Het achterland ‘Het ruige landschap past goed van Ligurië bij het karakter van de mensen’ Bij Ligurië denkt men al snel aan de populaire Cinque Terre. Minder bekend is het achterland van de Bloemenrivièra, waar mysterieuze, eeuwenoude bergdorpjes als Apricale, en Castelvittorio boven het glooiende berglandschap van de -vallei uitrijzen.

TEKST ANNE-LOT HOEK FOTOGRAFIE ANNE-LOT HOEK & JEROEN JANSEN

40 ITALIË MAGAZINE ITALIË MAGAZINE 41 iddenin de rivier Nervia. Claude Monet was meteen in vroegere tijden graag vertoefde. Vanaf deuren. Bij de enoteca is de beroemde Openingspagina’s: het vallei doemt betoverd door de schoonheid van de kustweg rijd je zo richting . Rossese-wijn te koop, de zoetige rode middeleeuwse centrum het middel- Dolceacqua: toen hij het gebied in 1884 Als je via de wirwar aan kleine donkere wijn die Dolceacqua beroemd maakte. van Dolceacqua. Linker- eeuwse stadje bezocht kon hij niet anders dan het straatjes in het oude La Tera-gedeelte Keizer Napoleon schijnt er zelfs verschil- pagina, met de klok Dolceacqua stadsaanzicht en de Ponte Romano vast- – richting het kasteel – de berg opklimt, lende dozen van naar Parijs te hebben mee: een pleintje in voor ons op leggen op doek. is het niet moeilijk om je een voorstelling laten verzenden omdat hij er zo dol op Castelvittorio; de tegen een Op iets minder dan een half uur rijden te maken van de 12de eeuw, toen de gra- was. De unieke druif komt alleen rond fontein van ; Il Santuario di Nostra indrukwek- vanaf de Franse grensplaats Menton ven van het kasteel bouwden Dolceacqua voor en er wordt maar een Signora delle Grazie bij kende rotspartij. Bovenop de berg staat waan je je al volledig in Italiaanse sferen. ter verdediging van de vallei. De over- beperkte hoeveelheid wijn van gebotteld. Isolabona. Deze pagina: een eeuwenoud kasteel en een ronde De eerste grote Italiaanse plaats vanaf koepelde straatjes ruiken helemaal naar Bovenaan de straatjes wacht een mooi uit- ‘Borgo Medievale’ M stenen ponte overbrugt de twee delen van de grens is het mondaine Ventimiglia, geschiedenis. Een paar straatkatten zicht over de stad en de omliggende vallei Apricale, met op de het plaatsje aan weerszijden van de een badplaats waar de Engelse fine fleur schieten weg achter massieve houten vanaf het kasteel. In de winkeltjes lig- > achtergrond .

42 ITALIË MAGAZINE ITALIË MAGAZINE 43 gen allerlei ambachtelijke producten uit de streek uitgestald, van de eveneens beroemde lokale extra vergine olijfolie en taggiasca-olijven tot geschilderde stads- aanzichten en keramiek. bij het karakter van de mensen.’ Ligu- Ruig karakter riërs zijn inderdaad niet zomaar een volk. Terug in het nieuwere gedeelte van het Voordat de Kelten Europa veroverden stadje, Borgo genaamd, begeven we ons bewoonden ze grote gedeelten van het naar bed & breakfast Talking Stones, continent. Rond 1800 voor Christus had- waar we in de keuken worden ontvangen den deze robuuste Italianen zelfs Duits- door de Duitse gastvrouw Monika, die net land, Zwitserland, Frankrijk, Zuid- een gemarineerde kip in de oven schuift. Engeland, Ierland, Noord- en Centraal- We slapen in een sfeervolle kamer dicht- Italië en Corsica gekoloniseerd. De oude bij het dakterras, dat een geweldig Grieken schreven al over de Ligurische uitzicht op de oude stad aan de overkant stammen in de Franse Provence en biedt. ’s Ochtends kun je er ontbijten, bij Noord-Italië, waar de plaatselijke Griekse slechter weer wijk je uit naar de keuken, kolonies met de taaie vechters te maken waar de gastvrouw ovenverse broodjes, kregen. Later gingen de Liguriërs op in Links: de Sant’Antonio een eitje, een sapje, kaas uit de omgeving de stammen van de Keltische verove- Abate-kerk, Dolceacqua. Deze pagina, met de klok en huisgemaakte jams presenteert. raars. Keizer Augustus gaf de regio de mee: een heilige plek in ‘Het is een type Italiaan hoor, de Liguriër’, naam , tegenwoordig het gebied de druïdengebedsplaats in vertelt Monika desgevraagd. ‘Echt een tussen de Franse grens en de Italiaanse Bajardo; zicht op Perinaldo; boerenvolk, vroeger waren het schapen- provincies Piemonte, Emilia-Romagna lunch op het strand van herders. Het ruige landschap past goed en Toscane. De Keltische roots vind je > Ventimiglia.

44 ITALIË MAGAZINE ITALIË MAGAZINE 45 Deze pagina, linksboven: nog overal terug. Bijvoorbeeld net buiten feodale tijd van de beroemde Venti- de poorten naar de druïden- de stad, waar stenen met tekeningen, miglia-aristocratie stamt. Op 16 augustus gebedsplaas in Bajardo; Keltische symbolen en een graftombe maken de vrouwen een michetta, een daaronder: de schilder- aan de vroege geschiedenis herinneren. brood in de vorm van een vrouwelijk achtige SP64 door de Val kruis waarmee ze door de straten gaan. Nervia; daaronder: Piazza ‘Ze steken ook vuurwerk af op kerst- del Borgo in Apricale; rechts: avond en vieren Sint-Sebastiaansdag’, Dat doen ze ter viering van de afschaf- uitzicht op Dolceacqua vertelt Monika. ‘Dan trekt er een fing van de primae noctis: een oude traditie vanaf het dak van B&B processie door de straten met laurier- die het de feodale heren toestond om een Talking Stones. Rechter- bomen die gedecoreerd zijn met gekleurde bruid op haar huwelijksnacht te onteren. pagina: panorama van het hosties.’ Excursies naar de kapel van ‘Dat wordt hier groots gevierd, vooral hooggelegen Buggio. San Bernardo, het klooster en de Ca’ du door de vrouwen.’ Michetta is inmiddels Maigu-grotten zijn een aanrader om de een lokale specialiteit die je bij bijna alle geschiedenis van het gebied te leren bakkers kunt kopen. kennen. De route voert langs de oude muilezelpaden door de heuvels met olijf- Typisch bergdorp gaarden en Keltische rotstekeningen. De volgende dag vertrekken we al vroeg Volgens Monika is er ook nog een ander om de omgeving te verkennen. Op weg beroemd plaatselijk festival, dat uit de naar een van de mooiste middeleeuwse dorpjes langs wat de Strada dell’Olio wordt genoemd, passeren we vlak na het dorp Isolabona een bijzonder kerkje. Als we uitstappen en naar binnen gaan, begrijpen we van een vriendelijke dorp- bewoonster dat Il Santuario di Nostra Signora delle Grazie het vaste bedevaarts- oord was van de beroemde actrice Grace

bedwingen, bekijken we het landschap wandelstok nemen de dag door bij de Tussen de glooiende vandaag vanuit de auto. De weg naar gotische fontein terwijl de lokale restau- groene bergen en langs Apricale is adembenemend: tussen de ranthouders de tafellakens uitschudden. glooiende groene bergen en langs oude Het is het type dorp waar helemaal niets oude olijfgaarden zie je olijfgaarden zie je af en toe een ruïne uit gebeurt. Hoewel er nog maar zo’n zes- af en toe een ruïne uit vervlogen tijden liggen. Je kunt zelfs honderd inwoners in het dorp te vinden boven langs het dorp rijden via een heel zijn, heeft het net als de regio een rijke vervlogen tijden liggen smal weggetje met haarspeldbochten en geschiedenis van de handel in lokale schitterende uitzichten. producten. Via de nog altijd aanwezige Vanaf de centrale piazza, omringd door ezelsroutes werden boter, melk, kaas, een oud parochiekerkje, het oratorium wilde kruiden, vijgen en olijfolie vanuit van San Bartolomeo met zijn roze de bergen naar de kust vervoerd, waar- fresco’s, het 11de-eeuwse Castello della vandaan zout en gedroogde vis mee terug Kelly. Steevast kwam ze vanuit Monaco Lucertola en een agglomeratie van werden genomen. Samen vormen deze naar deze kerk gereden, iets waar de kleine straatjes, trappen, doorkijkjes en ingrediënten nog steeds de beroemde locals nog steeds erg trots op zijn. gewelven, heb je een prachtig uitzicht Ligurische keuken. Een van de tentjes Vanuit Isolabona kun je twee routes over de omgeving. Apricale is geheel waar je die nog goed kunt proeven is La verder het gebied in nemen: de afslag terecht benoemd tot een van de mooiste Locandi dei Tarrochi op de Via Roma; de naar het plaatsje met dorpen van Italië. Het voormalige lokale producten en wijnen zijn om je zijn mooie groene middeleeuwse straatjes handels stadje functioneerde tot de 16de vingers bij op te eten. en zijn waterbronnen waarin men eeuw als een onafhankelijk stadstaatje ’s zomers verkoeling vindt, of richting de en ademt de sfeer van een echt Italiaans Druïdentempel bergdorpen Apricale en Perinaldo. Hoe- bergdorp. Los van het geluid van kerk- De route vervolgt naar het nog hoger wel de routes geweldig schijnen te zijn klokken en voetballende kinderen is het in de bergen gelegen pittoreske Peri- om te bewandelen of met de fiets te rustig. Een paar oude van dagen met naldo, maar wij nemen de afslag naar >

ITALIË MAGAZINE 47 het dak in 1887 instortte. De honderd boeren die zich op dat moment in de kerk bevonden kwamen daarbij allemaal om het leven. Het dorp biedt een panoramisch uitzicht op de omgeving, met enerzijds in de verte de Middellandse Zee en anderzijds de Ligurische bergen. Na een mooie wande- ling rond het dorp en een bezoek aan de eeuwenoude gebedsplaats genieten we van een lunch op het dorpspleintje bij Osteria Ra Culeta. Het kleine eetcafeetje staat bekend om de bajoccolio, een soort koekjes met lokale taggiasca-olijfolie, en de fameuze Ligurische hartige taarten. Het familiebedrijf zit hier al decennia en we worden er zeer gastvrij ontvangen. We krijgen een bord gekookte granen met Bajardo, een mysterieus dorp waarvan Parmezaanse kaas voorgeschoteld, gran gezegd wordt dat het in de tijd van de pistau, een oud boerenrecept uit de Kelten door ‘druïden’ werd bezocht. streek, gewoon om te proberen. De eige- Begin 20ste eeuw telde Bajardo meer naresse legt uit dat er ook nog een dan 1500 inwoners, nu zijn dat er nog behoorlijke scheut taggiasca-olijfolie in minder dan een kwart daarvan. Dit het midden gegoten wordt, dan is het bijzondere dorp is een rond 900 voor gerecht pas echt compleet. Christus gebouwde Keltische neder- Met de klok mee: het zetting waar delen van een druïden- Adelaarsnest terras van B&B Home tempel nog te bezichtigen zijn. Druïden Voldaan zitten we even later weer in Away met uitzicht op waren een soort priesters binnen de de auto richting Castelvittorio, een van Apricale; een terras aan Keltische godsdienst, die we vooral de mooist gelegen dorpen in de regio, zee; zonnebaden op het kennen als de mannen met lange witte dat plots als een adelaarsnest vanuit strand van Ventimiglia; baarden uit de strips over Asterix en de groen beboste bergen opdoemt. Het het dakterras van Obelix. In juli vindt er zelfs een ‘druïden- vrijwel verlate landschap met die hoge Talking Stones; uitzicht festival’ plaats waarbij de bewoners zich mysterieuze nederzettingen is een op de kust tussen Venti- miglia en . verkleden als de dorpsgenoten van de erfenis van de Ligurische stammen die Rechterpagina: onder- beroemde Gallische striphelden. De over- hun dorpen hoog in de bergen bouwden weg van Isolabona blijfselen van de tempel zijn in de 17de om zich tegen de vijand te kunnen naar Apricale. eeuw geïntegreerd in een kerk waarvan wapenen. In Castelvittorio lijkt de tijd >

48 ITALIË MAGAZINE ITALIË MAGAZINE 49 Met de klok mee: te hebben stilgestaan. Op het kleine telt dat veel van de verlaten woningen monument ter centrale pleintje bovenin het dorp door buitenlanders worden gekocht en nagedachtenis aan stroomt water uit een fontein die duide- opgeknapt. Hij vindt het er goed toeven: omgekomen schippers lijk eeuwen als put heeft dienstgedaan. ‘Als je wakker wordt hoor je eigenlijk bij Ventimiglia; het Bij een klein stalletje worden groenten niets anders dan de kerkklokken en wat dakterras van Talking Stones; het terras van van het land verkocht. Als we even later geiten vanuit de bergen. Je kunt de Home Away. Rechts: de klokkentoren Santo Stefano bekijken, lekkerste lokale producten krijgen en villa tussen Ventimiglia het hoogste punt van het dorp, en het prachtig wandelen en fietsen in de en Bordighera. aangrenzende barokke kerkje, valt het omgeving.’ Hij raadt ons aan te eten ons op dat de omliggende huizen ofwel bij Osteria del Portico, een familie- erg bouwvallig zijn, ofwel prachtig restaurant met mooi uitzicht op de gerenoveerd. Uit een van de mooie wit- bergen en de vallei. Voor 25 euro kies je gekalkte woningen met tuinmeubilair zelf hoeveel gangen je wilt eten, met een voor de oude groene deur komt een ristretto en een grappa toe. Engelsman met een boodschappentas naar buiten. De nieuwbakken inwoner Lokale favoriet van het bergdorp legt uit dat Castel- Toch keren wij terug naar Apricale om vittorio nog maar zo weinig inwoners wat later op de avond aan te schuiven bij La Favorita, een lokale favoriet iets buiten het dorp. Het bijzondere van dit restaurant is vooral het vlees, dat ter plekke op de grote indoor grill gegaard wordt, van lam tot wild zwijn. Maar je kunt er ook terecht voor een heerlijke verse pasta met smakelijke Ligurische pesto, en vergeet niet de zabaglione con pansarole (een gefrituurd deegje in TIPS & ADRESSEN sabayon) toe te proberen, een lokale must-eat. Met het mooie uitzicht op de LOGEREN ‚ÊAgriturismo Castel Dho ‚ÊLa Capanna da Bacì Località Morga, Nervia-valllei erbij zak je langzaam ‚ÊLa Casetta di Vale Via Roma 1, Castelvittorio, Klassieker in de streek, 18035 Rocchetta Nervina, weg in de huiselijke sferen van het gast- Vicolo Borgogno 5, Dolceacqua, tel. +39 0184 241824. mooie ambiance en dito tel. +39 0184 207108, vrije restaurant. tel. +39 0184 206175, ‚ÊLa Pecora Nera uitzicht. www.lagobin.it. Ingmar Nelson, de Zweedse eigenaresse www.lacasettadivale.it. Via degli Ulivi 18/20, Rocchetta Via Roma 14/16, Apricale, van het HomeAway-appartement met ‚ÊTalking Stones Nervina, tel. +39 345 4690888, tel. +39 0184 208137, DOEN uitzicht op het dorp waar we die nacht Via San Bernardo 5, Dolceacqua, www.lapecoranerabeb.ea29.com. www.baciristorante.it. ‚ÊWandelen en fietsen langs verblijven, raadt ons nog een paar goede tel. +39 0184 206393, ‚ÊOsteria Ra Culeta de olijfgaarden van de Strada restaurants in de buurt aan. Ze kwam www.talkingstones.it. ETEN & DRINKEN Lokale specialiteiten in een dell’Olio. hier drie jaar geleden met haar man en ‚ÊHomeAway Apricale ‚ÊOsteria dell’Acqua Dolce gastvrije ambiance. ‚ÊIn het oude gedeelte van werd op slag verliefd op Apricale en de Via Novembre 28, Apricale, Lekker eten uit de streek. Piazza De Sonnaz 13, Bajardo, Dolceacqua de klim maken omgeving. Op het geheel gerenoveerde www.homeaway.com. Via Patrioti Martiri 33, tel. +39 0184 673092, naar Castello dei Doria appartement dat ze sindsdien verhuurt ‚ÊLa Locanda dei Carugi Dolceacqua, tel. +39 0184 205032, www.raculeta.com. met onderweg een stop bij komen veel Nederlandse, Duitse en Via Roma 12/14, Apricale, www.osteriacquadolce.it. ‚ÊOsteria del Portico de enoteca voor een glas Zweedse gasten af. ‘Ieder terras biedt tel. + 39 0184 209010, ‚ÊLa Favorita Een verborgen topper: Rossese. uitzicht op de bergen en het dorp en je www.locandadeicarugi.it. De simpele, heerlijke lokale een lokaal zesgangendiner ‚ÊDe heilige gebedsplek kunt het fruit zo van de bomen plukken ‚ÊMunta e Cara Ligurische keuken. inclusief wijn, koffie en een van de druïden bezoeken in de tuin’, vertelt ze verrukt. Ingmar Piazza Vittorio Veneto 2, Strada San Pietro 1, Apricale, likeurtje voor € 25. in Bajardo en de lokale gran verhuurt de appartementen vanaf zeven Apricale, tel. +39 0184 209030, tel. +39 0184 208186, Via Umberto I 6, pistau proberen. nachten, dan kun je het gebied pas echt www.muntaecara.it. www.lafavoritaapricale.com. Castelvittorio, ‚ÊZwemmen en berg- goed leren kennen. ‘Er komen hier vaak ‚ÊApricus Locanda ‚ÊLa Locanda dei Tarocchi tel. +39 0184 241352. beklimmen rond Rocchetta mensen op doorreis, die terugkomen voor Via IV Novembre 5, Apricale, Eenvoudig, lokaal eetcafeetje. ‚ÊHotel Lago Bin Nervina. een langer verblijf. Het is gewoon een tel. +39 0184 209020, Via Roma 42a, Apricale, Goed eten in een hotel met ‚ÊDe bergdorpen Apricale en heel bijzonder plekje.’ ‚ www.apricuslocanda.com. tel. +39 0184 208643. zwembad. Castelvittorio bezoeken.

ITALIË MAGAZINE 51