menaxhimin e mbetjeve, të cilat depozi- për HEC-e. Energy” shpk, për këto projekte HEC-esh fjalës në mbledhjen e Këshillit Bashkiak se tohen në zallin e Bulqizës. Për banorët, nëse Në datë 17. 09. 2018, lidhur me projektet thuhet se nuk do të ketë ndërveprime me kjo është “prerje në besë” për së dyti herë që nuk ka ujë të bollshëm që do të tërheq këto për ndërtimin e HEC-eve “Dragoi” dhe “Du- mjedisin dhe as ndikime të mundshme, thel- i bëhet kësaj zone. “Kemi vujtur shumë me mbetje, do të prekeshin nga infeksione dhe shk” njësia administrative Fushë – Bulqizë, bësore në elementet përbërës të tij. Në VNM pyjet, tani po doni me ja nis me ujin. Ndaluni sëmundje të ndryshme. në Drejtorinë Rajonale të Mjedisit është thuhet edhe se në zonën ku do të zbatohen sa jeni në kohë. Pyjet dhe uji janë jeta jonë. raportuar me dokumente se janë zhvilluar projektet janë pak të banuara. Nuk do ju lejojmë që ta merrni. Mjedisi i Konfliktet për HEC-et takime për efekt të konsultimeve me pub- Vendimi për transferimin e pronësisë nga kësaj zone duhet të shërbejë për të zhvilluar likun për të dyja HEC-et, përkatësisht në Këshilli Bashkiak Bulqizë, bie në kundër- turizmin dhe ndihmuar zonën e çdo banorë Në Bulqizë konfliktet kanë qenë të shumta, orën 11.00 për HEC “Dushk” që ndodhet në shtim me ligjit Nr.10440, “Për vlerësimin e që jeton aty dhe jo një grup njerëzish”, u gjeneruar nga projekte për ndërtim HEC-esh. fshatin Dushaj dhe në orën 13.00 për HEC ndikimit në mjedis”, “Pyllëzimi fillestar dhe shpreh Disha. Liman Kenga, banor i fshatit Lenë në Mar- nr. Nëntor-Dhjetor 2019 - 11 163 vëzhgim
shënim Për një lapsus...
Nga Bujar karoshi
ë fillim të dhjetorit një grup nga Agjencia Kombëtare e Zonave Ntë Mbrojtura, e kryesuar nga drejtoresha znj. Adriana Peti , ishin për një inspektim në Kanionin e Setës, aty ku janë ndërtuar disa hidrocentrale, njëri prej të cilëve, Seta 4, kundërshtohet fuqishëm erozion masiv përgjatë linjës së tubacionit Një studim në terren në vitin 2018-të të prej banorëve dhe organizatave mjedisore. të devijimit që çon ujin nga Liqeni i Zi drejt 20 ekspertëve të atashuar nga PNUD (Pro- Në këtë takim ishin ftuar edhe përfaqësues turbinave. Nga ana tjetër gjatë vizitës që Bank- grami i Zhvillimit të Kombeve të Bashkuara) nga bashkia e Dibrës, por me gjithë prem- watch zhvilloi në Qershor 2017, erozioni ka ka vërejtur një situatë alarmante në të gjithë timet se do të ishin aty dhe do të mbronin qenë i lartë edhe përgjatë kanaleve të devijimit procesin që shoqëron ndërtimin e HEC-eve që interesat e banorëve, ata nuk erdhën. që furnizojnë me ujë vetë Liqenin e Zi duke nga momenti i dhënies së lejeve, planifikimit Banorët e zonës dhe ekspertët e mje- transportuar së bashku me ujin edhe një sasi dhe ndërtimit. disit mendojnë se për të marrë lejen për të konsiderueshme të sedimenteve drejt këtij Dëmet më të mëdha, në raport thuhet ndërtimin e këtij HEC janë falsifikuar do- liqeni.” thuhet në raport. Protestat e banorëve se janë bërë në zonat e mbrojtura, pasi aty kumente, duke spostuar në hartë burimin ja kanë dalë që deri më sot të bllokojnë vënien dendësia e lumenjve dhe ujërave është e e Sopanikës dhe grykën e thellë dhe të në zbatim të projekteve për ndërtim HEC-esh. madhe. Gjithashtu ekspertët treguan në raport ngushtë të Setës, të cilat janë shpallur Një studim vlerësues mbi konfliktet për ujin të se Ministria e Energjitikës, gjatë dhënies së monumente natyre. lidhura me HEC-et në Shqipëri, i titulluar ‘Rastet lejeve nuk ka marrë në konsideratë ligjet e Mustafa Tola, i cili udhëheq një përfaqë- e konflikteve ujore të lidhura me zhvillimin tjera në fuqi për mbrojtjen e mjedisit dhe e hidroenergjisë në Shqipëri’ dhe i realizuar zonave të mbrojtura. Gjithashtu ata verifi- si banorësh që kundërshtojnë fuqishëm nga tre organizata mjedisore, nxori në pah 18 kuan se Shqipëria ka shkelur edhe konventat ndërtimin e këtij HEC-i, thotë se “është raste konfliktesh të lidhura me hidrocentralet ndërkombëtare për mbrojtjen e mjedisit që i zhvendosur qëllimisht burimi i Sopan- që janë raportuar në Shqipëri gjatë periudhës ka nënshkruar më parë. ikës nga Çidhna në Fushë Çidhën, si dhe 2012-2016, ku ka pasur 34 persona të arrestuar Projekti “Vëzhguesi Rural”, i mbështetur është manipuluar harta e lumit, e cila nga ose të shoqëruar nga policia. Po në këtë studim, nga BE, ka konstatuar se problemet mjedisore rrjedhën nga lindja në perëndim ndërsa hidrocentralet e vegjël janë burimi kryesor i të shkaktuara nga Industria hidroenergjetike në në dokumente është veri - jug.” konflikteve, duke listuar si shkaqe nxitëse mung- Bulqizë janë të shumta. Duke filluar që nga Sazan Guri, eksperti mjedisor që po esën e konsultimeve dhe atë të informimit të problemet me pronësinë, ku shumë investime e ndjek çështjen edhe në gjykatë, thotë komuniteve të prekura nga ndërtimi i HEC-eve, janë bërë në prona private, pa marrë më parë se “harta satelitore është manipuluar dhe të drejtat e ujit dhe shkatërrimin mjedisor. dakordësinë e zotëruesëve, në biodiversitet, se është nxjerrë qëllimisht nga kufiri i Geri Emiri, bashkëpunëtor për Rrjetin Ball- bujqësi, turizëm, përdorimi i ujrave, shkarkimi zonës së mbrojtur shpella dhe burimin kanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri, i sedimenteve. “Shumica e projekteve të HEC- i Saponikës”. Ai thotë se do ta dërgojnë BIRN Albania, në një investigim të realizuar ve mund të ndikojnë në procesin e ujitjes këtë çështje edhe gjykatat ndërkombëtare. për konfliktet e gjeneruara nga ndërtimi iHE C- dhe përdorimin e ujit të pijshëm. Ky aspekt Banorët janë të bindur se manipulimet e eve, me të dhëna nga të gjitha prokuroritë është lënë pas dore gjatë hartimit të VNM-së. hartave janë të qëllimshme, me synim që e vendit, shprehet se në Dibër ka pasur një Sidomos në ndërtimin e HEC-eve që kanë ti hapin rrugën ndërtimit të HEC-it. sërë konfliktesh të banorëve të fshatrave të një shtrirje të gjatë të tubacionit. Ndryshimi i Drejtoresha e Agjencisë Kombëtare të ndryshëm, që kanë kundërshtuar ndërtimin e rrjedhës natyrale të ujit ka ndikim negativ ku- tanesh, ka që prej vitit 2013-të që ndodhet në Zonave të Mbrojtura, e ndodhur në terren proces gjyqësor për një HEC-i që po ndërtohet HEC-eve, për arsye që nisin nga marrja e ujit mulativ në biotën e lumenjve. Nuk ka të dhëna dhe duke u ballafaquar me vetë shkresat që në fshatin e tij. Ai pretendon se kjo po ndodh vaditës dhe atij të pijshëm. “Nëpërmjet kërke- dhe analiza për impaktin që kanë këto HEC-e në tokën e tij dhe pa i marrë dakordësinë. Sipas save për të drejtë informimi, nga 13 prokurori, edhe në burimet nëntokësore”, shkruhet në kjo agjenci ka përpiluar, madje ka dërguar Kengës, lejet për ndërtim HEC-esh në zonë 12 gjykata rrethesh dhe 7 drejtori policie mbi faqen zyrtare të Vëzhguesit Rural. edhe në gjykatë, pranoi se mund të ketë vazhdojnë. “Punimet për ndërtimin e HEC-it banorët që janë përballur me sanksione ligjore Por nga ana tjetër përhapja me shpejtësi e një lapsus... vazhdojnë. Kanë bërë një masakër mjedisore për shkak të konflikteve të lindura si pasojë HEC-eve të vogla në të gjithë vendin, përveçse Po të pranojmë si të vërtetë deklarimin të tmerrshme. Kam kaluar një kalvar seancash e ndërtimit të hidrocentraleve, prokuroritë e ka përkeqësuar gjendjen mjedisore aty ku janë e znj. Peti, për këtë “lapsus” gjatë këtyre gjyqësore dhe në Gjykatën e Apelit në Tiranë ndryshme bënë me dije se në vitet 2008-2017, ndërtuar, ka ndikuar në rritjen e prodhimit dy viteve kanë ndodhur shumë ngjarje... kam fituar duke e rikthyer çështjen sërish për rezulton të jenë dënuar 10 persona, 27 janë të energjisë në vend. Shifrat tregojnë se, për Për një “lapsus” kompania ka hedhur trajtim në Gjykatën e Rrethit Gjyqësor Dibër”, hetuar dhe 7 prej tyre janë arrestuar. Gjykatat herë të parë në tremujorin e dytë të vitit 2019, miliona euro në një vend ku nuk duhej të shprehet Kenga. Për këtë rast Kenga ju drejtua dhanë shifra të tjera, por edhe ato të larta, ku HEC-et private dhe ato me koncesion kanë kishte HEC... edhe Komisionit të Pavarur të Kualifikimit, me rezulton se janë dënuar 15 persona, 7 janë prodhuar 62% të energjisë në vend, sipas të Për një “lapsus” burrat e një fshati janë një ankesë ndaj gjyqëtarit Halil Vani, i cili e hetuar dhe sipas tyre nuk ka pasur asnjë person dhënave zyrtare nga INSTAT. akoma në hetim policor, atyre u janë kishte rrëzuar padinë e tij në Gjykatën e Dibrës të arrestuar”, shprehet Emiri. Një studim në terren i ekspertëve mjedisor bllokuar pasaportat dhe nuk dalin dot as për rastin e ndërtimit të HEC-it në tokën që të atashuar nga PNUD, tregon se ndërtimi i në Dibër të Madhe. pretendon se është e tija. Raportet ndërkombëtare, kritik rrugëve për shtrirjen e tubacionit kanë sjellë Për një “lapsus” gjykata administrative e Ndërtimi i Hec-it në fshatin Valikardhë të për dëmet e HEC-eve në mjedis degradimin e karakteristikave të peizazhit në Tiranës zhvilloi një gjyq për këtë çështje, nivele të shumëfishta. Kjo ka ndikim të drejt- njësisë administrative Zerqan dhe punimet vendimi i së cilës duket dukshëm “i marrë Në një analizë të posaçme për programin përdrejtë tek vegjetacioni natyror. “Gërmimi për devijimin e ujërave të Liqenit të Sopeve, nën presion” nga “lapsuset” e shkresave kanë sjellë prej vitit 2014 përplasje të ashpra e reformave ekonomike në Shqipëri 2019, në shpatet e pjerrëta, proceset e erozionit zyrtare... me banorët e fshatrave që preken. Banorët Komisioni Europian vlerësoi se qeveria e ndodhin kryesisht si pasojë e punimeve për Për një “lapsus” një konfilikt i hapur e zonës së Valikardhës dhe Martaneshit Shqipërisë po i ndërton këto HEC-e duke ndërtimin e HEC-eve dhe mos marrja e masave kundërshtojnë punimet me argumentin se shpërfillur rreziqet që ata krijojnë në mjedis. rehabilituese të mjedisit. Rrugat e hapura për është mes banorëve dhe kompanisë, dhe devijimi i ujit të liqeneve u shkatërron atyre “Qeveria planifikon të rrisë gjenerimin e ndërtimin e HEC-eve, siç mund të ndihmojnë nuk dihet kur do të shpërthejë... ekosistemin, u cënon mundësitë për vaditje energjisë nëpërmjet ndërtimit të hidrocen- komunitete për ti përdorur, gjithashtu edhe Për një “lapsus” Seta po thahet dhe e ar- dhe madje edhe furnizimin me ujë të pijshëm. traleve të reja. Këto objekte po shkaktojnë mund të çojnë në prerjen e paligjshme të dhmja e turizmit në këtë zonë po venitet.. Në protestën e 10 qershorit 2014, policia shqetësime serioze në ndikimin në mjedis pyjeve.” thuhet në raportin e PNUD. Për një “lapsus” që askush nuk mban procedoi penalisht 7 persona të cilët më pas dhe kanë efekte negative të mëdha mbi ko- Kanë qenë të shumtë raportet ndërkom- përgjegjësi, jo vetëm janë lënë në mëshirë u dënuan nga Gjykata e Apelit në Tiranë me munitetet lokale dhe për turizmin”, thuhet në bëtare të organizatave mjedisore që kanë të fatit interesat e komunitetit, por janë gjobë 100 mijë lekë për akuzën e shaktërrimit dokumentin që Komisioni Europian lëshoi së kritikuar lejet e larata për ndërtim HEC-esh futur në rrugë pa krye institucionet qever- të pronës. Studimi i Bankwatch, publikuar në fundi për reformat ekonomike në Ballkanin në Shqipëri. Ministria e Infrastrukturës dhe En- itare, përfaqësuesit e të cilëve, ndërkohë vitin 2017-të nxjerr se në HEC-in e Tërnovës, Perëndimor. Prandaj, sipas Komisionit është ergjitikës (MIE) shpalli në fillim të vitit 2019-të që në terren u japin të drejtë banorëve, në janë duke u shkatërruar ekosistemet natyrore e nevojshme që Shqipëria të zgjerojë qasjen e për “pezullimin e të gjitha kontratatave jo-op- zyrat e shtetit, aty ku ballafaqohen me këto që lidhen me Liqenin e Zi, në Majën e Gjatë, saj strategjike duke e diversifikuar prodhimin erative”. Për këtë qëllim, u lajmërua fillimi i “lapsuse” marrin vendime të gabuara... i shpallur si Monument Natyre. “Ndërtimi e energjisë elektrike, duke rritur investimet në një procesi “skanimi fizik” e dokumentimi të Pra, ky është një “lapsus” që me sa i këtij HEC-i përveç të tjerash konsiston në prodhimin e energjisë diellore dhe të erës, si çdo hidrocentrali, pasi “duhet një ekuilibër duket nuk do ti gjendet zgjidhja, veç në ndërtimin e 23 km kanale devijimi dhe rreth dhe të zhvillojë një strategji gjithëpërfshirëse perfekt mes zhvillimit ekonomik dhe mbrojtjes qoftë se me të merret, së paku, SPAK-u. 30 km rrugë aksesi. Projekti po shkakton një të menaxhimit të ujit. se pasurive natyrore”.
12 - Nëntor-Nëntor D- Dhjetorhjetor 2019 2019 nr. 163 dekorim Jufkat e Dibrës... Urdhëri “Naim Frashëri” për ansamblin “Kuvendi” Presidenti i Republikës dekoron grupin e Zall Dardhës
Nga iLMi dERViSHi Ansambli i dardhës ka breza të tërë artistësh, me fillimet e Me rastin e 70 vjetorit të krijimit të Ans- amblit Artistik Kuvendi i Zall Dardhës me para si Riza Poleshi e Xhevahire inisiativën e Presidentit të Ansamblit Z. Ne- Gjoka, muzikani e themeluesi shat Ndreu u mblodhën këngëtar e muzikant, i tangos shqiptare Muharrem valltar të të gjitha moshave nga Dardha për Xhediku, me Mjeshtrin e Madh, të dhënë një koncert me rastin e 70 vjetorit të krijimit, që daton vitin 1949. artistin shumëdimesional Haziz Ansambli i Dardhës ka breza të tërë Ndreu, Mjeshtër i Madh Lirie Nga VALdRiN VLESHA dibra, si një zonë malore dhe artistësh, me fillimet e para si Riza Poleshi Rasha, Mjeshtrin e Madh Qerim me një klimë relativishtë të e Xhevahire Gjoka, muzikani e themeluesi ufkat e Dibrës tashmë janë një ush- Sula, Sajhe Poleshi, organizatori, ftohtë dimri zgjat diku afërsisht i tangos shqiptare Muharrem Xhediku, me qim që janë të njohura kombëtarisht Mjeshtrin e Madh, artistin shumëdimesional krijuesi dhe interpretuesi Xhelal dhe nërkombëtarisht. 5-6 muaj, dhe për rrjedhojë përgatitjet për dimër fillojnë që Haziz Ndreu, Mjeshtër i Madh Lirie Rasha, Çerpja, këngëtarin vurtuoz Më poshtë do ju përcjell një Mjeshtrin e Madh Qerim Sula, Sajhe Poleshi, historikJ të shkurtër rreth krijimit të jufkave të ne vjeshtën e hershme. Sherif dervishi etj. organizatori, krijuesi dhe interpretuesi Xhelal mbledhur nga vetë unë duke takuar njerëz të Çerpja, këngëtarin vurtuoz Sherif Dervishi Ndreu e Fitore Sula, Manushaqe e Revie ndryshëm në zonën e Dibrës së Madhe dikur Jufka daton të jetë një produkt etj. Zall Dardha ka dhe këngëtar të tjerë, më Dervishi, Lirie Cani e Defe Ndreu etj. ka qenë një Dibër. ushqimor shekullor. Ky produkt të rinj por me një njohje për këngët e tyre si Muzikant dhe orkestranti si Neki Ndreu e Jufka daton të jetë një produkt ushqimor është prodhim autokton i zonës Bledar Kaca, Rrushdi Dervishi, Metush Luca, Zaim Kaca, Qemal Toluli, Muharrem Poleshi, shekullor. Ky produkt është prodhim autok- së dibrës së Madhe. Ka përbërje Gentjan Dervishi, Mentor Topuzi... Naim Cala e tjerë. ton i zonës së Dibrës së Madhe. Ka përbërje 100% organike me bazë miellin Në përbërjen e ansamblit në vite ka patur Drejtuesit e këtij Ansambli me presidenti 100% organike me bazë miellin e grurit i valltarë të njohur qe në vitin 1957 grupi i val- Neshat Ndreu, Lirie Rasha Drejtuese, Avni bluar në mulli me ujë, vezën e pulës të rritur e grurit i bluar në mulli me ujë, leve të Zall Dardhës përfaqësoj Shqipërinë Ndreu Keorograf, drejtues muzike Xhelil e të ushqyer në natyrë dhe qumësht lope të vezën e pulës të rritur e të ushqyer ne Festivalin Botëror të rinisë në Moskë, ku Imeri, përgjegjës orkestre i ndjeri Sherif kullotur në bjeshkët e Dibrës. Pas procesit në natyrë dhe qumësht lope të dhe u vlerësuan. Të tillë ishin Qazim Selimi, Dervishi e Zaim Kaca me 15 nëntor, në të pergatitjes jufkat priten me thikë sipas kullotur në bjeshkët e dibrës. Dostan Topuzi, Shaqir Shira, me brezin e art pallatin e Kulturës në Kamzë dhanë një dëshirës por e mira është me një trashësi si Avdi Ndreu, Hysen Ndreu, Lazam Sula, koncert madhështor, jo vetëm për dernjanët diku ke 1.5cm dhe lihen të gjata diku me një e Dimitrës janë një dëshmi e rëndësishme koreografi dhe valltari Avni Ndreu, Muhar- e dibranët por me një publik më të gjerë. U gjatësi që varion nga 10-15 cm. që tregojnë se jufka është ushqim i zonës rem Sula, Muharrem Gjoka e Medi Hysa, kënduan këngë, u hodhën valle, e mes shumë Historia e jufkës është paksa intere- së Dibrës. Dostan Rama, Arif Hysa, duke vazhduar me vlerësimesh për artistë të këtij Ansambli në sante dhe pak sa si legjendë. Mendohet Ndërsa në Dibër të Madhe ka nje histori më të rinjët, Rasim Shira, Avdi Rama, Baft- vite, vjen dhe vlerësimi i Presidentit të Re- që prodhimi i tyre ka filluar që në mesin e tjetër që tregohet për jufkat. Sipas Asimes jar e Neshat Ndreu, Faik Sula etj. Ansambli publikës, z. Ilir Meta, i cili i akordoi Urdhërin shekullit të XIV nga familjet ortodokse ne një zonjë e vjetër që banon në Banisht, një kishte dhe valltare që i dhanë ritëm e gjallëri “Naim Frashëri” i Klasit Parë për Ansamblin zonën e Rekës. fshat pranë qytetit, tregon që jufkat janë berë valles si Lumie Shira e Hazbie Rasha, Zana Artistik “Kuvendi” i Zall Dardhës. Dibra, si një zonë malore dhe me një si rezultat pasi kanë proteina e vitamina. Në klimë relativishtë të ftohtë dimri zgjat diku dimër ky ushqim shërben për të na mbrojtur afërsisht 5-6 muaj, dhe për rrjedhojë për- edhe nga i ftohti. gatitjet për dimër fillojnë që ne vjeshtën e Asimja nje grua me moshe diku tek të 60- hershme. Nga takimi me Efimin (ortodokse) tat tregon që jufka është një ndër zahiret më një zonjë nga Reka e Epërme tregon që jufka kryesore për stinën e dimrit ku përgatitet në (petka) ka një legjendë interesante ku tregon kushte shtëpiake. Ajo shton, që mbaj mend që mielli i grurit simbolizon bardhesin( kur ikja ke gjyshja e nënës sime në kohën kur zemërgjërsinë dhe mikpritjen e dibranëve), isha fëmijë gjyshja mbyllte më çelës odën ku veza simbolizon berthamën (familjen) , qum- përgatiteshin jufkat. shti (begatinë) është tretësi dhe bën lidhjen në Referuar ketyre dy tregimeve që ndava këtë rast, që të 3 këto përbërës shkrihen në me ju unë arrij ne konkluzion që ky produkt një dhe krijojnë jufken që del si kërc i fortë tashmë është i zonës së Dibrës dhe zonat ,ku ky kërc simbolizon familjen e bashkuar për rreth e njohin vëtem si produkt Dibran. dhe të shendetëshme, Efimi është diku rreth Gjithësesi duhet një studim më i gjërë rreth 85vjec dhe këtë histori ja ka treguar gjyshja këtij produkti për ta përforcuar dhe ta ditur e saj ku gjyshja e saj e kishte trashiguar nga më të detajuar historinë e jufkave. parardhësit e saj. Këto dy histori janë një gur themeli për Po të njëjtën histori e tregon dhe Dimitra mbledhjen e të dhënave rreth jufkave të banore po aty. Pra, nga historia e Efimit dhe Dibrës.
cyan magenta yelloë black
12 - Nëntor - Dhjetor 2019 nr. nr. NëntorNëntor- - DDhjetorhjetor 2019 - 13 163 163
Prioritetet e dibrës janë blektoria, frutikultura e turizmi malor. Pikërisht për këtë arsye, dekorim menaxhim afrimi dhe angazhimi i sa më shumë të rinjve në projekte blektorale do të bëjë të mundur rritjen e numrit të krerëve dheshtimin e kujdesit ndaj mjedisit. Jufkat e Dibrës... Urdhëri “Naim Frashëri” Menaxhimi i fermave blegtorale, 400 mijë për ansamblin “Kuvendi” qëndrueshmëria dhe sipërmarrja nga të rinjtë dollarë ndihma Nga OSMAN XHiLi për Spitalin Presidenti i Republikës dekoron grupin e Zall Dardhës ë kushtet e sotme të zhvillimit te ven- dit,veprimtaria prodhuese e fermave e Bulqizës Nblegtorale për të imta eshte nje aktivitet fitimprures duke shfrytezuar resurset natyrore te territorit të bashkisë Diber me hapasira kullosore,livadhore mbi 5400 ha dhe tokë inproduktive dhe djerrëmbi 4500 ha.Kjo situate krijon kushte per nje zhvillim mëtë shpejtë te blegtorise kjo e mbeshtetur edhe nga politikat e zhvillimit te shtetit nepermjet skemave mbeshtetse kombëtare te subvecionit dhe poashtu aplikimeve te IPARD II dhe AZHBR.Organizata e shoqerise civile “ AGRO EKO DIBRA” në Bashkinë Dibër aplikoi dhe po zbaton projektin “Me- naxhimi i qëndruesheëm i fermave bleg- torale ,qëndrueshmëria dhe sipermarrja nga të rinjtë ” me synim plotësimin e nevojave të tanishme dhe në të ardhmen për produktet ka bërë që në finale, numri i krerëve të bagë- format e zhvillimit dhe mbështetjes nga IP- blegtorale,afrimin e të rinjve në krijimin e tive të ulet ndjeshëm. Sektori i veterinarisë ARD dhe skemat kombëtare. tufëve të reja ,mbrojtjen e mjedisit , ndaljen në Drejtorinë e Bujqësisë po zhvillon një - Do të organizohen katër Ditë të Hapu- rojekti C.U.R.E., një organizatë e ç’popullimit dhe emigrimit në funksion të census, apo një inventarizim të blektorisë, ra për promovimin e blektorisë së imët, si bamirëse në Shtetet e Bashkuara zhvillimit ekonomik rural . dhe nga rezultatet paraprake duket që ajo mundësi zhvillimi për zonat rurale në Bash- të Amerikës, dorëzoi në spitalin Nga iLMi dERViSHi Ansambli i dardhës ka breza është përgjysmuar. kinë Dibër, duke kontaktuar me blegtorë, ko- P Projekti zbatohet në kuadër të Programit e Bulqizës një konteiner me mbi 400 të tërë artistësh, me fillimet e Rajonal mbi Demokracinë Vendore në Pikërisht, për të ndalur sadopak këtë munitetin, shkollat dhe administratat lokale. Me rastin e 70 vjetorit të krijimit të Ans- mijë dollarë ndihma në pajisje spitalore. para si Riza Poleshi e Xhevahire Ballkanin Perëndimor (ReLOaD) dhe finan- hemorragji të numrit të krerëve në blektori, -Do të realizohet një studim për gjëndjen amblit Artistik Kuvendi i Zall Dardhës me projekti në fjalë merr përsipër të bëjë një aktuale të blegtorisë ne 4 njesitë adminis- Transporti i ndihmave tejet i shtrenjtë inisiativën e Presidentit të Ansamblit Z. Ne- Gjoka, muzikani e themeluesi cohet nga Bashkimi Evropian dhe zbatohet nga UNDP. përpjekje modeste duke dhënë kontributin trative duke vlerësuar me nje analizë te nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës shat Ndreu u mblodhën këngëtar e muzikant, i tangos shqiptare Muharrem e tij. Ai synon të kontaktojë rreth 60 ferma, hollesishme si numrin e krerëve në të imta në Bulqizë u pagua falë një fushate valltar të të gjitha moshave nga Dardha për Projekti synon të afrojë sa më shumë të Xhediku, me Mjeshtrin e Madh, rinj në mbarështimin e blegtorisë në përg- për të bërë vlerësimin e gjëndjes, nevojat ashtu edhe ecurinë e fermave blegtorale në për të mbledhur fonde nga Vëllezërit të dhënë një koncert me rastin e 70 vjetorit dhe problemet që ata kanë. Të paktën 45 situatën aktuale. artistin shumëdimesional Haziz jithësi dhe të imtat në veçanti. Projekti Keta me fondacionin Keta4kids. Kësaj të krijimit, që daton vitin 1949. persona, kryesisht të rinj, do trajnohen, lid- -Do të realizohet një plan studimi mbi Ansambli i Dardhës ka breza të tërë Ndreu, Mjeshtër i Madh Lirie po zbatohet në një territor mjaft të gjërë fushate ju bashkuan shumë donator, nga Nga VALdRiN VLESHA hur me kapacitetet menaxhuese të fermave metodat e ndërhyrjes dhe një plani veprimi dibra, si një zonë malore dhe artistësh, me fillimet e para si Riza Poleshi Rasha, Mjeshtrin e Madh Qerim të Bashkisë Dibër dhe përfshin katër njësi Bulqiza dhe jo vetëm të cilët dhuruan administrative, Maqëllarë, Melan , Tomin blektorale, në bashkëpunim me ekspertë të për qëndrueshmërinë e fermave dhe afrimin me një klimë relativishtë të e Xhevahire Gjoka, muzikani e themeluesi Agro Pika Dibër dhe AREB – Dibër. e të rinjve në krijimin e fermave te reja në për të mbuluar koston e transportit ufkat e Dibrës tashmë janë një ush- i tangos shqiptare Muharrem Xhediku, me Sula, Sajhe Poleshi, organizatori, dhe Muhurr dhe do zgjasë për një periudhë6 ftohtë dimri zgjat diku afërsisht Takimet e deritanishme, që specialistët e të imta. dhe të shpenzimeve të tjera doganore. qim që janë të njohura kombëtarisht Mjeshtrin e Madh, artistin shumëdimesional krijuesi dhe interpretuesi Xhelal –mujore (tetor 2019-mars 2020). 5-6 muaj, dhe për rrjedhojë projektit kanë zhvilluar me fermerët e rinj në -Do të realizohet një spot televiziv për dhe nërkombëtarisht. Haziz Ndreu, Mjeshtër i Madh Lirie Rasha, Nxitja dhe hapja e fermave te reja me Një ndihmë të madhe për mbërritjen e përgatitjet për dimër fillojnë që Çerpja, këngëtarin vurtuoz Maqëllarë e Tomin kanë pasur shumë interes. ecurinë e projektit dhe promovimin e treg- Më poshtë do ju përcjell një Mjeshtrin e Madh Qerim Sula, Sajhe Poleshi, blegtori te imët ,të leshta dhe të dhirta duke ndihmave në Bulqizë dhanë Ina Farka historikJ të shkurtër rreth krijimit të jufkave të ne vjeshtën e hershme. Sherif dervishi etj. Këtë e ka dëshmuar pjesëmarrja e kënaqshme uesëve të fermave blegtorale. organizatori, krijuesi dhe interpretuesi Xhelal afruar bashkëpunim dhe rritje te kapac- dhe mjeku gjerman Dr. Carsten Buse, mbledhur nga vetë unë duke takuar njerëz të e blektorëve të rinj, por dhe problemet që ata Tashmë dihet se prioritetet e Dibrës janë Çerpja, këngëtarin vurtuoz Sherif Dervishi Ndreu e Fitore Sula, Manushaqe e Revie itetev të fermerëve sipërmarrës për le- ndryshëm në zonën e Dibrës së Madhe dikur Jufka daton të jetë një produkt kanë ngritur. Takime të tilla kanë shërbyer për blektoria, frutikultura e turizmi malor. Pikër- që së bashku me vëllezërit Keta morën etj. Zall Dardha ka dhe këngëtar të tjerë, më Dervishi, Lirie Cani e Defe Ndreu etj. verdisshmërinë ekonomike dhe mundësinë ka qenë një Dibër. ushqimor shekullor. Ky produkt njohjen e fermerëve me njëri tjetrin, shkëm- isht për këtë arsye, afrimi dhe angazhimi i sa pjesë në një maratonë vrapimi në të rinj por me një njohje për këngët e tyre si Muzikant dhe orkestranti si Neki Ndreu e gjithnjë në rritje të kërkesave të tregut me Jufka daton të jetë një produkt ushqimor Gjermani për të mbledhur sa më shumë është prodhim autokton i zonës Bledar Kaca, Rrushdi Dervishi, Metush Luca, Zaim Kaca, Qemal Toluli, Muharrem Poleshi, produkte blegtorale të zonave të pastra të bim eksperiencash, rritje të ndërveprimit të më shumë të rinjve në projekte blektorale do shekullor. Ky produkt është prodhim autok- së dibrës së Madhe. Ka përbërje Gentjan Dervishi, Mentor Topuzi... Naim Cala e tjerë. Dibrësështë objektiv i një bashkëpunimi tyre dhe të fituarit e njohurive shkencore nga të bëjë të mundur rritjen e numrit të krerëve donator për transportin e ndihmave nga ton i zonës së Dibrës së Madhe. Ka përbërje 100% organike me bazë miellin Në përbërjen e ansamblit në vite ka patur Drejtuesit e këtij Ansambli me presidenti aktiv midis fermerëve ,shoqatës Agro Eko referimet e specialistëve të projektit. dheshtimin e kujdesit ndaj mjedisit. Fshatrat Amerika në Shqipëri. 100% organike me bazë miellin e grurit i valltarë të njohur qe në vitin 1957 grupi i val- Neshat Ndreu, Lirie Rasha Drejtuese, Avni Dibra dhe pushtetit vendor, duke bashkëve- Projekti “Menaxhimi i fermave blektorale e malet po zbrazen pak nga pak dhe do të Projekti C.U.R.E. shpërndan pajisje bluar në mulli me ujë, vezën e pulës të rritur e grurit i bluar në mulli me ujë, leve të Zall Dardhës përfaqësoj Shqipërinë Ndreu Keorograf, drejtues muzike Xhelil pruar edhe me partner të institucioneve të dhe sipërmarrja nga të rinjtë” është ambicioz jetë shumë e vështirë për ti ripopulluar, ndaj e të ushqyer në natyrë dhe qumësht lope të vezën e pulës të rritur e të ushqyer mjekësore kudo pasi mbledh dhurime ne Festivalin Botëror të rinisë në Moskë, ku Imeri, përgjegjës orkestre i ndjeri Sherif shtetit si AREB-Dibër,AZHBR,AgroPika dhe dhe synon rezultate konkrete. duhet të nxitojmë në nisma e projekte të tilla kullotur në bjeshkët e Dibrës. Pas procesit në natyrë dhe qumësht lope të të vogla nga qytetarët deri 1 dollar e dhe u vlerësuan. Të tillë ishin Qazim Selimi, Dervishi e Zaim Kaca me 15 nëntor, në - Po punon për të përgatitur një hartë të që ngjallin shpresë. të pergatitjes jufkat priten me thikë sipas ASHVMB-Dibër. kullotur në bjeshkët e dibrës. Dostan Topuzi, Shaqir Shira, me brezin e art pallatin e Kulturës në Kamzë dhanë një fermave blektorale dhe sipërfaqeve kullosore, më shumë. Spitali i Bulqizës mbulon me dëshirës por e mira është me një trashësi Rrethi i Dibrës ka pasur tradita të si Avdi Ndreu, Hysen Ndreu, Lazam Sula, koncert madhështor, jo vetëm për dernjanët shkëlqyera në mbarështimin e menaxhimin sipas kapaciteteve, në katër njësi administra- * Ky botim është realizuar per shkrimet ne gazeten shërbim më shumë se 30 mijë banorë diku ke 1.5cm dhe lihen të gjata diku me një e Dimitrës janë një dëshmi e rëndësishme lokale në kuadër të projektit “Programi Rajonal për koreografi dhe valltari Avni Ndreu, Muhar- e dibranët por me një publik më të gjerë. U tive nga një ekspert. dhe në këtë spital ka shumë raste të gjatësi që varion nga 10-15 cm. që tregojnë se jufka është ushqim i zonës e fermave blektorale. Malet që e rrethojnë Demokracinë Vendore në Ballkanin Perëndimor (Re- rem Sula, Muharrem Gjoka e Medi Hysa, kënduan këngë, u hodhën valle, e mes shumë - Do të hartojë një katalog profesional Historia e jufkës është paksa intere- së Dibrës. nga të gjitha anët, pllajat e luginat e bukura, LOaD)”, i cili financohet nga Bashkimi Evropian (BE) aksidenteve në minierë. Falë ndihmave Dostan Rama, Arif Hysa, duke vazhduar me vlerësimesh për artistë të këtij Ansambli në për shërbimet per 150 fermat blektorale me dhe zbatohet nga Programi i Kombeve të Bashkuara për sante dhe pak sa si legjendë. Mendohet Ndërsa në Dibër të Madhe ka nje histori kullotat e pafund dhe me një bimësi të den- të mbërritura në spital do të ketë një më të rinjët, Rasim Shira, Avdi Rama, Baft- vite, vjen dhe vlerësimi i Presidentit të Re- tregues profesional, financiar e mjedisor. Zhvillim (UNDP). Përmbajtja e këtij publikimi, si dhe që prodhimi i tyre ka filluar që në mesin e tjetër që tregohet për jufkat. Sipas Asimes dur e të shumëllojshme, e bëjnë plotësisht set të ri të pajisjeve kirurgjikale për jar e Neshat Ndreu, Faik Sula etj. Ansambli publikës, z. Ilir Meta, i cili i akordoi Urdhërin - Do të përgatisë e të shpërndajë 300 fletë gjetjet e paraqitura në të, janë përgjegjësi e Agro Eko shekullit të XIV nga familjet ortodokse ne një zonjë e vjetër që banon në Banisht, një të mundur mbajtjen e një numri të konsider- Dibra dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpam- kishte dhe valltare që i dhanë ritëm e gjallëri “Naim Frashëri” i Klasit Parë për Ansamblin palosje. trajtimin e rasteve urgjente. Edhe reparti zonën e Rekës. fshat pranë qytetit, tregon që jufkat janë berë ueshëm të imtash. Të gjitha këto territore jet e Bashkimit Evropian (BE) ose Programit të Kombeve valles si Lumie Shira e Hazbie Rasha, Zana Artistik “Kuvendi” i Zall Dardhës. - Do të operohet me 10 ferma të reja për i pediatrisë dhe gjinekologjisë do të Dibra, si një zonë malore dhe me një si rezultat pasi kanë proteina e vitamina. Në përshkohen nga ujra e burime të pastra, që i të Bashkuara për Zhvillim (UNDP). ketë pajisje mjekësore bashkëkohore, e klimë relativishtë të ftohtë dimri zgjat diku dimër ky ushqim shërben për të na mbrojtur shërbejnë si blegtorisë, ashtu dhe fermerëve afërsisht 5-6 muaj, dhe për rrjedhojë për- edhe nga i ftohti. që kujdesen për to. Tregimet gojore na shumë të tjera. Një kujdes të veçantë për gatitjet për dimër fillojnë që ne vjeshtën e Asimja nje grua me moshe diku tek të 60- thonë se nuk kanë qenë të pakta familjet që mbërritjen e këtyre ndihmave treguan hershme. Nga takimi me Efimin (ortodokse) tat tregon që jufka është një ndër zahiret më kanë pasur njëmijë të imta çdonjera, kurse edhe autoritetet lokale shtetërore. një zonjë nga Reka e Epërme tregon që jufka kryesore për stinën e dimrit ku përgatitet në një prej tyre në Kala të Dodës, thuhet se ka Faleminderit gjithësecilit për ndihmën disponuar 12 mijë krerë. Kjo traditë e bukur (petka) ka një legjendë interesante ku tregon kushte shtëpiake. Ajo shton, që mbaj mend e dhënë që këto ndihma të vinin në që mielli i grurit simbolizon bardhesin( kur ikja ke gjyshja e nënës sime në kohën kur është përcjellë ndër breza, për të ardhur si zemërgjërsinë dhe mikpritjen e dibranëve), isha fëmijë gjyshja mbyllte më çelës odën ku e tillë deri në ditët tona. spitalin e Bulqizës! Faleminderit dhe veza simbolizon berthamën (familjen) , qum- përgatiteshin jufkat. Por, kohët e fundit, duket sikur problemi mirënjohje Vëllezërve Keta për punën e shti (begatinë) është tretësi dhe bën lidhjen në Referuar ketyre dy tregimeve që ndava nuk shkon në linjën e duhur. Të gjithë jemi palodhur në të mirë të këtij komuniteti! këtë rast, që të 3 këto përbërës shkrihen në me ju unë arrij ne konkluzion që ky produkt dëshmitarë të një largimi masiv të njerëzve Faleminderit ndaj çdo donatori, që një dhe krijojnë jufken që del si kërc i fortë tashmë është i zonës së Dibrës dhe zonat për një jetë më të mirë. Për pasojë, kjo dukuri dhuroi nga pasuria e tij për mbulimin ,ku ky kërc simbolizon familjen e bashkuar për rreth e njohin vëtem si produkt Dibran. është shoqëruar me një pakësim drastik të e kostos së transportit të ndihmave! dhe të shendetëshme, Efimi është diku rreth Gjithësesi duhet një studim më i gjërë rreth numrit të krerëve, qoftë në të trasha dhe në Faleminderit personave që lobuan 85vjec dhe këtë histori ja ka treguar gjyshja këtij produkti për ta përforcuar dhe ta ditur të imta. Normalisht, arsyet janë të shumta. e saj ku gjyshja e saj e kishte trashiguar nga më të detajuar historinë e jufkave. Humbja e interesit nga të rinjtë për tu marrë që këto ndihma të vinin në spitalin e parardhësit e saj. Këto dy histori janë një gur themeli për me këtë profesion të vështirë, tregjet e pa- Bulqizës! Po të njëjtën histori e tregon dhe Dimitra mbledhjen e të dhënave rreth jufkave të sigurta për mishin e qumështin, mungesa e Sami Curri / bulqizaime banore po aty. Pra, nga historia e Efimit dhe Dibrës. subvencioneve shtetërore në masën e duhur
cyan magenta yelloë black 13 14 - Nëntor-Nëntor D- Dhjetorhjetor 2019 2019 nr. 163
Ferma e familjes Ndregjoni lartëson akoma më shumë emrin e saj. profil
Nga OSMAN XHiLi
shtu si për të gjithë shqiptarët e tjerë, vitet nëntëdhjetë e gjetën familjen e Ferma e familjes Ndregjoni AHaziz Ndregjonit në Brezhdan të Di- brës në një huti e konfuzion të plotë. Hazizi kishte shërbyer për vite e vite si punonjës në ndërmarrjen bujqësore të asaj kohe. Fëmijët akoma të vegjël, pa ndonjë zanat, fare pak tokë. Shpresë dhe frikë për të ardhmen. Vuri pak blegtori si fillim, një lopë, një kalë dhe 20 kokë dhen. Kishte dëgjuar nga të vjetrit që bujqësia nuk të bën të pasur, por dhe pa opinga nuk të len. Mori toka me qira, mësoi zanatin e shoferit, gjeti dhe një fugon të për- dorur, duke filluar në linjën që lidh fshatin e tij me Peshkopinë.
EKSPERiENCA NE SHTETiN FQiNJ
Vitet po ecnin dhe fëmijët po rriteshin. Ndonëse në moshë të njomë, ata provuan emigracionin. Asllani është më i vogli nga dy djemtë. Ai ishte vetëm 14 vjeç kur mori rrugët e Greqisë. Rastësia e çoi te një pronar grek, që kishte jo pak, por tre mijë kokë dhen dhe 17 punëtorë. Gati 10 vjet punoi atje, për tu lidhur përfundimisht me ato kafshë të urta, të mbara e të bekuara. Ishte normale që të mjelja deri 300 litra qumësht në ditë, tregon Asllani. Mësoi dhe shumë sekrete, që do ti duheshin në të ardhmen. Në një rast, pa që dikush solli një dele që sillej rrotull vetes me një sëmundje të trurit. Populli e quan “ e ndërkryer”, kurse në gjuhën veterinare emërtohet si cenurozë. Pronari i tij mori një thikë të mprehtë, i hapi një vrimë në mes të kockave të kokës, në anën nga rrotullohej delja. Futi te vrima e hapur një kunj me pak lesh të mbështjellë dhe fshikëza, apo qeska me lëng që kishte pushtuar njërën anë të trurit, u mbështoll për kunji dhe bashkë me të dolën jashtë. Pak dezinfektantë e pak Në një sezon pjellje ata kanë rreth 50 dhen bukura? Kush nuk do mahnitej e mrekullo- gjysmën e kohës janë në shërbim të fermës pluhur mbi plagë dhe delja ishte shëruar që pjellin nga dy qengja. Ka një sekret të hej duke shijuar kosin, djathin e mishin e dhe gjysmën tjetër punojnë në Gjermani plotësisht. Kur Asllani e pa tre herë këtë gjë, vogël këtu që lidhet me trajtimin, Nëse njomë, të mbrujtur me lulet shumëngjyrëshe në një kompani ndërtimi. Nuk ka zanat e të katërtën e kreu vetë operimin, gati po aq delet trajtohen me tagji dy javë para e pas të bjeshkës? Turisti do të kthehej sërish vitin mjeshtëri, që ta shohë njëherë Asllani dhe mirë sa dhe mjeshtri plak. ndërzimit, ky numër shkon dhe më tepër. tjetër, duke marrë plot miq e shokë të tjerë. të mos e bëjë. Po aq mirë sa blegtorinë di Dhjetë vjet më vonë, Asllani u kthye në Asllani ka marrë pjesë në takimet që ka bërë Që këtë vit Asllani kishte marrë në bjeshkë të shtrojë pllaka, të punojë gurin dekorativ, Shqipëri. Ishte viti 2005. Mendja i thoshte organizata AGRO EKO DIBRA me fermerët dhjetë pula deti të gjalla dhe rreth 30 pula të punojë tokën me zetorë, të kosisë e të se dhe ai mund të vinte një tufë dele e t’i e rinj blegtorë, duke përfituar mjaft nga të shtëpie, për ti pasur atje vezët e freskëta. Disa mbledhë jonxhën me mjete mekanike, apo mbarështonte me kujdes e dashuri. Ndoshta tjerët, por dhe duke dhënë eksperiencat e blegtorë të tjerë, si ajo e Dertit nga Blliçja, të punojë me fadromën e firmës në Gjer- jo aq shumë sa mjeshtri plak në Greqi, por le tij pozitive. kanë ngjitur sipër koshere blete, duke prod- mani. Po kaq fort punojnë dhe gratë e kësaj ta niste njëherë . Eksperiencë tashmë kishte huar një mjaltë, që nuk gjen të dytë si ai. Këto familje, duke i bërë më të lehta punët për KATËR MUAJ NË BJESHKË, imazhe të bukura e shumë të tjera si këto burrat e tyre. Përveç gati 400 kokë deleve, fituar, por dhe ca para kishin vënë mënjanë QË MUNd TË BËHEN dHE PESË si familje. Sakaq, tufa e tyre prej 20 krerësh nuk do ishin aspak një trill imagjinate, por ata mbarështojnë dhe katër lopë të mëdha, u dhjetëfishua e u bë 200 kokë. Vështirësitë një përvojë e jetuar, mjaft që të plotësohej me vlera të larta racore, dhjetë kokë dhi dhe Qëndrimi i tyre për katër muaj në bjeshkë ai kriteri që përmendëm, dhënien e bjeshkës shtatë kuaj, duke e bërë më të larmishme dhe e fillimit si kudo, por familja e bashkuar është sa i bukur, aq dhe i vështirë. Karvani i u bëri ballë sfidave dhe e rriti akoma më me një qira shumëvjeçare. më efiçente fermën e tyre. Këtë vit që vjen dhenve, i njerëzve, i qenve dhe i kuajve ng- ata duan të ndërtojnë një stallë moderne, që shumë numrin e tyre, gati 400 kokë, sot që jiten në bjeshkë me 15 qershor dhe zbresin flasim. Duke bërë eksperimente të vogla në TË TJERA AKTiViTETE ti përgjigjet shtesës progresive të numrit të zakonisht me 15 tetor. Asllani thotë se sikur krerëve dhe për të lehtësuar shërbimet në të. vite, tashmë ata kanë përcaktuar një skemë ca gjëra të ishin ndryshe në legjislacionin të mbarështimit të tufës. Familja Ndregjoni është vazhdimisht në Pak ndihmë nga shteti, fare pak. Në Greqi, shqiptar dhe ne mund të vepronim ndryshe. punë e në lëvizje, si një zgjua mbushur me te pronari me tremijë kokë që përmendëm Pronësia e kullotës, vazhdon arsyetimin KUJdESi PER TUFEN bletë punëtore. Babai, Hazizi, nuk i ndahet në fillim, qumështin e mishin e merrnin te djaloshi i pasionuar pas dhenve, duhet de- me fugonin e tij linjës së Brezhdanit me dera e stallës. Por kjo nuk i pengon këta tyrimisht ti kalojë shtetit dhe unë të marr një Deshtë i lëshojnë me 25 korrik dhe mjel- qytetin e Peshkopisë. Sa herë që ka ndonjë njerëz për të ecur përpara. Ja, kështu ecën leje shfrytëzimi dhjetë deri njëzetë vjeçare. pushim u përvishet punëve të shumta të fer- çdo ditë e më e sigurt, çdo ditë e më e rritur ja vazhdon deri me 5 shtator. Gati gjysma Atëherë mund të ndërtoja një shtëpi të vogël e tufës kanë pjellë, akoma pa shkuar data mës me mbi dyzet dynymë tokë të mbjellë ferma e familjes Ndregjoni, duke na dhënë pranë stanit, ku të merrja dhe familjen. Po me jonxhë, misër, grurë e ndonjë kulturë surpriza të këndshme, duke lartësuar akoma 10 dhjetor dhe familja Ndregjoni është kështu mund të ndërtoja një stallë verore angazhuar në kujdesin për të posalindurit, tjetër. Dy djemtë e tij, Kastrioti dhe Asllani, më shumë emrin e saj. tek stani. Kjo do ta shtonte të paktën dhe një meqë janë dhe ditë të ftohta. Në fillim të muaj qëndrimin në bjeshkë, dy javë përpara dhjetorit fillon trajtimi me tagji në masën e dy javë pas datës që ne ikim zakonisht. 0,5 kg për barsat dhe gati një kilogram për Stalla na shërben dhe në netë të veçanta, kur Kërkohen korrespondentë në pllejat. Ndoshta me norma më të reduktuara moti është me shira, erë e rrebeshe. Pajisja ky trajtim vazhdon deri në prill. Rraca është me ndonjë panel diellor na mundëson një Peshkopi dhe Dibër të Madhe vendi e kryqëzuar me Rudën. Në vjeshtë ndriçim minimal, pak ujë të ngrohtë, karrik- skartohen delet e vjetra mbi 5 – 6 vjeçare, im telefoni e plot gjëra të tjera, që në kushtet Kërkohen korrespondentë në Peshkopi dhe Dibër të më të dobtat, si dhe ata që janë me një gji e stanit do të ishin luks për ne. Madhe. . Ndërkohë tufës i shtohen çdo vit dhe 40 Rruga për të shkuar e për të ardhur është Të interesuarit për korrespondentë/menaxherë duhet të kenë pasion krerë qengja femra, që janë përzgjedhur si një hall më vete. Nuk është se ata shkojnë më të mirat, në pamje dhe në madhësi. Në vetëm njëherë. Qumështi transportohet gazetarinë. prill shiten dhe qengjat, meqë pjelljet kanë çdo ditë me kuaj për në baxho. Ushqimet Përbën avantazh përvoja në shtypin e shkruar ose në qoftë se kanë qenë të hershme. Çmimi ka qenë i mirë këtë për njerëz e qen, krypa e furnizimet e tjera mbaruar studimet për gazetari dhe letërsi / marketing. vit, thotë Asllani, deri në katër mijë lekë bëhen shpesh. Po të ishte rruga më e mirë për kilogram peshë të gjallë. Po kështu dhe dhe turizmi do të ishte në limite të pa imag- Të jenë të angazhuar për punën në grup dhe të jenë të pavarur çmimi i qumështit ka qenë me leverdi. Kur jinueshme. Kush nuk do të donte të shihte politikisht gjatë kohës që bashkëpunojnë me gazetën. e dërgojnë verës në baxhon e Radomirës liqenin e Gramës, bjeshkën e Zonjave, ku paguhen me njëmijë lekë për një kilogram. qëndrojnë ato, apo vise të tjera po aq të Të interesuarit të komunikojnë me redaksinë. 14 - Nëntor - Dhjetor 2019 nr. nr. NëntorNëntor- - DDhjetorhjetor 2019 - 15 163 163
Ferma e familjes Ndregjoni lartëson tREgIM AlEgoRIK akoma më shumë emrin e saj. profil traditë
Nga OSMAN XHiLi FjAlë E FRAzEologjIzMA të RRAllA Hakmarrjen ma lini mua shtu si për të gjithë shqiptarët e tjerë, vitet nëntëdhjetë e gjetën familjen e Ferma e familjes Ndregjoni Marrë nga libri “Toponimia e Haziz Ndregjonit në Brezhdan të Di- A Çidhnës” i autorëve brës në një huti e konfuzion të plotë. Hazizi kishte shërbyer për vite e vite si punonjës në Haki Përnezha dhe Rruzhdi Bitri, ndërmarrjen bujqësore të asaj kohe. Fëmijët akoma të vegjël, pa ndonjë zanat, fare pak Botimet M&B, Tiranë, 2016. tokë. Shpresë dhe frikë për të ardhmen. Vuri pak blegtori si fillim, një lopë, një kalë dhe FJALË TË RRALLA 20 kokë dhen. Kishte dëgjuar nga të vjetrit që bujqësia nuk të bën të pasur, por dhe pa opinga nuk të len. Mori toka me qira, mësoi H zanatin e shoferit, gjeti dhe një fugon të për- dorur, duke filluar në linjën që lidh fshatin e ► hipi: Folja hip me kuptimin merr tij me Peshkopinë. sundimin dikush: Hipi Nemcja, hipi Zogju. Hipi përdoret dhe për të EKSPERiENCA NE SHTETiN FQiNJ treguar një veprim që fillon a pritet Vitet po ecnin dhe fëmijët po rriteshin. të fillojë shpejt: hyni brenda se hipi Ndonëse në moshë të njomë, ata provuan shiu. Fjala është e njëvlershme me emigracionin. Asllani është më i vogli nga dy fjalën rra-rrani, me sa duket një djemtë. Ai ishte vetëm 14 vjeç kur mori rrugët rrënjë e hershme pa parashtesë, si e Greqisë. Rastësia e çoi te një pronar grek, tek mbërrini, mbërrajni. që kishte jo pak, por tre mijë kokë dhen dhe Buka e magjes së popullit 17 punëtorë. Gati 10 vjet punoi atje, për tu ► halvet / shpirti / hálvet shpirti: Stër- Tregime alegorike lidhur përfundimisht me ato kafshë të urta, të mundim i madh. Nga turq. havlet, mbara e të bekuara. Ishte normale që të mjelja vetëm. Havlet shpirti, vetëm shpirti. Xhafer Martini deri 300 litra qumësht në ditë, tregon Asllani. ► has / has / hás: Lloj pëlhure e bard- Botimet M&B, 2019 Mësoi dhe shumë sekrete, që do ti duheshin hë që përdorej për të brendshmet. ISBN 978-9928-256-59-1 në të ardhmen. Në një rast, pa që dikush solli Faqe 160 një dele që sillej rrotull vetes me një sëmundje Këmishë e brekë hasi. të trurit. Populli e quan “ e ndërkryer”, kurse ► hen’soj: Përgatis barrën për ta K Çmimi: 700 lekë në gjuhën veterinare emërtohet si cenurozë. ngarkuar. Hensova barrën time dhe ► këlir i: Pjesa që rrethon gropën ku Pronari i tij mori një thikë të mprehtë, i hapi atë të kalit. ndizej zjarri në oxhak. Me këtë një vrimë në mes të kockave të kokës, në anën ► hëëësh / hëëësh: Përngjitje e eja e emër quhet edhe pjesa zbukuruese nga rrotullohej delja. Futi te vrima e hapur një etonte dikur një burrë që nuk Plaka tha si thoshte Perëndia: kunj me pak lesh të mbështjellë dhe fshikëza, shiko, hajde e shih, hajsh, hësh. Për- që i vihet xhupit të grave nga prapa: apo qeska me lëng që kishte pushtuar njërën doret me kuptimin shih atje, ja atje: xhup me kolir. linte punë të ligë pa bërë. “Hakmarrjen ma lini mua!” Atij anë të trurit, u mbështoll për kunji dhe bashkë hëëësh ku janë delet! Për të njëjtin ► kalaveshas / kalavéshas: Nga JIshte hajdut me çizme, si filluan t`i shtoheshin puplat në trup me të dolën jashtë. Pak dezinfektantë e pak Në një sezon pjellje ata kanë rreth 50 dhen bukura? Kush nuk do mahnitej e mrekullo- gjysmën e kohës janë në shërbim të fermës funksion Çabej sjell formën eshata. thonë. Por ishte frikacak i madh. dhe kroma iu bë e padurueshme. që pjellin nga dy qengja. Ka një sekret të hej duke shijuar kosin, djathin e mishin e dhe gjysmën tjetër punojnë në Gjermani kalavesh, veshul rrushi, bistak. pluhur mbi plagë dhe delja ishte shëruar Kalaveshas përdoret për të treguar Vidhte aty ku sigurohej se nuk do ta Po ja, moj plakë, - nisi prapë ai, plotësisht. Kur Asllani e pa tre herë këtë gjë, vogël këtu që lidhet me trajtimin, Nëse njomë, të mbrujtur me lulet shumëngjyrëshe në një kompani ndërtimi. Nuk ka zanat e ► haekeç: Ai që zgjedh shumë në të të katërtën e kreu vetë operimin, gati po aq delet trajtohen me tagji dy javë para e pas të bjeshkës? Turisti do të kthehej sërish vitin mjeshtëri, që ta shohë njëherë Asllani dhe ngrënë, që nuk han çfarë t’i shërbesh. një zënkë me të rrahura. U gjente gjë e keqe. Atë natë, kur zë - ta pruna këtu, ta mbaj që t`i biesh mirë sa dhe mjeshtri plak. ndërzimit, ky numër shkon dhe më tepër. tjetër, duke marrë plot miq e shokë të tjerë. të mos e bëjë. Po aq mirë sa blegtorinë di Ai është haekeç. Antonim: hās. kalaveshën keqas. Fëmijët e kishin fill tregimi ynë, iu afrua shtëpisë së me një dru, nuk do ta bësh këtë me Dhjetë vjet më vonë, Asllani u kthye në Asllani ka marrë pjesë në takimet që ka bërë Që këtë vit Asllani kishte marrë në bjeshkë të shtrojë pllaka, të punojë gurin dekorativ, ► hatërçor / hátërçor: Ai që bën kalavesh qershinë. një plake, që nuk kishte asgjë mbi hajdutin? Shqipëri. Ishte viti 2005. Mendja i thoshte organizata AGRO EKO DIBRA me fermerët dhjetë pula deti të gjalla dhe rreth 30 pula të punojë tokën me zetorë, të kosisë e të kacipup / kacípup: Galiç, as ndenjur e rinj blegtorë, duke përfituar mjaft nga të shtëpie, për ti pasur atje vezët e freskëta. Disa mbledhë jonxhën me mjete mekanike, apo hatër, që i ndihmon shumëkujt. E ka ► shpirt, veçse një kotec me pula. Të thashë: i kam lënë Zotin. se dhe ai mund të vinte një tufë dele e t’i dheÇabej. Ai është hatërçor i madh. as ulur. mbarështonte me kujdes e dashuri. Ndoshta tjerët, por dhe duke dhënë eksperiencat e blegtorë të tjerë, si ajo e Dertit nga Blliçja, të punojë me fadromën e firmës në Gjer- Hapi derën e kotecit, vuri thesin Hajdutit iu duk se e hodhën në jo aq shumë sa mjeshtri plak në Greqi, por le tij pozitive. kanë ngjitur sipër koshere blete, duke prod- mani. Po kaq fort punojnë dhe gratë e kësaj ► hept e m’hept / hépt e m’hépt: Te- ► krahanez’ : Shtresa e ngricës në dhe i futi pulat një nga një në të. zjarr, në prushin e dushkut. Bëri një huar një mjaltë, që nuk gjen të dytë si ai. Këto familje, duke i bërë më të lehta punët për formë dëbore që mbetet në degët ta niste njëherë . Eksperiencë tashmë kishte KATËR MUAJ NË BJESHKË, jpërtej; qosh e më qosh. I kishin ftu- Shkoi në shtëpi, ku jetonte vetëm, përpjekje të fundit që ta kandiste fituar, por dhe ca para kishin vënë mënjanë imazhe të bukura e shumë të tjera si këto burrat e tyre. Përveç gati 400 kokë deleve, e pemëve në mëngjeset e ftohta QË MUNd TË BËHEN dHE PESË ar njerzit hept e m’hept. dhe, si ndezi një zjarr të madh, poqi plakën për hakmarrje. si familje. Sakaq, tufa e tyre prej 20 krerësh nuk do ishin aspak një trill imagjinate, por ata mbarështojnë dhe katër lopë të mëdha, dimërore jo prej dëborës, por prej një përvojë e jetuar, mjaft që të plotësohej me vlera të larta racore, dhjetë kokë dhi dhe ► hiç e mo dis / híç e mo dís: Gjendja njërën prej pulave dhe e hëngri me Po sikur atë hajdutin ta sollën u dhjetëfishua e u bë 200 kokë. Vështirësitë Qëndrimi i tyre për katër muaj në bjeshkë ngrirjes së lagështisë së mjegullës e fillimit si kudo, por familja e bashkuar ai kriteri që përmendëm, dhënien e bjeshkës shtatë kuaj, duke e bërë më të larmishme dhe e njeriut hiq frymën për të vdekur e oreks të madh e me shumë shije. ushtarët e mbretit të lidhur këmbë është sa i bukur, aq dhe i vështirë. Karvani i me një qira shumëvjeçare. më efiçente fermën e tyre. Këtë vit që vjen mos vdis, midis jetës dhe vdekjes. gjatë natës. Kjo shtresë bëhet e u bëri ballë sfidave dhe e rriti akoma më dhenve, i njerëzve, i qenve dhe i kuajve ng- Por nuk kaloi as gjysmë ore dhe e duar dhe të thanë: “Jepja dënimin, ata duan të ndërtojnë një stallë moderne, që Thuhet për dikë që vuan gjatë, që trashë si dëborë. shumë numrin e tyre, gati 400 kokë, sot që jiten në bjeshkë me 15 qershor dhe zbresin flasim. Duke bërë eksperimente të vogla në TË TJERA AKTiViTETE ti përgjigjet shtesës progresive të numrit të heq e nuk vdes. Ka mbet hiç e mo ► kin / kin / kín-i / kin-at: Kind, veshje, trupi filloi t`i mbushej me pupla. se e zbatojmë ne”, ti nuk do t`i zakonisht me 15 tetor. Asllani thotë se sikur krerëve dhe për të lehtësuar shërbimet në të. vite, tashmë ata kanë përcaktuar një skemë ca gjëra të ishin ndryshe në legjislacionin dis. rrobë. A i veshe kinat? Krushqit I hipi një kromë kaq e madhe, sa bësh asgjë? të mbarështimit të tufës. Familja Ndregjoni është vazhdimisht në Pak ndihmë nga shteti, fare pak. Në Greqi, kishin veshë kina të reja. Edhe në shqiptar dhe ne mund të vepronim ndryshe. punë e në lëvizje, si një zgjua mbushur me te pronari me tremijë kokë që përmendëm ► hashër / háshër-háshra: Dërrasat e donte ta lëshonte lëkurën në tokë. Plaka, për të shpëtuar nga ky Pronësia e kullotës, vazhdon arsyetimin këngët popullore: Or akshaj or Kruhej sa mundtte, por kjo nuk e njeri i bezdisshëm, i tha: KUJdESi PER TUFEN bletë punëtore. Babai, Hazizi, nuk i ndahet në fillim, qumështin e mishin e merrnin te vogla e të holla mbi të cilat vihen djaloshi i pasionuar pas dhenve, duhet de- me fugonin e tij linjës së Brezhdanit me dera e stallës. Por kjo nuk i pengon këta tjegullat e çatisë. Kështu quhen edhe kinakuq / po t’shkojnë morrat si lehtësonte fare. Do t`ia këputja kokën, sikur ua tyrimisht ti kalojë shtetit dhe unë të marr një Deshtë i lëshojnë me 25 korrik dhe mjel- qytetin e Peshkopisë. Sa herë që ka ndonjë njerëz për të ecur përpara. Ja, kështu ecën dërrasat që shërbejnë për të bërë kakruq. Nuk la doktor pa vajtur, por ka këputur ai pulave te mia! leje shfrytëzimi dhjetë deri njëzetë vjeçare. pushim u përvishet punëve të shumta të fer- çdo ditë e më e sigurt, çdo ditë e më e rritur ja vazhdon deri me 5 shtator. Gati gjysma Atëherë mund të ndërtoja një shtëpi të vogël ndarje në shtëpi që quhen bilme. Për ► kuni / kuni / kúni: Dikund-i, asnjëri prej tyre nuk i erdhi në Me të thënë plaka ashtu, hajdutit e tufës kanë pjellë, akoma pa shkuar data mës me mbi dyzet dynymë tokë të mbjellë ferma e familjes Ndregjoni, duke na dhënë askund-i: mos shko kuni! pranë stanit, ku të merrja dhe familjen. Po me jonxhë, misër, grurë e ndonjë kulturë surpriza të këndshme, duke lartësuar akoma të njëjtin kuptim Çabej, sjell formën ndihmë. Ishte një sëmundje e filluan t`i bien puplat dhe e ndjeu 10 dhjetor dhe familja Ndregjoni është kështu mund të ndërtoja një stallë verore patavër. ► kacarrup / kácarrup, iu: Iu ngjit, iu angazhuar në kujdesin për të posalindurit, tjetër. Dy djemtë e tij, Kastrioti dhe Asllani, më shumë emrin e saj. pashërueshme për ta. Mësoi që në veten të lehtësuar. Pak më vonë tek stani. Kjo do ta shtonte të paktën dhe një i-J kap për trupi. meqë janë dhe ditë të ftohta. Në fillim të muaj qëndrimin në bjeshkë, dy javë përpara një krahinë jetonte një plak i ditur. edhe kroma iu hoq fare. U ngrit dhe dhjetorit fillon trajtimi me tagji në masën e dy javë pas datës që ne ikim zakonisht. ► kokorosh / kókorosh: I ngrehur, Takoi plakun dhe ia tha hallin që iku i gëzuar që e kaloi edhe kësaj 0,5 kg për barsat dhe gati një kilogram për ► jerm’ / jérm’-a: Jermë quhet misri i fodull. Stalla na shërben dhe në netë të veçanta, kur bluar bashkë me brrollen (koçanin) kishte. Plaku i tha: “Do të shpëtosh radhe, falë atyre fjalëve të fundit të pllejat. Ndoshta me norma më të reduktuara moti është me shira, erë e rrebeshe. Pajisja ► kashtrajs / káshtrajs- i kashtrajsun: I ky trajtim vazhdon deri në prill. Rraca është dhe që shërben si ushqim (gjellë) nga kjo sëmundje vetëm nëse bën plakës… me ndonjë panel diellor na mundëson një krisur, i hutuar, i luajtur mendsh. vendi e kryqëzuar me Rudën. Në vjeshtë ndriçim minimal, pak ujë të ngrohtë, karrik- për bagëtitë. E përmend Çabej, plakën që të shfaqë dëshirën për skartohen delet e vjetra mbi 5 – 6 vjeçare, im telefoni e plot gjëra të tjera, që në kushtet në formën ermik(277), me sqarimin: ► k’nell’ / k’néll’: Këndell, ndez. hakmarrje ndaj teje”. më të dobtat, si dhe ata që janë me një gji e stanit do të ishin luks për ne. maja e miellit, që vjen më ashpër se Këndell zjarrin. Edhe fig.: ishte Hajduti i shkoi plakës në shtëpi Librin mund ta gjeni te Botime M&B, . Ndërkohë tufës i shtohen çdo vit dhe 40 Rruga për të shkuar e për të ardhur është k’nell’ në fytyrë, ishte skuqur si mielli i mirëfilltë. Por jerm përdoret dhe e pyeti: Rr. “Isa Boletini”, Nd.2, H.12, Nj.Admin.nr9. krerë qengja femra, që janë përzgjedhur si një hall më vete. Nuk është se ata shkojnë edhe në kuptimin përçart: flet jerm. zjarri. më të mirat, në pamje dhe në madhësi. Në vetëm njëherë. Qumështi transportohet A t`i vodhën pulat, moj plakë? Tel. 069 20 68 603 (Viber). Tel. 068 65 08 441 ► kuvajse / kuvájse: Probleme. është prill shiten dhe qengjat, meqë pjelljet kanë çdo ditë me kuaj për në baxho. Ushqimet ► jagra-jugra: Flet jagra-jugra, flet pa Po, m`i vodhën. kuptim: ai fliste jagra-jugra. grua pa halle e kuvajse. (WhatsApp). E-mail: [email protected] qenë të hershme. Çmimi ka qenë i mirë këtë për njerëz e qen, krypa e furnizimet e tjera Po sikur të ta gjej unë njeriun vit, thotë Asllani, deri në katër mijë lekë bëhen shpesh. Po të ishte rruga më e mirë ► jezullaj’ / jézullaj’: Shpat mali a ► kërc’nez’: I zemëruar, i kërcënezur. Ose përmes rrjetit të Librarive #Adrion, për kilogram peshë të gjallë. Po kështu dhe që të vodhi pulat, çfarë i bën ti? dhe turizmi do të ishte në limite të pa imag- kodre ku nuk bie dielli. Drurët e ► krajf / krájf-i: Aq sa mban një krah: #Bukinisti dhe agjencive të shpërndarjes së çmimi i qumështit ka qenë me leverdi. Kur jinueshme. Kush nuk do të donte të shihte Asgjë nuk i bëj. I kam lënë prerë në jezullajë digjen nër vete e premë misrin dhe e bëmë krajfa- librit në Tiranë. e dërgojnë verës në baxhon e Radomirës liqenin e Gramës, bjeshkën e Zonjave, ku Zotin. paguhen me njëmijë lekë për një kilogram. qëndrojnë ato, apo vise të tjera po aq të (bëjnë më shumë tym se flakë). krajfa; mora nji krajf kashtë.
16 - Nëntor-Nëntor D- Dhjetorhjetor 2019 2019 nr. 163
Kontributi i Ruzhdi Latës ka qenë shumëdimensional. Ai iu përkushtua jo vetëm të afërmve e rrethit të ngushtë miqësor që e rrethonin, porse, së pari mendoi e veproi për misionin më fisnik njerëzor: të qenit i dobishëm e një vesh i dëgjueshëm për çdokënd që trokiste në portën e tij. portret Myftiu dhe kryetari Ruzhdi Lata - meteor i pashuar i tokës dibrane dhe i trojeve të shqiptarisë dekja është një e vërtetë absolute që e Do u mungosh jo vetëm shqiptarisë, por edhe pret çdo krijesë që ka lindur e ka ardhur 1 ViT PA MyFTiUN “RUzHdi LATA” qytetarëve të tjerë të Maqedonisë së Veriut, ku Vnë këtë botë të përkohshme. Çastet e jetës punove dhe veprove, pasi për ty shqiptaria nuk vështirësohen më tepër për njeriun e humbur e njihte kufi gjeografikë. Ti ishe një prej atyre per- vajtimet bëhen më të ndjera e më të përjetshme, Më 24 nëntor 2019, në Xhaminë sonazheve për të cilët flet pena e ndritur e Hafiz kur personin që ka ndërruar jetë e njeh nga afër e Myftiut “Ruzhdi Lata” në Dibër të Ali Korçës, tek vepra “Shtat ëndrrat e Shqipërisë”: në të gjitha dimensionet, apo siç thotë populli Madhe u shënua përvjetori i parë i Me vërtet ky është atë, / Që mundohet dit’ e natë “me të gjitha të mirat dhe të këqijat e tij”. Por kjo ndarjes nga jeta të ish-myftiut dhe / Për të nçuar bijt e vetë / Të rrojnë bukur në jetë ndarje nga jeta edhe për besimtarët muslimanë, ish-kryetarit të Komunës Dibër, Ruzhdi (Vepra 12, Logos A, 2006:192). të cilët karakterizohen e në thelb pajtohen me Lata. Të pranishëm në këtë përvjetor Ti ishe ai “kandili i pashuar i shpresës”, idenë se ky është kader i Allahut (caktimi i Zotit), “ato ditët e mira”, për të cilat ka folur pareshtur dhe se jeta jonë nuk mbyllet me ciklin e kësaj ishin shumë miq, shokë e dashamirë shkrimtari Naim Frashëri e rilindasit e tjerë, e dynjaje, por se, përkundrazi, libri i jetës së tokës të Latës, mes të cilëve edhe z. Telat ti do të mbetesh njëri prej tyre, pasi gjithherë do të dëshmojë në jetën tjetër që na pret nën Xhaferi, Kryetar i Parlamentit të Maqe- përpiqeshe për ndriçimin e mendjes njerëzore. Arshin e Allahut, edhe për ata çasti i vdekjes donisë së Veriut etj. Ti nuk aktrove përballë askujt në këtë jetë, është shumë i dhimbshëm, i prekshëm e zemra Në këtë përvjetor po sjellim një pro- por punove fort me bindje e siguri, me sinqeritet u vajton, loti i tradhëton në faqet e tyre. e dashuri për të hedhur rrënjët e shoqërisë, Të flasësh për jetën e dikujt, jo vetëm në fil të Ruzhdi Latës, që përfshin kontrib- shtyllat e forta të njerëzimit. Ti ishe ai strategu aspektin kronologjikë të veprave të tij, por se utin e tij në jetën shoqërore e politike largpamës, jo për veten, për njerëzinë e sot, me në të gjitha dimensionet e jetës aq më tepër në hapsirën shqiptare dhe më gjerë. dritën që lëshove, ndriçon e fuqizon mendjen për kontributin e tij në komunitete të caktuara e rinisë shqiptare. Ti nuk preferove të ndërtoje e shoqëri, nuk është aq e thjeshtë sa mund të cilët ishin bashkëkombësit e tu që e kuptuan gradaçelat e kësaj dynjaje, pallate e shtëpi në duket, sidomos kur ato fjalë përshkohen krahas thjeshtësinë, modestinë e nacionalitetin tënd. katër cepat e botës, por kërkove e punove për subjektivizmit të pashmangshëm edhe prej Ata panë te ti atë politikanin që punonte për një të ndërtuar mbretërinë e veprave të bukura, objektivizmit të qartë e të matur. Dibër të fortë, e jo atë politikanin milioner, që fillimisht para njerëzisë, e mbi të gjitha para E tillë është edhe ndarja nga jeta e myftiut siç shprehet analisti e shkrimtari Kim Mehmeti, Krijuesit, sepse ti ishe aq i mençur e largpamës të nderuar e tashmë të ndjerit z. Ruzhdi Lata. i cili i mëson qytetarët e vet se si mbrohet partia duke besuar se ajo çka mbetet është vepra e Eh, sa monologje kam bërë ndaj ikjes së e pushtetarët e si shembet atdheu. bukur e jo vilat shumëkatëshe. Ti ishe Skëndër- tij në çdo çast, ku mendimet mbi dynjanë më Po ç’mund të themi për jetimët?! A nuk ishin beu i shqiptarëve e sot je forca e frymëzimi i tyre. rrëmbenin, ku frika mbi botën tjetër më kaplon- ato të cilëve u përkëdhelje flokët, iu dhuroje Sot e çdo ditë të kësaj jete do i mungosh te, e ku mëshira e shpresa e Zotit më mbante buzëqeshje, ua ngrohje shpirtin jo vetëm duke çdo shpirti dibran, çdo vatre ku fale fjalës së gjallë. Ndaj sot vendosa që ato fjalë të pathëna, i ndihmuar financiarisht, porse duke i përfshirë bukur dhe ndërmjetësimit tënd, sot po jeton të mirëmenduara e të çastit, ato ndjesi të bukura ato në programe integruese, edukuese, eman- jetën e qetë, larg ngujimit e gjakderdhjes që e mbi vlerat e tij, dhe mungesën e tij që nga dita cipuese, argëtuese për të ndryshuar katërcipër- priste çdo familje ku shkoje e pajtoje, zbusje e ndarjes nga jeta, këto e shumëçka tjetër, ta isht rrjedhën e jetës së tyre, në dobi të rritjes gjakrat e nxehta dhe hasmëritë e hershme të hedh në letër se ndoshta kështu e qetësoj pak së vetëbesimit të tyre dhe gjithëpërfshirjes në trashëgueme brez pas brezi. shpirtin tim të trazuar edhe shumë zemra të jetën shoqërore me kauzën e vetme “Punë sot Do u mungosh atyre fëmijëve të uritur ku me tjera që përjetojnë të njëjtën ndjesi, ndoshta e lider të suksesshëm nesër”. bamirësinë tënde ua shuajte urinë, ia lehtësove edhe më shumë se mua. Po a mund të numërohen dot tryezat e brengën kryefamiljarit, ia ktheve buzëqesh- Profesor Ruzhdi Lata lindi në një familje shtruara, iftaret e shumta që shtroheshin në jen familjes e lumturove zemrat e tyre. Do u qytetare dibrane të trojeve të shqiptarisë, për- nder të gëzimit që ndieje e që doje ta ndaje mungosh atyre shqiptarëve që u dhe ushqim katësisht në Ame të Dibrës së Madhe. U shkollua me të gjithë duke ngrohur zemrat me bamirësi, shpirtëror, që i frymëzove dhe u ofrove një dhe u arsimua në vendlindjen e tij e shkollën e humanizëm, drejtësi, paqe, dashuri pasi këto model të pastër e të bukur të krijesës njerëzore, mesme “Medresenë” e kreu në Prishtinë. Studi- ishin shtyllat që t’i diktonte morali i bukur që pa e kuptuar se ai shembull I denjë ishe ti për ta. met e larta dhe ato pasuniversitare i finalizoi po të karakterizonte, “pasi një bukë e dhënë sot, Do t’u mungosh ditëve të vetmuara e të në Prishtinë. Pasi mbaroi studimet, ai kthehet në së pari lider i vetes së tyre, prej nga vjen edhe është mburojë mot”. trishtuara të moshës së tretë, ku përkëdheljet vatrën e familjes, duke pranuar fatin e tij, si një i suksesi e qytetaria e një shoqërie. Ti ishe ai shpirti i zogut të lirë që fluturon e tua, fjalët e tua magjike, të bukura në vlera e ri që udhëhiqej nga logjika e shëndoshë dhe nga I ndjeri myfti, ti nuk ishe ai udhëheqësi pa ndalur në hapësirën qiellore në kërkim të me mesazhe të larta ishin ushqim për ta, burim besimi i lartë e i palëkundur se ky ka qenë fati shpirtëror që përtej interesave personale sytë një jete më të mirë, ashtu siç pa pushuar nuk të qëndrese së fortë edhe pse shumë prej tyre ishin dhe caktimi prej Zotit: t’i shërbejë vendlindjes e mendja nuk të shikonte asgjë, përkundrazi zuri gjumi e as nuk të kaploi lodhja kur hallet e braktisur prej fëmijëve të tyre, e më keq akoma së tij. Me siguri që ky çast është i rëndësishëm përballë mirëqenies së popullit tënd ti me ven- shqiptarisë trokisnin në veshin tënd duke ren- për disa, në azilet e pleqve. Me pak fjalë, do i në jetën e tij saqë edhe ai vetë më vonë e kuptoi dosmëri të plotë i kapërceje interesat familjare. dur e duke u bërë copash për të ofruar zgjidhjen mungosh çdo njeriu të kësaj toke. Së pari do u këtë se ishte në vendin e duhur, pasi Zoti që Ti nuk ishe ai politikani të cilit i nevojitej mega- më të mirë, edhe nëse do të hiqej kafshata juaj mungosh djalit tënd të vetëm, Bajramit, vajzave atëherë kishte vendosur se kush do të ishte ai foni për të depërtuar zërin e tij tek qytetarët e tamam si ai prindi për fëmijën e vet. Dhe e di të tua: Fisnikes e Lejlës, nipërve e mbesave të në këtë jetë, kishte përcaktuar profesionin e tij vet e me hipokrizi të prekë zemrat e tyre. Ti pse? Sepse kurrë nuk i pe mbështetësit e tu, tu, e më shumë akoma do i mungosh shpirtit të në shoqërinë që e rrethonte. e dije shumë mirë peshën e zërit tënd, se kur përkrahësit, qytetarët si shërbëtorë, skllevër fortë e të bukur, heroinës e shumë të shtrenjtës, Kontributi i tij në Dibrën shumë të dashtun duhet me e nxjerr atë e kur duhet me hesht, apo “mjete pune”, si subjekte drejtë realizimit bashkëshortes tënde, znj. Flora. ka qenë shumëdimensional. Duke i qëndruar ndaj më shumë heshte e në heshtje vepra e kurorëzimit të objektivave të tua gjeopolitike, Duke e kaluar pragun familjar ku mo- pranë familjes, ai iu përkushtua jo vetëm të fliste për bukurinë e shpirtit tënd, për lirinë e profesionale apo në çdo fushë tjetër. Ti nuk ishe sprezenca jote ndihet në çdo cep të vatrës e në afërmve e rrethit të ngushtë miqësor që e tij si dallëndyshja që nis shtegtimin pas shumë ai modeli i rëndomtë i liderëve të sotëm që çdo detaj të jetës së tyre ku vlerat e dashuria jote rrethonin, porse, së pari mendoi e veproi për pranverave të munguara. demokracia e shoqëria moderne e kapitalizmit ndihet kudo e është dëshmi e gjallë e jetës së misionin më fisnik njerëzor: të qenit i dobishëm Ti nuk e pe politikën si biznes fitimprurës, fatkeqësisht na ka ofruar mbi katër dekada e tyre, do i mungosh çdo shpirti ku nga fjala jote e një vesh i dëgjueshëm për çdokënd që trok- por investove në të me të gjitha forcat dhe en- po na ofron dita-ditës; ai udhëheqësi që sapo mori një mësim: dikush besimin e palëkundur, iste në portën e tij, pavarësisht pushtetit të tij, ergjitë e tua për të pastruar papërgjegjshmërinë rrëmben zemrat e qytetarëve të vet në prag të dikush liderin e fortë, dikush prindin shem- pikërisht duke vënë në zbatim kësisoj atë çka dhe turpësitë e politikanëve që e mbollën farën zgjedhjeve u vë shkelmin atyre duke mbyllur bullor, dikush udhëheqësin e drejtë, korrektë e i diktonte shpirti e besimi i tij, siç përmendet e atij morali dështak e shkatërrues. Ti nuk ishe çdo shqisë, porse përkundrazi ti hape “dyert e besnik. Do u mungosh miqve e dashamirësve edhe në hadith: “Më i miri prej jush është ai që ai modeli i liderit që shëtiste me foristradë a me zemrës dhe të arsyes” për qytetarët e tu. të tu të cilët të kujtojnë me përmallim e çdo është më i dobishëm për njerëzit”. Ai dha një eskortë badigardësh, por një njeri i thjeshtë që Për këto e shumë të tjera, do i mungosh çdo fjalë tuajën e ruajnë si thesar të çmuar e një kontribut të vyer e të rëndësishëm duke u bërë ecje në këmbë për në punën që të priste, për shtrese të shoqërisë, pasi ti punove fortë për leksion të vyer për jetën e tyre. model frymëzimi për rininë e mbarë shoqërinë në takimet me qytetarët, ai lideri popullor që secilën prej tyre për të mbrojtur të vobektit, për E në këtë zbrazëti e mungesë të madhe, do shqiptare, në radhë të parë si qytetar, teolog, qante hallet shtruar me popullin e vet duke u drejtësinë e të pafuqishmëve, për ndëshkimin i mungosh edhe penës së artë qa ka mbetur pa funksionar i administratës shtetërore e një pro- zhveshur nga petku i politikanit e udhëheqësit. e pushtetarëve, për të drejtat e fëmijëve, për një dorë mendimtare. fesor i shumë brezave apo edukator i të gjitha Ti ishe ai politikani që vatanin dibran e shëndetin e shëndetligëve, për buzëqeshjen Do i mungosh të gjithëve, shpirtrave të shtresave. Me mençurinë, drejtësinë, qetësinë dheun që të lindi e pe si vatrën e ngrohtë famil- e jetimëve, për mbrojtjen e të braktisurve. shqiptarisë, pasi ti ishe e do të mbetesh përjetë që e karakterizonte ai ndoqi një politikë jare, duke sakrifikuar pa fund për lumturinë Ndoshta nuk more shumë prej tyre, por ajo i gjallë në mesin e njerëzisë, si kandili naimjan gjithëpërfshirëse për çdo aktor të qytetarisë di- dhe mirëqenien e qytetarëve të tu, për ata që çfarë more në shkëmbim të këtyre veprave ishte për shqiptarinë! brane, duke u kthyer kështu në një figurë tepër të besuan por edhe për ata që të tradhtuan, shumë më e fuqishme se çdo pushtet tjetër: Allahu xh.sh. të pastë pranuar pranë Tij, në të përkushtuar e të dashur për bashkëqytetarët që pas shpine thikën donin ta ngulnin e që lutja e sinqertë për ty e cila u bë forcë, burim një ndër kopshtet e Xhenetit! Amin! e tij. Nuk ishte më tepër lidershipi kauza e tij fatkeqësisht nuk ja arritën, pasi krahas drejtë- qetësie shpirtërore e fuqi për ty për më shumë dr. Malvina Kaloshi Tafciu, sesa ndriçimi i mendjes njerëzore për të qenë sisë hyjnore ka edhe një drejtësi njerëzore, të vepra madhore. Neki Kaloshi, Musa Riçku
cyan magenta yelloë black
16 - Nëntor - Dhjetor 2019 nr. nr. Nëntor-Dhjetor 2019 - 17 163 163
Kontributi i Ruzhdi Latës ka qenë shumëdimensional. Ai iu përkushtua jo vetëm të afërmve e rrethit të ngushtë miqësor që e rrethonin, porse, së pari mendoi e veproi për misionin më fisnik njerëzor: të qenit i dobishëm e një vesh i dëgjueshëm për çdokënd që trokiste në portën e tij. portret Myftiu dhe kryetari Ruzhdi Lata - meteor i “Ne jemi me Agronin”
ë fillim të Dhjetorit, poeti, shkrimtari, studiuesi e pashuar i tokës dibrane dhe i trojeve të shqiptarisë profesor Agron Tufa, së bashku me familjen e tij Nkërkoi azil politik në Zvicër. dekja është një e vërtetë absolute që e Do u mungosh jo vetëm shqiptarisë, por edhe Agron Tufa mbante detyrën e Drejtorit të Instituti të 1 ViT PA MyFTiUN “RUzHdi LATA” pret çdo krijesë që ka lindur e ka ardhur qytetarëve të tjerë të Maqedonisë së Veriut, ku Studimeve për Krimet dhe Pasojat e Komunizmit. Ky in- Vnë këtë botë të përkohshme. Çastet e jetës punove dhe veprove, pasi për ty shqiptaria nuk stitut është miratuar nga Parlamenti shqiptar që në shkurt vështirësohen më tepër për njeriun e humbur e njihte kufi gjeografikë. Ti ishe një prej atyre per- Më 24 nëntor 2019, në Xhaminë të vitit 2010 dhe ka për detyrë detyrë të studiojë dhe të vajtimet bëhen më të ndjera e më të përjetshme, sonazheve për të cilët flet pena e ndritur e Hafiz vlerësojë objektivisht krimet dhe dëmet e komunizmit në kur personin që ka ndërruar jetë e njeh nga afër e Myftiut “Ruzhdi Lata” në Dibër të Ali Korçës, tek vepra “Shtat ëndrrat e Shqipërisë”: Shqipëri, t’i zbardhë dhe t’i dëshmojë ato në mënyrë të në të gjitha dimensionet, apo siç thotë populli Madhe u shënua përvjetori i parë i Me vërtet ky është atë, / Që mundohet dit’ e natë dokumentuar dhe të pakontestueshme. “me të gjitha të mirat dhe të këqijat e tij”. Por kjo ndarjes nga jeta të ish-myftiut dhe / Për të nçuar bijt e vetë / Të rrojnë bukur në jetë Agroni udhëhoqi prej gati 9 vitesh këtë institut me një ndarje nga jeta edhe për besimtarët muslimanë, ish-kryetarit të Komunës Dibër, Ruzhdi (Vepra 12, Logos A, 2006:192). staf të vogël prej afro 15 vetësh, por që gjatë këtyre viteve të cilët karakterizohen e në thelb pajtohen me Lata. Të pranishëm në këtë përvjetor Ti ishe ai “kandili i pashuar i shpresës”, ka bërë një punë të madhe në zbardhjen e të shkuarës idenë se ky është kader i Allahut (caktimi i Zotit), “ato ditët e mira”, për të cilat ka folur pareshtur tragjike të Shqipërisë. dhe se jeta jonë nuk mbyllet me ciklin e kësaj ishin shumë miq, shokë e dashamirë shkrimtari Naim Frashëri e rilindasit e tjerë, e Që nga 1 prilli i këtij viti, Agroni është gjendur nën dynjaje, por se, përkundrazi, libri i jetës së tokës të Latës, mes të cilëve edhe z. Telat ti do të mbetesh njëri prej tyre, pasi gjithherë sulme denigruese e shpifëse ndaj punës dhe personalitetit do të dëshmojë në jetën tjetër që na pret nën Xhaferi, Kryetar i Parlamentit të Maqe- përpiqeshe për ndriçimin e mendjes njerëzore. të tij. Njerëz të veshur me pushtet, deputetë dhe media Arshin e Allahut, edhe për ata çasti i vdekjes donisë së Veriut etj. Ti nuk aktrove përballë askujt në këtë jetë, pranë tyre kanë udhëhequr një fushatë dizinformuese është shumë i dhimbshëm, i prekshëm e zemra Në këtë përvjetor po sjellim një pro- por punove fort me bindje e siguri, me sinqeritet ndaj punës së ISKK në përgjithësi dhe ndaj Agronit per- u vajton, loti i tradhëton në faqet e tyre. e dashuri për të hedhur rrënjët e shoqërisë, fil të Ruzhdi Latës, që përfshin kontrib- sonalisht. Dhe kjo fushatë fyese e denigruese kaloi edhe Të flasësh për jetën e dikujt, jo vetëm në shtyllat e forta të njerëzimit. Ti ishe ai strategu në sulme personale, duke u ndjerë i rrezikuar jo vetëm aspektin kronologjikë të veprave të tij, por se utin e tij në jetën shoqërore e politike largpamës, jo për veten, për njerëzinë e sot, me ai personalisht, por edhe familja e fëmijët e tij. në të gjitha dimensionet e jetës aq më tepër në hapsirën shqiptare dhe më gjerë. dritën që lëshove, ndriçon e fuqizon mendjen Institucionet shtetërore, ata që kanë për detyrë të ga- për kontributin e tij në komunitete të caktuara e rinisë shqiptare. Ti nuk preferove të ndërtoje rantojnë sigurinë dhe jetën e qytetarëve shqiptarë, aq më e shoqëri, nuk është aq e thjeshtë sa mund të cilët ishin bashkëkombësit e tu që e kuptuan gradaçelat e kësaj dynjaje, pallate e shtëpi në tepër të drejtuesve të një institucioni që po zbardhte çdo duket, sidomos kur ato fjalë përshkohen krahas thjeshtësinë, modestinë e nacionalitetin tënd. katër cepat e botës, por kërkove e punove për ditë të kaluarën e errët të njerëzve me pushtet në Shqipëri, subjektivizmit të pashmangshëm edhe prej Ata panë te ti atë politikanin që punonte për një të ndërtuar mbretërinë e veprave të bukura, nuk e bënë detyrën e tyre. Edhe pas largimit, nuk ka pasur objektivizmit të qartë e të matur. Dibër të fortë, e jo atë politikanin milioner, që fillimisht para njerëzisë, e mbi të gjitha para asnjë deklaratë zyrtare për këtë çështje, me përjashtim E tillë është edhe ndarja nga jeta e myftiut siç shprehet analisti e shkrimtari Kim Mehmeti, Krijuesit, sepse ti ishe aq i mençur e largpamës të një deklarate të vonuar të Presidentit të Republikës, të nderuar e tashmë të ndjerit z. Ruzhdi Lata. i cili i mëson qytetarët e vet se si mbrohet partia duke besuar se ajo çka mbetet është vepra e z. Ilir Meta, gjatë një aktiviteti mbi liritë e shprehjes dhe Eh, sa monologje kam bërë ndaj ikjes së e pushtetarët e si shembet atdheu. bukur e jo vilat shumëkatëshe. Ti ishe Skëndër- të drejtave të njeriut. Madje, deputetë të Parlamentit të tij në çdo çast, ku mendimet mbi dynjanë më Po ç’mund të themi për jetimët?! A nuk ishin beu i shqiptarëve e sot je forca e frymëzimi i tyre. Shqipërisë, kanë deklaruar pas largimit, se “... do të bëjmë rrëmbenin, ku frika mbi botën tjetër më kaplon- ato të cilëve u përkëdhelje flokët, iu dhuroje Sot e çdo ditë të kësaj jete do i mungosh të pamundurën që edhe atje ku ka kërkuar azil politik të te, e ku mëshira e shpresa e Zotit më mbante buzëqeshje, ua ngrohje shpirtin jo vetëm duke çdo shpirti dibran, çdo vatre ku fale fjalës së mos gjejë vrimë ku të futet”. gjallë. Ndaj sot vendosa që ato fjalë të pathëna, i ndihmuar financiarisht, porse duke i përfshirë bukur dhe ndërmjetësimit tënd, sot po jeton Por ndërsa ka pasur një heshtje institucionale, nga të mirëmenduara e të çastit, ato ndjesi të bukura ato në programe integruese, edukuese, eman- jetën e qetë, larg ngujimit e gjakderdhjes që e ana tjetër ka pasur një reagim publik nga personalitete mbi vlerat e tij, dhe mungesën e tij që nga dita cipuese, argëtuese për të ndryshuar katërcipër- priste çdo familje ku shkoje e pajtoje, zbusje të kulturës shqiptare, shkrimtarë, studiues, kritikë, miq e ndarjes nga jeta, këto e shumëçka tjetër, ta isht rrjedhën e jetës së tyre, në dobi të rritjes gjakrat e nxehta dhe hasmëritë e hershme të e dashamirë të autorit. Disa prej këtyre shkrimeve kemi hedh në letër se ndoshta kështu e qetësoj pak së vetëbesimit të tyre dhe gjithëpërfshirjes në trashëgueme brez pas brezi. vendosur ti botojmë këtë numër. shpirtin tim të trazuar edhe shumë zemra të jetën shoqërore me kauzën e vetme “Punë sot Do u mungosh atyre fëmijëve të uritur ku me Ata e kanë mbështetur Agronin, jo vetëm si koleg, poet tjera që përjetojnë të njëjtën ndjesi, ndoshta e lider të suksesshëm nesër”. bamirësinë tënde ua shuajte urinë, ia lehtësove e shkrimtar nga më të mirët e postdiktaturës, por edhe edhe më shumë se mua. Po a mund të numërohen dot tryezat e brengën kryefamiljarit, ia ktheve buzëqesh- në misionin e tij të zbardhjes së krimeve të komunizmit. Profesor Ruzhdi Lata lindi në një familje shtruara, iftaret e shumta që shtroheshin në jen familjes e lumturove zemrat e tyre. Do u Për këtë arsye, ne kemi vendosur të botojmë një botim qytetare dibrane të trojeve të shqiptarisë, për- nder të gëzimit që ndieje e që doje ta ndaje mungosh atyre shqiptarëve që u dhe ushqim special në këtë numër, për të dëshmuar jo vetëm përkrah- katësisht në Ame të Dibrës së Madhe. U shkollua me të gjithë duke ngrohur zemrat me bamirësi, shpirtëror, që i frymëzove dhe u ofrove një jen ndaj Agronit dhe familjes së tij, por edhe mbështetjen Fallsifikimi dhe u arsimua në vendlindjen e tij e shkollën e humanizëm, drejtësi, paqe, dashuri pasi këto model të pastër e të bukur të krijesës njerëzore, për punën e tij në zbardhjen e krimeve. mesme “Medresenë” e kreu në Prishtinë. Studi- ishin shtyllat që t’i diktonte morali i bukur që pa e kuptuar se ai shembull I denjë ishe ti për ta. Sepse një krim i pandëshkuar rrezikon të rikthehet me met e larta dhe ato pasuniversitare i finalizoi po të karakterizonte, “pasi një bukë e dhënë sot, Do t’u mungosh ditëve të vetmuara e të një krim të ri. në Prishtinë. Pasi mbaroi studimet, ai kthehet në së pari lider i vetes së tyre, prej nga vjen edhe është mburojë mot”. trishtuara të moshës së tretë, ku përkëdheljet Bujar Karoshi i historisë vatrën e familjes, duke pranuar fatin e tij, si një i suksesi e qytetaria e një shoqërie. Ti ishe ai shpirti i zogut të lirë që fluturon e tua, fjalët e tua magjike, të bukura në vlera e ri që udhëhiqej nga logjika e shëndoshë dhe nga I ndjeri myfti, ti nuk ishe ai udhëheqësi pa ndalur në hapësirën qiellore në kërkim të me mesazhe të larta ishin ushqim për ta, burim besimi i lartë e i palëkundur se ky ka qenë fati shpirtëror që përtej interesave personale sytë një jete më të mirë, ashtu siç pa pushuar nuk të qëndrese së fortë edhe pse shumë prej tyre ishin Reagime dhe caktimi prej Zotit: t’i shërbejë vendlindjes e mendja nuk të shikonte asgjë, përkundrazi zuri gjumi e as nuk të kaploi lodhja kur hallet e braktisur prej fëmijëve të tyre, e më keq akoma - shkas për së tij. Me siguri që ky çast është i rëndësishëm përballë mirëqenies së popullit tënd ti me ven- shqiptarisë trokisnin në veshin tënd duke ren- për disa, në azilet e pleqve. Me pak fjalë, do i në jetën e tij saqë edhe ai vetë më vonë e kuptoi dosmëri të plotë i kapërceje interesat familjare. dur e duke u bërë copash për të ofruar zgjidhjen mungosh çdo njeriu të kësaj toke. Së pari do u Anton Nikë Berisha: Zëri këtë se ishte në vendin e duhur, pasi Zoti që Ti nuk ishe ai politikani të cilit i nevojitej mega- më të mirë, edhe nëse do të hiqej kafshata juaj mungosh djalit tënd të vetëm, Bajramit, vajzave dramatik i ndërgjegjes ose i përkulem atëherë kishte vendosur se kush do të ishte ai foni për të depërtuar zërin e tij tek qytetarët e tamam si ai prindi për fëmijën e vet. Dhe e di të tua: Fisnikes e Lejlës, nipërve e mbesave të spastrime në këtë jetë, kishte përcaktuar profesionin e tij vet e me hipokrizi të prekë zemrat e tyre. Ti pse? Sepse kurrë nuk i pe mbështetësit e tu, tu, e më shumë akoma do i mungosh shpirtit të flijimit tënd dhe dhembjes sate në shoqërinë që e rrethonte. e dije shumë mirë peshën e zërit tënd, se kur përkrahësit, qytetarët si shërbëtorë, skllevër fortë e të bukur, heroinës e shumë të shtrenjtës, Kontributi i tij në Dibrën shumë të dashtun duhet me e nxjerr atë e kur duhet me hesht, apo “mjete pune”, si subjekte drejtë realizimit bashkëshortes tënde, znj. Flora. Artan Gjyzel Hasani : Nuk ka ikur ka qenë shumëdimensional. Duke i qëndruar ndaj më shumë heshte e në heshtje vepra e kurorëzimit të objektivave të tua gjeopolitike, Duke e kaluar pragun familjar ku mo- Agron Tufa, por ju të gjithë etnike pranë familjes, ai iu përkushtua jo vetëm të fliste për bukurinë e shpirtit tënd, për lirinë e profesionale apo në çdo fushë tjetër. Ti nuk ishe sprezenca jote ndihet në çdo cep të vatrës e në afërmve e rrethit të ngushtë miqësor që e tij si dallëndyshja që nis shtegtimin pas shumë ai modeli i rëndomtë i liderëve të sotëm që çdo detaj të jetës së tyre ku vlerat e dashuria jote Visar Zhiti: “Bota është bërë e rrethonin, porse, së pari mendoi e veproi për pranverave të munguara. demokracia e shoqëria moderne e kapitalizmit ndihet kudo e është dëshmi e gjallë e jetës së Nga Agron Tufa misionin më fisnik njerëzor: të qenit i dobishëm Ti nuk e pe politikën si biznes fitimprurës, fatkeqësisht na ka ofruar mbi katër dekada e tyre, do i mungosh çdo shpirti ku nga fjala jote vogël, por të bëhet i madh njeriu” e një vesh i dëgjueshëm për çdokënd që trok- por investove në të me të gjitha forcat dhe en- po na ofron dita-ditës; ai udhëheqësi që sapo mori një mësim: dikush besimin e palëkundur, Gazmend Kapllani : Ikja e Agron iste në portën e tij, pavarësisht pushtetit të tij, ergjitë e tua për të pastruar papërgjegjshmërinë rrëmben zemrat e qytetarëve të vet në prag të dikush liderin e fortë, dikush prindin shem- Faqe 26-27 pikërisht duke vënë në zbatim kësisoj atë çka dhe turpësitë e politikanëve që e mbollën farën zgjedhjeve u vë shkelmin atyre duke mbyllur bullor, dikush udhëheqësin e drejtë, korrektë e Tufës duhet të tingëllojë si një këm- i diktonte shpirti e besimi i tij, siç përmendet e atij morali dështak e shkatërrues. Ti nuk ishe çdo shqisë, porse përkundrazi ti hape “dyert e besnik. Do u mungosh miqve e dashamirësve banë zgjimi edhe në hadith: “Më i miri prej jush është ai që ai modeli i liderit që shëtiste me foristradë a me zemrës dhe të arsyes” për qytetarët e tu. të tu të cilët të kujtojnë me përmallim e çdo është më i dobishëm për njerëzit”. Ai dha një eskortë badigardësh, por një njeri i thjeshtë që Për këto e shumë të tjera, do i mungosh çdo fjalë tuajën e ruajnë si thesar të çmuar e një Ahmet Prençi : Agron Tufa, pasqyra kontribut të vyer e të rëndësishëm duke u bërë ecje në këmbë për në punën që të priste, për shtrese të shoqërisë, pasi ti punove fortë për leksion të vyer për jetën e tyre. model frymëzimi për rininë e mbarë shoqërinë në takimet me qytetarët, ai lideri popullor që secilën prej tyre për të mbrojtur të vobektit, për E në këtë zbrazëti e mungesë të madhe, do ku diktatura nuk sheh dot veten shqiptare, në radhë të parë si qytetar, teolog, qante hallet shtruar me popullin e vet duke u drejtësinë e të pafuqishmëve, për ndëshkimin i mungosh edhe penës së artë qa ka mbetur pa Ramiz Gjini : Një letër shkrimtarit funksionar i administratës shtetërore e një pro- zhveshur nga petku i politikanit e udhëheqësit. e pushtetarëve, për të drejtat e fëmijëve, për një dorë mendimtare. fesor i shumë brezave apo edukator i të gjitha Ti ishe ai politikani që vatanin dibran e shëndetin e shëndetligëve, për buzëqeshjen Do i mungosh të gjithëve, shpirtrave të Agron Tufa, për gëzimet dhe tmerret shtresave. Me mençurinë, drejtësinë, qetësinë dheun që të lindi e pe si vatrën e ngrohtë famil- e jetimëve, për mbrojtjen e të braktisurve. shqiptarisë, pasi ti ishe e do të mbetesh përjetë që e karakterizonte ai ndoqi një politikë jare, duke sakrifikuar pa fund për lumturinë Ndoshta nuk more shumë prej tyre, por ajo i gjallë në mesin e njerëzisë, si kandili naimjan që la pas gjithëpërfshirëse për çdo aktor të qytetarisë di- dhe mirëqenien e qytetarëve të tu, për ata që çfarë more në shkëmbim të këtyre veprave ishte për shqiptarinë! brane, duke u kthyer kështu në një figurë tepër të besuan por edhe për ata që të tradhtuan, shumë më e fuqishme se çdo pushtet tjetër: Allahu xh.sh. të pastë pranuar pranë Tij, në Adem Bunguri: Unë kam qenë të përkushtuar e të dashur për bashkëqytetarët që pas shpine thikën donin ta ngulnin e që lutja e sinqertë për ty e cila u bë forcë, burim një ndër kopshtet e Xhenetit! Amin! dhe jam me Agron Tufën! e tij. Nuk ishte më tepër lidershipi kauza e tij fatkeqësisht nuk ja arritën, pasi krahas drejtë- qetësie shpirtërore e fuqi për ty për më shumë dr. Malvina Kaloshi Tafciu, sesa ndriçimi i mendjes njerëzore për të qenë sisë hyjnore ka edhe një drejtësi njerëzore, të vepra madhore. Neki Kaloshi, Musa Riçku cyan magenta yelloë black 18 - Nëntor-Dhjetor 2019 nr. 163
Agron Tufa në të gjithë qasjen e tij publike dhe me kontributin shkencorë për zbard- hjen e së kaluarës diktatoriale, ishte një pasqyrë e kulluar, e pa krisur, tek e cila nuk donin të shihnin veten armata që i shërbeu atij regjimi. opinion Agron Tufa, pasqyra ku diktatura nuk sheh dot veten Nga Ahmet Prençi Agron Tufa, në këtë sfidë ë Agron Tufa, bashkë me familjen, pas 30 vitesh të rrëzimit të iku nga vendi i tij, unë e mora vesh komunizmit, mendoj se ishte Qnga lajmet. krejt i vetëm nga përkrahja E konfirmova menjëherë këtë lajm dhe u trishtova shumë. shtetërore. U ndje i vetëm, i Ishim takuar disa herë këtë vit dhe kishim pambrojtur, i pa mbështetur, biseduar për breshërinë e kërcënimeve dhe ndaj dhe u largua. Mbështetja debateve që ai përballej me personazhe të pushtetshëm dhe eksponentë të shumtë, më e mire ishte hetimi i shpejtë, përkrahës të regjimit ish-komunist dhe të i plotë dhe i gjithanshëm ish-Sigurimit të Shtetit. Nga bisedat me të nuk i rasteve të kërcënimeve më kishte shprehur kurrë një ide të tillë, për t’u larguar nga Shqipëria, ndonëse e shikoja të tij. Vendosja e autorëve të dëshpëruar e gati të vetmuar në këtë luftë para drejtësisë nuk do kishte publike, parimore dhe institucionale. sjellë këtë veprim të Z. Tufa. Agroni ishte i vetmi si Drejtor i një insti- tucioni që nuk e drejtonte mazhoranca. Të Zgjidhja ligjore e rastit në kohë, gjithë institucionet tashmë janë nën thundrën identifikimi dhe procedimi i e partisë shtet, nën urdhrat e Kryeministrit autorëve nuk do krijonte këtë të plotfuqishëm. Të gjithë. Pa përjashtim. Përfshirë dhe pushtetin gjyqësor. Iku tashmë situatë të vështirë për një njeri drejtori i fundit i një institucioni të krijuar si që nuk i sjell asnjë të keqe rekomandim i Këshillit të Evropës. Pra, iku shoqërisë, përveçse të mira. një kryetar i një institucioni dhe me këtë rast njëkohësisht kanë thyer rëndë dhe shpirtin Mungesa e kësaj mbështetje nga institucione, indirekt e direkt, në gazetë dhe publikisht, në të detyrës, sepse më parë se të kryente këtë e një poeti. organe dhe donacione të tjera tregojnë se televizion e në rrugë, nga anonimë dhe njerëz detyrë Agron Tufa as nuk është kërcënuar Ai u gjend përballë kërcënimesh e shan- kujdestarët që ruajnë qelsat e krimeve të me pushtet. Në misionin e tij u mbështet nga dhe as nuk është fyer dhe as nuk është shan- tazhesh deri me jetë. Kërcënime për të dhe stalinizmit shqiptarë janë më të fortë se ajo opozita dhe shoqëria, por i gjithë mekanizmi tazhuar nga askush. Kjo nuk është e denjë familjen, për të 5 fëmijët e tij. Jo rrallë më ishte pjesë e shoqërisë që kërkon të hedh dritë mbi shtetëror ishte krejt kundër tij. për njerëzit e letrave dhe mendjehapur. Kjo drejtuar për t’u konsultuar për të përballuar të kaluarën për të siguruar të ardhmen. Mendoj që bëri mirë që iku. Iku në një nuk është e denjë për njerëz që duhet ta këtë hall të madh. Unë, si miku i tij, që kisha Mbase pikërisht tek mos nxjerrja në dritë e vend të BE-së, duke dhënë dorëheqjen dhe duan, ta pasurojnë dhe ta shpien përpara një jetë në institucionet e sigurisë dhe mund krimeve dhe mos-dënimi dhe mos-denoncimi kaq. Sigurimi i fëmijëve për një prind është letërsinë e kulturën shqiptare. e duhet të bëja diçka për të. Ai, jo pa qëllim, i tyre, duhet parë dhe lehtësia me të cilën kaloi detyrë themelore dhe e shenjtë. Ai këtë ka Agron Tufa, në këtë sfidë pas 30 vitesh të më drejtohej për të gjetur mënyrën ligjore ylberin e saj politik Rilindja socialiste drejt një bërë. Tashmë është i lirë të bëjë atë që di të rrëzimit të komunizmit, mendoj se ishte krejt për të siguruar veten, bashkëshorten dhe kornize autoritarizmi, që po bëhet kërcënim bëjë më mirë. Të shkruaj e krijojë në një vend i vetëm nga përkrahja shtetërore. U ndje i pesë fëmijët e tij. Ai iu drejtua institucioneve për demokracinë. të lirë. E di, krejt i trazuar dhe i trishtuar për vetëm, i pambrojtur, i pa mbështetur, ndaj dhe të zbatimit të ligjit; policisë dhe prokurorisë, Agron Tufa në të gjithë qasjen e tij publike Atdheun që ka lënë. Ikja dhe azili janë krejt u largua. Mbështetja më e mire ishte hetimi i pasi kërcënimet i vinin publikisht, në rrugë dhe me kontributin shkencorë për zbardhjen personale, nuk përbëjnë vepër penale shpejtë, i plotë dhe i gjithanshëm i rasteve të elektronike, por edhe në rrugët e Tiranës ku e së kaluarës diktatoriale, ishte një pasqyrë Në normalitet, Kryeministri duhet që kërcënimeve të tij. Vendosja e autorëve para Agroni lëvizte çdo ditë në aktivitetin e tij. I e kulluar, e pa krisur, tek e cila nuk donin dikujt t’ia kërkojë llogarinë për këtë ikje. drejtësisë nuk do kishte sjellë këtë veprim të vinin nga persona anonimë, që i adresonin të shihnin veten armata që i shërbeu atij Nuk mund të thotë Kryeministri dhe askush Z. Tufa. kërcënime direkte për jetën e tij dhe të regjimi. Kjo armatë burokratësh enveristë, tjetër se Agron Tufa është bandit, nuk mund Ai nuk është një gangster që i ka hyrë familjes, për shkak të funksionit që kryente. në fillim e gjuajti me gurë këtë pasqyrë, për të thotë se Agron Tufa është kriminel, nuk rrugës së krimit për të mbijetuar. Nuk ka Duke ditur se institucionet i kanë me- ta thyer. Sulmuan Institutin dhe punonjësit mund të thotë për të që do ta gjejmë ku të emigruar për këtë qëllim Agroni. Ai është një kanizmat e plotë për ta zgjidhur shumë e tij. Ua prenë fondet. Deshën ta shkrijnë. jetë strukur që ta sjellim këtu të japë llogari shkrimtar, një poet, një njeri i ndjeshëm që shpejt çështjen, përpiqesha ta qetësoja, por pa Nuk e bënë dot. Tani që drejtuesi i këtij in- para drejtësisë së reformuar, siç tha për iu ngarkua një detyrë që e bëri me pasion, sukses. Kur kaloi kohë e gjatë dhe asgjë s’po stitucioni iku, ata e pështyjnë me të njëjtën oficerët e policisë në ekzil (!). Agron Tufa me devotshmëri, me ndjenjë e përkushtim. zgjidhej isha i bindur se askush nuk kishte këlbazë, që dikur përdornin kundër imperi- shkruan bukur dhe fliste qartë. Kaq. Nëse Prandaj përfundoi kështu. E dhimbshme të vullnet për ta zgjidhur këtë problem. Meg- alizmit amerikan, kundër vatikanit. Madje qeverisë i vjen e keqja nga këto, atëherë kjo ndodh kjo me shkrimtarët e një vendi. Në jithatë, rezervohesha për të mos ia pohuar dhe kundër shkrimtarëve “reaksionarë” të shoqëri duhet të reflektojë thellë se ku po vendin ku ka shkuar do jetë një qytetar model, këtë Agronit. veriut ku përfshihej Fishta, Koliçi, Camaj, jetojmë, në çfarë regjimi jemi! se i tillë është edukuar e formuar Agron Tufa. Agron Tufën e kam njohur dhe takuar për Pipa, Harapi etj etj. Kam ndjekur këto orë reagimet për këtë Si një qytetar i angazhuar me 25 vjet për- së pari në vitin 1985, në Peshkopi. Unë nga Kjo është një shfaqje tragji-komike që do arratisje! Respekt për Besnik Mustafajn, Elez vojë në organet ligjzbatuese shqiptare dhe Reçi, ai ishte nga Sohodolli. Ishim pothuaj të ishte periferike nëse do të kishte në fokus Biberajn, Bardhyl London, Arben Çejkun, si drejtues i Policisë së Shtetit për disa vite moshatarë. Të dy e donim letërsinë. Të dy vetëm zotni Tufa. Ishte tërmeti i 26 Nëntorit, Agron Gjekmarkaj,Rexhep Shahun, Izet nuk mund të rri pa u tërhequr vëmendjen shkruanim poezi. Mua më botuan asokohe në fakt, që bëri edhe një rrënim tjetër: -ky Durakun, Jonila Godolen, Entela Kasin, Vi- ish-kolegëve që janë marrë me rastin e z. një cikël me poezi tek “Ushtima e Maleve” tërmet hodhi poshtë gjithë ngrehinën panag- rion Graçin, Agron Shehaj, Pëllumb Nakon, Tufa. Një rast i tillë është shumë lehtë për falë mësuesit tim të ndjerë, poetit Islam jerike të qeverisë që kish përgatitur për gjoja Nebil Çikën, Lindita Çelën, Kujtim Cakonin, t’u hetuar e për t’u sqaruar. Zgjidhja ligjore Çenga. Agronit nuk ja botonin poezitë aso- festimet e 75- vjetorit të çlirimit. Rilindasit Agron Gashin, Balil Gjinin, Faruk Murtajn, e rastit në kohë, identifikimi dhe procedimi kohe, megjithëse ishte shumë i talentuar. Të kanë kohë që luftojnë e punojnë për ta ndarë Zhaneta Barxhajn, Gentiana Sula –Mara, i autorëve nuk do krijonte këtë situatë të dy ishim me biografi të keqe, por ai shumë shoqërinë tonë të lodhur nga tranzicioni Erl Kodrën, Parid Turdiun, Yzedin Himën, vështirë për një njeri që nuk i sjell asnjë të më keq se e unë. Mua mu vonua e drejta e në “Ne” dhe “Ata”. Ky proces seleksionues Bajram Karabollin, Ervin Nezhën, Shkëlqim keqe shoqërisë, përveçse të mira. Të kenë studimit një vit, ai vazhdoi studimet vetëm nuk bëhet si dikur në ballë të brigadave me Abazin etj. Ndjesë për ndonjërin që s’e kam parasysh ata oficerë dhe prokurorë se janë pas vitit ’90. punëtorët e fermës apo ndërmarrjeve, por përmendur. Një falënderim për secilin! rreshtuar me aktorët kryesorë që imponuan Agroni studioi dhe iu përkushtua në kohë përmes syrit vigjilent të kontrollit kibernetik Me trishtim kam ndjekur komentet e këtë largim të Agron Tufës. të plotë letërsisë. Studioi shumë, krijoi shumë, të postimeve në internet. ndonjë personaliteti të letrave që lëshuan Agronit i uroj shëndet bashkë me bash- punoi shumë dhe me përkushtim, botoi Agron Tufa edhe sikur të kishte ikur nga vrerin e tyre të zi kundër Agron Tufës. Nuk këshorten dhe fëmijët. E këshilloj mos të shumë. Fitoi disa çmime, sepse ishte i talentu- kjo jetë (larg qoftë), ai përsëri do mbetej një do ua përmend emrin, sepse i kam lexuar lexojë gazeta dhe lajme shqiptare, pasi këtu ar e shumë kërkues në përkushtimin e tij. Unë poet, shkrimtarë e veprimtarë i shkëlqyer i here pas here, por në këtë rast mu neveritën. vazhdojnë edhe sot të hapen gazetat me krenohesha dhe lumturohesha me letërsinë e këtyre tre dekadave. Por për fat të mirë ai është Mu neveritën, pasi këta nuk kanë thënë asnjë kërcënime kriminale ndaj tij. Ata që kryen tij të spikatur. Krenohesha me suksesin e tij. i fortë dhe më i kalitur për ta bërë penën e fjalë kur në Parlamentin shqiptarë u përfaqë- krime në kohën e komunizmit e kërcënuan Kur mori detyrën e Drejtorit të Institutit tij një shigjetë drite për vitet që vijnë. Ai do suam më banditë e kriminelë, me trafikantë Agronin që kishte detyrë të dokumentonte të Studimeve për Krimet dhe Pasojat e Ko- të jetë nobelisti i parë shqiptarë. Pa ekzilin e droge e femrash, me përdhunues e me vrasës veprimtarinë kriminale të tyre, janë po ata munizmit (ISKK) mua më erdhi mirë. Kam poetit, ndoshta nuk do ishte i plotë fati i një dhe s’ju kam lexuar asnjë rresht. Agronin që sot pas ikjes së tij hedhin baltë për të ndjekur në vijimësi punën, aktivitetet dhe shkrimtari të shquar si Agron Tufa. le ta shajnë si antikomunist. S’ka asnjë denigruar figurën e tij. Tipike këto metoda botimet e këtij Instituti. Kam lexuar botime të Mjaftuan këto pak ditë dhe reagimet që problem, por jo si shkrimtar, si studiues, si të ish- Sigurimit të Shtetit. Nëse Agron Tufa këtij Instituti me histori dhe ndodhi trishtuese, rrethuan largimin e Tufës, për të kuptuar se përkthyes, si profesor, si qytetar i mirë dhe i paska shkelur ligjin pse pikërisht tani hidhen dëshmi tronditëse e prova drithëruese, autorë sa pak jemi larguar nga vitet ’90! Mjerisht! angazhuar. Jo, këtë s’duhet ta bëjnë njerëz këto shashka të shëmtuara, thjesht e vetëm e dëshmitarë të mbijetuar që dëshmojnë për Agroni si poet, studiues dhe shkrimtar; i të të njëjtit profesion si Agroni. Dhe e gjith për të përbaltur figurën e tij?! Sa për sulmet, këto krime monstruoze e të paimagjinueshme denjë për detyrën që i ishte ngarkuar, u përfshi kjo për hir të parties, të nostalgjisë së tyre denigrimet, provokimet, përçmimet dhe ko- të regjimit komunist e të Sigurimit të Shtetit. shpirtërisht dhe u përball me këtë masakër për regjimin e kaluar komunist. Pra, atë e rin e sharistave, i kujtoj Agronit fjalën e urtë Misioni i tij dhe i kolegëve të tij, u njerëzore që kishte ndodhur nën komunizëm. shajnë dhe e fyejnë rëndom si antikomunist, dibrane; lisin më të gjatë e rreh era më tepër. mbështetën me fisnikëri nga Fondacioni Kon- Reagoi fort e vazhdimisht. Mos vallë s’duhet pikërisht në këtë moment shumë të vështirë Agron, shkruaj i lirë në një vend të lirë. rad Adenauer. Pa këtë fondacion, puna e tij ta kishte bërë?! Mendoj gjithë ditën që ka bërë për të dhe për të vetmen arsye se po nxirrte Shkruaj jo vetëm për trishtimin tënd por dhe dhe e institucionit do ishte thuajse një iluzion. gjënë e duhur. Ai ka mbi një vit që u kërcënua në pah krimet e komunizmit, pra për shkak për dëshpërimin tonë. nr. Nëntor-Dhjetor 2019 - 19 163 opinion Një letër shkrimtarit Agron Tufa, Nga Ramiz Gjini për gëzimet dhe tmerret që la pas I dashtun Ag! Edhe pse tashmë je në ekzil, pamë se të kërcënuan sërish; po unë e di që ti nuk Në një poezi tënden të trembesh, sepse e ke syrin pishë, prandaj mrekullueshme, që titullohet nuk është nevoja të zgjatem në këtë pikë. Duhet të dishë një gjë, i dashtun vëlla, “Shqipëria”, ti e ke thënë vetë, që ikja jote i ka gëzuar pa masë ca ndyrësi- që “Shqipëria është më e madhe ra të thara nga koha, që kanë hypur sot në së toka e saj”, prandaj nuk ke pushtet. I ka gëzuar më tepër për faktin, se përse ndjehesh i përzënë jashtë u ke kursyer paratë, me të cilat do t’u duhej të paguanin vrasësin. Por ta dishë, që nëse atdheut dhe i veçuar në Zvicër. kthehesh, ata e bëjnë. Të rrishë aty, në atë vend të lirë Dy shkrimet e botuara menjëherë pas ikjes dhe të ndjehesh si në shtëpinë tënde te paçavurja “DITA” shkruar nga Spar- tak Braho dhe Fatos Tarifa, - cuba pushteti, tënde. Sepse shtëpia është që bien erë gjak, janë dy pështyma, që i vetëm aty ku është liria. hodhën, më tëpër si thirrje solidariteti, për të mbledhë rreth ketyre pështymave, mizat dhe buburrecët e qenefit komunist. vëllavrasëse, kriminale. Dhe sa çudi! Ngase ata nuk kanë armiq Ti e di se si ua zmadhuan portretet dhe i të tjerë përveç ballistëve, të kanë quajtur frynë si tollumbace, që të kenë mundësi t’i nuk jetojme në Shqipëri, do vazhdojmë të kurrë fatin tragjik të tye. “ballisti i fundit”. Fali, sepse nuk kanë ku të shohin ata që u ka lënë shëndetin mendja. luftojmë me artin tonë të shkrimit e krijimit, Çfarë do të lënë pas Brahot, Tarifat e gjëjnë armiq të tjerë për t’i luftuar. Vetëm I dashtun Ag! derisa këneta të thahet në atdheun tonë, e shumë të tjerë si ata? Ta them unë. Do të lënë ti u kishe mbetur! Serbët i kanë vëllezër, Tani mbahu fort, sepse po të jap një lajm qelbësira të jetë groposur. vëtëm një tahmë qelbësire, që do të duhen grekërit po ashtu. Pastaj, luftën më të mad- të hidhur: të kanë shpallur tradhëtar të atd- Në një poezi tënden të mrekullueshme, nja dhjetë tsuname për ta marrë me vete e he, gjithmonë e kan patur dhe vazhdojnë heut. E kanë bërë, sepse ende mendojnë si që titullohet “Shqipëria”, ti e ke thënë vetë, për ta larguar nga Shqipëria. ta kënë me “armikun” e brendshëm. Me dikur; që kush kalon kufirin dhe futet për të që “Shqipëria është më e madhe së toka e Ti mos u ligështo, i dashtun vëlla, sepse atë, që u rrëzikon pushtetin. Dhe ti e di, kërkuar strehim dhe mbrojtje në ndonjë shtet saj”, prandaj nuk ke përse ndjehesh i përzënë ikja jote, nuk është dështim, ajo është vetëm qe ata, brenda Shqipërisë i kan bërë edhe të huaj, është tradhëtar. jashtë atdheut dhe i veçuar në Zvicër. Të një tërheqje taktike në fushë të betejës. Ti e malet me kufoma. Në fakt, në njëfarë mënyre, ti je tradhëtar. rrishë aty, në atë vend të lirë dhe të ndjehesh di mirë, që një gjë të tillë, e kan bërë shumë Ti nuk ke pse ligështohesh, vëlla, sepse Po, po! Je tradhëtar i idealit të tyre shterpë, si në shtëpinë tënde. Sepse shtëpia është shkrimtar nëpër botë, sidomos shkrimtar të ata, janë aq të poshtër, aq të ndyrë, aq të atij ideali, që i bëri shqiptarët skllevër për vetëm aty ku është liria. mëdhënj rusë, krijimet e disa prej të cilëve, hipokritë, aq skuthë, sa edhe udhëhëqësit 45 vjetë, e që po i bën skllëvër edhe sot. Po kanë edhe tmerre të tjera ata monstra: edhe i ke shqipëruar në mënyrë të mrekul- të tyre të “lavdishëm”, ia kan nxjerrë kockat Je tradhëtar i mendimeve të tyre kriminale, tmerrin, që po jetojnë si krimbat, vetëm për lueshme. Janë burgosur, janë përzënë, janë nga varri, ia kan futur në thes, dhe i kanë ashtu siç jam edhe unë, siç janë një milion të ngrënë. Kanë tmerrin, për faktin, që u shpallur armiq, dhë prap janë kthyer te fshehur në ndonjë zgëq bodrumi të errët. E e gjysëm shqiptarë, që ikën dhe e lanë duhet të mbijetojnë në pushtet me propo- atdheu i tyre me vepra të pavdekshme, të kan bërë, jo se nuk e duan, por sepse kështu Shqipërinë sepse donin lirinë, jo skllavërinë. gandë, gënjeshtra dhe akte kriminale. vlerësuar nga gjithë bota, madje edhe me u intereson te shfaqen para botës, që aspi- Tradhëtar, sepse ti ke mendje të ndriçuar Kanë tmerrin që i mbërthen kur men- çmim nobël. Sepse regjimet, vijnë e ikin, ron ngritjen dhe konsolidimin e një shteti dhe udhëhiqesh nga mendimi yt vetiak dojnë, që ti je një poet dhe shkrimtar i porse populli dhe veprat mbeten. Prandaj, demokratik në Shqipëri. analitik. mrekullueshëm; dhe se do të vazhdosh të lëri të hanë deri sa të fryhen si rriçnat; sepse Ke pare ti?! As emrin nuk ia përmëndin në Tradhëtar, sepse nuk ke udhëheqës dëgjohesh e të tregosh veten në jete të jetëve rruga e tyre është fare e shkurtër. Ajo nis te publik, po prap e duan në fshehtësi. shpirtëror një kriminel si Enver Hoxha. me artin tënd. tryeza e ngrënjes, dhe përfundon te gropa E duan si kodoshi kurvën. Tani, i dashtun Ag, ata kanë vëtëm një Kanë tmerrin që veprës tënde, ata nuk e nevojtores. Tani po mbahen pas ca “dëshmorësh” që frikë në lidhje më ty: frikën së mos kthehesh kanë çfarë i bëjnë. Do t’i vrasë babëzia dhe do varrosen i patën stisur me plan partie për të mashtruar sërish. Kjo i tmerron kur e mendojnë, pran- A nuk po vazhdojnë të dëgjohen ende tragjikisht shumë thellë. brezat që do rriteshin me gënjeshtrën e një daj dhe vazhdojnë kërcënimin edhe pse je zërat e Trifon Xhaxhikës, Avzi Nelës, Genc Do i varrosë ajo, e pa mëshirëshmja dhe lufte të “lavdishme”. E bëjnë për të justifikuar larguar. Duan të të mbajnë sa më larg, që të Lekës, Vilson Blloshmit e shumë të tjerëve, e pagabueshmja: KOHA. pushtetin që kanë zaptuar më votë të vjedhur. mos kesh mundësi t’u afrosh mu te hunda, që soj i tyre i ndyrë, i burgosi, vari e i push- I dashtun Ag! Shqiptarët, kanë luftuar në shekuj heroi- qe t’i marrin erë mutit të tyre; mutit që i kanë katoi duke menduar se i zhbinë nga faqja e Tani po e mbyll. Paç jetë të gjatë! Kujdesu kisht, kanë bërë shumë luftëra, por ata bërë Shqipërisë.. dheut? Dhe të mendosh që ti, i dashtun Ag, për familjen dhe bëj atë që ti di shumë mirë trumbetojnë vëtëm njërën: “luftën” e tyre Por ti, dhe ne të gjithë bashkë, edhe pse nuk e pate, dhe shpresojmë të mos e keshë ta bësh: SHKRUAJ. Nuk ka ikur Agron Tufa, por ju të gjithë Nga Artan Gjyzel Hasani Nuk ka ikur një individ, por ka jo ato fizike. Iku dhe ka bërë shumë mirë. vendit qënie pa integritet dhe moralisht të ikur shkrimtari që shihte çdo Nuk ia vlen sakrifica individuale për të pështira si Brahot, Brokajt e Gjinushët? Pa Ikja e Agron Tufës është me e rëndë ndryshuar të ardhmen e atij vendi të banuar përmendur qindra të tjerë si ata që shfaqen se ikja e Kadaresë në kohën kur diktatura ditë batakun në të cilin klikat në pjesën dërrmuese nga njerëz indiferentë, herë si politikanë, oligarkë e herë si man- numëronte ditët e fundit të saj dhe e kishte uzurpatore të artit e kulturës apatikë dhe rehatlinj, nësë do përdorja fjalet jatë mediash, të gjithë njësoj spekulatorë marrë rrugën e varrit. zhysin shpirtin e një kombi. më të buta. të neveritshëm në një vend të mbushur me Nëse ikja e Kadaresë rrëzoi fasadën e fun- Nuk ka fatkeqësi më të madhe sesa në spektatorë. dit të demokracisë proletare shqiptare, ikja e vitin 2020 të kërcënohet me jetë nga mbetje Ikja e Agron Tufës nuk është kambanë Tufës rrëzoi fasadën e mbetur të demokracisë Ikja e Agronit ka 30 vjet që të neveritshme të diktaturës një intelektual alarmi, por thyerja e kësaj kambane. Ishte së pretenduar shqiptare. ka filluar. Nuk ndodhi sot. Ka prominent. Por në një vend ku kryetar par- thyerja e kambanës e fundit që ra për veshët Të Demonkracisë dhe Demokraturës ndodhur ditën kur na bënë lamenti është ish ministri i Diktaturës, ku tuaj të shurdhët për shumë kohë, por ju e shqiptare 30 vjet pas rrëzimit de jure të kupola qeverisëse përbëhet nga nipat dhe injoruat, e anatemuat, bëtë sikur nuk ishit regjimit komunist në Shqipëri. bashkëvuajtës e bashkëfajtorë. bijtë e Bllokmenëve, kur në krye të Aka- aty, ju dukej delirant, arrivist, i ekzagjeruar. Ikja e Kadaresë ishte akuze ndaj atyre që demisë së Shkencave është vënë një figurë Tashmë është vonë. ushtruan diktaturën, ndërsa ikja e Tufës në të politikisht e diskredituar, pritet të ndodhin Moralisht keni ikur të gjithë nga ai vend, njëjtën masë është akuzë edhe për të gjithë Klikës së Rilindjes. gjithnjë të tilla gjëra. edhe pse fizikisht vazhdoni të frymoni aty. shoqërinë shqiptare, stanin që prodhon Iku pedagogu që prekte çdo ditë jo vetëm Ikja e Agronit ka 30 vjet që ka filluar. Nuk Pyeteni një herë veten: A kishte nevojë bulmetin e thartuar në tridhjete vjet rresht. mungesën e interesit për ushqimin kulturor ndodhi sot. Ka ndodhur ditën kur na bënë Agron Tufa të kacafytej aq keq me monstrat Nuk ka ikur Agron Tufa. Ka ikur shkrim- dhe artistik të atyre që do të jenë e ardhmja bashkëvuajtës e bashkëfajtorë. prostatike deri sa të detyrohej të merrte tari, publicisti, pedagogu, dhe së fundmi e vendit, por edhe politikat mediokre dhe Atë ditë ka ikur Agroni. në atë moshë me gjithë familjen rrugën e edhe drejtuesi i institucionit më antidiktaturë klienteliste arsimore në atë vend. Ka 30 vjet në ikje Agroni shqiptar. Për mërgimit? Me kapacitetin intelektual dhe në Shqipëri. Nuk ka ikur një individ, por ka Ka ikur edhe drejtuesi i atij institucioni që turpin e të gjithë atyre që drejtuan atë vend artistik të dëshmuar më së miri ndër shumë ikur shkrimtari që shihte çdo ditë batakun në duhet të ishte më i shenjti dhe i paprekshmi në këto tridhjetë vjet. Majtas e djathtas, vite ai mund të siguronte një jetesë të qetë të cilin klikat uzurpatore të artit e kulturës në një vend që ka dalë nga diktatura më njësoj përgjegjës për çfarë ka ndodhur pas e të sigurtë për veten dhe familjen. zhysin shpirtin e një kombi. e egër komuniste e Europës për gjysmë rrëzimit të monumenteve të diktatorit e deri Përse vallë zgjodhi të jetë David vetmitar Ka ikur publicisti i censuruar që përballej shekulli. më sot. përballë hordhive të Goliadhëve të kuq dhe çdo herë më botuesit e shitblerë të mediave Agron Tufa u neverit dhe u ngrit e iku Vallë nëse nuk do të ishte tradhtuar që në mavi që akoma mbajnë peng Shqipërinë? dhe me dyert e mbyllura të studiove të nga ajo hale e madhe kutërbimim e së cilës djep ëndrra jonë e dhjetorit 90-të do kishim “Think about it!”, - thonë këtu ku jetoj unë uzurpuara nga këlyshët dhe shërbëtorët e mësëpari e ndjejnë shqisat intelektuale dhe rreth nesh sot si vendimmarrës për fatet e në raste të tilla.”Think about it!” 20 - Nëntor-Dhjetor 2019 nr. 163 letër e hapur Zëri dramatik i ndërgjegjes ose i përkulem flijimit tënd dhe dhembjes sate Nga Anton Nikë Berisha të Mëmëdheut tonë, për arsye se ajo mund të shkonte në vesh të shurdhër, sikur kanë Agron i dashur, dëshmuar disa raste të tjera, kur të tjerët u Ka gjysmë qindvjetshi që merrem krye- janë drejtuar atyre me ndonjë kërkesë që sisht me punën studimore dhe me hartimin ka qenë krejt e arsyeshme. Në të shumtën e e veprave letrare poetike dhe kam qenë rasteve arsyetimi ka qenë i përmbysur: është “larg” politikës dhe zhurmës që e kushtëzon detyrë e organeve të tjera..., e kanë hequr nga përditshmëria. Kjo ka ndodhur sidomos në vetja, pa të drejtë, përgjegjësinë. Ose duku- 23 vjetët kur kam punuar si ligjërues në ritë e tilla i kanë zvogëluar, pra në qenësi i Universitetin e Kalabrisë në Itali (nga nëntori kanë prapësuar dhe mohuar. i vitit 1993). Shpesh ajo që ka ndodhur në Nuk u shkrova letër të hapur dy person- jetën tonë kulturore dhe politike në Kosovë aliteteve më të larta të Shqipërisë edhe për dhe në Shqipëri, veçmas në dy dekadat e një arsye tjetër: ata deri më tani nuk treguan fundit, kur kanë ndodhur ngjarje e duku- as edhe një veprim, qoftë dhe të dorës së dytë ri me rëndësi të madhe (lufta, shpallja e (nga ajo që unë kam mundur të mësoj) për pavarësisë së Kosovës, qeverisja e saj nga braktisjen tënde të vendit tënd, për flijimin vetë shqiptarët, hapja e Shqipërisë përballë dhe për dhembjen tënde. demokracisë dhe botës, futja e saj në disa Për të mos përjetuar të njëjtin fat dhe letra organe përfaqësuese të Evropës etj.) më ka ime, po të shkruaj pandërmjetësisht ty. trazuar përtej masës. Ky trazim ndonjëherë Janë disa arsye që po veproj kështu, por ka marrë aso përmasash sa më është dukur po përmend vetëm dy: se po m’i bluan eshtrat dhe po më zhbën E para: ti je një krijues që e ke dëshmuar palcën. Kjo më ka bërë të ndihem i zhgën- veten me punën letrare, me veprat në jyer jo vetëm nga pushtetarët tanë, po dhe poezi, në prozë dhe në fushën e studimeve, nga vetvetja! E keqja nuk përligjet vetëm nga që tashmë janë bërë pasuri e artit tonë të veprimet e gabueshme, shpesh të shëmtuara fjalës dhe e mendimit tonë intelektual dhe dhe rrënuese të pushtetarëve tanë e të disa shkencor kudo ku flitet shqip; me punën organeve që ata udhëheqin, po pse ato pedagogjike (me ligjëratat si profesor), veprime nuk i prekin në ndërgjegje, nuk i pastaj me punën e përkthimeve letrare, me vetëdijesojnë për përgjegjësinë që kanë, për Agron Tufa gjatë një takim me lexues në Prishtinë, nëntor, 2019. të cilat e ke pasuruar letërsinë tonë. Pos detyrat që duhet t’i përmbushin ndaj qytet- kësaj, veprimtaria jote si dejtues i Institutit arëve si të zgjedhurit e tyre. Kjo është ajo që opinion për studimin e krimeve dhe të pasojave të duhet të na shqetësojë të gjithëve, para së komunizmit në Shqipëri, ku u botuan një gjithash vetë politikanët. Dhe sikur të mos varg librash me të dhëna e dokumente të ishte puna që bëja, të mos ishte përcaktimi krimeve të pushtetarëve të kuq për rreth 50 im këmbëngulës, i mbështetur në parimin: Një tërmet intelektual në Shqipëri vjet – përligj përcaktimin tënd dhe punën meqenëse nuk mund t’i ndryshosh të tjerët, Nga Ag Apolloni tënde për shumëçka të qenësishme për t’i ndryshosh rrjedhat, atëherë merru me botën tonë shqiptare, të sotme, po që do të veprimtarinë studimore dhe krijuese, bëj brëmë nga disa portale mora vesh që shkrimtari Agron Tufa me familje, pas një shtrihet edhe në të nesërmen. detyrën e një individi për arsye se çdo gjë Mpersekutimi të gjatë nga pushteti i keq dhe shoqëria e kuqe, ka kërkuar azil politik E dyta: të marr pjesë në flijimin tënd dhe në shoqërinë njerëzore fillon nga individi në Zvicër. Edhe pse isha i sigurt që kjo herët a vonë do të ndodhte, mbrëmë nuk doja t’u në dhimbjen tënde e të familjes sate. Fatin dhe gjithçka që ndodh brenda saj është besoja lajmeve, por këtë e konfirmova shpejt nëpërmjet komunikimit direkt me familjen tënd kam mundur ta përjetoj dhe unë, edhe rrjedhojë e punës së tij (secili i vë themelet e persekutuar. Natyrisht, u dëshpërova shumë për dy arsye: e para, sepse Agronin e kam një tjetër, secili që gjakon ta dëshmojë vetën e ndërtesës së veprimit dhe te jetës së vet mik dhe, e dyta, sepse ai është shkrimtar dhe intelektual i dorës së parë. (Për veprën e me punë për të mirën e shoqërisë që i takon me punë). Këtu dhe duhet kërkuar mos tij kam shkruar disa herë dhe një nga shkrimet që jua sugjeroj ta lexoni është ai me titull e zotohet për përparimin e saj, që me punën ndërhyrjen, përkatësisht mos reagimin tim “Dy tragjedi dhe një katarsis”, që flet për “Gurit të varrit ia rrëfej”, një roman i jashtëza- e vet synon t’i ndriçojë dukuritë, rrjedhat, publik përballë asaj që shpesh ka ndodhur konshëm që thërret për një katarsis kombëtar). qoftë të së tashmes, qoftë të së kaluarës. Është në botën tonë, sa dhe jam turpëruar dhe e Agron Tufa u persekutua, sepse duke i zbardhur krimet e komunizmit, tregonte se sa thënë shpesh (po e përsëris edhe unë): kush kam ndier veten fajtor për atë që ka ndod- e nxirë është sot fytyra e Shqipërisë, që s’ka kaluar ende nëpër procesin e lustracionit. nuk e ndriçon dhe nuk e njeh të kaluarën hur. Ndonjëherë edhe kur nuk merr pjesë Duke hulumtuar, gjeta një postim që kisha bërë më 29 prill të këtij viti për rastin e s’ka as të tashme të mirëfilltë, s’do të ketë as në ndonjë veprim të gabuar ose të shëmtuar persekutimit të Agron Tufës. Shkurtimisht, ai përmban këtë shënim: “Në Shqipëri, këto të ardhme. Sikur e tashmja që ndërtohet mbi të pjesëtarëve të shoqërisë e të botës që i ditë ka nisur një luftë mes shkrimtarit Agron Tufa dhe mbeturinave komuniste shqiptare. të kaluarën, edhe e nesërmja ndërtohet mbi përket, vetvetiu, si pjesëtarë i asaj shoqërie Pak më parë e pashë në një televizion shqiptar sesi fliste një militant komunist, njëfarë bazën e së sotmes (së tashmes). dhe i asaj bote, a nuk bëhesh edhe ti fajtor!? Arben Duka, që kishte kryer Akademinë Ushtarake, por që i pëlqente të njihej si poet Në kulturat e tjera, i dashur Agron, kri- Me pak fjalë, dhembjen dhe pësimet që i (sepse kishte shkruar vargje të panumërta lavdëruese për Enver Hoxhën) dhe si gazetar juesit i çmojnë dhe i nderojnë për arsye kam ndier si pjesëtar i shoqërisë shqiptare, i gazetës “Dita”. Ai thoshte se Agron Tufa ka hyrë në gjak me historinë dhe këtë nuk do se ata janë shtylla të rëndësishme dhe, në kam synuar t’i mbëltoj ose të ngritëm mbi t’ia falë populli. Kërcënimi ishte i pastër. Është e tmerrshme se si në Shqipëri, në vend forma të ndryshme, përligjin rrafshin e për- to me punë: s’ka formë tjetër më të denjë të se të jenë në burgje, këta Duka e duduka flasin në emër të popullit dhe të historisë”. parimit, rrjedhën dhe frymëmarrjen e një dëshmosh se je pjesëtar i një kulture dhe i Herën e fundit kur u takuam me Agronin dhe Elvanën, këtu, në Prishtinë, para shoqërie. Fishta ynë i madh thoshte: “Ideja një bote sesa me punë, e cila mund të shihet disa javësh, bëmë një bisedë heretikësh mesjetarë, domethënë folëm për kërcënimet e naltueshme, e veshne me fjalë të bukura dhe të preket (natyrisht dhe të vlerësohet): dhe persekutimet në ditët e sotme. Shpresoja që tashmë heretikët duhet të fitojnë, jo e të pershtatshme, nuk merr mort. Prandej janë shkrimet, librat, ligjëratat. Inkuizicioni. Por… nder popuj të gjytetnuem poetve të vertetë, Largimi yt nga Shqipëria mëmë, nga Tash nuk e di nëse Shqipëria po e përjeton muzgun e demokracisë, apo ndoshta letrarve të njimendtë u ngrifen pomendore kërcënimet që të janë bërë ty dhe familjes demokracia atje ishte vetëm një iluzion. të madhnueshme, e i lavdojn e i nderojn si sate edhe nga njerëz në organe përfaqësuese t’ishin do hyjní, të thuesh; edhè brezníve shtetërore, më bën ta thyej parimin tim të reja u a paraqesin si trashigimin mâ të jetësor dhe të shkruaj këtë letër të hapur për dhe Sadam Hyseinit (po jo ushtarëve) që ta dhe të botës shqiptare në përgjithësi. Një çmueshmin, per t’a ruejtë të pacenuem gjatë arsye se punën e largimit tënd me familje parandalonin luftën, përndryshe merrnin mbi kryetar shteti dhe një kryeministër i një gjith verigës së pakputne të shekujvet ”. nga Shqipëria, nuk e vërej si dukuri të një vete përgjegjësinë para njeriut dhe para Zotit vendi duhet të kujdesen dhe të luftojnë me Përkundër të gjitha rrethanave dhe pësi- individi dhe të një familje, po si dukuri që për të gjitha viktimat, jetimët dhe të vejat që përkushtimin më të madh për t’u siguruar meve që po përjetojmë, ne do të vijojmë të duhet ta na tundë e të na vetëdijesojë para do t’i shkaktonte ajo luftë . një jetë normale qytetarëve për arsye se frymojmë e të krijojmë edhe pse pushtetarët se ajo të marrë ato përmasa që do të jenë me Në fillim mendova t’u shkruaj një letër ata – qytetarët – janë subjekti ku dëshmohet tanë, nuk shqetësohen shumë për këtë gjë. pasoja të jashtëzakonshme, edhe për vetë të hapur kryetarit të Shqipërisë, Ilir Metës, më së miri puna e tyre me përgjegjësi; ata Pra, ne duhet të vazhdojmë punën tonë, ata që sot janë në vendet me përgjegjësi të kryeministrit, Edi Ramës, po u mëdysha: pse pa ta do t’ishin të pa qenë. Në periudhën e dialogun tonë me librat për arsye se ne jemi madhe shtetërore dhe politike, si zë dramatik t’ua kujtoj atyre përgjegjësinë që duhet të komunizmit në Shqipëri, që është dëshmuar ne, vetëm kur dëshmojmë me punën tonë që i ndërgjegjes. kenë dhe detyrën që duhet ta përmbushin vijimisht, sidomos me burgjet dhe vrasjet bëjmë ose, siç thotë Guliem Blinishti, “Librat Po kujtoj këtu letrën e hapur që Nëna jonë dhe ta përligjin në çdo çast dhe për çdo rast e shumta pa procese përkatëse) çdo gjë ka janë dialogu, që shkrimtarët e shkëmbejnë Tereze u shkroi “me lot në sy e me dashuri të që vë një pikë të zezë në rrjedhën e gjallimit pasur vlerë më të madhe se njeriu! me shpirtin e tyre, nga jeta në jetë”. Zotit në zemër ” dy kryetarëve, Gjorgj Bushit të jetës shoqërore dhe politike të Shqipërisë Nuk u shkrova dy njerëzve që janë në krye Prishtinë, dhjetor 2019 nr. Nëntor-Dhjetor 2019 - 21 163 letër e hapur
reagime “Bota është bërë e vogël, Bardhyl Londo: ermeti i dyte ndodhi: Agron Tufen, por të bëhet i madh njeriu” Tnje nga shkrimtaret me te talen- tuar shqiptare e detyruan te braktise Nga Visar Zhiti Puna Juaj e madhe si drejtor Ne u ndjemë sërish të hedhur në arenë si atdheun e tij te dashur per te cilin i Institutit të Studimeve të gladiatorët mes bishave. ka bere aq shume. Shqiperia thyen keshtu nje tjeter rekord famekeq: I dashur Agron, Krimeve të Komunizmit mbetet Ne e kujtojmë që pas sulmit, Ju u ngritët Së pari, Ju dëshirojmë të jeni mirë, kudo në mbrojtjen tonë, akuzuat si ne duke nje shkrimtar nga me te njohurit ne qofshi, bashkë me Elvanën dhe fëmijët, e rëndësishme, plot me nxjerrje rrezikuar. periudhen postdiktatoriale detyrohet që meritojnë çdo sakrificë dhe gëzime pa dëshmish tronditëse nga jeta, Prandaj keni dhe mirënjohjen. te kerkoje strehim politik ne nje vend fund. nga antijeta jonë infernale në Shembujt janë të shumtë. tjeter per te siguruar jeten e femijeve Edhe pse jemi shumë larg, përtej oqean- burgje, ku me ne ishte dhe Kujto prapë revoltat e reja të ish të te tij. Tani le te dale kryeministri dor- it, në SHBA, Eda dhe unë jemi vendosur burgosurve në posdiktaturë, grevat e reja dolec dhe shakaxhi dhe te deklaroje: ati juaj, në kampet shfarosëse e cfare ka ketu? Kjo ndodh dhe ne afër Chicago-s, në një vend të heshtur dhe aushviciane, etj., nga epoka e të urisë, vetëdjegiet martirizuese, hesht- të veçuar, pa shumë lajme, ku dimri tashmë jen e tyre të madhërishme, ikjet e tyre të Kroaci dhe ne Bullgari... Per cudi pas ka ardhur, me temperaturat minus - dhe jo diktaturës më të egër në Europë mëpastajme drejt lirive të tjera dhe merr ketij termeti te dyte heshtin shkrim- vetëm ato janë minus për ne, - bashkë me dhe e gjitha kjo u shndërrua forcë si Anteu. taret, heshtin organizatat e tyre, hesht. dimrin, pra, na erdhi dhe lajmi i ikjes Tuaj dhe në një akuzë të hapur, Kujto dhe tërmetin e tanishëm, të vrarët PEN KLUBI.Po kur do te ndjeheni dhe familjarisht nga atdheu. vazhdim i duhur i ofshamave dhe gërmadhat e tij që na dhembin, dimrin organizoheni o njerez? Edhe pse mua më dukej se pritej një dhe akuzave tona ndaj jashtë, fëmijët e trembur, njerëzit që bash- ndodhi kësisoj, pa na befasuar dhe aq, se sundimtarëve, krimi shtetëror kohen, mundin e rimëkëmbjes, botën që kështu është realiteti ynë, dramatik dhe i s’na lë vetëm në pikëllimin dhe mynxyrën Flurura Açka: pabesë, gjithsesi na ka shqetësuar, shqetë- i të cilëve kishte nisur që gjatë tonë. Kujtohu që është e pamundur të jesh sim i natyrshëm për Ju, fëmijët dhe vendin. Luftës së Dytë Botërore, ku vetëm, qoftë për mirë, qoftë dhe për keq. Liria dhe AntiLiria e Agronit Ikja sigurisht që pati një shkak dhe lute- fitimtarët, nga çlirimtarë të Bota është bërë e vogël, themi shpesh, Gjatë ditëve të panairit të Librit, me mi që pasojat të jenë për mirë. por të bëhet i madh njeriu, shtoj unë. vendit, u shndërruan menjëherë Agronin na u desh të shkonim në Puna Juaj e madhe si drejtor i Institutit Agron, në pushtues të tij, u çlirua promovimin e një autoreje të re shqip- të Studimeve të Krimeve të Komunizmit Ju sërish ngritët një alarm të ri tani duke Shqipëria dhe shqiptarët u tare. Me qetësinë e tij, me një kujdes mbetet e rëndësishme, plot me nxjerrje ikur, të rëndësishëm dhe të duhur dhe, të admirueshëm profesional, Agron dëshmish tronditëse nga jeta, nga anti- robëruan më keq se kurrë. për fat, të shumtë janë mbështetësit dhe Tufa i bëri një analizë të hollësishme jeta jonë infernale në burgje, ku me ne bashkëluftëtarët e kauzës së përbashkët. librit poetik që na kishe mbledhur, ishte dhe ati juaj, në kampet shfarosëse I bindur që do të vazhdoni betejën, si kapitalizëm me armiqtë e kapitalizmit, të e tillë, që nuk mund të ishte e një aushviciane, etj., nga epoka e diktaturës shkrimtar dhe qytetar i lirë në një botë cilët nga idhtarë të rremë ose jo të pronës njeriu që ishte në nxitim e sipër për më të egër në Europë dhe e gjitha kjo të lirë, veprimtar i palodhur i të vërtetës sociale, të përbashkët dhe të askujt, u bënë të ikur. Ajo ishte edhe hera e radhës u shndërrua dhe në një akuzë të hapur, dhe i të drejtës, i përulur para dhimbjes pronarë të ethshëm, të dyshimtë, oligarkë kur u rrokëm përqafe, por jo e fundit. vazhdim i duhur i ofshamave dhe akuzave njerëzore, krah për krah me të vuajturit të Shqipërisë. Ne e përzumë Agronin me hesht- tona ndaj sundimtarëve, krimi shtetëror dhe të persekutuarit siç ishe dhe vetë nga Jeta jonë prapë mbeti e vështirë, në fund jen tonë. Tani po flasin shumë, dhe i të cilëve kishte nisur që gjatë Luftës së burgu i atit Tuaj, për ta treguar me kurajo të fundit si e të shumtëve, por shpesh më mirë bëjnë, por kur Agroni kërcëno- Dytë Botërore, ku fitimtarët, nga çlirim- e kulturën e duhur të keqen tonë që ajo të e pa durueshme, pa drejtësi dhe pa përg- hej, fyhej, poshtërohej nga po ata tarë të vendit, u shndërruan menjëherë njihet nga të gjithë për të mos u përsëritur jegjës, pa kujtesë dhe të vërtetat, me moral njerëz që nuk kursejnë askënd, nga në pushtues të tij, u çlirua Shqipëria dhe ndër të tjerë, te askush në askund. të rrëzuar. Të mbetur në vetmitë tona që po ato puseta me imunitet shtetëror shqiptarët u robëruan më keq se kurrë. SHBA tani ka shtuar dhe Ditën e Kujtesës shqetësojmë dhe vetëm me pranitë, mjaf- shpesh, ku ishim ne? Agron i dashur, Më parë se universitetet ata hapën burgjet Botërore, 7 Nëntorin, në nderim të 100 mil- ton që jemi dhe shndërrohemi në akuza bëre shumë mirë, ne jemi mësuar dhe institucionalizuan dhunën duke mos e ionë viktimave të komunizmit, ku janë dhe të gjalla... ta përzëmë me shkelma “Mendjen” ndërprerë persekutimin, duke iu ngazëllyer martirët tanë, që kundërshtuan heroikisht. I dashur Agron, nga Shqipëria. Europa është atdheu si sadistë atij, duke e shitur me gjakun tonë Edhe kujtesa jonë duhet t’i shërbejë S’e di pse u zgjata, nga nevoja për të i Lirisë, Shqipërinë më parë duhet ta si fitore të përgjithshme. përvojës dhe përpjekjes për pajtimin e përsëritur shqetësimet e paqetësuara, pastrojmë nga AntiLiria, por kur? Të rrëfyerit e kësaj, me një polifoni të ngaqë e ndjej ikjen Tuaj duke kërkuar azil drejtë dhe paqen e drejtë me historinë dhimbshme sot, një kor më tragjik se ai politik në Zvicër, i sulmuar banalshëm dhe veten. Është ende e vështirë. Mjafton i antikitetit kështu, kjo hata e madhe nuk dhe i kërcënuar deri dhe me jetë, që s’je të kujtojmë ceremoninë e rivarrimit të mund të durohej dot as si libër në shekullin i vetëm, i bindur që e ndjeni shumë dhe një patrioti të madh dhe intekektuali të Arber Ahmetaj: XXI në Shqipërinë tonë të vogël nga ata që fatin tonë, të ne që jemi, si të thuash, madh, bir i Frashërllinjve që ribënë Kom- e bënë apo i shërbyen asaj diktature dhe “lënda e parë” e Institutit që drejtonit me bin, se si u hodhën egërshane mbetjet e gron Tufa, mik i dashur, autor i nga bijtë e tyre, deputetë, ministra, gazetë, dinjitet dhe guxim, i pësimit dhe dëshmive diktaturës, që as vdekja nuk i qetëson. Atalentuar: ti ishe në listën e push- televizion, pedagogë, antilibra, opinion të rënda tonat. Por nuk duhet sprapsur. Përpara për të katimit. Po t’afrohej dita! I ke lënë klanor, presidentë, grupe të kamufluara Kur detyrohen të ikin studiuesit e perse- afruar një të ardhme më të mirë se tonën duarthatë vrasësit! Por, ata do kalojnë terrori, etj., të pasuruar të gjithë, ndoca kutimit nga Shqipëria, ç’duhet të bëjnë të te fëmijët. tek emri tjetër në listë! Ata e real- pas emigrimit të fshehtë duke u bërë dhe persekutuarit e mbetur gjallë, që ende u Është detyrë ruajtja e tyre, rritja dhe izojnë planin! Ty t’mbetet tu dalësh qytetarë të Europës e më tej, etj., etj., kur dhembin kockat nga prangat? edukimi me dashuri; “Mësomë të dua” zot, siç bënë me ne ata që shpëtuan ne duhej ta duronim diktaturën e tyre si Agron, lutej Shenjtja jonë Nënë Terezë dhe Ju bëtë para nesh! Mos u ndal! Duke shpëtu- vuajtje reale në jetë dhe pas saj, si të brak- Kujto atin, kujto të ikur e mëdhenj të një detyrë ndaj fëmijëve Tuaj, me përku- ar veten, mund të shpëtosh edhe të tisur dhe të harruar deri në nëpërkëmbje mēparshëm, kujto persekutimin e tejmë shtimin dhe sakrificën prindërore. Askush tjerë! Jeta jote këtu do mbrohet! Ti nga në postdiktaturë, kur Shqipëria jonë është, dhe merr forcë, na kujtoni ne, nëpërkëm- nuk ka të drejtë të qortojë kërkesën Tuaj këtu, mund e duhet ta ngresh zërin si të thuash, në sistemin demokratik që bjen që na bëjnë dhe sulmet e herëpash- për azil, ndërkaq meritoni mbështetjen për të shpëtuar të tjerët! Kam kaluar ëndërruan ish të përndjekurit, ish të bur- ershme, edhe mua kujtomë, Mik i dashur, tonë dhe të të gjithëve. asaj rruge! E di sa vështirë do ta kesh! gosurit, por, për paradoks, pa i dashur ata kur më sulmuan me të padrejtë Presidenti i Ne Ju urojmë mbarësi dhe forcë, durim Por për ty, vështirë, s’do të thotë e vetë, gjithandej, me mosdashuri edhe mes Republikës, ish-oficeri me armë i diktaturës dhe gëzime bashkë me gëzimet e fëmijëve, pamundur! Të njoh e të kam lexuar! nesh. Idetë dhe dëshirat dhe aleatët idealë apo ish-shefi i ikur i policisë së burgut, punë dhe art dhe dhimbje që së bashku të Ti përbën brezin e tretë, fëmijët tu, të ish të persekutuarve, BE-ja dhe SHBA-ja shtypësi me hekur dhe gjak i revoltës tonë bëjmë më të mirën tonë për vendin... të katërtin, që dhunuesit e Shqipërisë po, i duan, por jo neve, ish të persekutuarit në burg e të tjerë barbarë me klanin e tyre Siç Ju thashë unë jam larg, edhe nga sonë, deshën ta eleminonin! S’duhet dhe mbi vuajtjen tonë vazhduan, pa asnjë e censorët e dikurshëm të poezive tona jeta tani, edhe nga bota, siç e dini, jam ta harrojmë vullnetin e tyre për t’na ndjesë a dënim moral, ndryshimin e të e deri te vrasja më e fundit afër shtëpisë vetëm dhimbje, që e ndjen dhimbjen vrarë! Do ua kthejmë ndryshe, do dikurshmes në shpëtim dhe dobi të vetes: së bashkëvuajtësit tonë, që e kishte të nëpërkudo... i turpërojmë per ligësitë e tyre për e kam thënë, ne kemi një demokraci me shkruar mbi lëkurën e vet dëshminë dhe Përqafime vëllazërore, dhjetë breza! Me dritën tonë, me kundershtarët mizorë të demokracisë, njē akuzën kundër krimit shtetëror, etj., etj. Visar Zhiti letërsinë tonë! 22 - Nëntor-Dhjetor 2019 nr. 163 opinion Besnik Mustafaj: Pse ata që e kërcënuan reagime s’kanë frikë dhe fshihen pas Edi Ramës? Adil Olluri: Agron Tufa është njëri nga shkrim- Nga BESNIK MUSTAFAJ Shteti nuk e mori Agron Tufën në mbrojtje përballë kërcënimeve tarët më të rëndësishëm shqiptarë. Ai i dha letërsisë sonë vepra letra- të tyre të hapura e të fshehta dhe të përsëritura me një intensitet në re, si “Dueli”, “Mërkuna e zezë”, gron Tufa është tashmë de facto azilant rritje, sidomos gjatë dy viteve të fundit. Nga ana e tij, Agron Tufa, me Apolitik. Tërmet i dytë, e quajti poeti i “Tenxherja”, “Gurit të varrit ia mirënjohur Bardhyl Londo largimin e tij. vetëdijen e lartë të një shërbëtori të shtetit, bëri gjithçka ishte në dorën rrëfej”, që për nga ana stilistike, Agron Tufa është një nga autorët më të e tij për t’i shkuar përpara misionit të vet, në emër të interesit madhor tematike e narrative janë vlera të spikatur të letërsisë së sotme shqipe, me të Shqipërisë. Ai hodhi poshtë me përbuzje të gjitha ofertat për të bërë tejzakonshme letrare. Ai do t’i japë një vepër të gjerë në prozë, poezi, ese dhe kompromise që do t’i kthenin qetësinë vetjake e familjare, por që do letërsisë sonë edhe vepra të tjera përkthime. të arrira. Si lexues i vëmendshëm i Është edhe një profesor universiteti t’i mbyllnin gojën dhe kërkoi mbështetje atje ku i takonte me ligj ta gjente mbështetjen: te shteti. veprës së tij letrare, them që jemi shumë i dashur dhe i çmuar për studentët me fat që e kemi një shkrimtar të dhe ish-studentët e tij. Përfytyrimi i largimit tillë. Andaj, lajmi se ai është larguar të tij si një kataklizëm nga ana e poetit Bardhyl Londo, nuk lidhet megjithatë as udhës së fashizmit, të cilit, kur iu kërkua dhe të përsëritura me një intensitet në nga Shqipëria për të kërkuar strehim me dëmet që do të pësojë nga ky largim ta kthente faqen e historisë se komunizmit rritje, sidomos gjatë dy viteve të fundit. politik në Zvicër më pikëlloj shumë. letërsia bashkëkohore shqipe dhe as në emër të hedhjes së vështrimit përpara, Nga ana e tij, Agron Tufa, me vetëdijen Shpresoj që në një kohë më të mësimdhënia në universitet. Mungesa (e u përgjigj se po, do ta kthejmë patjetër e lartë të një shërbëtori të shtetit, bëri mirë, ai do të kthehet sërish në përkohshme) fizike e autorit në arealin e faqen, por më parë duhet ta lexojmë. gjithçka ishte në dorën e tij për t’i shkuar Tiranë dhe ky kthim të jetë triumfal. Republikës së Shqipërisë nuk do të ketë Me hamendje e them se një nga arsyet përpara misionit të vet, në emër të intere- Agron Tufa i duhet Shqipërisë edhe asnjë ndikim në përhapjen e veprës së tij kryesore pse Zhelev nuk mori një mandat sit madhor të Shqipërisë. Ai hodhi poshtë me praninë e tij fizike. I duhet për ta letrare të shkruar e të botuar tashmë dhe të dytë si President i Bullgarisë, qëndron me përbuzje të gjitha ofertat për të bërë vazhduar krijimtarinë artistike dhe as në atë që ai do të vazhdojë të shkruaj. pikërisht te përpjekjet e tij për t’i dhënë kompromise që do t’i kthenin qetësinë veprimtarinë intelektuale në vendin Sepse unë jam i bindur që ai do të mundësi shoqërisë bullgare ta lexojë me vetjake e familjare, por që do t’i mbyllnin e tij. Ndaj plotësisht mendimin me vazhdojë ta plotësojë veprën e tij në vëmendje dhe ndershmëri faqen e his- gojën dhe kërkoi mbështetje atje ku i mikun tonë të përbashkët, shkrim- prozë, poezi e ese. Asgjë nuk mund ta torisë së komunizmit para se ta kthejë atë takonte me ligj ta gjente mbështetjen: ndalojë për t’u ngjitur pareshtur në rrugën par ta mbyllur përgjithmonë. Përvoja ka te shteti. Nuk e gjeti këtë mbështetje te tarin po aq të rëndësishëm sa Tufa, e letërsisë që është edhe destini i tij hyjnor. treguar se leximi i një historie kombëtare të Policia. Por nuk e gjeti as te Prokuroria, të nderuarin Virion Graçi, se “do të Bindja ime se ai nuk do ta ndalë punën e dhunshme, të përgjakshme, nuk është një as te gjykatat, të cilave iu drejtua me de- donim ta kishim këtu mes nesh, jo shkrimtarisë mbështetet edhe në përvojën detyrë që mund ta kryejë shoqëria civile, noncime konkrete, ndoshta jo me ndonjë vetëm me shkrime”. Shqipëria është e dy paraardhësve të tij të shquar, të cilët përfshirë këtu edhe Akademinë e Shken- shpresë të madhe te drejtësia e tyre, por më e fuqishme kur i ka pranë vetes ishin në moshën e tij sot, kur u detyruan cave, sado i madh të jetë përkushtimi i saj. me besimin prej qytetari të lirë tek e drejta njerëzit me integritet moral e profe- të merrnin, për të njëjtën arsye, rrugën e Për vetë kompleksitetin e saj, një punë të e vet mbështetur në kushtetutë. Shpërfillja sional, si Agron Tufa. emigrimit politik drejt Europës Perëndi- tillë mund ta kryejë vetëm shteti, si akt dhe e plotë, që të denoncuarit prej tij i bënë Në bisedën tonë të fundit i thash more: Ernest Koliqit dhe Ismail Kadaresë. si shprehje e vullnetit të tij për t’u pastruar gjithë kohën sistemit të drejtësisë, ku nuk se do të të shkruaj në çastin e parë Pra, mua si lexues i të gjithë veprës së tij, nga metastazat e të keqes. (Me ndihmën e u paraqitën as edhe një herë, përbën një që do të jem në Tiranë, për të pirë nuk më shqetëson fare mungesa fizike e amerikanëve) Këtë e kuptuan menjëherë fakt tronditës. kafe dhe për të bërë llafe miqësore autorit në Tiranë. Madje, sikur të mos e pas Luftës edhe gjermanët. Më në fund,në Jo vetëm kaq. Ata vazhduan kërcënimet e letrare, si shumë e shumë herë. kisha mik Agron Tufën, ndoshta as që do vitin 2010, këtë e kuptoi edhe shteti shqip- e tyre, të artikuluara deri edhe në foltoren të mendoja se ku jeton ai. tar dhe ngriti, me ligj të posaçëm, Institutin e Parlamentit të Republikës sonë. Me këtë Kështu që, kafenë me të u dashka Përfytyrimi i ikjes së Agron Tufës si një për Studimin e Krimeve dhe Pasojave të sjellje, ata treguan praktikisht se pushteti i ta shtyj për një ditë më të mirë. tërmet nga ana e poetit Bardhyl Londo Komunizmit, në krye të të cilit u emërua tyre është mbi shtetin. Çfarë mund të bënte U dashka ta shtyj deri në kthimin lidhet me një dimension tjetër të person- Profesor Doktor Agron Tufa. Agron Tufa në rrethana të tilla dramatike triumfal të Agron Tufës. alitetit të tij. Në mos gaboj, Agron Tufa Siç do të provohej gjatë viteve në vazh- për të ruajtur integritetin fizik, domethënë T’ju rikujtoj se aktiviteti i fundit ishte në mandatin e tij të tretë si drejtor i dim, ishte gjetur njeriu i përshtatshëm. jetën e vet dhe të familjes së tij? Kur në letrar shqiptar që mori pjesë Agron Institutit për Studimin e Krimeve dhe Paso- Agron Tufa kishte formimin intelektual, letrën e tij të dorëheqjes, ai thotë se u Tufa ishte festivali i prozës artistike jave të Komunizmit. Sipas ligjit, mandatin integritetin moral, si edhe frymëzimin per- gjend vetëm, sigurisht që ka plotësisht “FICTION FEST”, që organizohet e tij e jep bordi i këtij Instituti, i zgjedhur sonal për ta kryer me nder këtë detyrë. Po, të drejtë. Por unë besoj se ka parasysh nga Qendra për Kulturë dhe Edukim ky nga Parlamenti, që do të thotë se puna edhe frymëzimi duhej, në mënyrë që puna braktisjen që i bënë përballë rrezikut “Sheshi”, të cilën e drejtoj unë. e këtij Instituti vlerësohet si e rëndësisë e ekipit të vogël të këtij Instituti të shndër- ekzistencial ata që i detyron ligji për ta Është privilegj të bashkëpunosh me së veçantë për shtetin dhe për shoqërinë. rohej në mision, ashtu siç u shndërrua me mbrojtur dhe që paguhen me taksat tona Agron Tufa është në drejtimin e tij qysh në të vërtetë. Shumë veta në Shqipëri kishin për ta kryer këtë detyrë. Nuk besoj që ai Agron Tufën themelim. Nuk është vendi këtu të bëjmë parë gjatë kohës tek Edi Rama simptoma ka pritur që ne, kolegët e tij të letrave e Njashtu, është nder dhe krenari të bilancin e punës së tij afro dhjetëvjeçare, të një nostalgjie enveriste për metodat si i që pajtoheshim me veprimtarinë e tij si kesh miqësi letrare me Agron Tufën. por fakt është se rrallë ndonjë institucion pëlqente ta ushtronte pushtetin. drejtor i Institutit për Studimin e Krimeve të Paç shëndetin, begatinë, rahatinë shqiptar i ngritur nga hiçi është afirmuar Por të rrallë do të kenë qenë ata, ma Komunizmit, ta mbronim me trupat tanë. e pasosur për vete e për familjen! kaq shpejt, duke zënë vend qendror në merr mendja, të cilët e kishin kuptuar Do të ishte shumë naive dhe jo realiste U pafshim sa më shpejtë që do të vëmendjen e elitave dhe të publikut shqip- se bërthama e fortë elektorale, e cila do sikur të mendohej një gjë e tillë. jetë e mundshme! tar lidhur me problematikat që burojnë ta sillte Edi Ramën në krye të pushtetit Ai nuk ka qenë kurrë i braktisur nga nga studimi i krimeve dhe pasojave të në vitin 2013 dhe do ta mbante atje kaq një pjesë e madhe e elitës intelektuale të komunizmit në Shqipëri. gjatë, ishin enveristët, jo më ca “gërdalla vendit. Përkundrazi, ka qenë dhe mbetet Përmbledhtazi do thënë se këto prob- pa dhëmbë”, siç i quajti një nga opin- i mbështetur dhe i vlerësuar. Pra, çfarë Balil Gjini: lematika do të duhet të mishërojnë së ionistët tanë në modë, por skuadrone të mund të bënte ai në rrethanat dramatike Trishtim i madh për këtë vend. Agron bashku qëndrimin kolektiv të shoqërisë organizuara mirë, me ndjeshmërinë dhe për jetën e vet dhe të familjes? Zgjodhi të Tufa, njeri dhe shkrimtar i rrallë, e tonë ndaj të vërtetës historike dhe politike disiplinën e një sekti. Shkak real që ata të vetmen rrugë që i kishte mbetur: kërkoi ka braktisur këtë vend. E ka braktisur të regjimit komunist, e vërtetë kjo që kal- dilnin nga nëntoka e kriminalizuar, prej ku mbrojtje nga një shtet tjetër për jetën e sepse, siç thoshte në një nga statuset endarikisht i përket të kaluarës, pra, nuk tërhiqnin fijet e pushtetit rilindës, për t’u vet dhe të familjes dhe ku do të mund ta e tij, ndihej i kërcënuar mes sehirit të mund të ndryshohet, por që rrezatimet e shfaqur para mbarë opinionit publik me zhvillojë pa pengesa vokacionin e tij si madh shtetëror. saj vazhdojnë të veprojnë mbi të sotmen, zë dhe fytyrë, u bë pikërisht Agron Tufa njeri i fjalës dhe imagjinatës së lirë. Po Gjithë skota e kuqe e komu- rrjedhimisht edhe të ardhmen e shoqërisë me ekipin e Institutit, që drejtonte. Duke punën e tij këtu për studimin e krimeve të nistëve iu turrën atij që, me një grup tonë. Nevojën që ka procesi i ndërtimit të pasur pushtetin nëpërmjet Edi Ramës, ata komunizmit kush do ta bëjë, për sa kohë shokësh, u përpoq të nxirrte në dritën një realiteti demokratik për nxjerrjen në dëshmuan se nuk kanë më frikë jo vetëm spartakët e Rilindjes janë ende plot me dritë të kësaj të vërtete më duket se e ka nga e kaluara e tyre, por as nga shteti i pushtet? Pikërisht këtë aspekt kishte para- e diellit të vërteta kutërbonin era shprehur afro 30 vjet më parë më thjeshtë sotëm. sysh poeti Bardhyl Londo, kur largimin tmerr. Ndërkohë, skota të tëra sharla- dhe më mirë se kushdo ish-Presidenti i Vetëm kjo shpjegon pse shteti nuk e e Agron Tufës e quajti tërmet. Po kush u tanësh, puthatorë e lavire të pushtetit, parë paskomunist i Bullgarisë, i ndjeri mori Agron Tufën në mbrojtje përballë trondit nga ky tërmet? flasin për demokraci dhe të drejta të Zhelju Zhelev, një historian i shquar i peri- kërcënimeve të tyre të hapura e të fshehta * Marrë nga gazeta “Panorama” njeriut. Turp! Turp! Turp! nr. Nëntor-Dhjetor 2019 - 23 163 opinion Ikja e Agron Tufës duhet të reagime Vetmia e tingëllojë si një këmbanë zgjimi Agron Tufës! Nga Gazmend Kapllani Nga Emin Azemi Post Bunk’Art. Kjo eshte nje liste me emra dhe fotografi te drejtoreve hkrimtari Agron Tufa iku nga shtëpia te kampeve te punes dhe burgjeve te Se tij dhe gjeti strehë dikund në tmerrshme ku denohej elita dhe pjesa me Zvicër. Ai nuk u ndie sigurt më në e mire e kombit shqiptar per 45 vjet me shtëpinë e tij. U frikësua më tepër për radhe. Mes tyre edhe fotoja e drejtorit te fëmijët dhe gruan, se një ditë mund të Qafe Barit E.C. ishin cak i ndonjë çmendurie kriminale. Sot E.C. eshte qytetar Gjerman – dhe Por, ajo që shqetëson më tepër, kur qe atje ka sulmuar dhe hedhur balte dhe jemi te ky rast, është heshtja, ose reagimi ofenduar viktimat e tij. i vonuar i shoqërisë shqiptare. Nje gazete e tere, pa teklif fare, ka Heshtën institucionet që jetojnë nga mirepritur ne faqen e pare shkrimet e tij te gjata, delirante dhe cmirzeza. Kjo nuk fryma dhe shpirti i artistëve. ndodh ne vitin 1989, madje as ne vitin Heshtën shumica e shoqatave e asoci- 1999. Ndodhi ne vitin 2019. acioneve të krijuesve e artistëve... Disa nga dokumentet e Bunk’Artit jane Por çuditërisht reaguan me vonesë nxjerre fale punes se Institutit te Studimeve edhe vetë shkrimtrarët... Këta të fundit për Krimet dhe Pasojat e Komunizmit. Sot madje nuk ishin me Agronin atëherë kur ish-drejtori i Institutit Agron Tufa gjendet i ai mbeti i vetëm në përballje me kopenë vet-syrgjynosur ne Zvicer sepse i trembet te e cubave të dalë nga inkubatorët e (neo) tashmes dhe te ardhmes per familjen e tij. komunizmit. Nuk e di si matet frika e nje njeriu ndaj Çka është kjo ndërgjegje që aktiv- shantazheve dhe kanosjeve qe i behen izohet vonë e shkrimtarëve artisitëve nga persona me emer dhe pa emer. Dime të Shqipërisë dhe pse ata bëhen gjallë qe personat me emer gjejne azil shpirt- madh ne gazeta per te artikuluar sulme vetëm sa për t’u dukur?! Vetëm sa për denigruese, shantazhe, per te krijuar nje të hedhur firmën në reagimin e radhës?! klime “lincimi” te nje personi ngaqe nuk Po të ndodhte në Poloni, Çeki, Hun- jane dakort me idete e tij. Persona me gari, Suedi, kjo çka ndodhi me Agron emra qe kane gazeta per te botuar cdo Tufën në Shqipëri, që moti do të ishin lloj marrezie dhe kercenimi qe nxjerrin shkarkuar (dorëhequr) disa përgjegjës nga goja, kane pozita ne parlament, kane zyrtarë, ishin bllokuar nga shkrimtarët lidhje me struktura prane dhe rrotull dhe artistët dyert e Parlamenti, Qeverisë pushtetit. Nuk e di, pra, si matet frika e dhe institucioneve tjera. Reagimi atje nje njeriu ne nje klime te tille. Ajo eshte madje do të ndodhte shumë më heret, ceshtje personale e gjithkujt dhe si e tille atëherë kur shkrimtari ka nevojë më së duhet respektuar. Ata qe nuk e respektojne shumti të ndjehet se nuk është vetëm. duket se mendojne qe eshte qejf i madh te marresh familjen dhe ti nenshtrohesh Duhet ta themi, pra, pa frikën se po i procedurave te dhembshme, per mos te hymë në hak dikujt, se Agron Tufa mbeti thene poshteruese per nje intelektual, te vetëm, atëherë kur kishte më së shumti azilit politik. Te mendosh ne kete menyre nevojë për shumëfishim zërash që aku- ose duhet te jesh krejt teneqe nga trute ose zojnë epokën e errët të komunizmit, për te jesh ithtar i cinizmit moral. mbrapshtitë që ua ka bërë shqiptarëve. Ikja - le te urojme jo pergjithmone - e Edhe në kohën e Stalinit interno- Agron Tufes duhet te tingelloje si nje heshin shkrimtarët, kurse zhdanovët kembane zgjimi, te pakten per te nxitur mprehnin tehun e kritikës kundër ‘reak- nje debat se “ku e lame e ku na mbeti”. sionarëve’ në komunitetin e letrave, por Nje debat per gjendjen e mjerueshme te tani pse frikësohemi kaq shumë nga dialogut publik ne atdheun tone. Me tho- apo nuk eshte dakort me menyren se si shprehim mbeshtetjen tone per z. Agron Gullagët imagjinarë që i projektojmë për ni nje vend tjeter te Europes Lindore ku dikush mbron dhe promovon idete e tij. Tufa. Te njejten mbeshtetje akademike, ish-drejtore gulagesh denigrojne viktimat Madje pavaresisht nese dikujt i pelqen intelektuale dhe morale do shprehim per të justifikuar mosreagimin tonë kolektiv. e tyre ne faqet e para te gazetave? Me apo nuk i pelqen karakteri i Agron Tufes. gjithkend behet shenjester e fushatave te Agron Tufa ishte mirë me statusin e thoni nje vend tjeter te Europes Lindore Ketu kemi te bejme me ceshtje parimesh lincimit moral dhe kanosjeve per arsye te tij prej pedagogu dhe shkrimtari dhe ai ku ish gjykues te regjimit, qe deklarojne themeltare per nje shoqeri qe deshiron ideve te tij/saj, qofte i/e djathte, i/e majte gjithë këtë kauzë morale e intelektuale publikisht krenarine si bashkepunetore te te jete e civilizuar, jo me thashetheme apo apolitik, qofshin njerez me te cilet nuk e ndërtoi duke i shtu mirëqenies së regjimit totalitar ulen dhe zgjidhen pa teklif kafenesh. Mua personalisht frika e Agron idete dhe karakteret na perputhen ose jo. tij ndonjë favor plus. Përkundrazi, ai me ne Parlament, leshojne fushata denigrimi Tufes me shqeteson tej mase. Ikja e tij me Eshte detyre e te gjithe atyre qe merren angazhimin e pandalur viteve të fundit, dhe lincimi moral kunder kundershtareve trishton shume dhe me problematizon per me historine dhe kulturen shqiptare sot veç sa e prishi komoditetin e tij dhe të te tyre ideologjike me te njejten gjuhe qe te tashmen dhe te ardhmen e ketij vendi. te krijojme hapesira per te promovuar ne familjes, por a u desht që një shkrimtar i perdornin edhe gjate regjimit totalitar? Katedra e Studimeve Albanologjike menyre paqesore kete debat te dhembsh- kalibrit të Tufës të bëjë gjithë këtë rrugë Eshte ky nje vend qe toleron dhe Hidai Bregu ne Universitetin DePaul ne em per historine tone, per te cilin kemi gati vetëm.... mirekupton xhelatin qe keqtrajton perseri Cikago te cilen drejtoj do mbeshtese, kaq shume nevoje. Te pakten ta pro- Vetmia e Agron Tufës një ditë do të viktimen e tij te dikurshme, ndersa quan promovoje dhe mbroje lirine e fjales dhe movojme ne qe jetojme jashte, meqenese qesharak kerkimin e azilit nga nje intelek- te hulumtimit te gjithe atyre qe perpiqen ne Shqiperi duket se nuk ekziston ende bëhet leit-motiv i ndonjë subjekti letrar/ tual si Agron Tufa, i cili as ka torturuar te kontribojne me seriozitet per pasurim- siguria per nje hapesire te tille. filmik, por ajo që e shëron plagën e një kend, as ka qene drejtor kampesh, as ka in e kultures se dialogut, te kujteses dhe Duhet te gjithe te kontribojme qe te shoqërie është nevoja për një katarsis firmosur urdhera pushkatimesh dhe bur- te vertetave, sidomos atyre “heretike”, dalim, nje here e pergjithmone, nga bun- moral, i cili si duket ende nuk i ka ndod- gimesh por qe mbron idete e tij ne rruge ngado ardhshin ato. Eshte detyra jone keri i erret dhe cnjerezor ku na futi regjimi hur shpirtit tonë konformist... paqesore– pavaresisht ne se dikush eshte akademike, intelektuale dhe morale te totalitar...
24 - Nëntor-Dhjetor 2019 nr. 163 Për lirinë e Agronit dhe humbjen e lirisë tonë Nga Bujar Karoshi Agroni gjeti e katërt fillore”. (4) mënyrën për të (c)Të persekutuarit politikë: Agroni dhe 1. ekspozuar para ISKK janë tradhtuar nga ai brez shqiptarësh Kjo foto është në një nga netët e fundit në dhe pasardhësit e tyre që vuajtën në burgjet Tiranë me Agronin dhe Elvanën. Ndenjëm opinionit vendas e regjimit komunist. Ata nuk zhvilluan qoftë deri vonë – si kurrë më parë - dhe nuk nda- dhe europian edhe një proteste të vetme ku të kërkonin të heshim dot. Pas një darke me poeten Kira rrezikun që na ndalonte ky sulm ndaj Agronit dhe familjes Mantsu, ku kujtuam e folëm për poetët më kanoset ne që së tij. Por, ndoshta nuk kishin mundësi, pasi të mirë bashkëkohorë europianë, morëm jetojmë këtu nga kanë zënë radhët në zyrat e gjendjes civile rrugëve të Tiranës për të gjetur një kafe... për të marrë certifikatat familjare që vërteto- Kafe në mesnatë? Asnjërit nuk i pihej kafe, një e ardhme pa liri, jnë trashëgiminë nga të vdekurit e të vrarët në por askush nuk thoshte që duhet të ikim në sepse institucionet burgje komuniste dhe pastaj nxitojnë te zyra shtëpi. Me sa duket ishin orë bisede e malli e quajtura tjetër për të marrë këstin e radhës. mes “miqve më të mirë, për zemër, që na i demokratike të “Para meje qëndron Irena. Vështrimet ka falë Zoti”, siç do të shkruante një natë më këtij vendi, në tona ndeshen. Nëse më flet, kjo do të jetë pas në dedikimin e librit të ri të sapobotuar... fakt, janë kthyer hera e parë... në këto rrethana... Befas ajo Kontaktuam mesnatën e 26 nëntorit, pas ngrihet në majë të gishtave, barazohet me tërmetit, për t’u pyetur sesi po e përballonin në institucione të nivelin e syve të mi dhe... më pështyn situatën... dhunës. fort në fytyrë. Madje është e vetmja, që “Jam në merak për ju, - tha, - sepse ne jemi shoqëron pështymën e saj me një fjalë jashtë shtetit”. të artikuluar kumbueshëm në rrethin e Kur mora vesh lajmin se kishin kërkuar përsosur të dhëmbëve të saj të dëbortë: familjarisht azil politik, isha duke lexuar - Re-ak-sio-nar! tregimin e radhës nga libri “Kur këndonin Pështymat e tjera s’më bëjnë më për- gjelat e tretë”... shtypje. (5)
2. 5. Prej asaj dite kam dashur të shkruaja Po e mbyll me kaq për sonte. Duke i uruar diçka, në shenjë solidariteti me Agronin, Agronit, Elvanës dhe fëmijëve gjithë të mirat. Elvanën dhe fëmijët e tij, por fjalët nuk i sulmuar Agronin me fyerje, sharje, shpifje, (b)Opozita: Gjatë gjithë kësaj kohe Dhe duke ju lutur, të luten për ne. Të luten gjeja dot. Prej gati një viti dhe veçanërisht duke mos kursyer asgjë nga fjalori kriminal. sulmesh ndaj njërit prej institucioneve të për Atdheun tonë. nga 1 prilli, sulmet ndaj tij personalisht, për Dhe kjo qeveri dhe kjo mazhorancë nuk mori pavarura që merret me studimet e krimeve “Ju nuk do të vdisni, Atë Josif? shkak të detyrës (e theksoj: vetëm për shkak guximin t’i thoshte ndal këtij revanshi krim- të diktaturës, opozita nuk është treguar asn- - Jo, biri im... Ju do të dilni! Jeni të rinj! të detyrës) ia kishin prishur qetësinë. Për t’i inal të veshur me pushtet. Kjo mazhorance jëherë instituconale në reagimet e saj. Përveç Do të jetoni të lirë.. Veç mos e shani, mos treguar një shenjë solidariteti sa herë kisha përjashtoi një deputet nga radhët e saj thjesht disa zërave brenda saj të vetmuar, që kanë e përbuzni e mos e urreni Atdheun tonë të pak kohë, e pinim një kafe së bashku. Një se ai guxoi të kritikonte një shef policie, por dhënë deklarata personale, institucionalisht shkretë. Ai sot gjendet në ditë të zeza. (6) kafe që ftohej, sepse na rrëmbente biseda, nuk e ka gjetur akoma guximin, edhe sot, ajo nuk mori asnjë nismë publike për t’i rreth punës, sulmeve ndaj tij, por edhe për të largojë nga radhët e saj një deputet që thënë ndal këtij revanshi. Ndërsa “opozita” Shënim: Citimet e këtij shkrimi janë marrë sigurinë e familjes dhe fëmijëve. Sidomos ai kërcënon një qytetar të këtij vendi “se do e re në parlament, ndërkohë që në foltore nga tregimet e përfshira në librin e ri të Agron ishte i shqetësuar për ta, pasi Agroni, ndryshe të bëjmë të pamundurën që edhe atje ku ka diskutonte e mbronte Agronin dhe ISKK, Tufës “Kur këndonin gjelat e tretë”, botimet nga “ajka” e pushtetarëve tanë gjatë këtyre kërkuar azil politik të mos gjejë vrimë ku të kur erdhi puna te vota, e hodhi kundër. Dhe Onufri, 2019. 20 viteve, i shkollon fëmijët e tij në shkolla futet...” pastaj kërkonin rrugë miqësore për të pirë një (1) Nega Totum! publike, jo në ato privatet, ku paguhet siguria “Heq pushkën prej supit dhe më merr kafe me Agronin dhe të shpjegonin se “nuk (2) Kur kënduan gjelat e trete. më shumë se mësimdhënia. shenjë. “Shaka do të jetë”, mendoj dhe e e kanë personale, por ashtu e donte puna”... (3) Varri i dyqindtë Çdo herë që e takoja, mësoja prej tij, se ndjek krejt i qetë, pa treguar asnjë grimë “... “kuajt” kanë mbaruar kush një e (4) Argëtimi ai ishte gjithmonë e me më pak shokë në frike. Deri në grimën kur papritmas buçet kush dy universitete në Europë. Por janë të (5) Pështymat misionin e tij. Në detyrën e tij, më saktë. krisma.(3) rrallë “kalorësit” që kanë mbaruar klasën (6) Vdekja e Atë Josif Papamihalit “A se lë fare atë punë? – i thashë njëherë? - Pse ore, ti i vetëm do t’ia dalësh fitimtar Libri i ri kësaj lufte?” “Nuk po bëj luftë, - më tha. - Po bëj Prozat e këtij libri nuk kanë të bëjnë me përkufizimet teoriko-akademike detyrën që më ngarkon ligji. Po të mos apo shkollareske mbi zhanret (kufitare apo jokufitare). Ato janë autorrëfime, e bëj, atëherë po këta “monstra” do më përshkrime, skena e situata, monologje në çastet kritike të minutës fatale turren e do më sulmojnë se pse nuk po para fytyrës së vdekjes. Qëllimi im ka qenë t’u jap zë këtyre hijeve tragjike, zbatoj ligjin”. të cilat mbushën skenat mortore përgjatë ritualit satanik të flisë në “meshat “Sepse ata dinë të trashin vetëm shtresat e zeza” që bënte diktatura komuniste me adeptët dhe xhelatët e saj të përzg- e gënjeshtrës” (1) jedhur. 3. Kështu, lëndë e këtij libri janë zërat e pengjeve të atyre fëmijëve, adoles- Këto ditë kam lexuar çdo gjë që shkruhet hentëve, pleqve e burrave në kampet mortore të internimit me tela me për të. Edhe ata që kanë shpikur a shpifur gjemba, në qelitë e paraburgimit apo të hetuesive, sikundërse në burgjet e kundër tij, me një gjuhë armiqësore që edhe kamp-burgjet e Shqipërisë komuniste. Kjo “zhaurimë e përtejvarrit” përbën regjimi i Enver Hoxhës do t’i kishte zili. Me polifoninë e vajtimit prej vdekjesh të dhunshme të kainiadës sonë me një gjuhë armiqësore që e has në vëllimin e dramën e vëllavrasjes e gjenocidit brendashqiptar, edhe pse në kohë paqeje. fundit me rrëfime të Agronit “Kur këndonin Historitë e rrëfyera këtu janë një kompromis mes trillit (fiction) dhe fak- gjelat e tretë...” tografisë së vërtetë, të marra nga ngjarje reale përmes videoregjistrimeve me Një pjesë e komenteve janë rrekur të shp- të mbijetuarit, por edhe nga veprat memuaristike të autorëve të ndryshëm. jegojnë se “ikja” apo “arratisja” e tij ka qenë Prerjet e episodeve kritike për jetën e personazheve brenda një kornize situ- për shkaqe familjare dhe se ai është ndjerë i ative artistike, janë mbushur me “përjetime intensive”, njësoj sikur të ishim rrezikur e i frikësuar. Në fakt, unë mendoj se ne në vend të tyre. Një pjesë e vogël e teksteve të rrëfimeve kanë referenca ai ishte i rrezikuar më shumë prej “tradhtisë” të drejtpërdrejta nga vepra të caktuara memuaristike, dhe përcillen në fund që atij i bënë institucionet e këtij vendi, qeve- të librit me përmendjen e burimeve. ria dhe institucionet e drejtësisë, opozita dhe Sot apologjetët dhe simahorët e diktaturës janë shtuar shumë. Ata ndje- “miqtë e tij të idealit”, bashkëvuajtësit dhe të jnë hapur mbështetje e nxitje politike të shpërthejnë në histeri, përderisa persekutuarit e regjimit komunist. qën-drimi shtetëror ndaj krimeve të komunizmit është indiferenca e plotë “S’kam asgjë personale me ty, Atë. dhe mungesa e çdo lloj ligji është në fakt, miratimi në heshtje, që autorët Është thjesht çështje detyre... (2) e këtyre krimeve, xhelatët e vrasësit t’i paraqesin si heronj, ndërsa bëmat e tyre makabre të konsiderohen të lavdishme. Kur shteti, kur organet 4. ligjzbatuese, kur elitat politike dhe indiferenca shoqërore me topitjen e Agroni gjeti mënyrën për të ekspozuar përgjithshme të vetëdijes sonë nuk qëndrojnë as në shkallaren minimale të para opinionit vendas dhe europian rrezikun ndërgjegjes dhe nuk kihet, së paku, keqardhje e mëshirë për mijëra të ekze- që na kanoset ne që jetojmë këtu nga një e kutuar të pagjetur ende, që të prehen në një varr e të ndizet një qiri, puna ardhme pa liri, sepse institucionet e quajtura e dëshmisë me format e larmishme të saj, është rezistenca e vetme në këto demokratike të këtij vendi, në fakt, janë kthy- kushte, për të mos u njëjtësuar të gjithë me krimin e pandëshkuar. er në institucione të dhunës. Shi për këtë situatë të turpshme e ka fjalën Shekspiri kur thotë: “O turp, o (a) Qeveria dhe parlamenti: Gjatë gjithë turp, ku e ke skuqjen!”. këtij viti individë të veshur me pushtet e kanë
cyan magenta yelloë black
nr. Nëntor-Dhjetor 2019 - 25 163 Tre dimensionet e tim xhaxhai dhe një kauzë e humbur për të tjerët
Nga Alban Tufa shpresuan për të mposhtur Agronin si idealist (antikomunist). ekuri, thonë rrifet sa është i nxehtë, Para pak ditësh, në aeroportin e Athinës Hpor të nxehtë, e rref veç ai që di se ku në ulëse të shumta kishin lidhur libra të po- ta kapje, ku ta mbështesë, si t’i bjerë, sa t’i etëve grekë. Teksa po shfletoja një libër me bjerë, si ta shtyjë, qysh ta kthejë, e së fundmi, poezi të Odisea Elitis mendova: more, si ka kur ta shqimë në ujë, pra duhet një esnaf. Por mundësi që të tjerët i lidhin poetët e tyre që meqë unë nuk jam edhe aq esnaf, thash të të mos i’ua marrin, ndërsa ne i degdisimi me ftohet fillimisht hekuri e mandej, pasi i ranë kërcënime nëpër botë. të gjithë me ç’mundën, ta kap edhe unë kur Së treti, sigurisht që paralelisht me idealet të dua e t’i bie sa të dua, pavarësisht se forma e një qytetari thellësisht të angazhuar, rriten është e vështirë për t’iu dhënë. edhe realietet e qenieve që parazitojnë. E shoh detyrë morale, familjare dhe Thoshte im gjysh shpesh, që “i papuni mer- qytetare t’i them edhe unë dy fjalë për ikjen ret veç me punët e tjerëve”, si edhe “i keqi e Agronit. E çka mandej nëse ia fus kot, aq ka llafe”. më tepër kur nuk po ia ndjen askujt për çfarë Diku lexova që Agroni, me ikjen nga flitet nalt e poshtë?! Meqë më pat thënë dikur Shqipëria është gjunjëzuar para idealeve të “Për ty xhaxh, i djeg të gjithë”, mendoj se veta, pra kundra komunizmit. ma fal ndonjë gabim nëse e bëj. Në Dibër është një shprehje “I ngopmi të Agronin (tim xhaxha), mund ta ndaj në untin (uriturin) nuk e njeh”. Pra nëse dikush tre dimensione, në tre pika të mia vështrimi. do të marrë përsipër të flasë për ideale, duher Le t’i shohim me rend: t’i ketë disa të tilla, në të kundërt leh në tym, Së pari, im xhaxha (njësoj si im atë) prej ose së paku të jetë i vetëdijshëm që nuk ka kur qe fëmijë përçmohej, përbuzej nëpër asnjë të tillë në veten e vet. fshat e përtej sepse ishte bir gulaku, dhe Kështu ikja e Agronit ka dy këndvështrime sepse i dinte vjershat përmendësh, madje të ndryshme që çojnë në një pikë: zhgënjim. edhe nga ata fshatarë të cilët përmas viteve ishte ngjarje jo vetëm në fshat, por edhe moska, veçse tash më i thinjur, më në peshë, Nga këndvështrimi i atyre që e mbështetën: 90’ nalt e poshtë u mburrën me faktin që ai në qytetin e Peshkopisë, sigurisht ndër ata dhe sigurisht pa mjekërr. E gjithë shkuara e del në pah thërrmimi i çdo pretendimi (tashmë me një rol tjetër) ishte nga fshati i njerëz që kishin sadopak lidhje me kulturën. tij, nisi të ndërtojë një ndër shkrimarët më demokracie dhe thërrmimi i çdo ideali tyre. Në këtë frymë u rritëm edhe ne, nipërit, Ndërkohë, pasi u rrita dhe iu afrova sa- të fortë të këtij shekulli në letërsinë shqipe. antikomunist apo zëri opozitar. Tashmë duke urryer me gjak sistemin komunist. Ky dopak çështjeve të letërsisë, gjetkë nëpër Së dyti, letërisa e tij që në zanafillë ruan nuk kanë me ç’ta ngushëllojnë veten, sepse ligjërim na ndiqte përditë në vegjëli dhe në ambjente takoja njerëz, në Dibër e Tiranë, një koherencë që lidhet me krizën identitare statuset në facebook nuk bëjnë kurrëfar netët pa drita, të cilat ishin të mbushura me dhe sapo tregoja mbiemrin, fill niste pyetja të shqiptarëve ditë e sotme, kjo e ndikuar ndryshimi. histori me oficerë, me kampe, burgje, mung- “Çfarë e ke Agronin?”, pastaj si me breshëri drejtpërdrejtë nga regjimi komunist në ven- Ndërsa nga këndvështrimi i atyre që esë buke, vdekje, zi, përbuzje, etj. fjalia e gjithëheshme “E kam shum mik të din tonë. Kështu ai u bë një ndër shkrimtarët urryen (edhe në heshtje): do iu mungoje Isha i vogël kur im xhaxha kthehej nga mirë”. Sigurisht, që prej asaj kohë nuk i besoj më të vlerësuar në vendin tonë, i lexuar nga pasqyra ku herë pas here panë veten. Nga Moska. Përherë na sillte nganjë dhuratë, nuk më kësaj fjale. pjesë e madhe sepse dashuronin manierën e ana tjetër për ekzistuar duhet të njohësh harronte kënd. Ndër to më të shumtat ishin Në një letër të hapur që ia nisa në prill tij krijuese. Një pjesë tjetër e lexonin sepse joekzistencën, pra për të qenë duhet të mos librat, duke imponuar ndoshta me vetëdije tim Xhaxhai, fola për grazhdin dhe kokën urrenin që nuk kishin manierën e tij krijuese. kesh qenë dikur. Si e bardha që qëndron letërsinë dhe leximin mbi ne. e kolegëve të tij të cilët e kanë zhytu në Një tjetër pjesë për tu munduar të arrijën të ballë të zezës, si e keqja që për tu vetëpërku- Mbaj mend shumë mirë kur vinin njerëz grazhd dhe nuk mehen kurrë mbi tagjinë e shkruajnë sadopak ngjashëm me të. Ndërsa fiuzar ka nevojë për të mirën. Pa Agronin nga i gjithë fshati për të takuar Agronin, tërshërtë, e kjo nuk i lë të shohin ç’po ndodh një pjesë krejtësisht tjetër pikërisht se nuk nuk do dinë më të përkufizojnë veten. Ata i tashmë prej kohësh edhe ata që e përbuzën përrotull tyre. do mund të shkruanin kurrë si ai. irriton më së shumti mungesa e së kundërtës dikurë. Siç mund ta kuptoj tashti, servilzmi Ata miq nëpër holle u terën, avulluan, Kështu pas dështimit për ta mposhtur për të vënë në bold veten e tyre. qëndronte te ata njerëz siç kishte qëndruar ndryshuan grazhde, ndryshuan kahjet e Agronin fëmijë (njeri), u pa mundësia e Gjithsesi ekziston edhe “Shumica e hesh- atë kohën e Vjetër, por tashmë pa rregulla, pa tërheqjet, ndërkohë im xhaxha është i in- mposhtjes së shkrimtarit. Kështu pas dësh- tur”, ajo pjesë që rron veç për një copë bukë, kahje e pa përzgjedhje. Kur kthehej Agroni, jëjti, bash siç e mbaj mend kur kthehej nga timit me sukeses të madh të kësaj ëndërre, dhe për të, është e gatshme të bëjë çmos. opinion
pergjithshme te krizës së shoqnisë shqiptare, krizë që nis Shqipëria, vendi i vetëm ish-komunist që nuk e nga Individi e deri te Institucionet. Kjo krizë që deri tash asht maskue e mshefë mbas termit demagogjik “periudha kemi ba ndamjen nga e shkuemja diktatoriale e tranzicionit”, asht ne fakt kriza e mosballafaqimit me të verteten e hidhtë të diktatures. Shqipnia asht ne krizë sepse Nga Ilir Seci shqiptare në perballje me realitetin si dhe ne qendrimin ndaj nuk asht nda nga e shkuemja diktatoriale, te inkriminuemit ngjarjeve. Sot falë rrjeteve sociale dhe medieve online, asht jane në pushtet, nuk asht vendosë drejtesia e per pasojë Para disa ditësh shkrimtari Agron Tufa kërkoi azil politik e lehtë të shihet reagimi masiv i shoqnise...Ne nji mase te nuk jane qetesue ndergjegjiet. në Zvicër. Siç u mësue nga deklarimi i tij dhanë publikisht, ai madhe kjo kerkese per azil u paraqit si kerkesa e shkrimtarit Po te bajme nji krahasim me vendet e tjera te ish-Europes e ndërmori këtë hap sepse i kërcënohej jeta jo vetëm atij në Agron Tufa dhe jo si kerkesa e drejtorit të ISKPK!? Ka nji dif- Lindore ne jemi vendi i vetem ish-komunist qe nuk e kemi person por edhe pjesetareve të familjes, bashkeshortes dhe erence te madhe...kjo huti në rrjete sociale nuk shkaktohet ba ndamjen nga e shkuemja diktatoriale, nuk kemi denue pesë fëmijëve që kanë. Zotni Agron Tufa deklaroi se kerkon- pa qellim nga mediet, synimi asht te shmanget vemendja krimet dhe nuk kemi realizue transparencen e dosjeve te te azil si person i kercenuem per shkak te detyres si Drejtori nga shkaku pse u kerkua azil ma së pari. Dhe shkaku asht Sigurimit diktatorial. Per pasoje jemi shnderrue ne nji vend i Institutit të Studimeve të Krimeve dhe Pasojave të Komu- qendrimi ndaj periudhes se diktatures enveriste. Siç kam qe rri e troket ma së koti në dyert e BE-së. Instituti i Studimit nizmit (ISKPK). Kjo gja mendoj se asht nji çashtje serioze, mujte me pa ne artikujt e botuem vazhdimisht ne shtypin të Krimeve dhe Pasojave të Komunizmit u mundue me sepse ka kerkue azil politik nji funksionar i administrates periodik, gjate ushtrimit te detyrës ne këtë Institut z.Tufa na kallzue se boja qe ia kane lye per siper ngrehines se shteterore të Republikes së Shqiperise, vend qe jo me larg u perplas me segmente te caktueme te pushtetit aktual diktatures asht thjesht nji varak “demokratik” siperfaqesor se në muejin Tetor 2019, kerkoi që ti hapeshin negociatat që mbrojnë publikisht periudhen kriminale te diktatures dhe se asgja nuk ka ndryshue ne realitet, as jane denue me Bashkimin Europian, me shpresën per anetaresim aty... enveriste. Në detyren e drejtorit te Institutit Agron Tufa krimet e diktatures, as ka pase ndergjegjesim dhe distancim Kerkesa e azilit nga ana e Drejtorit te ISKPK do mbetet nji ishte vokal ne medie duke shqiptuar fakte qe deshmonin se moral nga ajo e shkueme…Perkundrazi nga kerkesa per sy i nximë, nji buhavitje në fytyrën e shtetit shqiptar per sa Shqipnia e mbas vitit 1991, jo vetem qe nuk asht shkepute azil e drejtorit te ISKK, z.Agron Tufa u pa kjarte se spartak kohë qe institucionet e shtetit nuk reagojnë per me mbajtë nga diktatura, por ne fakt mbahet peng prej saj, deklarime brahot dhe lakenjte e tjere glorifikues te diktatures, vetëm qendrimin e duhun. Sepse nji vend në të cilin drejtuesit e të bamê publikisht, siç ishte ky : sa u inkurajuen ma shume ne revanshin e tyne per restau- institucioneve kërcënohen me jetë, jo vetem qe nuk ka pse -“Janë rreth 3 mijë ish-shefa të Sigurimit në krye të insti- rim te neo-komunizmit maskue nen aureolë e “Lavdise se shpreson per anetaresim ne BE, por e ka te humbun edhe tucioneve dhe të administrates sot.”. Luftes Antifashiste Nacionalçlirimtare”…Nji tjeter leksion davanë e demokracisë. Nji nga parimet baze te demokra- Siç kemi verejte nga shtypi mbas deklarimeve te tilla deshtimi në proçesin e “dekomunistizimit” te shtetit ma cise funksionale asht transparenca, në demokraci ka shtet nisi nji ndermarrje ligjore që filloi para nji viti ne dhetorin stalinist ne Europe që vegjetoi deri me 1991. Nji tjeter te se drejtes që asht transparent ne tanë proçeset...Në nji e kaluem, ku bazue në nene te ligjit nr. 10242, te ISKK, deshtim per ata shqiptare qe aspirojne per demokraci në demokraci të vërtetë kjo do thjeshtohej keshtu : kerkohej qe çdo institucion te shprehej nese kishte ne Shqipni mbas ndryshimeve te vitit 1991, deshtim sepse -“Nji palë jane gabim në këtë rast, ose Shteti Shqiptar strukturat e veta punonjes qe kishin mbarue shkollen e Larte me perjashtime te rralla nuk u gjenden ne perkrahjen e z. ose zotni Agron Tufa.” te Ministrise se Punëve te Brendshme, profili “Sigurim”. Agron Tufa kur sulmohej publikisht dhe endej dyerve te Të mesme nuk ka ketu... Me perjashtim te dy institucioneve, te tjerat, jo vetem qe gjykatave i detyruem me shkue aty per me mbrojte te dre- Lajmi i kerkeses per azil nga nji drejtues Institucioni refuzuen kerkesen, por u bashkuen ne sulme dhe kercen- jtën e perbashket, per me mbrojte shtresen e perndjekun deshmoi edhe njihere mangesite e shumta qe ka shoqnia ime ndaj ISKK. Kjo perplasje asht produkti i nji gjendjeje te në kohen e diktatures…
cyan magenta yelloë black 25 26 - Nëntor-Dhjetor 2019 nr. 163 reagime Unë kam qenë dhe histori jam me Agron Tufën! Nga prof.dr. Adem Bunguri
në kam qenë dhe jam me Agron Tufën! E kam njohur qysh kur Fallsifikimi i historisë Uishte nxënës në gjimnazin e Kastriotit. Kur punonte gjithë ditën në Nga Agron Tufa * moshatari serb me emrin Zoran. francez, se çeshtja eshte tejet serioze, ndaj i fushë dhe shkollën e vazhdonte natën. duhet ofruar urgjent psikanalist ketij te gjori. Se hienat e komunizmit nuk e lejonin të a qene vere e vitit 1997, kur autorin e * * * Tezat e Gjeorgjevicit u perpunuan dhe me vijonte mësimet ditën, si gjithë të tjerët! ketij shkrimi e solli rasti ne Ljubljane Nese do pyesesh sot cilindo qytetar rus, radikalisht nga pasuesi i tij, Cubrillovic dhe Megjithatë, me një vullnet të hekurt dhe K(Slloveni), dhe ne nje hotel-restorant jo se ç’kerkojne te arrijne serbet ne Kosove, kur u zbulua kesisoj, se Fallocentrizmi shqiptar etje të pashterrshme, ai studionte shumë larg aeroportit, takoi per here te pare ne jete, popullsia e ketij territori perbehet prej 95%’ qe ngulur thelle ne akademine e shkencave dhe përpinte çdo libër që i binte në dorë. moshatarin e tij serb. Quhej ky serb, Zoran. shqiptare etnike, - pergj igjen çdo rus e ka serbe. Sot Agron Tufa është më tepër se një insti- Mbremja qe e qete, dhe salla e restorantit ne maje te gjuhes: “Po Kosova, dihet, eshte Me 1913-14, vit i agresionit serb mbi tucion kulturor, është një erudit me dije ku qeshe ulur, qelloi krejtesisht e zbrazet. djepi i kombit serb”. “Ne Kosove - serbet Shqiperine Veriore dhe Veri-Lindore, Jovan Djaloshi qe sapo hyri iu drejtua si me me- kane luftuar me turkun, aty gjenden tempujt Cvijic, Ylladan Gjeorgjevic dhe Nikolla të thella shkencore, është një aset i çmuar dyshje tavolines sime, pershendeti serbisht, e lashte te besimit serb ...”. Pashic, u shkruanin fuqive te medha te dhe diamant i kulturës dhe historisë sonë e pasi mori prej meje nje gjest ftues, u E verteta eshte, se pikerisht per hir Antantes: “Serbia gjendet e izoluar nga te kombëtare, është një monument i saj. Për paraqit, nderkohe qe zinte vend karshi meje te ketyre “tezave”, serbet e shnderruan gjitha anet. Populli serb jeton si ne burg. më tepër, flet vepra e tij e gjithanshme, flet ne tavoline. Une i ofrova nje gote vere, dhe Kosoven ne nje thertore te pergjakur. Serbet jane te rrudhur brerida kontinentit trimëria dhe guximi i tij për të zbardhur ai e pranoi ate me kenaqesi. Tha se kthente E supozojme, se Kosova na paska qene dhe kerkojne, e vazhdojne te kerkojne me krimet monstruoze të kmerëve të kuq! me pushime nga universiteti i Kelnit, por djepi i kombit serb! - porse ne kete djep kembengulje t’ i jepet Serbise, te pakten Nuk po përmend në këto pak rrjeshta rusishten e fliste mire, pavaresisht theksit tashm’e gjendet foshnja shqiptare, dhe ia nje port shqiptar. Serbise i duhet patjeter arritjet e shumta letrare dhe studimore që serb. Se pari, desha te flisja me te per poete e vlen valle te mbysesh foshnjen ne emer te nje dalje ne Adriatik - me hir apo pahir. Ju me kohë i kanë kaluar kufinjtë e ngushtë prozatore te njohur serbe - Branko Radicevic, shpetimit te nje fare djepi te mjere? shpallim se, gjithshka qe quhet teritor. serb, të Shqipërisë. Për të gjithë fosilet dhe Desanka Maksimovic, Danillo Kish, Millorad Nese, kjo nuk eshte asgje. tjeter,veçse eshte fituar me lufte”. (I.Aralica. Reeard for rreptilët e komunizmit sllavo-ortodoks Pavic etj. Pot, ajme, kuvendimi yne s’ qe i ana etike e çështjes dhe secili eshte i lire te Suffering, Yjesnik, Zagreb, 1993). që ende frymon, po përmend vetëm thene. Me te marre vesh nacionalitetin tim, gjykoje në pershtatje me ndergjegjen dhe Ne kohen qe shkruheshin keto, çetat një shkrim studimor të Agron Tufës mbi Zorani s’mundi me ta fshehe irritimin e vet. vlerat e moralit personal, - atehere serbet, ushtarake serbe u nxirrnin lulaket nga barku Kosovën të titulluar “Fallsifikimi i histo- Fytyra iu shtremberua nga zemerimi, sapo ashiqare,e kane bere tashme konkluzionin grave shqiptare shtatzena, i digjnin, u rrjep- rise-shkas për spastrime etnike” botuar shqiptova emrin e qytetit tim - Peshkopia. Se e tyre: ata i jane perveshur mbytjes se kesaj nin lekuren vajzave, u shkulnin gershetat, qe në shtypin rus në mars 1999 dhe ribotuar pari s’ arrita ta kuptoj dot arsyen e ndryshimit foshnje. Ne pajtim me nje logjike te tille, te krenoheshin kur te ktheheshin ne Beograd. në “Rilindja Demokratike” në numrin e aq te menjehershem te gjendjes shpirter- pjesa dermuese e kontinentit Latino- Amer- Ata mbyllnin neper shtepi familje te tera, datës 4 korik 1999: shkrimi është botuar ore te bashkbiseduesit tim, ngase biseda ikan, SHBA, Kanada etj, duhet t’i braktisin i sperkasnin me benzine dhe i digjnin, duke me titullin: “Agron Tufa-shqiptari qe shka- jone qe ende mjafte e shkurter, dhe asnje territoret e tyre, perderisa ato dikur kane mos lene gjalle, as pleq, as femije. Roberit ktoi termet ne shtypin rus”. Pas botimit të fjale lenduese nuk qe leshuar. Sidoqofte, qene populluar nga indigjenet, dhe ke mund shqiptare i detyronin te germonin gropa te këtij artikulli në revistën “Tatjanin denj”, gjithshka u be e qarte. “E dini si, -me thote të quash djep te fiseve indigjene. medha e pastaj i varrosnin aty, per se gjalli. kryeredaktori i saj u shkarkua nga puna, Zorani, - im gjysh mbeti i vrare pikerisht ne Ja dhe nje tjeter shembull: maqedonet nuk Ky realitet ka ndodhur nder vitet 1912-1920, per “simpati” ndaj shqiptareve, ndërsa qytetin tuaj, ne gusht te vitit 1920. Ekziston kane te drejte te jetojne aty ku jane, perderisa ky realitet po perseritet ne nje shkalle edhe autorin e saj, studentin Agron Tufa për ne shtepine tone veçse fotografia, kurse territori i tyre i sotem ka qene banuar dikur me te eger sot. këtë arsye, u munduan ta përjashtojnë varri ...” Per mua kjo qe krejt e papritur dhe nga popujt greko-ilirefoles, nga ilirefoles, dhe Vjeshtes se vitit 1944, tre mije partizane nga Instituti “Gorki”, masë që u zbut në ndjeja te me përfshinte ngadale nje lloj fyrje aspak nga sllavet ... kosovare, me urdher te shtabit te pergjith- “paralajmërim përjashtimi”. Këtë studim e erret. “Po, - iu pergjigja, - me vjen vertet Heret a vone te tilla falsifIkime japin frytet shem te ushtrise Jugosllave, qene thirrur te keq ... Dhe im gjysh ne ate lufte la krahun e veta duke hyre ne vetedijen e njerezve mblidheshin ne manastirin e qytetit te lashte përmbajtësor nuk e ka hartuar Akademia e majte. Serbet atehere vepruan mizorisht: te thjeshte, dhe se fundi duke zgjuar nder shqiptar Tivar (asokohe e gjer me sot gjendet e Shkencave (që do të ishte dashur ta tre here e dogjen krahinen tone dhe ma- ta mizori te tilla. Kjo te ‘ndernend skicen e ne republiken e Malit te Zi). Brenda oborrit te bënte (!), por një student letërsie i Insti- sakruan çnjerezisht gjithe banoret”. Me te vjeter per njeriun, i cili ne te hyre te pazarit manastirit ate i çarmatosin, dhe pastaj, sipas tutit “Gorki”! I lindur dhe i rritur në një thene keto, mu krijua nje ndjesi diskonforti, leshoi nje genjeshter dhe kur doli ne krye skenarit te nates se Shen Bartolemeut, masak- familje të thjeshtë patriotike dibrane! Në dhe heshta. Zorani gjithashtu nuk pergjigjej, të pazarit, degjoi genjeshtren e vet te hip- rohen nga serbet, qe kishin zene pozicione fshatin Sohodoll të Dibrës së Poshtme, një veçse kerciste gishterinjte mbi tavoline,e se erbolizuar dhe e besoi. Keshtu ngjau dhe speciale per kryerjen e kesaj masakre.Kete fshat me rrugë të shtruara me kalldrëm mbranmi, u ngrit nxitimthi dhe doli duke u me ministrin serb te puneve te jashtme, Ilia tmerr e vazhdoi pas luftes se dyte boterore dhe avlli të lyera me gëlqere, që sipas pershendetur ftohte e duke lene ne tavoline Garashaninin kur me 1844 shkroi programin Rankoviçi (Minister i puneve te brendshme Hahnit(1864), i ngjante një qyteti. Që goten e veres se papirë. nacionalist” Nacertanie”, qellimi i te cilit te Jugosllavise), i cili nen pretekstin e çar- bashkë me fshatrat e tjerë të krahut lindor ka qene pastrimi etnik i tokave shqiptare te matimit te popullsise, torturoi e zhduku të Drinit të Zi, ishte djegur 3 herë nga * * * Kosoves. Ky njeri, me 1846 sajoi nje harte, mbare Kosoves mijera e mijera shqiptare serbët në vitet 1913-1921! I mëkuar që në Kur konfrontimi nderetnik ne Kosove vitin ne te cilen per here te pare Kosova quhet te pambrojtur,ç’ka i shpinte ate ne veprime vogëli me dashuri të pamasë për vendin e kaluar mberriti pikun e vet me te tmersh- “Serbia e vjeter”. Ketu dhe ze fill miti qe absurde: ata qe nuk kishin arme,shterngo- e tij dhe tokën e të parëve! Le ta lexojnë em, dhe rreziku i nje lufte te trete qe me se helmoi me shovinizem gjithe popullin serb heshinm ta blinin per t’ i shpetuar kesisoj dhe rilexojnë atë të gjithë patriotët” e ppv- real, atehere Evropa u be e vetedijshme per dhe fqinjet perreth. Me 1876-77, “Nacerta- dhunes shteterore. Por edhe pas kesaj, serbet ve dhe trustit të lulelakrës dhe të shohin krimin e 1913-es, kur gjysmen e territoreve nie” e Ilia Garashaninit punoi: ushtria e knjaz i rrihnin e i burgosnin shqiptaret - per mbajtje njëherë të vetme veten në pasqyrë, në se shqiptare i ndau nga shteti ame duke ia Obranovicit nje nate, papritur, ra mbi 620 arme pa leje. u ka mbetur ende ndonjë cep i pathyer! dhene Jugosllavise. Evropa u vetedijesua fshatra shqiptare te Nishit duke djegur, vra- Megjithate, kjo nuk e qetesoi Rankoviçin. Edhe të gjithë meskinët, cinikët dhe me ne fund, vetem atehere, kur serbet po re, gjymtuar e perzene nga shtepite familjet Ai mblodhi rreth 500 mije kosovare, dhe gjithollogët, që duhet të skuqen kur për- e shnderronin Kosoven ne nje kasaphane: shqiptare, e me pas, duke pervetesuar tokat e sipas nje marreveshje te bere me qeverine mendin emrin e Agron Tufës! Edhe ndonjë Nuk do permend ketu perpjekjet e shumta shtepite e te debuarve dhe te te vrareve prej turke, i deboi ata ne Turqi si turq, ku sot e shkrimtar i vetëshpallur “disident”, që në per zgjidhjen e konfliktit ne rruge paqesore - tyre. Nje analogji e tille, edhe me e eger po kesaj dite jeton atje diasporam shqiptare. Kjo kohën e diktaturës mbante poste të larta nje nga perpjekjet e fundit, ajo e Rambujese, ndodh sot ne Kosove. ka ngjare ne vitet pesedhjete; dhe me e eger në aparatin shtetëror! Të gjithë ata, që me dha veçse nje rezultat logjik, te parashikuar Pas ketij spastrimi etnik, me 1901 ne po ngjet dhe sot. bëmat e tyre lirisht do të përfshiheshin prej kohesh, dhe kush i ka ndjekur zhvillimet Serbi, krijohet organ izata terroriste “Crna në kategorinë sociale të turpit, krijesë e e bisedimeve, ka kuptuar vetem se nje gje: Ruka” me synim zhdukjen e shqiptareve * * * marreveshja e shqiptareve me serbet, eshte nga Kosova, kurse vetem nje vit pas fonnimit “Serbia duhet te shtrihet gjer atje, ku jeton ppsh,”homo albanicus”! po aq absurde, sa ç’ qe dhe ajo mes serbeve te “Keshilli i nalte i Çetnikeve” (1904), nis qofte edhe nji serb i vetëm”- kjo ka qene par- dhe slloveneve, kroateve dhe boshnjakeve, fushata e gjere e Çetnikeve kunder kosova- rulla kryesore e Sllobodan Milosheviçit, gjate Për të gjithë ata, edhe një poezi një te cilet vecse me forcen e armeve arriten te reve, te cilet asokohe vuanin pushtimin turk. pjesemarrjes ne te ashtuquajturen “lëvizja poezi të Agronit të vitit 1988: shkeputeshin nga ajo Ne vitin 1908 shfaqet nje tjeter organizate unitariste” ne vitet 1987 -1988. Jugosllavi, e shnderruar ne nje ferr serb “Narodnaja Odbrana”, detyra e se ciles ka Duke Iigjeruar ne mitingje te panumerta I ndiej ca sy tinëzarë pas shpine... per nacionalitetet e ndryshme. qene formimi i bandave terroriste dhe hedhja ne mbare Serbine e veçanerisht ne I ndiej ca sy tinëzarë pas shpine Ne momentet e tashme Serbia eshte e tyre per veprim ne Kosove. Nepo kete vit, Kosove, (qe ne fund te fundit e solli ne që më gjurmojnë në fshehtësi, perfshire nga ethet e nacional-fashizmit del ne skene nje grupim jo me pak iterbuar pushtet) ai i dha sinjal ne fakt nacinalizmit që i janë qepur rrugës sime kurse Miloshevici i eshtë vene misherimit “Serbet Otomane” veprimet e te ciIeve, serb qe priste ne beft, duke i bere ftese te si Mefistofeli - qen’ i zi. te endrres se vjeter te careve serbe, per ta gjithashtu, qene drejtuar kunder shqiptareve hapur per hegjemoni mbi nacionalitetet e Gjithë ç’kam bërë dhe bëj përditë, bere Kosoven toke serbe. Për permbushjen te Kosoves. Viti 1912 sjell librin e Vlladan tjera. Ne ligjerimet e tij te nginjura me pa- ata e tjerrin fije-fije; e ketij deliri shpenzohen te gjitha mjetet e Gjeorgjevicit, se pari ne anglisht e frengjisht, thos nacionalist, ndjehej instalimi i shpejte trillojnë, përsosin ligësitë mundshme te shovinizmit praktik gjer tek pastaj ne serbisht, ku ne nje menyre krejt te i rregjimit fashist ne Jugosllavi. Te paret qe dhe m’i lidhin rrugët nyje. falsifikimet e abstraguara te nje historie qe kualifikuar prej akademiku i deshmon botes, u vetedijesuan per kete qene sllovenet, e fill Por ëndrrën që ngroh - frymë e shpirt, kurre s’e kane pasur. Dhe prandaj pra, kur ne se çdo shqiptar ka bisht. Tema e bishtit te pas tyre, kroatet e boshnjaket, ç’ka solli dhe askush s’do mundet të ma presë; Rambuje vazhdonin bisedimet, une, sikurse shqiptant, qe i qe nderkallur ne tru ketij serbi, renien e ish-Jugosllavise. atë s’e ndryjnë dot sytë tinëzarë dhe shqiptaret e tjere, nuk shpresoja me, ne qe kundruar asokohe nga shkencetaret evro- Duke ndjekur se si shtypeshin me tanke në laboratorët e tyre të zes... asgje. Dhe para syve s’ di pse me rrinte gota piane si simbol psikoanalitik fallocentrizmi, protestat e shqiptareve ne Kosove, ata iu e papire e veres, qe la ne tavolinen time dhe nje shqiptar, qe shprehur ne shtypin kunder vune idese nacionaliste serbomadhe. nr. Nëntor-Dhjetor 2019 - 27 163 (Ky shkrim eshte botuar me pak shkurtime ne shtypin rus, “Tatjanin denj” (“Dita e shen Tatjanes) reviste nacionaliste studentore dhe ortodokse. Pas botimit te ketij shkrimi, kryeredaktori i saj u shkarkua nga puna, per “simpati” ndaj shqiptareve. Gjithashtu, nje fragment nga ky shkrim eshte botuar ne revisten me popullore ruse, te perjavshmen “Novoje Vremja” (Koha e Re’~ me psudonimin Elez Isufi. Tezat themelore te kiitij shkrimi jane studim shfrytezuar ne konferencen per Kosoven, mbajtur me nje fryme radikale antishqiptare nga Instituti i Marredhenieve Nderkombëtare me 15.04.1999. Publikimi i shkrimit ngjalli nje reaksion jashtezanisht histerik ne shtypin rus, me reagime te trasha, qe i tejkalojne normat etike). Fallsifikimi i historisë - shkas për spastrime etnike * * * shqiptare pas Stefan Njemanjes, beri per nje 1445 (Branislav Djurdjevic, Odnoz iz medju “prijesave shqiptare” Gjergj Balsh Shkodrani Anologji te tilla mund te sjellesh sa te kohe te caktuar kryeqytet te tij Prizrenin, dhe oohridsko arhipeskopije i serpske crkve od III, komandoi formacionet luftarake te prin- duash, mirepo, persa i perket Kosoves, kemi me pas Shkupin (Skopje)- nje tjeter qytet te pad smedereva, Sarajevo, 1970). cipatave shqiptare, qe luftuan bri per bri me te bejme me nje situate krejtesisht tjeter. madh shqiptar, qe gjendet sot ne territorin Serbet, veçanerisht ne fillim te pushtimit serbet e te tjere kristiane te Ballkanit kunder Kush ka patur fatin te mos jete injorant, me e Maqedonise. Nuk eshtee çuditshme, qe turk, u perpoqen t’ia nenshtrojne kontrollit fushates osmane. Pikerisht keto gjera studi- nje vullnet minimal ka arritur te mesoje nje pushtuesit dhe tiranet, mund te vendosen te tyre kishat e gjithe gadishullit ballkanik. uesit serbe, perpiqen te mos i kujtojne, duke te vertete te siperfaqshme: Kosova nuk ka aty ku duan. Prandaj le te mos kembengulin Ne keto kushte, per t’i shpetuar serbizimit, i marre kesisoj mbi vete gjithe meritat e asaj qene kurre atdheu i kombit serb, siy nuk ka serbet, qe themelimi i nje qendre politike shumica e shqiptarevc u kthyen’ ne mysli- lufte e duke e propaganduar si heroizem ve- qene kurre as qender kulturore e shpirterore apo ekonomike, percakton, veçanerisht ne mane-nje analogji e tille ka ngjare ne te nje- tem te popullit serb. Psikopatologjia e nacio- serbe. Kjo eshte nje nga idete e jermise serbe, mesjete, perkatesine etnike te pushtuesit”(A. jten kohe (shek. XVI-XVII) edhe me boshnja- nalisteve te sotem serbe ka arritur deri atje, sa gjenealogjia e se ciles i ka rrenjet ende ne Ducellier, Le monde, Paris, 1981). Se ket, per shkak te divergjencave qe paraqiste ta shpalle jubileun betejes se Fushëkosoves truall te ceket. sidoqofte, pushtuesi zhduket fill pas renies sekti ortodoks i fese karshi kishes serbe, si si feste kombetare.Nese gjithe popujt e botes Konflikti etnik mes serbeve dhe shqip- se perandorise. Procese te ngjashme po dhe nga presioni i vazhdueshem asimilues festojne fitoren, serbet, paraqiten i vetmi tareve ka rrenje mjaft te thella, kornizat ko- perjeton sot dhe “perandoria serbe”, e cila, qe behej nga kisha serbe. Megjithate,’ kishat popull qe festojne nje humbje. hore te se ciles nuk kufizohen aspak brenda sipas kllapise se nacionalisteve vendas, shqiptare mbeten per nje kohe ende te gjate Nderkaq, ne Kosove, qe ndezur flaka e suazes se shekullit XX, siç e paraqesin mjetet duhet te shtrihet “gjithkund, ku jeton qofte nen zoterimin e shqiptareve shizmatik, te gjenocidit nacional sipas recetave te e informimit publik ne Rusi, fale shkrimeve dhe nje serb”. cilet dalengadale u serbizuan. vjetra: arrestimet, gjyqet e instaluara poli- te panumerta te te ashtuquajturve “spe- Keshtu qe, nga ana historike nuk ka tike, burgimet. Nga viti 1997 gjer me 1998, cialiste” e qe per faqe te zeze, nxijne faqet * * * shume serbe qe te qajne per ate kisha, rregjimi i Milosheviçit flaku nga puna 4000 e pafajshme te letres ne kete kohe krize. Nje nga parimet me te rendesishme, qe maksimumi, as gjysma e minoritetit serb mije shqiptare, te cilet qene te shternguar te Zanafilla e konfIiktit eshte shume e lashte serbet e quajne Kosoven qender te tyre kul- te Kosoves. Studiuesi amerikano-shqiptar emigrojne ne Evrope. Kjo ka hyre ne histori dhe ka patur vazhdimisht shumanesine e tij turore apo “Jerusalemi serb”, ka te beje me dr. M. Kerabreg nenvizon: “Ne kohen e me term in “spastrimi i bardhe etnik”. Nga te pandryshueshme gjer ne ditet tona. Ai ze ekzistencen e disa kishave e manastireve ne “restaurimeve” te njepasnjeshme “dekora- ana tjeter, gjate po atyre viteve rezultojne fill nder shekujt VII-VIII pas Kr. me natyre veri te kesaj krahine “autonome”, ç’ka per tive” faktikisht kemi te bejme me shuarjen mbi 7000 mije femije kosovare te helmuar nacionale, religjioze e gjuhesore. KonfIikt mendimin e serbeve, e justifikon plotesisht e mbishkrimeve dhe simboleve bizanti- neper shkolla dhe qindra raste sterilizimi ndermjet nje populli qe i kundervihet push- gjenocidin ndaj shqiptareve, masakrat e no-shqiptare ne te gjitha kishat e Kosoves te studenteve shqiptare neper universitete, timit dhe asimilimit, dhe nje tjetri, qe kerkon padegjuara masive, e se fundi, larjen e hes- dhe vendosjen e atyre serbe”. (The Century nen masken e vaksinimit te detyrueshem. te zhduke ekzistencen e nje popullsisë auto- apeve, per t’ifshirë ata nga faqja e dheut. Ketu Historiographical Falsifications: Kosovo. Viti 1989, sjell kulmin e aktit kriminal ndaj ktone. Pikerisht ne kufijte e ketyre shekujve pra ze fill apoteoza e kundervenies. “Ndikimi NY, 1995 & The VOT, oct. 1995). Po te- shqiptareve te Kosoves: privimi i autono- (VII- VIII) ngjizet te shqiptaret e veriut dhe i kishes serbe, - deshmojne fallsifikatoret kembramja, keto kisha ne Kosove shqiptaret mise, nxjerrja jashte ligji i universitetit te ne Kosove eposi nacional i shqiptareve, ne serbe - pasqyrohet dhe ne emertimin e prov- i kane ruajtur, duke i konsideruar ato deri Prishtines, ndalimi i organeve te shtypit te cilin lejtmotivi qendror eshte ai i mbrojtjes inces autonome - Metohia, ç ka do te thote sot si vende te shenjta (gje karakteristike e dhe botimi i librave ne gjuhen shqipe, gjer se territoreve dhe bjeshkeve me kullota, nga “toke kishtare”. Nga pikpamja historike, kjo tolerances fetare shqiptare), se po te kishin te nderrimi i emrave te rrugeve dhe she- dyndjet kaotike sllave, gjer tek invadimet e nuk eshte aspak e vertetë. dashur i kishin fshire nga faqja e dheut, dhe sheve shqiptare me emra luftetaresh serbe. formacioneve luftarake te mbreterive mes- Se pari, fjala “Metohia” që vertet do te askush s’do mund t’i pengonte, po te kemi Ne te tilla kushte intelektualet shqiptare jetare serbe. thote “prone kishtare” rrjedh nga greqishtja parasysh, qe partia komuniste ne pushtet, krijuan qeverine e tyre me ne krye Ibrahim Serbet jane vendosur ne Ballkan ndermjet e jo nga serbishtja. Kjo, tregon ne veçanti, se perkrahte politiken ateiste aso kohe. Keshtu Rugoven (02.07.1989) - sipas plebishitit shekujve VII-IX, siç deshmojne shumica e territoret e Kosoves ndodheshin nen zoter- do merrte fund dhe alibia e serbeve me mbare kosovar. burimeve dhe autoriteteve historike. Keshtu, imin e kishes katoliko-romane, e se mbrami, kishat ne Kosove. Kete shtet ilegal te “jashteligjshem” serbet historiani bizantin Konstandin Perfirogjeni, nen ate ortodokso-bizantine. Se fundi, nje nder argumentet kryesore e quajten me termin; “shtet paralel”. burimi me i hershem qe fIet per Serbinë Se dyti, ne periudhen e varesise nga te serbeve eshte e ashtuquajtura “beteja Me ne fund, pas luhatjesh teper te gjata, si te tille, shkruan se Serbia kufizohet nga Bizanti dhe pushtimi serb, keto territore e Fushë Kosoves (15.06. 1389). Si tezen edhe mjetet ruse te informimit publik, ven- lumejte Lim, Drina, Piva, Tar dhe Morava qene te populluara kryesisht nga ‘shqiptare me presticioze, serbet quajne ate, qe “ne dosen te pasqyrojne ngjarjet “objektive” Perendimore. Konform te dhenave me te (shih, Regjistrimi kadastrial turk i vitit 1481, kohen e fushates turke ne Ballkan, serbet ne Kosove. Vertet, me nje vetpermbajtje vona, ketyre territoreve u bashkangjitet termi per popullsine e Dukagjinit. S.Pulaha, Pr- u bene atyre rezistence, ndersa shqiptaret, e kopraci qe del shpesh jashte kufijve te Rashka (Rascka). ishtine, 1974). Keto toka zoteroheshin nga bashkepunuan me turqit”. hijeshise dhe kontradiktë qesharake ne Procesi shtetformue serb, i realizuar shqiptaret, njeri prej te ciIeve - Duke Gjini, Se pari, prijesi i madh serb Mirko Mmjan- aspektin analitik te ngjarjeve, e megj ithate, ne disa stade, gjate mbreterimit te Stefan qe i dha emertimin toponimik Metohise: jevic, pjesetar I koalicionit kristian, ne gjithnje e me teper, vihet re pafuqia per Njemanjes ne gjysmen e dyte te shekullit Dukagjin. betejen e Marices (1371) dha jeten duke ta “mbuluar diellin me shoshe”. Madje, XII, çoi ne krijimin e nje njesie te fuqishme Se treti, megjithese fja1a “metohi” nuk luftuar ne anen e sulltanit turk kunder prijesit realitetin e perzieshem kriminal qe po politikb-ushtarake me qender Rashka dhe perdoret nga shqiptaret, ata e pranuan rumun Mirce (I. Aralica, Reward for suffering, krijojne “vellezerit sllave” ne Kosove, Dukla (Historia e popujve te Jugosllavise, krishterimin nga romaket dhe luajten nje rol Vjesnik, Zagreb 1993) nuk mund ta fshehin me as shprehjet tejet Beograd,1953). Nje tjeter burim deshmon: te caktuar’ne perhapjen e tij. Kesisoj, shqip- Se dyti, ne betejen e Kosoves(1389), ku cinike te kryeministrit Evgjeni Primakov, “Nen mbrojtjen e mbretit hungarez, zhupani taret, ne veçanti ata te veriut dhe Kosoves, gjithe popujt kristiane te Ballkanit u bash- kinse “numri i te deportuarve nuk i kalon i madh Stefan Njemanja e shpalli veten te qene krishteruar disa qindra vjet me pare se kuan, per t’ i dhene goditje invazionit osman, te 90 mije shqiptareve, prandaj per asnje pavarur. Nga vasal i bazileusit Emanuel I, serbet te vinin ne Ballkan dhe te perqafonin serbi Marko Krajlevic, nje nga personazhet lloj gjenocidi nuk mund te behet fjale-dhe ai serishmi rrembeu armet pas vdekjes se te ortodoksine nga fundi i shekullit IX. Me qendrore te eposit e folklorit serb, madje me kjo, ngjet mu ne ato momente, kur ne te fundit dhe ne aleance me hungaret, pushtoi 734, sipas disa politikave kishtare, nje pjese kryesori, luftoi ne anen e turkut (Historia e gjitha telekanalet me te nderuara te bote, toka bizantino-shqiptare duke bashkuar kes- e territoreve te populluara me shqiptare, Popujve te Jugosllavise. Beograd 1956}. SNN, BBC dhe EURONEWS, komunikojne, isoj Rashen me Zeten (Dukla) e duke krijuar kisha romake ia dha nen juridiksion kishes Se treti, Vuk Brankoviç, guvernatori i se numri i te debuarve e ka kaluar shifren ne kete menyre shtetin e pare serb perreth se Konstandinopojes. Kosoves se okupuar, tradhetoi lidhjen kris- e 800.000 shqiptarëve, pa llogaritur mijera qytetit Pec (Peje), qe hynte ne arqipeshko- Dega ortodokse ne keto vise gjeti truall te liane,m duke braktisur fushen e betejes. (His- te vrare e te djegur nga serbet neper qytete paten e Ohrit.” (G. Castellan,Historie de begate. Si rezultat, nisi te shfaqet e lulezoje toria e Popujve Jugosllave. Beograd. 1956). e fshatra te Kosoves. Kurse, deklaratat e Ballkan, Paris 1991). Prandaj serbet per nje pak nga pak rituali sllavo-ortodoks. Kjo Se katerti, Stefan Uazarjeviç, i biri i udhe- nginjura me vrer te Igor Ivanovit, kinse kohe te gjate i quanin “serbe nga Rasha”. tendencë u shfaq serish pas ndarjes perfun- heqesit te kaolicionit kristian, i te peshtyrit UÇK financohet nga tregtia e narkotikeve,- “Perderisa serbet u shfaqen ne Ballkan pas dimtare te kishes kristiane ne lindore dhe dhe te rrjepurit per se gjalIi nga turqit, jo tashme kumbojne aq debile, e te pacipa, e shekullit VII, nuk eshte çesnure, qe per perendimore me 1054. (Shih. Fjalori i Plote vetem qe luftoi me garden e vet personale sidomos, impotente per nga flashktesia e popullsine autoktone te Kosoves ata s’qene Enciklopedik i Teologjise Ortodokse, botim ne anen e turqeve, por i dha sulltanit dhe fantazise. Ne sfondin makaber te krimeve veçse ardhacak - pushtues. i reprintuar 1992, Moske), gjersa shqiptaret motren e vet per harem (Historia e• Popujve te Milosheviçit, cinizmat diletante te poli- Dhe sundimi serb pati filluar shume me mbeteshin nen zoterimin e Bizantit.Kesisoj, Jugosllave, Beograd. 1956). tikaneve rus, fyejne ndjenjat humane te vone se Stefan Njemanja te behej Car, me kishat e Kosoves, te ndertuara per banoret Se pesti, ne betejen e Nikopoljes, pothu- dhimbjes njerezore ne pergjithesi, duke 1189, shume me vone nga pushtimi i Pultit shqiptare, kane qene ne krye të heres roma- ajse ne prag te fitores se kristianeve, serbet perfshire nder to edhe te kombit rus. (krahine ne veri te Shqiperise) dhe Pejes no-shqiptare, dhe me vone u bene bizanti- hyne ne beteje ne fund fare, dhe per çudi, Une jam i sigurt, qe shqiptaret do te dine (qytet ne veri-perendim te Kosoves), ne nje no-shqiptare, ne pajtim me politikat kishtare ne anen e turqeve, duke ua dhene faktikisht t’i qendrojne dhe kesaj here ciklonit te urre- kohe kur “pjesa tjeter e Kosoves ishte jashte te asaj kohe. fitoren atyre (I.Aralica, Reeard, for Suffering, jtjes severber e shekullore te fqinjit te tyre, sundimit te tij” (A. Ducellier, Le monde, Me zanafillen e okupimit serb nga mesi Vjesnik, Zagreb, 1993.) Shkurt, qe t’i se s’mund te zhduket keshtu, nje nga popujt Paris, 1981). i shekullit XIII kishat ne Kosove qene shmangemi numerimeve te merzitshme, nje me te lashte te Ballkanit, nga gjiri i te eilit Se kendejmi nxjerrim konkluzionin e shtrënguar t’u rezistojne ndryshimeve te gji- pjese e “ajkes” serbe i ofroi bashkepunim kane dale figura te dimensioneve boterore, pashmangshem: Kosova nuk ka qene as thanshme, te cilat i sillnin me vete serbet. Pa pushtuesit turk, kurse shqiptaret, perkundra- Aleksandri i Madh dhe Skenderbeu, dhe te djep e as qender kulturore serbe, porse nje marre parasysh infiltrimin e popullsise sllave zi, ne menyre aktive iu kundervune turkut ne tille idole te shpirtmiresise dhe meshires, province bizantine, e okupuar perkohesisht dhe presionin e ushtruar prej tyre, kishat ne këte lufte, madje njeri prej tyre, Milesh Kop- misionere me shpirt te pamposhtur, si Nene nga mbreteria mesjetare serbe. Kosove mbeten edhe per nje kohe te gjate te iliq, i preu koken sulltanit ne shatoren e tij. Tereza. Mbetet i pamohueshem fakti historik, qe pandryshuara. Keshtu, kisha e Pejes gjendej Asnje shqiptar nuk luftoi ne anen e tur- Stefan Dushani, okupuesi me i madh i tokave nen kontrollin e shqiptareve gjer ne vitin kut ne kete lufte. Duke vazhduar traditen e MOSKE, më 07.06.1999
28 - Nëntor-Nëntor D- Dhjetorhjetor 2019 2019 nr. 163 studim
Nga XHAFER MARTiNi krijuesi nuk e ka të sigurtë suksesin. Po kështu “Kushëriri i ëngjëjve” nuk e ka as baletmaestri, madje as vallëtarët (vijon nga numri i kaluar) vetë. Sepse është jo vetëm e çuditshme, por e Të gjitha të drejtat dhe mundësitë Zoti ia mundimshme, madje disi absurde “Të thërrasish lanë vetëm vetes. Të tjerat qenie, edhe më e thënë pa figurë, sa mund të ngrihet mbi tokë. shkronja k, të mos jetë aty, të mos vijë, të mun- në ndihmë trupin, këtë hamall, këtë varr, këtë përsosura, siç është njeriu, kanë kufizimet e Ai filloi ta kuptojë madhështinë e vet edhe pse gojë?” (Kadare: Vepra 2009: 235) Kjo bisedë nuk burg të shpirtit (për të përmendur vetëm disa nga veta. Siç shikohet, këto janë ide filozofike. Pro- ishte qenie tokësore, midis tokës dhe qiellit. Lin- e dimë në është bërë apo jo. Kjo nuk ka rëndësi. cilësitë e tij), pra, të thërrasësh në ndihmë pjesën za e Kadaresë para së gjithash pëlqehet se është di dëshira tjetër për të kërcyer, për të bërë me Ka rëndësi mënyra se si e thotë Kadare, kjo e bën tënde më prozaike, më të përbaltshme, më të filozofike, por kjo filozofi nuk jepet nëpërmjet trupin e vet ato lëvizje, ato kapërcime, ato hed- konstatimin e baletmaestrit të veçantë. Ne befas- vdekshme, për të shprehur hovëzimet qiellore të traktateve filozofike, as në formë tezash, nuk ka hje dhe kërcime që trupi normalisht nuk është i ohemi me mënyrën si e ka thënë shkrimtari dhe shpirtit, kjo është më se paradoksale “ (Kadare: të bëjë aspak me filozofinë e katedrave dhe të gatshëm t’i bëjë. Kadare jo vetëm në këtë ese por na ngelet në mendje. Këtu nuk ka vetëm art, ka Vepra: 2009: 239). Se nuk do të sillesh dhe të universiteteve. Ajo është një filozofi e shtrydhur, edhe në forma të tjera të krijimtarisë së tij është edhe një farë ndarje midis arteve të ndryshme, rrotullohesh kot, por do shprehësh “hovëzimet nëse mund të shprehemi kështu, e “lëngëzuar”, zotëruar nga filozofia e shkëputjes së trupit nga depërtohet tek specifikat e secilit prej tyre . Seci- qiellore të shpirtit”. si gjaku i njeriut që rrjedh edhe nëpër kapilarët toka, edhe pse ai është krijesë që ecën mbi tokë li, me atë mënyrën e vet, të jep kënaqësi. Arti Njeriu kur kërcen sikur e nxjerr zgjyrën nga më të hollë, aq sa të krijohet iluzioni i mosekzis- duke mbështetur mirë këmbët në tabanin e saj. ka harmoninë; gjithë artet, pa përjashtim, janë shpirti, sikur pastrohesh nga helmet që përmban tencës, megjithëse ai ja jep forcën dhe jetën nje- Kadareja “ka shkruar një vjershë me titull: “Vall- harmoni. Vallja, si shembull, nuk është kthehu organizmi, sikur ia merr jetës atë gëzim që ajo riut. Por ky gjak ka rrugët e veta dhe nuk duhet ja e shqiptarëve” që, veç ideve dhe mesazheve e rrotullohu, kërce e hidhu kuturu, por të gjitha e ka për çdo njeri. Kështu e kam kuptuar unë të devijojë as edhe pak prej tyre, ndryshe bëhet të tjera, përçon edhe idenë se njeriu është i lid- lëvizjet bëhen sipas një ritmi, sipas një melodie, vlerën e të kërcyerit. Por Kadare i përgjigjet burim i vdekjes së njeriut, si, për shembull, hur fort me tokën, dhe për çdo shkëputje mbi të shkurt, ato janë harmonike. Jeta fizike, jeta e vër- pyetjes : pse vallëzon njeriu? – ashtu si di ai trombozat, hemarrogjitë celebrale etj. Gjithë duhet t’i marrë leje asaj: tetë dhe arti, nuk kanë të ndarë. Janë të dyja për të përgjigjet, në mënyrë befasuese dhe shumë ajo tramundanë që fryn në veprën e Kadaresë “Tri herë opinga rrahu dheun njeriun. Njeriu, siç ka nevojë për ushqimin fizik, mbresëlënëse: “Njeriu ngrihet në valle për t’u do të shkaktonte një kaos sikur të mos kishte Sikur kërkoi leje prej tij, që ai të jetë me larmi dhe llojshmëri, kështu ka bërë tjetër. Ai bën një përpjekje për të kaluar një pikë komandimi. Kadare e ka situatën në Pastaj shamia palët ndehu nevojë edhe për artin, por jo vetëm për një lloj nga një gjendje në një tjetër, ai ndërron lëvizjet dorë, si balonën në fluturim.Ekuilibrin e ka jeta. Me qetësi dhe madhështi arti. Edhe këtu dalim tek një mësim tjetër filo- e zakonshme me lëvizje më të ngadalta os emë Kadareja, në analogji me këtë ekuilibër kaq de- zofik dhe estetik: tek natyra e artit, tek funskioni të shpejta, prej vetes së vet ai nxjerr një shëm- likat, ka ekulibrin artistik, atë harmoni dhe për- Kështu midis qiellit dhe botës i tij për ta bërë jetën e njeriut më të bukur. Pra, bëllim, një pasqyrim, një refleks të vetëvetes, sosmëri të domosdoshme për çdo vepër vërtet Vallja u lind, vallja u shpall Kadare, ashtu si kalimthi, me një farzë, madje një hije si ato të përrallave, një lloj ylberi, një artistike. Gjithçka e mban në jetë ekulibri dhe Këmba sinjale i çoi tokës edhe me një fjalë, jep mësime të natyrave të lloj dyzimi ose fantazme, që edhe i ngjet , edhe harmonia.Të shkojmë edhe një herë tek filozofia Dhe dora qiellit i dha lajm”. ndryshme. Gjithë puna qëndron tek kuptimi që nuk i ngjet vet atij”. (Kadare: Vepra 2009: 239) e lëngëzuar. Natyrisht, ky nuk është as term dhe Vallja nuk lindi kot, pa mision në jetën e i japim fjalës. Edhe pse shprehet me figura, me kaq elegancë as koncept imi. Filozofia varet nga jeta. Në qoftë njeriut. Vini re foljen tek vargu u shpall. Vall- “Në diktaturë jetonte në fshatin tim (Fushë dhe mjeshtëri, edhe pse jemi në nivelin më të se jeta është “e lëngshme”, edhe filozofia e tillë ja shpalli veten. Me anë të saj njeriu ka diçka Alie), një fshatar pa shkollë, por shumë i zgjuar, epërm ku mund të ngritet gjuha njerëzore, ai, do të jetë. “Ideja e modernitetit ose e shoqërisë për të thënë, diçka për të shprehur ani pse gjuha Can Kurti. Kuptohet që të gjithë të zgjuarit ishin çuditërisht, është aq i saktë në atë që thotë sa të “së lëngshme”, mban autorësinë e Zygmund është mjeti më i përshtashëm për të komunikuar. kundër diktaturës. Cani ishte edhe shumë i kishte shprehur përkufizimin e një teoreme. Le Baumanit. Për këdo që dëshiron të kuptojë se Kadare i referohet Jose Gil, i cili shkruan: “Kur varfër. Ai derdhte helm kundër sistemit, por jo të më lejohet që këtë që totë Kadareja që valltari ç’mbart ky koncept mund të jetë dobiprurës gjuhët pushojnë së qeni vepruese, duhen kërkuar drejtpërdrejt, por me anë të fjalëve me dy kup- edhe i ngjet edhe nuk i gjet vetes kur ngrihet në Gjendje krize, ku Baumani dhe Carlo Bordoni të çara të tjera. Njeriu, me sa duket, gjen vallen, time. Nëse ti, për arsye të ndryshme, - qoftë valle, ta konkretizoj me një rast nga jeta. Në vitet diskutojnë rreth këtij dhe problemeve të tjera.... trupin që flet”. (Kadare: Vepra: 2009: 234) Nuk edhe për ta akuzuar Canin, - do të bëje një anal- gjashtëdhjetë në qytetin e Peshkopisë jetën kul- Shoqëria e lëngshme nis të ravijëzohet me atë e kanë të gjithë gjuhën e valles. Natyra kompen- izë të këtyre fjalëve, do ta filloje me kuptimin turore dhe artistike e gjallëroi shkolla pedagog- rrymë të ashtuquajtur postmoderne...Postmod- son në mënyrë të çuditshme dhe arrin t’i kënaq e drejtpërdrejtë të tyre, me atë që thuhej. Cani jike e qytetit. Kishte një ansambël këngësh dhe ernizmi shënon krizën e “rrëfimeve të mëdha” të gjithë njerëzit me prirjet e ndryshme që u ka punonte në kooperative dhe, meqë e dinin se vallesh të mrekullueshëm. Midis valltarëve ishte që mëtonin t’i mbivendosnin botës një model të dhënë. Kam parë në mexheliset e Dibrës burra e kishte gojën hem, e caktonin shumë larg për edhe Miftar Alia, një shoku im i klasës. Në atë rendit; iu kushtua një interpretimi të ri ludik dhe që nuk dinë të bëjnë muhabet, ose nuk janë në të punuar. Kur ai nisej në mëngjes me shat ose kohë ishte në modë dhe nuk kishte rast që nuk ironik të së shkuarës...është një lloj kpërcyelli lartësinë e virtuozve të alegorisë dhe mënyrave lopatë në krah, ndodhte që dikush e pyeste: kërcehej e ashtuquajtura Vallja e Xhafer Kabës. nga moderniteti te një e tashme pa emër” (Um- të tjera të shprehjes. Këta vetëm dëgjojnë. Por - Ku punon, or Can? Xhafer Kaba kishte kohë që kishte vdekur, por berto Eco: “Pape Satan Aleppe- kronika e një kur ndodh që hidhet vallja, janë këta që ngrihen - Ai përgjigjej: ruhej vallja e tij. Ai kishte qenë një kërcimtari i shoqërie të lëngshme- 2017:9) Shkurt, shoqëria në valle, janë këta që fitojnë qoftë edhe përkohë- - Këtu në Prat, në Prat. rrallë, por u sëmurë dhe nga reumatizmi e njera e lëngshme është ajo që të rrëshqet nëpër duar, sisht (aq sa zgjat vallja), atë prestigj dhe rëndë- Prej aty ku ishte Cani, Prati mbante gjashtë këmbë i mbeti drejt. Po atë e merrte malli për që nuk ka formë dhe është e ikshme, gjithçka si që do të dëshironin ta kishin gjithmonë. Po orë larg vajtje - ardhje, për të mos thënë më valle dhe ngrihej dhe kërcente me këmbën drejt tretet, humbet siguria, besimi, nuk ka më asn- kështu ndodh edhe me atë çobanin e dhive që shumë. Pra, vetëm përdorimi i fjalës këtu, (ndaj- duke u mbajtur në shkop. Kërcente vetëm. Vallja jë pike referimi: “gjithça tretet në një gjendje pothuaj nuk qaset në asnjë mexhelis, sepse di folje për të treguar vendet afër), për një vend që është për shumë njerëz, më e pakta është Vall- të lëngët”. Tek vepra e Kadaresë interferojnë të ruaj vetëm dhitë. Ngaqë e ndien veten mjaft ishte shumë larg, i jep krejt tekstit vlerë ironike ja dyshe. Që këtu fillonte përveçësia e saj. Ishte të gjitha rrymat krijuese paramoderniste, mod- larg të tjerëve në zejen e odave, ai preferon të dhe alegorike. Kadarjea pak a shumë kështu ve- një valle, pra, jo e natyrshme dhe njerëzit qesh- erniste e postmoderniste, sistemet e ndryshme mos shkojë fare as për të dëgjuar. Ai fut fyellin pron, por në mënyrë tjetër. Por nuk ka rëndë- nin. Në çdo repertor hyri si valle humoristike se politike, rryma dhe rrymëzave filozofike. Por tek në torbën e bukës dhe, kur është vetëm në mal, i si mënyra. Rëndësi ka nxjerrja e fjalës, frazës, pastaj kërcehej edhe nga ata që nuk kishin asnjë Kadare gjithçka është si tek rrjedhat nëtokësore. bije atij aq bukur, aq përmallshëm sa e dëgjojnë nga “përgjumja” e zakonshme për ta ngritur atë këmbë të sëmurë, por imitonin Xhafer Kabën. Jo se ai dëshiron të fsheh diçka, por se arti vet- edhe ata që janë poshtë në fshat. Ja, çfarë bën në shkallën më të lartë të përdorimit për të na Vallja hyri, si të thuash, në shtratin e vet vetëm vetiu është i fshehtë. Flasim për artin që buron natyra, ka shpërndarë edhe talentet, ka shpërn- emocionuar më shumë. Ashtu si ka njeriu vallen kur atë e kërceu Miftar Alia. Miftari kapi filozof- nga thellësitë. darë edhe artin. Pelgam G. Wodehouse ka thënë për t’u bërë tjetër, ka edhe fjala vallen e saj për inë e valles dhe e përçoi tek spektatorët ndryshe. Kadareja procedon me ide të rëndësishme, “Duket sikur është ligj i pashmangshëm i natyrës ta rritur shprehësinë dhe intensitetin e veprim- Miftari dukej sikur këmbën e kishte pa jetë, por me mesazhe të fuqishme, por, nga që këto njerëzore që askush nuk mund të shkëlqejë në të it. Mjeshtrat e mëdhenj futin në valle jo vetëm duke mos u pajtuar me atë fatkeqësi, për ta mun- jepen me mjete artistike të holla dhe brilante, dy krahët. Nëse dikush është ballëlart dhe ka etje fjalën, por edhe yjet. Kujtoni vjershën “Vallja e dur atë, për të mbetur sërish në radhët e artit, aspak në mënyrë bërtitëse dhe pëlcitëse, mezi për dituri, fokstorti i tij (nëse vërtet vallëzon), do yjeve” të Lasgush Poradecit. Gjithçka vallëzon shtrëngonte veten deri në dhimbje të fortë fizike diktohen. Kadare zotëron shumë teknika rrëfim- të jetë si lëkundjet e një të dehuri; ndërsa, po- po dite ta futësh në valle. që këmbën “ta vdiste me të vërtetë” për të qenë tare që u përgjigjen kritereve të funksionalitetit, qese është valltar i mirë, nga veshët e lart do të Por mësimi në vetvete që na jep pothuaj në i vërtetë në kërcim. Por gjatë kësaj përpjekeje ai ka plot detaje, disa I lë mbasdore nëse I ka jetë thuajse kokëbosh.” (Njeriu me dy këmbë të çdo pasazh Kadare nuk do të ishte gjë pa parë të mundimshme atij nuk i vinte të qeshte dhe shfrytëzuar plotësisht, të tjera I rimerr në një majta”, Tiranë 2002, f. 234) mënyrën se si e jep. Esetë e Kadaresë duhet të të bënte grimasa humoristike si disa të tjerë. Ai mënyrë të re, kur të vijë rasti dhe vendi për to, Vallja flet shumë, thotë Kadare, madje më lexohen pikërisht për thellësinë e fjalës. Fja- nidente dhimbjte të madhe derisa këmba vërtet përsërit kur është e nevojshme, por jo përsëritje shumë e më mirë, më saktë se letërsia, piktu- la është si toka, ka edhe ajo thellësinë e vetë. “i drunohej” dhe ai kujtonte që nuk e ka. Këmba që vine nga varfëria, por nga nevoja e shprehë- ra dhe artet e tjera. Vallja ka “epërsinë” e vet Por deri ku e ka thellësinë toka- flasim për një I mbeteje mpirë edhe për disa kohë kur kishte sisë artsitike. Kadare në një vend të kësaj eseje se zgjat pesë deri në dhjetë minuta. Ndryshe thellësi relative, duke mos synuar këtu zemrën dale nga vallja. Sëmundja kishte dashur ta linte që po analizojmë, thotë që vallja korrigjon bru- është një roman, fjala vjen, që zgjat me muaj e tokës. Thellësia e tokës është sipas vendit, në Xhafer Kabën ulok, por ai nuk bindej. Miftar Alia talitetin. Për analogji do të thoshim se proza e për ta lexuar. Kjo e bën vallen një zhanër më disa vende është më afër sipërfaqes, në disa më ia hoqi valles karakterin humoristik dhe i dha tij korrigjon brutalietin, vulgaritetin, naivitetin, demokratik sepse shijohet nga shumë njerëz një- thellë saj. Kjo shtresë e tokës që është shumë e asaj karakterin heroik burrëror, që konsistonte në konformizmin dhe të gjithë të këqijat që ka një kohësisht, është i kuptueshëm për të gjithë dhe fortë, e papërshkueshme nga uji, e vështirë për mposhtjen e fatkeqësisë, të fitores së njeriut mbi shorëqi “ lëngshme”, që nuk ka asnjë “shtyllë” shkakton ato emocione që asnjë art tjetër nuk t’u punuar me mjetet që puojmë tokën, quhet sëmundjen dhe të artit mbi mangësitë trupore. ku të mbahet. Prandaj vepra e Kadaresë është mund ta bëjë në aq pak kohë. Edhe një pikturë, Celinë. Celina sikur i thotë njeriut: “Deri këtu Për çudi Miftari vërtet bëhej tjetër kur kërcen- emancipuese, purifikuese. Puna është të kup- fjala vjen, do më shumë kohë dhe jo vetëm një ke punë, deri këtu mund të hyjsh në thellësitë te atë valle. Shtrëngohej dhe mundohej, sikur tojmë se arti i madh pret hollë. Kadareja është herë për ta vështruar që “të nxjerrësh” diçka prej e mia”. Fshatarët më përpara kur ndërtonin ishte Laokonti që e shtrëngonin gjarpërinjtë për artist i prerjeve të holla. Idenë e prerjes së hollë saj. Vallja edhe përgjithëson, thotë Kadare. “Era shtëpinë, themelet i çonin deri në celinë. ta mbytur. Partiakët dhe pushtetarët që erdhën e jep edhe arti popullor: e lirisë, e pluralizmit, valëvitja e turmave, sul- Atëherë ishin të sigurtë nga çdo lloj tërmeti. Për për të parë ansamblin, e kritikuan Miftarin për “Në muajin e ramazanit që ra në verë, pikër- mi kundër idhujve e shtatoreve të tyre, sprapsja, analogji, (kam frikë se kjo analogji do të jetë pak mënyrën se si e kërceu vallen e Xhafer Kabës, isht në ato muaj kur dita ishte më e gjatë, burrat sulmi i përsëritur, rrënimi i iudhjave, etj., etj., e kërkuar), edhe fjala ka celinën , me çka duhet për karakterin dramatik që i dha. e një mëhalle iu lutën xhipit të katundit që t‘i të gjitha këto ngjajnë me lëvizjen e gjithësisë”. të kuptojmë shprehësinë më të lartë. Kadare e Ne jo vetëm nuk guxonim, por as nuk dinim, binte lodrës për të ngrënë iftarin nja pesë minuta (Kadare: Vepra: 2009: 233) çon fjalën deri në celinë. as nuk na shkonte ndërment përse partiakët dhe ma para. Të shprehurit me anë të valles është një gjë *** pushtetarët reaguan aq keq. Ata ishin njerëz të - Unë i bije, - tha lodërtari, - por më thonë shumë e vështirë, i thotë Angjelini shkrimtarit, Një pyetje që bëhet shpesh në këtë ese është paditur dhe vetëm për këtë arsye ne e quajtëm njerëzit “na prishe ramazanin”. se “Alfabeti i im janë vallëtarët. Janë ata me të edhe kjo: pse vallëzojmë, pse vallëzon njeriu, reagimin e tyre thjesht një tek. Por nëse diktatu- - Bjeri veç për ne, - ia kthyen kërkestarët. cilët unë do të thur elipset e mia, figurat, ide- çfarë të mire ka prej kësaj veprimtarie? Siç shi- ra përbëhet nga njerëz të paditur, sigurisht prej - Po si t’i bije veç për ju? Po i rashë, e dëgjo- të, ekstazën, tmerrin, gjithçka. Ti mund të kohet, pyetja nuk është e thjeshtë. Natyra filo- atyre që i mban në krye të punëve, vetë ajo është jnë të gjithë! shkosh kudo dhe atelien tënde, dhe veglat e tua, zofike e kërkimeve të Kadaresë në botën dhe e ditur dhe dinake, veçanërishte mprehtë dhe e - Për ne bjeri me karthi (thupër e hollë), kur të domethënë gjuhën, dhe shkronjat i ke me vete, shpirtin e njeriut, ndryshon formë dhe bëhet e stërholluar në aftësitë për të mbrojtur veten. Të vijë ora tamam, bjeri me topuz...”. kurse unë duhet të zhvendosem me gjithë këta larmishme, por nuk mungon kurrë. Drejtpërdre- keqen që po i afrohet, ajo e shikon kudo, edhe Megjithë atë që thamë më lartë, njeriu nuk njerëz të gjallë, që janë alfabeti im. A e men- jtshmëria dhe informacioni i thatë, atij nuk i tek vallet. Diktatura përherë porosiste për të hoqi dorë nga dëshira për të fluturuar. Tani nje- don dot ti, që gjatë kohës së të shkruarit disa duhet fare. Arti lind për të plotësuar një boshësi qenë vigjilentë. (vijon) riu vuri vetes kufi se sa mund të fluturojë, ose, nga shkronjat ose vetëm një prej tyre, ta zëmë tek shpirti i njeriut dhe gjatë këtyre përpjekjeve,
cyan magenta yelloë black 28 28 - Nëntor - Dhjetor 2019 nr. nr. NëntorNëntor- - DDhjetorhjetor 2019 - 29 163 163
Tregim nga Ramiz GJiNi studim tregim Nga cikli: Na ishte njëherë socializmi
Nga XHAFER MARTiNi krijuesi nuk e ka të sigurtë suksesin. Po kështu agazinieri i kooperativës, Nik Tuzi, Nik Tuzi e priti si gjithmonë; athua se nuk “Kushëriri i ëngjëjve” nuk e ka as baletmaestri, madje as vallëtarët ngase ndjente dhimbje koke, la në kishte ndodhur asgjë. E futi brenda dhe e ftoi të (vijon nga numri i kaluar) vetë. Sepse është jo vetëm e çuditshme, por e magazinë dy punëtorët e shërbimit dhe ulej në divan, po ai nuk u ul. Të gjitha të drejtat dhe mundësitë Zoti ia mundimshme, madje disi absurde “Të thërrasish uM nis për në shtëpi të pinte një tablet aspirinë, të - Ti nuk di asgjë, - i tha rreptë shoku Karaman, lanë vetëm vetes. Të tjerat qenie, edhe më e thënë pa figurë, sa mund të ngrihet mbi tokë. shkronja k, të mos jetë aty, të mos vijë, të mun- në ndihmë trupin, këtë hamall, këtë varr, këtë hante edhe drekën dhe të kthehej sërish. teksa qëndronte para tij drejt në këmbë. - Dhe as përsosura, siç është njeriu, kanë kufizimet e Ai filloi ta kuptojë madhështinë e vet edhe pse gojë?” (Kadare: Vepra 2009: 235) Kjo bisedë nuk burg të shpirtit (për të përmendur vetëm disa nga Teksa rrotullonte çelësin në bravë, i erdhi në që duhet të dishë. Madje, ti egziston vetëm prej veta. Siç shikohet, këto janë ide filozofike. Pro- ishte qenie tokësore, midis tokës dhe qiellit. Lin- e dimë në është bërë apo jo. Kjo nuk ka rëndësi. cilësitë e tij), pra, të thërrasësh në ndihmë pjesën vesh zëri i gruas, që nxorri një klithmë të mbytur meje. Sepse të gjitha prej meje i ke: gruan, punën, za e Kadaresë para së gjithash pëlqehet se është di dëshira tjetër për të kërcyer, për të bërë me Ka rëndësi mënyra se si e thotë Kadare, kjo e bën tënde më prozaike, më të përbaltshme, më të e pëshpëriti nëpër dhëmbë diçka si “Uaaa, ç’na Shtegu i kodoshëve shtëpi e katandi. filozofike, por kjo filozofi nuk jepet nëpërmjet trupin e vet ato lëvizje, ato kapërcime, ato hed- konstatimin e baletmaestrit të veçantë. Ne befas- vdekshme, për të shprehur hovëzimet qiellore të gjeti”! Ai hyri brenda ngadalë, krejt i qetë e pa Nika nuk foli. Po vështrimin ia pati ngulur traktateve filozofike, as në formë tezash, nuk ka hje dhe kërcime që trupi normalisht nuk është i ohemi me mënyrën si e ka thënë shkrimtari dhe shpirtit, kjo është më se paradoksale “ (Kadare: ndonjë kuriozitet për të mësuar, çfarë qe ajo kokërr ndërsy dhe nuk po ia shqiste. të bëjë aspak me filozofinë e katedrave dhe të gatshëm t’i bëjë. Kadare jo vetëm në këtë ese por na ngelet në mendje. Këtu nuk ka vetëm art, ka Vepra: 2009: 239). Se nuk do të sillesh dhe të klithmë alarmante; athua se në shtëpinë e tij po Qëndruan për pak kohë duke vështruar, njëri- universiteteve. Ajo është një filozofi e shtrydhur, edhe në forma të tjera të krijimtarisë së tij është edhe një farë ndarje midis arteve të ndryshme, rrotullohesh kot, por do shprehësh “hovëzimet shfaqej kushedi për të satën herë i njëjti film, për tjetrin kështu, kacagjelas, derisa sekretari i partisë, nëse mund të shprehemi kështu, e “lëngëzuar”, zotëruar nga filozofia e shkëputjes së trupit nga depërtohet tek specifikat e secilit prej tyre . Seci- qiellore të shpirtit”. të cilin, nuk kishte pikë interesi ta shikonte. pyeti me një zë gërgasës: si gjaku i njeriut që rrjedh edhe nëpër kapilarët toka, edhe pse ai është krijesë që ecën mbi tokë li, me atë mënyrën e vet, të jep kënaqësi. Arti Njeriu kur kërcen sikur e nxjerr zgjyrën nga Në korridor, teksa zgidhte me nge lidhëset - Hë, çfarë ke që më shikon ashtu? më të hollë, aq sa të krijohet iluzioni i mosekzis- duke mbështetur mirë këmbët në tabanin e saj. ka harmoninë; gjithë artet, pa përjashtim, janë shpirti, sikur pastrohesh nga helmet që përmban e këpucëve, u kollit nja tre herë radhazi, pastaj - Kam ca gjëra që ti nuk i di, - tha Nik Tuzi, tencës, megjithëse ai ja jep forcën dhe jetën nje- Kadareja “ka shkruar një vjershë me titull: “Vall- harmoni. Vallja, si shembull, nuk është kthehu organizmi, sikur ia merr jetës atë gëzim që ajo piskati me zë të lartë: qetësisht e pa e prishur fare terezinë. riut. Por ky gjak ka rrugët e veta dhe nuk duhet ja e shqiptarëve” që, veç ideve dhe mesazheve e rrotullohu, kërce e hidhu kuturu, por të gjitha e ka për çdo njeri. Kështu e kam kuptuar unë - Frida! - Çfarë nuk ditkam unë?! - pyeti tjetri gjithë të devijojë as edhe pak prej tyre, ndryshe bëhet të tjera, përçon edhe idenë se njeriu është i lid- lëvizjet bëhen sipas një ritmi, sipas një melodie, vlerën e të kërcyerit. Por Kadare i përgjigjet - Fol! - i tha ajo, që nga dhoma e gjumit. qesëndi. - Fol! Çfarë nuk ditkam?! burim i vdekjes së njeriut, si, për shembull, hur fort me tokën, dhe për çdo shkëputje mbi të shkurt, ato janë harmonike. Jeta fizike, jeta e vër- pyetjes : pse vallëzon njeriu? – ashtu si di ai - A iku, moj?! - Unë t’i them e t’i tregoj të gjitha, po ju e keni trombozat, hemarrogjitë celebrale etj. Gjithë duhet t’i marrë leje asaj: tetë dhe arti, nuk kanë të ndarë. Janë të dyja për të përgjigjet, në mënyrë befasuese dhe shumë Ajo nuk u përgjigj. arsyen në majë të shpatës, - ia pat qetësisht maga- ajo tramundanë që fryn në veprën e Kadaresë “Tri herë opinga rrahu dheun njeriun. Njeriu, siç ka nevojë për ushqimin fizik, mbresëlënëse: “Njeriu ngrihet në valle për t’u Duke ecur pa ngut, mu si një burrë i matur, Nik Tuzi u shtyp e u përtyp për nja tre javë ia hodhi gurmazit dhe shkoi e u ul sërish në vendin zinieri. - Megjithatë, më lejoni t’ju tregoj mallin, do të shkaktonte një kaos sikur të mos kishte Sikur kërkoi leje prej tij, që ai të jetë me larmi dhe llojshmëri, kështu ka bërë tjetër. Ai bën një përpjekje për të kaluar që u jep të gjitha gjërave kohën e vet, ai u avit në rresht, por tek e mbramja, pranoi. ku ndodhej më parë. që unë kam grumbulluar në këto pesë vjet martesë një pikë komandimi. Kadare e ka situatën në Pastaj shamia palët ndehu nevojë edhe për artin, por jo vetëm për një lloj nga një gjendje në një tjetër, ai ndërron lëvizjet dhomën e gjumit, ku e gjeti gruan të zhvoshkur Pas martesës, shoku Karaman, i dha Nikës edhe Provoi të mos mendonte asgjë, por nuk ishte e me Fridën. Mallin, që kam vënë nën hyqmin tuaj. dorë, si balonën në fluturim.Ekuilibrin e ka jeta. Me qetësi dhe madhështi arti. Edhe këtu dalim tek një mësim tjetër filo- e zakonshme me lëvizje më të ngadalta os emë çipllak, teksa i fuste krahët një robdishani ngjyrë një punë të mirë, të rehatshme. E bëri magazinier mundur. I thirri edhe njëherë gruas, por ajo nuk u Dhe e veçanta është, se këtë mallë, e kam shtënë Kadareja, në analogji me këtë ekuilibër kaq de- zofik dhe estetik: tek natyra e artit, tek funskioni të shpejta, prej vetes së vet ai nxjerr një shëm- rozë. Qe mufatur nga gjinjtë dhe buzët; dhe krejt të kooperativës, ku përveç rrogës, kishte mundësi përgjigj. Pastaj i tha mendja, se duhej të ngrihej; në dorë pa dalë hiç nga shtëpia! fytyra i kuqëlonte, athua se, sapo i qe larguar një likat, ka ekulibrin artistik, atë harmoni dhe për- Kështu midis qiellit dhe botës i tij për ta bërë jetën e njeriut më të bukur. Pra, bëllim, një pasqyrim, një refleks të vetëvetes, të merrte në magazinë e të çonte në shtëpi gjith- të dilte nga shtëpia e të shkonte te magazina, por Dhe, si vajti e hapi musandrën, nxorri prej zjarri bubulak. shka ai donte. Veç kësaj, i ndihu të bënte edhe një ndjehej krejt i dërrmuar. I dërrmuar shpirt e korp. aty, si fillim, një kasketë, e teksa ia tregonte, tha: sosmëri të domosdoshme për çdo vepër vërtet Vallja u lind, vallja u shpall Kadare, ashtu si kalimthi, me një farzë, madje një hije si ato të përrallave, një lloj ylberi, një - Me cilin po flisje, moj?! - pyeti ai, pa ndonjë shtëpi të re aty ku deshi vetë. Që nga dita e parë e Atëherë, u shtri në divan dhe nisi të kotej me men- - Kjo është kasketa e kryetarit të këshillit, Alem artistike. Gjithçka e mban në jetë ekulibri dhe Këmba sinjale i çoi tokës edhe me një fjalë, jep mësime të natyrave të lloj dyzimi ose fantazme, që edhe i ngjet , edhe interes të madh. martesës, tashmë, qenë bërë pesë vjet. dimin se i duhej të qetësohej e të pushonte. Të Qerimi! Kasketa që ia njohin të gjithë. Duhet ta harmonia.Të shkojmë edhe një herë tek filozofia Dhe dora qiellit i dha lajm”. ndryshme. Gjithë puna qëndron tek kuptimi që nuk i ngjet vet atij”. (Kadare: Vepra 2009: 239) - Unë po flisja?! - bëri habi ajo. - A je në rregull, Ashtu siç etapat e vjetra, në të cilat ka kaluar pushonte një grimë herë; sa ta merrte pak veten; dhe ketë mbajtur në kokë, të paktën, nja njëzetë vjetë. e lëngëzuar. Natyrisht, ky nuk është as term dhe Vallja nuk lindi kot, pa mision në jetën e i japim fjalës. Edhe pse shprehet me figura, me kaq elegancë a si?! njerëzimi, shpjegohen përmes objekteve arkeolog- pastaj do të dilte. Po nuk qe e thënë, sepse dikush i Në pamje të parë, kur ia shikon rrethin gjithë zhul, “Në diktaturë jetonte në fshatin tim (Fushë dhe mjeshtëri, edhe pse jemi në nivelin më të as koncept imi. Filozofia varet nga jeta. Në qoftë njeriut. Vini re foljen tek vargu u shpall. Vall- - Në rregull jam, - tha ai. - A nuk më thua, përse jike të gjetura, edhe ky pesëvjeçar martese, - gjithë thirri që nga oborri jashtë, dhe ai u ngrit e hapi derën. të ngjall neveri. Po mund te lahet. Një koleksionist epërm ku mund të ngritet gjuha njerëzore, ai, se jeta është “e lëngshme”, edhe filozofia e tillë ja shpalli veten. Me anë të saj njeriu ka diçka Alie), një fshatar pa shkollë, por shumë i zgjuar, je zhveshur lakuriq? mardhënia e tij me të shoqen, shpjegohej me disa Para tij u shfaq Petro Lushi, kushëriri i babait esnaf, kushedi sa do të jepte për këtë kasketë. do të jetë. “Ideja e modernitetit ose e shoqërisë për të thënë, diçka për të shprehur ani pse gjuha Can Kurti. Kuptohet që të gjithë të zgjuarit ishin çuditërisht, është aq i saktë në atë që thotë sa të - Sepse dua t’i laj rrobat dhe të lahem edhe sende të thjeshta personale, të gjetura brenda të tij, komunist dhe mik i pandarë me sekretarin e E hodhi kasketën në dysheme dhe e futi dorën “së lëngshme”, mban autorësinë e Zygmund është mjeti më i përshtashëm për të komunikuar. kundër diktaturës. Cani ishte edhe shumë i kishte shprehur përkufizimin e një teoreme. Le vetë, - tha ajo pa e vështruar, ndërsa gjithë hutim, shtëpisë së tij; sende, që kodoshët e gruas, i linin partisë, shokun Karaman. sërish në musandër. Baumanit. Për këdo që dëshiron të kuptojë se Kadare i referohet Jose Gil, i cili shkruan: “Kur varfër. Ai derdhte helm kundër sistemit, por jo të më lejohet që këtë që totë Kadareja që valltari çukërmonte kot së koti në syrtarin e hapur të një aty, për t’ia mbathur nga dritarja, sa herë dëgjonin - Më ra rruga këtej dhe mendova të të për- - Këto pantallonat prej doku, - tha ai, teksa i ç’mbart ky koncept mund të jetë dobiprurës gjuhët pushojnë së qeni vepruese, duhen kërkuar drejtpërdrejt, por me anë të fjalëve me dy kup- edhe i ngjet edhe nuk i gjet vetes kur ngrihet në komoje të vjetër. kërcitjen e çelësit në bravë të derës. shëndesja njëherë, o kushëri, - tha ai. mbante me majë të gishtave si pincë, - janë të atij Gjendje krize, ku Baumani dhe Carlo Bordoni të çara të tjera. Njeriu, me sa duket, gjen vallen, time. Nëse ti, për arsye të ndryshme, - qoftë valle, ta konkretizoj me një rast nga jeta. Në vitet Nik Tuzi vuri re, që dritarja e dhomës ishte e Magazinieri, i merrte këto sende dhe i kyçte me U pa ashiqare, që fjalët që tha, nuk e bënë të zabërhanit, Lekë Cubi, komshiut tim; të atij që ka diskutojnë rreth këtij dhe problemeve të tjera.... trupin që flet”. (Kadare: Vepra: 2009: 234) Nuk edhe për ta akuzuar Canin, - do të bëje një anal- gjashtëdhjetë në qytetin e Peshkopisë jetën kul- hapur. Mbi komonë pranë krevatit, ndodhej një inventar në një musandër, që gjendej në dhomën ndjehej rehat. hapur i pari shtegun e kodoshëve të gruas time. Shoqëria e lëngshme nis të ravijëzohet me atë e kanë të gjithë gjuhën e valles. Natyra kompen- izë të këtyre fjalëve, do ta filloje me kuptimin turore dhe artistike e gjallëroi shkolla pedagog- pjatancë, me frenjat e rrushit të ngrënë, por kish e ndenjes. Dhe nuk qenë pak; qe një koleksion i “Po ky, nga e dinte se gjendem në shtëpi, kur Janë pak të zhubravitura, por siç e shikoni edhe rrymë të ashtuquajtur postmoderne...Postmod- son në mënyrë të çuditshme dhe arrin t’i kënaq e drejtpërdrejtë të tyre, me atë që thuhej. Cani jike e qytetit. Kishte një ansambël këngësh dhe mbetur aty një bistak i paprekur. Ai u afrua, këputi tërë sendesh, të cilat, ai mendonte se një ditë, do t’i në këtë orë duhej të isha në punë”?! tha me vete vetë, - sepse ju jeni një vëzhgues fort i hollë, - ernizmi shënon krizën e “rrëfimeve të mëdha” të gjithë njerëzit me prirjet e ndryshme që u ka punonte në kooperative dhe, meqë e dinin se vallesh të mrekullueshëm. Midis valltarëve ishte me gishta një kokërr, e futi në gojë, dhe teksa e duheshin si prova, për t’u ballafaquar me sekretarin Nik Tuzi. Deshi t’ia thoshte njëherë, por ndërroi copa vazhdon të mbahet mirë. I ka lënë dhe ia ka që mëtonin t’i mbivendosnin botës një model të dhënë. Kam parë në mexheliset e Dibrës burra e kishte gojën hem, e caktonin shumë larg për edhe Miftar Alia, një shoku im i klasës. Në atë përtypte, hodhi vështrimin në kopësht. e partisë, shokun Karaman, - zot i pushtetshëm mendje. mbathur nga dritarja, sapo ka dëgjuar kërcitjen e rendit; iu kushtua një interpretimi të ri ludik dhe që nuk dinë të bëjnë muhabet, ose nuk janë në të punuar. Kur ai nisej në mëngjes me shat ose kohë ishte në modë dhe nuk kishte rast që nuk Rrezet e diellit, i lanin gjethet e hardhive me në dymbëdhjetë katunde, me frymën e të cilit qe - Faleminderit, - i tha. Dhe e ftoi të hynte brenda. çelësit në bravë të derës. ironik të së shkuarës...është një lloj kpërcyelli lartësinë e virtuozve të alegorisë dhe mënyrave lopatë në krah, ndodhte që dikush e pyeste: kërcehej e ashtuquajtura Vallja e Xhafer Kabës. një prajshmëri të dyfishtë, ndërsa dëgjohej zizima lidhur kjo martesë. - Nuk kam shumë kohë, - tha Petro. - Megjithatë, - Mjaft! - bëlbëzoi i nervozuar shoku Karaman nga moderniteti te një e tashme pa emër” (Um- të tjera të shprehjes. Këta vetëm dëgjojnë. Por - Ku punon, or Can? Xhafer Kaba kishte kohë që kishte vdekur, por e grerëzave, që silleshin në fluturim gjithkah mbi - Ata kodoshë, kujtojnë se më kanë ikur e ma po futem për nja pesë minuta. ngase nuk po e mbante vendi. Dhe bëri të dilte. berto Eco: “Pape Satan Aleppe- kronika e një kur ndodh që hidhet vallja, janë këta që ngrihen - Ai përgjigjej: ruhej vallja e tij. Ai kishte qenë një kërcimtari i frutat e dardhëve, që kishin rënë përtokë. kanë hedhur, po unë, në një farw mënyre, i kam Dhe hyri. - Prit…! - e ndaloi tjetri. - E di që ke zahmet të shoqërie të lëngshme- 2017:9) Shkurt, shoqëria në valle, janë këta që fitojnë qoftë edhe përkohë- - Këtu në Prat, në Prat. rrallë, por u sëmurë dhe nga reumatizmi e njera Pranë dritares së shtëpisë së tij njëkatëshe, kish kyçur të gjithë në musandër, - i tha Nik Tuzi gruas, I zoti i shtëpisë nuk e thirri gruan që ishte kyçur madh. Dhe ashtu si unë, edhe ti, po e ndjen tani e lëngshme është ajo që të rrëshqet nëpër duar, sisht (aq sa zgjat vallja), atë prestigj dhe rëndë- Prej aty ku ishte Cani, Prati mbante gjashtë këmbë i mbeti drejt. Po atë e merrte malli për kohë që pati nisur të përvijohej një si udhëz e hol- duke folur me zë të lartë që nga dhoma e ndenjes. në dhomën e gjumit. I mbushi një gotë raki, hodhi këtë shtëpi si një grusht që sa vjen e truset; dhe që nuk ka formë dhe është e ikshme, gjithçka si që do të dëshironin ta kishin gjithmonë. Po orë larg vajtje - ardhje, për të mos thënë më valle dhe ngrihej dhe kërcente me këmbën drejt lë, e cila, pasi i binte mespërmes kopështit të tij, - E-huuu…! - ia pat sërish ajo që nga dhoma e edhe pak për vete dhe cakërruan gotat pa ndonjë ke frikë se mos rroposet. Por mos u tremb! Duhet tretet, humbet siguria, besimi, nuk ka më asn- kështu ndodh edhe me atë çobanin e dhive që shumë. Pra, vetëm përdorimi i fjalës këtu, (ndaj- duke u mbajtur në shkop. Kërcente vetëm. Vallja mbërrinte te gardhi ndarës i komshiut Lekë Cubi, gjumit. - As që më bëhet vonë fare! qejf të madh. të mbarojmë njëherë punë bashkë. jë pike referimi: “gjithça tretet në një gjendje pothuaj nuk qaset në asnjë mexhelis, sepse di folje për të treguar vendet afër), për një vend që është për shumë njerëz, më e pakta është Vall- ku ishte hapur një vrimë e madhe. Për të kaluar - E di që nuk të bëhet vonë. - ia ktheu ai. - Por Kushëririn Petro Lushi, dukej se nuk e mbante Rrasi dorën sërish në musandër, nxorri prej të lëngët”. Tek vepra e Kadaresë interferojnë të ruaj vetëm dhitë. Ngaqë e ndien veten mjaft ishte shumë larg, i jep krejt tekstit vlerë ironike ja dyshe. Që këtu fillonte përveçësia e saj. Ishte përmes asaj vrime, njeriut i duhej të vinte duart dua që këto fjalë, t’i thuash edhe kur të ballafaqo- vendi. Edhe fjalët që thoshte, i nxirrte si me grep. aty një kuti duhani, dhe teksa e tregonte, jo pa të gjitha rrymat krijuese paramoderniste, mod- larg të tjerëve në zejen e odave, ai preferon të dhe alegorike. Kadarjea pak a shumë kështu ve- një valle, pra, jo e natyrshme dhe njerëzit qesh- në tokë për të ecur këmbadoras; të fuste në fillim hemi me shokun Karaman! - Kështu, kështu more kushëri, - tha më në fund qesendi, tha erniste e postmoderniste, sistemet e ndryshme mos shkojë fare as për të dëgjuar. Ai fut fyellin pron, por në mënyrë tjetër. Por nuk ka rëndë- nin. Në çdo repertor hyri si valle humoristike se kokën, pastaj të përkulte kurrizin, - siç e përkulin Ajo nuk foli. ai për t’i vënë kapak vizitës së tij të shkurtër e të - Kjo kuti duhani, është e Losh Ruçit, brigadierit politike, rryma dhe rrymëzave filozofike. Por tek në torbën e bukës dhe, kur është vetëm në mal, i si mënyra. Rëndësi ka nxjerrja e fjalës, frazës, pastaj kërcehej edhe nga ata që nuk kishin asnjë rëndom qentë në raste të tilla. Nik Tuzi, hapi musandrën, futi aty brenda papritur, pas një muhabeti gjithë ngërçe. - Tani të të brigadës së plehut! Shikoje çfarë kutie, mor të Kadare gjithçka është si tek rrjedhat nëtokësore. bije atij aq bukur, aq përmallshëm sa e dëgjojnë nga “përgjumja” e zakonshme për ta ngritur atë këmbë të sëmurë, por imitonin Xhafer Kabën. Nik Tuzi, kishte mbërthyer për gardhi një copëz këpucën, dhe e kyçi apet me çelës. Pastaj, bëri më falësh, sepse më duhet të dal. paftë zoti, të paftë! Kuti e lashtë argjendi, fort e Jo se ai dëshiron të fsheh diçka, por se arti vet- edhe ata që janë poshtë në fshat. Ja, çfarë bën në shkallën më të lartë të përdorimit për të na Vallja hyri, si të thuash, në shtratin e vet vetëm dërrase, në të cilën qe shkruar me shkronja kapi- ca hapa drejt korridorit, që t’i thoshte gruas edhe Dhe u ngrit. rrallë, shkërlitur bukur me onamente dhe figura vetiu është i fshehtë. Flasim për artin që buron natyra, ka shpërndarë edhe talentet, ka shpërn- emocionuar më shumë. Ashtu si ka njeriu vallen kur atë e kërceu Miftar Alia. Miftari kapi filozof- tale: KODOSHë! KUJDES KOKëN! diçka tjetër, por krejt rastësisht, i vajtën sytë tek Tek dera, Petro Lushi, i ngjiti dorën xhaketës së heronjsh nga lashtësia! nga thellësitë. darë edhe artin. Pelgam G. Wodehouse ka thënë për t’u bërë tjetër, ka edhe fjala vallen e saj për inë e valles dhe e përçoi tek spektatorët ndryshe. Si kalonte gardhin, udhëza merrte nga e djathta, dera e hyrjes, ku qenë varur rroba në katër gozhdë. varur në gozhdë që ta vishte, por Nik Tuzi e kishte Sekretari i partisë, tërhoqi njëherë hundët, Kadareja procedon me ide të rëndësishme, “Duket sikur është ligj i pashmangshëm i natyrës ta rritur shprehësinë dhe intensitetin e veprim- Miftari dukej sikur këmbën e kishte pa jetë, por përgjatë një vije me ujë të pakët dhe dilte direkt Në njërën nga ato gozhdë, ai shquajti një nuhatur me kohë qëllimin e tij. pastaj bëri një lëvizje nervoze me kokë. me mesazhe të fuqishme, por, nga që këto njerëzore që askush nuk mund të shkëlqejë në të it. Mjeshtrat e mëdhenj futin në valle jo vetëm duke mos u pajtuar me atë fatkeqësi, për ta mun- në rrugë të madhe. xhaketë! Një xhaketë, që iu bë se nuk ishte e tij! - Aaaa...! - ia bëri prishaqejfas ai duke e kapur Nik Tuzi, nxorri nga musandra dhe i tregoi jepen me mjete artistike të holla dhe brilante, dy krahët. Nëse dikush është ballëlart dhe ka etje fjalën, por edhe yjet. Kujtoni vjershën “Vallja e dur atë, për të mbetur sërish në radhët e artit, Në krye të herës, Nika, e pati pagëzuar këtë U afrua, e mori në duar dhe nisi ta kqyrte: xha- për krahu. - Kushëri, kushëri! Xhaketën mos e prek! edhe një shall leshi të shitësit, Lame Qorri; një aspak në mënyrë bërtitëse dhe pëlcitëse, mezi për dituri, fokstorti i tij (nëse vërtet vallëzon), do yjeve” të Lasgush Poradecit. Gjithçka vallëzon shtrëngonte veten deri në dhimbje të fortë fizike udhëz, që lidhte dritaren e shtëpisë së tij me rrugën ketë e re me kuadrate; e bukur, e hekurosur, prerë Erdhe pa xhaketë, pa xhaketë do të ikësh. Xhaketën çantë meshini të teknikut të ndërzimit, Marin Der- diktohen. Kadare zotëron shumë teknika rrëfim- të jetë si lëkundjet e një të dehuri; ndërsa, po- po dite ta futësh në valle. që këmbën “ta vdiste me të vërtetë” për të qenë e madhe, me emrin “Shtegu i Lekë Cubit”, sepse nga copë e shtrenjtë teritali dhe qepur për merak të vijë e ta marrë i zoti. Kështu janë punët. meku; një palë syze optike me gjalm të rojes së tare që u përgjigjen kritereve të funksionalitetit, qese është valltar i mirë, nga veshët e lart do të Por mësimi në vetvete që na jep pothuaj në i vërtetë në kërcim. Por gjatë kësaj përpjekeje kishte qenë Leka, ai që e kishte shkelur i pari; por, prej dorës së ndonjë mjeshtri të përngeshëm; dhe - Një minutë, të merremi vesh…! - i tërhoqi stallave të lopëve, Hasan Hutës; një letër të zjarrtë ai ka plot detaje, disa I lë mbasdore nëse I ka jetë thuajse kokëbosh.” (Njeriu me dy këmbë të çdo pasazh Kadare nuk do të ishte gjë pa parë të mundimshme atij nuk i vinte të qeshte dhe kur nisi të shkilej edhe nga të tjerë, Nika ia ndryshoi për më tepër, binte erë livanto! zvarrë fjalët tjetri. dashurie që ia kishte pas shkruar Fridës, poeti Nuri shfrytëzuar plotësisht, të tjera I rimerr në një majta”, Tiranë 2002, f. 234) mënyrën se si e jep. Esetë e Kadaresë duhet të të bënte grimasa humoristike si disa të tjerë. Ai këtë emër. Nisi ta quante, “Shtegu i kodoshëve të - Hëm! - ia bëri ai, teksa e vështronte. - Ec, kushëri, ec! Nuk kemi për çfarë të merremi Tarrota; si dhe një dyzinë të tërë sendesh të tjera, mënyrë të re, kur të vijë rasti dhe vendi për to, Vallja flet shumë, thotë Kadare, madje më lexohen pikërisht për thellësinë e fjalës. Fja- nidente dhimbjte të madhe derisa këmba vërtet gruas sime”. Futi dorën të kërkonte; një herë xhepat anësorë, vesh. Në shtëpinë time jam zot vetë unë. të njohura e të panjohura. përsërit kur është e nevojshme, por jo përsëritje shumë e më mirë, më saktë se letërsia, piktu- la është si toka, ka edhe ajo thellësinë e vetë. “i drunohej” dhe ai kujtonte që nuk e ka. Këmba Një lastar i njomë hardhie, që e pati mbjellë pastaj atë të brendshmin, nga ku nxorri një doku- Dhe e shtyu ta nxirrte jashtë, pothuaj me pahir. - Tani, mbaruam, shoku Karaman, - i dha që vine nga varfëria, por nga nevoja e shprehë- ra dhe artet e tjera. Vallja ka “epërsinë” e vet Por deri ku e ka thellësinë toka- flasim për një I mbeteje mpirë edhe për disa kohë kur kishte pranë dritares, qe thyer; kurse pak më tej, ai shqua- ment të vogël, - një tesere partie! E hapi dhe…! O Në oborr u ndanë ftohtë, pa i dhënë, madje, as fund ai duke shkundur duart, pasi qe bërë një sisë artsitike. Kadare në një vend të kësaj eseje se zgjat pesë deri në dhjetë minuta. Ndryshe thellësi relative, duke mos synuar këtu zemrën dale nga vallja. Sëmundja kishte dashur ta linte jti një këpucë të vetme burrash! zot! Si ta besonte këtë?! Në dorë po mbante teseren dorën njëri-tjetrit. grumbull i madh në dysheme. - Nuk ka më! … që po analizojmë, thotë që vallja korrigjon bru- është një roman, fjala vjen, që zgjat me muaj e tokës. Thellësia e tokës është sipas vendit, në Xhafer Kabën ulok, por ai nuk bindej. Miftar Alia Nik Tuzi, doli jashtë pa thënë asnjë fjalë; u fut e partisë me foton dhe emrin e shokut Karaman Me tu kthyer brenda, Nik Tuzi, e mori xhaketën Jo, prit! - kërceu sërish në beft. - Desh harrova talitetin. Për analogji do të thoshim se proza e për ta lexuar. Kjo e bën vallen një zhanër më disa vende është më afër sipërfaqes, në disa më ia hoqi valles karakterin humoristik dhe i dha në kopësht, mori këpucën, u kthye sërish, e teksa Madhoshi. Iu prenë gjunjët dhe u shemb në dysh- dhe e kyçi në musandër, ku ruante edhe sendet e kryesoren! është edhe xhaketa juaj e re me tij korrigjon brutalietin, vulgaritetin, naivitetin, demokratik sepse shijohet nga shumë njerëz një- thellë saj. Kjo shtresë e tokës që është shumë e asaj karakterin heroik burrëror, që konsistonte në ia tundëte të shoqes mu para hundës, tha: eme, me kurrizin e pështetur për murit të korridorit. tjera. Pastaj, edhe pse dhimbja e kokës nuk i qe kuadrate! E famshmja xhaketë e shtrenjtë, që konformizmin dhe të gjithë të këqijat që ka një kohësisht, është i kuptueshëm për të gjithë dhe fortë, e papërshkueshme nga uji, e vështirë për mposhtjen e fatkeqësisë, të fitores së njeriut mbi - Ja pra, edhe një tjetër provë, me të cilën, - Frida! - thirri fort ai pasi e kishte marrë veten. shugatur, ai doli nga shtëpia dhe u nis të shkonte ngado që ti shkon, të bën sqimëtar. Ju e patët një ditë do të ballafaqohesh se s’bën para shokut - Çfarë do? - pyeti vrazhdë ajo, që nga banja, shorëqi “ lëngshme”, që nuk ka asnjë “shtyllë” shkakton ato emocione që asnjë art tjetër nuk t’u punuar me mjetet që puojmë tokën, quhet sëmundjen dhe të artit mbi mangësitë trupore. te magazina. varur në gozhdë, po unë e futa në musandër që Karaman Madhoshi. ku ishte futur të lahej. Kur u kthye, nuk e gjeti të shoqen në shtëpi, po ta ruaja me kujdes, të mos merrte pluhur; sepse ku të mbahet. Prandaj vepra e Kadaresë është mund ta bëjë në aq pak kohë. Edhe një pikturë, Celinë. Celina sikur i thotë njeriut: “Deri këtu Për çudi Miftari vërtet bëhej tjetër kur kërcen- - E-huuu…! - ia bëri gruaja. - As që më bëhet vonë - Paska harruar xhaketën, moj! E ka harruar nuk i bëri fare përshtypje kjo. E dinte, që duhej të kjo, i bie të jetë kryegjëja e të gjitha gjërave, që emancipuese, purifikuese. Puna është të kup- fjala vjen, do më shumë kohë dhe jo vetëm një ke punë, deri këtu mund të hyjsh në thellësitë te atë valle. Shtrëngohej dhe mundohej, sikur fare! Nëse ta ka shkrepur t’i mbledhësh e t’i mbash bashkë me teseren e partisë në xhep! Dil e gjeje kishte shkuar te njerëzit e saj, sepse nuk qe hera kam mundur të shti në dorë falë bujarisë suaj. tojmë se arti i madh pret hollë. Kadareja është herë për ta vështruar që “të nxjerrësh” diçka prej e mia”. Fshatarët më përpara kur ndërtonin ishte Laokonti që e shtrëngonin gjarpërinjtë për në shtëpi ato rrangullina, kjo është puna jote. dhe thuaj që të vijë ta marrë. e parë që e bënte. Bre-bre! Sa të bukur e keni këtë xhaketë, o shoku artist i prerjeve të holla. Idenë e prerjes së hollë saj. Vallja edhe përgjithëson, thotë Kadare. “Era shtëpinë, themelet i çonin deri në celinë. ta mbytur. Partiakët dhe pushtetarët që erdhën - Po, puna ime është, sepse ato rrangullina, do Ajo apet nuk u përgjigj. Të nesërmen, ai nuk u duk fare te magazina. sekretar! Sa shumë do më shkonte! Megjithatë, e jep edhe arti popullor: e lirisë, e pluralizmit, valëvitja e turmave, sul- Atëherë ishin të sigurtë nga çdo lloj tërmeti. Për për të parë ansamblin, e kritikuan Miftarin për flasin para shokut Karaman për punën tënde, - tha Pas pak minutash, u dëgjua gërvima e derës së Kishte nevojë të rrinte vetëm. Po brenda, shtëpia urdhëroni! Kini mirësinë ta merrni. “Në muajin e ramazanit që ra në verë, pikër- mi kundër idhujve e shtatoreve të tyre, sprapsja, analogji, (kam frikë se kjo analogji do të jetë pak mënyrën se si e kërceu vallen e Xhafer Kabës, ai. Dhe u largua për në dhomën e ndenjes. banjos që u hap, pastaj tre-katër hapa të shpejtë, kish nisur të mblidhej e trusej ngadalë. Afroheshin Shoku Karaman, zgjati dorën dhe e mori. isht në ato muaj kur dita ishte më e gjatë, burrat sulmi i përsëritur, rrënimi i iudhjave, etj., etj., e kërkuar), edhe fjala ka celinën , me çka duhet për karakterin dramatik që i dha. Shoku Karaman Madhoshi, qe sekretar partie. dhe në fund, kërcitja e çelësit në bravën e derës muret, tavani po bëhej gjithnjë e më i ulët, hapsirat - Edhe teseren e partisë e keni në xhep të e një mëhalle iu lutën xhipit të katundit që t‘i të gjitha këto ngjajnë me lëvizjen e gjithësisë”. të kuptojmë shprehësinë më të lartë. Kadare e Ne jo vetëm nuk guxonim, por as nuk dinim, Ishte ai, që para pesë vjetësh, pak me këshillim së dhomës së gjumit që u mbyll. e dhomave po ngushtoheshin, - gjithë shtëpia po xhaketës. - vazhdoi Nik Tuzi me një nënqeshje binte lodrës për të ngrënë iftarin nja pesë minuta (Kadare: Vepra: 2009: 233) çon fjalën deri në celinë. as nuk na shkonte ndërment përse partiakët dhe e pak si me urdhër, kishte bërë, që Nik Tuzi, të Nik Tuzi, mbeti për pak kohë si një guak; i i kthehej dalngadalë në një varr. Atëherë, ai doli përbuzëse, të hidhur pelin. ma para. Të shprehurit me anë të valles është një gjë *** pushtetarët reaguan aq keq. Ata ishin njerëz të martohej me Frida Kukolën, njëzetë e gjashtë vjeç, pafjalë dhe me nje shprehje habie në fytyrë, që iu në kopësht që të rrekej me ndonjë punë të vogël, Dhe si heshti një grimë herë, i kredhur në - Unë i bije, - tha lodërtari, - por më thonë shumë e vështirë, i thotë Angjelini shkrimtarit, Një pyetje që bëhet shpesh në këtë ese është paditur dhe vetëm për këtë arsye ne e quajtëm më e madhja nga katër vajzat, që kishte kryetari stampua aty për gjithë jetën; madje, as vdekja nuk sa për të mbajtur mendjen në rregull. hallin e vet, nxorri një gurgull fryme e foli apet: njerëzit “na prishe ramazanin”. se “Alfabeti i im janë vallëtarët. Janë ata me të edhe kjo: pse vallëzojmë, pse vallëzon njeriu, reagimin e tyre thjesht një tek. Por nëse diktatu- i kooperativës, Bato Kukola. Qe rritur me pekule do ia fshinte. Xhaketa qe e lehtë, po atij i peshonte Andej nga ora dhjetë e paraditës, i sollën kor- - Çudi, ë?! Shpesh vras mendjen: vallë, si - Bjeri veç për ne, - ia kthyen kërkestarët. cilët unë do të thur elipset e mia, figurat, ide- çfarë të mire ka prej kësaj veprimtarie? Siç shi- ra përbëhet nga njerëz të paditur, sigurisht prej e përkujdesje të mëdha, kjo Frida, pa i munguar aq shumë, sa memzi po e mbante. rierin, i cili i tha, se duhej të dorëzonte çelësat e ndodh, që burrat bëhen kaq frikacakë në këso - Po si t’i bije veç për ju? Po i rashë, e dëgjo- të, ekstazën, tmerrin, gjithçka. Ti mund të kohet, pyetja nuk është e thjeshtë. Natyra filo- atyre që i mban në krye të punëve, vetë ajo është asgjë. Ishte e gjatë, e kolme dhe shumë e bukur në Si e mblodhi disi veten, u ngrit, vari xhaketën në magazinës. punësh?! Kushdo qofshin ata; që nga pushtetarët jnë të gjithë! shkosh kudo dhe atelien tënde, dhe veglat e tua, zofike e kërkimeve të Kadaresë në botën dhe e ditur dhe dinake, veçanërishte mprehtë dhe e pamje, por budallaçkë nga mendtë e kresë. vendin ku ishte më parë dhe vajti e u ul në divan; Nika e kishte parashikuar këtë, po çelsat nuk më të mëdhenj, e deri tek fshesarët, mjafton një - Për ne bjeri me karthi (thupër e hollë), kur të domethënë gjuhën, dhe shkronjat i ke me vete, shpirtin e njeriut, ndryshon formë dhe bëhet e stërholluar në aftësitë për të mbrojtur veten. Të - Martohu me të, - i pati thënë shoku Karaman, i heshtur, i kredhur në mendime, hem i habitur, i dha. zhurmë e vogël fare, një kërcitje çelësi në bravë të vijë ora tamam, bjeri me topuz...”. kurse unë duhet të zhvendosem me gjithë këta larmishme, por nuk mungon kurrë. Drejtpërdre- keqen që po i afrohet, ajo e shikon kudo, edhe - sepse ta rrahësh tokën me shkop, nuk gjendet në hem i zhgënjyer me shokun Karaman. - Të vijë t’i marrë shoku Karaman, - i tha. derës, dhe ia mbathin gollomesh me të katra nga Megjithë atë që thamë më lartë, njeriu nuk njerëz të gjallë, që janë alfabeti im. A e men- jtshmëria dhe informacioni i thatë, atij nuk i tek vallet. Diktatura përherë porosiste për të Biboll një e dytë si ajo. është vajza e mikut tim, Vetëm kur koka nisi t’i dhimbte fort, ai u kujtua Pasdite, teptisi aty vetë sekretari i partisë, shoku dritarja! Dhe të mendosh, që unë jam njeri shumë hoqi dorë nga dëshira për të fluturuar. Tani nje- don dot ti, që gjatë kohës së të shkruarit disa duhet fare. Arti lind për të plotësuar një boshësi qenë vigjilentë. (vijon) por unë e dua njësoj si të jetë e imja, prandaj po pse kishte ardhur në shtëpi, ndaj u ngrit; hapi një Karaman Madhoshi. Erdhi i vetëm, por i armatosur paqësor; nuk kam zemër të vras, as edhe një mizë! riu vuri vetes kufi se sa mund të fluturojë, ose, nga shkronjat ose vetëm një prej tyre, ta zëmë tek shpirti i njeriut dhe gjatë këtyre përpjekjeve, ta kërkoj këtë gjë. syrtar të bufesë, nxorri prej aty një tablet aspirinë, me një armë zjarri në brez, të cilën e kishte me leje. Dhe, phu, pështyu. 30 - Nëntor-Nëntor D- Dhjetorhjetor 2019 2019 nr. 163 -Roman për një epokë- recensë Pus i thellë ky “Bunari” i Fatmir terziut!
Nga ViRON KONA dështimesh, gjithka u përqendrua në gjetjen e dinë të shmangen nëpër “shtigje” e të mbrohen, burimit të ujit që ushqente pusin e kështjellës. nuk janë si delet që bëhen tufë dhe hidhen bash- “Lum ti, moj Shqipëri!” thashë, Uji u shdërrua në kryefjalën që artikulohej kë në humnerë, dhitë e kapërcejnë humnerën. Armët e tija kur i pashë, pareshtur që nga vet Sulltani e deri tek ushtari Ato kanë aftësinë ta ngatërrojnë kundërshtarin, i fundit i asaj ushtrie gjigante. Si e merrnin ujin duke e futur atë në shtigje dhe mjedise ku ai Ndë Blevedere në Vjenë, ata atje lart, si shuanin etjen në ata shkëmbinjë ndihet keq, sepse atje ato kanë domenet e tyre, Sikur pashë Skënderbenë.” të thepisur mbi të cilët ngriheshin muret e asaj atje ato janë zot, janë gjithçka, atje jetojnë dhe Naim Frashëri kështjelle, që e mbronin me aq zjarr si shqipon- mbijetojnë, nuk përkulen; prej atyre thepisjeve, ja folenë? Gjetja dhe zbulimi i atij burimi uji skarpateve, gërxheve dhe lartësive ato shohin
përfytyrohej dhe ëndërrohej non stop 24 orë dhe vigjëlojnë krenare mjedisin, ato i prezan- illimisht më erdhi në mendje pusi ynë i nga të gjithë, shfaqeshin hipoteza të panumurta tohen jetës plotë shkathtësi, lehtësi, elegancë, shtëpisë. Prindërit na porositnin të treg- për fshehtësinë e tij, për vendin ku ai mund të qëndrim plot madhështi, krenari dhe bukuri nga oheshim të kujdesshëm, të mos hidhnim F rridhte dhe mbushte me ujë pusin e kështjellës, majat e piedestaleve të tyre, shkëmbinjve naty- atje mbeturina, sepse atë uji e përdornim për të por edhe ofroheshin florinj për atë që do të rorë, teksa në popull nderohet kulti i tyre si sim- pirë, për t`u larë e për të vaditur, ai ndihmonte tregonte sekretin, vendndodhjen e burimit të bol i zanave shqiptare. Diku, edhe kulti i dhisë jetën e familjes sonë por edhe të gjësë së gjallë fshehtë. Ndonëse emri “Sfetigrad” ka kuptimin i Amaltea, që ushqeu me qumështin e saj Zeusin apo bimësinë që rrisnim në kopshtin tonë të shenjtë, më i shenjtë akoma ishte uji që e mban- kur ai ishte fëmijë. Kulte, pandehma, rrëfime vogël. Ai pus lidhte sipërfaqen me tokën e nënd- te në këmbë atë kështjellë trimëreshë, ashtu siç fantazmagorike, shumë gjëra mund të themi heshme, me përrenjtë që buronin nën tokë, që mban uji i nëntokës një lis shekullor që rritet e edhe ne sot për bukurinë, funksionin, forcën ushqenin rrënjët e bimëve, por dhe vetë jetën. rritet trimërisht drejt qiellit dhe diellit, por, që, dhe fuqinë e brirëve sulmues e mbrojtës, duke e Por ai ishte dhe frigoriferi i kohës, atje ne hidh- nëse nuk do të kishte atë rrjedhë uji atje nën lidhur këtë edhe me dëshirën apo parapëlqimin nim shalqinj, pjepra dhe përgjithësisht zarzavate rrënjë, ai do të binte në tokë i pafuqishëm. e Gjergj Kastriotit Skënderbeut për të mbajtur për t`i mbajtur të freskëta... Ndonëse u mbrojt trimërisht Sfetigradi ra. Pa- në përkrenare pikërisht atë simbol. Janë me mijëra e miliarda përrenj nën tokë, me “Kastriotët, varësisht emrit të shenjtë ai ra. Ra sepse osmanët miliarda damarë të saj, ku rrjedh uji jetëdhënës, midis lindjes dhe perëndimit, mbanin stemën e më në fund e zbuluan burimin e ujit, rrjedhën që ushqen fushat, pyjet, bimësinë e kodrave, shqipes me dy kokë por e veçanta është se Skën- që furnizonte BUNARIN. Kush e tradhtoi Gjergj faqet e maleve, luginat, gjithë jetën. Uji është derbeu mbajti veç saj, si personale, përkrenaren Kastriotin? Sigurisht që tradhtarët, keqbërësit, gjithçka, rruzulli tokësor përmban 71 për qind uji e famshme të tij. Çfarë do të thotë ai me ato dy janë pjesë, rekuizitë e betejave. Tringëllimat e dhe 29 për qind është tokë. Edhe trupi i njeriut brirët e cjapit? Kujt i drejtohej ai me ato simbole monedhave të floririt ishin tunduese. Ca pësh- është 70 për qind uji...Edhe kur kërkohet jeta në murta që rrëfejnë se në këtë tokë, edhe një grimcë surrealiste dhe përse fisnikë të tjerë shqiptarë përima dhe, pas tyre erdhi gjëma. kozmos, synimi i parë është gjetja e ujit; edhe kur rëre, edhe një pëllëmbë toke, edhe një burim pas tij ose njëkohësisht me të nuk e mbanin atë Pas zbulimit të ujit, me marrëveshje garni- kërkohet vendi për të ngritur një fshat, një qendër që rrjedh pikë-pikë... fsheh përbrenda histori të simbol? Mos ndoshta duheshin merita të caktu- zoni doli i lirë nga kalaja. konfiguracioni i zonës banimi, pyetet: ujin, si do ta sigurojmë ujin, ku ka jashtëzakonshme që shpesh nisin me një fjalë të ara për të mbajtur një përkrenare me të tilla sim- ndryshoi, gjithçka ndryshoi. Fshati Koxhaxhik ujë? Edhe qytetërimet më të mëdha lindën buzë urtë, me një varg, me një tingëllimë kambane, me bole? Përse kjo përkrenare u transportua brez aty pranë do të thotë: “Betejë e madhe”. Ajo ujit, buzë lumenjve. Në ato vende njerëzit gjenin një çudi, me një tingull lahute, me një pikë vese... pas brezi dhe u ruajt në muzeun e Vienës?” betejë s`mund të harrohej ndaj dhe i mbeti ai “Bunari” nis e trazohet, autori shpjegon, hu- kushte më të mira dhe më të përshtatëshme për kurse, në vazhdim, fare natyrshëm rrëfimi artistik emër. Kurse, po aty, “Kodra e diellit”, toponim lumton, ai futet thellë në mite e legjenda, kërkon të zhvilluar jetën e tyre. Kështu kanë vepruar shoqërohet nga tempo ritmi dhe sfondi muzikor i i përhapur në trojet arbërore, por edhe në ditët në arkivat e mendjeve të personazheve të tij, në egjiptianët, të cilët ngritën qytetërimin e tyre në këngës: “Oh, rosa rosit vo Arbanoshka zemlja...” e sotme, nga “Kodra e Diellit” u quajt “Kodra e përfytyrime, e mbi të gjithë na adreson qartë dhe brigjet e Nilit; semitët dhe babilonasit, në brigjet (Bie vesë e hollë në tokën Arbërore). Gjakut”!? “Kodra e Diellit u bë shesh beteje. Aty saktë se çelësi i enigmave dhe mistereve mund e lumenjve Tigër dhe Eufrat; indianët, në luginat dheu u skuq. E kuqja e saj të vriste më shumë. të gjendet nëse kërkojmë në kulturën e popullit, e lumenjve Ind dhe Gand; kinezët në luginat e SFETiGRAd 1448 Të vriste. Dhe ashtu ajo mbeti “Kodra e Gja- në dijet, në bisedat dhe fjalët e tij të mençura, në lumenjve Uanche dhe Jance. Kështu në çdo kohë Beteja e Sfetigradit zgjati nga 14 maj deri kut”. Aty pastaj ata vunë çadrat. Ndejtën gjatë. rrëfenjat, sentencat dhe batutat, në këngët pop- sepse uji është gjithçka, pa ujë jeta do të ishte e më 31 korrik 1448. Kështjella kishte emrin Aq gjatë sa u bë gjëma. Gjëma që na rivrau Bu- ullore, në ligjërimet, vajet dhe rritet e një populli pamundur. Sfetigrad (qytet i shenjtë) sepse aty ndodheshin narin, jetën, lumin, ujin, tokën, tërë këtë tokë kur ai shpreh dhembjen, hidhërimin, kur ai shpreh VESË E HOLLË NË TOKËN ARBËRORE shumë vende kulti. Ishte kyci i Arbërisë nga ana që..., sot vuan atë mallkim shkatërrues, vuan ndjenjat e gëzimit, kur feston, kur me britma e pas- e lindjes. Ushtria osmane kishte rreth 80 mijë tullacërrinë e moçme..”. thirma jep lajmin e rrezikut apo të shporrjes së ar- E takojmë vazhdimisht Fatmir Terziun në libra, ushtarë, të armatosur me armët më moderne të mikut, lajmin e fitores....Shkrimtari e kërkon kudo në filma, në dokumentarë, në romane, tregime, kohës. Drejtohej nga Sulltan Murati i Dytë së dy BRiRËSHi këtë shpjegim, edhe në kulturën e lashtë pagane, vëllime poetike, në shkrime publicistike, artikuj, bashku me të birin Sulltan Mehmetin e Dytë, i edhe në dallgët kulturore, filozofike, folklorike, ese, studime, kritikë, në vlerësime dhe kushtime. cili pas vdekjes së të atit do të merrte drejtimin Një projektor drite lëviz në thellësi të erë- studimore: “Simbolizmi i dhisë lidhet me Perënd- E takojmë përditë edhe në Portalin “Fjala e lirë”, e Perandorisë si një ndër Sulltanët më të fam- sirës që mbulon kohët e shkuara me qëllim që inë Pan, ndërsa brirët e dhisë datojnë në kujtimet që ai drejton aq suksesshëm e ku kontribuojnë me shëm, i mbiquajturi Fahtiu, “Pushtuesi”.. “Ai të zbulojë dhe të ndriçojë simbolikën:Brirët e e hershme primitive...Babilonasit kishin vetë një dije, artikuj dhe krijime qindra njerëz të letrave. ishte më i egëri i sulltanëve. Ai ishte edhe më i dhisë, brirët e kaut, të demit, të dashit, të drerit... simbol dhe simbolikë të tillë në jetën e tyre që Krijimtaria e tij vetjake, tashmë është shndërruar armatosuri. Topat e tij të rrëndë bënin kërdinë. nuk janë vetëm thjesht shenja dalluese, ato janë lidhej me Bricjapin dhe duke u mbështetur në në një bibliotekë,Terziu është njëherazi një “hi- Topat dhe armët e zjarrit u përdorën prej tij për edhe shenja të fuqisë, të forcës, luftuese e mbro- këtë simbol shkencëtarët dhe ndërtuesit ndërtuan drocentral” shkrimor, i pandërprerë, që prodhon herën e parë në rrethimin e Sfetigradit. Pasi u jtëse. I ka pasur në përfytyrim shoqëria njerëzore tempullin e parë. Brirët e dhisë kishin simbolizuar pareshtur dritë, kulturë, paqe, mirësi dhe dashu- ça një pjesë e mureve, Turqit bënë sulme të përherë; ato gjithnjë kanë ngacmuar mendimin thelbin e Tempullit. Por, përveç kësaj që brirët e ri, teksa përhap si erërat e pranverës, aromë përgjithshme kundër fortesës, por u prapsën me dhe përfytyrimin, i cili është ngritur edhe në dhive simbolizojnë ndërtimin e Tempujve apo dhe bukuri, ndjenja dhe fryëmëzim. Meriton humbje të mëdha...” Luftimet për marrjen e ka- hapësirën e thellë kozmike duke e pagëzuar deri shtëpive të perëndive, vetë dhitë njihen si përfaqë- të vlerësohet ky NJERI, cili, sikurse edhe të tjerë lasë ishin të përgjakshme. Kështjellën e mbronin edhe një yllësi me emrin e brirëve, Yllësinë e suese aktive të seksulitetit mashkullor, madje edhe përfqësues të dijes, të mendjes dhe të penës, pa rreth 2000 luftëtarë arbër, kryesisht dibranë, me Bricjapit. Ishte i lumtur ai njeri, ditëlindja e të si simbole të lidhura tek vetë pjelloria e natyrës...” u thënë askush, na ofrojnë përditë frymën e tyre kryekomandant mirditasin Pjetër Perlati. Me qin- cilit, i përkiste asaj shenje zodiakore. Perandori Edhe në popull, edhe te populli shqiptar, brirët të pastër dhe të shëndetshme, mirësinë, dashurinë dra të vrarë nga të dy krahët. Mbrojtësit s`kishin i Romës August Oktaviani, në nderim të kësaj kanë qenë dhe janë simbole të parapëlqyera, dhe ngrohtësinë, veçanërisht sot kur ne në Shqipëri ndërmend të dorëzoheshin. shenje preu një monedhë me figurën e dhisë të kërkuara. Shenja të tyre i sheh edhe sot, majë kemi nevojë për më shumë vlera të munguara, nga Skënderbeu sulmonte me stilin, me mjeshtërinë së egër. Teksa, lexuesve u shkon mendja edhe çative, mbi dyer në hyrje të shtëpive, majë grazh- ato që na bashkojnë dhe, jo nga ato që na ndajnë. dhe taktikat e tij ushtrinë më të madhe dhe më të te paralele të tjera të brirëve: brirët e perëndisë deve, në mjedise mbjelljeje dhe korrjesh, ku nis Terziu e bënë këtë, e bënë me të gjithë fuqinë e fuqishme të kohës, duke depërtuar shkatërrues Pan, brirët e “përbindëshit” të Kretës, brirët në dhe zhvillohet jeta...Ato konsiderohen shanse fati, shpirtit dhe të mendjes së tij krijuese e brilante, e dhe gjëmimtar deri edhe në qendër të saj. Pastaj përkrenaret e vikingëve, brirët te versioni eti- shëndeti dhe begatie për jetën dhe të ardhmen. bënë si një atdhetar i madh. tërhiqej po me aq shkathtësi. Se, tërheqja me orga- mologjik i fjalës tragjedi, që do të thotë “kënga “Bunari” për të cilin po shkruaj, hedh dritë nizim dhe pa humbje, ishte mjeshtëri dhe aftësi e e cjapit”. Brirë në përkrenare ka mbajtur edhe dy BRiRËSHi i PËRKRENARES SË mbi një periudhë epokale të popullit shqiptar, të gjeneralëve të mëdhenj. Edhe Bardhyli, një mbret Pirroja i Epirit, edhe Filipi i V i Maqedonisë... SKËNdERBEUT PËRFAQËSONTE PERËNdiMiN shoqëruar me rrëfime që kanë në qendër kësht- tjetër ilir përpara tij, ishte nga ata mbretër luftëtar Kemi ditur edhe më parë për brirët e përkrena- jellën e Sfetigradit, ujin dhe gjakun, dritën dhe gjenial, që mbahet mend në artin luftarak për res së Heroit tonë Kombëtar. Historia rrëfen në Mendimet trazohen:“Ai kishte fuqi Hyjnore, erësirën, lirinë dhe skllavërinë, mbijetesën e tërheqjen e ushtrisë nga beteja në mënyrë të orga- mijëra e mijëra faqe për to, por Fatmir Terziu, po, po duhet besuar. Kjo duhet besuar. Jo më një populli të tërë për t`i bërë ballë pushtimit nizuar dhe pa humbje. Ushtria që tërhiqet në pan- duke i vënë në dukje këta brirë simbolikë, i veçon kot ai ishte i përzgjedhur. Jo më kot ai mbajti të osmanëve, të cilët kërkonin edhe t`u “stam- ik shkërmoqet, shkatërrohet tërësisht, është e hum- dhe i ndriçon ata me projektorin e tij origjinal: Ai dy brirët në kapelen e tij aty nis e fillon ftillimi ponin” dhunshëm shqiptarëve skllavërimin, bur. Ata që ishin të zotë në tërheqje, kanë pasur që e mbante përkrenaren me dy brirë atë kohë i arsyes. Ai ishte i pari...” Ndonëse ishte njeri por dhe mendjen dhe fytyrën e tyre. Gjithçka mundësitë taktike të ndryshonin befasisht fatin e ishte Një dhe vetëm Një, ishte Ai, Gjergj Kastrioti, real, nga bëmat Ai adhurohej dhe nderohej si rrëfehet dhe analizohet artistikisht në dritën e betejës, duke sulmuar përsëri armikun kur ai ishte kryetrimi i mbiquajtur nga turqit Skënderbe (Alek- njeri i rrallë, i veçantë, me një fuqi që i tejka- dijeve dhe të kulturës së popullit, në atmosferën i përfshirë në eufori dhe festimet e fitores. Edhe tro- sandër), gjenerali i pathyeshëm. Këtë fakt e kemi lonte fuqitë e reales dhe të natyrshmes. Përg- tunduese që krijon pasuria dhe larmia e legjen- janët, persianët, osmanët, edhe Napoleoni, edhe kaluar të gjithë ndërmend, por asnjëherë nuk e jithësisht në mesjetë njerëzit e nderonin një dave dhe e krijimtarisë popullore në shekuj, ku shumë të tjerë e kanë pësuar dhe e kanë shkatërru- kemi ndriçuar si objekt dhe metaforë të veçantë. kalorës luftëtarë, e nderonin, e adhuronin apo spikat trimëria në sheshin e betejës, sakrifikimi i ar ushtrinë me tërheqjen e tyre nga një betejë apo Mendja e shkrimtarit, po. Ai e ka bërë, ai e ka dhe i frikësoheshin një mbreti apo udhëheqësi. luftëtarëve, heronjve dhe dëshmorëve. luftë. Kurse me Skënderbeun ndodhte ndryshe. Ai ngritur në piedestal dhe, duke hedhur më shumë Por Gjergj Kastrioti Skënderbeu ishte i një lloji Përmasat dhe denduria e rrëfimeve vijnë tërheqjen e konsideronte pjesë të betejës, ajo ishte dritë mbi të, na ka vënë në mendime të tjera, na tjetër, ai nuk ishte një “mbret” (Zot apo Princ) e rriten, ashtu si përrenjtë e nëndheshëm të në planet e tij taktike, ai e kishte stil të luftimeve ka krijuar vizione më të thella, më të qarta, na ka që qëndronte i ulur në poltron me skeptër në ujit, dalin në sipërfaqe në mënyrë të beftë dhe sepse ndryshe nuk kishte sesi t`i përballonte dhe bërë të meditojmë më shumë për atë përkerenare dorë e kurorë në kokë dhe prej andej drejtonte i bashkohen natyrshëm lumit të madh artistik t`i shpartallonte njërën pas tjetrës ushtritë gjigande dhe simbolikën metaforike të saj. me urdhra popullin dhe ushtrinë. Jo, ai ishte një që shtohet e vrullon pareshtur. Lexuesi përfshi- osmane. Në çdo betejë, raporti i tij me armikun Brirët e dhisë apo të cjapit gjithnjë kanë luftëtar i madh, që ndodhej çdo çast në krye të het në “kurthin” artistik e mjeshtëror të shkrim- ishte si te historia e famshme biblike, e ndeshjes së treguar shkathtësi, forcë, guxim. Dhitë kalojnë kalorësisë apo këmbësorisë së tij sulmuese dhe tarit, tërhiqet pareshtur nga fjalët kyçe: Sfetigrad, Davidit me Goliatin. lehtësisht në mjedise të pashkelura, në mje- luftonte me shembullin e tij ashtu si dikur Akili, përkrenarja e Skënderbeut me brirët e dhisë, ko- Kur Sfetigradi ishte i rrethuar dhe sulmet dise dhe shtigje të rrezikshme. Dhitë kërcejnë Hektori, Aleksandri, Cezari, Pirroja... dra e diellit, kodra e gjakut, toponime të panu- pushtuese të Sulltanit pësonin dështime pas “shkëmb më shkëmb”, nuhasin shpejt rrezikun, 30 - Nëntor - Dhjetor 2019 nr. nr. NëntorNëntor- - DDhjetorhjetor 2019 - 31 163 163
-Roman për një epokë- “Bunari” ka në qendër një personazh origjinal dhe interesant rreth të cilit autori vërtit e thur si rreth një boshti fabulën e romanit. Nuhi Karamuca, të cilit i kanë dalë dy brirë në ballë e që tashmë, pikërisht për ato brirë është bërë objekt recensë studimi, eksplorimi nga shkencëtarë, mjekë të shumë vendeve të botës në spitalin Shën Gjergj të Britanisë.
bardhë me rrafshe të arta dhe ka sipër një kokë qëllimshme, të qartësohen situatat, të kërkohet Shqipëria do të ishte ndër vendet më të përzg- dhie të artë me dy brinjë. Njëra shpatë është me në arkiva, të përqendrohemi me më shumë besim jedhur të botës për t`u vizituar. Sepse gjithnjë dorezë kadifeje në të cilën shënohet emri i Skën- te dijet e thella të popullit deri te paganizmi i tij. ka qenë mes më të fuqishmëve dhe ka mbijetuar Pus i thellë ky “Bunari” i Fatmir terziut! derbeut dhe peshon 1300 gramë. Shpata tjetër Edhe sot, shmilasit e çermenikasit bëjnë be` apo trimërisht, madje shpesh, më në lashtësi, ka qenë është me dorezë lëkure, e cila nga pesha e rëndë betohen: “Për atë diell!”, “Për atë qiell!”, “Për një prej tyre. Ka qenë dhe është midis grekëve, Nga ViRON KONA dështimesh, gjithka u përqendrua në gjetjen e dinë të shmangen nëpër “shtigje” e të mbrohen, dhe prej shenjave të gjakut që duken është e atë hënë!”, “Për atë Dhe` që do të më tresë!”. romakëve, maqedonëve, ka qenë rrugë kalimi burimit të ujit që ushqente pusin e kështjellës. nuk janë si delet që bëhen tufë dhe hidhen bash- madhërishme, pesha e saj është 3.2 kilogramë. Ata thonë Kyedheu, siç ne sot themi kryetar ko- për udhëtarë nga e gjithë bota, ka qenë vend ku “Lum ti, moj Shqipëri!” thashë, Uji u shdërrua në kryefjalën që artikulohej kë në humnerë, dhitë e kapërcejnë humnerën. Nëse armët dhe përkrenarja origjinale do të mune, ne themi kryetar shteti, ne themi kryetar janë kryqëzuar rrugët e historisë, të betejave dhe vazhdonin të ekspozoheshin ende te Muzeu ynë bashkie...Kurse arbreshët, ta zëmë ata të Italisë, e të luftërave. Nga Jugu në Veri dhe nga Lindja Armët e tija kur i pashë, pareshtur që nga vet Sulltani e deri tek ushtari Ato kanë aftësinë ta ngatërrojnë kundërshtarin, i fundit i asaj ushtrie gjigante. Si e merrnin ujin duke e futur atë në shtigje dhe mjedise ku ai Historik Kombëtar, atëherë qindra dhe mijëra ruajnë edhe më të pastër kohën e tyre, sepse ata në Perëndim të trojeve shqiptare gjen gjurmë të Ndë Blevedere në Vjenë, ata atje lart, si shuanin etjen në ata shkëmbinjë ndihet keq, sepse atje ato kanë domenet e tyre, shqiptarë të tjerë, por edhe nga bota do të vazh- u larguan menjëherë pas pushtimit dhe nuk ranë historive dhe njerëzve të jashtëzakonshëm. Por, Sikur pashë Skënderbenë.” të thepisur mbi të cilët ngriheshin muret e asaj atje ato janë zot, janë gjithçka, atje jetojnë dhe donin të vërshonin drejt tyre si drejt një peligri- nën ndikimin osman. Gjithsesi, vet trevat shqip- bota, ka ende pak njohuri për historinë shqiptare, nazhi të madh dhe të pandërprerë. Skënderbeu tare janë jashtëzakonisht të pasura, ato fshehin për kalatë: Rozafën, Krujën, Kaninën, Amantien, Naim Frashëri kështjelle, që e mbronin me aq zjarr si shqipon- mbijetojnë, nuk përkulen; prej atyre thepisjeve, ja folenë? Gjetja dhe zbulimi i atij burimi uji skarpateve, gërxheve dhe lartësive ato shohin ishte për shqiptarët bashkëkohës sa real aq edhe brenda vetes pasur shpirtërore marramendëse, që Lisin, Petrelën, Prezën, kalanë e Ali Pashës, Bera- përfytyrohej dhe ëndërrohej non stop 24 orë dhe vigjëlojnë krenare mjedisin, ato i prezan- hyjnor, por i tillë mbeti edhe për ata që erdhën shfaqet në histori dhe folklor, në mite dhe legjen- tit, Gjirokastrës, Elbasanit, Tepelenës... Për qytet- illimisht më erdhi në mendje pusi ynë i Viron Kona dhe Fatmir Terziu nga të gjithë, shfaqeshin hipoteza të panumurta tohen jetës plotë shkathtësi, lehtësi, elegancë, më pas, dhe për ne që jemi sot, edhe për ata që da, në krijimtari gojore: rrëfime, vargje, tregime, et e lashtë: Apolon, Butrint, Orikum, Bylys, Dyr- shtëpisë. Prindërit na porositnin të treg- për fshehtësinë e tij, për vendin ku ai mund të qëndrim plot madhështi, krenari dhe bukuri nga Bashkëkohësit e tij, e, veçanërisht Barleti na do të vijnë. Jo se ne, si një popull i vogël, kemi nëpërmjet këngëve, valleve, nëpërmjet zbuli- rah, Scodër, Gajtan, Antipatrea, Antigone.... Por oheshim të kujdesshëm, të mos hidhnim F rridhte dhe mbushte me ujë pusin e kështjellës, majat e piedestaleve të tyre, shkëmbinjve naty- sjellin shembuj të panumurtë të ndeshjeve dhe nevojë dhe i “krijojmë” heronjët dhe shenjtorët, meve arkeologjike dhe etnografike, nëpërmjet dhe sa heronj, objekte, qytete të nëndheshme, sa atje mbeturina, sepse atë uji e përdornim për të por edhe ofroheshin florinj për atë që do të rorë, teksa në popull nderohet kulti i tyre si sim- dueleve që ai kishte bërë në Pallatin Perandorak por sepse ne i kemi realisht ata. Ata janë shtylla veshjeve dhe kostumeve, nëpërmjet punimeve pasuri kulturore, arkeologjike, etnografike, folk- pirë, për t`u larë e për të vaditur, ai ndihmonte tregonte sekretin, vendndodhjen e burimit të bol i zanave shqiptare. Diku, edhe kulti i dhisë të Osmanëve ashtu dhe pas kthimit në Arbëri, të Historisë sonë Kombëtare. artizanale të drurit, të baltës dhe të gurit... lorike etj.,janë të mbuluara nga balta e harresës jetën e familjes sonë por edhe të gjësë së gjallë fshehtë. Ndonëse emri “Sfetigrad” ka kuptimin i Amaltea, që ushqeu me qumështin e saj Zeusin kur dy ushtritë armike ndodheshin përballë njëra Aleksandri i Madh është mbiquajtur Dy- Duke zbatuar një urdhër të Senatit Romak, dhe e pushtimeve? Ato janë me dhjetëra, me apo bimësinë që rrisnim në kopshtin tonë të shenjtë, më i shenjtë akoma ishte uji që e mban- kur ai ishte fëmijë. Kulte, pandehma, rrëfime - tjetrës dhe ai i përgjigjej trimërisht dhe pa iu brirëshi, por Ai e konsideronte vetveten të shen- ushtria romake nën drejtimin e Konsullit romak qindra, me mijëra. Duke u marrë ashtu siç duhet vogël. Ai pus lidhte sipërfaqen me tokën e nënd- te në këmbë atë kështjellë trimëreshë, ashtu siç fantazmagorike, shumë gjëra mund të themi trembur syri sfidave të gjeneralëve dhe pashal- jtë dhe, me këtë shenjtëri, por dhe me aftësitë Pal Emili, në vitin 168 p.e.s plaçkiti dhe shkatër- me to, ne do të ishim ndër vendet më të pasura heshme, me përrenjtë që buronin nën tokë, që mban uji i nëntokës një lis shekullor që rritet e edhe ne sot për bukurinë, funksionin, forcën larëve osmanë, që kërkonin lavdinë në ndeshje e mëdha ushtarake, sigurisht, ai arriti fitore të roi krejt rreth 70 qytete të Epirit dhe të Ilirisë. Sul- të dheut, do të ishim vend peligrinazhesh, do të ushqenin rrënjët e bimëve, por dhe vetë jetën. rritet trimërisht drejt qiellit dhe diellit, por, që, dhe fuqinë e brirëve sulmues e mbrojtës, duke e direkte me kryetrimin shqiptar. Ata shpesh herë atilla që s`i kishte arritur askush përpara tij. Me ltan Mehemeti Fahtiu (“Pushtuesi”) pas vdekjes vizitoheshim nga miliona turistë, ashtu siç ndodh Por ai ishte dhe frigoriferi i kohës, atje ne hidh- nëse nuk do të kishte atë rrjedhë uji atje nën lidhur këtë edhe me dëshirën apo parapëlqimin edhe njiheshin, ishin rritur duke mësuar bashkë Skënderbeun ndryshonte puna. Ai as lindi dhe as së babait të tij Sulltan Muratit, i cili nuk ia arriti në Greqinë fqinje, ashtu sic ndodh në Romën nim shalqinj, pjepra dhe përgjithësisht zarzavate rrënjë, ai do të binte në tokë i pafuqishëm. e Gjergj Kastriotit Skënderbeut për të mbajtur artin mjeshtëror të luftimit me armët luftarake të u rrit me aureolën mbrojtëse të shenjtërisë, ai e ta pushtonte dot kalanë e Krujës, u betua se do përballë, ashtu siç ndodh në Stambollin aziatik për t`i mbajtur të freskëta... Ndonëse u mbrojt trimërisht Sfetigradi ra. Pa- në përkrenare pikërisht atë simbol. kohës, kishin mësuar bashkë artet marciale të fitoi atë në beteja luftarake të jashtëzakonshme, ta zhdukte nga faqja e dheut Kombin Shqiptar, dhe evropian. Sa herë shkojmë e vizitojmë këto Janë me mijëra e miliarda përrenj nën tokë, me “Kastriotët, varësisht emrit të shenjtë ai ra. Ra sepse osmanët luftimeve trup me trup në shkollën e jeniçerëve, ai kreu vepra të mëdha, që detyrimisht harmo- racën shqiptare, gjuhën shqipe. Hakmarrja ishte shtete, ne shohim edhe shembëlltyrën tonë! miliarda damarë të saj, ku rrjedh uji jetëdhënës, midis lindjes dhe perëndimit, mbanin stemën e më në fund e zbuluan burimin e ujit, rrjedhën kishin bashkëpunuar dhe hishin hedhur në bete- nizoheshin edhe me shenja nderimi të kohës siç e madhe, e jashtëzakonshme. Nëse pas pushtim- që ushqen fushat, pyjet, bimësinë e kodrave, shqipes me dy kokë por e veçanta është se Skën- që furnizonte BUNARIN. Kush e tradhtoi Gjergj ja të përbashkëta dhe në bedenat e kalave duke ishte dhe mbajtja e asaj përkrenare me dybrirë. it të Kostandinopojës më 1453, Mehmeti i Dytë JETA NUK KA FiLLUAR faqet e maleve, luginat, gjithë jetën. Uji është derbeu mbajti veç saj, si personale, përkrenaren Kastriotin? Sigurisht që tradhtarët, keqbërësit, u ndeshur me kundërshtarët për jetë a vdekje, Ishin veprat e tij në shërbim të atdheut dhe të dha urdhër që tre ditë e tre netë ushtarët dhe KUR KEMi LiNdUR NE gjithçka, rruzulli tokësor përmban 71 për qind uji e famshme të tij. Çfarë do të thotë ai me ato dy janë pjesë, rekuizitë e betejave. Tringëllimat e ia njihnin aftësitë dhe zakonet njëri-tjetrit, emri Europës që e bënë atë një udhëheqës legjendar. ushtria e tij të hakmerreshin me Kostandinopo- dhe 29 për qind është tokë. Edhe trupi i njeriut brirët e cjapit? Kujt i drejtohej ai me ato simbole Libri “Bunari” është një kambanë, një thirrje monedhave të floririt ishin tunduese. Ca pësh- i Tij ishte në elitën e kryeluftëtarëve dhe të gjen- Hyjnizimi dhe adhurimi i emrit të tij në popull, jën, kur erdhi koha që, 10 vjet pas vdekjes së është 70 për qind uji...Edhe kur kërkohet jeta në murta që rrëfejnë se në këtë tokë, edhe një grimcë surrealiste dhe përse fisnikë të tjerë shqiptarë për shkencat historike, arkeologjike, etnografike përima dhe, pas tyre erdhi gjëma. eralëve të Sulltan Muratit të Dytë, ndaj dhe ai e përfshirja në mite e legjenda ishte rrjedhojë e Skënderbeut, ai arriti ta pushtonte Arbërinë, urd- kozmos, synimi i parë është gjetja e ujit; edhe kur rëre, edhe një pëllëmbë toke, edhe një burim pas tij ose njëkohësisht me të nuk e mbanin atë etj., që të zbulojnë atë që është mbuluar Pas zbulimit të ujit, me marrëveshje garni- pagëzoi me emrin Skënderbe (Aleksandër). bëmave heroike që ai me populliin kreu në dobi hëri dhe betimi i tij ishte që Kombi Shqiptar të kërkohet vendi për të ngritur një fshat, një qendër që rrjedh pikë-pikë... fsheh përbrenda histori të simbol? Mos ndoshta duheshin merita të caktu- padrejtësisht nga hiri i kohës, që është mbuluar zoni doli i lirë nga kalaja. konfiguracioni i zonës Skënderbeu, jo vetëm nuk u shmangej sfidave të atdheut. Fitoi kaq shumë qytetari mbajtja e dy shfarrosej, të rrafshohej në gjithçka, në ekonomi banimi, pyetet: ujin, si do ta sigurojmë ujin, ku ka jashtëzakonshme që shpesh nisin me një fjalë të ara për të mbajtur një përkrenare me të tilla sim- dhunshëm për të tjetërsuar historinë dhe iden- ndryshoi, gjithçka ndryshoi. Fshati Koxhaxhik të dyluftimit, por ndodhte që edhe ai vet kur e brirëve në përkrenaren e Skënderbeut, saqë edhe e kulturë, në legjenda dhe gjuhë, asgjë të mos ujë? Edhe qytetërimet më të mëdha lindën buzë urtë, me një varg, me një tingëllimë kambane, me bole? Përse kjo përkrenare u transportua brez titetin e një populli të lashtë. Dhe çelësin e kemi aty pranë do të thotë: “Betejë e madhe”. Ajo shihte të nevojshme i sfidonte pashallarët turq sot është vështirë që të mendojmë një imazh ekzistonte, që në këtë truall të mos lindnin më ujit, buzë lumenjve. Në ato vende njerëzit gjenin një çudi, me një tingull lahute, me një pikë vese... pas brezi dhe u ruajt në muzeun e Vienës?” në duar, mjafton ta vëmë në lëvizje, gjithçka e betejë s`mund të harrohej ndaj dhe i mbeti ai “Bunari” nis e trazohet, autori shpjegon, hu- në dyluftime, duke dalë përherë fitimtar. Bëmat ndryshe për heroin tonë, gjithnjë ai përfytyrohet njerëz të racës shqiptare, të mos lindnin më kushte më të mira dhe më të përshtatëshme për kurse, në vazhdim, fare natyrshëm rrëfimi artistik kërkuar gjendet te populli, te gjurmët e tij, gjen- emër. Kurse, po aty, “Kodra e diellit”, toponim lumton, ai futet thellë në mite e legjenda, kërkon e tij u përfshinë shpejt në gjirin e legjendave, me përkrenaren e tij, madje piktorët dhe skulp- Skënderbej... Por nuk ia arriti. Arbëria qëndroi të zhvilluar jetën e tyre. Kështu kanë vepruar shoqërohet nga tempo ritmi dhe sfondi muzikor i det te gojëdhënat, te toponimet, te këngët dhe i përhapur në trojet arbërore, por edhe në ditët në arkivat e mendjeve të personazheve të tij, në morën përmasa mitike, ndaj emri i lakohej dhe torët e paraqesin me atë përkrenare edhe në bete- dhe mbijetoi. Edhe populli, edhe kultura, edhe egjiptianët, të cilët ngritën qytetërimin e tyre në këngës: “Oh, rosa rosit vo Arbanoshka zemlja...” folklori, te pasuria e madhe shpirtërore e pop- e sotme, nga “Kodra e Diellit” u quajt “Kodra e përfytyrime, e mbi të gjithë na adreson qartë dhe përmendej që nga shtëpitë e thjeshta fshatare e ja (ajo peshon tre kilogram dhe doemos që do ta legjendat, edhe gjuha, edhe kështjellat. brigjet e Nilit; semitët dhe babilonasit, në brigjet (Bie vesë e hollë në tokën Arbërore). ullit, burrat dhe gratë, e veçanërisht te gratë, Gjakut”!? “Kodra e Diellit u bë shesh beteje. Aty saktë se çelësi i enigmave dhe mistereve mund qytetare të kohës e deri në sarajet e mbretërve pengonte Skënderbeun në luftime). Aq më tepër Sot ato po rrezatojnë edhe për brezat e rinj, e lumenjve Tigër dhe Eufrat; indianët, në luginat sepse janë ato që u mësojnë fëmijëve që në dheu u skuq. E kuqja e saj të vriste më shumë. të gjendet nëse kërkojmë në kulturën e popullit, më të famshëm të lindjes dhe të perëndimit. që ai preferonte të ishte i lehtë në luftim, që t`i edhe për popujt e botës. Ndonëse të shkatërru- e lumenjve Ind dhe Gand; kinezët në luginat e SFETiGRAd 1448 lejohej cdo lëvizje dhe shkathtësi, që të demon- ara në shekuj luftërash, kështjellat shqiptare janë djep gjuhën shqipe, me fjalë, me përkëdhelje, Të vriste. Dhe ashtu ajo mbeti “Kodra e Gja- në dijet, në bisedat dhe fjalët e tij të mençura, në S`kishte luftëtarë atëherë, edhe të Arbërisë, edhe me këngët e djepit që në thelb janë pjesë leg- lumenjve Uanche dhe Jance. Kështu në çdo kohë Beteja e Sfetigradit zgjati nga 14 maj deri stronte lirshëm aftësitë dhe zhdërvjelltësinë e tij. sot simbole, janë tërheqëse për këdo, edhe për kut”. Aty pastaj ata vunë çadrat. Ndejtën gjatë. rrëfenjat, sentencat dhe batutat, në këngët pop- të Perandorisë Osmane që nuk e përmendte jendash, rrëfimesh historike të trashëguara ndër sepse uji është gjithçka, pa ujë jeta do të ishte e më 31 korrik 1448. Kështjella kishte emrin Kuptohet, përkrenarja me kokën e dhisë ishte brezin e sotëm të shqiptarëve, edhe për brezat Aq gjatë sa u bë gjëma. Gjëma që na rivrau Bu- ullore, në ligjërimet, vajet dhe rritet e një populli emrin e tij. Por, dhe shtetet dhe popujt nën sun- breza njerëzish. Gratë, përgjithësisht qëndro- pamundur. Sfetigrad (qytet i shenjtë) sepse aty ndodheshin një simbolikë, një shenjë nderimi, e cila beso- e të huajve që mbeten të mahnitur përpara his- narin, jetën, lumin, ujin, tokën, tërë këtë tokë kur ai shpreh dhembjen, hidhërimin, kur ai shpreh dimin e Perandorisë Osmane, edhe Europa që nin në vend, burrat shkojnë në kurbet, shkonin shumë vende kulti. Ishte kyci i Arbërisë nga ana jmë se përdorej nga heroi ynë në çaste zyrtare torisë dhe madhështisë së tyre të dikurshme... VESË E HOLLË NË TOKËN ARBËRORE që..., sot vuan atë mallkim shkatërrues, vuan ndjenjat e gëzimit, kur feston, kur me britma e pas- rrezikohej nga ato pushtime, i kishin kthyer sytë atëherë, shkojnë dhe sot. Ata shkonin në luftime e lindjes. Ushtria osmane kishte rreth 80 mijë dhe ceremoniale. A e pati vet Skënderbeu idenë Shqiptarët po i ringjallin, po i rigjallërojnë, po tullacërrinë e moçme..”. thirma jep lajmin e rrezikut apo të shporrjes së ar- nga Skënderbeu. Ata e kërkonin atë luftëtar të dhe s`ktheheshin, kurse gratë ishin aty, në atdhe, E takojmë vazhdimisht Fatmir Terziun në libra, ushtarë, të armatosur me armët më moderne të e vendosjes së kokës së dhisë në atë përkeranare u japin jetë... Ata shkojnë në Baba Tomor, si di- mikut, lajmin e fitores....Shkrimtari e kërkon kudo madh që t`i udhëhiqte, që të mbronin Europën rrisnin fëmijët, mbanin vazhdimin e jetës ilire-ar- në filma, në dokumentarë, në romane, tregime, kohës. Drejtohej nga Sulltan Murati i Dytë së apo ia dedikuan për nder të veprave të tij, kjo kur grekët e lashtë në Olimp. Festat pagane janë dy BRiRËSHi këtë shpjegim, edhe në kulturën e lashtë pagane, nga vërshimi osman. bërore-shqiptare në tokën mëmë. Me pak fjalë, vëllime poetike, në shkrime publicistike, artikuj, bashku me të birin Sulltan Mehmetin e Dytë, i është një pyetje që ende s`ka një përgjigje shter- gjallëruar si dikur: Dita e Verës, Dita e rrushit... edhe në dallgët kulturore, filozofike, folklorike, Atëherë, simboli i dy brirëve ishte bashkëko- me disa batuta, me disa shprehje e fjalë të urta, ese, studime, kritikë, në vlerësime dhe kushtime. cili pas vdekjes së të atit do të merrte drejtimin Një projektor drite lëviz në thellësi të erë- uese, por ajo që është më se e sigurtë është se Në qytetet e lashtë po luhen pjesë tatrale, zh- studimore: “Simbolizmi i dhisë lidhet me Perënd- horë, ai përfaqësonte një metaforë të besueshme apo me fare pak vargje, ky popull rrëfen histori E takojmë përditë edhe në Portalin “Fjala e lirë”, e Perandorisë si një ndër Sulltanët më të fam- sirës që mbulon kohët e shkuara me qëllim që ai e meritonte plotësisht atë përkrenare, atë sim- villohen koncerte artistike dhe muzikore, çelen inë Pan, ndërsa brirët e dhisë datojnë në kujtimet dhe të dëshirueshme. Madje, aso kohe, rrëfehej dhe kulturë disa qindra vjeçare. E tillë është kën- që ai drejton aq suksesshëm e ku kontribuojnë me shëm, i mbiquajturi Fahtiu, “Pushtuesi”.. “Ai të zbulojë dhe të ndriçojë simbolikën:Brirët e bolikë që adhurohej. Sa për emërtimet: mbret, eskpozita, zhvillohen parada veshjesh, konkurse e hershme primitive...Babilonasit kishin vetë një se në lashtësi, dashi me dy brirët e tij përfaqëson- ga “Mbeçë more shokë”, një këngë nizamësh e dije, artikuj dhe krijime qindra njerëz të letrave. ishte më i egëri i sulltanëve. Ai ishte edhe më i dhisë, brirët e kaut, të demit, të dashit, të drerit... zot, princ, kur flitet për Gjergj Kastriotin Skën- bukurie... Pasuritë kulturore nuk gjenden vetëm simbol dhe simbolikë të tillë në jetën e tyre që te Lindjen, Perandorinë e Persëve të vjetër, kurse kënduar nga këngëtari i shquar Demir Zyko nga Krijimtaria e tij vetjake, tashmë është shndërruar armatosuri. Topat e tij të rrëndë bënin kërdinë. nuk janë vetëm thjesht shenja dalluese, ato janë debeun, ato janë dytësore, roli dhe vepra e Tij në libra, ato gjenden te muret e kështjellave, te lidhej me Bricjapin dhe duke u mbështetur në Cjapi dy brirësh përfaqësonte Perëndimin, Alek- fshati Gjerbës i Skraparit. Një këngë me vetëm në një bibliotekë,Terziu është njëherazi një “hi- Topat dhe armët e zjarrit u përdorën prej tij për edhe shenja të fuqisë, të forcës, luftuese e mbro- i përfshin ato. Ai ishte dhe është Gjergj Kastrioti çdo gur i tyre, te skenat teatrale, tek mozaikët këtë simbol shkencëtarët dhe ndërtuesit ndërtuan sandrin e Madh të gjithëfuqishëm që shkatërroi 12 vargje, por me një përmbajtje të thellë uni- drocentral” shkrimor, i pandërprerë, që prodhon herën e parë në rrethimin e Sfetigradit. Pasi u jtëse. I ka pasur në përfytyrim shoqëria njerëzore Skënderbeu, Heroi Legjendar i Kombit Shqiptar. dhe pikturat murale, te gdhendjet në gurë e drurë tempullin e parë. Brirët e dhisë kishin simbolizuar Perandorinë Persiane. Besimi i europianëve te ke, një këngë nga më të bukurat e këngëve të pareshtur dritë, kulturë, paqe, mirësi dhe dashu- ça një pjesë e mureve, Turqit bënë sulme të përherë; ato gjithnjë kanë ngacmuar mendimin Edhe Cezari nuk u bë Perandor, por ai mbeti në dhe vizatimet në shpella... Kurse toponimet? Ato thelbin e Tempullit. Por, përveç kësaj që brirët e Skënderbeu, që identifikohej shpesh me fuqinë nizamëve. Teksti i saj përbëhet nga fjalët e një ri, teksa përhap si erërat e pranverës, aromë përgjithshme kundër fortesës, por u prapsën me dhe përfytyrimin, i cili është ngritur edhe në histori si Jul Cezari, më shumë se çdo Perandor janë me mijëra. Dhe, pikërisht, me “Bunarin”, dhive simbolizojnë ndërtimin e Tempujve apo e Aleksandrit, rriste besimin tek Ai si një ud- ushtari që po jep shpirt diku në rërat arabike, dhe bukuri, ndjenja dhe fryëmëzim. Meriton humbje të mëdha...” Luftimet për marrjen e ka- hapësirën e thellë kozmike duke e pagëzuar deri i Romës. Fatmir Terziu na nxit, na vë në mendime dhe na shtëpive të perëndive, vetë dhitë njihen si përfaqë- hëheqës dhe gjeneral gjenial ushtarak. Koha pranë Urës së Qabesë dhe që shpreh dëshirën të vlerësohet ky NJERI, cili, sikurse edhe të tjerë lasë ishin të përgjakshme. Kështjellën e mbronin edhe një yllësi me emrin e brirëve, Yllësinë e ofron me këto vlera të jashtëzakonshme që his- suese aktive të seksulitetit mashkullor, madje edhe tregoi se ai e kreu detyrën, ndonëse i vetëm me SiKUR BOTA TË diNTE MË SHUMË përfqësues të dijes, të mendjes dhe të penës, pa rreth 2000 luftëtarë arbër, kryesisht dibranë, me Bricjapit. Ishte i lumtur ai njeri, ditëlindja e të toriografia jonë duhet t`i trajtojë, t`i pasqyrojë, për t`i çuar falë me shëndet nënës së tij që e pret si simbole të lidhura tek vetë pjelloria e natyrës...” popullin shqiptar, ai e ndali vërshimin osman, PËR HiSTORiNË dHE KULTURËN SHQiPTAR u thënë askush, na ofrojnë përditë frymën e tyre kryekomandant mirditasin Pjetër Perlati. Me qin- cilit, i përkiste asaj shenje zodiakore. Perandori por dhe t`i pasurojë më tej duke u dhënë fytyrën atje larg, teksa i jep porosi që ta shesë kaun e zi, Edhe në popull, edhe te populli shqiptar, brirët u shndërrua në një mur të pathyeshëm dhe të që të mbajë familjen, pasi ai nuk do të jetë më të pastër dhe të shëndetshme, mirësinë, dashurinë dra të vrarë nga të dy krahët. Mbrojtësit s`kishin i Romës August Oktaviani, në nderim të kësaj kanë qenë dhe janë simbole të parapëlqyera, pakapërcyeshëm duke e shpëtuar Europën, një “Bunari” ka në qendër një personazh origji- dhe pamjen e dikurshme, forcën dhe rrezatimin dhe ngrohtësinë, veçanërisht sot kur ne në Shqipëri ndërmend të dorëzoheshin. shenje preu një monedhë me figurën e dhisë nal dhe interesant rreth të cilit autori vërtit e thur që kanë pasur dhe kanë pasqyruar. Për fat të në gjendje t`i ndihmojë ekonomikisht: Mbeç, të kërkuara. Shenja të tyre i sheh edhe sot, majë kontribut real dhe monumental ky i Skënder- more shokë, mbeçë/Përtej Urës së Qabesë/Falë kemi nevojë për më shumë vlera të munguara, nga Skënderbeu sulmonte me stilin, me mjeshtërinë së egër. Teksa, lexuesve u shkon mendja edhe çative, mbi dyer në hyrje të shtëpive, majë grazh- beut, i heroizmit dhe sakrificave sublime të pop- si rreth një boshti fabulën e romanit. Nuhi Kara- keq kemi ende shumë boshllëk të pazbuluar, ato që na bashkojnë dhe, jo nga ato që na ndajnë. dhe taktikat e tij ushtrinë më të madhe dhe më të te paralele të tjera të brirëve: brirët e perëndisë muca, të cilit i kanë dalë dy brirë në ballë e që të pa kërkuar, të pa ndricuar. Kemi “boshllëk” me shëndet nënësë,/Kaun e zi le ta shesë. Më deve, në mjedise mbjelljeje dhe korrjesh, ku nis ullit shqiptar. Duke u përballur me Perandorinë tej poeti popullor shpreh dhembjen e thellë Terziu e bënë këtë, e bënë me të gjithë fuqinë e fuqishme të kohës, duke depërtuar shkatërrues Pan, brirët e “përbindëshit” të Kretës, brirët në dhe zhvillohet jeta...Ato konsiderohen shanse fati, Osmane, Gjergj Kastrioti Skënderbeu tregoi me tashmë, pikërisht për ato brirë është bërë objekt që duhet ta plotësojmë. Dikur, Pisistrati (tiran i shpirtit dhe të mendjes së tij krijuese e brilante, e dhe gjëmimtar deri edhe në qendër të saj. Pastaj përkrenaret e vikingëve, brirët te versioni eti- studimi, eksplorimi nga shkencëtarë, mjekë të Athinës) vuri një brezë të tërë shkrimtarësh që dhe fjalët e birit për nënën, e cila po e pret t`i shëndeti dhe begatie për jetën dhe të ardhmen. vepra se ishte fund e krye perëndimor. Miqtë e tij gëzohet, ta martojë dhe të trashëgojë jetën, por, bënë si një atdhetar i madh. tërhiqej po me aq shkathtësi. Se, tërheqja me orga- mologjik i fjalës tragjedi, që do të thotë “kënga ishin perëndimorët, deri në fund të jetës. Qytet- shumë vendeve të botës në spitalin Shën Gjergj sistemuan Iliadën dhe Odisenë. E lehtë s`ishte, djali: Në pyestë nëna për mua/I thoni që u mar- “Bunari” për të cilin po shkruaj, hedh dritë nizim dhe pa humbje, ishte mjeshtëri dhe aftësi e e cjapit”. Brirë në përkrenare ka mbajtur edhe dy BRiRËSHi i PËRKRENARES SË ërimi i përkiste perëndimit dhe, Gjergj Kastrioti të Britanisë. Aty vijnë dhe diskutojnë, studiojnë, por edhe e pamundur jo, përderisa ata me ato tua/Në pyestë se ç`grua mori/Tre plumba te kra- mbi një periudhë epokale të popullit shqiptar, të gjeneralëve të mëdhenj. Edhe Bardhyli, një mbret Pirroja i Epirit, edhe Filipi i V i Maqedonisë... SKËNdERBEUT PËRFAQËSONTE PERËNdiMiN ishte elitë e atij qytetërimi. Historia e kryetrim- pyesin, kërkojnë informacion, bëjnë shpjegime mjete të atyre kohëve e rikrijuan Iliadën dhe harori. Në këngë flitet për vdekjen por vdekja shoqëruar me rrëfime që kanë në qendër kësht- tjetër ilir përpara tij, ishte nga ata mbretër luftëtar Kemi ditur edhe më parë për brirët e përkrena- it tonë dhe legjendat që krijoheshin natyrshëm dhe interpretime. Edhe personazhi ynë Stefani, Odisenë. Ne duhet të nxjerrim nga rrënoja dhe nuk përmendet:Në pyestë se ç`kalë hypi/Atje jellën e Sfetigradit, ujin dhe gjakun, dritën dhe gjenial, që mbahet mend në artin luftarak për res së Heroit tonë Kombëtar. Historia rrëfen në Mendimet trazohen:“Ai kishte fuqi Hyjnore, rreth tij vazhduan edhe më pas, në dekada e që është në rolin e studiuesit, bashkëbisedon dhe të sistemojmë dhjetëra e qindra legjenda, fjalë të tek hypën meiti/Në pyestë se ç`krushq i vanë/ erësirën, lirinë dhe skllavërinë, mbijetesën e tërheqjen e ushtrisë nga beteja në mënyrë të orga- mijëra e mijëra faqe për to, por Fatmir Terziu, po, po duhet besuar. Kjo duhet besuar. Jo më shekuj e deri në ditët tona, teksa piedestali i debaton, por edhe informon dhe hap shtigje të urta popullore, të kërkojmë dokumente të tjera të Sorrat e korbat e hanë. Teksa shkrimtari ynë një populli të tërë për t`i bërë ballë pushtimit nizuar dhe pa humbje. Ushtria që tërhiqet në pan- duke i vënë në dukje këta brirë simbolikë, i veçon kot ai ishte i përzgjedhur. Jo më kot ai mbajti tij lartësohet, emri bëhet më heroik dhe më i rrjedhave nga do të shkojë linja kryesore e ro- vjetra të shqipes së shkruar, të zbulojmë të tjerë Ismail Kadare me të drejtë thotë: “Në qoftë se të osmanëve, të cilët kërkonin edhe t`u “stam- ik shkërmoqet, shkatërrohet tërësisht, është e hum- dhe i ndriçon ata me projektorin e tij origjinal: Ai dy brirët në kapelen e tij aty nis e fillon ftillimi lavdishëm, ndërkohë që harmonizohet plotë- manit. Marrim vesh që, diku në atë zonë përqa- vendbanime dhe qytete të lashtë, të pasurojmë ndonjë ditë popujt që kanë vuajtur dikur nën ponin” dhunshëm shqiptarëve skllavërimin, bur. Ata që ishin të zotë në tërheqje, kanë pasur që e mbante përkrenaren me dy brirë atë kohë i arsyes. Ai ishte i pari...” Ndonëse ishte njeri sisht edhe me “Shën Gjergjin” që konsiderohej rk kalasë, lindi dhe një fëmijë me brirë, që u më tej këta që janë zbuluar. “Grinden” mes tyre por dhe mendjen dhe fytyrën e tyre. Gjithçka mundësitë taktike të ndryshonin befasisht fatin e ishte Një dhe vetëm Një, ishte Ai, Gjergj Kastrioti, real, nga bëmat Ai adhurohej dhe nderohej si atëherë perëndi mbrojtëse e Arbërisë. Ka kohë zhduk pas disa ditësh... Libri që të intrigon është historianët grekë dhe shtatë qytete greke për orig- sundimin otoman, do të binin në marrëveshje rrëfehet dhe analizohet artistikisht në dritën e betejës, duke sulmuar përsëri armikun kur ai ishte kryetrimi i mbiquajtur nga turqit Skënderbe (Alek- njeri i rrallë, i veçantë, me një fuqi që i tejka- që ai është në legjendë dhe prej saj s`ka askush jetëgjatë, ka shumë vlerë dhe ndër vlerat e tij jinën dhe vendlindjen e Homerit; “Grindemi” për të ngritur një monument të përbashkët në dijeve dhe të kulturës së popullit, në atmosferën i përfshirë në eufori dhe festimet e fitores. Edhe tro- sandër), gjenerali i pathyeshëm. Këtë fakt e kemi lonte fuqitë e reales dhe të natyrshmes. Përg- forcë që ta nxjerrë, sepse Ai dhe vepra e Tij janë themelore është se të vë në mendime, të bënë që mes vetes ne shqiptarët për vendlindjen e Skën- kujtim të miliona bijve të tyre të vdekur gjatë tunduese që krijon pasuria dhe larmia e legjen- janët, persianët, osmanët, edhe Napoleoni, edhe kaluar të gjithë ndërmend, por asnjëherë nuk e jithësisht në mesjetë njerëzit e nderonin një vet legjenda. të mos e lëshosh nga dora, të bënë t`i kthehesh derbeut, heroit tonë kombetar. Kjo grindje është shërbimit ushtarak në ushtrinë shumëkombëshe dave dhe e krijimtarisë popullore në shekuj, ku shumë të tjerë e kanë pësuar dhe e kanë shkatërru- kemi ndriçuar si objekt dhe metaforë të veçantë. kalorës luftëtarë, e nderonin, e adhuronin apo dhe t`i rikthehesh kësaj apo asaj faqeje, të med- e bukur, sepse të mirën dhe të mirin të gjithë e osmane, vështirë se mund të gjendet një tekst më spikat trimëria në sheshin e betejës, sakrifikimi i ar ushtrinë me tërheqjen e tyre nga një betejë apo Mendja e shkrimtarit, po. Ai e ka bërë, ai e ka dhe i frikësoheshin një mbreti apo udhëheqësi. AdHURiM itosh për çfarë shkruhet, për idetë e guximshme duam. Nuk është gjë e keqe pse grindemi, por universal për t`u gdhendur mbi këtë monument luftëtarëve, heronjve dhe dëshmorëve. luftë. Kurse me Skënderbeun ndodhte ndryshe. Ai ngritur në piedestal dhe, duke hedhur më shumë Por Gjergj Kastrioti Skënderbeu ishte i një lloji që shkrimtari ynë i trajton thjesht dhe me bukuri në këtë grindje të arrijmë të hedhim më shumë se kënga shqiptare e Urës së Qabesë.” Përmasat dhe denduria e rrëfimeve vijnë tërheqjen e konsideronte pjesë të betejës, ajo ishte dritë mbi të, na ka vënë në mendime të tjera, na tjetër, ai nuk ishte një “mbret” (Zot apo Princ) tronditëse. dritë, të zbulojmë më shumë, edhe për Gjergjin Kurse populli i Labërisë së Vlorës, nëpërm- e rriten, ashtu si përrenjtë e nëndheshëm të në planet e tij taktike, ai e kishte stil të luftimeve ka krijuar vizione më të thella, më të qarta, na ka që qëndronte i ulur në poltron me skeptër në Pas 500 vjetëve, më në fund shqiptarët ar- Duke lexuar, zhytesh në arsyetime, sa filo- tonë, edhe për shumë e shumë detyrime të tjera jet këngëtarit kallaratas Zeqo Hoxha, përcjellë ujit, dalin në sipërfaqe në mënyrë të beftë dhe sepse ndryshe nuk kishte sesi t`i përballonte dhe bërë të meditojmë më shumë për atë përkerenare dorë e kurorë në kokë dhe prej andej drejtonte ritën të shihnin nga afër armët origjinale të krye- zofike, artistike dhe historike, aq edhe nxitesh që i kemi historisë dhe kulturës sonë kombëtare. këngën: “Ç`u këput një këmbë mali”, e cila është i bashkohen natyrshëm lumit të madh artistik t`i shpartallonte njërën pas tjetrës ushtritë gjigande dhe simbolikën metaforike të saj. me urdhra popullin dhe ushtrinë. Jo, ai ishte një heroit shqiptar. Në 100 - vjetorin e Pavarësisë, nga mendimi tundues e pyetës se sa mundësi Për këtë, mendjet krijuese e projektuese si kjo njëherazi vajtim dhe mallkim kundër pushtuesve që shtohet e vrullon pareshtur. Lexuesi përfshi- osmane. Në çdo betejë, raporti i tij me armikun Brirët e dhisë apo të cjapit gjithnjë kanë luftëtar i madh, që ndodhej çdo çast në krye të ato i sollën nga Vjena (dy shpata, njëra prej të kemi në shqiptarët për të plotësuar atë “bosh- e Fatmir Terziut na ndihmojnë, na nxitin, na e osmanë, që i kishin shkaktuar aq të zeza popullit: het në “kurthin” artistik e mjeshtëror të shkrim- ishte si te historia e famshme biblike, e ndeshjes së treguar shkathtësi, forcë, guxim. Dhitë kalojnë kalorësisë apo këmbësorisë së tij sulmuese dhe cilave ceremoniale), përkrenaren, një pikturë në llëk” atë “tullacëri” faktesh historikë, gjeografikë, ndriçojnë fushë pamjen... Ç`u këput një këmbë mali,/O Stamboll, të djegtë tarit, tërhiqet pareshtur nga fjalët kyçe: Sfetigrad, Davidit me Goliatin. lehtësisht në mjedise të pashkelura, në mje- luftonte me shembullin e tij ashtu si dikur Akili, vaj, gravura e përmasave të mëdha të kodeksit kulturorë, gjuhësorë, arkeologjikë, etnografikë Nëse atë nam të keq politik të politikanëve zjarri./Djemtë tanë, hajmedet,/djepi that` e vatra përkrenarja e Skënderbeut me brirët e dhisë, ko- Kur Sfetigradi ishte i rrethuar dhe sulmet dise dhe shtigje të rrezikshme. Dhitë kërcejnë Hektori, Aleksandri, Cezari, Pirroja... me të dhënat e jetës së Skënderbeut...Përkrenar- etj. Fijet janë, madje të shumta, por ato duhen tanë do të zëvendësonim dot me namin e mirë të shkretë.” dra e diellit, kodra e gjakut, toponime të panu- pushtuese të Sulltanit pësonin dështime pas “shkëmb më shkëmb”, nuhasin shpejt rrezikun, ja peshon 3000 gramë, ajo është në ngjyrë të tërhequr me kujdes, të shpleksen ngatërrimet e historisë dhe të kulturës sonë kombëtare, atëherë (vijon në faqen 38)
32 - Nëntor-Nëntor D- Dhjetorhjetor 2019 2019 nr. 163
Epopeja e fisit Murrja në Luzni të Dibrës ka filluar me lindjen e këtij fisi në shekullin e XVIII, si pasardhës të fisit Lika. Pinjollët e parë janë Halili dhe Osmani. gjenezë Dritëhijet e pinjollëve të parë të fisit Murrja - Halili dhe Osmani Nga ARiF MURRJA* këve. Fisi Lala i ndihmuar nga banorët e tre -dritëhijet e Halilit si pinjoll i parë i fisit Tregtari turk ose tuxhari, siç njihej në atë fshatrave (vetëm një fshat nuk mori pjesë) u Murrja në Hotesh, Luzni kohë reagon ashpër/egërsisht, duke goditura i -ASPEKTi METOdiK organizuan dhe vranë të gjitha antarët dhe Në lidhje me historikun e Halilit ka dy barbarisht me gërbaç fëmijën. Halil Murrja unimi “Dritëhijet e pinjollëve të parë të ismiqarët e fisit Allamani. Nga ky konflikt burime gojdhënore. Burimi i parë, flet për ishte prezent në këtë ngjarje. Për shkak të fisit Murrja” është vazhdim i studimit i përgjakshëm shpëtoi vetëm një vajzë e lidhjen e Halilit me perandorinë Osmane. detyrës ishte i armatosur me hutë (armë arti- P“Kronologjia dhe gjeneza e fisit Murrja vogël, e cila nuk ishte e fisit Allamani, por Për shak të kësaj lidhjeje Ai u fuqizua ekono- zanale e kohës që kishte vetëm një shkrepje në Luzni të Dibrës”. Për të evidentuar pin- e ismiqarit të kësaj familje i ardhur nga mikisht dhe u zhvendos në fshatin Hotesh baruti). Ai duke mos duruar rrahjen barbare jollin/pinjollët e parë të fisit Murrja periudha Lura, ku disa thonë ishte nga fisi Vladi e (Burimi: Musa Murrja dhe Ilmi Murrja). të fëmijës, qëllon për vdekje tregtarin. Vrasja nga sot e deri në origjinë është perceptuar disa të tjerë mbesa e këtij fisi. Vajzën e Burimi i dytë, flet për largimin e Halilit për e tregtarit tronditi marrëdhëniet e Karahsanit si piramidë dhe është segmetuar në breza rritën Lalët, si bjën e tyre. Ajo u bë shumë shkak të grindjeve/zënkave me të ëmën e tij me adminsitratën turke. Karahsani i detyruar bilogjikë. Baza e piramidës është gjenerata e zonja, puntore e madhe, ku dhe sot kemi (Burimi: Ibrahim Murrja). Sipas këtij burimi nga ultimatumi i administratës lokale turke, e sotme (1991-2020) dhe gjatësia e brezit toponime të staneve që lidhen me famën thuhet se Halili u bë shumë arrogant dhe i nxorri urdhrin për të vrarë Halilin. bilogjik është marrë në konsideratë si periu- e saj. Vajza u martua në Luzni dhe thirrej dhunshëm ose beterr siç i thonë në gjuhën Menjëherë vjen reagimi i nënës së tij dhë kohore 30 vjeçare. Pasi janë vendosur Murrja. Lindi dy djem, të cilët trashguan lokale. E ëma e këshilloi disa herë të birin nga Luznia. Ajo i dërgon «plakun» (personi faktet e gjetura në literaturën historike në për mbiemër emrin e saj Murrja. (Burimi: e saj, që të kthehej në rrugë të mbarë, por që sipas traditës së Maleve të Dibrës ishte “piramidën” e mëposhtme jemi orjentuar në Sami dhe Hekura Lala. Gojëdhënën e kanë Ai vazhdonte me sjelljet e tij jo normale/të gjyqtar për sqarimin e çështjes në fjalë) dhe brezin e parë të fisit Murrja. dëgjuar nga pleqtë në mexhelise). këndshme. Meqë i biri nuk iu bind, ajo ven- i bën të ditur Karahsanit se: -Nëse, djalit të Kur fëmijët e Murres ishin të vegjël, Kreu i dosi që ta vriste atë. Halili nga frika detyrohet saj i prekej qoftë edhe qimja e flokut do të ii –ANALizA dHE diSKUTiME Malit të Luznisë (para vitit 1800) ishte “Gre- të largohet nga fshati. E ëma e ndoqi/gjurmoi merrete hak (hakmerrej). Ajo i kujtoi Karah- Në kronologjinë e fisit Murrja, fakti histor- thi”, kështu quhej fisi i Sefere në atë kohë. duke e detyruar Halilin, të kërkonte ndihmë sanit se i kishte dal borxhit që të mos mbante ik më i hershëm, i shkruar dhe i pakontestuar Grethi ishte plaku i parë, i fisit. Ai iu thotë tek Karahsani në Brezhdan. Fisi i Karahsanit djalin e saj. Karahsani i detyrur nga fjala e është vrasja e Isufit nga ushtarët turq në djemve që të vritnin djemtë e Murres, sepse në Brezhdan njihet si një nga katër qendrat dhënë anullon urdhërin e vrasjes, por me vitin 1882 (Kolgjegja, 1991:38-41; Ndreu, sipas tij, kur të rriten nuk do të drejtoni ju, por kryesore të administrimit të Dibrës në peran- kusht që Halil Murrja të largohej nga njësia 2003:163-164 & Frashëri, 2012). Viti 1882 ato. Por djemtë e Grethit nuk pranun. Ato i doria Osmane. Karahsani, Agolli, Xhilaga administrative e tij (Brezhdani). përfshihet në segmentin kohor 1871-1900, thënë babait se nëse do të bënin një gjë të tillë, në Dibër të Vogël/Poshtme dhe Hoxholli Kështu, Ai përfundimisht vendoset në që i përket gjeneratës së gjashtë, duke filluar do të turpëroheshin dhe do të humbisnin em- në Dibër të Madhe/Epërme ishin “oxhaqe”. fshatin Hotesh, në vendin, ku dhe sot nga origjina Lika, ndërsa si fis i mëvetësuar rin e mirë që kishte krijuar fisi i Sefere (Burimi: Titulli “oxhak” ishte ofiq i perandorisë Os- quhet kodra e Halilit. Gjithsesi shërbimi te Murrja është gjenerata e tretë. Ibrahim Murrja dhe Ilmi Murrja). mane për të administruar Dibrën. Karahasani në Brezhdan i krijoj mundësinë Halilit që të lidhej me administratën e perandorisë Osmane dhe “Mihajri” ose thënë ndryshe vula e kreut të Luznisë iu dorëzua Murres nga Gredhi i Sefere. Murrja bëhet Kreu i Luznisë. Halili me disa nga vllezërit nga ana e babait (Skuka) “zabtuan” territorin më të mirë të fshatit Hotesh. Fshati ndahet në dy pjesë nga rruga kryesore që kalon për mes tij. Në të majtë ose poshtë dhe rrezë brigjeve të lumit Drini i Zi janë vendosur Murret dhe Skuket. Halili u martua dhe u shtua me pesë djem Elezin, Hasanin, Hysenin, Tafën dhe Limanin. Trungu i Halilit u shtua shumë dhe më pas u zgjerua në fshatin Selane, Trenë e Trepçë në Topallti (quhej atëherë Dibra e Vogël/Poshtme matan Drinit të Zi).
iii -PËRFUNdiME Epopeja e fisit Murrja në Luzni të Dibrës ka filluar me lindjen e këtij fisi në shekullin e XVIII, si pasardhës të fisit Lika. Pinjollët e parë janë Halili dhe Osmani. Osmani qëndroj në fshatin e lindjes Lishan i Epërm dhe u shtua me tre djemë. Hijedrita e tij dhe fëmijëve është vesi i ka- Figura 2.1 –Segmentimi i periudhës së studimit në breza biologjik (Burimi: Autori) Figura 2.2 –Dy pinjollët e parë të fisit Murrja (Burimi: Autori) kçëkllëkut, ndërsa dritëhija e tyre është “dora e mbarë” në plaçkitje, ku të dëmtuarve nga vjedhja iu shtohej edhe më shumë pasuria. Studiuesi i historisë së Dibrës, Hazis Pasi u rriten, dy vëllezërit Murrja, Halili E ëma e Halilit i kërkon Karahsanit, t’i E pambeshtetur shkencërisht, por kjo është Ndreu, në librin e tij “Dibra në Udhën e dhe Osmani u ndanë. Osmani qëndroj në dorëzonte vocin (djalin) sepse kishte vendo- arsyja që trungu i Osmanit nuk është shtuar Historisë” shkruan: “-Isuf Murrja, biri i at- Lishan të poshtëm, ndërsa Halili u zhvendos sur ta vriste si pasojë e sjelljeve arrogante. shumë. dhetarit Elez Murrja, që pat udhëhequr Lu- në Hotesh. Historia induviduale e tyre iu Me gjithë kërkesën e Murres, Karahsani Halili u zhvendos në fshatin Hotesh dhe znisë kundra Hajerdin Pashës“. Babai i Elezit ngjan dy anëve të monedhës, ku njëra anë nuk e dorëzoi Halilin, duke i thënë se u shtua me pesë djemë. Hijedrita e tij është është Halili, i cili bashkë me të vëllanë e tij është mossukesesi (e keqja) dhe ana tjetër është në besën tij. Atëherë, e ëma e Halilit sjellja arrogante kur ishte në rini, ndërsa Osmanin janë pinjollët e parë të fisit Murrja. është suksesi (e mira). i përgjigjet: -Dëgjo këtu Karahsan! Unë e dritëhija është bashkëpunimi me adminis- Halili dhe Osmani janë pasardhësit e Skuk njohë djalin tim dhe më mirë është ta vras tratën e perandorisë Osmane, ku dhe mori Likës, i cili u martua dy gra. Katër djemtë -dritëhijet e Osmanit si pinjolli i parë i me dorën time; sepse, nëse nesër më gjen “mihajirin” ose vulën e Kreut të Luznisë e lindur me gruan e parë Mani, Ademi, fisit Murrja në Lishan të Epërm, Luzni gjë vocin do të biem në hasmëri dhe nuk e nga Grethi i Sefere. Trungu i Halilit u shtua Rizani dhe Baftjari trashëguan mbiemrin Sipas gojëdhës Osmani dhe fëmijët e tij lë gjakun pa marrë. Por Karahsani e bindi shumë dhe u zgjerua më vonë në fshatrat Skuka; ndërsa dy djemtë e lindur me gruan Tahiri, Sinani dhe Rrahmani morën “kaçak- Murren, se Halili do të ishte nën kujdesin e Selane, Trenë dhe Trepçë përballë Hoteshit e dytë nuk mbajtën si mbiemër emrin e të llëkun”. Kështu quheshin ato që dilnin për tij dhe se nuk do t’i ndodhte asgje e keqe. në anën tjetër të lumit Drini i Zi. Pasardhësit atit, por morën si mbiemër emrin e fshatit plaçkitje (Burimi: Ilmi Murrja). Telepatia na Kështu u ra dakord dhe Halili ndejti tek e Halilit u shquan shumë brez pas brezi, ku të lindjes së nënës së tyre nga Qaf-Murra e bën të mendojmë se kjo ka qenë arsyeja që Karahsani. spikasin Elez Murrja, Isuf Murrja, Ahmet Katër-Grykëve. trungu i Osmanit në Lishan të Poshtëm sot Karahsani e angazhoi Halilin në siste- Murrja, Zenel Murrja, Halil II, Myftar Murrja, Legjenda e bukurisë dhe e madhështisë e mot nuk i ka kaluar 15 shtëpi apo familje. min ushtarak të tij, për të mbajtur qetësinë Elez II, Xhetan Murrja, Vesel Murrja, Sadik së gruas që u trashëgoi emrin e fshatit të Kjo është e keqja, ndërsa e mira shpjegohet publike në njësinë e tij administrative. Murrja etj. vajzërisë për mbiemër dy djemve të saj ka me legjendën e mëposhtme vendase. Brezhdani ishte qendër kryesore ku bëhej lënë gjurmë edhe në fshatin Qaf-Murrë. Go- Plaçkitja e tyre ishte në numër të ku- tregtia e gjithë Dibrës së Poshtme. Karvanet * Profesor i lëndës “Menaxhimi i Riskut të Biznesit” jëdhëna vendase e banorëve të Qaf-Murrës në Fakultetin e Ekonomisë dhe Agrobiznesit në Univer- fizuar. Ato merrnin disa krerë bagëti dhe e kuajve me karroca, të ngarkuar me mallra sitetin Bujqësor të Tiranës. Është “Doktor i Shkencave thotë: -Fisi Lala në Qaf-Murrë kishte hyrë jo të gjithë tufën, disa okë (njësi e vjetër vinin nga Shehri i Dibrës (Dibra e Madhe Ekonomike” dhe ka titullin akademik “Profesor i Aso- në konflikt territoresh me fisin Allamani peshe) bereqet dhe jo të gjithë prodhimin. sot apo Dibra e Epërme më parë). Një ditë ciuar”. Ka botuar dhjetra artikuj shkencor në fushën e të Matit. Allamani ishte i fuqishëm ekono- Thuhet se ku plaçkisnin ato, të dëmtuarve prej ditësh, po kalonte një karvan kuajsh me ekonomisë dhe biznesit në revista me impakt faktor mikisht. Më pas konflikti me fisin Allamani nga vjedhja u shtohej edhe më shumë tufa mallra ushqimore në mes të fshatit. Një fëmi- dhe konferenca shkencore ndërkombëtare. Është autor u zgjerua jo vetëm me fisin Lala, por edhe dhe bashkautor në katër teksteve universitare, si: Baza e bagëtive, bereqeti në arë etj. (Burimi: jë i vogël zgjat dorën dhe merr një kokërr Finance, Financat Lokale dhe Qeverisja, Drejtim i me banorët e tjerë të fshatrave të Katër-Gry- Ibrahim Murrja). sheqeri (karamele e rrumbullakët e kohës). Fermave dhe Menaxhim Risku.
cyan magenta yelloë black 32 - Nëntor - Dhjetor 2019 nr. nr. NëntorNëntor- - DDhjetorhjetor 2019 - 33 163 163
Epopeja e fisit Murrja në Luzni të Dibrës ka filluar me lindjen e këtij fisi në shekullin e Libri i ri “Lufta e fshehtë në Shqipëri” i Roderick Bailey, profesor në universitetin e Oksfordit, kushtuar XVIII, si pasardhës të fisit Lika. Pinjollët e parë janë Halili dhe Osmani. misioneve britanike, u vlerësua nga juria ndërkombëtare e konkursit si “vepra shkencore më cilësore gjenezë kushtuar antifashizmit të popullit shqiptar” në kuadër të 75-vjetorit të Çlirimit. Dritëhijet e pinjollëve të parë të fisit Murrja - Halili dhe Osmani
* Misionet angleze dhe përshtypja e Nga ARiF MURRJA këve. Fisi Lala i ndihmuar nga banorët e tre -dritëhijet e Halilit si pinjoll i parë i fisit Tregtari turk ose tuxhari, siç njihej në atë fshatrave (vetëm një fshat nuk mori pjesë) u Murrja në Hotesh, Luzni kohë reagon ashpër/egërsisht, duke goditura i -ASPEKTi METOdiK organizuan dhe vranë të gjitha antarët dhe Në lidhje me historikun e Halilit ka dy barbarisht me gërbaç fëmijën. Halil Murrja unimi “Dritëhijet e pinjollëve të parë të ismiqarët e fisit Allamani. Nga ky konflikt burime gojdhënore. Burimi i parë, flet për ishte prezent në këtë ngjarje. Për shkak të fisit Murrja” është vazhdim i studimit i përgjakshëm shpëtoi vetëm një vajzë e lidhjen e Halilit me perandorinë Osmane. detyrës ishte i armatosur me hutë (armë arti- tyre për krerët dibranë gjatë luftës P“Kronologjia dhe gjeneza e fisit Murrja vogël, e cila nuk ishte e fisit Allamani, por Për shak të kësaj lidhjeje Ai u fuqizua ekono- zanale e kohës që kishte vetëm një shkrepje në Luzni të Dibrës”. Për të evidentuar pin- e ismiqarit të kësaj familje i ardhur nga mikisht dhe u zhvendos në fshatin Hotesh baruti). Ai duke mos duruar rrahjen barbare Nga ROdERiCK BAiLEy Majori anglez jep një SOE kishte shpresuar për një kohë të jollin/pinjollët e parë të fisit Murrja periudha Lura, ku disa thonë ishte nga fisi Vladi e (Burimi: Musa Murrja dhe Ilmi Murrja). të fëmijës, qëllon për vdekje tregtarin. Vrasja Historian, Universiteti i Oksfordit, vlerësim për numrin gjatë që të arrinte diçka me anë të Muhar- nga sot e deri në origjinë është perceptuar disa të tjerë mbesa e këtij fisi. Vajzën e Burimi i dytë, flet për largimin e Halilit për e tregtarit tronditi marrëdhëniet e Karahsanit Britani e Madhe e ndjekësve të tij dhe rem Bajraktarit. I mërguar në vitin 1930, si piramidë dhe është segmetuar në breza rritën Lalët, si bjën e tyre. Ajo u bë shumë shkak të grindjeve/zënkave me të ëmën e tij me adminsitratën turke. Karahsani i detyruar për pjesëmarrje në intriga kundër Zogut, bilogjikë. Baza e piramidës është gjenerata e zonja, puntore e madhe, ku dhe sot kemi (Burimi: Ibrahim Murrja). Sipas këtij burimi nga ultimatumi i administratës lokale turke, ë nëntor, siç do të kujtonte Ridëlli, përmend të gjithë ai ishte kthyer pas pushtimit italian, kishte e sotme (1991-2020) dhe gjatësia e brezit toponime të staneve që lidhen me famën thuhet se Halili u bë shumë arrogant dhe i nxorri urdhrin për të vrarë Halilin. veprimet e gjermanëve përreth Di- fqinjët që janë nën ngritur një çetë dhe përpara se të arrinte bilogjik është marrë në konsideratë si periu- e saj. Vajza u martua në Luzni dhe thirrej dhunshëm ose beterr siç i thonë në gjuhën Menjëherë vjen reagimi i nënës së tij Nbrës i kishin bindur shumë vendas ndikimin e tij dhe Mëklini, ishte një nga pak guerilasit, emri dhë kohore 30 vjeçare. Pasi janë vendosur Murrja. Lindi dy djem, të cilët trashguan lokale. E ëma e këshilloi disa herë të birin nga Luznia. Ajo i dërgon «plakun» (personi se nuk ia vlente të bënin qëndresë. Prej vep- tepër të gatshëm për i të cilit kishte arritur deri tek britanikët. faktet e gjetura në literaturën historike në për mbiemër emrin e saj Murrja. (Burimi: e saj, që të kthehej në rrugë të mbarë, por që sipas traditës së Maleve të Dibrës ishte rimtarisë së gjermanëve misioni kishte mbe- ta ndjekur. Përmend Megjithatë, që me ardhjen e gjermanëve, tur pa lidhje telegrafike me Kajron dhe ishte ai kishte bërë shumë pak dhe kur misioni “piramidën” e mëposhtme jemi orjentuar në Sami dhe Hekura Lala. Gojëdhënën e kanë Ai vazhdonte me sjelljet e tij jo normale/të gjyqtar për sqarimin e çështjes në fjalë) dhe shifra prej 2000 brezin e parë të fisit Murrja. dëgjuar nga pleqtë në mexhelise). këndshme. Meqë i biri nuk iu bind, ajo ven- i bën të ditur Karahsanit se: -Nëse, djalit të detyruar që të fshihej dhe të mbështetej tek po bashkëpunonte me të, në mënyrë që ai Kur fëmijët e Murres ishin të vegjël, Kreu i dosi që ta vriste atë. Halili nga frika detyrohet saj i prekej qoftë edhe qimja e flokut do të vendasit për strehim dhe mbrojtje. “Ishte vetash, por faktet më të ishte aktiv, ai kërkoi subvencione të çu- ii –ANALizA dHE diSKUTiME Malit të Luznisë (para vitit 1800) ishte “Gre- të largohet nga fshati. E ëma e ndoqi/gjurmoi merrete hak (hakmerrej). Ajo i kujtoi Karah- tashmë një çështje mbijetese më tepër se vonë dëshmuan se nuk ditshme në ar përpara se të vepronte, dhe të Në kronologjinë e fisit Murrja, fakti histor- thi”, kështu quhej fisi i Sefere në atë kohë. duke e detyruar Halilin, të kërkonte ndihmë sanit se i kishte dal borxhit që të mos mbante sa çdo gjë tjetër, prandaj Toni Simkoks dhe kishte në dispozicion mjaftueshme për të garantuar që çdo forcë e ik më i hershëm, i shkruar dhe i pakontestuar Grethi ishte plaku i parë, i fisit. Ai iu thotë tek Karahsani në Brezhdan. Fisi i Karahsanit djalin e saj. Karahsani i detyrur nga fjala e Majkëll Lis dhe unë u tërhoqëm në shtëpinë më shumë se 50 krijuar prej tij, t’i rezistonte reprezaljeve të është vrasja e Isufit nga ushtarët turq në djemve që të vritnin djemtë e Murres, sepse në Brezhdan njihet si një nga katër qendrat dhënë anullon urdhërin e vrasjes, por me e një pjesëtari të familjes Lita, i cili jeton- vetë. Ai shpreson në gjermanëve. “Muharremi nuk është budal- vitin 1882 (Kolgjegja, 1991:38-41; Ndreu, sipas tij, kur të rriten nuk do të drejtoni ju, por kryesore të administrimit të Dibrës në peran- kusht që Halil Murrja të largohej nga njësia te lart mbi shpatet e malit të Korabit dhe la... Ai e dinte se kur gjermanët ta thyenin 2003:163-164 & Frashëri, 2012). Viti 1882 ato. Por djemtë e Grethit nuk pranun. Ato i doria Osmane. Karahsani, Agolli, Xhilaga administrative e tij (Brezhdani). mjeti kryesor i jetesës ishin inkursionet në këtë mënyrë që të rezistencën dhe të shkatërronin ndonjë përfshihet në segmentin kohor 1871-1900, thënë babait se nëse do të bënin një gjë të tillë, në Dibër të Vogël/Poshtme dhe Hoxholli Kështu, Ai përfundimisht vendoset në Kosovë për të grabitur dele. “Kaluan javë sigurojë furnizime nga zonë të veriut në shenjë reprezalje, njerëzit që i përket gjeneratës së gjashtë, duke filluar do të turpëroheshin dhe do të humbisnin em- në Dibër të Madhe/Epërme ishin “oxhaqe”. fshatin Hotesh, në vendin, ku dhe sot dhe nuk kishin shumë për të bërë. Ridëlli britanikët dhe kështu e zhgënjyer do t’i braktisnin krerët e tyre.” nga origjina Lika, ndërsa si fis i mëvetësuar rin e mirë që kishte krijuar fisi i Sefere (Burimi: Titulli “oxhak” ishte ofiq i perandorisë Os- quhet kodra e Halilit. Gjithsesi shërbimi te dhe Lis bënin garë se kush t’i rriste më tepër të grumbullojë të Në të vërtetë, ai mund të bënte rezistencë Murrja është gjenerata e tretë. Ibrahim Murrja dhe Ilmi Murrja). mane për të administruar Dibrën. Karahasani në Brezhdan i krijoj mundësinë mustaqet. Në mbrëmje ata luajtën me letra tjerë... si “shembulli më i shkëlqyer dhe më i plotë dhe vunë bast me stërlina dhe mushka, por i krerëve shqiptarë të veriut.” Ai ishte, Halilit që të lidhej me administratën e Ata i kanë krijuar perandorisë Osmane dhe “Mihajri” ose asnjë shumë nuk ia kërkuan ndonjëherë gjithashtu, “shëmbëlltyra më e afërt me një thënë ndryshe vula e kreut të Luznisë iu njëri-tjetrit”. Erdhën Krishtlindjet; “ziemë vetes një reputacion të xhentëllmen, që ky mision kishte gjetur në dorëzua Murres nga Gredhi i Sefere. Murrja një dhi” dhe “si i ftuar nderi, m’u desh të jashtëzakonshëm për Shqipëri.” Ai ndihmoi çdo mision aleat që bëhet Kreu i Luznisë. haja një nga sytë e saj” dhe “zbukuruam mikpritjen, saqë thonë kalonte nëpërmjet Lumës edhe gjatë dimrit, Halili me disa nga vllezërit nga ana e një pemë me fishekë.” “Të gjithë pranuam se kur je n ë konakun e duke bërë të pamundurën, dhe kurrë nuk babait (Skuka) “zabtuan” territorin më të se, pas luftës, çdo Krishtlindje do të vinim tyre, të gjitha gjërat e e konsideroi misionin sikur të kishte ndon- mirë të fshatit Hotesh. Fshati ndahet në dy një fishek ose krehër fishekësh mbi pemën jë detyrim ndaj tij.” Por, ai nuk luftoi kurrë pjesë nga rruga kryesore që kalon për mes e Krishtlindjeve. Unë e bëra këtë për vite tua janë të sigurta dhe dhe, meqenëse furnizimet mund t’i jepesh- tij. Në të majtë ose poshtë dhe rrezë brigjeve me radhë.” do të të plotësohen të in vetëm shqiptarëve që angazhoheshin në të lumit Drini i Zi janë vendosur Murret dhe Në janar, duke kërkuar për të mbijetu- gjitha dëshirat... luftime, e gjitha ajo që britanikët i dhanë Skuket. Halili u martua dhe u shtua me pesë ar nga misioni i Dejvisit në pjesën perën- atij ishin “50 stërlina të arta, një armë e le- djem Elezin, Hasanin, Hysenin, Tafën dhe dimore, Ridëlli takoi Xhon Dejvisin dhe htë automatike Bren dhe një Marlin SMG”. Limanin. Trungu i Halilit u shtua shumë dhe Gregson-Ollkotin, të cilët kishin qëndruar ...Në një raport që Iden (ministër i tepruara dhe kalojnë çdo më pas u zgjerua në fshatin Selane, Trenë e në arrati që nga periudha e Krishtlindjeve. Jashtëm i Britanisë së Madhe) i dërgonte cak. Ai jep një vlerësim për Trepçë në Topallti (quhej atëherë Dibra e Pastaj, kur Hiberti erdhi nga Dega me një Çërçillit (kryeministër) atë verë jepet një numrin e ndjekësve të tij Vogël/Poshtme matan Drinit të Zi). aparat ndërlidhje, misionit iu rikthye lidh- shembull tipik i pikëpamjeve të Foreign dhe përmend të gjithë fqin- ja telegrafike. Ishte kërkuar një lëshim me Office-t. Çërçilli kishte marrë një telegram jët që janë nën ndikimin e iii -PËRFUNdiME parashutë që nga nëntori, që do të ishte nga Brod, që nënvizonte “kërcënimin e tij dhe tepër të gatshëm për lëshimi i parë për Ridëllin, por, kur ai u vërtetë nga ana e gjermanëve” me të cilin Epopeja e fisit Murrja në Luzni të Dibrës ta ndjekur. Përmend shifra ka filluar me lindjen e këtij fisi në shekullin krye, vendasit i vodhën gjysmën e rezer- po përballeshin partizanët në Dibër dhe se vave, por gjithsesi u shtuan shpresat se ata prej 2000 vetash, por fak- e XVIII, si pasardhës të fisit Lika. Pinjollët e tet më vonë dëshmuan se situata “e luftës civile nuk përbënte tashmë parë janë Halili dhe Osmani. do të ishin aktivë. Në shkurt, Ridëlli dhe një problem serioz”. Çërçilli i dërgoi një oficerët e tij po i zgjeronin përsëri kontaktet nuk kishte në dispozicion Osmani qëndroj në fshatin e lindjes më shumë se 50 vetë. Ai promemorie Idënit si më poshtë: “Më dër- Lishan i Epërm dhe u shtua me tre djemë. me familjet, krerët dhe fiset vendase. Ridëll goni një shënim lidhur me këtë, ku të treg- ishte kryesisht në kontakt me familjen Ka- shpreson në këtë mënyrë Hijedrita e tij dhe fëmijëve është vesi i ka- që të sigurojë furnizime ohet se me cilën anë jemi.” Në përgjigjen Figura 2.1 –Segmentimi i periudhës së studimit në breza biologjik (Burimi: Autori) Figura 2.2 –Dy pinjollët e parë të fisit Murrja (Burimi: Autori) kçëkllëkut, ndërsa dritëhija e tyre është “dora loshi, Majkëll Lis me familjen Lita, ndërsa e Idenit, që ishte përgatitur tre javë pas Hibert dhe Simkoks kryesisht me Muhar- nga britanikët dhe kështu të e mbarë” në plaçkitje, ku të dëmtuarve nga grumbullojë të tjerë... kalimit të partizanëve në veri dhe sulmit vjedhja iu shtohej edhe më shumë pasuria. rem Bajraktarin. Pasi u larguan Hends dhe kundër Kupit, evidentohej qartë se FNÇL Studiuesi i historisë së Dibrës, Hazis Pasi u rriten, dy vëllezërit Murrja, Halili E ëma e Halilit i kërkon Karahsanit, t’i Ata i kanë krijuar vetes E pambeshtetur shkencërisht, por kjo është Haiberdin, një forcë e përbashkët e përbërë ishte një lëvizje “e majtë,” “me një element Ndreu, në librin e tij “Dibra në Udhën e dhe Osmani u ndanë. Osmani qëndroj në dorëzonte vocin (djalin) sepse kishte vendo- një reputacion të jashtëza- arsyja që trungu i Osmanit nuk është shtuar nga xhandarë dhe gjermanë u dukën në të fortë komunist” dhe “e vetmja organiza- Historisë” shkruan: “-Isuf Murrja, biri i at- Lishan të poshtëm, ndërsa Halili u zhvendos sur ta vriste si pasojë e sjelljeve arrogante. konshëm për mikpritjen, shumë. luginë, dogjën shtëpitë dhe pyetën se ku të në Shqipëri që po luftonte në mënyrë dhetarit Elez Murrja, që pat udhëhequr Lu- në Hotesh. Historia induviduale e tyre iu Me gjithë kërkesën e Murres, Karahsani saqë thonë se kur je n ë kon- Halili u zhvendos në fshatin Hotesh dhe gjendeshin britanikët. Pastaj, i erdhi radha aktive kundër gjermanëve.” Aty shtohej, znisë kundra Hajerdin Pashës“. Babai i Elezit ngjan dy anëve të monedhës, ku njëra anë nuk e dorëzoi Halilin, duke i thënë se akun e tyre, të gjitha gjërat e u shtua me pesë djemë. Hijedrita e tij është për t’u larguar grupit të Ridëllit. Gjermanët megjithëse nuk ishte aq e saktë, se ndikimi është Halili, i cili bashkë me të vëllanë e tij është mossukesesi (e keqja) dhe ana tjetër është në besën tij. Atëherë, e ëma e Halilit tua janë të sigurta dhe do të sjellja arrogante kur ishte në rini, ndërsa u tërhoqën nga mesi i prillit, kështu Ridëlli i FNÇL “kufizohej vetëm në jug” dhe ekzis- Osmanin janë pinjollët e parë të fisit Murrja. është suksesi (e mira). i përgjigjet: -Dëgjo këtu Karahsan! Unë e të plotësohen të gjitha dëshi- dritëhija është bashkëpunimi me adminis- dhe njerëzit e tij iu rikthyen punës. tonte mundësia e pajtimit me Abas Kupin. Halili dhe Osmani janë pasardhësit e Skuk njohë djalin tim dhe më mirë është ta vras rat. Majori Ridëll mund të tratën e perandorisë Osmane, ku dhe mori Zhgënjimi i misionit u rrit, sepse përp- Dhe kur Brod raportonte nga fillimi i gush- Likës, i cili u martua dy gra. Katër djemtë -dritëhijet e Osmanit si pinjolli i parë i me dorën time; sepse, nëse nesër më gjen përmendë shumë raste vjed- “mihajirin” ose vulën e Kreut të Luznisë jekjet e tij nuk sollën shumë rezultat. Lidhur tit se situata mund ta kërkonte tërheqjen e e lindur me gruan e parë Mani, Ademi, fisit Murrja në Lishan të Epërm, Luzni gjë vocin do të biem në hasmëri dhe nuk e hjesh të gjërave të tij në një nga Grethi i Sefere. Trungu i Halilit u shtua me familjet dibrane, si, për shembull, famil- Mëklinit, Foreign Office mbajti të njëjtin Rizani dhe Baftjari trashëguan mbiemrin Sipas gojëdhës Osmani dhe fëmijët e tij lë gjakun pa marrë. Por Karahsani e bindi shtëpi dibrane, por, nëse shumë dhe u zgjerua më vonë në fshatrat jen Kaloshi, Hibert shkroi më vonë: qëndrim si në të kaluarën: “Në këtë fazë Skuka; ndërsa dy djemtë e lindur me gruan Tahiri, Sinani dhe Rrahmani morën “kaçak- Murren, se Halili do të ishte nën kujdesin e do ta bënte këtë, nuk do t’i Selane, Trenë dhe Trepçë përballë Hoteshit Në zonën e Dibrës anarkia për shkak e dytë nuk mbajtën si mbiemër emrin e të llëkun”. Kështu quheshin ato që dilnin për tij dhe se nuk do t’i ndodhte asgje e keqe. mjaftonin faqet e raportit. të luftës nuk duam të angazhohemi tepër në anën tjetër të lumit Drini i Zi. Pasardhësit të drejtimit nga ana e krerëve shkon në atit, por morën si mbiemër emrin e fshatit plaçkitje (Burimi: Ilmi Murrja). Telepatia na Kështu u ra dakord dhe Halili ndejti tek Nëse ekziston mikpritja, me njërën anë ose me tjetrën dhe unë jam e Halilit u shquan shumë brez pas brezi, ku ekstrem. Pothuajse nja dhjetë prej këtyre të lindjes së nënës së tyre nga Qaf-Murra e bën të mendojmë se kjo ka qenë arsyeja që Karahsani. është vetëm për interes të kundër tërheqjes së oficerëve të ndërlidhjes spikasin Elez Murrja, Isuf Murrja, Ahmet krerëve kontrollojnë zonën dhe secili ka Katër-Grykëve. trungu i Osmanit në Lishan të Poshtëm sot Karahsani e angazhoi Halilin në siste- ndonjërit prej krerëve që nga Kupi,” shënonte në protokollin e mbled- Murrja, Zenel Murrja, Halil II, Myftar Murrja, zonën e vet të ndikimit e përpiqet gjith- Legjenda e bukurisë dhe e madhështisë e mot nuk i ka kaluar 15 shtëpi apo familje. min ushtarak të tij, për të mbajtur qetësinë është me ju dhe kujdeset hjes Armine Dew. “Zëvendës nënsekretari, Elez II, Xhetan Murrja, Vesel Murrja, Sadik monë që ta shtrijë drejt asaj të fqinjit. Mbur- së gruas që u trashëgoi emrin e fshatit të Kjo është e keqja, ndërsa e mira shpjegohet publike në njësinë e tij administrative. për ju me shpresën se kjo do Sër Orm Sargjënt, ishte dakord.” Më në Murrja etj. rja për pasurinë dhe ndikimin personal qën- vajzërisë për mbiemër dy djemve të saj ka me legjendën e mëposhtme vendase. Brezhdani ishte qendër kryesore ku bëhej t’i shërbejë qëllimeve të tij. fund, vetëm në shtator, Ideni pranoi se For- dron në bazë të politikës së tyre. Ata flasin eign Office nuk kishte asnjë përfitim nga lënë gjurmë edhe në fshatin Qaf-Murrë. Go- Plaçkitja e tyre ishte në numër të ku- tregtia e gjithë Dibrës së Poshtme. Karvanet * Profesor i lëndës “Menaxhimi i Riskut të Biznesit” shumë për patriotizëm, por është e vështirë Kur keni nevojë për strehim jëdhëna vendase e banorëve të Qaf-Murrës në Fakultetin e Ekonomisë dhe Agrobiznesit në Univer- dhe jeni në arrati, po të mos misioni që ishte pranë Kupit. “është e sigurt fizuar. Ato merrnin disa krerë bagëti dhe e kuajve me karroca, të ngarkuar me mallra sitetin Bujqësor të Tiranës. Është “Doktor i Shkencave në realitet të gjesh edhe gjurmën e tij më të thotë: -Fisi Lala në Qaf-Murrë kishte hyrë jo të gjithë tufën, disa okë (njësi e vjetër vinin nga Shehri i Dibrës (Dibra e Madhe keni ndikimin e një kreu për se të lësh oficerët tanë pranë tij, do të thotë Ekonomike” dhe ka titullin akademik “Profesor i Aso- vogël në parime apo në praktikë … të kërkosh telashe. është më mirë që t’i lar- në konflikt territoresh me fisin Allamani peshe) bereqet dhe jo të gjithë prodhimin. sot apo Dibra e Epërme më parë). Një ditë ciuar”. Ka botuar dhjetra artikuj shkencor në fushën e t’iu ndihmuar, një fshatar do Çdo dibran të deklarohet i gatshëm për gojmë ata.” të Matit. Allamani ishte i fuqishëm ekono- Thuhet se ku plaçkisnin ato, të dëmtuarve prej ditësh, po kalonte një karvan kuajsh me ekonomisë dhe biznesit në revista me impakt faktor të luftuar gjermanët; flet me fjalë të zjarr- Roderick Bailey Botimet “Naimi” t’ua mbyllte derën dhe nëse dhe konferenca shkencore ndërkombëtare. Është autor mikisht. Më pas konflikti me fisin Allamani nga vjedhja u shtohej edhe më shumë tufa mallra ushqimore në mes të fshatit. Një fëmi- ta për patriotizmin e tij dhe nëse është e LuFta e FShehtë Në ShqIpëRI ISBN 978-9928-234-40-7 do ishte e nevojshme do t’u (Marrë nga libri u zgjerua jo vetëm me fisin Lala, por edhe dhe bashkautor në katër teksteve universitare, si: Baza Një histori e misioneve britanike Faqe: 456 shtinte për t’iu bërë që të lar- e bagëtive, bereqeti në arë etj. (Burimi: jë i vogël zgjat dorën dhe merr një kokërr Finance, Financat Lokale dhe Qeverisja, Drejtim i mundur për aktivitetin që ka pasur familja “Lufta e fshehtë në Shqipëri”, i Roderick me banorët e tjerë të fshatrave të Katër-Gry- Ibrahim Murrja). sheqeri (karamele e rrumbullakët e kohës). Fermave dhe Menaxhim Risku. e tij në të kaluarën. Këto rrëfime janë të 1940-1945 Çmimi: 1500 lekë goheni... Bailey, botimet “Naimi”,Tiranë 2019) 34 - Nëntor-Nëntor D- Dhjetorhjetor 2019 2019 nr. 163
Bajram XHAFA: Në lidhje me kujtesën historike, dibranët vuajnë tmerrësisht nga amnezia dhe shpërfillja. histori Ramadan Çaushi (Halili) i grezhdanit në Rrethimin e Shkodrës (1912-1913) Nga BAJRAM XHAFA Luftoi si burrat Ramadan Çaushi Për mënyrën e jetesës dhe trajtimin e gru- Ishte vrojtues i hollë dhe mendje absorbuese. as Fusha kishte marrë shumëçka nga zakonet e Në atë kokën e tij fodulle me qylafen mën- jë ditë të bukur tetori (datë 22) të 2017- (Halili) me shkjaun, Karadakun Shéherit, qyteti i Dibrës së Madhe. Pozitës së janë hedhur mbi sy, ishte zbrazur dhe ngjeshur ës, nga Peshkopia u nisa për Grezhdan e serbin, me taborin dibran në gruas në Shehër të Dibrës nuk i qasej as ajo e gjithë dramaciteti dhe epika e Shqipërisë sonë për të parë motrën, Rrufijen. Kishte qenë grave të aristokracisë së vendeve me nobilitet të gjysmës së parë te shekullit të 20-të, të cilën N Luftën për mbrojtjen e Shkodrës sëmurë. Mora dhe Nuzin që banon në Peshko- historik. Në Malësi thoshin: lum kush e marton ai e tregonte me art nëpër në vallet e burrave në pi, nipin tim. Kur mbërritëm, shpejt erdhi edhe për tetë muaj rresht pa dalë prej cucën në Fushë se e ka të vendueme. Motra jonë dasma e vakijate. Kjo i kthente odat në kuvende Njaziu, nipi tjetër. Pas pyetjeve të zakonshme qe me fat. Siç duket Zoti e “shpërbleu” kur Ai i e shkolla të mendimit. Bisedohej e komentohej filloi një muhabet i këndshëm. Kishte do kohë istikamit, natë e ditë me pushkë mori nënën dhe e la jetime kur ajo ishte ende për luftëra e për fate kombesh e shtetesh, për ng- që s’ishim parë dhe shpejt malli dhe hallet bënë për faqe, me bukë e pa bukë, me fëmijë. Por, punët e Tij shkofshin! jarje e historira plot dhimbje të Shqipërisë sonë, punën e vet. Halle të jetës, çoroditjet e kohës, Kooperativa bujqësore endé nuk kishte ar- për heroizma dhe emra burrash të shquar. Edhe politike e shoqërore, probleme të fesë, ndonjë ujë e pa ujë dhe u kthye fitimtar. dhur për të bërë “shartimet” dhe skartimet “so- tradhtish që i janë bërë kombit tonë. Me atë zërin anekdotë dhe bejte gazmore nga të vendit. cialiste” të tradicionalizmit. Gruan e Fushës të e trashë e kumbues, bisedave u jepte karakterin U hodhëm edhe tek historia, ku shqiptarët no- “mbyllur” brenda katër mureve të shtëpisë, koop- e polemikave duke i shoqëruar me riprodhime tojnë jermas në konfuzion e në xhahilizëm. Duke njëmijë mbrapë (gjë a gjëzë), por me xheremide erativa do ta “çlironte” e do ta nxirrte jashtë tyre dialogjesh. Shkurt, krijonte atmosferë për kuvend menduar se tek unë do të zinte vend ajo që do (tjegulla) frengu. I pashë vetë se si qendronin në në “lirinë” dhe emancipimin shoqëror. Ajo do t’ia burrash. Në këtë drejtim Ganiu ishte një thesar, të thoshin, si i zanatit dhe si “prej Shkodre”, më çati kur një ditë gjatë “vakancave” të mia dyja- piqte lëkurën e fytyrës dhe do t’ia regjte shpirtin që kur fliste ndiqej me vëmendje e kërshëri. Dinte thanë me një farë krenarie se në Luftën e Shkodrës vore ndërmora edhe një ekspeditë hulumtimi në me punët e bujqësisë, në mbjellje e në korrje, në t’i jepte peshë fjalës. Por le të kthehemi atje ku e nga Grezhdani ka marrë pjesë Ramadan Çaushi, tavanet e shtëpisë për zgjerim horizonti. Dysh- prashitje e në ujitje, në shirje e në mjelje, në du- nisëm, tek Ramadan Çaushi në Luftën e Shkodrës. një stërgjysh i tyre, për të cilin nuk kisha dëgjuar emeja, dyert, dritaret dhe shkallët ishin të gjitha han e në stallë. Punët e shtëpisë do t’i mbeteshin ndonjëherë. Unë ngrita atenat dhe shënova em- “dagramë”, bërë me dërrasë “deti” të zdrukthtuar për turnin e natës. Atëherë do ta shihnin mirë zo- RAMAdAN ÇAUSHi NË rin, gjë që u ngjiti fjala dhe atyre. Shqiptarët janë mirë e që shndritshin nga pastërtia dhe lëmutë- jllëkun e, ndonjëherë edhe tanderllëkun gratë e “ShkoDra e rrethueMe” (1912 – 1913) harraq të mëdhenj, mendova atë që është thënë e sia. Oda e shtruar allaturka me mutaf Prizreni, Fushës, por kjo do të vinte nga fundi i të ’50 – ve. stërthënë si ndër të metat e mëdha të shqiptarëve. sipër tyre qilima e velenxa me ornamente plot Përveçse punëtorë të mirë e njerëz të rreg- Kur mora vesh se heroi “im” i historisë, Ra- Pse? U kanë hedhur mbi kurriz njëmijë halle dhe ngjyra dhe shilte e jastëkë me këllëfë të qëndisur ullt në komunitet e kudo, fusharakët e fushara- madani kishte qenë vëllau i madh i mixhës Zy- s’kanë kohë ta çojnë mendjen e të kujtojnë edhe mbështetur për muri. Çdo gjë ishte si në Sheher. ket, burra e gra, ishin model edhe si besimtarë ber, pata ndjesinë se edhe unë jam i kohës së tek të kallurit nën dhe. Përjashta, lart në murin e fasadës ishte muro- të mirë, myslimanë që shkonin në xhami, falnin “Rilindjes”. Vdekur më 1956 – ën mbi 100 vjeç, Ramadani ka qenë vëllau i Zyberit, babës së sur një gur i latuar në të cilin ishte gdhendur viti pesë vaktet dhe mbanin ramazan (agjëronin). më shumë se gjysmën e viteve të jetës Zyberi vjehrrit tim, të cilin ti Bajram duhet ta kujtosh i ndërtimit, “1943”. Oborri para shtëpisë, shtruar Rakia konsiderohej gjynah i madh. Edhe të i kishte kaluar në periudhën e Rilindjes. Ndër- ndopak kur pate ardhur të rrije për pushime, u me kalldrëm, ishte i rrethuar me avlli dhe portën krishterët ortodoksë, (kaurrit), një minoritet i sa unë 6 apo 7 vjeçar, kisha ndenjur në konak gjallërua motra që rrinte në shtrat. Ishe fëmij, por e madhe në mes. Gjithçka në simetri. Në anë të vogël, kishin kishën dhe ruanin besimin e tyre burrash “me të”. Tashmë unë vërtet po i qasem i vogli mban mend shumë. Në Luftën e Shkodrës, avllisë (kjo e prishte pak simetrinë) ishte mutfaku të pacenuar. “Kudo rrâni turr Shqiptari, / Mirë ai treçerek shekullit, por jo aq sa për ta menduar nga Grezhdani ka qenë edhe një tjetër, Nazif (kuzhina) ku bëheshin gatimet, rrinin grania dhe lidhë me besë e fe”, thotë Fishta. Edhe në këtë veten “rilindas”. Mos më ngatërroni me “rilind- Aga, por ai u kthye shpejt prej andej, shtoi nipi. vërdalliseshin fëmijët. Dukej sikur endé jetonin drejtim, fusharakët ishin të centruar bukur mirë, jen” e Edi Ramës që po na rivdes, por për ata Por punën e luftës së Ramadanit me Karadakun me të “vjetrën”, me traditën, kohë kur vetëm tufa shembull qytetarie. që bënë “zgjimin kombëtar” dhe Luftën epike të në Shkodër, ma mirë e din Faizi, sqaroi Nuzi. Më e dhenvë më 1942 numëronte 1000 kokë dele, Ne të Malësisë (të Përtej Drinit) ishim, ku e Shkodrës, Luftë të cilën këtyre të fundit dhe gjithë thanë edhe diçka më tepër por, duhej kërkuar. të cilat i veronin tek bjeshkët e Korabit, përmbi ku me ata të Fushës. Në shumë drejtime. Edhe ne historiografisë shqiptare nuk duan t’ua zësh me Fjala është për Rrethimin shtatë mujor të Radomirë. Kurse tani kishte filluar një epokë e ishim familje e “madhe”, dykurorëshe; jetonim gojë, se ajo “zgjon urrejtje nacionale” dhe “nxit Shkodrës (tetor 1912 – 25 prill 1913) nga ush- “re”, që shkonte “de kreshendo”, në ulje, por dre- bashkë 12-13 vetë, zakon që respektohej, me tokë katastrofën!”. Gjithësesi, sëpaku ndjeva se jam tria malazezo - serbe, e njohur në Shkodër edhe jt “progresit”. Emri kishte mbetur, por ndryshimi që i kapte a s’i kapte 15-20 dynymë, shumica në të një “nyje lidhëse” e një “shahit” (dëshmues) në si “Muhaserja” (rrethimi) në Luftën I Ballkanike kishte filluar e në rrugën e duhur. Tufa e dhenve thatë. Ara të ndara në rriska e parcela, me meja e vazhdimësinë e epokave. 1912 – 1913 ku roli luftarak i dibranëve ka qenë ishte tkurrur në 150 krerë që tashmë e veronin me mure, me gardhe e sinure, tamam “ara në mal” Kanë qenë tre vllazën, tregon Faiz Aqif Hali- në kufijtë e legjendës, siç ka qenë e tillë vetë ajo më afër, në bjeshkët e Hinoskës, përmbi Shkrep siç shkruan Petro Marko; me bagëti të imta deri në li, farmacisti i Peshkopisë, miku dhe versniku im. MBROJTJE, ndoshta e pa shembullt në historinë të Erebarës dhe ruhej nga barinjtë (hyzmeqarët), 30-40 krerë, dhen e dhi përzjerë, dy lopë mali me Si fëmijë, atëherë nuk po kuptoja pse paskan dy e luftërave në rrethim. ndërsa në mjeljen dhe përpunimin e bulmetit rendiment të ulët dhe një mushkë si hajvan barre. mbiemra a llagape, “Qorri” dhe “Halili”. Tani na merrnin pjesë edhe burrat e shtëpisë. Bilanci vjetor i prodhimit shkonte deri tek sigurimi del edhe një i tretë, “Çaushi”. Në thelb mbiem- * * * Ne të Përtejdrinit zonës së Maqellarës i thoshim vjetor i bukës (së misrit). Mbase 3-5 kv misër si ri i tyre ishte dhe mbetet “Halili”. Pasurimin e NJË diGRESiON ME EKSKURSE HiSTORiKE “Fusha” dhe ky ishte emri toponimik i zonës. Ajo tepricë që shkonte për treg, ndonjë kuintal gjizë familjes me shumë patronime e kishte bërë “his- vërtet ishte një fushë e madhe që shkonte nga She- dhe ½ kv. tlynë që i zoti i shtëpisë edhe ato do t’i toria” e Ramadanit. Ai kishte bërë emër të mirë në Por le të ndjekim fillin e “lidhjeve” sipas heri i Dibrës me rrethinë, deri poshtë Peshkopisë. shiste në Tiranë për të mbuluar ndonjë harxh e për organet e xhandarmërisë si çaush ndaj u mbiquajt parimit didaktik: nga e njohura, tek e panjohura Gjithë krahu i djathtë i bregut lindor të Drinit të Zi, të parë ndonje hall. Megjithatë, në katundin tonë Ramadan Çaushi. Gjatë kryerjes së detyrës ishte duke hapur një parantezë. dikur e njohur si Topalltia, përbën një tarracë naty- ishim birinxhi, mbasi shumica nuk arrinin të sig- plagosur rëndë duke humbur njërin sy, nga dhe Nga portreti i gjyshit të madh, Zyber Qorri, rore që nga lindja shkon rrëzë vargut malor Korab uronin bukën as për gjysmën e vitit. Kush siguron- erdhi nofka tjetër, Ramadan Qorri, me të cilën vëllait të Ramadanit, se me këtë llagap njihesh- – Deshat – Mali i Kërçinit e nga perëndimi bie butë te bukën dhe groshën e vitit, quhej “agá”. Malësia u thirrën edhe dy vëllezërit e tjerë që vinin pas in në fillimet e të pesëdhjetave kur shtëpitë tona mbi rrjedhën e Drinit, butësi që thyhet nga ndonjë kishte bërë më “përpara” në përdorimin e rakisë. tij, Zyberi dhe Qazimi. Dy llagapet e fundit ishin u lidhën me miqësi, në kujtesë më kishin mbe- kanion si i Gradecit që zgjatet nga Ura e Topojanit Në shtëpinë tonë nxirrej raki (para buke) kur vinte futur si nofka. Për mua kishte edhe një tjetër non- tur vetullat e trasha që spikasnin fort në fytyrën në Katund të Ri. ndonjë mysafir i veçantë, ndonjë i deleguar, sido- sens: djali i dytë i Zyberit e kishte emrin Halil. gjatoshe tharë nga pleqëria e thellë, shekullore, Lidhjet martesore me Fushën Malësia (krahu mos nga Jugu. Ne kishim edhe kazan rakie për Edhe emri edhe mbiemri njëlloj, Halil Halili. vetullat kaleshe, që mua më kujtonte një varg të i majtë i Drinit) nuk ishin dhe aq të shumta. Edhe prodhimin e saj. Në fillim të shek. XX Evropa i ishte vënë në një kënge sevdaje që këndohej atëherë në fshat. këta, më tepër ishin kur Malësia jepte vajza dhe Për burime ujrash fshati ynë ishte më i pasu- shpinë Perandorisë Osmane. I “sëmuri i Bos- Nëpër mjegull kujtoj kur mixha Zyber rrinte në më pak qëllonte të merrte. Ishin mikrokrahina ri. Në Kovashicë i Madhi Zot ka dhënë tre gur- forit” ishte në shthurje e dekadencë. Shthurja krye të vendit në odën e madhe, rreth e rreth me me nivele të ndryshme në shumë drejtime, nga ra që gulfojnë e gurgullojnë nga uji i bollshëm përfshiu sidomos forcat e armatosura dhe ato burra ulur kamëkryq, (kamëturqisht i thonë në mënyra e jetesës, e folura, veshjet, zakonet etj. dhe i ftohtë që të plas kapakun e ballit, por niveli të rendit. Revolucioni i Turqve të Rinj (xhon- Shkodër). Duhet të ketë qenë viti 1951 a 1952. Pozita shoqërore dhe familjare e gruas në Fushë i ujit për ujitje kapte më pak se gjysmën e to- turqve) më 1908-ë, që solli “Hyrrjetin” (Liria) u Edhe pse fare i vogël, në atë valle burrash rrija si ndryshonte shumë nga ajo që kishte në Malësi. kave të fshatit. Disnivelet i mbulonim me del- prit si shpëtimtar i Perandorisë që do të çlironte i gozhduar në vendin tim dinjitoz, në respekt të Punët e saj atje ishin të përqendruara në derë të egacionin e përviçes. Atë e kishim dinjitoz. Të energjitë e ndrydhura. Por ky vetëm sa përshpe- protokollit. Nuk qendroja tek dera, i lirë me ‘hyn shtëpisë e brenda. Gruaja atje nuk dilte të punojë tillë më shumë e bënte njëri, mixha Gani, Gani jtoi katastrofën. Në këtë mjegull “revolucionare” e dil’, siç bëja në shtëpinë time kur vinin miq. në arë, të prashisë, aq më tepër në të shkojë në Meta. Atë e kishin vënë në krye edhe si moshë, vërtiteshin edhe viset shqiptare. Për të zezën e Isha pjesë e “delegacionit” të krushqve, një kar- mal, të bëjë e të mbajë kran(d)e e krece të thata, edhe si “shoq” mëhallalí edhe si kushëri i nuses. tyre, shqiptarët kanë luajtur rol të rëndësishëm van bukur i gjatë, që shkonte në përviçe (gostë) punë të cilat ishin krejt të natyrshme për gruan në Atëbotë ai ishte tek të 50-tat; burrë i ditur dhe në atë revolucion, siç qenë të tilla të zeza për ata tek Zyber Qorri (Halili) në Grezhdan, burrë me Malësi. Këtu ajo merrej me larje, pastrime, punët fort i luajtur. Kishte një jetë të ngjeshur me për- të gjitha luftërat, kryengritjrevet dhe revolucionet emër në gjithë “Fushë-n” e më përtej. Vajza e me gjilpërë, shtiza dhe grep, mirëmbante rregul- vojë të madhe dhe të larmishme. Tallazet e jetës e tjera që i zunë poshtë më pas. Dikur shtylla mixhës, Rrufija, u martua me nipin e tij, Esatin, lin e shtëpisë, rritjen e fëmijëve, kujdesi për burr- e kishin rrahur mirë, si në dërstilë. I kishte pr- e Perandorisë në pjesën perëndimore të saj, djalin e madh të Halilit. in etj. Gruaja në Fushë ishte zonjë në kuptimin e ovuar të dy ekstremet, nga pozita e ngrohtë me shqiptarët u kthyen në elementë të rrezikshëm Ishin derë e madhe. Familje dykurorëshe, vërtetë të fjalës. Fytyra u rrinte bardh si bora dhe 7 napolona flori në muaj dhe pastaj si mik i agait dhe destabilizues të Devletit Osman. Deze- vëllezërit Aqif dhe Halil Halili (Qorri) jetonin dielli nuk i shihte shumë. Cucat e Fushës ishin të me influencë në qeveri, tek dënimi me 20 vjet ritmet e shqiptarëve nga radhët e ushtrisë e të bashkërisht. Ishin të kamur. Kishin mbi 70 dy- dlira sa edhe uji u shihej teksa u kalonte nëpër burgim, që u përfundoi, bafti i Zotit, me lirimin xhandarmërisë ishin të shumta. Njëri nga ata që nym tokë. Për Dibrën kjo ishte shifër e lartë. gurmaz të fytit. Këtë metaforë e kam dëgjuar për e befasishëm. Në rininë e tij kishte ndejt shumë dezertoi nga radhët e xhandarmërisë ishte edhe Shtëpia dykatëshe ishte një konak i vërtetë. herë të parë në fshat aty nga 1963 nga një 40 kohë si ‘djalë mbas vedit’ në familjen e Dervish Nazif Aga. Vendin e tij si çaush1 e zuri bashkëf- Muret prej guri me qoshe me gur të gdhendur. vjeçar. U habita me metaforën, aq më tepër kur e Zenepe Hima (Çoku). I kish qëlluar të rrijë me shatari i tij, Ramadan Halili. Katër dhoma të mëdha gjithë dritë; dy lartë e po e thoshte një person si ai, ndërsa po fliste për burra të rëndësishëm, politikanë e veprimtarë * * * dy poshtë, secila me banjë dhe hamam për lar- një mundësi fejese. Vërtet ishte pak si sevdalli kombëtare me emër nga të cilët kishte ditur të 1912 je; lartë me çardak dhe hajatin e gjërë poshtë por kur mendoja se ishte analfabet, thashë me mësojë e të përfitojë shumë. Më pas kish punuar Gjatë vitit 1912, me urgjencë e sforcë të mad- në katin e parë. E gjitha e mbuluar me çati me vete se poezia flen aty ku s’ta merr mendja. Për në armën e xhandarmërisë mbretërore. Ç’dinte, he Rusia bashkoi të pabashkueshmit në Aleancën tjegulla marseljeze, importi, jo me rrasa guri si herë të dytë këtë figurë letrare e kam parë në një dhe dinte jo pak, i transmetonte nëpër mexhlise e krishterë Ballkanike të boshtit ortodoks: Serbi në Malësi, as me tjegulla vendi, njëmijë mbarë e poezi vetëm kohët e fundit. plot hijeshi. Kishte një narracion të këndshëm. – Greqi – Bullgari – Mali i Zi. Qëllimi i tyre ishte 34 - Nëntor - Dhjetor 2019 nr. nr. NëntorNëntor- - DDhjetorhjetor 2019 - 35 163 163
Bajram XHAFA: Në lidhje me kujtesën historike, rrëfen për “rrugën e arbërit”, Isa kola, 92 vjeç, nga Sopoti i Zerqanit, mbi dibranët vuajnë tmerrësisht nga amnezia dhe shpërfillja. histori dëshmi bazën e kujtimeve të familjes së tij, mbi këtë ngjarje, në të cilën ka marrë pjesë edhe gjyshi i tij, Qerim kola: Ja si u masakruan të therur me bajoneta nga patrulla serbe, 5 burra nga fshati Sopot i Zerqanit, 3 prej të cilëve vëllezër fshirja e Shqipërisë dhe e shqiptarëve nga harta jraktarëve). Nuk dimë se si kanë shkuar në Shko- të së njëjtës familje. e Ballkanit si popull e si komb dhe e mysliman- dër Ramadan Çaushi dhe Nazif Aga dhe me cilat izmit si fe. Sapo kishte kaluar mesi i gushtit dhe forca janë shoqëruar. Mendojmë se ata mund të Ramadan Çaushi (Halili) i grezhdanit Shqipërisë iu njoh njëlloj autonomie nga Porta e kenë pasur ndonjë njohje e mëparshme me Esat Lartë. Kur panë se Shqipëria po “bëhej”, shtetet Toptanin ose me Isuf Hysenagollin, qoftë edhe e Ballkanit dhanë alarmin – plasën luftën kundër nga afërsia krahinore. Ky i fundit ishte byrazer Masakra serbe në Perandorisë Osmane. me Esat Pashën dhe, si “oxhak” ishte në krye të Mali i Zi, një mikroshtet i krijuar nga Fuqitë “Taborrit dibran” që shkoi në Shkodër dhe mori në Rrethimin e Shkodrës (1912-1913) e Mëdha evropiane në Kongresin e Berlinit (13 pjesë në Luftën për mbrojtjen e saj. Ndoshta ka qershor – 13 korrik) 1878 kërkonte t’i bashkonte ndikuar ndonjë rekomandim i Zogut, i cili kishte Sopot të Zerqanit Nga BAJRAM XHAFA Luftoi si burrat Ramadan Çaushi Për mënyrën e jetesës dhe trajtimin e gru- Ishte vrojtues i hollë dhe mendje absorbuese. mbretërisë së vogël prej 3. 500 km katrorë (sot shumë miq në Dibër, midis tyre, Hysenagollët e as Fusha kishte marrë shumëçka nga zakonet e Në atë kokën e tij fodulle me qylafen mën- ka afro 14 000 km katror), edhe Shkodrën, Pejën, Dohoshishtit që i kishte miq dere. Zogu kishte të (Halili) me shkjaun, Karadakun Nga HySEN LiKdiSHA “Armë, nuk kemi, - ka thënë Muharrem jë ditë të bukur tetori (datë 22) të 2017- Shéherit, qyteti i Dibrës së Madhe. Pozitës së janë hedhur mbi sy, ishte zbrazur dhe ngjeshur Gjakovën dhe Prizrenin dhe ta shtrijë shtetin e martuar motrën e tij (Adile) për Emin Dohosh- Zeneli.” Krajl Nikollës deri në Shëngjin, e në rastin më ishtin. ës, nga Peshkopia u nisa për Grezhdan e serbin, me taborin dibran në gruas në Shehër të Dibrës nuk i qasej as ajo e gjithë dramaciteti dhe epika e Shqipërisë sonë e tërheqjen e Perandorisë Osmane, “Si nuk keni armë, - ka thënë komandan- për të parë motrën, Rrufijen. Kishte qenë grave të aristokracisë së vendeve me nobilitet të gjysmës së parë te shekullit të 20-të, të cilën të mirë, deri në derdhjen në det të lumit Mat. Ndërkaq vetë Zogu 17 vjeçar drejtonte një N Luftën për mbrojtjen e Shkodrës Më 8 tetor 1912 ai e shkrepi i pari luftën kundër fuqi prej 2000 vetësh, matjanë e dibranë për t’i nga Rumelia, pra edhe nga Dibra, ti serb. Nëna jote tha që shtatë pushkë ju historik. Në Malësi thoshin: lum kush e marton ai e tregonte me art nëpër në vallet e burrave në sëmurë. Mora dhe Nuzin që banon në Peshko- në fillim vitin 1912, shtetet ball- rafshin”, - vijoi komandanti dhe urdhëroi pi, nipin tim. Kur mbërritëm, shpejt erdhi edhe për tetë muaj rresht pa dalë prej cucën në Fushë se e ka të vendueme. Motra jonë dasma e vakijate. Kjo i kthente odat në kuvende Perandorisë Osmane. Pas tij Serbia, Bullgaria shkuar në ndihmë Shkodrës. Sipas kujtimeve të M Njaziu, nipi tjetër. Pas pyetjeve të zakonshme qe me fat. Siç duket Zoti e “shpërbleu” kur Ai i e shkolla të mendimit. Bisedohej e komentohej dhe Greqia, njëherësh. Kështu filloi Lufta Ball- Mbretit Zog të shkruara nga kol. Hysen Selmani, kanike, shfaqën orekset e tyre, për zaptimin ta rrahin me shkopinj. Për të ndërprerë filloi një muhabet i këndshëm. Kishte do kohë istikamit, natë e ditë me pushkë mori nënën dhe e la jetime kur ajo ishte ende për luftëra e për fate kombesh e shtetesh, për ng- kanike (1912-1913) midis Aleancës Ballkanike adjutant i Mbretit, fuqia e drejtuar nga Zogu në e trojeve shqiptare. Të gjithë këta shtete, masakrimin që serbët po i banin bashkëf- që s’ishim parë dhe shpejt malli dhe hallet bënë për faqe, me bukë e pa bukë, me fëmijë. Por, punët e Tij shkofshin! jarje e historira plot dhimbje të Shqipërisë sonë, dhe Perandorisë Osmane. pritën që i bëri ushtrisë malazeze ishte prej 8 000 nisën bisedime të fshehta e drejtpërdrejta, shatarit të tyre, ngrihen 3 vëllezërit e fisit punën e vet. Halle të jetës, çoroditjet e kohës, Kooperativa bujqësore endé nuk kishte ar- për heroizma dhe emra burrash të shquar. Edhe Shqiptarët e panë veten si shapkat në mjer- vetësh, matjanë e dibranë3. Pas një beteje të ash- për ndarjen e Shqipërisë në copa për vete. Kamberi: Selim, Ali dhe Hajredin Kamberi politike e shoqërore, probleme të fesë, ndonjë ujë e pa ujë dhe u kthye fitimtar. dhur për të bërë “shartimet” dhe skartimet “so- tradhtish që i janë bërë kombit tonë. Me atë zërin gull në kohë stuhie. Të çorientuar, të përçarë e të për me ushtrinë malazeze (12 nëntor 1912) në Pikërisht, në këtë kuadër, Dibra ra pre e dhe deklarojnë se nuk kanë armë. anekdotë dhe bejte gazmore nga të vendit. cialiste” të tradicionalizmit. Gruan e Fushës të e trashë e kumbues, bisedave u jepte karakterin çoroditur, krejtësisht të vetmuar e të izoluar. Tani e Kakarriq të Lezhës, Zogu u detyrua të kthehet në sulmeve të ushtrive serbe, të cilat vijuan “ Ne vetëm të bëjmë pushkë druri për U hodhëm edhe tek historia, ku shqiptarët no- “mbyllur” brenda katër mureve të shtëpisë, koop- e polemikave duke i shoqëruar me riprodhime panë vetën se ç’farë i kishin bërë vetes me atë nx- Mat me forcat e veta. Mbërritja nëpërmjet Mird- për 9 vite rresht, nga 1913 deri në 1921. t’i dorëzuar, se të tjera nuk kemi”, - thotë tojnë jermas në konfuzion e në xhahilizëm. Duke njëmijë mbrapë (gjë a gjëzë), por me xheremide erativa do ta “çlironte” e do ta nxirrte jashtë tyre dialogjesh. Shkurt, krijonte atmosferë për kuvend itjen që u bënin fqinjët “për t’i ra turkut” aziatik se itës e Zadrimës e divizionit “Drina” të ushtrisë menduar se tek unë do të zinte vend ajo që do (tjegulla) frengu. I pashë vetë se si qendronin në në “lirinë” dhe emancipimin shoqëror. Ajo do t’ia burrash. Në këtë drejtim Ganiu ishte një thesar, vetëm kështu do t’u vinte liria. Të lodhur e të rras- serbe rrezikoi të bjerë në rrethim dhe atëherë të thoshin, si i zanatit dhe si “prej Shkodre”, më çati kur një ditë gjatë “vakancave” të mia dyja- piqte lëkurën e fytyrës dhe do t’ia regjte shpirtin që kur fliste ndiqej me vëmendje e kërshëri. Dinte kapitur nga kryengritjet e vitit 1910 - 1912 kundër me një manovër të shpejtë u tërhoq me forcat e thanë me një farë krenarie se në Luftën e Shkodrës vore ndërmora edhe një ekspeditë hulumtimi në me punët e bujqësisë, në mbjellje e në korrje, në t’i jepte peshë fjalës. Por le të kthehemi atje ku e Devletit Osman, aleatit të natyrshëm e të vetëm të tij drejt Matit, i cili rrezikohej të pushtohej nga nga Grezhdani ka marrë pjesë Ramadan Çaushi, tavanet e shtëpisë për zgjerim horizonti. Dysh- prashitje e në ujitje, në shirje e në mjelje, në du- nisëm, tek Ramadan Çaushi në Luftën e Shkodrës. tyre, Shqipëria dhe shqiptarët u vunë para rrezikut forcat e tjera serbe që erdhën nga lindja dhe një stërgjysh i tyre, për të cilin nuk kisha dëgjuar emeja, dyert, dritaret dhe shkallët ishin të gjitha han e në stallë. Punët e shtëpisë do t’i mbeteshin të zhdukjes. Kapën armët, por ishte vonjo të gjithë. kishin pushtuar Dibrën. ndonjëherë. Unë ngrita atenat dhe shënova em- “dagramë”, bërë me dërrasë “deti” të zdrukthtuar për turnin e natës. Atëherë do ta shihnin mirë zo- RAMAdAN ÇAUSHi NË Shënjestra e parë e Malit të Zi ishte Shkodra. Rreth Si mbërritën në Shkodër, forcat dibrane u rin, gjë që u ngjiti fjala dhe atyre. Shqiptarët janë mirë e që shndritshin nga pastërtia dhe lëmutë- jllëkun e, ndonjëherë edhe tanderllëkun gratë e “ShkoDra e rrethueMe” (1912 – 1913) saj sillej historia dhe legjenda, krenaria dhe magjia pritën me gëzim të madh. Nazif Aga nuk qendroi harraq të mëdhenj, mendova atë që është thënë e sia. Oda e shtruar allaturka me mutaf Prizreni, Fushës, por kjo do të vinte nga fundi i të ’50 – ve. e shqiptarëve. Me Kështjellën Rozafa si mishërim shumë dhe u kthye në Dibër, për arsye të panjo- stërthënë si ndër të metat e mëdha të shqiptarëve. sipër tyre qilima e velenxa me ornamente plot Përveçse punëtorë të mirë e njerëz të rreg- Kur mora vesh se heroi “im” i historisë, Ra- i simbolizmit historik e kulturor, Shkodra ishte hura. Si komandant i divizionit të redifëve dhe Pse? U kanë hedhur mbi kurriz njëmijë halle dhe ngjyra dhe shilte e jastëkë me këllëfë të qëndisur ullt në komunitet e kudo, fusharakët e fushara- madani kishte qenë vëllau i madh i mixhës Zy- shpirti dhe shpresa e kombit shqiptar. vullnetarëve, Esat Pashë Toptani e caktoi Ramadan s’kanë kohë ta çojnë mendjen e të kujtojnë edhe mbështetur për muri. Çdo gjë ishte si në Sheher. ket, burra e gra, ishin model edhe si besimtarë ber, pata ndjesinë se edhe unë jam i kohës së Valiu i Shkodrës Hasan Riza Pasha, që ishte Çaushin komandant të një njësie luftarake rezerv- tek të kallurit nën dhe. Përjashta, lart në murin e fasadës ishte muro- të mirë, myslimanë që shkonin në xhami, falnin “Rilindjes”. Vdekur më 1956 – ën mbi 100 vjeç, edhe kryekomandant i Ushtrisë për mbrojtjen e istësh ku qendroi deri në mbarim të Luftës, më 25 Ramadani ka qenë vëllau i Zyberit, babës së sur një gur i latuar në të cilin ishte gdhendur viti pesë vaktet dhe mbanin ramazan (agjëronin). më shumë se gjysmën e viteve të jetës Zyberi qytetit, ngarkoi Esat Pashë Toptanin, komandant prill 1913. Shkodra e rrethuar mbrohej nga katër vjehrrit tim, të cilin ti Bajram duhet ta kujtosh i ndërtimit, “1943”. Oborri para shtëpisë, shtruar Rakia konsiderohej gjynah i madh. Edhe të i kishte kaluar në periudhën e Rilindjes. Ndër- i xhandarmërisë së vilajetit të mblidhte forca pikëmbështetje që u bënë katër frontet kryesore: ndopak kur pate ardhur të rrije për pushime, u me kalldrëm, ishte i rrethuar me avlli dhe portën krishterët ortodoksë, (kaurrit), një minoritet i sa unë 6 apo 7 vjeçar, kisha ndenjur në konak rezerviste dhe vullnetare.dhe me to të krijonte fronti i Taraboshit, që ishte fronti kryesor dhe gjallërua motra që rrinte në shtrat. Ishe fëmij, por e madhe në mes. Gjithçka në simetri. Në anë të vogël, kishin kishën dhe ruanin besimin e tyre burrash “me të”. Tashmë unë vërtet po i qasem një divizion që do t’i shtohej divizionit osman pozicioni kyç i mbrojtjes, fronti i Bërdicës, fronti i vogli mban mend shumë. Në Luftën e Shkodrës, avllisë (kjo e prishte pak simetrinë) ishte mutfaku të pacenuar. “Kudo rrâni turr Shqiptari, / Mirë ai treçerek shekullit, por jo aq sa për ta menduar të ushtrisë së rregullt (të nizamëve). Natyrisht, ni- i Bardhanjorit dhe ai i Shtojit. Redifët (rezervistët), nga Grezhdani ka qenë edhe një tjetër, Nazif (kuzhina) ku bëheshin gatimet, rrinin grania dhe lidhë me besë e fe”, thotë Fishta. Edhe në këtë veten “rilindas”. Mos më ngatërroni me “rilind- zamët përbënin fuqinë kryesore të specializuar shkruan korespondenti italian i luftës Xhino Ber- Aga, por ai u kthye shpejt prej andej, shtoi nipi. vërdalliseshin fëmijët. Dukej sikur endé jetonin drejtim, fusharakët ishin të centruar bukur mirë, jen” e Edi Ramës që po na rivdes, por për ata dhe bazë për mbrojtjen e Shkodrës. ri në ditarin e tij me 7 janar 1913, janë më tepër Por punën e luftës së Ramadanit me Karadakun me të “vjetrën”, me traditën, kohë kur vetëm tufa shembull qytetarie. që bënë “zgjimin kombëtar” dhe Luftën epike të Për të mbledhë forca Esat Pasha çoi fjalë se asnjëherë të padurueshëm për t’u kthyer në në Shkodër, ma mirë e din Faizi, sqaroi Nuzi. Më e dhenvë më 1942 numëronte 1000 kokë dele, Ne të Malësisë (të Përtej Drinit) ishim, ku e Shkodrës, Luftë të cilën këtyre të fundit dhe gjithë edhe në Dibër e cila ishte një burim i pashter- shtëpitë e tyre. Këtë ua thonë të gjithëve. Patjetër thanë edhe diçka më tepër por, duhej kërkuar. të cilat i veronin tek bjeshkët e Korabit, përmbi ku me ata të Fushës. Në shumë drejtime. Edhe ne historiografisë shqiptare nuk duan t’ua zësh me shëm forcash luftarake. Shkodra për Dibrën ishte që nisja e tyre do të tregonte fundin e rrethimit. Ata Fjala është për Rrethimin shtatë mujor të Radomirë. Kurse tani kishte filluar një epokë e ishim familje e “madhe”, dykurorëshe; jetonim gojë, se ajo “zgjon urrejtje nacionale” dhe “nxit “zamadhe”; si për gjithë Shqipërinë, “Që prej Ti- mund të ishin 15 000 veta që do të braktisnin qyte- Shkodrës (tetor 1912 – 25 prill 1913) nga ush- “re”, që shkonte “de kreshendo”, në ulje, por dre- bashkë 12-13 vetë, zakon që respektohej, me tokë katastrofën!”. Gjithësesi, sëpaku ndjeva se jam varit deri në Prevezë” (Pashko Vasa). tin. Por deri tani kjo nisje është vetëm në mendjen tria malazezo - serbe, e njohur në Shkodër edhe jt “progresit”. Emri kishte mbetur, por ndryshimi që i kapte a s’i kapte 15-20 dynymë, shumica në të një “nyje lidhëse” e një “shahit” (dëshmues) në Dibranët qenë më të gatshmit dhe më të orga- e redifëve. Ata të Dibrës mbi 4 000 veta janë më si “Muhaserja” (rrethimi) në Luftën I Ballkanike kishte filluar e në rrugën e duhur. Tufa e dhenve thatë. Ara të ndara në rriska e parcela, me meja e vazhdimësinë e epokave. nizuarit. Hovmëdhenj e të turrshëm, trima e plot turbulluesit, ndaj për të thyer kompaktësinë e tyre 4 1912 – 1913 ku roli luftarak i dibranëve ka qenë ishte tkurrur në 150 krerë që tashmë e veronin me mure, me gardhe e sinure, tamam “ara në mal” Kanë qenë tre vllazën, tregon Faiz Aqif Hali- plot maturí. Mbi 3 000 forca rezerviste (redifë) i kanë shpërndarë nga pak në të gjitha pozicionet . në kufijtë e legjendës, siç ka qenë e tillë vetë ajo më afër, në bjeshkët e Hinoskës, përmbi Shkrep siç shkruan Petro Marko; me bagëti të imta deri në li, farmacisti i Peshkopisë, miku dhe versniku im. dhe vullnetare (sipas autorit italian Gino Berri – 4 Nuk dimë se në cilin front ka luftuar Ramadani me Isa Kola, 92 vjeç, nga Sopoti i Zerqanit, MBROJTJE, ndoshta e pa shembullt në historinë të Erebarës dhe ruhej nga barinjtë (hyzmeqarët), 30-40 krerë, dhen e dhi përzjerë, dy lopë mali me Si fëmijë, atëherë nuk po kuptoja pse paskan dy 000) të Dibrës së Poshtme u nisën për Shkodër. dibranët që komandonte. e luftërave në rrethim. ndërsa në mjeljen dhe përpunimin e bulmetit rendiment të ulët dhe një mushkë si hajvan barre. mbiemra a llagape, “Qorri” dhe “Halili”. Tani na Rrugës duke kaluar nëpër Mat morën lajmin e Luftoi si burrat Ramadan Çaushi (Halili) me Masakrat, barbarizmat, djegia e fsha- Sal Kamberi. merrnin pjesë edhe burrat e shtëpisë. Bilanci vjetor i prodhimit shkonte deri tek sigurimi del edhe një i tretë, “Çaushi”. Në thelb mbiem- marshimit të ushtrisë serbe drejt Prizrenit, Lumës shkjaun, Karadakun e serbin, me taborin dibran trave, plaçkitja, vrasjet ditën me diell, Siç dhe u duk, komandanti serb, i mir- * * * Ne të Përtejdrinit zonës së Maqellarës i thoshim vjetor i bukës (së misrit). Mbase 3-5 kv misër si ri i tyre ishte dhe mbetet “Halili”. Pasurimin e e Dibrës. Elez Isufi me 600 forca të Reçit, Dard- në Luftën për mbrojtjen e Shkodrës për tetë muaj të burrave dhe grave, në sy të fëmijëve, informuar për armëmbajtje të fshatarëve, NJË diGRESiON ME EKSKURSE HiSTORiKE “Fusha” dhe ky ishte emri toponimik i zonës. Ajo tepricë që shkonte për treg, ndonjë kuintal gjizë familjes me shumë patronime e kishte bërë “his- hës e Uj’ e n’Ujë u kthye nga rruga për t’i dalë rresht pa dalë prej istikamit, natë e ditë me pushkë duke i therur me bajoneta, jashtë çdo jep urdhërin për kontroll në shtëpinë e vërtet ishte një fushë e madhe që shkonte nga She- dhe ½ kv. tlynë që i zoti i shtëpisë edhe ato do t’i toria” e Ramadanit. Ai kishte bërë emër të mirë në përpara ushtrisë serbe në Kolesian të Lumës. Atje për faqe, me bukë e pa bukë, me ujë e pa ujë dhe u do të bashkoheshin me forcat e Lumës e të Hasit kthye fitimtar. Fusharakët kujtojnë endé fragmente caku njerëzor, shkuan deri në vrasje të Kamberëve. Gjatë kontrollit, në hajatin Por le të ndjekim fillin e “lidhjeve” sipas heri i Dibrës me rrethinë, deri poshtë Peshkopisë. shiste në Tiranë për të mbuluar ndonjë harxh e për organet e xhandarmërisë si çaush ndaj u mbiquajt 3 vëllezërve të së njëjtës familje, duke (ahurin) e lopëve, patrulla serbe gjen 3 parimit didaktik: nga e njohura, tek e panjohura të parë ndonje hall. Megjithatë, në katundin tonë Ramadan Çaushi. Gjatë kryerjes së detyrës ishte të drejtuara nga Ramadan Zaskoci e Islam Spahiu. të nji kange për Luftën e Shkodrës që e paska kën- Gjithë krahu i djathtë i bregut lindor të Drinit të Zi, çuar kështu në zhdukjen e saj. Ka plot pushke austriake. Kaq mjaftoi që patrulla duke hapur një parantezë. dikur e njohur si Topalltia, përbën një tarracë naty- ishim birinxhi, mbasi shumica nuk arrinin të sig- plagosur rëndë duke humbur njërin sy, nga dhe Forcat e tjera dibrane, të prirë nga krerë dhe duar Bit Dema (1898-1979), kangë e kënduar në Nga portreti i gjyshit të madh, Zyber Qorri, rore që nga lindja shkon rrëzë vargut malor Korab uronin bukën as për gjysmën e vitit. Kush siguron- erdhi nofka tjetër, Ramadan Qorri, me të cilën paritë e tyre si Isuf Bej Hysenagolli, Selman Alia, rini të tij. Kjo kangë tregon edhe kushtet në të cilat dokumente të kohës që dëshmojnë për serbe të niste masakrimin e banorëve të vëllait të Ramadanit, se me këtë llagap njihesh- – Deshat – Mali i Kërçinit e nga perëndimi bie butë te bukën dhe groshën e vitit, quhej “agá”. Malësia u thirrën edhe dy vëllezërit e tjerë që vinin pas (As)Llan Kaloshi (alias haxhi Llani), Shaban Lusha, është zhvilluar lufta e Shkodrës, kur pas muajit dh- këto masakra të serbëve mbi popullsinë këtij fshati. in në fillimet e të pesëdhjetave kur shtëpitë tona mbi rrjedhën e Drinit, butësi që thyhet nga ndonjë kishte bërë më “përpara” në përdorimin e rakisë. tij, Zyberi dhe Qazimi. Dy llagapet e fundit ishin Nel Hoxha, Dine Hoxha etj., të Dibrës së Poshtme jetor, vetëm nga uria filluan të vdesin çdo ditë nga e fshatrave të Dibrës,. Në plotësim të Pas rrahjes në grup të fshatarëve, ko- u lidhën me miqësi, në kujtesë më kishin mbe- kanion si i Gradecit që zgjatet nga Ura e Topojanit Në shtëpinë tonë nxirrej raki (para buke) kur vinte futur si nofka. Për mua kishte edhe një tjetër non- në rrugën për Shkodër u detyruan të kalonin nga 50 vetë. “Nji taborr qi e kam dibranë, / Ata brejnë shpalosjes së këtyre masakrave, një dëshmi mandanti urdhëron veçimin nga turma, të tur vetullat e trasha që spikasnin fort në fytyrën në Katund të Ri. ndonjë mysafir i veçantë, ndonjë i deleguar, sido- sens: djali i dytë i Zyberit e kishte emrin Halil. Kruja mbasi Mirdita nuk u dha rrugë kalimi (ndër- çelik me dha(b)më. / Kual therni e breshka hani, / e gjallë mbetet ajo që dha për “Rrugën e 6 prej tyre, për t’i vrarë: Selim Kamberi, gjatoshe tharë nga pleqëria e thellë, shekullore, Lidhjet martesore me Fushën Malësia (krahu mos nga Jugu. Ne kishim edhe kazan rakie për Edhe emri edhe mbiemri njëlloj, Halil Halili. sa divizionit “Shumadia” të soldateskës serbe Ka- Se mu m’thonë Esat Pashë Toptani”. Arbërit”, 92 vjeçari Isa Kola, njohës i mirë Ali Kamberi, Hajredin Kamberi, vëllezër, vetullat kaleshe, që mua më kujtonte një varg të i majtë i Drinit) nuk ishin dhe aq të shumta. Edhe prodhimin e saj. Në fillim të shek. XX Evropa i ishte vënë në pidani i Mirditës ia liroi rrugën pa pengesa). Pas kthimit nga Shkodra, për jetën e Rama- i historisë së Grykës së Madhe (Zerqanit), Sal Kamberi, Muharrem Zeneli dhe Tahir një kënge sevdaje që këndohej atëherë në fshat. këta, më tepër ishin kur Malësia jepte vajza dhe Për burime ujrash fshati ynë ishte më i pasu- shpinë Perandorisë Osmane. I “sëmuri i Bos- Forcat e Dibrës së Epërme, rezervistë e vull- danit nuk dimë më tej. Nisur nga fakti që njëri nga netarë u shpërndanë për mbrojtjen e trojeve të vëllezërit e tij, Zyberi, paska pasur 70 dynym tokë, por edhe më gjërë Dibrës,. Hoxha. Në fjalën e tij të fundit para ekze- Nëpër mjegull kujtoj kur mixha Zyber rrinte në më pak qëllonte të merrte. Ishin mikrokrahina ri. Në Kovashicë i Madhi Zot ka dhënë tre gur- forit” ishte në shthurje e dekadencë. Shthurja Ja çfarë rrëfen ai për një masakër të ser- kutimit, Muharrem Zeneli, i thotë krye- krye të vendit në odën e madhe, rreth e rreth me ra që gulfojnë e gurgullojnë nga uji i bollshëm përfshiu sidomos forcat e armatosura dhe ato atdheut nga Dibra deri në Manastir e Follorinë. po aq duhet të ketë pasur secili prej vëllezërve të me nivele të ndryshme në shumë drejtime, nga bëve, në fshatin Sopot të Zerqanit: plakut të fshatit, Xhabir Zeneli: “- Mos mi burra ulur kamëkryq, (kamëturqisht i thonë në mënyra e jetesës, e folura, veshjet, zakonet etj. dhe i ftohtë që të plas kapakun e ballit, por niveli të rendit. Revolucioni i Turqve të Rinj (xhon- Një pjesë e fuqive dibrane nga qyteti i Dibrës dhe tjerë, pra edhe Ramadani. Nga pasardhësit nuk Shkodër). Duhet të ketë qenë viti 1951 a 1952. Pozita shoqërore dhe familjare e gruas në Fushë i ujit për ujitje kapte më pak se gjysmën e to- turqve) më 1908-ë, që solli “Hyrrjetin” (Liria) u Reka që kishin si prijësa përveç krerëve të Dibrës mundëm të marrim asnjë llojë informacioni, as “Ka qenë një mëngjes janari i vitit 1920, ler në shpirt 4 napolonat, që ja kam borxh Edhe pse fare i vogël, në atë valle burrash rrija si ndryshonte shumë nga ajo që kishte në Malësi. kave të fshatit. Disnivelet i mbulonim me del- prit si shpëtimtar i Perandorisë që do të çlironte me Hajredin Pustinën dhe disa oficerë shqiptarë të për vitin se kur ka vdekur dhe në çfarë rrethanash. kur në rrugët e fshatit Sopot, ja beh patrulla Ahmet Lokës”. i gozhduar në vendin tim dinjitoz, në respekt të Punët e saj atje ishin të përqendruara në derë të egacionin e përviçes. Atë e kishim dinjitoz. Të energjitë e ndrydhura. Por ky vetëm sa përshpe- karrierës, shkoi në Manastir dhe më pas në Follo- Në lidhje me kujtesën historike dibranët vuajnë serbe, e cila si zakonisht bënte krehjen e Pasi e dëgjoi këtë serbi, lëshoi si nëpër protokollit. Nuk qendroja tek dera, i lirë me ‘hyn shtëpisë e brenda. Gruaja atje nuk dilte të punojë tillë më shumë e bënte njëri, mixha Gani, Gani jtoi katastrofën. Në këtë mjegull “revolucionare” rinë për t’u përballur me ofensivën e ushtrisë greke tmerrësisht nga amnezia dhe shpërfillja. zonës, për armë e plaçkitje, për t’i hapur dhëmbë: “-Lirojeni qenin të punojë e e dil’, siç bëja në shtëpinë time kur vinin miq. në arë, të prashisë, aq më tepër në të shkojë në Meta. Atë e kishin vënë në krye edhe si moshë, vërtiteshin edhe viset shqiptare. Për të zezën e drejt tokave shqiptare. Më vonë kësaj fuqie i erdhi Shkodër, 2019 rrugën ushtrisë serbe, në sulmet e saj për copëtohet vetë për të larë borxhin, duke në ndihmë një tjetër fuqi dibrane prej 1000 vullne- Isha pjesë e “delegacionit” të krushqve, një kar- mal, të bëjë e të mbajë kran(d)e e krece të thata, edhe si “shoq” mëhallalí edhe si kushëri i nuses. tyre, shqiptarët kanë luajtur rol të rëndësishëm 1 Çaush –nënoficer me gradë midis marshallit dhe rreshterit pushtimin e Dibrës. Patrulla duke kaluar i falur kështu jetën. Ndërkohë 5 të tjerët, van bukur i gjatë, që shkonte në përviçe (gostë) punë të cilat ishin krejt të natyrshme për gruan në Atëbotë ai ishte tek të 50-tat; burrë i ditur dhe në atë revolucion, siç qenë të tilla të zeza për ata tarësh të prira nga Mersim Dema i Grykës së Vogël në ushtri, në xhandarmëri, në kalori etj.; kapter. Një këngë e në lagjen Mustafanje, të këtij fshati, është Selim, Ali dhe Hajredin Kamberi, vëllezër, tek Zyber Qorri (Halili) në Grezhdan, burrë me Malësi. Këtu ajo merrej me larje, pastrime, punët fort i luajtur. Kishte një jetë të ngjeshur me për- të gjitha luftërat, kryengritjrevet dhe revolucionet (nga Homeshi) sëbashku me krerë të tjerë si Zenel kohës: “ O vjen çaushi me ‘izet zapti...”.; Tahir Dizdari, Fjalor i Hoxha i Gjurasit, Jakup Cani nga Gryka e Madhe, Orientalizmave në gjuhën parë nga nëna e Muharrem Zenelit, e Sal Kamberi dhe Tahir Hoxha, i vrau duke emër në gjithë “Fushë-n” e më përtej. Vajza e me gjilpërë, shtiza dhe grep, mirëmbante rregul- vojë të madhe dhe të larmishme. Tallazet e jetës e tjera që i zunë poshtë më pas. Dikur shtylla 2 Në luftë kundër pushtuesve grekë ranë më shumë se 30 ndodhur në oborrin e shtëpisë. Teksa ka i therur me bajoneta në oborrin e shtëpisë mixhës, Rrufija, u martua me nipin e tij, Esatin, lin e shtëpisë, rritjen e fëmijëve, kujdesi për burr- e kishin rrahur mirë, si në dërstilë. I kishte pr- e Perandorisë në pjesën perëndimore të saj, Dan (Ramadan) Cami i Sepetovës etj. të cilët u dibranë nga Dibra e Madhe, Malësia dhe Topalltia, ndër to: Fuat bej Kulla, Xheladin Kuka, Hasan Stërmilli, Izet Haziz Dema, etj. dëgjuar të artikulohet fjala pushka, nga në sy të fëmijëve”. djalin e madh të Halilit. in etj. Gruaja në Fushë ishte zonjë në kuptimin e ovuar të dy ekstremet, nga pozita e ngrohtë me shqiptarët u kthyen në elementë të rrezikshëm prinin çetave të tyre. Atje takojnë grupin e parë të Në Manastir gjithashtu pati shumë dibranë të rënë në luftë. Disa patrulla, ajo ka mallkuar duke thënë; “Masakra të tilla, si kjo e Sopotit, - tregon Ishin derë e madhe. Familje dykurorëshe, vërtetë të fjalës. Fytyra u rrinte bardh si bora dhe 7 napolona flori në muaj dhe pastaj si mik i agait dhe destabilizues të Devletit Osman. Deze- forcave dibrane me Selim Demën, Eqrem Camin, prej të rënëve në Follorinë e Manastir janë njohur si dëshmorë të vëllezërit Aqif dhe Halil Halili (Qorri) jetonin dielli nuk i shihte shumë. Cucat e Fushës ishin të me influencë në qeveri, tek dënimi me 20 vjet ritmet e shqiptarëve nga radhët e ushtrisë e të Izet Çaushin që kishin shkuar për të njëjtin qëllim. atdheut si Ramë Duka (Shtushaj), Rrahman Xheleshi (Mazhicë), “shtatë pushkë ju rafshin”. Porsa marrin 92-vjeçari Isa Kola, - kanë vijuar edhe në Ndeshjen me forcat greke prej 40 000 vetësh ky Hasan Hidri (Pocest), Qerim Sula (Allajbegi), Rrahman Çupi bashkërisht. Ishin të kamur. Kishin mbi 70 dy- dlira sa edhe uji u shihej teksa u kalonte nëpër burgim, që u përfundoi, bafti i Zotit, me lirimin xhandarmërisë ishin të shumta. Njëri nga ata që (Vojnikë), Rrahman Tollja, Ali Kostenja Sadik Demiri, Xhabir vesh për mallkimin e plakës, patrulla fshatra të tjerë të Grykës së Madhe, si Zer- nym tokë. Për Dibrën kjo ishte shifër e lartë. gurmaz të fytit. Këtë metaforë e kam dëgjuar për e befasishëm. Në rininë e tij kishte ndejt shumë dezertoi nga radhët e xhandarmërisë ishte edhe grup e zhvilloi në Banicë ku luftuan heroikisht dhe Sejdini (Striçan), Jashar Disha, Hasan Lila, Ismail Qorri, Sadik bastis shtëpinë e saj, në kërkim të gjetjes qan, Valikardhë, Peladhi, si dhe Dushaj, Shtëpia dykatëshe ishte një konak i vërtetë. herë të parë në fshat aty nga 1963 nga një 40 kohë si ‘djalë mbas vedit’ në familjen e Dervish Nazif Aga. Vendin e tij si çaush1 e zuri bashkëf- i prapsën sulmet greke por edhe vetë lanë mjaft Balliu, Selim Loka, Ymer Margjoka, Dalip Demiri (Sopot), etj. së armëve. Pasi nuk mundi të gjej armë, Dragu, e Vajkal në Bulqizë, ku serbët kanë të vrarë. Pas tërheqjes së detyruar drejt Manastirit, Në fushën e Orizares në Manastir ranë dhe dy imamët e qytetit Muret prej guri me qoshe me gur të gdhendur. vjeçar. U habita me metaforën, aq më tepër kur e Zenepe Hima (Çoku). I kish qëlluar të rrijë me shatari i tij, Ramadan Halili. të Dibrës së Madhe: Jusuf efendi Skikuli, Osman efendi Langu kanë marrë me vete të zotin e shtëpisë, msakruar në mënyrë makabër luftëtarët Katër dhoma të mëdha gjithë dritë; dy lartë e po e thoshte një person si ai, ndërsa po fliste për burra të rëndësishëm, politikanë e veprimtarë * * * dy fuqitë dibrane luftojnë në Ovak e Preblicë me dhe kapiten Aqif Rusi. Në Preblicë u vra i riu Habedin Dema nga Muharremin. Ndërkohë patrulla urdhëron e këtyre fshatrave, në mbrojtje të trojeve dy poshtë, secila me banjë dhe hamam për lar- kombëtare me emër nga të cilët kishte ditur të 1912 forcat serbe të cilat kishin zënë malet Babunë me Homeshi. (Marrë nga Haki Stërmilli, “Dibra në prag të historisë”, një mundësi fejese. Vërtet ishte pak si sevdalli Tiranë, 1940, (dorëshkrim) f. 71; Kadri Dema, “Fisi Dema nëpër që të gjithë burrat e fshatit të grumbullohen të tyre, duke i therur me bajoneta, në sy je; lartë me çardak dhe hajatin e gjërë poshtë por kur mendoja se ishte analfabet, thashë me mësojë e të përfitojë shumë. Më pas kish punuar Gjatë vitit 1912, me urgjencë e sforcë të mad- pozita shumë strategjike për Manastirin, duke u breza”, Shkup, 2003, f. 90. 2 tek lisi i kuvendit ke varrezat. Komandanti i të fëmijëve, duke mos kursyer as vrasjen në katin e parë. E gjitha e mbuluar me çati me vete se poezia flen aty ku s’ta merr mendja. Për në armën e xhandarmërisë mbretërore. Ç’dinte, he Rusia bashkoi të pabashkueshmit në Aleancën përleshur deri thikë me thikë . 3Hysen Selmani, “Nga notomet e Zogut I “Mbretit të Mobilizimi i forcave bëhej sipas organizimit Shqiptarëve”, Tiranë, shtator 2008, f. 33. patrullës serbe, u ka bërë thirrje fshatarëve e grave, siç dhe ka ndodhur në Dragu të tjegulla marseljeze, importi, jo me rrasa guri si herë të dytë këtë figurë letrare e kam parë në një dhe dinte jo pak, i transmetonte nëpër mexhlise e krishterë Ballkanike të boshtit ortodoks: Serbi 4 Gino Berri, “Rrethimi i Shkodrës”, Shtëpia Botuese e në Malësi, as me tjegulla vendi, njëmijë mbarë e poezi vetëm kohët e fundit. plot hijeshi. Kishte një narracion të këndshëm. – Greqi – Bullgari – Mali i Zi. Qëllimi i tyre ishte shoqëror tradicional me sistemin e parive (ba- Ushtrisë, Tiranë, 1998, f. 128. të dorëzojnë armët. Bulqizës.”
36 - NëntorNëntor- D- Dhjetorhjetor 2019 2019 nr. nr. Nëntor - Dhjetor 2019 - 37 163 163
Analizë kritike e jetës Meditime në 76 vjetorin e rënies dhe veprës së Skenderbeut studim së Heroit të Popullit Gjokë doçi...
* Në vendin ku ka një lapidar në ku- jtim të heroit të popullit Gjokë Doçi? Epoka e Gjergj Kastriotit, * Në shkollën 9 vjeçare të Damësit A do të shkojnë lurasit të vendosin në Mallakastër që mban emrin e Djalit të Lurës që u bë Djalë i Mallakastrës? bazament i vetëdijes kombëtare shqiptare Për të parë si e nderojnë Gjokën e një kurorë në Symizë të Mallakastrës? Lurës, Gjokën e tyre: “Mallakastra i të tjerë (Kocaqi, 2008; Kola, 1983 & 1989; Mati, Rrjedha dhe përfundimi i Luftës së Parë të do të desha që këto radhë ti lexonin 2008). Të gjithë autorët klasikë dëshmojnë se Kosovës, shtron dy pyetje shumë të rëndësishme, nderon dhe i kujton me nostalgji bi- pellazgët u shquan edhe si popull shtetndërtues të cilat kërkojnë përgjigje: “Pse princi serb Lazari jtë e saj që janë heronj të popullit si Lurasit, të mëdhenj e të vegjël. dhe luftartak, të cilët dhanë komandantët dhe u zgjodh udhëheqës i koalicionit ballkanik? A Gjok Doçi. ai është nga Lura, por nga do të desha që një autobus me gjeneralët më të shquar të historisë së lashtë. mos vallë ballkanasit kishin mosbesim në seri- momenti i rënies dhe brez pas brezi djem e vajza të shkollës 9 vjeçare të Shqiptarët janë pasardhës të drejtpërdrejtë ozitetin e elementit serb? Kjo dilemë vërtetohet Lurës të bëhen mysafirëtë djemve të pellazgëve, të cilët u krijuan si produkt të për- që në fillim të betejës, kur një princ tjetër serb është djali i Mallakastrës, sepse ai ra zierjeve natyrale të fiseve pellazge si të ilirëve, V. Brankoviçi tradhëtoi koalicionin ballkanik. si trim dhe iku në moshën e rinisë 21 dhe vajzave të shkollës 9 vjeçare të thrakaseve, maqedonëve, epirotëve, dardanëve, Brankoviçi pa fije turpi, i nxitur prej interesave të damësit, të lidhin me ta miqësi, vajtje dr ENVER HALiLi vjeç.” dakëve, etruskëve e fiseve të tjera (Frashëri, 1899; ngushta personale, i largoi trupat e veta duke e e ardhje siç i thonë në Lurë, të venin Melburn, australi Kola, 1983, 1989; Kocaqi, 2007; Mati, 2008; dobësuar në mënyrë drastike forcën e koalicionit Vlora-Falaski, 1984). Shqiptarët emrin e morën ballkanik në raport me një forcë shumë herë më Nga ABdURAHiM ASHiKU së bashku një kurorë me degë bredhi PËRMBAJTJA nga ‘zogu i bekuar- shqiponja’ (S. Frashëri, 1899; të madhe. Largimi i forcave të princit serb nga e lule vjeshte të Lurës në lapidarin e Ky studim ka për qëllim që të kontribuojë Kola, 1983). Gjatë historisë populli shqiptar është fushëbeteja mundësoi që ushtria osmane që në ë Symizë, në qoftë se nuk gaboj djalit e Heroit Gjokë doçi... në ndriçimin e veprës së Gjergj Kastriotit, e cila njohur edhe me emërtimet e tjera si alban, al- sulmet e para të marrë epërsinë ndaj koalicionit adresë, djali e ndalon makinën është epoka më e lavdishme e historisë jo vetëm banoi (shek. 2-të, Ptolemeu), arbën/r, arban, ar- dhe lufta përfundoi në favorin e saj. duke ma bërë me dorë drejt një lap- bëresh, arvanitë, arnautë, maqedon dhe epirotë Ky dyshim, gjithashtu, vërtetohet edhe me N të popullit shqiptar, por edhe atij ballkanik dhe idari. E kishte mbajtur mend herën e kaluar europian. Epoka e Kastriotit u bë hallka krye- (Frashëri, 1899; Kola, 1983; Kocaqi, 2007; Mati, veprën tejet të ulët të gruas së princit serb kur u mërzita pse nuk i bëra një fotografi. inistri ynë bir e nip komunisti, partizani, i 2008). sore e ndërlidhjes së kohës së re me periudhat (Milica), e cila pa fije turpi pas përfundimit të Zbrita dhe bëra disa shkrepje mbi atë vend ka ulur në krye të vendit me nderimet më Populli ynë i njohur me emra të ndryshëm luftës ajo do t’ia dhurojë të bijën e saj, Oliveren e mëhershme historike, e cila mundësoi krijimin ku ra biri i Lurës Gjokë Doçi, në atë vend të mëdha... e bazës mbi të cilën do të ngrihej dhe ndërto- la gjurmë të forta që nga historia e lashtë, duke e bukur, si shërbëtore në harem të sulltan Ba- Gjokë Doçi përsëri mbeti jetim jo i dhënë Europës dhe gjithë njerëzimit figura të ku banorët e fshatit e kishin lënë barin të hej etnia shqiptare. Ky studim i qaset Epokës së jazitit. Për shkak të shërbimit të saj të mirë që vetëm pa babë e pa nanë, por pa Atdhe... Gjergj Kastriotit nga një këndvështrim tjetër në shquara. Ilirët, maqedonët, dardanët, epirotët i nga ato vite në haremet e sulltanatit çdo herë paprekur që nga koha e rënies. Pllaka e lap- dhanë njerëzimit Aleksandrin e Madh dhe Pir- Portret i rrallë i Gjergj Kastriotit-Skënderbeut nga do shërbejnë bukuroshet serbe. Po ashtu, që nga idarit ishte me të gjitha shenjat e shkronjat krahasimi me hulumtimet pararendëse. * * * Kjo analizë parashtron tri hipoteza, të ron e Madh në Antikitet, po ashtu dhanë dy fillimet e shek. XIX. (Foto ilustruese) Lufta e Parë e Kosovës, serbët do të bëhen skl- e ditës kur dekada më parë ishte vënë. Ishte perandorët më të mëdhenj të krishtenizmit Kon- cilat janë fokusuar në tri aspekte: Së pari, do - Krijuan bazën mbi të cilen do të ndërtohet lave të dëgjueshme dhe shërbëtore të vyeshme një nder që populli i bënte një heroi të Kisha medituar një vit më parë, në 20 stantin e Madh nga Nishi dhe Justinianin e Madh të osmanëve. Ndërsa epirotët kurrë nuk do t’u të analizohet historia paraprake e mesjetës, si shteti kombëtar i Gjergj Kastriotit, dhe Luftës Antifashiste, një vlerë e kulturës së nëntorin e shtatëdhjetë e pestë të rënies së një hallkë ndërlidhëse në mes të periudhave nga Shkupi. Toka e lashtë iliro-pellazge po ashtu nënshtrohen osmanëve dhe çdoherë do të or- popullit të thjeshtë. do t’i dhurojë njerëzimit mendje të ndritura dhe - Definitivisht sanksionuan popullin arbëror Heroit... të hershme iliro-pellazge me historinë e re të si faktor kryesor në hapsirat e lashta të Gadishul- ganizojnë rezistencë të fortë kundër tyre, serbët Asaj rruge nuk kaloj më, kokën majtas popullit tonë. Veçanërisht do të vështrohet Peri- gjeneralë të shquar në Mesjetë dhe deri në ditët nuk bënë ndonjë rezistencë për të shënuar deri E kisha përcjellë në facebook në një tona, siç janë Gjergj Kastrioti, Nëna Terezë, F. lit Ilirik (Ballkan). apo djathtas dhe ngritjen paksa në këm- bisedë me një Luras, Nin Rajtën- autor i udha e Mesjetës gjatë të cilës u krijuan Princi- Pricipatat e arbërve kontribuan jashtëzakon- në mes të shekullit të 19-të, atëherë, kur ata do Murati, I. Kadare, etj. të shtyhen dhe përkrahen nga Rusia. bë nga ndenjësja e autobusit në nderim të shkrimit “Në ballë të sulmit” botuar vite më patat (Mbretëria) e Arbërve, të cilat vunë bazën isht shumë në organizimin dhe mëvetësimin e Heroit, nuk do ta përjetoj më. Koha e la në e kulturës shtetndërtuese të kombit shqiptar. Së parë në gazetën lokale të Dibrës “Ushtima 1.2 Principatat Arbërore, pararendëse popullit tonë në shekujt e trazirave të shpeshta e dyti, do të analizohet periudha e Gjergj Kastri- 1.4 Rezistenca e popullit shqiptar harresë rrugën drejt Gjirokastrës nëpërmjet e maleve”, kushtuar Gjokë Doçit. e shtetit të Kastriotit dramatike të cilat rrodhën si rezultat i venitjeve otit me vështrim të posaçëm në rolin e Kastrio- kundër osmanëve Ballshit, kodrave të Mallakastrës... Populli ynë, si pasardhës i drejtpërdrejtë i të mbrendshme të perandorisë së Romës dhe Bi- Më tërhoqi vëmendjen një shënim, sho- tit në bashkimin e princave arbërorë në një një Në fillimi të shekullit 15 fuqia e Gjon Kastri- Rrugë të reja hapen, zgjerohen e asfalto- pellazgëve ishte faktor kryesor shtet-ndërtues në zantit. Rëndësia e veçantë e organizimit të princi- qëruar me një fotografi... front të përbashkët për të çliruar vendin dhe kri- otit rritej vazhdimisht. Principata e tij u forcua hen çdo ditë... Europën Juglindore e më gjerë në të gjitha etapat patave arbërore qëndron në atë se ato paraqesin “Mallakastra i nderon dhe i kujton me nos- juan Mbretërinë Arbërore/Epirote. Së treti, do të shumë, sidomos pasi Gjon Kastrioti arriti me Veç rruga për në Lurë, nga Peshkopia historike, sidomos në periudhën e Mesjetës. Në formacionet dhe organizimet e para shtetërore të talgji bijtë e saj që janë heronj të popullit si analizohet nga aspekti multidimensional vepra e sukse ta zgjerojë territorin dhe të sigurojë jo Mesjetë Krahina e Arbanonit me qendër në Kru- popullit tonë në periudhën e Mesjetës (Frasheri, apo Rrësheni, po ajo është... Gjok Doçi. ai është nga Lura, por nga mo- Kastriotit dhe roli i saj në krijimin e bazamentit vetëm dalje në det, por mori në kontroll trev- jë u bë epiqendra e të gjitha lëvizjeve dhe pro- 2018). Por rëndësia kryesore e Principatave (dhe Në Lurë mbase më bie përsëri rruga. mbi të cilën do ngrihet vetëdija kombëtare dhe at e pasura bujqësore e minerare të Kosovës (si menti i rënies dhe brez pas brezi është djali ceseve të rëndësishme historike në Gadishullin Mbretërisë) së Arbërit qëndron në atë se ato kul- E dua dhe e ndjej si pjesë e shpirtit tim. shtetërore individuale dhe kolektive e popullit Peja, Prizreni e Prishtina) dhe Maqedonisë, në i Mallakastrës, sepse ai ra si trim dhe iku në Ilirik. Kjo krahinë ishte vatra e veprimtarisë patri- tivuan, zhvilluan më tutje vetëdijen për krijimin Bustin që i qëndron Fushë-Lurës si degë shqiptar. Veçanërisht do të shtjellohet roli i Kas- rajonin e Pollogut, Dibrës dhe Ohrit (Drançol- moshën e rinisë 21 vjeç. Ja si përkujtohen her- otike të popullit tonë, e cila rezultoi me krijimin e një shteti si forma kryesore e identitetit dhe ari, mbase e fotografoj përsëri. Jo bardhë e triotit në motivimin dhe udhëzimin e prijësve, li, 2018). Si rezultat i këtyre sukseseve, shteti i onjtë e popullit. kjo fotografi i dedikohet këtij e Principatës së Arbërisë me 1190, e cila veproi mbrojtjes së kombit shqiptar. luftëtarëve dhe krijuesve shqiptarë në krijimin, Gjon Kastrirotit arriti të shtojë jo vetëm pozitën zi siç e kam fotografuar dekada më parë, djali, këtij heroi. - Ylli Filaj - 23 Nëntor 2018” me sukses deri në vitin 1216. Vlera e veçantë Pa dyshim, Principata e Kastriotëve është ajo ndërtimin dhe avancimin e vetëdijes kombëtare gjeostrategjike në këtë pjesë të Gadishullit Ilirik, por me ngjyra... historike e kësaj principate qëndron në atë sepse e cila do të lë gjurmë të pashlyeshme jo vetëm në Fotografia (po e bashkëngjis) flet më shqiptare gjatë gjithë periudhave të mëvonshme por gjithashtu do ta rrisë forcën ekonomike dhe Ajo që më ka ngelë brengë e mbase nuk ajo arriti të avancohet në nivel të Mbretërisë së historinë e re, e cila arriti të unifikojë shumicën shumë se faqe të tëra shkrimi... historike deri në ditët e sotme. politike në rajon. Fitoret e Gjon Kastrioti rritën e gjej ta fotografoj, është një rrënojë, mure Arbërisë me 1272 (Regnum Albaniae). e principatave arbërore në një ombrellë të për- Dy fëmijë, një vajzë dhe një djalë, nx- bashkët. Bashkimi i principatave arbërore dhe pa- besimin dhe vendosmërinë e epirotëve për të që të ftohtit e Lurës i ngrin dimrit për ti 1. RRËNJËT iLiRO-PELLAzGE Gjatë kësaj kohe dhe sidomos në fund të ënës të shkollës 9-vjeçare të Damësit në jtueshmëria ne mes liderëve të shumtë të asaj kohe mbrojtur lirinë dhe patën jehonë të fuqishme në shkrirë e thërrmuar verës. Tash gurët e asaj TË GJEGJ KASTRiOTiT shekullit 13-të dhe fillim të shekullit 14-të pop- Ballkan, Evropë e më gjerë. Mallakastër, me kurora lulesh të freskëta ulli i arbërit arriti të zhvillohet dhe organizohet rezultuan në krijimin e shtetin të parë të kombit ndërtese në odën përdhese të së cilës tundi poshtë bustit, nderojnë Djalin e Lurës, 1.1 Origjina iliro-pellazge e popullit shqiptar shqiptar. Një rëndësi e veçantë e Principatës së Represioni osman në viset e pushtuara ishte themelet zëri i Gjokë Doçit, janë bërë mu- politikisht dhe administrativisht që rezultoi me brutal dhe për arbërit ishte i papranueshëm nën- Djalin e Mallakastrës... Pellazgët ishin populli i parë që banuan Ev- Kastriotëve qëndron në atë se ajo u bë prioritare ranë, si muranat pa emër e pa zë, veshur Heroit Gjokë Doçi... A do të shkojnë Lurasit, të moshuar krijimin e disa principatave të cilat kontrollonin shtrimi dhe poshtërimi nga forcat e huaja. Në * * * Damësi, bashkëkohësit e Gjokë Doçit, e e nxënës shkolle, të pinë një kafe më 20 ropën e viset të tjera dhe ata vunë bazat e qytet- një pjesë të gjerë të territorit arbëror që nga jugu e formimin të një ushtrie paneuropiane, e cila në nga myshku i heshtjes... ërimit dhe kulturës njerëzore (Homeri I; Homeri shekullin e 15-të u bë një digë e pakalueshme drejt vitin 1415 forcat e arbërit nën udhëheqjen e Gjon Do të desha që këto radhë ti lex- kanë ruajtur dhe e ruajnë si gjë të shtrenjtë nëntor në Damës, tek busti i Djalit të tyre, (Preveza) deri në veri (Sarajevë e Sjenicë) dhe Kastriotit, u hodhën në një kryengritje kundër sul- Ato mure nuk u ngritën në këmbë, ato onin Lurasit, të mëdhenj e të vegjël. II; Herodoti, 425 pK). Pellazgët krijuan shkrim- në anën lindore kontrollonte territorin përgjatë Europës për forcat pushtuese osmane. kthina nuk u mbushën me reliktet e Gjokë kujtimin e Djalit të Lurës... në shkollën e Djalit të Mallakastrës, Gjokë in, numrat, llogaritarinë, artin, filozofinë dhe ltanit me synim për ta çliruar Krujën. Fatkeqësisht Do të desha që një autobus me djem e va- Brezi i ri, më i riu që ngjitet vit pas viti Doçi? lumit Vardar dhe Morava. Principatat më të njo- ai nuk mundi t’u rezistojë sulmeve të osman- Doçit dhe të familjes së tij, mbase në një shkencën (Hesiod, 700 pK; Kocaqi, 2008; Mati, 1.3 Lufta e Kosovës kundër pushtuesve jza të shkollës 9 vjeçare të Lurës të bëhen shkallëve e vështron me admirim Djalin e I bëjnë nder vetes... hura të asaj periudhe ishin: Principata e Artës llinjve. Kjo përpjekje e pasuksesshme e shtyri muze që do ti bënte nder jo vetëm Lurës. 2007). Pellazgët zhvilluan kulturën bimore, (1304-1400), Principata e Zenebishëve (1304- osmanë mysafirëtë djemve dhe vajzave të shkollës 9 Damësit, Djalin e Lurës e ka në shpirt dhe I bëjnë nder birit të tyre... Gjon Kastriotin të bëjë një marrëveshte shumë të Nuk i bëri ajo kohë... shtazore në tokë dhe ujë (det) siç janë bimët, 1418), Principata e Muzakajve (1335-1372), Në fund të shek 13, në Azinë e Vogël, në vjeçare të Damësit, të lidhin me ta miqësi, e ruan në kujtesë si një Hero të Luftës së është koha më e përshtatshme për qoka, dhimbshme me osmanët. Sulltani i pashpirt, për Nuk do ti bëjë kurrë as kjo kohë... shtazët, shpezët, peshqit dhe produktet e tjera Principata e Balshajve (1362-1421), Principata trollin e lashtë të trojaneve e hititeve pellazge u vajtje e ardhje siç i thonë në Lurë, të venin Madhe Antifashiste Nacionalçlirimtare, koha e 75 vjetorit të Çlirimit të Atmëmëd- ujore. Ata kultivuan pemët, perimet, drithërat, vendosën ca familje feudale nga Mongolia, të të siguruar moskundërshtimin e Gjon Kastriotit Ata që bashkë me gjermanët i derdhën e Topiajve (1368-1392), Principata e Dukag- dhe për ta siguruar vetvehten, i mori peng katër së bashku një kurorë me degë bredhi e më të madhes betejë që bëri vend e hodhi heut nga pushtuesit fashisto-nazistë... vreshtat, gdhendën dhe përpunuan drurin e jinit (1387-1444), Pricipata e Kastriotëve (1389- cilat u forcuan shpejt dhe arritën të krijojnë një plumb në gjoks Gjokë Doçit, tash kryem- lule vjeshte të Lurës në lapidarin e Djalit e gurin, zbuluan dhe përpunuan mineralet dhe perandori shumë të fortë. Pas pushtimit të disa djem. Ndër ta mori peng edhe Gjergjin, që ishte themele në historinë e popullit shqiptar... Athinë, 13 nëntor 2019 1444) dhe Principata (shteti) e Arianitëve. është fëmijë fare i vogël dhe kishte vetëm nëntë vjet. metalet e ndryshme. Pellazgët krijuan bazën shumë me rëndësi të potencohet se Principata viseve të Arabisë, në vitin 1385 osmanët dolën materiale mbi të cilën do të ngrihet, ndërtohet këndej Anadolit duke zaptuar Sofjen dhe e Arianiteve zë fill qysh herët në shekullin e 2. EPOKA E GJERGJ KASTRiOTiT dhe më tutje zhvillohet ekonomia, arti, filozofía, XI (1001-1018), kur David Arianiti përmendet paraqitën aspitata pushtuese drejt Gadishullit Il- shkenca dhe kultura njerëzore. si figurë kyçe e dy qendrave më të njohura të irik. Popujt e Ilirikut, duke e parë rrezikun që i 2.1 Vitet e hershme të jetës Pellazgët zhvilluan bujqësinë, krijuan ze- kohës. David Arianiti arriti të bëhet strategu i Se- kërcënohej nga pushtuesi lindor krijuan një koal- së Gjergj Kastriotit jtarinë, industrinë, ekonominë, organizuan tre- lanikut dhe më pas edhe strategu i Shkupit. icion me qëllim që ta ndalin hovin e armikut. Në Gjergj Kastrioti u lind me 6 maj të vitit 1405 gun, ndërmorën transaksionet e para të biznesit Principatat dhe sidomos Mbretëria e Arbërisë kryqëzatën e ballkanasave morën pjesë: Princat në Krujë, në një familje princore të njohur si ato tregtare dhe këmbimet financiare. Pellazgët ishte produkt i ndërgjegjësimit kombëtar arbëror, arbërorë: Gj. Balsha dhe T. Muzaka, mbreti Bos- epirote. Nëna e tij Vojsava kishte parandjenjë se (Hititët dhe Lidianët) krijuan paranë (monedhën i cili u krijua jo vetëm si domosdoshmëri e mbi- njës, Kroacisë, Hungarisë dhe Rashkës (Ermenji, do të lindë një djalë i cili do të shpëtonte Ar- electrum trite) si një mjet tregtar dhe monetar jetesës gjatë historisë, por ishte edhe rezultat i 1973). Komandant i ushtrisë së koalicionit u zg- bërinë nga robëria. Barleti (1508, fq.2), i kushton (Pano e Angjeli, 2019). Paraja (monedha) është ngritjes dhe zhvillimit të traditës shtetformuese jodh prijësi i Rashkës (serbi), Lazari. një theks të veçantë këtij fakti dhe sqaron se: “Kur shpikja më e rëndësishme dhe instrumenti më të popullit tonë. Principatat arbërore përfaqësu- Lufta e Parë e Kosovës kundër osmanëve u e ëma mbeti shtatzënë, pa një ëndërr se lindi kompleks, të cilën e ka bërë mendja e njeriut në an familjet fisnike të vendit, të cilat ishin bartëse zhvillua me 28 qershor të vitit 1389, në Fushë një dragua aq të madh, saqë mbulonte tërë Epi- historinë e vet. Zbulimi dhe përdorimi i parasë të krenarisë kombëtare dhe u paraqitën si urë Kosovë (afër Prishtinës), e cila përfundoi me rin”. Vërtetë Gjergj Kastrioti u lind i bekuar nga i dha një shtytje të jashtezakonshme zhvillimit lidhëse e traditave të lashta shtetërore iliro-pel- humbjen e ballkanasve. Por një djalosh dardan Zoti dhe kishte një shenjë në krahun e djathtë. të ekonomisë brenda bashkësive etnike si dhe lazge dhe asaj të Mesjetës së vonë. Rëndësia e nga fshati Kopiliq i Drenicës, Milloshi, një ush- Zoti i kishte falë Gjergjit dhunti të veçanta, ishte mundësoi (lehtësoi) zhvillimin e këmbimeve Principatave dhe Mbretërisë Arbërore qëndron tar sypatrembur, arriti pa frikë deri te kampi dhe shtatgjatë, shpatullgjerë, ishte shumë i fuqishëm, tregtare ndërmjet etnive të ndryshme. në atë se: shtriu të vdekur Sulltan Muratin e I. Disfata e ishte i shpejtë si vetëtima, mbi të gjitha ai ishte Populli pellazg, përmes degëve të veta si, il- - Organizuan rezistencë kundër pushtuesve koalicionit në luftën e Kosovës u hapi rrugë os- shumë inteligjent dhe i shoqërueshem. Gjergji irët, dardanët, maqedonët, thrakasit, etrustët, da- të ndryshëm në vitet e zhvillimeve të vrullshme manëve të depërtojnë drejt viseve të Gadishullit ishte ne gjendje të përballonte kushtet ekstreme kët e fiset tjera, i dhuruan njerëzimitdijetarët më të Mesjetes. Ilirik dhe Europës. Humbja e kësaj lufte do të të luftës, duronte urinë, etjen, të ftohtin, vapën të mëdhenj antikë si Homeri, Herodoti, Hesiod, - Shpalosën aspiratën shtetformuese të pop- jetë fatale për popujt e këtyre trevave, sidomos dhe pagjumësinë (Barleti, 1508). Sokrati, Platoni, Aristoteli, Hipokrati, Pitagora, e ullit arbëror (Frashëri, 2018), për popullin shqiptar. (vijon në numrin e ardhshëm)
cyan magenta yelloë black 36 nr. NëntorNëntor- - DDhjetorhjetor 2019 - 37 163
Meditime në 76 vjetorin e rënies së Heroit të Popullit Gjokë doçi...
* Në vendin ku ka një lapidar në ku- jtim të heroit të popullit Gjokë Doçi? * Në shkollën 9 vjeçare të Damësit A do të shkojnë lurasit të vendosin në Mallakastër që mban emrin e Djalit të Lurës që u bë Djalë i Mallakastrës? Për të parë si e nderojnë Gjokën e një kurorë në Symizë të Mallakastrës? Lurës, Gjokën e tyre: “Mallakastra i nderon dhe i kujton me nostalgji bi- do të desha që këto radhë ti lexonin jtë e saj që janë heronj të popullit si Lurasit, të mëdhenj e të vegjël. Gjok Doçi. ai është nga Lura, por nga do të desha që një autobus me momenti i rënies dhe brez pas brezi djem e vajza të shkollës 9 vjeçare të është djali i Mallakastrës, sepse ai ra Lurës të bëhen mysafirëtë djemve si trim dhe iku në moshën e rinisë 21 dhe vajzave të shkollës 9 vjeçare të vjeç.” damësit, të lidhin me ta miqësi, vajtje e ardhje siç i thonë në Lurë, të venin Nga ABdURAHiM ASHiKU së bashku një kurorë me degë bredhi e lule vjeshte të Lurës në lapidarin e ë Symizë, në qoftë se nuk gaboj djalit e Heroit Gjokë doçi... adresë, djali e ndalon makinën Nduke ma bërë me dorë drejt një lap- idari. E kishte mbajtur mend herën e kaluar kur u mërzita pse nuk i bëra një fotografi. inistri ynë bir e nip komunisti, partizani, i Zbrita dhe bëra disa shkrepje mbi atë vend ka ulur në krye të vendit me nderimet më ku ra biri i Lurës Gjokë Doçi, në atë vend të mëdha... ku banorët e fshatit e kishin lënë barin të Gjokë Doçi përsëri mbeti jetim jo paprekur që nga koha e rënies. Pllaka e lap- vetëm pa babë e pa nanë, por pa Atdhe... idarit ishte me të gjitha shenjat e shkronjat e ditës kur dekada më parë ishte vënë. Ishte * * * një nder që populli i bënte një heroi të Kisha medituar një vit më parë, në 20 Luftës Antifashiste, një vlerë e kulturës së nëntorin e shtatëdhjetë e pestë të rënies së popullit të thjeshtë. Heroit... Asaj rruge nuk kaloj më, kokën majtas E kisha përcjellë në facebook në një apo djathtas dhe ngritjen paksa në këm- bisedë me një Luras, Nin Rajtën- autor i bë nga ndenjësja e autobusit në nderim të shkrimit “Në ballë të sulmit” botuar vite më Heroit, nuk do ta përjetoj më. Koha e la në parë në gazetën lokale të Dibrës “Ushtima harresë rrugën drejt Gjirokastrës nëpërmjet e maleve”, kushtuar Gjokë Doçit. Ballshit, kodrave të Mallakastrës... Më tërhoqi vëmendjen një shënim, sho- Rrugë të reja hapen, zgjerohen e asfalto- qëruar me një fotografi... hen çdo ditë... “Mallakastra i nderon dhe i kujton me nos- Veç rruga për në Lurë, nga Peshkopia talgji bijtë e saj që janë heronj të popullit si apo Rrësheni, po ajo është... Gjok Doçi. ai është nga Lura, por nga mo- Në Lurë mbase më bie përsëri rruga. menti i rënies dhe brez pas brezi është djali E dua dhe e ndjej si pjesë e shpirtit tim. i Mallakastrës, sepse ai ra si trim dhe iku në Bustin që i qëndron Fushë-Lurës si degë moshën e rinisë 21 vjeç. Ja si përkujtohen her- ari, mbase e fotografoj përsëri. Jo bardhë e onjtë e popullit. kjo fotografi i dedikohet këtij zi siç e kam fotografuar dekada më parë, djali, këtij heroi. - Ylli Filaj - 23 Nëntor 2018” por me ngjyra... Fotografia (po e bashkëngjis) flet më Ajo që më ka ngelë brengë e mbase nuk shumë se faqe të tëra shkrimi... e gjej ta fotografoj, është një rrënojë, mure Dy fëmijë, një vajzë dhe një djalë, nx- që të ftohtit e Lurës i ngrin dimrit për ti ënës të shkollës 9-vjeçare të Damësit në shkrirë e thërrmuar verës. Tash gurët e asaj Mallakastër, me kurora lulesh të freskëta ndërtese në odën përdhese të së cilës tundi poshtë bustit, nderojnë Djalin e Lurës, themelet zëri i Gjokë Doçit, janë bërë mu- Djalin e Mallakastrës... Heroit Gjokë Doçi... A do të shkojnë Lurasit, të moshuar ranë, si muranat pa emër e pa zë, veshur * * * nga myshku i heshtjes... Damësi, bashkëkohësit e Gjokë Doçit, e e nxënës shkolle, të pinë një kafe më 20 Do të desha që këto radhë ti lex- kanë ruajtur dhe e ruajnë si gjë të shtrenjtë nëntor në Damës, tek busti i Djalit të tyre, Ato mure nuk u ngritën në këmbë, ato onin Lurasit, të mëdhenj e të vegjël. kthina nuk u mbushën me reliktet e Gjokë kujtimin e Djalit të Lurës... në shkollën e Djalit të Mallakastrës, Gjokë Do të desha që një autobus me djem e va- Brezi i ri, më i riu që ngjitet vit pas viti Doçi? Doçit dhe të familjes së tij, mbase në një jza të shkollës 9 vjeçare të Lurës të bëhen shkallëve e vështron me admirim Djalin e I bëjnë nder vetes... muze që do ti bënte nder jo vetëm Lurës. mysafirëtë djemve dhe vajzave të shkollës 9 Damësit, Djalin e Lurës e ka në shpirt dhe I bëjnë nder birit të tyre... Nuk i bëri ajo kohë... vjeçare të Damësit, të lidhin me ta miqësi, e ruan në kujtesë si një Hero të Luftës së është koha më e përshtatshme për qoka, Nuk do ti bëjë kurrë as kjo kohë... vajtje e ardhje siç i thonë në Lurë, të venin Madhe Antifashiste Nacionalçlirimtare, koha e 75 vjetorit të Çlirimit të Atmëmëd- Ata që bashkë me gjermanët i derdhën së bashku një kurorë me degë bredhi e më të madhes betejë që bëri vend e hodhi heut nga pushtuesit fashisto-nazistë... plumb në gjoks Gjokë Doçit, tash kryem- lule vjeshte të Lurës në lapidarin e Djalit e themele në historinë e popullit shqiptar... Athinë, 13 nëntor 2019
Keni ndonje shqetesim per te ndare me komunitetin? Shkruani në gazetë! Bashkëpuno edhe ti! < [email protected] > 38 - Nëntor-Nëntor D- Dhjetorhjetor 2019 2019 nr. 163
Për librin: ”zenel Hoxha i Gjurasit” të autorit Beqir Mata Luftëtari e burri mentar Zenel Hoxha Pus i thellë ky “Bunari” i Fatmir terziut! (vijon nga faqja 31) te bunari,/ se për ty m’ka marr malli,/ Nga MEVLUd BUCi Si burrë i besës,i lidhjes së saj Fatmiri studion dhe kërkon, në malli yt o nuk po më hiqet,/ zemra ime me afsh dhe ndjenjë patriotike ai arkivat britanike, dhe, atje, ai është një flak po m’digjet./ Hajde cucë hajde igurat e ndritura të kombit arriti të çojë përpara këtë besë dhe fill i artë e i rëndësishëm i Ariadnës, bre,/ faqet kuq si molla i ke,/ faqe kuqe vijnë përmes dritës së qën- ta forcojë në popull. sepse edhe atje mund të gjenden gjur- sytë e zi,/ mos më le moj në vetmi./ dresës dhe përmes provave Në ndarjet e librit:”Loja e më të kulturës dhe të historisë sonë. faqe kuqe sytë e zi,/ mos më le moj F Ishte arkeologu i madh, anglezi Evans, në vetmi... atdhedashëse ,sepse ata kaluan Arif Hyqymeti”,’Në kërkim të që erdhi e kërkoi në veri të Shqipërisë rrebeshe të historisë duke lënë armëve”,”Kryetar komune”,”Mik- I jep vlerë origjinale librit për- dhe kreu zbulime arkeologjike dhe dorimi me vend i toponimeve dhe i testament për brezat vetëmohimin pritja e Zenel Hoxhës”,”Zenel më pas ai zbuloi Kretën. Ishte Eduart emrave të mjediseve të zonës, emra për atdhe e për flamur. Hoxha fliste në heshtje”,”Përg- Liri, që fiksoi bukuritë dhe lashtësitë që krijojnë efekt te lexuesi, bëjnë Ky mendim m`u përftua ndër- jigje lakonike”,”Zenel Hoxha e kështjellave, portretet dhe vesh- përshtypje dhe e bëjnë atë të përqen- sa mbarova së lexuari librin për shpëton Gjurasin”,”Plak Kani- jet kombëtare shqiptare me penelin drojë më shumë vëmendjen: “Lugina Zenel Hoxhën të autorit luznak uni””Te Murrët”,”Përballë Hoxhol- tij; ishte Bajroni që u frymëzua aq e Prerë me Shpatë”, “Karrigja e Skën- Beqir Mata,një libër që shtjellon lit”,”Në ndihmë të Hazis Xhekës”, shumë sa tek “Çajlld Haroldi” vargjet derbeut”, “Arra Budallaqe”, “Shtegu qëndresën,mençurinë,guximin dhe etj,pasqyrohet më së miri simbolika më të bukur, me siguri janë ato për i dhive”, “Shkëmbi i Xhemos”, “Tre shqiptarët dhe Shqipërinë, por besoj Lisat e Damllosur”..., ndërkohë që bujarinë e një figure të paepur ndër e atdhetarisë dhe qëndresës në ato edhe kostumi më i bukur popullor që mote të vështira kur fati i Shqipërisë lexuesit i lind kureshtja për të ditur beteja,i cili ishte i lidhur si mishi ai ka veshur, është ai shqiptar; ishte më shumë rreth tyre, teksa autori me me kockën me popullin;dhe, me vihej në rrezik dhe në kërcënim Edit Durham, që eksploroi pasuritë bukuri dhe elegancë ia plotëson shpe- këtë libër ,autori,por edhe redaktori serioz nga lakmitë shoviniste fqinje shpirtërore dhe etnografike të popullit jt këtë dëshirë duke shpjeguar përm- Xhafer Martini,sjellin nderimin dhe dhe,për këtë vetëdija kombëtare shqiptar, që zbuloi aq shumë bukuri bajtjet e tyre. mirënjohjen që duhet të kemi për XHAFER MARTiNi: ishte e zgjuar e ndezur. veshje, etnografike, aq shumë cilësi Frymëzimi dhe logjika artistike figura të tilla. Njerëzit që e kanë Po kështu,në kapitujt: ”Burrë dhe virtyte shqiptare, ishte ajo që vuri e ka çuar shkrimtarin edhe tek tradi- Autori sjell një lëndë të pasur me njohur nga afër zenel kuvendesh”, Ndërmjetësia e Zenel në dukje se “Kudo në Rumeli njerëzit tat popullore, te respektimi i tyre në përgjigjen: jam ortodoks apo katolik, doket dhe zakonet e jetës familjare shënime argumentuese të sakta,ai Hoxhën kanë vlerësuar Hoxhës”, ”Për dekorimin e Zenel ndërsa në Shqipëri edhe bariu më ka gjurmuar me pasion e përku- Hoxhës”, pasqyrohet jeta e një dhe shoqërore, respekti dhe nderimi disa cilësi që rrallë i thjesht me krenari thotë: unë jam i mikut, folklori dhe veshja, mënyrat shtim, veprimtarinë atdhetare të burra i kanë pasur si: kreshniku i cli u bë prijës i lëvizjes shqiptar…” Shqiptar, më shumë se e ushqyerjes dhe e gatimit e deri dhe Zenel Hoxhës,duke nxjerrë në pah popullore duke i shumëfishuar një fe, më shumë se një besim, një te përdorimi i bimëve medicinale me këtë figurë historike të mbuluar nga guximin, trimërinë, në këto çaste vlerat e njohura të komb i shkëlqyer. efekte pozitive mjekësore, i hithrave, pluhuri i harresës,për t`i shërbyer besën, sinqeritetin, trashëguara nga të parët si: qën- qershive, rrushit... me aq shumë vlerë jo vetëm njohjes së tij,por edhe drejtësinë dhe dëshirën dresa, urtësia, strategjia e luftimit, “BUNARi” NJË KANiSTËR ME për popullësinë e zonës, por dhe për BUKURi VLERASH ARTiSTiKE edukimit të brezave të rinj me fry- e madhe për të bashkimi e përcjellja me zë të lartë të rritur rezistencën e ushtrisë së Skën- derbeut. I tillë ishte dhe përdorimi i mën atdhetare,sepse Zenel HOxha ndihmuar të tjerët me e mesazheve të lirisë. Gjithnjë kam menduar se është i ishte një lapidar qëndrese. Zenel Hoxha i Gjurasitv është suksesshëm ai shkrimtar që njeh me bulgurit dhe receta e gatimit, e cila u çfarë kishin mundësi. themel objektin dhe subjektin për mor dhe u përdor gjerësisht edhe nga Autori e ndan librin në disa model më vete dhe i ndritshëm i vet Sulltani si një ushqim bazë për kapituj të rëndësishëm:”Gry- këtyre vlerave kombëtare.. të cilët shkruan e, si rrjedhojë bëhet bindës dhe tërheqës për lexuesin, e ushtrinë e tij shumëkombëshe. Teksa ka e Vogël”,”Gjurasi”,”Gur- pusim dhe citojmë:”Populli nga “Zenel Hoxha, - shkruan Xhafer respektojmë këto vlera dhe prurje, sa gjiri i tij nxjerr ata që duhen. Burrat bënë atë të ndjejë kënaqësinë e rrëfim- ra e Mazhicës”,”Familja Hox- Martini, - sipas kujtimeve që kanë it, e emocionon dhe e mban fort të artistike aq edhe shkencore, që shkrim- ha”,”Koha”,”Jeta”,”Në LIdhjen e atëhershëm,të ndershëm dhe të lënë njerëzit për të, del si një lidhur pas faqeve të librit, ndërkohë tari përcjellë te lexuesi, sjellim ndër- e Prizrenit”,”Takimi me Abdyl thjeshtë,i kanë qëndruar besnik personalitet i veçantë,që kishte që i sjellë si pa kuptuar dije dhe in- mend faktin mbase unikal ku një bimë Frashërin”,”Thirrja e Zenel Hox- popullit se nuk kanë dashur të ma- mbi vete një hir hyjnor. Njerëzit formacione të dobishme që e bëjnë të mjekësore shqiptare ka emër mbreti: hës”,”Në ngjarjet e vitit 1910”etj., jmen dhe të pasurohen në kurriz të që e kanë njohur nga afër kanë krahasojë përvojat e veta, teksa entu- është bima me fuqi çudibërëse, që tij. Një nga ta ishte Zenel Hoxha. ziazmohet kur ndjen forcës e krijuesit mban emrin botanik “Gentiana lutea”, etj. është një libër me 99 faqe,por vlerësuar disa cilësi që rrallë burra bima e mbretit ilir Genti me aromë fort i çmuar përsa u përket me- Në këto ngjarje të stuhishme ai u i kanë pasur si:guximin, trimërinë, origjinal që di të bëjë art të vërtetë, ashtu siç, Fatmir Terziu, penën e hollë nga Malësia e Shqipërisë? Ilirët ishin të sazheve të atdhetarisë,sepse formua si atdhetar.”(fq.20). Ndar- besën, sinqeritetin, drejtësinë dhe parët që e përdorën këtë bimë për të jet:”Në lidhjen e Prizrenit”,Thirrja e e rrëshqet butësisht dhe lirshëm, herë e pasqyron luftën dhe përpjekjet e dëshirën e madhe për të ndihmuar lakon si një balerinë reshtave dhe para- ulur temperaturën dhe për të shëruar kryengritjes së armatosur kundër Zenel Hoxhës(Zenel Hoxha ka çue të tjerët me çfarë kishin mundësi. grafeve, herë ngre me të buçimën dhe sëmundje të zemrës, ajo është e lak- të huajit,tubime dhe kuvende pop- fjalë/me i dalë turkut përballë)”Një Nuk ishte fodull e mendjemadh, jehonën e zhurmave të luftës, trokun muar dhe kërkohet edhe sot me emrin ullore të asaj kohe me Zenel Hox- ngjarje e vitit 1910”,”Malësorët por i thjeshtë sa s`ka më, pa rruza e kuajve, vringëllimat e shpatave, Gentiana në tregjet botërore. Sa më hën në krye,i cili ishte komandant rebelohen””Këngë për Ali Li- dhe pa tufa, me tirq të arnuar, por gjëmimin e topave, krisjen e mureve, shumë e lexon librin, aq më shumë manin”, ”Kundër copëtimit të thirrmat dhe sokollimat e luftëtarëve nxitesh të njohësh lashtësinë dhe his- trim ,por edhe ushtar njëherit,që që ndrinte nga pastërtia e jashtme torinë e popullit tonë, por po aq herë luftonte në ballë të çetave vullne- Shqipërisë”, Zenel Hoxha dhe fla- dhe nga pastërtia e shpirtit”. që përleshen për jetë a vdekje.... Te “Bunari” ndjen deri dhe erërat dhe flla- të shkon mendja te shumë e shumë tare kundër armikut.. muri” etj.,pasqyrojnë këtë qëndresë Edhe muza popullore, përmes gjëra që përqasen, që harmonizohen Zenel Hoxha ka qenë gjithashtu heroike të këtyre malësorëve trima epikës, nuk ka ngurruar të derdhet det që fryjnë, vërshimin dhe përleshjen e reve në qiell, shkrepëtimat e rrufeve, dhe të ngacmojnë mendimin të shpre- edhe plak Kanuni,duke pajtuar ,të cilët me pushkë në dorë lufton me vargje plot nderim: ngrohtësinë e rezeve të diellit, rrjed- hesh, të thuash edhe ti diçka si lexues. gjaqe dhe konflikte,i cili u udhëhoq për të mbrojtur trojet amëtare. Zenel Hoxha një plak me shkop, hjen e lumit dhe të përrenjve, zërat e nga ideja se vetëm një popull i “Me Zenelin në krye,-thotë auto- I shkoi pashës deri në top, njerëzve, të moshuar dhe të rinj; nd- SOT E GJiTHË BOTA ËSHTË NJË pajtuar mund t`i bënte ballë armi- ri-grupi i luftëtarëve çau me pushkë Deri në top e në xhephane, jen gurët e mullirit të blojes, këngët e LiBËR i HAPUR kut,që ishte, në atë kohë, pushtuesi rrugën për të hyrë në thellësi të A s`i ke njoft pashë këto Natë vajzave, të qeshurat, të qarat, lodrat e Sot e gjithë bota është shndërru- turk,dhe më vonë ai serb, duke u vendit ku ishte zhvilluar beteja. Male fëmijëve, blegërimat dhe këmborët e ar në një libër të hapur, ku mësohet nisur nga kjo,ai u përpoq të shuante Mbas tri orëve marshim,Ibrahim Hajde hajde o Zenel Krosi bagëtive. Janë tërheqëse dhe realiste çdo gjë “sa hap e mbyllë sytë” e deri çdo ngatërresë dhe hasmëri në Gjokën e gjetën gjallë me flamur Tu ne Luznia e desh e sosi… përshkrimet që autori i bënë dy Di- në detaje. E kemi këtë mundësi më në dorë. U kthyen bashkë me të. brave, duke veçuar karaktersitikat e shumë se në dekadat dhe shekujt e vizionin e një atdhetari të spikatur. Provat e urtësisë dhe mençurisë tyre, përshkrimi i relievit, i luginave, Një nga ushtarët serbë, kur pa aktin mëparshëm, për t`ia prezantuar tërë Ai karakterizohej nga mend- së tij jepen në kuvendet e ndërm- maleve, kodrave, përshkrimet e ske- botës Kombin dhe Qytetërimin tonë ja e mprehtë,nga një qëndrim e Zenel Hoxhës ,thuri një këngë jetësimit, po kështu fotot e Gurrës nave plot kolor të jetës me të gjitha të lashtë. Mendoj se, jo vetëm libri në fjalëpaktë,por fjala e tij ishte e për të. Mbahen mend vetëm dy së Mazhicës,Gropat e Ujkut, Kulla shfaqjet që nga lindja e deri në vdekje. fjalë, por edhe vet personaliteti i Fatmir qëlluar,por edhe nga karakteri i vargje ,që ,në gjuhën shqipe ,kanë e Zenel Hoxhës, e shtojnë dhe e Ai e tërheq mjeshtërisht lexuesin drejt Terziut, vet vepra e tij e gjerë dhe e fortë e ndershmëria,për të mos ia këtë përmbajtje:”Hajde hajde o rrisin pasqyrimin për këtë figurë; përmbajtjeve të rrëfenjave, legjendave, shumanshme, e bënë mrekullisht këtë. ndryshuar rrugën së drejtës,sado Zenel Hoxha i Gurit/sa besnik I gjithashtu thëniet filozofike dhe episodeve dhe ndodhive të çuditshme; Ta bëjmë edhe ne, të gjithë. Jeta, nuk kosto të kishte ajo. Ishte si shumica qëndrove flamurit”(fq 56). alegorike. portretizon tipa dhe karaktere origji- ka filluar kur kemi lindur ne, por breza Ky model qëndrese do të për- nalë, përshkruan me delikatesë dhe të tërë para nesh kanë punuar e kanë e malësorëve të këtij vendi,krye- Libri i Beqir Matës është shkruar ndjeshmëri bukurinë femërore, siç cillej në kujtesën popullore dhe do luftuar, janë përpjekur e kanë sakrifi- lartë dhe me dinjitet të pacënuar. me realizëm,pa harruar frymën e është përshembull përshkrimi plotë kuar për ta ndritur këtë vend dhe këtë Nuk preferonte të ishte i pari,por të gdhendej aty përjetësisht. nderimit për figura të tilla,frymë që hijeshi dhe delikatesë i vajzës 15 Dhe`, për të shtruar rrugët për brezat populli e thërriste Zenel-a,duke e Në këtë moment nuk mund të përcillet natyrshëm,si një monogra- vjeçare Ançës me “fustan basmaje e ardhshëm. ngritur në rangun që e meritonte. rrihet pa përcjellë fakti se Arif Hy- fi model;të vërtetat historike jepen të qepur andej nga matanë majave Të parët tanë kanë bërë për ne, atë Zeneli kishte pak shkollë dhe qymeti,nënprefekt i Peshkopisë,si qartësisht dhe të argumentuara në të larta. Nuk dihej se ku, por ishte i që ne të gjithë bëjmë kur punojmë, ishte mendjehollë,burrë i odës mik i serbëve,ishte i predispozu- rrjedhën e tyre kohore. qendisur bukur. Lule i tëri në kraharor. sakrifikojmë dhe luftojmë aq shumë dibrane. Kujtimet për të janë një ar t`ia mblidhte armët popullit Shkurtësia dhe lakonizmi i Ançes pesëmbëdhjetëvjeçare i shkon- për fëmijët tanë, për të ardhmen e liridashës. Por kjo nuk mund të te shumë. Aq shumë sa edhe më laiku mbesave dhe të nipërve tanë, që ata të gjerdan i ndritur kujtese,dhe këtë thënies nuk mund të përcillen i ngulte sytë tek ajo vajzë. Gjoksdalë. arrihej,sepse Zenel Hoxha,kryetar ndihen sa më mirë dhe krenarë me at- e kam provuar edhe vetë ,kur para veçse në qëllimin e qartë dhe të E bukur nga tërë konstrukti. Këmbëg- dheun e tyre, të ecin të sigurtë në jetë. katër vitesh ndenja në kullën e tij te komune,prijës dhe luftëtar i zoti kuptueshëm për të pasqyruar me jatë, belhollë, flokëmjaltë, syqiell, bo- Faleminderit Fatmir Terziu për nipi Bedri Cani me gati 15 burra të e kishte mobilizuar popullin dhe vërtetësi një periudhë historike janeshë e tëra. Eh, si ishte ajo.” Lexuesi këtë vlerë artistike që na ke ofruar, për tjerë dhe aty mësova shumë gjëra tashmë qëllimi ishte i qartë;Luftë mjaft tronditëse, ku nuk munguan entuziazmohet dhe emocionohet nga shërbimin e madh që i bënë historisë mbi të ,të cilat i gjej të pasqyruar pa kompromis e deri në sakrificë burrat e shquar,dhe një ndër ta bukuria dhe përshkrimet realiste e idi- dhe kulturës sonë kombëtare edhe me edhe në librin e Beqir Matës. sublime kundër armikut që kërkon- ishte edhe luftëtari e burri mentar like aty te “Bunari” dhe vargjet zjarr të këtë “Bunar’” që rrjedh uji të freskët e Nga libri në fjalë, mund të shkë- te të gllabëronte trojet shqiptare. Zenel Hoxha… djaloshit të dashuruar: “Dil moj cucë jetëdhënës. 38 - Nëntor - Dhjetor 2019 nr. nr. NëntorNëntor- - DDhjetorhjetor 2019 - 39 163 163
Për librin: ”zenel Hoxha i Gjurasit” të autorit Beqir Mata ELEGJI PëR NJë MIK, NJë SHOK, NJë nekrologji VëLLA, NJë NJERI Që SE TRET DHEU. Luftëtari e burri mentar Zenel Hoxha Pus i thellë ky “Bunari” i Fatmir terziut! Sherif Dervishi, biri i Dardhës Eh, more Nexh (vijon nga faqja 31) te bunari,/ se për ty m’ka marr malli,/ Tomçini ç’na bëre... Nga MEVLUd BUCi Si burrë i besës,i lidhjes së saj Fatmiri studion dhe kërkon, në malli yt o nuk po më hiqet,/ zemra ime me afsh dhe ndjenjë patriotike ai arkivat britanike, dhe, atje, ai është një flak po m’digjet./ Hajde cucë hajde igurat e ndritura të kombit arriti të çojë përpara këtë besë dhe fill i artë e i rëndësishëm i Ariadnës, bre,/ faqet kuq si molla i ke,/ faqe kuqe vijnë përmes dritës së qën- ta forcojë në popull. sepse edhe atje mund të gjenden gjur- sytë e zi,/ mos më le moj në vetmi./ dresës dhe përmes provave Në ndarjet e librit:”Loja e më të kulturës dhe të historisë sonë. faqe kuqe sytë e zi,/ mos më le moj F Ishte arkeologu i madh, anglezi Evans, në vetmi... atdhedashëse ,sepse ata kaluan Arif Hyqymeti”,’Në kërkim të që erdhi e kërkoi në veri të Shqipërisë rrebeshe të historisë duke lënë armëve”,”Kryetar komune”,”Mik- I jep vlerë origjinale librit për- dhe kreu zbulime arkeologjike dhe dorimi me vend i toponimeve dhe i testament për brezat vetëmohimin pritja e Zenel Hoxhës”,”Zenel më pas ai zbuloi Kretën. Ishte Eduart emrave të mjediseve të zonës, emra për atdhe e për flamur. Hoxha fliste në heshtje”,”Përg- Liri, që fiksoi bukuritë dhe lashtësitë që krijojnë efekt te lexuesi, bëjnë Ky mendim m`u përftua ndër- jigje lakonike”,”Zenel Hoxha e kështjellave, portretet dhe vesh- përshtypje dhe e bëjnë atë të përqen- sa mbarova së lexuari librin për shpëton Gjurasin”,”Plak Kani- jet kombëtare shqiptare me penelin drojë më shumë vëmendjen: “Lugina Zenel Hoxhën të autorit luznak uni””Te Murrët”,”Përballë Hoxhol- tij; ishte Bajroni që u frymëzua aq e Prerë me Shpatë”, “Karrigja e Skën- Beqir Mata,një libër që shtjellon lit”,”Në ndihmë të Hazis Xhekës”, shumë sa tek “Çajlld Haroldi” vargjet derbeut”, “Arra Budallaqe”, “Shtegu qëndresën,mençurinë,guximin dhe etj,pasqyrohet më së miri simbolika më të bukur, me siguri janë ato për i dhive”, “Shkëmbi i Xhemos”, “Tre shqiptarët dhe Shqipërinë, por besoj Lisat e Damllosur”..., ndërkohë që bujarinë e një figure të paepur ndër e atdhetarisë dhe qëndresës në ato edhe kostumi më i bukur popullor që mote të vështira kur fati i Shqipërisë lexuesit i lind kureshtja për të ditur beteja,i cili ishte i lidhur si mishi ai ka veshur, është ai shqiptar; ishte më shumë rreth tyre, teksa autori me me kockën me popullin;dhe, me vihej në rrezik dhe në kërcënim Edit Durham, që eksploroi pasuritë bukuri dhe elegancë ia plotëson shpe- këtë libër ,autori,por edhe redaktori serioz nga lakmitë shoviniste fqinje shpirtërore dhe etnografike të popullit jt këtë dëshirë duke shpjeguar përm- Xhafer Martini,sjellin nderimin dhe dhe,për këtë vetëdija kombëtare shqiptar, që zbuloi aq shumë bukuri bajtjet e tyre. mirënjohjen që duhet të kemi për XHAFER MARTiNi: ishte e zgjuar e ndezur. veshje, etnografike, aq shumë cilësi Frymëzimi dhe logjika artistike figura të tilla. Njerëzit që e kanë Po kështu,në kapitujt: ”Burrë dhe virtyte shqiptare, ishte ajo që vuri e ka çuar shkrimtarin edhe tek tradi- Autori sjell një lëndë të pasur me njohur nga afër zenel kuvendesh”, Ndërmjetësia e Zenel në dukje se “Kudo në Rumeli njerëzit tat popullore, te respektimi i tyre në përgjigjen: jam ortodoks apo katolik, doket dhe zakonet e jetës familjare Ai iku... shënime argumentuese të sakta,ai Hoxhën kanë vlerësuar Hoxhës”, ”Për dekorimin e Zenel ndërsa në Shqipëri edhe bariu më ka gjurmuar me pasion e përku- Hoxhës”, pasqyrohet jeta e një dhe shoqërore, respekti dhe nderimi Nexh Tomçini sot nuk merr më frymë... disa cilësi që rrallë i thjesht me krenari thotë: unë jam i mikut, folklori dhe veshja, mënyrat shtim, veprimtarinë atdhetare të kreshniku i cli u bë prijës i lëvizjes shqiptar…” Shqiptar, më shumë se Nuk flet... burra i kanë pasur si: e ushqyerjes dhe e gatimit e deri dhe Nuk qesh... Zenel Hoxhës,duke nxjerrë në pah popullore duke i shumëfishuar një fe, më shumë se një besim, një te përdorimi i bimëve medicinale me këtë figurë historike të mbuluar nga guximin, trimërinë, në këto çaste vlerat e njohura të komb i shkëlqyer. efekte pozitive mjekësore, i hithrave, Nuk përgjigjet në telefon... pluhuri i harresës,për t`i shërbyer besën, sinqeritetin, trashëguara nga të parët si: qën- qershive, rrushit... me aq shumë vlerë Shoku im... jo vetëm njohjes së tij,por edhe drejtësinë dhe dëshirën dresa, urtësia, strategjia e luftimit, “BUNARi” NJË KANiSTËR ME për popullësinë e zonës, por dhe për Miku im... edukimit të brezave të rinj me fry- bashkimi e përcjellja me zë të lartë BUKURi VLERASH ARTiSTiKE të rritur rezistencën e ushtrisë së Skën- Vëllai im... e madhe për të Njeriu që për mirësinë që përcolli... mën atdhetare,sepse Zenel HOxha e mesazheve të lirisë. derbeut. I tillë ishte dhe përdorimi i ndihmuar të tjerët me Gjithnjë kam menduar se është i S’e tret dheu... ishte një lapidar qëndrese. Zenel Hoxha i Gjurasitv është suksesshëm ai shkrimtar që njeh me bulgurit dhe receta e gatimit, e cila u çfarë kishin mundësi. themel objektin dhe subjektin për mor dhe u përdor gjerësisht edhe nga Nuk e di ku do të prehet... Autori e ndan librin në disa model më vete dhe i ndritshëm i vet Sulltani si një ushqim bazë për Në Pollozhan pranë Hasanit të Tomçineve... kapituj të rëndësishëm:”Gry- këtyre vlerave kombëtare.. të cilët shkruan e, si rrjedhojë bëhet bindës dhe tërheqës për lexuesin, e ushtrinë e tij shumëkombëshe. Teksa Në Tiranë pranë Merzes... ka e Vogël”,”Gjurasi”,”Gur- pusim dhe citojmë:”Populli nga “Zenel Hoxha, - shkruan Xhafer respektojmë këto vlera dhe prurje, sa Të mirës Merze... gjiri i tij nxjerr ata që duhen. Burrat bënë atë të ndjejë kënaqësinë e rrëfim- ra e Mazhicës”,”Familja Hox- Martini, - sipas kujtimeve që kanë it, e emocionon dhe e mban fort të artistike aq edhe shkencore, që shkrim- “Nënë Terezës” Merze... ha”,”Koha”,”Jeta”,”Në LIdhjen e atëhershëm,të ndershëm dhe të lënë njerëzit për të, del si një lidhur pas faqeve të librit, ndërkohë tari përcjellë te lexuesi, sjellim ndër- Pranë Sefedinit që iku duke fluturuar... e Prizrenit”,”Takimi me Abdyl thjeshtë,i kanë qëndruar besnik personalitet i veçantë,që kishte që i sjellë si pa kuptuar dije dhe in- mend faktin mbase unikal ku një bimë Nuk e di... Frashërin”,”Thirrja e Zenel Hox- popullit se nuk kanë dashur të ma- mbi vete një hir hyjnor. Njerëzit formacione të dobishme që e bëjnë të mjekësore shqiptare ka emër mbreti: E pse ta di tash kur nuk do të më vijë më zëri... hës”,”Në ngjarjet e vitit 1910”etj., jmen dhe të pasurohen në kurriz të që e kanë njohur nga afër kanë krahasojë përvojat e veta, teksa entu- është bima me fuqi çudibërëse, që Gushteve të nxehta kur bisedonim gjatë në telefon... tij. Një nga ta ishte Zenel Hoxha. ziazmohet kur ndjen forcës e krijuesit mban emrin botanik “Gentiana lutea”, etj. është një libër me 99 faqe,por vlerësuar disa cilësi që rrallë burra bima e mbretit ilir Genti me aromë Unë nga Mali i Robit... fort i çmuar përsa u përket me- Në këto ngjarje të stuhishme ai u i kanë pasur si:guximin, trimërinë, origjinal që di të bëjë art të vërtetë, Ai nga Tirana... ashtu siç, Fatmir Terziu, penën e hollë nga Malësia e Shqipërisë? Ilirët ishin të sazheve të atdhetarisë,sepse formua si atdhetar.”(fq.20). Ndar- besën, sinqeritetin, drejtësinë dhe parët që e përdorën këtë bimë për të Çdo vit... jet:”Në lidhjen e Prizrenit”,Thirrja e e rrëshqet butësisht dhe lirshëm, herë e Nga iLMi dERViSHi Edhe këtë vit... pasqyron luftën dhe përpjekjet e dëshirën e madhe për të ndihmuar lakon si një balerinë reshtave dhe para- ulur temperaturën dhe për të shëruar kryengritjes së armatosur kundër Zenel Hoxhës(Zenel Hoxha ka çue të tjerët me çfarë kishin mundësi. sëmundje të zemrës, ajo është e lak- Këtë gusht që iku për të mos u kthyer më në biseda... grafeve, herë ngre me të buçimën dhe herif Dervishi, këngëtar dhe rapsod, u nda nga jeta më Dritë e këngës në flamur të huajit,tubime dhe kuvende pop- fjalë/me i dalë turkut përballë)”Një Nuk ishte fodull e mendjemadh, jehonën e zhurmave të luftës, trokun muar dhe kërkohet edhe sot me emrin Zëra plot mall... ullore të asaj kohe me Zenel Hox- ngjarje e vitit 1910”,”Malësorët por i thjeshtë sa s`ka më, pa rruza Gentiana në tregjet botërore. Sa më 21 nëntor 2019. Dervishi ndërroi jetë në spitalin “Nënë kushtuar këngëtarit virtuoz Sherif Dervishi Eh mor Nexh ç’më bëre... e kuajve, vringëllimat e shpatave, Tereza” në kryeqytet, pas një hemoragjie cereblare, e hën në krye,i cili ishte komandant rebelohen””Këngë për Ali Li- dhe pa tufa, me tirq të arnuar, por gjëmimin e topave, krisjen e mureve, shumë e lexon librin, aq më shumë S Eh mor Sulë ç’më hidhërove... nxitesh të njohësh lashtësinë dhe his- cila rezultoi fatale. trim ,por edhe ushtar njëherit,që manin”, ”Kundër copëtimit të që ndrinte nga pastërtia e jashtme thirrmat dhe sokollimat e luftëtarëve Nga MEVLUd BUCi Pelin për mua germat që shkrove... torinë e popullit tonë, por po aq herë Ai ishte biri i Dardhës që e deshi dhe ju përkushtuar lindi në luftonte në ballë të çetave vullne- Shqipërisë”, Zenel Hoxha dhe fla- dhe nga pastërtia e shpirtit”. që përleshen për jetë a vdekje.... Te Pelin... të shkon mendja te shumë e shumë Lugjej në vitin 1961, në nje familje patriotike të Dali Dervishit. tare kundër armikut.. muri” etj.,pasqyrojnë këtë qëndresë Edhe muza popullore, përmes “Bunari” ndjen deri dhe erërat dhe flla- Pelin... gjëra që përqasen, që harmonizohen Në këtë familje ishte traditë dhe kënga por Sherifi qe në fëmijëri Hej, paska vdek Sherif Dervishi Pelin... Zenel Hoxha ka qenë gjithashtu heroike të këtyre malësorëve trima epikës, nuk ka ngurruar të derdhet det që fryjnë, vërshimin dhe përleshjen e reve në qiell, shkrepëtimat e rrufeve, dhe të ngacmojnë mendimin të shpre- u ngjit në skenë e ra në sy për zërin e tij të veçantë. Jo s`ka vdek por rron i gjallë, ,të cilët me pushkë në dorë lufton Nexhë ! edhe plak Kanuni,duke pajtuar me vargje plot nderim: ngrohtësinë e rezeve të diellit, rrjed- hesh, të thuash edhe ti diçka si lexues. Kënga e tij e parë “Shqipëri kala vigane” e kënduar më Burrë vigan porsi lisi Po të dërgoj dy fotografi... gjaqe dhe konflikte,i cili u udhëhoq për të mbrojtur trojet amëtare. Zenel Hoxha një plak me shkop, hjen e lumit dhe të përrenjve, zërat e 1978, kur ishte vetëm 17 vjeç, por që u prit shumë mirë dhe Dardha e Lura e kanë djalë… Një bashkë... nga ideja se vetëm një popull i “Me Zenelin në krye,-thotë auto- I shkoi pashës deri në top, njerëzve, të moshuar dhe të rinj; nd- SOT E GJiTHË BOTA ËSHTË NJË LiBËR i HAPUR si një zë premtues. Për arsye biografie nuk vazhdoi të shkol- Tek Ura e Drashovicës në atë udhëtim të bukur kohës pajtuar mund t`i bënte ballë armi- ri-grupi i luftëtarëve çau me pushkë Deri në top e në xhephane, jen gurët e mullirit të blojes, këngët e kur ishim në një zyrë... lohej dhe u sistemua në punë në minierën e bakrit në rrethin Hej, Dardha e Lura e kanë djalë kut,që ishte, në atë kohë, pushtuesi rrugën për të hyrë në thellësi të A s`i ke njoft pashë këto Natë vajzave, të qeshurat, të qarat, lodrat e Sot e gjithë bota është shndërru- e Mirditës, ku u aktivizua me grupin folklorik të minieres por Dhe një portret nga takimi i fundit bashkë... fëmijëve, blegërimat dhe këmborët e turk,dhe më vonë ai serb, duke u vendit ku ishte zhvilluar beteja. Male ar në një libër të hapur, ku mësohet edhe me Ansamblin e rrethit Mirditë. Sherif- kënga, bir Drini, Tek kolonat e Pallatit të Kulturës... bagëtive. Janë tërheqëse dhe realiste çdo gjë “sa hap e mbyllë sytë” e deri nisur nga kjo,ai u përpoq të shuante Mbas tri orëve marshim,Ibrahim Hajde hajde o Zenel Krosi Pas viteve 1995 u aktivizua si solist në Estradën Profesioniste Lum si ti moj Zall-Dardhë, Të qeshte zemra në atë takim... çdo ngatërresë dhe hasmëri në Gjokën e gjetën gjallë me flamur Tu ne Luznia e desh e sosi… përshkrimet që autori i bënë dy Di- në detaje. E kemi këtë mundësi më brave, duke veçuar karaktersitikat e të Peshkopisë ku interpretoi disa këngë, këndoj në disa skena Sherif Dervishi o xhevahiri… Të ngazëllehej shpirti... vizionin e një atdhetari të spikatur. në dorë. U kthyen bashkë me të. Provat e urtësisë dhe mençurisë shumë se në dekadat dhe shekujt e Ty... tyre, përshkrimi i relievit, i luginave, mëparshëm, për t`ia prezantuar tërë brenda e jashtë Shqipërisë. Ka marrë pjesë në disa takime folk- Një nga ushtarët serbë, kur pa aktin së tij jepen në kuvendet e ndërm- Ai karakterizohej nga mend- maleve, kodrave, përshkrimet e ske- botës Kombin dhe Qytetërimin tonë lorike si në Turqi, në Festivalin “Sharri këndon” në Tetovë, nnë Sherif Dervishi, xhevahiri Dhe mua... ja e mprehtë,nga një qëndrim e Zenel Hoxhës ,thuri një këngë jetësimit, po kështu fotot e Gurrës Dua të përcjell një ngushëllim... nave plot kolor të jetës me të gjitha të lashtë. Mendoj se, jo vetëm libri në takimet folklorike të Danubit u vlerësua me çmim të dytë si Shpirtin kish si ujët e Zetës, fjalëpaktë,por fjala e tij ishte e për të. Mbahen mend vetëm dy së Mazhicës,Gropat e Ujkut, Kulla shfaqjet që nga lindja e deri në vdekje. fjalë, por edhe vet personaliteti i Fatmir instrumentist dhe si solist. Në Festivalin Folklorik në Gjirokastër Për të pangushëlluarit... Nëpër këngë, çel lule bliri qëlluar,por edhe nga karakteri i vargje ,që ,në gjuhën shqipe ,kanë e Zenel Hoxhës, e shtojnë dhe e Ai e tërheq mjeshtërisht lexuesin drejt Terziut, vet vepra e tij e gjerë dhe e këndoj këngën “Ç’po i folka burri-burrit”, dhe në vitin 1993 mori Sulejmanin, vëllain e madh... fortë e ndershmëria,për të mos ia këtë përmbajtje:”Hajde hajde o rrisin pasqyrimin për këtë figurë; përmbajtjeve të rrëfenjave, legjendave, shumanshme, e bënë mrekullisht këtë. pjesë në Festivalin e Beratit me këngën “Prej Dibre në Tiranë”, Nuk harrohet këngëtar i bjeshkës. Ylli yt polar... ndryshuar rrugën së drejtës,sado Zenel Hoxha i Gurit/sa besnik I gjithashtu thëniet filozofike dhe episodeve dhe ndodhive të çuditshme; Ta bëjmë edhe ne, të gjithë. Jeta, nuk Për Përparimin... portretizon tipa dhe karaktere origji- ku pati jo vetëm duartrokitje por dhe vlerësime. kosto të kishte ajo. Ishte si shumica qëndrove flamurit”(fq 56). alegorike. ka filluar kur kemi lindur ne, por breza Krahas shumë këngëve Sherifi ka dhe disa vidioklipe të Nuk harrohet këngëtar i bjeshkës Melodi e shpirtit tënd Ky model qëndrese do të për- nalë, përshkruan me delikatesë dhe të tërë para nesh kanë punuar e kanë Me lutjen... e malësorëve të këtij vendi,krye- Libri i Beqir Matës është shkruar ndjeshmëri bukurinë femërore, siç këngëve të tij si “A dëgjon një zë bilbili”, “Nusja jonë vetull Dibra e lashtë, mal i këngës, cillej në kujtesën popullore dhe do luftuar, janë përpjekur e kanë sakrifi- Një këngë për Nexhën... lartë dhe me dinjitet të pacënuar. me realizëm,pa harruar frymën e është përshembull përshkrimi plotë kuar për ta ndritur këtë vend dhe këtë kurorë”, “Ishe e mbete shqipe Lure”, “Në sytë e tu marr dritë O Sherif, bilbili i shkrepit Nuk preferonte të ishte i pari,por të gdhendej aty përjetësisht. nderimit për figura të tilla,frymë që Mbi tela çiftelie... hijeshi dhe delikatesë i vajzës 15 Dhe`, për të shtruar rrugët për brezat e shpirt”, “Të falet kombi ty Mirditë”, “300 djem - 300 duvak”. Dritë Arbnie, zjarr i zemrës. populli e thërriste Zenel-a,duke e Në këtë moment nuk mund të përcillet natyrshëm,si një monogra- Mbi tastiera pianoje... vjeçare Ançës me “fustan basmaje e ardhshëm. Në gusht të këtij viti publikoj videoklipin “Këngë për Sali Mbi gjëmime daulleje... ngritur në rangun që e meritonte. rrihet pa përcjellë fakti se Arif Hy- fi model;të vërtetat historike jepen të qepur andej nga matanë majave Të parët tanë kanë bërë për ne, atë Dervishin”, një duet me djalin e tij, Fatjonin. qymeti,nënprefekt i Peshkopisë,si të larta. Nuk dihej se ku, por ishte i Drit Arbnie, zjarr i zemrës Për djemtë... Zeneli kishte pak shkollë dhe qartësisht dhe të argumentuara në që ne të gjithë bëjmë kur punojmë, Pak ditë më parë, me 15 nëntor 2019, në festimet për Nipërit... ishte mendjehollë,burrë i odës mik i serbëve,ishte i predispozu- rrjedhën e tyre kohore. qendisur bukur. Lule i tëri në kraharor. sakrifikojmë dhe luftojmë aq shumë ansamblin “Kuvendi” të Zall Dardhës, Sherif Dervishit iu O Sherif, të nderon Lura, Ançes pesëmbëdhjetëvjeçare i shkon- për fëmijët tanë, për të ardhmen e Mbesat... dibrane. Kujtimet për të janë një ar t`ia mblidhte armët popullit Shkurtësia dhe lakonizmi i dha urdhëri “Naim Frashëri” i Klasit të Parë nga Presidenti i Nëpër kohëra kurorë e pemës, Eh sa do të doja sot... liridashës. Por kjo nuk mund të te shumë. Aq shumë sa edhe më laiku mbesave dhe të nipërve tanë, që ata të gjerdan i ndritur kujtese,dhe këtë thënies nuk mund të përcillen i ngulte sytë tek ajo vajzë. Gjoksdalë. Republikës. Në këtë përvjetor ai u nderua edhe me certifikatë Të nderon në mejdan për burra. Fytyrën të ta ledhatoja... arrihej,sepse Zenel Hoxha,kryetar ndihen sa më mirë dhe krenarë me at- mirënjohje nga Ansambli “Kuvendi”. Kënget e tij i dhanë e kam provuar edhe vetë ,kur para veçse në qëllimin e qartë dhe të E bukur nga tërë konstrukti. Këmbëg- dheun e tyre, të ecin të sigurtë në jetë. Plot mall... katër vitesh ndenja në kullën e tij te komune,prijës dhe luftëtar i zoti kuptueshëm për të pasqyruar me tonin kësaj veprimtarie, duke mos menduar askush se kjo do jatë, belhollë, flokëmjaltë, syqiell, bo- Faleminderit Fatmir Terziu për Të nderon në mejdan për burra Plot dashuri... nipi Bedri Cani me gati 15 burra të e kishte mobilizuar popullin dhe vërtetësi një periudhë historike janeshë e tëra. Eh, si ishte ajo.” Lexuesi të ishte kënga e tij e fundit në skenë. Ashtu siç ishte miqësia jonë... këtë vlerë artistike që na ke ofruar, për Këngët e tua lule mbi gur, tjerë dhe aty mësova shumë gjëra tashmë qëllimi ishte i qartë;Luftë mjaft tronditëse, ku nuk munguan entuziazmohet dhe emocionohet nga shërbimin e madh që i bënë historisë Sherif Dervishi, admirues i shumë dashamirësve të muzikës, E madhe... mbi të ,të cilat i gjej të pasqyruar pa kompromis e deri në sakrificë burrat e shquar,dhe një ndër ta bukuria dhe përshkrimet realiste e idi- dhe kulturës sonë kombëtare edhe me është “Qytetar Nderi” i Dardhës dhe së fundi, me unanim Të nderon kombi, Dibra e Lura Njerëzore... edhe në librin e Beqir Matës. sublime kundër armikut që kërkon- ishte edhe luftëtari e burri mentar like aty te “Bunari” dhe vargjet zjarr të këtë “Bunar’” që rrjedh uji të freskët e të plotë, Këshilli Bashkiak i Dibrës i akordoi titullin “Qytetar Dritë e këngës në flamur… Abdurahim Ashiku, Athinë, 19 tetor 2019 Nga libri në fjalë, mund të shkë- te të gllabëronte trojet shqiptare. Zenel Hoxha… djaloshit të dashuruar: “Dil moj cucë jetëdhënës. Nderi”.