! De beste films van 2006 volgens Skrien ! Filmdiva Asta Nielsen als Hamlet ! A Prairie Home Companion: Robert Altmans zwanenzang ! De Stasi en film: De Greifswalder Experimentalfilmzirkel en Das Leben der Anderen

Jaargang 39 nummer 1 februari 2007 ¤ 5,90

Inhoudnhoud 8 De hoofdredacteur Nu in kleur! A Prairie Home Companion had eigenlijk in schreeuwerige letters 8 Robert Altmans zwanenzang op de cover moeten staan. We zijn in ons negenendertigste jaar – eindelijk – geheel Filmfestival Rotterdam SPECIAL full colour. Vroeger moesten we lang en Filmmaker in Focus Abderrahmane Sissako hard nadenken welke artikelen op de paar 10 kleurenpagina's mochten en welke we 10 Bamako: wie heeft recht van spreken? verdoemden tot een grijs bestaan. Nu kun- Tiger Awards Competitie nen we in één klap laten zien hoe bijzonder 14 How Is Your Fish Today? het is als er een nieuwe kleurenkopie De nieuwe Roemeense cinema – met tinting en toning – van Asta Nielsens 16 The Way I Spent the End of the World, The Paper Will Be Blue Hamlet (1921) wordt ontdekt. en 12:08 East of Bucharest In deze Skrien presenteren we ook twee Short: As Long as it Takes nieuwe rubrieken: eentje waarin vol nos- 16 Daniel Singelenberg blikt terug op Electric Cinema talgie wordt teruggekeken op al die oude 20 bioscopen die de tand des tijds niet hebben 23 Desperate Optimists doorstaan en eentje waarin vol geloof in de Rotterdämmerung toekomst wordt gekeken naar de nieuwste 24 Kult in Rotterdam digitale ontwikkelingen in de bioscoop- Vijf aanraders branche. Verleden en toekomst: beide 26 Films die prikkelen, provoceren, imponeren of ontroeren horen bij de brede blik op de cinema die DDR cinema en de Stasi Skrien voorstaat. 20 30 De Greifswalder Experimentalfilmzirkel Nog een terugblik: de redactie heeft tra- ditiegetrouw zijn favoriete vijf films van 33 Das Leben der Anderen afgelopen jaar op papier gezet. Samen met de favorieten van de Filmkrant worden De beste films van 2006 volgens Skrien deze bovendien, voorzien van een inleiding, 34 Films uit de hemel tot en met 24 januari vertoond in het Film- museum in Amsterdam. Gebroederlijk DigiTaal leiden Dana Linssen, hoofdredacteur van 26 36 Digitale netwerken de Filmkrant, en ik zelfs gezamenlijk onze favoriet Les amants réguliers in. Het doek is gevallen En nog een vooruitblik: onze jaarlijkse 37 LuTuSca, noodbioscoop in Rotterdam special over het International Film Festival Rotterdam. Twee redacteuren geven tips The Big Sleep uit het grote aanbod films: vijf bijzondere 38 In Memoriam kunstzinnige films en vier kultfilms. En Asta Nielsen is Hamlet nog veel, veel meer, waaronder twee opmerkelijke politieke films die vlak na 34 40 De zwijgende muze in kleur! het festival in de bioscoop gaan draaien: Dagboek Bamako van Filmmaker in Focus Abder- rahmane Sissako en Das Leben der 44 Astrid Serkei Anderen, over de Stasi-infiltratie in de DDR-cinema. Iets wat de Greifswalder 4 werk in uitvoering 6 rotterdam chronicles schatten uit het filmmuseum Experimentalfilmzirkel echt is overkomen, 7 zoals u in dit nummer kunt lezen. 4o 47 boeken 48 in première 50 festivals André Waardenburg 52 dvd's 55 register 58 ten slotte

Hoofdredactie André, Hans Beerekamp, Vormgeving Abonnementen Deze publicatie werd mede moge- Skrien André Waardenburg Peter van Bueren, Arnoud Beekman Skrien verschijnt tienmaal lijk ge maakt door een bijdrage van Jaargang 39 Jan Pieter Ekker, Justine van Heusden per jaar. het ministerie van OC&W. Niets Eindredactie - Jaarabonnement ¤ 55,25 Nummer 1 Paul van de Graaf, John Koning uit deze uitgave mag worden Kees Driessen, - Studenten, CJP & 65+ ¤ 42,25 verveelvoudigd en/of openbaar Februari 2007 Roloff de Jeu, Laurens van Zakelijke leiding Nicole Santé - Instellingen ¤ 66,00 gemaakt zon der voorafgaande ISSN 0166 1787 Eric Ravestijn Laake, Kathleen Lotze, - Buiten Nederland en België schriftelijke toe stem ming van de e [email protected] Uitgave Redactie Astrid Serkei, Daniel ¤ 66,00 be trok ken auteurs. Kees Driessen, Colin van Stichting Skrien Singelenberg, Sanne Advertenties & sponsoring Abonnementsbeheer Heezik, Gerlinda Heywegen, Barentszstraat 28 Veerman, Annelotte Ingrid Donsu Adreswijziging, opzegging en Skrien heeft getracht de Saskia Legein, Frank de 1013 NS Verhaagen, Paul van Yperen, e [email protected] recht hebbenden van het Neeve, Nicole Santé, vragen over uw abonnement: Amsterdam beeld materiaal te achterhalen. Floortje Smit, Kim van der Gertjan Zuilhof, Bureaumedewerker i www.aboland.nl, knop contact t 020 6893831 t 0251 31 39 39 Wie desondanks meent beeld- Werff Virendra Giebel f 020 6890438 Fotografie Opzeggen: tot een maand voor recht te kunnen doen gelden, e [email protected] Medewerkers Bob Bronshoff, Druk het verstrijken van de wordt verzocht contact op te i www.skrien.nl Beatrijs van Agt, Bernhard Kris Dewitte Offset Service, Valkenswaardt abonnementsperiode nemen met de redactie.

februari 2007 Skrien 3 Holland Diving, Amstelveenseweg 136 Amsterdam, 20 juli 2006, 16.03 uur Kleur! Sinds de zomer van 1985 maakt Bob Bronshoff voor Skrien zwart-witfoto’s op de sets van Neder- landse filmproducties. De laatste jaren fotografeerde hij met een digi- tale kleurencamera en werd de kleur vervolgens in Photoshop vervangen door zwart-wit. Vanaf dit nummer niet meer; en dat is de reden van deze enigszins oude opname van Zomerdag. We hebben hem speciaal bewaard, omdat hij zo mooi is in kleur. In Zomerdag wil de dertienjarige Thomas (de debuterende Ruben van Weelden) zo graag weten wie zijn vader is dat hij er zelf maar een uitkiest. Voor een middag. Het wordt Paul, die onderweg is naar zijn min- nares. Hij zou dus best zijn vader kunnen zijn. Hij lijkt ook wel op Tho- mas. Soms, althans. Op de foto is Thomas in het water gevallen; hij hangt als een phoetus in een watertank. De onderwateropna- men vinden plaats in een duikschool aan de Amstelveenseweg in Amster- dam. Achter een glazen wand; een onderwatercamera is niet nodig. Links op de foto staat cameraman Jasper Wolf, rechts focus-puller Steven van Beek. Zomerdag van Mark de Cloe werd eind vorig jaar al uitgezonden op televisie in de reeks One Night Stand. De NPS, VARA, VPRO, het Stimule- ringsfonds Nederlandse Culturele Omroepproducties, het Nederlands Fonds voor de Film en het CoBO Fonds werken inmiddels alweer aan een derde dramareeks voor ‘nieuwe makers’. Regisseur Mark de Cloe is nu bezig met de realisatie van zijn eerste echte speelfilm: Het leven uit een dag, een vrije bewerking van de roman van A.F.Th. van der Heijden. Jan Pieter Ekker

Zomerdag Nederland 2006 regie Mark de Cloe scenario Céline Linssen camera Jasper Wolf montage Sander Vos geluid Sander den Broeder muziek Lawrence Horne production design Eric Bernhard productie Pieter Kuijpers, Andre Teelen, Sander van Meurs (Pupkin) met Marcel Hensema, Ruben van Weelden, Ellik Bargai

Zomerdag is net als de andere One Night Stands nog te zien op www.cinema.nl FF BRONSHO B FOTO BO

4 Skrien februari 2007 februari 2007 Skrien 5 bekijken van Schreiners eigen film Blaue Ferne In de bergen (1994), viel goed te zien hoe wezenlijk de bijdrage Frivool, fris en vol sap van Schreiner is geweest aan het meesterwerk van Pilz. Zowel Jan Blokker in Vrij Nederland als Henk ten Berge in Producent Rob Houwer pakte de Dit jaar werd een film gepresenteerd die me weer De Telegraaf brandden Wat zien ik!? in 1971 volledig af. Toch Duitse marketing voortvarend aan. Hij helemaal terugbracht naar de vroege jaren negen- werd de film ‘het grootste succes in Nederland sinds de uitvin- kondigde Was sehe ich… Was sehe tig. Naar 1990 om precies te zijn. Naar het jaar van ich... aan als ‘het grootste succes in Feldberg. Het gaat om het fraaie Bellavista van ding van de bioscoop’. Een gouden greep was de casting van de Nederland sinds de uitvinding van de Peter Schreiner. Inderdaad, de cameraman van sterren uit ’t Schaep met de 5 Pooten. Maar in Duitsland kende bioscoop’ en haalde een groep Duitse Feldberg. Bellavista is mooi, rustig en zelfverzekerd niemand Ronny Bierman of Piet Römer. Was nun? journalisten naar Nederland om dat in zwart-wit gefotografeerd en gedraaid op een zelf te constateren. Uit hun verslagen locatie, een vergeten Duits sprekende enclave in blijkt dat Houwers marketingmethode de Italiaanse Alpen, waarvan ik dacht dat ze al niet wantrouwen bij de pers opwekte. De meer kon bestaan. Schreiner heeft bewust veel aan verslaggever van Die Abendzeitung zich voorbij laten gaan. Hij filmt zijn kleine, archa- nam een ervaringsdeskundige van de ische gemeenschap als het ware met archaïsche Wallen mee, ene Corrie. Die vermaak- middelen. Na lang niet te hebben gefilmd heeft hij te zich kostelijk tijdens haar uitje. de draad weer opgepakt bij zijn verwante film Haar buurman uit München beschrijft Rotterdam I Cimbri (1991). De kracht van zijn werk is even sterk hoe zij hem voortdurend gierend van chronicles gebleven. Fraai gevangen licht in de eindeloze grijs- de lach in de ribben beukt. Uiteinde- tinten tussen zwart en wit heeft wellicht toch iets lijk beaamt hij dat het Lustspiel echt tijdloos. grappig is. Notities van programmeur Gertjan Zuilhof onderweg En het zijn niet alleen mooie plaatjes van het berg- Houwer liet ook een nieuw affiche van het vorige naar het volgende filmfestival van Rotterdam dorpje Sappada/Pladen/Plodn (maar net welke maken. Op het simpele Nederlandse taal je spreekt) in de zon of in de sneeuw. Er wordt affiche stonden een paar zwart-witfo- met aandacht geluisterd naar die wonderlijke oude to’s met Bierman, Albert Mol en Henk taal en naar de soms dramatische levensverhalen. Molenberg met schortje en plumeau. Verhalen met soms hoekige levensfilosofie en boe- De Duitse ontwerper probeerde het Voordat ik voor het IFFR de warmbloedige nieuwe Misschien wilde Pilz het gewoon nog één keer pro- renpoezië, maar zeker poezië. met een knipoog. ‘Was sehen Sie? cinema van tropisch Azië mocht gaan verkennen, beren; één keer een film maken die in esthetische Eine frivole Komödie voller Saft und maakte ik zeker een decennium lang een jaarlijkse zin de uiterste kant van het purisme in de cinema Schreiner schijnt zich lang te hebben teruggetrok- Frische’ melden krullerige letters op Winterreise door het Duitstalige midden van Euro- opzocht en die aan de technische kant state-of-the- ken in het landschap en tussen de mensen die zijn een wolkje. En wat zien we? Twee ver- pa. Het was het jaar van Michael Pilz’ Feldberg dat art was in beeld en geluid. En dus veel geld kostte films bevolken. Houthakken in plaats van filmen. lepte sloeries, fraai getekend in Fel- ik voor het eerst voor het filmfestival van Rotterdam voor een avant-gardefilm. Een film die zich op het Het lijkt zijn effect te hebben gehad. Het vangen van lini-stijl door de Duitse kunstenares naar Oostenrijk kwam. De film ging meen ik in Wels technische vlak kon meten met de mainstream de rust, de manier van leven en redeneren in de Bele Bachem. De twee lijken meer tijdens de Oostenrijkse Filmdagen in première, cinema en die daarom van de maker alleen in geïsoleerde berggemeenschap wordt met buiten- op verklede kerels dan op Ronny maar voor de bezoeker uit Rotterdam werd een gekwalificeerde bioscopen mocht worden vertoond. gewoon veel respect en gevoel vastgelegd. Op een Bierman en Sylvia de Leur. Albert Mol mooie oude bioscoop in Wenen afgehuurd. Om het Een veeleisende, zo niet onmogelijke paradox en seizoen meer of minder wordt niet gekeken. vond die tekening ongetwijfeld enig: stralende 35mm-beeld goed tot zijn recht te laten het fraaie, geheimzinnige en zuivere Feldberg bleef Pilz heeft tijdens de afwezigheid van Schreiner een zijn boekjes baseerde hij op anek- komen en de minimale, maar zorgvuldige geluids- een weinig vertoonde uitzondering op de regel dat imposant video-oeuvre opgebouwd, waarin vooral dotes van travestieten. De tekening band goed te laten klinken. Ik was onder de indruk avant-garde een kunst van de armoede is. het persoonlijke perspectief en de langdurige gebruikte Houwer later opnieuw voor van het vakmanschap en het visuele en auditieve Feldberg is een speelfilm te noemen want hij heeft meditaties opvallen. Meditaties die soms hebben de Nederlandse video- en de interna- purisme, al kon ik toen nog niet weten dat Pilz niet twee acteurs, maar is vooral een meesterproef in geleid tot extreem lange films als zijn reisdagboek tionale dvd-release. lang daarna het werken met klassieke filmische het filmisch vangen van een adembenemend berg- uit Siberië Prisjádim na dorozhku / Let’s Sit Down In 1972 kreeg Jan Blokker bijval van technieken zou opgeven en een pionier zou worden landschap. Pilz is zelf een begenadigd cameraman, Before We Leave (1995). Of het tijdens het recente de Deutsche Katholische Filmkom- op het gebied van het filmen met handzame video- maar voor deze gelegenheid deed hij een beroep Holland Festival (in Rotterdam) vertoonde uitput- mission. Die raadde de inhumaner formaten. op Peter Schreiner. Pas later, bijvoorbeeld na het tende portret van de theatermaker Jack Garfein Film af als Schund. Blokker ver- That’s All There Is (2006). klaarde onlangs in Skrien dat hij Wat Films van tien uur in het geval van Pilz. Films in zien ik!? nog steeds ‘weerzinwekkend’ zwart-wit waarin een onverstaanbaar middeleeuws vindt. Maar als je de film opnieuw Duits wordt gesproken in het geval van Schreiner. bekijkt, blijkt die nog altijd frivool en Ze vragen erom zou je zeggen. Om bewonderd te fris, zoals het affiche beloofde. Dat worden om hun moed, maar ook om gemargina- Verhoeven geen interesse in zijn per- liseerd te worden. Want Pilz en Schreiner vormen sonages stelt, zoals Blokker beweert, natuurlijk maar een uitzonderlijke marge binnen is zwaar overdreven. Blonde Greet en de Oostenrijkse documentaire die met namen als Haar van Boven zijn niet eendimensi- die van Ulrich Seidl, Michael Glawogger en Nico- onaal, maar hartveroverend nuchter las Geyrhalter op zich uitzonderlijk genoeg is en en opgewekt. Na vijfendertig jaar zit internationaal gezien een duidelijk profiel heeft. Verhoevens debuut nog vol sap. Kenmerkend voor de Oostenrijkse situatie is dat Paul van Yperen de marge (Seidl, Glawogger en Geyrhalter maken bepaald geen televisie) op zich ook een marge heeft. Met dank aan Andrea Stengel, Deutsches Een marge die soms met tegenzin ondersteund Filmmuseum Frankfurt am Main en gekoesterd wordt, maar kennelijk is er voor de Was sehe ich...! Was sehe ich...! (Wat zien ik!?) echte kunst altijd wat geld te vinden in Oostenrijk. Nederland 1971 regie Paul Verhoeven ontwerp Bele En dat maakte de reis ieder jaar weer de moeite Bachem (www.bele-bachem.de) Duitsland 1972 waard. afmetingen 84 x 59 cm uitgever Constantin-Film En ja, de berg komt naar Mohammed. Bellavista collectie Filmmuseum Bellavista draait in Rotterdam.

6 Skrien februari 2007 februari 2007 Skrien 7 Robert Altmans laatste: A Prairie Home Companion Lady genoemd) Virginia Madsen haar hand op zijn schouders legde. Madsen is een vreemde, serene verschijning in de film. Ze waart rond op de set, slechts zichtbaar voor een aantal personages. Een van hen is de minstens zo merkwaardige figuur Guy Noir. Deze door Kevin Kline gespeelde, naar Sam Spade gemo- Onbedoelde delleerde privédetective, heeft eigenlijk geen echte dramatische functie in de plot. Onberis- pelijk in het pak gestoken rookt hij zijn siga- retten. Hij is een anachronisme, een buiten- staander, slaat iedereen gade, staart peinzend zwanenzang voor zich uit, bemoeit zich hier en daar met de gang van zaken en ontwikkelt een obses- sie voor de Dangerous Lady van wie hij om de zonder één valse noot een of andere reden verwacht dat zij de show Robert Altman was al weer bezig met nieuwe projecten gaat redden. toen hij op 20 november 2006 overleed aan de gevolgen Opvolger van leukemie, nog geen half jaar nadat zijn laatste film Kline en Madsen symboliseren het naderende afscheid dat, ondanks gezamenlijke inspan- A Prairie Home Companion in première was gegaan. Een ningen het lot te doen keren, onvermijdelijk waardig afscheid van de meester van het menselijk drama. is. Alles gaat voorbij en voor iedereen is een einde bedacht. Garrison Keillor gaat in wer- Kim van der Werff kelijkheid nog wel even door met zijn show, maar voor Robert Altman is het doek met deze film gevallen. Beweren dat de éminence grise van de Amerikaanse cinema dat voor- In maart 2006 had Altman de Honorary live radioshow waarmee Garrison Keillor al voeld zou hebben, gaat te ver. Hoewel ieder- Award ontvangen. Een oeuvreprijs meestal decennialang succesvol is. Keillor fungeert een die de gezegende leeftijd van eenentach- voorbehouden aan filmmakers van wie de binnen deze show als moderator, zanger en tig heeft bereikt op zijn vingers kan natellen leden van de Academy Awards vermoeden cement tegelijk. Het gaat te ver om hem de dat ieder groot project het laatste kan zijn. A dat hij of zij het niet lang meer zal maken. stuwende kracht te noemen, want Keillor Prairie Home Companion zal waarschijnlijk Bij die gelegenheid onthulde de eenentach- wekt bij de radio-opnames vooral de indruk geen grote publieksklapper worden, daarvoor tigjarige Altman dat hij al elf jaar met een dat hij alle tijd van de wereld heeft, dat hij is het verhaal te terloops. Maar deze spranke- donorhart leefde. En aangezien het hart een ervan overtuigd is dat die tijd hem van harte lende, licht melancholieke film vormt een jonge dertiger had toebehoord verwachtte hij is gegund en dat hij zich telkenmale afvraagt waardig afscheid van een groot filmmaker. nog een jaartje of veertig mee te kunnen. hoe hij eigenlijk op dat podium terecht is Overigens niet nadat de meester zelf zijn Helaas voor Altman en zijn naasten en voor gekomen. Schijn bedriegt: Keillor speelt niet opvolger heeft benoemd: in de credits is een de vele liefhebbers van zijn werk, mocht het alleen een substantiële rol in de film, name- ‘special thanks’ opgenomen voor Paul Tho- niet zo zijn. Maar, zoals Virginia Madsen in A lijk die van zichzelf, hij schreef ook nog het mas Anderson (de regisseur van onder meer Prairie Home Companion zegt na het plotse scenario. In de film zien we de laatste opna- Boogie Nights uit 1997 en Magnolia uit 1999). overlijden van een van de personages: ‘De me van zijn geesteskind. Het theater waar de dood van een oude man is geen tragedie. show huist, gaat tegen de grond om plaats te vindt en hoe de twee werelden, backstage en rend hun rollen vorm te geven, zou de voor- Woody Harrelson en John C. Reilly vormen het ontwrichtende duo Dusty Vergeef hem zijn tekortkomingen en dank maken voor een parkeergarage. Nog één keer on stage, vermengd raken. Kortom, de dyna- naamste reden kunnen zijn dat acteurs van hem voor zijn liefde en goede zorgen.’ Profe- neemt het publiek plaats op het pluche om te miek van een bepaald milieu zoals hij die al naam en faam graag met hem werkten. en Lefty, gespecialiseerd in subversieve liedjes en schuine moppen tische woorden in een film waar, ondanks kijken en vooral te luisteren naar onder vele malen eerder in beeld bracht. In A Prairie Home Companion schitteren, Altmans voornemen om zijn loopbaan nog anderen de zusjes Yolanda en Rhonda John- naast de onderkoelde Garrison Keillor, Meryl linge verhoudingen zich ontwikkelen. Yolanda Anderson was om verzekeringstechnische flink te verlengen, de dood als een melan- son (‘We waren net de Carter Family, alleen Terloops Streep en Lily Tomlin als de zingende zusjes heeft ooit een affaire gehad met Keillor en is redenen ingehuurd als achtervang voor het cholieke waas overheen hangt. minder beroemd’), het schalkse duo Dusty en Behalve dat A Prairie Home Companion over Johnson. Lindsay Lohan speelt Lola, Streeps daar niet helemaal onbeschadigd uitgekomen. geval Altman zijn klus niet had kunnen Lefty, ouwe rot Chuck Akers en de vaste Prai- een specifiek gezelschap gaat, is de film in dochter die met een half oor luistert naar de Lola wordt soms wat onzeker van de niet afmaken. Van alle jonge regisseurs die zich Radioshow rie Home Companion-muzikanten. De hoog- meerdere opzichten een typische Altman- in nostalgie gedrenkte gesprekken van haar geheel opzettelijke desinteresse van haar hebben laten inspireren door Robert Altman Altmans onbedoelde zwanenzang A Prairie zwangere stage manager Molly doet haar best film. De plot is uitermate los, meanderend moeder en tante en ondertussen ijverig werkt moeder en Keillor probeert te doen alsof hij (Alejandro Gonzáles Iñárritu, Tom Barman, Home Companion gaat over de gelijknamige iedereen op tijd op zijn plek te krijgen, waar- langs allerlei zijpaden, doodlopende wegge- aan haar zelfmoordpoëzie. Woody Harrelson niet bezig is aan de allerlaatste show. Onder- Quentin Tarantino, om er een paar te noe- schuwt Keillor voor zijn openstaande gulp en tjes en drukke kruispunten. Ed Lachmans en John C. Reilly vormen het ontwrichtende tussen bereidt de oude zanger Chuck Akers men) is Anderson de voornaamste erfgenaam probeert niet prematuur te bevallen. Keillor camera glijdt langs groepjes mensen die con- duo Dusty en Lefty, dat tot wanhoop van de zich in zijn kleedkamer voor op een amoureu- gebleken. Net als Altman bezit hij het unieke introduceert de artiesten, zingt het ene duet verseren, door elkaar heen praten, uit beeld concertmeester gespecialiseerd is in subver- ze ontmoeting met de lunchlady, die tot haar vermogen om uit een labyrint van plotlijnen na het andere en promoot tussendoor niet lopen, weer in beeld schuiven. De conversatie sieve liedjes en schuine moppen. Allemaal grote schrik moet constateren dat haar gelief- met grote helderheid het menselijke drama bestaande producten als powdermilk biscuits is terloops en de handelingen naturel, alsof zingen ze helemaal zelf en daar valt geen de, gehuld in boxershort en sfeervol verlicht zichtbaar te maken. n in geestige fake commercials. alles wat we zien deel uitmaakt van een valse noot bij te bespeuren. door allerlei kaarsen, het leven heeft gelaten. Eigenlijk is de plot niet meer dan een soort ononderbroken werkelijkheid. Altman heeft Akers plotse dood wordt met gepast verdriet A Prairie Home Companion Verenigde Staten 2006 regie Robert Altman scenario Garrison Keillor en Ken LaZebnik real time verslag van de laatste editie van de wel eens verklaard de plot ondergeschikt te Naderend afscheid maar verder in stilte ontvangen. camera Edward Lachman montage Jacob Craycroft geluid radioshow. Maar Altman zou Altman niet achten aan de acteurs. Het grote belang dat Waar het Altman om te doen lijkt, is wat er In zekere zin was zijn overlijden al aangekon- Eliza Paley production design Dina Goldman productie Robert Altman e.a. distributie A-Film duur 105’ met Garrison Keillor, zijn, als hij niet bovenmatig geïnteresseerd hij hecht aan ensemblespel, de relatieve vrij- zich tussen hen afspeelt, welk effect het nade- digd toen de in een witte trenchcoat gehulde Meryl Streep, Lily Tomlin, Woody Harrelson, John C. Reilly, was in wat er zoal achter de schermen plaats- heid die hij zijn cast biedt om al improvise- rend afscheid op hen heeft en hoe de onder- engel des doods (in de film ook de Dangerous Lindsay Lohan, Tommy Lee Jones, Virginia Madsen

8 Skrien februari 2007 februari 2007 Skrien 9 Bamako van Filmmaker in Focus Abderrahmane Sissako Wie heeft

‘Wat op het recht van spreken? hart ligt moet gezegd, een Bamako is een rechtbankdrama à la Spielbergs Amistad, maar dan beter. Inzet van de rechtszaak is de schuldenlast die Afrika in een finan- mens gaat ciële wurggreep houdt. Sissako is de man van het kijken, voelen en luis- kapot als hij teren, maar hij schuwt het politieke standpunt niet. Beatrijs van Agt dat niet doet’

Midden op een met huisjes omzoomd erf in op. Dat geldt zowel voor de constructie van een Afrikaanse stad staat een tafel. Achter de het verhaal als voor de beelden in de film. tafel zit een bepruikte rechter in rood herme- lijnen mantel. Voor de tafel een houten con- Confrontatie structie als spreekgestoelte voor de getuigen. Opvallend is allereerst de confrontatie tussen Daarachter op enkele rijen metalen terras- de rechtbank en de individuen die ervoor stoelen het publiek. De eerste rij is gereser- verschijnen. In Bamako worden de meeste veerd voor de aanklagers en de verdediging. getuigen door de verdediging scherp terecht- Een rijzige oude man komt naar voren en gewezen, omdat hun verhalen formeel niet begint te spreken. Meteen wordt hij onder- voldoende overtuigend zijn. Een vrouw ver- broken. Dat gaat zomaar niet en hij moet zijn telt over een voor de Wereldbank schadelijke hoofddeksel afzetten! Hij probeert het nog brief die ze onder ogen kreeg, maar waarvan een keer: ‘Wat op het hart ligt moet gezegd, ze geen kopie heeft gemaakt; in de brief stelt een mens gaat kapot als hij dat niet doet.’ de bank privatisering van de nationale spoor- Weer wordt hij onderbroken. Met zijn met lijn als voorwaarde voor het verstrekken van beleefdheidsfrasen en spreekwoorden omkle- een lening. De verdediging twijfelt aan haar de inleiding houdt hij zich kennelijk niet aan betrouwbaarheid – ‘Zoiets zeg je zomaar niet, de formele regels van het proces. Zwijgend u heeft het hier wel over de Wereldbank!’ – keert hij terug naar zijn plaats. en vraagt zich zelfs af of zij wel kan lezen. Bamako De scène is de proloog van Bamako van Dat de privatisering het levensonderhoud Abderrahmane Sissako, een rechtbankdrama van talloze mensen in de waagschaal stelt, à la Amistad (1997) van Steven Spielberg doet niet terzake. Een econome vergelijkt de Afrika gewoonte is om van een overledene na die er niet? Jammer dan. Een dergelijk Knikkers verdediging weer tot een eindeloze opsom- maar dan anders, en beter. Gaat het in hoge bedragen op nationale begrotingen voor te vragen of er nog schulden zijn, zodat die rechtssysteem heeft absoluut merites (een Ironisch, triest en grappig tegelijk is dat ming overgaat van hoe het juridisch zit en Amistad om de slavenhandel van meer dan schuld- en renteaflossing met de lage percen- kunnen worden terugbetaald. Maar wat is de formeel juiste rechtsgang is belangrijk om Bamako saai en geconstrueerd overkomt dit en dat, knopen ze moedeloos de bedra- honderd jaar geleden, inzet van de rechts- tages voor sociale lasten zoals onderwijs en waarde van dergelijke normen uit het indivi- het risico van fouten en willekeur te verklei- wanneer je de geloofwaardigheid van de ding los om in stilte een sigaretje te roken. zaak in Bamako is de schuldenlast waarmee gezondheidszorg. Ze wordt terechtgewezen duele leven voor een complexe rechtszaak nen), maar het gaat wel voorbij aan de goede getuigen in twijfel trekt. In Bamako gaat het Met de confrontatie van het individu en het de Wereldbank en het Internationaal Mone- omdat er, aldus de verdediging, vooral veel waarbij grote organisaties en zelfs hele lan- trouw van die ene enkele persoon die voor de niet om het spel. Het gaat om de knikkers, rechtssysteem heeft Sissako in Bamako een tair Fonds de meeste Afrikaanse landen op corruptie binnen de Afrikaanse overheid is den betrokken zijn? rechtbank staat. Zo mag het zijn dat de oude en dat zijn de mensen zelf. Wie die uit het complex ‘neokoloniaal’ probleem te pakken. dit moment in een financiële wurggreep hou- en bovendien: wie leent moet toch terugbe- Binnen het rechtssysteem dat de dienst uit- man zich niet aan de formele regels van de oog verliest en houvast zoekt bij het juridi- Want wat hebben inwoners van Afrikaanse den. Niet alleen brengt Sissako daarmee een talen? maakt op het erf in Bamako gaat de bewijs- rechtbank houdt, maar heeft hij daarmee sche palaver raakt al net zo verdwaald als de landen aan een tijdens en na koloniale tijden actueel en omstreden onderwerp onder de Een waarheid als een koe, vindt ook de Afri- last dan ook om sluitende argumentatie, aan- geen recht van spreken of is wat hij te zeg- toehoorders buiten het erf die via een luid- uit het westen geïmporteerd rechtssysteem aandacht; bijzonder is vooral de manier waar- kaan die verontwaardigd stelt dat het juist in toonbare feiten en harde bewijsstukken. Zijn gen heeft daarmee irrelevant? spreker de rechtszaak volgen. Wanneer de dat er voor hen zou moeten zijn, maar waar-

10 Skrien februari 2007 februari 2007 Skrien 11 toe zij om praktische (taal, gebrek aan scho- plaats van de rechtbank. Want hoeveel moei- misschien in La vie sur terre (1998), een van ling, bereikbaarheid) of cultuurhistorische te de getuigen ook hebben om uit te praten de mooiste films ooit gemaakt. In deze een redenen (het traditionele systeem wijkt af) en gehoord te worden, de rechtbank heeft klein uur durende, oogstrelende essayistische nauwelijks toegang hebben? Wanneer een wel de officiële gebouwen verlaten en haar documentairefictie over de millenniumwisse- dergelijk systeem in zo’n sociale context plaats ingenomen temidden van het volk. ling volgt Sissako een man (zichzelf) die van- moet bepalen wat rechtvaardig is, komen de Bamako doet daarmee meer dan laten zien uit Parijs terugreist naar een stoffig dorpje in mensen om wie het gaat nauwelijks aan het hoe maatschappelijke ontwikkelingen kun- Mali. In lange rustige shots wordt het dorps- woord en zijn diegenen die het systeem ken- nen ingrijpen in het leven van individuen leven in beeld gebracht. Lome zonnige tafe- nen al snel het beste af. De werkeloze leraar (iets wat film als verbeelder van persoonlijk relen met een bevolking die zich de traag- die in de film voor de rechtbank verschijnt, drama goed kan en waarin Zhangke en Ming- heid schijnbaar gelukzalig laat welgevallen. beseft dat maar al te goed. De man zoekt liang meester zijn), de film wijst ook naar Maar de beelden ‘staan’ te lang om dat (een deel) van de oplossing. Niet de mens is zomersprookje overeind te houden. Terwijl ze In Bamako gaat het niet om het er voor het rechtssysteem, maar het rechts- poseert voor de dorpsfotograaf verandert het systeem is er voor de mens. En zo zijn ook, gezicht van een jonge vrouw in de droeve spel. Het gaat om de knikkers, en aldus de aanklager, de Wereldbank en het blik die ze juist had willen verbergen met de IMF er voor mensen en niet ter wille van flinke glimlach die ze voor de foto had dat zijn de mensen zelf zichzelf. bedoeld. Het is verfrissend om een film te zien waarin naar woorden, maar zegt uiteindelijk hele- dat standpunt domweg wordt ingenomen in Werkelijkheid maal niets. plaats van indirect te verschijnen in shocke- Om te zien wat er werkelijk aan de hand is, De essentiële vraag in Bamako is: wie heeft rende of ontroerende beelden. Interessant moet je soms lang kijken. Dat dat niet mak- recht van spreken? Het is dezelfde vraag als ondertussen is dat Sissako bepaald geen nos- kelijk is bleek onder andere uit de recensies die naar de rechtvaardigheid van het rechts- talgisch verlangen heeft naar een of ander over La vie sur terre die het vredige dorpsle- systeem waarmee bepaald moet worden of de traditioneel ‘zuiver’ Afrikaans rechtssysteem, ven prezen boven het drukke westerse Wereldbank en het IMF al dan niet rechtma- het gaat hem juist om de ontmoeting van bestaan. Maar achter het haast karikaturale tig handelen. Dat is ook een vraag naar de traditie en moderniteit, van het eigene en beeld van heerlijk luierende Afrikanen schui- rechtvaardigheid van het optreden van beide het nieuwe. Bamako droomt niet van vroe- len mensen met een enorm verlangen (en instanties in de werkelijkheid buiten de film ger, maar verlangt juist naar een toekomst ook domweg het recht) om mee te doen met en daarmee ook een vraag naar de juistheid die begint met een realistische blik op de de rest van de wereld terwijl ze in omstan- van (economische) machtsverhoudingen in werkelijkheid van nu. digheden leven die hen nauwelijks ruimte de wereld. Bijzonder van de films van Sissako is dat hun bieden dat te doen. Daarmee schaart Abderrahmane Sissako zich beschouwende invalshoek goed samengaat In Bamako wordt deze misvatting over Afri- onder filmmakers als bijvoorbeeld de Taiwa- met drama en lyriek. Pamflettistisch wordt kanen effectief op de spits gedreven. Terwijl nees Tsai Ming-liang en de Chinees Jia het daardoor zelden. In Bamako dwaalt de de rechtszaak in alle heftigheid doorgaat Zhangke die de condition humaine in de camera geregeld af om het leven op en bui- komt ook de werkelijkheid van het dagelijks moderne consumenten- en informatiemaat- ten het erf vast te leggen. Bewoners lopen leven voorbij. Soms zelfs zo dat de rechts- schappij onder de loep nemen. Net als Jia dwars door het proces heen, buiten wordt zaak moet wijken. Een trouwerij danst het Zhangke gaat Sissako daarbij de grote vragen hard gewerkt in een batikververij. In een erf op inclusief zang, gasten, bruidspaar en over de gevolgen van globalisering niet uit huisje ligt een zieke man (alleen daar wordt een filmmaker die het festijn vastlegt op de weg en ook hij weet van ingewikkelde de film heel even plat, het beeld is ook zon- video. ‘De sociale werkelijkheid dringt zich politiek-economische vraagstukken spannen- der het pleidooi voor betaalbare medicijnen aan ons op’, zegt een van de rechters en hij de cinema te maken met grote en compassie- al sterk genoeg en omgekeerd). Een echtpaar schort het proces tijdelijk op. Een sleutelzin. volle aandacht voor de individuele mens. ziet hun relatie op de klippen lopen. Er wordt De sociale werkelijkheid is niet buiten beeld getrouwd, een dode wordt begraven. En het te houden. Licht licht is, zoals in al Sissakko’s films, onge- De mooiste scène in de film is dan ook deze: Evenmin schuwt Sissako een helder politiek woon zacht en prachtig. de oude man die zich eerst onthutst liet standpunt. In Bamako schuilt dat niet alleen Want Sissako is vooral de man van het kij- afpoeieren staat op en komt met een teken in het voeren van een fictieve rechtszaak of ken, van het voelen en het luisteren. In het van zijn status (een kleine staf met kwast) in wat de personages zelf zeggen over eerder in Nederland uitgebrachte Heremako- naar voren. Met krachtige stem vertelt hij Wereldbank en IMF. Het zit ’m vooral in de no (2002) was dat al te zien, maar meer nog wat hem op het hart ligt. Er zijn geen onder- titels, de meeste mensen zullen het niet begrijpen, maar duidelijk is dit: wat hij zegt moet gehoord worden. De rechtbank staat al op het erf, nu de vertalers nog. n

Tijdens het International Film Festival Rotterdam is Abderrahmane Sissako Filmmaker in Focus. Vertoond worden Octobre (1993, kortfilm), Rostov-Luanda (1997, documentaire), La vie sur terre (1998, speelfilm), Heremakono/Waiting for Happiness (2002, speelfilm) en Bamako (2006, speelfilm).

Bamako Frankrijk/Mali/Verenigde Staten 2006 regie en scenario Abderrahmane Sissako camera Jacques Besse montage Nadia ben Rachid geluid Dana Farzanehpour productie Denis Freyd en Abderrahmane Sissako distributie A-Film duur 115’ met Aïssa Maïga, Tiécoura Traoré, Heremakono Hélène Dembélé, Djénéba Koné, Hamadoun Kassogué

12 Skrien februari 2007 How is Your Fish Today? geeft bijzonder beeld van modern China Fictieve reis door documentaire werkelijkheid How Is Your Fish Today?, ‘Ik zou willen dat ik ooit een dichter kon zijn, dat meedingt naar de Tiger Vissers moeten elke dag weer een gat in het zodat ik me niet voortdurend bezig hoefde te Award, is een roadmovie ijs hakken om de vis boven water te kunnen houden met plots en wat er vervolgens halen. Bovendien kan je niet verder, nog gebeurt’, is de verzuchting van scenario- waarin een jonge man van meer naar het noorden ligt de onoverbrugba- schrijver Rao Hui in How Is Your Fish Today? het klamme zuiden naar re grens met buurland Rusland. Maar de men- Dit verlangen naar dichterlijke vrijheid is de sen zeggen dat het noorderlicht er te zien is, reactie op het knellende keurslijf van de het extreem koude noorden een wonderlijk fenomeen dat een magische opgelegde dramaturgie van het scenario dat van China reist, gevolgd aantrekkingskracht uitoefent op Rao Hui. Hij hij, na jaren van door de regering verboden door zijn schrijver. De kijker besluit zijn personage achterna te reizen, scripts en ongeïnspireerde televisieseries, in waarmee niet alleen de schrijver uit zijn ver- schrijver zijn documentair. Hoewel juist in het iconen van westerse cultuur, zoals een Overduidelijke documentaire opdracht van een filmproducent aan het wordt meegevoerd van de trouwde maar beperkte wereldje breekt, maar huis van de schrijver fictie en werkelijkheid afbeelding van de Mona Lisa, maar ook zien schrijven is. Maar zijn frustratie gaat verder bedrieglijke fictie naar de op verhaalniveau de werelden van schrijver weer vloeiend in elkaar overlopen. In een we hem aan zijn computer met een maquette stijlmiddelen worden niet geschuwd dan dat. De schrijver voelt zich opgesloten in en personage samen beginnen te vallen. scène bij hem thuis wordt de aanwezigheid van een Chinese tempel met een afbeelding zijn eigen kleine wereld, in de voortdurend louterende werkelijkheid van de camera’s opgemerkt door vrienden die van Mao vlak achter hem. Het is misschien getuige van een Engelse les over olie en eco- uitdijende miljoenenstad Beijing waar hij en vice versa, in een film die Droste-dimensie op bezoek zijn. Rao Hui vertelt over de docu- wat te overladen voor de oplettende kijker, nomie in een schoolklas, en van een bijeen- alweer zeventien jaar woont en waar hij maar Deze overigens in het algemeen tamelijk mentaire die ze aan het draaien zijn, de vrien- maar How Is Your Fish Today? geeft zo wel komst van dorpelingen in een christelijke niet weg komt. In zijn appartement, waar een pleidooi is voor dichter- lichtvoetig, hooguit wat melancholiek den mompelen ‘oh vandaar’ en de scène loopt een bijzonder beeld van het huidige, moder- kerk, twee uitingen van een toch allengs kamerplanten verkommeren en zelfs de op lijke vrijheid en de kracht gebrachte bespiegelingen en verwikkelingen door. ne China, dat almaar voortraast in de vaart veranderend China, zelfs in een uithoek als aanraden van een Feng Shui-leraar aange- in het schemergebied tussen fictie en werke- der volkeren, schijnbaar grenzeloos in zijn het dorp Mohe. We zien vissen naar adem schafte goudvissen het nog geen week uit- van de verbeelding. lijkheid krijgen een extra Droste-dimensie in Symboliek economische en technologische vooruitgang happen op het ijs. Dan verbreekt de voice- houden. Via zijn filmscenario probeert hij Annelotte Verhaagen het gegeven dat de scenarioschrijver niet De overvloeiers van fictie naar werkelijkheid maar tegelijkertijd nog vol beperkingen voor over – helaas – het documentaire stilzwijgen zich een weg naar buiten te banen. alleen de schrijver ín maar ook de schrijver en vice versa geven de film diepte en maken het individu dat zijn vleugels wil uitslaan als weer en zijn we terug in het filmverhaal, Het verhaal dat Rao Hui schrijft, gaat over Lin van het verhaal is. Rao Hui is in werkelijkheid dat je je als kijker niet verveelt. Maar de film wereldburger in een wereldcultuur. waar de schrijver zijn personage achter zich Hao, een jonge man die nadat hij zijn vrouw eenkomsten zijn tussen hem en zijn persona- een schrijver in Beijing en een vriend van is soms topzwaar in de symboliek, alsof de zal laten.n heeft vermoord, vlucht van het Zuid-Chinese ge. Steeds meer wordt zijn personage tot een regisseur Xiaolu Guo. Zij was aanvankelijk van makers, eenmaal meegesleurd in hun ingeni- Veranderend China dorp waar hij woont. Hij begint een eenzame alter ego dat gedreven wordt door de onrust, plan een documentaire over hem te maken, euze narratieve web, niet van ophouden wis- Aan het eind van de film, als de bestemming How Is Your Fish Today? China / Verenigd Koninkrijk reis waarin hij in drie maanden tijd heel de onvervulde wensen en tot nog toe onuit- maar tijdens de voorbereidingen nam de fictie ten en steeds meer lagen aan hun verhaal bereikt is en de grens in zicht, lijkt de wer- regie Xiaolu Guo scenario Rao Hui en Xiaolu Guo China doorkruist, van de vochtige hitte van gevoerde plannen van de schrijver. Plotselin- de overhand en ten slotte schreven ze samen wilden toevoegen. Het verhaal, het geluid in kelijkheid het te winnen van de fictie. Een camera Lu Sheng montage Emiliano Battista production design Zhang Qiang geluid Philippe Ciompi het zuiden tot de extreme kou van het gebied ge gebeurtenissen en wendingen in het ver- toch een speelfilm, waarin Rao Hui de hoofd- de vorm van de voice-over en de sterk stu- tijdlang zijn we via een observerende camera muziek Matt Scott productie Xiaolu Guo en Iris Maor langs de noordgrens. Onderweg heeft hij een haal illustreren eerder de persoonlijke ont- rol speelt. De documentaire achtergrond van rende muziek, en het beeld zitten vol verwij- aantal min of meer terloopse, schijnbaar bete- wikkeling van de schrijver dan dat ze in de filmmaker (die met How Is Your Fish zingen naar westerse en oosterse cultuur en kenisloze ontmoetingen, waaronder die met dienst staan van de spanningsboog in diens Today? debuteert als speelfilmregisseur) laat bijna ieder beeld herbergt een metafoor van een vertegenwoordiger, met wie hij met een filmverhaal. De ontmoeting met de jonge zich niet verloochenen, want het fictieve ver- de worsteling met geestelijke en artistieke Meer Tijgers potje mahjong de verveling van een goedkope vrouw wordt opgevoerd als een manier om haal speelt zich af in een deels documentaire (on)vrijheid. Zo vertelt de schrijver over zijn Naast How Is Your Fish Today? zijn kanshebber); La marea van Diego Nederland wonende filmmaakster hotelkamer verdrijft, en met een jonge vrouw het personage naar Beijing te laten vertrek- werkelijkheid. Overduidelijke documentaire lessen aan de filmschool, waarin hij graag de de volgende films (op het moment Martínez Vignatti (België), een film tracht een Dogma-film in haar (gespeeld door regisseur Xiaolu Guo), met wie ken, maar later wordt ook zij weer even vlot stijlmiddelen worden niet geschuwd: er zijn groten uit de Europese filmgeschiedenis voor van schrijven) voor de VPRO Tiger over rouwverwerking, gefilmd vaderland te maken; Bog of the hij een kortstondige liefdesaffaire heeft. uit het verhaal gedumpt want – zo zegt de interviews met passagiers in de trein naar het zijn studenten vertoont. Hij houdt erg van Le Awards Competitie geselecteerd: in een spectaculair Argentijns Beasts van Claudio Assis (Brazi- schrijver – ‘ik wil niet dat Lin Hao in Beijing noorden over hun ideeën en verwachtingen rayon vert van Eric Rohmer uit 1986, waarin Ex-Drummer van Koen Mortier, kustgebied (zie vorige Skrien); lië), portret van een dochter die in Moordenaar blijft hangen, net zoals ik’. En voort gaat het, ten aanzien van het plaatsje Mohe. Op een een jonge vrouw – net als de schrijver die op de rauwe verfilming van de gelijk- Fourteen van Hirosue Hiromasa achterbuurten gedwongen wordt De film laveert aanvankelijk tussen het ver- verder naar het noorden. bepaald moment wordt het de filmmakers weg is naar Mohe – uit haar saaie en bekrom- namige roman van Herman Brus- (Japan); Die Unerzogenen van zich te prostitueren. haal van de voortvluchtige moordenaar en Het noordelijke grensstadje Mohe is het zelfs verboden te filmen. De beelden van het pen leventje ontsnapt en kennismaakt met selmans; Love Conquers All van Pia Marais (Duitsland), over een Het festival opent met de wereld- dat van zijn geestelijke vader, de scenario- gedroomde (voorlopige) eindpunt van de reis. zuidelijke dorp waar de schrijver en zijn per- het raadselachtige en magische fenomeen Tan Chan Mui (Taiwan, door Peter tienerdochter en haar verslaafde première van de Argentijnse film schrijver. In voice-over vertelt de schrijver Slechts weinigen kennen dit onherbergzame sonage vandaan komen, de hectiek van de van de ‘groene lichtstraal’ die kan worden van Bueren in zijn verslag van het ouders; Does it Hurt? The First La antena van Esteban Sapir, die hoe hij worstelt met de lijn van zijn verhaal oord, het is lastig om er te komen en het grote stad Beijing en – zo mogen we dus con- waargenomen bij zonsondergang. In zijn filmfestival Pusan in het vorige Balkan Dogma van Aneta Lesni- ook is geselecteerd voor de VPRO en wordt langzaam duidelijk dat er veel over- vriest er altijd meer dan vijfendertig graden. cluderen – ook de huiselijke omgeving van de appartement wordt de schrijver omringd door nummer al getipt als belangrijke kovska (Macedonië), waarin de in Tiger Awards Competitie.

14 Skrien februari 2007 februari 2007 Skrien 15 Corneliu Porumboiu over de nieuwe Roemeense cinema

Tot voor kort bestond er internationaal het fraaie, deprimerende Everyday God Kisses The Way I Spent the End of the World (Cum binden aan zijn veelbelovende speelfilmde- gezien geen Roemeense cinema. Enkele losse Us on the Mouth (În fiecare zi Dumnezeu ne mi-am petrecut sfarsitul lumii), een tragiko- buut. uitschieters hadden hier of daar een keer een saruta pe gura) van Sinisa Dragin (1960) een misch beeld van hoe enkele Roemeense dor- Radu Muntean (1971) houdt de plotontwik- prijs gewonnen, zoals Padurea spânzuratilor De onaffe Tiger Award op het filmfestival van Rotter- pelingen de laatste periode van het Ceauses- kelingen beperkt in zijn tweede speelfilm, van Liviu Ciulei (beste regisseur in Cannes, dam. De eerder genoemde Cristi Puiu, ten- cu-regime beleven. Mitulescu toont vooral het uitstekende en beklemmende The Paper 1964) of de korte animatiefilm Scurta istorie slotte, won in 2004 een Gouden Beer op het normale menselijke reacties in wat voor hen Will Be Blue (Hirtia va fi albastra, geschreven van Ion Popescu-Gopo (Gouden Palm in Can- festival van Berlijn voor zijn korte film Ciga- hun normale wereld was. Als de vriend van door Razvan Radulesco, scenarist van The nes, 1956). Maar in het algemeen gesproken rettes and Coffee (Un cartus de kent si un de hoofdpersoon Eva (een aanstekelijke rol Death of Mr. Lazarescu), die ook al werd gese- veroorzaakten Roemeense films internatio- pachet de cafea) en bewees zich in 2005 met van Dorotheea Petre, die in Cannes de actri- lecteerd voor het festival van Locarno. Hij naal geen beroering. Niet in de eerste helft zijn eerste lange speelfilm, het meesterlijke ceprijs won in het programmaonderdeel Un toont de verwarrende gebeurtenissen in Boe- van de twintigste eeuw en niet gedurende revolutie The Death of Mr. Lazarescu (Moartea domnul- Certain Regard) een buste van Ceausescu karest tijdens de nacht na de helikopter- het communistische regime – in tegenstel- ui Lazarescu), over een zieke weduwnaar die omgooit, reageert zij niet dramatischer dan vlucht van Ceausescu, vanuit het oogpunt ling tot Oostblok-landen als Polen en Honga- Vanuit het niets is er opeens een Roemeense cinema. De ene een nacht lang van ziekenhuis naar zieken- wanneer hij een ruit zou hebben ingegooid. van een gedeserteerde militiesoldaat die ver- rije. na de andere jonge regisseur breekt internationaal door. Ze huis wordt gesleept. Die film maakte in Rot- En wanneer zij ruzie krijgen, doen zij dat Sinds kort heeft echter een handvol jonge terdam en op andere festivals veel indruk, niet anders dan jongeren overal ter wereld. Sinds de millennium- regisseurs Roemenië internationaal onder de hebben zich losgemaakt van het communistische tijdperk, sleepte wereldwijd prijzen in de wacht – Het communisme lijkt, als je naar de dorpe- aandacht gebracht. Wat bindt deze filmma- maar worstelen nog met de revolutie van 1989. Drie nieuwe waaronder die van Un Certain Regard in Can- lingen kijkt, meer vervelend dan verschrikke- wisseling is een nieuwe kers? En wat vertellen zij de rest van de Roemeense films tonen de enorme onduidelijkheid die nog nes – en is voor een groot deel verantwoor- lijk. Maar juist met deze toon raakt Mitulescu generatie Roemeense wereld over Roemenië en de Roemenen? delijk voor de huidige interesse in de nieuwe een gevoelige snaar: want als op een gegeven altijd over die periode bestaat. Kees Driessen Roemeense cinema. moment iemand door de politie wordt afge- filmmakers opgestaan Ceausescu voerd, gebeurt ook dat alsof het de gewoon- Het breekpunt in de recente geschiedenis in de toetreding, sinds 1 januari, van Roeme- (Lucian Pintilie, 1998) een Speciale Juryprijs. Generatie ste zaak van de wereld is. Want dat was het zeild raakt in de chaotische situatie, waarin van Roemenië is de revolutie van december nië tot de Europese Unie. Sinds de millenniumwisseling is echter een Het waren geen toevallige successen. Het ook. Deze schets van het communistische niemand lijkt te weten wie waarom op wie 1989, toen de communistische dictator Nico- In eerste instantie stortte de Roemeense nieuwe generatie opgestaan. In 2001 viel de aantal in Roemenië geproduceerde films dorpsleven is sterker dan de plotontwikkelin- schiet. Muntean bereikt een bijna documen- lae Ceausescu vluchtte per helikopter, even filmproductie in, net als overal in het Oost- jonge regisseur Cristi Puiu (1967) voor het neemt gestaag toe en dit jaar draaien in Rot- gen, die net wat te veel hooi op de vork tair aandoend realisme, waardoor zijn film later gevangen werd genomen en na een blok. In de jaren negentig vielen desondanks eerst op, met zijn korte Stuff and Dough terdam opnieuw drie enthousiast stemmende nemen. Dat neemt niet weg dat Mitulescu, des te meer tot denken aanzet. Want net als schijnproces werd geëxecuteerd. Daarop volg- enkele films van ervaren, wat oudere regis- (Marfa si banii), die werd geselecteerd voor Roemeense films van jonge, getalenteerde die met Trafic in 2004 al een Gouden Palm voor deze soldaat bestaat er voor de rest van de een economische ineenstorting en langza- seurs in de prijzen: zo won op het filmfesti- de Quinzaine des Réalisateurs in Cannes, net regisseurs. voor Beste Korte Film won in Cannes, nie- de Roemenen nog altijd geen duidelijk ver- me wederopstanding, die nog lang niet is val van Venetië Hotel de lux (Dan Pita, 1992) als een jaar later de debuutfilm Occident van Catalin Mitulescu (1972) debuteert met zijn mand minder dan Wim Wenders en Martin haal over wat er precies gebeurde tijdens de voltooid maar een voorlopig hoogtepunt kent een Zilveren Leeuw en Terminus paradis Cristian Mungiu (1968). In datzelfde jaar won eerste lange film, het grotendeels geslaagde Scorsese als associate producer wist te ver- dagen van de revolutie.

The Way I Spent the End of the World The Paper Will Be Blue 12:08 East of Bucharest

16 Skrien februari 2007 februari 2007 Skrien 17 Dat onderstreept Corneliu Porumboiu (1975), het tijdstip waarop iedereen Ceausescu op de fantasie. Maar ook hij richt zijn aandacht op die op het festival van Cannes de Camera d’Or televisie zag vluchten in zijn helikopter. Als de gewone man. Alledrie de films gebruiken won voor de beste debuutfilm met zijn er daarvoor al iemand op het plein had ook grotendeels onbekende acteurs; het gaat inhoudelijk sterke en ook in de vorm fascine- gestaan, dan was er ook in deze stad een niet om filmsterren maar om de personages rende 12:08 East of Bucharest, waarin door revolutie geweest. Anders niet.’ die ze spelen.’ een lokaal televisiestation zestien jaar na Ook het onhandige camerawerk in de televi- Porumboiu ziet deze overeenkomsten in de dato wordt teruggekeken op de revolutie van siestudio was niet per se grappig bedoeld: nieuwe Roemeense cinema als een reactie op 1989. Ook dat levert geen duidelijk verhaal ‘Die cameraman verbeeldt mijn gevoel. Hij de vroegere Roemeense films. ‘Voordat de op, maar slechts verwarring in de studio. filmt het debat erg instinctief, met hetzelfde revolutie plaatsvond was film een instrument De Roemeense titel van zijn film beschrijft de gevoel waarmee ik het geschreven heb.’ In van de dictatuur. Ze maakten epische, dog- onduidelijkheid over de revolutie, die in alle- tegenstelling tot de scènes voor en na het matische films met grootse heldendaden. drie de films naar voren komt, het beste: A televisiedebat, waarin je het dagelijks leven Daarop reageren wij. Niet programmatisch – fost sau n-a fost?, ‘Was ie er of was ie er van de hoofdpersonen ziet. Die zijn afstande- we hebben niets daarover opgeschreven. Het niet?’ Was er wel een revolutie en zo ja, wie lijker gefilmd, in lange shots met strakke werkt eerder onbewust. We zijn opgegroeid voerde hem dan en met welk doel? Porum- kaders en weinig montage. De camera ver- met iets dat ons niet beviel en daarom maken boiu’s film speelt in een kleine stad, maar de beeldt op die manier de chaos die ontstaat en wij nu iets anders.’ Porumboiu kan ook geen vraag laat zich ook stellen over Roemenië als de emoties die bovenkomen zo gauw er over titels noemen van films uit die periode die geheel. Want bijna twee decennia na de de gebeurtenissen tijdens de revolutie wordt hem beïnvloed hebben. ‘Je had een hoop gebeurtenissen bestaat nog veel onduidelijk- gesproken. ‘We hebben in Roemenië allemaal Noord-Koreaanse films en natuurlijk de zwar- heid over de precieze rol van het leger, de geen zin meer om erover te praten, maar als te markt van vhs. Ik zag Bruce Lee, wat politie en politici tijdens de revolutie. we erover beginnen zijn we binnen de kort- komedies. Maar een specifieke film, nee. Pas Onduidelijkheid. Niemand van de dorpelin- ste keren elkaars vijanden. We durven het op mijn twintigste ontdekte ik in Boekarest gen in The Way I Spent the End of the World gewoon niet.’ de Cinematheek en begon ik echte films te ziet de revolutie aankomen; niemand volgt Porumboiu benoemde expres niet de stad zien.’ de gebeurtenissen elders in Oost-Europa. In waar de film zich afspeelt, omdat hij het over Vormt Porumboiu nu een beweging samen The Paper Will Be Blue verloopt al het radio- Roemenië in het algemeen wilde hebben. met de andere jonge makers? ‘Een beweging contact chaotisch en maar half verstaanbaar; Nergens in Roemenië stonden tijdens de wil ik niet zeggen. We delen wel een bepaal- ‘zijn we nu aan het muiten of niet?’, vraagt revolutie herkenbare leiders op, in tegenstel- de geest en motivatie in ons werk. Een een militielid aan een ander – die weet het ling tot bijvoorbeeld Polen, waar Lech Walesa manier waarop we als kunstenaar in de ook niet. En in 12:08 East of Bucharest wil met Solidariteit de revolutie aanvoerde, of samenleving staan. We kennen elkaar ook inmiddels niemand meer over de revolutie Tsjechoslowakije, waar Vaclav Havel de van- goed en wisselen ideeën uit. Ik werd bijvoor- praten. De talkshowhost van het lokale tele- zelfsprekende nieuwe leider was. ‘Nog steeds beeld erg gestimuleerd door Cristi Puiu’s Stuff visiestation vraagt uiteindelijk dan maar weet niemand wat er tijdens de revolutie pre- and Dough. Toen ik die zag, in mijn eerste jaar op de filmschool, bedacht ik dat ook zo’n ‘We zijn opgegroeid met soort film wilde maken, een film over gewone mensen zoals ik die kende. En inmiddels geef iets dat ons niet beviel ik zelf les en heb ik zelf weer leerlingen die korte films maken over gewone mensen en en daarom maken wij nu alledaagse situaties. Op die manier zie je een iets anders’ grote invloed.’ n twee kennissen of ze mee willen doen aan cies gebeurd is. Er zijn veel verhalen over Het Filmmuseum in Amsterdam presenteert van 5 tot en met 14 februari een programma met recente Roemeense speel- zijn praatprogramma over de verjaardag van verschillende partijen die eraan meegevoch- films. Bovendien brengen zij The Way I Spent the End of the de revolutie. Iedereen doet alsof de revolutie ten hebben. Waarschijnlijk was er vooral World, 12:08 East of Bucharest en The Death of Mr. Lazarescu een gesloten boek is, niet meer interessant, sprake van chaos; de rest blijft giswerk. In uit. Zie voor meer informatie www.filmmuseum.nl. laten we erover ophouden. Maar zo gauw de elk geval zijn sinds de revolutie bijna alleen The Way I Spent the End of the World (Cum mi-am petrecut sfarsitul lumii) Roemenië/Frankrijk 2006 regie Catalin Mitu- drie mannen met de uitzending beginnen, maar mensen vanuit het oude regime aan de lescu scenario Catalin Mitulescu en Andreea Valean camera belt de een na de andere boze kijker op en macht gekomen.’ Dat is het meest deprime- Marius Panduru montage Cristina Ionescu geluid Claire-Anne krijgt iedereen ruzie met elkaar over de juiste rende aspect aan de Roemeense revolutie: hij Largeron, Sébastien Pierre en Stéphane Thiébaut muziek Alexander Balanescu production design Daniel Raduta pro- toedracht. lijkt onaf, een dramatische systeemwisseling ductie In-Ah Lee, Philippe Martin, Catalin Mitulescu, Daniel maar zonder nieuwe machthebbers, iconen of Mitulescu en David Thion distributie Filmmuseum duur 106’ met Doroteea Petre, Ionut Becheru, Jean Constantin, Mircea Realisme helden. Ook in deze drie Roemeense films Diaconu, Timotei Duma, Valentin Popescu, Marius Stan, Marian Corneliu Porumboiu, regisseur van 12:08 East komen geen helden voor. ‘Ja, dat klopt, er Stoica, Carmen Ungureanu, Cristian Vararu of Bucharest, benadrukt dat deze situatie rea- zijn geen helden. Onze films gaan nadrukke- The Paper Will Be Blue (Hirtia va fi albastra) Roemenië 2006 listisch is, ook al wordt zijn film overal aan- lijk over gewone mensen.’ regie Radu Muntean scenario Alexandru Baciu, Radu Mun- gekondigd als een tragikomedie. ‘Ik heb geen tean en Razvan Radulescu camera Tudor Lucaciu montage Alexandru Radu geluid Stanomir Dragos production design bezwaar tegen de term tragikomedie, mensen Beweging Tutulan Camelia en Sorin Dima productie Dragos Vilcu duur moeten de film toch een label opplakken. De aandacht voor eenvoudige mensen is een 95’ met Paul Ipate, Adi Carauleanu, Dragos Bucur, Tudor Istodor, Alexandru Potocean, Andi Vasluianu, Dana Dogaru, Ion Maar het was niet mijn bedoeling een kome- van de opvallende overeenkomsten tussen de Sapdaru, Mimi Branescu die te maken. Ik heb niets uitvergroot aan drie films – dat geldt overigens ook voor The deze scène. Een deel van het debat zag ik zes Death of Mr. Lazarescu. Porumboiu voelt zich 12:08 East of Bucharest (A fost sau n-a fost?) Roemenië 2006 regie, scenario en productie Corneliu Porumboiu camera jaar geleden letterlijk zo op een lokaal televi- vooral verwant met Munteans film: ‘The George Dascalescu en Marius Panduru montage Roxana Szel siestation. Inclusief de discussie of iemand Paper Will Be Blue heeft eenzelfde eenheid geluid Alex Dragomir en Sebastien Zsemlye muziek Rotario production design Daniel Raduta distributie Filmmuseum nu voor of na acht over twaalf ’s middags op van tijd als mijn film en eenzelfde gevoel van duur 89’ met Mircea Andreescu, Teodor Corban, Ion Sapdaru, het centrale plein van de stad stond. Dat was realisme. Mitulescu’s film is toch wat meer Cristina Ciofu, Teo Corban, Luminita Gheorghiu, Lucian Iftime

18 Skrien februari 2007 Electric Cinema ReDux Een buitengewoon rijke tijd

Experimenteel filmma- Toen Somersault Sally in het voorjaar van afstand aan die zelfde Oude Gracht in Utrecht een totaal onvergetelijk concert van Pink ker Daniel Singelenberg 1977 voor het eerst op het festival van Rot- gedaan. In Camera/Studio was Hubert Bals Floyd terwijl het langzaam dag werd. En de terdam werd vertoond, bestond de Amster- bedrijfsleider, die door zijn baanbrekende hoogste tijd om definitief terug te keren naar maakte begin jaren zeven- damse Film Coöp al drie jaar niet meer. Deze programmering met films van Ingmar Berg- Amsterdam. tig deel uit van de Amster- alternatieve filmclub was ten onder gegaan man, Pier Paolo Pasolini en Jean-Luc Godard, aan precies dezelfde tijdgeest die haar in het waar tijdens de literatuurlessen op de Rijks damse Film Coöp. Nu het leven had geroepen. Niemand mocht de lei- Hogere Burgerschool aan werd gerefereerd, International Film Festival ding hebben, en dus lag iedereen voortdu- mijn nieuwsgierigheid naar de kunstzinnige rend met elkaar overhoop. cinema had gewekt. Met vriendelijke geamu- Rotterdam een recon- En nu wordt, exact dertig jaar later, deze seerdheid kon hij in de onder de bioscoop structie toont van een installatie voor twee 16mm-projectoren op gevestigde Cinecave er naar informeren of je aantal programma’s uit de dezelfde plek vertoond, in Lantaren/Venster, tevreden was over de geboden films en of je waar hij indertijd bij het publiek zulke uit- misschien nog verdere wensen had. Electric Cinema (de ver- eenlopende reacties teweegbracht. Sommige toningspoot van de Coöp), bezoekers verlieten al na een paar minuten Hallucinerend in grote woede de zaal toen eenmaal duide- Via Electric Cinema zag ik in de Kargadoor vroeg Skrien hem zijn her- lijk was dat de loopfilm verder geen variatie voor het eerst films van Paul Sharits, Ken- inneringen aan het bewo- meer in het beeld te zien zou geven. Terwijl neth Anger, Bruce Conner, Andy Warhol, een harde kern steeds enthousiaster werd en Robert Frank en vele anderen. Het waren gen tijdperk op te tekenen. ten slotte, nadat het werk voor de volle vijf- underground films, waarin de film zelf het tien minuten gedraaid had, een luid gejuich onderwerp was. Wat is film, wat neem je liet horen. Wat tevens een soort aanhanke- waar, wat is de relatie van het enkele film- lijkheidsbetuiging was voor de experimentele beeld met het ritme en de tijdsduur van het film in het algemeen. shot. Film die over het mysterie van het nabeeld gaat, de ruimte tussen twee op zich Levendig stilstaande beelden die de hersenen met In de Film Coöp was alles gericht op de ver- elkaar verbinden tot beweging, wat een vol- vaardiging en vertoning van experimentele strekte illusie is. Hallucinerende beelden films. De organisatie stond officieel te boek ook, in bijvoorbeeld de abstracte animatie- als ‘Stichting voor de Ontwikkeling van Film- films van James en John Whitney. Er hoorde en Filmmanifestaties’, kortweg STOFF ook een underground lifestyle bij, die ik me genoemd. Eind jaren zestig had het voor dat dan ook spoedig had aangemeten. De jaren doel zelfs overheidssubsidie weten te verwer- zestig waren in hoge mate losgebarsten en ik ven. De vertoningspoot heette Electric Cine- had me er in volle overgave in gestort. Het ma, uiteraard geheel in de geest van die tijd. was in de Kargadoor dat ik mijn eerste lsd Lustprincipe Electric Cinema organiseerde filmvoorstellin- kocht, om op het Holland Popfestival in Kra- De associatie die ik eigenlijk meteen had met gen door het hele land en ook in de hoofd- lingen geheel uit mijn dak te gaan. En waar de Film Coöp toen ik er die eerste keer bin- vestiging aan de Nieuwe Herengracht, een ik mij op een gegeven moment door een nentrad was met het ‘Avondtheater’ uit de voormalig pand van de Gemeentewaterlei- enorme massa van honderdduizend mensen roman De steppenwolf van Herman Hesse. Dit ding dat gekraakt was en waar de toen zeer had heen geworsteld om tenslotte vlak voor was een oord voor mensen die welbewust geruchtmakende kunstenaarsvakbond BBK het podium in totale verbazing en overgave buiten de maatschappij waren getreden, op de benedenverdieping gevestigd was. Voor Dr. John The Nighttripper te horen zingen, omdat ze met de wetten en regels ervan niets de films moest je een lange, steile trap op. die de uitmonstering had van een Voodoo- meer te maken wilden hebben. En een plek Het moment dat ik voor het eerst die trap priester uit de Bayou van Louisiana en uit waar je je dromen zichtbaar kon maken, een besteeg staat me nog levendig voor de geest. een soort juten zak handenvol gekleurde pil- beetje zoals in Le sang d’un poète van Jean Ik was enige tijd ervoor met Electric Cinema len het publiek in wierp. In een raspende Cocteau uit 1930. ‘To dance beneath the dia- in contact gekomen via vertoningen in een stem zong hij: ‘They call me, Dr. John, known mond sky with one hand waving free’, zong cultureel jongerencentrum in Utrecht, waar as “The Nighttripper”, I got pills, to cure all Bob Dylan. Daar ging het om. We hadden ik toen de middelbare school bezocht, en dat your ills…’ Achter hem stond een koortje Eros and Civilization gelezen van Herbert De Kargadoor heette. Daar zag ik, waarschijn- van drie jonge meisjes in grasrokjes en blote Marcuse. Daarin was sprake van de tegenstel- lijk in het voorjaar van 1969, voor het eerst borstjes die na iedere hees uitgestoten zin ling tussen het lustprincipe en het realiteits- een experimentele film. Het was na afloop wel van de zanger met hoge stemmetjes daaraan beginsel. Dat laatste had tot Vietnam geleid, duidelijk, dat er een wereld voor me open toevoegden: ‘Gumbajaha, heehee…’, waarbij en de verwoesting van onze planeet. Het was was gegaan. ze ritmisch met de heupen wiegden. Zo’n wel duidelijk, dat we aan de arm van Diony- Mijn eerste schreden als filmliefhebber had ervaring heb ik eigenlijk later nooit meer sos het lustprincipe voortaan als leidend ik, midden jaren zestig, op een steenworp gehad. Kralingen eindigde na drie dagen met beginsel zouden gaan aanhangen.

20 Skrien februari 2007 februari 2007 Skrien 21 Ik was al in Utrecht begonnen met het zijn we toen in hun onopgemaakte bed op blote voeten, had zeer lang grijs haar en Het universum volgens de Desperate Optimists maken van experimentele films op 16mm, via getrokken. Na enige tijd bleken we allebei dito baard en waste zich nooit, zodat zich tij- een cursus die Paul de Mol indertijd gaf voor wormen te hebben, wat er naast de schaam- dens experimentele filmvoorstellingen in het studenten van de universiteit. Daar had ik luis, de vlooien en ander lichamelijk ongerief kleine bedompte zaaltje allengs een steeds geleerd met een 16mm-camera te werken en een indicatie voor was dat het met de hygië- penetrantere geur aandiende die erg afleidde de film ook zelf met de hand te ontwikkelen. ne zeer slecht gesteld was. Zo was er slechts van hetgeen zich op het witte doek afspeel- Vooral dat laatste bleek in de Coöp-tijd goud één waterkraan, boven het fonteintje in het de. waard te zijn, want we waren allemaal straat- toilet, dat in al de tijd die we daar woonden Heel apart waren de bezoeken van bekende arm en konden ons geen hoge laboratorium- overigens geen enkele keer gereinigd werd. acteurs uit de stal van Andy Warhol. Zo stond rekeningen veroorloven. De Coöp beschikte Op de een of andere manier had je voor dat op een middag ineens Piero Heliczer beneden Alles over grote hoeveelheden goedkope Oostduit- soort dingen nooit tijd. Naast het filmmaken aan de trap, de jongen die in Warhols Couch, se ORWO-film, waar te weinig zilvernitraat in en het organiseren van de voorstellingen die ook in de Coöp vertoond is, op indertijd zat zodat de grijstonen ernstig overheersten. ging er heel veel tijd heen met het onder- tot veel ophef leidende wijze, een langdurige Blank en zwart, jong Bovendien was er op de Coöp een uit Londen houden van contacten met filmmakers die fellatio ondergaat. Hij vroeg vriendelijk of hij en oud, mens en dier: overgebrachte optische printer, een enorm waren komen aanlopen, en pogingen om in boven mocht komen, wat we natuurlijk met- is vreemd. ijzeren apparaat dat tot het plafond reikte de avond althans een maaltijd te bemachti- een goed vonden. Ook de jongen die in War- iedereen leeft door en waarop je zelf duplicaten van je films kon gen. Want we hadden vrijwel geen inkomen, hols Sleep onafgebroken lag te slapen, John elkaar en met elkaar in vervaardigen en alle mogelijke experimenten en waren grotendeels afhankelijk van de lief- Giorno, kwam naar Amsterdam. In de Melk- uitvoeren, net zoals uiteraard tijdens het dadige medemens. Zo was er aan de Prinsen- weg gaf hij een performance van zijn beat- de wereld van de Des- ontwikkelproces. Zo heb ik bijvoorbeeld gracht bij de Amstel de Barmhartige Groente- poems, met eindeloze herhalingen van de perate Optimists. Voor- films als Another Shot en Lover kunnen man, waar we dagelijks na sluitingstijd laatste zin, wat een hypnotiserende ervaring maken. terecht konden voor kostenloze aardappelen was. Toen ik later een eigen appartement oordelen en afkeuring en uien. En bevond zich op de Waterlooplein- kreeg in de Pijp, heb ik hem daar al recite- zijn afwezig in de korte markt de kantinewagen van Ome Jan, die ons rend nog eens kunnen filmen, met mijn Niets films van dit collectief, overdag gratis koffie en een broodje gaf 16mm-Bolex met handveer, bij uitstek de (‘Wat moet je hebben, jongen?’). camera van de experimentele filmer. te zien tijdens het Inter- national Film Festival Kippen en geiten Met dezelfde camera heb ik ten slotte ook Maar ondanks de bittere armoede was het Joe Dallesandro kunnen filmen, die meteen is raar Rotterdam. Maar onder qua filmcultuur een buitengewoon rijke tijd. genereus inging op mijn verzoek er een mid- de oppervlakte kan het Op dinsdagavond waren altijd de filmvoor- dag voor uit te trekken. Hij was de ster uit stellingen, waar vaak het puikje van de Warhols Lonesome Cowboys (1967), Flesh onheil loeren. avant-garde vertoond werd, al dan niet in (1968) en Trash (1970), films die door de vrij- Floortje Smit aanwezigheid van de filmmaker. Zo herinner moedige erotiek indertijd veel opzien baar- den en van Dallesandro, die tot die tijd voor- namelijk leefde van verdiensten uit het Het leven kabbelt voorbij tijdens de prachtige danswedstrijd. Als ze winnen, applaudisseert erbuiten komt te staan. Er ontstaat een tegen- Somersault Sally naakt poseren, als beefcake model voor bla- zomerdag in Who Killed Brown Owl. De came- hij enthousiast mee. Problemen zijn er wel, stelling tussen erbij horen en vanaf de zijlijn den als American Athletic en gerommel in de ra glijdt sierlijk in één take over de mensen in maar ze worden niet als zodanig behandeld. toekijken. Dat gevoel wordt versterkt door Tussen 1969 en 1974 programmeerde Electric Cinema expe- betaalde seks, een wereldster maakten. Hij het park. Iemand leest een boek in het gras Niemand kijkt op van een tienerzwangerschap, het camerawerk (35 mm CinemaScope). De rimentele films in Amsterdam en een aantal filmhuizen door figureert ook in de tekst van het nummer langs de rivier. Een man dobbert in een bootje. een ongeneeslijk zieke of een lijk in het park. camera glijdt langs de personages, zweeft mee het land. Het werd bestierd door de Nederlandse Filmmakers van Lou Reed op het album Transformer (‘Lit- Het zijn dit soort kleine buurtgemeenschappen Ups en downs: het maakt allemaal deel uit van en verlaat ze weer even gemakkelijk om een Coöperatie, met als kernleden Jos Schoffelen, Barbara Meter, tle Joe never once gave it away’). Deze gay waarop de Desperate Optimists – Christine dezelfde wereld. ‘Het is prima om de weg kwijt bird’s eye view te geven, of om met een ander Mattijn Seip, Niko Paape, Tom Chomont en Willem Thijs- heartthrob bleek in de praktijk een heel Molloy en Joe Lawlor – zich richten. Who Killed te zijn. Het is een natuurlijk onderdeel van het op te lopen. Elke film bestaat uit één shot. De sen. Zij maakten deel uit van de Studio ter Ontwikkeling van bescheiden en alleraardigste jongen te zijn. Brown Owl is een van de zeven experimentele leven’, stelt een gids uit aan het begin van de camera registreert, zonder dat de kijker deel Film- en Filmmanifestaties (STOFF), die zich concentreerde Er moeten nog ergens foto’s zijn waar we en toegankelijke films uit de serie Civic Life korte film Daydream een groep kinderen in gaat uitmaken van de wereld. op de productie van films, de distributie werd gedaan door de samen opstaan, hij met de arm om m’n (2004/2005). Molloy en Lawlor wilden daarin een bos gerust. De films waarin grote problemen benoemd en Nederlandse Filmmakers Coöperatie (opgericht door Willem schouder, en indertijd gemaakt in de Cineca- een aantal films samenbrengen over en met Pas als Molloy en Lawlor je bij mensen in hun besproken worden – Leisure Centre, Now We Thijssen en anderen). De vertoningspoot, Electric Cinema, ve door Carla Wolf, die vroeger de fotograaf lokale gemeenschappen in de omgeving hoofden laat duiken, hoor je twijfels, geheimen Are Grown Up, Twilight – krijgen daardoor iets werd gerund door filmmaker Barbara Meter. ik me de Weense filmer Kurt Kren, die zelfs was van het filmfestival in Rotterdam. Dalle- waarin deze leven en werken. Maar ook in hun en angsten. ‘Ik dacht dat een sprong van het voyeuristisch. Maar juist de films waarin de een hele masterclass gaf. Of de vertoning van sandro was toen in Utrecht om zijn vriendin latere korte film Daydream (2006) staat de balkon alles zou oplossen’, denkt een jongen verhaallijn afwezig is en het surrealisme een Hygiëne de complete The Art of Vision van Stan Brak- Stefania Casini te begeleiden bij de première gemeenschap als geheel centraal. Het levert bij een metalconcert in Daydream, terwijl het grotere rol speelt, vertellen meer dan in beeld Toen het kraakhuis in de Indische Buurt waar hage, waar op een gegeven ogenblik zulke van Andy Warhols Bad op de Cinemanifesta- de Desperate Optimists vaak subsidie of zelfs bloed onder zijn pet vandaan drupt. De gefluis- te zien is. Het onheil is hier onafwendbaar en ik inmiddels woonde met mijn Amerikaanse gruwelijke beelden van een nachtelijke poli- tie van 1976. Ik was er speciaal voor naar opdrachten op, en een grote hoeveelheid niet- terde voice-over in Engels en Swahili volgt in ligt op een gevoelsniveau. De drijvende camera vriend, die ook experimentele films maakte, tiepatrouille in een grote Amerikaanse stad Utrecht gereisd en besefte na afloop pas goed professionele acteurs. Moore Street de gedachten van een Afrikaanse maakt de dingen die gewoon zijn langzaam werd afgebroken, en er nergens anders zo in zaten, die een vers murdervictim bloedend hoe zeer ik die stad voorgoed achter me gela- vluchtelinge over haar plek in de samenleving, vreemd. De dingen die vreemd zijn, lijken gauw woonruimte beschikbaar was, kwamen op straat aantroffen, dat ik niet langer kon ten had. n Paradijselijk terwijl haar gezicht uitdrukkingloos blijft. Ze opeens gewoon. In Who Killed Brown Owl we in de Film Coöp te wonen. In het Achter- kijken en achter het filmdoek in bed ging lig- In de films waarin (bijna) alleen handelingen wil er niet bij horen. En tegelijkertijd wel, maar passeert de camera even nonchalant de zon- huis, achter het filmdoek, had een handige gen met de dekens over me heen. Of het Op het International Film Festival Rotterdam biedt Electric worden geregistreerd – Who Killed Brown dan zonder haar identiteit te verliezen. nebaders als de baby die is achtergelaten in Amerikaanse hippietimmerman na de laatste wekelijkse bezoek van de Amerikaanse hip- Cinema ReDux een selectie films van Nederlandse filmmakers Owl, Revolution en Town Hall – is het leven een wagentje. De vrouw die op het voetpad ligt verbouwingssubsidie een soort miniapparte- piekunstenaar Bulgar Finn alias VictorIV, die als Barbara Meter, Jos Schoffelen, Mattijn Seip, Daniel gemoedelijk, bijna paradijselijk. Hoewel de Sekte met een bijl in haar rug. Alles is vreemd. Niets ment geconstrueerd, waar een met de Coöp in een zeer merkwaardig opgetuigde boot Singelenberg, en van Tom Chomont, de Amerikaanse filmma- mensen in de films eigenlijk maar één ding Eigenlijk verwoordt ze daarmee het belang- is raar. n verbonden Amerikaans/Duits stel had vlakbij in de Amstel woonde, met een hele ker die ook deel uitmaakte van de Film Coöp. Tevens worden gemeenschappelijk hebben, de plek waar zij rijkste effect van de films van de Desperate er films vertoond die in de jaren zeventig in de Electric Cinema Civic Life: Who Killed Brown Owl (2004), Moore Street (2004), wonen, leeft iedereen rustig naast en vooral Optimists. Hoe meer in de films wordt bena- gewoond die op een dag ineens waren ver- menagerie op het dak van kippen en geiten, draaiden, van onder andere Malcolm Le Grice, Kurt Kren, Valie Revolution (2004), Town Hall (2005), Twilight (2005), Leisure trokken. Zonder de lakens te verschonen, waar langsvarende Japanse toeristen gretig Export, William Raban, Carolee Schneeman, Steve Dwoskin en met elkaar. In Revolution strijdt een stoere drukt dat het om een gemeenschap gaat, hoe Centre (2005), Now We Are Grown Up (2005) want die hadden we niet meer bij de hand, foto’s van maakten. Hij liep zomer en winter Hans Scheugl. hiphopper tegen twee kleine meisjes in een meer het bijna een sekte is, hoe meer de kijker Daydream (2006)

22 Skrien februari 2007 februari 2007 Skrien 23 The Return of the Son of Peter Jackson De erfgenaam van Peter Jackson is opgestaan en heet Jonathan King. En dan heb ik het over Peter Jackson de Jongere, die verant- in Rotterdam woordelijk was voor heerlijke over-the-top Van de Rotterdam-programmering waren bij het ter perse gaan van deze Skrien al een splatterkomedies als Bad Taste (1987) en Kult Braindead (1992). Een verband dat ze zelf paar kulttitels te zien. Vier speelfilmdebuten van regisseurs die de grenzen aftasten van vast ook al gelegd hebben, want de debute- genres, gevoelens en goede smaak en die daarmee (hopelijk) de geesten in Rotterdam rende King is net als Jackson een Nieuw-Zee- landse regisseur die bovendien zijn special Black Sheep zullen verdelen. Kees Driessen effects bij Jacksons Weta Workshop heeft laten doen. Een paar special effects waren Zij speelt dan ook zelf het titelpersonage en motie!’ (als een aangerande secretaresse telt? Maar ja: welke actieheld neemt een Wanneer die niveaus botsen schokt de film ook wel nodig, want King heeft voor zijn Ha! Ha! Ha! zit in de eerste scène daarom met een glas wegrent). schattig straatjongetje in huis waar hij ver- het meest: de ‘echte’ foto’s benadrukken dat splatterkomedie de meest onwaarschijnlijke ‘Ha! Ha! Ha!’, zo ongeveer wordt er gelachen wijn en een tijdschrift in bad. Behalve een Viva Verenigde Staten 2006 regie, scenario, montage, muziek volgens niet meer vanaf komt? Of heeft een er een echte pornowereld bestaat waarin monsters gekozen sinds Slugs (Juan Piquer in Viva, met een brede lach van witte tanden. bad zien we ook een zwembad, een vloer- en production design Anna Biller camera C. Thomas Lewis baas die zichzelf modelleert naar een schilde- echte vrouwen echt mishandeld en misbruikt Simón, 1988): schapen. Net zoals mannen, vrouwen en kinderen kleed bij de open haard, een secretaresse geluid Karl & Iris Lohninger productie Anna Biller en Jared rij van Che Guevarra, maar er nog niet achter worden, zodat de kijker zich minder gemak- In een soort Frankenstein meets zombiefilm Sanford duur 120’ met Anna Biller, Jared Sanford, Bridget

altijd breeduit lachen op de reclameplaten met jarretelles, iemand die een kopje suiker Brno, Chad England, Marcus DeAnda is wie dat dan is? Of kan niet praten omdat kelijk kan overgeven aan het genieten van meets de Hulk meets, eh heel veel schapen uit de jaren zestig en zeventig, die een deel komt lenen... wacht eens even... inderdaad: hij een te korte tong heeft? En zegt daarom het onrealistische anime-geweld (dat in veel confronteert hij (aanvaardbare) karikaturen van de inspiratie voor Viva vormden. Gezin in Viva is een parodie op de sexploitation-films in de voice-over: ‘Waarom ben ik de vertel- andere anime wordt gepleegd tegen aange- als de blatende en wollige dierenactivist, de de tuin rond de barbecue, vader met krant en van de jaren zestig en zeventig, waarin de Met of zonder zonnebril ler? Ik ben stom!’ naam ongeloofwaardige monsters). Nog gewetenloze kapitalist en de trillende en pijp, moeder met schort en lepel – dat soort jonge huisvrouw Viva haar eigen deel wil van Als kultfilm is dit een beetje een twijfelgeval: No Mercy For the Rude is een grappige kome- onaangenamer wordt het wanneer de agres- zwetende therapievolger (met een fobie voor plaatjes. Ook de tafel vol eten, waar de came- de seksuele bevrijding van de vrouw. is dit niet gewoon een goede film? Het risico die met een paar mooie shots, die zijn humor sieve August de schattige Mia mee laat hel- schapen) met zeer bloeddorstige schaapjes, ra op een gegeven moment langsglijdt, komt Net als bij elke exploitatieparodie is het bestaat echter dat zijn vermenging van gen- ontleent aan alles wat niet stoer is aan onze pen met het uitschakelen van een van de die eerst nog lief en knuffelbaar zijn, maar ja, met zijn kleurpalet, zijn snackselectie en zijn effect verwarrend. Acteren de acteurs slecht res liefhebbers uit beide kampen zal afschrik- held. Hij is zeker handig met het mes – dat pornomaffiosi. Die bloederige klap in het als er eenmaal eentje over de dam is heb je ze groene jelly zo uit een ouderwets en licht of doen ze geniaal alsof? Kun je je eigenlijk ken. Want liefhebbers van een romantische bewijst hij al in het eethuisje waar hij werkt kruis met een koevoet komt juist door haar al gauw niet meer allemaal op het droge. Of verkleurd kookboek. Net zo is het genieten wel ironisch uitkleden? komedie zien de valentino waarschijnlijk lie- voordat hij als huurmoordenaar het geld voor kinderlijke voorkomen zo hard aan. zoiets. In elk geval kijken hun slachtoffers van de kleding (groene broek! rode broek!), Is het feministisch om te laten zien dat Viva ver niet de ene na de andere onderwereldfi- een tongoperatie bijeen probeert te krijgen. Dat is de bedoeling: regisseur Morgenthaler een stuk schaapachtiger dan zijzelf en loopt de haarstijlen en de interieuren: het behang, onder de seksuele revolutie te lijden heeft of guur aan zijn mes rijgen. En aficionado’s van En zolang hij zijn zwarte zonnebril maar op de lampen, de schilderijen, de meubels – heeft dat hetzelfde effect als de exploitatie- een Koreaanse actiefilm zien hun stoere held houdt, is hij ook behoorlijk stoer. Maar zo debuterend regisseur Anna Biller was ook films zelf? Grappig is het hoe dan ook: de waarschijnlijk liever niet verlegen stuntelen gauw hij die afzet, vechten verlegenheid, ver- verantwoordelijk voor het production design lullige loungemuziek, het geposeerde acte- tegenover de mooie vrouw die ongevraagd warring en angst om voorrang op het gezicht en de kostuums. En voor de montage, de ren en kitscherige oneliners als ‘Ik houd van zijn leven binnenstormt. Welke actieheld van acteur Shin Hakyun, die de film draagt. muziek en het scenario, dus we kunnen zon- niets zo veel als nat zijn’ (bij het zwembad) gaat nu zelf op de grond liggen slapen als No Mercy For the Rude (Yeui-eomneun geotdeul) Zuid-Korea der overdrijving zeggen dat zij Viva is. of ‘Wacht! Ik ben nog niet klaar met je pro- een bloedmooie vrouw zich in zijn bed nes- 2006 regie en scenario Park Chulhee camera Steve M. Choe montage Steve M. Choe geluid Oh Sungjin muziek Jeon San- gyoon production design Kim Kwangsoo productie Hwang Woohyun en Hwang Jaewoo duur 113’met Shin Hakyun, Yoon

Jihye, Kim Minjun

Deense anime Het is in veel opzichten niet een echt goede film: het verhaal sleept en rammelt nogal en de psychologie is weinig overtuigend. Zo ver- klaart niets of niemand hoe de bescheten priester August, die tot het uiterste wordt getergd, opeens een vechtexpert en een Princess scherpschutter blijkt. Maar daar gaat het dan ook niet om: de Deense regisseur Anders wil met zijn film de strijd aanbinden met de het allemaal op de vereiste manier gigantisch Morgenthaler gooit juist niveaus van realisme pornoindustrie, net zoals zijn hoofdpersoon uit de hand. Het wordt wel goor, maar het door elkaar. Hij gebruikt drie niveaus, om dat probeert in de film. Daarvoor is zijn film blijft grappig – voor de liefhebber van dar- precies te zijn: echte filmbeelden en foto’s echter niet hard genoeg en toch te veel men etende viervoeters, natuurlijk. En over tonen de seksplaatjes van Augusts overleden entertainment; zijn bedoelingen geven wel Peter Jackson gesproken: het aan komen zus Christina, die bekendstond als de porno- extra gewicht aan de film, die in 2006 in Can- donderen van een hele schaapskudde klinkt ster Princess; haar dochtertje Mia, die na nes de Quinzaine de Réalisateurs mocht ope- net zo dreigend als de veldslagen van The haar moeders dood door August wordt opge- nen. Lord of the Rings (2001-2003). vangen, is schattig en kinderlijk getekend en Black Sheep Nieuw-Zeeland 2006 regie en scenario Jonathan heeft een knuffelkonijn dat soms tot leven Princess Denemarken/Duitsland 2006 regie Anders Morgenthaler scenario Mette Heeno en Anders Morgenthaler King camera Richard Bluck montage Chris Plummer geluid komt; August en de rest van de filmwereld montage Mikkel E.G. Nielsen geluid Kasper Rasmussen en Tim Prebble muziek Victoria Kelly production design zijn getekend in een harde anime-stijl, die Peter Schou muziek Mads Brauer en Casper Clausen Kim Sinclair productie Philippa Campbell distributie Dutch past bij het geweld waarmee August Christi- production design Rune Fisker productie Sarita Christensen Film Works duur 87’ met Matthew Chamberlain, Tam distributie De Filmfreak duur 90’ stemmen Thure Lindhardt, my Davis, Oliver Driver, Peter Feeney, Glenis Levestam, na’s vroegere bazen wil dwingen op te hou- Stine Fischer Christensen, Liv Corfixen, Tommy Kenter, Mar- Danielle Mason, Kevin McTurk, Nathan Meister, Mick Rose, Viva den haar foto’s en films te exploiteren. grethe Koytu, Søren Lenander, Christian Tafdrup Tandi Wright

24 Skrien februari 2007 februari 2007 Skrien 25 Cinema of the Future: Sturm und Drang – Werk van Jem Cohen Cadeautjes aan het collectieve geheugen Jem Cohen heeft wat met The Ex, de Nederlandse band die inmiddels aanraders een dikke vijfentwintig jaar bestaat. The Ex begon ooit als punkband Skrien-redacteur Gerlinda Heywegen koos vijf films uit het aan- maar is allang niet meer in een genre te vangen, alleen nog steeds even bod van het komende Filmfestival Rotterdam. Uit drie festival- energiek, soms boos en fel. Cohen is experimenteel filmmaker uit New onderdelen pikte ze haar krenten. Films die prikkelen, provoceren, York. Het IFFR vertoont deze editie drie van zijn films waarvan Building a Broken Mousetrap de langste is. Door een concertregistratie vlecht imponeren of ontroeren. Cohen zijn handelsmerk zonder The Ex daarmee tekort te doen. Daar- voor lijkt zijn bewondering te groot. De film begint met wat Cohen vaak toont, het industriële landschap, schokkerig, grofkorrelig, zwart-wit en kleur. Hoewel Cohen eigenlijk altijd alleen maar beweging van mensen, vervoermiddelen en zichzelf vastlegt en geen celluloid verspilt aan ver- Cinema of the Future: Sturm und Drang - Hamaca Paraguaya haalopbouw, barsten zijn films vaak uit hun voegen van de verwijzin- gen naar een collectieve beeldgeschiedenis. Als hij hijskranen laat zien Wachten op de regen voordat The Ex in beeld komt, verwacht je elk moment een struikelend Zal het gaan regenen? Komt er eindelijk wind die de hitte dit najaar Ergens in het midden van het kader hangen de man en de vrouw mannetje dat over de hoogste balk loopt. over doet waaien? In de Paraguaanse film Hamaca Paraguaya, de samen een hangmat op, om daar een tijdje in uit te rusten. Twee men- In zijn korte film NYC Weights and Measures doet hij dat nog nadrukke- debuutfilm van regisseur Paz Encina, is dat wat de twee protagonisten sen die al erg lang gewend zijn aan elkaar. Soms praten ze in voice- lijker. Hij toont daarin zijn stad, New York. En vallende blaadjes. In bezighoudt. De hele film lang. Twee ouwetjes zijn het al, een man en over tegen elkaar of voor zichzelf uit, soms ook hardop. Hun verlan- Cinema of the Future: Sturm und Drang - Fantasma licht schokkerig slowmotion wordt er met papiertjes gestrooid tijdens vrouw. Slechts vijf decors kiest Encina. Vijf decors en wolkenpartijen. gen en misschien aanstaande verdriet is niet te zien. Encina heeft van een parade voor astronaut John Glenn. Daar tussendoor hoge torens, In geen van die decors krijg je de man of de vrouw close te zien. De hen niet verwacht dat ze acteren. Ze hoeven alleen maar te zijn. In Een bladzijde vol teleurstelling wolkenkrabbers. Door die montage doet het denken aan de beelden van camera beweegt nooit. Het is alsof Encina met een gigantische schilde- dat stille, donker wordende, sombere bos. In dat bijna sprookjesachti- Hij dwaalt alweer, Vargas, hoofdpersonage uit Los muertos (2004) en al die papieren die rond de Twin Towers fladderden op 11 september. rijenlijst door haar land is getrokken, op zoek naar locaties, het kader ge decor bij het watertje, bij de put. Leven dat aan het vervliegen is, nu te zien in de derde film van de Argentijn Lisandro Alonso, Fantas- Vele mensen hangen uit de ramen om naar de parade te kijken. Dat ervoor heeft gehouden en een keus heeft gemaakt. In een van die hoop die verdwijnt. ma. Deze keer is niet het decor de natuur, waar hij op zijn gemak is. beeld linkt aan de vele reconstructieprogramma’s op televisie over de kaders lopen de man en de vrouw samen in en uit. Daarnaast hebben Weinig films dringen je zo subtiel het genot van kijken op. Gedachten, Vargas raakt verloren in een gigantisch theater in Buenos Aires. Niet moord op JFK. En zo spelen Cohens films met wat iedereen kent, met ze elk twee ‘eigen’ schilderijen. Hij in een veld en voor zijn huis, die zo herkenbaar, grappig en verdrietig zijn, de rust die Encina je mysterieus als het spook van de opera maar eerder geïmponeerd door wat hij zelf graag filmt en daarmee voegt hij iets extra’s toe aan ons wachtend. Zij aan het wassen in een bos en bij een waterput. geeft, de stilte die Hamaca Paraguaya is. Juist geen gezichtsexpressie. het stadse leven dat zo prachtig door de stenen van het gebouw, het collectieve geheugen. Aan het eind van NYC schrijft Cohen dat een deel Gaat het regenen? Het lijkt er wel op. Het is er donker van in de scè- De soberte en de ontroering van het wachten maken van dat particu- glas, het marmer, de gangen, de lift en de trappen wordt gevangen. van zijn film door de autoriteiten in beslag is genomen. Dat zomaar nes. Ook als kijker verlang je al snel naar het geluid van regen, naar liere, dat unieke Paraguaanse landschap, iets universeels. Een oorlog Voor de fantoom Vargas lijkt het gebouw een vijand zoals voor velen vanuit een trein filmen niet meer mag. Tot op de dag van vandaag heeft het nat worden van de bladeren die nog niet gevallen zijn. En naar de die hier niet of amper bekend is, is zoals alle andere. Het laat mensen juist de natuur in Los muertos dat zou zijn. Een natuur die eng is, met hij zijn materiaal niet teruggekregen. gezichten van de man en de vrouw. Maar de camera staat stil en op in vertwijfeling achter. Het maakt liefde en verlangen des te groter. vreemde geluiden, dieren, planten, dodelijke wapens voor iedereen die Cohen is een politiek geëngageerd mens wiens werk naadloos aansluit afstand. Het verlangen naar beweging is soms zo groot dat het lijkt Het maakt het verdriet en de hoop en vooral de stilte van twee men- gewend is tussen beton, steen en herrie te leven. bij de muziek van The Ex. Zij roepen tijdens het door Cohen gefilmde alsof het er echt komt. Alsof je hersens een spelletje met je spelen. De sen die van iedereen. Nog steeds zitten de oude man en de oude vrouw Maar is het toch niet boeiender wanneer personages er in de natuur optreden in The Knitting Factory in New York op 11 september (!) dat twee oudjes wachten op hun zoon. Hij moet toch uit de oorlog terug een stukje verder weg op hun Paraguaanse hangmat. Maar hun gevoel doelloos op los leven dan wanneer dat gebeurt in een gebouw, iets dat ze tegen de Bush Administration zijn. Cohen laat beelden van motorpo- naar huis komen. Hij zal toch niet dood zijn? Het verlangen van de is naarmate de film vordert steeds dichterbij gekomen. Hamaca Para- herkenbaarder is? Omdat dat zo lekker exotisch is? Is het prettiger litie in de straten van zijn stad zien in fraai zwart-wit. Weer een vrouw is nadrukkelijker, zoals ook haar langzaam verdwijnende hoop. guaya is daarmee heel mooi, heel bijzonder en bijzonder uniek. dromen tussen dat gevaarlijke groen dan het ijzige steen? Fantasma optocht. Niets blijft neutraal door Cohens camera. Hij toont de macht

De extreme en extreem consequente cameravoering van Encina laat Hamaca Paraguaya Argentinië / Paraguay / Nederland / Oostenrijk / Frankrijk / Duitsland 2006 doet een beetje denken aan Goodbye, Dragon Inn van Tsai Ming-liang. van zijn land. De macht van de wereld. hun verlangen parallel lopen aan dat van de kijker. Intens. regie en scenario Paz Encina Tsai schildert de laatste dagen van een bioscoop. Maar het dwalen van Het mooist is Blessed are the Dreams of Men en niet alleen vanwege de zijn acteurs door de grote, nagenoeg lege zaal en de gangen is liefde- titel. Niet dat hij niet al eerder iets dergelijks liet zien, bijvoorbeeld in vol gefilmd. Om Vargas hangt geen emotie, geen nostalgie, zelfs geen Chain (2004), maar goede dingen mogen eindeloos duren. In Blessed are nieuwsgierigheid. Hij is in dit onpersoonlijk stadse gebouw om zich- the Dreams of Men richt hij zijn camera op mensen onderweg. In een zelf in Los muertos te zien. Binnen de slepende sequenties sleurt hij bus, hangend tegen een raam, slapend, uit het raam kijkend. Cohen is zijn oude, vermoeide lijf door die glazen jungle. Tot hij en Lisandro’s niet bepaald dol op de wereld en juist ook weer wel. Hij toont de gewo- camera stilstaan voor het affiche van Los muertos. Vargas bekijkt de ne, de lelijke kant. Weer veel industrie, rokende torens, veel malls, aankondiging van ‘zijn’ film. Even later zit hij in een zaal met slechts zwervers. Overal is het hetzelfde, in de VS, in bijvoorbeeld Frankrijk. twee anderen. Met de man uit Lisandro’s eersteling La libertad (2001) De traagheid van zijn films, vaak ook werkelijk in slowmotion zoals in en een vrouw. Op het doek Los muertos. En Vargas die ernaar kijkt. NYC, is geen trucje. Cohen weet precies wanneer hij het in zijn films De vraag dringt zich op of dit cinema is, of provocatie. Is Alonso een stopt en wanneer niet. Zoals juist slowmotion in NYC sterk appelleert charlatan? Pleurt hij een camera in een gebouw neer samen met de aan wat iedereen kent van de Amerikaanse televisiegeschiedenis, zo is trekkenbenende Vargas, doet hij maar wat en hoepla, dat festivalpu- het in Blessed are the Dreams of Men artistieker. De uitvoerigheid van bliek ziet er wel weer een betekenis in? Die gedachte is bijna banaal, dat filmen biedt Cohen de kans zijn blik op de wereld aan iedereen te zeker in het licht van de scène waar blijkt dat niemand, op de twee laten zien. Hij bouwt vele lagen in weinig beelden. Met de soundtrack Alonso-acteurs na en een vrouw, Los muertos wil zien. Los muertos is als bindende factor. Uit zijn film over The Ex blijkt al zijn voorliefde een festivallieveling. Daarbuiten leeft de film niet. Fantasma ook niet. voor muziek – hij werkte vaker met bands voor zijn films – maar ook Alonso is een held. Maar vooralsnog alleen van de festivals. Maakte het sound design van zijn films is nadrukkelijk, vaak door hem zelf Alonso daarom bewust deze nihilistische film? Als een bladzijde vol (mede)gemaakt. Repeterende, licht onheilspellende, mysterieuze klan- teleurstelling uit het dagboek van een jonge getalenteerde filmmaker? ken stuwen zijn films voort. Het geeft een drang om meer te willen zien Eentje die goed door heeft hoe de wereld werkt. En een mooie, fijne dan wat je al zag. Meer repetitie, meer collectieve geschiedenis.

trip dus vervangt door een genadeloze spiegel. NYC Weights and Measures Verenigde Staten 2005 regie en camera Jem Cohen Blessed are the Dreams of Men Verenigde Staten 2006 regie en camera Jem Cohen Fantasma Argentinië / Frankrijk / Nederland 2006 regie en scenario Lisandro Alonso Building a Broken Mousetrap Verenigde Staten 2006 regie Jem Cohen

26 Skrien februari 2007 februari 2007 Skrien 27 Cinema of the World: Time and Tide - Transe Tot over het randje Een reis naar en door de hel. Terwijl een hand rust op een bevroren raam spreekt een Russische dat haar volk geluk heeft. Omdat Rusland in welke hoedanigheid ook altijd in oorlogen verstrikt was, kent het de eigen grenzen goed. IJsschotsen dreunen hard tegen elkaar. De camera van de Portugese regisseur Teresa Villaverde (Três Irmãos, 1994; Os Mutantes, 1998) volgt de grootste barst in die schotsen. Het lawaai van dat natuurgeweld is oorverdovend hard te horen. En daar- om beangstigend. Zoals Transe, Villaverde’s zesde speelfilm, op alle fronten beangstigend is. Haar visie op vrouwensmokkel laat een Maestro’s: Kings and Aces – Juventude em marcha wereld zien van passieve vrouwen, zwijnen van mannen en vooral mensen zoals Villaverde al eerder toonde. Een mens is al slachtoffer of Een schilderij zonder lucht dader bij geboorte. Geluk is iets dat in haar wereld niet bestaat. Labie- Twee keer beweegt de camera in Juventude em marcha van de Portu- le vrouwen en dode mannen. De nonchalance waarmee Sonia in Transe gees Pedro Costa (Ossos, 1997; O sangue, 1989). Twee keer net op tijd. wordt verkracht, raakt niet en brengt een zee aan emoties met zich Daar tussendoor is de film soms theater, soms een schilderij. Voordat mee. Alsof hij zijn waar keurt meent een smokkelende Rus Sonia zelf sloppenwijk Fontaínhas in Lissabon eraan ging, filmde Costa er voor de toch ook een keer te moeten neuken. Het is inderdaad niet het ergste laatste keer. Onwaarschijnlijk grauw en grijs, een enorme gribus, dat is wat haar overkomt. Een Villaverde-personage ondergaat zoiets lijd- Fontaínhas. Ventura loopt er wat heen en weer, het is zijn thuis. zaam en waanzinnig tegelijk. Costa laat nooit de lucht zien. Ook niet in de nieuwbouwwijk waar de Vlak voor die verkrachting maakt de camera al duidelijk dat de kamer oude man naar toe moet, samen met de andere bewoners. Daar is de waar Sonia naar binnen wordt geleid geen gelukkige voor haar zal zon enkel te zien omdat de spierwitte muren van de nieuwe flats fel zijn. Vanaf de bovenkant van de deur kantelt de camera een slag en oplichten. Maar ook hier geen lucht. Zelfs als Ventura van onderaf glijdt naar binnen. Tot ergens in het midden, boven het bed. Eerder gefilmd wordt, wat Costa vaak doet, is de lucht door het enorme con- haalde Villaverde’s cameraman, João Ribeiro, die hiervoor nagenoeg trast met dat witte van de flats donker. Ook al schijnt de zon, ook al is alleen documentaires maakte, iets dergelijks uit. Dan vertrekt zijn het dus dag. Juventude em marcha is benauwend, claustrofobisch. camera vanaf een bed, volgt een mens die de kamer uitloopt, draait op Costa is in al zijn kaders even streng. Ventura staat als een standbeeld zijn kop en glijdt zo de deuropening door. Daardoor beweegt die mens met zijn donkere hoofd tegen de strakke architectuur van een doodse ook op zijn kop door het beeld; alsof de film vliegensvlug is omge- wijk. Ventura zit op een barokke bank in een museum. Uitgelicht als draaid in de projector. Buitengewoon origineel en buitengewoon was hij door Caravaggio geschilderd. Zo zit hij ook met een van zijn typisch. Natuurlijk vervreemdt het en begrijp je dat de wereld in Tran- ‘zoons’ aan tafel te eten. Achter Ventura, op de muur, is een krans van se een ontwrichte is. licht te zien. Het geeft de scène een bijbelse connotatie. In de verval- De climax van alle narigheid die Sonia meemaakt, vindt plaats in Ita- lenheid van Fontaínhas is Costa’s film op zijn mooist. lië. In het begin van de film zegt een meisje tegen haar dat ze hoopt Als Ventura bij een ander kind, zijn ‘dochter’ Vanda (eerder in No via een datingbureau binnen een week te trouwen. Dat wil ze en palm- quarto da Vanda, 2000), eindeloos in haar slaapkamer zit, wordt de bomen zien. Na de donkerte van Oost- en Midden-Europa geven het film bijna documentair. Vanda vertelt en vertelt. Over dat ze clean is, licht van Italië en de palmbomen de film ogenschijnlijk adem. Voor over haar dochter, over haar moeder. Ze houdt maar niet op. Ventura het eerst zijn de bomen groen en de huizen niet oud en vies. Het kan luistert en hangt wat op haar bed. De televisie staat bijna altijd aan. geen verrassing zijn dat de grootste horror uitgerekend op deze loca- Klinisch is haar kamer, uitzicht is er niet. Ook hier geen lucht. tie zal plaatsvinden. Afschuwelijk en ook vervelend om naar te kijken. Ventura dicht en als analfabeet moet hij het dagelijks opdreunen om Niet omdat Sonia weer eens verkracht wordt maar vooral omdat Villa- het niet te vergeten. Daardoor kan ook Costa keer op keer het prachti- verde ervoor kiest om een van haar acteurs over de top te laten gaan. ge gedicht dat de man voor zijn vertrokken geliefde schreef aan de kij- Hysterie past niet bij een ingetogen film als deze en het is dan ook ker opdringen. ‘Ik zou je honderdduizend sigaretten willen geven, een werkelijk gruwelijk lelijk als een man volledig uit zijn dak gaat als zijn dozijn sjieke jurken.’ Ook al is er geen lucht te zien, hier komt het seksspeeltje gevlucht is. Villaverde filmt daarmee tot over het randje. licht vandaan. Maar monumentaal als filmkunst, dat is Transe ook. Het geslotene van Juventude em marcha wordt net op tijd even door- broken door Ventura op een bankje in het park te filmen. Ineens Transe Italië / Rusland / Frankrijk / Portugal 2006 regie en scenario Teresa Villaverde n beweegt ook de camera even. En is er, weliswaar door de bladeren van de bomen, een lichtblauwe lucht te zien. Het opdreunen van monolo- gen, het bijna letterlijk ten tonele verschijnen van Ventura’s (aange- nomen) kinderen moet wel onderbroken worden om niet enorm op de zenuwen te werken. De verhuizing naar een nieuwe wijk betekent ook dat Caravaggio ver- wordt tot op zijn best Fassbinder die in zijn eerste films graag vol- strekt lege decors gebruikte en daar zijn personages in rangschikte. Zo zitten Ventura en Vanda ineens aan tafel tussen vier witte muren, alle kleur is weg. Ongeacht welke wijk, ruimte is er niet en geluk al even- min. Verloren liefdes, dood en ziekte en eindeloos geouwehoer van Vanda. En honderdduizend sigaretten en een dozijn jurken. Met op het einde nog een keer even een bewegende camera in een park. Twee stijlbreuken die het verschil maken. Geen irritatie maar waardering, geen theater maar cinema. Geen canvas maar celluloid. Juventude em marcha Frankrijk / Portugal / Zwitserland 2006 regie en scenario Pedro Costa

28 Skrien februari 2007 februari 2007 Skrien 29 Greifswald De SKK-leider en Fricks vriendin hadden bei- Voor de val van de Muur in 1989 was het alle- den een sleutelpositie ten opzichte van Frick daagse leven in Greifswald vlakbij de Oostzee en de GEZ. Hun rollen in de officiële cultuur- zo triest als zijn architectuur. Het stadsbeeld politiek en bij de Stasi hadden tegengestelde werd bepaald door slooppanden en sober- effecten. Aan de ene kant kreeg de Stasi saaie nieuwbouwblokken, die vanaf de jaren door hun toedoen inzicht in de praktijken zeventig in het kielzog van de communisti- van de GEZ en andere groepen jongeren, wat sche architectuurgolf uit de grond werden leidde tot huiszoekingen en arrestaties, gestampt. ‘Als je in deze stad van verveling afwijzingen van universiteiten en hogescho- geen alcoholist wilde worden, moest je wel len, en het ondermijnen van vriendschap- iets bijzonders verzinnen’, aldus Frick. Een pen. Aan de andere kant konden ze dankzij zekere drang naar oppositie was vooral te hun officiële cultuurpolitieke functies de voelen onder het dak van kerk en universi- GEZ dekking en vrijheid garanderen, om din- teit, en op de legendarische party’s in sloop- gen te doen die normaliter niet mogelijk panden en aan het strand van de Greifswal- zouden zijn geweest. Zo mocht de GEZ voor der Bodden. bijeenkomsten en festivals gebruikmaken Dat kennelijk ook de lokale Stasi zich niet van het clubhuis van het SKK. Ook zorgde de graag verveelde, bleek uit de ijver en de zorg- SKK-leider ervoor dat Frick deelnam aan een Alternatieve filmpraktijken vuldigheid waarmee ze het leven van de Greifswalder jongeren in de gaten hield. Het Iedere vijfde DDR-burger werkte in de DDR in de jaren tachtig was niet moeilijk in de Stasi-dossiers naam te maken als subversief element; vaak was het voor de Stasi, als medewerker of voldoende naar ‘negatief-decadente’ (lees: gewoon als informant Westerse) muziek te luisteren en maatschap- pijkritische boekjes te lezen. Of zonder ver- opleiding voor officiële Zirkel-leiders, waar gunningen films te maken en die ook nog te Frick later nog veel van zou profiteren en laten zien. Het feit dat velen niet wisten wat waardoor hij uiteindelijk de mogelijkheid verboden was en wat toegestaan – als gevolg zou krijgen zijn eigen Filmzirkel op te rich- van de buitengewoon wisselvallige en wille- ten. De anderen keurige politiek van de nationale partij SED – Tijdens het gesprek bij de Bezirksrat stelde deed er in de ogen van de Stasi niet toe. Frick zich voor de gezaghebbenden onver- Zo wist Frick niet dat hij zelfs voor filmverto- wacht coöperatief op en stemde hij zelfs in ningen op particuliere feestjes een vergun- met hun plan zich aan te sluiten bij een van ning nodig had. Na een ongeautoriseerde ver- de reeds bestaande officiële Amateurfilmzir- toning van zijn eerste film Ausflug ins Gebirge kels in de regio. Dergelijke organisaties uit Greifswald kwam Frick in aanvaring met de autoriteiten, boden in de DDR de enige mogelijkheid op wat leidde tot een gesprek op de Rat des amateurniveau films te maken en te verto- Binnenkort komt Das Leben der Anderen in de bioscoop, waarin Bezirkes (districtsraad). De medewerkers nen. Het nadeel was echter dat ook hier, net een gedetailleerd beeld wordt gegeven van hoe de Stasi functi- waren ondertussen per telegram op de hoogte als in de professionele kunstwereld, de prin- gebracht van de persoon met wie ze te maken cipes van het socialistisch realisme moesten oneerde in de DDR. De film vertoont grote parallellen met het zouden krijgen: Frick had pacifistische (lees: worden toegepast en de films dus een duide- waargebeurde verhaal over de Greifswalder Experimentalfilmzir- antisocialistische) overtuigingen, hij onder- lijke maatschappelijke of ideologische func- hield contacten met ‘negatief-decadente’ en kel, een alternatieve filmvereniging in Oost-Duitsland. Ook hierbij ‘vijandelijk-negatieve’ personen uit Greifs- speelde de veiligheidsdienst een ambivalente rol. Kathleen Lotze wald en omgeving en was bovendien aanhan- ger van het surrealisme en andere laatburger- lijke (‘spätbürgerliche’) kunstopvattingen, Das Leben der Anderen ‘die botsten met de idealen van de socialisti- sche samenleving’. In het telegram werd Op 31 oktober 1985 om zes uur ’s avonds zag gesteunde vereniging. Een filmclub die zich gewoon als informant. Maar van de enorme nen en buiten de groep op de hoogte hiel- tevens nadrukkelijk verzocht ervoor te zorgen in het Oost-Duitse stadje Greifswald de Experimentalfilmzirkel noemde was daarom omvang van de spionageactiviteiten was den. Twee zijn inmiddels door Thomas Frick, dat Frick geen vergunning zou krijgen. Greifswalder Experimentalfilmzirkel (GEZ) gefundenes Fressen voor de beruchte Oost- geen van de GEZ-leden zich bewust. Want wie oprichter van de GEZ, en medeoprichter het licht. Wat lijkt op een doodgewone Duitse veiligheidsdienst, de Staatssicherheit zou het geld, de tijd en de mankracht willen Robert Conrad geïdentificeerd. Vrijheid onderneming – een clubje oprichten om (Stasi). steken in het observeren van een groep jon- Zo bleek niet alleen hun voogd en bescher- Een van de deelnemers aan het gesprek op de samen met film te gaan experimenteren – geren die alleen lol wilden maken en niet mer gedurende het gehele bestaan van de Bezirksrat was de leider van het Stadtkabi- was in de DDR een stuk ingewikkelder. Expe- Informanten eens van plan waren politiek actief te wor- GEZ nauwkeurig verslag te hebben gedaan nett für Kultur (SKK), de afdeling cultuurza- tie moesten hebben. De arbeider was de held, rimenten in de kunst waren uit den boze, en Dat de GEZ gedurende zijn gehele bestaan den? van alles wat zich in en rond de groep ken van Greifswald. Frick kende de SKK-lei- het leven zonnig en het communisme de lei- wie films voor eigen plezier maakte was ver- onder het waakzame oog van de Stasi stond, De Oost-Duitse veiligheidsdienst stond afspeelde. Ook Fricks vaste vriendin, met wie der en wist dat hij op zijn steun kon reke- draad van het leven. Frick nam geen genoe- dacht. Om die reden was het gebruiken van daarover bestond onder de leden en hun bekend om zijn fijnmazige netwerk van hij zes jaar lang een relatie had en samen- nen. Wat Frick toen nog niet wist en wat nog gen met deze beperkingen en nadat hij een experimental en Zirkel in één naam al vloe- vrienden en kennissen nooit de geringste medewerkers en informanten. De GEZ telde woonde, bleek van begin af aan een tot in de jaren negentig geheim zou blijven, aantal keer aan de bijeenkomsten had deel- ken in de kerk. Een Zirkel was tenslotte een twijfel. Kennelijk werkte iedere vijfde DDR- tenminste drie geheime informanten, die de betrouwbare bron van informatie voor de was dat de SKK-leider ook een belangrijke genomen, hield hij het voor gezien. Welis- officiële, door de staat erkende en vaak burger voor de Stasi, als medewerker of Stasi te allen tijde over de activiteiten bin- Stasi te zijn geweest. informant voor de Stasi was. waar was de technische kwaliteit van de

30 Skrien februari 2007 februari 2007 Skrien 31 films goed, maar wat betreft inhoud en stijl ling om het oorspronkelijke verhaal, waarin soepele leiderschap en het motto ‘het is maar in de greep van de machtswellustelingen lieten de films en de ‘vermoeiende en vruch- hij de kernhandeling tot nachtmerrie decla- een feest’, nam Frick zijn werk serieus. Ook hebben gedreven? Nee, zo simpel en zwart- teloze discussies’ van de leden veel te wen- reerde. De SKK-leider zelf nam vervolgens de al werden uiteindelijk veel minder films gere- wit is het niet. Dat is ook een van de conclu- sen over. Frick voelde zich in zijn voorkeur taak op zich in een afsluitend Stasi-rapport aliseerd dan oorspronkelijk gepland, een sies die in de Duitse film Das Leben der Ande- voor een meer subjectieve benadering van de nieuwe versie van Das Massaker en de totaal van acht uur filmmateriaal getuigt van ren van Florian Henckel van Donnersmarck filosofische problemen in film niet begrepen kunstenaar te bewonderen en zich lovend uit de ijver en de passie waarmee Frick zijn groep wordt getrokken. Een Stasi-informant werd je en langzamerhand groeide zijn verlangen te spreken over de ideologische en maat- leidde. Met verstand en het hart op de goede vaak niet uit vrije wil. Dat het werven van zelf een amateurfilmvereniging op te richten. schappelijke vooruitgang die Frick dankzij plaats wist hij – afhankelijk van de doelgroep informanten gepaard ging met repressies, zijn scholing tot en zijn ervaringen als offici- – de verschillende kampen enthousiast te vernederingen en chantage verklaart ook Gevaarlijke boodschappen ele Zirkel-leider had geboekt. maken voor zijn plannen. Zo camoufleerde voor Frick waarom zijn vriendin toen zo heeft De positie van de GEZ als slachtoffer en pro- hij zijn filmexperiment Rotkäppchen als gehandeld. Goedkope argumenten zoals ‘vrij- tégé van minstens twee Stasi-informanten Open karakter feestje en ‘zinvolle vrijetijdsbesteding van wel iedereen werkt toch voor ons’ en dreigin- De menswording nam niet weg dat hij scherp in de gaten werd Het was Fricks grote plan met de GEZ een jongeren’, en propageerde hij het eerste GEZ- gen met gevangenisstraf voor familie en gehouden. Nog in hetzelfde jaar 1984 werd positief voorbeeld te geven en zodoende de festival als ‘DDR-open Super-8-Filmfestival’. vrienden dreven velen ertoe een dubbelleven Fricks tweede film, Das Massaker – over een Oost-Duitse amateurfilm uit zijn misère te te gaan leiden. Fricks voormalige vriendin is van een Stasi-bureaucraat jongen in een rolstoel die zich door een helpen. Frick streefde naar vernieuwing. In Onschuldig er tot de dag van vandaag nog van overtuigd groep jongeren buitengesloten voelt en zijn doelstellingen voor de GEZ benadrukte Ook al konden de GEZ en zijn leden zich dat ze rechtmatig heeft gehandeld en als Das Leben der Anderen is een film over de Stasi, gefilmd vanuit de optiek gepest wordt, en die vervolgens wraak neemt hij daarom het open karakter van de groep. dankzij hun bescherming door de Stasi-infor- informant ergere dingen heeft weten te voor- en iedereen op gruwelijke wijze afmaakt – bij Iedereen mocht participeren. Alle filmprojec- manten meer permitteren dan andere semi- komen en Frick zelfs voor mogelijke gevange- van zowel de Oost-Duitse Staatssicherheitsdienst als de mensen die door een huiszoeking in het huis van Fricks ten konden, ongeacht vorm en inhoud, reke- alternatieve groeperingen in de DDR, totale nisstraffen heeft behoed. hen worden geobserveerd. Maar daarnaast en vooral is het een film over de ouders door de Stasi in beslag genomen. De nen op steun van zowel de groep als het SKK. vrijheid hadden zij nooit. Argwaan en wan- Toen Frick eind jaren tachtig Conrad en ande- psychologische ontwikkeling van een idealist. Nicole Santé De Stasi stelde de oprichting van de GEZ ech- trouwen regeerden de kunstwereld, want er ren volgde en naar Berlijn verhuisde, omdat Niet iedereen kon even goed omgaan ter te boek als het resultaat van hun ‘offen- was altijd wel een geschikte paragraaf te vin- hij na herhaalde afwijzingen eindelijk tot de Het begin van de film lijkt een bekende toon te zetten. schrijver van onder tot boven volgehangen met afluis- sieve maatregelen […] ter kanalisering van den waarmee men van een overtreding hogeschool voor film was toegelaten, werd de Een arrestant wordt door Stasi-agenten ondervraagd. terapparatuur en camera’s. In een nabijgelegen pand met de door Frick gegarandeerde niet georganiseerde amateurfilmactiviteiten’. beschuldigd kon worden. Onder het alziende GEZ nog enige tijd met veel pijn en moeite in Hij is uitgeput door gebrek aan slaap. Na eindeloze volgen Wiesler en een collega nauwgezet alles wat er vrijheid van meningsuiting Om het nut van zijn project te onderstrepen en alwetende oog van de Stasi was het leven gehouden. Maar onder leiding van een ontkenningen breekt hij en geeft hij de gevraagde plaatsvindt in het appartement. en het nog legitiemer te maken, probeerde maken van kunst een kwestie van aftasten, student militaire geneeskunde ontstond geen informatie. De scènes van de ondervraging worden vrij surrealistische film was een onderzoek Frick zo veel mogelijk verschillende mensen grenzen opzoeken en binnen die grenzen zo enkele film meer. Met de val van de Muur gevolgd door een koele, theoretische uiteenzetting Gemorreld naar de oorsprong van geweld en voor Frick aan te trekken. Leeftijd, opleidingsniveau en veel mogelijk van de vrijheid genieten. werd de GEZ weggespoeld door een golf van van kapitein Gerd Wiesler (Ulrich Mühe), een toege- De spanning in de film zit hem niet in de gebeurte- een verwerking van zijn belevenissen als ver- politieke overtuiging van de leden waren ‘Sowieso werden grenzen zelden overtreden’, radicale politieke, culturele en maatschappe- wijd medewerker van de Staatssicherheitsdienst, die nissen die zich afspelen rond Dreymann, maar in de pleger in een psychiatrische inrichting. Een extreem divers en reikten van studenten, aldus Frick. lijke omwentelingen en hield hij op te niet twijfelt aan de efficiëntie en het nut van de door manier waarop aan de fundamenten van Wieslers goed geschoolde Stasi-medewerker annex punks, acteurs en verplegers tot verzeke- In tegenstelling tot Frick, die na het oprich- bestaan. Frick is inmiddels een succesvolle de organisatie gehanteerde methoden. Als een leer- overtuiging wordt gemorreld vanaf het moment kunstkenner kreeg de opdracht de geheime ringsagenten, dirigenten en ingenieurs. Ook ten van de GEZ steeds minder vaak werd las- filmmaker en docent. Conrad is architect en ling in zijn klas vraagtekens plaatst bij de menselijk- dat Dreymann in zijn leven komt. Dat maakt de film en potentieel gevaarlijke boodschappen uit zorgde Frick ervoor dat alle films ongediscri- tiggevallen door de Stasi, bleef medeoprich- professionele architectuurfotograaf. De films heid van het handelen, maakt Wiesler gedecideerd interessant. De ontluistering bij Wiesler, wanneer Fricks film te destilleren. mineerd getoond werden en er de mogelijk- ter Robert Conrad de zondebok van het van en verhalen over de GEZ leven voort in een aantekening bij diens naam. hij merkt dat Grubitz’ motivatie allerminst ligt in de In zijn verbazingwekkend gekwalificeerde heid bestond tot discussie achteraf. Niet gezag, dat geen kans onbenut liet hem van speciale avonden die nu en dan door voorma- Wiesler lijkt in alles een koude bureaucraat, die de versterking van de socialistische heilstaat, is subtiel analyse prees de recensent herhaaldelijk de iedereen kon even goed omgaan met de door staatsgevaarlijk gedrag te beschuldigen. lige GEZ-leden worden georganiseerd. Op 26 regels ongenaakbaar en onkreukbaar hanteert. maar onmiskenbaar in zijn ogen te lezen. Zo is het cinematografische kwaliteiten van de film en Frick gegarandeerde vrijheid van meningsui- Opvallend was zijn vermeende negatieve februari 2007 zal in het kader van de Dresd- Wiesler is de Stasi, of althans een van de buitenge- ook fascinerend te volgen hoe Wiesler langzaam Fricks gebruik van symbolisme. Maar juist ting. Velen waren dit recht onder het totali- invloed op Frick en andere jongeren, waar- ner Schmalfilmtage een retrospectief van de woon betrouwbaar functionerende delen waar de maar onherroepelijk het leven van Dreymann in hierin zag hij ook het gevaar dat van de film taire regime van de DDR allang vergeten. over herhaaldelijk in de Stasi-rapporten te GEZ-films plaatsvinden. Naast Fricks Das Mas- goed geoliede machine op draait. Buiten zijn professi- wordt gezogen. Dankzij de vierentwintiguurssurveil- en zijn maker uitging. Het was immers de Ondanks zijn voor DDR-begrippen ongekend lezen viel. Zijn enorm netwerk van ‘politiek- saker en Conrads meervoudig bekroonde onele bestaan heeft hij dan ook geen ruimte voor een lance komt hij in aanraking met muziek, literatuur, hoogstaande kwaliteit in combinatie met de negatieve’ vrienden en kennissen, kunste- Hausfrauen & Chauffeure – ein Spaziergang persoonlijk leven. Hij woont in een steriel gebouw, vriendschap, liefde. De scènes waarin hij via de kop- vernietigende inhoud van de film die Das naars en intellectuelen in het binnen- en (1986) is ook Detective (1987) te zien van zonder zichtbare banden met andere mensen. Zijn telefoon geniet van klassieke muziek of een gedicht, Massaker tot een bedreiging voor de socialis- buitenland zorgden keer op keer voor Nils Braasch, Fricks toenmalige inspirator. liefdeloze seks verkrijgt hij tegen betaling. Snel en trekken Wiesler het hart van de kijker binnen. tische samenleving maakten. Dit en andere gefronste wenkbrauwen in de Stasi-bunkers. Deze film werd pas kort geleden teruggevon- doeltreffend. In het leven van de bureaucraat maakt de Stasi plaats oordelen over kunstwerken laten goed zien Lachend vat hij de spionageactiviteiten van den en zal nu, twintig jaar na zijn ontstaan, voor Dreymann – meer en meer vereenzelvigt Wies- hoe men bij de Stasi te werk ging. Met een Fricks vriendin samen: ‘Achteraf gezien had eindelijk in première gaan. n Toneelschrijver ler zich met de toneelschrijver en leeft hij zijn leven beetje fantasie en volgens het motto ‘Zoekt ik graag een informant willen hebben, die Zijn leven – en daarmee het gevoel van de kijker voor volgens diens meer menselijke principes. De grote en gij zult vinden’ kon elk element in een wat alerter en intelligenter was geweest.’ de kleurloze functionaris – verandert als hij tijdens genuanceerdheid van Wieslers psyche staat in con- Dit artikel is een uittreksel van de MA-scriptie The Greifswal- film, boek of schilderij zo worden geduid, dat Terwijl de aandacht van de Stasi bij Conrad der Experimentalfilmzirkel – A Case Study in a Particular Mode een toneelopvoering zijn oog laat vallen op toneel- trast met, of wordt misschien wel ondersteund door, zowel kunstwerk als maker als gevaar voor meestal lag op belachelijke bijzaken, zoals of East German Film Practice van Kathleen Lotze (Universiteit schrijver Georg Dreymann (Sebastian Koch – de de meer stereotiepe karakters van de rest. Wieslers het socialisme kon worden ontmaskerd. zijn vermeende passie voor ‘voorwerpen uit van Amsterdam), genomineerd voor de scriptieprijs 2005-2006 ‘goede Duitser’ in Zwartboek). Het onfeilbare instinct meerderen zijn, zoals eerder geschetst, door en door Opnieuw was Frick zich van geen kwaad de tijd van het fascisme’ gevolgd door de van het Duitslandinstituut Amsterdam. De informatie is gro- van de Stasi-man waarschuwt hem voor Dreymann, corrupt en egoïstisch. De toneelschrijver daarentegen bewust. Hij probeerde het probleem op te observatie dat hij deze zelfs dagelijks gebuik- tendeels afkomstig van persoonlijke gesprekken en e-mails ie tot dan toe bekend stond als een loyale socialist. is een toonbeeld van eruditie en (soms wat argeloze) lossen door een bezwaarschrift te sturen aan te, bleven Conrads waarlijk gevaarlijke activi- met, en aantekeningen van de betrokkenen, uit Stasi-dossiers Wiesler krijgt van zijn meerdere Anton Grubitz – een integriteit. Zijn vriendin is de opportunistische femme en illegale bladen uit de Oost-Duitse ondergrond. de officier van justitie, de leider van de Stasi teiten onopgemerkt: in geen enkel Stasi-dos- wrede opportunist, wiens loyaliteit gekoppeld is aan fatale, wier ambitie ten koste gaat van haar roman- op provinciaal niveau en zelfs aan het toen- sier staat iets vermeld over de contacten die Andere bronnen zijn ambitie – de opdracht Dreymann te schaduwen. tische liefde. De acteurs zorgen ervoor dat deze malige staatshoofd Erich Honnecker. In zijn hij bijvoorbeeld onderhield met Amnesty Zerfall & Abriß. Greifswald in den 80er Jahren. Robert Conrad, Grubitz wordt in egoïsme, machtswellust en hebzucht minder uitgewerkte persoonlijkheden met elkaar een brief legde Frick uit dat hij nooit de intentie International. Lutz Wohlrab en Martin Bernhardt, Berlijn, 1996. Verhalen, geëvenaard door zijn meerdere, cultuurminister solide basis vormen voor de voortreffelijke prestaties had de staat omver te gooien en eigenlijk gedichten en foto’s over en van het alternatieve Greifswald in Bruno Hempf. Deze laatste heeft er belang bij dat van Ulrich Mühe. alleen maar films wilde maken. Fricks lef Schandalig de jaren tachtig. Dreymann wordt ontmaskerd als staatsgevaarlijk: Kultur und Politik in der DDR. 1945-1990. Manfred Jäger, Das Leben der Anderen Duitsland 2006 regie en scenario Florian Henckel von Donnersmarck camera Hagen Bogdanski montage Patri- werd beloond en twee jaar later kreeg hij het Was het niet ronduit schandalig wat de twee Keulen, 1995. Uitgebreid overzicht van de Oost-Duitse cul- hij heeft een verhouding met Dreymanns vriendin cia Rommel geluid Christoph von Schönburg muziek Stéphane Moucha materiaal terug met als voorwaarde dat hij de geheime informanten van de GEZ hebben tuurpolitiek. Crista-Marie en wil haar voor zichzelf. en Gabriel Yared productie Qurin Berg, Max Wiedemann, Dirk Hamm film onder toezicht van het SKK zou bewer- Thomas Frick (rechts) en Sebastian Müller voor de gedaan? Hoe ze het vertrouwen van hun Homepage Thomas Frick. www.frickfilm.com. Schatkist aan Wiesler krijgt de opdracht belastend materiaal te en Florian Henckel von Donnersmarck distributie Cinemien duur 137’ ken. Frick plakte vervolgens een raamvertel- opnames van Conrads Hausfrauen & Chauffeure. naasten en vrienden hebben misbruikt en ze informatie over de GEZ en het leven van de oprichter. vinden bij Dreymann. Daartoe wordt het huis van de met Ulrich Mühe, Sebastian Koch, Martina Gedeck, Thomas Thieme

32 Skrien februari 2007 februari 2007 Skrien 33 De beste films van 2006 volgens Skrien

Films uit de

Les amants réguliers La tourneuse de pages Taxidermia Batalla en el cielo Me and You and Everyone We Know

De Skrien topdrie 2006 Extra: Harry Peters Dat was weer niethemel gemakkelijk. Geweeklaag, gesteun en gejammer klonk op uit de Skrien-burelen, 1 Batalla en el cielo
t
$BSMPT
3FZHBEBT

QVOUFO Beste boekverfilmingen 2006 waar redacteuren vooral spraken over films die ze niet gezien hadden. Maar dat krijg je nu eenmaal 2 Me and You and Everyone We Know
t
.JSBOEB
+VMZ
 
QVOUFO 1 Brokeback Mountain bij een blad dat verder kijkt. Desondanks een topdrie van 2006 en een aantal aangenaam eigenzinnige Ang Lee naar Annie Proulx lijstjes. Let vooral ook op de Filmmuseum-vertoningen: zie het infoblokje onderaan. 3 Les amants réguliers t
1IJMJQQF
(BSSFM

QVOUFO Gerlinda Heywegen De noodzakelijke aanvullingen van Taxidermia t
(ZÚSHZ
1ÈMGJ Larry McMurtry en Diana Ossana 1 Batalla en el cielo passen volledig in de sfeer en stijl André Waardenburg Colin van Heezik Carlos Reygadas van de oorspronkelijke novelle. hoofdredacteur Kees Driessen Kim van der Werff Reygadas riep in 2006 het breedste eindredacteur 1 La tourneuse de pages Frank de Neeve scala aan emoties op. Niet allemaal 2 Capote 1 Les amants réguliers Denis Dercourt Floortje Smit 1 Requiem fijn, maar kunst mag wringen. Bennett Miller naar Gerald Clarke Philippe Garrel 1 Taxidermia Outsider Dercourt herstelt het De films die mij het afgelopen jaar Hans-Christian Schmid Gebaseerd op het meest interessan- In prachtig contrastrijk zwart-wit György Pálfi klassieke filmen in ere: een mooie, 1 Tideland het meest verbaasden. 2 Taxidermia te deel van de biografische bron. toont Garrel de ontluikende liefde Wat is goed? Bij geen andere film geconstrueerde film met een hitch- Terry Gilliam En daarna ex aequo: György Pálfi Philip Seymour Hoffmann schittert tussen twee gevoelige dromers in was ik zo benieuwd naar wat er fil- cockiaanse mengeling van humor, Alice in Wonderland tijdens een fan- 1 13 (Tzameti) De wildste, heftigste en meest als de onhandige, onzekere en zelfs mei 1968, met onbeschrijflijk mooie misch nu weer ging gebeuren. erotiek en spanning. tastisch weergegeven bad trip, Géla Babluani 2 Babel adembenemende van vorig jaar. ‘Te onmenselijke schrijver. schuchtere oogopslagen. Hoogtepunt: de camera die rond de inclusief rottend lijk en Barbie- Referenties aan Buñuel over een Alejandro González Iñarritu veel’ lijken de Hongaren niet te badkuip draait. 2 Les amants réguliers hoofdjes. Fijn beangstigend en ziek spel van een stel perverselin- 2 Caché kennen. Heerlijk. 3 A Cock and Bull Story 2 Flags of Our Fathers Philippe Garrel sprookjesachtig mooi. gen is een queeste die nog lang Michael Haneke Michael Winterbottom naar Clint Eastwood 2 Batalla en el cielo Mei 68 zal nooit meer hetzelfde zijn. nadendert in je hoofd. 2 Me and You and Everyone 3 The Wayward Cloud Laurence Sterne Intense oorlogsfilm over heldenre- Carlos Reygadas Garrel herziet met revolutionair elan 2 Jarhead We Know Tsai Ming-liang Juist door nieuw materiaal te kiezen toriek gaat over de Tweede Wereld- Wat is goed? Deze film had in elk ons beeld van die tijd en van de Sam Mendes 2 Pretpark Nederland Miranda July Vooral Tsai’s slotscène is zwaar en voor alle grappen, terzijdes en sati- oorlog, maar evengoed over Irak. geval de beste seksscènes. Tastend, cinema die toen ontstond. De Nou- Er zijn geen helden in een heden- Michiel van Erp 2Volver om allerlei redenen opwindend. Ver- re, is het onvolprezen meesterwerk draaiend, expliciet en psychologisch velle Vague lijkt weer springlevend. daagse oorlog, alleen afwachtende Van Erps fascinatie voor low culture Pedro Almodóvar luchtigd door musicalscènes en uit 1752 dicht benaderd. Niet in 3 Harvest Time onthullend. testosteronbommen met steeds kor- culmineert in deze heerlijke film meloenen. Nederland uitgebracht. Marina Razbezjkina 3 Forever tere lontjes. Dankzij de verveling met prachtige beelden, over een Beste Nederlandse film: Film bezingt en kritiseert het sov- 3 Borat: Cultural Learnings of Heddy Honigmann hoopt zelfs de grootste pacifist dat onderwerp dat eigenlijk heel moei- Nachtrit van Dana Nechustan. 4 Sympathy for Lady Vengeance 4 Sorstanlansag (Fateless) jetverleden in lyrische beelden, America for Make Benefit Deze film bewijst dat documentaire er nog geschoten wordt. lijk te vangen is. Beste kinderfilm: Park Chan-wook Lajos Koltai naar Imre Kertesz schatplichtig aan socialistisch-rea- Glorious Nation of Kazakhstan kunst kan zijn. Honigmann geeft We Shall Overcome van Niels Arden Wraak heeft een plastic doorschij- Ex-cameraman Koltai maakt iets listische propagandafilms. De collec- Larry Charles met authentieke getuigenissen en 3 Me and You and Everyone 3 Avenge But One of My Oplev. nend jasje aan, is grappig, nodig en moois van de autobiografische novel- tieve boerderij is inmiddels vervan- Wat is goed? Borat was in elk geval onopgesmukte, intieme beelden We Know Two Eyes zo mooi. le van Nobel-prijswinnaar Kertesz, gen door collectieve amnesie. de grappigste film. Had ook geen haar eigen visie op leven, dood en Miranda July Avi Mograbi waarin een jongen geluksmomenten concurrentie. (het belang van) kunst. Een film die alleen bestaat uit onge- Op zich is Mograbi’s thematiek nu 5 Oog in een concentratiekamp beschrijft. 4 Le petit lieutenant makkelijke ontmoetingen en tegelij- wel bekend, maar met het grote Nicole Santé Yasmijn Karhof Xavier Beauvois 4 Bubble 4 Casino Royale kertijd zoet is als bubblegum. De lief- gebaar van deze film wist hij me 14th arrondissement 5 The Merchant of Venice In het laatste, lange, ononderbro- Steven Soderbergh Martin Campbell ste en grappigste film van dit jaar. toch weer te verbazen. 1 Frozen Land Alexander Payne Michael Radford naar William ken shot toont het gezicht van Wat is goed? Bubble had in elk geval De makers hebben het aangedurfd Aku Louhimies Een wereld van liefde en maar één Shakespeare actrice Nathalie Baye alle emoties de beste loser. Een aardige jongen een veertig jaar oude formule dras- 4 Babel 4 Monsterhouse 3D oog. Wonderschoon. Daarnaast Pay- Shakespeare’s minst verfilmde stuk die ze in de film heeft meegemaakt. in de leegte. tisch te herzien en daarmee een Alejandro González Iñarritu Gil Kenan 2 Me and You and Everyone ne’s waanzinnig grappige, lieve en overtuigde dankzij indrukwekkende Dan kijkt ze ons rechtstreeks aan en subgenre nieuw leven in te blazen. Wereldproblematiek in een kleurrijk Geen enkel 3D-effect, maar voor mij We Know soms hilarische bijdrage aan de ver- acteerprestaties nu ook niet-lezers. deelt haar pijn. Onvergetelijk. 5 Romance & Cigarettes mozaïek dat tot denken stemt. Alle het bewijs dat digitale 3D-films wel Miranda July zamelfilm Paris je t’aime. Perfect Al Pacino speelt de afstotende Shy- John Torturro 5 Bubble lijntjes keurig bij elkaar, toch mee- eens groot kunnen worden in het verdriet, perfecte pret. lock zonder enige terughoudendheid. 5 La tourneuse de pages Wat is goed? Geen enkele andere Steven Soderbergh slepend. commerciële circuit. 3 Old Joy Denis Dercourt film etaleerde zo evident het plezier Inside Man Kelly Reichardt T/m 24 januari vertoont het Filmmuseum enkele van de beste films van 2006, op basis van de Een ijzige film waar je het warm van van de makers. Film als een feestje. Spike Lee 5 Glue 5 Happy Feet topvijflijstjes van Skrien en de Filmkrant. Te zien zijn onder meer Batalla en el cielo, Me and krijgt; een wraakfilm waarin geen Beide films geven een verrassend Alexis Dos Santos George Miller 4 Langer licht You and Everyone We Know, Caché en The Wayward Cloud. Een aantal voorstellingen wordt bloed vloeit. Beste Nederlandse film: beeld van het ‘andere’ Amerika en Natuurlijk spuug je snel je beugel Hollywood kan je blijven verbazen. David Lammers ingeleid door redacteuren van Skrien en de Filmkrant. Zondagmiddag 21 januari presenteren de hoofdredacteuren van Skrien en de Filmkrant, respectievelijk André Waardenburg en Dana Linssen, Ex aequo 4 Elements van Jiska vernieuwen de vorm van de thriller. uit bij onverwacht mannenbezoek. Wat zag deze film er waanzinnig zelfs gezamenlijk hun beider favoriete film van 2006, Les amants réguliers van Philippe Garrel. Beste Nederlandse film: Rickels en Langer licht van David Leve eigenzinnige Hollywood- Allercharmantst debuut van knuffel- goed uit, vooral in de paar biosco- 5 Batalla en el cielo Voor meer informatie: www.filmmuseum.nl. Forever van Heddy Honigmann. Lammers. regisseurs! Argentijn. pen waar hij digitaal draaide. Carlos Reygadas

34 Skrien februari 2007 februari 2007 Skrien 35 Afl. 1: Netwerkcinema Digitale netwerken halen Het doek isgevallen bioscoop uit isolement

Door de digitalisering van de bioscoopwereld kan uw buurtbioscoop kopie tot de mogelijkheden, en komt er hele- maal geen fysieke print meer aan te pas. voortaan deel uitmaken van wereldwijde computer- en sociale Reelport, dat zich afficheert als online filmdis- netwerken. De innovaties onttrekken zich echter grotendeels aan het tributeur, profileert zich ook als rechtenmake- oog van de bezoeker. Frank de Neeve laar om filmtheaters en filmmakers bij elkaar te brengen. Makers die nog geen distributeur hebben, kunnen hun werk in de Reelport-cata- logus laten opnemen. Filmtheaters kunnen Voor bezoekers van sommige Nederlandse Filmblikken daar vervolgens online in bladeren, films filmhuizen is het al gewoontjes. Filmpremiè- De Nederlandse bioscoopwereld digitaliseert bekijken en ook meteen boekingen doen. res van onder meer Cinema Delicatessen, steeds sneller. Al zevenentwintig filmtheaters Reelport zorgt er dan voor dat de screening- Nederlands eerste digitale distributeur, wor- en vijftien reguliere bioscopen krijgen een versie digitaal of fysiek naar het theater komt. den zo nu en dan opgeluisterd met een live deel van hun films niet meer in filmblikken Daarnaast distribueert de organisatie films in vraaggesprek met de regisseur op het bios- aangeleverd, maar per portable harddisk of nieuwe formaten als mobiele telefoon, IPTV en coopscherm van de film, die zich meestal in zelfs over de telefoonlijn. Hierdoor maken zij video on demand (VoD). het Amsterdamse Ketelhuis bevindt. Beeld en meer dan voorheen deel uit van complexe net- geluid worden hierbij via de nieuwe internet- werken; sociale zoals hierboven beschreven, Digitale reclame standaard ADSL2+ naar de theaters verstuurd, maar ook technische: als de operateur niet is Ook korte films uit een heel andere hoek kun- wat naast een korte vertraging, alleszins komen opdagen en de zaal zit vol bezoekers, nen optimaal gebruikmaken van digitale net- acceptabele kwaliteit oplevert. Na afloop van dan kan de digitale film desnoods via een werken. Het Duitse RoWo is een pionier in het gesprek kunnen bezoekers in bijvoorbeeld inbelverbinding extern worden gestart. digitale bioscoopreclame, dat goedkoper is te Den Bosch of Rotterdam de regisseur in Ook filmmakers haken aan bij digitale netwer- produceren dan 35mm-film en flexibeler Amsterdam per sms live vragen stellen. Zijn ken. Om hun film bij filmfestivals in te dienen, inzetbaar is. Hierdoor kan bijvoorbeeld het antwoord is in alle filmtheaters op het doek hoeven zij niet langer met hun versgeperste voorprogramma van middagvoorstellingen te volgen. dvd onder de arm naar de brievenbus. Sommi- gemakkelijk afwijken van die van de avond- ge (korte film-)festivals bieden tegenwoordig voorstelling, bijvoorbeeld door het ontbreken LuTuSca, noodbioscoop in Rotterdam, 1946-1959 de mogelijkheid een viewingversie van een van alcoholreclame. film online in te dienen. Festivals aangesloten Met huis-tuin-en-keuken-computerapparatuur De man op de stoep heeft zijn hoofd naar beneden gebogen. Geen trek in Mijn onbekende echtgenoot (The Amazing Mrs. bij de Duitse organisatie Reelport, kunnen de is RoWo de digitale toekomst van het voorpro- Holliday, Bruce Manning, 1943), met ster Deanna Durbin. Genoeg misère in eigen land, het leven in Rotterdam was na Beeld en geluid via de nieuwe via hun website ingediende films eenvoudig gramma aan het uitvinden. Digitale reclame is de oorlog geen pretje. Het gebombardeerde centrum lag er nog verlaten bij en de woningnood was hoog. Qua vermaak internetstandaard ADSL2+ levert via internet bekijken. Wanneer de kwaliteit zo flexibel, dat het nog niet eens volledig in viel er weinig te beleven. Op de Luxor Palast van het Duitse UFA-concern na waren alle bioscopen in de binnenstad van de films hoog genoeg is, behoort zelfs het de bioscoop aanwezig hoeft te zijn, als het door de vele bombardementen begin mei 1940 weggevaagd. Alleen enkele buurtbioscopen waren overgebleven. een alleszins acceptabele kwaliteit digitaal vertonen van de online verkregen publiek voor aanvang van de voorstelling in De Luxor werd meteen na de bevrijding gebruikt als tijdelijke schouwburg, totdat een noodschouwburg gebouwd de zaal zit. Een paar minuten voor de start was. Omdat de wederopbouw van de haven prioriteit had en ook de wederopbouw van het centrum geen vertraging van de voorstelling haalt het systeem de com- mocht oplopen, lukte het de exploitanten van de verwoeste Lumière-, Tuschinski- en Scala-theaters niet om bouw- mercials van een centrale server in Duitsland vergunningen voor nieuwe panden te krijgen. en de precieze playlist wordt pas bepaald op Ze kregen wel een tijdelijke bouwvergunning voor een perceel op de woestenij aan het Kruisplein. Het gezamenlijk het moment dat de projector start. geëxploiteerde noodpand, dat tot uiterlijk 1961 mocht blijven staan, werd LuTuSca gedoopt. Hierdoor kunnen last-minute veranderingen Het theater opende op 18 december 1946 met De vier veren (The Four Feathers, Zoltan Korda, 1939). De 999 stoelen worden toegepast; als Oranje scoort, staat de kwamen uit een geheime opslag van Tuschinski, ooit bedoeld voor het Grand Theatre. Er was geen balkon en het felicitatie van de sponsor zo op het witte interieur van het theater was karig, maar er werden desondanks grootse films vertoond, die redelijk goed werden doek. Ander voorbeeld: bij RoWo adverteert bezocht. een Duitse witgoedgigant dagelijks met een In 1954 staakte Lumière zijn deelname aan de LuTuSca-zaal, om op 27 januari 1955 een eigen zaal met 1120 plaatsen ander product; vandaag een wasmachine, te openen. Die zomer opende Tuschinski het Thalia-theater (800 plaatsen), tegenover de Lumière en de Luxor. Ver- morgen een stofzuiger. derop aan de Westblaak startte op 12 december Scala ook met een eigen theater, die vrij snel tot Cinerama-bioscoop Voor de bioscoopbezoeker zullen veel van werd omgebouwd. De LuTuSca sloot in de nazomer van 1959 en op die plek verrees niet veel later De Doelen, tegen- deze innovaties ongemerkt hun intrede doen, woordig het hart van het International Film Festival Rotterdam. -"/% 3 hoewel enthousiaste filmtheaterboekers op Roloff de Jeu &%&

/ sites als die van Reelport nog menig onont-

&5
Dit is de eerste aflevering van een nieuwe serie waarin ansichtkaarten met verdwenen bioscopen uit de collectie van de auteur / dekt juweeltje zouden kunnen opgraven. n "

. worden afgedrukt. #SPO
)FSNBO
3PNFS
Fantasie, Illusie en Betovering. Uitgeverij Aprilis, 2004. Dit is de eerste aflevering van een nieuwe serie over de digitale Live Q&A bij de film Rhythm Is It in Het Ketelhuis.

'050
$*/& ontwikkelingen in de cinema.

36 Skrien februari 2007 februari 2007 Skrien 37 4UFQIFO
)FSFL
 
The Tuxedo sur ordonnance
3PVGGJP

FO
films tussen zaten en een paar heel ,FWJO
%POPWBO

EF
MBOHF
speelde vele filmrolletjes, onder slechte, en het overgrote deel daar- BMW-commercial Beat the Devil meer in Erica Minor
#FSUSBOE
WBO
tussen in. Tot de eerste categorie 5POZ
4DPUU

FO
EF
NV[JFLEP- &GGFOUFSSF

FO
L.627
#FSUSBOE
behoren in ieder geval Zazie dans le cumentaire Glastonbury
+VMJFO
5BWFSOJFS
  métro
-PVJT
.BMMF

La gran- 5FNQMF
  de bouffe
.BSDP
'FSSFSJ

FO
de meeste van zijn films onder regie Betty Comden van Bertrand Tavernier: L’horloger 89, NEW YORK, 23 NOVEMBER, HARTFALEN de St. Paul

Que la fête com- Jack Palance Amerikaans tekst- en scenario- mence

Le juge et l’assassin 87, MONTECITO CA, 10 NOVEMBER, TDISJKGTUFS
QTFVEPOJFN
WBO
&MJ[B- 
Une semaine de vacances DOODSOORZAAK ONBEKEND Robert Altman )FU
*O
.FNPSJBN
WBO
EF
JOUFSOBUJPOBMF
GJMNXFSFME
wierf eveneens faam als tapdan- CFUI
$PIFO
7PSNEF
FFO
QSPGFT- 
Coup de torchon

Amerikaans filmacteur, pseudo- 81, LOS ANGELES, 20 NOVEMBER, bijgehouden en geselecteerd door Hans Beerekamp. send monster in Young Franken- sioneel duo met Adolph Green. Naar ‘Round Midnight

La vie et rien OJFN
WBO
7PMPEPNZS
*WBOPWJDI
1B- COMPLICATIES VAN KANKER &FO
VJUHFCSFJEFSF
MJKTU
JT
UF
WJOEFO
PQ
XXXTLSJFOOM stein
.FM
#SPPLT
 
0PL
JO
Me- sommige van hun liedjes werden d’autre
$ÏTBS

FO
La fille de MBIOJVL
*O
1FOOTZMWBOJB
HFCPSFO
Amerikaans regisseur, producent dium Cool
)BTLFMM
8FYMFS

films vernoemd, zoals New York, De vrouw in het zand D’Artagnan
 
%F
NFFTU
QPQV- mijnwerkerszoon van Oekraïense FO
TDFOBSJPTDISJKWFS
&FO
WBO
EF
The Candidate
.JDIBFM
3JUDIJF
New York
.BSUJO
4DPSTFTF
 
laire rol van Noiret was in het oor- afkomst speelde een halve eeuw grote onafhankelijke filmmakers land in de bioscoop uitgebracht. Van niet toevallig een verslaving van de 
Steelyard Blues
"MBO
.ZFS- ze schreven zelf scenario’s of libret- Kyôko Kishida logsdrama Le vieux fusil
$ÏTBS
3P- schurken, vooral in westerns. Na van de tweede helft van de twintig- zijn soorten films zijn de bekendste regisseur en zijn vader, en de hom- TPO

Slither
)PXBSE
;JFGG
to’s voor filmmusicals als Good 76, JAPAN, 17 DECEMBER, LONGFALEN DOOR CFSU
&OSJDP

OBBTU
FOLFMF
JO- twee nominaties, voor Sudden Fear ste eeuw. Kwam pas laat tot bloei. wellicht de grote ensemblefilms, mage aan de jazz van zijn geboorte- 
Crazy Joe
$BSMP
-J[[BOJ
News
$IBSMFT
8BMUFST

The EEN HERSENTUMOR ternationale verschijningen: Lady L %BWJE
.JMMFS

FO
Shane
(FPS- &FSTUF
HSPUF
TVDDFT
XBT
EF
JO
,P- waarin verschillende verhaallijnen stad Kansas City
 
"MUNBO

BMT
8J[BSE
JO
Taxi Driver Barkleys of Broadway
8BMUFST
+BQBOT
BDUSJDF
8FSE
JOUFSOBUJPOBBM
1FUFS
6TUJOPW

Topaz
"MGSFE
HF
4UFWFOT

XPO
IJK
PQ
KBSJ- rea gesitueerde gitzwarte Vietnam- door elkaar lopen en de talloze per- heeft verschillende regisseurs ge- .BSUJO
4DPSTFTF

F.I.S.T. 
On the Town
4UBOMFZ
%POFO
beroemd door de titelrol in de voor )JUDIDPDL

Justine
(FPSHF
ge leeftijd eindelijk de Oscar voor satire M*A*S*H

EF
FFSTUF
sonages soms ook door elkaar pra- protegeerd en geproduceerd, met /PSNBO
+FXJTPO

The FO
(FOF
,FMMZ

Singin’ in the twee Oscars genomineerde film De $VLPS

Amici miei
.BSJP
.P- beste mannelijke bijrol, in City Slic- van Altmans vijf Oscarnominaties UFO
Short Cuts wordt vaak genoemd OBNF
"MBO
3VEPMQI
NBBS
PPL
3P- Brink’s Job
8JMMJBN
'SJFELJO

Rain
,FMMZ
FO
%POFO

The vrouw in het zand/The Woman in the OJDFMMJ

Il deserto dei Tartari kers
3PO
6OEFSXPPE

FO
WJFS- als regisseur en bekroond met een als het referentiepunt, maar ook CFSU
#FOUPO
FO
3PCFSU
.
:PVOH
Hardcore
1BVM
4DISBEFS

Be- Band Wagon
0TDBSOPNJOBUJF
7JO- Dunes/Suna no onna
)JSPTIJ
7BMFSJP
;VSMJOJ

Tre fratelli de dat op het podium met enkele le- (PVEFO
1BMN
JO
$BOOFT
"MUNBO
Nashville, A Wedding

Health yond the Poseidon Adventure
*SXJO
DFOUF
.JOOFMMJ

It’s Always 5FTIJHBIBSB
 
*O
WFFSUJFO
GJMNT
'SBODFTDP
3PTJ

La famiglia gendarisch geworden push-ups. XPO
PPL
IPPGEQSJK[FO
JO
#FSMJKO
Buf- 
IFU
BOUJ)PMMZXPPEQBNGMFU
Joseph Barbera "MMFO

Where the Buffalo Fair Weather
0TDBSOPNJOBUJF
,FM- WBO
,PO
*DIJLBXB
BMTNFEF
JO
The &UUPSF
4DPMB

BMT
GJMNPQFSB- Voor de Tweede Wereldoorlog pro- falo Bill and the Indians or: Sitting The Player, Pret-à-porter

Dr. 95, STUDIO CITY CA, 18 DECEMBER, Roam
"SU
-JOTPO

In God We MZ
FO
%POFO

Auntie Mame Human Condition III/Ningen no jo- teur in Nuovo cinema Paradiso
&V- fessioneel bokser in het zwaarge- Bull’s History Lesson

FO
T. and the Women

Gosford NATUURLIJKE DOOD Tru$t
.BSUZ
'FMENBO

Out- .PSUPO
%B
$PTUB

Bells Are ken III
.BTBLJ
,PCBZBTIJ

An SPQFTF
'JMNQSJKT
(JVTFQQF
5PSOB- XJDIU
POEFS
EF
OBBN
+BDL
#SB[[P
7FOFUJÑ
Short Cuts
 
%F
PWFSJ- Park en A Prairie Home Companion Amerikaans animator. Vormde een land
1FUFS
)ZBNT
 Hammett Ringing
.JOOFMMJ

FO
What A Autumn Afternoon/Sanma no aji UPSF

FO
BMT
EF
EJDIUFS
1BCMP
Verwondingen als oorlogspiloot be- ge Oscarnominaties waren voor Na- 
LVO
KF
FS
UPF
SFLFOFO
%F
MFHFOEBSJTDI
EVP
NFU
EF
JO

8JN
8FOEFST

Yellowbeard Way to Go!
+
-FF
5IPNQTPO
 
:BTVKJSP
0[V

IFU
PN
[JKO
MFT- Neruda in Il postino
.JDIBFM
3BE- zorgden hem het ideale gezicht voor shville
UFWFOT
QSPEVDUJF

The tweede hoofdstroom vormen de ge- overleden William Hanna, die hij in .FM
%BNTLJ

Walker
"MFY
4QFFMEF
HBTUSPMMFO
BMT
EF
UJUFMIFMEJO
bische thema als schokkend erva- GPSE
 
5IFBUFSBDUFVS
EFCV- FFO
AIFBWZ
'JMNEFCVVU
JO
Panic in Player 
Short Cuts

FO
perverteerde genrefilms: de wes- 
POUNPFUUF
CJK
EF
.(.TUVEJP
$PY

FO
Red Heat
8BMUFS
)JMM
van Garbo Talks
4JEOFZ
-VNFU
ren Manji
:BTV[P
.BTVNVSB

teerde met eerste sprekende rol in the Streets
&MJB
,B[BO
 
&FO
Gosford Park
UFWFOT
QSPEVDUJF
terns McCabe and Mrs. Miller

Zouden daarna samen zeventien  
*O
EF
KBSFO
OFHFOUJH
WPPSBM
UF- 
FO
JO
Slaves of New York en Utamaro’s World/Utamaro: La Pointe-courte "HOÒT
7BSEB
kleine selectie uit meer dan honderd 
NBBS
[JKO
FFSTUF
"DBEFNZ en Buffalo Bill…, de film noir The jaar lang korte films maken over levisie, zoals de serie Everybody +BNFT
*WPSZ
 
Yume to shiriseba
"LJP
+JTTPKJ
 
&FO
HSFFQ
VJU
IFU
SJKLF
PFVWSF
films: Halls of Montezuma
-FXJT
beeldje was een oeuvreprijs in 2006. Long Goodbye

EF
Bonnie & Tom and Jerry, die bij elkaar zeven Loves Raymond

&NNZ
  Thérèse Desqueyroux
(FPSHFT
.JMFTUPOF

Arrowhead )PMMZXPPE
IBE
"MUNBO
BM
WBLFS
WFS- Clyde-variatie Thieves Like Us Oscars wonnen en nog zeven nomi- voor bijrol in The X-Files
 
0PL
Francis Girod 'SBOKV

La vie de château $IBSMFT
.BSRVJT
8BSSFO

smaad. Hij ging er na de Tweede 
EF
LPNFEJFT
A Perfect Cou- naties. Officieel slechts twee Os- in de films Honeymoon in Vegas 61, BORDEAUX, 19 NOVEMBER, HARTAANVAL Leon Niemczyk +FBO1BVM
3BQQFOFBV

Man in the Attic
)VHP
'SFHPOFTF
Wereldoorlog heen, speelde kleine ple

FO
Cookie’s Fortune carnominaties, als producent van "OESFX
#FSHNBO

Malcolm X Frans regisseur, producent, acteur 82, ŁODZ, 29 NOVEMBER, LONGKANKER Alexandre le bienheureux
:WFT
3P- 
BMT
"UUJMB
EF
)VO
JO
Sign of the GJMNSPMMFUKFT
UFHFOPWFS
%BOOZ
,BZF

EF
WSPFHF
MJWFBDUJPOTUSJQ- de korte animatiefilms Good Will to 4QJLF
-FF

While You Were FO
TDFOBSJPTDISJKWFS
+PVSOBMJTU
CJK
1PPMT
BDUFVS
)PPGESPM
WBO
EF
CF- CFSU

L’attentat
:WFT
#PJTTFU
Pagan
%PVHMBT
4JSL

The Sil- in The Secret Life of Walter Mitty, verfilming Popeye
NFU
3PCJO
8JMMJ- Men
)BOOB
FO
#BSCFSB

FO
Sleeping
+PO
5VSUFMUBVC

onder meer opinieweekblad ‘Le MBBHEF
[FJMFS
JO
3PNBO
1PMBOTLJT

Le serpent
)FOSJ
7FSOFVJM
ver Chalice
7JDUPS
4BWJMMF

The /PSNBO
;
.D-FPE

FO
BNT

EF
UJFOFSLPNFEJF
O.C. & One Droopy Knight
.JDIBFM
-BI
Species II
1FUFS
.FEBL

Doc- Nouvel Observateur’, assisteerde overrompelende debuut Mes in het 
Touche pas à la femme blan- Big Knife
3PCFSU
"MESJDI

TDISFFG
TDFOBSJPT
Bodyguard
3J- Stiggs

EF
LPTUVVNGJMNT
Vin-  
3JDIUUFO
JO

TBNFO
EF
tor Dolittle
#FUUZ
5IPNBT

CJK
3PHFS
7BEJN
FO
'SBODFTDP
water/Noz w wodzie
 
/JFND- che
'FSSFSJ

Une femme à sa Austerlitz "CFM
(BODF

The DIBSE
'MFJTDIFS
 
,FFSEF
HF- cent and Theo

FO
Gosford )BOOB#BSCFSB
4UVEJP
PQ
EJF
UFMF- Monster’s Ball
.BSD
'PSTUFS

Maselli en schreef enkele scena- [ZL
XBT
EF
FOJHF
QSPGFTTJPOFMF
BD- fenêtre
1JFSSF
(SBOJFS%FGFSSF
Barbarians
3VEPMQI
.BUÏ

Il desillusioneerd terug naar zijn ge- Park
FO
EF
+PIO
(SJTIBNWFSGJM- visiegeschiedenis zou schrijven met en The Adventures of Pluto Nash rio’s. Zijn regiedebuut Le trio infer- teur in de film, met ruime ervaring 
Un taxi mauve
#PJTTFU

giudizio universale
7JUUPSJP
%F
4JDB
CPPSUFTUBE
,BOTBT
$JUZ
FO
IBE
EBBS
ming The Gingerbread Man
 
de door het duo gecreëerde succes- 3PO
6OEFSXPPE
 
nal
NFU
3PNZ
4DIOFJEFS
FO
.JDIFM
JO
EF
MJCFSBMF
QFSJPEF
WPPS
EF
1PPMTF
Tendre poulet
1IJMJQQF
EF
#SPDB

Barabbas
+PIO
)VTUPO

succes als maker van commercials, Altman heeft vaak, juist ook in cri- series rond The Flintstones, Huck- 1JDDPMJ

XBT
FFO
HSPUFTLF
TB- cinema van de jaren vijftig: Cellulo- 
Pile ou face
&OSJDP

EF
Le mépris
+FBO-VD
(PEBSE

documentaires, opdrachtfilms en sisperioden, geëxperimenteerd met leberry Hound, The Jetsons, Yogi James Brown tire, zoals de meeste van zijn vroe- za
+FS[Z
,BXBMFSPXJD[

Eroi- superhit Les ripoux
$MBVEF
;JEJ
de spaghettiwesterns Il mercenario korte fictie. Ook draaide hij er de originele manieren om theater te Bear en Scooby Doo. 73, ATLANTA, 25 DECEMBER, ge, interessante films: René la Can- ca
"OES[FK
.VOL

Nachttrein/ 
FO
UXFF
WFSWPMHFO
Masques 4FSHJP
$PSCVDDJ

FO
Te deum/ lange documentaire The James verfilmen. De bekendste voorbeel- LONGONTSTEKING ne
NFU
4ZMWJB
,SJTUFM
(ÏSBSE
%F- Pociag
,BXBMFSPXJD[

$MBVEF
$IBCSPM

J’embrasse Sting of the West
&O[P
(
$BTUFMMBSJ
Dean Story

FO
[JKO
FFSTUF
MBO- den zijn Come Back to the Five and Amerikaans zanger, ‘the Godfather QBSEJFV
FO
1JDDPMJ

L’état sau- Knights of the Black Cross/Krzyzacy pas
"OESÏ
5ÏDIJOÏ

Tango 
BMT
'JEFM
$BTUSP
JO
Che!
3JDI- ge speelfilm, The Delinquents Dime, Jimmy Dean, Jimmy Dean PG
4PVM
4DISFFG
PSJHJOFMF
NV[JFL
vage
NFU
1JDDPMJ

FO
La ban- "MFLTBOEFS
'PSE
 
0PL
JO
Ma- 1BUSJDF
-FDPOUF

Grosse fati- BSE
'MFJTDIFS

Monte Walsh 
EJF
)JUDIDPDL
[P
JNQPOFFSEF

Streamers
OBBS
%BWJE
3BCF
voor twee blaxploitation-films, quière
NFU
4DIOFJEFS
 
/B
Le nuscript gevonden te Saragossa/ gue
.JDIFM
#MBOD

Le bossu 8JMMJBN
"
'SBLFS

The Horse- dat Altman enkele afleveringen van 
EF
/JYPONPOPMPPH
Secret Black Caesar
-BSSZ
$PIFO

grand frère
NFU
%FQBSEJFV

Rekopis znaleziony w Saragossie %F
#SPDB

FO
Les côtelettes men
+PIO
'SBOLFOFJNFS

The Alfred Hitchcock Hour voor te- Honor

Fool for Love
OBBS
FO
en Slaughter’s Big Rip-Off
(PSEPO
zakte het niveau in en bereikten zijn 8PKDJFDI
)BT

De zondvloed/ #FSUSBOE
#MJFS
 
(FUSPVXE
Chato’s Land
.JDIBFM
8JOOFS
levisie mocht regisseren. Altmans NFU
4BN
4IFQBSE

Beyond :PVOH
'SBOLFOTUFJO %PVHMBT
 
;JKO
TPOHT
XFSEFO
JO
films ook zelden meer Nederland. Potop
+FS[Z
)PGGNBO

Daens NFU
BDUSJDF
.POJRVF
$IBVNFUUF

Oklahoma Crude 4UBOMFZ
)PMMZXPPEEFCVVU
OB
UJFO
KBBS
UFMF- Therapy

FO
JO
[FLFSF
[JO
EF
meer dan honderd films gebruikt. Hij maakte er nog negen, waaron- 4UJKO
$POJOY

The Island on ,SBNFS

Alone in the Dark WJTJFTFSJFT
Bonanza, Bus Stop
XBT
balletfilm The Company
 
%F
Peter Boyle Gastrollen in Ski Party
"MBO
3BGLJO
der Le bon plaisir
NFU
$BUIFSJOF
Bird Street/Øen i Fuglegaden
4“- +BDL
4IPMEFS

Out of Rosen- de ruimtevaartthriller Countdown vierde hoofdstroom is de etheri- 71, NEW YORK, 12 DECEMBER, 
The Phynx
-FF
)
,BU[JO
%FOFVWF

L’enfance de l’art SFO
,SBHI+BDPCTFO

FO
BMT
heim/Bagdad Café
1FSDZ
"EMPO

HFWPMHE
EPPS
That Cold Day sche, ijle, voor velen onnavolgbare BEENMERGKANKER EN HARTAANDOENING 
The Blues Brothers
+PIO

Lacenaire

FO
IFU
PV- Marek in Inland Empire
%BWJE

Young Guns
UFHFOPWFS
[JKO
in the Park
 
4JOET
M*A*S*H new age-fantasie, zoals Brewster Amerikaans acteur. Held van vele -BOEJT

Doctor Detroit derwets goed ontvangen Mauvais -ZODI
  [PPO
$PEZ
1BMBODF
$ISJTUPQIFS
wisselde Altman studioflops af met McCloud

Images

3 tegencultuurfilms van de jaren ze- .JDIBFM
1SFTTNBO

Rocky IV genres
 
(JSPE
XFSE
TMFDIUT
$BJO

Batman
5JN
#VSUPO
succesvolle onafhankelijke produc- Women 
FO
Quintet
 
%F
ventig, met name in de titelrol van 4ZMWFTUFS
4UBMMPOF

EF
EPDV- FFO
LFFS
WPPS
FFO
$ÏTBS
HFOPNJ- Philippe Noiret 
Tango & Cash
"OESFJ
,PO- ties, later vaak geproduceerd door enige moeilijk te plaatsen films zijn Joe
+PIO
(
"WJMETFO

BMT
FFO
mentaire When We Were Kings neerd, voor het scenario van Le bon 76, PARIJS, 23 NOVEMBER, KANKER DIBMPWTLZ

FO
City Slickers II: zijn eigen mini-studio Lions Gate. de autobiografische: de ultieme film redneck die vriendschap sluit met -FPO
(BTU

Blues Brothers plaisir
TBNFO
NFU
'SBOÎPJTF
(JS- Frans acteur. Zei zelf over zijn lange The Legend of Curly’s Gold
1BVM
Bijna alles van Altman is in Neder- over gokken California Split

IJQQJFNFJTKF
4VTBO
4BSBOEPO
7FS- 2000
-BOEJT

Holy Man PVE 
)JK
QSPEVDFFSEF
Sept morts carrière dat er een paar heel goede ;B[JF
EBOT
MF
NÏUSP 8FJMBOE
 

38 Skrien februari 2007 februari 2007 Skrien 39 Tijdens de zevenenvijftigste Berlinale gaat een onlangs teruggevonden kopie van Asta Nielsens Hamlet in première. De film werd afgelopen jaar gerestaureerd in het Deutsche Filminstitut. Het CFUSFGU
VOJFL
NBUFSJBBM
A*L
XFSE
NF
FS
QBT
BDIUFSBG
WBO
CFXVTU
IPF
CJK[POEFS
EJU
XBTh
Bernhard André

Getinte en getonede Toen Thomas Worschech een jaar geleden instituut te verheffen of film tot een Kino- toe bekende materiaal van de film lijkt werd gebeld met het verzoek oud filmmateri- pest uit te roepen. Shakespeare’s woord en afkomstig van deze kopie. Was de nu in kopie van Asta Nielsens aal te komen bekijken was dat niet opmerke- genie heeft men met deze film niet aange- Frankfurt ontdekte film ook ‘maar’ een kopie Hamlet teruggevonden lijk. ‘Ik word regelmatig gebeld door privé- tast’, schreef ze nog tijdens de productie in van de bekende, veiliggestelde en al geres- verzamelaars of mensen die denken dat ze de herfst van 1920 in de Vossische Zeitung. taureerde MoMA-versie? Of had Thomas in Duitsland iets hebben wat in een filmmuseum hoort’, De strijd ging door en werd een succesvolle Worschech toch een van de verborgen schat- vertelt de leider van het filmarchief van het pr-campagne voor de film. Op 31 januari 1921 ten van de Duitse filmgeschiedenis gebor- voormalige Deutsche Filmmuseum in Frank- opende Hamlet met ‘bruisend applaus’ in de gen? Al bij de overgave van de zes rolletjes furt, inmiddels gefuseerd met het Deutsche Hamburgse Schauburg. Vijf dagen later volg- zag hij dat deze kopie gekleurd was en in Filminstitut (DIF). ‘Vaak weet je al aan de de de officiële première in Berlijn. De film goede staat verkeerde. Wat hij op dat telefoon of het spannend is voor ons.’ In dit moment niet wist, was dat tot dusverre geval was het spannend. ‘Er stond Hamlet op alleen zwart-witmateriaal van de film bekend de filmrolletjes, de beller wist dus wat erin was. ‘Je weet nooit uit je hoofd wat er alle- zat’, herinnert Worschech zich. Wat hij en de filmaanbieder niet wisten, was hoe bijzonder deze kopie van Hamlet is. ‘Hamlet was in feite een vrouw’ Hoogtepunt Asta Nielsen maakte Hamlet op het hoogte- punt van haar carrière. Rond 1919 stond ze garant voor dramatische films met hoge maal bestaat of mankeert. Ik werd me er pas artistieke kwaliteit. ‘De hele Duitse pers had achteraf van bewust hoe bijzonder dit was.’ de grootste verwachtingen van mij met Opeens was men in Frankfurt in het bezit van betrekking tot de artistieke uitbreiding en een in kopie van Hamlet met tinting en vooruitgang van de Duitse film’, herinnerde toning. ‘Dat zijn de momenten waarvan je als de in Denemarken geboren Nielsen zich later. conservator droomt.’ Zij was van plan deze verwachtingen met alle In het filmarchief in Frankfurt is de verant- middelen te vervullen, zelfs met eigen geld. woordelijke conservator Anke Mebold al een In 1920 was ze eindelijk in staat haar eigen jaar intensief bezig met de restauratie. productiemaatschappij in Duitsland op te Ondertussen kent ze elk beeld van ‘haar’ richten. Ze noemde hem niet voor niets Art- Hamlet uit haar hoofd. Na de eerste grote Film. Hamlet zou de eerste door haar eigen verassingen heeft ze meer en meer details maatschappij geproduceerde film worden. ontdekt. 2051 meter van de oorspronkelijk Een ambitieus project waarin ze zelf Hamlet 2365 meter heeft Worschech mee naar huis zou spelen. De koningszoon was al eerder gebracht. ‘Dat betekent dat “onze” Hamlet door beroemde actrices vertolkt, bijvoorbeeld vrijwel compleet is. Het ontbreken van drie- door Sarah Bernhardt. Maar Nielsen ging een werd een groot succes, ook internationaal. honderd meter kunnen wij goed verklaren. stapje verder. Haar scenarist Erwin Gepard Toen Hamlet in december in New York draai- Wat we missen zijn beeldjes die in de loop baseerde de film op een these van de Ameri- de deed de Filmkurier verslag van de positie- van de tijd zijn weggeknipt aan het begin en kaanse Shakespeare-criticus Edward P. ve reacties in de Amerikaanse pers en vier het einde van de rolletjes en bij de lassen. Vining. In Duitsland verscheen zijn boek in jaar later was de film in Parijs nog steeds te Helaas is ook een introducerend segment 1883 onder de titel Das Geheimnis des Ham- vinden op een lijstje van films ‘die hier zoek.’ De film was ooit voorzien van een ‘Dit zijn let. Ein Versuch zur Lösung eines alten Pro- (stil)zwijgend en met succes draaien’. sequentie die meteen na de openingstitel blems. Hierin komt Vining tot de conclusie hoorde, waarin historische persoonlijkheden dat het tegenstrijdige karakter van Hamlet Kleur van Voltaire tot George Brandes over Hamlet kan worden verklaard door een simpel feit: Asta Nielsens Hamlet behoorde nooit tot de vertelden. Aan het eind was een bebrilde ‘Hamlet was in feite een vrouw.’ verloren geachte films. Al voor de vondst in Vining te zien met de woorden: ‘Hamlet was de momenten Voor veel critici was deze stelling te boud. Frankfurt was er een kopie in het filmarchief een vrouw.’ Dit fragment over de receptie Zodra het project bekend werd, barstte een in het Museum of Modern Art (MoMA) in New van Shakespeare door de jaren heen ont- heftige strijd in de vakpers los. Shakespeare York. Vermoedelijk was dit een exportkopie breekt ook in de MoMA-versie. Wel zijn de waarvan je als of geen Shakespeare, dat was de kwestie. die uiteindelijk in het MoMA terechtkwam. teksten die in deze scène werden gesproken Asta Nielsen probeerde de tegenstanders te Deze versie vond de weg terug naar verschil- inmiddels teruggevonden, waardoor deze nu kalmeren: ‘Het is beter duidelijk en eerlijk te lende filmarchieven in Europa, zoals de cine- opnieuw zullen worden toegevoegd in de conservator droomt’ zijn dan door geklets Shakespeare tot een matheken van Parijs en Praag. Al het tot nu vorm van een tussentitel.

40 Skrien februari 2007 februari 2007 Skrien 41 wel gekenmerkt als afkomstig uit een andere bron. Geen twijfel was echter mogelijk bij een andere sequentie waarin het tot verzet aangezette volk het koninklijke kasteel bin- nenvalt. Deze was eerder niet bewaard geble- ven en behoort daarmee bij de unieke bijzon- derheden van deze kopie. Stenciling De grootste schat van de Frankfurter kopie is voor de restauratie juist de grootste uitda- ging. De kleur van Hamlet was goed voor een laatste sensatie. Anke Mebold rolt op een speciale Umroller de film naar haar lievelings- scène toe: Fortinbras op weg naar Helsingør waar hij Hamlet te hulp wil schieten. ‘Hier zie je de twee kleuren rood en blauw in een combinatie van tinting en toning.’ Door het onderdompelen van stukken film in speciale verfbaden nemen alle transparante delen (tinting) of alle zwarte partijen (toning) de Eerste generatie monochrome kleur aan. Een combinatie werd Hamlet bevat meer dan honderd tussentitels. vaak gebruikt om de scène dramatischer te ‘Overtitled’, oordeelde een Amerikaanse criti- maken. ‘Maar hier is het grasveld in de voor- cus na de première van de film in New York. grond ook nog geelachtig, een derde kleur Bij het DIF daarentegen is men enthousiast. dus!’ In het begin was niet duidelijk of deze Op de acht openingstitels na zijn alle tussen- kleur het resultaat was van een onbedoelde titels compleet. Bovendien komen de teksten, chemische reactie of dat er daadwerkelijk een anders dan bij de MoMA-versie, precies over- derde kleur handmatig was opgebracht. Bij een met wat op de Duitse Zensurkarte uit een bijeenkomst van de werkgroep restaura- 1920 staat vermeld. Een nauwkeurige verge- tie van de Duitse Kinematheksverbund werd lijking tussen de twee kopieën leverde meer door de experts bevestigd dat hier inderdaad tegenstrijdigheden op. De scènes waren niet een derde kleur werd gebruikt, hoogstwaar- schijnlijk opgebracht door middel van sten- ciling. Hierbij wordt middels een sjabloon alleen aan bepaalde beeldelementen kleur Had Thomas Worschech toch gegeven. ‘Een op zo’n bijzondere manier een van de verborgen schatten van de ingekleurde sequentie uit de jaren twintig is in een Duits filmarchief maar zelden te vin- Duitse filmgeschiedenis geborgen? den’, weet Anke Mebold. Het doel ligt vast: passend bij het motto van het DIF – veiligstellen, bewaren, tentoonstel- alleen anders gemonteerd maar ook de plaat- len – zal uiteindelijk een toonbare 35mm- sing van de tussentitels liet karakteristieke kopie beschikbaar komen, met de gereprodu- verschillen zien. ceerde kleuren. Thomas Worschech kijkt er De scènes zelf leverden weer een andere ver- rustig tegenaan: ‘Wij zullen met een conven- rassing op. Voor beide kopieën werden wel tionele restauratie beginnen, om het materi- dezelfde scènes gebruikt, maar gelijk zijn ze aal veilig te stellen en om begin 2007 een niet. Er werden bijvoorbeeld verschillende De versie dus die het publiek na de première solide toonbare kopie te hebben. Daarnaast takes gemonteerd; te zien aan de iets andere vanaf 1921 in de Duitse bioscopen kon zien. zou ik me ook een scan met hoge resolutie bewegingen van de acteurs en figuranten. Of Ontbrekende specifieke kenmerken aan de (2K) kunnen voorstellen, om deze – bijvoor- er werd gebruikgemaakt van dezelfde takes rand van het filmmateriaal en de vorm van beeld in het kader van een onderzoeksproject maar dan gefilmd met twee parallel, vlak de perforatie maken een datering van het – later nog digitaal te bewerken.’ naast elkaar geplaatste camera’s. materiaal mogelijk, waardoor deze conclusie De ‘zwijgende muze’ zal de filmarchivarissen Worschech: ‘Leg je die beelden naast elkaar nog stelliger wordt. in Frankfurt in ieder geval nog langer bezig- dan kun je het verschil goed zien: de MoMa- Eén probleem bleef er nog op te lossen. Er houden. Naast een geplande reeks films met versie gebruikt overwegend de rechtercame- zitten twee scènes in de MoMA-versie die in Asta Nielsen wordt er in 2007 ook een ten- ra, de Frankfurter overwegend de linker.’ Een de getinte Frankfurter kopie niet werden toonstelling en symposium (26-29 april) over bekende praktijk, die werd toegepast als al aangetroffen. Behoorden deze alleen in de de diva georganiseerd, in samenwerking met tijdens de opnames bekend was dat er een exportkopie of zijn ze ooit uit de oorspronke- de Kinothek Asta Nielsen. Maar eerst de pre- exportversie moest komen. De clou voor het lijke Duitse versie verwijderd? In Frankfurt mière van de ‘nieuwe’ Hamlet tijdens de DIF: alles duidt erop dat zijn Hamlet een heeft men besloten die twee scènes in de zevenenvijftigste Berlinale, die wordt gehou- Duitse, eerste generatie distributiekopie is. nieuwe restauratie te monteren, maar dan den van 8 tot en met 18 februari. n

42 Skrien februari 2007 februari 2007 Skrien 43 Dagboek Astrid Serkei 7JB
IBBS
XFSL
BMT
UFMFWJTJFNBLFS
LPNU
"TUSJE
4FSLFJ
FFO
NFJTKF
VJU
4PNBMJÑ
UFHFO
)BBS
WMVDIUWFSIBBM
MBBU
4FSLFJ
OJFU
NFFS
MPT
;F
NFMEU
[JDI
BBO
WPPS
*.16-4
FFO
QSPKFDU
EBU
CFHFMFJEJOH
BBOCJFEU
WPPS
beginnende film- en documentairemakers. ‘Met het vooruitzicht van een schriftelijke motivatie was ik al gelukkig en nu mocht ik op auditie!’ ‘Zou het nog wel mijn schrijfwerk blijven?’

November 2006 Curriculum Met hoge verwachtingen vergezel ik mijn zus Carmelita naar Cinerama De meerwaarde van deze bijeenkomst lag voor mij vooral in het voor Vitae in Amsterdam. Nieuwsgierig of Spike Lee in staat was geweest in When een kritische groep professionals neerzetten van mijn verhaal, het "TUSJE
4FSLFJ
the Levees Break nieuwe beelden toe te voegen aan wat we al gezien wegen van hun opmerkingen, kritiek en aanwijzingen. Een ervaring 
TUVEFFSEF
BBO
EF
4DIPPM
hadden over de ramp in New Orleans (2005). Daarin werd ik teleurge- rijker, uitgewrongen, moe maar ook geïnspireerd nam ik die middag de WPPS
+PVSOBMJT- steld. Veel pratende hoofden en over het algemeen oude beelden. Wat trein naar huis. Gesterkt in mijn mening dat deze film er moet komen, tiek in Utrecht mij betreft kunnen er twee uur uit. Graag had ik het filmischer gezien. hoe dan ook. en volgde daarna enkele cursus- Dan was de zit niet zo’n beproeving geweest, want er zat wel nieuws sen aan de Media in. Ik vraag me wel af of Spike Lee vooraf een scenario heeft geschre- Het idee voor de film Academie en ven. Cut your darlings ken ik van de televisiemontages, maar het komt Tijdens de research voor een televisieserie over groep acht van de trainingen bij Mira Media in het zelfs in de scenariofase aan de orde. Ook ik moet beelden loslaten. Bij- basisschool ontmoette ik regelmatig vluchtelingkinderen. Het trof me opzetten van een voorbeeld omdat ze niet organisch bij mijn hoofdpersoon passen, of dat hun klasgenoten meestal niets van de vluchtgeschiedenis wisten. eigen bedrijf. Zij omdat ze te veel vragen oproepen, maar meer nog omdat ik gekozen Er wordt simpelweg niet over gepraat. Op een van de scholen vertelde werkte onder- meer als ver- heb voor een film van maar tien minuten. een Somalisch meisje dat haar vader voor haar ogen is vermoord en slaggever voor Voorjaar 2006 werden in de nieuwsbrief van Mira Media beginnende dat ze zich schuldig voelde. Immers, als zij de belagers niet had uitge- 3BEJP
;PSH
FO
documentairemakers en scenaristen opgeroepen synopsissen in te zen- scholden, had haar vader niet voor haar op hoeven komen. En hadden Hoop, acteerde in Baanbrekers den voor IMPULS, een samenwerkingsproject van Mira Media en het ze hem dus niet vermoord. en Kanjers en Stimuleringsfonds Nederlandse Culturele Omroepproducties dat meer Haar verhaal heeft zich genesteld in mijn ziel. Ik raak het niet kwijt. was presentator werk van filmmakers met een etnisch culturele achtergrond wil gene- En nu doe ik er iets mee door een scenario te schrijven voor een korte Van Gewest tot Gewest en bij reren. Er is een documentaire- en een fictieronde. Iedere inzender film. Een film die kinderen samen aan het praten moet krijgen. Mijn 4DIPPM57
4JOET
krijgt een schriftelijke reactie. Vooral dat sprak me aan, daarmee kon synopsis gaat over een vluchtelingkind dat in Nederland probeert te 
JT
4FSLFJ
programma- ik achterhalen wat er anders/beter moest aan mijn voorstel. Hoewel ik overleven met behulp van een fototoestel. Logline: Hamza is vastbeslo- maker voor de me niet graag in een hokje laat stoppen – in dit geval een etnisch ten in Nederland te overleven. Maar hoe overleef je als je hele familie /04/14
;JK
hokje – zag ik hier wel een kans om eindelijk de stap naar een filmsce- voor je ogen is uitgemoord. deed en doet redactie, regie nario te wagen. De verhalen zijn er, maar geen ervaring met scenario- en montage voor schrijven. Dus besloot ik mijn synopsis geheel volgens de regels op te Een scenarioschrijver als coach verschillende bouwen en in te zenden. Thank God for Google, want daar kon ik alle Van het Stimuleringsfonds mag ik samenwerken met Helena van der programma’s en series als Mede- basisinformatie vinden. Aansluitend heb ik ook met mijn grote broer Meulen. Nu realiseer ik me ten volle hoe ondergewaardeerd het vak landers – Neder- John overlegd. Als ik instuur mag het niet afketsen op zaken die ik van scenarioschrijver is. Altijd komt de regie in de spotlights en ook ik landers en Ver- had kunnen voorkomen. moet bekennen nooit de scenarist te hebben onthouden. Helena kleurde Tijden.

'' Met haar bedrijf kende ik niet, tenminste, dat dacht ik. Ik kende wel de magnifieke 0 4VSF"T
[FU
"TUSJE
Zomer 2006 4) 4FSLFJ
[FU
[JDI

sfeertekening van films zoals Tussenland (RVU, 2002) en Zoenzucht 0/

#3 onder andere in Ik word uitgenodigd mijn synopsis te pitchen voor een commissie van (VPRO, 2000). Maar dat Helena van der Meulen voor de scenario’s
#

0 voor culturele ervaren scenaristen en dramaturgen. Met het vooruitzicht van een tekende... foei, foei. # diversiteit op de

050
werkvloer. schriftelijke motivatie was ik al gelukkig en nu mocht ik op auditie! Ik was huiverig voor de coachingsessies. Zou het nog wel mijn schrijf- '

44 Skrien februari 2007 februari 2007 Skrien 45 Ik was op zoek naar de intimiteiten van de Somalische cultuur, naar voorbeelden uit het alledaagse leven. Een zoektocht op internet brengt me alleen de meest gruwelijke verhalen over vrouwenbesnijde- nis. Dat is niet de informatie die ik zoek. Ik wil ervaren hoe de kinde- ren worden opgevoed, hoe jongens en meisjes in de familie staan. Welke verhalen aan hen worden verteld. De contactpersoon bij de uit- geverij vertelt dat Yasmine Allas op reis is, maar mijn e-mail zal ze for- warden. Waarschijnlijk denkt Yasmine: ‘Lees mijn boeken maar’, want ik heb niets meer van haar gehoord. Eigenlijk heeft ze dan nog gelijk ook. Vandaag heb ik een essaybundel van haar gelezen, Ontheemd en Nu realiseer ik toch thuis. Het is een genot om te lezen. Anders dan haar landgenoten me ten volle hoe Waris Dirie en Nura Abdi schrijft zij literatuur. Door hun boeken pro- '' 0 beer ik mijn hoofdpersoon uit de film beter te leren kennen. Via een ondergewaardeerd 4) 0/ omweg, dat wel, want ik moet nu uit de verhalen van deze vrouwen #3

# destilleren wat een Somalische jongen op de vlucht, ver van huis, mist

het vak van 0 # en hoe hij zich voelt. 050
scenarioschrijver is ' Gisteravond was ik bij The Wiz. Oorspronkelijk een boek van L. Frank werk blijven? Maar Helena is een meester in het coachen. In sessies Baum, The Wizard of Oz uit 1900. Daarna werd het rond 1902 herschre- van zo’n tweeënhalf uur lopen we steeds de nieuwste versie van het ven naar een musical. Later werd het verfilmd. Wat een droom als je scenario door. Daarbij word ik door Helena ondervraagd. ‘Denkt je een scenario weet te schrijven dat ruim honderd jaar meegaat en hoofdpersoon dat echt? Zou hij dat echt zo doen? Waarom doet hij meerdere keren wordt ontstoft, aangepast aan de nieuwe tijd en ver- dat? Als je dat zo opschrijft roept dat allemaal vragen bij me op en ik filmd. In 1978 met Diana Ross en Michael Jackson en eerder in 1939 weet niet of je dat al in dit stadium van de film wilt hebben. Dat met Judy Garland. Zou zo’n lange houdbaarheidsdatum ook voor een schrijf je om zaken uit te leggen, dat mag niet.’ Na zo’n bijeenkomst simpel scenario als dat van mij weggelegd zijn? Misschien ligt het kun je me letterlijk afvoeren. Het is hard werken. Door deze aanpak geheim van The Wiz wel in de tijdloosheid. Met enkele simpele kunst- blijft het wel echt mijn ding. En het is inspirerend. grepen werd deze scenarioklassieker ook nu weer aangepast. De vogel- Wat ik tot op heden als programmamaker heb gedaan is veel vluchti- verschrikker die zegt: ‘Ik ga niet links, ik ga niet rechts, maar ik ga ger. Je researcht, schrijft een eerste, hooguit een tweede versie, pro- recht omhoog’ – wie heeft een vergelijkbare tekst eerder geroepen?! duceert je onderwerp en vervolgens wordt het uitgezonden. Het is En toonbeeld van onze ‘bits en bytes’-maatschappij is wel de allmighty wennen om weken aan een stuk aan één en hetzelfde scenario te wer- tovenaar, die gebruikmaakt van computergestuurde effecten. Eerlijk ken, steeds weer hetzelfde verhaal te herschrijven. Voor mijn gevoel gezegd kijk ik niet meer naar een film of voorstelling, ik kijk achter de werk ik nu al aan versie honderd. film. Ik probeer het scenario te ontrafelen. Te herleiden waarom nu dit Er zijn momenten dat ik het een week of wat opzij leg. Even niet in de gebeurt op dat moment. Behalve bij de serie 24 dan. Dat is zo span- huid van mijn hoofdpersoon Hamza kruipen, even niet door zijn ogen nend, daar krijg ik de tijd niet om met een vergrootglas het scenario kijken. Het is ook wel nodig om Hamza af en toe te parkeren want ik te bekijken. moet ook werken aan SureAs, mijn bedrijf voor opdrachtfilms en cul- turele diversiteit. Veel netwerken, veel seminars en congressen bezoe- Donderdag 14 december ken. En tegen mezelf blijven roepen dat ik moet focussen. Dat is niet Ik begin ’m aardig te knijpen. 15 januari is de deadline van Kort! Ga ik eenvoudig voor iemand die nieuwsgierig is en die alsmaar nieuwe uit- het redden? Waarom heb ik het zo vaak laten liggen? Eerlijk gezegd dagingen nodig heeft. zit ik een beetje vast. Zojuist heb ik versie tien naar Helena gemaild, met de vraag of ze er even naar wil kijken en erop wil schieten. Wat 22 november een luxe, zo’n coach! Toch ook wel een beetje eng want wat als ze het In Utrecht zijn de gamersdagen. Ik heb me ingeschreven voor het magertjes vindt? Neen, dan had ze er eerder feller op geschoten. Daar- Craftworld-congres over de combinatie van games en televisie. Jammer voor was ze de laatste keer te positief. Wat een ellende zo’n eerste genoeg zie ik geen baanbrekende resultaten. Er is nog veel te winnen filmscenario. Geen successen om op terug te kunnen vallen en zeker- in die hoek. Ook games hebben behoefte aan een sterk scenario dat heid uit te halen. Het komt er nu op aan. Doorgaan tot het allemaal staat als een huis, met spanningsbogen en vooral onverwachte wen- met elkaar klopt. Tot verhaallijn en emotionele lijn met elkaar in dingen. Gamers hebben het liefst een verhaal als basis en vallen mas- evenwicht zijn en ik mijn hoofdpersoon door en door ken. The saal voor het onverwachte daarin. Spelletjes met een verhaal worden finishing touch. langer aan een stuk gespeeld dan verhaalloze games. Call of Duty (een oorlogsspel) heeft online niet echt een verhaal en spelers zijn dan Maandag 18 december sneller geneigd te stoppen. Bij Age of Empires 3 daarentegen, over de Helena reageert op de laatste versie van het scenario: ‘Volgens mij zijn kolonisatie van de twee Amerikaanse continenten, zitten gamers soms we er bijna, je moet alleen nog wat preciezer zijn in hoe je het uren achter de pc met tienduizenden tegelijk worldwide te gamen. En opschrijft. Je schrijft het niet voor jezelf op, maar voor anderen die je steekt er ook iets van op. Het lijkt me een uitdaging om een span- van niets weten, dus je kunt niet duidelijk genoeg zijn. Kijk er nog nend en inhoudelijk kloppend gamescenario te schrijven. eens kritisch naar en wijd er zo nodig wat meer woorden aan.’ Ik maak me op voor versie honderd-en-xxx. 7 december Mailtje van Helena: de deadline voor inzending voor Kort! is 15 janua- ri. Nu komt het wel heel dichtbij. De onzekerheid slaat toe. Voordat ik *.16-4
JT
FFO
TBNFOXFSLJOHTQSPKFDU
WBO
.JSB
.FEJB
FO
IFU
4UJNVMFSJOHTGPOET
/FEFSMBOETF
$VMUVSFMF
0NSPFQQSPEVDUJFT
*.16-4
CJFEU
CFHJOOFOEF
EPDVNFOUBJSFNBLFST
FO
TDFOBSJPTDISJK- daarin wegzak herneem ik me en verdring ik alle negatieve gedachten vers van etnisch culturele achtergrond verschillende vormen van ondersteuning. naar de achtergrond. ‘Je bent er bijna’, zei Helena na de laatste sessie. ,PSU
JT
FFO
QSPKFDU
WBO
EF
/14
IFU
/FEFSMBOET
'POET
WPPS
EF
'JMN
IFU
4UJNVMFSJOHTGPOET
Nu moet ik alle scènes en dialogen volgens scenarioregels opschrijven. /FEFSMBOETF
$VMUVSFMF
0NSPFQQSPEVDUJFT
FO
IFU
$P#0
'POET
WPPS
EF
QSPEVDUJF
WBO
UJFO
LPSUF
Via uitgeverij De Bezige Bij heb ik contact gezocht met Yasmine Allas. fictiefilms.

46 Skrien februari 2007 Jaap van Ginneken over exotisch Hollywood Eén procent waarheid, 99 procent verdichtsels

Natuurlijk bestaat Indiana Jones uit Angelsaksische man moet weer leeuwen op de savanne. Een mis- stereotypen, dat is overduidelijk. eens ingrijpen. verstand gebaseerd op beeld. Moet Zodra ‘Indy’ voet over de grens zet, Van Ginneken signaleert dit thema je nagaan wat er gebeurt met de verandert de wereld in een bizar van westerse superioriteit in meer verborgen informatie die op jonge sprookjespark. Tijdens een diner blockbusters. James Bond redt de leeftijd wordt voorgeschoteld. krijgt hij apenhersens te eten, op wereld. Anna uit Anna and the King oosterse markten wordt hij achter- werd volgens de film een belangrij- Schoolboekjes volgd door mannen met tulbanden ke raadgever aan het Thaise hof. Wie redeneert dat het niet alleen en kromzwaarden en hij is getuige Tarzan mag dan zelf wel bijna een Hollywoods schuld is, heeft hele- van een gruwelijk mensenoffer voor inboorling zijn geworden, maar hij maal gelijk. Ook schoolboekjes en een bestaande Indiase godheid. Of is wel een veel betere inboorling kinderliteratuur kunnen een derge- het goede smaak is, daar kun je over dan de mensen die er al woonden. lijk effect hebben. In de De Vijf- twisten, maar het is onschuldig Vanwege die westerse roots serie van Enid Blyton worden bij- vermaak, grappig bedoeld. Toch? natuurlijk. ven zijn door Anna zelf. Ze had geld voorbeeld zigeuners afgeschilderd In het boek Exotisch Hollywood Als het geen boze opzet is, hoe nodig en heeft haar avonturen in als een stinkende en stelende sub- onderzoekt professor ‘psychologie, sluipt dit thema dan in deze films? Thailand enigszins aangedikt en groep. Aan de andere kant: de communicatie en cultuur’ Jaap van Dat is het sterke punt van het boek: haar eigen rol overdreven. Voor de kracht van beeld is vele malen Ginneken het beeld van andere Van Ginneken maakt het niet alleen verkoop. Vervolgens is het verhaal sterker dan die van tekst. En in dat culturen in blockbusters als King aannemelijk dat dit een onzichtbaar nog een paar keer bewerkt en het opzicht heeft Van Ginneken – door Kong (Peter Jackson, 2005), Anna thema is, maar ook dat het bijna ‘waargebeurde’ verhaal waar de de thematische indeling en het and the King (Andy Tennant, 1999), onvermijdelijk is. Ten eerste wordt film nu op gebaseerd is, daarvan weergeven van de belangrijkste The Passion of the Christ (Mel Gib- Hollywood gedomineerd door blan- kun je volgens Van Ginneken stel- wetenschappelijke discussies op son, 2004). Hij plaatst de films per ke, hoogopgeleide mannen (en len dat ‘een procent op waarheid dit punt – een tamelijk compleet genre in een sociaal-historisch vrouwen). Op de werkvloer moeten perspectief, verwijst naar weten- talloze beslissingen last minute Tarzan mag bijna een inboorling zijn geworden, schappelijke literatuur en verklaart gemaakt worden. Kortom: euro- de beeldvorming aan de hand van centrisme sluipt altijd de films in, maar hij is wel een veel betere inboorling dan de hun bronnen. Volgens Van Ginne- ook ondanks goede bedoelingen. ken zit er vrijwel nooit boze opzet En dan is er nog de blockbusterfor- mensen die er al woonden achter, maar stereotypen worden mule, die eist dat een film in korte opvallend makkelijk geaccepteerd. tijd veel geld moet opbrengen. Dat berustte, met 99 procent aange- beeld gegeven van de misverstan- Casting, bijvoorbeeld, kan veelzeg- betekent dat blockbusters zich koekte verdichtsels’. den uit verschillende genres. Het is gend zijn, net als kleur- en lichtge- voornamelijk op de Amerikaanse Natuurlijk heeft de scenarioschrij- daardoor gemakkelijk deze theo- bruik of decorontwerp. En als je markt richten: dáár moet een film ver er geen enkel belang bij dat de rieën toe te passen op nieuwe of dieper graaft, valt er helemaal het goed doen. De achterban wordt historische werkelijkheid wordt andere films. Enige nadeel van het weinig te lachen. dus niet te hard aangepakt. weergegeven. Die is lang zo span- boek is dat de afbakening van ‘de nend niet. Hetzelfde geldt voor ander’ soms lastig blijkt. Dat Van Schurken en slachtoffers Stuiverromans bijvoorbeeld Pocahontas. Hoe ‘Dis- Ginneken ook televisieprogramma Terug naar de Indiana Jones-trilo- Daarbij wijst Van Ginneken ook ney’ is dit verhaal nog als blijkt dat Expeditie Robinson een plek geeft, gie. ‘Normale’ buitenlanders lopen naar de bronnen waardoor de films ze in werkelijkheid waarschijnlijk voelt wat geforceerd aan. Het er amper in rond. Ze zijn in te delen zijn geïnspireerd: spionageromans, gevangen genomen is en verkracht gedeelte over oorlogsfilms behan- in twee groepen: de schurken en de legendes, koloniale literatuur. Ook door haar vermeende love interest? delt zo veel aspecten dat het gehele slachtoffers. De eerste groep die hebben een doelgroep. Zo lijkt Dat is tweede reden waarom het hoofdstuk het oorspronkelijke doel bestaat uit de lokale leiders en de het karakter van Indiana Jones boek van Van Ginneken relevant is: van het boek voorbijschiet. Dan is Franse of Duitse kolonisator. De rechtstreeks uit de stuiverromans ook films die zich richten op kinde- het slechts een verzameling feitjes, tweede groep is te zwak om het van na de industrialisatie te komen, ren zitten vol verborgen vooroorde- opgehangen aan het brede thema tegen de eerste op te nemen. die jongens warm moesten maken len en aannames. De blockbusters beeldvorming, in plaats van het Natuurlijk is dit een klassieke Hol- voor de koloniale missie in het die hij in het boek bespreekt, zijn vloeiende betoog over de verbeel- lywood-tegenstelling, en daarin buitenland. Hoewel het flagrante bijna allemaal in het collectieve ding van andere culturen. Desal- lijkt een zekere rechtvaardiging te racisme daar uitgefilterd is, blijft de geheugen gegrift. Er zit altijd wel niettemin schreef Van Ginneken schuilen. Maar het is de rol van verborgen onderliggende bood- een film bij die op de kijker als kind een toegankelijk boek en kan daar- Indiana Jones die de onderliggende schap ongewijzigd. veel indruk heeft gemaakt en onbe- mee in potentie een groot publiek gedachte duidelijk maakt. Naast Als een film gebaseerd is op een wust diens beeld op de wereld heeft van zowel wetenschappers als zijn archeologische werk is hij een ‘waargebeurd verhaal’ is dat nog veranderd. Wie opgegroeid is met liefhebbers bereiken. leider, die ook even de grote pro- steeds – of misschien juist extra – Tarzan dacht ongetwijfeld dat Afri- Floortje Smit blemen in het buitenland oplost. De reden om argwanend te zijn. Anna ka vooral bestaat uit jungle, waar – verborgen – boodschap: als je het and the King kreeg dit stempel, altijd een leeuw in de bosjes kan Exotisch Hollywood. Verbeelding van andere culturen in recente succesfilms, Jaap van aan ‘die’ mensen zelf over laat, maar onterecht. De film is geba- zitten wachten. In werkelijkheid is Ginneken. Uitgeverij Boom, Amsterdam 2006 wordt het een zootje. De blanke seerd op twee boeken die geschre- de natuur veel diverser en leven (287 blz.) ISBN 90 8506 080 X

februari 2007 Skrien 47 caleidoscopisch tijdsbeeld. Centraal staan de Ten Canoes De aboriginal Apocalypto De Maya’s zijn boos op Mel vonden plaats en op deze manier. Het is ook nog verwikkelingen rond tweeëntwintig personages in Ridjimiraril denkt dat zijn vrouw Gibson. En terecht: wie Apocalypto ziet, kan niet eens uiterst realistisch in beeld gebracht. Daarbij het Ambassador Hotel op de dag van de aanslag. ontvoerd is door een mysterieuze anders dan concluderen dat het voor de Spaanse is de art direction wonderschoon en veel van de Daarvoor is een zwaar acteursensemble geron- vreemdeling. In zijn woede doodt hij kolonisatie een bloeddorstig, barbaars volk was, Maya’s in de stad lijken rechtstreeks van oude seld, dat verschillende stereotypen vertolkt: een de eerste de beste aboriginal van een gecorrumpeerd door rijkdom, geregeerd door muurschilderingen afgestapt. Maar Gibson leidt van racisme verdachte personeelschef, twee stu- naburige stam, hetgeen hem komt angst. ons oog: naar de verspilling, naar de overdaad, denten die zich lsd laten voeren door een hippie, te staan op een fikse straf: de andere Apocalypto opent met een stelling van Durant: naar een gnoom die op middeleeuwse apocalyp- een schoonheidsspecialiste en een hotelmanager stam mag hem nu volgens het abo- geen grote beschaving wordt veroverd zonder dat tische afbeeldingen niet had misstaan. De massa die een huwelijkscrisis doormaken, een drank- riginalrecht met speren bestoken. het zichzelf van binnenuit heeft vernietigd. Daar- is vervreemdend en angstaanjagend, zo zeer zelfs zuchtige zangeres, een meisje dat een dienstplich- Ridjimiraril lijkt het ritueel te overle- mee probeert Gibson de kijker een spiegel voor te dat ze bijna niet meer menselijk is. Daardoor zal tige trouwt om hem te behoeden voor Vietnam, ven door behendig tussen de speren houden: als wij niet stoppen met ons decadente niemand zich identificeren met de Maya’s op wie maatschappelijk betrokken negers en latino’s die door te dansen. Maar één speer treft consumptiegedrag en de angstmaatschappij zijn Gibsons kritiek zich richt. Behalve dan de Maya’s uiteindelijk meer betrokken blijken bij de honkbal- Lights in the Dusk wij de volgende beschaving die ten onder gaat. zelf, die de boodschap van Apocalypto opvatten uitslagen en bij elkaar. Nadeel is dat al die dunnige Wanneer de Finse somberman Aki Gibson neemt daarvoor een ‘goede’ Maya als als een persoonlijke: als jullie je netjes hadden Bobby In de nacht van 4 op 5 juni 1968 werd verhaallijntjes tegen het cliché aanhangen, voor- Kaurismäki een loser-trilogie maakt, hoofdpersoon, die volledig in balans met de gedragen, hadden jullie de eeuwen van vervolging Robert Kennedy in de keuken van een hotel in deel is dat die gevarieerde kluwen aardig weet te hou je hart dan maar vast. Het afslui- natuur in een dorpje woont, onwetend van de en onderdrukking niet hoeven mee te maken. Los Angeles vermoord door de raadselachtige boeien. tende deel Lights in the Dusk is her- enorme tempels en steden die op een dagtocht te Omdat de onderliggende universele boodschap Sirhan B Sirhan. De jongere broer van JFK had De titelfiguur is slechts herkenbaar op archief- metischer dan het eerste deel Drif- voet liggen. Daar tegenover zet hij een massa van niet overtuigt, blijft er van Apocalypto niet meer net de voorverkiezing van Californië gewonnen en beelden, die handig versneden zijn met het geën- ting Clouds (1996) en het vervolg The ‘slechte’ Maya’s die de ‘goede’ op alle mogelijke over dan een mooi uitgevoerde avonturenfilm à la was de voornaamste kandidaat om het later dat sceneerde materiaal. Een relatief lang weergege- Man Without a Past (2002), waarin de manieren proberen om te brengen, louter uit Mad Max. Maar wel een waarin Gibson nuances in jaar namens de Democraten bij de presidents- ven toespraak van RFK valt eenvoudig op de huidi- hoofdpersoon met geheugenverlies bloeddorst en boosaardige wreedheid. Hoofper- de geschiedenis op gevaarlijke wijze verandert om verkiezingen op te nemen tegen Richard Nixon, ge omstreden rol van Washington te projecteren. nog enige hoop is gegund. soon Jaguar Paw is daarmee de underdog, waar zijn eigen apocalyptische boodschap over te bren- die in Oliver Stone’s Nixon (1995) zo weergaloos Dan krijg je toch het gevoel dat de toekomst van de Lights in the Dusk draait om een man Gibson zo dol op is. gen, en dat verdoezelt met visueel spektakel. werd neergezet door Anthony Hopkins. In Bobby Verenigde Staten voor de vijfde juni van 1968 aan- zonder voornaam, men noemt hem Net als bij The Passion of The Christ (2004) is de Floortje Smit speelt Hopkins een galante hotelmedewerker die zienlijk hoopvoller was dan erna. slechts Koistinen. Deze teruggetrok- nuance ver te zoeken. Als er bloed vloeit, moet dat de gasten verwelkomt op de plek van de fatale Paul van de Graaf ken nachtwaker wordt door zijn colle- in close-up. Er is een grootse mensenofferscène, Verenigde Staten 2006 regie Mel Gibson scenario Mel Gibson en aanslag. Dergelijke pikante verwijzingen brengen ga’s gesard en buitengesloten. Als waarbij het nog kloppende hart uit een lichaam Farhad Safinia camera Dean Semler montage Kevin Stitt en John Wright muziek James Horner production design Tom Sanders Bobby op smaak. Zo is er ook een rolletje voor Verenigde Staten 2006 regie en scenario Emilio Estevez camera plots een blondine – een typische wordt gesneden. Het vervelende is dat Apocalypto productie Bruce Davey en Mel Gibson distributie A-Film duur de vader van regisseur/scenarist Emilio Estevez Michael Barrett montage Richard Chew geluid Steve Boeddeker Kaurismäki-schone – interesse in op het oog historisch accuraat is. Mensenoffers 139’ met Rudy Youngblood, Dalia Hernandez (Martin Sheen), die in 1983 in de miniserie Ken- muziek Mark Isham production design Patti Podesta productie hem en Ridjimiraril sterft. Als zijn hem toont, lijkt er licht te gloren in de Edward Bass, Holly Wiersma distributie Benelux Film duur 120' nedy (Jim Goddard) John F. Kennedy speelde. met Harry Belafonte, Laurence Fishburne, Heather Graham, Anthony vrouw terugkeert, blijkt dat ze niet duisternis. Maar Mirja blijkt een Bobby gaat niet over het leven van Robert Kennedy Hopkins, Helen Hunt, William H Macey, Demi Moore, Martin Sheen, door de vreemdeling was ontvoerd gangsterliefje, gestuurd om de een- of de toedracht van zijn dood, maar schetst een Christian Slater, Sharon Stone, Elijah Wood maar door een roversbende. zame nachtwaker bij een inbraak te In Ten Canoes vertelt de stamoudste lappen. dit mythische verhaal aan een jonge- Koistinen is een man die een abonne- man. Daarmee heeft de film een ment heeft op misère. Als hij in een actuele boodschap: de angst voor De cruciale scène de femme fatale door- Ander is van alle tijden. Maar dat is ziet, offert hij zich op en schikt hij zich Our Daily Bread Een vergelijking tussen Mochten we als consument de gedachte koesteren dat niet genoeg. Een film over en door gelaten in zijn lot. Toch blijft nachtwa- Nikolaus Geyrhalters Our Daily Bread en het door wat we eten puur natuur is, in Our Daily Bread wordt met aboriginals is aanvankelijk verras- ker Koistinen dromen van een ander Cinema Delicatessen enige maanden geleden gedis- die mythe afgerekend. Wat zo ontzettend goed is aan send, maar de antropologische inte- leven. De enige die zich om hem tribueerde We Feed the World van Erwin Wagenhofer Geyrhalters film, is dat hij ruimte biedt aan zijn eigen resse zwakt snel af. Je bent er gauw bekommert, de uitbaatster van is onvermijdelijk. Niet alleen zijn beide films van Oos- fascinatie voor de schoonheid van deze industriële pro- aan gewend dat deze mensen in hut- snackcar Grilli, wijst hij echter tel- tenrijkse makelij, thematisch zijn de twee films zeer cessen en en passant ook nog eens van alle kijkers met ten wonen, dat ze in hun blote kont kens af. verwant. De onthutsende praktijk van de moderne voed- een gevoelige geest instant vegetariërs maakt. Of op zijn rondlopen en dat die malle tovenaar Alle bekende elementen van Kauris- selproductie staat in beide films centraal. minst nadenkende consumenten die zich afvragen waar een botje door z’n neus heeft. Hoe mäki’s eerdere werk zijn ook hier Maar er is een wereld van verschil tussen de aanpak van het nou eigenlijk mis is gegaan. En dat zonder dat hij aardig dat ook is, goede cinema levert aanwezig: de afgemeten dialogen, de Dealing and Wheeling in Small Arms Geyrhalter en de wijze waarop Wagenhofer zijn bood- daar ook maar één prekerig woord voor nodig heeft. het niet op. droge humor en kale setting, omlijst Een special effects-expert trekt, voor de eventuele verfil- kindsoldaten dat spelenderwijs hun traumatische erva- schap de wereld inslingert. Waar Wagenhofer veel woor- Kim van der Werff De geëmigreerde Nederlander Rolf met oude melancholische muziek. ming van de moord op Theo van Gogh, de oorsprong na ringen verwerkt en plakt daar beelden van knikkebollen- den nodig heeft om zijn punt te maken, moet de toe- de Heer lijkt uit te zijn op een soort Waar alles op zijn plaats viel in The van het type wapen waarmee de omstreden cineast werd de vergaderaars bij de Verenigde Naties tegenaan. Een Unser täglich Brot Duitsland/Oostenrijk 2005 regie en camera Nikolaus schouwer bij Geyrhalter zelfs erg zijn best doen om de Geyrhalter scenario Nikolaus Geyrhalter en Wolfgang Widerhofer montage charmante naïviteit, ook in zijn stijl Man Without a Past, is dit duidelijk doodgeschoten. Als de expert het wapen op een schiet- boze man in de Centraal-Afrikaanse republiek Congo uiterst subtiele soundtrack op te vangen. Our Daily Bread Wolfgang Widerhofer geluid Stefan Holzer, Andreas Hamza, Hjalti Bager- van filmen en vertellen. Als de voice- een mindere broeder. Niet omdat het baan uitprobeert, schiet hij alle kogels naast de kaart. gelooft dat de internationale wapenindustrie het land is namelijk een bijzonder filmische film, waarin beeld en Jonathansson, Ludwig Löckinger, Heimo Korak, Nicole Scherg productie over zegt dat de oude, dikke man van een herhaling van zetten is, want Een raak contrast tussen de schepper van droomwerel- doelbewust clandestien van wapens voorziet om er dik montage al het werk doen. Geyrhalter bereikt daarmee Nikolaus Geyrhalter, Markus Glaser, Michael Kitzberger, Wolfgang Wider- het dorp graag honing lust, zien we uiteindelijk gaan al Kaurismäki’s den en de koele realiteit. Wapens komen vaker voor in aan te verdienen en omdat men het wel best vindt dat een abstractieniveau dat het pamflettisme, ofschoon hofer distributie Filmmuseum duur 90’ deze man in close-up lachend een lik films over dolende arbeiders die films dan in het dagelijks leven, maar de impact van jonge Afrikanen, die in deze visie zelf geen snipper ver- zeker relevant, van Wagenhofers film overstijgt. honing nemen. Grappig, maar heimelijk hunkeren naar liefde. Het wapens op het dagelijks leven is voor een niet onbelang- antwoordelijkheid dragen, elkaar afmaken. In lange takes legt Geyrhalter vast hoe de westerse ondanks het sterke acteren (met verhaal van Lights in the Dusk is rijk deel door films gevormd. Ontelbare actiefilms heb- Dealing and Wheeling in Small Arms zet op onderhou- voedselproductie is verworden tot een keten van super- name van Richard Birrinbirrin en echter te dun en hoewel het ergert ben vuurwapens een aura gegeven van macht en manne- dende wijze een paar vage contouren uit, zonder tot efficiënte processen waarin schaarse werknemers met Peter Minygululu) gaat Ten Canoes al dat Koistinen zijn lot zo gelaten lijkheid. Daartegenover staan de dappere pogingen om scherpe lijnen te komen. Een interessant verhaallijntje relatief weinig handwerk bijvoorbeeld grote hoeveelhe- snel irriteren. ondergaat, beklijft hij niet genoeg om de werkelijke betekenis van wapenbezit en wapenge- gaat over een Britse onderzoeksjournalist, die duidelijk den slachtvee verwerken tot supermarktpakketten. We Colin van Heezik je er echt druk om te maken. bruik te verfilmen. En dan is de conclusie onontkoombaar meer weet van het internationale handeltje in moord- zien fascinerend mooie maar ook gruwelijke beelden Frank de Neeve dat kleine moordwapens vooral een onuitroeibare bron werktuigen. We zien hem in actie, maar komen er helaas van leegbloedende kadavers, gehalveerde varkens en Australië 2006 regie en scenario Rolf de Heer van kwaad en ellende vormen. niet achter waar hij achter komt. camera Ian Jones montage Tania Nehme geluid gestripte kippen. Vers uitgebroede kuikentjes worden Sander Francken kwam in zijn documentaire op die paci- Paul van de Graaf James Currie en Tom Heuzenroeder Laitakaupungin valot Finland 2006 regie, scenario, met handenvol op een lopende band gegooid voor een muziek James Currie production design Beverley montage en productie Aki Kaurismäki fistische invalshoek uit. De wereldwijde verspreiding van wisse toekomst als legbatterij of plofkip. Mannen in Star kleine wapens kost jaarlijks honderdduizenden mensen- Nederland 2006 regie en productie Sander Francken script Joost Schrickx, Freeman productie Julie Ryan distributie Cine- camera Timo Salminen production design Markku Josh Lacey, Sander Franken camera Sander Snoep, Pieter Groeneveld, Wars-achtige beschermingsoutfits maken zich op om mien duur 92’ met Crusoe Kurrdal, Jamie Gulpilil, Pätilä muziek Carlos Gardel, Puccini e.a. distribu- levens. Niemand lijkt er wat aan te willen doen. Maar Edwin Donders en anderen montage Gys Zevenbergen geluid Wim Vonk paprika’s te besproeien die, eenmaal gerijpt, door een Richard Birrinbirrin, Peter Minygululu, Frances tie Filmfreak duur 80’met Janne Hyytiäinen, Maria waarom? Francken suggereert veel maar komt niet met muziek Rainer Michel distributie Filmmuseum duur 90' commentaarstem man met ontbloot bovenlichaam geoogst worden. Djulibing, Philip Gudthaykudthay, David Gulpilil Järvenhelmi, Maria Heiskanen, Ilkka Koivula concrete antwoorden. Hij toont een groepje Afrikaanse Vanessa Redgrave

48 Skrien februari 2007 februari 2007 Skrien 49 12de Festival on Wheels 10de Kurzfilmtage Winterthur Ganzen, geitenkaas en honing ‘Met korte films In een enerverende entourage werden niet de beste Turkse films geserveerd. En de nieuwste film van Turkije’s juffrouw Petra smeekten nooit op te halen bij arme mensen en dan belangrijkste regisseur ontbrak op het Festival on Wheels verdien je niks’ meer weg te gaan. in conflict komt met zijn geweten in ganzenstad Kars. Peter van Bueren In zo’n enerverende entourage kom omdat hij merkt dat de sjeik niet zo Sommige cineasten blijven verslin- ‘Het is jammer dat filmers steeds je er nauwelijks toe erg kritisch toe heilig is als hij zich voordoet. Er gerd aan het genre van de korte sneller overstappen op de langere Naif Alibeyoglu, de razend populaire zien, is er weinig tijd voor film, want te zien of er uitsluitend topfilms wordt nogal amateuristisch film. Zo had de Franse succesregis- films, hoe begrijpelijk dit ook is. burgemeester van Kars, wil zijn de erwtensoep aan politieke en werden vertoond. Viel best mee; gespeeld soms, en het verhaal seur François Ozon dit jaar na zeven Want met korte films verdien je nu A bras le corps stad, waar Sneeuw van Nobelprijs- culturele verledens is uitgesmeerd onder meer A Soap van Pernille wordt langdradig verteld in vaak speelfilms weer eens behoefte aan eenmaal niks.’ perspectief van de jongetjes wordt op basis van de titel een verleidelijk winnaar Orhan Pamuk zich afspeelt, over een brede vlakte, met als Fisher Christensen, Lights in the ouderwets toneelmatige taferelen, de vrijheid van de court-métrage. Nu ja, dat kan meevallen: de maak- weergegeven. De camera kruipt portret van Beiroet verwachtte. oplappen tot het cultureel warmste hoogtepunt veertig kilometer ver- Dusk van Aki Kaurismäki, I Am van maar Tavka heeft een fantastische Met Un lever de rideau wilde hij zien ster van A bras le corps, Katell dicht op de huid van de twee broer- De hoofdprijs ging naar Aldrig som plekje van Turkije, hoewel de naam derop de vroegere stad Ani, onbe- Dorota Kedzierzawska en de overi- scène, waarin een groep gelovigen of hij de stijl van zijn veelgeprezen Quillevere, won een prijs van 2500 tjes, die spelen, cornflakes eten en första gången! / Never Like the in feite ‘strenge kou’ betekent. Hij woond op de grens met Armenië, en gens erbarmelijke nieuwe komedie in extase raakt tijdens een specta- vroege films Une robe d’été en Zwitserse franken waarmee ze hun winterjas aandoen, totdat ze op First Time! van Jonas Odell. Een plaveide de straten in het centrum pal aan een scheur van de aardbol van Lars von Trier, The Boss of it All, culaire hysterische litanie. Regarde la mer nog een beetje in de weer even de huur kan betalen. ‘Ik een schoolfoto lachend de lens Zweedse animatiefilm in vier delen met oeroude natuursteen en zette die elke veertig jaar de overblijfse- gelardeerd met de meest bekroon- Cinematografisch interessanter is vingers had, voordat hij begon aan leef al anderhalf jaar van mijn prij- inkijken. over ‘de eerste keer’. Vier authen- een flink aantal standbeelden neer, len doet schudden van deze unieke de Turkse films van de laatste tijd. Times and Winds van Reha Erdem, zijn achtste speelfilm Angel (te zien zengeld. Elke paar maanden win ik Een ander hoogtepunt was From tieke verhalen, gereciteerd door de van allerlei sprookjesfiguren tot samensmelting van historische En daarnaast nog een mooi retros- die het leven van jongeren in een in 2007). Het zou misschien vaker wel ergens een prijs’, aldus de Beyrouth with Love, een portret van mensen die ze hebben meege- volkshelden en buitenlandse politici culturen. pectief van surrealisten (Luis Buñu- traditioneel dorpje behandelt. moeten gebeuren. filmmaakster. Ze is werkeloos, een heroïne spuitende generatie in maakt. Een grappig concept en die ooit langskwamen. Het liefst zou Een ideale plaats om wat films bij el, Man Ray), klassieke Europese Erdems analyse is uitgewerkt in een Je ziet wel eens gezamenlijke pro- maar zat dit jaar wel in de selectie Libanon, met beelden van verlaten heel fraai uitgevoerd in vier ver- hij hebben dat uit elk huis klanken elkaar te harken die iets zeggen komedies en voor het hele mooie visuele stijl waarin beelden en ducties, collages van korte films, van Un certain regard. gebouwen en met kogels doorzeef- schillende stijlen, maar verder een van een piano of viool naar buiten over Turkije nu, Europa, en daar- een klein retrospectief van Luchino geluid belangrijker zijn dan woor- zoals New York Stories (Scorsese, De film van Quillevere, een origine- de muren. Poëtische teksten ver- nietszeggende film. dwarrelden. Kars heeft al het Kau- naast een themaprogramma te Visconti. den. Een interessante maar nogal Coppola, Allen, 1989), Tickets (Kia- le variant op Nobody Knows, sterken het gevoel van hallucine- Het gaat wel vaker zo. Bij kortfilm- kasische Culturele Festival en het plaatsen als ‘Ballingschap, vluchte- Voor de buitenlandse gasten was nadrukkelijke poging, vooral wat de rostami, Loach, Olmi, 2005) en Eros behoorde tot de uitschieters van rende ellende. Maker Wael Nour- festivals is de beslissing van de jury Sneeuw Festival, maar dit keer lingen, grenzen’. het nieuwe Turkse werk natuurlijk muziek betreft: te mooi, te luidruch- (Antonioni, Soderbergh, Kar Wai, het festival. Twee jongetjes zijn reddine, zelf momenteel clean, laat vaak nog eigenzinniger dan de kwam ook het Festival on Wheels Festival on Wheels, dat traditioneel het interessantst. Ondanks het tig. En de regisseur heeft ook wel 2005). Maar vaak laat een gevestigd alleen thuis met hun moeder die in zien dat schoonheid ‘the beginning programmering. Elk festival wil langs, dat leuke Turkse reizende in Ankara begint en zich vervolgens enthousiasme van het publiek was erg goed gekeken naar het werk filmer het genre voorgoed achter bed ligt en niet beweegt. Is ze dood, of horror’ is en situeert zijn film op zichzelf nu eenmaal op de kaart festival van de Europese film. Naif verplaatst naar diverse andere dat helaas niet al te best. Opvallend van de Taviani’s. zich. ligt ze in coma, of slaapt ze gewoon de grens van die twee. Geamuseerd zetten met een originele insteek. promoveerde de competitie van steden, reisde dit jaar niet alleen afwezig was de nieuwe film van de De enige film die iets probeerde te Jurylid Evelyn O’Grady sprak hier- haar roes uit? We komen het niet te vertelt hij op het festival hoe hij de En dan wordt lang niet altijd de jonge Europese films tot Gouden naar de noordoostelijke uithoek van buiten Turkije als belangrijkste vertellen over het hedendaagse over op de Kurzfilmtage in het weten. De waarde van de film film maakte met geld van het Liba- beste film bekroond. Gans-festival, accentuerend dat Turkije, maar presenteerde zijn Turkse regisseur van dit moment Turkije was Destiny van Zeki Zwitserse Winterthur (nabij Zürich): schuilt in de manier waarop het nese ministerie van toerisme, dat Colin van Heezik Kars, en niet in het minst de plaatse- programma tot buiten de grenzen: beschouwde Nuri Bilge Ceylan, Demirkubuz. Centrale figuur is een lijke horeca, trots is op zijn ganzen, in het nabije Tblisi en zelfs in Baku. Climates; in Cannes bekroond door jongeman die hopeloos verliefd naast zijn geitenkaas en zijn honing. Met pikant genoeg enthousiaste de internationale filmkritiek en wordt op een speelse jongedame De oudste sporen van Kars gaan steun van de Nederlandse ambas- daarna nog voor minstens acht die hem eigenlijk niet ziet zitten, terug naar 9000 voor Christus en als sadeur in Turkije, Marcel Kurpers- festivals geselecteerd. Profeet in maar als hij haar heeft, wordt hij strategische plek is het vele eeuwen hoek, die zelfs een inleiding schreef eigen land en zo, ‘te artistiek’. een bezitterige despoot. Alsof de 10de Tallinn Zwarte Nachten Filmfestival van hand tot hand gegaan, wat de in de catalogus. Nog meer Neder- Wel onder meer Tavka van Ozer regisseur wil zeggen: het cliché van variatie aan architectuur en bevol- lands was de workshop van anima- Kiziltan, die op het nationale festival Turkse mannen klopt, ook in deze king groot maakt. Sinds 1930, toen tiekunstenares Petra Dolleman van Antalya acht prijzen won en in tijd. Vooral het matige acteren het eindelijk definitief Turks werd, is voor schoolkinderen en studenten, Kars de Gouden Gans. De film gaat stoort. Echt geweldig gaat het niet Het Cannes van de Baltische Staten er rust en grotendeels orde. Als je die schuchter begonnen te tekenen over een simpele gelovige man die met de Turkse film, zo veel werd alles van Kars en eromheen wilt en te plakken en na een paar dagen door een sjeik gekozen wordt huur wel duidelijk. In tien jaar is het Zwarte Nachten Film Festival van Tallinn uitgegroeid tot het grootste en beste festival in de Baltische regio. Met ook dit jaar een sterke Aziatische inbreng. Peter van Bueren

Tien jaar pas het Zwarte Nachten Film Festival van Cannes. Daar is hij dus kennelijk nooit geweest, want met een klein festival dat in de eerste editie slechts een redelijke financiële onderbouwing, hoewel het maar daar gebeurt heel weinig mee. Tallinn en nu al noemt de minister van cultuur van natuurlijk is Talinn met zijn 450 duizend inwoners een achtentwintig films presenteerde. totaalbudget van 750 duizend euro een verdere groei In de internationale competitie en het hoofdpro- Estland het een ‘cultureel icoon’. Het heet PÖFF, kleine stad, in een klein land met een totale bevolking Onder de bezielende leiding van directrice Tiina Lokk niet echt mogelijk maakt. Veel geld om bijvoorbeeld gramma een uitstekende selectie, met vooral een omdat Zwarte Nachten in het onmogelijk te ontcijfe- van 1,4 miljoen inwoners, en zo ook het festival. is PÖFF geleidelijk gegroeid tot een sterke concur- belangrijke regisseurs uit te nodigen is er niet. De sterke Aziatische inbreng van regisseurs als Miike ren Ests nu eenmaal Pimedate Ööe betekent. De bur- Acht jaar na de oprichting van Arsenals in Riga, dat rent van Riga, dat de laatste jaren juist wat terugzak- economische groei van Estland, zeker sinds het is Takashi, Zhang Yuang, Jia Zhang-ke, Tsai Ming- gemeester van Tallinn gaat zelfs zo ver dat hij het fes- snel een naam vestigde als leuk artistiek festivalle- te en het als tweejaarlijks festival aflegt bij Tallinn. opgenomen in de Europese familie, is gek genoeg liang, Kim Ki-duk, Bong Joon-ho, Garin Nugroho, tival op geen enkele wijze minder acht dan Berlijn of tje in de Baltische Staten, en zes jaar nadat ook Qua organsatie en programmering is Tallinn inmid- een dreiging. Een aantal sponsors, waaronder een Lou Ye, Ten Shimoyama en Jong-Bin Yoon. Ze kon Estland zich als zelfstandige natie had losgewurmd dels het grootste en beste festival in de Baltische grote bank, haken af, omdat ze inmiddels zo sterk niet alles krijgen wat ze wilde, maar Tiina Lokk had van de uiteenvallende Sovjet-Unie, werd in Tallinn regio. zijn dat zij flink schrappen in hun uitgaven voor recla- goed gewinkeld in Pusan, het Aziatische Rotterdam. schuchter een eigen festivalletje georganiseerd. Het De competitie richt zich op Europa en Azië, maar me, die ze niet meer nodig hebben. En dan valt het Van de Europese regisseurs het nieuwste werk van zag er op dat moment somber uit voor filmliefheb- daarbuiten zijn nog een flink aantal andere program- festival af. Russisch theater onder meer Barbara Albert, Lars von Trier, Nanni bers. De ene bioscoop na de andere werd gesloten, ma’s, zoals animatiefilms, studentenfilms en kinder- Met twee nieuwe initiatieven werd het festival nog Moretti, Agnes Kocsis, Feliks Falk, Jan Svankmajer, de programmering in de resterende theaters films. Ook is er inmiddels het in belangrijkheid verder uitgebeid. In navolging van Berlijn was er een keuze van inleiders zorgde ervoor dat er behoorlijk Corneliu Poromboiu, Michael Winterbottom, Ken beperkte zich voor negenennegentig procent tot gegroeide Baltic Event, waar nieuwe projecten uit presentatie van tien jonge Europese acteurs en werd aangeleuterd voor een nagenoeg lege zaal. Loach, Raul Ruiz en Terry Gilliam. Een soms grillige Hollywoodfilms en in de kranten verhuisde film van Estland, Letland en Litouwen worden getoond, actrices (‘Shooting Stars’) en verder werd er een Dat kan volgend jaar beter, want het onderwerp is keus, want opeens werd daar ook Het schnitzelpara- de kunstpagina’s naar de uitgaansrubrieken. Distri- gekoppeld aan een CineMart-achtige markt voor dag geconfereerd over de rol van film in het behoud belangwekkend genoeg. In de Unesco is eind 2005 dijs van Martin Koolhoven gedraaid, artistiek gezien butiemaatschappij Filmimax en enkele cinemalief- coproductie. Steun van de overheid, de plaatselijke van de culturele diversiteit in Europa. Dat laatste wel een manifest ondertekend over de bescherming toch niet een hoogstandje, maar voor Tina Lokk Opening met Kanada-suursaadik-ja-koor hebbers probeerden de grote leemte op te vullen filmindustrie en particuliere sponsors zorgen voor onderdeel was een fiasco. De weinig gelukkige van de culturele identiteit van aangesloten landen, vanwege het integratiethema interessant genoeg.

50 Skrien februari 2007 februari 2007 Skrien 51 Whisky Het verdriet was groot Argentinië. De montere somberte in toen vorig jaar juli bekend werd dat hun films is dan ook autobiografisch. Vader van een soldaat Pompoko Een onweerstaan- regisseur Juan Pablo Rebella op Voor 25 Watts namen ze hun eigen Net als zijn voorgangers Als de er worden grote verliezen geleden bare Japanse anime van Isao Takaha- tweeëndertigjarige leeftijd een einde leven als uitgangspunt en Whisky is kraanvogels overvliegen (Michael en de soldaten dromen van huis. ta, die medeoprichter is van Studio aan zijn leven had gemaakt. Er leek een projectie van henzelf in de toe- Kalatozov, 1957) en De jeugd van Voor enkele veldslagen zijn behoor- Ghibli samen met anime-grootmees- een zonnige toekomst voor hem komst: inderdaad geen aanlokkelijk Ivan (Andrej Tarkovski, 1962) toont lijke aantallen tanks en manschap- ter Hayao Miyazaki, die zelf als uitvoe- weggelegd. Met vriend en coregis- perspectief. Dat laat onverlet dat ze het minder bekend geworden Vader pen ingezet, maar de film blijft ver- rend producent aan deze film mee- seur Pablo Stoll had hij wereldwijd twee juweeltjes van films hebben van een soldaat de gevolgen van de der dicht bij de hoofdpersoon en de werkte. Pompoko stamt alweer uit indruk gemaakt met hun debuutfilm gemaakt. Whisky vertelt het tragiko- Tweede Wereldoorlog voor gewone mensen die hij tegenkomt. 1994 en gaat over tanuki’s (zogeheten 25 Watts (2001) en de opvolger mische verhaal van de eigenaar van inwoners van de Sovjet-Unie. In dit Acteur Sergo Zakariadze heeft een ‘wasbeerhonden’) die hun woongebied Shopgirl Komiek Steve Martin is Whisky, die in 2004 tweemaal werd Tijdens een interview met Rebella een verouderde sokkenfabriek, zijn geval is de hoofdpersoon een boerti- glansrol. Hij zet zijn karakter een Wereldoorlog. zien verdwijnen door het uitdijende naast acteur ook schrijver. Het prima L.A. bekroond op het filmfestival van en Stoll na de uitbreng van 25 Watts trouwe assistente en zijn gehaaide ge, bestoppelde Georgische wijnboer beetje aan, met komisch effect, Als opmerkelijk extraatje zijn aan de Tokio. Opnieuw een ecologische bood- Story (Mick Jackson, 1991) is van zijn hand Cannes. Hij was al aan het script (zie Skrien 33/7, 2001) vertrouwden broer. Een wonderlijke driehoeks- die zijn zoon – soldaat in het Rode maar overdrijft niet. Zodat deze dvd archiefbeelden toegevoegd van schap van Ghibli (zie ook Miyazaki’s en Shopgirl is gebaseerd op zijn novelle. voor de opvolger begonnen. Zijn ze me toe dat het leven in Montevi- verhouding, stijlvast gefilmd en Leger – opzoekt in het ziekenhuis en, koppige, trotse Georgiër ook sympa- een parade op het Rode Plein in 1941 Princess Mononoke, 1997), dit keer Het is een sfeervolle, rustige film gewor- vriendin en Pablo Stoll vonden hem deo hen zwaar viel. Er is nauwelijks doorspekt met subtiele humor. als hij hem daar niet aantreft, een thiek en uiteindelijk ontroerend is. en van Rusland en Georgië na de geheel verteld vanuit de dieren. Die den die zich qua toon laat vergelijken met in zijn appartement in Montevideo; werk, weinig vertier, perspectief Laurens van Laake lange tocht door oorlogsgebied Het zwart-wit is mooi, vooral de Duitse overgave in 1945. blijken, als mensen niet kijken, op Lost in Translation (Sofia Coppola, 2003). hij had zich in het hoofd geschoten ontbreekt en als het even kan, ver- onderneemt om hem te vinden. binnenopnames, en de camera Kees Driessen twee benen te lopen en zich te kunnen Personages zijn zoekende, stijl en muziek na een halve fles whisky te hebben trekken de jongeren naar het nabij- Uruguay 2004 regie Juan Pablo Rebella en Pablo Onderweg treft hij veel vriendelijke beweegt met zachte hand langs de metamorfoseren tot zo ongeveer staan op de voorgrond. Een onopvallende leeggedronken. gelegen Buenos Aires in buurland Stoll distributie De Filmfreak landgenoten, maar een lofzang op karakters met een weemoedig, bijna Otets soldata Georgië (toenmalige Sovjet-Unie) alles: een ketel, een ballon en een jonge vrouw (Claire Danes), die in een het sovjetleger is de film zeker niet. lieflijk effect dat contrasteert met de 1965 regie Rezo Tsjcheidze distributie mens. Opvallend genoeg blijkt juist de groot warenhuis werkt, krijgt een relatie Het leven in de loopgraven is zwaar, vernietigende werkelijkheid van een Moskwood Media balzak van de mannelijke tanuki bij met een rijke zakenman (Martin), terwijl ze metamorfoses keer op keer het ook een knipperlichtrelatie heeft met een meest rekkelijke orgaan – een geesti- nietsnut (Jason Schwartzman). De film is ge keuze voor een film die zo duidelijk niet helemaal in balans; sommige verhaal- Essential Cinema Distributeurs worden steeds creatiever in Ook uit ook kinderen zal aanspreken. Het lijnen zijn wat flauw en doorzichtig en de het herverpakken van al eerder verschenen dvd’s. Het geheim: biedt ze tempo is lekker hoog, de tanuki’s krij- voice-over van Martin zelf is soms een goedkoper aan in een mooi vormgegeven doosje en geef ze een prestigieus Cars gen elk een kleine persoonlijkheid, beetje pretentieus. Gelukkig blijft alles net klinkende naam als ‘Quality Film Collection’ (A-Film). Dutch Filmworks Ja, de bewegingen, detaillering en veel niet kunnen. Waarom hebben hun bewegingen zijn mooi en leuk en binnen de perken. spant wat dit betreft de kroon. Sommige titels die uitkwamen onder de ook (heel belangrijk!) zwaartekracht telefoons in Cars dan toch druk- de beestjes zelf zijn aandoenlijk knuf- Het acteerwerk is prima – vooral Claire al ronkende noemer ‘Supreme Editions’ (zie Skrien 38/5) heten nu opeens zijn weer zo goed als je van Pixar toetsen? Regisseur John Lasse- felbaar. Als ze op twee poten lopen, Danes is uitstekend in de hoofdrol. In de ‘Essential Cinema’, zoals The Ballad of Jack & Rose (Rebecca Miller, 2005) verwacht. En het is soms best ter, die ook de eerste drie lange tenminste, want dan zijn ze cartoo- interviews op de dvd zegt Martin dat zijn en Asylum (David Mackenzie, 2005). En zo’n naam is natuurlijk vragen om Where the grappig, hoe verschillende soor- Pixar-films regisseerde, noemt nesk getekend, terwijl ze op vier poten personage minder diep is uitgewerkt dan in moeilijkheden: uit de eerste worp Essential Cinema van enige maanden ten auto’s geantropomorfiseerd Cars in de making of een ‘per- er juist realistisch uitzien en dan ook zijn novelle, omdat zijn gedachtewereld niet geleden zijn wat mij betreft alleen Brief Encounter (David Lean, 1945), Truth Lies Het is wel zijn (hippie als Volkswagen-busje; soonlijk verhaal’: hij houdt erg van volstrekt anders bewegen. verbeeld kon worden. Daar heeft hij waar- Cabaret (Bob Fosse, 1972) en Et Dieu crea la femme (Roger Vadim, 1956; even wennen voor fans van art- redneck als camper; Schwarze- de film op aan tamelijk saaie auto’s en zijn vader werkte bij schijnlijk gelijk in, zijn personage blijft gro- met Brigitte Bardot) essentieel. De tweede worp is zelfs nog schraler. house-favoriet Atom Egoyan. negger als Hummer). Maar de races. Bovendien blijft het raar dat Chevrolet. Helaas: ik niet en de tendeels een raadsel. Overigens is dit het Alleen Edward Yangs meesterwerk Yi Yi uit 2000 (uitgebracht onder de Voor deze film tapt hij namelijk hoofdpersoon is een raceauto en in deze autowereld de personages mijne niet. KD enige zinnige dat gezegd wordt; voor het Engelse titel A One and a Two) verdient de naam ‘essential’. Over Todd Hay- uit een heel ander (lees: com- daarom gaat een groot deel van geen handen hebben en dus heel Buena Vista HE overige hadden de korte interviewfragmen- nes Far from Heaven (2002) en de cultklassieker Last House on the Left merciëler) vaatje. Het kitsche- ten net zo goed achterwege gelaten kunnen (Wes Craven, 1972) valt te bekvechten. Verder drie films die eerder dus uit- rige camerawerk, de zuurstok- worden. Uiteraard bevat de regio 1-versie kwamen als Supreme Edition en de Gregory Peck-oorlogsfilm The Purple kleuren van de production van de dvd weer eens veel meer extra’s: Plain (Robert Parrish, 1954), de Spaanse spaghettiwestern-spoof 800 Bul- design en het dik aangezette een audiocommentaar, verwijderde scènes lets (800 balas, Alex de la Iglesia, 2002) en het tweederangs Katherine Hep- acteerwerk zullen veel fans Selected Shorts Eigenlijk jammer ze frame tot POV-shots en vervreemdende sound- en een making of. Sanne Veerman burn-vehikel The Iron Petticoat (Ralp Thomas, 1956). Ze zijn schappelijk doen slikken. dat de dvd niet ‘Gekozen kortjes’ heet. Want het scapes). Het verhaal komt wat abrupt en buiten- geprijsd, dat wel. André Waardenburg De film, over een populair gaat hier om een selectie van de beste Vlaamse sporig ten einde, maar blijft tot dan spannend. Een Verenigde Staten 2005 regie Anand Tucker komisch duo dat betrokken kortfilms van 2005. Nu hebben deze kortfilms niet van de hoogtepunten van de dvd, naast Joke distributie A-Film distributie Dutch Filmworks raakt bij een moordzaak, per se veel gemeen. Ze neigen vaak naar humor Liberge’s Meander (die in Nederland al eerder behoort helaas niet tot Egoyans en gewelddadige ontknopingen, dat kan gezegd was opgevallen), een sfeervolle schets met juist beste werk. De film is niet worden. Die humor pakt op deze dvd helaas con- weinig verhaal over een paar magere pubers op Die overgang van cartoonesk naar spannend, niet intrigerend en sequent flauw uit: kolderiek, plat of voorspelbaar een lome zomerse steiger, en Angst van Emiel serieus (die er prima uitziet) vindt zijn Buurman & Buurman Wat fijn dat Buurman dan niet lang. Meestal juichen ze elkaars voor een moordmysterie nogal (Love’s Lost and Happiness, Lieven van Droogen- Penders, een krasserige, wrange maar vriendelij- weerslag in het verhaal, waarin tanu- & Buurman nog altijd wordt gemaakt! De meest recente prestaties toe met een welgemeend a je to! voorspelbaar. En de doorgaans broeck; The Sunflyers, Tim Mielants; Dag opa, ke zwart-witanimatie over een grootogig ventje ki’s aan de ene kant feesten (op steeds filmpjes stammen uit 2004 en die staan net als de eerste uit (‘dat is dat!’). De animatie in het ogenschijn- zo betrouwbare en frisse Alison Jeroen Dumoulein; Ureca, Kenneth Taylor). Dat dat voortdurend door de wind te grazen wordt hetzelfde muziekje) en aan de andere 1976 op deze zesdelige dvd-uitgave. Toch heeft de (revolutio- lijk eenvoudige wereldje is uitstekend: alle Lohman vertilt zich aan de neemt niet weg dat er technisch weinig op deze genomen. kant in de strijd tegen de mensen om nair) veranderende tijd weinig vat gekregen op de twee voorwerpen zijn gedetailleerd geconstrueerd hoofdrol van de journaliste die films valt aan te merken – er zijn in Vlaanderen zo Selected Shorts is een reeks van het Internatio- het leven komen – net als enkele men- rampzalig klussende buren. Ze mollen in de nieuwste film- en de bewegingen van de buurmannen heb- jaren later de zaak nog eens te zien voldoende kundige regisseurs, acteurs, naal Korfilmfestival Leuven. Vorig jaar werden sen. Hoogtepunt in de metamorfosen pjes (van nog steeds zo’n zeven minuten elk) iets modernere ben een eigen en herkenbare zwier. De gaat onderzoeken. Gelukkig cameramensen, editors et cetera – en dat er daarin ook een Vlaamse en een (zeer aan te raden) is Operatie Poltergeist, waarin de televisietoestellen, daar komt het op neer. En de productie stemmen (van Kees Prins en Simon van zijn Kevin Bacon en Colin Firth soms aardige dingen gebeuren in de vorm. internationale verzamelaar uitgebracht; dit jaar tanuki’s de mensen bang proberen te komt niet langer uit Bratislava (in het huidige Slowakije), Leeuwen) zijn een hilarische Nederlandse toevoeging: in het wel op dreef. In bijrollen zijn Dat geldt ook voor twee meer gewelddadige films. verscheen ook nog een enigszins tegenvallende maken door massaal in geesten en maar uit Praag (in het huidige Tsjechië). origineel wordt niet gesproken. Daarom hoeven de stemmen meerdere vaste Egoyan- Forever (Jonas Govaerts) toont een tatoeage die internationale kinderkortfilmverzamelaar (zonder monsters te veranderen. Ook al lijkt de Een lichte trend in de reeks is het langzaamaan sneller en ook niets informatiefs te zeggen en ouwehoeren en mompe- acteurs te ontdekken, wat de tot leven komt, maar de originele film lijdt onder dialogen). Twee Nederlandse bijdragen (het film in zijn geheel wat meer op televi- absurder worden van de avonturen, die op een gegeven len ze overal briljant omheen. En dat allemaal met ogen en film nog een beetje binnen zijn het ongeloofwaardige acteren en de toch weer bekende Sientje, 1997, van Christa Moesker en het sie dan op de bioscoop gericht, op deze moment met heel andere rampen eindigen dan waarmee ze monden die nooit bewegen – wat maar weer bewijst dat rea- oeuvre plaatst. De dvd bevat flauwe humor. The One Thing To Do (Michaël van snelle, wonderlijke vormenspel Mechaniek, 2004, momenten toont Pompoko Ghibli- beginnen. Op de laatste dvd’s zijn de avonturen gelukkig weer lisme in animatie van weinig belang is. De enig mogelijke con- flink wat extra’s, maar die zijn Roskam) neemt het geweld wel serieus en heeft van René Adema) horen daarop duidelijk bij de animatie op zijn best. iets gekalmeerd. Dat past beter bij het onverstoorbare clusie: verzamel ze alle zes. Kees Driessen net zo teleurstellend als de drie prima hoofdrolspelers (onder wie een mooie beste. Kees Driessen Kees Driessen enthousiasme waarmee de twee hartsvrienden elke ineen- film. Sanne Veerman Serge-Henri Valcke) die in korte tijd dreiging creë- storting als een nieuwe kans omarmen. Pat en Mat (zoals ze Kutáci/A je to/Pat i Mat Tsjechoslowakije/Tsjechië 1976-2004 regie Lubomír ren. Ondertussen komt soepeltjes een heel scala België 2006 distributie De Filmfreak Hôhokekyo tonari no Yamada-kun Japan 1994 regie sinds 1989 heten) hebben een ideale LAT-relatie: in al die Benes/Marek Benes/Ladislav Palka/Vlasta Pospisilova/Milan Sebesta/Josef Canada 2005 regie Atom Egoyan aan stijlmiddelen voorbij (van slowmotion en free- zie ook www.selectedshorts.com Isao Takahata distributie Paradiso HE jaren worden ze maar drie keer boos op elkaar en dat duurt Lamka distributeur Video/Film Express distributie Universal Pictures

52 Skrien februari 2007 februari 2007 Skrien 53 Die Letzte Rache de drie kandidaten – de Schone, de De dramatische lijn hapert, maar dat Skrien register 2006 Theatraal, gekunsteld, uitvergroot, Sterke en de Slimme – tegen elkaar is ongetwijfeld de bedoeling: niets in Een overzicht van de inhoud van Skrien in 2005. Het register is ingedeeld op hoekig, vervormd, karikaturaal, uit om zelf in aanmerking te kunnen de film is vloeiend. De kijker moet zelf Legenda col column ing ingezonden film (of televisieproductie of installatie), persoon (inclusief interviews) en cabaretesk en bovendien in zwart- komen. De Heerser heeft echter, zijn best doen. Hij wordt daarbij gehol- @ internet dvd dvd int interview zaken (al het overige, waaronder landen en festivals). Tot aan 2000 werd wit. Die letzte Rache vermijdt realis- samen met een Waanzinnige Geleer- pen door de Vruchten van het Lot (drie act ‘acteren’ db dagboek pio ‘de pioniers’ Skrien doorgenummerd; registers in die periode zijn te vinden in nummers me, zoals regisseur Rainer Kirberg de, een ander plan. Voeg hieraan toe: vreemde planten die als een rei de bdb ‘buiten de bioscoop’ fb ‘flashback’ rec recensie 81/82/83, 100, 129/130/131, 140, 146, 152, 164, 170, 176, 182, 188, 194, 200, 206, 212, ook in zijn commentaartrack onder- incest, volksopstand en onsterfelijk- voortgang becommentariëren), de bk boek fest festival sam ‘samenzweringsfilms’ 220, 230, 240. Sinds 2001 verschijnt het register telkens in nummer één van bkf ‘boekverfilming’ fm ‘schatten uit het filmmuseum’ st soundtrack streept, en plaatst zichzelf – met heid en je hebt een avontuur van bijpassende soundtrack (van de Düs- elk jaar; vorig jaar overigens alleen op internet, dit jaar ook weer in het blad. cam camera hfd hoofdredactioneel wl ‘White Light’ een speelse knipoog – in de traditie Shakespeariaanse omvang. seldorfer Neue Welle-band Der Plan) Achter elke film, persoon of zaak staat achtereenvolgens een (eventuele) chr ‘Rotterdam chronicles’ im in memoriam wiu ‘werk in uitvoering’ van het Duits expressionisme van en enkele musicalachtige liederen. precisering, een (eventuele) legendaverwijzing, het nummer waarin het de jaren dertig. De decors zijn ruw Ondanks de kunstige en gekunstelde Taboo Het meest opvallende artikel verscheen en het paginanummer. Rubriekstitels staan tussen beschilderd, van bordkarton en per- stijl had de film, die door De Filmfreak aan deze release is de toevoeging aanhalingstekens. spectiefloos; de acteurs zetten grote wordt uitgebracht met een aardig van maar liefst twee commen- Oude nummers zijn op te vragen bij de redactie. ogen op en stappen met dramatische boekje, een behoorlijk succes bij zijn taartracks. Niet het eerste wat gebaren uit beeld; de special effects Duitse televisiedebuut in 1982. Deze je verwacht bij een pornofilm. zijn zo eenvoudig als een vliegende dvd-release is een in belichting en Op de ene haalt hoofdrolspeel- Filmregister vis aan een touwtje. Een metalen lengte van sommige scènes enigszins ster Kay Parker (ook te zien in 3 Days of the Condor dvd 10 52 Boks (televisieserie) op Talpa 10 38 De battre mon coeur s’est arrêté Das Fraülein fest 8 7 vliegende vis welteverstaan, want dit aangepaste director’s cut, hoewel een recent, kort interview) op 4 Elements rec 10 49 Bolletjes Blues rec 3 49 no. 2 soundtrack 2005 2 33 Der freie Wille fest 3 6 is een vreemde wereld. onduidelijk blijft hoeveel is veranderd. gemoedelijke wijze herinneringen 9 Songs dvd 1 52 The Boot Factory Lech Kowalski-retrospectief 7 24 Dead Man’s Bluf post-IFFR 2 13 Frozen Land rec 9 47 10 Ways To... afstudeerfilms St. Joost 2005 7 16 Borat: Cultural Learnings of America Dead or Alive-trilogie dvd 3 52 Funeral Parade of Roses dvd 10 51 De Wereldlijke (onze hoofdpersoon) Kees Driessen op. Ze geneert zich nergens voor, 11:14 dvd 5 52 for Make Benefit Glorious Nation Dealer post-IFFR 2 11 Gargouille afstudeerfilms NFTA 7 12 wordt door de Heerser eropuit kan lachen om amateuristische 12:08 East of Bucharest fest 7 6 of Kazakhstan vergeleken met Mahir @ 10 50 Dear Pyongyang fest 5 6 Garpastum rec 10 49 gestuurd om een troonopvolger te Duitsland 1982 regie Rainer Kirberg momenten en is tamelijk tevreden 13 (Tzameti) volgens Géla Babluani int 6 14 Borderline afstudeerfilms NFTA 7 10 The Deer Hunter dvd 10 52 Il Gattopardo 20 Fingers Iraanse nieuwe cinema 8 21 Born to Lose Lech Kowalski-retrospectief 7 24 Deer Woman dvd 4 51 gedicht naar film door Onno Kosters 5 33 vinden. De Wereldlijke speelt daarop distributie De Filmfreak over sommige scènes. Vooral 2001: A Space Odyssey @ 7 49 Breakfast at Tiffany’s dvd 6 52 The Departed rec 9 46 De getuige KORT! wiu 5 5 die waarin ze voor het eerst met 2046 no. 10 toptien Skrien 2005 1 14 Breakfast on Pluto bkf 5 38 Le dernier des fous fest 8 7 Ghost in the Shell 2: Innocence 10 12 haar filmzoon vrijt – inderdaad de 80064 fest 5 6 A Brief Peace Iraanse nieuwe cinema 8 21 Il deserto dei Tartari Valerio Zurlini-retrospectief 3 14 Ghosts fest 9 6 De aardappeleters Saskia Olde Wolbers bdb 7 37 Brokeback Mountain rec 2 47 Detective Story dvd 1 52 Girlfriend: Someone Please Stop the World fest 8 44 Kort Kult meest overtuigende seksscène. Abhijan dvd 9 51 bkf 3 22 Devil Man anime 7 28 De Godsberg, een dissonant erfgoed Wellicht omdat Parker, zoals ze An Abridged List of Options afstudeerfilms KABK 7 18 parodieën @ 3 47 10 12 Fred Pelon int 1 28 blinde, wijze (‘Als je twee vogels alweer op, want deze onwaarschijn- vertelt, gevoelens koesterde voor Absence afstudeerfilms Rietveld Academie 7 21 bk 5 48 The Diary of Anne Frank (Anne no niki) fm 8 9 Der Golem, wie er in die Welt kam dvd 2 52 Adaptation. Gotcha!-films 5 26 st 6 20 The Dirty Dozen dvd 7 53 Good Men, Good Women fb 3 4 samenbindt, hebben ze vier vleu- lijke stop-motion poppenparodie op acteur Mike Ranger (die duidelijk Aeon Flux (animatieversie) dvd 2 51 The Brothers Grimm no. 5 soundtrack 2005 2 34 Las doce cillas Good Night, and Good Luck. 2 26 gels, maar ze kunnen niet vliegen’) Armageddon (Michael Bay, 1998), niet zo jong is als hij moet voor- Agenda Amadou Soleman db 6 44 Bubble Steven Soderbergh 4 14 retrospectief Tomás Gutiérrez Alea 4 13 Gooische vrouwen (televisieserie) op Talpa 10 38 vechtmeester (en speelt nog drie enigszins in de stijl van Team Ame- stellen). Zo zie je maar: ook bij Ahlaam fest 6 7 Bullet in the Head dvd 3 52 Doel leeft afstudeerfilms NFTA 7 10 De gouden kooi (televisieserie) op Talpa 10 36 Akira anime 7 28 Ça brule fest 6 30 Dog Day Afternoon dvd 4 51 Grand Prix dvd 7 53 andere rollen in een staaltje econo- rica: World Police (Trey Parker, porno draait het om gevoel. De Alex post-IFFR 2 11 Caché Michael Haneke 1 18 Dolen afstudeerfilms NFTA 7 12 Le grand voyage dvd 4 51 mische casting), die een goedlach- 2004) maar dan zonder touwtjes en softe kant van hardcore. Alien Planet dvd 5 51 Il caimano volgens Silvio Orlando int 6 18 Douar de femmes fest 6 7 The Grandmother dvd 5 51 se vechtersbaas (type all-star met Mötley Crüe in een gastrol als Ook regisseur Kirdy Stevens en All About Naivety – A Testimony of Love Callahan gedicht naar film door Onno Kosters 5 33 La double vie de Véronique dvd 4 51 Grandpa Jing and his Old Customers op IDFA 9 18 afstudeerfilms Rietveld Academie 7 21 Camille dvd 3 53 Dracula: Prince of Darkness Grbavica rec 7 47 wrestler) moet helpen om Zitan zichzelf, wordt niet grappiger dan scenarist/producent Helene Terrie All the President’s Men dvd 7 52 Cannibal Ferox dvd 7 51 Hammer-studio dvd-box dvd 1 51 Grijsgedraaid afstudeerfilms NFTA 7 10 Zombie Holocaust vermengt han- (een rolletje van Christopher Lee) zijn tagline ‘In de ruimte hoort nie- noemen dit (op hun commentaar- The Alphabet dvd 5 51 Cannibal Holocaust dvd 5 50 Dragon Inn: the Hideout in Temple Street Die grosse Stille (Into Great Silence) 1 25 dig twee genres: de kannibalenfilm en diens Boek der Wijsheid te berei- mand je ruften’. Goed geanimeerd, track) ‘de beste seksscène ooit’. Les amants dvd 4 50 Capote bkf 4 26 op IDFA 9 18 Philip Gröning 7 26 Les amants réguliers 8 36 st 6 20 Dragons Forever dvd 2 53 Guernsey dvd 4 50 en de zombiefilm. En waarom ook ken. Er wordt weinig indrukwek- dat wel. KD Sterkste punt is het reportageach- Amen afstudeerfilms NFTA 7 10 dvd 7 52 Drawing Restraint 9 Matthew Barney 3 39 Eén hagedis te veel niet? De cultklassieker volgt vooral kend gevochten, helaas, maar het is Verenigde Staten 2005 regie Roy T. Wood tige camerawerk aan het begin L’ami hollandais rec 5 46 Carnivàle (televisieserie) st 6 20 The Dreamers 8 36 vroege films Paul Verhoeven dvd 9 50 de wetten van de kannibalenfilm en verder precies zo aangenaam kijk- distributie RCV van de scène, wanneer Parker zich The Amputee dvd 5 51 Cars rec 6 48 Dreaming by Numbers Anna Bucchetti int 2 14 Hakuja den anime 7 28 Anna Christie dvd 3 53 Cat on a Hot Tin Roof dvd 6 51 Dreams in the Witch-House dvd 4 51 Half Moon (Niwemang) fest 9 6 dus wordt al na een kwartier een voer als het klinkt. Met een zeer met overtuiging op de pik van haar Anna Karenina dvd 3 53 The Cave of the Yellow Dog rec 3 48 Durchfahrtsland fest 1 6 The Happiest People in the World fest 5 22 blonde New Yorkse antropologe merkwaardige scène van een man 2001 Maniacs is een middelmatige slapende zoon stort en de hand- Ascensceur pour l’échafaud dvd 1 51 Change of Choice op IDFA 9 18 East of Paradise Lech Kowalski-retrospectief 7 24 Hard Boiled dvd 8 52 naar een van menseneters verge- die al tien jaar in een vat olie zit, remake van het superieure Two held 35mm-camera haar koeste- Ask the Dust bkf 6 32 Le chant du rossignol Eden rec 9 47 Hardcore afstudeerfilms NFTA 7 12 Assassination dvd 3 53 vroege films Jean-Pierre en Luc Dardenne 5 24 Eigenheimers wiu 8 5 Harry Potter and the Goblet of Fire ven jungle gestuurd. Slecht geac- midden in de woestijn, om zijn ‘ding’ Thousand Maniacs! (1964) van Her- ringen volgt. Verder rust de rela- Asylum dvd 5 52 Chicken Little dvd 4 50 Elementarteilchen fest 3 6 no. 7 soundtrack 2005 2 34 teerd maar onderhoudend verteld, eraf te weken. Eh, pardon? KD schell Gordon Lewis, wiens voorstel tieve roem van deze commercieel bkf 7 30 Children of Heaven Iraanse nieuwe cinema 8 21 Enduring Love st 6 20 Harvest Time rec 10 49 met dank aan enkele gore (maar Verenigde Staten 1978 regie Richard Moore zelf de actiescènes te regisseren succesvolle productie (die vol- Atlantic City dvd 10 53 China Blue rec 7 47 L’enfant endormi rec 8 50 Heart, Beating in the Dark distributie Paradiso HE (Green Cow) Au revoir, les enfants dvd 1 51 A Chinese Ghost Story-trilogie dvd 2 53 Engelen afstudeerfilms St. Joost 2005 7 16 IFFR-retrospectief Nagasaki Shunichi 1 16 volstrekt rubberen) slachtpartijen helaas werd afgeslagen door regis- doendes scoort qua script en loca- Avenge But One of My Two Eyes 1 25 Christmas Tree Upside fest 7 7 Enter the Phoenix dvd 2 53 Hey is Dee Dee Home? en een paar campy oneliners; de seur Tim Sullivan, met wie HGL ties) op het taboe uit de titel: Babam ve oglum fest 6 6 Cigarette Burns dvd 4 51 Escort wiu 2 5 Lech Kowalski-retrospectief 7 24 beste komt van de waanzinnige volgens de liner notes sindsdien incest. Stevens vertelt dat Parker Babel rec 9 46 Cinderella Man no. 6 soundtrack 2005 2 34 Eureka dvd 5 52 A History of Violence no. 4 soundtrack 2005 2 34 Babysitter afstudeerfilms NFTA 7 12 City Scene fest 5 7 Everything is Illuminated bkf 9 31 dvd 5 50 wetenschapper (welja, die kan er niet meer wil praten. Ook Robert tweede keus was: de eerste por- Backstage dvd 9 52 Civil Status fest 5 7 Expecting Pipilotti Rist bdb 2 21 Hoe Snjezhi Tjelovek zijn ook nog wel bij) die tijdens een Englund (bekend als Freddy Krue- noactrice ging het onderwerp te Bad Taste dvd 2 51 Class of 1984 dvd 5 50 Factotum rec 3 48 voorouders verkreeg dvd 9 52 operatie aantekent: ‘Het schreeu- ger uit de Nightmare on Elmstreet- ver. Ook binnen de pornowereld The Ballad of Cable Hogue dvd 4 50 Coalitzia afstudeerfilms Rietveld Academie 7 21 Fahrenheit 451 sam 4 36 Homecoming dvd 10 51 The Ballad of Jack & Rose dvd 5 52 Cocaine Angel wl 1 8 Fahrenheit 9/11 sam 9 36 Horst Bucholz... Mein Papa fest 4 7 wen van de patiënt leidde af. Heb reeks, 1984-2003) kan de oorspron- bestaan taboes. Maar Parker Banden afstudeerfilms St. Joost 2005 7 16 Come Drink With Me dvd 5 49 Falsch vroege films Jean-Pierre en Luc Dardenne 5 24 Hostage no. 2 soundtrack 2005 2 33 stembanden verwijderd.’ KD kelijke redneck-burgemeester niet redeneerde, vertelt ze, als volgt: Bang-Rajan dvd 3 52 Le conseguenze dell’amore Fantastic Planet dvd 10 52 How Is Your Fish Today? chr 10 8 Italië 1980 regie Marino Girolami distributie doen vergeten, als hij zijn dorp van ‘Hij maakt de film toch; ik kan er Batalla en el cielo rec 1 49 no. 8 toptien Skrien 2005 1 14 Fast Food Nation fest 6 30 How Many Roads rec 5 46 De Filmfreak Carlos Reygadas int 2 36 The Constant Gardener no. 12 soundtrack 2005 3 27 Faust dvd 9 50 Howl’s Moving Castle no. 15 soundtrack 2005 3 28 Southerners voorgaat in het wraak- tenminste nog wat gevoel en volgens Diego Martínez Vignatti cam 10 32 Corpse Bride dvd 5 50 Feest! vroege films Paul Verhoeven dvd 9 50 Humoresque dvd 3 52 zuchtig en feestelijk afmaken van empathie inleggen.’ Tegelijkertijd Batman Begins no. 1 soundtrack 2005 2 32 Corpus Christie Saskia Olde Wolbers bdb 7 37 Fight Club Gotcha!-films 5 26 I Know I’m Not Alone dvd 7 52 Circle of Iron was door Bruce Lee enkele verdwaalde Northerners, en draait de film, door een oudere fest 4 7 Le couperet dvd 2 52 Figner, the End of a Silent Century Ichi the Killer (anime-versie) dvd 1 52 Befl vakit (Times and Winds) fest 6 6 The Cowboy and the Frenchman dvd 5 51 volgens Nathalie Alonso Casale int 7 22 The Idiot (Hakuchi) dvd 3 53 voor zichzelf geschreven, maar John Landis matige cameo beland- vrouw het initiatief te geven ten Bei Parish fest 5 6 Crash no. 3 soundtrack 2005 2 33 La fille du grand monsieur fest 5 22 Il court... il court le monde werd na diens dood door David Apollo 13 1/3 heette eigenlijk de terecht bij de deleted scenes. opzichte van een jongere man, de Ben-Hur dvd 1 52 Crevices dvd 8 52 Firewall st 6 20 vroege films Jean-Pierre en Luc Dardenne 5 24 Carradine gespeeld. En omdat Disaster! maar veranderde zijn Koop liever het origineel, onlangs standaardrollen van de pornofilm Betelnut fest 10 6 Cronaca familiare Valerio Zurlini-retrospectief 3 14 The Firm Dave Grusin st 4 52 I’ll Sleep When I’m Dead dvd 5 52 A Better Tomorrow dvd 3 52 Crossing the Bridge dvd 5 51 Flags of our Fathers rec 10 48 In continuo fest 5 7 Carradine onlangs de Bill was die naam voor deze dvd-release – mis- eveneens door Dutch Filmworks om. Hij is in die zin zelfs feminis- The Big Family op IDFA 9 18 The Da Vinci Code st 6 20 Flesh and the Devil dvd 3 53 Incident On and Off a Mountain Road dvd 4 51 bij Tarantino gekilld moest worden, schien geïnspireerd door Naked uitgebracht. KD tisch te noemen. Bin-Jip no. 3 toptien Skrien 2005 1 14 Dagen van gras, dagen van stro Flightplan Gotcha!-films 5 26 Inside Deep Throat dvd 4 50 kreeg dit alleraardigste werkje een Gun 33 1/3 (Peter Segal, 1994). Verenigde Staten 2005 regie Tim Sullivan Kees Driessen The Bird Can’t Fly Threes Anna db 7 42 afstudeerfilms Willem de Kooning 7 20 Folie à deux Inspired (installatie) afstudeerfilms KABK 7 18 A Bittersweet Life dvd 6 53 The Damned Don’t Cry dvd 3 52 afstudeerfilms Rietveld Academie 7 21 Interloper Verenigde Staten 1981 regie Kirdy Stevens nieuwe release. Carradine is de Helaas houdt de inspiratie daar distributie Dutch Filmworks Blackwater Fever 5 35 Dans Tina Alkaeva db 6 44 Following the Fish Saskia Olde Wolbers bdb 7 34 te bestellen via www.yourchoice.nl Die blaue Grenze fest 1 6 Dark Horse rec 3 48 afstudeerfilms St. Joost 2005 7 16 Invasion of the Bodysnatchers Der Blaufuchs Dark Water bkf 1 38 Forever Heddy Honigmann 8 30 (meerdere versies) sam 4 36 Elke kulttitel is geselecteerd volgens het criterium zoals door Skrien vastgesteld op 7 november 2006: een film die met stijl en vooral zonder saai te worden de ethische en/of esthetische normen van het overgrote deel van het publiek overschrijdt. (als De vrouw met den blauwvos) fm 2 9 The Day the Earth Stood Still sam 3 40 fest 9 6 The Italian fest 4 6

54 Skrien februari 2007 februari 2007 Skrien 55 Persoonsregister Zaakregister Jaap Hillenius, poging dichterbij te komen rec 7 47 Million Dollar Baby no. 16 soundtrack 2005 3 28 La ragazza con la valigia Tehran 7:00 A.M. Iraanse nieuwe cinema 8 21 Adam, Ken production designer James Bond 4 40 Kowalski, Lech retrospectief 7 24 3D hfd 7 3 Japans Film Festival, Dejima 8 44 Jane Eyre dvd 7 53 Milou en mai dvd 6 53 Valerio Zurlini-retrospectief 3 14 Temo Ibrahim Selham db 10 44 Alea, Tomás Gutiérre retrospectief 4 13 Krause, Fran. korte animatie dvd 3 51 16mm chr 7 8 Karlovy Vary International Film Festival 7 7 Jápon volgens Diego Martínez Vignatti cam 10 32 Minority Report sam 4 36 Le ragazze di San Frediano Tetsuwan Atom (Astro Boy) anime 7 28 Alexeïeff, Alexandre dvd 1 50 Kubrick, Stanley. biografie bk 7 50 Academie St. Joost afstudeerfilms 2005 7 16 Kinotaur, Sotsji 7 6 Jarhead st 6 20 The Miracle afstudeerfilms Rietveld Academie 7 21 Valerio Zurlini-retrospectief 3 14 Theodore fest 9 6 Alkaeva, Tina Dans db 6 44 fb 8 4 Affiches Cyprian Koscielniak int 4 30 Kurzfilmtage Oberhausen 5 7 Je pense à vous Mon oncle dvd 3 52 Rain Dogs chr 9 8 The Thin Man-collectie dvd-box dvd 3 53 Allen, Robert C. over Cinema in archief van 8 28 Pieter Kuhn 3 38 Locarno 8 7 vroege films Jean-Pierre en Luc Dardenne 5 24 Monddood film tegen Filmfonds, bijgevoegd dvd 2 17 La raison du plus faible fest 6 30 The Thing From Another World sam 3 40 Context-database int 3 30 Kuhn, Pieter affiches Marlène Dietrich 3 38 Afstudeerfilms NFTA 2005 7 14 Mannheim-Heidelberg 1 6 Jean de Florette dvd 3 51 Monsterthursday fest 1 6 Rapunzel (pilot televisieserie) Things You Cannot See afstudeerfilms KABK 7 18 Allen, Woody Match Point 1 30 Laan, Medy van der. Kamer-brief hfd 4 3 De Skrien Afficheprijs opzet 8 18 Nederlands Online Film Festival @ 5 47 Jenifer dvd 10 51 Morte a Venezia honderd jaar Visconti 10 14 afstudeerfilms Willem de Kooning 7 20 The Thinker afstudeerfilms Rietveld Academie 7 21 Almodóvar, Pedro Volver 6 10 Lammers, David. Langer licht db 1 44 Posterwire.com @ 8 51 Pusan 10 6 De jeugd van Ivan dvd 2 51 Mother of Mine fest 4 6 Ray no. 18 soundtrack 2005 3 29 The Third Man dvd 6 52 Alonso Casale, Nathalie. over Figner, Langer licht 3 18 De Skrien Afficheprijs uitslag 9 12 Riga Arsenals 9 6 Johanna 1 24 The Mothers’ House fest 5 22 Re-cycle dvd 9 51 Three... Extremes dvd 10 51 the End of a Silent Century int 7 22 Lange, Anne bdb 7 37 Afstudeerfilms 2005 NFTA 7 10ev San Sebastián 9 6 Juventude em marcha (Colossal Youth) fest 6 31 La moustache bkf 2 22 Regarde Jonathan/Jean Louvet, son oeuvre Three Times 3 10 Anna, Threes The Bird Can’t Fly db 7 42 Lee, Ang. Brokeback Mountain bkf 3 22 Academie St. Joost 7 16 Shadow Festival, Amsterdam 9 20 Just Like Heaven no. 10 soundtrack 2005 2 35 Mr. & Mrs. Smith no. 14 soundtrack 2005 3 28 vroege films Jean-Pierre en Luc Dardenne 5 24 Thumbsucker dvd 10 52 Assayas, Olivier fb 5 4 Lohan, Lindsay. als verwend nest @ 8 51 Koninklijke Academie van Spirit of Fire, Chanti-Masijsk 4 6 Katanho (Gratefulness) chr 5 8 Mr. Rococo Registering Our Exasperation (installatie) Thundercrack dvd 7 51 Babluani, Géla over 13 (Tzameti) int 6 14 Lords, Traci. porno bk 3 50 Beeldende Kunsten, Den Haag 7 18 Starting from Scratch, Amsterdam 3 7 Kebab Connection rec 1 49 afstudeerfilms Rietveld Academie 7 21 afstudeerfilms KABK 7 18 Tideland wl 2 8 Baetens, Jan over filmverboeking 4 38 Lynch, David. kortfilms dvd 5 51 Willem de Kooning 7 20 toekomst chr 8 8 Kill Bill 1 & 2 dvd 2 53 La muerte de un burócrata De reorganisatie van de afdeling volgens Terry Gilliam int 3 34 Bangels, Paula. over Jake Gyllenhaal act 2 18 Martínez Vignatti, Diego. Jápon en Gerrit Rietveld Academie 7 21 Transilvania International Film Festival 7 6 The Killer dvd 3 52 retrospectief Tomás Gutiérrez Alea 4 13 Herhuisvesting Franeker wiu 9 5 Tiffany Minx dvd 7 51 Barney, Matthew Drawing Restraint 9 3 39 Batalla en el cielo cam 10 32 Animatie gedichtenverfilmingen Viennale 1 7 Kilowatt Dynasty Saskia Olde Wolbers bdb 7 34 Musaic afstudeerfilms St. Joost 2005 7 16 Requiem fest 3 6 Tim Tom @ 2 49 Barnouw, David. NIOD-medewerker over Maura, Camren. over Volver int 6 12 (Dicht/Vorm en ZieZo) 1 36 Visions du Réel, Nyon 5 6 King Kong no. 1 soundtrack 2005 2 32 Muskus afstudeerfilms NFTA 7 12 rec 8 50 Time fest 7 7 The Sun (Solntse) int 3 16 McCabe, Patrick. auteur Breakfast on Pluto bkf 5 38 Anima-verzamel-dvd 2 53 Widescreen Weekend, Bradford 4 7 The Kingdom dvd 2 51 My Prince chr 3 8 The Return of Chandu fm 6 9 Toni dvd 6 53 Bava, Mario. dvd-box dvd 2 52 McGrath, Patrick. auteur Asylum bkf 7 30 Interviews animatiefilmers @ 3 47 Filmfocus.nl. website @ 10 50 Kinsey no. 8 soundtrack 2005 2 35 Nachtrit wiu 1 5 The Return of the Real post-IFFR 2 13 La tourneuse de pages Berings, Wim. over Johnny Depp act 6 24 Meerburg, Piet pio 8 32 Blog @ 3 47 Filmfonds anti-Filmfondsfilm Monddood dvd 2 17 Kiran over Mongolia fest 5 22 Nadine wiu 10 5 Revolution 5 afstudeerfilms KABK 7 18 volgens Denis Dercourt int 10 10 Berliner, Alan toptien IDFA 9 16 Morris, Sarah IFFR-retrospectief 1 32 CGI @ 3 47 Filmgeschiedenis fb 7 4 Een klasse apart Nanny McPhee st 6 20 La révolution des crabes dvd 2 53 Toy Story 1 & 2 dvd 1 52 Blanchett, Cate. volgens Saban Öl en Nagasaki Shunichi IFFR-retrospectief NIAf kortfilms dvd 3 51 Filmkritiek. volgens Hans Beerekamp fb 5 4 Mascha en Manfred Poppenk db 4 44 Nerven fm 9 9 Ride the High Country dvd 4 50 Le tragédie de la jungle fm 4 9 Cellil Toksöz act 9 34 Heart, Beating in the Dark 1 16 Avoid Eye Contact 2, Filmmuseum. archivering hfd 1 3 Knetter filmverboeking door Akke Holsteijn 5 32 The New World rec 2 47 The Road to Guantánamo Michael Winterbottom 4 10 Trailer Saskia Olde Wolbers bdb 7 34 Bleibtreu, Moritz. volgens Nieuwerf, Martijn. Moritz Bleibtreu act 8 40 New Yorkse kortfilms dvd 3 51 Michel Hommel fb 8 4 Koppels (televisieserie) op Talpa 10 38 The Night of the Iguana dvd 6 51 The Roman Springs of Mrs. Stone dvd 6 51 The Treatment fest 10 7 Martijn Nieuwerf act 8 40 Norris, Chuck 2 49 Looney Tunes-collectie dvd 6 52 Filmstart.nl. vernieuwd @ 5 47 Koroshi no rakuin fm 3 9 Nightmare Alley dvd 3 53 Romance & Cigarettes rec 3 49 Tristan & Isolde st 6 20 Bleumer, Joeri. over interactieve film db 8 46 Öl, Saban en Cellil Toksöz. anime 7 28 Filmverboeking. volgens Jan Baetens 4 38 Krazy Kat dvd 1 51 Ninotchka dvd 3 53 Romanzo criminale rec 6 48 Tropical Malady no. 6 toptien Skrien 2005 1 14 Blokker, Jan. over Zwartboek pio 9 40 over Cate Blanchett act 9 34 10 12 Auteurs 5 33 Kung Fu Hustle dvd 1 51 Nobody’s Business Alan Berliner op IDFA 9 16 Rome (televisieserie) dvd 9 52 Twelve and Holding fest 10 7 Bont, Jan de fb 6 4 Olde Wolbers, Saskia bdb 7 34 Canadese productie @ 8 51 Zwartboek 9 28 Kwaidan dvd 8 52 De Noorderlingen fm 5 9 Rooms afstudeerfilms Rietveld Academie 7 21 Twenty-Four Eyes (Nijushi no hitomi) dvd 3 53 Boom, Rian van den. film over tweelingen db 9 42 Oostburg, Kenneth. over Suriname int 5 18 Onafhankelijk Nederlands kort dvd 9 52 Frankrijk filmgeschiedenis bk 9 49 El laberinto del fauno fest 6 30 dvd 9 50 Ryan’s Daughter dvd 4 51 Umoregi (The Buried Forest) 8 44 Bucchetti, Anna. over Dreaming by Numbers int 2 14 Orlando, Silvio. over Il caimano int 6 18 België. gebrek aan multiculturele films 4 22 Fuck aantal keer per film @ 3 47 Lacombe Lucien dvd 10 53 Nose, Iranian Style Iraanse nieuwe cinema 8 21 Salem’s Lot dvd 10 53 La última cena retrospectief Gutiérrez Alea 4 13 Captein, Willem over muziektheorie 5 29 Pálfi, Györgi Taxidermia 8 38 ‘The Big Sleep’ 1 42 Geluid vroege geluidsfilm dvd 5 52 Ladies in Lavender no. 18 soundtrack 2005 3 29 Nosferatu zomertip 5 14 Scandal (Shubun) dvd 3 53 Ultranova no. 5 toptien Skrien 2005 1 14 Carrère, Ammanuel. auteur La moustache bkf 2 22 Peckinpah, Sam. dvd-box dvd 4 50 2 42 Piotr van Dijk over int 8 28 Lady and the Tramp dvd 3 52 NSE (televisieserie) op Talpa 10 36 The Science of Sleep rec 10 48 An Unfinished Life dvd 5 52 Chabrol, Claude. dvd-box dvd 1 52 Pelon, Fred. over De Godsberg, een 3 42 Gerrit Rietveld Academie afstudeerfilms 2005 7 21 Lady Snowblood 1 & 2 dvd 10 51 Nummer Vier post-IFFR 2 13 The Searchers dvd 7 53 United 93 rec 5 46 Coppola, Sofia Marie-Antoinette 5 16 dissonant erfgoed int 1 28 4 42 Gotcha!-films 5 26 Lady Vengeance dvd 6 52 Ober volgens Tom Erisman int 8 10 Sehnsucht fest 3 6 sam 9 36 Corbijn, Anton. dvd-box dvd 5 53 PES. korte animatie dvd 3 51 5 36 Hammer-studio. dvd-box dvd 1 51 Langer licht David Lammers db 1 44 Obsession dvd 1 52 Senior Year op IDFA 9 18 The Unkosher Truth op Shadow Festival 9 20 Crawford, Joan. dvd-box dvd 3 52 Pieters, Jaap. Super 8 int 2 38 6 40 HD. high definition 4 24 3 18 Oily Maniac dvd 5 49 Serenity dvd 7 51 Urmuz fest 7 6 Cyriak. animatiefilmer @ 10 50 Plympton, Bill. korte animatie dvd 3 51 7 38 Instituut voor Beeld en Geluid. archivering hfd 1 3 Leçons d’une université volante Oliver Twist meest tegenvallende soundtrack 2005 2 35 Seven Invisble Men rec 10 48 The Usual Suspects Gotcha!-films 5 26 Dardenne, Jean-Pierre en Luc vroege films 5 24 Polak, Sacha. Teer db 5 42 8 42 archivering en digitalisering ing 2 6 vroege films Jean-Pierre en Luc Dardenne 5 24 On Hitler’s Highway Lech Kowalski-retrospectief 7 24 Sexy Beast zomertip 5 14 V for Vendetta dvd 9 52 De la Parra, Pim. over Suriname int 5 18 Poppenk, Mascha en Manfred. 9 38 Interactieve film. Joeri Bleumer db 8 46 Lepel filmverboeking door Akke Holsteijn 5 32 One Love – Story of Rastafarians’ The Shoes of the Fisherman dvd 9 52 Van den Vos Reynaerde antisemitische animatie 9 27 De Niro, Robert retrospectief 6 47 Een klasse apart db 4 44 10 42 Iran. nieuwe cinema 8 21 The Libertine st 6 20 Return From Babylon To Zion 1 25 Shortage of Being Van Gogh los afstudeerfilms NFTA 7 10 Depp, Johnny. volgens Wim Berings act 6 24 Rebella, Juan Pablo en Pablo Stoll fb 7 4 Bioscoop bezoekcijfers hfd 2 3 Johannesburg. IFFR-hot spot 1 22 Liefde, dood & luchtgitaar afstudeerfilms NFTA 7 12 De ontgoocheling afstudeerfilms NFTA 7 12 afstudeerfilms Rietveld Academie 7 21 Vengeance is Mine Dercourt, Denis. over La tourneuse de pages int 10 10 Reygadas, Carlos. Batalla en el cielo int 2 36 2 30 Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten, Lieve jongens fb 5 4 The One Thing To Do Michaël R. Roskam db 2 44 Shortbus rec 8 50 (Fukushû suruwa wareniari) dvd 3 53 Doense, Jan. over cultfilms int 10 22 Rist, Pipilotti. Expecting bdb 2 21 toekomst 5 30 Den Haag afstudeerfilms 2005 7 18 Lieve lust (televisieserie) op Talpa 10 38 Otzenrath – Last Day afstudeerfilms NFTA 7 10 Si le vent soulève les sables fest 9 6 Vent dvd 9 52 Elkoussy, Hala. Peripheral and Other Stories bdb 4 21 Roeg, Nicholas. dvd-box dvd 5 52 op festival versus videotheek 6 8 Kortfilms ‘Dutch Shorts 2005’, bijgevoegd dvd 2 4 The Life Aquatic with Steve Zissou Overtime dvd 2 53 Sick Girl dvd 10 51 Via dolorosa afstudeerfilms Rietveld Academie 7 21 Erisman, Tom. over Ober cam 8 10 Romanek, Mark. dvd-box dvd 5 53 Bond, James Bond Belgische kortfilms online @ 3 47 no. 17 soundtrack 2005 3 28 Paard van Sinterklaas no. 2 toptien Skrien 2005 1 14 The Silence of the Lambs fm 7 9 Viaje a Marte dvd 2 53 Erp, Michiel van. over Pretpark Nederland int 8 16 Roskam, Michaël R.. The One Thing To Do db 2 44 Ken Adam, production designer 4 40 Literatuur en film. Dark Water bkf 1 38 De lifters vroege films Paul Verhoeven dvd 9 50 The Paper Will Be Blue fest 7 6 Silver City dvd 5 50 Virtual Hole (installatie) afstudeerfilms KABK 7 18 Fante, John. auteur Ask the Dust bkf 6 32 Schmelzdahin. filmcollectief fest 3 7 product placement 10 40 gedichtenanimatie (Dicht/Vorm en ZieZo) 1 36 Linerboard film à la Haneke, bijgevoegd dvd 4 20 Paradise Now no. 7 toptien Skrien 2005 1 14 Sin City no. 3 toptien Skrien 2005 1 14 Vital dvd 9 52 Fassbinder, R. W.. dvd-box dvd 1 50 Sednaoui, Stéphane. dvd-box dvd 5 53 Cambodja chr 5 8 loop pool loop-verzamelproject dvd 1 50 Little Fish dvd 9 51 fb 3 4 Sisai fest 5 22 Viva Zapatero! rec 3 49 Ferreri, Marco fb 7 4 Selham, Ibrahim. Temo db 10 44 Camera Tom Erisman over Ober int 8 10 Maleisië chr 9 8 The Little Mermaid dvd 10 52 dvd 4 51 Sisters dvd 1 52 La voix d’or fm 10 9 Fielding, Jerry st 2 48 Shaw Brothers. dvd-box dvd 5 49 Censuur online beschikbaar @ 5 47 Mexico-Stad. IFFR-hot spot 1 22 The Living and the Dead wl 2 8 Parels & zwijnen (televisieserie) op Talpa 10 38 Six Feet Under (televisieserie) dvd 6 52 Volver Pedro Almodóvar 6 10 Findlay, Roberta. dvd-box dvd 7 51 Sherwin, Guy. kortfilms fest 3 7 China documentaires op IDFA 9 18 Muziek theorie van Willem Capteyn 5 29 Lonesome Jim post-IFFR 2 11 Partie de campagne dvd 3 51 Six Men Getting Sick dvd 5 51 Voorbij, voorbij vroege films Paul Verhoeven dvd 9 50 Frears, Stephen The Queen 9 10 Soderbergh, Steven. Bubble 4 14 Cinema in Context-database nieuwe soundtrack Vrouwenlijden (1919) 8 22 Loose Change sam 9 36 The Passenger dvd 9 51 The Sixth Sense Gotcha!-films 5 26 De vrouw met den blauwvos (Der Blaufuchs) fm 2 9 Garbo, Greta. dvd-box dvd 3 53 Sokoerov, Aleksandr. The Sun 3 16 volgens Robert C. Allen int 3 30 misverstanden over 8 24 Lorsque le bateau de Léon M. descendit Pat Garrett & Billy the Kid dvd 4 50 Sl8n8 wiu 3 5 Vrouwenlijden (1919) gerestaureerd 8 22 Gilliam, Terry. over Tideland int 3 34 Soleman, Amadou. Agenda db 6 44 website hdf 6 3 Score @ 8 51 la Meuse pour la première fois Pee-wee’s Big Adventure dvd 7 51 8 14 Walkabout dvd 5 52 Glazer, Jonathan. dvd-box dvd 5 53 Soutinpoh, Som Ock chr 5 8 programmering Jan de Vaal 10 28 Neorealisme bk 5 48 vroege films Jean-Pierre en Luc Dardenne 5 24 Peripheral and Other Stories Hala Elkoussy bdb 4 21 Snakes on a Plane @ 8 51 War of the Worlds (2005) no. 9 soundtrack 2005 2 35 Groning, Philip Die grosse Stille 7 26 Spijkerman, Jack. volgens Conservering NFTVM. tien jaar 6 16 Lost (televisieserie) st 6 20 La perrera wl 2 8 Les soeurs fâchées no. 13 soundtrack 2005 3 27 (incl. voorgangers) sam 4 36 Grusin, Dave st 4 52 Vincent C. A. Crone col 10 39 Filmmuseum en Instituut voor Panoramische films. met QTVR @ 2 49 Lost Cargo dvd 9 52 The Pervert’s Guide to Cinema 5 35 Somnium afstudeerfilms NFTA 7 12 Warped afstudeerfilms St. Joost 2005 7 16 Gyllenhaal, Jake. volgens Paula Bangels act 2 18 Starke, Anton fb 8 4 Beeld en Geluid hfd 1 3 Piraterij. dvd’s chr 4 8 The Lost Squadron als Quatre de l’aviation fm 1 9 Piet Mondriaan – A Film-Essay dvd 5 51 Le souffle au coeur dvd 10 53 The Wayward Cloud Tsai Ming-liang 5 10 Haanstra, Bert hfd 10 3 Sugawara, Danyael. The Quiet One db 3 44 The Lux Radio Pirelli. filmproject @ 5 47 Lotte (televisieserie) op Talpa 10 38 Pirates dvd 4 50 Soy adorable!/Soy autentico! fest 1 6 Wedding Crashers st 6 20 Haneke, Michael. Caché 1 18 Toksöz, Cellil en Saban Öl. Theatre-hoorspelen @ 2 49 Poep. in film @ 8 51 Love Conquers All fest 10 6 Placebo Saskia Olde Wolbers bdb 7 34 Soy Cuba dvd 6 52 Welcome to the Dollhouse dvd 10 52 films in de geest van, bijgevoegd dvd 4 20 over Cate Blanchett act 9 34 Robert C. Allen over Cinema Porno bk 3 50 Lucifer afstudeerfilms St. Joost 2005 7 16 Planet of the Apes sam 4 36 Soylent Green sam 4 36 Whisky no. 1 toptien Skrien 2005 1 14 Hart, Emmy. over Suriname int 5 18 Towne, Robert. regisseur Ask the Dust bkf 6 32 in Context int 3 30 sexploitation in Nederland 9 24 M – Eine Stadt sucht einen Mörder Platform Jia Zhangke 1 10 The Squid and the Whale dvd 10 53 White of the Eye dvd 5 52 Heijs, Jan fb 3 4 Tsai Ming-liang. The Wayward Cloud 5 10 Super 8 3 32 Product placement in James Bond 10 40 verschillende taalversies 1 34 Podium no. 10 toptien Skrien 2005 1 14 Sssshht! afstudeerfilms NFTA 7 12 Wide Awake Alan Berliner op IDFA 9 16 im 3 25 Tsjernisjeva, Olga IFFR-programma Cine Fantoom 1 26 Van den Vos Reynaerde 9 27 Production design The Machinist dvd 1 52 Point Blank dvd 9 52 Star Wars Turkse remake @ 7 49 The Wild dvd 9 52 Hitchcock, Alfred. motieven bk 4 49 Tsukamoto, Shinya bk 2 50 Cultfilms definitie; met Jan Doense int 10 22 Ken Adam, production designer James Bond 4 40 no. 11 soundtrack 2005 3 27 Polaroid afstudeerfilms Willem de Kooning 7 20 Starship Troopers sam 4 36 The Wild Bunch dvd 4 50 Holmes, John. porno bk 3 50 Vaal, Jan de hfd 8 3 Databases. (zie ook Cinema in Context) 6 37 Rusland. Cine Fantoom-programma op IFFR 1 26 Gotcha!-films 5 26 Possessed dvd 3 52 Stereo/Crimes of the Future dvd 5 52 Wild in the Streets sam 4 36 Holsteijn, Akke. filmverboeking polemiek en biografie 10 24 ev Dicht/Vorm. gedichtenanimatie 1 36 Sciencefiction sam 3 40 La maison de Himiko fest 8 44 Postpartum fest 5 22 The Strange Love of Martha Ivers dvd 1 52 Wild Romance wiu 4 5 Lepel en Knetter int 5 32 Verhoeven, Paul. setbezoek Zwartboek 2 25 Documentaires. en mediadiversificatie 9 22 Soundtracks jaaroverzicht 2005 2 32 Man & paard (televisieserie) op Talpa 10 38 La poupée cassée dvd 2 53 Stranger of Mine fest 8 44 rec 9 46 Honigmann, Heddy Forever 8 30 volgens Jan Blokker pio 9 40 Downloaden @ 2 49 Super 8 Jaap Pieters int 2 38 The Man Who Fell To Earth sam 4 36 Pourque la guerre s’achève, les murs devaient s’écrouler A Streetcar Named Desire dvd 6 51 The Wind that Shakes the Barley rec 6 48 Hou Hsiao-hsien Three Times 3 10 vroege films dvd 9 50 Duitsland zwijgende films dvd 2 52 conservering 3 32 Manon des Sources dvd 3 51 vroege films Jean-Pierre en Luc Dardenne 5 24 Summer Palace fest 6 30 Witchfinder General dvd 8 52 Jia Zhangke The World 1 10 Visconti, Luchino. honderd jaar 10 14 ev Exploding Television IFFR 1 33 Suriname 5 18 Mar adentro no. 8 toptien Skrien 2005 1 14 Presentiment dvd 8 52 The Sun (Solntse). volgens NIOD-medewerker Wizard of Oz dvd 1 52 Jordan, Neil. Breakfast on Pluto bkf 5 38 Warmerdam, Alex van. dvd-box dvd 9 50 Festivals Arab Film Festival, Rotterdam 6 7 Talpa. één jaar 10 36 ev Marie-Antoinette Sofia Coppola 5 16 The President’s Analyst sam 4 36 David Barnouw int 3 16 Wolf afstudeerfilms NFTA 7 12 Kerkhof, Ian fb 6 4 Wijngaarde, Eddy. over Suriname int 5 18 Beeld voor Beeld 5 22 Toptien Skrien 2005. no.1: Whisky 1 14 Marock fest 6 7 Pretpark Nederland volgens Michiel van Erp int 8 16 Superman Kevin Smith over @ 8 51 A Woman’s Torment dvd 7 51 Keuken, Johan van der dvd-box 4 16 Williams, Tennessee. reeks verfilmingen dvd 6 51 Berlinale 3 6 Trailers 4 33 Martha zomertip 5 14 Pride & Prejudice no. 5 soundtrack 2005 2 34 Sweet Bird of Youth dvd 6 51 The World (Xiao Wu) Jia Zhangke 1 10 Kôji Suzuki. auteur Dark Water bkf 1 38 Winterbottom, MichaelThe Road to Guantánamo 4 10 Cannes 6 28 hermontages @ 8 51 Mata Hari dvd 3 53 Princess fest 6 30 The Sweetest Sound Alan Berliner op IDFA 9 16 World Trade Center sam 9 36 Koscielniak, Cyprian. affichemaker int 4 30 Woo, John. dvd-box dvd 3 52 Edinburgh 10 7 Verzamelen dvd’s 6 43 Match Point Woody Allen 1 30 The Prisoner of Shark Island dvd 6 53 Swing dvd 6 52 De worstelaar Kosters, Onno. gedicht van film Callahan int 5 32 Zurlini, Valeri. retrospectief 3 14 Festival on Wheels, Turkije 2 7 Vilnius. IFFR-hot spot 1 22 Maybe Sweden rec 9 47 The Professor dvd 10 52 Swink!? wiu 6 5 vroege films Paul Verhoeven dvd 9 50 Film by the Sea, Vlissingen 9 7 Viral videos 6 38 Me and You and Everyone We Know rec 1 49 Projector obscura fest 5 7 Syriana st 6 20 X The Movie anime 7 28 Golden Apricot, Jerevan 8 6 @ 6 49 dvd 6 52 Promised Paradise fest 5 6 dvd 7 52 10 12 IDFA 9 16ev Willem de Kooning afstudeerfilms 2005 7 20 Meet the Feebles dvd 2 51 The Proposition dvd 10 53 Taking Father Home post-IFFR 2 13 The Yakuza Dave Grusin st 4 52 IFFR 1 16ev YouTube @ 7 49 Memento Gotcha!-films 5 26 Protocols of Zion sam 9 36 Tale of Cinema post-IFFR 2 11 Yellow Box op Shadow Festival 9 20 Legenda col column ing ingezonden IFFR: @ 3 47 ZieZo gedichtenanimatie 1 36 Memorias del subdesarrollo Pucca Funny Love Stories dvd 2 53 A Tale of Two Sisters dvd 3 52 Zazie dans le métro dvd 6 53 @ internet dvd dvd int interview IFFR: (op Holland Festival) 5 35 Zuid-Korea. nieuwe cinema bk 6 50 retrospectief Tomás Gutiérrez Alea 4 13 Quatre de l’aviation (The Lost Squadron) fm 1 9 Tango apasionado Zo is dat afstudeerfilms NFTA 7 10 act ‘acteren’ db dagboek pio ‘de pioniers’ Istanbul Film Festival 6 6 quotasysteem fest 10 6 The Merchant of Venice st 6 20 The Queen Stephen Frears 9 10 film à la Haneke, bijgevoegd dvd 4 20 Zozo fest 6 7 Merry Christmas Mr. Lawrence zomertip 5 14 Queen Christina dvd 3 53 Taxidermia Györgi Pálfi 8 38 Zwartboek setbezoek 2 25 bdb ‘buiten de bioscoop’ fb ‘flashback’ rec recensie Metalosis Maligma afstudeerfilms St. Joost 2005 7 16 Quiet Days in Clichy dvd 5 51 Team America World Police filmverboeking 9 28 bk boek fest festival sam ‘samenzweringsfilms’ The Mighty Peking Man dvd 5 49 The Quiet One Danyael Sugawara db 3 44 no. 18 soundtrack 2005 3 29 volgens Jan Blokker pio 9 40 bkf ‘boekverfilming’ fm ‘schatten uit het filmmuseum’ st soundtrack Mildred Piece dvd 3 52 R... ne répond plus Teddy dvd 9 52 De Zwarte Schapen van Almere wiu 7 5 cam camera hfd hoofdredactioneel wl ‘White Light’ Millennium Actress 10 12 vroege films Jean-Pierre en Luc Dardenne 5 24 Teer afstudeerfilms NFTA 7 12 Het zwijgen rec 2 47 chr ‘Rotterdam chronicles’ im in memoriam wiu ‘werk in uitvoering’

56 Skrien februari 2007 februari 2007 Skrien 57 Fotografie Kris Dewitte

Setfoto van Ex-Drummer. Deze verfilming van Herman Brusselmans gelijknamige boek, geregisseerd door Koen Mortier, dingt mee naar een Tiger Award op het filmfestival Rotterdam.

Meer Skrien? Word abonnee! Tapas En ontvang 10 nummers voor ¤52,25 + Tapas of Into Great Silence In deze sympathieke Spaanse en- semblefilm wordt de zieke Don Mariano verzorgd door zijn vrouw Ik neem een abonnement voor ¤ 52,25 per jaar (10 nummers) en ontvang de dvd van ❍ Tapas Conchi. Op het oog een lief dame- (Instellingen ¤ 66,–; studenten/cjp/pas 65 ¤ 42,25; buitenland ¤ 72,– ) ❍ Into Great Silence tje, maar ze heeft minder on- naam pc/plaats email schuldige nevenactiviteiten. Vaak is Conchi te adres telefoon geb. datum vinden in de bar van Lolo, die ook zo zijn besog- nes heeft. Zonder dat de klanten het mogen we- Ik geef een jaarabonnement cadeau en ontvang als dank de dvd van ❍ Tapas of van ❍ Into Great Silence ten heeft Lolo een Chinese kok aangenomen die de kookkunst van zijn weggelopen vrouw moet nieuwe abonnee telefoon email evenaren. adres pc/plaats geb. datum aanbrenger telefoon Into Great Silence adres pc/plaats Dit is de eerste film ooit over het handtekening leven in La Grande Chartreuse,

Stuur deze bon zonder postzegel naar Skrien, antwoordnummer 10028, 1000 PA Amsterdam. de vestiging van de legendarische Deze aanbieding is geldig tot 9 maart 2007 Kartuizer Orde in de Franse Al- pen. De monniken leven aan de hand van eeuwenoude regels en rituelen. De Hierbij machtig ik Abonnementenland tot het afschrijven van het abonnementsgeld (niet verplicht). Kartuizer Orde is de meest gesloten orde van de rekeningnummer ten name van te rooms-katholieke kerk en is bijna helemaal verborgen voor de buitenwereld. datum plaats handtekening De machtiging kan telefonisch ongedaan worden gemaakt. Met dank aan Homescreen

De volgende Skrien, met onder meer Flandres, de beste soundtracks van 2006 en Vittorio de Seta, verschijnt 9 maart.

58 Skrien februari 2007