Buitenlandse Zaken & (Social) Media: Mediatrends & Strategie

Home , Brabants Dagblad, Dagblad van het Noorden, De Gelderlander, De Limburger, De Stentor, De Volkskrant

Buitenlandse Zaken & (social) media: Mediatrends & Strategie

Management Summary

Amsterdam, juli 2020

Dr. Nel Ruigrok

Dr. Wouter van Atteveldt

Inleiding 2 Belangrijkste bevindingen 2 Aandacht in het nieuws voor BZ 3 Het totale nieuws over BZ: wat zijn de deelthema’s? 4 Het totale nieuws over BZ: wat zijn de verschillen per media(groep)? 6 Aandacht voor Chinastrategie en Ruslandbrief 6 Aandacht voor GES en Psychosociale hulp 7 Aandacht voor Ambassades, het ministerie en Consulaire Dienstverlening 7 Aandacht voor het nieuws rond Corona 8

Actoren in het nieuws: Wie duidt het nieuws? 9 Minister Blok als bron van het nieuws 10 Minister Kaag als bron van het nieuws 10

De persberichten van BZ en de rol van het ANP 11 Toon van het nieuws: sentiment 12

1 Inleiding Het Ministerie van Buitenlandse Zaken (BZ) heeft LJS Mediaresearch gevraagd om -in navolging van het rapport over Buitenlandse Zaken in het nieuws zoals verschenen in 2019- een vervolgonderzoek uit te voeren naar de berichtgeving rondom het ministerie. De periode van onderzoek loopt van 1 april 2019 tot en met 30 april 2020. Hierbij gaat het om het nieuws over het ministerie, de bewindspersonen en overige medewerkers. Daarnaast is een aantal specifieke thema’s geselecteerd waar dieper op in wordt gegaan. Het gaat hierbij om de Chinastrategie, de Ruslandbrief, de Global Entrepreneurship Summit (GES) en Psychosociale hulp aan mensen in noodsituaties (MHPSS-conferentie). Ook kijken we specifiek naar het thema Consulaire Dienstverlening waarbij ook de ontwikkelingen binnen het ministerie zelf zijn meegenomen, en naar het thema Corona.

Box 1. Dataverzameling en methodes van onderzoek Dataverzameling Voor dit onderzoek richten we ons op de dataverzameling in de grootste Nederlandse dagbladen: De Telegraaf, Algemeen Dagblad, NRC Handelsblad, de Volkskrant en Trouw. Naast de papieren versies van deze dagbladen verzamelen we ook de online versies. De papieren versies van het Financieele Dagblad, het Nederlands Dagblad en het Reformatorisch Dagblad zijn eveneens toegevoegd aan het corpus. Daarnaast hebben we ook de berichtgeving van de gratis nieuwssites van NU.nl, RTLNieuws.nl en NOS.nl verzameld net als de berichtgeving uit 17 verschillende regionale dagbladen (Brabants Dagblad, Dagblad De Limburger, Dagblad van het Noorden, Eindhovens Dagblad, De Gelderlander, De Gooi- en Eemlander, AD/Haagsche Courant, Haarlems Dagblad, Leeuwarder Courant, Leidsch Dagblad, Noordhollands Dagblad, het Parool, Provinciale Zeeuwse Courant, AD/Rotterdams Dagblad, De Stentor, De Twentsche Courant Tubantia, AD/Utrechts Nieuwsblad). Tenslotte hebben we ook de Tweets verzameld die in de onderzoeksperiode werden verstuurd door de ministers of vanuit het ministerie of die over het ministerie of ministers gingen. De onderzoeksperiode loopt van 1 april 2019 tot en met 30 april 2020. In totaal vonden we 10.523 artikelen die expliciet gaan over BZ en 341.680 tweets.

Methodes van onderzoek

Diverse automatische methodes van inhoudsanalyse zijn gebruikt. Zo worden met behulp structural topic modelling automatisch deelthema’s in het nieuws over BZ en over de twee BZ-thema’s (Ambassades, Ministerie en Consulaire Dienstverlening, en het Coronavirus) vastgesteld. Ook worden de verschillende actoren in het nieuws, inclusief de rol die zij spelen (bron van het nieuws, handelend actor of onderwerp van gesprek) herkend. Tevens is met behulp van automatische inhoudsanalyse gekeken in hoeverre de berichtgeving gebaseerd is op eerder gepubliceerde persberichten van BZ en de artikelen gepubliceerd door het ANP.

De toon van het nieuws is gebaseerd op de koppen van de artikelen voor het totale nieuws over BZ. Voor de vier specifieke deelthema’s (Chinastrategie, Ruslandbrief, GES en Psychosociale hulp) hebben we naast de koppen ook alle uitspraken over het specifieke deelthema handmatig gecodeerd.

De toon van het nieuws is automatisch gemeten voor tweets en voor het handelen van BZ in het nieuws rond de thema’s Ambassades, Ministerie en Consulaire Dienstverlening en het Coronavirus. Hierbij hebben we met behulp van handmatige codering van respectievelijk 2.500 tweets en ruim 2.000 artikelen een model ontwikkeld om de teneur van alle tweets en alle artikelen te bepalen.

2 Belangrijkste bevindingen

Aandacht BZ en de bewindspersonen ● Er is minder aandacht voor het ministerie van Buitenlandse Zaken en de bewindspersonen in verhouding met de andere ministeries dan in de vorige periode. Dit komt met name door de coronacrisis en doordat er minder affaires en crises rond het ministerie waren. ● Ook op Twitter zijn aanzienlijk minder tweets te vinden over BZ en de bewindspersonen. Twitter is sterker gericht op de personen en dan met name minister Kaag. Over welk onderwerp zij ook Twittert, er worden altijd persoonlijke verwijten gemaakt, met name over haar banden met Palestijnen via haar Palestijnse echtgenoot. Deelthema’s in het totale nieuws over BZ ● Na Corona is net als in de vorige periode veel nieuws gericht op BZ als organisatie (reisadviezen, hulp aan Nederlanders in het buitenland etc.). Dit is met name het geval op de gratis nieuwssites, in de regionale dagbladen en -in mindere mate- in de populaire dagbladen De Telegraaf en het Algemeen Dagblad (zowel op de site als in de papieren versie van de dagbladen). ● De Volkskrant, NRC Handelsblad, Trouw, het Financieele Dagblad, het Reformatorisch Dagblad en het Nederlands Dagblad hebben relatief meer aandacht voor abstracte onderwerpen zoals de EU & Brexit, China(strategie) en Rusland(brief). Regionale dagbladen, nieuwssites en populaire dagbladen hebben hier vooral aandacht voor als er een directe relatie is met Nederland, zoals de MH17 en Syriëgangers. ● De kranten met een religieuze inslag (Reformatorisch Dagblad, Nederlands Dagblad en Trouw) hebben meer aandacht voor deelthema’s rond mensenrechten en psychosociale hulp. ● Inhoudelijke discussie is op Twitter nagenoeg afwezig. Inhoudelijke tweets spelen soms een rol wanneer ze door traditionele media worden overgenomen. In 205 artikelen was dit het geval. Toon van het nieuws ● Het nieuws waarin BZ of de bewindspersonen genoemd worden is meestal negatief als we kijken naar de koppen van de artikelen (door associatie met negatieve gebeurtenissen, zoals rampen, noodsituaties en geopolitiek). ● Het nieuws was minder negatief dan in de vorige periode. ● De uitspraken over de vier specifieke thema’s (Chinastrategie, Ruslandbrief, GES en Psychosociale hulp) zijn positiever van toon. ● Het handelen van BZ in het nieuws over Ambassades, Ministerie en Consulaire Dienstverlening en de Coronacrisis is ook positiever van toon dan de koppen van de artikelen doen vermoeden. Actoren in het nieuws: hoe vaak is men bron van het nieuws? ● Minister Blok, minister Kaag en het ministerie kennen een hoger mediagezag dan in de vorige periode. ● We zien bij minister Blok dat dit hogere mediagezag vooral tot stand komt in de maanden van de coronacrisis. ● Het mediagezag van Blok is ook hoog in het nieuws rondom de Ruslandbrief, terwijl in het nieuws over de Chinastrategie het nieuws lijkt te zijn gekaapt door D66 en het CDA, die op dit thema een hoger mediagezag kennen dan Blok. ● Minister Kaag kent eveneens een hoog mediagezag bij het nieuws rondom de GES en Psychosociale hulp. Persberichten en de rol van het ANP ● Persberichten van BZ worden veelvuldig gebruikt in de verschillende media, met name op de gratis nieuwssites en in de regionale dagbladen. ● Ook de rol van het ANP is aanzienlijk waar het gaat om de berichtgeving over BZ. Veel nieuws over BZ is gebaseerd op het nieuws afkomstig van het ANP.

3 Aandacht in het nieuws voor BZ

In onderstaande figuur geven we de aandacht weer voor het ministerie van Buitenlandse Zaken1 in vergelijking met de andere ministeries en kijken we naar de aandacht voor de diverse ministers in het nieuws.

Figuur 1. Aandacht voor BZ en de andere ministeries en ministers

In de vorige periode werd het ministerie van Buitenlandse Zaken het vaakst genoemd van de ministeries, gevolgd door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en het ministerie van Justitie en Veiligheid. Dit jaar is dit anders. Het ministerie van Financiën wordt iets vaker genoemd dan het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en op de derde plaats volgt het ministerie van Buitenlandse Zaken2. De coronacrisis en de gevolgen hiervan voor de volksgezondheid en de economie van Nederland zijn hier mede de oorzaak van. Het nieuws ging in 2020 veel vaker over gezondheid en financiën/economie en minder vaak over Buitenlandse Zaken. Daarnaast waren er deze periode minder grote gebeurtenissen in het nieuws waar BZ mee te maken kreeg dan in de vorige periode. Zo waren er geen affaires zoals in de vorige periode met de affaire rondom Zijlstra en de uitspraken van Blok. Ook waren er minder grote incidenten zoals in de vorige periode met de vergiftiging van Skripal en de hack op de OPCW.

Het totale nieuws over BZ: wat zijn de deelthema’s?

BZ, oftewel het ministerie, de bewindspersonen, ambassadeurs of overige medewerkers, wordt in 10.523 artikelen genoemd. Hierbij gaat het vaak over de organisatie of over het beleid van BZ. Ook gaat het nieuws over andere onderwerpen waarbij BZ een keer wordt genoemd. Dit gebeurt in 2.305 artikelen, ofwel 22% van het nieuws. In de vorige periode was dit nog in 30% van de artikelen. Dit betekent dat er minder nieuws was waarbij BZ en passant werd

1 In deze analyse kijken we alleen naar het ministerie zelf en vergelijken dit met andere ministeries. 2 De aantallen in het rapport van vorig jaar zijn beduidend hoger dan dit jaar, omdat er toen is gekeken naar aantallen keren dat een ministerie is genoemd, in plaats van het aantal artikelen waarin het ministerie is genoemd. De verhoudingen tussen de ministeries zijn hierbij niet veranderd. 4 genoemd en dat er meer nieuws echt over BZ ging. Nadere analyse leert dat de artikelen waarbij BZ zijdelings genoemd wordt gaan over het coronavirus en over Nederlanders in nood. In dergelijk nieuws wordt BZ vaak eenmalig genoemd of geciteerd, wanneer het gaat over een belangrijke taak van BZ, namelijk de consulaire dienstverlening. Een voorbeeld: in het artikel “Amsterdammer in Caïro opgepakt voor ‘spionage’ met drone”, in de Twentsche Courant Tubantia van 26 september 2019, staat een regel: “Het ministerie van Buitenlandse Zaken heeft contact opgenomen met Egypte en met de familie van de man.”

Om deze reden kunnen we deze artikelen niet uitsluiten uit de hele dataset en kijken we naar het totale nieuws waarin BZ één of meerdere keren wordt genoemd. BZ wordt op verschillende momenten nieuwswaardig, al gaat het meeste nieuws over BZ in alle media over de Coronacrisis en de repatriëring van de Nederlanders in het buitenland. Nieuwswaarden als onverwachtheid, nabijheid, omvang en impact komen hier allemaal samen. In tegenstelling tot de vorige periode spelen nieuwswaarden als controverse en conflict een minder grote rol omdat de ministers zelf niet direct betrokken zijn bij affaires zoals in de vorige periode het geval was.

Wanneer we al het nieuws, behalve Twitter, nader bekijken (zie figuur 2) dan zien we dat naast het nieuws rondom Corona en repatriëring het grootste deelthema bestaat uit nieuws over het werk van BZ als organisatie.

Figuur 2. Aandacht voor diverse deelthema’s en de toon van het nieuws

Het gaat hierbij vooral om gebeurtenissen in het buitenland waarbij het ministerie een rol speelt zoals aanslagen, (natuur)rampen of opstanden. Dergelijk nieuws zorgt soms voor pieken in de berichtgeving, wanneer er sprake is van een (natuur)ramp bijvoorbeeld, maar kent daarnaast een constante stroom van nieuws, met name over Nederlanders in nood in het buitenland. Zo’n constante stroom van nieuws zien we ook rond de deelthema’s ambassades. Zij komen veelvuldig in het nieuws, met name waar het gaat om diplomatiek verkeer, veelal gedreven door internationale politieke gebeurtenissen, en het ‘dagelijkse’ werk van de ambassades en ambassadeurs in het buitenland.

5 Veel deelthema’s in het totale nieuws over BZ zijn gerelateerd aan internationale politieke gebeurtenissen in of rondom China, VS, Rusland, Syrië en Iran. Soms gaat het daarbij om gebeurtenissen die zorgen voor pieken in het nieuws, zoals de vraag of Nederland Syriëgangers moet terughalen of de ontwikkelingen rond China waarbij ook de presentatie van de Chinastrategie zorgt voor extra nieuws. De MH17 komt ook in het nieuws wanneer er een soortgelijk incident plaatsvindt in Iran en wanneer de rechtszaak tegen de MH17-verdachten begint.

Het nieuws over BZ: wat zijn de verschillen per media(groep)?

De aandacht voor BZ verschilt niet heel veel qua volume in de individuele mediatitels, maar wel wat betreft de aandacht voor verschillende deelthema’s. De Nederlandse invalshoek is duidelijk sterker bij ‘populaire’ media zoals De Telegraaf en het Algemeen Dagblad, op de websites van de landelijke dagbladen, met name die van De Telegraaf en het Algemeen Dagblad, op de gratis nieuwssites en in de regionale dagbladen. De Nederlandse invalshoek komt tot uitdrukking in de thema’s rond het werk van BZ als organisatie, Ambassades en de Coronacrisis. Hierbij is ook vaak sprake van een human-interest focus, zeker bij de regionale dagbladen, waar het vaak gaat om personen uit de regio of om kinderen, zoals in het nieuws over Syriëgangers.

Figuren 3a en 3b. Aandacht voor diverse deelthema’s in mediatypen en dagbladen

In de dagbladen, behalve in de populaire bladen De Telegraaf en het Algemeen Dagblad, gaat het vaker om abstracte thema’s rondom de wereldpolitiek, zoals de ontwikkelingen in China en de Chinastrategie van BZ, of over de ontwikkelingen rond de Brexit. In de dagbladen met een religieuze inslag zien we relatief meer aandacht voor mensenrechten en genocide(herdenkingen) in de berichtgeving.

Aandacht voor Chinastrategie en Ruslandbrief In totaal vonden we 157 artikelen die specifiek gaan over de Chinastrategie van minister Blok. De meeste artikelen zijn te vinden in NRC Handelsblad, 18 in totaal. Ook in andere kwaliteitskranten vinden we meer nieuws over de Chinastrategie dan in de populaire kranten en in de regionale dagbladen.

6 De Ruslandbrief komt in 76 artikelen terug in het nieuws. De meeste artikelen zijn te vinden op de sites van de Volkskrant en Trouw en in de papieren versie van de Volkskrant. Net als bij de Chinastrategie is de Ruslandbrief meer een onderwerp voor de kwaliteitsbladen dan voor de populaire kranten en de regionale dagbladen.

Aandacht voor GES en Psychosociale hulp In totaal vonden we 53 artikelen die specifiek gaan over de GES waar minister Kaag bij betrokken is. Ook hier geldt dat de meeste artikelen vooral te vinden zijn in de kwaliteitsbladen en dat er minder aandacht is voor het evenement in de populaire dagbladen en in de regionale dagbladen. Echter, het meeste nieuws vinden we hier wel op de site van het Algemeen Dagblad, die met name ook gericht is op de aanwezigheid van koningin Máxima en Ivanka Trump bij het congres. Deze invalshoek is ook in alle regionale bladen terug te lezen.

In totaal vonden we 36 artikelen die specifiek gaan over de Psychosociale hulp, een belangrijk punt in het beleid van minister Kaag. De meeste berichtgeving over dit onderwerp is te vinden in het Nederlands Dagblad. Daarnaast zien we dat ook de andere dagbladen met een godsdienstige inslag, Trouw en het Reformatorisch Dagblad, relatief veel aandacht besteden aan dit onderwerp.

Aandacht voor Ambassades, Ministerie en Consulaire Dienstverlening In onderstaande figuur geven we weer over welke onderwerpen het nieuws rondom het ministerie, de ambassades en de consulaire dienstverlening ging.

Het belangrijkste onderwerp is ook hier Corona en repatriëring. Veruit het meeste nieuws gaat binnen dit deelthema over Corona maar ook het nieuws over de repatriëring na de aanslag in Sri Lanka hoort binnen dit thema. Het tweede thema in omvang betreft Nederlanders in het buitenland. Dit thema is deels overlappend met Corona en repatriëring en ook met Aanslagen en rampen, maar bij Nederlanders in het buitenland gaat het vooral om individuen die in het buitenland in nood zijn geraakt (door andere zaken als corona) of die in de gevangenis zitten in het buitenland. Ook komen de Ambassades zelf in het nieuws. Dit komt onder andere door de aandacht voor de terugkomdagen voor ambassadeurs in Den Haag en doordat het nieuws van een Nederlandse primeur in bijna alle dagbladen wordt genoemd. Veel regionale dagbladen koppen hetzelfde op 21 december 2019: “Primeur: vrouw de baas op onze ambassade Saoedi-Arabië.” Ook het ministerie zelf, en dan vooral de problemen rond het gebouw in de Rijnstraat komen met regelmaat in het nieuws. Vooral de problemen rond de glazen ramen in het gebouw worden in alle media benoemd.

De diplomatie tussen Turkije en Nederland is op verschillende momenten in het nieuws, bijvoorbeeld wanneer blijkt dat persoonlijke informatie over een aantal Turkse asielzoekers in handen is gevallen van de Turkse autoriteiten. Ook verscherpt het ministerie het reisadvies voor Turkije in mei 2019 en waarschuwt zij reizigers niet alles op social media te posten wat men thuis zou doen. De Economische diplomatie vertoont enige overlap met het thema rondom Turkije, wanneer het gaat om de wens tot meer handel tussen Nederland en Turkije.

Bij het deelthema rondom Iran gaat het om de spanningen die oplopen tussen de VS en Iran en de mogelijke gevolgen voor Nederland. Tevens komt Iran in het nieuws door een vliegtuigcrash die veel gelijkenis vertoont met wat er gebeurde met de MH17.

Figuur 4. deelthema’s rondom Ambassades, Ministerie en Consulaire Dienstverlening in de berichtgeving

China en de chinastrategie komen net als Rusland en de Ruslandbrief op gezette tijden terug in het nieuws. Tijdens Corona speelt China een belangrijke rol. De ambassades zijn betrokken bij het terughalen van Nederlanders uit China. Ook speelt China een rol waar het gaat om de export van chipmachines door ASML. Wanneer het gaat om Rusland en de Ruslandbrief worden enkele oud-ambassadeurs in Moskou en Kiev geïnterviewd door diverse media over de relatie tussen Nederland en Rusland.

Aandacht voor het nieuws rond Corona Veruit het meeste nieuws over de uitbraak en het verloop van het Coronavirus is te vinden op de website van De Telegraaf, al moet worden gezegd dat het hier ook vaak gaat om updates van nieuws. De liveblogs op de diverse internetsites zorgden ervoor dat er een constante stroom van berichtgeving was. In zowel de landelijke als de regionale dagbladen zien we relatief minder berichtgeving. In onderstaande figuur geven we een overzicht van de deelthema’s binnen dit onderwerp.

Figuur 5. deelthema’s rondom het Coronanieuws in de berichtgeving

Veruit het meeste nieuws gaat over de uitbraak en het verloop van Corona. De repatriëring van Nederlanders uit Marokko is een tweede groot onderwerp dat in maart en april veelvuldig in het nieuws kwam. De reisadviezen vormen een apart deelthema dat deels overlapt met het verloop van de crisis. Dit geldt ook voor het sluiten van de grenzen en in het nieuws over het Verenigd Koninkrijk wanneer blijkt dat premier Johnson ook Corona heeft. Het staatsbezoek aan Indonesië is een apart onderwerp waarbij de focus sterk komt te liggen op de excuses die Koning Willem-Alexander aanbiedt voor het Nederlandse geweld in Indonesië na de Tweede Wereldoorlog. In het nieuws over deze gebeurtenissen komt Corona ook steeds terug. Zo schrijft Trouw in het artikel “Koning vindt excuses de juiste keuze” van 13 maart 2020 tevens: “Gisteravond vloog het koningspaar terug naar Nederland. Op de vraag of het niet raar was zo ver van huis te zijn nu zijn land zo in de greep is van het coronavirus, antwoordde de koning bevestigend. Máxima zei dat ze alle voorgeschreven maatregelen hadden genomen, zoals handen wassen, niet aan je gezicht zitten en geen handen schudden. De koning vond niet aan zijn baard zitten het lastigst.”

Actoren in het nieuws: Wie duidt het nieuws? Waar het gaat om de actoren is het interessant om te kijken naar de mate waarin het ministerie en de bewindspersonen als bron van het nieuws worden gebruikt door de media ten opzichte van andere actoren. We bepalen de rol van actoren aan de hand van een zogenaamde score van mediagezag: de mate waarin een actor wordt geciteerd ten opzichte van het totaal aantal keer dat hij of zij wordt genoemd. De gedachte hierbij is dat wanneer iemand zelf aan het woord is, hij of zij meer invloed heeft op de inhoud van de berichtgeving.

In vergelijking met de vorige periode kennen zowel de bewindspersonen als het ministerie zelf een hoger mediagezag in deze periode. Verder valt op dat het ministerie relatief vaker wordt geciteerd in de landelijke media, terwijl de regionale dagbladen meer oog hebben voor de bewindspersonen als bron van het nieuws.

9 Minister Blok als bron van het nieuws In onderstaande figuren gaan we specifieker in op het mediagezag en kijken we naar de belangrijkste actoren in het totale nieuws en de deelthema’s. Dit doen we voor zowel minister Blok als minister Kaag.

Figuur 6. Mediagezag van minister Blok en andere actoren in de verschillende deelthema’s

Minister Blok kent een hoog mediagezag in het totale nieuws over BZ (31%), dat ook hoger is dan alle andere actoren. Zo zien we experts terug met een mediagezag van 27% en media met 25%. De politieke partijen CDA (25%), D66 (24%) en VVD (21%) spelen ook een belangrijke rol als bron van het nieuws, net als het ministerie zelf (23%). In de figuur valt verder op dat het mediagezag van Blok in het nieuws over de Chinastrategie aanzienlijk lager is (20%) dan dat van de politieke partijen D66 (77%) en CDA (51%). Dit nieuws lijkt te zijn gekaapt door deze partijen. Bij de Ruslandbrief is dit anders, daar kent Blok ook een hoog mediagezag (39%) en worden alleen andere media relatief vaker als bron van het nieuws gebruikt (46%). Ook bij het nieuws over Ambassades, Ministerie en Consulaire Dienstverlening wordt de minister vaak geciteerd (36%), vaker dan experts (32%), D66 (30%), andere media (30%) en het ministerie (24%). Het hoogste mediagezag kent de minister in de berichtgeving rondom de Coronacrisis. In de helft van de keren dat hij genoemd wordt, is hij ook de bron van het nieuws. Op afstand wordt hij hier gevolgd door andere media (38%) en de VVD (35%). In tijden van crisis zijn media geneigd om allereerst de meest machtige personen aan het woord te laten in de berichtgeving en dit is duidelijk terug te zien in deze berichtgeving3.

Minister Kaag als bron van het nieuws In onderstaande figuur kijken we specifiek naar het mediagezag van minister Kaag in relatie tot andere politieke actoren die van belang zijn in de berichtgeving rondom BZ en specifieke thema’s die centraal staan in het beleid van de minister.

3 Bennett, W. L., Lawrence, R. G., & Livingston, S. (2006). None dare call it torture: Indexing and the limits of press independence in the Abu Ghraib scandal. Journal of Communication, 56(3), 467-485. 10

Figuur 7. Mediagezag van minister Kaag en andere actoren in de verschillende deelthema’s

In het totale nieuws over BZ kent minister Kaag ook een hoog mediagezag (27%). Experts worden relatief iets vaker aan het woord gelaten (30%) en media komen in een kwart van de keren dat ze genoemd worden als bron van het nieuws naar voren. De politieke partijen CDA (25%), D66 (24%) en VVD (21%) spelen ook een belangrijke rol als bron van het nieuws, net als het ministerie zelf (23%). In het nieuws over Ambassades, Ministerie en Consulaire Dienstverlening en het nieuws rond de Coronacrisis wordt Minister Kaag niet vaak genoemd, maar is zij hierbij relatief wel vaak bron van het nieuws. In respectievelijk 28% en 40% van de keren dat zij wordt genoemd is zij bron van het nieuws. In de berichtgeving rond de specifieke thema’s in het beleid van de minister is dit mediagezag nog hoger. In het nieuws rondom de GES wordt zij in 46% van de gevallen dat zij genoemd wordt als bron van het nieuws gebruikt. Het CDA volgt op de nodige afstand (36%), net als andere media met een mediagezag van 17%. Ook in het nieuws rondom Psychosociale hulp zien we dit patroon. Minister Kaag kent hier een mediagezag van 42%, op afstand gevolgd door experts (27%).

De persberichten van BZ en de rol van het ANP Een andere bron van informatie voor media zijn de persberichten van BZ. We hebben gekeken naar de overlap tussen de persberichten van BZ en de berichtgeving in de media. Dit is vooral voor de websites van NOS en NU.nl het geval. Nieuws uit de kwaliteitskranten is minder vaak gebaseerd op de persberichten van BZ. Het zijn vooral onderwerpen die dichtbij staan of extra onverwachte gebeurtenissen die worden overgenomen in de media. Ook nieuws waarbij het koningshuis is betrokken wordt vaak overgenomen.

Een aparte rol zien we voor ANP berichten. 53% van de artikelen in de dagbladen toont overlap met artikelen afkomstig van het ANP, terwijl dit percentage in 69% bedraagt op de online versies van deze kranten. De online dagbladen vertonen de meeste overlap met het ANP, namelijk 81%. In de regionale dagbladen is de gemiddelde overlap 64%.

11 Toon van het nieuws: sentiment De teneur van het nieuws bleek nog niet mogelijk om volledig op automatische wijze, op artikelniveau, te bepalen. Om die reden is er besloten om de teneur van het nieuws te meten met behulp van een handmatige analyse van de kop van een artikel. Daarnaast hebben we voor vier specifieke deelthema’s binnen het nieuws ook de uitspraken gecodeerd rondom dit deelthema. Het gaat hier om de Chinastrategie, de Ruslandbrief, de GES en Psychosociale hulp.

Tenslotte hebben we specifiek gekeken naar het nieuws rondom Corona en het nieuws over Ambassades, Ministerie en Consulaire Dienstverlening. Voor deze twee onderwerpen hebben we naast de teneur van de koppen ook gekeken naar het handelen van BZ binnen deze berichtgeving. Op basis van een groot aantal handmatig gecodeerde zinnen en paragrafen hebben we een model ontwikkeld om deze toon van het nieuws ook automatisch vast te stellen4.

Goed nieuws is geen nieuws en dat blijkt ook het geval als het gaat om BZ. Het nieuws -op basis van de koppen van de artikelen- is in alle media over het algemeen negatief (-.3). Dit is wel iets minder negatief dan in de vorige periode toen de teneur -.4 bedroeg. Het nieuws over BZ gaat vooral over de Coronacrisis, rampen en ongelukken in het buitenland en internationale politieke gebeurtenissen en de berichten daarover zijn veelal negatief. Om deze reden komen ook de beide ministers vooral met negatief nieuws in de media, als is het nieuws waarin de ministers daadwerkelijk genoemd worden iets minder negatief van toon, respectievelijk -.25 voor minister Blok en -.16 voor minister Kaag. Persoonlijke aandacht is er ook voor de ambassadeurs, zoals in de periode van de jaarlijkse conferentie van ambassadeurs in Den Haag, maar ook wanneer bijvoorbeeld de diplomatie tussen Rusland en Nederland wordt besproken. De teneur van de artikelen rondom de ambassadeurs is positief.

De gratis nieuwssites en de nieuwssites van de dagbladen zijn over het algemeen negatiever dan papieren dagbladen, terwijl Twitter over het algemeen een negatievere teneur kent dan de andere media, omdat er meer sprake is van een gepolariseerd debat. De kritiek is bijna nooit inhoudelijk maar persoonlijk, waarbij vooral minister Kaag het moet ontgelden.

Een positieve teneur vinden we wanneer we kijken naar de uitspraken over de vier specifieke thema’s waarvan het nieuws handmatig is gecodeerd. Ook al is er tevens kritiek te vinden op zowel de Chinastrategie als de Ruslandbrief, worden er ook meer positieve geluiden beschreven in de media. Minister Blok krijgt ook de ruimte, met name bij de Ruslandbrief, om zijn zegje hierover te doen in de media. Dit geldt ook voor het nieuws rondom de thema’s van Kaag: de GES en Psychosociale hulp. Vooral rondom de GES is het nieuws ronduit positief. De nadruk in het nieuws ligt heel sterk op de kansen die het congres biedt voor de Nederlandse handel. In het nieuws rondom Psychosociale hulp gaat het vaak om negatieve gebeurtenissen die de toon ook beïnvloeden, maar minister Kaag wordt in dit nieuws ook de gelegenheid gegeven om haar standpunt rondom psychosociale hulp te uiten. Het handelen van BZ in het nieuws over Corona en over Ambassades, Ministerie en Consulaire Dienstverlening is een stuk positiever dan de koppen van de artikelen. Bij dit laatste deelthema is nieuws rondom de Rijnstraat het meest negatief terwijl het nieuws over de Nederlandse ambassades en de ambassadeurs het meest positief is. Ook in het nieuws over Corona wordt het handelen van BZ positief besproken. Vooral bij het nieuws rondom de cruiseschepen richten media zich sterk op de inspanningen van BZ om de schepen ergens aan wal te krijgen of om Nederlanders te repatriëren.

4 Het model dat uiteindelijk gebruikt is heeft een betrouwbaarheid van .66, wat zeker voor verbetering vatbaar is, maar voor deze analyse in ieder geval een indicatie geeft van de toon van het nieuws.