WDCD2014_Groene cover-Programma.indd 1 15-04-14 12:57

WHAT DESIGN CAN DO An international event about the impact of design

What Design Can Do is een internationaal ­evenement dat de kracht van design als factor voor maatschappelijke vernieuwing onderzoekt. Het evenement bestaat uit een tweedaagse ­conferentie in de Stadsschouwburg Amster- dam, een dagelijks blog, een filmfestival in De Balie, workshops in de Apple Store en design- tours in het Stedelijk Museum. In de afgelopen jaren is het vakgebied van Inhoud ontwerpers enorm uitgebreid en is hun rol in de sociaal-maatschappelijke, economische en 4 Krukjes maken van de oceaan duurzame ontwikkeling van de samenleving Alles is design geworden sterk gegroeid. Daarmee krijgt design soms Lucas Verweij de schijn van een wondermiddel dat alle grote vraagstukken waar we in onze tijd voor staan 6 The times they are a-changin’ kan oplossen. Aan de andere kant van het spec- – and so are designers trum is er het soort design dat met inhoudsloze esthetiek een doel in zichzelf is. Beide uitersten Richard van der Laken veroorzaken een inflatie van het begrip design. What Design Can Do is in 2011 door een groep 8 ‘Design creëert de condities voor ontwerpers uit verschillende disciplines in innovatie’ Colofon het leven geroepen om het kaf van het koren Rachel Armstrong over de De Groene Amsterdammer groene.nl te scheiden. Door best practices en visies te schoonheid van onderzoek Deze bijlage kwam tot stand in samenwerking tonen, discussies te entameren en een uitwis- Bas van Lier met What Design Can Do seling tussen disciplines te faciliteren wil What Design Can Do het publiek laten ontdekken 10 Grensconflicten What Design Can Do is een internationale waar design toe in staat is. Tegelijk doet What Teddy Cruz zoekt een nieuwe conferentie over de impact van design Design Can Do een appèl op ontwerpers om sociale gerechtigheid Richard van der Laken (directeur), hun verantwoordelijkheid te nemen en in hun Tracy Metz Pepijn Zurburg (hoofd communicatie), werk de sociaal-maatschappelijke component Marian Spier (zakelijk leider), in het oog te houden. 12 Twee keer vrouw is ruzie Chris van Bokhorst (producent) Richard van der Laken Chineasy als toegangspoort tot het Hoofdredactie Xandra Schutte Redactie Roos huidige China van der Lint, Evert de Vos Vormgeving Christine Luna van Loon ­Rothuizen (ontwerp), Remco Tonino Foto­ ­redactie Simone Berghuys, Floor Koomen Eindredactie Rob 14 Design met gevoel voor drama van Erkelens, Hugo Jetten, Jorie Horsthuis, Mans Nelly Ben Hayoun en het kruispunt ­Kuipers ­Webredactie Katrien ­Otten Medewerkers van wetenschap en fantasie Mars van Grunsven, Richard van der Laken, Bas Roos van der Lint van Lier, Luna van Loon, Tracy Metz, Lucas Verweij Acquisitie­ Pieter Wolter, Ivo Jansen op de Haar 16 Tussen perceptie en realiteit Interview met Willy Wong, het Omslag creatieve brein achter de promotie Concept en vormgeving: De Designpolitie van New York Fotografie: Arjan Benning Mars van Grunsven What Design Can Do Warmoesstraat 155.3 18 Programma 1012 JC Amsterdam [email protected] www.whatdesigncando.nl

24.04.2014 De Groene Amsterdammer 3 Alles is design geworden Krukjes maken van de oceaan Een kwart eeuw geleden wist nauwelijks iemand wat design was of wat je eraan kon hebben. In Nederland heette het ontwerpen of vormgeven. Inmiddels neemt de verwachting van design steeds verder toe: het gaat ons redden. Dat is niet zonder gevaar. door Lucas Verweij

Design was vroeger synoniem voor een hetzelfde. Alle ontwerpende disciplines vereni- vakmatige website Dezeen had vorig jaar hon- modernistisch ingestelde stilistische opvatting. gen zich onder de koepel van design. Alles is derd miljoen hits. De meeste designproducten Het Italiaanse merk Alessi verkocht design­ design geworden en design is overal. Die seman- en -diensten verkopen goed. De vastgoed- en koffiepotten en Bang & Olufsen maakte huis- tische overwinning is het gevolg van de razende economische crisis hebben het vakgebied design houdelijke designapparaten. De radio’s en pick- populariteit die het vakgebied geniet. Het werk- veel minder hard getroffen dan de architectuur. ups van Bang & Olufsen zagen er totaal anders veld van design groeit onstuimig, het neemt Er is eenvoudigweg meer werk in de design­ uit dan die van alle andere merken. Je kon ze van andere disciplines in zich op en absorbeert ze als sector. meters afstand herkennen. Ze werden verkocht een spons. En de rek is er nog niet uit. Design gaat soe- in design- of museumwinkels, waar koffie­potten Design is niet meer alleen interieur, grafisch pel allianties aan met innovatieve technieken naast televisies en bankstellen stonden. Het en productontwerp, maar inmiddels spreken we en productiemethoden, met nieuwe werkwijzen gezamenlijke kenmerk was dat ze er ‘beter’ uit- ook over ook social design, interaction design, en inzichten. Design is goed aangesloten op de zagen en dat ze duurder waren. interface-, game- en fooddesign. En het groeit groeiende interneteconomie. De start-up scene Iedere middelgrote en grote stad van Neder- nog steeds door: delen van geëngageerde en heeft korte lijnen met de designwereld en maakt land had een designwinkel. Omdat het in musea publieke ruimtekunst worden geïncorporeerd er deel van uit via applicatieontwikkeling, inter- werd verkocht, had design een hauch van ‘cultu- door design. Voor delen van de architectuur, face- en interaction design. Business model s reel gezegende’ vormgeving: betere vormgeving, landschaps- en interieurarchitectuur geldt design (het ontwerpen van het verdienmodel) a die museumwaardig was. hetzelfde: het wordt langzaam maar zeker ver- is uit de start-up scene ontsproten en wordt yBossW

Design werd destijds alleen nog als bijvoeg- markt onder de allesomvattende titel design. tegenwoordig veel breder toegepast, je kunt er M lijk naamwoord gebruikt, zeker niet als werk- cursussen in volgen. Design maakt deel uit van woord. Er was een kleine groep mensen die het In discussies in het beroepsveld worden de de veranderende wereld, het is er welhaast een interesseerde en die overtuigd waren van de overeenkomsten tussen de disciplines meer spil van. Dat maakt design een aantrekkelijk en betekenis van het vakgebied. Door hun toewij- benadrukt dan de verschillen, terwijl we het kansrijk speelveld. ding en ‘geloof’ in een ontwerpende houding vroeger niet eens konden worden of het nou Belangrijk voor de groei is dat design niet hadden design believers iets van een sektarisch vormgeven of ontwerpen moest heten. Zo ont- alleen meer uit fysieke productontwikkeling genootschap. Ze deden zendingswerk bij bedrij- stond er nog maar twee decennia geleden ruzie bestaat. Het is binnengedrongen in de manage- in de jury van de enige designprijs van destijds ment- en de dienstensector. Design thinking en (de Kho Liang Ie prijs). De ruzie voerde terug service design leveren als eindresultaat niet een op de verdeeldheid in de beroepsgroep. De helft product maar een dienst, een mentaliteit of een Design gaat allianties aan met van de jury wilde ‘een vormgever’ als winnaar, procedure. Daarmee komt design dus ook in het innovatieve technieken en de andere helft wilde ‘een ontwerper’. De jury- veld van distributie, retail en organisatie terecht. productiemethoden, nieuwe rapporten van destijds – waarbij de ene helft Niets blijft onaangeraakt: alles is design gewor- werkwijzen en inzichten het vak stelselmatig vormgeving noemt en de den en design is overal. andere ontwerpen – lezen nu als documenten van een andere planeet. Design werd vroeger niet al te serieus geno- Ook in de eerste jaargangen van de Rotter- men, de koning van de ontwerpende disciplines ven en producenten door ze te overtuigen van damse Designprijs werd altijd benadrukt dat de was zonder twijfel de architectuur. Architec- het belang van goede vormgeving. Het Vorm- verschillende ontwerpende disciplines niet met tuur was en is beter wetenschappelijk ingebed, gevingsinstituut en zijn navolgers, de Premsela elkaar te vergelijken waren. Het leverde de prijs heeft een langere traditie, waardoor er veel meer Stichting en Het Nieuwe Instituut, hebben zelfs de bijnaam ‘Appels en Perenprijs’ op. Ken- vakliteratuur en kennis is. Er gaan per ontwerp tot op de dag van vandaag als doelstelling om nelijk kunnen we die vergelijking nu wel maken, grotere bedragen in om en het is meer verbon- design te promoten en om opdrachtgevers te want tegenwoordig hoor je er niemand meer den met (politieke) macht. Ook het niveau en de overtuigen van het goede nieuws. De conferen- over. Ontwerpen en vormgeven zijn gemoedelijk omvang van architectuurkritiek was en is hoger tie What Design Can Do is het directe gevolg gefuseerd in de nieuwe overkoepelende succes- dan die van designkritiek. van dat denken. De titel zegt het al: we zullen formule: design. Productvormgeving werd vroeger door archi- de ongelovigen eens laten zien wat we kunnen. Het beroepsveld is getransformeerd van tecten gedaan als ze tijd over hadden. De meeste In Engeland en Amerika was de situatie heel elkaar bestrijdende disciplinaire stammen naar Scandinavische en Amerikaanse vormgevers uit anders. Design was een verzamelnaam voor ver- een gemoedelijke eenheid. Waarom zou je ook de jaren zestig waren architecten. (Alvar Aalto, schillende ontwerpende disciplines. Die opvat- moeilijk doen? Het gaat design goed, boeken en Charles Eames, Arne Jacobsen). Vormgeving ting heeft – als ware het Marshallhulp – een tijdschriften over design verkopen uitstekend. was heel lang het kleine stiefzusje van de archi- effectieve zegetocht gemaakt, want inmiddels Blogs en sites over design hebben veel bezoekers tectuur: het had weinig aanzien. Architecten doen wij op het vasteland van Europa precies en daardoor reclame-inkomsten. De populairste genoten daarentegen veel meer ontzag. Een

4 De Groene Amsterdammer 24.04.2014 Van boven naar beneden: Makr Shakr – Projectconcept en -design door MIT Senseable City Lab; implementatie door Dronten, (een gebouw dat conflict zocht in het Carlo Ratti Associati; projectcredits beschikbaar op makrshakr.com. gebruik, Van Klingeren), de Paperclip (een flat Daisy Ginsberg – The Synthetic Kingdom: A Natural History of the Synthetic Future (2009); CMYK PLAQUE: Verkregen in Den Haag, Weeber) en het Utrechtse muziek- van een 34-jarige man met matige mondhygiëne; een biofilmpje van kleurstoffen uit voedsel op het tandoppervlak. gebouw (Hertzberger) waren grote maatschap- Laduma Ngxokolo – Lookbook AW 2013 pelijke discussieonderwerpen. Er was een storm van protest toen het provinciehuis van Den Bosch (Maaskant) ‘te autoritair’ was. Architecten zwengelden met hun werk die discussies aan. Maar het vertrouwen van het grote publiek in architecten is flink gesmol- ten. Architecten worden steeds vaker gezien als drammerige mensen die niet kunnen luisteren en je iets aan- praten wat je niet wil. Architecten wordt een moreel esthetische supe- rioriteit ten opzichte van de klant verweten. Het grote publiek lijkt zijn vertrouwen verlegd te hebben naar designers. Daarnaast is ook de formele en informele macht van de architect op de bouwplaats de laatste decen- nia enorm afgenomen, waardoor het gezag van twee kanten is ondergraven. Het is niet alleen een intuïtieve reactie van het publiek, het zijn ook maatschappelijke ontwikkelingen die de populariteit van design opstuwen. Alle tools voor de individualisering en de globalisering zitten in het domein van design. Producten, diensten en software waar het publiek direct mee te maken heeft zijn altijd door desig- architect kon problemen oplossen, vooruitzien, was visionair en creatief. Architecten waren daarnaast toonaangevend in smaakkwesties. Zoals Le Corbusier zich kleedde en zoals hij uit een auto stapte, dat wilden we allemaal. En voor een deel is dat nog zo: Rem Koolhaas wordt

Architecten worden steeds vaker gezien als drammerige mensen die je iets aanpraten wat je niet wil uety role S a geprezen als analyticus van de globa- C lisering, hij weet wat cool is en heeft contacten in de internationale poli- tiek. Datzelfde geldt voor Zaha Hadid ners ontworpen. Of het nu de kaartjes­automaat, en Norman Foster. Het zijn grote, de nieuwe thuisbankier-app, de auto of de invloedrijke persoonlijkheden. smartphone is: we zijn ons veel bewuster gewor- Architecten gaven gestalte aan den van het belang van design en de impact het naoorlogse discours. Vragen die dat heeft op ons. We laten ons in ons koop­ over machtsverdeling, woonvor- gedrag inmiddels meer leiden door design dan men, de inrichting van de samenle- door technisch kunnen. ving en de publieke ruimte werden De zege van Apple over Windows was er ook door architecten van een vorm voor- het gevolg van. Alle consumentenmerken zijn zien. Architectuur zat midden in de als Bang & Olufsen geworden. Het gebruik en veranderende wereld. Architecten de visuele kwaliteit zijn veel belangrijker gewor- waren gesprekspartners in maat- den dan de specificaties. Ook in autoreclames schappelijke issues. De Meerpaal in wordt nog maar zelden vermeld hoeveel cilin-

24.04.2014 De Groene Amsterdammer 5 ders en hoeveel klepstoters een auto heeft. Het van creativiteit. Creativiteit en innovatie zijn Column design moet de auto verkopen, niet het tech- de sleutelbegrippen voor groei geworden. In nisch kunnen. Europa worden innovatie en creativiteit groot- In tegenstelling tot architectuur zijn vrij- schalig gesubsidieerd. De gedachte daarachter wel alle designdisciplines onbeschermde is dat alleen onze creatieve en innovatieve ver- The times beroepen. Iedereen mag zich morgen design mogens wezenlijk onderscheidend zijn in een thinker, productontwerper of social designer geglobaliseerde economie. China kan goedkoper noemen. Alleen het beroep interieurarchitect produceren, India kan goedkoper engineeren, heeft beroepskwalificaties. Het aantal afge- maar de westerse creativiteit, die samenhangt they are studeerde designers groeit nog elk jaar. Van met haar vrijheid, is voorlopig onvervangbaar, Litouwen tot India en van Engeland tot de VS zo menen we. worden op dit moment designopleidingen ont- Alle hoop is nu gevestigd op een kwaliteit die wikkeld en opgericht. Het einde van de groei vroeger als tamelijk overbodig gold. Voor een a-changin’ van designers is nog lang niet in zicht. Er zijn deel is dat terecht, maar er zit ook overschatting inmiddels bacheloropleidingen voor business van het potentieel van creativiteit in. In hoeverre design, social design, service design en design kunnen grote maatschappelijke problemen, thinking. Er zijn masteropleidingen voor design zoals integratie, klimaatverandering en duur- - and curation, design writing en contextual design. zaamheid met creativiteit worden opgelost? Design is een reuzenzwam geworden die alles De Volkskrant kopte enkele maanden gele- in zich opneemt en ongebreideld groeit in alle den: ‘Daan Roosegaarde ontwerpt stofzuiger denkbare richtingen. Ondertussen blijft bij het tegen smog’. cnn maakte ervan: ‘Roosegaarde’s so are publiek, bedrijven en overheden het vertrouwen “Vacuum Cleaner” to Suck Smog from Beijing groeien dat design en innovatie de sleutels zijn Skies’. De opdracht kwam van de burgemeester naar een andere economie. van Peking. De illustratie doet de rest van het werk: de designtovenaar brandt een gat in de designers Een belangrijk onderdeel van design is smoglaag, alsof het niks is. Ik denk niet dat het creativiteit. In alle beschrijvingen van ontwerp- smogprobleem opgelost wordt met design en processen neemt zij een sleutelrol in. Creativiteit creativiteit. Ik denk dat er stevige politiek voor Als onder druk van de crisis is onvervangbaar in een ontwerpproces en als nodig is en dat de burgemeester zich daarvoor dat gebrekkig is, wordt er niet van een ontwerp moet gaan inzetten. Maatregelen die het auto­ de spelregels van de markt gesproken. gebruik beperken zouden hoe dan ook niet veranderen, komt het beste in Creativiteit was nog nooit zo positief beladen slecht zijn voor die stad. De verwachting wekken de ontwerper bovendrijven. als tegenwoordig. In mijn jeugd was het ‘leuk dat je de smog boven Peking kunt opruimen met Overheid, bedrijfsleven en en aardig’ als iemand creatief was, maar meer een slimmer of creatiever ontwerp is onrealis- ook niet. Menige oom keek me meewarig aan tisch. Natuurlijk wil iedereen graag geloven dat de maatschappij moeten die als ze hoorden dat ik naar een opleiding ging om de oplossing een kwestie van tijd is, dat dachten kwaliteit van ontwerpers ‘vormgever’ te worden. ‘Jammer van die talent- we ook van verkeersdoden in de jaren vijftig. De omarmen. volle jongen’, hoorde je ze denken. Voor een deel techniek zou dat gewoon gaan oplossen. hadden ze gelijk. Uit onderzoek blijkt dat vorm- Een ander voorbeeld van opgeblazen ver- gevers en ontwerpers gemiddeld onderbetaald wachtingen is het project Sea Chair van Studio door Richard van der Laken Swine, een krukje dat is gemaakt van gerecycled plastic uit de ‘plastic soep’, een drijvend eiland van In 1995 ben ik als ontwerper afgestudeerd, plastic afval in de Stille Oceaan. De maker stelt aan een kunstacademie die was gericht op de Het tij is volledig gekeerd. het voor als oplossing voor dit immense milieu­ individuele expressie van de student. Het ging We denken nu dat problemen probleem. Hij maakt zijn ontwerp downloadable erom hoe je in de maatschappij stond, hoe je je onoplosbaar zijn zonder inzet en open source, zodat alle schippers die in de tot de inhoud verhield, de vorm, de opdracht- van creativiteit buurt zijn het stoeltje kunnen maken en verko- stelling, en de techniek die je wilde toepassen. pen. Die zijn dan meteen minder afhankelijk van Die techniek was zonder uitzondering ‘offline’. de visopbrengst, volgens de maker. Maar hoeveel De computer stond ergens in een lokaal, bijna van deze stoeltjes moeten er verkocht worden om niemand wist hoe hij werkte. worden ten opzichte van hun opleidingsniveau een plastic eiland ter grootte van 34 keer Neder- Als grafisch ontwerper in spe verzamelde en ook de maatschappelijke status van ontwer- land op te gebruiken? Dat zijn miljarden krukjes, ik continu beeldmateriaal: boeken over plan- pers bleef daarbij achter. tientallen per huishouden. De verwachting die ten, vogels, raspaarden, auto’s, landen, steden, Creativiteit was dus niet per se een goede gewekt wordt is niet meer dan storytelling, een boomsoorten en de obscuurste tijdschriften. eigenschap. Je haalde er geen goede cijfers mee, groter verhaal maken om een product aantrekke- Waarom? Om een beeldbank aan te leggen kwalificeerde je niet voor een gymnasium en in lijker te maken. De beloftes staan in geen verhou- waar ik altijd uit kon putten als ik opdrachten een militaire, politieke of sportieve carrière had ding tot het netto milieuresultaat. kreeg. Die beeldbank stuurde mijn proces. Als je er ook niets aan. Wat moest je er ook mee in Niet alles is oplosbaar met creativiteit en ik een idee had voor een poster met een schaap de tijd waarin de nadruk veel meer lag op effi- design, heel veel niet. Ik wil pleiten voor een met vijf poten, zocht ik alles af. Uiteraard vond ciëntie, organisatie en kwantiteit dan op kwa- conferentie What Design Can Not Do om weer ik dat schaap nooit. Maar wel atoomontplof- liteit en (re)creatie. De huidige waardering van enige balans aan te brengen in de gewekte ver- fingen, Elvis & Nixon, vrouwen met snorren of creativiteit toont dat de samenleving opener is wachtingen. tengere vechters in glimmende thaiboksbroek- geworden voor niet meetbare waarden, dat is jes. Die vondsten stuurden mijn proces en gaven een enorme sprong voorwaarts. Lucas Verweij is gasthoogleraar design op de veel ruimte aan toeval. Nu tik ik ‘schaap met vijf Het tij is dus volledig gekeerd. We denken Kunsthochschule Weissensee in Berlijn. Hij poten’ en krijg van Google pagina’s vol met pre- nu dat problemen onoplosbaar zijn zonder inzet spreekt op 8 mei op What Design Can Do cies die foto’s.

6 De Groene Amsterdammer 24.04.2014 Het is een klein voorbeeld van een wereld die dagingen, momenten om uit de startblokken te Deze ‘thuisslaap’-service heeft op internationale de afgelopen twintig jaar extreem is veranderd. komen. Dit vraagt echter om een vrije rol van de schaal de hotel- en toerismebranche op z’n kop Door de digitale revolutie zijn geweldige dingen ontwerper. En dat is in tijden van crisis natuur- gezet. In beide gevallen spelen creatieven, ont- mogelijk geworden, maar er vallen ook slacht- lijk a dilemma from hell. Daarom moeten ont- werpers, een cruciale rol. Apple heeft de wereld offers. Hoe zat het ook al weer met Kodak, ooit werpers het zelf gaan doen. veroverd met prachtige apparaten, maar ook werkten daar 140.000 mensen? En een crisis die Richard Florida schrijft in zijn boek The met een onverslaanbaar gebruiksvriendelijke én al weer zes jaar duurt, maakt dat we soms in de Great Reset (2010) over de crisis en de heilzame vernieuwende kijk op het combineren en delen somberstand schieten. werking ervan. Dat was zo in 1929, toen na de van apparaten, software en content. Iets waar Goed nieuws. Laat die crisis in combina- crash op Wall Street het ‘fordism’ werd uitgerold, Nokia en Ericsson nog nooit over hadden nage- tie met digitale ontwikkelingen nou het ideale een manier om kostbare producten beschikbaar dacht. Joe Gebbia, oprichter van Airbnb, is zelf moment zijn om de potentie van de Onderne- en betaalbaar te maken door massaproductie. ontwerper. En dat zie en voel je in alles. Het is mende Ontwerper te verkennen. Dat is iemand Nieuwe consumptiepatronen en nieuwe aanna- mooi, helder, smart, snappy en iedereen begrijpt die in staat is oude problemen op een nieuwe mes over ‘eigenaarschap’ zullen ook nu de vast- het. En wederom, de Hiltons, Holiday Inns en manier op te lossen. Omdat hij als geen ander goedwereld, voedsel- en auto-industrie blijvend Marriots didn’t see it coming. een creatieve geest koppelt aan het vermogen veranderen. Nieuwe vormen van infrastructuur Dit zijn maar een paar voorbeelden van om ideeën ook om te zetten in een product. Een zullen de mobiliteit van mensen, goederen en een wereldwijd succes. De kleine schaal is net Fairphone bedenken zonder dat er foute mine- ideeën extreem versnellen. De communicatie in zo belangrijk. De huidige economische crisis rale grondstoffen worden verwerkt, is hem niet onze netwerkmaatschappij heeft klanten mon- dwingt ook architecten tot een andere aanpak. alleen ontwerpen, maar ook produceren en suc- diger gemaakt. Als consumenten iets een goed Het Amsterdamse architectenbureau dus zoekt bewust nieuwe opgaven en samenwerkingspart- Michael Bierut, ners, een werk- en denkwijze die onder meer tot Walk NYC uiting komt in hun ontwerp voor een 3D-geprint grachtenpand. Samen met lijm- en coatingpro- ducent Henkel, die een innovatief en duurzaam 3D-printmateriaal ontwikkelt, en bouwpartner Heijmans, die bouwtechnieken op het gebied van 3D-printen onderzoekt, is een grote mobiele 3D-printer gerealiseerd. En dan heb je natuur- lijk ook mensen als Daan Roosegaarde die tegen- woordig gaten schiet in de smog boven Peking.

Het is waar wat Lucas Verweij schrijft: dat designers niet alle problemen van de wereld oplossen. Maar de oude economie haalt de smog zeker niet uit de lucht, Daan Roosegaarde wel. Het is een typerend voorbeeld van het koppe- len van ideeën en idealisme aan daden. Dat is de grote kwaliteit van de Ondernemende Ont- werper. En die kracht van een ontwerper wordt onderschat. Toen Bas van Abel zijn Fairphone bedacht, zei iedereen: ‘Concurreren met Apple idee vinden, zijn ze in staat de rol van investeer- en Samsung: you must be out of your mind’. Hij Nieuwe aannames over der over te nemen. heeft inmiddels 25.000 exemplaren verkocht en Fairphone haalde meer dan acht miljoen er komen er nog 50.000 aan. Natuurlijk lost Van ‘eigenaarschap’ zullen de euro op bij klanten voor er één smartphone was Abel het probleem van foute mineraalmijnen voedsel- en auto-industrie gemaakt. Puur omdat mensen geloven in het in Congo niet op. Dat pretendeert hij ook niet. blijvend veranderen idee van een ontwerper en in de gedachte van Maar hij verandert de telefoon van een abstract social enterprise: ‘a seriously cool smartphone luxeproduct dat door Californische nerds wordt that puts social values first’. bedacht en door slechtbetaalde Chinezen in Belangrijkste elementen zijn het besef dat elkaar wordt geschroefd naar een voorwerp waar cesvol vermarkten. Het Nederlandse bedrijf van de oude oplossingen niet altijd meer voldoen, je een relatie mee kunt hebben. Hij herstelt de Bas van Abel deed het allemaal. dat grondstoffen schaarser worden, dat de keten ontwerper-productie-consument, een De creatieve industrie is in Nederland altijd consument verantwoord ondernemen belang- relatie die we volledig kwijt zijn geraakt – wat ferm omarmd door de overheid en haar insti- rijk vindt, transparantie verlangt en dat er een er deels de oorzaak van is dat er zo veel verspil- tuties. Maar met een terugtrekkende overheid nieuwe infrastructuur is – de digitale wereld – ling van grondstoffen plaatsvindt en overbodige is deze situatie veranderd. Bovendien zijn er die in snelheid, maar vooral op het terrein van transportkilometers worden gemaakt. bedrijfstakken – zoals grafisch, architectuur en interactieve communicatie een ongehoorde Met een hedendaagse variant van ‘de verbeel- ook productdesign – waar de oude opdracht­ nieuwe horizon biedt. Een horizon die vaak als ding is aan de macht’ is de Ondernemende Ont- gevers zijn verdwenen. eerste wordt gezien door nieuwe spelers, buiten- werper overal. Goede ontwerpers zullen, om de Als de bordjes zo fundamenteel worden ver- staanders: de gamechangers. redenering van Florida te volgen, impact hebben hangen, gebeuren er verrassende dingen. De cri- Deze gamechangers komen meestal niet uit op onze woonomgeving, mobiliteit, goederen, sis is een kans voor ontwerpers om een rol van de bedrijfstak zelf. Apple verraste de muziek- ideeën, industrie, banen en onze hele manier betekenis te spelen. Ze kunnen optreden als pro- én mobiele-telefonie-industrie met de iPod en van leven. Hij heeft het goed gezien. bleemoplossers, vertalers, en ze kunnen nieuwe iPhone. Voor Nokia en Ericsson kwam dat uit de vragen stellen, zoeken naar ‘nieuwe problemen’. dode hoek: they didn’t see it coming. Hetzelfde Richard van der Laken is creatief directeur van Want problemen zijn voor ontwerpers altijd uit- geldt voor een wereldwijd succes als Airbnb. What Design Can Do

24.04.2014 De Groene Amsterdammer 7 Rachel Armstrong over de schoonheid van onderzoek ‘Design creëert de condities voor innovatie’ ‘We denken over een bestaande wereld, terwijl we een nieuwe willen bouwen’, zegt architect-onderzoeker Rachel Armstrong. ‘Dat is waarom design zo belangrijk is, want de kracht om dingen te veranderen ligt bij het culturele.’ door Bas van Lier

Installatie On Architecture, Belgrado, december 2013. Een landschap dat wordt gevormd door de beweging van watermoleculen Rachel Armstrong tussen concurrerende systemen van glycerine en rotszout. Die ‘strijd’ wordt verbeeld door de beweging van verf door het medium

In de synthetische biologie wordt gewerkt probleem ontstaat: in de stad. Technology, designers. We leven in een onzekere tijd, en wat aan de ontwikkeling van protocellen, dat zijn Entertainment, Design (ted)-fellow Rachel design kan doen, is een platform bieden voor het rudimentaire cellen zonder dna die uit te rus- Armstrong is verbonden aan de vakgroep ontwikkelen en onderzoeken van nieuwe ideeën. ten zijn met specifieke eigenschappen. Rachel architectuur en landschap van de Universiteit Een platform waar mogelijkheden kunnen wor- Armstrong, een Britse architect-onderzoeker van Greenwich, waar ze co-directeur is van de den onderzocht zonder dat die met empirische en duurzaamheidsinnovator met een achter- Advanced Virtual And Technological Architec- resultaten hoeven te worden gestaafd, zoals dat grond in de medische wetenschap, onderzoekt tural Research (avatar)-groep. Op de grens in de wetenschap zou moeten. Design creëert de mogelijkheden van dit soort nieuwe ontwik- van design, architectuur en wetenschap creëert een weefsel van mogelijkheden, omdat design kelingen voor de gebouwde omgeving. In een ze open innovatieplatforms voor het onder- op andere manieren wordt geëvalueerd. En van haar projecten onderzocht zij de mogelijk- zoek naar wat ze ‘levende architectuur’ noemt: daarbij introduceert design een culturele en heid van een biologische verf gemaakt van pro- architectuur die groeit in plaats van te worden crea­tieve agenda die in de technologische ont- tocellen die CO2 kunnen binden en daarbij een gebouwd. wikkeling tot nu toe niet bestond. prachtige kalklaag ontwikkelen. Op de gevel van In een gesprek over de rol van design in SymbioticA is een voorbeeld van deze nieuwe een gebouw zou deze verf het klimaat­probleem relatie tot wetenschap en innovatie is ze stellig: context. In 2004 presenteerden kunstenaars kunnen helpen oplossen op de plek waar dat ‘Deze tijd biedt heel interessante kansen voor van dit artistieke researchlab in Australië een

8 De Groene Amsterdammer 24.04.2014 installatie die ze Victimless Leather noemden ‘We hebben de eerste manier van denken activeert. Het creëert een en die mensen enthousiast maakte voor het ­slachtoffervrije hamburgers platform dat ik zie als een neo-Renaissance, idee van vleesproducten zonder dierlijk lijden. en Andras Forgacs maakt leer waar als gevolg van de 21ste-eeuwse technolo- Ze hadden toen nog niet de oplossing. Het gie op een versnelde manier een kruisbestui- was meer een geëngageerde provocatie. En uit gekweekte ­weefselcellen’ ving tussen disciplines mogelijk is, net als in de nu, zo’n tien jaar later, hebben we daadwerke- Renaissance. lijk de eerste ­slachtoffervrije hamburgers en is Ik denk dus dat er mogelijkheden zijn voor Andras Forgacs in Canada bezig leer te maken transformatie, maar het eerste dat we daarvoor uit gekweekte ­weefselcellen. Kunst en design en wat je daar ziet is dat mooie Venetiaanse moeten doen, is anders gaan denken. En dat is ­hebben hier de condities gecreëerd voor inno- vrouwen in designkleding plastic zakken om het moeilijkste. Slavoj Žižek zei al dat het moei- vatie.’ hun benen binden en over die verhoogde loop- lijker is om te denken over het einde van het planken lopen. Dat is prima. Accepteren dat in kapitalisme dan over het einde van de wereld. En daarvoor hoeven die ontwerpers zelf de de natte maanden de woonruimtes op de begane We denken over een bestaande wereld, terwijl wetenschappelijke details niet te doorgronden? grond van tijd tot tijd onderlopen, zou wel eens we een nieuwe willen bouwen. En dat is waarom Ze kunnen vrij fantaseren over de dingen? goedkoper kunnen zijn dan het bouwen van design zo belangrijk is, omdat wetenschap dat ‘Ja. Designers moeten natuurlijk wel begrijpen hoge barrières.’ niet gemakkelijk doet. De kracht om dingen te welke technologische landschappen zich veranderen ligt bij het culturele.’ op dit moment voor ons openen. Met Maar een van uw projecten behelst een Bent u met nieuwe projecten bezig?

name in de nano-, bio-, ­informatie- en verf voor de buitenkant van gebouwen die CO2 ‘Een project waar ik bijzonder naar uitzie, cognitieve (nbic) technologieën. De opneemt. Dat klinkt als een oplossing. gaat over het gebruik van robotica en plan- Amerikaanse onderzoekers Roco en ‘Ja, dat kwam voort uit een onderzoek naar ten om de evolutie van plantengedrag te ver- Bainbridge waren de eersten die zagen de mogelijke toepassingen van een nieuwe snellen. Planten werken met een systeem van dat de convergentie van deze nieuwe ­technologie. Die verf hielp vooral om de ­chemische sensoren en motoren, waardoor technologieën enorme impact zal ­hebben ­aandacht te krijgen. Maar we keken er eigenlijk ze ­veranderingen maar langzaam detecteren. op onze manier van werken, op onze veel ­diepgaander naar toen we onderzochten Maar als we dat koppelen aan elektronische

­economie en onze samenleving. hoe dezelfde protocellen CO2 zouden kunnen sensoren die op afstand voor ze kijken, dan Die nbic-convergentie creëert een ­oplossen en tegelijk materiaal zouden kunnen maken we van die planten supercyborgs die context waarin design echt ongelooflijk laten groeien om de fundamenten van Venetië potentieel veel sneller met elkaar kunnen com- relevant wordt. Vanuit die visionaire te versterken, zodat de stad minder snel zal zin- municeren. Dat zou de evolutie van planten context en ook vanuit culturele wensen ken. kunnen versnellen in de manier waarop ze rea- ­kunnen allerlei onverwachte ­combinaties Ons idee met de verf was dat de ­veranderende geren op stressvolle ­omgevingen daar waar hun ontstaan. Designprojecten kunnen ons kleur daarvan de bewoner van het huis zou overleving juist noodzakelijk is voor de vrucht- helpen dingen te zien die we eerder niet laten zien dat er inderdaad koolstofdioxide was baarheid van de grond en om woestijnvorming zagen. Ze provoceren. Provocatie is niet gebonden. Het was eigenlijk meer een manier tegen te gaan. hetzelfde als technologische innovatie, om burgerschap te stimuleren dan om grote Het idee is om de veerkracht van bepaalde maar het kan daar wel toe leiden. hoeveelheden broeikasgas af te vangen.’ ecologische systemen te vergroten door de Regeringen investeren steeds meer Bent u optimistisch over de ontwikkelingen koppeling te maken met de in de natuur voor- in toegepaste technologieën, waardoor en hoe design en wetenschap samenkomen? komende systemen van zogenoemde moeder- de kansen voor blue sky research, het ‘Ja, al is het niet zonder problemen. Maar bomen. Dat zijn zeer verfijnde systemen waar- soort onderzoek waarvan het doel niet ik ben optimistisch omdat dit een ­ongelooflijk bij bomen via paddestoelen en hun mycelium bij voorbaat vaststaat, afnemen. Wat spannende tijd is. Er zijn verschillende andere, jongere bomen in het gebied ondersteu- het alleen maar belangrijker maakt om ­ontwikkelingen die de voorwaarden van ons nen om het bos in stand te houden. Zo proberen die weg open te houden, want anders bestaan en onze manier van werken verande- we verschillende systemen samen te brengen en wordt het allemaal wel erg functioneel. ren. We hebben te maken met systemen, bewe- daarbij gaat het ook weer over die nbic-conver- We blijven widgets maken om klimaat- gingen en relaties die over de oude grenzen van gentie.’ verandering tegen te gaan, zonder ons de ­disciplines, geografie, culturen en talen heen vraag te stellen of het oplossen van kli- bestaan. Is het moeilijk om voor dit soort projecten het maatverandering wel zinvol is. Kunnen De erosie van die grenzen maakt een andere geld bij elkaar te krijgen? we ­klimaatverandering wel oplossen? En manier van denken mogelijk, waarin we dingen ‘Het Horizon 2020-programma van de Euro- moeten we ons wel zo fixeren op klimaatveran- met elkaar verbinden in plaats van ze te analyse- pese Unie is behoorlijk inspirerend, met name dering? Maar regeringen denken niet na over de ren en te reduceren tot specialismen. Dat stimu- voor blue sky-wetenschap. Ik was erg opgetogen waarde van zulke vragen.’ leert mensen om anders te denken. toen ik de mogelijkheden van het programma Wat zou het alternatief zijn? Daarmee samenvallend is er het groeiend zag. Dus ik neem mijn petje af voor de EU, ze ‘Cultureel excelleren. Technologie levert besef dat de aarde ecologisch gezien zelf ook proberen het proces echt te vergemakkelij- oplossingen, maar ik weet niet of klimaat­ aan het veranderen is. Dat ecologische besef ken. Het programma gaf ons de mogelijkheid verandering op te lossen is. En zelfs als dat wel is extreem belangrijk, omdat het die andere om voor het plantenonderzoek een aanvraag zo is, hebben we dan de budgetten om die oplos- te doen. Horizon 2020 vraagt om interdisci- sing eerlijk en gelijkelijk over iedereen te verde- plinaire teams en ik geloof ook dat ontwerpers len? een rol moeten spelen in dit soort fundamenteel Het alternatief is om te stoppen met het weg- wetenschappelijk onderzoek. Dat kan tot echt halen van de macht bij mensen als het gaat om interessante dingen leiden. De kern is dat we hun culturele en sociale omgeving. En ze juist ‘Ik denk dat er mogelijkheden betekenisvolle verbindingen tussen disciplines de macht terug te geven om zich aan te passen, zijn voor transformatie, maar tot stand brengen.’ te veranderen en te reageren op ontwikkelingen. In Venetië is het aantal overstromingen in de het eerste dat we moeten doen Rachel Armstrong spreekt op vrijdag 9 mei om afgelopen vijftig jaar alleen maar toegenomen, is anders gaan denken’ 11.35 uur op What Design Can Do

24.04.2014 De Groene Amsterdammer 9 Teddy Cruz zoekt een nieuwe sociale gerechtigheid Grensconflicten Architect en visionair Teddy Cruz ziet de grens tussen de Verenigde Staten en Mexico als een waterscheiding tussen rijk en arm, schoon en vervuild. Voor hem vormt deze grens ook een eindeloze bron van inspiratie. door Tracy Metz

De grens tussen Amerika en Mexico is is hoogleraar public culture and urbanism aan De uitwisseling over de grens is niet gelijkwaar- behalve een grens tussen twee landen vooral een University of California in San Diego. De kracht dig: tegenover de stroom immigranten van zuid grens tussen twee werelden. Sterker nog, zegt de van zijn opruiende denken (en daarmee van naar noord staat een stroom afval van noord architect Teddy Cruz, de grens is een wereld op zijn gelijk?) is wel vanuit de instituties erkend. naar zuid. Het Senseable City Lab van Carlo zichzelf. En die wereld beperkt zich niet tot de In 1991 kreeg hij de Prix de Rome, in 2011 de Ratti aan de tech-universiteit mit heeft dat zone of conflict tussen Amerika en Mexico: als Visionaries Award van de Ford Foundation en in laten zien in een onderzoek naar afval met de je die lijn over de aardbol doortrekt, heb je de 2013 de architectuurprijs van de US Academy of naam ‘Trash | Track’ (http://senseable.mit.edu/ nieuwe politieke evenaar die in de visie van het Arts and Letters. trashtrack/). Ze hadden drieduizend stuks afval Pentagon sinds 9/11 de verdeling van de macht in Seattle in het noordwesten van de VS van een in de wereld aangeeft. Een soms onzichtbare, De Belgische grafisch ontwerper Anne- chip voorzien om te kunnen volgen hoe en waar maar niet minder reële grens tussen rijkdom en lys de Vet, docent aan het Sandberg Instituut, ze werden verwerkt. Een inktpatroon van een armoede, tussen overdaad en schaarste, tussen heeft met haar Bureau for graphic research and printer legde een epische reis af van liefst 6500 het formele en het informele. cultural design een reeks ‘subjectieve atlassen’ kilometer, eerst naar het oosten van het land De van oorsprong Guatemalteekse architect gemaakt van diverse landen en streken. Over en dan weer naar het zuiden om uiteindelijk te en visionair Teddy Cruz denkt op superlokale Hongarije maar ook over Friesland, over Servië worden verwerkt in... Mexico. schaal en extrapoleert dat naar het mondiale. en Palestina, en ook over Mexico. In samenwer- Teddy Cruz ziet ook andere soorten afval Gebouwen spelen een ondergeschikte rol in king met mensen uit het land zelf brengt ze een geëxporteerd worden. Hele huizen, de goedkope dat denken – hij is meer activist en analist dan waaier van beelden en verhalen bij elkaar die kartonnen huizen van de naoorlogse buiten­ ontwerper van de zoveelste dure stadsicoon. ‘De tezamen een portret vormen. In de atlas van wijken, worden op diepladers gezet en naar weer toekomst van steden hangt minder van gebou- Mexico vind je intieme foto’s van eetstalletjes op andere buitenwijken – informal settlements wen af’, heeft hij gezegd, ‘en meer van de fun- straat in het donker, waar de klanten als motten oftewel slums – aan de andere kant van de grens damentele reorganisatie van de sociaal-econo- om het licht heen klitten; een serie van een jon- neergezet. Daar worden ze op een stalen frame mische verhoudingen.’ De vernieuwing zal niet gen die alle beledigende gebaren voordoet; ont- gezet zodat de bewoners eronder een verdieping komen uit de enclaves van macht en overvloed, werpen voor een nieuwe nationale vlag, waarop kunnen toevoegen voor bewoning, of als garage, zoals San Diego aan de Amerikaanse kant van nationale symbolen als hete pepers en water- of voor een bedrijfje, of als appartement voor de grens, maar uit gebieden waar conflict en meloen prijken; zelfgetekende portetten van oma. Er gaan ook vrachtwagens volgeladen met schaarste heersen, zoals in Tijuana, de Mexi- Mexicanen die hun ambitie aangeven, zoals de Amerikaanse garagedeuren naar de grensstreek, caanse stad net aan de andere kant van de grens. negentienjarige Juan: ‘Quiero ser un cabron con waar ze een nieuw leven krijgen als gevels van De twee landen, en werelden, worden behalve un chingo de lana y pistolas’, ‘Ik wil een kloot- informele woningen. Vandaar dat Cruz – als door taal en cultuur en economie ook door een zak zijn met een hoop geld en pistolen’. architect – zegt dat gebouwen niet belangrijk reusachtige muur gescheiden. Een van de fotoreeksen van De Vet laat de zijn om hoe ze eruitzien, maar om wat ze doen. De crisis in de wereldsteden die uit hun vel border condition zien die voor Teddy Cruz een ‘Not only people cross the border here’, zegt hij, barsten nu meer dan de helft van de mensheid eindeloze bron van inspiratie is: de drukke weg ‘but entire chunks of one city move to the next.’ in een stad woont – Mexico-Stad is er met bijna dwars door de grensplaats Tijuana, met de toe- negen miljoen inwoners een van – is niet alleen passelijke naam Avenida Internacional, waar- Cruz is gefascineerd door deze dynamiek een crisis van de economie of van het milieu, zei van de ene kant in Mexico ligt en de andere in van verandering, waarbij mensen uit nood cre- hij begin dit jaar in zijn ted-talk. De urban cri- de VS. Bij deze grenssituatie hoort een einde- atief omgaan met beperkte bronnen – bijvoor- sis is er vooral een van de instituties, die niet in loze stroom mensen en goederen over en weer. beeld de monofunctionele suburban bungalow staat zijn het hoofd te bieden aan de oliehonger Niet voor niets zijn in Tijuana, tegenover San die in een andere setting een baaierd van nieuwe en zelfzuchtige verstedelijking die van het zui- Diego, en in Ciudad Juárez, tegenover El Paso functies blijkt te kunnen vervullen. Banden van den van Californië tot New York tot Dubai ste- in Texas, grote aantallen maquiladores geves- vrachtwagens worden uit elkaar getrokken om den hebben voortgebracht die gestoeld zijn op tigd, fabriekshallen die gebruikmaken van de er muren van te bouwen; van houten kratten consumptie. goedkope arbeid van onuitputtelijke hoeveel- worden hekken gemaakt. Allemaal kunnen deze Overigens houdt Cruz zelf kantoor in La Jolla, heden mensen die werk zoeken en die met een informele improvisaties San Diego tot voorbeeld Californië – typisch zo’n enclave aan de Ameri- schuin oog kijken naar de mogelijkheid om ille- dienen, zegt hij, bij de onontkoombare herzie- kaanse kant van de grens. En na zijn studie in gaal de grens over te steken. Ciudad Juárez is ning van het achterhaalde suburban model. Zo Guatemala-Stad en in Californië studeerde hij een berucht jachtterrein geworden voor moor- hadden ze het vast nog niet gezien in San Diego aan het bolwerk van privilege Harvard. Hij kent denaars en verkrachters die het op de fabrieks- zelf. beide kanten van de grens, kun je zeggen. Hij meisjes hebben gemunt. In het boek Border Conditions in de TU Delft Architecture Series van Architectura & Natura Press (2010) heeft hij het over ‘de radicalisering van het lokale’ als antwoord op het mondiale. Tegenover de stroom immigranten van zuid naar noord staat Daarom ook wordt volgens hem de buurt, en een stroom afval van noord naar zuid niet de stad, het laboratorium van de toekomst.

10 De Groene Amsterdammer 24.04.2014 Boven: Estudio Teddy Cruz, Manufactured Sites en onder: Estudio Teddy Cruz, Political Equator Crossing

In zijn typerende Cruz-speak, die het midden een keurige Amerikaanse woonwijk gebruikt was, had Cruz de Mexicaanse grenspolitie zo ver houdt tussen jargon en rake formuleringen, hij dezelfde geïmproviseerde bouwmaterialen – gekregen dat ze aan de andere kant van de buis spreekt hij van action neighborhoods. kratten, garagedeuren, metalen platen en auto- klaarstonden om de paspoorten van de reizigers In het boek onderzoekt hij wat hij de geo- banden – die de arme Mexicanen noodgedwon- af te stempelen. Maar het ging Cruz natuurlijk graphy of conflict noemt door middel van een gen gebruiken. om de confrontatie tussen de waterhuishou- dwarsdoorsnede over zestig mijl van de grens- Voor het kunstevenement inSITE05 zette hij ding, de infrastructuur van de surveillance en de streek. Aan weerskanten is het een zee van con- zo’n typische suburban woning op het parkeer- informele nederzetting. flicten: aan de Mexicaanse kant tussen de natuur terrein neer voor het museum van San Diego Hoewel hij uitermate kritisch is over de en de muur, tussen de rivier en de grens, tus- en bekleedde de gevel voor een groot deel met status-quo is Teddy Cruz bepaald niet moede- sen de fabrieken en de talloze informele nood­ knaloranje verkeerskegels – een gebouw als een loos. Hij ziet dat zich een transformatie via het woningen. En in San Diego tussen de natuur en stekelvarken dat een statement maakt over de bottom-up naar het top-down voltrekt, en dat de militaire terreinen, tussen de grootschalige rigide ruimtelijke regels in de VS die het onmo- geeft hem hoop, zegt hij. ‘Dit is de enige manier infrastructuur en de waterhuishouding, tussen gelijk maken om één plek voor meer dan één waarop we de oude urbanizations of consump- de gated communities en het leven van alledag functie te gebruiken. tion kunnen veranderen in neighborhoods of buiten de hekken. Als een politieke performance heeft hij ook cultural production.’ Zo wordt het denkbaar dat Hoewel Cruz zoals hij zelf zegt niet geïnteres- een aantal ‘Political Equator Meetings’ georga- er een nieuwe sociale en economische gerechtig- seerd is in gebouwen als het einddoel van zijn niseerd, wandelingen in en over de grens die hij heid ontstaat – in de grensstreek, in de stad, in praktijk geeft hij wel in ontwerpen uitdrukking lopende gesprekken noemt. Bij de derde, in de steden overal langs zijn politieke evenaar. aan zijn ideeën. Voor het project Manufactured zomer van 2011, stak een groep de grens over via Sites heeft hij voor de schrijver en stadsdenker een drainagebuis die parallel loopt aan de muur Architect Teddy Cruz spreekt vrijdag 9 mei om Mike Davis, met wie hij veel samenwerkt, diens die de twee landen scheidt. Vanuit San Diego 16.50 uur op What Design Can Do en gaat eerder garage veranderd in een studio en een biblio- kwamen ze weer boven in een slum van 85.000 die dag (14.00-15.30 uur) in een breakout-sessie theek. Voor dit provocatieprototype midden in inwoners. Omdat het een kunstperformance met Tracy Metz in gesprek

24.04.2014 De Groene Amsterdammer 11 Chineasy als toegangspoort tot het huidige China Twee keer vrouw is ruzie Voor de meeste westerlingen zien Chinese tekens eruit als een dansend, abstract patroon. Met Chineasy ontwikkelde ShaoLan Hsueh een baanbrekende methode om het lezen van de karakters makkelijker maken. door Luna van Loon

De Chinese muur wordt afgebroken. Dit is Een persoon in een mond het naar verwees. Echter, door duizenden jaren geen gril van Xi Jinping, maar een ambitieus is gevangenis. Een mond taalevolutie is de herkenbaarheid van een karak- particulier project van de in Londen woonach- ter, als verwijzing naar een werkelijk fenomeen, tige Taiwanese powervrouw ShaoLan Hsueh. op de top van een boom zo goed als verdwenen. Karakters zijn zwaar Ambitieus, maar niet onmogelijk. ShaoLan, betekent: idioot geabstraheerd, verwijzen naar abstracte begrip- geboren in een traditioneel gezin in Taiwan, is pen, zijn losgezongen van hun oorspronkelijke een revolutie in zichzelf. Op haar 22ste schrijft betekenis. Er zijn ook talloze karakters die in ze, terwijl ze haar masterstudie afrondt, een te overtuigen van haar liefde voor het Chinese combinatie met een ander karakter betekenis aantal succesvolle manuals voor Microsoft voor schrift maar ook van de kracht van de methode krijgen maar los geschreven in het geheel niks haar thuisland. Ze vertrekt naar Engeland, om die ze Chineasy heeft gedoopt. De eerste slide meer betekenen. Kortom, de pictorale achter- verder te studeren in Cambridge. Momenteel van de Talk is Mao-rood, gevuld met Chinese grond en daarmee een gemakkelijke herken- bivakkeert ze in Londen, waar ze niet alleen in karakters, in het midden de tekst: ‘Penetrating ning van een karakter is zo goed als verdwenen. de e-world succesvol is, maar ook op het gebied the Great Wall of Chinese language.’ Het moge Chinees is onleesbaar. Het schrift moet worden van internationale betrekkingen, handel en in duidelijk zijn: dit is baanbrekend. Binnen een aangeleerd. Voor beginners, maar ook voor veel de kunstwereld. tijdsbestek van enkele minuten worden acht Chinese kinderen is dit een ware beproeving. De muur waar ShaoLan het op gemunt heeft basiskarakters, de bouwstenen voor oneindig Er zijn zo’n twintigduizend karakters. Waar te is niet de muur van steen, die zoals de mythe veel meer karakters, in de hoofden van de toe- beginnen? luidt vanaf de maan te zien is. De muur die hoorders geprent. De acht karakters die Shao­ Chineasy gaat terug naar de basis, de pic- ShaoLan wil doorbreken is de taalmuur, die Lan als basis neemt zijn: mens, vuur, boom, zon, torale betekenis herleeft en de karakters ver- ondanks globalisering, de digitale revolutie en maan, berg, deur en mond. Combinaties van tellen als zodanig hele verhalen. De acht hier­ vergaande wederzijdse afhankelijkheid op eco- deze karakters leveren weer nieuwe woorden op. boven beschreven basiskarakters heeft ShaoLan nomisch en politiek vlak, nog steeds een bar- De combinatie van die tekens ligt soms erg voor met behulp van een intelligent computerpro- rière vormt. Voor een westerse gelukszoeker die, de hand: één keer het karakter voor mens is een gramma weten te bepalen: het zijn veel voorko- met dollartekens in zijn ogen, zijn zaakje naar mens, twee keer is dan een rij, en drie keer een mende karakters die in combinatie met andere China wilt verplaatsen (en daar zijn er veel van menigte. Karakterparen kunnen ook metafo- karakters een veelheid van betekenis kunnen tegenwoordig) is de omgang met Chinese col- risch zijn, of ronduit absurd: een persoon in een genereren. Verder zijn de karakters behoor- lega’s vaak een opgave. ShaoLans belofte om het mond is gevangenis. Een mond op de top van lijk gestileerd, oftewel vereenvoudigd naar Chinees toegankelijk te maken, wordt dan ook een boom betekent: idioot. Bovendien kunnen hedendaagse maatstaven, wat de leesbaarheid luid toegejuicht. veel woorden, afhankelijk van de context, een vergroot. Het Chinese schrift doet, ook als het Bijgestaan door slimme algoritmes, een andere betekenis hebben. De combi zon-maan drukwerk betreft, qua vormgeving aan alsof het legertje whizzkids, een art director en een kan zowel helderheid als morgen betekenen. met kwaststreken is aangebracht. De kalligrafi- fameuze illustrator gaat ShaoLan de taalmuur sche oorsprong is behouden. Chineasy laat die te lijf. De aftrap vind plaats in Long Beach, Cali- Wat maakt Chineasy zo easy? De complexe sierlijke, typisch Chinese, kalligrafische vorm fornia, in het voorjaar van 2013. Strategisch in Chinese karakters zijn teruggebracht tot vrij los. Dat werkt: voor de meeste mensen hier zien de vorm van een TED Talk. De ideeënbank ted eenvoudige pictogrammen waarin het Chinese Chinese tekens er doorgaans uit als een dansend (Technology, Entertainment and Design) heeft teken wordt aangevuld met een slimme, doch en dwarrelend abstract patroon. Chineasy is hel- sinds de oprichting in 1984 een miljoenenpu- eenvoudige illustratie, die de betekenis als het derder. bliek en een cultstatus weten te verwerven. ted ware weer naar boven haalt. De illustraties zijn De lijnen zijn overal even dik. Het geheel oogt is een community waar sprekers en publiek zich gemaakt door de eveneens in Londen woonach- geometrisch. Een aanpassing die doet denken graag mee afficheren. De selectie van sprekers is tige Israëliër Noma Bar. Een goede keuze. Bar aan de overstap naar schreefloze modernisti- streng, maar ook vaak verrassend. De Taiwanese is een fenomeen in de wereld van illustratoren sche typografie. We zijn er nu aan gewend, maar alleskunner ShaoLan is hier als een vis in het en grafici. Zijn stijl is bedrieglijk simpel, de wijze ook hier was het loslaten van het handschrift en water. waarop hij zijn onderwerpen benadert verraadt de introductie van gestandaardiseerde druklet- Ze betreedt het podium en in no time heeft ze grote betrokkenheid en inlevingsvermogen. ters zonder schreven revolutionair. Lettertypes haar publiek razend enthousiast. De inzet: een Bovendien is Bar, als Israëliër, gewend om in als Futura en Helvetica waren symbool voor een methode om het Chinese schrift te leren lezen. verschillende schriften te lezen en denken. nieuw tijdperk, voor het geloof in vooruitgang Snel en makkelijk. In een strakke (maar niet al Het Chinese schrift is in oorsprong pictoraal, en een universele vormentaal. Chineasy slaat te strakke) en grappige (maar niet al te grappige) niet fonetisch. De vorm van een woord heeft zo’n zelfde slag, echter zonder bijbehorende ide- presentatie weet ze haar toehoorders niet alleen een directe verwantschap met hetgeen waar ologische pretenties.

12 De Groene Amsterdammer 24.04.2014 Chineasy wil wel meer zijn dan enkel een aan- Overigens is ShaoLan niet de enige die dit heeft opmerkelijk goed doet. Chineasy is ­genomineerd tal basiskarakters in een nieuw jasje. In het opgemerkt. Ook in China zelf zijn vrouwen­ in de categorie Life-Enhancer of the Year voor boek en in haar lezingen benadrukt ShaoLan groepen actief die de vastgeroeste sekse­ de Wallpaper Design Awards. Hiermee weet de diep­gewortelde verbintenis tussen het schrift ongelijkheid, weerspiegeld in de taal, willen de methode zich op gelijke voet te ­plaatsen en de cultuur. Het schrift onthult een keur van aanpakken. Vrijwel de meeste karakters die met Google Glass (nog niet beschikbaar op de omgangsvormen, mythes en traditionele opvat- ‘vrouw’ als sleutelkarakter hebben duiden op markt, maar door Wallpaper eveneens alvast tingen die kenmerkend zijn voor China. De iets negatiefs. Behalve dan het woord ‘goed’, dat als life-enhancer bestempeld). Vooral in ­kunst- methode biedt niet alleen geinige ezelsbrugge- wordt gevormd door een vrouw met een zoon. en designkringen doet Chineasy het goed. De tjes om de eeuwenoude karakters te herkennen, Kortom: een vrouw is een last, maar zodra zij methode is onlangs Design of the Year 2014 van het zou ook de sleutel zijn tot de voor wester- een zoon baart is alles weer in orde. De vrou- het Londense Design-museum geworden. lingen vrij onbegrijpelijke Chinese cultuur, die wengroepen in China hebben tot nog toe geen Taalkundigen en sinologen zijn kritischer. rabiaat hiërarchisch is. ShaoLan gebruikt haar succes. Het schrift blijft ongewijzigd. Sinolinguïst Jeroen Wiedenhof vindt dat de positie als succesvolle en vrijgevochten zaken- methode volledig voorbijgaat aan de essentie vrouw om de in het schrift verankerde onderge- Chineasy is een fantastisch vormgegeven en van taal: namelijk de verbinding tussen uit- schiktheid van de vrouw fijntjes aan het licht te aantrekkelijke ‘China-studie light’, die het hier spraak en betekenis. En uitspraak is essentieel brengen. Dat doet ze (dan weer heel Aziatisch) in China. Het Chinees is een toontaal en dat niet met verbeten woede, maar met een grote maakt het voor leken moeilijk. Woordbetekenis glimlach (en op torenhoge hakken). ShaoLan Er zijn vrouwen­groepen actief is afhankelijk van toonhoogte. Het Mandarijn, introduceert het karakter ‘vrouw’ als sleutel­ die de vastgeroeste sekse­ de officiële taal die in heel China wordt onder- karakter voor een aantal vrij negatieve vervolg- wezen, is nog het eenvoudigst. Het Mandarijn karakters, alsof ze een mop vertelt. Schrijf twee ongelijkheid, weerspiegeld in onderscheidt vier toonhoogtes, het Kantonees keer vrouw en je krijgt: ruzie (in China is het de taal, willen aanpakken negen. altijd vrij gebruikelijk geweest om als pasge- De kritiek van Wiedenhof is niet helemaal trouwd stel bij de familie van de man in te trek- terecht. Ieder karakter wordt in Chineasy in ken, en zoals iedereen weet: meerdere vrouwen viervoud weergegeven: het karakter aangevuld onder één dak geeft geheid heisa). Het karakter met illustratie, het karakter zonder illustratie, vrouw in drievoud: overspel. Chineasy de Engelse vertaling en een notering in Pinyin. Pinyin is standaard-Mandarijn, fonetisch weer- gegeven. De verschillende toonhoogtes krijgen een cijfertje achter de klank. De transcriptie wordt veel gebruikt: Chinezen mailen en sms’en in Pinyin. Het is ook een hulpmiddel op Chinese basisscholen om woordjes te leren. Het is wel zo dat Chineasy een sterke focus heeft op het schrift. Daar zijn meerdere redenen voor te bedenken. Het schrift is al eeuwenlang de verbindende factor in de Chinese gebieden. Er worden wel veertien talen gesproken, die je als dialecten kunt beschouwen, maar die in feite net zo veel van elkaar kunnen verschillen als Nederlands en Deens. Een Chinees uit het noorden kan een Chinees uit het zuiden niet ­verstaan. Maar, omdat het Chinese schrift niet naar klank luistert, kunnen ze wel hetzelfde schrift lezen. Daarnaast wilde ShaoLan haar kinderen de complexe, maar zeer rijke geschre- ven taal meegeven. De grote aandacht voor het schrift is ook een ode aan haar moeder, die kal- ligrafe was. Chineasy vertelt bij ieder nieuw karakter een verhaaltje, iets over de oorsprong van het woord, een persoonlijke associatie van de auteur, een verbinding aan een spreekwoord of gezegde, of een geintje. Chineasy is geestig, kleurrijk, intel- ligent en stijlvol. Als toegangspoort tot het hui- dige China wekt Chineasy fijne verwachtingen. Heel diepgaand is het niet. De toespelingen op het seksistische karakter van het gebruik van het woord vrouw zijn misschien wel de enige kriti- sche noot. Maar goed, wie zijn geluk wil beproe- ven in China kan wel wat optimisme en goede zin gebruiken. De cultuurverschillen tussen China en het Westen zijn nog steeds levensgroot. Voor wie het wil maken in China komt Chineasy goed van pas, maar eindeloos geduld en een ein- deloze glimlach blijven onontbeerlijk.

24.04.2014 De Groene Amsterdammer 13 Nelly Ben Hayoun Design met gevoel voor llon a drama k B c i N Supernova-explosies, deeltjesversnellers en vulkanen vormen de inspiratiebron voor het werk van Nelly Ben Hayoun. Het leidt tot vulkaantjes in de huiskamer en donkere energie in de gootsteen. Op het kruispunt van wetenschap en fantasie ontstaat design. door Roos van der Lint l da Boven: Nelly Ben Hayoun, Super K Sonic BOOOum en onder: Valerie and the Microwave Gun – Did I Generate oemie Gou

Dark Energy in My Kitchen Sink N

Op het grasveld voor de grootste windtunnel Het onwennige gezelschap is bijeengebracht onder meer rondleiden in de neutrinodetector ter wereld, gelegen op het terrein van het NASA door Nelly Ben Hayoun (1985). De Franse kun- Super-Kamiokande in Japan om neutrino’s uit Ames Research Center in Californië, staat een stenaar en ontwerper studeerde aan het Royal supernova-explosies te detecteren en om een orkest opgesteld. De muzikanten zitten op klap- College of Art in Londen bij critical designers sonic boom te ervaren. Deze kennis, de grote stoeltjes in de wind en spelen geconcentreerd Anthony Dunne en Fiona Raby, ontwerpers die wetenschap, probeert ze vervolgens terug te een indringende melodie op hun drumstel, saxo- hun commentaar op de nieuwe technologie en brengen tot design voor thuis. foons en gitaren. Zangers en zangeressen vallen de consumentencultuur verpakken in veront- Tijdens een bezoek aan deeltjesversneller bij en voegen zich naar het ritme, dat nu klinkt rustende objecten. Ben Hayoun maakt zelf ont- Large Hadron Collider in Genève leerde ze over als een vocaal brandalarm dat nooit echt zuiver werpen in de vorm van ervaringen, exclusieve ‘donkere energie’, een hypothetische energie die wordt. Op de blauwe shirtjes van de orkest­leden belevenissen die ze deelt met gewone mensen 74 procent van het universum beslaat, maar die is een wit vignet genaaid met de beeltenis van voor wie zo’n beleving eigenlijk niet weggelegd dus niet is waar te nemen. Ben Hayoun ontwik- een satelliet en de letters iso: International is. Hiervoor verricht ze ‘extreem veldwerk’ in de kelde een experiment dat kan worden uitge- Space Orchestra. wetenschap, zoals ze dat zelf noemt. Ze liet zich voerd in de gootsteen, ieders gootsteen, om don-

14 De Groene Amsterdammer 24.04.2014 kere energie, het compleet onbekende, mee op De helse motorgeluiden in de orkest gemaakt werd, draaide in 2013 op het te wekken. De benodigdheden voor dit werk uit International Film Festival in Rotterdam. The Physics of the Impossible-serie: een magne- koptelefoon zijn levensecht en tron, zout water en twee stukjes metaal, waar de stoel trilt in de frequentie In zekere zin is haar ontwerppraktijk te Ben Hayoun zelf twee vergulde duiveneieren van een echte lancering omschrijven als het ‘hacken’ van de wetenschap, voor koos. stelt Ben Hayoun in een interview met BBC Ook voor in huis: een reproductie van Mount Radio 4. Wetenschap wordt in haar projecten Saint Helens met de naam The Other Volcano. op een manier neergezet waar de wetenschap- Samen met vulkanoloog dr. Carina Fearnley pers zelf nooit aan zouden denken. Hoe ruim- ontwikkelde Ben Hayoun een vulkaan op schaal restaurant. Ook richtte Framis The Moon Life denkend deze mensen in zekere zin ook zijn, die op onregelmatige tijden uitbarst, lava en Academy op, een multidisciplinair kunste- met obscure plannen voor ruimteprogramma’s as op je tapijt spuwt en zorgt voor veel rook­ naarsinitiatief dat de praktische mogelijkheden als een enkele reis naar Mars. ‘Het is moeilijk ontwikkeling. Dit ‘geologische huisdier’ stelt het van leven in de ruimte in kaart brengt. Er was om gewoon iets te verzinnen wanneer je je leven temmen van de natuur aan de kaak en werpt de zelfs even een pop-up Moon Life Concept Store lang wetenschappelijk probeert te werken’, ant- vraag op: hoeveel spanning hebben we nodig in in Amsterdam, waar je ‘maanproducten’ kon woordt een wetenschapper op Hayouns vraag ons leven vandaag? kopen, waaronder een ruimtepak van Atelier hoe Neil Armstrongs eerste voetstap op de maan van Lieshout. zal hebben geklonken. Dat is voor wetenschap- Curator Hans Ulrich Obrist gaf haar het Wat Ben Hayoun onderscheidt van deze pers een absurde vraag natuurlijk, want wegens predikaat social sculptor, zelf ziet Ben Hayoun kunstenaars is de wens om werkelijke ervarin- gebrek aan atmosfeer is er geen geluid op de zich als een experience designer. Waar het op gen in de ruimte letterlijk invoelbaar te maken maan mogelijk. neerkomt, is dat ze niet geïnteresseerd is in het op aarde. Improvisatie is daarbij belangrijk, Maar dat is precies het gat in de beleving ontwerpen van weer een nieuwe stoel, maar in een eigenschap die Ben Hayoun bewondert in van wetenschap waar Ben Hayoun naar op zoek alles wat zich rond die stoel afspeelt: de omge- het zeventiende-eeuwse Italiaanse improvi- is. Wetenschappers beschikken over de ken- ving, de interactie met mensen, verwachtin- satietheater commedia dell’arte en die op het nis, maar missen de fantasie, terwijl voor veel gen, alle dynamiek die op een plek te vinden eerste gezicht moeilijk met harde wetenschap mensen juist geldt dat ze kunnen dromen van is. Design betekent voor haar een verhaal, een lijkt te rijmen. Toen ze in 2012 een transcrip- ervaringen, maar dat de onbereikbaarheid van discussie, een toegang tot een droom of fantasie, tie van nasa rond de landing van de Apollo 11 kennis ze belemmert. Ben Hayoun laat weten- die meestal plaatsheeft in de ruimte. onder ogen kreeg, stond ze versteld van de vele schappers het gat in hun fantasie invullen en Als Ben Hayoun dan toch een stoel ontwerpt, dramatische scènes die tijdens de maanlanding geeft haar publiek een op de wetenschap geba- is het er een om mee gelanceerd te worden van- plaatshadden op aarde. Er schijnen kritieke seerde ervaring. uit je eigen woonkamer. Samen met de Franse momenten te zijn geweest, hoog oplopende pro- Na lang nadenken komen de wetenschappers astronaut Jean Pierre Haigneré ontwierp ze de blemen in de control room waar geen mens weet dan toch tot een antwoord op de vraag. Iemand Soyuz-stoel, vernoemd naar het Russische ruim- van heeft. Ben Hayoun verwerkte het transcript denkt dat de voetstap op het geluid van French tevaartuig Sojoez waarmee Haigneré twee keer samen met nasa flight director Rusty Hunt in toast in een koekenpan moet hebben geleken, is gelanceerd. Deze op het oog luie leunstoel een opera in drie scènes over menselijke fac- een ander moet aan een vloer van bevroren pin- levert een ervaring die zo dicht als mogelijk bij toren: Ground-Control: An Opera in Space en dakaas denken en weer een ander aan het geluid de echte beleving van een lancering in de buurt nodigde wetenschappers van het NASA Ames van gebroken glas. De Moon Dust Remix die komt. De amateur-astronaut krijgt een pet op, Research Center, het SETI Institute (Search for Ben Hayoun samenstelde, online te beluisteren, een oogmasker voor zijn ogen en een koptele- Extraterrestrial Intelligence), Singularity Uni- mixt de beroemde krakende radiogeluiden met foon op zijn hoofd en kan dan rustig achterover versity en International Space University uit om sissende bakgeluiden en voetstappen als in de leunen, zijn gezicht gericht naar de lucht. De deze gezamenlijk op te voeren. Ze accepteerden. sneeuw. stoel staat in een hoek van twintig graden, pre- De plaatsen die de wetenschappers in het cies volgens protocol, de helse motorgeluiden in orkest toegewezen kregen, corresponderen met ‘Dear fellow inhabitant on earth’, begint de de koptelefoon zijn levensecht en de stoel begint de verschillende functies binnen het Apollo- nieuwsbrief waarin het nieuwste project Disas- bij de lancering te trillen in dezelfde frequentie programma en ook de muziek, verzorgd door ter Playground wordt toegelicht. Voor deze film als bij een echte lancering. Het is design met Evan Price, was een re-enactment van een op verdiept Ben Hayoun zich, opnieuw in nauwe gevoel voor drama. waarheid berustende, alarmerende ruimte- samenwerking met astrobiologen, ecologen en Van William Blake tot John Cage, het heelal ervaring. Op 15 augustus 1977 ving de Uni- astronauten, in rampen die in de toekomst op als onbegrensde ruimte, en tegelijkertijd als versiteit van Ohio met een radiotelescoop een ons liggen te wachten. Welke beslissing wordt ongrijpbaar begrip blijft kunstenaars fascineren potentieel geluid van buitenaards leven op, een genomen wanneer alle dynamiek in het hon- en inspireren tot kunstwerken die de science­ radiosignaal in een bijzondere frequentie dat 72 derd loopt? Wat te denken van buitenaardse sig- fiction willen overstijgen. Panamarenko schoof seconden aanhield. ‘Wow!’ schreef onderzoeker nalen, sterrenregens of simpelweg het falen van in het decennium na de maanlanding de inzich- Jerry Ehman in de marge van de uitdraai die computersystemen? Welke procedures zijn er ten van de bestaande wetenschap opzij om op hij maakte. Het ‘Wow!-signaal’, de naam waar- ontworpen voor wetenschappelijke rampspoed? eigen kracht tot een magnetisch ruimteschip te onder het fenomeen, dat overigens nooit terug- De film zal later dit jaar onder meer te zien zijn komen. Kunstenaars en activisten van de Asso- keerde, nu bekendstaat, vormt de beat van de bij kunstcentrum Z33 in Hasselt, België. ciation of Autonomous Astronauts (aaa) voer- muziek in de eerste scène. De film die van het Inmiddels is Ben Hayoun officieel aangesteld den in de jaren negentig de discussie over het als experience designer bij seti en werd Ground- koloniseren van de maan. Met leuzen als ‘The Control: An Opera in Space in de zomer van Right to Space’ en ‘Squat the Moon!’ riepen ze op 2013 door twee ArduSat-nanosatellieten naar tot een democratisering van de ruimte en ook zij het International Space Station afgeschoten. Via bouwden eigen ruimteschepen. Kunstenaar Ali- Ben Hayoun wil werkelijke radiogolven en morsecode gaat de opera van het cia Framis verplaatste zich in 2009 twee weken ervaringen in de ruimte ruimteorkest het hele universum door. lang in een astronautenpak door New York City, een performance die geweldige foto’s opleverde, letterlijk invoelbaar maken Nelly Ben Hayoun spreekt donderdag 8 mei om van een astronaut in de metro of in een Japans op aarde 16.50 uur op What Design Can Do

24.04.2014 De Groene Amsterdammer 15 Willy Wong, het creatieve brein achter de promotie van New York Tussen perceptie en realiteit Het creatieve aspect van de promotie van New York City is in handen van grafisch ontwerper Willy Wong, die middels design sociale verandering hoopt te bewerkstelligen. ‘Ik werd ontwerper vanwege de directe wijze waarop je er mensen mee kunt helpen.’ door Mars van Grunsven ny a C & Comp vis / NY a Willie D De vijftig miljoenste bezoeker, vier jaar eerder dan verwacht Willy Wong

Je zou zeggen: als er één wereldmerk is dat ontwerp aan Yale, houdt toezicht op het merk de stad te bezoeken’ moet oproepen. Bezoekers geen promotie meer behoeft, dan New York City. New York, het beeld dat zowel wereldwijd als kunnen er ook aanbiedingen vinden, hotels Toch heeft de stad sinds 2006 een eigen organi- binnen de stad wordt geprojecteerd. ‘We stre- boeken of kaartjes voor een Broadway-musical satie, NYC & Company, die voor New York mar- ven ernaar om het ongrijpbare karakter en kopen. ketingcampagnes voert, lokaal toerisme bevor- unieke gevoel van deze stad te verbeelden’, zegt Het is moeilijk, zo niet onmogelijk, om de dert en partnerschappen aangaat. De mensen Wong. ‘Haar energie, levendigheid en diversi- effecten van al deze inspanningen in concrete van NYC & Company ontwerpen posters en teit.’ Essentieel daarbij is het dichten van ‘het cijfers te vertalen. De groei van het toerisme advertenties die activiteiten en bezienswaardig- gat tussen realiteit en perceptie’, zo licht hij toe. sinds 2006, het jaar dat de toenmalige burge- heden aanprijzen, van culturele instituten tot ‘Wie daadwerkelijk enige tijd in New York door- meester Michael Bloomberg NYC & Company restaurants, van zelden bezochte buurten tot brengt, ontdekt dat New Yorkers lang niet zo creëerde, is in ieder geval indrukwekkend. In iconische trekpleisters als het Vrijheidsbeeld. grofgebekt en onvriendelijk zijn als hun reputa- 2006 bezochten 43,8 miljoen mensen de stad, Dat alles met als doel ‘om wereldwijd het posi- tie doet vermoeden. Of dat de stad veel schoner in 2013 waren dit er al 54,3 miljoen, waarmee tieve beeld van New York City te verspreiden en en veiliger is dan veel mensen denken.’ de werkgelegenheid in de recreatieve en horeca- de hele stad economische voorspoed te bezor- Ter ondersteuning van dit doel is de website sector met ruim 25 procent toenam. Natuurlijk gen’, zegt Willy Wong, chief creative officer van nycgo.com (‘The Official Guide to New York heeft New York in die jaren geprofiteerd van de NYC & Company en haar multimediale plat- City’) gevuld met materiaal dat geproduceerd relatief lage dollar en de wereldwijd toegenomen form nycgo, tijdens een gesprek in zijn kantoor is door een team van redacteuren, schrijvers, populariteit van wereldsteden in het algemeen, aan Seventh Avenue in Manhattan. fotografen, ontwerpers en ontwikkelaars, dat om maar een paar redenen aan te voeren voor de De 36-jarige Wong, afgestudeerd in grafisch in Wongs woorden ‘een gevoel van urgentie om toegenomen aantrekkingskracht van New York.

16 De Groene Amsterdammer 24.04.2014 Maar zelfs als de groei niet aan het werk van ‘Na de crisis van 2008 was de die we ontworpen, bedrukten we daarom met NYC & Company zou zijn toe te schrijven, groei van het toerisme wel een het grid van de stad. Ze werden destijds gratis dan nog is dit werk nodig, stelt Wong: ‘Men- van de factoren die de stad er uitgedeeld; ik zie er nog regelmatig pizzabezor- sen komen naar New York voor de energie en gers mee. Vervolgens begonnen we een cam- opwinding van een metropolis. Toen wij begon- bovenop hielp’ pagne met de boodschap dat fietsen niet alleen nen, werden steden als Sjanghai en Dubai uit de voor recreatie is, maar ook een legitiem vervoer- grond gestampt. Mensen hebben maar een paar middel is. Inmiddels hebben we het fietsen­ vakanties per jaar, dus opeens moesten we met deelplan, Citi Bike. Gaandeweg raakten mensen die nieuwe wereldsteden concurreren.’ en reclame. Toen de oprichter van dat kantoor, vertrouwd met de boodschap – en die begon Het meest zichtbare voorbeeld van Wongs George Fertitta, directeur werd van NYC & met design. Zo werkt branding. Als je consistent werk is het geblokte nyc-logo, dat het idee moet Company volgde ik drie maanden later. Dit was en methodologisch te werk gaat, verander je vertalen dat de stad ‘voor iedereen iets anders mijn kans om design in te zetten voor maat- percepties en gedrag.’ betekent’, terwijl het ook een zekere stoerheid schappelijke kwesties.’ Waardeert het publiek design genoeg in New (‘edge’) moet verbeelden. Het logo werd in eerste Was dit het soort sociale verandering dat je York? instantie alleen gebruikt in uitingen van NYC & voor ogen had als beginnend designer? ‘Ik denk dat mensen langzaam beginnen te Company, maar sinds 2007 wordt het gebruikt ‘George’s idee was vanaf het begin om met begrijpen wat design vermag. Maar we zijn er in alle campagnes van de stad. Wat het logo marketing meer te doen dan het labelen van per- nog niet. Daarom hebben we in de ­afgelopen extra prominent maakt, is dat alle 26.000 gele cepties die het publiek al heeft. Hij wilde dat gat jaren gewerkt aan een platform genaamd taxi’s in de stad het dragen. dichten tussen realiteit en perceptie waarover NYC Design. Dat richt zich eerst op de ­promotie ik het al eerder had. Kon design hiervoor oplos- van de bestaande vakbeurzen in de stad, zoals Naast zijn werk als marketingbaas van New singen aandragen? Dus begonnen we projecten de ­International Contemporary ­Furniture York vindt Wong ook tijd om grafisch design te ontwikkelen waarmee we duurzaamheids­ Fair, Wanted Design en Brooklyn Design. te doceren aan de School of Visual Arts in New projecten in de stad promotioneel ondersteun- Maar het ware doel is om zowel het publiek York. Wat hem aan zijn studenten vooral opvalt, den, dat was de campagne GreeNYC. Later als het ­stadsbestuur te prikkelen tot nadenken is dat ze ‘een soort mini-ceo’s worden die elk op volgden bijvoorbeeld campagnes voor vrijwilli- over de waarde die design kan hebben, zowel zoek gaan naar geld om hun concepten te onder- gersprogramma’s en het fietsendeelplan.’ voor kleine dingen als voor grootschalige pro- steunen. Ze zijn niet op zoek naar een baan, ze Maar het hoofddoel van NYC & Company is jecten.’ scheppen liever zelf banen.’ het bevorderen van toerisme in de stad. Miljoe- Is schoonheid belangrijk in design? Wat volgt is echter geen klaagzang over nen mensen extra die met het vliegtuig komen, ‘Dat is, denk ik, ongelooflijk belangrijk. Elke doorgeslagen individualisering of kapitalisme: hoe komt dat duurzaamheid ten goede? designer neemt schoonheid tot op zekere hoogte de ontwikkeling zegt volgens Wong eerder iets ‘Als we aannemen dat mensen sowieso gaan als uitgangspunt. Designers moeten dingen over de veranderende rol van de designer in het reizen, kunnen ze dan niet beter naar een stad zo organiseren en vormgeven dat ze er goed maatschappelijke en economische leven. ‘In komen met een dusdanig goed openbaar ver- uitzien, maar ook dat ze functioneel zijn. Om de wereld van start-ups speelt de vraag of een voer dat bijna niemand een auto huurt? Dat succesvol te zijn moet je beide doelen kunnen nieuw bedrijf moet worden geleid door de tech- mensen misschien beter helemaal niet kunnen verwezenlijken. In mijn geval speelt mijn cultu- neut, de entrepreneur of de designer. Er is iets reizen vanwege de carbonuitstoot is een ander rele achtergrond een rol (Wongs ouders komen voor te zeggen als degene die het idee vorm kan verhaal. Na de crisis van 2008 was de groei van uit Hongkong – mvg), waar de esthetiek mini- geven de leiding neemt, zeker als diegene ook het toerisme wel een van de factoren die de stad maal is. In mijn lessen over Zen heb ik geleerd de entrepreneur is. Natuurlijk heeft niet elke er bovenop hielp.’ dat eenvoud belangrijk is, evenals het idee dat designer dat in zich, en het helpt als je ervaring ontwrichting van je denken tot verlichting kan hebt met planning en ondernemen, maar het In hoeverre denk je in je huidige rol nog als leiden. Zie het als een abstracte wijze van naar designaspect mag vaker leidend zijn in de con- een ontwerper? design kijken waardoor je geneigd bent er een versatie.’ ‘Als ontwerper bepaal je hoe je over proble- tweede keer over na te denken.’ Waarom wilde je zelf grafisch ontwerper wor- men nadenkt. Je geeft vorm aan de strategie. ‘Ontwrichting’ (to disrupt) is een populair den? Vaak benader ik design door heel veel vragen te principe in Silicon Valley. Zie je jezelf in een ‘Ik voelde me ertoe aangetrokken vanwege de stellen. Al luisterend creëer ik op intuïtie welke dergelijk klimaat opereren? directe wijze waarop je er mensen mee kunt hel- richting we op zouden kunnen gaan. En dan ‘Die benadering hadden designers al voor- pen. Ik wilde de taal en de praktijk van design volgt de grootste opgave: hoe leid ik iedereen dat er etiketten als innovatie en ontwrichting leren om sociale verandering te bewerkstelligen. naar de uitkomst die ik voor ogen heb?’ op werden geplakt. Het ligt voor de hand dat Zoals veel van mijn jaargenoten op Yale wilde ik Wat vind je zelf je succesvolste campagne wanneer je op het juiste moment en op de juiste graag ontwerpen voor culturele instellingen en voor NYC & Company? plek een kleine verandering aanbrengt daarna grote maatschappelijke projecten. Mijn mentor ‘Onze steun voor fietsen in New York begon alles verandert. Dat weet elke designer. Dus ik Karen Sue, wier man een reclamebureau had, ooit met het ontwerpen van een fietshelm voor begrijp de aantrekking. Als ik mijn studenten wees me erop dat er ook andere manieren waren de transportafdeling van de stad, die toen net vraag waar ze willen werken, zeggen ze allemaal om een groot publiek te bereiken: je kunt ook begonnen was met nadenken over hoe ze de Google of Facebook. Ooit was het Nike. De roep de corporate mass-route nemen. Dat leek me straten zouden kunnen aanpassen. De helmen van grote bedrijven is nog steeds krachtig. Ze interessant.’ beloven niet alleen prestige en geld, maar ook Hoe wordt een jonge grafisch designer bij een dat ze de wereld kunnen veranderen. Maar in reclamebureau in korte tijd de visuele strateeg mijn omgeving zie ik steeds meer designers die achter de promotie van een wereldstad? bij de overheid of voor non-profits willen wer- ‘Na mijn studie verhuisde ik terug naar New ken, waar gewerkt wordt aan het type sociale York, waar ik ooit als vijfjarig jongetje uit Hong- ‘Designers moeten dingen zo verandering dat niet alleen op het principe van kong was neergestreken. Na een korte periode organiseren en vormgeven dat ontwrichting is gebaseerd.’ bij een modeblad vond ik een baan bij een klein reclamebureau, dat voorop liep in het verva- ze er goed uitzien, maar ook Willy Wong spreekt donderdag 8 mei om 12.30 gen van de grenzen tussen branding, design dat ze functioneel zijn’ uur op What Design Can Do

24.04.2014 De Groene Amsterdammer 17 PROGRAMMA

DONDERDAG 8 MEI VRIJDAG 9 MEI

STADSSCHOUWBURG STADSSCHOUWBURG 09:30 INTRODUCTIE 10:00 INTRODUCTIE 09:40 JET BUSSEMAKER 10:10 BARBERA WOLFENSBERGER 10:05 PAUL SMITH (INCL. Q&A) 10:30 PAOLA ANTONELLI

11:05 PAUZE 11:00 PAUZE 11:35 DAISY GINSBERG 11:35 RACHEL ARMSTRONG 12:00 RICHARD THE 12:00 LADUMA NGXKOLO 12:25 LUCAS VERWEIJ 12:25 TEGENLICHT 12:30 WILLY WONG 12:35 SHAOLAN HSUEH 13:00 DUTCH OPERA 12:30 DUTCH OPERA

13:05 LUNCH 13:05 LUNCH

14:00 BREAK OUT SESSIONS 14:00 BREAK OUT SESSIONS

15:20 PAUZE 15:20 PAUZE 15:50 INTERMEZZO 15:50 INTERMEZZO 15:55 TIMO DE RIJK 15:55 BERNARD LAHOUSSE 16:25 CARLO RATTI 16:25 MICHAEL BIERUT 16:50 NELLY BEN HAYOUN 16:50 TEDDY CRUZ

17:15 BORREL 17:15 PRESENTATIE BOEK EN BORREL

WHAT DESIGN CAN DO! FILM FESTIVAL PARTY FILM

9 MAY – 22H 1–7 MAY 2014 STADSSCHOUWBURG INTERNATIONAL FILMS ABOUT AMSTERDAM THE IMPACT OF DESIGN

ENTRANCE 10€ DE BALIE–KLEINE GARTMANPLANTSOEN 10 FREE FOR WDCD14 VISITORS WHATDESIGNCANDO.NL WHATDESIGNCANDO.NL

PROGRAMMA ONDER VOORBEHOUD VAN ASWOLKEN, MEXICAANSE GRIEP, STAKINGEN EN ANDER ONHEIL. KIJK OP WHATDESIGNCANDO.NL, FACEBOOK EN TWITTER VOOR HET LAATSTE NIEUWS.