DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO Szczecin, Dnia 26 Listopada 2008 R

DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO Szczecin, dnia 26 listopada 2008 r. Nr 96

TREŚĆ: Poz.:

ROZPORZĄDZENIA 2074 – Nr 43/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 12 listopada 2008 r. w sprawie zniesienia pomników przyrody ...... 13183 2075 – Nr 44/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 14 listopada 2008 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody „Osetno” ...... 13184 2076 – Nr 45/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 14 listopada 2008 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody „Diabelskie Pustacie” ...... 13187 2077 – Nr 46/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 14 listopada 2008 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Buczynowe Wąwozy im. prof. Floriana Celińskiego” ...... 13192 2078 – Nr 47/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 14 listopada 2008 r. zmieniające rozporządzenia w sprawie rezerwatów przyrody ...... 13195 2079 – Nr 48/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 14 listopada 2008 r. zmieniające rozporządzenia w sprawie ustanowienia planów ochrony dla rezerwatów przyrody ...... 13198

UCHWAŁY 2080 – Nr XXIV/197/08 Rady Miejskiej w Białym Borze z dnia 29 października 2008 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Biały Bór - teren górniczy „Kasiborek” dla działek 4/2, 5/1 i 7, obręb Sępolno Wielkie ...... 13200 2081 – Nr XXIII/204/08 Rady Miejskiej w Bobolicach z dnia 15 października 2008 r. zmieniająca uchwałę w sprawie uchwalenia regulaminu określającego tryb i kryteria przyznawania nagród dla nauczycieli i dyrektorów zatrudnionych w placówkach oświatowych prowadzonych przez Gminę Bobolice ze specjalnego funduszu nagród wyodrębnionego w budżecie gminy ...... 13207 2082 – Nr XX/133/2008 Rady Gminy Grzmiąca z dnia 25 września 2008 r. w sprawie uchylenia uchwały w sprawie zorganizowania i ustalenia zasad korzystania ze stołówki szkolnej oraz ustalenia wysokości opłat za posiłki wydawane w stołówce szkolnej ...... 13208 2083 – Nr XXV/351/08 Rady Miasta Kołobrzeg z dnia 24 października 2008 r. w sprawie ustalenia wysokości stawki procentowej opłaty adiacenckiej z tytułu wzrostu wartości nieru- chomości w wyniku podziału ...... 13209 2084 – Nr XV/125/08 Rady Miejskiej w Maszewie z dnia 24 września 2008 r. w sprawie trybu udzielania i rozliczania dotacji dla innych form wychowania przedszkolnego działających na terenie Gminy Maszewo ...... 13209 2085 – Nr XXX/284/08 Rady Miejskiej w Międzyzdrojach z dnia 9 października 2008 r. w sprawie zmian w podziale Gminy Międzyzdroje na obwody głosowania ...... 13214 2086 – Nr XXX/285/08 Rady Miejskiej w Międzyzdrojach z dnia 9 października 2008 r. w sprawie zmian w podziale Gminy Międzyzdroje na okręgi wyborcze, ustalenia ich numerów i granic oraz liczby radnych wybieranych w każdym okręgu ...... 13215 2087 – Nr XXIII/189/2008 Rady Powiatu w Myśliborzu z dnia 30 września 2008 r. zmieniająca uchwałę w sprawie uchwalenia Statutu Powiatu Myśliborskiego ...... 13216

(ciąg dalszy spisu treści na stronie następnej)

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13182 –

2088 – Nr XXX/208/08 Rady Gminy Rewal z dnia 26 września 2008 r. w sprawie upoważnienia Kierownika Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Rewalu do podejmowania działań wobec dłużników alimentacyjnych ...... 13220 2089 – Nr VII/72/07 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 29 czerwca 2007 r. w sprawie zmiany opisu granic obwodów łowieckich o numerach 144, 176 i 177 ...... 13220 2090 – Nr XX/215/08 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 17 czerwca 2008 r. zmieniająca uchwałę w sprawie zmiany opisu obwodów łowieckich o numerach 144, 176 i 177 ...... 13221 2091 – Nr XXII/251/08 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 23 września 2008 r. w sprawie zmiany uchwały w sprawie zmiany opisu granic obwodów łowieckich o numerach 144, 176 i 177 ...... 13222 2092 – Nr XX/197/08 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie uchwalenia „Wojewódzkiego Programu Opieki nad Zabytkami 2008-2012 ..... 13222 2093 – Nr XXII/253/08 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 23 września 2008 r. zmieniająca uchwałę w sprawie uchwalenia „Wojewódzkiego Programu Opieki nad Zabytkami 2008-2012” ...... 13236 2094 – Nr XXII/240/08 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 23 września 2008 r. w sprawie zaliczenia do kategorii dróg wojewódzkich ulicy Stargardzkiej w Reczu na odcinku od skrzyżowania z drogą krajową nr 10 do skrzyżowania z drogą wojewódzką nr 151 ...... 13236 2095 – Nr XXII/241/08 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 23 września 2008 r. w sprawie pozbawienia kategorii drogi wojewódzkiej ulicy Kolejowej i ulicy Środ- kowej w Reczu, leżących w ciągu drogi wojewódzkiej nr 151 na odcinku od skrzyżowa- nia z drogą krajową nr 10 do skrzyżowania z ulicą Stargardzką ...... 13237 2096 – Nr XXII/242/08 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 23 września 2008 r. w sprawie zaliczenia do kategorii dróg wojewódzkich niektórych ulic w Gryficach ...... 13237 2097 – Nr XXII/243/08 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 23 września 2008 r. w sprawie pozbawienia kategorii drogi wojewódzkiej niektórych ulic w Gryficach ...... 13238 2098 – Nr XXII/244/08 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 23 września 2008 r. w sprawie pozbawienia kategorii drogi wojewódzkiej odcinka drogi w Ognicy, stanowiącego „stary” przebieg drogi wojewódzkiej nr 122 ...... 13238 2099 – Nr XIV/135/08 Rady Miejskiej w Suchaniu z dnia 22 października 2008 r. zmieniająca uchwałę w sprawie zasad udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków ...... 13239 2100 – Nr XIV/136/08 Rady Miejskiej w Suchaniu z dnia 22 października 2008 r. zmieniająca uchwałę w sprawie trybu udzielania i rozliczania dotacji niepublicznym przedszkolom, oraz osobom prowadzącym niepubliczne formy wychowania przedszkolnego inne niż przedszkole i oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych ...... 13239 2101 – Nr XVII/150/2008 Rady Powiatu w Wałczu z dnia 27 sierpnia 2008 r. w sprawie szcze- gółowych zasad udzielania dotacji z budżetu powiatu niepublicznym szkołom ponadgimnazjalnym o uprawnieniach szkół publicznych ...... 13240

ANEKS 2102 – Nr 1 z dnia 20 października 2008 r. do porozumienia Nr SP.4-2/oz/08 z dnia 8 kwietnia 2008 r., zawarty pomiędzy Gminą - Miastem Stargard Szczeciński a Komendą Woje- wódzką Policji w Szczecinie z przeznaczeniem dla Komendy Powiatowej Policji w Star- gardzie Szczecińskim ...... 13244

(ciąg dalszy spisu treści na stronie następnej)

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13183 – Poz. 2074

INFORMACJE 2103 – Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki o decyzji Nr OSZ-4210-73(4)/2008/14652/I/RN z dnia 14 listopada 2008 r...... 13245 2104 – Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki o decyzji Nr OSZ-4210-68(7)/2008/387/IX/EŻ z dnia 14 listopada 2008 r...... 13247

Poz. 2074

ROZPORZĄDZENIE NR 43/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 12 listopada 2008 r.

w sprawie zniesienia pomników przyrody.

Na podstawie art. 44 ust. 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 ze zmianami), zarządza się, co następuje. § 1. 1. Znosi się następujące pomniki przyrody znajdujące się w województwie zachodniopomorskim: 1) platan klonolistny (Platanu acerifolia) rosnący na Jasnych Błoniach w Szczecinie, w alei od strony ul. Ogińskiego, naprzeciwko posesji nr 15; 2) 3 buki zwyczajne (Fagus sylvatica) rosnące w alei bukowej w gminie Polanów; w pasie drogi powiatowej nr 0404 Z (od drogi wojewódzkiej nr 206 w kierunku Dadzewa), o numerze 3085 w km 0+600 oraz o numerach 3092 i 3081 w km 0+630. 2. Powyższe pomniki przyrody utraciły swoje wartości przyrodnicze i stanowią zagrożenie dla ludzi i mienia. § 2. Nadzór nad realizacją rozporządzenia powierza się Wojewódzkiemu Konserwatorowi Przyrody. § 3. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Wo- jewództwa zachodniopomorskiego.

w.z. WOJEWODY ZACHODNIOPOMORSKIEGO

Andrzej Chmielewski WICEWOJEWODA Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13184 – Poz. 2075

Poz. 2075

ROZPORZĄDZENIE NR 44/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 14 listopada 2008 r.

w sprawie uznania za rezerwat przyrody „Osetno”.

Na podstawie art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 oraz z 2005 r. Nr 113, poz. 954, Nr 130, poz. 1087 oraz z 2007 r. Nr 75, poz. 493, Nr 176, poz. 1238, Nr 181, poz. 1286) zarządza się, co następuje. § 1. Uznaje się za rezerwat przyrody pod nazwą „Osetno”, zwany dalej „rezerwatem”, obszar lasów o łącz- nej powierzchni 111,59 ha, położony w Nadleśnictwie Gryfino, na terenie gminy Stare Czarnowo, w powiecie gryfińskim, w województwie zachodniopomorskim. § 2. 1. Numery działek ewidencyjnych wchodzące w skład rezerwatu wymienione zostały w załączniku nr 1 do rozporządzenia. 2. Granice rezerwatu określa mapa stanowiąca załącznik nr 2 do rozporządzenia. § 3. Celem ochrony w rezerwacie jest zachowanie ze względów przyrodniczych, naukowych i dydaktycz- nych licznych stanowisk rzadkich i zagrożonych wyginięciem gatunków grzybów, a także cech i procesów naturalnych dla wyróżniającego się dużymi walorami biocenotycznymi i estetycznymi kompleksu buczyn, łęgów, olsów źródliskowych, źródlisk, torfowisk i oczek wodnych kształtującego się w warunkach dużego urozmaicenia rzeźby terenu i warunków siedliskowych, przy jednoczesnym zachowaniu funkcji drzewostanu nasiennego w oddz. 45 a1. § 4. Określa się dla rezerwatu: 1) rodzaj rezerwatu przyrody: leśny; 2) ze względu na dominujący przedmiot ochrony: – typ: grzybów, – podtyp: grzybów kapeluszowych; 3) ze względu na główny typ ekosystemu: – typ: leśny i borowy, – podtyp: lasów nizinnych. § 5. Nadzór nad rezerwatem sprawuje Nadleśniczy Nadleśnictwa Gryfino. § 6. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Wo- jewództwa Zachodniopomorskiego.

w.z. WOJEWODY ZACHODNIOPOMORSKIEGO

Andrzej Chmielewski WICEWOJEWODA

1 Nadleśnictwa Gryfino według Planu Urządzenia Lasu na lata 1997-2006. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13185 – Poz. 2075

Załączniki do rozporządzenia Nr 44/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 14 listopada 2008 r. (poz. 2075)

Załącznik nr 1

Numery działek ewidencyjnych wchodzące w skład rezerwatu

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13186 – Poz. 2075

Załącznik nr 2

Granice rezerwatu

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13187 – Poz. 2076

Poz. 2076

ROZPORZĄDZENIE NR 45/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 14 listopada 2008 r.

w sprawie uznania za rezerwat przyrody „Diabelskie Pustacie”.

Na podstawie art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880; z 2005 r. Nr 113, poz. 954 i Nr 130, poz. 1087 oraz z 2007 r. Nr 75, poz. 493, Nr 176, poz. 1238, Nr 181, poz. 1286) zarządza się, co następuje. § 1. Uznaje się za rezerwat przyrody pod nazwą „Diabelskie Pustacie”, zwany dalej „rezerwatem”, obszar o łącznej powierzchni 932,53 ha położony w obrębie ewidencyjnym Borne Sulinowo i Kłomino w gminie Borne Sulinowo, w powiecie szczecineckim, w województwie zachodniopomorskim. § 2. 1. Numery działek ewidencyjnych wchodzących w skład rezerwatu wymienione zostały w załączniku nr 1 do rozporządzenia. 2. Granice rezerwatu przedstawia mapa, stanowiąca załącznik nr 2 do rozporządzenia. § 3. Celem ochrony przyrody w rezerwacie jest zachowanie układów biocenotycznych i krajobrazu dwóch szlaków sandrowych - młodszego szlaku sandrowego i szlaku Płytnicy oraz leżących w ich obrębie obniżeń wytopiskowych i wzgórz o charakterze ostańców erozyjnych. § 4. Określa się dla rezerwatu: 1) rodzaj rezerwatu przyrody: florystyczny; 2) ze względu na dominujący przedmiot ochrony: – typ: biocenotyczny i fizjocenotyczny, – podtyp: biocenoz naturalnych i półnaturalnych; 3) ze względu na główny typ ekosystemu: – typ: różnych ekosystemów, – podtyp: mozaiki różnych ekosystemów. § 5. Nadzór nad rezerwatem sprawują właściwi miejscowo Nadleśniczowie Nadleśnictw Borne Sulinowo i Czarnobór. § 6. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia jego ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Zachodniopomorskiego.

w.z. WOJEWODY ZACHODNIOPOMORSKIEGO

Andrzej Chmielewski WICEWOJEWODA Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13188 – Poz. 2076

Załączniki do rozporządzenia Nr 45/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 14 listopada 2008 r. (poz. 2076)

Załącznik nr 1

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13189 – Poz. 2076

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13190 – Poz. 2076

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13191 – Poz. 2076

Załącznik nr 2

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13192 – Poz. 2077

Poz. 2077

ROZPORZĄDZENIE NR 46/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 14 listopada 2008 r.

w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Buczynowe Wąwozy im. prof. Floriana Celińskiego”.

Na podstawie art. 19 ust. 6 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880; z 2005 r. Nr 113, poz. 954 i Nr 130, poz. 1087 oraz z 2007 r. Nr 75, poz. 493, Nr 176, poz. 1238, Nr 181, poz. 1286) zarządza się, co następuje: § 1. Ustanawia się plan ochrony dla rezerwatu przyrody „Buczynowe Wąwozy im. prof. Floriana Celińskiego”, zwanego dalej „rezerwatem”. § 2. 1. Celem ochrony przyrody rezerwatu jest zachowanie ze względów przyrodniczych, naukowych i dy- daktycznych cech i procesów naturalnych dla wyróżniającego się dużymi walorami biocenotycznymi oraz estetycznymi kompleksu buczyn, łęgów i olsów, kształtującego się w warunkach dużego urozmaicenia rzeźby terenu i warunków siedliskowych. 2. Przyrodniczymi i społecznymi uwarunkowaniami realizacji celu, o którym mowa w ust. 1, są: 1) zachowanie występujących w rezerwacie chronionych i rzadkich gatunków roślin naczyniowych, mszaków i grzybów, w szczególności: kruszczyka sinego Epipactis purpurata, marzanki wonnej Galium odoratum, przylaszczki pospolitej Hepatica nobilis, turzycy zgrzebłowatej Carex strigosa, żywca cebulkowego Dentaria bulbifera, szczawiu gajowego Rumex sanguineua, gwiazdnicy bagiennej Stellaria uliginosa, żankiela zwy- czajnego Sanicula europaea, rzęśli długoszyjkowej Callitriche cophocarpa, torfowców Sphagnum sp., bie- listki siwej Leucobryum glaucum, soplówki bukowej Hericium coralloides, szyszkowca łuskowatego Strobi- lomyces strobilaceus, smoluchy bukowej Ischnoderma resinosum, siedzunia sosnowego Sparassis crispa, maczużnika bojowego Cordyceps militaria; 2) utrzymanie dominujących w rezerwacie starodrzewi bukowych, stwarzających dogodne miejsca dla gniaz- dowania cennych gatunków ptaków wymienionych w załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikich ptaków tzw. Dyrektywy Ptasiej (Dz. Urz. UE L 103 z 25 kwietnia 1979 r., str. 1-18, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t.1, str. 98 z późn. zm.): bociana czarnego, dzięcioła czarnego, siniaka i muchołówki małej; 3) zachowanie występujących w rezerwacie chronionych, rzadkich i zagrożonych gatunków bezkręgowców, w szczególności cennych chrząszczy związanych ze środowiskiem rozkładającego się drewna: Sinodendron cylindricum, Dorcus parallelopipedus, Ampedus rufipennis, Pletydema violaceus; 4) zachowanie siedlisk przyrodniczych wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 [wg rozporządzenia Ministra Środowiska z 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 (Dz. U. Nr 94, poz. 795)], które stanowią 95% całej powierzchni rezerwatu: a) kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) (9110) - 5% powierzchni, b) żyzne buczyny niżowe (Galio odorati-Fagenion) (9130) - 70% powierzchni, c) lasy łęgowe: łęg jesionowo-olszowy (Fraxino-Alnetum), podgórski łęg jesionowy (Carci remotae- Fraxinetum), ols porzeczkowy (Ribeso-Alnetum) (91E0) - 20% powierzchni, oraz 2 gatunków ssaków wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000: mopka i nocka dużego; 5) zachowanie w stanie niezmiennym występujących na stokach doliny Kłobuckiego Potoku oraz doliny Sosnówki licznych rozproszonych źródlisk wysiękowych porośniętych charakterystyczną roślinnością, będących wypływami przesiąkających przez podłoże wód opadowych; 6) obecność wzdłuż południowo-wschodniej granicy rezerwatu utwardzonej drogi relacji Osetno - Kołowo, formalnie zamkniętej dla ruchu samochodowego, często nielegalnie wykorzystywanej przez kierowców; 7) zaniechanie od 1992 r. na obszarze rezerwatu wykonywania prac leśnych skutkującego zwiększeniem ilości martwego drewna i powiększeniem bioróżnorodności rezerwatu oraz postępującym unaturalnianiem się ekosystemów; Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13193 – Poz. 2077

8) intensywna penetracja rezerwatu ze względu na znaczne turystyczne i rekreacyjne zagospodarowanie całej Puszczy Bukowej, znajdującej się w bliskim sąsiedztwie aglomeracji Szczecina; 9) położenie rezerwatu na terenie Szczecińskiego Parku Krajobrazowego „Puszcza Bukowa”, zaklasyfikowanego jako międzynarodowy obszar węzłowy sieci ECONET-POLSKA oraz na terenie projektowanym do ochrony w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 specjalnym obszarze ochrony siedlisk (SOO) „Wzgó- rza Bukowe” (PLH320020). § 3. Identyfikację oraz określenie sposobów eliminacji lub ograniczania istniejących i potencjalnych zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych oraz ich skutków przedstawia tabela, stanowiąca załącznik do rozporządzenia. § 4. Obszar rezerwatu objęty jest ochroną ścisłą. § 5. Działania ochronne na obszarze ochrony ścisłej obejmują: 1) monitoring: a) stanu cennych siedlisk, o których mowa w § 2 ust. 2 pkt 4 - co 5 lat, b) elementów taksacyjnych drzewostanów całego rezerwatu - co 10 lat, c) zasobów martwego drewna w całym rezerwacie - co 5 lat, d) występowania cennych gatunków fauny, grzybów i flory w tym: bociana czarnego, dzięcioła czarnego, siniaka, muchołówki małej, soplówki bukowej, szyszkowca łuskowatego, siedzunia sosnowego, smoluchy bukowej, czyrenia sosnowego, kruszczyka sinego, turzycy zgrzebłowatej - corocznie; pozostałych gatunków wymienionych w § 2 ust. 2 pkt 1, pkt 2 i pkt 3 - co 10 lat; 2) utrzymanie drożności dróg i szlaku turystycznego biegnących wzdłuż wschodniej i południowo - wschodniej granicy rezerwatu, poprzez przecinanie przewracających się drzew, z jednoczesnym pozostawieniem wszystkich fragmentów w rezerwacie; 3) utrzymanie sprawności technicznej oraz ewentualna wymiana oznakowania rezerwatu. § 6. Dla celu badań naukowych udostępnia się obszar całego rezerwatu po uzyskaniu zgody Wojewody Zachodniopomorskiego oraz uzgodnieniu miejsc i terminów badań z Nadleśnictwem Gryfino i Zespołem Parków Krajobrazowych Doliny Dolnej Odry. § 7. Ustanawia się następujące ustalenia do studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stare Czarnowo, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego Gminy Stare Czar- nowo i planów zagospodarowania przestrzennego województwa zachodniopomorskiego, dotyczące eliminacji lub ograniczania zagrożeń zewnętrznych: 1) uwzględnić lokalizację rezerwatu w powyższych aktach; 2) nie należy wprowadzać zmian w kategorii dróg otaczających rezerwat w odległości minimum 200 m od jego granic, a także nie wykonywać ich poszerzania. § 8. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia jego ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Zachodniopomorskiego.

w.z. WOJEWODY ZACHODNIOPOMORSKIEGO

Andrzej Chmielewski WICEWOJEWODA Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13194 – Poz. 2077

Załącznik do rozporządzenia Nr 46/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 14 listopada 2008 r. (poz. 2077)

Identyfikacja oraz określenie sposobów eliminacji lub ograniczania istniejących i potencjalnych zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych oraz ich skutków

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13195 – Poz. 2078

Poz. 2078

ROZPORZĄDZENIE NR 47/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 14 listopada 2008 r.

zmieniające rozporządzenia w sprawie rezerwatów przyrody.

Na podstawie art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880; z 2005 r. Nr 113, poz. 954; Nr 130, poz. 1083; z 2007 r. Nr 75, poz. 493; Nr 176, poz. 1238; Nr 181, poz. 1286) zarządza się, co następuje. § 1. W rozporządzeniu Nr 77/2007 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 31 października 2007 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Jezioro Jasne” (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego Nr 113, poz. 1933) wprowadza się następujące zmiany: 1) w metryce promulgacyjnej podstawy prawnej niniejszego rozporządzenia dodaje się zapis: „Dz. U. z 2007 r. Nr 176, poz. 1238”; 2) § 6 otrzymuje brzmienie: „§ 6. Niniejsze rozporządzenie było poprzedzone zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 23 stycznia 1973 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (M.P. Nr 5, poz. 38, z późn. zm.), które na podstawie art. 157 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880, z późn. zm.) traci moc z dniem wejścia w życie niniejszego rozporządzenia, z wyjątkiem § 1 w części doty- czącej uznania za rezerwat przyrody.”. § 2. W rozporządzeniu Nr 61/2007 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 29 października 2007 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Karsiborskie Paprocie” (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego Nr 108, poz. 1862) wprowadza się następujące zmiany: 1) w metryce promulgacyjnej podstawy prawnej niniejszego rozporządzenia dodaje się zmiany ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody ogłoszone w „Dz. U. z 2007 r. Nr 176, poz. 1238 i r. Nr 181, poz. 1286”; 2) załącznik nr 1 do rozporządzenia otrzymuje brzmienie:

§ 3. W rozporządzeniu Nr 63/2007 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 29 października 2007 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Kurowskie Błota” (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego Nr 108, poz. 1864) wprowadza się następujące zmiany: 1) w metryce promulgacyjnej podstawy prawnej niniejszego rozporządzenia dodaje się zapis: „Dz. U. z 2007 r. Nr 176, poz. 1238 i Nr 181, poz. 1286”; Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13196 – Poz. 2078

2) załącznik nr 1 do rozporządzenia otrzymuje brzmienie:

3) § 6 otrzymuje brzmienie: „§ 6. Niniejsze rozporządzenie było poprzedzone zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzew- nego z dnia 20 października 1965 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (M.P. Nr 64, poz. 356), które na podstawie art. 157 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880, z późn. zm.) traci moc z dniem wejścia w życie niniejszego rozporządzenia, z wyjątkiem § 1 w części doty- czącej uznania za rezerwat przyrody”. § 4. W rozporządzeniu Nr 62/2007 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 29 października 2007 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Krzemieńskie Źródliska” (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego Nr 108, poz. 1863) wprowadza się następujące zmiany: 1) tytuł rozporządzenia otrzymuje brzmienie: „w sprawie uznania za rezerwat przyrody „Krzemieńskie Źródliska”.”; 2) w metryce promulgacyjnej podstawy prawnej niniejszego rozporządzenia dodaje się zmiany zapis: „Dz. U. z 2007 r. Nr 176, poz. 1238 i Nr 181, poz. 1286”. § 5. W rozporządzeniu Nr 74/2007 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 29 października 2007 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Bórbagno Miałka” (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego Nr 108, poz. 1875) wprowadza się następujące zmiany: 1) tytuł rozporządzenia otrzymuje brzmienie: „w sprawie uznania za rezerwat przyrody „Bórbagno Miałka”.”; 2) w metryce promulgacyjnej podstawy prawnej niniejszego rozporządzenia dodaje się zapis: „Dz. U. z 2007 r. Nr 176, poz. 1238 i Nr 181, poz. 1286”; 3) w załączniku nr 1 w kolumnie czwartej po wyrazach „część oddziału ~400x” dodaje się przypis „1” w brzmieniu: „1 o powierzchni 0,27 ha obejmującej użytki związane z gospodarką leśną na terenach zalesionych i po- wierzchnię nieleśną nieleśną o ogólnej powierzchni 0,27 ha (rowy, drogi leśne i linie energetyczne)”. § 6. W rozporządzeniu Nr 76/2007 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 31 października 2007 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Grądowe Zbocze” (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego Nr 113, poz. 1932) wprowadza się następujące zmiany: 1) w załączniku nr 1 do rozporządzenia w wierszu pierwszym tabeli w kolumnie szóstej po wyrazach: „… od- dział leśny” dodaje się przypis „1” w brzmieniu: „1 Nadleśnictwa Drawno według Planu Urządzenia Lasu na lata 2002-2011”; 2) w uzasadnieniu niniejszego rozporządzenia dodaje się akapit czwarty w brzmieniu: „Projekt rozporządzenia został uzgodniony przez Ministra Środowiska w piśmie znak: DKFOPDLOPiKop/oc-4120-308-9665/07/dp z dnia 22 października 2007 r.”. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13197 – Poz. 2078

§ 7. W rozporządzeniu Nr 75/2007 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 31 października 2007 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Ozy Kiczarowskie” (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego Nr 113, poz. 1931) wprowadza się następującą zmianę: załącznik nr 1 do rozporządzenia otrzymuje brzmienie:

§ 8. W rozporządzeniu Nr 7/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 4 lutego 2008 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Łasko” (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego Nr 20, poz. 365) wprowadza się następującą zmianę: § 1 rozporządzenia otrzymuje brzmienie: „§ 1. Rezerwat przyrody pod nazwą „Łasko”, zwany dalej „rezerwatem”, obejmuje obszar półwyspu na jeziorze Wielkie Wyrwy o powierzchni 16,9500 ha położony w gminie Bierzwnik, w powiecie choszczeń- skim, w województwie zachodniopomorskim.”. § 9. W rozporządzeniu Nr 89/2007 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 31 grudnia 2007 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Jezioro Prosino” (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2008 r. Nr 1, poz. 1) wprowadza się następujące zmiany: 1) § 1 rozporządzenia otrzymuje brzmienie: „§ 1. Rezerwat przyrody pod nazwą „Jezioro Prosiło”, zwany dalej „rezerwatem”, obejmuje obszar jeziora Prosino z pasem roślinności nadbrzeżnej o łącznej powierzchni 86,00 ha, zlokalizowany na terenie gminy Czaplinek, w powiecie drawskim, w województwie zachodniopomorskim.”; 2) § 3 rozporządzenia otrzymuje brzmienie: „§ 3. Celem ochrony w rezerwacie są gatunki ptaków wodno - błotnych oraz zajmowane przez nie siedliska.”. § 10. W rozporządzeniu Nr 1/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 9 stycznia 2008 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Jezioro Liwia Łuża” (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego Nr 6, poz. 152) wprowadza się następującą zmianę: § 1 rozporządzenia otrzymuje brzmienie: „§ 1. Rezerwat przyrody pod nazwą „Jezioro Liwia Łuża”, zwany dalej „rezerwatem”, obejmuje obszar przymorskiego jeziora powstałego wskutek odcięcia zatoki morskiej przez narastającą mierzeję wydmową o łącznej powierzchni 239,6875 ha, zlokalizowany na terenie gminy Rewal, w powiecie gryfickim, w województwie zachodniopomorskim.”. § 11. W rozporządzeniu Nr 2/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 9 stycznia 2008 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Parnowo” (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego Nr 6, poz. 153) wprowadza się następu- jącą zmianę: § 1 rozporządzenia otrzymuje brzmienie: „§ 1. Rezerwat przyrody pod nazwą „Parnowo”, zwany dalej „rezerwatem”, obejmuje obszar płytkiego jeziora Tatkowskiego wraz z pasem zbiorowisk szuwarów i łozowisk w jego strefie emersyjnej o łącznej powierzchni 59,12 ha, zlokalizowany na terenie gminy Biesiekierz, w powiecie koszalińskim w wojewódz- twie zachodniopomorskim.”. § 12. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Wo- jewództwa Zachodniopomorskiego.

w.z. WOJEWODY ZACHODNIOPOMORSKIEGO

Andrzej Chmielewski WICEWOJEWODA Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13198 – Poz. 2079

Poz. 2079

ROZPORZĄDZENIE NR 48/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 14 listopada 2008 r.

zmieniające rozporządzenia w sprawie ustanowienia planów ochrony dla rezerwatów przyrody.

Na podstawie art. 19 ust. 6 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 oraz z 2005 r. Nr 113, poz. 954, Nr 130, poz. 1087 oraz z 2007 r. Nr 75, poz. 493, Nr 176, poz. 1238, Nr 181, poz. 1286) zarządza się, co następuje. § 1. W rozporządzeniu Nr 64/2007 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 29 października 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Kamienna Buczyna” (Dz. Urz. Woj. Zachodnio- pomorskiego Nr 106, poz. 1830) wprowadza się następującą zmianę: w metryce promulgacyjnej podstawy prawnej niniejszego rozporządzenia dodaje się zapis: „Dz. U. z 2007 r. Nr 176, poz. 1238 i Nr 181, poz. 1286”. § 2. W rozporządzeniu Nr 65/2007 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 29 października 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Bielica” (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego Nr 108, poz. 1866) wprowadza się następującą zmianę: w metryce promulgacyjnej podstawy prawnej niniejszego rozporządzenia dodaje się zapis: „Dz. U. z 2007 r. Nr 176, poz. 1238 i Nr 181, poz. 1286”. § 3. W rozporządzeniu Nr 66/2007 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 29 października 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Leśne Źródła” (Dz. Urz. Woj. Zachodnio- pomorskiego Nr 108, poz. 1866) wprowadza się następującą zmianę: w metryce promulgacyjnej podstawy prawnej niniejszego rozporządzenia dodaje się zapis: „Dz. U. z 2007 r. Nr 176, poz. 1238 i Nr 181, poz. 1286”. § 4. W rozporządzeniu Nr 67/2007 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 29 października 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Dęby Wilczkowskie” (Dz. Urz. Woj. Zachodnio- pomorskiego Nr 108, poz. 1868) wprowadza się następującą zmianę: w metryce promulgacyjnej podstawy prawnej niniejszego rozporządzenia dodaje się zapis: „Dz. U. z 2007 r. Nr 176, poz. 1238 i Nr 181, poz. 1286”. § 5. W rozporządzeniu Nr 68/2007 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 29 października 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Olszyna Źródliskowa pod Lubiechowem Dol- nym” (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego Nr 108, poz. 1869) wprowadza się następujące zmiany: 1) w metryce promulgacyjnej podstawy prawnej niniejszego rozporządzenia dodaje się zmianę zapis: „Dz. U. z 2007 r. Nr 176, poz. 1238 i Nr 181, poz. 1286”; 2) § 2 ust. 2 pkt 1 otrzymuje brzmienie: „1) występowanie w rezerwacie cennych siedlisk przyrodniczych: podgórskiego łęgu jesionowego na stanowiskach niżowych Carci remotae-Fraxinetum (jedno z nielicznych stanowisk na Pomorzu), źródliska z klasy Montio-Cardaminetea, kwaśnej buczyny niżowej Luzulo pilosae-Fagetum”; 3) § 6 otrzymuje brzmienie: „§ 6. Dla celu badań naukowych udostępnia się obszar całego rezerwatu, po uzyskaniu zgody Wojewody Zachodniopomorskiego oraz powiadomieniu Nadleśniczego Nadleśnictwa Chojna i Dyrektora Zespołu Par- ków Krajobrazowych Doliny Dolnej Odry”. § 6. W rozporządzeniu Nr 69/2007 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 29 października 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Skalisty Jar Libberta” (Dz. Urz. Woj. Zachod- niopomorskiego Nr 108, poz. 1870) wprowadza się następującą zmianę: w metryce promulgacyjnej podstawy prawnej niniejszego rozporządzenia dodaje się zapis: „Dz. U. z 2007 r. Nr 176, poz. 1238 i Nr 181, poz. 1286”. § 7. W rozporządzeniu Nr 70/2007 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 29 października 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Brunatna Gleba” (Dz. Urz. Woj. Zachodnio- pomorskiego Nr 108, poz. 1871) wprowadza się następującą zmianę: w metryce promulgacyjnej podstawy prawnej niniejszego rozporządzenia dodaje się zapis: „Dz. U. z 2007 r. Nr 176, poz. 1238 i Nr 181, poz. 1286”. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13199 – Poz. 2079

§ 8. W rozporządzeniu Nr 73/2007 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 29 października 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Cisy Rokicie im. prof. Stanisława Króla” (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego Nr 108, poz. 1874) wprowadza się następującą zmianę: w metryce promulgacyjnej podstawy prawnej niniejszego rozporządzenia dodaje się zapis: „Dz. U. z 2007 r. Nr 176, poz. 1238 i Nr 181, poz. 1286”. § 9. W rozporządzeniu Nr 78/2007 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 8 listopada 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Jeziora Siegniewskie” (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskie- go Nr 116, poz. 2039) wprowadza się następującą zmianę: w metryce promulgacyjnej podstawy prawnej niniejszego rozporządzenia dodaje się zapis: „Dz. U. z 2007 r. Nr 176, poz. 1238”. § 10. W rozporządzeniu Nr 4/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 24 stycznia 2008 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Długogóry” (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego Nr 15, poz. 269) wprowadza się następującą zmianę: w § 2 ust. 2 pkt 2 po wyrazach: „…w załącznikach II i IV Dyrektywy Siedliskowej” dodaje się zapis „(Dz. Urz. L 206 z 22 lipca 1992 r., str. 7-5 z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t 2, str. 102 z późn. zm.)”. § 11. W rozporządzeniu Nr 91/2007 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 31 grudnia 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Brodogóry” (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2008 r. Nr 1, poz. 3) wprowadza się następującą zmianę: 1) § 6 otrzymuje brzmienie: „§ 6. Dla celu badań naukowych udostępnia się obszar całego rezerwatu, po uzyskaniu zgody Wojewody Zachodniopomorskiego.”. § 12. W rozporządzeniu Nr 90/2007 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 31 grudnia 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Stary Przylep” (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2008 r. Nr 1, poz. 2) wprowadza się następującą zmianę: w załączniku nr 3 do rozporządzenia w tytule nad tabelą po wyrazie „edukacyjnych” dodaje się zapis: „i turystycznych”. § 13. W rozporządzeniu Nr 9/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 19 marca 2008 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Karsiborskie Paprocie” (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomor- skiego Nr 39, poz. 796) wprowadza się następującą zmianę: w załączniku nr 3 do rozporządzenia w nagłówku nad tabelą wykreśla się wyraz „turystycznych.” § 14. W rozporządzeniu Nr 10/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 19 marca 2008 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Ozy Kiczarowskie” (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego Nr 39, poz. 797) wprowadza się następujące zmiany: 1) „akapit piąty uzasadnienia do rozporządzenia otrzymuje brzmienie: „Nie udostępnia się obszaru rezerwatu dla celów edukacyjnych, turystycznych, rekreacyjnych, sportowych, amatorskiego połowu ryb i rybactwa ze względu na charakter przyrodniczy obiektu oraz przeciwdziałanie wzmożonej antropopresji”; 2) załącznik nr 2 do rozporządzenia otrzymuje brzmienie:

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13200 – Poz. 2079 - 2080

§ 15. W rozporządzeniu Nr 13/2008 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 25 marca 2008 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Jezioro Jasne” (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego Nr 35, poz. 696) wprowadza się następującą zmianę: w załączniku nr 1 do rozporządzenia w wierszu szóstym w kolumnie 3 wykreśla się zapis: „Dopuszcza się możliwość zwiedzania rezerwatu tylko po wyznaczonej ścieżce”. § 16. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Wo- jewództwa Zachodniopomorskiego.

w.z. WOJEWODY ZACHODNIOPOMORSKIEGO

Andrzej Chmielewski WICEWOJEWODA

Poz. 2080

UCHWAŁA NR XXIV/197/08 Rady Miejskiej w Białym Borze z dnia 29 października 2008 r.

w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Biały Bór - teren górniczy „Kasiborek” dla działek 4/2, 5/1 i 7, obręb Sępolno Wielkie.

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 5 i art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jednolity: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, ze zmianami: Dz. U. z 2002 r. Nr 23, poz. 220, Nr 62, poz. 558, Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 1271 i Nr 214, poz. 1806; z 2004 r. Nr 116, poz. 1203; z 2005 r. Nr 172, poz. 1441 orz z 2006 r. Nr 17, poz. 128) oraz na podstawie art. 3 ust. 1, art. 5, art. 14 ust. 3 i 5, art. 15, art. 17, art. 20, art. 29, art. 36 ust. 4 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717, ze zmianami: Dz. U. z 2004 r. Nr 6, poz. 41 i Nr 141, poz. 1492; z 2005 r. Nr 113, poz. 954 i Nr 130, poz. 1087 oraz z 2006 r. Nr 45, poz. 319; z 2007 r. Nr 127, poz. 880) oraz na podstawie uchwały Nr XI/78/07 Rady Miejskiej w Białym Borze z dnia 7 sierpnia 2007 r. w sprawie przystąpienia do sporządzenia planu Rada Miejska w Białym Borze uchwala, co następuje:

Rozdział 1 Przepisy ogólne

§ 1. 1. Zgodnie z uchwałą Nr XI/78/2007 Rady Miejskiej w Białym Borze z dnia 7 sierpnia 2007 r. w sprawie przystąpienia do opracowania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla terenu górniczego „Kasiborek” dla działek nr 4/2, 5/1 i 7 obręb geodezyjny Sępolno Wielkie, po stwierdzeniu zgodności ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Biały Bór, przyjętego uchwałą Nr XXVII/268/2001 Rady Miejskiej w Białym Borze z 6 września 2001 r. oraz uchwałą Nr XXIII/185/08 Rady Miejskiej w Białym Borze z dnia 24 września 2008 r. w sprawie uchwalenia zmiany do studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Biały Bór uchwala się miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego gminy Biały Bór dalej zwany planem, obejmujący obszar o powierzchni 64,24 ha, ozna- czony na rysunku planu. 2. Integralną częścią uchwały są następujące załączniki: 1) załącznik nr 1 - rysunek miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Biały Bór - „Kasiborek” dla działek 4/2, 5/1 i 7 obręb Sępolno Wielkie opracowany w skali 1:2000; 2) załącznik nr 2 - wyrys ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy dla terenu objętego planem; Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13201 – Poz. 2080

3) załącznik nr 3 - rozstrzygnięcie o sposobie rozpatrzenia uwag do projektu planu; 4) załącznik nr 4 - rozstrzygniecie o sposobie realizacji, zapisanych w planie, inwestycji z zakresu infrastruktury technicznej, które należą do zadań własnych gminy oraz zasadach ich finansowania, zgodnie z przepisami o finansach publicznych. 3. Na rysunku planu określono następujące elementy: 1) linie rozgraniczające tereny o różnym przeznaczeniu lub różnych zasadach zagospodarowania; 2) przeznaczenie terenu; 3) nieprzekraczalne linie zabudowy; 4) granice obszaru górniczego; 5) przebieg linii energetycznej s/n i w/n. 4. Ustala się podział obszaru planu, o którym mowa w § 1, na tereny określone na rysunku planu liniami rozgraniczającymi i oznaczonymi symbolami: 1P,U; 2PG; 3IT.

Rozdział 2 Ustalenia ogólne

§ 2. Ustalenia dotyczące przeznaczenia terenów - na rysunku oznaczono symbolami przeznaczenie terenów: 1) P,U - tereny obiektów produkcyjnych, składów, magazynów i usług; 2) PG - obszary i tereny górnicze; 3) IT - tereny obiektów i urządzeń infrastruktury technicznej. § 3. Ustalenia dotyczące zasad ochrony i kształtowania ładu przestrzennego: 1) w ramach terenu górniczego wyznacza się obszar górniczy bezpośredniej eksploatacji kopaliny, gdzie grani- cę obszaru stanowi górna krawędź wyrobiska; 2) dachy należy kształtować jako pochyłe, jedno, dwu lub wielospadowe o nachyleniu połaci dachowych 35°-50°; dla budynków magazynowych pochyłe od 10° do 45° lub płaskie; 3) pokrycie dachów - blachodachówką, blachą falistą, betonową lub innym materiałem dachówkopodobnym; 4) nową zabudowę (budynki) lokalizować z uwzględnieniem nieprzekraczalnych linii zabudowy, określonych na rysunku planu; 5) dopuszcza się realizację nośników reklamowych na terenach zabudowy produkcyjnej przy czym: a) łączna powierzchnia nośnika, mierzona po obrysie zewnętrznym nie może być większa niż 2 m2, b) jest to reklama w formie tablic (szyldów) reklamowych mocowanych do elewacji budynków, parkanów lub na listwach nośnych, c) dotyczy prowadzonej na terenie nieruchomości działalności. § 4. Ustalenia dotyczące ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego: 1) realizacja inwestycji w ramach Obszaru Chronionego Krajobrazu „Okolice Żydowo - Biały Bór” musi uwzględniać zasady zagospodarowania i użytkowania terenu na tych obszarach i zakazy określone w przepisach odrębnych, w szczególności o ochronie przyrody; 2) zasięg zmian spowodowanych eksploatację złoża nie może przekraczać granic terenu 2 PG; 3) w ramach terenu górniczego oznaczonego symbolem 2 PG nakazuje się zachowanie filaru ochronnego o szerokości min. 15 m, z czego od linii elektroenergetycznej w/n nakazuje się zachowanie odległości 25 m; 4) w przypadku wykonania ujęcia własnego w celu poboru wody na potrzeby technologiczne nakazuje się wykorzystywanie jej w obiegu zamkniętym; 5) w ramach terenu 2 PG dopuszcza się gromadzenie nadkładu z czego jego składowanie należy lokalizować od strony południowo wschodniej, w celu utworzenia bariery ochronnej, ograniczającej rozprzestrzenianie się hałasu w stronę zabudowań mieszkalnych; 6) zakazuje się gromadzenia i przechowywania paliw, smarów i innych substancji mogących negatywnie wpłynąć na czystość wód podziemnych, a w miejscach wymiany smarów i uzupełniania paliw nakazuje się uszczelnienie podłoża; 7) ustala się rekultywacje terenu w kierunku leśnym. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13202 – Poz. 2080

§ 5. Ustalenia dotyczące szczegółowych zasad i warunków scalania i podziału nieruchomości - podział na działki budowlane istniejący i projektowany określono w ustaleniach szczegółowych Rozdz. 3. § 6. Ustalenia dotyczące zasad modernizacji, rozbudowy i budowy systemów komunikacji i infrastruktury technicznej: 1) ustala się obsługę komunikacyjną obszaru poprzez projektowane drogi wewnętrzne techniczne nie oznaczone na rysunku planu, powiązane z drogą gminą i drogą powiatową nr 1711G (poza granicami planu); 2) dla obszaru oznaczonego na rysunku planu symbolem 1P,U należy zapewnić wykonanie pełnego uzbrojenia w podstawową sieć infrastruktury technicznej, powiązaną z istniejącymi systemami gminnymi oraz podłą- czenie do niej terenów w zakresie: a) wodociągu o minimalnej średnicy 80 mm, b) sieci energetycznej niskiego lub średniego napięcia; 4) w zakresie wodociągu - przyłączenie terenów do wodociągu grupowego ogólnogminnego zlokalizowanego na terenie miejscowości Sępolno Wielkie poprzez istniejącą sieć wodociągową w80 przebiegającą poprzez tereny 1P,U i 2PG oraz dopuszcza się realizację własnego ujęcia wody do celów technologicznych w obiegu zamkniętym; 5) w zakresie kanalizacji sanitarnej - ścieki bytowo - gospodarcze odprowadzić do szczelnego zbiornika na nie- czystości ciekłe, a następnie wywozić na oczyszczalnie ścieków; 6) wody opadowe rozsączane w ramach poszczególnych terenów do gruntu; 7) w zakresie sieci energetycznej ustala się - obsługę poprzez linie kablowe podziemne n/n przyłączone do sieci n/n poprzez istniejące lub projektowane elektroenergetyczne stacje transformatorowe, oznaczone symbolem 3IT; 8) w zakresie zaopatrzenia w ciepło ustala się: a) ogrzewanie budynków - indywidualne z zastosowaniem paliw ekologicznych (gazem ciekłym lub olejem opałowym ze zbiornikami nadziemnymi lub wbudowanymi), ogrzewanie elektryczne; 9) odpady komunalne należy gromadzić w pojemnikach na terenie posesji i odprowadzać je zgodnie z polityką odpadową gminy, na komunalne składowisko odpadów. § 7. Zasady realizacji planu wynikające z przepisów odrębnych: 1) projekty budowlane powinny zapewniać ochronę ludności zgodnie z wymaganiami obrony cywilnej określo- nymi przepisami szczególnymi; 2) projekt budowlany sieci wodociągowej publicznej powinien spełniać wymogi określone w przepisach szcze- gólnych, w szczególności w zakresie alternatywnego zaopatrzenia ludności w wodę; 3) zabudowę i zagospodarowanie terenu realizować zgodnie z przepisami szczególnymi, w tym sanitarnymi, o ochronie powietrza, o ochronie przeciwpożarowej, prawa budowlanego i ochrony środowiska. § 8. Ustalenia dotyczące szczególnych warunków zagospodarowania terenów oraz ograniczenia w ich użytkowaniu: 1) zakazuje się lokalizowania innych obiektów, jeżeli uciążliwości z nimi związane przenikają na teren nierucho- mości należących do osób trzecich i są w konflikcie z obecną lub planowaną funkcją tych nieruchomości. § 9. Ustalenia dotyczące sposobów i terminów tymczasowego zagospodarowania i użytkowania terenów - do czasu realizacji ustaleń niniejszego planu tereny mogą być zagospodarowane w dotychczasowy sposób.

Rozdział 3 Ustalenia szczegółowe dla poszczególnych terenów

§ 10. Ustalenia dla terenu o powierzchni 0,93 ha, oznaczonego na rysunku planu symbolem 1P,U: 1) przeznaczenie podstawowe terenu - tereny obiektów produkcyjnych, składów i magazynów; 2) przeznaczenie uzupełniające - tereny usług komercyjnych związanych z obsługą kopalni; 3) zasady i warunki scalania i podziału nieruchomości: a) wydzielenie terenu zgodnie z linia rozgraniczającymi funkcje; 4) warunki zabudowy i sposób zagospodarowania terenu: a) dopuszcza się lokalizację budynków i obiektów zaplecza kopalni, produkcyjnych i usługowych, Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13203 – Poz. 2080

b) dopuszczalne obiekty towarzyszące - obiekty i urządzenia technologiczne, drogi wewnętrzne, tymczasowe hałdy nadkładu, place składowe, c) wysokość zabudowy - do 2 kondygnacji, nie wyżej niż 10 m, d) geometria dachu - płaskie, pochyłe dwu- lub wielospadowe o nachyleniu do 45°, e) powierzchnia zabudowy - do 20%, f) powierzchnia biologicznie czynna - do 20%; 5) zasady obsługi w zakresie komunikacji i infrastruktury technicznej: a) dojazd - poprzez drogi techniczne do drogi gminnej (poza granicami planu), b) woda - z sieci gminnej przebiegającej na terenie działki, c) energia elektryczna - z projektowanej sieci kablowej n/n, d) ścieki sanitarne - do szczelnego zbiornika na nieczystości płynne, e) wody opadowe - rozsączane po terenie działki; 6) stawka procentowa jednorazowej opłaty za wzrost wartości nieruchomości - 30%. § 11. Ustalenia dla terenu o powierzchni 63,32 ha, oznaczonego na rysunku planu symbolem 2PG: 1) przeznaczenie terenu - obszary i tereny górnicze - teren projektowanej kopalni piasków; 2) zasady i warunki scalania i podziału nieruchomości: a) tereny stanowią odrębne działki geodezyjne, b) dopuszcza się wydzielanie działek o powierzchni nie mniejszej niż 1 ha na potrzeby eksploatacji i rekultywacji złoża, c) dopuszcza się scalanie wydzielonych działek po zakończeniu eksploatacji celem ich rekultywacji; 3) warunki zabudowy i sposób zagospodarowania terenu: a) dopuszcza się lokalizację nietrwałych budynków i obiektów zaplecza kopalni, b) dopuszczalne obiekty towarzyszące - obiekty i urządzenia technologiczne, drogi wewnętrzne - techniczne, c) wysokość zabudowy - do 2 kondygnacji, nie wyżej niż 10 m, d) geometria dachu - płaskie, pochyłe dwu- lub wielospadowe o nachyleniu do 45°, e) powierzchnia zabudowy - do 1000 m2, f) dopuszcza się gromadzenie nadkładu w granicach terenu; 4) zasady obsługi w zakresie komunikacji i infrastruktury technicznej: a) dojazd - poprzez drogi techniczne do drogi gminnej (droga gruntowa - poza granicami planu); dopuszcza się skomunikowanie z drogą powiatową nr 1711G (poza terenem planu), b) woda - z terenu 3IT, c) energia elektryczna - z sieci kablowej n/n z terenu 3IT; przebiegająca przez teren napowietrzna linia elektroenergetyczna 110 kV o szerokości strefy ochronnej 25 m może być skablowana i przesunięta poza krawędź wyrobiska; jej zachowanie wymaga zastosowania odpowiednich filarów ochronnych; 5) stawka procentowa jednorazowej opłaty za wzrost wartości nieruchomości - 30%. § 12. Ustalenia dla terenu o powierzchni 0,02 ha, oznaczonego na rysunku planu symbolem 3IT: 1) przeznaczenie terenu - teren infrastruktury technicznej, w szczególności urządzeń i obiektów energetycznych (trafostacja) oraz wodociągowych (hydrofornia); 2) zasady i warunki scalania i podziału nieruchomości: a) zakaz podziału terenu; 3) warunki zabudowy i zasady zagospodarowania terenu - dopuszcza się lokalizację wszelkich urządzeń infrastruktury technicznej; 4) zasady obsługi w zakresie komunikacji i infrastruktury technicznej: a) dojazd - z ulicy powiatowej (poza granicami planu) lub poprzez teren 1P,U, b) energia elektryczna - z sieci kablowej n/n; 5) stawka procentowa jednorazowej opłaty za wzrost wartości nieruchomości - 0%. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13204 – Poz. 2080

Rozdział 4 Ustalenia końcowe

§ 13. Zmienia się przeznaczenie gruntów rolnych i leśnych na cele nierolne i nieleśne: 1) dla obszaru o powierzchni całkowitej kompleksu rolnego - 18,83 ha (teren klasy gruntu RV - 12,74 ha i RVI - 6,09 ha; 2) dla obszaru o powierzchni całkowitej kompleksu leśnego - 49,72 ha. § 14. Uchwała podlega ogłoszeniu na stronie internetowej Gminy Biały Bór. § 15. Uchwała wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia jej ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Woje- wództwa Zachodniopomorskiego. § 16. Uchwała podlega wykonaniu przez Burmistrza Gminy Biały Bór.

PRZEWODNICZĄCY RADY

Tadeusz Wiktor Markiewicz Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13205 – Poz. 2080

Załączniki do uchwały Nr XXIV/197/08 Rady Miejskiej w Białym Borze z dnia 29 października 2008 r. (poz. 2080)

Załącznik nr 1

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13206 – Poz. 2080

Załącznik nr 2

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13207 – Poz. 2080 - 2081

Załącznik nr 3

Rozstrzygnięcie o sposobie rozpatrzenia uwag do projektu planu

Na podstawie art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U.2003 r. Nr 80, poz. 717; z 2004 r. Nr 6, poz. 41, Nr 141, poz. 1492; z 2005 r. Nr 113, poz. 954, Nr 130, poz. 1087 oraz z 2006 r. Nr 45, poz. 319), Rada Miejska w Białym Borze rozstrzyga, co następuje: Do projektu planu, wyłożonego do publicznego wglądu z prognozą skutków wpływu ustaleń planu na środowi- sko nie wniesiono uwag, zgodnie z wykazem uwag stanowiącym integralną część dokumentacji formalnopraw- nej prac planistycznych.

Załącznik nr 4

Rozstrzygnięcie o sposobie realizacji zapisanych w planie inwestycji z zakresu infrastruktury technicznej, które należą do zadań własnych gminy oraz zasadach ich finansowania

Na podstawie art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U.2003 r. Nr 80, poz. 717; z 2004 r. Nr 6, poz. 41, Nr 141, poz. 1492; z 2005 r. Nr 113, poz. 954, Nr 130, poz. 1087 oraz z 2006 r. Nr 45, poz. 319, Nr 225, poz. 1635: z 2007 r. Nr 127, poz. 880), Rada Miejska w Białym Borze rozstrzyga, co następuje: Z ustaleń zmian planu zagospodarowania przestrzennego nie wynika konieczność realizacji inwestycji z zakresu infrastruktury technicznej należących do zadań własnych gminy.

Poz. 2081

UCHWAŁA NR XXIII/204/08 Rady Miejskiej w Bobolicach z dnia 15 października 2008 r.

zmieniająca uchwałę w sprawie uchwalenia regulaminu określającego tryb i kryteria przyznawania nagród dla nauczycieli i dyrektorów zatrudnionych w placówkach oświatowych prowadzonych przez Gminę Bobolice ze specjalnego funduszu nagród wyodrębnionego w budżecie gminy.

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591; z 2002 r. Nr 23, poz. 220, Nr 62, poz. 558, Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 1271, Nr 214, poz. 1806; z 2003 r. Nr 80, poz. 717, Nr 162, poz. 1568; z 2004 r. Nr 102, poz. 1055, Nr 116, poz. 1203, Nr 167, poz. 1759; z 2005 r. Nr 172, poz. 1441, Nr 175, poz. 1457;z 2006 r. Nr 17, poz. 128, Nr 181, poz. 1337; 2007 r. Nr 48, poz. 327, Nr 138, poz. 974, Nr 173, poz. 1218) i art. 49 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674, Nr 170, poz. 1218, Nr 220, poz. 1600, Nr 17, poz. 95, Nr 80, poz. 542, Nr 158, poz. 1103, Nr 102, poz. 689, Nr 176, poz. 1238, Nr 191, poz. 1369, Nr 247, poz. 1821) Rada Miejska w Bobolicach uchwala, co następuje: § 1. W uchwale Nr XX/179/08 Rady Miejskiej w Bobolicach z dnia 23 czerwca 2008 r. w sprawie regulaminu określającego tryb i kryteria przyznawania nagród dla nauczycieli i dyrektorów zatrudnionych w placów- kach oświatowych prowadzonych przez Gminę Bobolice ze specjalnego funduszu nagród wyodrębnionego w budżecie gminy, wprowadza się następujące zmiany: Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13208 – Poz. 2081 - 2082

1) § 1 otrzymuje brzmienie; „§ 1. 1. W budżecie Gminy Bobolice tworzy się specjalny fundusz na nagrody dla nauczycieli za ich osiągnięcia dydaktyczno - wychowawcze w wysokości 1% planowanych rocznych wynagrodzeń osobowych z tego: 1) 20% przeznacza się na nagrody organu prowadzącego; 2) 80% przeznacza się na nagrody dyrektora szkoły. 2. Dopuszcza się możliwość zwiększenia wysokości funduszu o którym mowa w ust. 1 pkt 1.”; 2) w § 3 ust. 1 wyraz „co najmniej 2 lat” zastępuje się wyrazem „co najmniej roku.”; 3) w § 4: a) w ust. 1 skreśla się pkt 1 lit. c oraz pkt 2 lit. d, b) w ust. 5 skreśla się pkt 2, c) ust. 4 otrzymuje brzmienie: „4. Wnioski o których mowa w ust. 1 pkt 1 podlegają zaopiniowaniu przez Radę Pedagogiczną i Radę Szkoły.”. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Burmistrzowi Bobolic. § 3. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Wojewódz- twa Zachodniopomorskiego.

PRZEWODNICZĄCY RADY

Zdzisław Czarnecki

Poz. 2082

UCHWAŁA NR XX/133/2008 Rady Gminy Grzmiąca z dnia 25 września 2008 r.

w sprawie uchylenia uchwały w sprawie zorganizowania i ustalenia zasad korzystania ze stołówki szkolnej oraz ustalenia wysokości opłat za posiłki wydawane w stołówce szkolnej.

Na podstawie art. 67a ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256. poz. 2572, Nr 273, poz. 2703, Nr 281, poz. 2781; z 2005 r. Nr 178, poz. 141, Nr 94, poz. 788, Nr 122, poz. 1020, Nr 131, poz. 1091, Nr 167, poz. 1400, Nr 249, poz. 2104; z 2006 r. Nr 144, poz. 1043, Nr 208, poz. 1532, Nr 227, poz. 1658; z 2007 r. Nr 42, poz. 273, Nr 80, poz. 542, Nr 115, poz. 791, Nr 120, poz. 818, Nr 180, poz. 1280, Nr 181, poz. 1292; z 2008 r. Nr 145, poz. 919) oraz na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591; z 2002 r. Nr 23, poz. 220, Nr 62, poz. 558, Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 1271, Nr 214, poz. 1806; z 2003 r. Nr 80, poz. 717, Nr 162, poz. 1568; z 2004., Nr 102, poz. 1055, Nr 116, poz. 1203, Nr 167, poz. 1759; z 2005 r. Nr 172, poz. 1441, Nr 175, poz. 1457; z 2006 r. Nr 17, poz. 128, Nr 181, poz. 1337; z 2007 r. Nr 48, poz. 327, Nr 138, poz. 974, Nr 173, poz. 1218) Rada Gminy Grzmiąca uchwala, co następuje: § 1. Uchyla się uchwałę Nr XIV/103/2008 z dnia 27 marca 2008 r. w sprawie zorganizowania i ustalenia zasad korzystania ze stołówki szkolnej oraz ustalenia wysokości opłat za posiłki wydawane w stołówce szkolnej. § 2. Uchwała wchodzi w życie 14 dni od daty ogłoszenia w dzienniku Urzędowym Województwa Zachod- niopomorskiego.

PRZEWODNICZĄCY RADY

Krzysztof Trybulski Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13209 – Poz. 2083 - 2084

Poz. 2083

UCHWAŁA NR XXV/351/08 Rady Miasta Kołobrzeg z dnia 24 października 2008 r.

w sprawie ustalenia wysokości stawki procentowej opłaty adiacenckiej z tytułu wzrostu wartości nieruchomości w wyniku podziału.

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 8 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591; 2002 r. Nr 23, poz. 220, Nr 62, poz. 558, Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 1271, Nr 214, poz. 1806; z 2003 r. Nr 80, poz. 717, Nr 162, poz. 1568, Nr 177, poz. 1725; z 2004 r. Nr 102, poz. 1055, Nr 116, poz. 1203; z 2005 r. Nr 172, poz. 1441, Nr 175, poz. 1457; z 2006 r. Nr 17, poz. 128, Nr 181, poz. 1337; z 2007 r. Nr 48, poz. 327, Nr 138, poz. 974, Nr 173, poz. 1218) oraz art. 98a ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603, Nr 281, poz. 2782; z 2005 r. Nr 130, poz. 1087, Nr 169, poz. 1420, Nr 175, poz. 1459; z 2006 r. Nr 104, poz. 708, Nr 220, poz. 1600 i 1601; z 2007 r. Nr 69, poz. 468, Nr 173, poz. 1218; z 2008 r. Nr 59, poz. 369) Rada Miasta Kołobrzeg uchwala, co następuje: § 1. Ustala się stawkę procentową opłaty adiacenckiej z tytułu wzrostu wartości nieruchomości w wyniku podziału dokonanego na wniosek właściciela lub użytkownika wieczystego, który wniósł opłaty roczne za cały okres użytkowania tego prawa, w wysokości 30% różnicy wartości nieruchomości. § 2. Traci moc uchwała Nr XLVI/500/01 Rady Miejskiej w Kołobrzegu z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie ustalenia wysokości stawki procentowej opłaty adiacenckiej z tytułu wzrostu wartości nieruchomości powstałe- go w wyniku podziału geodezyjnego. § 3. Wykonanie uchwały powierza się Prezydentowi Miasta Kołobrzeg. § 4. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Wojewódz- twa Zachodniopomorskiego.

WICEPRZEWODNICZĄCY RADY

Ryszard Szufel

Poz. 2084

UCHWAŁA NR XV/125/08 Rady Miejskiej w Maszewie z dnia 24 września 2008 r.

w sprawie trybu udzielania i rozliczania dotacji dla innych form wychowania przedszkolnego działających na terenie Gminy Maszewo.

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591; z 2002 r. Nr 23, poz. 220, Nr 62, poz. 558, Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 1271, Nr 214, poz. 1806; z 2003 r. Nr 80, poz. 717, Nr 162, poz. 1568; z 2004 r. Nr 102, poz. 1055, Nr 116, poz. 1203, Nr 167, poz. 1759; z 2005 r. Nr 172, poz. 1441, Nr 175, poz. 1457; z 2006 r. Nr 17, poz. 128, Nr 181, poz. 1337; z 2207 r. Nr 138, poz. 974, N r 173, poz. 1218) oraz art. 90 ust. 4 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, Nr 273, poz. 2703, Nr 281, poz. 2781; z 2005 r. Nr 17, poz. 141, Nr 94, poz. 788, Nr 122, poz. 1020, Nr 131, poz. poz. 1091, Nr 167, poz. 1400, Nr 249, poz. 2104; z 2006 r. Nr 144, poz. 1043, Nr 208, poz. 1532, Nr 227, poz. 1658; z 2007 r. Nr 42, poz. 273, Nr 80, poz. 542, Nr 115, poz. 791, Nr 120, poz. 818, Nr 180, poz. 1280, Nr 181, poz. 1292; z 2008 r. Nr 70, poz. 416) Rada Miejska w Maszewie uchwala, co następuje: Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13210 – Poz. 2084

§ 1. 1. Placówki prowadzące niepubliczne wychowanie przedszkolne prowadzone w innych formach niż przedszkole (zespoły wychowania przedszkolnego, punkty przedszkolne) otrzymuje dotacje z budżetu w wyso- kości 40% wydatków bieżących ponoszonych na jednego wychowanka w przedszkolu publicznym prowadzonym przez Gminę Maszewo. 2. Wniosek składany jest każdego roku. 3. Wzór wniosku o udzielenie dotacji stanowi załącznik nr 1 do uchwały. § 2. 1. Dotacja, o której mowa w § 1 ust. 1, obliczana jest w oparciu o informację o aktualnej w danym miesiącu liczbie dzieci wg stanu na pierwszy powszedni dzień każdego miesiąca, składanej przez podmiot doto- wany do dnia 5 każdego miesiąca. 2. Zakres danych, które powinny być zawarte w informacji określa załącznik nr 2 do uchwały. 3. Nieprzekazanie danych, o których mowa w ust. 2 spowoduje wstrzymanie kolejnej raty dotacji do czasu przekazania danych. § 3. 1. Dotacja przekazywana jest w 12 ratach w terminie do 25 dnia każdego miesiąca na rachunek bankowy wskazany we wniosku, o którym mowa w § 1 ust. 4. 2. Wypłacona w każdym miesiącu dotacja ma charakter zaliczkowy. 3. Wynikająca z rozliczenia nadpłata przekazanej części dotacji podlega zwrotowi. 4. Zwrotu części dotacji, o którym mowa w ust. 3 należy dokonać nie później niż do dnia 20 następnego miesiąca. § 4. Dotacja za miesiące lipiec i sierpień będzie przekazana w wysokości odpowiadającej faktycznej liczbie wychowanków, wykazanej przez osobę prowadzącą w informacji, o której mowa w § 2 ust. 2 za miesiąc czerwiec. § 5. 1. Rozliczenia dotacji podmiot otrzymujący dotację dokonuje na podstawie faktycznej liczby dzieci uczęszczających na zajęcia wychowania przedszkolnego prowadzonego w ramach innych form wychowania przedszkolnego w poszczególnych miesiącach roku. 2. (uchwałą Nr XXII/119/S/2008 z dnia 29 października 2008 r. Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej stwierdziło nieważność § 5 ust. 2) 3. Rozliczenie wykorzystania dotacji osoba lub organ prowadzący niepubliczną formę wychowania przedszkolnego przekazuje organowi udzielającemu dotacji w terminie: 1) za I kwartał roku do 20 kwietnia; 2) za II kwartał roku do 20 lipca; 3) za III kwartał roku do 20 października; 4) za IV kwartał roku do 20 stycznia roku następnego po udzieleniu dotacji. 4. W przypadku gdy placówka kończy swoją działalność rozliczenie należy złożyć w terminie do 30 dni po otrzymaniu ostatecznej transzy. § 6. Organowi dotującemu przysługuje prawo kontroli ilości dzieci uczęszczających do placówki. § 7. Wykonanie uchwały powierza się Burmistrzowi Maszewa. § 8. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Wojewódz- twa Zachodniopomorskiego.

PRZEWODNICZĄCY RADY

Eugeniusz Głowacki Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13211 – Poz. 2084

Załączniki do uchwały Nr XV/125/08 Rady Miejskiej w Maszewie z dnia 24 września 2008 r. (poz. 2084)

Załącznik nr 1

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13212 – Poz. 2084

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13213 – Poz. 2084

Załącznik nr 2

Załącznik nr 3

(w związku z uchwałą Nr XXII/119/S/2008 Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej z dnia 29 października 2008 r. stwierdzającą nieważność § 5 ust. 2 uchwały załącznik nr 3 pominięto) Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13214 – Poz. 2085

Poz. 2085

UCHWAŁA NR XXX/284/08 Rady Miejskiej w Międzyzdrojach z dnia 9 października 2008 r.

w sprawie zmian w podziale Gminy Międzyzdroje na obwody głosowania.

Na podstawie art. 31 ust. 2 ustawy z dnia 16 lipca 1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad po- wiatów i sejmików województw (Dz. U. z 2003 r. Nr 159, poz. 1547; z 2004 r. Nr 25, poz. 219, Nr 102, poz. 1055 i Nr 167, poz. 1760; z 2005 r. Nr 175, poz. 1457; z 2006 r. Nr 17, poz. 128, Nr 34, poz. 242, Nr 146, poz. 1055, Nr 159, poz. 1127 i Nr 218, poz. 1592; z 2007 r. Nr 48, poz. 327 i Nr 112, poz. 766 oraz z 2008 r. Nr 96, poz. 607) uchwala się, co następuje: § 1. W uchwale Nr XLIV/433/2002 Rady Miejskiej w Międzyzdrojach z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie podziału Gminy Międzyzdroje na obwody głosowania dokonuje się następującej zmiany: 1) w obwodzie głosowania nr 1 zmienia się nazwy następujących ulic: – ul. Dąbrowskiej - na ul. Marii Dąbrowskiej, – ul. Konopnickiej - na ul. Marii Konopnickiej, – ul. Norwida - na ul. Cypriana Kamila Norwida, – ul. Orzeszkowej - na ul. Elizy Orzeszkowej, – ul. E. Plater - na ul. Emilii Plater, – ul. Curie - Skłodowskiej - na ul. Marii Skłodowskiej - Curie; 2) w obwodzie głosowania nr 2 zmienia się nazwy następujących ulic: – ul. Gintera - na ul. Józefa Gintera, – ul. Kościuszki - na ul. Tadeusza Kościuszki, – ul. Krasickiego - na ul. Ignacego Krasickiego, – ul. Traugutta - na ul. Romualda Traugutta, – ul. 1000 lecia Państwa Polskiego - na ul. Tysiąclecia Państwa Polskiego; 3) w obwodzie głosowania nr 3 zmienia się nazwy następujących ulic: – ul. Kopernika - na ul. Mikołaja Kopernika, – ul. Mickiewicza - na ul. Adama Mickiewicza, – ul. Wodziczki - na ul. Adama Wodziczki; 4) w obwodzie głosowania nr 3 dokonuje się sprostowania nazwy ul. Boh. Warszawy na ul. Bohaterów War- szawy; 5) w obwodzie głosowania nr 4 wykreśla się ul. Róży Wiatrów. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Burmistrzowi Międzyzdrojów. § 3. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia i podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Wojewódz- twa Zachodniopomorskiego oraz ogłoszeniu w formie obwieszczenia Burmistrza. Egzemplarz uchwały podlega doręczeniu Wojewodzie Zachodniopomorskiemu oraz Komisarzowi Wyborczemu w Szczecinie.

PRZEWODNICZĄCY RADY

Michał Sutyła Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13215 – Poz. 2086

Poz. 2086

UCHWAŁA NR XXX/285/08 Rady Miejskiej w Międzyzdrojach z dnia 9 października 2008 r.

w sprawie zmian w podziale Gminy Międzyzdroje na okręgi wyborcze, ustalenia ich numerów i granic oraz liczby radnych wybieranych w każdym okręgu.

Na podstawie art. 92 ust. 2 ustawy z dnia 16 lipca 1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad po- wiatów i sejmików województw (Dz. U. z 2003 r. Nr 159, poz. 1547; z 2004 r. Nr 25, poz. 219, Nr 102, poz. 1055 i Nr 167, poz. 1760; z 2005 r. Nr 175, poz. 1457; z 2006 r. Nr 17, poz. 128, Nr 34, poz. 242, Nr 146, poz. 1055, Nr 159, poz. 1127 i Nr 218, poz. 1592; z 2007 r. Nr 48, poz. 327 i Nr 112, poz. 766 oraz z 2008 r. Nr 96, poz. 607) uchwala się, co następuje: § 1. W uchwale Nr XLIV/434/2002 Rady Miejskiej w Międzyzdrojach z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie podziału Gminy Międzyzdroje na okręgi wyborcze, ustalenia ich numerów i granic oraz liczby radnych wybieranych w każdym okręgu, dokonuje się następującej zmiany: 1) w okręgu wyborczym nr 1 zmienia się nazwy następujących ulic: – ul. Dąbrowskiej - na ul. Marii Dąbrowskiej, – ul. Konopnickiej - na ul. Marii Konopnickiej, – ul. Norwida - na ul. Cypriana Kamila Norwida, – ul. Orzeszkowej - na ul. Elizy Orzeszkowej, – ul. E. Plater - na ul. Emilii Plater, – ul. Curie - Skłodowskiej - na ul. Marii Skłodowskiej - Curie; 2) w okręgu wyborczym nr 2 zmienia się nazwy następujących ulic: – ul. Gintera - na ul. Józefa Gintera, – ul. Kościuszki - na ul. Tadeusza Kościuszki, – ul. Krasickiego - na ul. Ignacego Krasickiego, – ul. Traugutta - na ul. Romualda Traugutta, – ul. 1000 lecia Państwa Polskiego - na ul. Tysiąclecia Państwa Polskiego; 3) w okręgu wyborczym nr 3 zmienia się nazwy następujących ulic: – ul. Kopernika - na ul. Mikołaja Kopernika, – ul. Mickiewicza - na ul. Adama Mickiewicza, – ul. Wodziczki - na ul. Adama Wodziczki; 4) w okręgu wyborczym nr 3 dokonuje się sprostowania nazwy ul. Boh. Warszawy na ul. Bohaterów Warszawy; 5) w okręgu wyborczym nr 4 wykreśla się ul. Róży Wiatrów. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Burmistrzowi Międzyzdrojów. § 3. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia i podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Wojewódz- twa Zachodniopomorskiego oraz ogłoszeniu w formie obwieszczenia Burmistrza. Egzemplarz uchwały podlega doręczeniu Wojewodzie Zachodniopomorskiemu oraz Komisarzowi Wyborczemu w Szczecinie.

PRZEWODNICZĄCY RADY

Michał Sutyła Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13216 – Poz. 2087

Poz. 2087

UCHWAŁA NR XXIII/189/2008 Rady Powiatu w Myśliborzu z dnia 30 września 2008 r.

zmieniająca uchwałę w sprawie uchwalenia Statutu Powiatu Myśliborskiego.

Na podstawie art. 12 pkt 1 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.) oraz § 85 Statutu Powiatu Myśliborskiego stanowiącego załącznik do uchwały Rady Powiatu w Myśliborzu Nr XII/90/03 z dnia 29 października 2003 r. w sprawie uchwalenia Statutu Powiatu Rada Powiatu Myśliborskiego (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego Nr 111, poz. 1868 ze zm.), uchwala się, co następuje: § 1. W Statucie Powiatu Myśliborskiego stanowiącym załącznik do uchwały Nr XII/90/03 z dnia 29 paź- dziernika 2003 r. w sprawie uchwalenia Statutu Powiatu Myśliborskiego wprowadza się następujące zmiany: 1) § 46 otrzymuje brzmienie: „§ 46. 1. Komisja Rewizyjna Rady Powiatu jest stałą komisją powoływaną w celu kontrolowania działal- ności Zarządu Powiatu oraz powiatowych jednostek organizacyjnych. 2. Komisja rewizyjna w szczególności: 1) kontroluje działalność zarządu powiatu i powiatowych jednostek organizacyjnych; 2) opiniuje wykonanie budżetu powiatu i występuje z wnioskiem do rady w sprawie udzielenia lub nie- udzielenia absolutorium zarządowi. Wniosek w sprawie absolutorium podlega zaopiniowaniu przez Regionalną Izbę Obrachunkową. Przewodniczący Komisji przedkłada opinię i wniosek, na ręce Przewodniczącego Rady do dnia 31 marca po upływie roku budżetowego; 3) współpracuje z właściwymi Komisjami rady w rozpatrywaniu i załatwianiu wniosków, a także w przy- gotowywaniu stanowiska rady w sprawie wniosków; 4) analizuje skargi dotyczące działalności zarządu, starosty, a także kierowników powiatowych służb, inspekcji, straży i innych jednostek organizacyjnych z wyłączeniem skarg w zakresie spraw należących do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej oraz przygotowuje projekty stanowisk rady w tych sprawach a w razie potrzeby przedkłada radzie propozycję co do potrzeby podjęcia ewentualnych dzia- łań naprawczych; 5) przygotowuje projekty uchwał w sprawie absolutorium dla zarządu; 6) opiniuje wniosek o odwołanie przewodniczącego zarządu i członków zarządu; 7) analizuje i wykorzystuje dla potrzeb oceny zarządu powiatu wykonanie uchwał rady, opinie innych komisji w sprawie skutków podjętych i wykonanych uchwał zarządu, wyniki kontroli zewnętrznych i we- wnętrznych zarządu powiatu i podległych jednostek organizacyjnych; 8) bada i ocenia na polecenie Rady, materiały z kontroli działalności zarządu i jednostek organizacyjnych Powiatu, dokonywanych przez inne podmioty lub osoby. Powyższe dotyczy także materiałów z kontroli zewnętrznych; 9) wydaje opinie w sprawach wskazanych przez Radę. 3. Komisja rewizyjna wykonuje inne zadania kontrolne na zlecenie Rady w zakresie i formach wskazanych w uchwałach Rady.”; 2) § 47 otrzymuje brzmienie: „§ 47. 1. Komisja Rewizyjna składa się z członków w liczbie od 3 do 5, w tym z Przewodniczącego, Zastępcy Przewodniczącego, Sekretarza oraz pozostałych członków, wybieranych wyłącznie spośród radnych przez Radę. Rada może odwołać członka komisji. 2. Mandat członka komisji rewizyjnej wygasa w przypadku wygaśnięcia mandatu radnego, wyboru członka komisji na Przewodniczącego lub wiceprzewodniczącego Rady oraz w przypadku wyboru w skład Zarządu. 3. Przewodniczący komisji rewizyjnej organizuje jej prace i prowadzi jej obrady. W przypadku nieobecności Przewodniczącego komisji lub niemożności działania, jego zadania wykonuje Zastępca Przewodniczącego komisji. 4. Członkowie komisji podlegają wyłączeniu od udziału w działaniu komisji w sprawach, w których może powstać podejrzenie o stronniczość lub interesowność. 5. O wyłączeniu poszczególnych członków komisji z udziału w kontroli rozstrzyga Komisja Rewizyjna.”; 3) § 48 otrzymuje brzmienie: Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13217 – Poz. 2087

„§ 48. 1. Komisja rewizyjna obraduje na posiedzeniach zwołanych przez Przewodniczącego Komisji zgodnie z planem pracy komisji oraz w miarę potrzeb. 2. Przewodniczący komisji zwołuje posiedzenia komisji, które nie są objęte planem pracy komisji w formie pisemnej. 3. Posiedzenia o jakich mowa w ust. 2 mogą być zwoływane z własnej inicjatywy Przewodniczącego komisji, a także na pisemny wniosek: 1) Przewodniczącego Rady; 2) nie mniej niż 5 radnych; 3) na wniosek członka Komisji. 4. Przewodniczący Rady oraz radni składający wniosek w sprawie zwołania posiedzenia komisji obowią- zani są wskazać we wniosku przyczynę jego złożenia. 5. Przewodniczący komisji może zaprosić na posiedzenia komisji: 1) radnych nie będących członkami Komisji; 2) Starostę, kierowników powiatowych jednostek organizacyjnych oraz inne osoby w miarę potrzeb, 6. W posiedzeniach komisji mogą brać udział tylko jej członkowie oraz zaproszone osoby. 7. Z posiedzenia komisji należy sporządzać protokół, który winien być podpisany przez wszystkich członków Komisji uczestniczących w posiedzeniu. 8. Komisja może utajnić obrady w przypadkach przewidzianych w ustawie o dostępie do informacji publicznej, ustawie o ochronie danych osobowych lub innych obowiązujących przepisach. 9. Uchwały komisji zapadają zwykłą większością głosów w obecności, co najmniej połowy składu komisji. Komisja podejmuje uchwały w głosowaniu jawnym. W przypadku równej liczby głosów rozstrzyga głos Przewodniczącego Komisji.”; 4) § 49 otrzymuje brzmienie: „§ 49. 1. Komisja rewizyjna kontroluje działalność Zarządu i jednostek organizacyjnych Powiatu pod względem: 1) legalności; 2) celowości; 3) rzetelności; 4) gospodarności; 5) zgodności dokumentacji ze stanem faktycznym. 2. Komisja, kontrolując działalność Zarządu i jednostek organizacyjnych Powiatu, bada w szczególności gospodarkę finansową, w tym wykonanie budżetu powiatu. 3. Komisja przeprowadza następujące rodzaje kontroli: 1) kompleksowe - obejmujące całość działalności kontrolowanego podmiotu lub obszerny zespół działań tego podmiotu; 2) problemowe - obejmujące wybrane zagadnienia lub zagadnienie z zakresu działalności kontrolowanego podmiotu stanowiące niewielki fragment jego działalności; 3) sprawdzające - podejmowane w celu ustalenia, czy wyniki poprzedniej kontroli zostały uwzględnione w toku postępowania jednostki. 4. Komisja przeprowadza kontrole kompleksowe w zakresie ustalonym w planie pracy komisji zatwierdzonym przez Radę. 5. Rada może podjąć decyzję w sprawie przeprowadzenia kontroli kompleksowej nie objętej zatwierdzonym planem pracy komisji. 6. Komisja może przeprowadzać kontrole problemowe i sprawdzające także wówczas, gdy nie są one objęte zatwierdzonym planem pracy komisji. 7. Kontrola kompleksowa nie powinna trwać dłużej niż 20 dni roboczych, a kontrole problemowa i sprawdzająca - dłużej niż 5 dni roboczych. 8. Kontroli nie podlegają zamierzenia przed ich zrealizowaniem, co w szczególności dotyczy projektów dokumentów mających stanowić podstawę określonych działań (kontrola wstępna). 9. Rada może nakazać komisji nie rozpoczynanie kontroli, a także przerwanie kontroli prowadzonej przez komisję. Powyższe dotyczy także wykonywania poszczególnych czynności kontrolnych. 10. Rada może nakazać rozszerzenie lub zawężenie zakresu i przedmiotu kontroli. 11. Uchwały Rady, o których mowa w ust. 9 i 10 wykonywane są niezwłocznie. 12. Komisja jest obowiązana do przeprowadzenia kontroli w każdym przypadku podjęcia takiej decyzji przez Radę. Dotyczy to zarówno kontroli kompleksowej, jak i kontroli problemowych oraz sprawdzających. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13218 – Poz. 2087

13. Postępowanie kontrolne przeprowadza się w sposób umożliwiający bezstronne i rzetelne ustalenie stanu faktycznego w zakresie działalności kontrolowanego podmiotu, rzetelne jego udokumentowanie i ocenę kontrolowanej działalności według kryteriów określonych w ust. 1. 14. Stan faktyczny ustala się na podstawie dowodów zebranych w toku postępowania kontrolnego.”; 5) § 50 otrzymuje brzmienie: „§ 50. 1. Kontroli kompleksowych dokonują w imieniu komisji zespoły kontrolne składające się co najmniej z trzech członków komisji rewizyjnej. 2. Przewodniczący komisji wyznacza na piśmie kierownika zespołu kontrolnego, który dokonuje podziału czynności pomiędzy kontrolujących. 3. Kontrole przeprowadzone są na podstawie pisemnego upoważnienia wydanego przez Przewodniczą- cego komisji, określającego kontrolowany podmiot, zakres kontroli oraz osoby wydelegowane do przeprowadzenia kontroli. 4. Kontrolujący obowiązani są przed przystąpieniem do czynności kontrolnych okazać kierownikowi kontrolowanego podmiotu upoważnienia, o których mowa w ust. 3 oraz dowody osobiste.”; 6) § 51 otrzymuje brzmienie: „§ 51. 1. W razie powzięcia w toku kontroli uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa, kon- trolujący niezwłocznie zawiadamia o tym kierownika kontrolowanej jednostki, Starostę oraz organy ściga- nia, wskazując dowody uzasadniające zawiadomienie. Jeżeli podejrzenie dotyczy osoby starosty, kontrolu- jący zawiadamia o tym Przewodniczącego Rady oraz organy ścigania. 2. Kierownik kontrolowanego podmiotu obowiązany jest zapewnić warunki i środki niezbędne dla prawi- dłowego przeprowadzenia kontroli. Kierownik kontrolowanego podmiotu obowiązany jest w szczególności przedkładać na żądanie kontrolujących dokumenty i materiały niezbędne do przeprowadzenia kontroli oraz umożliwienia kontrolującym wstępu do obiektów i pomieszczeń kontrolowanego podmiotu. 3. Kierownik kontrolowanego podmiotu, który odmówi wykonania czynności, o których mowa w ust. 2 obowiązany jest do niezwłocznego złożenia na ręce osoby kontrolującej pisemnego wyjaśnienia. 4. Na żądanie kontrolujących, kierownik kontrolowanego podmiotu obowiązany jest udzielić ustnych i pisemnych wyjaśnień także w przypadkach innych, niż określone w ust. 3. 5. Zasady udostępniania wiadomości stanowiących tajemnicę państwową lub służbowa regulują powszechnie obowiązujące przepisy prawa. 6. Obowiązki, przypisane kierownikowi kontrolowanego podmiotu, mogą być wykonywane za pośred- nictwem podległych mu pracowników. 7. Czynności kontrolowane wykonywane są w miarę możliwości w dniach oraz godzinach pracy kontrolowanego podmiotu.”; 7) § 52 otrzymuje brzmienie: „§ 52. 1. Kontrolujący sporządzają z przeprowadzonej kontroli - w terminie 14 dni od daty jej zakończe- nia - protokół pokontrolny, obejmujący: 1) nazwę i adres kontrolowanego podmiotu; 2) imię i nazwisko kontrolującego (kontrolujących); 3) daty rozpoczęcia i zakończenia czynności kontrolnych; 4) określenie przedmiotowego zakresu kontroli i okresu objętego kontrolą; 5) imię i nazwisko kierownika kontrolowanego podmiotu oraz wskazanie dowodów potwierdzających ustalenia zawarte w protokole; 6) datę i miejsce podpisania protokołu; 7) podpisy kontrolującego (kontrolujących). 2. Protokół pokontrolny może także zawierać wnioski oraz propozycje, co do sposobu usunięcia stwier- dzonych nieprawidłowości, 3. Protokół po sporządzeniu przekazuje się kontrolowanemu celem podpisania lub sporządzenia notatki o odmowie podpisania z podaniem przyczyn. 4. W przypadku odmowy podpisania protokołu przez kierownika kontrolowanego podmiotu lub części kontrolujących osoby te są zobowiązane do złożenia - w terminie 3 dni od daty odmowy - pisemnego wyja- śnienia jej przyczyn. 5. Wyjaśnienia, o których mowa w ust. 4 składa się na ręce Przewodniczącego komisji. Jeżeli podpisania protokołu odmówił Przewodniczący komisji, składa on - na zasadach wyżej podanych - wyjaśnienia na ręce Przewodniczącego Rady. 6. Kierownik kontrolowanego podmiotu może złożyć na ręce Przewodniczącego Rady uwagi dotyczące kontroli i jej wyników, Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13219 – Poz. 2087

7. Uwagi, o których mowa w ust. 6 składa się w terminie 7 dni od daty przedstawienia kierownikowi kontrolowanego podmiotu protokołu pokontrolnego do podpisania. 8. Protokół pokontrolny sporządza się w czterech egzemplarzach, które w terminie 3 dni od daty podpisania protokołu otrzymują: Przewodniczący Rady, Starosta, Przewodniczący Komisji i kierownik kontrolowanego podmiotu.”; 8) § 53 otrzymuje brzmienie: „§ 53. 1. Przy wykonywaniu przez komisję czynności o których mowa w § 46 ust. 2 pkt 4 na żądanie komisji Starosta jest obowiązany do przedkładania dokumentów, innych materiałów bądź wyjaśnień co do stanu faktycznego i prawnego spraw podnoszonych w skardze, nie później niż w ciągu 14 dni od daty otrzymania pisma. 2. Komisja analizuje skargę we własnym zakresie w oparciu o dokumentację dostarczoną przez Starostę oraz inne udokumentowane okoliczności sprawy.” 9) po § 53 dodaje się § 53a, 53b i 53c w brzmieniu: „§ 53a. 1. Komisja rewizyjna przedkłada Radzie do zatwierdzenia roczne plany pracy. 2. Plan przedłożony Radzie musi zawierać co najmniej: 1) terminy odbywania posiedzeń; 2) terminy i wykaz jednostek, które zostaną poddane kontroli kompleksowej. 3. Rada może zatwierdzić jedynie część planu pracy komisji. 4. Komisja może przystąpić do wykonywania kontroli kompleksowych po zatwierdzeniu planu pracy lub jego części. 5. Komisja składa Radzie roczne sprawozdania ze swojej działalności. 6. Sprawozdanie powinno zawierać: 1) liczbę, podmiot, miejsca, rodzaj i czas przeprowadzonych kontroli; 2) wykaz najważniejszych nie prawidłowości wykrytych w toku kontroli; 3) wykaz uchwał podjętych przez Komisję; 4) ocenę wykonania budżetu powiatu za rok ubiegły oraz wniosek w sprawie absolutorium. § 53b. 1. Komisja rewizyjna może na zlecenie Rady lub też powzięciu stosownych uchwał przez wszystkie zainteresowane Komisje, współdziałać w wykonywaniu funkcji kontrolnej z innymi Komisjami Ra- dy, w zakresie ich właściwości rzeczowej. 2. Współdziałanie może polegać w szczególności na wymianie uwag, informacji i oświadczeń dotyczą- cych działalności kontrolnej oraz na przeprowadzaniu wspólnych kontroli przez członków Komisji Rewizyjnej i radnych - członków innych Komisji Rady. 3. Przewodniczący komisji może zwracać się do Przewodniczących innych komisji Rady o oddelegowa- nie w skład zespołu kontrolnego radnych mających kwalifikacje w zakresie tematyki objętej kontrolą. 4. Przy wykonywaniu funkcji kontrolnych przez członków innych komisji rady stosuje się zasady obo- wiązujące komisję rewizyjną. 5. Przewodniczący Rady zapewnia koordynację, współdziałanie poszczególnych komisji w celu właści- wego ich ukierunkowania, zapewnienia skuteczności działania oraz unikania zbędnych kontroli. 6. Komisja może występować do organów powiatu w sprawie wniosków o przeprowadzenie kontroli przez Regionalną Izbę Obrachunkową, Najwyższą Izbę Kontroli lub przez inne organy kontrolne. § 53c. 1. W sprawach nieuregulowanych w niniejszym rozdziale do komisji rewizyjnej mają zastosowa- nie odpowiednio postanowienia rozdziału 5.”. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Zarządowi Powiatu. § 3. Traci moc uchwała Nr XI/92/99 Rady Powiatu w Myśliborzu z dnia 8 września 1999 r. w sprawie zatwierdzenia regulaminu Komisji Rewizyjnej Rady Powiatu w Myśliborzu. § 4. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Wojewódz- twa Zachodniopomorskiego.

PRZEWODNICZĄCY RADY

Józef Głuszko Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13220 – Poz. 2088 - 2089

Poz. 2088

UCHWAŁA NR XXX/208/08 Rady Gminy Rewal z dnia 26 września 2008 r.

w sprawie upoważnienia Kierownika Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Rewalu do podejmowania działań wobec dłużników alimentacyjnych.

Na podstawie art. 39 ust. 4 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 - zmiana: Dz. U. z 2002 r. Nr 23, poz. 220, Nr 62, poz. 558, Nr 113, poz. 984, Nr 214, poz. 1806; z 2003 r. Nr 80, poz. 717, Nr 162, poz. 1568; z 2004 r. Nr 102, poz. 1055, Nr 116, poz. 1203; z 2005 r. Nr 172, poz. 1441; z 2006 r. Nr 17, poz. 128, Nr 181, poz. 1337 oraz z 2007 r. Nr 48, poz. 327, Nr 138, poz. 974 i Nr 173, poz. 1218), w związku z art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. Nr 192, poz. 1378 oraz z 2008 r. Nr 134, poz. 850) - Rada Gminy uchwala, co następuje: § 1. Upoważnia się Kierownika Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Rewalu do podejmowania działań wobec dłużników alimentacyjnych. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy. § 3. Uchwała wchodzi w życie z po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Wojewódz- twa Zachodniopomorskiego.

PRZEWODNICZĄCA RADY

Joanna Drzewińska-Dąbrowska

Poz. 2089

UCHWAŁA NR VII/72/07 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 29 czerwca 2007 r.

w sprawie zmiany opisu granic obwodów łowieckich o numerach 144, 176 i 177.

Na podstawie art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (tekst jednolity Dz. U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 z późn. zm.) Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego uchwala, co następuje: § 1. 1. Dokonuje się opisu granic obwodów łowieckich o numerach 144, 176 i 177. 2. Granica obwodu łowieckiego nr 144 biegnie od Nowego Worowa szosą do Starego Worowa, a dalej drogą na południowy-wschód przez Rzepowo do Siemczyna. Stąd szosą w kierunku Złocieńca. Około 1 km za Siemczynem, w miejscu gdzie szosa skręca na południe, granica dochodzi prostopadle do brzegu jeziora Wilczkowo i środkiem wód biegnie w kierunku Złocieńca. Na wysokości skrzyżowania szosy Siemczyno - Złocieniec z drogą asfaltową prowadzącą do Bobrowa, granica leśną linią oddziałową dochodzi prostopadle do powyższego skrzy- żowania i drogą asfaltową w kierunku ogólnym południowo-zachodnim do Bobrowa. Dalej dochodzi do jeziora Wąsosze i biegnie rzeką Wąsowa wypływającą z tego jeziora do Złocieńca skąd szosą w kierunku Siecina. W miejscu skrzyżowania tej szosy z drogą biegnącą do Gronowa przechodzi na wody jeziora Siecino, którymi dochodzi przez północną zatokę do miejscowości Słowianki. Dalej drogą na północ do skrzyżowania szos Gawroniec - Ostrowiec i Gawroniec - Nowe Worowo i szosą do Nowego Worowa. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13221 – Poz. 2089 - 2090

3. Granica obwodu łowieckiego nr 176 biegnie od wsi Siemczyno na południowy-wschód drogą przez Wrzoski. Około 1 km za tą wsią skręca na południowy-zachód do jeziora Kaleńskie i środkiem wód tego jeziora biegnie do jego południowo-wschodniej zatoki. Tu w miejscu największego przewężenia lądu pomiędzy jeziorami biegnie na południe, przecina tor kolejowy i przechodzi na wody jeziora Krzemno, którymi dochodzi do wsi Krzemienne. Stąd na południowy-zachód drogą prowadzącą w stronę Wierzchowa. Około 400 m przed kanałem łączącym jeziora Stojanko i Wąsowsze skręca na północ i drogą obok Wilczkowa dochodzi do toru kolejowego około 500 m od Kajeńska. Stąd torem na zachód do drogi asfaltowej łączącej Bobrowo z szosą Siemczyno - Złocieniec. Tą drogą asfaltową w kierunku ogólnym północnym do szosy Siemczyno - Złocieniec, którą przecina i prostopadle leśną linią oddziałową dochodzi do wód jeziora Wilczkowo. Środkiem wód tego jeziora biegnie na północny-wschód. Około 1 km przed wsią Siemczyno przechodzi na zachód prostopadle na szosę i nią wraca do Siemczyna. 4. Granica obwodu łowieckiego nr 177 biegnie od przecięcia się toru kolejowego z drogą asfaltową łączącą szosę Złocieniec - Siemczyno z wsią Bobrowo. Stąd torem na wschód i około 500 m przed wsią Kaleńsko skręca na południe drogą prowadzącą do Wierzchowa. Tą drogą do kanału łączącego jeziora Stojanko i Wąsosze. Tym kanałem do jeziora Wąsosze i środkiem jego wód do Bobrowa. Stąd drogą asfaltową w ogólnym kierunku pół- nocno-wschodnim w kierunku szosy Siemczyno - Złocieniec do przecięcia się z torem kolejowym. § 2. Traci moc opis granic obwodów, o których mowa w § 1 pkt 1, znajdujący się w załączniku do rozpo- rządzenia Nr 26/2005 Wojewody Zachodniopomorskiego z 19 października w sprawie podziału Województwa Zachodniopomorskiego na obwody łowieckie (Dz. Urz. Województwa Zachodniopomorskiego Nr 87, poz. 1776). § 3. Wykonanie uchwały powierza się Marszałkowi Województwa Zachodniopomorskiego. § 4. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia.

PRZEWODNICZĄCY SEJMIKU WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO

Michał Łuczak

Poz. 2090

UCHWAŁA NR XX/215/08 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 17 czerwca 2008 r.

zmieniająca uchwałę w sprawie zmiany opisu obwodów łowieckich o numerach 144, 176 i 177.

Na podstawie art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (Dz. U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066, zmiany: Dz. U. Nr 175, poz. 1462; Dz. U. z 2006 r. Nr 220, poz. 1600; z 2007 r. Nr 176, poz. 1238) Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego uchwala, co następuje: § 1. Postanawia się zmienić § 4 uchwały Nr VII/72/07 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 29 czerwca 2007 r. w sprawie zmiany opisu obwodów łowieckich o numerach 144, 176 i 177 w ten sposób, że wyrazy „z dniem podjęcia” zastępuje się wyrazami „po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Zachodniopomorskiego” § 2. Odmawia się zmiany uchwały, o której mowa w § 1, w pozostałym zakresie. § 3. Wykonanie uchwały powierza się Marszałkowi Województwa Zachodniopomorskiego. § 4. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia.

PRZEWODNICZĄCY SEJMIKU WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO

Michał Łuczak Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13222 – Poz. 2091 - 2092

Poz. 2091

UCHWAŁA NR XXII/251/08 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 23 września 2008 r.

w sprawie zmiany uchwały w sprawie zmiany opisu granic obwodów łowieckich o numerach 144, 176 i 177.

Na podstawie art. 27 ust. 1 z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (Dz. U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 ze zmianami) Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego uchwala, co następuje: § 1. Postanawia się zmienić § 4 uchwały Nr XX/215/08 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 17 czerwca 2008 r. zmieniającą uchwałę Nr VII/72/07 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 29 czerwca 2007 w sprawie zmiany opisu granic obwodów łowieckich o numerach 144, 176 i 177 w ten sposób, że wyrazy „z dniem podjęcia” zastępuje się wyrazami „po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Zachodniopomorskiego”. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Marszałkowi Województwa Zachodniopomorskiego. § 3. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Wojewódz- twa Zachodniopomorskiego.

PRZEWODNICZĄCY SEJMIKU WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO

Michał Łuczak

Poz. 2092

UCHWAŁA NR XX/197/08 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 17 czerwca 2008 r.

w sprawie uchwalenia „Wojewódzkiego Programu Opieki nad Zabytkami 2008-2012”.

Na podstawie art. 18 pkt 20 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 ze zm.), art. 87 ust. 3 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 ze zm.) Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego uchwala, co następuje: § 1. 1. Uchwala się „Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami 2008-2012”. 2. Program, o którym mowa w ust. 1, stanowi załącznik do niniejszej uchwały. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Zarządowi Województwa Zachodniopomorskiego. § 3. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia.

PRZEWODNICZĄCY SEJMIKU WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO

Michał Łuczak Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13223 – Poz. 2092

Załącznik do uchwały Nr XX/197/08 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 17 czerwca 2008 r. (poz. 2092)

WOJEWÓDZKI PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI NA LATA 2008-2012 DLA WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO Szczecin, czerwiec 2008

WSTĘP

Kultura, rozumiana jako całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa, jest jednym z głównych czynników jego rozwoju. Zabytki - materialne i niematerialne dobra kultury, stanowią istotną część dziedzictwa kulturowego pozostawionego nam przez poprzednie pokolenia, która kształtuje naszą tożsamość i którą powin- niśmy przekazać następcom. Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami na lata 2008-2012 jest dokumentem opracowanym na zlecenie Za- rządu Województwa Zachodniopomorskiego opracowanym przez Zespół powołany przez Biuro Dokumentacji Zabytków w Szczecinie. Program obejmuje szerokie spektrum zagadnień związanych z bogatym dziedzictwem kulturowym Województwa Zachodniopomorskiego, zarówno zagadnienia kontekstu historycznego, zachowanego zasobu materialnego dziedzictwa, jego mocnych i słabych stron, prawa i finansów, ale głównie wytycza cele strategiczne i określa zadania opieki nad zabytkami w perspektywie najbliższych czterech lat. Realizacja Pro- gramu niewątpliwie przyczyni się do poprawy stanu zachowania zabytków i przyczyni się do wzmacniania toż- samości lokalnej i rozwoju społeczeństwa Województwa Zachodniopomorskiego.

I. UWARUNKOWANIA PRAWNE

Zabytki - materialne i niematerialne dobra kultury - zostały objęte ochroną zadeklarowaną jako konstytucyjny obowiązek Państwa (art. 5 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej). Opracowanie Wojewódzkiego Programu Opieki nad Zabytkami jest wypełnieniem ustawowego zobowiązania Samorządu Województwa Zachodniopomorskiego, wynikającego z obowiązujących aktów prawnych. Przygotowanie i realizacja programu opieki nad zabytkami, będącego istotnym instrumentem realizacji interesu publicznego, należy do ustawowych obowiązków samorządu województwa, nałożonych ustawą z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (art. 87, Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.). Według ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. Nr 91, poz. 578) - do zadań samorządu wojewódzkiego należy wspieranie rozwoju kultury oraz sprawowanie opieki nad dziedzictwem kulturowym i jego racjonalne wykorzystanie. Kompetencje te realizowane są m.in. poprzez działania właścicielskie wobec zabytków stanowiących własność samorządu i jego jednostek, utrzymywanie jednostek specjalistycznych w zakresie zabytkoznawstwa i muzealnictwa, uchwalanie dokumentów strategicznych i programowych regulujących działania powiatów i gmin w zakresie współpracy nad istotnymi dla województwa celami publicznymi, w tym koordynacja inwestycji i zamierzeń o charakterze ponadwojewódzkim, sporządzanie i uchwalanie planu zagospodarowania przestrzennego województwa.

I.1. OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W USTALENIACH MIĘDZYNARODOWYCH

Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego z 16 listopada 1972 r. przy- jęta na sesji w Paryżu (Dz. U. z 1976 r. Nr 32, poz. 190). Dotyczy ochrony dziedzictwa o wartości wyjątkowej w skali światowej. Sygnatariusze zobowiązują się do ustanowienia „skutecznego systemu ochrony dziedzictwa kulturalnego i naturalnego o wyjątkowym znaczeniu dla całej ludzkości, zorganizowanego w sposób stały i zgodny z metodami współczesnej nauki”. Uprawiania polityki zmierzającej do wyznaczenia dziedzictwu kulturalnemu i naturalnemu odpowiedniej funkcji w życiu zbiorowym i włączenia ochrony tego dziedzictwa do programów planowania ogólnego; podejmowania środki prawnych, naukowych, technicznych, administracyjnych i finansowych w celu identyfikacji, ochrony, konserwacji, waloryzacji i reanimacji tego dziedzictwa. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13224 – Poz. 2092

Europejska konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego (poprawiona) - 16 stycznia 1992 r. - La Valetta (Dz. U. z 1996 r. Nr 120, poz. 564). Dotycząca dziedzictwa archeologicznego, które stanowi źródło „zbiorowej pamięci europejskiej i instrument dla badań historycznych i naukowych”. Zobowiązuje do wprowadzenia systemu prawnej ochrony dziedzictwa archeologicznego, zapewniającego prowadzenie ewidencji archeologicznego dziedzictwa, łączenia potrzeb archeologii z wymaganiami planów zagospodarowania, zapewnienia finansowego wsparcia dla badań archeologicznych od władz państwowych, regionalnych i gminnych. Ustalenia konwencji, uwzględnione w ustawie o ochronie i opiece nad zabytkami, są realizowane w procedurach administracyjnych. Ewidencja - AZP (Archeologiczne Zdjęcia Polski) - w granicach województwa zachodniopomorskiego została zrealizowana i wymaga monitoringu oraz okresowej aktualizacji, w planie zagospodarowania przestrzennego województwa wskazano na potrzebę ustanawiania Rezerwatów Kulturowych dla wybranych zabytków archeologicznych. Europejska konwencja krajobrazowa - 22 października 2000 r. - Florencja (Dz. U. z 2006 r. Nr 14, poz. 98). Zobowiązuje do: ustanowienia i wdrożenia polityki w zakresie krajobrazu (który przyczynia się do tworzenia kultur lokalnych i jest podstawowym komponentem europejskiego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego) ukie- runkowanej na ochronę, gospodarkę i planowanie krajobrazu. W konwencji tej zwrócono uwagę na współpracę transgraniczną (na szczeblu regionalnym i lokalnym) służącą przygotowaniu i wdrażaniu wspólnych programów dotyczących krajobrazu (krajobrazy transgraniczne). Ustanowiono Nagrodę Krajobrazową Rady Europy - wyróżnienie przyznawane organom lokalnym i regionalnym, które wykażą się skutecznymi i znaczącymi osiągnięciami w dziedzinie ochrony, gospodarki lub planowania krajobrazu. Konwencja UNESCO w sprawie ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kulturowego, 20 październi- ka 2005 r. - Paryż (Dz. U. z 2007 r. Nr 215, poz. 1585). Celami konwencji są m.in.: ochrona i promowanie różnorodności form wyrazu kulturowego; tworzenie takich warunków dla kultur, by mogły się w pełni rozwijać i swobodnie na siebie oddziaływać w sposób przynoszący im wzajemne korzyści; promowanie poszanowania różnorodności form wyrazu kulturowego i uświadamianie jej wartości na płaszczyźnie lokalnej, krajowej i międzynarodowej; potwierdzenie znaczenia związku między kulturą i rozwojem dla wszystkich krajów, a także wspieranie działań podejmowanych na szczeblu krajowym i między- narodowym, ukierunkowanych na uznanie prawdziwej wartości tego związku. Za zasadę uznano: komplementarność ekonomicznych i kulturowych aspektów rozwoju - z uwagi na fakt, że kultura jest jedną z głównych sił napędowych rozwoju, kulturowe aspekty rozwoju są równie istotne jak jego aspekty ekonomiczne. Różnorodność kulturowa jest wielkim bogactwem jednostek i społeczeństw. Ochrona, promowanie i zachowanie różnorodności kulturowej są podstawowym warunkiem trwałego i zrównoważonego rozwoju dla dobra obecnych i przyszłych pokoleń.

I.2. OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W KRAJOWYCH DOKUMENTACH STRATEGICZNYCH

Obowiązek opracowania przez Generalnego Konserwatora Zabytków krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami (wynikający z art. 84 i 146 ustawy o ochronie zabytków.) nie został dotychczas dopeł- niony. Prace nad przygotowaniem programu krajowego rozpoczęto na początku 2004 r. powołaniem Zespołu spośród członków Rady Ochrony Zabytków przy Ministrze Kultury, pod przewodnictwem prof. dr hab. Bogumiły Rouby, który opracował: „Tezy do opracowania Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytka- mi” (zatwierdzonego przez Ministra Kultury 10 maja 2004 r.). Według tez Krajowy Program powinien uwzględniać: – ocenę stanu zachowania poszczególnych grup zabytków, określenie kategorii i stopnia zagrożeń oraz kierunki działań mających na celu pełną inwentaryzację zasobów (krajowa ewidencja w systemie cyfrowym), monitoring stanu i zagrożeń, – funkcjonowanie służb konserwatorskich (kierunek działań - wzmocnienie organizacyjne, kadrowe i finansowe na poziomie krajowym i regionalnym), Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13225 – Poz. 2092

– określenie celów i kierunków działań tworzących systemową ochronę i opiekę nad zabytkami (powiązanie ochrony zabytków z polityką ekologiczną, ochrony przyrody, architektoniczną i przestrzenną, celną i polity- ką bezpieczeństwa państwa), – ocenę i wytyczne do systemu finansowania ochrony i opieki nad zabytkami (cel - stworzenie sprawnego systemu finansowania ochrony i opieki nad zabytkami), – określenie celów i kierunków edukacji n.t. zabytków w szerokim aspekcie. Ochrona krajobrazu kulturowego i zabytków w krajowych dokumentach programowych i strategicznych Najważniejsze planistyczne dokumenty państwowe: Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju oraz Narodowy Plan Rozwoju są na etapie projektów, w oparciu o, po raz pierwszy opracowaną, Strategię Rozwoju Kraju 2007 - 2015, przyjętą 29 listopada 2006 r. przez Radę Ministrów. Ten bardzo ogólny i silnie zdominowa- ny zagadnieniami społeczno-ekonomicznymi dokument podkreśla wagę czynnika rozwoju kulturalnego Państwa wskazując na doniosłość zasobów dziedzictwa kulturowego wpływającego na korzystny wizerunek Polski w Eu- ropie jak również udział tego dziedzictwa w rozwoju regionalnym. We wszystkich sześciu priorytetach zawar- tych w strategii znajdują się zadania mające wpływ na kondycję krajobrazu kulturowego. Bezpośrednio tematy- ka ta występuje w priorytetach: II. Poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej, w rozdziale Infrastruktura kultury, turystyki i sportu oraz w priorytecie, V. Rozwój obszarów wiejskich i VI. Rozwój regionalny i podniesienie spójności terytorialnej, w których jednym z kierunków jest poprawa stanu materialnego dziedzictwa kulturowego. Problematyka ta wy- stępuje także w kierunkach polityki regionalnej państwa wobec województw. Strategia Rozwoju Kraju jest punktem odniesienia dla wszystkich resortowych strategii i programów. Podobne zadania zapisane zostały w projekcie Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013, który został przyjęty w 2005 r. przez Radę Ministrów. W opublikowanej treści zawiera on elementy kierunkowe dla problematyki ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. W kierunkach przebudowy otoczenia działania przedsiębiorstw uwzględnia się zachowanie i ochronę dziedzictwa kulturowego jako elementu aktywizacji przedsiębiorczości i zaleca uwzględnianie tematyki utrzymania i ochrony kulturowego o znaczeniu regionalnym na równi ze zwięk- szeniem dostępności kultury w programach horyzontalnych, wzmacniania potencjału rozwoju regionalnego i przebudowie obszarów wiejskich. Przytoczone zapisy w kierunkowych dokumentach krajowych, wynikają z przyjętej 21 września 2004 r. przez Radę Ministrów Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 oraz, opracowanego rok później, Uzu- pełnienia Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020. Z uwarunkowań, określonych w Strategii Rozwoju Kultury i analizy SWOT wynikają wnioski, na podstawie których sformułowane zostały założenia, gdzie na jednym z czołowych miejsc znalazła się ochrona i opieka nad dziedzictwem kulturowym, w tym szczególnie ochrona i rewaloryzacja zabytków jako jeden z celów strategicznych. Cel ten znalazł się jako jeden z priorytetów stanowiących Narodowy Program Kultury - Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego. Celem strategicznym programu jest intensyfikacja ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego, w tym szczególnie kompleksowa poprawa stanu zabytków nieruchomych. Celami cząst- kowymi programu są: – poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w sferze dokumentacji i ochrony zabytków, – kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele społeczne, – zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości poprzez tworzenie zintegrowanych na- rodowych produktów turystycznych, – promocja polskiego dziedzictwa kulturowego w Polsce i za granicą, w szczególności za pomocą narzędzi społeczeństwa informatycznego, – rozwój zasobów ludzkich oraz podnoszenie świadomości społecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego, – tworzenie warunków dla rozwoju i ochrony dziedzictwa kultury ludowej, – zabezpieczenie zabytków przed nielegalnym wywozem zagranicę. W uzupełnieniu Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004 - 2020, poza przesunięciem daty kierunko- wej, wprowadzono programy operacyjne jako system realizacyjny NSRK, powiązane z finansowaniem działalno- ści kulturalnej ze środkami znajdującymi się w dyspozycji Ministra Kultury. Dla działań związanych z opieką nad zabytkami powołano program operacyjny „Dziedzictwo Kulturowe” z priorytetami: 1) rewaloryzacja zabytków nieruchomych i ruchomych; 2) rozwój instytucji muzealnych; Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13226 – Poz. 2092

3) ochrona dziedzictwa narodowego poza granicami kraju; 4) ochrona zabytków archeologicznych; 5) tworzenie zasobów cyfrowych dziedzictwa kulturowego; 6) ochrona zabytkowych cmentarzy. Celem programu jest intensyfikacja ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego, w tym kompleksowa poprawa stanu zabytków oraz rozwój kolekcji muzealnych, gdzie celami cząstkowymi są: a) poprawa stanu zachowania zabytków, b) zwiększenie narodowego zasobu dziedzictwa kulturowego (w tym dziedzictwa archeologicznego), c) kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele inne niż kulturalne, d) zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości poprzez tworzenia zintegrowanych na- rodowych produktów turystycznych, e) poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w zakresie ochrony zabytków i ich dokumentacji, f) zabezpieczenie zabytków, muzealiów i archiwaliów przed skutkami klęsk żywiołowych, kradzieżami i nielegalnym wywozem za granicę oraz na wypadek sytuacji kryzysowej i konfliktu zbrojnego.

I.3. USTAWA O OCHRONIE ZABYTKÓW I OPIECE NAD ZABYTKAMI

Ochrona zabytków jest częścią szeroko pojętej ochrony krajobrazu, zajmuje się dziedzictwem kulturowym, silnie powiązanym ze środowiskiem przyrodniczym. Przedmiotem ochrony są wytwory i skutki działań ludzi na przestrzeni wieków, uznane za istotne świadectwa historii - zabytki. Zabytkiem jest nieruchomość lub rzecz ruchoma, w części lub zespole, będąca dziełem człowieka lub związana z jego działalnością i stanowiąca świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową (art. 3.1 ustawy). Ochrona zabytków jest to m.in. ustanawianie w systemie prawnym warunków pozwalających na utrzymanie fizyczne substancji zabytkowej. Działanie to pozwala na ingerencję administracyjną w prawa właścicielskie doty- czące stanu zachowania i kondycji obiektu. Ochrona zabytków polega w szczególności, na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu: – zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie za- bytków poprzez odpowiednie ich zagospodarowanie i utrzymanie, – zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków, – udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków, – przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę, – uwzględnianie działań ochronnych w planowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. Według ustawy formami ochrony zabytków są: – wpis do rejestru zabytków, – uznanie za pomnik historii, – utworzenie parku kulturowego, – ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Działania obejmujące czynną ingerencję w substancję zabytkową, polegającą na bezpośrednich czynnościach badawczych i technicznych mających na celu podtrzymanie ich egzystencji, nazywa się opieką nad zabytkami. Opieka nad zabytkiem spoczywa na jego właścicielu lub użytkowniku i polega na zapewnieniu warunków: – utrzymania zabytku i jego otoczenia w jak najlepszym stanie, – prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i budowlanych na podstawie odpowiednich badań naukowych, ich dokumentowaniu, – popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczenia dla historii i kultury. Samorząd Województwa, jak wspomniano na wstępie, nie ma kompetencji do stanowienia ochrony zabytków, a jedynie do opieki nad zabytkami. Jego kompetencje i działania mają charakter wspierający zarówno ochronę - poprzez plan zagospodarowania przestrzennego województwa, jak i opiekę - poprzez uchwalanie Regionalnego Programu Operacyjnego, przy pomocy którego otwierają się przed właścicielami zabytków możliwości uzyskania środków finansowych. Szczególną kompetencją do opieki nad zabytkami jest posiadanie obiektów zabytkowych Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13227 – Poz. 2092 w zasobie samorządu województwa, dla którego zapewnia on stosowne wykorzystanie i środki publiczne na dokumentację, prace konserwatorsko-remontowe i utrzymanie bieżące w stanie zadawalającym. Opracowany - zgodnie z dokumentami strategicznymi - Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami, po zaopiniowaniu przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, przyjmuje uchwałą Sejmik Województwa Zachodnio- pomorskiego. Programy opieki nad zabytkami uchwala się na okres 4 lat, a organa samorządów obowiązane są do sporządzania co 2 lata sprawozdań z realizacji programu, które przekazywane są Wojewódzkiemu Konserwa- torowi Zabytków i Generalnemu Konserwatorowi Zabytków, celem wykorzystania wniosków z realizacji programu przy opracowaniu aktualizacji Krajowego Programu Ochrony i Opieki nad Zabytkami. Uchwalone programy podlegają publikacji w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Cele programu opieki nad zabytkami: – włączenia problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych (wojewódzkich, powiatowych, gminnych) wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, – uwzględniania uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej, w planach rozwoju regionalnego i lokalnego, – zahamowania procesów degradacji zabytków i doprowadzenia do poprawy stanu ich zachowania, – wyeksponowania poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego, – podejmowania działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych, – wspierania inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na ochronę i opiekę nad zabytkami, – określenia warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem zabytków, – podejmowania przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. Sporządzanie dokumentów strategicznych i programowych oraz planów zagospodarowania przestrzennego wo- jewództwa należy do podstawowych zadań samorządu wojewódzkiego. Wynika to z: – ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (art. 11.1.) - samorząd województwa okre- śla strategię rozwoju województwa, – ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (art. 3.3.) - kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej w województwie, w tym uchwalanie planów zagospodarowania przestrzennego, należy do zadań samorządu województwa, a częścią problematyki tych dokumentów winno być, zgodnie z art. 18 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, uwzględnienie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. W dokumentach strategicznych i planistycznych szczebla wojewódzkiego: – uwzględnia się krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami (dotąd nie został uchwalony, patrz str.6), – ustala się przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzględniające opiekę nad zabytkami, – określa się rozwiązania niezbędne do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, – zapewnia się ochronę zabytków przy realizacji inwestycji, – ustala się rozwiązania mające na celu przywracanie zabytków do jak najlepszego stanu. Podobne obowiązki wynikają z ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, gdzie wszystkie dokumenty winny uwzględniać m.in. wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków na tym samym poziomie i w pełnej synergii z wymogami ochrony przyrody i środowiska.

I.4. OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO I OPIEKA NAD ZABYTKAMI W PRZEPISACH SAMORZĄDOWYCH I DOKUMENTACH STRATEGICZNYCH WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO

Jednym z najważniejszych obszarów działań województw samorządowych, utworzonych z dniem 1 stycznia 1999 r., jest programowanie i koordynacja rozwoju. Realizacja działań odbywa się przez opracowywanie strategii rozwoju województwa i tematycznych programów wojewódzkich. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13228 – Poz. 2092

Samorząd Województwa prowadzi politykę rozwoju województwa we współdziałaniu z administracją rządową i samorządową, w której jednym z ważnych czynników jest: – wspieranie rozwoju kultury oraz ochrona i racjonalne wykorzystywanie dziedzictwa kulturowego, – promocja walorów i możliwości rozwojowych województwa. Wśród celów, które są uwzględnione w Strategii Rozwoju Województwa występują uwarunkowania lub kierunki mające związek z dziedzictwem kulturowym, w tym: – pielęgnowanie i rozwijanie tożsamości lokalnej (forma antropogeniczna krajobrazu nośnikiem historii, do któ- rej coraz częściej odwołują się lokalne społeczności, pomimo „trudnej” historii regionu), – pobudzenie aktywności gospodarczej oraz inicjatyw gospodarczych „okołozabytkowych” jak np. agrotury- styka, imprezy z wykorzystaniem zabytków, kulturowe szlaki turystyczne, rewitalizacja historycznych jednostek osadniczych, adaptacja zabytków do celów gospodarczych itp., – zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzględnianiu potrzeb przyszłych po- koleń, – kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego - planowanie regionalne. Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego (SRWZ) do roku 2020 (przyjęta przez Sejmik Woje- wództwa Zachodniopomorskiego uchwałą Nr XXVI/303/05 z dnia 19 grudnia 2005 r.) oraz Priorytety Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego przyjęte przez Sejmik Problematyka ochrony dziedzictwa i krajobrazu kulturowego oraz opieki nad zabytkami jest częścią zasobu, opi- sanego w uwarunkowaniach Strategii Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego do 2020 r. (SRWZ ze wskazaniem na kluczowe problemy). W diagnozie stanu województwa przedstawiono charakterystykę krajobrazu kulturowego, ze wskazaniem najcenniejszych zespołów zabytków oraz identyfikacją kluczowych problemów, do których słusznie zaliczono: – zły stan zabytków, – zbyt małe nakłady na rewitalizację i renowację zasobów środowiska kulturowego, – słabo rozwinięte produkty turystyczne związane z wykorzystaniem zasobów środowiska kulturowego, – problemy rozwojowe na obszarach założeń staromiejskich, – brak środków i mechanizmów wsparcia rewitalizacji starej zabudowy mieszkaniowej, zabudowy poprzemy- słowej i powojskowej. Charakteryzując w SRWZ stan i możliwości rozwoju turystyki stwierdzono: „Turystyka jest ważnym działem gospodarki województwa, który ma duże potencjalne możliwości rozwoju.”. Rozwojowi temu sprzyjają m.in. „zabytki architektury i obiekty świadczące o bogatym dziedzictwie kulturowym regionu”. W analizie SWOT za słabe strony uznano: – niski poziom mechanizmów wsparcia rozwoju kultury i dziedzictwa kulturowego, – małe wydatki jednostek samorządu terytorialnego na ochronę dziedzictwa kulturowego, – słabo rozwinięte produkty turystyczne związane z wykorzystaniem zasobów środowiska naturalnego i kulturowego. Wśród 6 zdefiniowanych w SRWZ celów strategicznych problematyka ochrony zabytków i opieki nad zabytkami została wskazana w: – celu nr 1: Wzrost innowacyjności i efektywności gospodarowania (w zadaniu - rozwój i promocja produk- tów turystycznych), – celu nr 3: Zwiększenie przestrzennej konkurencyjności regionu (w zadaniu - Rozwój małych miast, rewitalizacja i rozwój obszarów wiejskich), – celu nr 4: Zachowanie i ochrona wartości przyrodniczych, racjonalna gospodarka rolna (w zadaniu nr 4 - Rewitalizacja obszarów zurbanizowanych), – celu nr 6: Wzrost tożsamości i spójności społecznej regionu (w działaniu - Wzmacnianie tożsamości spo- łeczności lokalnej i Wspieranie działań aktywizujących rynek pracy). Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13229 – Poz. 2092

W dokumencie uzupełniającym SRWZ p.t. Priorytety Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego wysoko oceniono rozwój kulturalny i znaczenie sztuki w kondycji społeczności lokalnej i znaczenia dziedzictwa historycznego w budowie tożsamości społecznej. Także w priorytecie dotyczącym kształtowania i utrzymania ładu przestrzennego wspomniano o zachowaniu wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego. Problematyka została rozwinięta w celach operacyjnych: – Przeciwdziałanie degradacji przestrzeni przez nieskoordynowaną działalność inwestycyjną - priorytet 3: – Ochrona krajobrazu naturalnego i kulturowego oraz priorytet nr 5: – Dbałość o utrzymanie historycznego kształtu wartościowych zespołów urbanistycznych i architektonicznych. Podobnie w celu operacyjnym „Racjonalizacja wykorzystania przestrzeni zagospodarowanej i przekształconej” jako pierwszy znalazł się priorytet: Rewaloryzacja i rewitalizacja centrów miejskich. W celu operacyjnym „Inte- gracja społeczności regionu” jako priorytet nr 2 zapisano Badanie i dokumentowanie historii oraz teraźniejszości regionu. Istotnym z punktu widzenia szerokiej dostępności do środków UE jest Regionalny Program Operacyjny Woje- wództwa Zachodniopomorskiego na lata 2007-2013 uchwalony 22 listopada 2007 r. Diagnoza w zakresie kultury i środowiska kulturowego wskazuje na jego duży potencjał w programach rozwojowych. Stan bazy muzealnej oszacowano na 22 jednostki. Uznano, że krajobraz kulturowy to znakomite świa- dectwo burzliwej historii i ścierania się wpływów polskich, zachodnioeuropejskich i skandynawskich. Dziedzic- twem są zachowane układy staromiejskie, zabytki sakralne, wsie z zachowanym przestrzennym układem histo- rycznym i dominantami w postaci kościołów granitowych, ceglanych i ryglowych, a także zachowane zamki, układy poklasztorne, zespoły pałacowo-parkowe, które podkreślają odrębność kulturową regionu i posiadają unikalne wartości dla promocji turystyki. W diagnozie rozwoju turystyki podkreślono także deficyt w zakresie przy- stosowania obiektów zabytkowych do potrzeb turystyki. Główną osią priorytetową dla zagadnień opieki nad zabytkami jest oś 5 - Turystyka, kultura i rewitalizacja. Celem głównym jest podniesienie atrakcyjności województwa poprzez rozwój turystyki, kultury oraz rewitalizacji obszarów zaniedbanych i zdegradowanych. W RPO zawarto uzasadnienie wyboru osi priorytetowej, jej cele oraz opis i główne kategorie beneficjentów. Podobnie określono problematykę opieki nad zabytkami w osi priorytetowej 6 - Rozwój funkcji metropolitalnych, ale ze wskazaniem obszaru Szczecina, Stargardu i 11 gmin ościennych, dla którego to obszaru wydzielono fundusze wsparcia z RPO, tym samym na projekty zawierające elementy opieki nad zabytkami i rewitalizację w RPO zabezpieczono łącznie 190 mln euro, do wykorzystania w okresie realizacji niniejszego programu. Z uwagi na naturalną zmienność warunków realizacji wsparcia, projektowane priorytety i działania zawarte w programie opieki nad zabytkami, mogące także korzystać z pozostałych priorytetów przy szczególnych typach działań, winny być konfrontowane z aktualizacjami RPO. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa zachodniopomorskiego uchwalony przez Sejmik Woje- wództwa Zachodniopomorskiego uchwałą Nr XXXII/334/02 z dnia 26 czerwca 2002 r. (Dz. Urz. Woj. Zachod- niopomorskiego Nr 60, poz. 1357). Plan został opracowany zgodnie z ustawą z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym i zawiera uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne oraz bardzo obszerne opracowanie kierunków rozwoju województwa. Jednym z ważniejszych rozdziałów planu jest Dziedzictwo Kulturowe, opracowane na podstawie Studium Ochrony Dóbr kultury i Zabytkowego Krajobrazu Kulturowego Województwa Zachodniopomorskiego, sporzą- dzonego jako materiał analityczny i kierunkowy. W rozdziale zawarte są informacje o zagrożeniach dla zabytków i zabytkowego krajobrazu, stan ochrony środowiska kulturowego wg stanu prawnego z 2000 r. w oparciu o ustawę z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury (Dz. U. z 1999 r. Nr 98, poz. 1150) oraz ustalenia kierunkowe. W ustaleniach tych zwarto elementy polityki regionalnej ochrony i kształtowania środowiska kulturowego i przyrodniczego, wskazując na rewaloryzację jako narzędzie poprawy stanu fizjonomii krajobrazu, której celem jest osiągnięcie harmonijnego zagospodarowania przestrzeni w sensie funkcjonalnym i architektoniczno- estetycznym. W planie wskazano na potrzebę ochrony substancji zabytkowej nie objętej ustawową ochroną, ale stanowiącej faktyczną wartość obszaru województwa. Ustalono zalecenia do stosowania w planowaniu miejscowym, dotyczące zabudowy historycznej, zieleni komponowanej, zabytków archeologicznych i historycznych założeń przestrzennych urbanistycznych i ruralistycznych. Wprowadzono system ochrony obszarowej środowi- ska kulturowego w postaci: rezerwatów kulturowych, parków kulturowych i obszarów kulturowych. Wskazano Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13230 – Poz. 2092 na narzędzia planowania miejscowego w postaci stref ochrony konserwatorskiej i stref ingerencji konserwatorskiej. Dla większej liczby wartościowych struktur przestrzennych zaproponowano utworzenie Zespołów stref ochrony konserwatorskiej. Całość ustaleń została uzupełniona odpowiednim załącznikiem mapowym zawierają- cym system konserwatorskiej ochrony obszarowej. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa jest powszechnie respektowanym materiałem planistycz- nym, wprowadzanym w życie poprzez planowanie miejscowe w gminach. Adresowany do Samorządu Województwa zapis o stanowieniu Obszarów kulturowych nie został jak dotąd zre- alizowany, ale nie stracił na aktualności w świetle dokumentów strategicznych oraz RPO i nadal oczekuje odpowiednich inicjatyw podejmowanych przez Urząd Marszałkowski. Plan był opracowany pod rządami ustawy o ochronie dóbr kultury i obecnie po wejściu w życie ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, w której część narzędzi proponowanych w planie znalazła swą podstawę prawną, ustalenia planu należy formalnie zaktualizować i uwzględnić wnioski zawarte w niniejszym Wojewódzkim Programie Opieki nad Zabytkami. Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Zachodniopomorskim do roku 2015 (przyjęta uchwałą Nr XVI/147/2000 Sejmiku Województwa z 23 października 2000 r.). W Strategii Rozwoju Turystyki przyjęto jako rzecz oczywistą, że dziedzictwo kulturowe jest jednym z głównych generatorów rozwoju turystyki. Dlatego też należałoby zintegrować wysiłki (organizacyjne i finansowe) właści- cieli zabytków, organizacji, instytucji, urzędów zajmujących się zabytkami i turystyką wokół wspólnej realizacji celów programu opieki nad zabytkami i strategii rozwoju turystyki. Takim wspólnymi celami mogą być: – budowa i rozwój kompleksowych markowych produktów turystycznych wokół typów turystyki” i działanie z nim związane: „Budowa i rozwój produktów markowych turystyki miejskiej i kulturowej”, – planowane inwestycje infrastrukturalne, – rozwój infrastruktury szlaków historycznych i tematycznych, w tym oznakowanie tras przebiegu oraz atrakcji znajdujących się na szlakach, budowa parkingów i toalet dla odwiedzających, poprawa dojazdu do atrakcji znajdujących się na szlaku, – budowa i modernizacja centrów informacji turystycznej, – renowacja obiektów zabytkowych, – renowacja i turystyczne zagospodarowanie zabytkowych rynków oraz zachowanych elementów zabytkowej zabudowy w małych miasteczkach, – renowacja zabytkowych parków i kompleksów pałacowo - dworskich, – restauracja zieleni miejskiej, – „Rozwój edukacyjnej i integracyjnej funkcji turystyki w Regionie” w ramach działania - Edukacja dzieci i młodzieży wokół walorów turystycznych Regionu, – kooperacja w zakresie wspólnego marketingu Regionu w ramach działania: Opracowanie zintegrowanego systemu promocji markowych produktów Województwa, – usprawnienie systemu informacji turystycznej w ramach działania: Budowa zintegrowanego analogowego i cyfrowego systemu informacji turystycznej, – kształtowanie środowiska w kontekście rozwoju przestrzeni turystycznej, w ramach działań: innowacje na rzecz ekorozwoju w turystyce (m.in. wdrażanie inwestycji nawiązujących w technice budowania do tradycji regionalnej - budowa w konstrukcji ryglowej (szachulcowej); rozwój sieci lądowych szlaków turystycznych - tworzenie projektów liniowych przekraczających obszary administracyjne gmin, powiatów i województwa. W ramach działania dopracowana zostanie infrastruktura istniejących szlaków takich jak: Szlak Hanzeatyckich Kupców, Szlak Cysterski, Szlak Joannitów, Szlak Templariuszy, Europejski Szlak Gotyku Ceglanego, Szlak Solny, Szlak Latarni Morskich, Szlak Pomników Przyrody i in. Wykorzystanie turystyczne terenów i obiektów powojskowych, „popegeerowskich” i poprzemysłowych (do ce- lów turystycznych można wykorzystać dawne fabryki, zakłady przemysłowe, magazyny, spichlerze - obiektami o potencjale w tym zakresie są m. in.: dawna fabryka benzyny syntetycznej w Policach, spichlerze w Karlinie, Białogardzie, Nowym Worowie, Niemicy, Darłowie i in.). Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13231 – Poz. 2092

II. CHARAKTERYSTYKA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO ZE WSKAZANIEM OBSZARÓW I OBIEKTÓW O SZCZEGÓLNYM ZNACZENIU

II.1. UWARUNKOWANIA HISTORYCZNE STANU KRAJOBRAZU KULTUROWEGO I ZASOBU ZABYTKOWEGO WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO

II.1.1. Przemiany struktury politycznej i gospodarczej regionu

Województwo zachodniopomorskie, powstałe w wyniku reformy administracyjnej kraju w 1999 r. zostało utworzone z części kilku prowincji historycznych, powstałych w procesie przemian cywilizacyjno-gospodarczych i politycznych od X w. do czasów współczesnych. Na przestrzeni tysięcy lat kształtował się krajobraz kulturowy, tworzący materialne i mentalne dziedzictwo obecnych mieszkańców Pomorza Zachodniego. Jego mało znanym elementem jest osadnictwo pradziejowe zapoczątkowane około 10 tysiąclecia p.n.e., czyli u schyłku epoki kamienia łupanego (paleolitu). Tworzy ono krajobraz archeologiczny, trudnorozpoznawalny w terenie, stale uzupeł- niany nowymi odkryciami, poszerzający i weryfikujący wiedzę historyczną o najdawniejszych mieszkańcach tych ziem. Zabytki związane z powstawaniem stabilnego osadnictwa i struktur terytorialnych wiążą się z plemionami sło- wiańskimi, zwanymi przez historyków Pomorzanami, którzy zajmowali od VII w. n.e. tereny na północ od biegu Warty i Noteci, pomiędzy dolnym odcinkiem ujściowym Odry i dolnym biegiem Wisły. Na obszarach tych około IX w. wytworzyła się sieć osad z ośrodkami władzy plemiennej w grodach (np. Wolin, Kołobrzeg, Szczecin). Stabilizacja granic i struktury władzy utrzymała się do początków XI w. Jej świadectwem pozostają zachowane do naszych czasów relikty osad, grodzisk i cmentarzysk, chronionych prawnie jako zabytki archeologiczne. Pod koniec X w. władca Polski, Mieszko I włączył teren Pomorza w obręb terytorium państwa polskiego. W roku 1000 dla obszaru tego ustanowione zostało biskupstwo w Kołobrzegu, które przetrwało zaledwie kilka lat. Niewiele dłużej przetrwała zależność od państwa Piastów. W ciągu XI wieku doszło na Pomorzu do wy- kształcenia się lokalnej dynastii książęcej Gryfitów, której dziełem było stworzenie samodzielnego księstwa. Organizacja terytorialna Księstwa Pomorskiego opierała się na kasztelaniach skupionych wokół grodów naczel- nych, będących siedzibami kasztelanów. Występowały także nieliczne republiki miejskie o funkcjach handlowych, jak największe wówczas: Wolin, Kołobrzeg, Szczecin czy Kamień. Struktury przestrzenne i społeczne z tego okresu, obok nielicznych źródeł pisanych są potwierdzane badaniami archeologicznymi i znaleziskami w postaci reliktów osadniczych i zabytków ruchomych. Na początku XII wieku, dzięki działaniom Bolesława Krzywoustego, Pomorze Zachodnie zostało ponownie przy- łączone do Polski. Wschodnia część Pomorza zajęta w latach 1112 - 1116 r. została włączona w granice pań- stwa piastowskiego a zachodnia, zajęta w kolejnej wyprawie w 1121-1122 r. pozostała w rękach pierwszego znanego nam z imienia księcia pomorskiego, Warcisława I, uznając jednak zwierzchność lenną władcy Polski. Jednym z efektów tego podboju była chrystianizacja Pomorza, która miała charakter pokojowy, bez użycia po- pularnej w czasach wypraw krzyżowych, przemocy. Działania misyjne biskupa bamberskiego Ottona (1124 i 1128) zbiegły się w czasie z zajęciem przez Warcisława I ziem na zachód od Odry po Zatokę Gryfijską i rzekę Hawelę. W 1140 r. zostało erygowane biskupstwo pomorskie z siedzibą w Wolinie, które w 1176 r. zostało przeniesione do Kamienia. Dla kapituły biskupiej wybudowano obok miasta odrębne osiedle katedralne, w części zachowane do dnia dzisiejszego. Biskupstwo kamieńskie, podlegające bezpośrednio Stolicy Apostolskiej, obejmowało pod koniec XII w. teren całego Pomorza w jego nominalnych granicach, nie zawsze pozostających w jurysdykcji książęcej. Dobra biskupa kamieńskiego stanowiły od 1270 r. odrębny okręg administracyjny i prawny. W Karlinie (zachowane fragmenty zamku) i Bobolicach zbudowane zostały siedziby biskupie stanowiące centra administracji rozległych dóbr. W skład kościelnego terytorium wchodziło Golczewo i tereny położone wokół Białogardu, Kołobrzegu, Koszalina i Bobolic. Potrzeba utrzymania i sprawowania kontroli nad podzielonym i rozległym terytorium Księstwa Pomorskiego wymagała skutecznej modernizacji państwa. W 2 połowie XII w. na słabo zaludnione lub wyludnione w wyniku wojen tereny księstwa zaczęli napływać osadnicy, przynosząc ze sobą niemieckie prawa osadnicze. Początkowo kolonizacja na prawie niemieckim obejmowała nowe tereny osadnicze i prowadzona była poprzez liczne nadania dla instytucji kościelnych i klasztornych, obejmując powoli coraz większe tereny także znajdujące się w posiadaniu książąt i rycerstwa pomorskiego. Książęta lokowali miasta na prawach niemieckich - lubeckim lub magdeburskim. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13232 – Poz. 2092

Wspólne prawo ułatwiało związki handlowe i gospodarcze. Na wspólnocie interesów został oparty związek kupców i miast dążących do uzyskania i zachowania specjalnych przywilejów handlowych, zwany Związkiem Hanzeatyckim, który powstał w 1230 r. i jako struktura ponadpaństwowa rozszerzył się na prawie całe Niemcy i basen Morza Bałtyckiego. Z obszaru obecnego województwa do Hanzy należały Szczecin, Dąbie, Stargard, Goleniów, Kamień, Wolin, Gryfino, Trzebiatów, Gryfice, Kołobrzeg, Koszalin, Darłowo i Sławno. Na przełomie XII i XIII w. zaczęto osiedlać na Pomorzu zakony. Pierwsi na terenach na wschód od Odry pojawili się cystersi z duńskiego Esrom zakładając w 1173 r. opactwo w Kołbaczu (zachowany częściowo zespół poklasztorny). Kolejnym zakonem byli premonstratensi, którzy otrzymali w 1180 r. dobra w Białobokach koło Trzebiatowa (relikty archeologiczne). Pierwszy klasztor żeński - premonstratensek powstał w Trzebiatowie (niezachowany). W początku XIII w. zaczęły powstawać żeńskie klasztory cysterek. Ich siedziby powstały m.in. w Marianowie w 1248 r. (zachowany kościół i część klasztoru), w Koszalinie w 1277 r. (zachowany kościół), w Cedyni w 1278 r. (zachowana część klasztoru), w Wolinie w 1288 r. (zachowany fragment zabudowy po- klasztornej). Drugim zgromadzeniem żeńskim były augustianki, które przybyły do Pyrzyc w 1250 r. (zachowany kościół). Szczególną rolę odegrały na Pomorzu zakony rycerskie - templariusze, którzy założyli komandorie w Rurce (zachowana kaplica), w Chwarszczanach (zachowany kościół) i w Czaplinku w 1286 r. (prawdopodobne relikty - do badań archeologicznych) i joannici, którzy ok. 1150 r. zostali osadzeni w okolicach Sławna z komandorią w Starym Sławsku (zachowany kościół). Należał do nich również np. zamek w Pęzinie (zachowany). Po kasacji zakonu templariuszy, joannici przejęli ich dobra. Komandoria w Rurce została przeniesiona w 1377 r. do Swobnicy (zachowany zamek wymagający prac konserwatorskich). Na obszarze Nowej Marchii znajdowała się komandoria w Świdwinie, a także odziedziczona po templariuszach od 1345 r. komandoria w Drahimiu (zachowane ruiny zamku). Od 1384 r. na terenie Nowej Marchii w Świdwinie uzyskali siedzibę Krzyżacy (zachowany wielofazowy zamek), pozostający tu do 1455 r. W XIII w. przybyły na Pomorze także zakony żebracze - w 1228 r. powstał klasztor dominikanów w Kamieniu, a w 1275 r. w Myśliborzu. Franciszkanie osiedlili się w 1243 r. w Szczecinie (zachowany kościół), a później w innych miastach księstwa. Augustianie posiadali klasztor męski w Stargardzie (1270 r.) oraz w Jasienicy (zachowany kościół i ruina klasztoru), a na terenie Nowej Marchii w Chojnie (zachowany kościół i część klasztoru). W 2 połowie XIII w. na skutek ekspansji margrabiów brandenburskich dążących do uzyskania dostępu do morza, okrojone zostały południowo-zachodnie granice księstwa. Tereny położone wokół Świdwina, Drawska, Kali- sza, Recza, Choszczna, Myśliborza i Chojny, zostały włączone w granice „zaodrzańskiej prowincji brandenburskiej” nazwanej od początku XIV w. Nową Marchią. Ekspansja brandenburska dotarła aż do Pomorza Gdańskie- go. W efekcie utrwalenia się granic brandenburskich Księstwo Pomorskie, obejmujące od 1316 r. księstwo sławieńsko-słupskie, zostało całkowicie oddzielone od Wielkopolski. W połowie XIV w. ziemie zajęte przez Krzyżaków, położone wokół Wałcza, Czaplinka i Drahimia (Starego Drawska), przyłączone zostały przez króla Kazimierza Wielkiego do Polski, tworząc od 1407 r. odrębne starostwo drahimskie z siedzibą starosty na zamku w Drahimiu (zachowana ruina zamku i wartościowy obszar krajobrazowy przesmyku pomiędzy jeziorami). Obszary Księstwa i Nowej Marchii zarządzane były w sposób patrymonialny przez rody rycerskie, które na obszarach szczególnie zagrożonych najazdami wznosiły zamki tworząc linię obronną po stronie marchijskiej od Odrzycka (Oderbergu) położonego na zachodnim brzegu Odry poprzez Moryń, Golenice, Pełczyce, Recz, Drawno, Kalisz, Złocieniec do Świdwina. Druga linia przebiegała na południu przy granicy z Polską, na której znajdowały się zamki w Wałczu, Tucznie, Człopie i Drezdenku. Po stronie pomorskiej podobną rolę odgrywały zamki książęce i zakonne oraz rycerskie dosyć równomiernie rozlokowane na terytoriach wokół obszarów marchijskich. Do naszych czasów przetrwały jedynie nieliczne z tych zamków (np. Świdwin). W połowie XIV w. istniała już w pełni wykształcona miejska struktura osadnicza. Większość miast została oto- czona miejskimi murami obronnymi (zachowane m.in. w Trzebiatowie, Pyrzycach, Gryfinie), a ich tereny miały zapewnić możliwości działania i rozwoju na długi okres czasu. W tym też okresie zaczęły powstawać liczne trwałe, wzniesione z kamienia granitowego i cegły, budowle publiczne i prywatne - kościoły, ratusze, klasztory, kamienice mieszczańskie. Rozbicie dzielnicowe Księstwa Pomorskiego - zapoczątkowane w XII w. - na dwa lub więcej odrębnie zarządza- nych księstw, nie miało istotnego znaczenia dla ustabilizowanych w początku XIV w. granic zewnętrznych. Trwały podział na księstwo wołogojskie i szczecińskie, z krótkimi okresami zjednoczenia, zachował się do XVII w. Do księstwa wołogojskiego należały ziemie wzdłuż wybrzeża od Stralsundu poprzez Uznam, Wolin, Ziemię Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13233 – Poz. 2092

Trzebiatowską i Stargardzką oraz Białogardzką i Szczecinecką, oddzieloną od morza władztwem biskupów kamieńskich oraz księstwo sławieńsko-słupskie. Księstwo szczecińskie położone było na terenach wzdłuż Odry - zachód od rzeki od Dymina po Anklam i Ückermünde, a po wschodniej stronie ziemie na południe od rzeki Iny od Gryfina i Ziemi Bańskiej przez Pyrzyce do Pełczyc, granicząc z Brandenburgią i terenami Nowej Marchii. W ramach tych dwóch księstw w zależności od liczebności pretendentów do władzy książęcej powstawały okresowo mniejsze jednostki. Czasowe zjednoczenie księstw nastąpiło jedynie pod rządami Bogusława X i ostatniego z Gryfitów, Bogusława XIV. Wydarzeniem o doniosłym znaczeniu dla dziejów regionu było proklamowanie przez książąt pomorskich w 1534 r. reformacji. Zerwanie tradycyjnych więzi religijnych przyspieszyło wynarodowienie autochtonicznej ludności słowiańskiej, której ostatni przedstawiciele przetrwali jedynie na granicach wschodnich Pomorza, we wsiach słowińskich i kaszubskich. Szlachta pomorska pochodzenia słowiańskiego, związana z dworem książę- cym już w średniowieczu została wchłonięta i zasiliła elity szlachty niemieckiej. Sekularyzacja własności kościelnej zmieniła formę zarządu posiadłościami biskupów kamieńskich, ich następca- mi stali się książęta pomorscy, a terytorium otrzymało nazwą „Fürstenthum Kamin” (Księstwo Kamieńskie). Tereny marchijskie jako cześć Brandenburgii przyjęły protestantyzm nieco później. W 1536 r. zgodę na wprowadzenie luteranizmu uzyskały władze Choszczna i Chojny. Sam proces zmiany wyznania odbywał się jednak podobnie jak na Pomorzu i wkrótce cały obszar Nowej Marchii przyjął luteranizm jako religie panującą (rozwiąza- nie biskupstwa lubuskiego nastąpiło w 1590 r.). Cały obszar obecnego województwa znalazł się w zasięgu działań wojny trzydziestoletniej (1618-1648). Skutki wojny dotknęły substancję budowlaną, strukturę gospodarczą a przede wszystkim ludnościową - w niektórych rejonach pozostała przy życiu zaledwie połowa mieszkańców. Pierwsza połowa XVII w. była też okresem kryzy- su wielkiej własności feudalnej, czego przejawem było zakładanie, w drugiej połowie tego stulecia, nowych wsi (tzw. druga kolonizacja). Po bezpotomnej śmierci ostatniego z Gryfitów, Bogusława XIV w 1637 r. w wyniku pokoju westfalskiego (1648) kończącego wojnę 30-letnią, doszło do podziału Pomorza pomiędzy Szwecją, która zatrzymała część za- chodnią ze Stralsundem i Szczecinem, a Brandenburgią, która zajęła część wschodnią od Stargardu i Kamienia po Słupsk. W pierwszym okresie sposób zarządzania państwem i społeczeństwem w obu częściach księstwa był korzystny dla stanów pomorskich. Dla gospodarki Pomorza i jego kultury materialnej był to okres spokoju i rozkwitu. Jednak wkrótce kolejne konflikty między Brandenburgią i Szwecją spowodowały problemy gospodarcze zachodniej części regionu. Ważnym w dziejach Pomorza wydarzeniem był wybuch wojny północnej (1700 -1721). W czasie jej trwania na tereny Pomorza szwedzkiego wkroczyły wojska rosyjskie i saskie. W 1720 r. w wyniku pokoju sztokholmskiego król Fryderyk Wilhelm wykupił z rąk szwedzkich Szczecin (zajmowany od 1713 r. przez oficjalnie nie biorące udziału w wojnie wojska pruskie) i ujście Odry z wyspami Uznam i Wolin, włączając je na kolejne 250 lat w granice państwa pruskiego. Za czasów Fryderyka Wielkiego nastąpił rozwój prowincji w oparciu o porty w Szczecinie i Kołobrzegu, które obsługując wschodnie tereny Prus stały się głównymi ośrodkami eksportu. Restrykcyjna polityka celna Szwedów nadal zajmujących zachodnie części Pomorza spowodowała powstanie nowego pruskiego portu wojennego i twierdzy w Świnoujściu. Zniszczenia wynikłe z działań wojennych były po- równywalne z wojną trzydziestoletnią, ale racjonalna polityka władz i kolejne kolonizacje pozwoliły na odbudo- wę a nawet rozwój w oparciu o szerokie zaplecze państwa pruskiego. Pod koniec XVIII w. sprowadzono na Pomorze 26 000 kolonistów, założono 160 osad. Kolejne kolonizacje podtrzymywały powstałą w średniowieczu sieć osadniczą, sprzyjały jej znaczącej przebudowie i wprowadzaniu na teren Pomorza różnych tradycji budowlanych. Słaba kondycja rolnictwa wynikająca z niskiej jakości gleb, słaby rynek wewnętrzny i wyeksploatowanie na cele energetyczne i budowlane lasów, nie sprzyjały rozwojowi kultury materialnej. Większość domów po- wstawała w oszczędnej i nietrwałej technologii ryglowej, z wykorzystaniem szachulca i wypełnień ceramicznych. Z tego okres pochodzą najstarsze, nielicznie zachowane kościoły ryglowe i część ryglowych domostw oraz dwory i zabudowania gospodarskie. Dzięki zręcznej polityce władców pruskich udało się związać z dworem i armią większość, opornej dotąd, starej szlachty pomorskiej. Ziemia skoncentrowana została w majątkach szlachty, stanowiącej elitę wojskowo-urzędniczą państwa. Elementem wpływającym na rozwój miast w tym okresie było przyjęcie na teren Pomorza emigrantów francu- skich - hugenotów, których najliczniejsze kolonie znalazły się w Szczecinie, Stargardzie i Myśliborzu. Wzrost potęgi nowego państwa przybliżył możliwość zjednoczenia terytoriów zachodnich z Prusami Wschodnimi kosztem Polski. Rozbiory i zajęcie przez Fryderyka Wielkopolski oraz części Mazowsza z Warszawą usytuowało Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13234 – Poz. 2092

Pomorze w nowej rzeczywistości gospodarczej i politycznej. Obszar Nowej Marchii stał się pomostem gospodarczym łączącym centrum państwa pruskiego z obszarami zagarniętymi. Pomimo to w początku XIX w., wraz z rozwojem przemysłu i nowych środków transportu obszar Marchii i Pomorza zaczął przegrywać gospodarczo w konkurencji z Nadrenią i Śląskiem. W początkach XIX w. teren Pomorza ponownie stał się teatrem wojennym, tym razem za sprawą wojsk francu- skich. Napoleon po zwycięstwie pod Jeną zajął w 1806 r. całe Pomorze, umieszczając swoje garnizony w Szczecinie i Kołobrzegu. Po klęsce Napoleona w Rosji i osłabieniu Szwecji Prusy zajęły Pomorze Przedodrzań- skie (Vorpommern). Materialnych śladów wojen napoleońskich jest stosunkowo niewiele (wytrasowanie kilku nowych dróg). Jednak wojny te wpłynęły na reformy w państwie pruskim. Najważniejszym elementem tych reform, który wpłynął na krajobraz kulturowy stał się podział na powiaty, jednakowe pod względem terytorialnym, ludnościowym i ekonomicznym. Stały się one bardzo trwałym elementem kultury politycznej i gospodarczej państwa, tworząc czytelną strukturę osadniczą z instytucjami publicznymi o charakterystycznych formach architektonicznych, komunikacją lokalną i nowoczesnym prawem budowlanym. Rejencja szczecińska składała się z powiatów: Uznam-Wolin, Kamień, Nowogard, Randow (okolice Szczecina), Szadzko, Pyrzyce i Gryfino. W rejencji koszalińskiej wydzielono powiaty; Białogard, Bytów, Drawsko, Księstwo (Kamień Pomorski), Lębork, Miastko, Szczecinek, Świdwin, Sławno i Słupsk. W rejencji kwidzyńskiej znalazł się powiat wałecki, a w rejencji frankfurckiej powiaty: Chojna, Myślibórz i Choszczno. Liberalizm gospodarczy i szerokie zaplecze ekonomiczne państwa pruskiego, pozwoliły na przyspieszony rozwój, osłabiony jednak skutkami reformy rolnej, która została przeprowadzona na niekorzystnych dla ludności wiejskiej warunkach. W jej wyniku nastąpił znaczny odpływ ludności do zachodnich regionów przemysłowych oraz na emigrację do Ameryki, w najgorszych latach połowy XIX w. wynosił on około 100 000 ludzi rocznie. Więk- sze możliwości rozwoju społeczno - gospodarczego stworzyła budowa w drugiej połowie XIX w. sieci dróg bi- tych i żelaznych. Przyspieszenie cywilizacyjne i technologiczne doprowadziło do wymiany większości dawnej zabudowy. Miasta rozrastając się i uzyskując połączenia kolejowe tworzyły nowe dzielnice przemysłowe i mieszkalne. Od początku XIX w. rozwijał się nowy typ zabudowy, zaczęły powstawać miejscowości uzdrowi- skowe, szczególnie w pasie nadmorskim. Tendencje te nasiliły się po zwycięskiej wojnie prusko-francuskiej i powstaniu Cesarstwa Niemieckiego w 1871 r. Na okres od końca XIX w. do I wojny światowej przypadał naj- większy rozwój przemysłu, komunikacji, budownictwa publicznego i ogólny rozwój miast i terenów wiejskich. Praktycznie większość zachowanej historycznej substancji budowlanej na terenie Pomorza Zachodniego pochodzi właśnie z tego okresu. Po I wojnie światowej i powstaniu nieodległej Polski, z zachowanej w granicach Niemiec części terenów Wielkopolski utworzona została Marchia Graniczna, na terenie której znalazł się powiat wałecki. W 1938 r. Marchia Graniczna została przyłączona do Prowincji Pomorskiej, tworząc odrębną rejencję pilską, w skład której weszły obok powiatu Wałcz także powiaty: szczecinecki, drawski i choszczeński. Wytworzone w XIX i XX w. zależności administracyjne, gospodarcze a przede wszystkim połączenia komunikacyjne, spowodowały utrzymanie zasadniczych granic wewnętrznego podziału administracyjnego na powiaty praktycznie do reformy administracyjnej w 1975 r. Terytoria północno-wschodnie Niemiec były najmniej uprzemysłowionymi obszarami o dominującej funkcji rolniczej. Struktura wsi opierała się na wielkiej własności rolnej, ze znaczną liczbą majątków złożonych z kilku fol- warków. Gospodarstwa chłopskie dominowały na najurodzajniejszych ziemiach pasa nadmorskiego i niziny szczecińskiej, na obszarach dawnych domen państwowych. Wykarczowane w XVII i XVIII w. lasy były odtwa- rzane od połowy XIX w., osiągając w okresie międzywojennym lesistość zbliżoną do poziomu z okresu średnio- wiecza. Warunki geograficzno-przyrodnicze i słaby poziom przemysłu utrwalał niskie zaludnienie. Miasta, poza stolicami rejencji i powiatów, pozostały stosunkowo małe, a ich obszar niewiele przekraczał granice lokacji śre- dniowiecznych, w większości najmniejszych miast znaczną rolę nadal odgrywało rolnictwo. Utrata dużej części wschodnich terytoriów Niemiec: Pomorza Gdańskiego i Księstwa Poznańskiego spowodowa- ła migracje ludnościowe i napływ osadników z terenów Polski, powodując rozbudowę miast i zakładanie nowych wsi. W latach 20-tych powstała nowa zabudowa kolonijna i odtworzone zostały miejscowości wyludnione w wyniku XIX-wiecznej emigracji. Na terenach miast tworzono nowe dzielnice mieszkalne z zabudową o typowych wczesno-modernistycznych formach. Okres międzywojenny to początkowy gwałtowny wzrost zahamowany kryzysem światowym, a następnie spe- cyficzny rozwój wynikający z militarno - ekspansjonistycznej polityki III Rzeszy po 1933 r. W tym okresie nastą- piła odbudowa i rozbudowa garnizonów wojskowych w Szczecinie, Kołobrzegu, Stargardzie, Wałczu i Szczecin- ku; budowa poligonów w Bornem Sulinowie; szkoły partyjno-administracyjnej w Złocieńcu (Budowo), portu Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13235 – Poz. 2092 wojennego w Świnoujściu i szkół lotniczych w Gryfinie i Chojnie. Wybudowano wiele lotnisk, dróg wojskowych, a w największych miastach powstało kilka fabryk oraz nowych osiedli robotniczych z obiektami infrastruktury społecznej. Działania wojenne do 1945 r. nie dotknęły bezpośrednio powiększonej o Marchię Graniczną Prowincji Pomorze i zaodrzańskiej części Brandenburgii, jedynie Szczecin i Police od 1943 r. były celem nalotów alianckich. Naloty alianckie na Szczecin zniszczyły kompletnie teren portu, starego miasta i części dzielnic przyportowych i prze- mysłowych położonych nad Odrą. Na pozostałym terytorium Pomorza większość zniszczeń wojennych przypa- dła na ostatnie dni wojny. Zdecydowanie frontowy charakter zniszczeń dotyczył miejscowości usytuowanych w rejonie wału Pomorskiego, budowanego od 1934 r. na północno-wschodnich obszarach Pomorza i wzdłuż granicy z południowo-wschodniej w okolicach Szczecinka i Piły, zniszczenie m.in. Kołobrzegu, Wolina, Dąbia, Chojny. Tereny wiejskie w większości uniknęły zniszczeń. Największe straty w krajobrazie kulturowym Pomorza Zachodniego nastąpiły dopiero w okresie powojennym w wyniku szabrownictwa, rabunkowej gospodarki - radzieckiej administracji wojennej, a także polskiej, nasta- wionej przez wiele lat negatywnie do zastanego dziedzictwa, którego degradacja następowała głównie z braku ekonomicznych podstaw do ich bieżącego utrzymania. Rozwój lub jedynie utrzymanie struktury osadniczej i na- pływu osadników w dużym stopniu uzależniony był od stopnia zniszczeń wojennych oraz demontażu fabryk, za- kładów przemysłowych, linii kolejowych itd., dokonywanych przez wojska radzieckie. Pierwsi Polacy osiedlali się na obszarze Pomorza Zachodniego jednocześnie z ustaniem działań wojennych. Od wiosny 1945 r. na teren województwa zaczęli przybywać osadnicy z Polski centralnej, i reemigranci z Zachodu, a od początku 1946 r. przesiedleńcy z ZSRR. Główny etap osadnictwa polskiego na terenie województwa kończyła akcja „W” czyli przymusowe przesiedlenie ludności ukraińskiej z południowo-wschodniej Polski w 1947 r. Następujące kolejne zmiany podziału administracyjnego nie miały bezpośredniego wpływu na politykę dotyczącą ochrony zabytków i zachowania wartości krajobrazu kulturowego, rzeczywisty wpływ miało nastawienie ludno- ści a przede wszystkim władz administracyjnych i partyjnych. Zmiana struktury administracyjnej nie była w stanie przekształcić struktury przestrzennej z jej wielostopniową hierarchią instytucji sądowych, edukacyjnych i kontrolnych. W miejsce zlikwidowanych powiatów powstały urzędy rejonowe, obsługujące ludność od kilku do kilkunastu gmin. W tych warunkach społeczności lokalne przyjęły ze zrozumieniem reformę administracyjną z 1990 r. i samorządową, w wyniku których liczba i granice gmin nie uległy zasadniczo zmianie, co pozwoliło na stosunkowo łatwe przejęcie przez nowo utworzone samorządy powiększających się z roku na rok kompetencji. Ogrom zaniedbań z okresu PRL ukazał jednak mizerię gospodarczą. Upadek Państwowych Gospodarstw Rolnych oraz większości małych fabryk i wytwórni zasadniczo zmienił warunki życia na terenie całego województwa. Likwidacja PGR wpłynęła niekorzystnie na krajobraz pomorskiej wsi. Łatane i podpierane budynki folwarczne po ich opuszczeniu zawaliły się lub grożą zawaleniem podobnie jak dawne dwory, w których mieściły się biura i usługi socjalne. Tylko nielicznie przejęte przez prywatnych przedsiębiorców cele mieszkalne lub usługowe uzy- skały szansę na przetrwanie a nawet rozkwit. W wyniku przekształceń gospodarczych nastąpiła istotna poprawa stanu przyrody i środowiska naturalnego, restrukturyzacja przemysłu i likwidacja prymitywnych wytwórni zaowocowała znacznym zmniejszeniem emisji zanieczyszczeń poprawiła się czystość wód i zwiększyła się powierzchnia lasów. Samorządy gminne inwestują w budowę systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków, a także porządkują struktury zurbanizowane, budują drogi i zabiegają o środki na rozwój usług i budowę miejsc pracy, co spowodowało wzrost inwestycji turystycznych, sprzyjających ochronie krajobrazu kulturowego.

II.2. ZASADNICZE CECHY KRAJOBRAZU KULTUROWEGO WOJEWÓDZTWA

Krajobraz kulturowy to przestrzeń historycznie ukształtowana w wyniku działalności człowieka, zawierająca wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze. Krajobraz kulturowy województwa zachodniopomorskiego składa się z kilku jednostek historycznych o specyficznych cechach morfogenetycznych. Część północna - od wybrzeża morskiego do pasa gmin: Widuchowa, Banie, Kozielice, Pyrzyce, Przelewice, Dolice, Suchań, Dobrzany, Ińsko, Węgorzyno, Drawsko Pom., Ostrowice, Połczyn Zdrój, Barwice, Borne Sulinowo i Szczecinek - należy do historycznego Księstwa Zachodniopomorskiego. Gminy na południe od tej granicy, z wyjątkiem powiatu wałeckiego i gminy Czaplinek, należały historycznie do Nowej Marchii, a powiat wałecki i gmina Czaplinek do historycznej Wielkopolski. Na terenie historycznego Pomorza od zachodu wyróżnia się teren dawnego Księstwa Szczeciń- skiego, graniczący od wschodu z ziemiami biskupstwa kamieńskiego, obejmującego północny obszar powiatu kołobrzeskiego i powiat Koszalin, na południe od którego tereny Nowej Marchii osiągały Świdwin. Na wschód Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13236 – Poz. 2092 od Koszalina znajduje się teren powiatu sławieńskiego, który jest częścią dawnego Księstwa Sławieńsko- Słupskiego, pozostającego przez wiele lat w granicach Pomorza Wołogojskiego. Granice naturalne i kulturowe, w wielu miejscach tożsame, tworzą subregiony o czytelnej specyfice zasobu zabytkowego, jego stanu zachowania i występujących zagrożeń, wynikających z uwarunkowań gospodarczo- ekonomicznych postrzeganych jako funkcje lokalno-rozwojowe. Ujście Odry i Zalew Szczeciński - Teren obejmujący okolice ujściowego odcinka Odry i Zalewu Szczecińskiego, jest bardzo zróżnicowany, stanowią go zwarte obszary leśne - Puszcza Goleniowska, Bukowa, Wkrzańska i Wo- liński Park Narodowy, występuje tu osadnictwo o bardzo starej metryce głównie w okręgu Wolina i Kamienia Pomorskiego, w tym porty „morza wewnętrznego” słabo powiązane z zapleczem lądowym. Subregion zdomi- nowany nadwodnym położeniem, z licznymi ograniczeniami wynikającymi z warunków przyrodniczych. Od wczesnego średniowiecza związany z wpływami skandynawskimi i ekspansją północno-wschodnich prowincji niemieckich. Od średniowiecza obszar zainteresowania władców Polski, którzy w XII w. dokonali skutecznej chrystianizacji, wspomagając rodzimą dynastię Grafitów i ułatwiając późniejszą kolonizację niemiecką. Na terenie tego subregionu znajdują się najstarsze ośrodki miejskie: Wolin, Kamień Pomorski, Goleniów, Gryfino i Szczecin. Strategiczne położenie Szczecina zaowocowało jego rozwojem gospodarczym i politycznym do roli stolicy księstwa, a później stolicy całej prowincji. Krajobraz kulturowy obszaru skupiony jest w jednostkach zurbanizowanych. Na zamykających Zalew Szczeciński wyspach Wolin i Uznam urbanizacja obejmuje głównie tereny brzegowe. W miastach zachowane są reliktowo średniowieczne układy urbanistyczne, zniszczone w czasie II wojny światowej. W dosyć dobrej kondycji znajdują się zespoły zabudowy wokół dzielnic staromiejskich i tereny przedmiejskiej zabudowy mieszkaniowej. Szczególną rolę kulturową odgrywa stolica regionu Szczecin, o cechach metropolii pozbawioną jednak swych naturalnych obszarów po stronie zachodniej, oddzielonych sztucznie granicą państwową. Miasto o tysiącletniej tradycji, twierdza do lat 70-tych XIX w. Obok odbudowa- nego niekorzystnie Starego Miasta z zachowanymi i odbudowanymi kościołami i zamkiem książęcym, zachowa- ło największy na Pomorzu zespół urbanistyczny z końca XIX i początku XX w. z zachowanym zespołem architektury neostylowej. Dominantami miast są średniowieczne fary: w Szczecinie, Gryfinie, Goleniowie i Wolinie oraz unikalny zespół romańsko - gotycki katedry w Kamieniu Pomorskim i romańsko - gotycki zespół pocysterski w Kołbaczu. Z architektury świeckiej wyróżniają się średniowieczne ratusze w Szczecinie, Kamieniu Pomorskim i XVIII wieczny ratusz ryglowy w Nowym Warpnie. Charakterystyczne są także zespoły architektury uzdrowiskowej w Świnoujściu i Międzyzdrojach. W zabudowie wiejskiej dominują układy z zachowanym średniowiecz- nym rozplanowaniem z już nielicznymi przykładami zabudowy ryglowej. We wsiach znajdują się kościoły kamienno - ceglane i ryglowe, jednym z cenniejszych jest XVI wieczny kościół ryglowy w Dzisnej. Występują tu zbudowania podworskie z XVIII, XIX i XX wieku z najcenniejszym przykładem barokowego, ryglowego, zespołu dworskiego w Świerznie. Na całym terenie znajduje się wiele znaczących stanowisk archeologicznych najwcześniejszego osadnictwa na Pomorzu w tym odkryte zespoły portowe w Wolinie i Szczecinie. Subregion Nowogard - Stargard - Pyrzyce - Chojna - zajmuje obszar obejmujący urodzajne gleby moreny dennej, obejmujący półkoliście ujście Odry i Zalew Szczeciński, którego granicę zewnętrzną stanowią pagórkowate i zalesione tereny północnych partii moreny czołowej. Charakteryzuje go gęsta sieć osadnicza o metryce średnio- wiecznej. Tereny równinne, lekko sfalowane, słabo zalesione, w całości użytkowane rolniczo. Układy wiejskie przestrzennie zróżnicowane, z zachowanymi strukturami dworsko-folwarcznymi. Na terenie subregionu znajduje się kilka równorzędnych zabytkowych ośrodków miejskich, o średniowiecznej metryce, z częściowo zachowanymi układami urbanistycznymi, czytelnymi dzięki zachowanym obwodom miejskich murów obronnych, należą do nich: Stargard, Maszewo, Pyrzyce, Chojna i Trzcińsko. W miejskim budownictwie sakralnym dominują ceglane średniowieczne fary, przeważnie są to trzynawowe hale, do szczególnie cennych należą fary w Stargardzie i Chojnie oraz wczesnogotyckie fary kamienno-ceglane w Baniach, Moryniu i Gryfinie. Z założeń klasztornych zachowały się częściowo zespoły w Cedyni, Chojnie i Pyrzycach. Budowle świeckie z okresu średniowiecza to bogato dekorowane ratusze w Stargardzie, Chojnie i Trzcińsku. Z zabudowy mieszczańskiej zachowały się ze- społy głównie XIX wieczne z wieloma przykładami zrealizowanymi w technologii ryglowej - Lipiany, Trzcińsko, Cedynia. Wsie o metryce średniowiecznej zachowały częściowo układy pierwotne z pełną wymianą zabudowy mieszkalnej i produkcyjnej, zachowały się budynki kościołów wiejskich, duży zespół wczesnogotyckich i gotyckich ko- ściołów granitowych. Do najciekawszych należą kościoły w: Objezierzu Starym, Chełmie Dolnym, Naroście i Barwicach. W rejonie Bań i Chojny zachowały się kościoły zakonne, do najciekawszych należy kaplica templariuszy w Rurce, kościół pojoannicki w Swobnicy i Suchaniu. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13237 – Poz. 2092

Elementem zabytkowego zasobu budownictwa wiejskiego są liczne zespoły podworskie z XVIII i XIX wieku, do najznakomitszych należą: pałac w Rościnie, Czernikowie i Przelewicach wraz z ogrodem dendrologicznym, który jest obiektem o szczególnej wartości przyrodniczej i kulturowej. W obszarze tym występują także średniowiecz- ne zamki przebudowywane w renesansie, baroku i pod koniec XIX w. w Pęzinie, Swobnicy i Płotach. Subregion - Pas nadmorski - Tereny ograniczone od południa głębokością oddziaływania wybrzeża. Dominuje obsługa uprawy morza, obsługa ruchu turystycznego, która przebiega po północnej stronie drogi Szczecin - Gdańsk. Tereny intensywnej gospodarki rolniczej, o gęstej sieci osadniczej, z dużą ilością gospodarstw chłop- skich. Średniowieczne i nowożytne układy przestrzenne, o dobrze zachowanych zespołach siedlisk. Na obszarze tym najstarszym zespołem miejskim jest Kołobrzeg, z elementami umocnień twierdzy i zachowanymi nielicznymi zabytkami na terenie Starego Miasta, na terenie którego prowadzone są prace rewitalizacyjne, odbudowy struktury urbanistycznej w nowych i stylizowanych formach architektonicznych, w trakcie których prowadzone są kompleksowe wielkopłaszczyznowe badania archeologiczne. Najlepiej zachowane zespoły zabytkowe znajdują się w Trzebiatowie i Darłowie z licznymi zabytkami architektury obronnej, sakralnej, użyteczności publicznej i mieszkalnej. Trzy największe miasta: Koszalin, Kołobrzeg i Gryfice zachowały fragmentarycznie dawne układy urbanistyczne i niektóre obiekty zabytkowe. Do najciekawszych zabytków sakralnych należą fary halowe w Ko- łobrzegu, Trzebiatowie i Gryficach oraz bazylikowe w Koszalinie, Sławnie i Darłowie. Do budowli świeckich na- leży zamek książęcy w Darłowie i rezydencja w Trzebiatowie oraz ratusze w Trzebiatowie, Darłowie i Kołobrzegu. Zabudowa wiejska przeważnie na zachowanym średniowiecznym planie wsi lokacyjnej, stale wymieniana, obecna pochodzi głównie z końca XIX i początku XX w. Subregion charakteryzuje się znaczną liczbą zabudowy ryglowej i mieszanej ryglowo-ceglanej. Dominantami są kościoły wiejskie o różnej metryce, kamienno-ceglane, ceglane i ryglowe. Do najciekawszych należą kościoły w Karlinie, Biesiekierzu, Malechowie i Cisowie. W Bukowie Morskim zachował się kościół pocysterski, będący jedynym zachowanym reliktem dawnego potęż- nego zespołu klasztornego. Z licznych zachowanych zespołów pałacowo - parkowych wymienić należy pałace w Rybokartach i Otoku. Cechą specyficzną są małe porty w ujściach rzek oraz plażowe przystanie rybackie, portami morskimi o funkcji handlowej są jedynie porty w Kołobrzegu i Darłowie z zachowanymi elementami zabudowy historycznej. W miejscowościach uzdrowiskowych Mielnie i Ustce zachowały się XIX wieczne przykła- dy zabudowy sanatoryjnej i pensjonatowej. Wyjątkowym zespołem krajobrazowym z zachowanymi strukturami wiejskimi są obszary na wschód od jeziora Jamno z wioskami rybackimi o zabudowie ryglowej, tworząc część tzw. „Krainy w kratę” mającą swą kontynuację na terenie województwa pomorskiego. Subregion Południowo-zachodni pas pojezierny - obejmuje obszar północnej części moreny czołowej, dochodzą- cej do Odry - silnie zalesiony, z pasmem jezior polodowcowych. Słabo wykształcona sieć osadnicza z miastami o średniowiecznej metryce: Cedynia, Moryń, Mieszkowice, Dębno, Myślibórz, Barlinek, Pełczyce, Choszczno, Recz i Drawno. Na obszarze tym, o bardzo urozmaiconym krajobrazie przyrodniczym, o dużej liczbie jezior i ob- szarów leśnych występują bardzo atrakcyjne szlaki komunikacyjne. Znajdują się tu zabytkowe zespoły miejskie. Do najlepiej zachowanych należą: Moryń, Mieszkowice, Dębno, Myślibórz, Barlinek i Drawno. Pozostałe miasta o średniowiecznej metryce zostały znacznie zniszczone i zachowały nieliczne obiekty zabytkowe. Pełny zarys murów obronnych zachował się tylko w Maszewie i Mieszkowicach. We wszystkich miastach zachowały się zabytkowe kościoły, zabudowa mieszkalna pochodzi głównie z końca XIX wieku. Jej cenniejsze skupiska zachowane są w Moryniu, Mieszkowicach, Barlinku, Myśliborzu i Drawnie. Zabudowa wiejska XIX i XX wieczna, ceglana i ryglowa, z zachowaniem pierwotnego rozplanowania z okresu lokacji, często przekształcona zespołami folwarcznymi. Występują tu zachowane zabudowania podworskie z XIX wieku z zespołami parkowymi. W części wschodniej obszaru wsie z okresu kolonizacji z XVI w. prowadzonej przez Wedlów na obszarze Puszczy Drawskiej oraz przykłady XVIII-wiecznej kolonizacji fryderycjańskiej. Wiejskie kościoły w formie kamiennych budowli salowych lub ceglanych z okresu średniowiecza, szczególnie cennym obiektem jest pojoannicki kościół w Chwarszczanach. W rejonie wschodnim obszaru występują liczne kościoły wiejskie w konstrukcji ryglowej. W Bierzwniku zachowany jest duży fragment kościoła i klasztoru z za- łożenia pocysterskiego. Subregion Środkowo - wschodni Pojezierza Pomorskiego. Na obszarze występują nieliczne miasta o średnio- wiecznej metryce i zachowanych fragmentarycznie murach obronnych są to: Świdwin, Drawsko, Białogard, Złocieniec i Szczecinek. Budownictwo sakralne jest bardzo zróżnicowane, bazylika gotycka w Białogardzie nawiązuje do typu znanego z pasa nadmorskiego, w Drawsku gotycka pseudobazylika nawiązuje do wzorów pomorsko-marchijskich, większość obiektów sakralnych jest znacznie przebudowana o cechach budowli neostylo- wych. Duże zespoły zabudowy mieszczańskiej zachowane w Białogardzie, Świdwinie, Połczynie i Szczecinku. Do ważnych budowli świeckich należą zamki w Świdwinie, Krągu, Starym Drawsku i Szczecinku. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13238 – Poz. 2092

W Połczynie istnieje oryginalny zespół budynków pensjonatowo - sanatoryjnych w tym w konstrukcji ryglowej z połowy i końca XIX wieku. Osadnictwo wiejskie o metrykach średniowiecznych z nielicznymi grupami założonymi w okresie kolonizacji XVIII wiecznej. Zabudowa w układzie zwartym, ceglana i ryglowa z XIX i XX wieku. Kościoły wiejskie kamienno ceglane w części zachodniej ustępują nowożytnym w konstrukcji ryglowej w części wschodniej. Liczne zachowane zespoły podworskie z parkami i folwarkami, zachowane niektóre nawet XVIII wieczne np.: Darskowo. W granicach subregionu znajdują się obszary poligonów wojskowych związanych z ośrodkiem w Bornym Suli- nowie, obecnie praktycznie bezludne z zachowanymi śladami wartościowych założeń wiejskich. Południowo wschodnia granicą obszaru jest granicą północna występowania budownictwa drewnianego, występującego na południe od granic Pomorza Zachodniego. Subregion Wałecki - tereny wielkopolskie zajęte przez Prusy w okresie rozbiorów, zachowana specyfika pogranicza Wielkopolski z istotnymi przekształceniami z okresu dominacji niemieckiej. Tereny silnie zalesione z licznymi jeziorami, o słabo wykształconej sieci osadniczej. Na obszarze znajdują się miasta: Mirosławiec, Tuczno i Człopa, posiadające silnie zniekształcone struktury urbanistyczne przy zachowaniu zabytkowych obiektów historycznych, kościołów i fragmentów zabudowy. Zachowany i odbudowany zamek Wedlów w Tucznie wraz z kościołem o średniowiecznej metryce znajduje się w sąsiedztwie zlikwidowanej zabudowy staromiejskiej. Osadnictwo wiejskie silnie zróżnicowane ze znaczącą liczbą zachowanych zabytkowych kościołów i założeń dworsko-parkowych w licznie zachowanej zabudowie historycznej. Teren poprzecinany ważnymi szlakami ko- munikacyjnymi w tym dużym odcinkiem tzw. „Drogi Margrabiów”. Do najważniejszych obszarów i obiektów zabytkowych Pomorza należą: – tereny średniowiecznych miast o zachowanych układach urbanistycznych z reliktami miejskich murów obronnych, budynkami historycznych ratuszy, far i kościołów poklasztornych. Zabudowa mieszkalna tych zespołów miejskich uległa zniszczeniu w czasie wojen (szczególne podczas II wojny światowej). Jedynie nieliczne miasta zachowały w znaczącej części historyczną zabudowę, pochodzącą z okresu koniec XVIII - XIX/XX w. Jej restytucja jest możliwa i realizowana np. w Szczecinie, Stargardzie, Kołobrzegu i Koszalinie, – tereny historycznie ukształtowanych układów ruralistycznych, w tym o metryce średniowiecznej, o czytel- nych układach i częściowo zachowanej strukturze zabudowy: późnoromańskie kościoły granitowe i kościoły gotyckie, ustępujące na wschodzie - barokowym kościołom ryglowym i XIX - wiecznym neostylowym) oraz przykościelne cmentarze, a także zagrodową zabudowę mieszkalną i gospodarczą, wśród której wyróżniają się obiekty ryglowe, najliczniej zachowane we wschodniej części województwa zachodniopomorskiego (Ziemia Sławieńska i Darłowska), – zespoły dworsko-parkowo-folwarczne, tworzące gęstą sieć obiektów atrakcyjnie położonych w krajobrazie rolniczym, o potencjalnych możliwościach adaptacji na cele turystyczne, – zamki książęce, rycerskie i zakonne stanowiące dominanty kulturowe i krajobrazowe, w większości zagospodarowane, – zabytki techniki - latarnie morskie, budynki kolejowe, obiekty produkcyjne w folwarkach, młyny wodne i wiatraki, cegielnie, tartaki, zabudowania portowe, komunalne i budynki pofabryczne pochodzące od poło- wy XIX w. do lat międzywojennych, – zabytki militarne, w postaci budowli obronnych - od średniowiecznych murów miejskich i zamków, poprzez nowożytne fortyfikacje do dzieł obronnych z II wojny światowej, na terenie Wału Pomorskiego, – relikty osadnictwa pradziejowego, znane jako stanowiska archeologiczne w większości zlokalizowane na terenach niezabudowanych, w tym najwartościowsze posiadające własne formy krajobrazowe (cmentarzyska i grodziska), – cmentarze wojenne i wyznaniowe, zlokalizowane w miastach i na terenach wiejskich, w większości wyma- gające wszechstronnych prac konserwatorskich, – układy drożne, z zachowaną historyczną geometrią, często z nawierzchnią brukową i obsadzeniami alejo- wymi, umożliwiające wgląd w krajobraz zapożyczony, stanowiące atrakcyjną formę podziału wielkoobszarowych użytków rolnych i ekspozycji sylwet i dominant architektonicznych miast i wsi.

II.3. DZIEDZICTWO ARCHEOLOGICZNE

Wg ustawy o ochronie zabytków zabytek archeologiczny to: „zabytek nieruchomy będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów lub zabytek ruchomy, będący tym wytworem”. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13239 – Poz. 2092

Zasoby archeologiczne województwa zachodniopomorskiego stanowią istotny element dawnego krajobrazu kulturowego, głównie z uwagi na to, iż stanową niekiedy jedyne świadectwo etapów rozwoju cywilizacyjnego tego obszaru, który od najstarszych czasów determinowało jego położenie - wzdłuż szlaków komunikacyjnych zwią- zanych z Odrą i Bałtykiem. Drogami tymi docierały na Pomorze z odległych regionów impulsy kulturowe i stąd były przekazywane dalej. W latach siedemdziesiątych XX w. rozpoczęto prace przy realizacji programu „Archeologiczne Zdjęcie Polski” (AZP), polegające na prowadzeniu przez archeologów, na wydzielonych obszarach, terenowych badań po- wierzchniowych. Wyniki tych badań stanowią podstawową bazę informacji o zasobach archeologicznych obszaru województwa i punkt wyjścia dla dalszych studiów nad dziejami osadnictwa (badania wykopaliskowe). Do chwili obecnej badaniami powierzchniowymi wykonanymi w ramach AZP objęto prawie 100% arkuszy wy- znaczonych w województwie zachodniopomorskim, co nie jest tożsame z wartością przebadanej powierzchni terenu, pominięto bowiem częściowo obszary trudno dostępne (poligony wojskowe, lasy, zabagnione doliny rzek, akweny wodne). W ostatnich latach projekt badań lądowych AZP został wsparty poprzez realizację po- dobnego pilotażowego programu archeologicznych badań podwodnych. W ich wyniku, w trakcie poszukiwań prowadzonych na wybranych akwenach (jeziora) zlokalizowano kilka nieznanych dotąd stanowisk archeologicznych związanych z osadnictwem i miejscami kultu przede wszystkim z okresu wczesnego średniowiecza, a tak- że starożytności. Obecnie wpływ na zwiększanie zasobów archeologicznych mają stacjonarne badania wykopaliskowe prowadzone w ramach programów naukowych np. w Białobokach (klasztor premonstratensów), Bierzwniku (klasztor cysterski), Chwarszczanach (dwór zakonny templariuszy i joannitów), Stargardzie Szczecińskim (klasztor augu- stianów, teren średniowiecznego miasta). Większe znacznie w tym względzie mają ratunkowe badania archeologiczne prowadzone przy okazji dużych inwestycji, w tym przede wszystkim projektów realizowanych na znacznych obszarach jak budowa dróg, rurociągów, linii kablowych etc. Za przykład może służyć budowa drogi szybkiego ruchu Szczecin-Gorzów, gdzie podczas badań archeologicznych odkryto ponad pięćdziesiąt nowych stanowisk z okresu neolitu, brązu (k. łużycka), wpływów rzymskich, wczesnego średniowiecza. Niewielki pro- cent w udziale powiększania zasobów archeologicznych mają znaleziska artefaktów i stanowisk dokonywane przypadkowo i zgłaszane do Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków. Według obecnego stanu wiedzy na krajobraz archeologiczny województwa zachodniopomorskiego składa się ponad 35000 stanowisk archeologicznych. Z ogólnej liczby ponad 35000 stanowisk archeologicznych znanych z terenu województwa 370 wpisano do rejestru zabytków, co klasyfikuje zachodniopomorskie w tym względzie na 9 miejscu wśród ogólnej liczby woje- wództw (dane wg KOBiDZ 2005). Wśród stanowisk wpisanych do rejestru aż 238 stanowią grodziska, ponad to umieszczono tam 66 osad, 19 cmentarzysk kurhanowych, 16 cmentarzysk płaskich, 15 pojedynczych kur- hanów i inne; wśród nich m. in. obozowiska, miejsca kultu, grobowce, zamek, warzelnię soli, trakt handlowy. Charakterystyka zasobów archeologicznych województwa. Najstarsze znane ślady pobytu człowieka na terenie województwa zachodniopomorskiego pochodzą ze schył- kowego paleolitu (starsza epoka kamienia), z okresu między 10 000 a 9000 lat p.n.e. Lokalizacja stanowisk późnopaleolitycznych związana jest ściśle z występowaniem średniej i małej wielkości polodowcowych oczek wodnych. Najistotniejszy wydaje się rejon tanowsko-szczeciński z około 20 stanowiskami, obejmujący zachod- nią część obszaru, drugim jest luźny układ stanowisk umiejscowionych między rzekami Parsętą a Wieprzą we wschodniej części województwa. Kolejny okres dziejów nazywany jest mezolitem. Obszar występowania stanowisk mezolitycznych w wojewódz- twie zachodniopomorskim można ograniczyć do kilku stref krajobrazowych. Pierwsza, największa dotyczy Nizi- ny Szczecińskiej rozpościerającej się wokół Zalewu Szczecińskiego, zabagnionej doliny Odry, jeziora Dąbskiego. Brzegi jeziora Świdwie, tereny wzdłuż rzeki Gunicy i Płoni to geomorfologicznie rejon wałów morenowych typu kemowego, na grzbietach których rozwinęło się osadnictwo tego okresu. Do znaczących należą stanowiska archeologiczne: w Dobrej, Tanowie, Grzepnicy, Bukowie oraz Szczecinie: Wielgowie, Jezierzycach, Płoni i Śmierdnicy. Środkowa część nizin nadmorskich, to następna strefa występowania mezolitycznych stanowisk archeologicznych na Pomorzu. W województwie zachodniopomorskim istotną rolę odegrały rzeki Rega i Parsęta; odnaleziono tu m.in. stanowiska w Kocierzy, Białogardzie, Gościnie, Kościernicy. Kolejną strefą jest rejon Poje- zierza Pomorskiego. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13240 – Poz. 2092

Okresem, który znacząco zaznaczył się w krajobrazie kulturowym Pomorza Zachodniego jest neolit (młodsza epoka kamienia). Okres ten wyróżniają takie zjawiska kulturowe, jak znajomość wytwarzania ceramiki oraz wprowadzenie stałych form budownictwa. W początkach neolitu krajobraz kulturowy województwa zachodniopomorskiego kształtowany był przez ludność kultury ceramiki wstęgowej rytej, której ślady zostały zarejestrowane na około 40 stanowiskach. Większe skupiska osadnicze tej kultury odkryto w dorzeczu dolnej Odry, nad brzegami Płoni, w rejonie Ziemi Pyrzyckiej. Kolejnym cyklem kulturowym o znaczącym wpływie na kształtowanie ówczesnego krajobrazu kulturowego, była kultura pucharów lejkowatych (KPL). Cechą charakterystyczną jest jej wewnętrznie zróżnicowanie zarówno w aspekcie wytwórczości (ceramika naczyniowa), jak i obrządku pogrzebowym, czego widocznym przejawem są grobowce megalityczne. Osady tej kultury występują na obszarze całego województwa zachodniopomorskiego (znanych jest około 200 stanowisk, w tym około 30 cmentarzysk). Obszar obecnego województwa zachodniopomorskiego uznawany jest za miejsce wykształcenia się kolejnej kultury amfor kulistych (KAK). Reprezentuje ona stare tradycje tego obszaru. Mimo to znanych jest tylko około 45 stanowisk i to w zdecydowanej większości występujących z materiałami innych kultur tego okresu. Kultura ceramiki sznurowej (KCSz) pojawiła się na terenie obecnego Pomorza Zachodniego pod koniec trzeciego tysiąclecia p.n.e. Ważniejsze jej cechy to charakterystyczna forma naczynia w kształcie pucharu zdobionego sznurem, hodowlany charakter gospodarki, koczowniczy lub półkoczowniczy tryb życia. Na obszarze zachodniopomorskim zewidencjonowano dotychczas ponad 200 stanowisk tej kultury. Ostatnim kręgiem kulturowym z okresu neolitu jest kultura ceramiki grzebykowo-dołkowej. Rozprzestrzenienie stanowisk tej kultury wykazuje dwa wyraźne ich skupiska - jedno w centrum Puszczy Goleniowskiej, w okolicach Żdżar i drugie na zachód od Szczecina, w rejonie Mierzyna. W młodszej fazie wczesnego okresu epoki brązu na omawianym obszarze pojawiły się oddziaływania kultury unietyckiej. Charakterystyczne wyroby brązowe tej formacji spotyka się w skarbach, które występują na całym terenie. Wśród niewielkiej liczby stanowisk wymienić można: Domacyno, Płonię, Dębogórę, Lekowo, Borzęcin, Śliwin, Krajnik Dolny. Z kompleksem kultur mogiłowych wiąże się występująca w południowej części województwa zachodniopomorskiego kultura przedłużycka, znana głównie z grobów i cmentarzysk. Koniec II oraz początek III okresu epoki brązu na terenie zachodniopomorskim wiązał się to z pojawieniem się kultury łużyckiej, trwającej od III okresu epoki brązu do okresu halsztackiego. Przemiany osadnicze wyrażały się powstaniem nowych osad i cmentarzysk. Tworzyły się mikroregiony osadnicze, skupiające do kilkunastu osad z jednym lub dwoma cmentarzyskami. Etap ten przypada na IV-V okres epoki brązu i związany jest z zachod- niopomorską grupą kulturową kultury łużyckiej. III - charakteryzuje się najbardziej dynamicznym rozwojem; pojawiła się nowa forma osadnicza - gród obronny, rozwijało się osadnictwo w mikroregionach powstałych w poprzednim okresie. Na obszarze zachodniopomorskim stwierdzono występowanie kilku tysięcy różnych funkcjonalnie stanowisk archeologicznych związanych z kulturą łużycką. Ze stanowisk tych, przede wszystkim badanych wykopaliskowo, pochodzą bogate inwentarze ruchome (ceramika, wyroby z różnych surowców). W okresie halsztackim środkowa i wschodnia część województwa poddawana była dominacji kultury wejherowsko- krotoszyńskiej. Istotnym jej wyznacznikiem jest występująca na cmentarzyskach wschodniej części województwa popielnica twarzowa. Proces doniosłych przeobrażeń kulturowych, dokonujących się w północnej części Europy Środkowej pod wpływem oddziaływań kultury lateńskiej, doprowadził na obszarze Pomorza do powstania nowych jednostek kulturowych - kultury przeworskiej i oksywskiej. Początek tego procesu przypada na wczesne lata II w. p.n.e., koniec na połowę V w. Zdecydowanie inny wpływ na kulturowy krajobraz województwa zachodniopomorskiego mają kultury oksywska i wielbarska. Kultura oksywska wyróżnia się własnym stylem ceramicznym i typami wytworów żelaznych, zwłaszcza broni. Główną jednak jej cechą są pochówki, zwłaszcza wyposażanie grobów w atrybuty płci. Najwięcej stanowisk tej kultury odnotowano we wschodniej części województwa zachodniopomorskiego. Niezwykle istotnym przy rozpatrywaniu krajobrazu kulturowego wytworzonego przez ludność wielbarską jest kwestia etniczności jej przedstawicieli. Obok autochtonów (Wenetowie, Ulmerugiowie - cmentarzyska w Buczku, Gronowie, Drawsku, Konikowie, Parsęcku) decydujące znaczenie miała ludność przybyła ze Skandynawii Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13241 – Poz. 2092

(Goci, Gepidzi - cmentarzyska w Bagiczu, Gronowie, Grzybnicy, Nowym Łowiczu). Ówczesne cmentarzyska stanowią największe źródło wiedzy dotyczące przemian kulturowych. Do powszechnych należą nekropolie płaskie, o birytualnym obrządku pogrzebowym, gdzie podstawową formą pochówku są groby jamowe oraz szkieletowe. Specyfiką tej kultury są kurhany ziemne. Krajobraz kulturowy okresu wczesnego średniowiecza na obszarze zachodniopomorskim jest wytworem małych plemion o różnej etniczności, których najczytelniejszymi w terenie pozostałościami są grodziska, różne pod względem formy. Znanych jest kilkaset. Są one świadectwem sztuki budowlanej, myśli wojskowej i układów polityczno-administracyjnych. Najliczniejszą grupą stanowisk z okresu wczesnego średniowiecza są osady. Mają zróżnicowany charakter, pochodzą zarówno z wczesnych faz tego okresu, jak i z jego schyłku.

II.4. UKŁADY URBANISTYCZNE

Na terenie województwa zachodniopomorskiego wyróżnić można obecnie 59 układów staromiejskich o walorach zabytkowych. Wpisanych do rejestru zabytków jest natomiast 49 zabytków urbanistycznych, w tym za- równo średniowieczne ośrodki staromiejskie, jak i nowożytne i nowoczesne układy urbanistyczne Świnoujścia oraz tarasów widokowych przy Wałach Chrobrego w Szczecinie. Jedną z najbardziej charakterystycznych cech założeń staromiejskich jest czytelność lokacyjnych granic wyzna- czonych przebiegami murów obronnych oraz czytelność średniowiecznych podziałów: przebiegu ulic i kwarta- łów zabudowy. W rozplanowaniu miast, zakładanych na rzutach zbliżonych do form kolistych, wrzecion i pro- stokątów, wyróżnia się kilka stałych elementów takich jak: centralnie zlokalizowany rynek z ratuszem, położony przy nim lub w bliskim sąsiedztwie kościół farny, regularnie rozplanowane kwartały przyrynkowe z zabudową mieszczańską. Z punktu widzenia waloryzacji dla realizacji celów Programu, a więc planowanych działań związanych z opieką nad zasobami kulturowymi województwa, wyróżnić możemy dwie grupy wielkoobszarowych założeń urbanistycznych. Założenia urbanistyczne z niezmienionym rozplanowaniem ulic i placów oraz zachowaną historyczną zabudową. Grupa ta obejmuje najlepiej zachowane ośrodki o największej wartości kulturowej. Zaliczyć należy do niej staromiejskie centra miast o średniowiecznych korzeniach jak: – Białogard - dawne miasto hanzeatyckie o zachowanym średniowiecznym rozplanowaniu, otoczone cegla- nymi murami, z historycznymi dominantami: gotyckim kościołem mariackim, ratuszami z XVIII i XIX/XX w. oraz zespołem mieszczańskich kamienic, – Cedynia - miasto z zachowanym rozplanowaniem średniowiecznego założenia, z historycznymi dominantami: gotyckim kościołem i nowożytnym ratuszem, zespołem poklasztornym oraz zespołem zabudowy miesz- czańskiej, malowniczo wkomponowanymi w naturalny krajobraz, – Darłowo - z terenami Starego i Nowego Miasta, o zachowanym średniowiecznym układzie urbanistycznym z dominantami: zamkiem książęcym, gotyckim kościołem farnym, kaplicą św. Gertrudy i Bramą Kamienną, – Dobra k/Nowogardu - miasto z zachowanym rozplanowaniem średniowiecznego miasta prywatnego, z historycznymi dominantami: gotyckim kościołem, ratuszem z XVIII/XIX w., zespołem ryglowej zabudowy mieszczańskiej oraz ruinami zamku właścicieli, – Lipiany - miasto z zachowanym średniowiecznym rozplanowaniem w granicach murów obronnych z zachowanymi bramami miejskimi, z historycznymi dominantami: gotyckim kościołem, ratuszem z XVIII/XIX w. oraz zespołem ryglowej zabudowy mieszczańskiej, – Maszewo - miasto z zachowanym średniowiecznym rozplanowaniem, otoczone murami obronnymi, z historycznymi dominantami: gotyckim kościołem i nowożytnym ratuszem oraz zespołem zabudowy mieszczań- skiej z XVIII-XIX w., – Mieszkowice - miasto z zachowanym średniowiecznym rozplanowaniem w granicach murów obronnych, z historycznymi dominantami: gotyckim kościołem, ratuszem z XIX w. oraz bogatym zespołem ryglowej zabudowy mieszczańskiej, Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13242 – Poz. 2092

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13243 – Poz. 2092

– Moryń - niewielkie miasto założone w sąsiedztwie grodziska (z zachowanymi reliktami zamku), z zachowanym średniowiecznym rozplanowaniem w granicach murów obronnych, zachowanych na niemal całym obwodzie, z historycznymi dominantami: kamiennym gotyckim kościołem, ratuszem z XIX w. oraz z zespołem historycznej zabudowy mieszkalnej, – Trzcińsko Zdrój - niewielkie miasto z zachowanym średniowiecznym rozplanowaniem w granicach murów obronnych zachowanych na niemal całym obwodzie, z bramami miejskimi i czatowniami, z historycznymi dominantami: gotyckim kościołem, gotycko-renesansowym ratuszem, zespołem historycznej zabudowy mieszkalnej z XVIII-XIX w. oraz założeniem uzdrowiskowym na brzegu jeziora, – Trzebiatów - miasto malowniczo zlokalizowane w zakolu rzeki Regi, z zachowanym średniowiecznym rozplanowaniem w obrębie częściowo zachowanych murów obronnych z basztami i czatowniami, otoczonych fosą, z historycznymi dominantami: gotyckim kościołem farnym, gotyckim kościołem św. Ducha, klasycy- stycznym ratuszem ze średniowiecznymi reliktami, zespołem dawnego zamku, bogatym zespołem miesz- czańskiej zabudowy od XV/XVI do XIX/XX w. oraz kaplicami szpitalnymi św. Jerzego i św. Gertrudy na przedmieściach. Do grupy tej zaliczyć należy również nowsze założenia urbanistyczne o charakterze odmiennym niż średnio- wieczne centra staromiejskie, lecz nie mniej od nich wartościowe ze względu na stan zachowania historycznej struktury przestrzennej: Świnoujście - zespół obejmujący śródmieście ufortyfikowanego miasta portowego rozwijającego się prężnie od XVIII do początku XX w., z zachowanym zespołem zabudowy uzdrowiskowej w dzielnicy nadmorskiej z końca XIX - początku XX w., parkiem zdrojowym oraz fortami z XIX w. Szczecin: – zespół XIX-wiecznej zabudowy śródmieścia i tzw. Nowego Miasta, z historycznymi dominantami: kościoła- mi, reprezentacyjnymi gmachami użyteczności publicznej, zespołami historycznej zabudowy koszarowej, o unikatowym rozplanowaniu z licznymi placami i gwiaździście rozchodzącymi się alejami, z bogatym zespo- łem kamienic o historyzującym i secesyjnym wystroju (zespół nie objęty wpisem do rejestru zabytków), – zespół reprezentacyjnych gmachów użyteczności publicznej przy Wałach Chrobrego, – zespół zabudowy mieszkalnej w rejonie tzw. Wzgórza Ackermanna - jeden z najbardziej wartościowych przykładów realizacji idei miasta-ogrodu z początku XX w. z zachowaną zabudową wielorodzinną i willową o wysokiej wartości artystycznej. Biorąc pod uwagę perspektywy i możliwości rozwoju wymienionych powyżej urbanistycznych zespołów zabytkowych, na ich terenie dopuszcza się działania polegające na: konserwacji, a więc utrzymaniu istniejącej formy i substancji historycznego założenia przestrzennego poprzez realizowanie odpowiednich zabiegów konserwatorskich oraz kontynuacji, czyli utrzymaniu charakteru układu przestrzennego i jego rozwoju według historycznych zasad kompozycyjnych. Założenia urbanistyczne z niezmienionym rozplanowaniem ulic i placów oraz zachowaną częściowo historyczną zabudową. Do grupy tej zaliczyć należy objęte ochroną konserwatorską układy staromiejskie, które wraz z większością zabudowy uległy zniszczeniu w XX w. wskutek działań II wojny światowej, a także niewłaściwego ich zagospodarowania w okresie powojennym. Dotyczy to tak ważnych ośrodków jak Szczecin, Koszalin, Kołobrzeg, Stargard, Pyrzyce oraz prawie wszystkich miast w obszarze Wału Pomorskiego. Ze względu na ewentualne możliwości działań rewaloryzacyjnych na terenie tych ośrodków, wymienić jako przykłady z tej grupy należy: – Koszalin - hanzeatyckie miasto portowe z zachowanym średniowiecznym rozplanowaniem, katedrą p.w. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny i przykładami zabudowy mieszczańskiej, – Sławno - miasto z zachowanym średniowiecznym rozplanowaniem, pozostałościami obwarowań miejskich oraz gotyckim kościołem mariackim z XIV w., – Stargard Szczeciński - miasto z zachowanym w znacznej części średniowiecznym układem ulic i placów, z zachowanymi murami miejskimi z bramami oraz plantami w miejscu dawnych fos, historycznymi dominantami: gotyckimi kościołami - mariackim i św. Jana, gotyckim ratuszem oraz przykładami średniowiecznej i renesansowej zabudowy mieszczańskiej, – Szczecin - staromiejskie centrum z zachowanym średniowiecznym układem ulic i placów, historycznymi dominantami: zamkiem książęcym, katedrą św. Jakuba, gotyckim kościołem św. Jana Ewangelisty, przykładami zabudowy mieszczańskiej od XVI do XIX w., reprezentacyjnymi pałacami miejskimi i dawnym pałacem Sejmu Stanów z XVIII w. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13244 – Poz. 2092

W ośrodkach takich jak wymienione powyżej, bardziej zniszczonych przez działania ostatniej wojny, z zachowanymi szczątkowo elementami pierwotnego zagospodarowania jak siatka ulic, mury obronne, zabudowa monu- mentalna, pojedyncze przykłady zabudowy mieszkalnej, dopuszcza się działania obejmujące: integrację, polega- jącą na uczytelnieniu historycznego układu i zharmonizowaniu wszystkich elementów kompozycji przestrzennej, rekonstrukcję tj. odbudowę zniszczonych elementów dawnej kompozycji (np. dominant, zabudowy mieszkalnej) oraz rekompozycję tj. przekształcenie istniejącego, zdegradowanego układu przestrzennego w celu przywrócenia historycznej kompozycji poprzez wyburzenie lub przebudowę elementów wtórnych. Ten typ zagospodarowania dotyczy zabytkowych układów Szczecina, Kołobrzegu, Chojny, Stargardu, gdzie obserwujemy obecnie działania związane z odbudową zespołów staromiejskich, ale także ośrodków takich jak Goleniów, Gryfino, Nowogard, Kamień, Wolin, Sławno, Choszczno gdzie tego typu działań spodziewać możemy się w najbliższej perspektywie. Zaprezentowany powyżej sposób rozróżnienia kierunków zagospodarowania zabytkowych zespołów urbanistycznych, oparty na ich waloryzacji, nie może być traktowany w sposób sztywny. W ośrodkach takich jak np. Barlinek, Drawsko Pomorskie, Gryfice, Mirosławiec, Myślibórz, Pełczyce, zachowała się historyczna struktura przestrzenna, w pewnym tylko zakresie nieprawidłowo przekształcona poprzez powojenne inwestycje. Dochodzić tu może zatem do przemieszania różnych sposobów działania opisanych powyżej. Zaproponowany podział ma na celu przede wszystkim rozróżnienie pomiędzy swobodniejszym, z punktu widzenia potencjalnych inwestycji, sposobem zagospodarowania w bardziej przekształconych ośrodkach i sposobem zagospodarowania ograniczonym w większym stopniu, rozmaitymi uwarunkowaniami, w ośrodkach o lepiej zachowanej historycznej strukturze.

II.5. UKŁADY RURALISTYCZNE / WIEJSKIE

Układy ruralistyczne są, obok sieci drożnej, najtrwalszym zapisem w kulturowym krajobrazie regionu. Formy rozplanowania wsi wraz z układami urbanistycznymi to kanwa kulturowa, na której oparty jest ład przestrzenny. Osadnictwo średniowieczne wypełniło przestrzeń dzisiejszego województwa zachodnio-pomorskiego siecią wsi, która w zasadniczym kształcie zachowała się do dzisiaj. Wśród średniowiecznych układów występowały wsie placowe: owalnice (jako forma dominująca), okolnice i zbliżone do nich formą - wsie zaułkowe. Cechą charakterystyczną wsi placowych był śródmiejski plac - nawsie - niekiedy wypełniony w części lub całości stawem lub zabudowany kościołem. W wielu istniejących wsiach za- chowała się ta forma pierwotnego układu i z tego względu wymagają wzmożonej opieki i ochrony. Wymienić tu można: okolnice - Łącko, Dziadowo czy Gołańcz, owalnice - Brzesko, Letnin, Lisie Pole, Trzebusz, Przemocze, Biesiekierz czy Byszyno i wsie zaułkowe - Chudaczewo, Ciećmierz, Skalin, Krupy, Borzęcin, Bobrowice, Jaro- szewo i Lubiszewo. Średniowieczne osadnictwo wykształciło również wieś o założeniu liniowym (ulicówki), w których zabudowa rozmieszczona była po obu stronach drogi, stanowiącej oś kompozycji. Znaczna część z tych układów w wiekach następnych została przekształcona, najczęściej w formy wielodrożne, rzadziej w widlicowe; niektóre wsie liniowe uległy rozproszeniu (m. in. wskutek powstania w ich ramach zespołów folwarcznych). Spośród wsi ulicowych, które zachowały swe pierwotne rozplanowanie wymienić można: Kukań, Smolęcin, Garnowo, Godowo, Siadło Górne i Czaplin Wielki. W wiekach XVI i XVII procesy osadnicze były minimalne, głównie związane z początkowym rozwojem sieci folwarków; okres ten przyniósł natomiast bardzo znaczące straty (w wyniku wojen zniszczeniu uległa duża część zabudowy, wiele wsi uległo opustoszeniu). Dwa następne stulecia to okres ożywienia osadniczego (powstawanie wsi na prawie olęderskim, osadnictwo fryderycjańskie, intensywny rozwój folwarków i towarzyszących im zabudowań dla pracowników rolnych). W tym czasie powstała znaczna ilość wsi o rozplanowaniu liniowym (częstokroć z zabudową po jednej stronie drogi, z charakterystycznym rozłogiem i układem sieci drożnej), a także wsie rozproszone (głównie wskutek parcelacji majątków). Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13245 – Poz. 2092

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13246 – Poz. 2092

Założenia folwarczne - proces powstawania i rozwoju majątków ziemskich doprowadził do powstania na terenie dzisiejszego woj. zachodniopomorskiego grupy zespołów folwarcznych, najczęściej tworzących wraz z obiektami rezydencjonalnymi (dworami i pałacami) oraz założeniami parkowymi interesujące wnętrza architektoniczno- krajobrazowe. Zespoły te często charakteryzowały się wysokimi walorami kompozycyjnymi. Zabudowa gospodarcza - stodoły, budynki inwentarskie i magazynowe oraz obiekty o charakterze przemysłowym: gorzelnie, mleczarnie, wytwórnie serów i In. (najczęściej o charakterze wielkokubaturowym) wznoszona była w technice ryglowej albo wykonana z kamienia lub cegły (czasami materiały te łączono). Na stan techniczny i formę archi- tektoniczną obiektów wchodzących w skład zespołów folwarcznych miał wpływ (najczęściej destrukcyjny) pięćdziesięcioletni okres funkcjonowania PGR-ów oraz ostatnie piętnastolecie, kiedy większość tych obiektów pozostawała w zasobach ANR. Spora grupa zespołów folwarcznych lub ich elementów (29) jest wpisana do rejestru zabytków woj. zachodniopomorskiego jako założenie architektoniczne; inne (liczniejsze; również kilkadzie- siąt) tworzące wraz z zielenią zabytkową założenia architektoniczno-krajobrazowe jako parki dworskie.

II.6. ARCHITEKTURA I BUDOWNICTWO

II.6.1. Zabudowa miast

II.6.1.1. Zabudowa mieszkalna

Na terenie województwa zachodniopomorskiego wyróżnić można znaczną liczbę miejskich budynków mieszkalnych o walorach zabytkowych. Wpisane do rejestru są natomiast 283 obiekty, w tym takie w których funkcja mieszkalna zintegrowana jest z innymi funkcjami, np. plebanie, ale również takie które powstały jako budynki wiejskie obecnie zlokalizowane na terenie dawnych wsi włączonych w granice dużych miast. Z punktu widzenia waloryzacji dla realizacji celów niniejszego programu, a więc planowanych działań związa- nych z opieką nad zasobami kulturowymi województwa, wyróżnić możemy m. in. następujące zabytki mieszkalnego budownictwa miejskiego: – Darłowo, zabudowa mieszkalna na terenie Starego Miasta: zespół zabudowy mieszkalnej przy ul. Powstańców Warszawskich, M. Skłodowskiej-Curie, T. Kościuszki, – Lipiany, zabudowa mieszkalna na terenie Starego Miasta: zespół budynków, głównie w konstrukcji ryglowej, przy ul. ul. Armii Krajowej, Jedności Narodowej, T. Kościuszki, Szkolnej, – Mieszkowice, zabudowa mieszkalna na terenie Starego Miasta: zespół budynków, głównie w konstrukcji ryglowej, przy ul. ul. Jana Pawła II, H. Sienkiewicza, – Międzyzdroje, zespół mieszkalnej zabudowy uzdrowiskowej z II poł. XIX - I poł. XX w.: m.in. zabudowa pensjonatowa przy ul. ul. Bohaterów Warszawy, Promenada Gwiazd, M. Kopernika, A. Mickiewicza, Ludo- wej, Pomorskiej, Zdrojowej, – Stargard Szczeciński, kamienice mieszczańskie na terenie Starego Miasta: m.in. kamienice przy rynku Staromiejskim, – Szczecin, zabudowa mieszkalna na terenie Starego Miasta: gotycko-renesansowa kamienica Loitzów, zespół tzw. Domków Profesorskich, gotycka plebania przy kościele św. Jakuba, kamienice przy ul. ul. Kuśnierskiej i Podgórnej, – Szczecin, zabudowa mieszkalna czynszowa na terenie Śródmieścia i Nowego Miasta: m.in. kamienice przy ul. ul. św. Wojciecha, Jagiellońskiej, Śląskiej, Obrońców Stalingradu, al. Jedności Narodowej, Piastów, – Szczecin, zabudowa willowa z II poł. XIX - I poł. XX w.: m.in. wille przy al. Wojska Polskiego, ul. ul. L Solskiego, A. Mickiewicza, M. Skłodowskiej-Curie, W. Pola, Międzyparkowej, – Świnoujście, zespół zabudowy pensjonatowej i czynszowej z II poł. XIX - I poł. XX w.: zespół kamienic przy ul. Hołdu Pruskiego, pensjonaty przy ul. ul. J. Kasprowicza, H. Sienkiewicza, S. Żeromskiego, – Trzebiatów, zespół zabudowy mieszkalnej na terenie Starego Miasta: zespół kamienic przy Rynku, przy ul. ul. Wojska Polskiego, J. Słowackiego, H. Sienkiewicza; Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13247 – Poz. 2092

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13248 – Poz. 2092

Powyższe przykłady zespołów zabytkowej zabudowy mieszkalnej z terenu ośrodków miejskich, wybrane z zespołu 283 budynków wpisanych do rejestru zabytków, zlokalizowane w różnych miejscach województwa zachodniopomorskiego, obejmują obiekty reprezentujące czas powstania od średniowiecza (Darłowo, Trzebiatów, Stargard Szczeciński) do początku XX w. (Szczecin, Międzyzdroje, Świnoujście), wzniesione w różnych stylach architektonicznych i przy użyciu różnych technik budowlanych - od obiektów murowanych, poprzez ryglowe i wzniesione całkowicie w konstrukcji drewnianej. Różnorodna też jest skala obiektów mieszkalnych, od niewielkich domów mieszkalnych z terenu miejscowości takich jak Lipiany, czy Mieszkowice po duże kamienice czynszowe z terenu Szczecina czy Świnoujścia. Różnorodne też są problemy, wynikające z użytkowania tych obiektów a związane np. z wystrojem architektonicznym obiektów - tu rozpiętość typów jest również duża - od obiektów całkowicie pozbawionych dekoracji po eklektyczne i secesyjne rezydencje miejskie i kamienice o bogatym wystroju. Ogólnie stwierdzić należy, że zabytkowe obiekty mieszkalne w miastach i miasteczkach są w złym stanie technicznym. Przez wiele lat nie prowadzono w nich systematycznie remontów, brakowało funduszy na dostosowanie ich do standardów współczesnych. Znaczna część tych obiektów, często decydujących o wartości krajobrazu miejskiego danej lokalizacji jest obecnie w stanie awaryjnym, zagrażającym ich istnieniu.

II.6.1.2. Zabudowa publiczna

Wśród zabudowy miast zwracają uwagę budowle użyteczności publicznej, które z racji funkcji otrzymywały od- powiednią oprawę architektoniczną. Ratusze - siedziby władz municypalnych, lokalizowane na środku miejskiego placu (Szczecin na Starym Mieście, I poł. XV w., Kamień Pomorski poł. XIV w., Trzcińsko Zdrój k. XIV w., Chojna poł. XIV w.) lub w pierzei rynku (z tego okresu pochodzą np. ratusze w Koszalinie, Moryniu, Darłowie 1725 r., Wałczu). W XIX i XX w. ratusze powstawały już poza układem staromiejskim i fortyfikacjami miejskimi (Szczecin) w formach typowych dla historyzmu i o wielkości dostosowanej do zadań współczesnej administracji. W mniejszych miastach powstawały obiekty ryglowe - o konstrukcji szkieletowej drewnianej (Nowe Warpno). Z okresu nowożytnego pochodzą przebudowy obiektów w formach np. neobarokowych (Myślibórz XVIII w., Trzebiatów XV w./ XVIII w.), z wewnętrznymi dziedzińcami, z XIX w. ratusze neogotyckie (Szczecin, Kołobrzeg). Większość ratuszy po wojnie odbudowano, przy zastosowaniu różnych doktryn konserwatorskich, przywracając na ogół ich fasadom najstarszą formę średniowieczną. Obecnie w większości ratusze nadal pełnią swoją pier- wotną funkcję siedziby władz miejskich, zaś w średniowiecznych ratuszach największych miast - Szczecina czy Stargardu Szczecińskiego - mieszczą się muzea. Najważniejszymi z zachodniopomorskich siedzib municypalnych są: ratusze średniowieczne - staromiejski w Szczecinie, Kamieniu Pomorskim, Stargardzie Szczecińskim, Chojnie, Trzcińsku Zdroju; nowożytne - w Nowym Warpnie, Trzebiatowie, Darłowie, Wałczu; z XIX/XX w. - w Kołobrzegu, nowomiejski w Szczecinie. Zdecydowana większość tego typu obiektów została wpisana do rejestru zabytków. Poczty - zachowane obiekty funkcjonują z zasadniczo niezmienioną funkcją pierwotną. Pochodzą z przełomu XIX i XX w., budowane według jednolitych standardów funkcjonalnych i formalnych oraz posiadają wspólną estetykę rozwiązań elewacji - z czerwonej licowej cegły ceramicznej z dekoracjami z profilowanych kształtek ceramicznych. Duża ilość obiektów (zespołów obiektów) tej grupy wpisanych jest do rejestru zabytków woje- wództwa zachodniopomorskiego (18). Szpitale - pochodzące z przełomu XIX i XX w. powstawały jako niewielkie zespoły budynków lokowane w ciągu zabudowy miejskiej (np. przy ul. Wojciecha w Szczecinie), w formach neostylowego kostiumu historyzmu (neogotyk, neoromanizm), głównie jako budowle murowane z elewacjami z cegły ceramicznej licowej. W latach 20. i 30. XX w. szpitale-sanatoria budowano według nowych zasad poza centrami zabudowy, w większych kompleksach urbanistycznych, powiązane z układem komponowanej zieleni (np. przy ul. P. Skargi, ul. Arkońskiej w Szczecinie, w Zdunowie), nadając budynkom modernistyczne formy architektoniczne. Do rejestru zabytków wpisanych jest 9 zespołów szpitalnych oraz 5 zespołów opiekuńczych (w tym np. zespół „Kückenmühle” w Szczecinie, liczący ok. 60 budynków). Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13249 – Poz. 2092

Zespoły zabudowy wojskowej - koszary - budowane w ośrodkach o znaczeniu strategicznym. Budynki wojskowe zgrupowane są w zespołach liczących od kilku do kilkudziesięciu obiektów. Pochodzą z okresu od końca XIX po l.30. XX w. Wiele z nich posiada duże walory kompozycyjno-architektoniczne (Szczecin, Stargard, Trzebiatów, Mrzeżyno, Mirosławiec, Wałcz, Janogóra k/Międzyzdrojów). Ze względu na wartości użytkowe, większość z nich jest dobrze zachowana, choć zmiany organizacji struktur wojskowych spowodowały przekazanie części nieruchomości do celów cywilnych. Budynki są adaptowane na obiekty mieszkalne, szkolne (np. w Szczecinie), hotelowe i inne. Cenny zespół w Trzebiatowie wpisano do rejestru zabytków, a wiele innych jest zakwalifikowanych do wpisu. Szkoły - najliczniejsze są obiekty pochodzące z przełomu XIX/XX w. oraz lat 20. i 30. XX w. Do bardziej okaza- łych należą budynki w większych miastach (np. Szczecin, Stargard Szczeciński, Wałcz) o rozbudowanych bry- łach, bogato opracowanych elewacjach, z cennym wystrojem dekoratorskim wnętrz. Ochrona: do rejestru zabytków wpisanych jest 22 zespołów, z czego 12 zlokalizowanych jest w Szczecinie. Pensjonaty i hotele - budynki związane z walorami uzdrowiskowymi naszego województwa, budowane w historycznych miejscowościach letniskowych - głównie nadmorskich (np. Świnoujście, Dziwnów, Mielno) - i zdrojo- wych (np. Trzcińsko Zdrój, Połczyn Zdrój). Obiekty z największych kurortów, jak Świnoujście, Międzyzdroje otrzymywały posiadają bogate dekoracje tynkarskie, metalowe, drewniane, często o formach stylizowanych na domy szwajcarskie - budowane w konstrukcji ryglowej lub posiadające okładziny drewniane, z bogatą dekoracją snycerską wszystkich elementów, szczególnie balkonów werand i ganków. W tej grupie znajdują się także nieliczne domy zdrojowe i kąpielowe. Ochrona: do rejestru zabytków wpisanych jest obecnie 39 obiektów tej grupy. Ogółem do rejestru zabytków województwa zachodniopomorskiego wpisanych jest 170 z w/w obiektów użyteczności publicznej.

II.6.2. Zabudowa wiejska

Zachowana na obszarze Pomorza Zachodniego i Środkowego tradycyjna architektura wiejska - w tym ryglowa, szczególnie cenna, będąca wyróżnikiem regionu - jest materialnym dowodem dokonań wielu minionych pokoleń; śladem w przestrzeni waloryzującym wiejski krajobraz kulturowy. Przez długie dziesięciolecia po 1945 r. wartość kulturowa i zabytkowa tradycyjnej architektury wiejskiej na Zie- miach Zachodnich pozostawała niezauważana i traktowana zdecydowanie marginalnie. W tym czasie zniszczeniu uległo wiele cennych obiektów etnograficznych (wzniesionych w technice ryglowej): wiejskich kościołów, chałup rybackich, domów typu pyrzyckiego, saskich lub nawiązujących do ich wzorów, zagród czworobocz- nych, wiatraków, młynów. Nierzadko jedynym śladem po unikalnej zabudowie są specjalistyczne dokumentacje, inwentaryzacje i serwisy fotograficzne przechowywane w zasobie archiwalnym m.in. Wojewódzkiego Konser- watora Zabytków, Biura Dokumentacji Zabytków, Regionalnego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków. Zmiany po II wojnie światowej dotyczące zmian granic państwowych, systemów politycznych, migracji ludności (szczególnie na obszarach Polski zachodniej i północnej), a co za tym idzie długotrwałe procesy adaptacji i budowania nowej, „prywatnej ojczyzny” wykraczały poza ramy jednego pokolenia. Tym samym racje polityczno- prawne stały się wyznacznikiem przyszłych mechanizmów gospodarczych, społecznych i kulturowych. Odmienność otoczenia i elementów kultury materialnej (w tym budownictwa) częstokroć postrzegane były jako wrogie i nieprzyjazne - niegodne zachowania. Nie bez znaczenia pozostawała także polityka państwa, jak choć- by nieumiejętnie prowadzona (w latach 1945-1950) przez organy administracyjne weryfikacja ludności autochtonicznej. W wyniku zadrażnień z ludnością napływową i nieudolności władz administracyjnych z Polski wyje- chali - wraz z Niemcami - autochtoni o niezdecydowanym poczuciu narodowym. Dopiero w 1957 r. osadnicy na Ziemiach Zachodnich zostali zrównani w prawach własności z właścicielami gospodarstw rolnych na pozostałych obszarach Polski. Skończył się tym samym okres chaosu, a nowy stan prawny zagwarantował podstawowy stopień stabilizacji. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13250 – Poz. 2092

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13251 – Poz. 2092

Służby konserwatorskie od początku swego istnienia borykały się z prozaicznym problemem niedofinansowania, w obliczu którego ochrona budownictwa wiejskiego - jako zadanie mało priorytetowe i nośne medialnie w rozumieniu czynników decyzyjnych - schodziła na plan dalszy. Sytuacja uległa stopniowej poprawie od końca lat 80-tych XX wieku, a zwłaszcza w ostatnich latach, kiedy zmianie uległo także podejście do wspólnego (polsko-niemieckiego) dziedzictwa kulturowego, zwłaszcza na obszarach tzw. pogranicza. O zachowaniu poszczególnych obiektów lub zespołów zabudowy, w tym ryglowej decyduje zarówno wspo- mniany wyżej kontekst historyczny jak i określone działania konserwatorskie, w tym: ochrona pojedynczych bu- dynków (łącznie z wpisaniem do rejestru zabytków) lub kompleksowa ochrona w ramach skansenu (co wiąże się niestety z naruszeniem kontekstu środowiskowego). Tego typu działania zapewniają jeden, być może podstawowy aspekt ochrony dziedzictwa kulturowego, tj. zachowanie reliktów tradycyjnego budownictwa ludowego, ale nie jest to jednak kreatywny sposób adaptacji dóbr kultury do życia codziennego. Stworzenie odpowiednich instrumentów prawnych: ustaw, strategii, planów jest zaledwie pierwszym krokiem. Niezbędne jest odpowiednie skoordynowanie działań instytucji państwowych, samorządowych, stowarzyszeń, osób prywatnych aby efekty ochrony zabytkowego krajobrazu wsi zachodniopomorskich były zauważalne. Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami winien stanowić wypadkową powyższych działań. Jednym z najważniejszych zadań jest niewątpliwie edukacja już od poziomie szkoły podstawowej, a wzbogacenie programów nauczania o elementy podstaw regionalizmu zaczyna przynosić pierwsze efekty w postaci zainteresowania swoją miejscowością, charakterystycznymi elementami kultury materialnej - w tym budownictwa ryglowego. To co „stare” może być powodem do dumy, wzmaga zainteresowanie swoją prywatną ojczyzną, uczy tolerancji, a często daje asumpt do kreowania własnej przyszłości. Nasuwa się tym samym pytanie czy owa tradycyjna zabudowa wiejska, a zwłaszcza ryglowe chałupy, budynki inwentarskie, stodoły, tzw. mała architektura to już relikty (przeżytki), czy też może ważny element ciągłości kulturowej (wart docenienia, ochrony i opieki), a może nowa jakość w procesie zmian cywilizacyjnych – dostrze- gana szczególnie przy rewitalizacji obszarów wiejskich; otwierająca nowe możliwości dla społeczności lokalnych. Atrakcyjność turystyczna regionu to także zabytkowy krajobraz wiejski z jego charakterystycznymi chałupami „w kratę”, cennymi kościołami i układami ruralistycznymi niezmiennymi - w wielu wypadkach od 700-800 lat.

II.6.2.1. Zabudowa mieszkalna

Na obszarze województwa zachodniopomorskiego do rejestru zabytków wpisano niespełna 40 obiektów tradycyjnego budownictwa wiejskiego (ryglowego), zlokalizowanego w granicach administracyjnych wsi. Jest to: 16 domów mieszkalnych (chałup) wpisanych jako obiekty pojedyncze; 5 zagród (składających się z 5 chałup i 10 budynków gospodarczych) i 3 budynków gospodarczych (2 stodoły i 1 obiekt inwentarski). Odznaczają się one zróżnicowaniem typologicznym i chronologicznym; zdecydowana większość została wzniesiona na przestrzeni XIX wieku, pojedyncze budynki mają metrykę XVIII-wieczną (oczywiście z późniejszymi nawarstwieniami). W zabytkowym zasobie można wyróżnić. Domy dolnosaskie (a właściwie nawiązujące do tego wzoru). Na terenie obecnego Pomorza Zachodniego - w pasie nadmorskim jako domy rybackie, w głębi lądu jako zagrody chłopskie - pojawiły się wraz z osadnictwem (z Nadrenii) po wojnie trzydziestoletniej (1618-1648). Były to obiekty halowe, z wysoką przejezdną sienią, łączące pod jednym dachem funkcje mieszkalne i gospodarcze. Najczęściej z otwartym paleniskiemi studnią w części mieszkalnej. Relikty tej formy chałup znajdują się w Kru- pach gm. Darłowo (początek XVIII wieku); Sarbinowie gm. Mielno (1804 rok); Mrzeżynie (gm. Trzebiatów). Wszystkie z nich wymagają natychmiastowych prac konserwatorskich. Wąskofrontowe domy pyrzyckie, charakterystyczne głównie dla żyznych terenów Niziny Szczecińskiej (czarno- ziemy pyrzyckie); łączące pod jednym dachem funkcję mieszkalną z gospodarczą w odróżnieniu od domów saskich pomieszczenia gospodarcze zlokalizowane były w tylnej części obiektu); posadowione szczytem do głów- nej drogi wiejskiej - na froncie siedliska. Czytelne od zewnątrz kratownice konstrukcji szkieletowej domów walo- ryzowały w sposób szczególny pierzeje zabudowy. Do czasów współczesnych zachował się zespół dwóch zabytkowych chałup w Nieborowie gm. Pyrzyce (z 1828 i 1829 r.), docenionych i opisanych w literaturze przedmiotu już przez niemieckiego regionalistę H. Lemcke. W rejestrze zabytków znajduje się także chałupa w Obrominie (gm. Pyrzyce). Inne tylko w ewidencji konserwatorskiej (oraz w gminnej ewidencji zabytków). Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13252 – Poz. 2092

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13253 – Poz. 2092

Zagrody czworoboczne (zamknięte) - typu frankońskiego, charakterystyczne dla dużych gospodarstw chłopskich. Zabudowa gospodarcza rozmieszczona była w sposób zwarty wokół podwórza z gnojownikiem, z chałupą lo- kowaną najczęściej w głębi siedliska kalenicowo lub (rzadziej) szczytowo do drogi. Wyróżnikiem tego typu zagrody chłopskiej był budynek bramny, łączący najczęściej funkcje składowe i inwentarskie, posadowiony kalenicowo na froncie siedliska. W rejestrze zabytków znajduje się zagroda w Niechorzu (gm. Rewal), Gosławiu (gm. Trzebiatów). Zabytkowe budynki bramne zachowały się również w Krupach, Słowinie. Ten typ zabudowy zagrodowej jest jeszcze stosunkowo licznie reprezentowany w pasie nadmorskim w tym - szczególnie licznie - na ziemi darłowskiej. Architektura wiejska tego regionu stanowi szczególne bogactwo naszego województwa; w sposób naturalny wpisuje się w granice znanej „Krainy w kratę”; nazwa ta po raz pierwszy przywołana została przez E. Szalewską, w granicach dawnego województwa słupskiego. Tutaj jeszcze - wcale nierzadko - zachowały się szachulcowe i ryglowe chałupy (w tym także z unikatowymi „czarnymi kuch- niami”, budynki gospodarcze w wyżką, stodoły z plewnikami, czy wolnostojące piekarniki). Większość opisanej powyżej zabudowy chłopskiej znajduje się w ewidencji konserwatorskiej, część (jak cho- ciażby w gm. Darłowo) jest wymieniona do ochrony w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Walorami zabytkowymi odznaczają się także zagrody chłopskie (lub ich poszczególne elementy) powstałe np. na przełomie XIX i XX wieku w oparciu o historyczne formy ale z wykorzystaniem nowoczesnego materiału budowlanego. Budynki wznoszono z cegły ceramicznej; w części przypadków zachowywano wszakże układ przestrzenny tradycyjnej zagrody zamkniętej. Domy mieszkalne kompozycją elewacji nawiązywały do wcześniej- szych, ryglowych chałup. Wzorce rodzime, sprawdzone i akceptowalne stanowiły podstawę dla tego typu budownictwa. Odnowa wsi Niestety województwo zachodniopomorskie jest jedynym w kraju, które nie posiada muzeum skansenowskiego z prawdziwego zdarzenia. Jego namiastką zaledwie jest „mini skansen” w muzeum w Koszalinie eksponujący zagrodę rybacka z Dąbek i kuźnię pomorską. Zasób tej kategorii zabytków, a zwłaszcza obiektów nierejestrowych (pozostających |w ewidencji konserwatorskiej) jego zróżnicowanie chronologiczne, typologiczne i materiałowe czynią zachodniopomorskie wręcz prede- stynowanym do powołania takiej instytucji. Wcześniejsze (lat 70, 80 XX wieku) działania w tej materii zakoń- czyły się niepowodzeniem. Z punktu widzenia całościowego podejścia do ochrony wiejskiego budownictwa ryglowego na terenie. woj. zachodniopomorskiego szczególnie cenny zasób znajduje się na obszarze powiatu sławieńskiego, a w szczegól- ności w gminie Darłowo. Są tu całe wsie o dobrze zachowanej strukturze przestrzennej, ze średniowiecznymi założeniami (owalnicowymi, zaułkowymi, ulicowymi), nasycone XIX-wieczną, ryglową zabudową (XVIII-wieczne obiekty występują np. w Krupach - chałupa na wzorze saskim, Słowinie - chałupa bezkominowa (tzw. kurna), w Starym Krakowie, Sławsku). Zapisy w planie miejscowym przyjętym przez gminę Darłowo o konieczności utworzenie parków kulturowych w Krupach i Starym Jarosławiu dowodzą, że władze lokalne zaczynają dostrze- gać walory architektury wiejskiej i szanse dla rozwoju. Ta forma ochrony i opieki pozwoliłaby zachować znaczą- ce elementy wiejskiego krajobrazu kulturowego „in situ”, bez konieczności translokacji budynków do muzeum skansenowskiego. Uchroniłaby również przed „umiastowianiem” wsi, dewaloryzującymi remontami, nie- fachowymi konserwacjami i przebudowami. Z problemem tym np. Francja, Austria, Niemcy borykały się w latach 70-80 XX wieku. Pojawienie się nowych (z miast) mieszkańców wsi, remontujących i adaptujących zabytkowe ryglowe chałupy oceniać można dwojako: zarówno pozytywnie jak i negatywnie w ujęciu konserwatorskim. Niekiedy dochodzi do tzw. przeinwestowania (w wyniku samowolnych, nieumiejętnych działań), którego efekt końcowy bywa ob- cym kulturowo wtrętem w wiejskim krajobrazie. Współpraca między właścicielami tych obiektów, samorządem lokalnym i środowiskiem konserwatorskim może zapobiegać tego typu zdarzeniom. Reasumując - przełamywanie stereotypów między środowiskami, jest źródłem powodzenia wszelkich działań chroniących zabytkowy krajobraz kulturowy. Idea „żywego” skansenu realizowana od 2003 r. przez Biuro Dokumentacji Zabytków we wsi Słowino gm. Dar- łowo przyczyniła się do podniesienia poziomu świadomości kulturowej i historycznej mieszkańców, integracji społeczności lokalnej wokół tej koncepcji, która może być pomysłem na rewitalizację wsi. W trakcie warsztatów konserwatorsko-budowlanych „Dawne konstrukcje - nowe marzenia”, zrealizowanych w Słowinie w 2006 r. powstała ściana szkieletowa. Wraz z tablicą informacyjną stanowi obecnie stały element w procesie edukacji Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13254 – Poz. 2092 regionalnej, jest swoistą „pomocą szkolną”. Tego typu działania mają szansę stać się normą jedynie przy pełnym zaangażowaniu powołanych do ochrony dziedzictwa kulturowego instytucji, społeczności lokalnych wraz z ich liderami, władz samorządowych; przy zaangażowaniu pozyskiwanych z różnych źródeł środków finansowych.

II.6.2. 2. Elementy strukturalne zabudowy wiejskiej

Karczmy, gospody, restauracje, kawiarnie - są to również obiekty pochodzące głównie z przełomu wieków XIX i XX, o prostych bryłach zbliżonych do budynków mieszkalnych z tego okresu, zlokalizowane na obszarach wsi, w większości nie pełnią aktualnie pierwotnej funkcji - w okresie powojennym zostały zaadaptowane na miesz- kania, sklepy bądź dziś pozostają opuszczone. Wyjątkiem są restauracje i kawiarnie funkcjonujące w miejsco- wościach wypoczynkowych (jak Świnoujście, Międzyzdroje, Rewal), głównie w pasie nadmorskim oraz przy szlakach wodnych (np. Stepnica). Powstałe pod koniec XIX w., są charakterystycznymi obiektami wzniesionymi w konstrukcji drewnianej szkieletowej, z dekoracją snycerską, z dużymi taflami przeszkleń w elewacjach, także barwnych i dekoracyjnie trawionych. Są obiektami parterowymi, często o dachach rozbudowanych o bryły wie- życzek i latarń. Sale wiejskie - świetlice - to obiekty ogólnie dostępne, użytkowane jako miejsce spotkań, zebrań, zabaw miesz- kańców danej wsi. Formalnie to obiekty skromne, parterowe, jedno- lub dwubryłowe. Wyróżniają je większe otwory okienne, czasem zamknięte łukowo oraz usytuowanie przy głównej drodze. Zachowane obiekty po- wstawały w większości na przełomie XIX/XX w. oraz w latach 20. XX w., jako budynku murowane lub w konstrukcji ryglowej. Obecnie większość z nich pozostaje w zasobach gminnych, a część adaptowana jest na cele mieszkalne. Remizy strażackie - pochodzą w większości z końca XIX i początku XX w. Są to obiekty budowlane o niewielkiej skali, o prostej bryle, jednoprzestrzenne. Część z nich, głównie najmniejszych, nie pełni swej pierwotnej funkcji a jedynie funkcje składowe.

II.6.3. Architektura sakralna

Pierwsze biskupstwo na Pomorzu Zachodnim powstało w 1000 r. w Kołobrzegu (bp Reinbern) z inicjatywy Bolesława Chrobrego. Przetrwało zaledwie kilka lat. Dopiero misja chrystianizacyjna podjęta z inicjatywy Bolesława Krzywoustego w 1124 r. (przez biskupa bamberskiego Ottona) ugruntowała chrześcijaństwo na Pomorzu. W jej trakcie późniejszy święty Otton odwiedził: Pyrzyce, Stargard, Kamień, Wolin, Szczecin, Gardziec nad Odrą (Gartz), Lubin, Kołobrzeg i Białogard. W miejscach chrztu zakładano kościoły, prawdopodobnie drewniane. W 1128 r. pod patronatem króla niemieckiego Lotara III z Supplinburga, św. Otton podjął kolejną misję obejmu- jącą teren Pomorza Zaodrzańskiego i ponownie Szczecin, Wolin i Kamień. Z akcją chrystianizacyjną związane są: Pyrzyce studnia św. Ottona, 1825-26 r., arch. K.F. Schinkel i Cerkwica studnia św. Ottona, 1912 r. (ta ostatnia wg tradycji lokalnej). W 1140 r. zostało erygowane biskupstwo pomorskie z siedzibą w Wolinie. Pierwszym biskupem został Wojciech, towarzysz wypraw misyjnych św. Ottona. Zagrożenie najazdami Duńczyków spowodowało przeniesienie biskupstwa do Kamienia w 1176 r., gdzie funkcjonowało do czasów reformacji. W Kamieniu przy katedrze powstał niezależny organizm miejski w postaci osiedla katedralnego, wyodrębnionego od miasta lokacyjnego samodzielnym systemem obwarowań. Zespół katedralny w Kamieniu uznany za Pomnik Historii Prezydenta RP; obejmuje: kościół p. w. św. Jana Chrzciciela (konkatedra), romańsko-gotycki, XII/XIII, XIV i pocz. XV, 1847-50 r. restauracja i nowa wieża; mury obronne, gotyckie, XIV/XV w.; pałac biskupi, gotycki i renesansowy, 4 ćw. XIII w., rozbud. 2 poł. XV w. i 1568 r.; d. plebania, ryglowa, ok. 1760 r., rozbud. 2 poł. XIX w.; d. dom zakrystiana, ryglowy, 2 poł. XVIII, przebud. 2 poł. XIX; d. dom dziekana, 1725 r. W końcu XII i w XIII w. książęta i możnowładcy osadzają na Pomorzu Zachodnim liczne zakony. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13255 – Poz. 2092

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13256 – Poz. 2092

CYSTERSI Pierwsi pojawili się cystersi z duńskiego Esrom, zakładając opactwo w Kołbaczu (1173 r.) i później jego filie w: Oliwie (woj. pomorskie) -1186 r., Bierzwniku (1286 r.) i Mironicach (woj. lubuskie) - ok. 1300 r. Cystersi z Dargun założyli klasztor w Bukowie Morskim (1252 r.). W XIII w. powstawały klasztory cysterek w: Szczecinie (1243 r.), Marianowie k/Stargardu (1248 r.), Cedyni (1266 r.), Koszalinie (1277 r.), Reczu (1285 r.), Wolinie (1288 r.), Pełczycach (ok. 1290 r.). Obiekty zachowane: Kołbacz klasztor pocysterski: kościół par. p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa, romańsko-gotycki, 1210-30 r., XIV w.; refektarz konwersów, XIII w.; dom opata, 1 poł. XIV w.; Baszta Więzienna, 1 ćw. XIV w.; stodoła mur.-rygl., 1 poł. XIV w. Bierzwnik klasztor pocysterski, gotycki, 1 poł. XIV w.: kościół par. p.w. Matki Bożej Szkaplerznej (prezbiterium); klasztor: skrzydła wsch. i płd., dom gościnny (tzw. browar). Marianowo klasztor pocysterski: kościół par. p.w. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny, gotycki, XIII/XIV, XV w., przebudowany 1690 r.; zach. skrzydło klasztoru, XV w. Cedynia klasztor pocysterski (skrzydło zachodnie), gotycki, XIII; XIV-XVI w. obecnie hotel. Koszalin kościół cysterek, później kaplica zamkowa, obecnie kościół prawosławny p.w. Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy, gotycki, 1278 r., przebudowany 1602-09 r., 1724 r., remontowany 1818-19, 1914, 1928 r. Pełczyce klasztor pocysterski (skrzydło zachodnie), gotycki, 1 poł. XIV w., przebudowany 1600 r., poł. XIX w.; nieużytkowany. NORBERTANIE (PREMONSTRATENSI) Zakon norbertanów założył klasztor w Białobokach koło Trzebiatowa (1180 r.), mniszki z tego zgromadzenia - klasztor w Wyszkowie k. Trzebiatowa (1224 r.) - zachowane ruiny kościoła. BENEDYKTYNI Benedyktyni z Mogilna założyli dom w Kołobrzegu w 1222 r. Benedyktynki: Kołobrzeg -1277 r. KARTUZI Klasztory: k. Darłowa -1394 r. i w Świdwinie - 1442 r. ZAKONY RYCERSKIE: TEMPLARIUSZE Rurka k. Chojny -1234 r., Chwarszczany -1247 r., Czaplinek - 1290 r. Po rozwiązaniu zakonu ich dobra przejęli joannici. Obiekty zachowane: Rurka kaplica templariuszy, romańska, 1 poł. XIII w. Chwarszczany kaplica templariuszy obecnie kościół filialny p.w. św. Stanisława Kostki, gotycka, koniec XIII - początek XIV w. (Park Kulturowy Chwarszczany). JOANNICI Ok. 1180 r. zostali osadzeni w okolicach Sławna - komandoria w Starym Sławnie (ob. Sławsko). Kolejny dom powstał przed 1187 r. w Stargardzie, należał doń zamek w Pęzinie, dobra w Korytowie i Reczu. W połowie XIII w. istnieje komandoria w Kopaniu, która w 1312 r. przeniesiona zostaje do Suchania. Po kasacie zakonu templariuszy joannici pozyskali ich dobra w Ziemi Bańskiej, przejęli Rurkę i Chwarszczany. Komandoria w Rurce została przeniesiona w 1377 r. do Swobnicy. Na obszarze Nowej Marchii znajdowała się komandoria w Świd- winie, pierwotnie ulokowana w 1232 r. w Chwarszczanach, a także odziedziczona po templariuszach od 1345 r. do ich wypędzenia przez Władysława Jagiełłę w 1407 r. komandoria w Drahimiu (Stare Drawsko). Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13257 – Poz. 2092

ZAKON SZPITALA NMP DOMU NIEMIECKIEGO W JEROZOLIMIE (KRZYŻACY) Zamek książęcy w Świdwinie został w 1384 r. sprzedany krzyżakom i pozostawał wraz z miastem i okolicami w rękach zakonu do 1455 r. W 1540 r. osadzony został tu zakon joannitów przeniesionych ze zlikwidowanej komandorii w Chwarszczanach (kasata w 1808 r.). ZAKONY ŻEBRACZE: DOMINIKANIE W 1228 r. powstał klasztor w Kamieniu, w 1275 r. w Myśliborzu. Obiekty zachowane: Myślibórz klasztor podominikański (obecnie dom kultury): kościół, k. XIII-XIV, XV w., przebud. XVII, XVIII w., klasztor, mur., XIV-XV w., przebud. XVII-XVIII w., restaurowany 1927-28 r. FRANCISZKANIE Franciszkanie osiedlili się w 1243 r. w Szczecinie, w 1261 r. w Pyrzycach, w 1289 r. w Gryficach i w 1350 r. w Drawsku Pomorskim. Obiekty zachowane: Szczecin kościół pofranciszkański obecnie parafia p.w. św. Jana Ewangelisty, mur., got., XIV, 1 poł. XV w. AUGUSTIANIE-EREMICI Augustianie: Stargard 1270 r., filia - Świątki koło Szczecinka 1356 r., Chojna - 1290 r., Jasienica - ok. 1305 r. Augustianki: Pyrzyce - 1250 r. Obiekty zachowane: Jasienica (m. Police) klasztor poaugustiański: kościół parafialny. p.w. św. św. Piotra i Pawła, gotycki, XIV/XV w., przebudowany XVIII w., restaurowany 1858 r., wschodnie skrzydło klasztoru (ruina), 1 ćw. XIV w., południowe skrzydło (ruina), 1 poł. XV w., oba skrzydła przebudowane XVII, XVIII w. Chojna klasztor poaugustiański, gotycki, XIV w.: kościół parafialny p.w. Św. Trójcy, zachodnie i południowe skrzydła klasztoru. Pyrzyce kościół poaugustiański obecnie parafialny p.w. Matki Bożej Bolesnej, gotycki, XIV-XV w. W XIII w. nastąpiła rozbudowa sieci parafialnej i ustalenie granic parafii, które zasadniczo dotrwały do czasu reformacji. Organizacja diecezji wymagała powstania archidiakonatów z siedzibami w: Kamieniu, Kołobrzegu, Szczecinie i Stargardzie. Dokumentami średniowiecznej przeszłości Pomorza Zachodniego z zakresu architektury i budownictwa, poza obwarowaniami, ratuszami i nieliczną zabudową mieszkalną są głównie budowle sakralne. Do najwcześniejszych, monumentalnych przykładów architektury należą najstarsze partie katedry w Kamieniu (XII/XIII w.) i kościoła cysterskiego w Kołbaczu (1210-30 r.). W regionie zachowało się około 50 miejskich i klasztornych oraz 400 wiejskich kościołów średniowiecznych. Około 100 z nich to wczesne budowle z regu- larnych, granitowych kwadr, wzniesione w XIII-XIV w. Pozostałe wzniesiono głównie w 2 połowie XV w. Wg Z. Świechowskiego wschodni zasięg architektury romańskiej wyznacza linia od Kamienia przez Kołbacz po Nową Marchię. Nieco dalej na wschód sięga granica kościołów granitowych (linia Stargard-Recz-Strzelce), wy- jątkiem są kościoły w Gosławiu i Sadlnie (gm. Trzebiatów). Przykłady najstarszych kościołów granitowych: fary miejskie - Banie; Gryfino, Moryń, Widuchowa; wiejskie ko- ścioły - Będargowo, Białęgi, Brwice, Buk, Chełm Dolny, Czachów, Derczewo, Dolsko, Gardno, Godków, Golice, Gosław, Goszków, Grzybno, Kamieniec, Kartno, Krzymów, Laskowo, Lubanowo, Lubiechów Górny, Lubicz, Mętno, Mierzyn, Mirowo, Moczyły, Narost, Nowogródek, Pacholęta, Piaseczno, Przelewice, Rosiny, Rosnowo, Rościn, Smolnica, Sosnowo, Stare Objezierze, Strzeszów, Warszyn, Wołczkowo, Zielin, Ziemomyśl. Dolny bieg rzeki Regi wyznacza zasadniczo zasięg gotyckich budowli halowych. Po wschodniej stronie fary miejskie reprezentują system bazylikowy (wyjątkiem jest kolegiata w Kołobrzegu, pięcionawowa hala (koniec XIII w., 1 tercja XIV w., 2 połowa XIV w., 1 połowa XV w.) i pseudohala w Karlinie - 1510 r.). Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13258 – Poz. 2092

Przykłady: Koszalin - katedra (1 ćwierć XIV - połowa XIV w.), Białogard (XIV-XV w.), Darłowo (2 połowa XIV w.), Drawsko Pom. (pseudobazylika koniec XIII -1 połowa XIV w.), Sławno (XIV-XV w.), Świdwin (połowa XV w.). W zach. części regionu dominują fary miejskie wzniesione w systemie halowym. Przykłady: Szczecin - katedra - św. Jakuba (2 połowa XIII w., 1 ćwierć XIV w., ok. 1375 r., 1 połowa XV w.), Szczecin - kościół św. św. Piotra i Pawła (XV w.), Stargard - św. Jana Chrzciciela (połowa XIII w., XV w.), Chojna - kościół Mariacki (koniec XIV w., przed 1479 r.), Chociwel (poł. XV w.), Choszczno (1 poł. XIV w., 1400), Dobra k. Nowogardu (2 poł. XV w., przebudowa XVI i XIX w.), Goleniów (XV w.), Gryfice (4 ćw. XIII - pocz. XV w.), Maszewo (1 poł. XV w.), Myślibórz kolegiata (XIII, przebud. XVI), Nowogard (XIV/XV w.), Recz (poł. XIV, XV w.), Resko (XV w.), Trzebiatów (XIV i XV w.), Tuczno (1522, 1581-1622, odbudowa 1641 r.). Wyjątki: Stargard kościół Mariacki bazylika (przełom XIII/XIV w., 2 poł. XIV w., koniec XIV w. - koniec XV w.) - najokazalszy późnogotycki kościół na Pomorzu Zachodnim; Pyrzyce (pseudobazylika 1 poł. XIV w., 1 poł. XV w., przełom XV/XVI w.). Przy późnogotyckiej rozbudowie kościołów Mariackich w Stargardzie i Chojnie pracował wybitny architekt Henryk Brunsberg. W miastach oprócz średniowiecznych kościołów farnych i klasztornych zachowały się z tego czasu również kaplice związane ze szpitalami i przytułkami. Przykłady: kaplice św. Jerzego: Banie, Białogard, Gryfice, Maszewo, Trzebiatów, kaplice Św. Gertrudy: Myślibórz, Trzebiatów; kaplice Św. Ducha: Myślibórz, Pyrzyce, Trzebiatów, kaplica Św. Jana: Chojna. Do unikatowych na- leżą kaplice na planach centralnych w: Koszalinie i Darłowie - obie p.w. św. Gertrudy. Na Pomorzu Zachodnim zachował się zespół ok. 50 średniowiecznych, murowanych bramek i furt cmentarnych przy kościołach wiejskich. Przykłady: Baniewice, Barnisław, Bielkowo, Bolewice, Borzym, Dębogóra, Krzymów, Łącko, Mirowo, Nawodna, Nieborowo, Sobieradz, Suchań, Warszyn, Witnica, Żelisławiec. Do unikatowych należą trzy drewniane bramki cmentarne z 1725 r. przy kościele w Iwięcinie. Wydarzeniem o doniosłym znaczeniu dla dziejów regionu było przyjęcie reformacji przez książąt pomorskich w 1534 r. Pociągnęło to za sobą wprowadzenie na terenach im podległych kościoła krajowego, opartego na nowej ordynacji kościelnej i przejęcie przez państwo wszystkich dóbr kościelnych, tym samym kasatę klasztorów. Obok kościołów murowanych drugą liczną grupę stanowią kościoły szkieletowe, drewniane (tzw. ryglowe), wznoszone głównie od XVI do końca XVIII w. Do najstarszych należą: Krupy (pow. sławieński) kościół gotycki, ok. 1400, wieża mur., korpus nawowy ryglowy (obmurowany od zewnątrz w XIX w.); Pomianowo 1512, XVIII, przebud.1889 i Kowalki XVI/XVII, przebud. XIX (pow. białogardzki); Starogard 1579, wieża 1908 (pow. łobeski); Dzisna k. XVI, przebud. 1698 (pow. goleniowski). Z XVII w. pochodzą kościoły: Motarzyn 1683 r., przebud. 2 poł. XIX w. i Tyczewo 1681 r. (pow. białogardzki); Giżyno XVII w., Machliny 1675 r., Mielenko Drawskie 1662 r., arch. M. Daniel, Osiek Drawski 1663 r., Stare Worowo 1689 r., wieża i fasada 1786 r. (pow. drawski); Ciećmierz 1604 r., przebud. XVIII w., Dąbie 1 poł. XVII w., wieża k. XVIII w., Świeszewo 1696 r., wieża 1842 r. (pow. gryficki); Żelewo pocz. XVII w. (pow. gry- fiński); Świerzno 1681 r., rozbud. 1 poł. XVIII w. (pow. kamieński); Cybulino rodowa kaplica grobowa, rygl., 1662 r., Gorawino 1623 r., 1644 r. (pow. kołobrzeski); Wielin 1669 r. (pow. koszaliński); Brzeźnica 2 poł. XVII w., przebud. XX w., Iglice 1696 r., Mielno 1663 r., wieża XIX w., Przytoń k. XVII w., wieża XIX w. (pow. łobeski); Tatynia k. XVII w. (pow. policki); Białowąs 1698 r., 1793 r., Drawień 1695 r., przebud. 1928-29 r., Kazimierz 1617 r., Ostrowąsy XVII w., Sępolno Małe 1693 r., Sępolno Wielkie 1685 r., Stępień XVII w. (pow. szczecinecki); Ostre Bardo 1693 r. (pow. świdwiński); Golce 2 poł. XVII w., Górnica 1672 r., Laski Wałeckie 2 poł. XVII w., Martew 1680 r., rozbud. XVIII w., Wołowe Lasy pocz. XVII w., przebud. 1834 r. (pow. wałecki). W okresie nowożytnym powstało stosunkowo niewiele murowanych budowli sakralnych. Przykłady: Krąg kościół renesansowy, 1580 r.; rodowa kaplica grobowa, barokowa - XVII w. Kalisz Pomorski kościół, klasycyzm/rokoko, 1772 r. Barokowo-klasycystyczne kościoły: Golenice XVIII w., Rościn 2 poł. XVIII w., XIX w., Dolsk 1740-41 r., wieża XIX w., Sulimierz XVIII w., przebud. XIX w. (pow. myśliborski). Z XIX w. pochodzi kościół Podwyższenia Krzyża Świętego z Czaplinka, neoklasycystyczny, 1829-32 r., arch. K. F. Schinkel. Na terenie Pomorza Zachodniego powstały liczne murowane kościoły: neoromańskie (Rundbo- genstil) bądź neogotyckie. W XX w. wybudowano m. in. kościoły modernistyczne np. w Szczecinie kościół ob. p.w. Św. Rodziny, 1929-31 r., arch. A. Thesmacher. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13259 – Poz. 2092

Do rejestru zabytków wpisanych jest łącznie ok. 770 budowli sakralnych. Rejestr poszerzany jest o liczne budowle XIX. i XX-wieczne.

II.6.4. Architektura rezydencjonalna

Architektura rezydencjonalna (zamki, pałace, dwory) na Pomorzu, pomimo dużych ubytków spowodowanych działaniami wojennymi i zaniedbaniami wynikłymi z przekształceń własnościowych zaistniałych po 1945 r., reprezentowana jest przez blisko 670 obiektów pochodzących z różnych epok i okresów stylowych. Zasób ten jest jednym z liczniejszych w Polsce, co zarazem stanowi wyzwanie dla władz samorządowych w znalezieniu metod i środków odpowiedniego zabezpieczenia i wykorzystania tego typu budowli dla rozwoju regionu i dla zachowania spuścizny kulturowej Pomorza. Okres średniowiecza - od XIII do końca XV w. Zamki jako obiekty murowane pojawiły się najwcześniej w 2 połowie XIII wieku. Miały charakter budowli obronno-mieszkalnych z przeważającą funkcją obronną w formie potężnych murów z basztami oraz odpowiedniego zabezpieczenia terenu fosami i mostami zwodzonymi. Liczba wszystkich zamków powstałych w średniowieczu na Pomorzu (na terenie księstwa pomorskiego i Nowej Marchii) nie jest dokładnie znana, jednak można założyć, że sięgała blisko 100 obiektów. Do dziś w średnio- wiecznym kształcie, nie przetrwał ani jeden zamek, natomiast w: Darłowie, Dobrej (gm. Nowogard), Golczewie, Pęzinie, Płotach, Swobnicy, Starym Drawsku i Świdwinie pozostały mury obronne z basztami oraz pojedyncze skrzydła lub fragmenty skrzydeł mieszkalnych. W większości przypadków o wyglądzie dawnych zamków świadczą już tylko stare ryciny i opisy oraz relikty fundamentów odsłaniane w trakcie badań archeologicznych jak np. w Krągu, Karlinie, Połczynie Zdroju, Szadzku. Najlepiej zachowanym zamkiem z wysokimi murami obronnymi, wieżą, reprezentacyjnym skrzydłem mieszkalnym oraz pozostałościami zewnętrznego pasa umocnień w formie fosy, jest książęcy zamek w Darłowie. Podobne, choć bardziej przekształcone budowle znajdują się w Swobnicy, Pęzinie, Starym Drawsku i Świdwinie. Z najbardziej okazałego zamku w Szczecinie, z czasów średniowiecza przetrwały piwnice pod skrzydłem połu- dniowym, dolne partie wieży więziennej i krypta z dawnego kościoła zamkowego pod skrzydłem północnym. Relikt zamku biskupiego w formie ceglanej baszty na wysokim wzniesieniu i śladów fos zachował się w Golczewie. W okresie średniowiecza najliczniejszą grupę stanowiły siedziby rodów rycerskich wznoszone w miastach: Dobrej, Nowogardzie, Płotach, Połczynie, Resku oraz na terenach wiejskich posiadłości np. w: Buku, Krępcewie, Krągu czy w Szadzku. Reprezentowały różnorodne założenia łącznie z najstarszym typem w formie wieży mieszkalno-obronnej, zachowanej reliktowo w murach starego zamku w Płotach. Najwięcej średniowiecznej substancji pozostało z zamku w Dobrej, pozostawionego w ruinie od XVII w. Zamki i dwory renesansowe od XVI do połowy XVII w. Większość zachowanych zamków renesansowych na Pomorzu w: Szczecinie, Pęzinie, Krągu i Płotach, powstała na drodze przebudowy obiektów średniowiecznych. Najważniejszą budowlą nowożytną jest zamek w Szczecinie, rozbudowany przez księcia Jana Fryderyka od 1575 r. Wzniesiona przez włoskich mistrzów budowla złożona z czterech skrzydeł, została powiększona na początku XVII wieku o piąte skrzydło. Różniła się od średniowiecznej siedziby książąt znacznie większą skalą, odmiennym wystrojem elewacji i cechującą całość reprezentacyjnością. W podobnym czasie i stylu zmodernizowano inne zamki książęce np. w Słupsku i Szczecinku, wznosząc od podstaw renesansowe skrzydła, przy czym zamek w Szczecinku został później gruntownie przebudowany. Pod wpływem realizacji książęcych, pod koniec XVI wieku, swoje siedziby przebudowali przedstawiciele kilku najznaczniejszych rodów rycerskich na Pomorzu: Ostenów i Blücherów, Wedlów, Podewilsów czy Borków. Powstały wtedy bardzo okazałe zamki w Tucznie i Krągu, nowe renesansowe skrzydła zamków w Pęzinie i Płotach oraz skromniejsze dwory w Karsku k/Nowogródka Pomorskiego, Buku. Te ostatnie zbudowane w formach ma- nieryzmu i wczesnego baroku. Prezentują ten sam typ jednoskrzydłowych prostokątnych, podpiwniczonych budowli, z dwoma kondygnacjami naziemnymi, nakrytymi dachami dwuspadowymi z ozdobnymi szczytami. Pałace i dwory barokowe i klasycystyczne od XVII do połowy XIX wieku. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13260 – Poz. 2092

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13261 – Poz. 2092

Barokowe siedziby pojawiły się na Pomorzu późno, pod koniec XVII w., czego przyczyną było wyniszczenie kraju w czasie wojny trzydziestoletniej (1618 -1648 r.), wymarcie starych rodów, wygaśnięcie dynastii Gryfitów i przejęcie księstwa przez Szwedów i władców Brandenburgii. Do około połowy XVIII w., budowano niewiele, ale powstające wtedy rezydencje miały okazałe formy wzorowane na przykładach architektury holenderskiej i francuskiej. Jedną z najciekawszych budowli tamtego okresu jest zamek w Swobnicy, przebudowany z dawnej siedziby joannitów przez margrabiów brandenburskich. Duży trzyskrzydłowy zespół wpisany w mury średnio- wiecznej warowni z barokowym wystrojem fasady i wnętrz ozdobionych sztukateriami, wyjątkowy w skali regionu, popada niestety w ruinę. W stanie ruiny pozostają też niestety największe barokowe pałace w Kłębowcu k/Wałcza i w Starogardzie Łobeskim, charakteryzujące się niegdyś okazałymi bryłami, bogatym wystrojem elewacji, wnętrz i przemyślanymi kompo- zycjami budowli w powiązaniu z krajobrazem. Interesujące, choć skromniejsze przykłady barokowych siedzib miejscowych rodów, zachowały się w pałacach z pierwszej ćwierci XVIII w., w: Świerznie, Siemczynie, Stolcu i Łoźnicy. Szczególnie interesującym przykładem jest dwór w Świerznie, wzniesiony w konstrukcji ryglowej, w której przez wieki budowano większość siedzib mieszkalnych, w tym dwory i pałace. Niestety większość ryglowych dworów z XVIII w., pozostaje, bądź popada w stan ruiny, jak np. w: Dobropolu k/Kamienia Pomorskie- go, w Starym Worowie, Ostrowąsach i wielu innych miejscowościach. Do nielicznej grupy pałaców z początku XVIII w. należy pałac w Ostrowcu k/Malechowa, powstały w oparciu o wzory architektury holenderskiej. W 2 połowie XVIII w., po ustabilizowaniu się sytuacji politycznej i gospodarczej w regionie nastąpiło znaczne ożywienie w rozwoju budownictwa rezydencjonalnego. Powstało wówczas kilkadziesiąt dworów i pałaców w oparciu o różne wzory. Spotyka się więc kontynuację wcześniejszych typów pałaców z ryzalitami np. w Zieleniu k/Mieszkowic, pojawiły się nowe murowane dwory nawiązujące do architektury brandenburskiej np. w Karsku k/Nowogródka Pomorskiego, w Dobropolu k/Trzcińska, Golenicach i Rościnie k/Myśliborza, w Starej Dobrzycy, w Darskowie, Parsowie i w wielu innych miejscowościach. W XVIII w., od podstaw przebudowano również zamek w Połczynie i rozbudowano zamek w Tucznie. Pod koniec wieku XVIII w architekturze rezydencjonalnej Pomorza pojawiły się formy klasycystyczne, nawiązu- jące do sztuki antycznej. Do najwybitniejszych realizacji tego nurtu należy zaledwie kilka budowli na czele z pa- łacem w Przelewicach zbudowanym w 1800 r. i pałacem w Krzymowie z 1 ćw. XIX w. Arkadę i antyczne motywy greckich detali odnajdujemy w pałacu w Gądnie koło Morynia oraz w dworze myśliwskim w Kuropatnikach k/Krzymowa. Historyzm od połowy XIX do XX wieku. Zdecydowana większość zachowanych pomorskich pałaców i dworów pochodzi z okresu od około 1850 r., do 1914 r., przy czym nie wszystkie zostały zbudowane od podstaw. Bardzo wiele obiektów przebudowano wyko- rzystując piwnice i mury obwodowe z wcześniejszych budowli. Klasycznym przykładem jest tu pałac w Trzebia- towie, adaptowany w XVI w. z dawnego klasztoru norbertanek, rozbudowany w wieku XVIII i przebudowany w połowie wieku XIX w stylu neoklasycystycznym. W drugiej połowie XIX w. architektura nie tylko Pomorza, ale całej Europy rozwijała się w oparciu o style historyczne: gotyk, renesans, barok i klasycyzm. Najpopularniejszymi i najczęściej stosowanymi były typy budowli oparte na kanonach architektury późnego baroku i klasycyzmu. W nurcie architektury neoklasycystycznej mieszczą się dziesiątki parterowych dworów pod dachami dwuspadowymi lub naczółkowymi, jak np. dwór Bismarcków w Kulicach, zbudowany około połowy XIX wieku. Budowle należące do tej grupy znamionuje zwar- tość brył i oszczędność podziałów architektonicznych, sprowadzonych do wąskich gzymsów i rytmu okien z gzymsami nadokiennymi w formie prostych odcinków lub trójkątnych tympanonów. Równolegle pojawiały się budowle nawiązujące do form renesansu i gotyku, z wykorzystaniem najbardziej charakterystycznych cech tych stylów. Z renesansu zapożyczono formę budowli willowej, system arkadowych por- tyków, półkolistych okien i detalu architektonicznego. Bardzo dobrym przykładem był pałac w Wiejkowie k/Wolina (niestety w ruinie), podobnie jak pałac w Lubiechowie k/Karlina. Grupę niezbyt liczną, ale za to wyrazistą poprzez malowniczość brył i wystroju elewacji oraz bogate symboliczne treści, stanowią budowle nurtu neogotyckiego realizowane od lat czterdziestych XIX w., do początku wieku XX. Najstarsze przykłady zachowane w Rybokartach, Sokolińcu, Otoku czy Dolsku, należą do budowli powsta- łych pod wpływem dzieł niemieckiego architekta Karla Ferdynanda Schinkla i jego uczniów Stülera i Knoblaucha. Projekt tego ostatniego architekta zrealizowano w pałacu w Waniorowie, rozwiązanym niemal identycznie jak w Rybokartach, lecz przekształconym po 1945 r. Najeżone basztami i blankami bryły neogotyckich pałaców Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13262 – Poz. 2092 np. w Karkowie, Podgórkach miały przypominać średniowieczne zamki obronne, i poprzez ten fakt miały akcen- tować starożytność rodzin. W innych siedzibach np. w Skrzynce k/Lipian naśladowano formy gotyku elżbietań- skiego. Pojedyncze motywy neogotyckie w formie ostrołuków i krenelaży stosowano jeszcze na początku XX wieku w budowlach eklektycznych, np. w Nadarzynie k/Pełczyc, łączących różne elementy stylowe nawią- zujące do idei średniowiecznych zamków z nawarstwieniami stylowymi, podkreślającymi starożytność budowli oraz dawne pochodzenie właścicieli. Do grupy rezydencji łączących w sobie cechy różnych stylów należą kilkuskrzydłowe, bardzo rozbudowane siedziby z wieżami, zrealizowane m.in. w: Strzekęcinie, Juchowie, Lisowie i Trzygłowiu. W niektórych przypadkach, np. w pałacu von Thadenów w Trzygłowiu, efekt dawności uzyskano poprzez włączenie do nowej siedziby barokowego skrzydła w konstrukcji ryglowej, a dwa nowe skrzydła ukształtowano w stylu neobarokowym z elementami średniowiecznej architektury „cesarskiej” z wieżą, basztą i rustykalnym murem. Wyraźnie zarysowanym nurtem w architekturze historyzmu na Pomorzu był neobarok, realizowany w pałacach i dworach z przełomu XIX/XX wieku. W kilkunastu najbardziej reprezentacyjnych budowlach tego typu „np. w: Batowie, Lekowie, Karkowie czy Lesięcinie, dwukondygnacyjnych bryłach przykrytych dachami cztero- spadowymi bądź mansardowymi, z ryzalitami centralnymi przy fasadach lub z ryzalitami bocznymi, nawiązywa- no do barokowo klasycystycznego nurtu architektury pomorskiej z pierwszej połowy XVIII wieku, znanych z pa- łaców w Siemczynie czy Stolcu. Wśród pałaców i dworów okresu historyzmu, znaleźć też można po kilkanaście przykładów budowli wzniesionych w formach określanych mianem „kostiumu francuskiego”, w kształcie mieszczańskich willi z pluralistycz- nym i modernistycznym wystrojem elewacji. W kostiumie francuskim (pałace w Nosowie, Mechowie czy Czar- nówku), najbardziej charakterystyczną cechą są zróżnicowane formy dachów, krytych przeważnie łupkiem lub blachą. Typ willowy reprezentowany dla przykładu przez dwory w: Brodzie, Łobrzanach i Świechowie, cechują zbliżone do kwadratu rzuty i zwarte bryły ze zróżnicowanymi wystrojami elewacji od form klasycystycznych przez secesyjne do modernistycznych jak w Wirówku k/Gryfina, Zalesiu k/Polic i Morzycy k/Dolic.

II.6.5. Budownictwo obronne

Obwarowania średniowieczne Średniowieczne mury obronne należą do grupy najbardziej charakterystycznych zabytkowych dzieł Pomorza Zachodniego. Zachowały się w całości lub w niewielkich fragmentach w 32 miastach regionu, niemal wszędzie tam gdzie zostały wzniesione. Pierwotnie były częścią składową większego systemu fortyfikacji miejskich, na które składały się oprócz murów, wały ziemne i fosy. Budowane były od schyłku XIII do połowy XVI w. Okazały się prawie całkowicie bezużyteczne w okresie wojny trzydziestoletniej (1618-1648 r.) i począwszy od XVIII w. zaczęły podlegać likwidacji. W pierwszej kolejności likwidowano zewnętrzne pasy umocnień przez ni- welacje wałów i zasypywanie fos oraz rozbiórki mostów i bram przednich. Następnie zaczęto rozbierać bramy i odcinki murów najbardziej zniszczone lub te, które przeszkadzały w komunikacji czy rozbudowach miast. Proces ten został zatrzymany dopiero na początku XX wieku, kiedy zaczęły sprzeciwiać się temu służby konserwatorskie i jednostki wojskowe. W efekcie konsekwentnej postawy konserwatorów zabytków, wzrastającej wrażliwości historycznej oraz rozwijającej się od schyłku XIX w. turystyki, proces rozbierania umocnień miejskich został zatrzymany. Mury zaczęto remontować a tereny dawnych wałów i fos przekształcać na aleje spacerowe. Działania II wojny światowej, poza nielicznymi przypadkami, nie uszczupliły zasobów istniejących przed 1945 r. Ubytki substancji tej grupy zabytków powstały natomiast w wyniku wieloletnich zaniedbań w podejmowaniu prac remontowych. Aktualnie opisywany zasób, zachowany w 32 miastach województwa jest bardzo zróżnicowany pod względem wielkości, stanu zachowania, technologii i rangi artystycznej. Jednak w każdym przypadku pozostałości fortyfikacji są niezmiernie ważnymi elementami zabytkowej substancji miast. Większość zachowanych obiektów zbudowana jest w technice mieszanej; z kamieni granitowych i z cegły ceramicznej np. w Mieszkowicach, Barlinku, Kamieniu Pomorskim. Przewaga murów ceglanych występuje w Chojnie, Choszcznie, Pyrzycach, Stargardzie Szczecińskim i Trzebiatowie. Mury wzniesione niemal wyłącznie z kamiennych otoczaków w technice warstwowej (warstwy równo ułożonych kamieni o wysokości ok. 90 cm., rozdzielone szerokimi spoinami wypełnionymi okrzeskami), występują w: Moryniu, Maszewie i Trzcińsku. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13263 – Poz. 2092

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13264 – Poz. 2092

Budowane w ciągu murów bramy należały zawsze do najbardziej newralgicznych a zarazem najbardziej okaza- łych elementów średniowiecznych fortyfikacji. Wszystkie zachowane przykłady a zwłaszcza w: Białogardzie, Chojnie, Gryficach, Myśliborzu, Pyrzycach i Stargardzie, charakteryzują się złożonymi, interesującymi formami architektonicznymi, stanowiąc zarazem budowle kubaturowe, służące różnym celom (np. siedziby stowarzyszeń turystycznych, pracowni plastycznych i innych instytucji). Najbardziej zróżnicowane dzieła o formach cylindrów, wieloboków i brył mieszanych prześledzić można na zachowanych przykładach w Chojnie, Pyrzycach i Stargar- dzie Szczecińskim. Te trzy wymienione na koniec przykłady łącznie z zachowanymi niemal w całości pierście- niami murów w Maszewie, Moryniu i Trzcińsku Zdroju stanowią najcenniejsze zespoły średniowiecznych fortyfikacji na terenie Pomorza. Zewnętrzne umocnienia ziemne (wały i fosy) w postaci pierwotnej nie zachowały się nigdzie. W kilku przypadkach czytelne są miejsca przebiegu wałów, np. w Stargardzie, Chojnie, Maszewie, Kamieniu Pomorskim, Pyrzycach, utrwalone w postaci zadrzewień alejowych w XIX i XX w. Fragmenty dawnych fos, rozpoznawalne dzięki charakterystycznym obniżeniom terenu, czytelne są np. w Moryniu, Maszewie, Chojnie, Kamieniu Pomorskim. Niestety w wielu miejscowościach, w okresie powojennym tereny wokół murów częściowo zabudowano nisz- cząc historyczne pozostałości. Do najcenniejszych należą zespoły fortyfikacji w: Chojnie, Maszewie, Mieszkowicach, Moryniu, Pyrzycach, Stargardzie Szczecińskim, Trzcińsku Zdroju. Zespoły o wartościach ponadlokalnych występują w: Choszcznie, Goleniowie, Kamieniu Pomorskim, Myśliborzu, Reczu, Trzebiatowie. Pozostałe, zachowane nawet w niewielkich fragmentach są ważne dla lokalnych społeczności, jako ślady dawnego znaczenia i funkcji miejscowości np. zachowana baszta w Baniach, dzisiejszej wsi, wskazuje na dawną rangę miasta, a baszta z fortyfikacji Szczecina pokazuje skalę i rangę dawnych fortyfikacji tego miasta. Fortyfikacje nowożytne XVII - XVIII - XIX w. Po upadku księstwa pomorskiego około połowy XVII w., częścią terytorium księstwa zawładnęli margrabiowie brandenburscy, a częścią królowie szwedzcy, którzy w celu umocnienia swych pozycji zaplanowali budowę nowożytnych fortyfikacji w kilku najbardziej strategicznie położonych miejscowościach w: Kołobrzegu, Szczeci- nie, Stargardzie, Świnoujściu, Wolinie. Po szwedzkich fortyfikacjach zrealizowanych częściowo, pozostały niewielkie relikty w postaci nasypów ziemnych lub przebiegu dróg fortecznych. W ciągu drugiej połowy wieku XVII i w ciągu wieku XVIII doprowadzono do powstania kilku twierdz, w tym największych w Szczecinie i Kołobrzegu. Jądra średniowiecznych miast otoczono pasami nowych bastionowych umocnień ziemnych i murowanych zakładanych na planach wieloboków oraz systemem fos. Najwięcej reliktów fortyfikacji z XVII i XVIII w., przetrwało w Kołobrzegu gdzie zachowała się piwnica z fortu Ujście, reduta Morast, Brama Radzikowska oraz wiele innych reliktów w formie nasypów, fos. W Szczecinie z fortyfikacji osiemnastowiecznych pozostały dwie bramy barokowe zdobione rzeźbami i relikty tras komunikacyjnych na Łasztowni. Pozostałości bastionów czytelne są w terenie do dziś również w Stargardzie Szczeciń- skim oraz Wolinie. Mają szczególne znaczenie w krajobrazie lokalnym. Wzniesione w ciągu XVIII w. fortyfikacje utrzymywane i rozbudowywane były do ostatniej ćwierci XIX w. Wtedy rozpoczął się proces ich likwidacji. Szczecin utracił status twierdzy w 1873 r., Kołobrzeg w 1887 r. Fortyfikacje Świnoujścia, których budowę roz- poczęto w 1837 r. w następnych latach znacznie rozbudowano. W efekcie końcowym powstał potężny system złożony z fortów, szańców, baterii rozmieszczonych po obu stronach rzeki Świny i wzdłuż brzegów Bałtyku. Twierdza modernizowana była do 1945 r. i przetrwała niemal w całości do chwili obecnej, stanowiąc jedno z ważniejszych dzieł dziewiętnastowiecznej architektury i inżynierii wojskowej w Polsce. W środowisku lokalnym zespół jest już od dawna doceniany, a poszczególne budowle z powodzeniem są użytkowane jako izby pamięci i instytucje użyteczności publicznej. W planach zagospodarowania przestrzennego Świnoujścia, projek- tuje się utworzenie Parku Kulturowego „Świnoujskie Forty”. Fortyfikacje z XX w. Budowa dwudziestowiecznych fortyfikacji związana była z I i II wojną światową. Na Pomorzu w latach 1914- 1918 prowadzono głównie prace modernizacyjne istniejących umocnień np. twierdzy w Świnoujściu. Nowe systemy fortyfikacji pojawiły się w okresie poprzedzającym wybuch II wojny światowej. W latach 1932-1938 na polecenie władz nazistowskich Niemiec wybudowano odcinek umocnień zwany „Pommerstellung” (Pomorska pozycja umocniona), od 1945 r., nazwana „Wałem Pomorskim” (całkowita długość 290 km); na terenie woj. zachodniopomorskiego jego długość wynosi około 199 km. Linie umocnień biegną wzdłuż wschodniej granicy województwa, w pobliżu wielu miejscowości takich jak: Darłówek - Krąg - Polanów - Biały Bór - Szczecinek - Borne Sulinowo - Wałcz - Tuczno - Stare Osieczno - Krzyż - Gorzów Wlkp. Pozycje Wału biegną przez powiaty: Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13265 – Poz. 2092 sławieński (gm. Darłowo i Malechowo), Koszalin i gm. Polanów. W linii umocnień zbudowano 20 schronów żel- betowych w rejonie Strącza, Prusinowa Wałeckiego, Strzalina i Tuczna oraz kilka schronów pancernych w rejonie Szczecinka, Łączna i Piły. Rozpoczęto także regulację rzeki Piławy i zbudowano jazy na rzekach. W okolicach Strzalin i Zdybowa zachowały się budowle w formie kilkukondygnacyjnych schronów połączonych wewnętrz- nymi korytarzami. Stanowią one przykłady najbardziej rozbudowanych dzieł w systemie „Wału Pomorskiego”.

II.6.6. Obiekty przemysłu i techniki

Zabytki techniki to zarówno budowle (zabytki nieruchome), jak i maszyny, urządzenia i inne wyposażenie ruchome (zabytki ruchome) dokumentujące rozwój nauki i cywilizacji, charakterystyczne dla dawnych form gospodarki, prezentujące nowatorskie, unikalne rozwiązania techniczne. Na terenie województwa zachodniopomorskiego, z racji położenia geograficznego, zasobów naturalnych, dzie- jów politycznych, historycznych form gospodarki i przemysłu, spotykamy zabytki techniki, które są charakterystyczne dla tego regionu, jak i te występujące powszechnie. Do tych pierwszych, charakterystycznych i najbardziej reprezentatywnych dla regionu, zaliczamy obiekty zwią- zane z gospodarką i transportem morskim i rzecznym (m.in. stocznie, porty z nabrzeżami, magazynami, dźwi- gami, latarniami morskimi). Do drugich - zasadniczo wszystkie inne historyczne obiekty dokumentujące rozwój takich podstawowych dzie- dzin, jak przemysł przetwórczy (młyny, cukrowanie, gorzelnie itp.), budownictwo (cegielnie, cementowanie), komunikację (drogi, kolej, mosty) i inne. Ze względu na czas powstania dziedzictwo techniczne możemy podzielić na dwie grupy: – pochodzące z okresu od połowy XIX w. do końca l.30. XX w., które stanowią większość zasobu, – nowsze - powstałe w okresie powojennym po 1945 r., do czasu gwałtownego skoku cywilizacyjnego po przemianach ustrojowych na przełomie lat 80-90. XX w. Większe zasoby zabytkowych obiektów produkcyjnych (w większości poprzemysłowych), znajdujemy w ośrod- kach miejskich (Szczecin, Stargard, Koszalin, Kołobrzeg, Białogard). W istniejącym zasobie dziedzictwa technicznego można wyodrębnić zespoły, które jak wyżej zaznaczono, są charakterystyczne dla regionu. Stocznie - historycznie funkcjonowały w Szczecinie, Świnoujściu, Darłowie, statki budowano także w portach należących do miast hanzeatyckich, jak np. w Regaujściu (nie istnieje). Obecnie kompleksy budowli i urządzeń stoczniowych o walorach zabytkowych znajdujemy w Szczecinie i Świnoujściu. Stocznia szczecińska to także miejsce związane z najnowszą historią - miejsce podpisania porozumień 30 sierpnia 1980 r. w świetlicy jednego ze stoczniowych budynków administracyjno-socjalnych (przed Gdańskiem, o czym większość Polaków nie wie). Porty - handlowe i rybackie, przystanie na wybrzeżu morskim, Zalewie Szczecińskim, rzekach. Wiele z historycznych miejsc tego typu nie istnieje, jak np. porty rzeczne w miastach. W Goleniowie ostatnio poddano renowa- cji i zagospodarowano kamienne nabrzeża portu na Inie, z zabudowy którego pozostał spichlerz z końca XVIII w. Wśród istniejących portów budowle oraz wyposażenie o walorach zabytkowych występują w: Szczecinie - rozległe tereny portowe z elewatorami, portem wolnocłowym na Łasztowni (założonym k. XIX w., rozbudowy- wanym do l. 20. XX w.), z budowlami magazynowych prezentującymi nowatorskie rozwiązania i architekturę od końca XIX po l. 30. XX w., z nabrzeżami oraz zachowanym (wprawdzie nielicznie) wyposażeniem (pływające doki, dźwigi); Kołobrzegu - modernistyczne spichlerze portowe, przystanie jachtowe w Stepnicy (z budynkiem restauracji z 1 ćw. XX w.), Trzebieży (z budynkiem administracyjno - mieszkalnym z l. 20. XX w.). Latarnie morskie - na odcinku wybrzeża Bałtyku w granicach województwa zlokalizowano siedem latarni morskich wraz z zabudową towarzyszącą (budynki mieszkalne, gospodarcze). Do najstarszych należy latarnia w Jarosławcu (gm. Postomino) z 1838 r. Pozostałe to latarnie: Darłówko (gm. Darłowo) z 1885 r., Gąski (gm. Ustronie Morskie) wzniesiona w latach 1876-1877, Niechorze (gm. Rewal) uruchomiona 1 grudnia 1866 r., Świnoujście - Warszów - uruchomiona 1 grudnia 1857 r., w latach 1902-1903 przeszła gruntowny remont, Wisełka - Kikut (gm. Wolin) - k. XIX w., zaadaptowana wieża widokowa, w Kołobrzegu - wzniesiona została w l. 50. XX w. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13266 – Poz. 2092

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13267 – Poz. 2092

Urządzenia nawigacyjne na torze wodnym Szczecin-Świnoujście - istniejące stawy wytyczające tor wodny na tej trasie postawiono w latach 1911-1936. Wiele z nich zachowało oryginalną konstrukcję i wygląd, do najbardziej znanych należy stawa Młyny na falochronie w Świnoujściu. System urządzeń hydrotechnicznych na Odrze zbudowanych w ramach realizacji projektu „Dla polepszenia od- pływu na Dolnej Odrze” opracowanego w 1899 r.: jaz „Widuchowa (1914 r.) śluzy komorowe (łącznie na polde- rach Międzyodrza wybudowano 17 żelbetowych śluz komorowych - gospodarczych), przewały, przepusty wa- łowe i stacje pomp. Budowle hydrotechniczne na Odrze wzbogacają krajobraz i tworzą warunki do funkcjonowania środowiska przyrodniczego, charakterystycznego dla Parku Krajobrazowego Doliny Dolnej Odry. Elektrownie wodne spotykamy na większych rzekach województwa. Zabytkowy walor tych budowli podnosi zachowane wyposażenie z czasu budowy (od hydrozespołów z turbinami Francissa po olejarki). Do elektrowni o zachowanej architekturze i wyposażeniu należą: – Borowo (gm. Kalisz Pomorski) - na kanale łączącym jeziora Mielno i Prostynia (1916 - 1918), – Trzebiatów - na kanale Młynówka rzeki Regi (1926-1927 r.), – Niedalino (gm. Świeszyno) - zw. „Hajka” na Radwi (1910-1912 r.), – Lisowo (gm. Płoty) - zw. „Likowo”, na Redze; z 1922 r., – Prusinowo (gm. Łobez) - na Redze; z 1904 r., rozbudowana ok. 1920 r., – Rościno (gm. Białogard) - na Parsęcie, uruchomiona w 1936 r. prototypowa elektrownia „podwodna”, zmo- dernizowana w latach 1973 - 1976, przeznaczona do likwidacji, – Rosnowo (gm. Manowo) - na rzece Radwi, uruchomiona w 1922 r., – Smolęcin (gm. Gryfice) - zw. „Rejowice” na Redze (1924-1926). Wymienione elektrownie są czynne; funkcjonują stare turbiny, ale prawdopodobnie w niedługim czasie zaistnieje konieczność podjęcia decyzji o ich modernizacji. Do starych, tradycyjnych gałęzi gospodarki należy przetwórstwo płodów rolnych. Wiatraki i młyny wodne były nieodłącznym elementem krajobrazu wsi i miast (vide XVI-wieczne widoki Szczecina, mapa księstwa pomorskiego Lubinusa 1618 r.). Gorzelnie, browary funkcjonowały w większości folwarków, czy to klasztornych, czy szlacheckich. Zachowane do czasów obecnych obiekty przemysłu przetwórczego (młyny wiejskie, przemysłowe, rzeźnie, mleczarnie, cukrownie, browary, gorzelnie) to budowle z 2 poł. XIX - pocz. XX w., w zdecydowanej większości pozbawione urządzeń. Młyny należące do lepiej zachowanych pod względem architektonicznym i wyposażenia: – wodny w Suchanówku (gm. Suchań) - postawiony w konstrukcji ryglowej nad Rzeczycą w 1827 r. (częściowo zachowane elementy napędu i transmisji), – Stargard Kluczewo - młyn z elewatorem z 1934 r., pozostały elementy napędu i młyńskiego wyposażenia, architektonicznie jeden z ciekawszych tego typu obiektów, – Barlinek: młyn papiernia przy ul. Św. Bonifacego w ryglowej konstrukcji (1858 r.), młyn, – Bukowo (gm. Człopa) - młyn wodny, k. XIX w., ryglowy, z murowanym domem młynarza, – Cychry (gm. Dębno) - 1909 - 1915 r., młyn. Przykład dobrej ceglanej architektury przemysłowej z pocz. XX w. o cechach modernistycznych, – Darłowo, - młyn wodny (zespół), murowany, z częściowo zachowanym wyposażeniem, – Polanów, ul. Młyńska - zespół młyński z młyn z XIX/XX w., – Trzebiatów, ul. Słowackiego 58-59 - młyn z lat. 20. XX w., o napędzie elektrycznym, zachowane kompletnie oryginalne wyposażenie, – a także wiele młynów wiejskich, malowniczo położonych nad wodą, opuszczonych, popadających w ruinę. Wiatraki - unikalnym, bo już jedynym istniejącym, jest drewniany wiatrak typu koźlak (l. 20-30. XIX w.) w Mierzynie (gm. Dobra Szczecińska), będący własnością prywatną. Innym typem wiatraka jest tzw. holender o charaktery- stycznej cylindrycznej bryle. Dawnej liczne, obecnie reprezentowane przez 12 obiektów (z l. 50-80. XIX w.), z których zagospodarowane (funkcje mieszkalne lub inne) są w Szczecinie (przy ul. Mieszka I), Lędzinie (gm. Karnice), Poradzu (gm. Łobez), Wolinie. Browary, gorzelnie - do lepiej zachowanych browarów, z elementami dawnego wyposażenia należą obiekty w Połczynie Zdroju i Szczecinie. Gorzelnie - z wytwórni wódek znana była ul. Kolumba w Szczecinie. W ostatnich latach widoczna jest rujnacja wielu gorzelni folwarcznych. Rzeźnie - miejska w Szczecinie, w Świnoujściu, w Gryfinie. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13268 – Poz. 2092

Do obiektów dokumentujących rozwój komunikacji należą: drogi, kolej normalno- i wąskotorowa, mosty, wia- dukty, autostrada, lotniska. W ewidencji konserwatorskiej widnieje ponad 83 zespołów zabudowań stacji kolejowych, ponad 30 pojedynczych budynków dworcowych, ok. 40 kolejowych wież wodnych, 30 mostów i wia- duktów na liniach normalno- i wąskotorowych. Pomorze posiadało stosunkowo gęstą sieć linii kolejowych, które budowane były od lat 40. XIX w. do okresu międzywojennego. Aby uzupełnić informację o dziedzictwie technicznym regionu należałoby jeszcze wymienić: – cegielnie, od lat nie produkujące, znaczące w krajobrazie zespoły budowli, z piecami Hoffmana, wyrobiska- mi gliny: w Szczecinie, Złocieńcu (w części zaadaptowana na funkcje sakralne), wapienniki, – hutę w Szczecinie i relikty kuźnicy w Żerzynie (gm. Resko), – infrastrukturę miejską: gazownie, elektrownie, komunikację (zajezdnie tramwajowe w Szczecinie, stary ta- bor), wodociągi z wieżami wodnymi (piękne przykłady: Stargard k. XIX w., Dębno l. 20. XX w.) oraz pom- pami ulicznymi w Szczecinie, – papiernie (Szczecin, Osinów), – fabrykę benzyny syntetycznej w Policach, – kuźnie wiejskie. W tak licznym i różnorodnym dziedzictwie techniki można wskazać wyróżniające się: – reprezentatywnością dla historii rozwoju przemysłu na tych terenach: – charakterystyczne dla regionu: zespoły portowe i stoczniowe, latarnie morskie, – pod względem architektonicznym: Szczecin m.in. port wolnocłowy na Łasztowni, most „z delfinami” w Trzebiatowie, browar w Połczynie Zdroju, młyn w Stargardzie Kluczewie, – kompletnością zachowania historycznej architektury i wyposażenia: elektrownie wodne, – związków z naturalnym środowiskiem: młyny i elektrownie wodne, urządzenia hydrotechniczne na Odrze. W rejestrze zabytków woj. zachodniopomorskiego znajduje się obecnie 89 obiektów / zespołów klasyfikowanych, jako nieruchome zabytki techniki oraz 30 ruchomych. Stanowi to tylko część zasobu kwalifikującego się do ob- jęcia ochroną prawną. Wśród zabytków rejestrowych są zarówno pojedyncze obiekty, jak i większe założenia: 13 młynów, 14 wiatraków, 4 kuźnie, 3 wieże wodne, 5 mostów kolejowych i drogowych, cegielnia „Nad Odrą” w Szczecinie, elewatory portowe w Kołobrzegu i Szczecinie, linie kolejki wąskotorowej relacji Gryfice - Trzebiatów, Koszalin - Świelino i kolejka stargardzka, zespoły dawnego portu wolnocłowego w Szczecinie na Łasztowni i stoczni w Świnoujściu, latarnie morskie w Świnoujściu i Niechorzu, elektrownie (w Szczecinie, Trzebiatowie), zespoły zabudowań fabrycznych w Szczecinie, 28 szczecińskich pomp ulicznych.

II.7. ZAŁOŻENIA ZIELENI KOMPONOWANEJ

II.7.1. Ogrody i parki

Najstarszym (zrekonstruowanym) ogrodem na terenie Pomorza Zachodniego jest ogród w wirydarzu katedral- nym w Kamieniu Pomorskim, założony ok. poł. XIV w. Wirydarz kamieński jest jedynym w Polsce przykładem wirydarza przykatedralnego. Po II wojnie światowej wg zaleceń znakomitego historyka sztuki ogrodowej i pro- jektanta ogrodów Gerarda Ciołka (1909-1966) zrekonstruowano układ krzyżujących się pod kątem prostym ścieżek i zieleni. Dzieła sztuki ogrodowej dzieli się zasadniczo na dwa rodzaje: – „Ogrody” - to dzieła odznaczające się geometrycznością układu kompozycyjnego oraz ściśle określonymi i wyznaczonymi granicami. Kompozycja geometryczna to regularność, tendencje do symetrii i osiowania w zakresie rozplanowania jak i formowania wnętrz ogrodowych i poszczególnych elementów. Dzieła te dominowały w okresie średniowiecza, renesansu, baroku i klasycyzmu, – „Parki” - to dzieła wyróżniające się swobodnym (niegeometrycznym) układem kompozycyjnym. W porównaniu z ogrodami zajmują zwykle większe obszary. Ich granice nie są ściśle określone ani wyznaczone. Zacieranie granic założeń komponowanych z otoczeniem; wiąże je z krajobrazem poprzez różnorodne powiązania widokowe i funkcjonalne. Dzieła te tworzyły własne odmiany stylowe jak park w stylu angielsko- chińskim, arkadyjskim, romantycznym i naturalistycznym. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13269 – Poz. 2092

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13270 – Poz. 2092

Ogólnie określa się je jako parki krajobrazowe. Pojawiają się także dzieła o kompozycji złożonej, łączące wątki geometryczne i swobodne np. secesyjne i modernistyczne. Kryterium układu kompozycyjnego i granic to tylko jedno z wielu w typologii dzieł sztuki ogrodowej. Wszystkie kształtowane były ręką ogrodnika wg świadomie przyjętych idei skonkretyzowanych w projekcie ogrodu. Powstaje „żywe” dzieło sztuki, które tworzą swoiste obrazy o zróżnicowanym kolorycie, kształtach, zmieniających się z każdą porą dnia, roku, w zależności od miejsca, siedliska, klimatu. Tworzono je zgodnie z duchem czasu i aktualnymi tendencjami w sztuce ogrodowej. Stale pielęgnowane, stanowiły bezpośrednie otoczenie domu, były przedłużeniem salonu, często też oddzielały część rezydencjonalną majątku od części fol- warcznej, gospodarczej. Te wspaniałe świadectwa sztuki ogrodowej spotykamy na terenie naszego województwa niemal w każdej wsi, gdzie znajdował się majątek ziemiański. W stosunku do innych terenów Polski ilość tego typu założeń ogrodowych wyróżnia nasz region stawiając go w gronie najbogatszych. Mimo upływu wielu dziesięcioleci, pozbawione troskliwej ręki właściciela i ogrodnika, zachwycają swymi układami kompozycyjno-przestrzennymi, doborem gatunkowym roślinności. Dzisiaj często istnieją samoistnie pozbawione głównego elementu architektonicznego jakim był dwór czy pałac. Do rejestru zabytków wpisano na terenie województwa zachodniopomorskiego ok. 700 parków. Przeważają parki dworskie i pałacowe w krajobrazie wiejskim. Największa część parków pochodzi z XIX wieku. W niewielkiej części zachowały się starsze ogrody regularne o metryce XVII-XVIII-wiecznej. Te często prze- kształcano później w parki krajobrazowe, o charakterze swobodnym. Niemal każdy z parków posiada wśród elementów kompozycyjnych elementy układu wodnego (stawy, rowy, rzeki, jeziora w zależności od lokalnych warunków naturalnych). Zakładano je na terenach różnorodnie ukształtowanych, co dawało im niepowtarzalne piękno. Dla podziwiania widoków parki wzbogacano poprzez budowę wież widokowych, altan obsadzonych drzewami, usytuowanych na sztucznych kopcach widokowych (ziemię pozyskiwano z budowy stawów). Drzewo- stan parkowy jest głównie pochodzenia rodzimego, często jednak wzbogacany roślinnością egzotyczną, intro- dukowaną, która w naszym klimacie dobrze się zadomowiła. Roślinność tę wprowadzano szczególnie w bezpo- średnie otoczenie domu: na gazon przy podjeździe lub też na obrzeża polan widokowych. Ich różnorodne formy, kolorystyka prezentowana w wielu odmianach spowodowała, iż każdy z parków ma swój odrębny charakter. W wielu parkach nieczytelny jest pierwotny, układ sieci dróg i ścieżek parkowych, ale ich odtworzenie jest wciąż możliwe. Niemal całkowitemu zniszczeniu uległy natomiast elementy wyposażenia ruchomego jak np. rzeźby ogrodowe. Przykłady ogrodów i parków założonych przy dworach i pałacach: Powiat białogardzki: CZARNOWĘSY - park pałacowy (pow. ok. 23 ha), założony w pocz. XIX w. jako ogród ozdobny, powiększony w 2 połowie XIX w. o część krajobrazową o cechach naturalistycznych. PODWILCZE - park pałacowy (pow. ok. 22 ha), krajobrazowy, z zachowanymi fragmentami romantycznymi, pochodzi z pocz. XIX w., przebudowany na przełomie XIX/XX w. KOZIA GÓRA - park pałacowy (pow. ok. 4 ha), krajobrazowy z 2 poł. XIX w. LUBIECHOWO - park pałacowy (pow. 11 ha), założony w 1 ćwierci XIX w. stylu angielskim BUKÓWKO Park pałacowy (pow.12,5 ha) z 1 poł. XIX w., krajobrazowy. TYCHOWO - park dworski (pow. ok. 14 ha) z 2 poł. XVIII w., rozbudowany w XIX w., krajobrazowy. Powiat choszczeński: KORYTOWO - park pałacowy (pow. ok. 2,5 ha). Ogród o metryce XVII-wiecznej, prze- kształcony na park krajobrazowy w połowie XIX w. KIEŁPINO - park dworski (pow. ok. 4 ha). Ogród regularny, geometryczny założony w połowie XVII w., przebudowany i powiększony na przełomie XVIII/XIX w. na park krajobrazowy. PRZEKOLNO - park pałacowy założony prawdopodobnie na przełomie XVIII/XIX w. (pow. ca 3 ha). SOKOLINIEC - park pałacowy z ok. połowy XIX w., (pow. ok. 4 ha), park romantyczny, angielski, założo- ny na bazie istniejącego już na początku XIX w. ogrodu użytkowo-dekoracyjnego. Powiat drawski: SIEMCZYNO - park pałacowy (pow. ok. 4 ha) z 2 połowy XVIII w., przebudowany w 4 ćw. XIX w. na krajobrazowy o cechach romantycznych. GIŻYNO - park pałacowy (pow. ok.7 ha) z pocz. XIX w., swobodny. CIESZYNO - park pałacowy (pow. ok.5 ha), angielski, powstał ok. poł. XIX w., rozbudowany w XX w. DARSKOWO - park pałacowy (pow. ok.3 ha) z 4 ćw. XVIII w., angielski. LUBIESZEWO - park dworski (pow. ok.13 ha), angielski z 1 poł. XIX w. ZŁOCIENIEC - park zamkowy (pow. ok. 3 ha), z ok. 1700 r., przebudowany w 1780 i 1854 r., obecnie park miejski. Powiat goleniowski: MOSTY - park pałacowy z 1 poł. XIX w., (pow. 28 ha). Park krajobrazowy, romantyczny. KULICE - park dworski z 1 poł. XIX w., (pow. ca 6 ha). Park krajobrazowy. W 1995 r. dwór zaadaptowano na Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13271 – Poz. 2092 ośrodek konferencyjno - szkoleniowy noszący nazwę: „Akademia Europejska Kulice-Külz”. BUK - założenie przestrzenne, dworsko-parkowe o pow. ogółem 75 ha. Założenie obejmuje następujące komponenty: relikty XIII- wiecznego zamku rycerskiego rodu von Plötz; relikty XIV-wiecznego „starego” zamku rycerskiego rodu von Flemming; późnorenesansowy dwór z przełomu XVI/XVII w. rodziny von Flemming wraz z parkiem, pierwotnie ogród geometryczny, kwaterowy, otoczony fosą. W XVIII i XIX w. powiększony i przekształcony w park krajobrazowy, romantyczny; tereny dawnej wsi, folwarku, cmentarzy: przykościelnego i polowego; sieć dróg stano- wiących komunikacyjne powiązania poszczególnych komponentów. Powiat gryficki: STOŁĄŻ - barokowy ogród dworski z 1 poł. XVIII w. wraz z częścią krajobrazową z XIX w., (pow. ca 4 ha). DREŻEWO - park pałacowy, krajobrazowy założony ok. poł. XIX w., (pow. ca 10 ha). PŁOTY - park przy Zamku Nowym, założony w XVII-XVIII w. jako ogród regularny, przekształcony i rozbudowany w XIX w. na park krajobrazowy, (pow. 21 ha). Powiat gryfiński: LUBIECHÓW GÓRNY - park pałacowy założony w XVIII w., przekształcony ok. 1830 r., (pow. 5,4 ha). Projekt ok. 1825 r. opracował Peter Joseph Lenne, jeden z najwybitniejszych niemieckich twórców parków krajobrazowych, na dworze Fryderyka II pełnił funkcję dyrektora ogrodów królewskich. KRAJNIK GÓRNY - park dworski założony w 1 ćwierci XIX w., (pow. 5 ha). Park krajobrazowy, romantyczny. KRZYMÓW - park pałacowy założony w 1 ćwierci XIX w., (pow. ok. 5 ha). ZATOŃ DOLNA - park leśny „Dolina Miłości”, założony w 1850 r., (pow. 67 ha). WITNICA - park dworski założony w XVIII w., przebudowany w 2 poł. XIX w., (pow. 22 ha). Park o metryce XVIII-wiecznej. Przebudowany w duchu założeń angielskich w 1873 r. wg projektu inżyniera ogrodnika J. Larasa z Bydgoszczy. Powiat kamieński: STUCHOWO - park pałacowy, angielski założony na przełomie XVIII/XIX w., pow. ok. 40 ha. ŚWIERZNO - ogród dworski, barokowy założony w 2 poł. XVII w., (pow. ok. 10 ha). Powiat kołobrzeski: RZESZNIKOWO - park dworski (pow. ok. 4 ha), krajobrazowy. RUSOWO - park pałacowy (pow. 37 ha) z 2 poł. XIX w., angielski z fragmentami romantycznymi. Powiat koszaliński: MIŁOGOSZCZ - park podworski (pow. ok. 6 ha), założony w 2 poł. XVIII w., przekształcony w park romantyczny w 1 poł. XIX w. NOSOWO - park pałacowy założony w XVIII w., rozbudowany po połowie XIX w. na park naturalistyczny (pow. ok. 22 ha). PARSOWO - ogród pałacowy, barokowy z 2 poł. XVIII w., przekształcony w początku XIX w. w park krajobrazowy z motywami romantycznymi i naturalistycznymi (pow. ok. 13 ha). KOŚCIERNICA - park pałacowy (pow. ok. 13 ha) z połowy XIX w., o charakterze swobodnym. KRĄG - park zamkowy (pow. ok. 20 ha) w stylu naturalistycznym. NACŁAW - park pałacowy (pow. ok. 50 ha), założony w końcu XVIII w., rozbudowany na angielski w XIX w. STRZEKĘCINO - park pałacowy (pow. ok. 29 ha), krajobrazowy z elementami romantycznymi, pochodzący z końca XVIII w., przebudowany i rozbudowany w wieku XIX i 1 połowie XX. Powiat łobeski: ORLE - park dworski założony prawdopodobnie na przełomie XVIII i XIX w., (pow. ok. 5 ha). Park krajobrazowo-geometryczny STAROGARD ŁOBESKI - ogród barokowo-klasycystyczny, założony w 1 poł. XVIII w., przekształcony i rozbudowany w park krajobrazowy w poł. XIX w., (pow. 18 ha). Powiat myśliborski: DOLSK - park pałacowy, (pow. ok. 33 ha). Park krajobrazowy założony w 1832 r. wg pla- nów J.P. Lenne. ROŚCIN - park pałacowy z 2 poł. XVIII w., przekształcony w XIX w., (pow. ok. 8 ha). Powiat policki: STOLEC - ogród pałacowy, barokowy z pocz. XVIII w. (pow. ok. 12 ha). Powiat sławieński: KOSIERZEWO - park pałacowy (pow. ok. 17 ha), angielski, założony ok. 1840 r. NIEMICA - park dworski (pow. 7,5 ha), krajobrazowy, założony w 1 ćwierci XVIII, rozbudowany w połowie XIX w. PIEŃKOWO - park dworski (pow. 8 ha), krajobrazowy, założony na przełomie XIX i XX w. SULECHÓWKO - park podworski (pow. 5 ha) o cechach romantycznych, założony w 2 poł. XIX w. Powiat stargardzki: BARZKOWICE - park pałacowy założony na pocz. XIX w., (pow. ok. 12 ha). Park krajobrazowy, romantyczny założony na pocz. XIX w., rozbudowany na pocz. XX w. Powiat szczecinecki: BIAŁOWĄS - park pałacowy, romantyczny (pow. ok. 20 ha), założony na początku XIX w. CHWALIMKI - park pałacowy (pow. ok. 8 ha), założony w XVIII w. jako krajobrazowy, przekształcony w XIX w. na naturalistyczny. OSTROWĄSY - park dworski, krajobrazowy, (pow. ok. 16 ha), naturalistyczny, założony w końcu XVIII w. GRZMIĄCA - park pałacowy (pow. ok.3 ha), założony na przełomie XVII i XVIII w, przebudowany na angielski w XIX w. NOSIBĄDY - park pałacowy (pow. ok. 4 ha), założony w 2 poł. XIX w. TRZEBIECHOWO - park pałacowy (pow. ok.70 ha), z połowy XIX w., krajobrazowy, rozbudowany na początku XX w. w stylu naturalistycznym. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13272 – Poz. 2092

Powiat świdwiński: DĄBROWA BIAŁOGARDZKA - park dworki (pow. 25 ha), krajobrazowy, założony w 2 poł. XIX w. BIAŁY ZDRÓJ - park dworski (pow. ok. 6 ha), założony w XVIII w. jako barokowy ogród geometryczny. Przebudowany w XIX w. na krajobrazowy. KRZECKO - park pałacowy (pow. ok. 8 ha), z początku XIX w., krajobrazowy. BIERZWNICA - park dworski (pow. ok. 3 ha), z ok. 1850 r., rozbudowany w XX w., krajobrazowy i naturalistyczny. LEKOWO - park pałacowy (pow. ok. 6,0 ha), z początku XIX w., krajobrazowy. Powiat wałecki: TUCZNO - park zamkowy (pow. ok. 5 ha), z 2 ćwierć XIX w., krajobrazowy o układzie swobodnym. MARCINKOWICE - park pałacowy (pow. ok. 7 ha), z pocz. XIX w., krajobrazowy, swobodny. ARBORETA (OGRODY DENDROLOGICZNE): PRZELEWICE - park pałacowy założony na pocz. XIX w., w latach 30. XX w. przekształcony w ogród dendrologiczny, (pow. ok. 30 ha). Ostatnim właścicielem majątku został w 1923 r. dr Konrad von Borsig, potentat przemysłowy z Berlina. Dzięki jego pasjom przyrodniczym powiększono i przebudowano park w duchu naturalistycznym i założono w latach 1933-38 ogród dendrologiczny, istniejący do dzisiaj. Projekt arboretum opracował Kempke, dyrektor słynnych w Europie berlińskich szkółek Spätha, a realizacji projektu podjął się arch. Heidenreich. Przy Ogrodzie Dendrologicznym działa Centrum Edukacji Przyrodniczej. Największą wartością ogrodu dendrolo- gicznego jest wielkie bogactwo rosnących tam drzew i krzewów (ok. 1200 gatunków i odmian). KARNIESZEWICE - arboretum (pow. ok. 5 ha), założone przypuszczalnie w 2 ćwierci XIX w. przez członków Pomorskiego Towarzystwa Leśnego, głównie w celu badania i aklimatyzacji daglezji sprowadzonej w 1827 r. z lasów Ameryki Płn. Za twórcę tego ogrodu doświadczalnego uważa się wybitnego naukowca, leśnika Schwappacha. MIEJSKIE PARKI PUBLICZNE: W XVIII i XIX w. w związku z likwidacją średniowiecznych obwarowań miejskich powstawały pierwsze zieleńce i promenady spacerowe tzw. planty np. w: Barlinku, Chojnie, Choszcznie, Gryfinie, Kamieniu Pomorskim, Mory- niu, Nowogardzie, Pyrzycach i Stargardzie. Adaptowano także na cele parkowe nieczynne cmentarze. Powstało stosunkowo niewiele parków publicznych zakładanych na tzw. surowym pniu. Przykłady: KOSZALIN - park miejski im. Książąt Pomorskich (pow. łącznie ok. 10 ha), założony wzdłuż biegu rzeki Dzierżęcinki, na terenach dawnych fos i obwałowań, stanowiących wraz z murami obronnymi średnio- wieczny system obwarowań miasta. W części północnej od XVII do początku XIX w. istniał ogród zamkowy. Zagospodarowanie fos miejskich na promenady zakończono zasadniczo w latach 30. XX wieku. SZCZECIN - park im. S. Żeromskiego, park miejski (pow. ok. 25 ha). W 1802 r. założono wielki komunalny: „Cmentarz Gra- bowski”. Stopniowo likwidowany w 1 ćwierci XX w., w związku z założeniem Cmentarza Centralnego; Park im. J. Kasprowica - park miejski założony ok. 1900 r., (pow. ok. 26 ha) TRZEBIATÓW - park miejski tzw. „Królewski Gaj”, założony w l. 1842-44. PARKI ZDROJOWE: Ogrody / parki zdrojowe - kompozycje ogrodowe zakładane w uzdrowiskach, kurortach przeznaczonych do le- czenia i rekonwalescencji pacjentów poprzez zdrowotne właściwości klimatyczne, wody lecznicze etc. Ogrody służyły także dla celów towarzyskich i rozrywkowych. Z reguły związane były kompozycyjnie z domami zdrojo- wymi, zakładami leczniczymi, muszlami koncertowymi, kręgami tanecznymi itd. Parki zdrojowe w uzdrowiskach polskich zakładane były już w XVIII w. a najwięcej w XIX w. Przykłady: MIĘDZYZDROJE - park zdrojowy im. Fryderyka Chopina, założony ok. 1860 r. rozbudowany na po- czątku XX w., (pow. ok. 3 ha). POŁCZYN ZDRÓJ - park zdrojowy (pow. ok. 30 ha), założony w 1840 r. ŚWINOUJŚCIE - park zdrojowy założony w 4 ćwierci XVIII w., znacznie rozbudowany w 1 połowie XIX w., (pow. 58 ha). Projekt parku zdrojowego w 1826 r. opracował Peter Joseph Lenne. Projekt dostosowany był do już istniejącego założenia, zawierając korekty, mające na celu uczytelnienie i wzbogacenie układu kompozycyjno- przestrzennego. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13273 – Poz. 2092

II.7.2. Cmentarze

W najbliższym otoczeniu wszystkich kościołów, od czasów średniowiecza po początek XIX w. sytuowane były cmentarze. Później ze względów sanitarnych zaczęto lokalizować je poza terenami zabudowanymi (powstawały tzw. cmentarze polowe i leśne). Zasadnicza część cmentarzy na Pomorzu Zachodnim w sensie wyznaniowym przynależała do gmin luterańskich, rzadko kalwińskich (np. tzw. Cmentarz Francuski w Szczecinie). Zachowały się także cmentarze żydowskie (np. Banie, Boleszkowice, Cedynia, Józefin, Koszalin, Mirosławiec, Moryń, Pełczyce, Szczecin, Świdwin, Tuczno, Widuchowa). Nieliczne są cmentarze katolickie (pow. wałecki). Obok wyznaniowych i komunalnych powstawały także cmentarze prywatne, rodowe; lokowane na terenach parków dworskich bądź lasów. Do cmentarzy tzw. okazjonalnych należą cmentarze wojenne (jenieckie z okresu wojny prusko-francuskiej, I wojny światowej oraz żołnierskie z okresu II wojny światowej), cmentarze ofiar zarazy, cmentarze przyszpitalne. W ogromnej większości przypadków nie zachowały się obiekty sepulkralne. Do wyjątków należą cmentarze z zachowaną pełną strukturą przestrzenną i nagrobkami (np. Karsibór m. Świnoujście). W celu ratowania pozo- stałości powstają liczne lapidaria np. Police, Kobylanka. W sensie kompozycyjnym przybierają formy geometryczne, swobodne bądź pośrednie. Największą i najwspanialszą nekropolią na Pomorzu Zachodnim jest Cmentarz Centralny w Szczecinie. „Haupt- friedhof” otwarty w 1901 r., był w czasie założenia jednym z trzech największych cmentarzy w Europie. Zapro- jektowany jako cmentarz-park przez Wilhelma Meyer-Schwartau i Georga Hanninga. Zachował się pierwotny układ kompozycyjny, szereg budowli i obiektów nagrobnych oraz bogaty starodrzew komponowany. Do rejestru zabytków wpisanych jest ok. 190 cmentarzy.

II.7.3. Aleje przydrożne

Charakterystycznym elementem krajobrazu otwartego Pomorza Zachodniego są liczne aleje przydrożne o metryce XVIII - i XIX-wiecznej. Początkowo zakładane przez właścicieli ziemskich a później administrację samorządo- wą i państwową. Istniały ściśle określone zasady doboru gatunków i sposobu sadzenia. Wszystkie te historyczne obsadzenia dróg poza wartością utylitarną prezentują wartości estetyczne, przyrodnicze i ekologiczne. Znakomita ich większość pozostaje poza rejestrami: zabytków i pomników przyrody. W ostatnim czasie w związku z modernizacją i poszerzaniem dróg publicznych zagrożone są wycinkami. Wyma- ga to podjęcia działań w zakresie rozpoznania i waloryzacji ich zasobu na terenie województwa, opracowania dokumentacji i obejmowania ich ochroną prawna. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13274 – Poz. 2092

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13275 – Poz. 2092

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13276 – Poz. 2092

II.8. ZABYTKI RUCHOME

„Zabytek ruchomy” – zgodnie z definicją zawartą w ustawie – to rzecz ruchoma, jej część lub zespół rzeczy ruchomych, będących dziełem człowieka lub związanych z jego działalnością i stanowiących świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość histo- ryczną, artystyczną lub naukową (ok. 3 pkt 3). Do zabytków ruchomych podlegających ochronie i opiece – zgodnie z przepisami ustawowymi (ok. 6 ust. 1 pkt 2) – należą przede wszystkim dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, prezen- tujące minione kierunki artystyczne. Zaliczają się do nich również inne obiekty, nie będące w pełni dziełami sztuki. Są nimi przedmioty posiadające wysoką wartość historyczną i naukową, będące świadectwem poziomu kultury materialnej, ok. wytwory sztuki ludowej i rękodzieła oraz inne obiekty etnograficzne, instrumenty mu- zyczne, przedmioty zgromadzone w kolekcjach, numizmaty, pieczęcie, medale i ordery, militaria, pamiątki historyczne, czy przedmioty związane z wybitnymi osobistościami lub instytucjami. W praktyce pojęcie „zabytek ruchomy” obejmuje, oprócz obiektów wchodzących w skład wyposażenia budowli, również wystrój architektury, do którego należą elementy stałej dekoracji budynków (zewnętrznej i wewnętrz- nej) oraz obiekty tzw. Małej architektury, pod warunkiem, iż posiadają cechy indywidualnych, niepowtarzalnych wytworów artystycznych. Do wystroju architektonicznego zaliczają się m. In. Rzeźby, płaskorzeźby, malowidła ścienne, mozaiki, sztukaterie i detal architektoniczny, ok. tralki, fryzy, gzymsy, obramienia otworów okiennych i drzwiowych. Do obiektów małej architektury zaliczane są niewielkie, nieruchome obiekty, trwale związane z podłożem, posiadające czysto dekoracyjny charakter, ok. rzeźby ogrodowe, fontanny, pomniki, figury przy- drożne, niekubaturowe kapliczki przydrożne, słupy, obeliski, nagrobki, kominki i piece. Zabytki ruchome są wpisywane do rejestru przez wojewódzkiego konserwatora zabytków na podstawie decyzji wydanej na wniosek właściciela zabytku (ok. 10 ust. 1.) lub z urzędu w przypadku uzasadnionej obawy zniszczenia, uszkodzenia lub nielegalnego wywiezienia zabytku za granicę (ok. 10 ust. 2). Do rejestru nie wpisuje się zabytków ruchomych wpisanych do inwentarza muzeów lub wchodzących w skład narodowego zasobu muzealnego. Zdecydowana większość zabytków ruchomych znajdujących się na terenie województwa – poza zbiorami mu- zealnymi – jest włączona do wojewódzkiej ewidencji zabytków. Ewidencja zabytków ruchomych jest stale uzupełniania o nowe obiekty. W chwili obecnej stan rozpoznania zasobu zabytków ruchomych regionu szacuje się na ok. 80%. Tylko część zabytków ruchomych województwa zachodniopomorskiego, będących w ewidencji jest wpisana do rejestru. Ogółem do rejestru zabytków ruchomych województwa zachodniopomorskiego wpisanych jest 5.581 obiektów (stan na dzień 15 grudnia 2007 r.). Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13277 – Poz. 2092

ZABYTKI RUCHOME WPISANE DO REJESTRU ZABYTKÓW - ZESTAWIENIE ILOŚCIOWE

ILOŚĆ ZABYTKÓW REJESTROWYCH POWIAT GMINA W GMINIE W POWIECIE KOSZALIN 140 349

SZCZECIN 188

ŚWINOUJŚCIE 21 gminy miejskie miejskie gminy powiaty grodzkie powiaty

BIAŁOGARD MIASTO 62 340

BIAŁOGARD GMINA 110

KARLINO 79

białogardzki TYCHOWO 89

BIERZWNIK - 160 CHOSZCZNO 26 DRAWNO 61 KRZĘCIN 34

choszczeński choszczeński PEŁCZYCE 14 RECZ 25 CZAPLINEK 31 239 DRAWSKO POMORSKIE 103 KALISZ POMORSKI 18 OSTROWICE 15 drawski drawski WIERZCHOWO 28 ZŁOCIENIEC 44 GOLENIÓW - 143 MASZEWO 8 NOWOGARD 60

OSINA -

goleniowski goleniowski PRZYBIERNÓW 75 STEPNICA -

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13278 – Poz. 2092

BROJCE 34 288 GRYFICE 138 KARNICE 57 PŁOTY 14 gryficki gryficki REWAL 10 TRZEBIATÓW 35 BANIE 10 279 CEDYNIA 33 CHOJNA 47 GRYFINO 55 MIESZKOWICE 37

gryfiński gryfiński MORYŃ 41 STARE CZARNOWO 30 TRZCIŃSKO ZDRÓJ 26 WIDUCHOWA - DZIWNÓW - 202 GOLCZEWO 2 KAMIEŃ POM. 186 MIĘDZYZDROJE -

kamieński ŚWIERZNO - WOLIN 14 DYGOWO 53 455 GOŚCINO 1 KOŁOBRZEG 302 MIASTO/GMINA

kołobrzeski RYMAŃ 67 SIEMYŚL 29 USTRONIE MORSKIE 3 BĘDZINO 134 697 BIESIEKIERZ 62 BOBOLICE 4 MANOWO 1 MIELNO 11

koszaliński POLANÓW 185 SIANÓW 285 ŚWIESZYNO 15

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13279 – Poz. 2092

DOBRA 31 258 ŁOBEZ 67 RADOWO MAŁE 5

łobeski RESKO 50 WĘGORZYNO 105 BARLINEK 13 76 BOLESZKOWICE - DĘBNO 40 MYŚLIBÓRZ 16 myśliborski NOWOGRÓDEK POM. 7 DOBRA 23 64 KOŁBASKOWO 10 NOWE WARPNO 15 policki policki POLICE 16 BIELICE - 129 KOZIELICE 1 LIPIANY - PRZELEWICE 19 pyrzycki PYRZYCE 80 WARNICE 29 DARŁOWO MIASTO 208 747 DARŁOWO GMINA 201 MALECHOWO 112 POSTOMINO 91

sławieński SŁAWNO MIASTO SŁAWNO GMINA 135 CHOCIWEL 24 260 DOBRZANY 37 DOLICE 59 IŃSKO 1 KOBYLANKA 3 MARIANOWO 21

stargardzki STARA DĄBROWA 8

STARGARD SZCZ. MIASTO 10

STARGARD SZCZ. GMINA 95 SUCHAŃ 2

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13280 – Poz. 2092

BARWICE 35 356 BIAŁY BÓR 39 BORNE SULINOWO 68

GRZMIĄCA 51

szczecinecki SZCZECINEK MIASTO 161 SZCZECINEK GMINA 2

BRZEŻNO 18 262 POŁCZYN ZDRÓJ 124

RĄBINO 17 SŁAWOBORZE 19

świdwiński świdwiński ŚWIDWIN MIASTO 21 ŚWIDWIN GMINA 63

CZŁOPA 32 277 MIROSŁAWIEC 35 TUCZNO 115

wałecki WAŁCZ MIASTO 55 WAŁCZ GMINA 40 RAZEM: 5 581 5 581

II.8.1. Wyposażenie i wystrój obiektów sakralnych

Przeważająca większość zabytków ruchomych znajdujących się na terenie województwa stanowi własności ko- ściołów i związków wyznaniowych - najczęściej parafii i zgromadzeń zakonnych rzymskokatolickich, ale również parafii prawosławnych i ewangelicko-augsburskich. Na terenie województwa najliczniej reprezentowane są: ołtarze, ambony, organy, chrzcielnice, empory organowe. Przeważnie są to obiekty wykonane z drewna, rzeźbione i polichromowane. Stosunkowo liczną grupę zabytków ruchomych stanowią też rzeźby, obrazy tablicowe i sztalugowe, płyty nagrobne, epitafia oraz dzwony. Na terenie województwa istnieją kościoły posiadające pojedyncze zabytki ruchome o znacznej wartości artystycznej i historycznej, a także kościoły o bardzo bogatym wyposażeniu wnętrz, np. katedry w: Koszalinie i Szczecinie, konkatedry: w Kamieniu Pomorskim i Kołobrzegu, kościoły miejskie w: Dobrej k/Nowogardu, Reczu, Tucznie, Gryficach, Darłowie, Czaplinku oraz kościoły wiejskie, np. w: Brzesku (gm. Pyrzyce), Cisowie (gm. Darłowo), Dzisnej (gm. Przybiernów), Jarszewie (gm. Kamień Pomorski), Witnicy (gm. Moryń), Iwięcinie (gm. Sianów), Krągu (gm. Polanów), Ostrym Bardzie (gm. Darłowo), Runowie Pomorskim (gm. Węgorzyno), w Śmiechowie (gm. Będzino), czy w Wysiedlu (gm. Łobez). Zabytki ruchome na naszym terenie pochodzą z różnych epok stylowych - od romanizmu (XIII w.) do modernizmu I połowa XX w., przy czym najcenniejsze obiekty powstały od czasów gotyku do późnego baroku, tj. pomiędzy XV a XVIII wiekiem. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13281 – Poz. 2092

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13282 – Poz. 2092

Wśród zabytków ruchomych występujących w kościołach na terenie naszego województwa najbardziej charakterystyczne są następujące grupy obiektów: CHRZCIELNICE KAMIENNE - granitowe z XIII w. (powstawały zapewne wraz z kościołami) i wapienne, staran- niej obrobione, o „puklowanych” czaszach, np. w katedrze w Kamieniu Pomorskim, w Mechowie (gm. Pyrzyce), czy Tetyniu (gm. Kozielice). GOTYCKIE MALOWIDŁA ŚCIENNE. Zachowane zarówno w monumentalnych kościołach miejskich - np. w konkatedrach w: Kamieniu Pomorskim i Kołobrzegu, w szczecińskim kościele św. Jana Ewangelisty, w kościele Najświętszej Marii Panny w Chojnie, w Chociwlu, w kaplicy św. Gertrudy w Darłowie, jak i w niewielkich ko- ściołach wiejskich - np. w Chwarszczanach (gm. Boleszkowice), w Grzędzicach (gm. Stargard Szczeciński), w Wełtyniu (gm. Gryfino), w Mętnie Małym (gm. Chojna), czy w Czachowie (gm. Cedynia). GOTYCKIE, DREWNIANE ELEMENTY WYPOSAŻENIA - ołtarze szafiaste, jak np. ołtarz główny w katedrze w Kamieniu Pomorskim, ołtarze kaplic bocznych katedry w Szczecinie (pochodzące z Ciećmierza i z Objezierza Nowego), relikty ołtarza w katedrze w Koszalinie, tryptyki w konkatedrze kołobrzeskiej i w niektórych kościo- łach wiejskich, a także pozostałości stall, jak np. w konkatedrach w Kamieniu Pomorskim i Kołobrzegu, czy w kościele parafialnym w Trzebiatowie. KAMIENNE PŁYTY NAGROBNE I EPITAFIA, gotyckie, renesansowe i barokowe - np. w Szczecinie: na Zamku Książąt Pomorskich, w kościołach św. Piotra i Pawła i pofranciszkańskim oraz w wielu kościołach na terenie województwa np. w konkatedrach w Kamieniu Pomorskim i Kołobrzegu, w kościołach parafialnych w Gryficach, czy w Dobrej k/Nowogardu. PÓŹNORENESANSOWE I BAROKOWE, DREWNIANE ELEMENTY WYPOSAŻENIA: – ołtarze i ambony, np. w kościołach miejskich w: Dobrej, Reczu, Stargardzie Szczecińskim, Gryficach, Biało- gardzie czy Myśliborzu; a także w kościołach wiejskich. Charakterystyczne dla zachodnich i południowo- zachodnich terenów województwa są ołtarze ambonowe o bogatej dekoracji snycerskiej, np. w kościołach: w Kurzycku (gm. Mieszkowice), w Witnicy (gm. Moryń), czy w Buku (gm. Dobra Szczecińska), – empory i loże o parapetach z bogatą dekoracją snycerską i malarską, np. w kościołach miejskich: w Dobrej k/Nowogardu i św. Gertrudy w Darłowie, czy katedrze w Kamieniu Pomorskim, w wielu kościołach wiejskich, np. w Cisowie (gm. Darłowo), w Jarszewie (gm. Kamień Pomorski), w Karnicach (gm. Karnice), w Krągu (gm. Polanów), w Krupach (gm. Darłowo), w Ostrym Bardzie (gm. Darłowo), w Nowielinie (gm. Pyrzyce), Rakowo (gm. Krzęcin), w Wielinie (gm. Polanów), w Wierzbnie (gm. Pyrzyce), w Witnicy (gm. Moryń), w Wysiedlu (gm. Łobez), w Żelewie (gm. Stare Czarnowo), – stalle i ławy, zdobione snycersko i przeważnie polichromowane, np. w kościołach miejskich np. w Gryfinie i św. Gertrudy w Darłowie, w kościołach wiejskich np.: w Otanowie (gm. Myślibórz). w Runowie Pomorskim (gm. Węgorzyno), w Jarszewie (gm. Kamień Pomorski), w Witnicy (gm. Moryń); DREWNIANE EPITAFIA, przeważnie barokowe z polichromowaną i złoconą dekoracją snycerską - w kościołach na terenie województwa. Kilka z nich zostało przeniesionych do katedry w Szczecinie oraz do Biblioteki Miej- skiej w Pyrzycach. BAROKOWE POLICHROMIE NA STROPACH LUB SKLEPIENIACH - np. w kościołach: św. Piotra i Pawła w Szczecinie, w Brzesku (gm. Pyrzyce), w Dzisnej (gm. Przybiernów), w Koniewie (gm. Wolin), w Wierzbnie (gm. Warnice), w Iwięcinie (gm. Sianów), Kwasowie (gm. Sławno), Śmiechowie (gm. Będzino), Witnicy (gm. Moryń). NEOGOTYCKIE ELEMENTY WYPOSAŻENIA - ołtarze, ambony, chrzcielnice, empory, ławki i in., np. w kościołach miejskich w: Trzebiatowie, Mieszkowicach, Maszewie, Resku, Szczecinie-Dąbiu, czy kościele p.w. Najświętszej Marii Panny Gwiazdy Morza w Świnoujściu. ORGANY Z DEKORACYJNYMI PROSPEKTAMI ORGANOWYMI - barokowe: w Kamieniu Pomorskim i Karnicach, neogotyckie: w Trzebiatowie, Koszalinie, Maszewie, Szczecinie-Dąbiu, neobarokowe - w Gryficach, czy Resku; w wielu kościołach zachowały się jedynie szafy organowe bez instrumentu. WITRAŻE - pochodzące z różnych epok stylowych. Z okresu późnego renesansu i baroku przetrwały małe witra- żyki herbowe w niektórych kościołach wiejskich. Liczniej reprezentowane są zespoły witraży z końca XIX i po- czątku XX w. neogotyckich i utrzymanych w innych formach stylowych, np. w konkatedrze w Koszalinie, w kościele p.w. Najświętszej Marii Panny Królowej Świata w Stargardzie Szczecińskim, w kościołach: parafialnym p.w. Macierzyństwa Najświętszej Marii Panny w Trzebiatowie, w kościołach: św. Krzyża i św. Jana w Myśliborzu, Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13283 – Poz. 2092 w Ławach (gm. Myślibórz), w kościele p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Szczecinku, w Darskowie (gm. Złocieniec) i Chmielnie (gm. Bobolice), w Juchowie (gm. Borne-Sulinowo), w Sulechówku (gm. Malechowo) czy w Siedlicach (gm. Węgorzyno), w Wicewie (gm. Tychowo), a także modernistyczne, np. w kościele w Jesionowie (gm. Przelewice) czy w szczecińskim kościele p.w. Świętej Rodziny. IKONY i inne przedmioty związane z kultem w kościołach prawosławnych (fragmenty ikonostasów, szaty i naczynia liturgiczne, oprawy ksiąg, płaszczanice i in.) - pochodzące przeważnie z XIX i pocz. XX w., przywiezione z terenów wschodnich. OBRAZY, RZEŹBY, PŁASKORZEŹBY, pochodzące z różnych epok stylowych, niekiedy będące pierwotnie czę- ścią większych obiektów, wtórnie z nich wymontowanych (np. z ołtarzy, ambon, empor) znajdujące się w wielu kościołach na terenie województwa. Istnieją kościoły posiadające dekorację rzeźbiarską usytuowaną na ze- wnątrz budowli np. gotyckie płaskorzeźby na elewacji kościoła Piotra i Pawła w Szczecinie, płaskorzeźby na wieży kościoła Najświętszej Marii Panny Królowej Świata w Stargardzie, czy rzeźby w kościele Najświętszej Marii Panny w Chojnie. APARATY KOŚCIELNE - przedmioty służące do liturgii, takie jak krucyfiksy, lichtarze, naczynia liturgiczne. Oprócz krucyfiksów, zachowane stosunkowo nielicznie. DZWONY - od czasów gotyku do XX w. Na naszym terenie zachowała się grupa najcenniejszych gotyckich, barokowych i klasycystycznych dzwonów spiżowych.

II.8.2. Wyposażenia i wystrój obiektów świeckich

Stosunkowo niewiele przetrwało na terenie województwa elementów wystroju i wyposażenia wnętrz świeckich. Znajdują się one w niektórych budynkach użyteczności publicznej będących własnością Skarbu Państwa (nie- których urzędów, policji, poczty, archiwum państwowego), samorządów (urzędy miast i gmin, szkoły, biblioteki), a także firm prywatnych, np. banków lub organizacji pozarządowych. Obiekty zaliczane do zabytków ruchomych zachowały się również w niektórych budynkach mieszkalnych w miastach (kamienice, wille) pozosta- jących w posiadaniu, samorządów, wspólnot mieszkaniowych i osób prywatnych, a także w wiejskich dworach i pałacach będących własnością osób prywatnych, firm, a w dużej części Agencji Nieruchomości Rolnych. W pojedynczych obiektach użyteczności publicznej zachowały się elementy wyposażenia ruchomego, najczę- ściej mebli i obrazów, na ogół przeniesionych z dworów i pałaców (wyposażenia gabinetów: wojewody w Urzę- dzie Wojewódzkim i prezydenta miasta w Urzędzie Miejskim w Szczecinie oraz burmistrza w ratuszu w Trzebia- towie, a także w budynku Archiwum Państwowego w Szczecinie). W niektórych budynkach użyteczności publicznej przetrwały jednolite zespoły stałego wyposażenia i wystroju wnętrz, jak np. sztukaterie, elementy dekoracji snycerskiej, boazerie, polichromie ścienne, witraże, czy kominki. Wymienić tu należy wystrój architektoniczny wnętrz: Urzędu Wojewódzkiego w Szczecinie i Koszalinie, Nowego Ratusza (ob. Bank PKO) w Koszalinie, Komendy Wojewódzkiej Policji w Szczecinie, Banku PKO BP przy al. Niepodległości w Szczecinie, w ratuszu kołobrzeskim, w dawnym budynku Starostwa (ob. UMiG) w Drawsku Pomorskim, w Banku Gospodarki Żywnościowej przy ul. Kościuszkowców 11 w Wałczu, w kilku szkołach w Szczecinie (np. I LO) i w Wałczu (Szkoła Podstawowa nr 2 przy ul. Konopnickiej i Zespół Szkół nr 1 przy ul. Kilińszczaków 59). Interesujące przykłady pełnego wystroju wnętrz przetrwały w dawnych willach w Szczecinie - pełniących obecnie różne funkcje - np. przy al. Wojska Polskiego: w I Pawilonie Pałacu Młodzieży (nr 84), Liceum Katolickim (nr 76), Państwowej Szkole Muzycznej I stopnia (nr 115), a także wystrój Przedszkola Publicznego nr 30 przy ul. P. Skargi 18 w Szczecinie. Wymienić tu również warto dekorację wnętrza Biblioteki Publicznej Miasta Gminy w Dębnie oraz dwóch budynków (dawnych willi) szpitala w Choszcznie. Wśród budynków użyteczności publicznej na uwagę zasługują również obiekty posiadające pojedyncze elementy wystroju, takie jak witraże, np. w szpitalu w Barlinku, w budynku Urzędu Miasta i Gminy w Dębnie, w ratuszach w Karlinie, Złocieńcu i w Sławnie, w gmachu Urzędu Stanu Cywilnego w Myśliborzu. Wiele elementów wystroju zaliczanych do zabytków ruchomych zachowało się w kamienicach, głównie w Szczecinie, ale także w Świnoujściu, Koszalinie, Szczecinku, Wałczu i innych miastach. Spośród elementów dekoracji wnętrz wymienić należy: wystroje malarskie i sztukatorskie przejazdów bramnych, częstokroć ukryte pod warstwami przemalowań (np. ul. Obrońców Stalingradu w Szczecinie) czy klatki schodowe ze snycersko Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13284 – Poz. 2092 opracowanymi balustradami lub z dekoracją malarską (np. w Koszalinie - ul. Spółdzielcza 17, ul. Zwycięstwa 189 czy ul. Niepodległości 40). W niektórych lokalach sklepowych kamienic zachowały się cenne elementy wystroju, takie jak płytki ceramiczne na ścianach i ladach oraz haki metalowe (np. w dawnym sklepie mięsnym przy ul. B. Krzywoustego 53 w Szczecinie oraz w sklepie mięsnym przy ul. Zwycięstwa 135 w Koszalinie), wyposa- żenie stolarsko-snycerskie aptek (np. przy pl. Grunwaldzkim oraz na rogu al. Piastów i ul. A. Małkowskiego w Szczecinie). Do najciekawszych przykładów jednorodnych stylistycznie wystrojów wnętrz lokali użytkowych należy dawna restauracja „Bajka” przy al. Niepodległości w Szczecinie, w ostatnim czasie niestety zdewalory- zowana przez nowego właściciela. W wielu mieszkaniach przetrwały elementy dawnego wystroju i wyposażenia: stolarka drzwiowa, boazerie, sztukaterie, piece kaflowe czy witraże (Szczecin, Świnoujście, Koszalin). W większości zamków, pałaców i dworów na terenie województwa nie zachowały się pierwotne, ruchome elementy wyposażenia, takie jak meble czy obrazy. Przetrwały natomiast pozostałości ich wystroju, na stałe zwią- zane z architekturą, takie jak: sztukaterie, drewniane okładziny stropów, elementy stolarsko-snycerskiego wy- posażenia, takie jak boazerie, schody z balustradami, piece kaflowe i kominki oraz witraże. Wśród rezydencji na terenie Pomorza Zachodniego wyjątkowe miejsce zajmuje Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie, w którym zgromadzony jest wyjątkowy zespół najstarszych i najcenniejszych zabytków ruchomych, do których należą np. renesansowe polichromie wieży Więziennej, zespół sarkofagów książęcych, czy renesansowych kamiennych płyt pamiątkowych i erekcyjnych. We wnętrzach eksponowane są też meble i elementy wyposażenia (z XVIII, XIX i początku XX w.) przemieszczone z innych obiektów. Meble przechowywane są również w zamkach na terenie województwa, np. w Tucznie, Starym Zamku w Płotach, czy dworze w Buku (gm. Przybiernów). W niektórych pałacach i dworach zachowały się przykłady kompleksowego wystroju wnętrz, jak np. w pałacu w Czernikowie (gm. Myślibórz), w Kłopotowie (gm. Dygowo), w Mostach, ob. Dom Dziecka (gm. Goleniów), w Radzimiu (gm. Radowo Małe), w Żelmowie (gm. Radowo Małe), w Trzebieszewie (gm. Szczecinek), czy w Białowąsach (gm. Barwice). W innych obiektach przetrwały mniejsze zespoły wystroju wnętrz lub pojedyncze elementy, np. w pałacu w Nacławiu (gm. Polanów), w Kraśniku Koszalińskim, w Siemczynie (gm. Czaplinek). Unikatowy charakter w skali województwa i kraju ma barokowa polichromia sali balowej dworu w Świerznie. Spośród licznych niegdyś sztukaterii na terenie województwa szczególne miejsce zajmuje - reprezentująca wy- soki poziom artystycznego wykonania - barokowa dekoracja wnętrz zamku w Swobnicy, obecnie zagrożona całkowitym zniszczeniem. Na uwagę zasługują też rozbudowane zespoły dekoracji sztukatorskich w pałacach z końca XIX i pocz. XX w., np. w Czernikowie (gm. Myślibórz). W niektórych dworach i pałacach zachowały się cenne witraże, np. w Kłopotowie (gm. Dygowo), w Rąbinie (gm. Rąbino), w Żelmowie (gm. Radowo Małe). Na elewacjach niektórych budynków, głównie w miastach zachowały się elementy wystroju architektonicznego, takie jak pełnoplastyczne rzeźby, płaskorzeźby. Do najbardziej okazałych przykładów wystroju rzeźbiarskiego gmachów użyteczności publicznej w Szczecinie należą figury z fasad Czerwonego Ratusza, czy Banku PKO BP przy al. Niepodległości. Liczne są również przykłady detalu architektonicznego elewacji kamienic (np. w ciągu zabudowy przy ul. Zwycięstwa w Koszalinie, przy ul. św. Wojciecha 2, al. J. Piłsudskiego i pl. Grunwaldzkim w Szczecinie oraz przy ul. Hołdu Pruskiego w Świnoujściu), a także willi (w większości w Szczecinie) i pensjo- natów (głównie w Świnoujściu i Międzyzdrojach). Unikatowym przykładem na naszym terenie jest barokowe sgarffito z przedstawieniem słonia na jednej z kamienic przy rynku w Trzebiatowie. Do najmłodszych - jednak niezwykle wartościowych pod względem artystycznym - zabytków należy mozaika na elewacji kina „Kosmos” w Szczecinie.

II.8.3. Obiekty małej architektury

Istnieje grupa nieruchomych obiektów budowlanych, określanych mianem „małej architektury” - zaliczanych do zabytków ruchomych - usytuowanych na placach wiejskich i miejskich, cmentarzach przykościelnych i grzebalnych oraz przy drogach. Stanowią one własność samorządów, parafii, w pojedynczych przypadkach osób prywatnych. Są to elementy zagospodarowania terenu takie jak: pomniki, rzeźby plenerowe, fontanny, kapliczki przydrożne, pomniki nagrobne, krzyże pokutne, pompy uliczne i inne. W naszym regionie pozostało niewiele pomników z XIX i pocz. XX w. W Szczecinie są to kolumna-pomnik żoł- nierzy poległych w wojnach napoleońskich na kopcu przy ul. Unii Lubelskiej, pomniki Kornela Ujejskiego Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13285 – Poz. 2092

(przewieziony ze Lwowa) i Colleoniego, zaś na terenie województwa częściowo zniszczony obelisk z pocz. XIX w. w parku pałacowym w Starogardzie Łobeskim oraz pomnik dra Kocha przy dawnym sierocińcu w Moryniu. Cokoły niektórych pomników o znacznej wartości artystycznej po 1945 r. zostały wtórnie wykorzystane do ekspozycji współczesnych rzeźb - np. cokoły pomnika Mickiewicza w Szczecinie i Mieszka I w Mieszkowicach. Stosunkowo liczną grupę na terenie województwa stanowią natomiast pomniki poległych w I wojnie światowej żołnierzy niemieckich, usytuowane na placach i cmentarzach przykościelnych małych miasteczek i wsi, a także na czynnych cmentarzach grzebalnych, np. Centralnym w Szczecinie. Nieliczną grupę stanowią tez rzeźby plenerowe, zarówno w Szczecinie, jak i na terenie województwa. Zacho- wane obiekty pochodzą z XVIII, XIX i XX w. Wśród nich na uwagę zasługują późnobarokowa grupa rzeźbiarska Flory z placu Orła Białego w Szczecinie (dawniej w zwieńczeniu szczecińskiego pałacu Grumbkowa), rzeźba Herkules walczący z Centaurem na tarasie Wałów Chrobrego w Szczecinie, grupa rzeźbiarska tzw. Miłosiernego Samarytanina z lat 30-tych XX w. przy ul. Unii Lubelskiej w Szczecinie, czy posąg Apolla z parku leśnego w Za- toni Dolnej (gm. Chojna) z dawnego pałacu margrabiów brandenburskich w Schwedt, ob. w depozycie Muzeum Narodowego w Szczecinie. Z obiektów powstałych po 1945 r., reprezentujących plastykę współczesną do najcenniejszych należą dwie rzeźby nieżyjącego artysty Władysława Hasiora - „Płonące Ptaki” w Parku Kasprowicza w Szczecinie i „Płomienne Ptaki” w Koszalinie. Na terenie województwa zachowało się interesujące fontanny. Najstarszą i najcenniejszą jest barokowa fontanna z lat 30-tych XVIII w. na placu Orła Białego w Szczecinie. Wśród szczecińskich fontann znacznymi wartościami artystycznymi odznaczają się: architektoniczna obudowa i basen szczecińskiej fontanny Sediny z końca XIX w., zachowany mimo zniszczenia grupy rzeźbiarskiej, fontanna z rzeźbą „Chłopiec z harmonią” przy Urzędzie Miasta (z ok. 1927 r.) i Ptasia Fontanna w parku Kasprowicza (z ok. 1930 r.). Poza Szczecinem przetrwały fontanny na rynkach w Darłowie, Barlinku i Lipianach. oraz przed pałacem w Pstrowicach (gm. Pyrzyce). Obiektem o wyjąt- kowym znaczeniu jest tzw. Święta Studnia w Pyrzycach, upamiętniająca chrzest miejscowej ludności w XII w. Na terenie obecnego województwa istnieją również kapliczki przydrożne, zlokalizowane głównie na terenie powiatu wałeckiego. Do najcenniejszych i najstarszych w regionie zabytków małej architektury należą trzy średniowieczne kamienne krzyże pokutne: z Trzebiatowa, Stargardu Szczecińskiego i koło Krępcewa (gm. Doli- ce). Na niektórych cmentarzach przykościelnych i grzebalnych zachowały się pomniki nagrobne o dużej wartości artystycznej, np. w Stolcu (gm. Dobra Szczecińska), Gozdowicach (gm. Mieszkowice), a także na cmentarzach np. w Wałczu i Centralnym w Szczecinie. Do charakterystycznych elementów krajobrazu miejskiego należą szczecińskie pompy uliczne z końca XIX i pocz. XX w., z których jedna została przeniesiona do Nowego Warpna.

II.8.4. Kolekcje, zbiory

Wojewódzki Konserwator Zabytków nie posiada wpisanych do rejestru zabytków, ani włączonych do woje- wódzkiej ewidencji zabytków kolekcji przedmiotów zabytkowych, co nie oznacza, iż nie ma takowych w woje- wództwie. Oprócz prywatnych kolekcji, istnieją zbiory znajdujące się w posiadaniu różnych instytucji państwo- wych, samorządowych oraz organizacji pozarządowych.

II.9. ZBIORY MUZEALNE jednym z ważnych elementów systemu ochrony zabytków są muzea, które nie tylko chronią zabytki, ale pełnią też istotną rolę w zakresie badań naukowych, działań popularyzatorskich i edukacyjnych. Muzea stanowią naj- ważniejszą formę organizacyjną ochrony i opieki nad zabytkami ruchomymi. Gromadzą niezastąpiony zbiór ma- teriału źródłowego do badań naszych dziejów i kultury. Prezentują nie tylko dzieje, dawną i współczesną kulturę materialną i artystyczną, ale również służą budowaniu lokalnej tożsamości i identyfikacji z regionem. Zgodnie z ustawą o muzeach obiekty znajdujące się w zbiorach muzealnych nie są wpisywane do rejestru za- bytków, lecz do inwentarzy muzealiów. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13286 – Poz. 2092

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13287 – Poz. 2092

W województwie zachodniopomorskim działa 19 muzeów z 4 oddziałami, czyli łącznie 23 placówki muzealne. Sytuuje to województwo na 13 miejscu w kraju (największą liczbę muzeów posiadają województwa mazowieckie i małopolskie - po 103, najmniejszą województwo opolskie - 13; województwa sąsiadujące z zachodniopomorskim - wielkopolskie - 79, lubuskie - 14, pomorskie - 52). Są to zarówno muzea o statucie zarejestrowanym w Mini- sterstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz zbiory, które udostępniają organizacje społeczne i osoby prywatne a oficjalne ich statuty nie zostały zarejestrowane - wg danych GUS z 2006 r. Na jedno muzeum w wo- jewództwie przypada około 73,5 tys. mieszkańców; średnia krajowa wynosi 57 tys. mieszkańców na jedną pla- cówkę muzealną. W zbiorach muzeów województwa zachodniopomorskiego znajdowało się 31 grudnia 2006 r. 220 028 muzealiów. Najliczniejsze zbiory posiadają Muzeum Narodowe w Szczecinie, Muzeum w Koszalinie, Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu. W większości muzeów regionu zbiory liczą od kilkuset do kilku tysięcy zabytków. W województwie nie ma żadnej placówki prowadzonej przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (np. w województwie pomorskim są 3 takie placówki i 5 muzeów prowadzonych przez sejmik wojewódzki). Placówka prowadzona przez samorząd województwa wspólnie z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego: 1) Muzeum Narodowe w Szczecinie. Placówki prowadzone przez starostwa powiatowe i miasta na prawach powiatu: 1) Muzeum w Koszalinie 2) Muzeum - Zamek Książąt Pomorskich w Darłowie 3) Muzeum Techniki „Zajezdnia Sztuki” w Szczecinie 4) Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu 5) Muzeum Rybołówstwa Morskiego w Świnoujściu Placówki prowadzone przez samorządy gminne: 1) Muzeum Ziemi Wałeckiej w Wałczu 2) Muzeum Regionalne w Wolinie 3) Muzeum Regionalne w Szczecinku 4) Muzeum w Stargardzie Szczecińskim 5) Muzeum Wojsk Inżynieryjnych I Armii Wojska Polskiego w Gozdowicach 6) Muzeum Rybołówstwa Morskiego w Niechorzu 7) Muzeum Pojezierza Myśliborskiego w Myśliborzu 8) Muzeum Walk o Wał Pomorski w Mirosławcu 9) Muzeum I Armii Wojska Polskiego w Siekierkach 10) Muzeum Regionalne w Cedyni 11) Izba muzealna w Pałacu - Domu Kultury w Trzebiatowie. Placówki prowadzone przez instytucje lub osoby prywatne: 1) Muzeum Przyrodnicze Wolińskiego Parku Narodowego w Międzyzdrojach 2) Muzeum Geologiczne Uniwersytetu Szczecińskiego w Szczecinie 3) Muzeum Kamieni w Kamieniu Pomorskim, prywatne. Poza zestawieniem statystycznym dla województwa znajduje się funkcjonujące w Gryficach Muzeum Kolejnic- twa pozostające w strukturach Muzeum Kolejnictwa w Warszawie i założone w 2005 r. Muzeum Zamku Drahim w Starym Drawsku, filia Muzeum Motoryzacji i Techniki w Otrębusach. Większość placówek muzealnych funkcjonuje w budynkach zabytkowych. Przyczynia się to do zwiększenia atrakcyjności placówek dla zwiedzających, ale wymaga jednocześnie zainwestowania znacznych środków finansowych na właściwe przechowywanie oraz zabezpieczenie, a także eksponowanie muzealiów w zabytkowych wnętrzach. Część nie posiada odrębnych siedzib, dzieląc się budynkiem z innymi instytucjami. Mimo zwiększonych w ostatnich kilku latach nakładów i odnowieniu kilku obiektów muzealnych (Muzeum Narodowe, Muzeum Techniki) czy przeznaczenia na potrzeby muzeów nowych, większych budynków (Muzeum Regionalne w Szcze- cinku, Muzeum Rybołówstwa Morskiego w Niechorzu), większość placówek cierpi na niedobór powierzchni wystawienniczej i magazynowej. Mimo to kondycja większości muzeów województwa zachodniopomorskiego na ogół jest dobra. Największe muzea posiadają własne pracownie konserwatorskie, dysponujące wysoko wykwalifikowaną kadrą. Jednakże niewystarczająca ilość środków finansowych nie pozwala prowadzić Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13288 – Poz. 2092 systematycznej konserwacji swoich muzealiów. Problem ten dotyczy również możliwości gromadzenia i uzupeł- niania zbiorów o pozycje występujące na rynku antykwarycznym lub w ofertach domów aukcyjnych. Często z braku funduszy dzieła sztuki lub rzemiosła artystycznego trafiają do kolekcjonerów prywatnych. Niedobory finansowe powodują, że często wystawom czasowym nie towarzyszą katalogi, zamiast których wydawane są foldery nie spełniające oczekiwań zwiedzających. Muzea starają się pozyskiwać na te cele fundusze z progra- mów operacyjnych MKiDN i środków unijnych, ale te środki nie pokrywają wszystkich potrzeb. Część muzeów nie posiada własnych pracowników merytorycznych, większość nie ma własnych pracowni konserwatorskich. Przy stałym niedofinansowaniu, mimo wysiłków utrzymujących je samorządów, muzea nie są w stanie uzupełniać swoich zbiorów o wartościowe zabytki pojawiające się na rynku antykwarycznym, nie są też w stanie w wystarczającym stopniu konserwować swoich zbiorów. Brak funduszy odbija się również na ja- kości i atrakcyjności organizowanych wystaw. O konieczności wspomagania działań muzeów w staraniach o zwiększenie atrakcyjności wystaw dobitnie świadczą liczby zwiedzających muzea województwa. W 2000 r. wszystkie placówki muzealne w Zachodniopomorskim odwiedziło łącznie 550 347 osób, w 2006 r. było to już tylko 338 909 osób (nawet zamkniecie dla zwiedzających częściowo remontowanych gmachów Muzeum Naro- dowego nie tłumaczy takiego spadku frekwencji). Planowane jest utworzenie trzech nowych placówek muzealnych - w Białogardzie, Drawsku i w Karlinie - utrzymywanych z funduszy gminnych. Wszystkie placówki mają znaleźć siedziby w odrestaurowanych obiektach zabytkowych. Charakterystyczną cechą sieci muzeów województwa zachodniopomorskiego jest jej nierównomierne rozmieszczenie. W Szczecinie znajduje się 1/3 placówek, pozostałe ulokowane są głównie na obrzeżach województwa, natomiast widoczna jest pustka w centrum regionu. Zabytki ruchome o wartości muzealnej gromadzone są także w kościołach i klasztorach, a ponadto w bibliotekach, archiwach lub szkołach oraz jako wyodrębnione ekspozycje o charakterze muzealnym. W ostatnich latach pojawiło się kilka ciekawych inicjatyw lokalnych wpieranych przez władze samorządowe - Izba Muzealna w Czaplinku, Izba Regionalna Trzebiatowskiego Ośrodka Kultury, Białoborska Izba Muzealna, Izba Muzealna w Pełczycach, Izba Muzealna w Bibliotece Publicznej w Dębnie, Izba Pamięci „Muzeum Ziemi Dober- skiej” w Dobrej Nowogardzkiej, Izba Pamiątek Regionalnych w Mieszkowicach, czy działające od ponad dziesię- ciu lat Muzeum Ziemi Choszczeńskiej, które nie tylko gromadzą i eksponują zabytki związane z regionem, ale też często realizują rozmaite projekty służące edukacji regionalnej. Powstają też coraz częściej izby muzealne organizowane przez stowarzyszenia pozarządowe - np. przez Jamneńskie Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne, Towarzystwo Miłośników Historii Ziemi Gryfińskiej, Towa- rzystwo Miłośników Ziemi Kamieńskiej, Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Polickiej „Skarb”, instytucje, firmy, uczelnie - np. Zakład Wodociągów i Kanalizacji w Szczecinie, Książnicę Pomorską, Archidiecezję Szczecińsko- Kamieńską, Pomorską Akademię Medyczną czy wreszcie przez osoby prywatne - np. Prywatna Izba Muzealna w Bornym Sulinowie, Muzeum im. Wł. Wysockiego w Koszalinie, Prywatna kolekcja rzeźb ludowych z terenu ziemi darłowskiej, w Starym Jarosławiu, prywatna kolekcja antyków z terenu ziemi darłowskiej w Dąbkach. Liczba takich placówek paramuzealnych wzrasta, świadcząc o rosnącym zainteresowaniu historią i kulturą regionu, ale nadal na terenie 2/3 gmin województwa zachodniopomorskiego nie ma żadnego muzeum lub innej placówki zajmującej się gromadzeniem i eksponowaniem zabytków etnograficznych i historycznych dokumentu- jących historię i kulturę regionu. Niepokojący jest jednak częsty brak wsparcia ze strony samorządów dla lokalnych inicjatyw mających na celu stworzenie niewielkich kolekcji pamiątek przeszłości. Utworzenie dużego muzeum z całą pewnością przerasta finansowe i organizacyjne możliwości większości zachodniopomorskich samo- rządów jednak dla lokalnych społeczności ważne jest ustanowienie miejsca, w którym pamiątki związane z historią najbliższą mogłyby znaleźć schronienie. Niepokojący jest brak w regionie choćby jednego skansenu chroniącego tradycyjne budownictwo wiejskie i architekturę przemysłową.

II.10. WARTOŚCI NIEMATERIALNE

Używana od niemal tysiąca lat nazwa krainy geograficzno-historycznej: Pomorze, Pommern, Pomerania, obejmuje znacznie większy obszar niż obecne województwo zachodniopomorskie. Region geograficzno-historyczny o tej na- zwie swym zasięgiem wykracza poza granice Polski świadcząc o wielonarodowym i wieloetnicznym charakterze Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13289 – Poz. 2092 dziedzictwa kulturowego. Sama nazwa regionu, którego część położona na terenie Polski jest podzielona między dwa województwa, jest elementem tradycji, należąc do dziedzictwa niematerialnego. Województwo zachodniopomorskie zajmuje część historycznego Pomorza, zwanego dawniej Hinterpommern, obecnie nazwaną Pomo- rzem Zachodnim. Region ten w swoich dziejach należał do Księstwa Pomorskiego, Szwecji, Prus i Polski. Silny napływ ludności z zachodu w ramach wielowiekowego procesu kolonizacji spowodował, że nie zachowała się na tym obszarze ludność rodzima. Mieliśmy natomiast do czynienia z osadnikami z niekiedy bardzo odległych regionów Europy - francuskimi hugenotami, kolonistami z południowych terenów Niemiec. W wieku XIX teren obecnego województwa zachodniopomorskiego nabrał cech jednorodnych etnicznie. Na podstawie literatury i świadectw materialnych oraz dużej liczby różnorodnych stowarzyszeń i związków pielęgnujących lokalne tradycje, można stwierdzić, że w tym samym czasie miał miejsce rozwój poczucia tożsamości regionalnej. Regio- nalizm wynikał z wielowiekowej tradycji autonomii kulturowej i środowiskowej, która przetrwała mimo zmienia- jącej się przynależności państwowej. Ostatnie sześćdziesięciolecie przyniosło Pomorzu Zachodniemu zasadnicze zmiany na jego politycznej i społecz- nej mapie. Nastąpiła całkowita wymiana ludności i co za tym idzie przerwanie naturalnego rozwoju kulturowego regionu. Przybyli tutaj Polacy pochodzili głównie z ziem centralnych i wschodnich Rzeczypospolitej. Nowi mieszkańcy pozbawieni swoich korzeni i tradycyjnych związków społecznych powoli wrastali w nowy, obcy krajobraz. Miała ułatwić im to propaganda wykorzystująca argumenty historyczne dla wzmocnienia racji politycznych. Jej skuteczność okazała się jednak dość nikła, gdyż nie można mówić o pełnej identyfikacji z tradycją historyczną regionu, którą przedstawiano najczęściej w sposób subiektywny. Polityka polonizacji terenów Po- morza Zachodniego oznaczała często nie tylko usuwanie i niszczenie obiektów kojarzonych z niemiecką historią regionu, ale także rugowanie historycznych nazw miejscowych i geograficznych, jeśli nie miały słowiańskiego rodowodu. W wyniku wymiany ludności zaginęła pamięć legend i tradycji miejscowych, natomiast pojawiły się zwyczaje i tradycje przywiezione z miejsc rodzinnych nowych mieszkańców. W efekcie wymieszania obyczajów przywiezionych z różnych regionów II Rzeczypospolitej, z których żadne nie zdołało zdominować innych, po- wstał konglomerat kulturowy. Od kilkunastu lat można obserwować wzmożone zainteresowanie historią lokalną. Mimo oczywistych różnic kulturowych oraz czasami barier językowych, obecni mieszkańcy województwa zachodniopomorskiego starają się poszerzać swą wiedzę o miejscu, w którym żyją. Nie można nazwać tego szukaniem korzeni, bo tych prze- cież należy szukać najczęściej poza regionem, może bardziej słuszne jest określenie tego procesu jako kolejny stopień oswajania i wrastania w krajobraz, w którym żyją już kolejne pokolenia nowych mieszkańców. Proces ten zaczyna być bardzo istotnym zjawiskiem często bezpośrednio wpływającym na stan zabytków, czego przy- kładem mogą być inicjatywy lokalne, mające na celu ochronę lub konserwację pamiątek przeszłości. Brak w regionie jednorodnych, rozpoznawalnych, regionalnych strojów, pieśni czy wyrobów rzemiosła ludowego.

III. DIAGNOZA STANU ZACHOWANIA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO - ANALIZA SWOT

PODSUMOWANIE WYNIKÓW ANALIZY SWOT DZIEDZICTWA KULTUROWEGO WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO

Wyniki analizy dla poszczególnych elementów zostały umieszczone w aneksie. MOCNE STRONY Dość dobre rozpoznanie i zgromadzenie podstawowej dokumentacji zasobu dziedzictwa kulturowego regionu przez instytucje zajmujące się ochroną zabytków. Duża różnorodność typologiczna i stylowa oraz wysoka wartość zachowanego dziedzictwa kulturowego, w tym zespołów i obiektów: – walorach unikalnych w skali europejskiej i ogólnokrajowej: m.in. zespół pocysterski w Kołbaczu, zespół katedralny w Kamieniu Pomorskim, kościół Mariacki w Stargardzie Szczecińskim, kaplica templariuszy w Chwarszczanach, zamki książęce w Darłowie i Szczecinie, średniowieczne kościoły granitowe i średnio- wieczne miejskie systemy obronne, założenia urbanistyczne Szczecina, w tym Cmentarz Centralny, Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13290 – Poz. 2092

– walorach ponadregionalnych: m.in. założenia staromiejskie z czytelnym średniowiecznym planem i zabudo- wą reprezentującą wszystkie okresy dziejowe (od gotyku po modernizm), gotyckie murowane kościoły i ze- społy, wiejskie ryglowe kościoły, zespoły polichromowanych stropów drewnianych, budowle obronne okresu nowożytnego i XX-wieczne, obiekty techniki np. latarnie morskie, obiekty hydrotechniczne, budownictwo kurortów nadmorskich, – walorach regionalnych, tworzących charakterystyczne krajobrazy lokalne: m.in. średniowieczne układy ruralistyczne, wiejskie budownictwo ryglowe, zespoły rezydencjonalno-folwarczne z układem zieleni towarzyszącej. Atrakcyjne otoczenie przyrodnicze wielu obiektów, zespołów urbanistycznych i ruralistycznych. Wykształcona historycznie rozbudowana sieć drożna, ułatwiająca dostęp do większości miejscowości obiektów. Ustalony stan własnościowy większości obiektów zabytkowych. Zrealizowane poprawnie inwestycje - odbudowy i adaptacje obiektów zabytkowych. Ustalenia planu zagospodarowania przestrzennego województwa zachodniopomorskiego uchwalonego w 2002 r. dotyczące ochrony krajobrazu kulturowego (propozycja systemu ochrony obszarowej). Określenie zabytkowych wartości krajobrazu kulturowego i zasad jego ochrony w opracowanych dla większości gmin i miast studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Istnienie wojewódzkiej samorządowej instytucji kultury (Biura Dokumentacji Zabytków), dysponującej doświad- czoną kadrą, systematyczne powiększanym zasobem dokumentacyjnym, prowadzącej prace badawcze oraz wspomagającej samorządy lokalne w sprawowaniu opieki nad zabytkami. SŁABE STRONY Brak zintegrowanej, systemowej opieki nad krajobrazem kulturowym i naturalnym: – brak dostatecznej koordynacji działań pomiędzy instytucjami powołanymi do ochrony zabytków, a władzami samorządowymi i właścicielami zabytków, – brak poczucia odpowiedzialności i kompetencji do ochrony na poziomach gminnym i powiatowym - brak samorządowych służb ochrony zabytków (inspektorów d.s. ochrony zabytków), – marginalizowanie zagadnień z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami w działaniach planistycznych, projektowych itp., – niedoinwestowanie i braki etatowe w instytucjach odpowiedzialnych za ochronę i opiekę nad zabytkami oraz dziedzictwo kulturowe regionu. Zły stan techniczny znaczącej części zasobu kulturowego, niekontrolowana translokacja i wywóz obiektów ruchomych, brak zabezpieczeń antywłamaniowych i ppoż. obiektów budowlanych. Wieloletnie niedoinwestowanie w sferze ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym regionu. Zbyt wolno wzrastająca identyfikacja mieszkańców regionu z dziedzictwem kulturowym i wynikające stąd nie- dostateczne zrozumienie społeczne dla problematyki ochrony zabytków i brak tożsamości kulturowej wobec ob- szarów chronionych. Brak systemowych badań naukowych nad przeobrażeniami historycznych krajobrazów zachodniopomorskich pod wpływem działalności człowieka (zbyt mała ilość opracowań dokumentacyjnych, analitycznych i synte- tyzujących). Niedostateczna liczba muzeów lokalnych i regionalnych placówek kulturalnych prezentujących dziedzictwo kulturowe Pomorza Zachodniego, szczególnie dotkliwy jest brak skansenu etnograficznego, t.j. placówki poświę- conej tradycyjnemu budownictwu wiejskiemu i gromadzącej dorobek materialny ludności, także przybyłej po 1945 r. Niewystarczająca liczba funkcjonujących, profesjonalnie przygotowanych, turystycznych szlaków tematycznych, obejmujących atrakcyjne turystycznie zabytki kulturowe. Niedostateczna popularyzacja wiedzy o wartości dziedzictwa kulturowego, jego historii i wielokulturowości oraz niewystarczające wykorzystanie jego potencjału w promocji Pomorza Zachodniego oraz w tworzeniu jego marki - produktu turystycznego. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13291 – Poz. 2092

SZANSE Kształtowanie tożsamości kulturowej województwa poprzez promocję walorów krajobrazu kulturowego po- szczególnych regionów i rozszerzanie działań edukacyjnych, przy wykorzystaniu m.in. instytucji kultury, ośrod- ków kształcenia różnych poziomów, organizacji pozarządowych. Rosnące zainteresowanie samorządów lokalnym dziedzictwem kulturowym, jego ochroną i udostępnianiem w ofercie turystycznej. Możliwość koordynacji opieki i ochrony dziedzictwa kulturowego z systemem ochrony środowiska przyrodniczego. Możliwość stworzenie systemu monitoringu stanu zachowania i wykorzystania dziedzictwa kulturowego oraz poziomu zabezpieczenia przed zagrożeniami zniszczeniem (ochrona przeciwpożarowa, przeciwwłamaniowa). Aktywizacja ekonomiczna i społeczna mieszkańców regionu w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego: – rozszerzanie działań edukacyjnych dotyczących prawidłowego utrzymania i odnawiania zabytków przy uży- ciu tradycyjnych materiałów i dawnych technologii (podtrzymywanie tradycji rzemiosła budowlanego, szczególnie w odniesieniu do architektury drewnianej tzw. ginących zawodów), – możliwość tworzenie nowych miejsc pracy przy pomocy środków pomocowych w związku z rewitalizacją zespołów i obiektów zabytkowych, skorelowanych z rozwojem ruchu turystycznego. Rozwój inicjatyw lokalnych i organizacji pozarządowych propagujących opiekę nad dziedzictwem kulturowym, m.in. zajmujących się edukacją, ochroną, pozyskiwaniem środków oraz propagujących różnorodne formy opieki nad dziedzictwem kulturowym. Mocne zakorzenienie istniejących instytucji kultury (w tym szczególnie muzeów) w środowiskach lokalnych, kształtujących dzięki swoim działaniom edukacyjnym świadomość różnorodności kulturowej regionu. Wyeksponowanie i promowanie poszczególnych zabytków, walorów krajobrazu kulturowego oraz dobrych praktyk (np. stymulujący przykład Parku Kulturowego Chwarszczany), skansenów, tworzenie tematycznych szlaków turystycznych. Rewaloryzacja i rewitalizacja obiektów i założeń; kreowanie nowych obszarów i produktów turystycznych w oparciu o zrównoważone zagospodarowanie obiektów zabytkowych. Poprawa jakości sieci komunikacyjnej i rozbudowa infrastruktury turystycznej ułatwiającej dostęp do zabytków regionu, w tym wprowadzanie nowoczesnych systemów informacji turystycznej. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13292 – Poz. 2092

CHODNIOPOMORSKIEGO CHODNIOPOMORSKIEGO I NAD ZABYTKAMI WOJEWÓDZTWA ZA I NAD ZABYTKAMI IV. CELEI ZADANIA PROGRAMU OPIEK

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13293 – Poz. 2092

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13294 – Poz. 2092

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13295 – Poz. 2092

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13296 – Poz. 2092

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13297 – Poz. 2092

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13298 – Poz. 2092

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13299 – Poz. 2092

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13300 – Poz. 2092

V. FUNDUSZE NA OCHRONĘ ZABYTKÓW I OPIEKĘ NAD ZABYTKAMI

Poniżej przedstawione informacje są wskazaniem możliwości finansowania niezbędnych prac w różnorodnych obszarach działań związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego, nie stanowią zaś bezpośredniego wskazania sposobów finansowania poszczególnych zadań, lecz. Ponieważ opieka i ochrona zabytków realizowana jest poprzez zespół różnorodnych działań, dotyczących sfery zarówno stricte materialnej (np. zabezpieczenia, konser- wacja i renowacja zabytków nieruchomych i ruchomych) jak i niematerialnej (np. edukacja i popularyzacja wiedzy), w wielu dziedzinach - np. edukacji, kulturze, turystyce, działalności gospodarczej - system finansowania ochrony i opieki nad zabytkami jest w Polsce złożony z wielu różnorodnych i niezależnych od siebie elementów. Podstawowymi źródłami finansowania są: źródła publiczne: – krajowe (budżet państwa, budżety samorządów terytorialnych wszystkich szczebli, fundusze celowe), – zagraniczne (środki Unii Europejskiej i inne środki pomocowe), źródła prywatne (osób fizycznych i prawnych, organizacji pozarządowych, stowarzyszeń, fundacji, kościelnych osób prawnych itp.).

V.1. CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH INSTRUMENTÓW FINANSOWANIA OCHRONY I OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Zgodnie z Ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega na zapewnieniu warunków do dokumentowania zabytku, popularyzacji wiedzy o nim, ale także na prowadzeniu prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych oraz jego zabez- pieczeniu, dla utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie. Finansowanie tych działań także jest obowiązkiem podmiotu posiadającego tytuł prawny do zabytku - osób fizycznych, jednostek organizacyjnych - a więc właścicieli, trwałych zarządców, użytkowników wieczystych. Dla jednostki samorządu terytorialnego, posiadającej tego rodzaju tytuł prawny do obiektu, opieka nad zabytkiem jest jej zadaniem własnym. Wsparciem w realizacji tych zadań mogą być środki publiczne przekazywane w formie dotacji celowej, udziela- nej na wniosek na wniosek właściciela, użytkownika lub osób przez nie upoważnionych.

V.1.1. Finanse publiczne - budżet państwa i budżety samorządów terytorialnych

Dotacje na ochronę dziedzictwa kulturowego, w tym na prace restauratorskie, konserwatorskie i roboty budowlane, przeznaczane z budżetu państwa i budżetów samorządów lokalnych, mogą być udzielane przez: – Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego) oraz innych ministrów, – Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (w części budżetu państwa w dyspozycji wojewody), – Sejmik Województwa (budżet województwa), – rady powiatów (budżety powiatów), – rady gmin (budżety gmin), – rady miast (budżety miast).

V.1.1.1. Budżet Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego dysponuje instrumentami finansującymi działania związane z ochroną dziedzictwa kulturowego na mocy przyjętych rozwiązań wynikających z „Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004 - 2013”. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13301 – Poz. 2092

Celem Strategii jest zróżnicowanie rozwoju kultury w regionach, zaś celami cząstkowymi są m.in.: – wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań w systemie organizacji działalności kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury, – zmniejszenie dysproporcji regionalnych w rozwoju kultury, – wzrost uczestnictwa w kulturze, – zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków, – zmniejszenie luki cywilizacyjnej poprzez modernizację i rozbudowę infrastruktury kulturalnej. Jednym z trzech instrumentów wdrażania przyjętych celów cząstkowych są Narodowe Programy Kultury, w tym Narodowy Program Kultury „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego”. Określony jest on poprzez podprogramy, priorytety i działania, które Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego realizuje w corocznie ogłaszanych programach operacyjnych. Programy te zawierają m.in. plan budżetu przeznaczony na każdy instrument, rodzaje kwalifikujących się projektów, sposobów ich naboru oraz wykaz podmiotów uprawnionych do ubiegania się o wsparcie finansowe. Programy Ministra (poprzednia nazwa: Programy Operacyjne) są podstawą ubiegania się o środki na zadania z zakresu kultury realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego, instytucje kultury, instytucje filmowe, szkoły i uczelnie artystyczne, organizacje pozarządowe, placówki doskonalenia zawodowego nauczycieli szkół artystycznych oraz podmioty gospodarcze i osoby fizyczne. W 2008 r. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodo- wego ogłosił następujące programy: 1) „Promocja twórczości” 2) „Rozwój infrastruktury kultury i szkół artystycznych” 3) „Edukacja kulturalna i upowszechnianie kultury” 4) „Fryderyk Chopin” 5) „Rozwój inicjatyw lokalnych” 6) „Promocja kultury polskiej za granicą” 7) „Promocja czytelnictwa” 8) „Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego” 9) „Patriotyzm jutra” 10) „Znaki Czasu” 11) „Dziedzictwo Kulturowe” 12) „Herbert” Dla zadań związanych z ochroną zabytków najistotniejsze wydają się programy: Dziedzictwo Kulturowe (na prace budowlane, konserwatorskie, renowacyjne), Rozwój inicjatyw lokalnych, Edukacja kulturalna i upowszechnianie kultury (na prace badawcze, dokumentacyjne, edukacyjne związane z dziedzictwem kulturowym).

V.1.1.1.1 Dotacje na prace restauratorskie, konserwatorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków

Dotacje na prace restauratorskie, konserwatorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, realizowane są na podstawie ustaw (o ochronie zabytków., o finansach publicznych.) i aktów wykonawczych do nich (rozporządzeń - np. dotacje na prace konserwatorskie i roboty budowlane.). Zapisy aktów prawnych określają precyzyjnie katalog prac, które mogą być dofinansowane poprzez udzielenie dotacji celowej - są to prace zmierzające do zabezpieczania, zachowania i utrwalania historycznej substancji zabytku. Poważnym ograniczeniem możliwości ubiegania się o dotacje jest ustawowe zawężenie przedmiotowe do obiektów wpisanych do rejestru zabytków, co zważywszy na strukturę ochrony obiektów, uniemożliwia pozyskanie środków na prace przy większości z nich, znajdujących się jedynie w ewidencji zabytków - wojewódzkiej lub gminnej. Zasadą ustawową udzielanych dotacji budżetowych jest współfinansowanie prac - dotacja z jednego źródła mo- że być udzielana do wysokości 50% nakładów koniecznych na wykonanie prac, co zmusza inwestorów do po- szukiwania różnych źródeł finansowania. W przypadku, gdy zabytek posiada wyjątkową wartość historyczną, artystyczną lub naukową, dotacja jednego organu może być udzielona w wysokości do 100% koniecznych na- kładów. Takim wskazaniem może być również zły stan zachowania zabytku, który wymaga podjęcia prac konserwatorskich lub wyjątkowa wartość historyczna, naukowa lub artystyczna zabytku. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13302 – Poz. 2092

Ze środków budżetowych nie jest natomiast możliwe finansowanie prac modernizacyjnych czy też związanych z adaptacją obiektu dla nowych funkcji, jak wprowadzanie nowoczesnych rozwiązań technicznych podwyższa- jących standard użytkowania. W Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego w/w. dotacje celowe realizowane są poprzez program „Dziedzictwo kulturowe”. Corocznie ogłaszany regulamin programu określa m.in. wielkość budżetu, osoby uprawnione do otrzymania dotacji (beneficjentów), priorytety zadań, warunki naboru wniosków i zasady rozli- czeń finansowych.

V.1.1.1.2. Mecenat Państwa w dziedzinie kultury

Programy związane z działalnością dotyczącą dziedzictwa kulturowego mogą być dofinansowane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego poprzez dotacje z budżetu państwa na dofinansowanie zadań objętych me- cenatem państwa w dziedzinie kultury (na podst. rozporządzenia z dn. 19 kwietnia 2005 r.). Jeden z 6 progra- mów ogłoszonych na 2008 r. nosi nazwę „Zachowanie, waloryzacja i ochrona dziedzictwa kulturowego”. W tym roku Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego za priorytet uznał realizację programów służących rozwojowi instytucji oraz regionów w jakich funkcjonują - środki kierowane będą głównie na programy służące wzmocnieniu i rozwojowi infrastruktury kulturalnej. O dotacje w ramach Mecenatu ubiegać się mogą wyłącznie jednostki samorządu terytorialnego na zadania wykonywane w ramach programów realizowanych przez instytucje filmowe i instytucje kultury, które zostały prze- jęte przez jednostki samorządu terytorialnego w dniu 1 stycznia 1999 r. Ponieważ celem ogólnym jest stworzenie impulsu do rozwoju instytucji i regionów, finansowane są najlepsze programy instytucji kultury mających kluczowe znaczenie dla działalności kulturalnej w regionie np. wzmocnienie atrakcyjności turystycznej, atrakcyj- ności dla mieszkańców, inwestorów, wzmacniania funkcji metropolitalnych miast itp., w tym na poprawę infrastruktury technicznej, i remonty siedzib instytucji w zabytkowych obiektach.

V.1.1.2. Budżet Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków

Wojewódzki Konserwator Zabytków, oprócz działań administracyjnych, realizuje ustawowo określone zadania wspierające i pomocowe dotyczące ochrony dziedzictwa kulturowego, przy pomocy środków z budżetu pań- stwa w części, której dysponentem jest Wojewoda. Udzielane przez WKZ dotacje dotyczą prac konserwatorskich i budowlanych przy zabytkach nieruchomych i ruchomych oraz zadań związanych z edukacją i promocją dziedzictwa kulturowego województwa.

V.1.1.2.1. Dotacje na prace restauratorskie, konserwatorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków

Dotacje Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na prace restauratorskie, konserwatorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, realizowane są udzielane - podobnie jak dotacje Ministra Kultury - na podstawie ustaw (o ochronie zabytków., o finansach publicznych.) i aktów wykonawczych do nich (rozpo- rządzeń - np. dotacje na prace konserwatorskie i roboty budowlane.). Katalog zadań uprawniający do ubiegania się o dotacje jest ten sam, co w przypadku dotacji Ministra. Tu także istotnym ograniczeniem jest zawężenie pomocy do obiektów wpisanych do rejestru zabytków. Omawiane dotacje te realizowane są w cyklu danego roku budżetowego, adekwatnie do wielkości przyznanych środków finansowych. WKZ corocznie ogłasza nabór wniosków w dwóch terminach: do 29 lutego dla wnio- sków na prace planowane do wykonania w danym roku oraz do 30 czerwca na realizacje refundacji poniesionych wcześniej nakładów. Katalog prac, na jakie można otrzymać dotację, obejmuje nakłady konieczne m.in. na sporządzanie ekspertyz, ba- dań, programu konserwatorskiego, projektów budowlanych, zabezpieczanie obiektu, odnowienie i odtworzenie okładzin, tynków, okien, drzwi, więźby dachowej, pokrycia dachowego, modernizację instalacji elektrycznej w zabytkach drewnianych, wykonanie izolacji przeciwwilgociowej, zakup materiałów budowlanych, wyeksponowanie oryginalnych elementów parku, wykonanie instalacji przeciwwłamaniowej, przeciwpożarowej i odgromowej. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13303 – Poz. 2092

V.1.1.2.2. Zadania publiczne

Promowanie osiągnięć w zakresie opieki nad zabytkami i upowszechnienie wiedzy o zabytkach województwa zachodniopomorskiego realizowane jest przez WKZ, zgodnie z ustawą o działalności pożytku publicznego i wolontariacie oraz na podst. ustawy o ochronie zabytków. Corocznie ogłaszany jest otwarty konkursu ofert na re- alizację zadań publicznych przez organizacje pozarządowe i inne podmioty wymienione w ustawie. Zadania mogą być realizowane w różnych formach, w szczególności przez: – organizowanie festiwali, przeglądów, konkursów, konferencji, seminariów, szkoleń, spotkań, plenerów, warsztatów, kursów, wystaw i innych imprez, – wydanie niskonakładowych, niekomerycyjnych publikacji, periodyków, książek - w tym przekładów literatury a także z wykorzystaniem innych technik zapisu niż druk, katalogów, druków ulotnych, – prowadzenie badań naukowych, prac studialnych, opracowanie ekspertyz technicznych.

V.1.1.3. Fundusz Kościelny w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji

Na prace konserwatorskie i budowlane przy budowlach sakralnych dodatkowym wsparciem finansowym mogą być środki pochodzące z budżetu państwa zgromadzone w Funduszu Kościelnym, usytuowanym w Minister- stwie Spraw Wewnętrznych i Administracji. Fundusz, będący ustawową formą rekompensaty za utracone przez kościoły dobra ziemskie, udziela dotacji na remonty i konserwacje obiektów sakralnych, także o wartości zabytkowej. Katalog prac objętych dofinansowaniem ograniczony jest do podstawowych prac budowlanych zabez- pieczających, nie uwzględnia otoczenia, wystroju wnętrz, zabytków ruchomych będących wyposażeniem świą- tyni, jednak nie zawiera ograniczenia przedmiotowego: dotyczy wszystkich obiektów sakralnych, także tych, znajdujących się w ewidencji konserwatorskiej.

V.1.1.4. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

W szczególnych projektach możliwie jest pozyskanie środków z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, na prace przy utrzymaniu i rewaloryzacji zabytkowych parków a także zabytkowych obiektów budowlanych powiązanych z zielenią (np. zespołów pałacowo-folwarcznych z parkami). Dotyczy to inwestycji związanych np. z edukacją ekologiczną (ścieżki edukacyjno - przyrodnicze) czy ośrodkami dydaktyczno- naukowymi (ogród dendrologiczny). Wśród kryteriów przyznawania środków nie ma ograniczenia dotyczącego wpisu obiektu czy zespołu do rejestru zabytków. Fundusz posiada osobowość prawną, jest wojewódzkim funduszem celowym w rozumieniu ustawy o finansach publicznych. Nadzór prawny nad działalnością Funduszu sprawuje Wojewoda Zachodniopomorski, zaś nadzór merytoryczny Samorząd Województwa i Minister Środowiska. Fundusz pozyskuje środki z opłat z opłat za korzystanie ze środowiska przez podmioty prawne.

V.1.1.5. Budżet Województwa Zachodniopomorskiego

Z budżetu Województwa Zachodniopomorskiego corocznie wydatkowane są środki na działalność związaną z kulturą, w tym na prowadzenie samorządowych wojewódzkich instytucji kultury. Organizator instytucji kultury zapewnia tej instytucji środki niezbędne do prowadzenia działalności kulturalnej, w tym utrzymania obiektu. W klasyfikacji budżetowej środki te występują w dziale „Kultura i Ochrona Dziedzictwa Narodowego”, gdzie mieszczą się m.in. rozdziały: „Domy i ośrodki kultury”, „Biblioteki”, „Muzea”, „Ośrodki ochrony i dokumentacji zabytków”. Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego w grudniu 2007 r. podjął uchwałę o trybie i zasadach realizacji zadań publicznych w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami pn. „Dotacje celowe na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, położonym na obszarze województwa zachodniopomorskiego”. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13304 – Poz. 2092

Uchwała określiła, iż z budżetu Województwa Zachodniopomorskiego mogą być udzielane dotacje celowe na prace przy zabytku posiadającym istotne znaczenie historyczne, artystyczne lub kulturowe oraz znajdującym się w złym stanie technicznym. Zasady udzielania dotacji, zawarte w ustawie o ochronie zabytków., terminy składania wniosków oraz warunki ubiegania się o środki, określane są w ogłoszeniach o konkursach i przyjętym regulaminie.

V.1.1.6. Budżety samorządów lokalnych

Działając na podstawie Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami organy stanowiące samorządów lokalnych, a więc Rady Powiatów, Rady Gmin, Rady Miast, mają prawo udzielania dotacji na prace restauratorskie, konserwatorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, znajdujących się na swoim terenie. Zasady udzielania w/w. dotacji, są określane w podjętych uchwałach, tworzących prawo lokalne.

V.1.1.7. Fundusze europejskie i środki pomocowe

Znaczne środki finansowe na różnorodne działania związane z ochroną dziedzictwa kulturowego, są możliwe do pozyskania z funduszy europejskich. Uprawnieni beneficjenci mają możliwość aplikowania głównie do funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszy Rozwoju Regionalnego. W innych programach - np. Rozwój Terenów Wiejskich - można odnaleźć działania wspierające prace przy zabytkach (np. rewaloryzacja zabytkowych gospodarstw agroturystycznych). Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, oprócz dotychczasowych funduszy, pojawiła się możliwość wsparcia projektów z zakresu kultury w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego, które to wymieniają Ochronę kulturowego dziedzictwa europejskiego jako jeden z obszarów priorytetowych dla finansowania projektów. Przyznane środki w ramach obu me- chanizmów są dostępne w okresie od 1 maja 2004 r. do 30 kwietnia 2009 r.

V.1.2. Finanse niepubliczne - źródła prywatne

Według zapisu w Narodowej Strategii Rozwoju Kultury: „polski model finansowania kultury zakłada, że mecenat prywatny jest uzupełnieniem, a nie alternatywą dla publicznego finansowania kultury. Łączenie środków publicznych z prywatnymi jest swoistym docelowym elementem systemu.” W praktyce jednak, szczególnie dotyczącej utrzymania, rewaloryzacji i konserwacji zabytków nieruchomych znajdujących się w rękach osób prywatnych lub osób prawnych (szczególnie przedsiębiorstw), finansowanie w znacznej mierze odbywa się w oparciu o własne środki. Wielkość niepublicznych źródeł finansowania - zarówno osób fizycznych jak i osób prawnych, w tym przedsiębiorstw, organizacji pozarządowych, stowarzyszeń, fundacji, kościelnych osób prawnych itp. - przeznaczanych na ten cel jest z pewnością znaczna lecz trudna do osza- cowania.

V.1.3. Finansowanie działalności naukowej, edukacyjnej i popularyzatorskiej

Realizacja, a tym samym finansowanie działalności popularyzatorskiej, edukacyjnej i naukowej, jest działaniem wykonywanym przez wiele niezależnych podmiotów. Działalność ta jest jednym z celów statutowych zarówno instytucji finansowanych z budżetu państwa należących do sektora administracji zespolonej (działalność Woje- wódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków), jak i będących w gestii Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Muzeum Narodowe - współfinansowane przez samorząd województwa, Regionalny Ośrodek Badań i Dokumen- tacji Zabytków), samorządowych instytucji kultury Województwa Zachodniopomorskiego finansowanych z bu- dżetu Województwa Zachodniopomorskiego (Biuro Dokumentacji Zabytków, Książnica Pomorska), organizacji społecznych działających na terenie województwa (np. Zachodniopomorskiej Regionalnej Organizacja Tury- stycznej), stowarzyszeń i organizacji pozarządowych (np. Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków, Stowa- rzyszenia Historyków Sztuki, Stowarzyszenia na Rzecz Cmentarza Centralnego, Stowarzyszenia Czas Przestrzeń Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13305 – Poz. 2092

Tożsamość), korzystających z dotacji państwowych, samorządowych i prywatnych. Jednostki te realizują dzia- łalność popularyzatorską poprzez organizowanie konferencji, wystaw, działalność publicystyczną, prowadzenie imprez promujących dziedzictwo kulturowe województwa zachodniopomorskiego. Oprócz instytucji i organizacji specjalistycznych powołanych do działań związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego, pewne zadania są realizowane przez instytucje kultury (np. biblioteki miejskie i gminne). Wśród imprez edukacyjnych i promujących dziedzictwo są prelekcje, wystawy, spotkania. Finansowanie działań naukowych, edukacyjnych i popularyzatorskich następuje w różnorodnej formule, co utrudnia zbilansowanie przeznaczanych na nie środków. Przekazywanie środków odbywa się poprzez: dotacje na działalność bieżącą (np. dla instytucji kultury), dotacje celowe przyznawane na zasadach konkursu ofert (np. dotacje ZWKZ dla organizacji pożytku publicznego) lub dotacje na realizację wskazanych zadań (np. dotacja Urzędu Marszałkowskiego na realizację Europejskich Dni Dziedzictwa Województwie Zachodniopomorskim). W części jest to także działalność podejmowana społecznie przez członków organizacji i stowarzyszeń. Organi- zacje pozarządowe korzystają ponadto z prawa aplikowania o środki zewnętrzne np. Ministra Kultury i Dziedzic- twa Narodowego na zadania mieszczące się w priorytetach Programów.

V.2. WYBRANE ŚRODKI PRZEZNACZONE NA OCHRONĘ I OPIEKĘ NAD ZABYTKAMI W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM WYDATKOWANE W LATACH 2004-2007

V.2.1. Programy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

W 2007 r. funkcjonowało 12 programów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, z których program „Dzie- dzictwa kulturowe” czy „Rozwój infrastruktury i szkolnictwa wyższego” umożliwiał aplikowanie o środki na prace budowlane i konserwatorskie przy zabytkach, zaś inne programy, np. „Edukacja kulturalna i upowszechnianie kultury” czy „Rozwój inicjatyw lokalnych” dawały możliwość pozyskania środków na prace badawcze czy dokumentacyjne związane z dziedzictwem kulturowym. Program „Dziedzictwo kulturowe” funkcjonuje od 2004 r. Minister udzielił dotacji na inwestycje w Wojewódz- twie Zachodniopomorskim w następującej wysokości: – 2004 r. - 768.025 zł (6 inwestycji), – 2006 r. - 986.676 zł (6 inwestycji), – 2007 r. - 1.952.377 zł (10 inwestycji).

V.2.2. Dotacje Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków

Od 2005 r. ZWKZ udziela dotacji na prace konserwatorskie i roboty budowlane, na zasadach określonych w obecnie obowiązującej ustawie. W kolejnych latach udzielono dotacji o łącznej wartości odpowiednio: – 2005 r. - 145.681 zł (10 inwestycji), – 2006 r. - 501.030 zł (25 inwestycji), – 2007 r. - 707.682 zł (26 inwestycji). Dotacje na realizację zadań publicznych w oparciu o ustawę o działalności pożytku publicznego i wolontariacie to: – 2005 r. - 52.319 (5 zadań), – 2006 r. - 90.000 zł (9 zadań), – 2007 r. - 91.480 zł (7 zadań). Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13306 – Poz. 2092

V.2.3. Wydatki z budżetu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

W latach 2003-2007 Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Szczecinie udzielał uprawnionym podmiotom (gminom, nadleśnictwom, zakładom budżetowym) dotacji na realizację prac przy zabytkowych parkach znajdujących się w rejestrze zabytków województwa zachodniopomorskiego. Wartość dotacji tego rodzaju w kolejnych latach wyniosła: – 2004 r. - 123.639 zł (6 zadań), – 2005 r. - 45.681 zł (2 zadania), – 2006 r. - 23.649 zł (2 zadania), – 2007 r. - 0 zł. W przedstawionym zestawieniu nie są uwzględnione inne, poza rejestrowymi, zespoły zieleni zabytkowej, które także mogły uzyskać dofinansowanie. Obserwowana tendencja zmniejszania wartości dotacji nie wynika ze zmian zasad ich udzielania, a jest skutkiem brakiem odpowiednio przygotowanych wniosków.

V. 2.4. Wydatki z budżetu Województwa Zachodniopomorskiego

V. 2.4.1. Utrzymanie i działalność samorządowych instytucji kultury i ochrony dziedzictwa narodowego

Na podstawie analizy wykonania wydatków budżetu województwa zachodniopomorskiego w latach 2003-2007 można przedstawić następujące wydatki w dziale „Kultura i Ochrona Dziedzictwa Narodowego”: – 2003 r. - 23.756.224 zł, w tym: Ośrodki ochrony i dokumentacji zabytków - 310.000 zł oraz 4.905.150 zł w dziale „Muzea” – 2004 r. - 25.934.146 zł, w tym: Ośrodki ochrony i dokumentacji zabytków - 247.835 zł oraz 5.049.259 zł w dziale „Muzea” – 2005 r. - 29.220.870 zł, w tym: Ośrodki ochrony i dokumentacji zabytków - 305.925 zł oraz 6.424.481 zł w dziale „Muzea” – 2006 r. - 33.581.255 zł, w tym: Ośrodki ochrony i dokumentacji zabytków - 404.629 zł oraz 6.138.917 zł w dziale „Muzea” – 2007 r. - 28.801.796 zł, w tym: Ośrodki ochrony i dokumentacji zabytków - 422.607 zł oraz 4.736.725 zł w dziel „Muzea” Obserwowana jest pozytywna tendencja stopniowego zwiększania wartości wydatków na sferę kultury (z wyjątkiem roku 2007), jednak zważywszy na ogólnokrajowe wskaźniki wzrostu inflacji i kosztów funkcjonowania instytucji, w tym niezbędnego wzrostu płac, tempo to uznać należy za niewystarczające.

V. 2.4.2. Konkurs ofert Zarządu Województwa Zachodniopomorskiego

Realizacja uchwały Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego dotycząca wspierania zadań publicznych w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami pn. „Dotacje celowe na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, położonym na obszarze województwa zachodniopomorskiego”, odbywa się poprzez ogłoszenie przez Zarząd Województwa Zachodniopomorskiego otwartego konkursu ofert na realizację zadania. Ogłoszony regulamin określa rodzaje kwalifikujących się do dofinansowań zadań, podmioty uprawnione do aplikowania, zasady i terminy składania wniosków. W 2008 r. na realizację tego zadania przeznacza się z budżetu Województwa Zachodniopomorskiego środki finansowe w wysokości 500.000 zł. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13307 – Poz. 2092

V. 2.5. Dotacje udzielane przez Gminy i Powiaty

Dotacje udzielane przez organy stanowiące miast, gmin i powiatów opierają się na zasadach przyjętych przez te organy w uchwałach. Na podstawie ankiety opracowanej i przeprowadzonej przez Biuro Dokumentacji Zabyt- ków w 2007 r. można przyjąć, iż pomocy takiej udziela ponad 50% gmin. Wartość udzielonych dotacji jest bardzo zróżnicowana i wynosi od 7.000 zł w gminie wiejskiej do 1.400.000 zł w Szczecinie. Pozytywnym aspek- tem jest obserwowana tendencja do zwiększania w kolejnych latach wartości kwot przeznaczanych w budże- tach samorządów lokalnych na ochronę zabytków.

V. 2.6. Fundusze europejskie i środki pomocowe

W latach 2004-2006 Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego był jednostką uczestniczącą w zarządzaniu komponentem regionalnym Zintegrowanego Programu Rozwoju Regionalnego współfinansowa- nym z zasobów Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Społecznego. Wartość udzielonych dotacji w zakresie kultury to 34.462.540 zł (dofinansowano 15 projektów). Ponadto, w okresie tym Województwo Zachodniopomorskie otrzymało wsparcie na realizację zadań z zakresu omawianego zakresu w ramach komponentu A inicjatywy wspólnotowej INTERREG III, finansowanej z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego - na rzecz kultury i oświaty zrealizowano 9 projektów o wartości 7.410.842 zł. Regionalny Program Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego realizowany w ramach funduszy strukturalnych w latach 2007-2013 przewiduje wspieranie zadań związanych z zachowaniem dziedzictwa kulturowego w ramach: osi priorytetowej 5. Turystyka, Kultura, Rewitalizacja, poddziałanie 5.4.2. Zachowanie Dziedzictwa Kulturowego w wysokości 3.362.674 euro oraz osi priorytetowej 6. Rozwój Funkcji Metropolitalnych, poddzia- łanie 6.2.2. Zachowanie dziedzictwa kulturowego w wysokości 1 777 326 euro. Kontynuację inicjatywy INTERREG III na lata 2007-13 stanowi Europejska Wspólnota Terytorialna, gdzie wkład ze środków unijnych wynosi 1.975.600 euro na 3 priorytet „Transgraniczny rozwój zasobów ludzkich oraz wspieranie współpracy transgranicznej w zakresie ochrony zdrowia, kultury, edukacji”. Kolejną grupę stanowią środki dotyczące obszarów wiejskich. W ramach sektorowego Programu Operacyjnego - Rolnictwo „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004- 2006” przyjęto do realizacji cztery projekty związane z rewaloryzacją zabytków i przyznano dofinansowanie w wysokości 680 tys. zł. Kontynuacją tego programu w latach 2007-2013 jest Program Rozwoju Terenów Wiejskich. Na działanie „Odnowa i rozwój wsi” przeznaczono 589.580.000 euro, z czego alokacja dla Woje- wództwa Zachodniopomorskiego wynosi 23.468.603 euro. W ramach programu projektowane jest wspieranie m.in. działań dotyczących rewitalizacji obiektów wpisanych do rejestru zabytków i objętych wojewódzką ewi- dencją zabytków, w tym sakralnych oraz użytkowanych na cele publiczne, a także małej architektury, lokalnych pomników itp.

V.3. MONITORING FINANSOWANIA DZIAŁAŃ ZWIĄZANYCH Z DZIEDZICTWEM KULTUROWYM

Przedstawiony przegląd środków finansowych przeznaczanych na prace konserwatorskie nie jest pełny, z uwagi na brak jednostki zbierającej informacje o rozproszonych źródłach oraz podstaw prawnych do informowania się wzajemnego wszystkich instytucji udzielających wsparcia. Finansowanie części działań jest trudnych do bezpo- średniego wykazania, gdyż prace wykonywane były w ramach większych zadań (np. modernizacyjnych czy ad- aptacyjnych zespoły pałacowe na ośrodki naukowo-badawcze) realizowanych w obiektach zabytkowych. Brak dostatecznej wiedzy także o zakresie prowadzenia i montażu finansowym innych działań na poziomie gmin i województwa, szczególnie edukacyjnych i promocyjnych w zakresie dziedzictwa kulturowego. Są to zadania własne jednostek, podział i monitoring następuje tylko na poziomie lokalnym. W 2007 r. Biuro Dokumentacji Zabytków w Szczecinie przygotowało ankietę kierowaną do gmin województwa zachodniopomorskiego, która zbierała m.in. informacje o nakładach finansowych na ochronę dziedzictwa kulturowego. Zebrany materiał może stać się bazą dla analiz prowadzonych w kolejnych latach. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13308 – Poz. 2092

Należy jednak zauważyć, iż problemem jest brak wydzielonej statystyki finansowej dla ochrony zabytków i dziedzictwa kulturowego - także w statystykach GUS dane dotyczące kultury występują w postaci zagregowanej ze sferą rekreacji, turystyki, sportu i edukacji, co powoduje zafałszowanie obrazu i trudności w analizie zebranych informacji.

VI. WYTYCZNE DO PLANU WOJEWÓDZKIEGO

VI.1. UWARUNKOWANIA OCHRONY KRAJOBRAZU KULTUROWEGO I ZABYTKÓW

Dziedzictwo kulturowe, na które składają się materialne i niematerialne dobra kultury jest bogactwem woje- wództwa i jego mieszkańców, zasób tych dóbr jest nieodnawialny i wymaga pieczołowitej ochrony i opieki. Ogrom strat wojennych i powojennych oraz zerwanie ciągłości kulturowej regionu wymagają szczególnej ak- tywności ze strony mieszkańców i władz samorządowych w dziedzinie zachowania i odbudowy krajobrazu kulturowego oraz przywracania wartości utraconych. W ustaleniach planu rozwoju przestrzennego województwa znaczące miejsce winny mieć: wielowiekowa tradycja osadnicza, ochrona zabytków i ich otoczenia, utrzymanie wartościowego krajobrazu, dbałość o relikty osadnictwa pradziejowego, pomniki i nekropolie, eksponowanie sylwetek prominentnych mieszkańców, dbałość o zasoby archiwalne, kolekcje sztuki, szanowanie tradycyjnego nazewnictwa, ochrona historycznych znaków i symboli. Konsekwentna polityka ochrony dziedzictwa kulturowego ma przyczyniać się do utrzymania i kreowania warto- ści pozwalających na identyfikację obywateli z regionem i tworzenia jego wizerunku w kraju i zagranicą. Ochro- na zasobów krajobrazu kulturowego jest, obok ochrony środowiska naturalnego, najważniejszym celem publicznym polityki przestrzennej województwa, winna jednak być prowadzona racjonalnie, odpowiednio do stopnia rozpoznanych zagrożeń i stanu zachowania. Różnorodność tych wartości jest pochodną dziejów odrębnych prowincji historycznych, które weszły w skład obecnego terytorium województwa zachodniopomorskiego; powiat wałecki - do czasów rozbiorów był integralną częścią Wielkopolski, obszary powiatów Drawsko Pomorskie, Choszczno, Myślibórz i części powiatów Gryfino i Świdwin należały od średniowiecza do Brandenburgii, stano- wiąc obszar Nowej Marchii, a pozostały obszar przynależał do księstwa Zachodniopomorskiego, które rozciągało się również na tereny na zachód i wschód od dzisiejszych granic województwa. Bogata i skomplikowana histo- ria tych ziem miała zasadniczy wpływ na ukształtowanie krajobrazu województwa, w szczególności struktury przestrzennej i form osadnictwa oraz form historycznej zabudowy. Na szczególną uwagę zasługują: historycznie ukształtowane układy miejskie i ruralistyczne, zespoły i niektóre pojedyncze budowle zabytkowe, zespoły zieleni komponowanej, układy komunikacyjne, obsadzenia przydrożne, cmentarze, zespoły militarne i relikty osadnictwa pradziejowego tworzące krajobraz archeologiczny. Na terenie miast i wsi zachodniopomorskich zachowały się czytelne układy sieci drożnej i ulicznej, obwody miejskich murów obronnych, często z zachowanymi bramami, basztami, reliktami fos i wałów, nowożytne fortyfikacje i zespoły koszarowe, obiekty sakralne, ratusze i inne obiekty użyteczności publicznej, rezydencje i zamki, zabudowa przemysłowa i folwarczna, a także zabudowa mieszkalna, najliczniej reprezentowana przez obiekty z końca XIX i początku XX w. Układy zabytkowe i zabytki województwa zachodniopomorskiego posiadają zróż- nicowaną hierarchię wartości - wiele z nich posiada rangę europejską, bądź znaczenie krajowe, ale większość ma znaczenie regionalne budujące tożsamość województwa. Zniszczenia wojenne i powojenne znacznie zubożyły powszechność występowania kompletnych zespołów zabytkowych, a odbudowa miast, rzadko uwzględniając wymogi ochrony nie zawsze rozumianego i pożądanego dziedzictwa przyczyniła się do znacznych przekształceń, lecz dobrze utrzymane zabytki, a w szczególności duże zespoły miejskie, stanowią atrakcję turystyczną, podobnie jak prawidłowo użytkowana i racjonalnie uzupełniana zabudowa wiejska, uwzględniająca historyczne układy ruralistyczne i regionalny charakter budownictwa ryglowego czy murowanego. Programy ochrony środowiska i ochrony dóbr kultury powinny być dostosowane do potrzeb budowy przyjaznego dla mieszkańców środowiska, w którym potrzeby rozwoju i wymogi cywilizacyjne jednocześnie muszą współ- tworzyć nowe wartości świadczące o kulturze i przedsiębiorczości społeczności lokalnych kolejnych pokoleń. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13309 – Poz. 2092

VI. 2. ZASÓB CHRONIONEGO DZIEDZICTWA KULTUROWEGO WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO

W skład zasobu chronionego wchodzą zabytki wpisane do rejestru zabytków oraz zabytki występujące w gminnej ewidencji zabytków, nie wpisane do rejestru zabytków, chronione ustaleniami planów miejscowych, a także, ustanowione uchwałami Rad Gmin, Parki Kulturowe. Rejestr zabytków W rejestrze zabytków na terenie województwa zachodniopomorskiego znajduje się 2 893 obszarów i obiektów nieruchomych (układy przestrzenne, zespoły zieleni zabytkowej, relikty osadnictwa pradziejowego, budynki, budowle i ich zespoły oraz układy liniowe komunikacji), których wykaz prowadzi Zachodniopomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Szczecinie. W postępowaniach administracyjnych dotyczących tych nieruchomości obligatoryjny jest udział organu ds. ochrony zabytków. Wykonywanie wszelkich prac (badania, projektowanie, lokalizacja nowego obiektu, utwar- dzenie terenu, remont, modernizacja, rozbudowa, wymiana stolarki i pokrycia dachowego, prace ziemne, ogra- dzanie, podział działki, dosadzanie i wycinka drzew oraz zmiana sposobu użytkowania) wymaga zezwolenia organu właściwego ds. ochrony zabytków, w formie decyzji administracyjnej. Ewidencja konserwatorska Wojewódzki Konserwator Zabytków prowadzi Wojewódzką ewidencję zabytków, w której znajdują się wszystkie zabytki posiadające jakakolwiek dokumentację konserwatorską. Obejmuje ona kilkadziesiąt tysięcy obiektów zabytkowych. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami obliguje gminy do sporządzania Gminnych Ewidencji Zabytków, które są podstawą do sporządzania Gminnych Programów Opieki Nad Zabytkami. Zabytki ujawnione w gminnej ewidencji stanowią podstawowe tworzywo miast i wsi Pomorza Zachodniego oraz krajobrazu kulturowego terenów niezurbanizowanych (zabytki archeologiczne i komponowanego krajobrazu), które wyznaczają standard zabudowy i zagospodarowania regionu i powinny zostać utrzymane przy zastosowaniu podstawowych zabiegów badawczych, remontowych i modernizacyjnych na jak najdłuższy czas. Gminna Ewidencja Zabytków stanowi podstawę do ustalania ochrony tych zabytków w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, zgodnie z uwarunkowaniami rozwoju, co oznacza możliwość weryfikacji zbioru poprzez eliminację obiek- tów konfliktowych i uzupełnianie obiektami pożądanymi z punktu widzenia planu. Na etapie wyłożenia planu, ochrona zabytków ewidencyjnych jest poddana społecznej weryfikacji, poprzez umożliwienie sołectwom i radom osiedlowym w miastach, wyrażenia opinii, w wyniku której ochrona może zostać zawężona lub rozszerzona, zgodnie z lokalnym odczuciem mieszkańców. Ochrona obiektów bez woli społeczności lokalnej jest zadaniem sprzecznym z podstawową intencją kreowania pozytywnych zachowań wobec dziedzictwa kulturowego. W celu umożliwienia prowadzenia racjonalnej polityki związanej z ochroną zabytków nie wpisanych do rejestru, a znajdujących się w ewidencji prowadzonej przez zarządy gmin, ustala się podstawy standard ochrony tych obiektów, do realizacji w planach miejscowych. Zabytki powinny być utrzymane i użytkowane w dobrym stanie technicznym, w odpowiednim standardzie cywilizacyjnym bez naruszania wartości estetycznych i kulturowych: 1) ich ochrona winna być ustanowiona w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego; 2) posiadać indywidualnie zapisane ustalenia ochrony gabarytu, formy, detalu, kolorystyki i bezpośredniego otoczenia, ze wskazaniem na dopuszczalne zmiany, uzupełnienia w ramach modernizacji lub adaptacji; 3) dla zabytków archeologicznych wyznacza się obszar potencjalnego zalegania warstw kulturowych, zwa- nych także strefami ochrony konserwatorskiej stanowisk archeologicznych, Dla zabytków archeologicznych posiadających własną formę krajobrazową oraz wpisanych do rejestru zabytków ustala się zakaz wykonywania prac ziemnych i zabudowy, dla pozostałych zabytków archeologicznych ustala się jedynie ochronę w granicach potencjalnego zalegania warstw kulturowych, celem realizacji procedury wynikającej z ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, bez określania postępowania wynikającego z ustaleń planu; 4) dla określenia warunków zagospodarowania otoczenia zabytków, wartościowych układów urbanistycznych i ruralistycznych a także cennych układów krajobrazowych i widokowych, w planach ustala się Strefy Ochrony Konserwatorskiej, na obszarze których plan ustala elementy kompozycji urbanistycznej, ochronę zespołów zieleni, małej architektury, w tym zakazy zabudowy lub nakazy usunięcia lub przebudowy obiek- tów zakłócających charakter zabytkowy obszaru. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13310 – Poz. 2092

Zasób wartości kulturowych znajdujących się na terenie województwa powinien być przedmiotem szczególnej troski zarówno mieszkańców jak i władz samorządowych, jako ważny cel publiczny. Należy kontynuować dzia- łania dążące do ich ochrony w formie biernej - w prawie miejscowym i czynnej, poprzez finansowanie prac konserwatorskich na obiektach pozostających we władaniu samorządów i udzielania dotacji dla pozostałych właści- cieli obiektów zabytkowych. REZERWATY KULTUROWE (RK) - obszary występowania zabytków i krajobrazu kulturowego w stanie naturalnym, bez konieczności bezpośredniego użytkowania dla utrzymania aktualnego stanu zachowania. Celem ustanowienia Rezerwatu Kulturowego zabytku egzystującego od lat w pełnej symbiozie ze środowiskiem naturalnym w postaci reliktów osadnictwa pradziejowego (zabytki archeologiczne o własnej formie krajobrazo- wej), relikty średniowiecznych zespołów poklasztornych, zamków i trwałych ruin, a także dzieł budownictwa militarnego, występujących na terenach rolnych, leśnych oraz jako wydzielone obszary w granicach miejscowo- ści, których zagospodarowanie polega na podtrzymywaniu stanu zachowania i ekspozycji (zakaz inwestowania), jest podjęcie działań opiekuńczych w postaci ustalenia granic specjalnego zagospodarowania, w tym teren zabytku, teren ekspozycji, teren lokalizacji elementów obsługi informacyjnej i turystycznej oraz zapewnienie zasad gospodarowania, osób lub instytucji opiekuńczych i monitoringu stanu zachowania. W granicach RK winny obowiązywać ustalone w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy zasady zagospodarowania opierające się na wymogach opieki nad zabytkami w powiązaniu z planami rozwoju turystycznego gminy. W rezerwacie kulturowym obowiązywać powinno pełne zachowanie istniejących wartości zabytkowych i krajobrazowych, określone rygory zagospodarowania przestrzennego obej- mujące: dojazdy, parkowanie, rekreację i informację. Dla obszaru RK określa się indywidualnie zadania opiekuńcze wraz ze zobowiązaniami właściciela terenu lub za- rządcy obiektu, które powinny uwzględniać: 1) umożliwienie prowadzenia badań nad historią i przekształceniami środowiska naturalnego i antropogenicznego; 2) zachowanie dla badań śladów osadnictwa pradziejowego; 3) utrzymanie struktury terenu determinującej fizjonomię krajobrazu otoczenia. Wykaz proponowanych Rezerwatów Kulturowych: 1) „Bardy”, gm. Dygowo (archeologiczny - zespół cmentarzyska kurhanowego i grodziska); 2) „Borkowo”, gm. Malechowo (archeologiczny - cmentarzysko megalityczne); 3) „Gronowo”, gm. Ostrowice (archeologiczny - cmentarzysko kurhanowe i kręgi płaskie); 4) „Grzybnica”, gm. Manowo (archeologiczny - cmentarzysko kurhanowe i kręgi płaskie); 5) „Kłopotowo”, gm. Dygowo (archeologiczny - cmentarzysko kurhanowe i grodzisko); 6) „Liszkowo”, gm. Borne Sulinowo (archeologiczny - zespół osad z grodziskiem); 7) „Lipie”, gm. Rąbino (archeologiczny - grodzisko z ruinami zamku); 8) „Nowy Łowicz (Borowo), gm. Kalisz Pomorski (archeologiczny - cmentarzysko kurhanowe); 9) „Radacz”, gm. Borne Sulinowo (archeologiczny - zespół grodzisk z osadą); 10) „Rakowo”, gm. Borne Sulinowo (archeologiczny - zespół grodziska z osadami); 11) „Skronie”, gm. Gościno (archeologiczny - cmentarzysko kurhanowe); 12) „Świelubie”, gm. Dygowo (archeologiczny - grodzisko i cmentarzysko kurhanowe); 13) „Wrześnica”, gm. Sławno (archeologiczny - zespół grodziska i osad); 14) „Żydowo”, gm. Polanów (archeologiczny - zespół grodzisk); 15) „Dobra Nowogardzka”, gm. Dobra Nowogradzka (archeologiczny - ruiny zamku); 16) „Dolice”, gm. Dolice (archeologiczny - cmentarzyska kurhanowe); 17) „Karsko”, gm. Przelewice (archeologiczny - grobowiec kujawski); 18) „Kocierz”, gm. Płoty (archeologiczny - krąg kultowy); 19) „Krępcewo”, gm. Dolice (archeologiczny - grobowiec kujawski); 20) „Nowe Objezierze”, gm. Moryń (archeologiczny - cmentarzysko kurhanowe); 21) „Sądów”, gm. Dolice (archeologiczny - cmentarzysko kurhanowe); 22) „Starza”, gm. Świerzno (archeologiczny - kurhany); 23) „Szadzko”, gm. Dobrzany (archeologiczny - grodzisko z ruinami zamku); 24) „Wolin”, gm. Wolin (archeologiczny - Wzgórze Wisielców, Srebrne Wzgórze, - osady, grodzisko, cmentarzysko kurhanowe). Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13311 – Poz. 2092

PARKI KULTUROWE (PK) - obszary utworzone w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróż- niających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej obejmujące całe jednostki osadnicze lub ich części, o czytelnej kompozycji przestrzennej i znacznym zachowaniu historycznej zabudowy i zagospodarowania. Celem ustanowienia Parku Kulturowego jest opieka nad zabytkami i krajobrazem poprzez działania rewaloryzacyjne, odbudowę i zmiany zagospodarowania obszaru. Powstanie i utrzymanie Parku Kulturowego wymaga ak- tywności właścicieli terenu i obiektów oraz władz lokalnych, w podejmowaniu prac renowacyjno- konserwatorskich zabudowy, rewaloryzacji obszarów zieleni komponowanej, zachowania ekspozycji i wzboga- cania programów użytkowych dla aktywnego wykorzystania walorów historycznych w budowaniu tożsamości regionu oraz rozwoju turystyki i rekreacji. Ustanowienie Parku Kulturowego inicjuje zarząd gminy w porozumieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabyt- ków na wniosek lokalnej organizacji pozarządowej, grupy mieszkańców lub rady gminy. Ustalenie Parku Kultu- rowego następuje w drodze uchwały rady gminy. Konkretne wymogi związane z renowacją i rewaloryzacją oraz dopuszczalnymi funkcjami i charakterem zagospodarowania określa miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, którego sporządzenie dla terenu Parku jest obligatoryjne i powinno zawierać: 1) umożliwienie prowadzenia badań nad historią i przekształceniami środowiska naturalnego i antropogenicznego; 2) zachowanie dla badań śladów osadnictwa pradziejowego; 3) utrzymanie struktury osadniczej i podstawowej funkcji terenu determinującej fizjonomię krajobrazu otoczenia poszczególnych miejscowości; 4) zachowanie historycznych form zagospodarowania - układów przestrzennych (miast, wsi), charakterystycznych typów zabudowy, poszczególnych obiektów o znacznych walorach artystycznych i historycznych - świadczących o historii terenu oraz decydujących o charakterze krajobrazu kulturowego; 5) zachowanie w dobrym stanie technicznym i estetycznym składników struktury osadniczej w postaci zabudowy mieszkalnej, gospodarczej, przemysłowej, usługowej w tym obiektów o randze obiektów publicznych: kościołów, szkół, urzędów, parków, cmentarzy, pomników i innych elementów zagospodarowania i wypo- sażenia miejscowości; 6) utrzymanie i eksponowanie: urządzeń technicznych i komunikacyjnych, otwarć krajobrazowych, punktów widokowych, obsadzeń przydrożnych i śródpolnych, zabytkowych alej i zasadniczych proporcji krajobrazu otwartego do zwartych skupisk leśnych. Proponowany wykaz postulowanych Parków Kulturowych: 1) „Osiedle Katedralne” w Kamieniu Pomorskim; 2) „Trzebusz”, gm. Trzebiatów; 3) „Strzmiele”, gm. Radowo Małe; 4) „Dolice”, gm. Dobrzany; 5) „Kołbacz”, gm. Stare Czarnowo; 6) „Nieborowo”, gm. Pyrzyce; 7) „Zatoń Dolna”, gm. Chojna; 8) „Rurka”, gm. Chojna; 9) „Bierzwnik”, gm. Bierzwnik; 10) „Chwarszczany” gm. Dębno Lubuskie; 11) „Karsko”, gm. Nowogródek; 12) „Strzaliny”, gm. Tuczno; 13) „Krupy”, gm. Darłowo; 14) „Stary Jarosław”, gm. Darłowo; 15) „Bukowo Morskie”, gm. Darłowo; 16) „Krąg”, gm. Polanów; 17) „Budzistowo”, gm. Kołobrzeg; 18) „Sarbia”, gm. Kołobrzeg; 19) „Ostre Bardo”, gm. Połczyn Zdrój; 20) „Buślary”, gm. Połczyn Zdrój; 21) „Lekowo”, gm. Świdwin; 22) „Siemczyno”, gm. Czaplinek. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13312 – Poz. 2092

OBSZAR KULTUROWY (OK) - forma aktywnej opieki nad zabytkami i krajobrazem kulturowym, umożliwiający kształtowanie wyróżniających się krajobrazowo i kulturowo terenów, na których znajdują się zróżnicowane bądź jednorodne pod względem historyczno-architektonicznym walory kulturowe i przyrodnicze, posiadające wyrazistą tożsamość, wraz z otaczającym krajobrazem geograficzno - przyrodniczym. Celem ustanowienia Obszaru Kulturowego jest skierowanie aktywności mieszkańców i władz samorządowych na świadome wykorzystanie wartości kulturowych i krajobrazowych poprzez utrzymanie zabytkowych form i treści krajobrazu kulturowego (układy przestrzenne, zabudowa, układy komunikacyjne, zieleń komponowana) zintegrowanego z wartościami środowiska przyrodniczego oraz kreowanie wartościowego krajobrazu stanowią- cego o specyfice regionu, ze wskazaniem do wykorzystania jako atrakcja turystyczno-rekreacyjna. Ustanowienie Obszaru Kulturowego winno nastąpić w trybie uchwały Sejmiku Samorządowego Województwa Zachodniopomorskiego, po uzyskaniu akcesu co najmniej połowy gmin znajdujących się w granicach wskazanego Obszaru Kulturowego. Na terenie Obszaru Kulturowego obowiązują zasady ochrony krajobrazu i zespołów zabudowy oraz zagospodarowania terenu, stanowione w odpowiednim programie, który powinien być opracowywany na poziomie planu regionalnego i stanowić wytyczne dla studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin. Dla Obszaru Kulturowego określa się indywidualnie cele powołania i zasad zagospodarowania krajobrazu kulturowego, które powinny uwzględniać: 1) umożliwienie prowadzenia badań nad historią i przekształceniami środowiska naturalnego i antropogenicznego; 2) zachowanie dla badań śladów osadnictwa pradziejowego, utrzymanie struktury osadniczej i podstawowej funkcji terenu determinującej fizjonomię krajobrazu otoczenia poszczególnych miejscowości, oparte na następujących zasadach: – utrzymanie sieci osadniczej i ograniczenie lokalizacji nowej zabudowy poza obrębem tradycyjnych jednostek osadniczych; wskazana reaktywacja zamarłych miejscowości, – w miejscowościach utrzymanie układu ulic i placów z zachowaniem ich przebiegu, przekrojów, nawierzchni, pierwotnych linii rozgraniczających i linii zabudowy, – utrzymanie istniejącej zabudowy o wartości historycznej lub lokalnej-kulturowej oraz zachowanych elemen- tów zagospodarowania terenu w dobrym stanie technicznym, funkcjonalnym oraz estetycznym, – nowa zabudowa powinna być lokalizowana w granicach historycznych układów oraz na siedliskach pustych i porzuconych, – nowa zabudowa realizowana w gabarytach i na lokalizacji zabudowy dotychczasowej w nawiązaniu do usuniętej lub w oparciu o typ zabudowy regionalnej, – utrzymanie i wyeksponowanie układów komponowanej zieleni parków, cmentarzy i obsadzeń przydrożnych. Proponowany Wykaz Obszarów Kulturowych: 1) Obszar Kulturowy „Wyspy Wolin” 2) Obszar Kulturowy „Rzeki Regi” 3) Obszar Kulturowy „Doliny Rzeki Płoni” 4) Obszar Kulturowy „Pogranicza” 5) „Cedyńsko-Moryński Park Kulturowy” 6) Obszar Kulturowy „Lubin” 7) Obszar Kulturowy „Cedynia” 8) Obszar Kulturowy „Dobra Nowogardzka” 9) Obszar Kulturowy „Lipiany” 10) Obszar Kulturowy „Maszewo” 11) Obszar Kulturowy „Mieszkowice” 12) Obszar Kulturowy „Moryń” 13) Obszar Kulturowy „Trzcińsko Zdrój” 14) Obszar Kulturowy „Trzebiatów” 15) Obszar Kulturowy „Lutkowo” 16) Obszar Kulturowy „Brzesko” 17) Obszar Kulturowy „Kołobrzeg” 18) Obszar Kulturowy „Nawodna” 19) „Drawieński Obszar Kulturowy” Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13313 – Poz. 2092

20) Obszar Kulturowy „Dolina Myśli” 21) Obszar Kulturowy „Strąpie” 22) Obszar Kulturowy „Boleszkowice” 23) Obszar Kulturowy „Stradzewo” 24) „Obszar Kulturowy Wału Pomorskiego” 25) Obszar Kulturowy „Kraina w Kratkę” 26) Obszar Kulturowy „Przełom Grabowej” 27) Obszar Kulturowy „Święte Góry” 28) Obszar Kulturowy „Dolina Parsęty” 29) Obszar Kulturowy „Szwajcaria Połczyńska” 30) Obszar Kulturowy „Pojezierze Drawskie” 31) Obszar Kulturowy „Okole” 32) Obszar Kulturowy „Darłowo” 33) Obszar Kulturowy „Białogard”

VI. 3. ZAGROŻENIA DLA ZABYTKÓW I ZABYTKOWEGO KRAJOBRAZU

Ogromny upadek gospodarczy w XVII wiek i dalszy ekstensywny rozwój Pomorza Zachodniego, rabunkowa gospodarka powojenna i brak „wielkich budów socjalizmu” stworzyły swoisty stan zastoju, w którym obecnie głównym zagrożeniem dla zachowanych obiektów historycznych stał się naturalny proces zużycia nie hamowa- ny codzienną dbałością. Straty z tego tytułu w substancji budowlanej, szczególnie w ostatnim 10-leciu są znaczne, nie mniej nadal utrzymuje się, w stanie prawie niezmienionym, zasadniczy - historyczny charakter krajobrazu pomorskiego dla którego zagrożeniem jest niekontrolowany przyrost rozproszonych inwestycji, zanik funkcji rolniczych i utrata zachowanego, opartego na naturalnych skupiskach funkcji - krajobrazu. W bardzo niewielkim stopniu na terenie województwa występują zagrożenia dla zabytków, wynikające z zanieczyszczenia środowiska, dotyczy to kilku największych miast i terenu oddziaływania transgranicznego przemysłu niemieckiego. Podstawowym zagrożeniem dla utrzymania wielu wartościowych obiektów zabytkowych jest ich katastrofalny stan techniczny i brak ekonomicznych podstaw do inwestowania w remonty i renowację zdekapitalizowanych obiektów. Zagrożenie to jest zdecydowanie mniejsze dla obiektów sakralnych i budowli prestiżowych dla któ- rych zagadnienie opłacalności nie jest istotne lub ich restauracja została wykonana w okresie do 1990 r. Zanie- dbania użytkowe są najgroźniejsze dla zabudowy gospodarczej i mieszkaniowej, szczególnie wykonanej w technice szkieletowej. W przypadku podejmowania prac remontowych zagrożeniem dla wartości zabytkowych jest niedostatek wrażli- wości i kultury technicznej projektantów i wykonawców prac, wysokie ceny usług budowlanych i nierzetelność firm je oferujących, łatwość pozornej modernizacji polegającej na likwidacji detalu architektonicznego, wymianie stolarki, wymianie ogrodzenia, wycięciu drzew I zabetonowaniu lub zaasfaltowaniu bruku. Wspomaga te zjawiska zalew tandetnych wyrobów przemysłowej galanterii budowlanej, nadużywanie wyrobów betonowych, nie- właściwe wykorzystywanie obiektów, nadbudowy i rozbudowy zniekształcające formy architektoniczne, a także przeinwestowanie terenu zabudową o charakterze tymczasowym. Właściciele starych domów nie czują się wyróżnieni pozytywnie, a raczej zapomniani. Niezaspokojona potrzeba nowości i nowoczesności jest podstawowym zagrożeniem dla tradycyjnego krajobrazu i utrzymania lokalnego charakteru miejscowości. Brak uzasadnienia ekonomicznego do remontów i użytkowania wartościowych zachowanych zabudowań powoduje brak możliwości skutecznej ochrony. Właściciel dla własnej wygody pozo- stawia zabytkowe budowle bez remontów by pozbyć się kłopotów i odzyskać teren dla nowej bardziej z jego punktu widzenia racjonalnej inwestycji, nawet gdyby to miał być garaż blaszany. W ten sposób dochodzi do degradacji przestrzeni historycznej i przekształcania się wartościowych układów w amorficzny tandetny bałagan. Zjawisko to jest tak powszechne że nie można wskazać terenów gdzie by było szczególnie nasilone lub terenów od niego wolnych. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13314 – Poz. 2092

Przekształcenia zabudowy w oparciu o wzorce z katalogów zachodnich i powstających struktur podmiejskich, zmieniają krajobraz atrakcyjnych, historycznie wykształconych założeń wiejskich w jej karykatury. Zjawisko to, szczególnie widoczne jest na obrzeżach małych i dużych miast, gdzie zamożniejsza ludność przenosi się z tere- nów śródmiejskich na łatwe do pozyskania wolne tereny porolnicze, tworząc „willowo-barakowe” przedmieścia. Szczególnie zagrożone takim zainwestowaniem są obrzeża dróg krajowych i lokalnych oraz tzw. tereny turystyczne w pasie nadmorskim i pojeziernym. Masowe lokalizowanie wież telekomunikacyjnych, wiatraków energetycznych, wielkogabarytowych reklam i samotnych stacji paliw oraz przydrożnej gastronomii niszczy „romantyzm” krajobrazu, jego finezyjne piękno i ślady historii jego rozwoju. Powszechność takich zjawisk grozi „zaśmiecaniem” krajobrazu wzdłuż głównych ciągów jego odbioru. Powszechna i trudna do opanowania dewastacja krajobrazu kulturowego dotyczy również niskonakładowych inwestycji, których nieodwracalne skutki wynikają z chęci poprawy warunków zamieszkania i wiążą się z po- większaniem otworów okiennych i drzwiowych, wymianą stolarki z naruszeniem zasad kompozycji, ocieplaniem budynków i likwidacją wystroju ceglanego i tynkowego, zagospodarowaniem poddaszy i zakłócaniem geometrii dachów, adaptacjami zabudowy bez opracowań projektowych, montażem anten satelitarnych na eksponowa- nych elewacjach, likwidacją tradycyjnych ogrodzeń i płotów na rzecz betonowych prefabrykatów czy systemowych rozwiązań metalowych oraz likwidacja brukowanych nawierzchni podwórzy. Zagrożone są zespoły zabytkowej zieleni komponowanej; pozostawione własnemu losowi, dziczeją zatrącając pierwotny charakter, mający tworzyć w naturalnym krajobrazie tło kolorystyczne i oparcie przestrzenne dla terenów zainwestowanych. Zagrożone są historyczne cmentarze, pozostające w większości w bardzo złym stanie, nieliczne posiadają zachowane ogrodzenia, a obsadzenia wzdłuż ich granic, z powodu braku jakiejkolwiek pielęgnacji rozrosły się i rzadko pozostają czytelne. Nieliczne obiekty architektoniczne oraz krzyże, nagrobki i mogiły czy dość powszechnie występujące pomniki upamiętniające poległych żołnierzy I wojny światowej bywają zdewastowane lub rozgrabione. Miejsca te są często nieczytelne w terenie lub zgoła niedostępne publicznie. Dla licznych jeszcze obsadzeń dróg wyrokiem może być potrzeba ich modernizacji, choć jako podstawowe zagroże- nie należy wskazać brak regularnej pielęgnacji i planowego uzupełniania ubytków oraz nieprofesjonalnie prowadzone nasadzenia. Krajobraz zabytkowych miast na dużym obszarze Pomorza Zachodniego znacznie zniszczonych powojennym budownictwem blokowym jest podwójnie zagrożony, degradacją osiedli mieszkaniowych typu blokowego oraz bezplanowym zaśmiecaniem śródmieść, parterowymi obiektami tymczasowymi. Konkurencją dla śródmieścia staje się, podmiejska zabudowa jednorodzinna, o bezplanowej urbanistyce utrwalającej rolnicze podziały terenu. Dla obsługi tych nowych dzielnic, dostatecznie oddalonych od centrów miast powstają nowe tereny komplek- sów handlowych. Tym samym ulega przekształceniom historycznie wykształcony układ hierarchiczny miasta i zanika czytelność jego odbioru, zakłócana także poprzez lokalizowane prostopadłe i równoległe do osi ulic wiel- kowymiarowe nośniki reklamowe, skutecznie oddzielające przechodnia od jakiegokolwiek krajobrazu.

VII. WYTYCZNE I ZALECENIA DO POWIATOWYCH I GMINNYCH PROGRAMÓW OPIEKI NAD ZABYTKAMI

VII.1. ZAŁOŻENIA OCHRONY WARTOŚCI KULTUROWYCH

Ochrona zabytkowego krajobrazu kulturowego jest obok ochrony środowiska naturalnego najważniejszym celem publicznym polityki przestrzennej gminy. Na terenie gminy występują obszary, o różnym stopniu wymagań ochronnych, w zależności od zachowanych lub koniecznych do uczytelnienia i ekspozycji walorów zasobu kulturowego, na których obowiązują powszechne standardy ochrony wynikające z obowiązującego prawa. Zgodnie z wymogami ustawowymi, ustala się zasady ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego, które powinny uwzględnione w prawie lokalnym. Zabytki, chronione na podstawie wpisu do rejestru, podlegają ustawowym procedurom i na ich terenie zapisy prawa miejscowego mają charakter ograniczony do istotnych ustaleń komunikacyjnych i inżynierskich nie inge- rujących w struktury chronione. Zabytki, wskazane do ochrony prawem miejscowym, podlegają w całości ustaleniom planów, a prawidłowość tych ustaleń jest weryfikowana w procedurach opiniowania i uzgodnień organów. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13315 – Poz. 2092

Dla zabytków nie wpisanych do rejestru a chronionych prawem miejscowym, w tym zabytków archeologicznych wykazanych w AZP (ewidencja archeologiczna), przedmiot i zasady ochrony ustala się w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, zgodnie z polityką określoną w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Podstawową przesłanką waloryzacji i kwalifikacji zabytków do różnego stopnia ochrony jest wartość naukowa, edukacyjna, regionalna i fizjonomiczna stanu istniejącego, poddanego niezbędnym działaniom poznawczym i porząd- kowym - opieka nad zabytkami.

VII. 2. CELE OCHRONY

Celami ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego na terenie gminy są: 1) ochrona dziedzictwa kulturowego i historycznego, utrzymanie i wyeksponowanie zachowanych zasobów i struktury krajobrazu kulturowego, w tym: – układu i reliktów osadnictwa prehistorycznego i średniowiecznego (stanowisk archeologicznych), – średniowiecznej i nowożytnej struktury osadniczej, – historycznych nawarstwień i przekształceń cywilizacyjno-kulturowych, – niematerialnych wartości historycznych i społecznych; 2) zachowanie i kształtowanie wartościowego środowiska antropogenicznego i zapewnienie jego trwałego użytkowania poprzez: – ochronę prawno-konserwatorską zabytków archeologicznych, – ochronę prawno-konserwatorską osadniczych układów przestrzennych, – ochronę prawno-konserwatorską zabytków budownictwa, techniki i zieleni zabytkowej, – ochronę prawno-administracyjną lokalnych form zagospodarowania terenu, – prawne kształtowanie współczesnych form zabudowy i zagospodarowania terenu z poszanowaniem tradycji i wykorzystaniem wzorców regionalnych, – utrzymanie podstawowej funkcji terenu, determinujących fizjonomię krajobrazu poszczególnych miejscowości, – zachowanie w formie naturalnej cieków, stawów i terenów bagiennych w granicach miejscowości, – zachowanie krawędzi leśnych zamykających obszary otwarte jako otoczenia miejscowości, – zachowanie w dobrym stanie technicznym i estetycznym dominant kulturowych i krajobrazowych, utrzymanie ich roli w krajobrazie, – zahamowanie niekorzystnych procesów degradujących krajobraz, powstałych poprzez ugorowanie tere- nów rolnych, wycinanie zadrzewień przydrożnych i śródpolnych, intensywne pozyskiwanie kruszyw, obudowy brzegów jezior obiektami turystycznymi, prowadzenie zrębów zupełnych w dolinach rzecz- nych, na zboczach dolin, zboczach mis jeziornych, atrakcyjnych przyrodniczo ścian lasów i w innych istotnych form fizjonomii krajobrazu, – likwidowanie skutków oddziaływania (rekultywacja) obiektów wymagających makroniwelacji i znacznych przekształceń topografii (wyrobiska kruszyw, farmy hodowlane, tereny stawów hodowlanych), – utrzymanie zabudowy w granicach historycznych układów przestrzennych wsi, z kontynuacją zasad lokalizacji zabudowy i zagospodarowania terenu, – wypełnienie ubytków tradycyjnej niwy siedliskowej, – przeciwdziałanie chaotycznej parcelacji terenu, – utrzymanie i nie ograniczanie ekspozycji: układów przestrzennych siedlisk, pomników i krzyży, urządzeń technicznych i komunikacyjnych, – utrzymanie i nie ograniczanie ekspozycji układów komponowanej zieleni parków, cmentarzy i obsadzeń przydrożnych i śródpolnych, – utrzymanie historycznie ukształtowanej sieci dróg, – utrzymanie charakterystycznych przekrojów, nawierzchni i rodzaju obsadzeń istniejącego układu dróg, – zapobieganie powstawaniu ubytków w zabudowie i tworzenie warunków do ich ponownej zabudowy, – utrzymanie i eksponowanie zabudowy historycznej, jej proporcji, formy, dachów, wielkości i układu otworów, rodzaju stolarki i jej zdobnictwa, materiału budowlanego, – kształtowanie walorów estetycznych nowej zabudowy mieszkalnej, rekreacyjno-turystycznej i produkcyjnej poprzez nawiązywanie do tradycji i wartości regionalnych, w zakresie określania formy architek- tonicznej i materiałów budowlanych, Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13316 – Poz. 2092

– przeciwdziałanie „zaśmiecaniu” krajobrazu kulturowego nowymi lokalizacjami budowli substandardo- wych (tymczasowych pawilonów usługowych, baraków, budek kempingowych, agresywnych form re- klamy) i rozwiązaniami technicznymi (naziemne sieci inżynieryjne, wieże anten telekomunikacyjnych), – dopuszczanie lokalizacji farm wiatraków energetycznych jedynie na obszarach krajobrazu cywilizacyjnego (w sąsiedztwie napowietrznych sieci wysokiego napięcia oraz podobnych) z wyłączeniem terenów o walorach kulturowych i krajobrazowych określonych w planie zagospodarowania przestrzennego wo- jewództwa zachodniopomorskiego (aktualizacji), – estetyzacja i humanizacja zabudowy i zagospodarowania terenu osiedli „PGR-owskich” i blokowych oraz współczesnej zabudowy techniczno-produkcyjnej, – ochronę przed dewastacją zabytków archeologicznych - ustalanie ochrony w planach miejscowych, – utrzymanie i eksponowanie grodzisk posiadających charakterystyczną formę krajobrazową, – zachowanie w dobrym stanie technicznym i estetycznym zabytków oraz innych elementów zagospodarowania i wyposażenia miejscowości, – ochronę miejsc związanych ze sprawowaniem praktyk religijnych w miejscowościach, gdzie nie ma ko- ściołów - krzyży i kapliczek przydrożnych, związanych między innymi z kultem maryjnym (maj, paź- dziernik), – opracowanie materiałów pomocniczych do nauczania i propagowania historii i tradycji regionu, – umieszczanie na zabytkach znaków informacyjnych.

VII.3. FORMY OCHRONY WARTOŚCI KULTUROWYCH

Ochrona winna być realizowana poprzez: – sporządzanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego ustalających, po weryfikacji, wskazane w studium granice stref ochrony konserwatorskiej i zawierające odpowiednie ustalenia dla działań w tych strefach, – sporządzanie programów opieki nad zabytkami, – podejmowanie uchwał określających zobowiązania właścicieli obiektów zabytkowych do opieki nad zabytkami zgodnie z gminnym programem opieki nad zabytkami, – współpracę ze specjalistami kształtowania krajobrazu i zabytkoznawcami przy sporządzaniu strategii i pro- gramów rozwoju gminy oraz przy realizacji polityki przestrzennej określonej w studium, – utrzymywanie w dobrym stanie technicznym i estetycznym budynków i budowli zabytkowych stanowią- cych własność gminy, – utrzymywanie i uzupełnianie obsadzeń alejowych dróg publicznych, – porządkowanie i utrzymywanie historycznych nekropolii (w tym nieczynnych), – oznaczenie i ochronę grodzisk stanowiących zabytki archeologiczne, – udzielanie pomocy prawnej i materialnej w utrzymaniu i remontach zabytkowych obiektów publicznych i prywatnych, – wspieranie i dokumentowanie powstawania nowych wartości kulturowych na terenie gminy.

VIII. ZASADY MONITORINGU REALIZACJI PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM

VIII.1. WDRAŻANIE WOJEWÓDZKIEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Przyjmuje się, że cele i zadania określone w Wojewódzkim Programie Opieki nad Zabytkami w województwie zachodniopomorskim będą realizowane w wyniku: 1) wspólnych - harmonijnych i zdecydowanych - działań władz regionu z ministerstwem do spraw kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego, wojewódzkim konserwatorem zabytków, jednostkami samorządu terytorialnego, władzami kościelnymi, organizacjami pozarządowymi i stowarzyszeniami regionalnymi, ośrodka- mi naukowymi i - nade wszystko - z właścicielami i użytkownikami obiektów zabytkowych; 2) działań własnych władz regionu w zakresie: – tworzenia prawa miejscowego, Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13317 – Poz. 2092

– finansowania na właściwym poziomie instytucji kultury, tworzenia systemu dotacji, ulg finansowych, nagród i różnego rodzaju zachęt dla właścicieli i posiadaczy obiektów zabytkowych, – wykonywania niezbędnych remontów i prac konserwatorskich przy obiektach zabytkowych będących własnością województwa, – realizacji projektów i programów regionalnych, – różnego rodzaju działań wspierających, symulujących, promocyjnych i - zwłaszcza - edukacyjnych, od- noszących się do zagadnień opieki nad zabytkami; 3) działań w ramach programów dofinansowanych z funduszy Unii Europejskiej i projektów o zasięgu ponad regionalnym i ponad krajowym.

VIII. 2. MONITORING I OCENA REALIZACJI WOJEWÓDZKIEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Za monitorowanie realizacji Wojewódzkiego Programu Opieki nad Zabytkami Województwa Zachodniopomorskiego odpowiadać będzie wyspecjalizowana, wojewódzka, samorządowa jednostka kultury, Biuro Dokumentacji Za- bytków. Instytucja ta prowadzić będzie systematyczną obserwację dynamiki zjawisk istotnych z punktu widzenia realizacji Programu; działanie to realizowane będzie w oparciu o wyznaczone kryteria i wskaźniki. Na bieżąco prowadzony będzie również monitoring zadań, określonych w WPOnZ (np. sporządzanie programów tematycznych czy opracowań eksperckich przez instytucje czy wydziały urzędu, wskazane przez Zarząd Województwa). Biuro Dokumentacji Zabytków przedstawi stosowne materiały analityczne w tym zakresie do oceny Zarządowi Województwa. Zarząd Województwa będzie przedstawiał Sejmikowi Województwa co dwa lata sprawozdanie ze stanu zaawansowania realizacji Programu. Sprawozdanie to przekazywane będzie - zgodnie z zapisem ustawowym - Wojewódzkiemu i Generalnemu Konserwatorowi Zabytków w celu jego wykorzystania przy opracowywaniu, aktualizacji i realizacji krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Po upływie czteroletniego okresu realizacji Programu dokonana będzie ewaluacja jego wyników. W tym celu Zarząd Województwa powoła zespół niezależnych ekspertów, który we współpracy ze specjalistycznymi instytucjami dokona takiej oceny. Zaakceptowana przez Zarząd Województwa ewaluacja WPOnZ zostanie przedsta- wiona do zatwierdzenia Sejmikowi Województwa i upubliczniona w portalu internetowym Województwa.

ANEKS I DIAGNOZA STANU ZACHOWANIA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO - ANALIZA SWOT

Analizę stanu krajobrazu kulturowego i zabytków, słabych i mocnych stron oraz szans i zagrożeń przeprowa- dzono na podstawie: – raportu o stanie zachowania zabytków nieruchomych - stan na grudzień 2004 r. (oprac. Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków na podstawie ankiet sporządzonych przez wojewódzkich konserwatorów zabytków), – opinii specjalistów zajmujących się ochroną krajobrazu kulturowego oraz zabytków, – wiedzy i doświadczenia autorów poszczególnych rozdziałów Programu. Opracowując diagnozę analizowano następujące uwarunkowania: – walory krajobrazu i dziedzictwa kulturowego (układy i obiekty zabytkowe o istotnym znaczeniu w skali kraju, województwa, lokalnej), – stan zachowania dziedzictwa kulturowego, – funkcjonowanie systemu ochrony zabytków, – funkcjonowanie informacji o zabytkach, – struktura własnościowa, – możliwości zagospodarowania na różnorodne cele użytkowe, w tym na funkcje turystyczne w powiązaniu ze środowiskiem naturalnym, – fundusze na ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami i możliwości ich pozyskania, – stan wiedzy o zabytkach i świadomość potrzeby opieki nad zabytkami. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13318 – Poz. 2092

MOCNE STRONY KRAJOBRAZ KULTUROWY Stosunkowo dobrze zachowany krajobraz historyczny (struktura sieci osadniczej, granice i formy przestrzenne jednostek osadniczych). Brak wielkoprzestrzennych inwestycji degradujących krajobraz. DZIEDZICTWO ARCHEOLOGICZNE Różnorodność zasobu - bogaty materiał do badań pradziejów regionu. Dobre rozpoznanie - dla niemal 100% powierzchni województwa wykonano rozpoznanie AZP (zinwentaryzowa- no około 35000 stanowisk archeologicznych). Obecnie rozpoznanie kontynuowane dzięki realizacja programów (archeologicznych badań podwodnych, założeń klasztornych) ratunkowych badań archeologicznych prowadzonych przy okazji dużych inwestycji liniowych (infrastruktura, drogi). Ustalenie stref ochrony stanowisk archeologicznych wraz z podstawowym zakresem ochrony w studiach uwa- runkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego zdecydowanej większości gmin, obowiązujących przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Stymulujący przykład Parku Kulturowego Chwarszczany, w ramach którego ochroną objęto pozostałości dworu zakonnego templariuszy i joannitów, nowożytnego folwarku wraz z stanowiskiem archeologicznym (wielo- kulturowa osada pradziejowa, średniowiecze, nowożytność). Obiekty archeologiczne posiadające formy przestrzenne (cmentarzyska kurhanowe, grody, kręgi kamienne) - osnowa tworzenia turystycznych szlaków kulturowych. Możliwość pozyskania środków na badania (program MKiDN: „Zachowanie, waloryzacja i ochrona dziedzictwa kulturowego”, priorytet 4: „Ochrona zabytków archeologicznych”). UKŁADY URBANISTYCZNE Zachowane w wielu ośrodkach staromiejskich historyczne cechy, charakterystyczne dla miast hanzeatyckich (mogą sprzyjać działaniom o charakterze transgranicznym, podejmowanym z innymi ośrodkami z regionów nad- bałtyckich - jak np. Szlak Gotyku Ceglanego). Występujące w wielu miastach dobrze zachowane nowożytne zespoły o znacznych walorach urbanistyczno- architektonicznych. Zachowane obiekty budowlane o największej wartości kulturowej - kościoły, ratusze i inne budowle użyteczno- ści publicznej, w wielu ośrodkach stanowią o ich atrakcyjności. Większość założeń staromiejskich objęto ochroną prawną (wpisane do rejestru zabytków). Dobre rozpoznanie i udokumentowanie znacznej części układów. Możliwości rewaloryzacji ośrodków staromiejskich - stosunkowo duża ilość terenów niezagospodarowanych po II wojnie światowej lub możliwych do zagospodarowania ze względu na dotychczasowy niewłaściwy sposób wykorzystania terenu np. Szczecin (Podzamcze), Stargard Szczeciński, Kołobrzeg. Stymulujące przykłady działań inwestorów i mecenasów prywatnych na rzecz rewaloryzacji i zagospodarowania ośrodków staromiejskich (na Podzamczu w Szczecinie, Stargardzie). Atrakcyjne dla wykorzystania potencjału turystycznego położenie wielu ośrodków urbanistycznych, powiązane z wartościami przyrodniczo-krajobrazowymi. Możliwość pozyskania funduszy na działania rewitalizacyjne, rewaloryzacyjne. Odnotowane doświadczenia w samoorganizacji społecznej w obronie zabytków oraz istnienie organizacji poza- rządowych działających na polu opieki nad zabytkami. UKŁADY RURALISTYCZNE / WIEJSKIE Zachowane cechy pierwotnego rozplanowania przestrzennego dużej części wsi owalnicowych i XVIII-XIX-wiecznych wsi kolonizacyjnych. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13319 – Poz. 2092

Występowanie wsi o założeniu owalnicowym oraz XVIII-XIX-wiecznych wsi kolonizacyjnych. Znaczna ilość historycznej zabudowy chłopskiej (głównie XIX-wiecznej). Zachowanie naturalnych warunków ekspozycji sylwet wsi. Zachowanie w dużej części wsi pierwotnych dominant architektonicznych (kościoły). Określone strefy ochrony konserwatorskiej układów o walorach zabytkowych w studiach uwarunkowań i kierun- ków zagospodarowania przestrzennego większości gmin, obowiązujące przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. ZABUDOWA MIAST Zachowane cechy historycznej architektury zabudowy mieszkalnej w zwartych zespołach w obrębie układów nowożytnych i staromiejskich. Zachowana większość reprezentacyjnych obiektów: kościołów farnych i budowli użyteczności publicznej (ratusze, szkoły, poczty i in.). Różnorodność stylowa - przykłady zabudowy od gotyku po modernizm. Obiekty mieszkalne o największej wartości kulturowej stanowią często o atrakcyjności ośrodków (np. Darłowo, Szczecin, Trzebiatów). Pensjonaty i hotele w miejscowościach uzdrowiskowych i nadmorskich (np. Świnoujście, Międzyzdroje, Dziwnów, Mielno, Trzcińsko Zdrój, Połczyn Zdrój) podnoszą walory i nadają określony charakteru przestrzeni urbanistycznej. Obiekty użyteczności publicznej: dobry stan i dostępność większości obiektów użyteczności publicznej (także części wnętrz) zlokalizowanych w centrach miejscowości, znaczne walory architektoniczne, co daje szansę za- istnienia tych obiektów jako atrakcji turystycznych i utrwalenie ich wizerunku jako rozpoznawalnego „znaku” danej miejscowości (szczególnie dotyczy ratuszy). Dobre rozpoznanie zasobów zabytkowych, zaawansowany stan ewidencjonowania. Niewielka liczba obiektów o nieustalonym stanie własnościowym. Jakość środowiska naturalnego nie wpływa niekorzystnie na stan zabytków (za wyjątkiem śródmieścia Szczecina). Pozytywne doświadczenia w zakresie wsparcia finansowego inwestycji przy rewaloryzacji, modernizacji obiek- tów zabytkowych z różnych źródeł: międzynarodowych, państwowych, regionalnych, gminnych, prywatnych. Pozytywne doświadczenia we wprowadzaniu programów edukacyjnych, dotyczących utrzymania i odnawiania zabytków przy użyciu naturalnych materiałów i dawnych tradycyjnych technologii (rzemiosło budowlane, architektura drewniana). ZABUDOWA WSI Duże nasycenie tradycyjna zabudową i zespołami zabudowy chłopskiej. Zabudowa w kratę jako wyróżnik regionu. Różnorodność typologiczna zasobu. Powiększany systematycznie zbiór dokumentacji konserwatorskiej (np. karty architektury i budownictwa, inwentaryzacje konserwatorsko-budowlane, katalogi budownictwa ludowego). Dobrze wykształcona sieć drożna; stosunkowo łatwa dostępność zasobu. ARCHITEKTURA SAKRALNA Bogaty i reprezentatywny zasób architektury sakralnej obejmujący obiekty o metryce XII-XX w., prezentujący wszystkie style architektoniczne. Zespół z uwagi na walory historyczne, architektoniczne i artystyczne znaczący w skali kraju i rejonu krajów nadbałtyckich. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13320 – Poz. 2092

Znaczne nasycenie regionu architekturą średniowieczną, w tym duży zespół wczesnogotyckich kościołów granitowych, znakomitej klasy późnogotycka architektura ceglana (kościoły, klasztory, obwarowania, ratusze). Jeden z wyróżniających się zespołów w skali kraju. Szereg ośrodków miejskich Pomorza Zachodniego z sakralną i świecką zabudową średniowieczną, włączonych zostało do prestiżowej sieci Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego (Stargard Szczeciński, Szczecin, Chojna, Koszalin, Kołobrzeg). Bogaty zasób obiektów średniowiecznej architektury klasztornej, w tym pocysterskiej. Najlepiej zachowane budowle zakonu templariuszy. Liczne kościoły reprezentujące budownictwo szkieletowe korespondujące z małomiasteczkową i wiejską zabu- dową mieszkalną i gospodarczą (rejon północno-wschodni województwa). Liczne sanktuaria stanowiące znaczący potencjał dla turystyki pielgrzymkowej. Większość obiektów sakralnych i poklasztornych udokumentowana i wpisana do rejestru zabytków. Rejestr sukcesywnie powiększany o obiekty o metryce XIX i XX-wiecznej. Optymalny stan prawno-własnościowy: kościoły i kaplice stanowią własność kościołów i związków wyznaniowych, w tym zasadniczo kościoła rzymskokatolickiego. Obiekty sakralne użytkowane zgodnie z pierwotną funkcją. Pozytywne doświadczenia w zakresie wsparcia finansowego inwestycji przy rewaloryzacji, remontach i zagospodarowaniu obiektów sakralnych przy udziale środków: unijnych, rządowych i samorządowych. Konferencje naukowe, publikacje naukowe i periodyki akademickie poświęcone historii i konserwacji zabytków sakralnych, publikacje popularno-naukowe, przewodniki i broszury popularyzujące zasób zabytkowy. Inicjatywy dot. tworzenia szlaków kulturowych, w tym powołanie w Bierzwniku Ogólnopolskiego Stowarzysze- nia Gmin Cysterskich (Bierzwnik, Krzęcin, Marianowo, Pełczyce, Recz, Stare Czarnowo i Węgorzyno) na rzecz budowy szlaku cysterskiego w Polsce, w tym pętli zachodniopomorskiej. Stowarzyszenie Szlak Templariuszy z siedzibą w Raszynie (docelowo siedziba w Chwarszczanach). ZAŁOŻENIA REZYDENCJONALNE Duże walory historyczne i architektoniczne zasobu. Grupa obiektów o randze ponadregionalnej: zamki władców księstwa pomorskiego, zakonów rycerskich i rodów rycerskich: w Szczecinie, Darłowie, Pęzinie, Świdwinie, Krągu, Płotach, Tucznie, Swobnicy, zespół dworski w Świerznie (wyróżniający się skalą założenia i techniką budowy w konstrukcji ryglowej). Liczna grupa obiektów o walorach ponadlokalnych o określonych, wyrazistych formach stylowych, będące punktami odniesienia w ustalaniu rozwoju architektury na Pomorzu. Zaliczyć do nich można już znacznie więcej budowli tego typu jak: zamek w Starym Drawsku, w Dobrej k/Nowogardu, pozostałości po zamku biskupów w Golczewie, dwory w Karsku, Buku i Szczecinie Dąbiu, pałace w Trzebiatowie, Ostrowcu, Siemczynie, Stolcu, Trzygłowiu, Darskowie, Parsowie, Przelewicach, Dolsku, Rybokartach, Nacławiu czy Iglicach. Zróżnicowana kubatura obiektów, kwalifikujących się do adaptacji na różne funkcje (domy mieszkalne, hotele, pensjonaty, ośrodki wczasowe itp.). Korzystne położenie, bardzo często nad jeziorami; z własnymi terenami zielonymi (parki). Dobre przykłady zrealizowanych odbudowy i adaptacji. ŚREDNIOWIECZNE OBWAROWANIA Ponadregionalne walory historyczne, architektoniczne i edukacyjne założeń obronnych średniowiecznych miast (zespoły w: Stargardzie, Pyrzycach, Mieszkowicach, Moryniu, Maszewie, Trzcińsku Zdroju) należą do najcenniejszych i najbardziej charakterystycznych zabytkowych zespołów zabytkowych na Pomorzu i w Polsce). Wszystkie zabytki z grupy średniowiecznych obwarowań wpisane są do rejestru zabytków. Jednorodność substancji zabytkowej sprzyja opracowaniu programów konserwacji i rewaloryzacji w skali woje- wództwa. Stosunkowo nieskomplikowana konstrukcja budowlana sprzyja uzyskaniu znacznych efektów w poprawie kondycji ogółu tego typu zabytków w stosunku do poniesionych nakładów. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13321 – Poz. 2092

Stabilny stan własnościowy (większość średniowiecznych obwarowań stanowi własność samorządów lokalnych, pewna grupa jest własnością skarbu państwa, a tylko nieliczne są własnością osób prywatnych i stowa- rzyszeń). Możliwości zagospodarowania na cele użytkowe obiektów kubaturowych (bram, baszt) - przykłady adaptacji i użytkowania z zachowaniem historycznej substancji budowlanej i architektury (np. Choszczno, Goleniów, Stargard, Trzebiatów). FORTYFIKACJE NOWOŻYTNE Występowanie obiektów o znacznych walorach, reprezentatywnych dla rozwoju nowożytnego budownictwa obronnego od 2 poł. XIX w. po l.30-40. XX w. Zaawansowane rozpoznanie i dokumentowanie (dokumentacje konserwatorskie i publikacje). Cenniejsze obiekty są wpisane do rejestru zabytków (forty w Świnoujściu i Kołobrzegu). Ustalony stan własnościowy (Dyrekcje Regionalne Lasów Państwowych, jednostki samorządu terytorialnego, jednostki wojskowe, OC). Stymulujące przykłady dobrego użytkowania części obiektów (forty w Świnoujściu, obiekty Wału Pomorskiego). Przykłady popularyzacji i edukacji (powstające coraz liczniej różnego typu publikacje, działania terenowe). Powstające organizacje pozarządowe statutowo zajmujące się opieką, ochroną i popularyzacją fortyfikacji. OBIEKTY PRZEMYSŁU I TECHNIKI Występowanie obiektów o znaczeniu ponadregionalnym: tereny portowe (port wolnocłowy) w Szczecinie, latarnie morskie, elektrownie wodne, niektóre obiekty kolejowe, wyposażenie ruchome stoczni i portów. Występowanie obiektów dokumentujących rozwój cywilizacyjny regionu (znaczenie historyczne, edukacyjne). Stosunkowo dobre rozpoznanie, zaawansowane ewidencjonowanie. Zainteresowanie turystów i społeczności lokalnych tą grupą zabytków. Ilość, różnorodność i lokalizacja obiektów dziedzictwa technicznego potencjałem do kreowania nowych funkcji (łącznie z mieszkalnymi), w tym także jako produktu turystycznego. Związek z naturalnym środowiskiem obiektów takich jak: wodne elektrownie i młyny, urządzenia hydrotechniczne na rzekach, dobrą podstawą do tworzenia produktu turystycznego. Przykłady dobrego zagospodarowania części obiektów (zajezdnie tramwajowe w Szczecinie, kolejka wąskoto- rowa Gryfice-Rewal-Pogorzelica, fabryka benzyny syntetycznej w Policach, latarnie morskie). Dobre przykłady działalności edukacyjnej, promocji - seminaria, akcje terenowe nawiązujące do wydarzeń historycznych, wydawnictwa. Przykłady dobrej promocji jako produktu turystycznego (latarnie morskie, gryficka kolejka wąskotorowa). Funkcjonowanie organizacji pozarządowych zajmujących się zabytkami techniki (Police, Rogowo). ZIELEŃ KOMPONOWANA Wysokie walory przyrodnicze i krajobrazowe regionu (pobrzeże Bałtyku, pojezierza, lasy, sieć wodna). Tym samym znaczny potencjał turystyczny. Bogaty i reprezentatywny zasób parków i ogrodów obejmujący obiekty o metryce XVII-XX w., prezentujących europejskie style sztuki ogrodowej: barok, klasycyzm, liczne odmiany krajobrazowe (romantyczne i naturali- styczne). Zespół z uwagi na walory historyczne, kompozycyjne, przyrodnicze i ekologiczne znaczący w skali kraju: Liczny zasób zespołów rezydencjonalnych: zamków, pałaców i dworów otoczonych ogrodami i parkami. Parki zdrojowe związane z kurortami i uzdrowiskami. Parki miejskie, publiczne zakładane po likwidacji obwarowań miejskich (planty) i na surowym pniu. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13322 – Poz. 2092

Ogrody dendrologiczne. Cmentarze przykościelne, polowe i leśne. Najcenniejsze z zachowanymi kaplicami cmentarnymi, małą architek- turą i pomnikami nagrobnymi. Cenny zespół krajobrazowych alei przydrożnych. Bogaty skład gatunkowy drzew krzewów, z uwagi na specyficzne warunki klimatyczne wielka liczba roślin egzotycznych. Większość parków udokumentowana i wpisana do rejestru zabytków. Rejestr sukcesywnie powiększany o kolejne obiekty. Coraz liczniejsze, pozytywne doświadczenia w zakresie wsparcia finansowego inwestycji przy rewaloryzacji, remontach i zagospodarowaniu zabytkowych parków i cmentarzy przy udziale środków: unijnych, rządowych i samorządowych. Pozytywne rezultaty działań właścicieli, samorządów i organizacji pozarządowych na rzecz rewaloryzacji i zagospodarowania parków i cmentarzy. Konferencje naukowe, publikacje naukowe i periodyki akademickie poświęcone historii i konserwacji zabytkowych parków cmentarzy i alei. W ślad za tym publikacje popularnonaukowe, przewodniki i broszury popularyzu- jące zasób zabytkowy. Rosnąca świadomość ekologiczna mieszkańców regionu. W ślad za tym opinia publiczna reagująca na niszczenie przyrody, w tym wycinki alei przydrożnych, dewastacje historycznych cmentarzy. ZABYTKI RUCHOME Liczny zasób zabytków ruchomych o dużej wartości artystycznej, stanowiący o atrakcyjności regionu, reprezentatywny dla Europy Środkowej, w nim zabytki od późnego romanizmu do czasów najnowszych. Zaawansowany stan badań naukowych nad dziedzictwem regionu, pozwalający we właściwy sposób sprawo- wać opiekę nad zabytkami, posiadający korzystny wpływ na kształtowanie się świadomości regionalnej na szczeblu gmin i powiatów. Przykłady dobrej współpracy samorządów ze służbami konserwatorskimi i służbami mundurowymi: Policją, Strażą Pożarną, Służbą Celną i Strażą Graniczną w zakresie prewencji i ochrony zabytków ruchomych. SŁABE STRONY KRAJOBRAZ KULTUROWY Brak zintegrowanej, systemowej ochrony krajobrazu kulturowego i przyrodniczego. Obszary chronione na terenie województwa zachodniopomorskiego zajmują 20% powierzchni, co stawia je na 14 miejscu w kraju (średnia krajowa powyżej 50%). Brak systemowych badań nad przeobrażeniami krajobrazów zachodniopomorskich pod wpływem działalności człowieka. DZIEDZICTWO ARCHEOLOGICZNE Słabo rozwinięta sieć muzeów lokalnych prezentujących dziedzictwo archeologiczne. Położenie na terenach we władaniu różnych właścicieli, w tym właścicieli prywatnych. Brak funduszy na systemowe badania archeologiczne. Słaba znajomość przepisów i skuteczność ich egzekwowania urzędników wielu samorządów powiatowych i lokalnych. UKŁADY URBANISTYCZNE Zniszczenia fragmentów historycznych układów na skutek współczesnych inwestycji (budowlanych, komunikacyjnych). Zły stan techniczny (dekapitalizacja) większości zespołów mieszkalnych, głównie drewnianej zabudowy mieszkalnej na terenach ośrodków staromiejskich takich jak Dobra, Lipiany czy Mieszkowice, w skutek którego dochodzi do katastrof budowlanych, wymuszonych rozbiórek. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13323 – Poz. 2092

Brak ochrony prawnej części wartościowych układów urbanistycznych (brak planów zagospodarowania przestrzennego, brak wpisów do rejestru zabytków, stosunkowo niewielka ilość obiektów budowlanych wpisanych do rejestru). Konieczność budowania warunków zabudowy każdorazowo dla poszczególnych inwestycji (w związku z brakiem planów zagospodarowania) jest nie tylko znaczną przeszkodą dla inwestujących, ale również dla prawi- dłowej realizacji polityki przestrzennej - konieczność tworzenia doraźnych rozwiązań w zagospodarowaniu przestrzennym, dostosowywanych do bieżących, często przypadkowych potrzeb inwestorów. Brak poczucia odpowiedzialności i kompetencji do ochrony na poziomach gminnym i powiatowym; niedocenia- nie przez samorządy lokalne znaczenia ochrony zabytków urbanistycznych dla rozwoju lokalnego. Tolerowanie samowoli i odstępstw od prawa przestrzennego i budowlanego. Niedostateczna ilość pracowników służb konserwatorskich. Brak samorządowych konserwatorów zabytków (pomimo ustawowych możliwości jedynie w Szczecinie powo- łano miejskiego konserwatora zabytków). Słabe poparcie dla odpowiednich organizacji pozarządowych - zajmujących się ochroną dziedzictwa kulturowego. Brak integracji środowisk działających w obszarze dziedzictwa (projektanckich, konserwatorskich). Brak funduszy na odpowiednie przygotowanie procesów rewaloryzacji i rewitalizacji ośrodków miejskich, w tym na badania (archeologiczne, architektoniczne, archiwalne), które muszą stanowić podstawę do właściwego zagospodarowania centrów zabytkowych. Brak powiązania mieszkańców z tradycjami małej ojczyzny nie wyzwala ambicji opieki; słabe zrozumienie spo- łeczne dla problematyki ochrony zabytków i tożsamości kulturowej obszarów chronionych. Słaba popularyzacja wiedzy o wartości chronionych ośrodków oraz idei ochrony zabytków. ZABUDOWA MIAST Ogólnie zły stan techniczny zabudowy mieszkalnej (dekapitalizacja) - głównie drewnianej/ryglowej zabudowy na terenach ośrodków staromiejskich takich jak Dobra, Lipiany czy Mieszkowice. Brak ochrony prawnej większości zespołów zabudowy miejskiej (brak planów zagospodarowania przestrzennego, stosunkowo niewielka ilość obiektów wpisanych do rejestru). Niewielki stopień zaawansowania tworzenia wojewódzkiej i gminnych ewidencji zabytków. Konieczność budowania warunków zabudowy każdorazowo dla poszczególnych inwestycji, jest nie tylko znaczną przeszkodą dla inwestujących, ale również dla prawidłowej realizacji polityki opieki nad zabytkami. Konieczność tworzenia doraźnych rozwiązań w zakresie użytkowania obiektów mieszkalnych, dostosowywanych do bieżących potrzeb właścicieli, bez poszanowania zabytkowych wartości obiektu budowlanego. Niedostateczna ilość pracowników służb konserwatorskich. Brak samorządowych konserwatorów zabytków. Rozczłonkowanie własnościowe - wielu właścicieli prywatnych, prowadzi do rozmycia odpowiedzialności za stan zachowania obiektów. Brak mechanizmów zarządzania zabytkowymi budynkami mieszkalnymi z uwzględnieniem szczególnych uwa- runkowań związanych z koniecznością ochrony ich wartości. Zła sytuacja finansowa znacznej liczby właścicieli obiektów mieszkalnych, szczególnie w mniejszych miejsco- wościach. Brak poczucia odpowiedzialności i kompetencji do ochrony na poziomach gminnym i powiatowym; niedocenia- nie przez samorządy lokalne znaczenia ochrony (w większości prywatnych) zabytków dla rozwoju lokalnego. Tolerowanie samowoli i odstępstw od prawa przestrzennego i budowlanego. Brak integracji środowisk działających w obszarze dziedzictwa (projektanckich, konserwatorskich). Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13324 – Poz. 2092

Brak środków na badania (architektoniczne, archiwalne), które muszą stanowić podstawę do właściwego po- stępowania w użytkowaniu i zagospodarowaniu obiektów zabytkowych. Zbyt małe zaangażowanie społeczne w opiekę nad zabytkami i brak poparcia władz publicznych dla tego zaan- gażowania. Za słabe poparcie dla odpowiednich organizacji pozarządowych - zajmujących się ochroną dziedzictwa kulturowego. Brak popularyzacji wiedzy o wartości chronionych obiektów oraz idei ochrony zabytków. Brak powiązania mieszkańców z tradycjami małej ojczyzny nie wyzwala ambicji opieki; słabe zrozumienie spo- łeczne dla problematyki ochrony zabytków w odniesieniu do obiektów mieszkalnych. ZABUDOWA WSI Brak muzeum skansenowskiego na terenie województwa zachodniopomorskiego. Brak decyzji o powołaniu parków kulturowych (mimo istniejących zapisów w planach miejscowych). Postępujący ubytek historycznej zabudowy ryglowej w obrębie zagród (głównie obiektów gospodarczych). Zły stan techniczny większości budynków wzniesionych w technice ryglowej. Słabe egzekwowanie ochrony prawnej tradycyjnej zabudowy chłopskiej; niewystarczająca ilość wpisów do rejestru zabytków. Niewystarczający poziom edukacji o zabytkowych krajobrazie kulturowym wsi. UKŁADY RURALISTYCZNE Postępujący zanik obiektów wznoszonych w tradycyjnych technikach budowlanych (budynki ryglowe), w tym zwłaszcza gospodarczych. Zły stan techniczny dużej części zabudowy, w tym pofolwarcznej. Postępujący proces likwidacji tradycyjnych nawierzchni dróg wiejskich. Zbyt mała ilość analitycznych opracowań dokumentacyjnych w zakresie ruralistyki. Zatarty lub częściowo zatarty układ kompozycyjny części zespołów pofolwarcznych, dewastacja znaczącej części obiektów pofolwarcznych, brak programów rewitalizacji zespołów pofolwarcznych. Braki w zakresie edukacji o walorach przestrzennych wsi. ARCHITEKTURA SAKRALNA Zły stan techniczny architektury sakralnej, zwłaszcza dotyczy to tej wzniesionej w konstrukcji szkieletowej, drewnianej. Wynika to z długoletnich zaniedbań dotyczących bieżącego utrzymania obiektów, podejmowania remontów bez udziału wykwalifikowanych wykonawców, właściwych metod i środków i materiałów. Zły stan zachowania i zagospodarowania najcenniejszego na Pomorzu Zachodnim założenia opactwa cysterskiego w Kołbaczu. Brak koordynacji działań związanych z zagospodarowaniem zespołu, pozyskiwaniem środków na jego konserwacje i popularyzacją jego cennych walorów przez właścicieli poszczególnych obiektów i terenów. Brak systemów zabezpieczeń obiektów sakralnych w tym przeciwpożarowych (dotyczy to zwłaszcza architektury szkieletowej, drewnianej) i antywłamaniowych (cenne wyposażenia wnętrz). Dewaloryzacja obiektów spowodowana niekontrolowanym wprowadzaniem elementów obcych - np. ahisto- rycznej kolorystyki, współczesnych materiałów (np. tynki, stolarka), technik i technologii budowlanych, anten telefonii komórkowych. Niewielka skuteczność służb nadzoru budowlanego w stosunku do samowoli budowlanych i konserwatorskich. Niewystarczające środki finansowe na konserwacje zabytków sakralnych. Znaczne trudności w zakresie pozy- skiwania środków europejskich przez niewielkie parafie (skomplikowana procedura, brak środków na fachowe dokumentacje i wkład własny). Ograniczone środki na badania naukowe, których wyniki umożliwiają prawidłową odbudowę, remonty i adaptacje obiektów zabytkowych (kwerendy źródłowe, badania architektoniczne, badania dendrochronologiczne i in.). Brak wystarczającej promocji obiektów, szlaków kulturowych, wydawnictw, infrastruktury turystycznej. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13325 – Poz. 2092

ZAŁOŻENIA REZYDENCJONALNE Zły stan techniczny większości obiektów, wg danych z raportu o stanie zabytków z 2004 r., na ogólną liczbę 257 obiektów wpisanych do rejestru zabytków, ponad połowa wymaga remontu kapitalnego co oznacza, że w tym momencie nie nadają się do użytkowania, w stanie dobrym w wykazie odnotowano zaledwie 15 obiek- tów, sytuacja jest znacznie gorsza w grupie obiektów nie wpisanych do rejestru zabytków, tu liczba budowli pozostających w stanie krytycznym może sięgać (szacunkowo) do 70% zasobu. Liczna grupa rezydencji w posiadaniu właścicieli nie podejmujących żadnych prac remontowych, najbardziej drastycznym przykładem jest zamek w Swobnicy, pałace w Gądnie, Krzymowie, Mirowie, Rościnie, Rynowie, Stołecznej, Warnicy, Żelmowie Przyjezierzu oraz w Dreżewie, Koziej Górze, Podwilczu. Brak ochrony prawnej (wpisu do rejestru zabytków) części XIX - i XX-wiecznych rezydencji. Niewystarczające fundusze w budżecie państwa na dotacje dla właścicieli wykonujących prace przy zabytkach. Niewielkie możliwości wykorzystania funduszy strukturalnych, unijnych przez prywatnych właścicieli rezydencji. ŚREDNIOWIECZNE OBWAROWANIA Ogólnie niezadowalający stan techniczny średniowiecznych obwarowań spowodowany wieloletnim zaniedba- niem, brakiem bieżących prac remontowo-konserwatorskich. Dodatkowe pogarszanie się stanu tych budowli i zagrożenie dla stabilności murów powoduje: ruch pojazdów, plantowanie terenu dawnych wałów i fos po ze- wnętrznej stronie murów, zabudowa terenu w ich pobliżu. Osłabianie wartości zabytkowej murów w trakcie realizacji prac remontowych poprzez wymiany fragmentów murów, a nie ich konserwacji. Parcelacja i zabudowa terenów po dawnych obwarowaniach ziemnych - wałach i fosach - ograniczanie terenów zieleni w miastach. Brak zainteresowania potencjalnych inwestorów możliwościami zagospodarowania obiektów kubaturowych (bramy, baszty). Słaba popularyzacja znaczenia historycznego i walorów architektonicznych - słabe wykorzystanie w promocji miast i w turystyce. Niewykorzystanie w edukacji lokalnej (mury świadkiem średniowiecznych dziejów miejscowości) - niski poziom wiedzy o funkcji murów, o ich znaczeniu dla średniowiecznych miast. NOWOŻYTNE BUDOWLE OBRONNE Zły stan techniczny wielu obiektów XX-wiecznych spowodowany celowymi wyburzeniami po 1945 r. (Wał Po- morski, świnoujski rejon umocnień). Znaczne rozproszenie poszczególnych dzieł, a w przypadku świnoujskiego rejonu umocnień - kolizje na styku z zarządami terenów portowych. Trudna dostępność części zasobu, szczególnie budowli Wału Pomorskiego, zlokalizowanych na terenach leśnych, brak oznakowania, dróg. ZABYTKI TECHNIKI Zły stan techniczny i zagrożenie likwidacją znacznej liczby obiektów (budowle i wyposażenie), szczególnie: obiektów kolejowych, nierentownych zakładów produkcyjnych, tradycyjnych obiektów przetwórstwa rolnego (młyny, gorzelnie). Zanik historycznego wyposażenia na skutek modernizacji procesów technologicznych, rabunku i złomowania. Stosunkowo niewielki zasób objęty ochroną prawną (wpis do rejestru, plany zagospodarowania). Słabe regulacje prawne i słaba egzekucja restrykcji wobec niszczących zabytki (np. złomiarzy). W wielu przypadkach niejasna sytuacja własnościowa, brak jednego właściciela (np. koleje), częste zmiany wła- ścicieli, zajmowanie zabytkowych nieruchomości i ruchomości w przypadkach upadłości. Brak odpowiedniej polityki w przypadkach restrukturyzacji lub likwidacji, zapewniającej zachowanie najcenniejszych obiektów (np. koleje - działania polegające na chaotycznym wyzbywaniu się mienia, brak koncepcji funkcjonowania kolei). Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13326 – Poz. 2092

Brak funduszy na zabezpieczanie obiektów i wyposażenia do czasu znalezienia nowego użytkownika / funkcji. Większość obiektów obecnie nie jest przygotowana do ekspozycji / zwiedzania. Problemy z zachowaniem waloru autentyczności przy adaptacjach na nowe funkcje. Brak promocji, ogólnodostępnej wiedzy o zabytkach techniki (vide: dobre przykłady portali www czeskich, słowackich czy innych województw w kraju). ZAŁOŻENIA ZIELENI KOMPONOWANEJ Zły stan zachowania zespołów rezydencjalnych w tym zabudowy, ogrodów i parków. Bardzo zły stan zachowania większości cmentarzy dotyczy to zwłaszcza cmentarzy wiejskich, polowych i leśnych. Powyższe spowodowane zostało całkowitą wymianą ludności po 1945 r. Ludność napływowa nie znalazła po- wodów dla pielęgnacji i utrzymywania cmentarzy poewangelickich i żydowskich. Ich utrzymaniu nie sprzyjały działania urzędów administracji, które w ramach tzw. repolonizacji stopniowo likwidowały także cmentarze, w tym głównie pomniki nagrobne. Zagrożenie alei przydrożnych wynikające z modernizacji dróg publicznych. Słaba identyfikacja mieszkańców regionu z krajobrazem kulturowym, a tym samym niezrozumienie wartości obiektów zabytkowych, podejmowanie nieskoordynowanych i spontanicznych działań w zakresie ich ochrony np. tworzenie w dobrej wierze licznych, niewielkich lapidariów stanowiących formę upamiętnienia dawnych niemieckich mieszkańców. Obiekty tego typu zakładane są bez stosownych projektów i dokumentacji, bez uzgodnień ze służbami konserwatorskimi. Ograniczone środki na konserwacje i rewaloryzacje zabytkowych założeń zieleni komponowanej. Słabe rozpoznanie i udokumentowanie alei przydrożnych, a co za tym idzie ich waloryzacja i obejmowanie ochroną przez wojewódzkich konserwatorów zabytków i przyrody. Słaba promocja dziedzictwa kulturowego, niewystarczająca świadomość jego walorów wśród użytkowników i społeczności lokalnych. Brak wystarczającej promocji obiektów, szlaków kulturowych, wydawnictw, infrastruktury turystycznej. ZABYTKI RUCHOME Zły stan techniczny większości zabytków ruchomych, zwłaszcza wykonanych z drewna, rzeźbionych i polichromowanych (większość z nich jest wtórnie przemalowana farbami olejnymi i porażona czynnym żerem owa- dów oraz posiada liczne ubytki snycerskie). Słabe zabezpieczenie zabytków ruchomych przed kradzieżą i pożarem. Niewielkie zainteresowanie organów samorządowych stanem zabytków na ich terenie. Niedostateczna wysokość nakładów przeznaczanych na konserwację zabytków z budżetów państwa i samorzą- dów, brak skutecznego lobbingu w centralnych instytucjach i urzędach na rzecz zaspokojenia potrzeb finansowych na zachowanie zabytków ruchomych regionu zachodniopomorskiego. Brak dostatecznego przepływu informacji i odpowiedniej bazy danych o zabytkach skradzionych i zaginionych oraz o obiektach zagrożonych pożarem. Niewielka w stosunku do walorów zasobu jego popularyzacja i edukacja. MUZEA Zbyt mała liczba muzeów o znaczeniu ponadregionalnym i lokalnym oraz ich nierównomierne rozmieszczenie na terenie województwa, co utrudnia dostęp dużej liczbie mieszkańców. Brak dostatecznej liczby pracowni konserwacji zabytków i pracowników merytorycznych w muzeach oraz na- kładów na konserwację zabytków i zakupy obiektów do zbiorów. Zbyt małe nakłady na unowocześnienie infrastruktury wystawienniczej. Brak placówek eksponujących dziedzictwo kulturowe wsi - skansenu. Brak wspólnej bazy internetowej danych o muzeach i działalności. Brak dobrej akcji promocyjnej. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13327 – Poz. 2092

SZANSE KRAJOBRAZ KULTUROWY Stworzenie systemu zintegrowanej ochrony krajobrazu kulturowego i przyrody sprzyjającego zahamowaniu pro- cesów degradacji. Włączenia problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych (wojewódzkich, powiatowych, gminnych) wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju. Wyeksponowania poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego. DZIEDZICTWO ARCHEOLOGICZNE Powoływanie parków kulturowych z programami opieki nad zasobami archeologicznymi. Możliwość wykorzystania np. działalność muzeów regionalnych, które po części realizują już różnorodne własne programy edukacyjne m. in. związane z problematyką opieki nad zabytkami, z wykorzystaniem posiadanych przez nie zasobów zabytków ruchomych (tzw. żywe lekcje historii). Budowa programów edukacyjno-turystycznych w oparciu o wiedzę historyczną i opiekę nad zabytkami, realizowanych już w poszczególnych gminach (np. Dobra k/Nowogardu - ścieżka historyczno-przyrodnicza Szlak Olbrzymów) i przez stowarzyszenia, w tym te biorące udział w projektach unijnych. UKŁADY URBANISTYCZNE Rewaloryzacja i rewitalizacja układów urbanistycznych stanowiących o tożsamości historycznej regionu. Kreowanie nowych obszarów i produktów turystycznych w oparciu o zrównoważone zagospodarowanie obiek- tów zabytkowych. Włączenie wartości dziedzictwa kulturowego ośrodków zabytkowych w obieg gospodarczy. Poprawa dostępności komunikacyjnej zabytkowych ośrodków urbanistycznych pozostających poza głównym strumieniem ruchu turystycznego. Wprowadzanie nowoczesnych systemów informacji turystycznej. Korzystanie z doświadczeń międzynarodowych, rozszerzenie współpracy międzyregionalnej. Wprowadzanie nowoczesnych metod badawczych i naukowych w dziedzinie planowania przestrzennego na terenach zabytkowych. Postęp w zakresie wsparcia finansowego z różnych źródeł: międzynarodowych, państwowych, regionalnych, gminnych, prywatnych. Rozwój i wzrost skuteczności działania edukacji w kierunku poszanowania zabytków, ich prawidłowej ochrony. Edukacja w dziedzinie zarządzania dziedzictwem kulturowym. Wzrost świadomości zabytkowego ośrodka urbanistycznego jako produktu turystycznego. ZABUDOWA UKŁADÓW URBANISTYCZNYCH Poprawa kondycji technicznej zabudowy mieszkalnej i podniesienie standardów użytkowych. Wprowadzanie nowoczesnych metod badawczych i naukowych w dziedzinie rewaloryzacji i konserwacji obiek- tów zabytkowych. Zaangażowanie właścicieli w utrzymaniu zabytkowych walorów nieruchomości. Włączenie w obieg gospodarczy wartości dziedzictwa kulturowego budownictwa mieszkalnego z terenów ośrodków zabytkowych. Kreowanie nowych obszarów i produktów turystycznych w oparciu o zrównoważone zagospodarowanie obiek- tów zabytkowych - wzrost świadomości zabytku jako produktu turystycznego. Postęp w zakresie wsparcia finansowego z różnych źródeł: międzynarodowych, państwowych, regionalnych, gminnych, prywatnych. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13328 – Poz. 2092

Rozwój i wzrost skuteczności działania edukacji w kierunku poszanowania zabytków, ich prawidłowej ochrony. Korzystanie z doświadczeń międzynarodowych, rozszerzenie współpracy międzyregionalnej. Wprowadzanie programów edukacyjnych dotyczących utrzymania i odnawiania zabytków przy użyciu naturalnych materiałów i dawnych, tradycyjnych technologii (rzemiosło budowlane, architektura drewniana). UKŁADY RURALISTYCZNE Możliwość zachowania historycznego ładu przestrzennego poprzez wpisywanie nowych elementów zabudowy w tradycyjny krajobraz kulturowy. Możliwość eksponowania tradycyjnych wzorów wsi, np. poprzez tworzenie szlaku wsi owalnicowych; powiąza- nia z rozwojem ruchu turystycznego. Uwzględnianie w procesach ochrony i rewaloryzacji całościowego kształtowania zespołów ruralistycznych wraz z kontekstem przestrzennym i krajobrazowym oraz wnętrzami architektonicznymi, wyodrębnionymi w oparciu o analizy historyczne i strukturalno-krajobrazowe. Powstanie zainteresowania i dumy z wartości kulturowych wsi (w tym i walorów rozplanowania). Możliwość rewitalizacji cenniejszych założeń pofolwarcznych. Tworzenie nowych miejsc pracy w związku z rewitalizacją zespołów pofolwarcznych i wprowadzaniem nowych funkcji użytkowych - możliwość skorelowania działań rewitalizacyjnych zespołów pofolwarcznych z rozwojem ruchu turystycznego. ZABUDOWA WSI Możliwość eksponowania tradycyjnej zabudowy ryglowej wsi zachodniopomorskiej jako swoistego wyróżnika regionu. Możliwość lokowania nowych elementów kubaturowych w zagrodach chłopskich w nawiązaniu do tradycyjnych (historycznych) układów. Możliwość prowadzenia działalności agroturystycznej w zabytkowych zagrodach i budynkach (co znacznie podnosi atrakcyjność oferty turystycznej). Uwzględnianie w działaniach edukacyjnych i promocyjnych znaczenia zagrody chłopskiej jako swoistego „samodzielnego bytu” waloryzującego krajobraz kulturowy. Uwzględnienie cennych (charakterystycznych dla regionu) zagród chłopskich w ramach szlaków turystycznych i kulturowych. Wspieranie liderów (lub grup liderów) w działaniach na rzecz podnoszenia świadomości kulturowej mieszkańców społeczności lokalnych. ARCHITEKTURA SAKRALNA Poprawa stanu technicznego zabytków sakralnych. Zwiększenie oferty funduszy przeznaczonych na szeroko pojętą ochronę dziedzictwa kulturowego: unijnych, rządowych, samorządowych, prywatnych. Wzrost świadomości wartości dziedzictwa kulturowego regionu, rozwój organizacji pozarządowych zajmujących się jego popularyzacją, ochroną i pozyskiwaniem środków na ten cel. Rozwój inicjatyw lokalnych i organizacji pozarządowych. Budowanie szlaków kulturowych i kreowanie produktów turystycznych w oparciu o dziedzictwo kulturowe i zabytki. Budowa profesjonalnych systemów informacji turystycznej, strony internetowe, publikacje, mapy etc. Wprowadzanie programów edukacyjnych dotyczących konserwacji i utrzymania zabytków przy wykorzystaniu tradycyjnych materiałów i użyciu dawnych technologii dot. zwłaszcza architektury szkieletowej, drewnianej. ZAŁOŻENIA REZYDENCJONALNE Zamki, pałace i dwory na Pomorzu należą do grupy zabytków o bardzo wysokich walorach artystycznych i historycznych. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13329 – Poz. 2092

Walory estetyczne wzmacniane są w większości przypadków niezwykle atrakcyjnym położeniem w terenie, duża liczba zabytków położona jest w sąsiedztwie jezior, rozległych parków i dużych kompleksów leśnych, w gminach północnych: Kamień Pomorski, Świerzno, Gryfice, Kołobrzeg atutem jest bliskość morza. Możliwości włączenia rezydencji do bazy turystycznej, do jej poszerzenia i uatrakcyjnienia, do stworzenia sieci hoteli, pensjonatów i do wzbogacenia ofert turystycznych - budowa szlaków tras turystycznych w oparciu atrakcyjne obiekty rezydencjonalne, np. szlaku zamków książęcych, szlaku zamków zakonów i rycerzy. Edukacja o stylach architektonicznych i budownictwie. ŚREDNIOWIECZNE OBWAROWANIA Budowa programu zachowania unikalnego w skali kraju zespołu średniowiecznych systemów obronnych miast dzięki stosunkowo niewielkiej ilość zachowanych obiektów, jednorodność substancji zabytkowej, jednakowej formie własności (samorządowej). Możliwość zagospodarowanie na funkcje użytkowe obiektów kubaturowych (bram, baszt). Wykorzystanie walorów architektonicznych i krajobrazowych w rewaloryzacji i rewitalizacji średniowiecznych systemów obronnych - mury otoczone pasem zieleni na terenach dawnych fos i wałów. Włączenie w obieg gospodarczy ośrodków staromiejskich. Baza do rozwoju inicjatyw lokalnych i organizacji pozarządowych. Edukacja szkolna i popularyzacja wiedzy o średniowiecznej historii regionu. NOWOŻYTNE SYSTEMY OBRONNE Zachowanie reprezentatywnego zasobu budownictwa obronnego z XIX-XX w. Poprawa kondycji technicznej i wprowadzenie funkcji użytkowych. Wykorzystanie zainteresowania nowożytnymi budowlami obronnymi i waloru położenia (w otoczeniu lasów, jezior, w miejscowościach nadmorskich) w wykreowaniu produktu turystycznego. Aktywizacja terenów popegeerowskich we wschodniej części województwa (obszar występowania umocnień Wału Pomorskiego). ZABYTKI TECHNIKI Rewitalizacja obecnie zdegradowanych obszarów i obiektów poprzemysłowych. Możliwości zagospodarowania na nowe funkcje obiektów o zróżnicowanej kubaturze (od wielkobubaturowych, wieloobiektowych po niewielkie, często jednoprzestrzenne wnętrza pozwalają na dowolne kształtowanie prze- strzeniu funkcjonalnych) i położeniu (na terenach zurbanizowanych w pobliżu centrów miast, na terenach rekreacyjnych - np. młyny nad rzekami). Wykorzystanie walorów kulturowych i przyrodniczych w kreowaniu produktu turystycznego na bazie zabytków techniki - połączenie turystyki krajoznawczej i kulturowej (np. szlaki kajakowe z ekspozycją zagospodarowania cywilizacyjnego - elektrownie, młyny wodne). Możliwości wykorzystania funduszy krajowych i unijnych (na projekty rewaloryzacyjne i rewitalizacyjne i akty- wizację terenów zdegradowanych). Aktywizacja (ekonomiczna i świadomościowa) lokalnych społeczności. Podniesienie ogólnej wiedzy o dziedzictwie cywilizacyjnym regionu. ZIELEŃ KOMPONOWANA Zainteresowanie właścicieli i użytkowników zabytków ich konserwacją i adaptacją na cele użytkowe. Zwiększenie oferty funduszy przeznaczonych na szeroko pojętą ochronę dziedzictwa kulturowego: unijnych, rządowych, samorządowych, prywatnych. Wzrost świadomości wartości dziedzictwa kulturowego regionu, rozwój organizacji pozarządowych zajmujących się jego popularyzacją, ochroną i pozyskiwaniem środków na ten cel. Rozwój inicjatyw lokalnych i organizacji pozarządowych. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13330 – Poz. 2092

Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa, aktywizacja organizacji pozarządowych w zakresie ochrony przyrody, parków, alei przydrożnych. Budowanie szlaków kulturowych i kreowanie produktów turystycznych w oparciu o dziedzictwo kulturowe i zabytki. Budowa profesjonalnych systemów informacji turystycznej, strony internetowe, publikacje, mapy etc. ZABYTKI RUCHOME Podjęcie działań zmierzających do poprawy stanu technicznego zabytków poprzez konserwację oraz zabezpieczenie przed kradzieżą i pożarem - uratowanie posiadanego zasobu przed zniszczeniem i jego utratą. Wykorzystanie zasobów zabytków ruchomych w promocji, w tym turystycznej, regionu. Stworzenie systemu monitoringu stanu zachowania i zabezpieczenia. Stworzenie zintegrowanego systemu informacji o finansowania ochrony i opieki nad zabytkami, w tym: organizacja szkoleń na temat możliwości pozyskania dotacji ze środków państwowych, samorządowych i unijnych na konserwację zabytków oraz prawidłowego przygotowania wniosków. Stworzenie zintegrowanego wojewódzkiego systemu finansowania ochrony i opieki nad zabytkami ruchomymi, w tym dofinansowania ze środków samorządowych wszystkich szczebli: – dokumentacji konserwatorskich i kosztorysowych, dotyczących niezbędnych prac przy zabytkach ruchomych; koniecznych przy składaniu wniosków o dotacje z różnych źródeł, – prac konserwatorskich przy zabytkach ruchomych, ułatwiających właścicielom pozyskanie dotacji z innych źródeł. Edukacja społeczeństwa, zwłaszcza właścicieli i użytkowników zabytków ruchomych w zakresie: – wartości historyczno-artystycznej zabytków, – przepisów prawa dotyczących ochrony i opieki nad zabytkami, w szczególności związanych z koniecznością uzgadniania ze służbami konserwatorskimi wszelkich działań podejmowanych przy zabytkach co w konse- kwencji - doprowadzi do podniesienia społecznej świadomości i poczucia identyfikacji z regionem. MUZEA Rozbudowa sieci muzeów - wzrost liczby lokalnych inicjatyw związanych z gromadzeniem świadectw historii regionalnej. Programy edukacyjne w muzeach związane z problematyką opieki nad zabytkami i historią regionalną powiązane ze szkolnymi ścieżkami edukacyjnymi. Wykorzystanie muzeów w promocji turystycznej regionu. ZAGROŻENIA KRAJOBRAZ KULTUROWY Degradacja krajobrazu kulturowego w wyniku realizacji inwestycji nie uwzględniających kontekstu historycznego i przyrodniczego, spowodowana brakiem systemowej ochrony obszarowej krajobrazu. Ubożenie zasobów dziedzictwa kulturowego. DZIEDZICTWO ARCHEOLOGICZNE Niszczenie zabytków archeologicznych - działania amatorów (poszukiwaczy skarbów), którzy nielegalnie przy pomocy wykrywaczy metali niszczą pozostałości dawnego krajobrazu kulturowego; samowolnie realizowane prace ziemne i inwestycje budowlane. UKŁADY URBANISTYCZNE Degradacja zabytkowego krajobrazu miejskiego przez nową zabudowę, przypadkowe działania inwestycyjne, w których interes indywidualny inwestora jest przedkładany nad dobro społeczne, jakim jest dziedzictwo kulturowe. Zatarcie wyjątkowego charakteru historycznego centrum, upodobnienie go do współcześnie ukształtowanych przedmieść, a co za tym idzie spadek atrakcyjność i możliwości promocji danej lokalizacji z uwagi na posiadane wartości kulturowe. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13331 – Poz. 2092

Estetyczna dewaloryzacja na terenie ośrodków zabytkowych spowodowana niekontrolowanym wprowadzaniem elementów obcych - np. nieprzemyślanej, agresywnej kolorystyki, nowoczesnych nośników reklamowych. Zagrożenie nadmierną komercjalizacją zabytków, która prowadzić może do zbyt agresywnego inwestowania na terenach zabytkowych i może ograniczać wykorzystanie zabytkowych ośrodków przez społeczności lokalne. Chaotyczne działania inwestycyjne; lokowanie nowych elementów kubaturowych bez uwzględnienia wytycz- nych konserwatorskich i poszanowania walorów kulturowych zespołów; uchybienia w zakresie planowania przestrzennego. ZABUDOWA UKŁADÓW URBANISTYCZNYCH Degradacja mieszkalnych obiektów zabytkowych przez przypadkowe działania inwestycyjne, w których interes indywidualny inwestora jest przedkładany nad dobro społeczne tj. dobro zabytku - upodobnianie ich do współ- cześnie realizowanych obiektów, a co za tym idzie spadek atrakcyjność i możliwości promocji z uwagi na posiadane wartości kulturowe. Estetyczna dewaloryzacja obiektów zabytkowych spowodowana niekontrolowanym wprowadzaniem elemen- tów obcych - np. nieprzemyślanej, agresywnej kolorystyki, współczesnych materiałów, technik i technologii. Zagrożenie nadmierną komercjalizacją zabytków, która prowadzić może do zbyt intensywnego inwestowania w odniesieniu do zabytkowych obiektów (np. zabudowa na terenie uzdrowisk). Wyzbywanie się nieruchomości powojskowych i poprzemysłowych na rzecz różnych użytkowników, parcelacja dużych zespołów, modernizacje poszczególnych obiektów na różnorodne funkcje powodujące przekształcanie budowli o pierwotnie ujednoliconej formie (Szczecin, Mrzeżyno). UKŁADY RURALISTYCZNE Degradacja historycznych układów wiejskich. Lokowanie w pobliżu historycznych układów wiejskich wtórnych dominant (np. elektrowni wiatrowych). Chaotyczny rozwój zabudowy, prowadzący do rozproszenia zabudowy a tym samym dezintegracji założeń przestrzennych bądź do łączenia sąsiednich miejscowości. Sąsiedztwo z większymi ośrodkami miejskimi i drogami o charakterze ponadlokalnym. ZABUDOWA WSI Dewaloryzujące lokowanie nowych elementów kubaturowych w obrębie historycznych zagród chłopskich (np. współczesne budynki mieszkalne lub silosy). „Umiastowienie wsi” - przebudowa historycznej zabudowy (w tym ryglowych chałup) bez poszanowania zabytkowej substancji, z zastosowaniem wadliwych rozwiązań (okna z PCV, zewnętrzne docieplenia, ahistoryczna kompozycja elewacji, nadbudowy kondygnacji, itp.). Rezygnacja z tradycyjnych form produkcji rolnej w gospodarstwach chłopskich. ARCHITEKTURA SAKRALNA Zagrożenie zmniejszaniem się zasobu - pogarszający się stan techniczny zasobu zabytkowego, szczególnie architektury sakralnej, wzniesionej w konstrukcji szkieletowej, drewnianej. Klęski i zdarzenia losowe - zwłaszcza zagrożenie pożarowe, brak instalacji alarmowych ppoż. Duży ruch inwestycyjny z ekspansją zabudowy ingerującej w krajobraz kulturowy dotyczący zwłaszcza ochrony ekspozycji kościołów jako dominant widokowych w krajobrazie (np. stacje przekaźnikowe, fermy wiatraczne). ZAŁOŻENIA REZYDENCJONALNE Systematyczne zmniejszanie się zasobu (postępująca rujnacja dużej liczby obiektów w ciągu ostatnich lat). ŚREDNIOWIECZNE SYSTEMY OBRONNE Stały proces zmniejszania się zabytkowej substancji jednego z najcenniejszych, ponadregionalnych zespołów zabytków (dotyczy to zwłaszcza murów zbudowanych z cegły). Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13332 – Poz. 2092

NOWOŻYTNE SYSTEMY OBRONNE Zmniejszanie się oryginalnej substancji obiektów bądź fragmentów fortyfikacji, przez demontaż i kradzież wypo- sażenia (złomiarze), zaniechanie remontów lub przeznaczanie terenów na inne cele (likwidacja budowli obronnych - np. w Świnoujściu Bateria Parkowa). ZABYTKI TECHNIKI Szybko postępująca rujnacja dużej liczby obiektów budowlanych i wyposażenia (np. liczne rozbiórki budynków kolejowych, wiejskiego przemysłu przetwórczego). Niszczenie stalowych elementów budowli technicznych dokonywane przez „złomiarzy”. ZIELEŃ KOMPONOWANA Zagrożenie zmniejszeniem zasobów zieleni komponowanej: – alei przydrożnych w wyniku modernizacji dróg publicznych, – zanieczyszczenia elementów układu wodnego parków ściekami, – wtórne podziały własnościowe i geodezyjne zabytkowych zespołów rezydencjonalnych, – inwestycje związane z ekspansją zabudowy i instalacji ingerującej w obręb zabytkowych parków i cmentarzy. Klęski i zdarzenia losowe (np. wichury powalające osłabiony starodrzew). Niekontrolowana, rabunkowa wycinka drzew wynikająca z pauperyzacji pracowników d. PGR. ZABYTKI RUCHOME Możliwość bezpowrotnej utraty zabytków ruchomych: – zniszczonych w wyniku zaniechania ich konserwacji, zwłaszcza obiektów drewnianych, znajdujących się przeważnie w bardzo złym stanie zachowania, – poprzez kradzież w związku z brakiem należytego zabezpieczenia budynków (brak systemów sygnalizacji włamania), – w wyniku pożaru (w związku z zaniedbaniami wynikającymi z nieprzestrzegania przepisów przeciwpożaro- wych; brakiem systemów sygnalizacji pożaru), – dewaloryzacji zabytków ruchomych poprzez niewłaściwie rozumianą ich konserwację, polegającą na podejmowaniu niefachowych, niszczycielskich działań „renowacyjnych”, takich jak przemalowywania, przeróbki oraz „upiększania”. Wzrost nielegalnego wywozu dzieł sztuki za granicę oraz zwiększenie zagrożenia kradzieżą (na skutek otwarcia granic UE). Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13333 – Poz. 2092

ANEKS II DANE STATYSTYCZNE

Stanowiska archeologiczne wpisane do rejestru zabytków - stan na 31 grudnia 2005 r.

Województwo Stanowiska archeologiczne DOLNOŚLĄSKIE 1.475 KUJAWSKO-POMORSKIE 176 LUBELSKIE 165 LUBUSKIE 534 ŁÓDZKIE 143 MAŁOPOLSKIE 425 MAZOWIECKIE 393 OPOLSKIE 1.128 PODKARPACKIE 470 PODLASKIE 270 POMORSKIE 563 ŚLĄSKIE 239 ŚWIĘTOKRZYSKIE 210 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 275 WIELKOPOLSKIE 634 ZACHODNIOPOMORSKIE 375 R A Z E M 7.475

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13334 – Poz. 2092

Zabytki architektury i budownictwa wpisane do rejestru zabytków - stan na 31 grudnia 2005 r.

Województwo Zabytki architektury DOLNOŚLĄSKIE 7.675 KUJAWSKO-POMORSKIE 2.683 LUBELSKIE 3.516 LUBUSKIE 3.583 ŁÓDZKIE 2.444 MAŁOPOLSKIE 4.610 MAZOWIECKIE 5.945 OPOLSKIE 2.780 PODKARPACKIE 3.401 PODLASKIE 2.171 POMORSKIE 2.808 ŚLĄSKIE 3.461 ŚWIĘTOKRZYSKIE 1.540 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 5.187 WIELKOPOLSKIE 6.489 ZACHODNIOPOMORSKIE 2.920 R A Z E M 61.213

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13335 – Poz. 2092

Dzieła sztuki i rzemiosła artystycznego wpisane do rejestru zabytków - stan na 31 grudnia 2005 r.

Województwo Wyposażenie Decyzje Obiekty Kolekcje Inne świątyń DOLNOŚLĄSKIE 1.824 24.895 21.447 392 3.056 KUJAWSKO- POMORSKIE 253 4.869 4.444 75 350 LUBELSKIE 734 16.600 14.712 608 1.280 LUBUSKIE 265 3.527 3.348 179 ŁÓDZKIE 723 12.845 11.369 602 874 MAŁOPOLSKIE 1.052 18.342 13.801 1.347 3.194 MAZOWIECKIE 1.757 17.108 11.391 3.399 2.318 OPOLSKIE 782 6.443 5.394 744 305 PODKARPACKIE 618 43.797 7.270 36.165 362 PODLASKIE 472 3.086 2.875 65 146 POMORSKIE 440 4.383 4.252 65 66 ŚLĄSKIE 781 5.963 3.391 2.159 413 ŚWIĘTOKRZYSKIE 346 9.189 7.533 1.247 409 WARMIŃSKO- MAZURSKIE 234 3.211 2.890 265 56 WIELKOPOLSKIE 997 14.149 12.504 944 701 ZACHODNIO- POMORSKIE 498 1.745 1.655 4 86 Razem: 11.776 190.152 128.276 48.081 13.795

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13336 – Poz. 2093 - 2094

Poz. 2093

UCHWAŁA NR XXII/253/08 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 23 września 2008 r.

zmieniająca uchwałę w sprawie uchwalenia „Wojewódzkiego Programu Opieki nad Zabytkami 2008-2012”.

Na podstawie art. 18 pkt 20 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 ze zm.) oraz art. 87 ust. 3 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568 ze zm.) Sejmik Województwa Zachodniopomor- skiego uchwala, co następuje: § 1. Postanawia się zmienić § 3 uchwały Nr XX/197/08 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie uchwalenia „Wojewódzkiego Programu Opieki nad Zabytkami 2008- 2012”, w ten sposób, że po wyrazach „z dniem podjęcia” dodaje się wyrazy „i podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Województwa Zachodniopomorskiego” § 2. Wykonanie uchwały powierza Zarządowi Województwa Zachodniopomorskiego. § 3. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia i podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Wojewódz- twa Zachodniopomorskiego.

PRZEWODNICZĄCY SEJMIKU WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO

Michał Łuczak

Poz. 2094

UCHWAŁA NR XXII/240/08 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 23 września 2008 r.

w sprawie zaliczenia do kategorii dróg wojewódzkich ulicy Stargardzkiej w Reczu na odcinku od skrzyżowania z drogą krajową nr 10 do skrzyżowania z drogą wojewódzką nr 151.

Na podstawie art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115 ze zm.) Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego uchwala, co następuje: § 1. Zalicza się do kategorii dróg wojewódzkich ulicę Stargardzką w Reczu na odcinku od skrzyżowania z drogą krajową nr 10 do skrzyżowania z drogą wojewódzką nr 151, leżącym w ciągu drogi powiatowej. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Zarządowi Województwa Zachodniopomorskiego. § 3. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Wojewódz- twa Zachodniopomorskiego, z mocą obowiązującą od dnia 1 stycznia 2009 r.

PRZEWODNICZĄCY SEJMIKU WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO

Michał Łuczak Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13337 – Poz. 2095 - 2096

Poz. 2095

UCHWAŁA NR XXII/241/08 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 23 września 2008 r.

w sprawie pozbawienia kategorii drogi wojewódzkiej ulicy Kolejowej i ulicy Środkowej w Reczu, leżących w ciągu drogi wojewódzkiej nr 151 na odcinku od skrzyżowania z drogą krajową nr 10 do skrzyżowania z ulicą Stargardzką.

Na podstawie art. 10 ust. 1 w zw. z art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115 ze zm.) Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego uchwala, co następuje: § 1. Pozbawia się kategorii drogi wojewódzkiej ulicę Kolejową i ulicę Środkową w Reczu, leżące w ciągu drogi wojewódzkiej nr 151 na odcinku od skrzyżowania z drogą krajową nr 10 do skrzyżowania z ulicą Stargardzką. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Zarządowi Województwa Zachodniopomorskiego. § 3. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Wojewódz- twa Zachodniopomorskiego, z mocą obowiązującą od dnia 1 stycznia 2009 r.

PRZEWODNICZĄCY SEJMIKU WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO

Michał Łuczak

Poz. 2096

UCHWAŁA NR XXII/242/08 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 23 września 2008 r.

w sprawie zaliczenia do kategorii dróg wojewódzkich niektórych ulic w Gryficach.

Na podstawie art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115 ze zm.) Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego uchwala, co następuje: § 1. Zalicza się do kategorii dróg wojewódzkich ulicę Nadrzeczną na odcinku od skrzyżowania z ul. Kamienna Brama do skrzyżowania z ul. Niepodległości, ulicę Górską na odcinku od skrzyżowania z ul. Niepodległości do skrzyżowania z ul. E. Orzeszkowej oraz ulicę E. Orzeszkowej od skrzyżowania z ul. Górską do ul. gen. T. Kościuszki w Gryficach. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Zarządowi Województwa Zachodniopomorskiego. § 3. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Wojewódz- twa Zachodniopomorskiego, z mocą obowiązującą od dnia 1 stycznia 2009 r.

PRZEWODNICZĄCY SEJMIKU WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO

Michał Łuczak Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13338 – Poz. 2097 - 2098

Poz. 2097

UCHWAŁA NR XXII/243/08 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 23 września 2008 r.

w sprawie pozbawienia kategorii drogi wojewódzkiej niektórych ulic w Gryficach.

Na podstawie art. 10 ust. 1, w zw. z art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115 ze zm.) Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego uchwala, co następuje: § 1. Pozbawia się kategorii drogi wojewódzkiej ulicę Wojska Polskiego na odcinku od skrzyżowania z ul. Nadrzeczną do skrzyżowania z ul. Niepodległości i ul. Wysoka Brama oraz ulicę Wysoka Brama na odcinku od skrzyżowania z ul. Wojska Polskiego i ul. Niepodległości do skrzyżowania z ul. Starogrodzką w Gryficach, leżące w ciągu drogi wojewódzkiej nr 105. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Zarządowi Województwa Zachodniopomorskiego. § 3. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Wojewódz- twa Zachodniopomorskiego, z mocą obowiązującą od dnia 1 stycznia 2009 r.

PRZEWODNICZĄCY SEJMIKU WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO

Michał Łuczak

Poz. 2098

UCHWAŁA NR XXII/244/08 Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 23 września 2008 r.

w sprawie pozbawienia kategorii drogi wojewódzkiej odcinka drogi w Ognicy, stanowiącego „stary” przebieg drogi wojewódzkiej nr 122.

Na podstawie art. 10 ust. 1 w zw. z art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115 ze zm.) Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego uchwala, co następuje: § 1. Pozbawia się kategorii drogi wojewódzkiej odcinek drogi w Ognicy, stanowiący „stary” przebieg drogi wojewódzkiej nr 122. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Zarządowi Województwa Zachodniopomorskiego. § 3. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Wojewódz- twa Zachodniopomorskiego, z mocą obowiązującą od dnia 1 stycznia 2009 r.

PRZEWODNICZĄCY SEJMIKU WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO

Michał Łuczak Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13339 – Poz. 2099 - 2100

Poz. 2099

UCHWAŁA NR XIV/135/08 Rady Miejskiej w Suchaniu z dnia 22 października 2008 r.

zmieniająca uchwałę w sprawie zasad udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków.

Na podstawie art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568; z 2004 r. Nr 96, poz. 959; Nr 238, poz. 2390; z 2006 r. Nr 50, poz. 362; Nr 126, poz. 875) uchwala się, co następuje: § 1. W uchwale Nr VI/53/07 Rady Miejskiej z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie zasad udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego Nr 95, poz. 1675) w § 2 ust. 1 otrzymuje brzmienie: „1. O udzielenie dotacji z budżetu Gminy Suchań na dofinansowanie do 50% nakładów koniecznych na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane, zwane dalej „pracami”, przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, może ubiegać się osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna, będąca właścicie- lem lub posiadaczem takiego zabytku.”. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Burmistrzowi Suchania. § 3. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od daty jej ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Woje- wództwa Zachodniopomorskiego.

PRZEWODNICZĄCY RADY

Ryszard Warszawski

Poz. 2100

UCHWAŁA NR XIV/136/08 Rady Miejskiej w Suchaniu z dnia 22 października 2008 r.

zmieniająca uchwałę w sprawie trybu udzielania i rozliczania dotacji niepublicznym przedszkolom, oraz osobom prowadzącym niepubliczne formy wychowania przedszkolnego inne niż przedszkole i oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych.

Na podstawie art. 90 ust. 4 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, Nr 273, poz. 2703, Nr 281, poz. 2781; z 2005 r. Nr 17, poz. 141, Nr 94, poz. 788, Nr 122, poz. 1020, Nr 131, poz. 1091, Nr 167, poz. 1400, Nr 249, poz. 2104; z 2006 r. Nr 144, poz. 1043, Nr 208, poz. 1532, Nr 227, poz. 1658; z 2007 r. Nr 42, poz. 273, Nr 80, poz. 542, Nr 115, poz. 791, Nr 120, poz. 818, Nr 180, poz. 1280 i Nr 181, poz. 1292; z 2008 r. Nr 70, poz. 416, Nr 145, poz. 917) uchwala się, co następuje: Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13340 – Poz. 2100 - 2101

§ 1. W uchwale Nr XII/107/08 Rady Miejskiej w Suchaniu z dnia 26 czerwca 2008 r. w sprawie trybu udzielania i rozliczania dotacji niepublicznym przedszkolom oraz osobom prowadzącym niepubliczne formy wychowania przedszkolnego inne niż przedszkole i oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego Nr 77, poz. 1690) § 4 ust. 3 otrzymuje brzmienie: „3. Dotacja na ucznia uczęszczającego do przedszkola niepublicznego zorganizowanego w formach wychowania przedszkolnego, o których mowa w art. 14a ust. 7 ustawy o systemie oświaty przysługuje na każdego ucznia objętego tą formą wychowania przedszkolnego w wysokości do 75% wydatków bieżących ponoszonych na jednego ucznia w przedszkolu publicznym prowadzonym przez Gminę Chociwel.” § 2. Wykonanie uchwały powierza się Burmistrzowi Suchania. § 3. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia jej ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Woje- wództwa Zachodniopomorskiego.

PRZEWODNICZĄCY RADY

Ryszard Warszawski

Poz. 2101

UCHWAŁA NR XVII/150/2008 Rady Powiatu w Wałczu z dnia 27 sierpnia 2008 r.

w sprawie szczegółowych zasad udzielania dotacji z budżetu powiatu niepublicznym szkołom ponadgimnazjalnym o uprawnieniach szkół publicznych.

Na podstawie art. 12 ust. 11 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592; z 2002 r. Nr 23, poz. 220, Nr 62, poz. 558, Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 1271, Nr 200, poz. 1683, Nr 214, poz. 1806; z 2003 r. Nr 162, poz. 1568; z 2004 r. Nr 102, poz. 1055; z 2007 r. Nr 173, poz. 1218) i art. 90 ust. 4 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, Nr 273, poz. 2703, Nr 281, poz. 2781; z 2005 r. Nr 17, poz. 141, Nr 94, poz. 788, Nr 122, poz. 1020, Nr 131, poz. 1091, Nr 167, poz. 1400, Nr 249, poz. 2104; z 2006 r. Nr 144, poz. 1043, Nr 208, poz. 1532, Nr 227, poz. 1658; z 2007 r. Nr 42, poz. 273, Nr 80, poz. 542, Nr 115, poz. 791, Nr 120, poz. 818, Nr 180, poz. 1280, Nr 181, poz. 1292; z 2008 r. Nr 70, poz. 416) Rada Powiatu w Wałczu uchwala, co następuje: § 1. Ustala się tryb udzielania i rozliczania dotacji na zadania oświatowe powiatu realizowane w szkołach i placówkach oświatowych prowadzonych na terenie powiatu przez osoby prawne i fizyczne. § 2. 1. Dotacji udziela się na wniosek osoby prawnej lub fizycznej prowadzącej szkołę lub placówkę przedstawiony organowi dotującemu nie później niż do 30 września roku poprzedzającego rok udzielenia dotacji. 2. Wniosek powinien zawierać: a) numer i datę wydania zaświadczenia o wpisie do ewidencji szkół i placówek niepublicznych, b) numer i datę decyzji nadającej uprawnienia szkoły publicznej, c) planowaną liczbę uczniów (wychowanków), d) zobowiązanie do informowania organu dotującego o zmianach zachodzących w liczbie uczniów (wycho- wanków), e) wskazanie numeru rachunku bankowego, na który ma być przekazywana dotacja. 3. Dotacja przeznaczona jest na częściowe pokrycie wydatków związanych z działalnością dydaktyczno- wychowawczą. 4. Udzielenie dotacji powinno być poprzedzone stwierdzeniem przez organ dotujący zgodności danych przekazanych przez osobę prowadzącą szkołę. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13341 – Poz. 2101

5. Organowi dotującemu przysługuje prawo kontroli wykorzystania dotacji oraz kontroli dokumentów zwią- zanych z liczbą uczniów, słuchaczy. 6. Dotacja obliczana jest w poszczególnych miesiącach w oparciu o składane do 5 dnia miesiąca informacje o aktualnej liczbie uczniów szkoły wg stanu na pierwszy dzień miesiąca, za który udzielana jest dotacja. 7. W miesiącach wakacyjnych (lipiec-sierpień) liczba uczniów uprawnionych do dotacji obejmuje stan wy- kazany w informacji miesięcznej w czerwcu, z wyłączeniem skreślonych z listy uczniów. 8. Dotacja przekazywana jest na rachunek bankowy wskazany we wniosku o udzielenie dotacji. 9. Wypłacana w każdym miesiącu dotacja ma charakter zaliczkowy, a jej ostateczne rozliczenie następuje w ostatniej grudniowej transzy. 10. W terminie do 31 grudnia każdego roku organ prowadzący składa sprawozdanie roczne obejmujące dotacje wypłacone łącznie za cały poprzedni rok kalendarzowy. § 3. 1. Dotacja z budżetu powiatu może być wstrzymana w przypadku stwierdzenia podania nieprawdzi- wych danych do czasu wyjaśnienia wszelkich wątpliwości. 2. Dotacja wydatkowana niezgodnie z przeznaczeniem podlega zwrotowi w terminie do 15 lutego roku na- stępnego na konto organu dotującego. 3. Wszelkie uchybienia w zakresie wykorzystania oraz wielkości dotacji mogą być weryfikowane przez organ udzielający dotacji także na drodze prawnej. § 4. Traci moc uchwała Nr XXII/137/2000 Rady Powiatu w Wałczu z dnia 23 listopada 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania dotacji niepublicznym szkołom. § 5. Wykonanie uchwały powierza się Zarządowi Powiatu. § 6. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Wojewódz- twa Zachodniopomorskiego.

PRZEWODNICZĄCY RADY

Piotr Pawlik Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13342 – Poz. 2101

Załącznik do uchwały Nr XVII/150/2008 Rady Powiatu w Wałczu z dnia 27 sierpnia 2008 r. (poz. 2101)

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13343 – Poz. 2101

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13344 – Poz. 2102

Poz. 2102

ANEKS NR 1 z dnia 20 października 2008 r. do porozumienia Nr SP.4-2/oz/08 z dnia 8 kwietnia 2008 r., zawarty pomiędzy: 1) Gminą - Miastem Stargard Szczeciński, z siedzibą przy ul. Czarnieckiego 17, reprezentowaną przez: – Sławomira Pajora - Prezydenta Miasta Stargard Szczeciński, a 2) Komendą Wojewódzką Policji w Szczecinie, z siedzibą przy ul. Małopolskiej 47, reprezentowaną przez: – nadinsp. Tadeusza Pawlaczyka - Komendanta Wojewódzkiego Policji w Szczecinie, z przeznaczeniem dla Komendy Powiatowej Policji w Stargardzie Szczecińskim reprezentowanej przez: – mł. insp. Jacka Wolfa - Komendanta Powiatowego Policji w Stargardzie Szczecińskim. § 1. Na podstawie § 6 porozumienia Nr SP.4-2/oz/08 z dnia 8 kwietnia 2008 r. wprowadza się w jego treści następujące zmiany: 1) w § 1, w ust. 1: a) wyrazy: „10.000 zł (słownie: dziesięć tysięcy złotych)” zastępuje się wyrazami: „15.000 zł (słownie: piętnaście tysięcy złotych)”, b) w pkt 1 wyrazy: „5.000 zł (słownie: pięć tysięcy złotych)” zastępuje się wyrazami: „10.000 zł (słownie: dziesięć tysięcy złotych)”; 2) § 2 otrzymuje brzmienie: „§ 2. Środki finansowe określone w § 1 zostaną przekazane Komendzie Wojewódzkiej Policji w Szczecinie na rachunek Funduszu Wsparcia Policji: NBP O/O Szczecin 05 1010 1599 0025 0918 9810 0000: 1) w wysokości 10.000 zł (słownie: dziesięć tysięcy złotych)- w terminie 14 dni od przekazania do Urzędu Miejskiego w Stargardzie Szczecińskim podpisanego porozumienia; 2) w wysokości 5.000 zł (słownie: pięć tysięcy złotych)- najpóźniej do 1 grudnia 2008 r.”. § 2. Pozostałe warunki porozumienia nie ulegają zmianie. § 3. Niniejszy aneks sporządzono w pięciu jednobrzmiących egzemplarzach, z których po jednym otrzymuje Komenda Wojewódzka Policji w Szczecinie i Komenda Powiatowa Policji w Stargardzie Szczecińskim, dwa - Miasto Stargard Szczeciński oraz jeden przekazuje się do publikacji w Dzienniku Urzędowym Województwa Zachodniopomorskiego.

MIASTO KOMENDA WOJEWÓDZKA STARGARD SZCZECIŃSKI POLICJI W SZCZECINIE

PREZYDENT MIASTA KOMENDANT Sławomir Pajor WOJEWÓDZKI POLICJI KOMENDA POWIATOWA POLICJI W SZCZECINIE W STARGARDZIE SZCZECIŃSKIM nadinsp. Tadeusz Pawlaczyk

KOMENDANT POWIATOWY POLICJI W STARAGRDZIE SZCZECIŃSKIM insp. Jacek Wolf

Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13345 – Poz. 2103

Poz. 2103

INFORMACJA Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki o decyzji Nr OSZ-4210-73(4)/2008/14652/I/RN z dnia 14 listopada 2008 r.

Informuje się, iż w dniu 14 listopada 2008 r. została wydana decyzja zatwierdzająca taryfę dla ciepła, ustaloną przez Łobeską Energetykę Cieplną Spółkę z o.o. z siedzibą w Łobzie o następującej treści:

DECYZJA Nr OSZ-4210-73(4)/2008/14652/I/RN

Na podstawie art. 155 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071; z 2001 r. Nr 49, poz. 509; z 2002 r. Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 1271 i Nr 169, poz. 1387; z 2003 r. Nr 130, poz. 1188 i Nr 170, poz. 1660; z 2004 r. Nr 162, poz. 1692 oraz z 2005 r. Nr 64, poz. 565 i Nr 78, poz. 682 i Nr 181, poz. 1524), w związku z art. 30 ust. 1, art. 45 i art. 47 ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625, Nr 104, poz. 708, Nr 158, poz. 1123 i Nr 170, poz. 1217; z 2007 r. Nr 21, poz. 124, Nr 52, poz. 343, Nr 115, poz. 790 i Nr 130, poz. 905 oraz z 2008 r. Nr 180, poz. 1112), w związku z § 27 ust. 1 rozporządzenia Mini- stra Gospodarki z dnia 9 października 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń z tytułu zaopatrzenia w ciepło (Dz. U. z 2006 r. Nr 193, poz. 1423) po rozpatrzeniu wniosku z dnia 23 października 2008 r. Łobeskiej Energetyki Cieplnej Spółka z o.o. z siedzibą w Łobzie, ul. Magazynowa 17 zwanej w dalszej części decyzji „Przedsiębiorstwem energetycznym” w sprawie zmiany taryfy dla ciepła zatwierdzonej decyzją Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki z dnia 12 grudnia 2007 r. Nr OSZ-4210-61(6) / 2007 / 14652 / I / RN i zmienionej decyzją z dnia 20 sierpnia 2008 r. Nr OSZ-4210-51(5) / 2008 / 14652 / I / RN postanawiam zatwierdzić dokonaną przez Przedsiębiorstwo energetyczne zmianę taryfy dla ciepła, która to zmiana stanowi załącznik do niniejszej decyzji.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 12 grudnia 2007 r. Nr OSZ-4210-61(6) / 2007 / 14652 / I / RN zmienioną decyzją z dnia 20 sierpnia 2008 r. Nr OSZ-4210-51(5) / 2008 / 14652 / I / RN Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (zwany w dalszej części decyzji „Prezesem URE”) zatwierdził taryfę dla ciepła ustaloną przez Przedsiębiorstwo energetyczne, które posiada koncesje udzielone przez Prezesa URE z dnia 6 grudnia 2007 r. na wytwarzanie ciepła Nr WCC / 1162 / 14652 / W / OSZ / 2007 / RN oraz na przesyłanie i dystrybucję ciepła Nr PCC / 1138 / 14652 / W / OSZ / 2007 / RN. Okres obowiązywania taryfy dla ciepła został ustalony do dnia 31 stycznia 2009 r. Pismem z dnia 23 października 2008 r. (data wpływu do OT URE w Szczecinie 24 października 2008 r.) uzupeł- nionym pismem z dnia 4 listopada 2008 r. Przedsiębiorstwo energetyczne wystąpiło z wnioskiem o zmianę cen i stawek opłat za ciepło w związku z podwyżką cen miału węglowego będącego podstawowym paliwem do produkcji ciepła. Przedsiębiorstwo energetyczne podwyżki cen i stawek opłat za ciepło uzasadniło wyższymi kosztami pozyskania miału węglowego w stosunku do kosztów ich pozyskania uwzględnionych w kosztach stanowiących podstawę kalkulacji cen i stawek opłat w obecnie obowiązującej taryfie dla ciepła. Wzrost kosztów pozyskania paliwa zu- żywanego do produkcji ciepła, stanowi okoliczność przewidzianą w § 27 ust. 1 rozporządzenia Ministra Gospo- darki i Pracy z dnia 9 października 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń z tytułu zaopatrzenia w ciepło, uzasadniającą zmianę taryfy dla ciepła Przedsiębiorstwa energetycznego. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13346 – Poz. 2103

Zgodnie z art. 155 Kodeksu postępowania administracyjnego decyzja ostateczna, na mocy której strona nabyła prawo, może być w każdym czasie za zgodą strony uchylona lub zmieniona przez organ administracji publicznej, który ją wydał lub przez organ wyższego stopnia, jeżeli przepisy szczegółowe nie sprzeciwiają się uchyleniu lub zmianie takiej decyzji i przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony. Mając na uwadze powyższe uznałem, że zostały spełnione wszystkie przesłanki umożliwiające zmianę decyzji, wobec czego orzeczono jak w sentencji.

POUCZENIE

1. Od niniejszej decyzji przysługuje Przedsiębiorstwu energetycznemu odwołanie do Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów - za moim pośrednictwem, w terminie dwu- tygodniowym od dnia jej doręczenia (art. 30 ust. 2 i 3 ustawy - Prawo energetyczne, w związku z art. 47946 pkt 1 i art. 47947 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego). 2. Odwołanie od decyzji powinno czynić zadość wymaganiom przepisanym dla pisma procesowego oraz zawierać oznaczenie zaskarżonej decyzji i wartości przedmiotu sporu, przytoczenie zarzutów, zwięzłe ich uzasadnienie, wskazanie dowodów, a także zawierać wniosek o uchylenie albo zmianę decyzji - w całości lub czę- ści (art. 47949 Kodeksu postępowania cywilnego). Odwołanie należy przesłać na adres Północno-Zachodniego Oddziału Terenowego Urzędu Regulacji Energetyki z siedzibą w Szczecinie - ul. Żubrów 3, 71-617 Szczecin. 3. Stosownie do art. 47 ust. 3 pkt 2 w związku z art. 31 ust. 3 pkt 2 i ust. 4 ustawy - Prawo energetyczne, zmiana taryfa zostanie skierowana do ogłoszenia na koszt Przedsiębiorstwa energetycznego w Dzienniku Urzędowym Województwa Zachodniopomorskiego. 4. Stosownie do art. 47 ust. 4 ustawy - Prawo energetyczne, zmiana taryfy może zacząć obowiązywać nie wcześniej niż po upływie 14 dni i nie później niż do 45 dnia od dnia jej publikacji w Dzienniku Urzędowym Wo- jewództwa Zachodniopomorskiego.

Z upoważnienia Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki

DYREKTOR PÓŁNOCNO-ZACHODNIEGO ODDZIAŁU TERENOWEGO Z SIEDZIBĄ W SZCZECINIE

Witold Kępa

Załącznik do informacji Prezesa URE o decyzji Nr OSZ-4210-73(4)/2008/14652/I/RN z dnia 14 listopada 2008 r. (poz. 2103)

Zmiana taryfy dla ciepła Łobeskiej Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Łobzie, ul. Magazynowa 17 Listopad, 2008 rok

W Taryfie dla ciepła ustalonej przez Łobeską Energetyką Cieplną Sp. z o.o. w Łobzie stanowiącej załącznik do decyzji Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki z dnia 12 grudnia 2007 r. Nr OSZ-4210-61(6)/2007/14652/I/RN zmienionej decyzją z dnia 20 sierpnia 2008 r. Nr OSZ-4210-51(5)/2008/14652/I/RN wprowadza się następujące zmiany: Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13347 – Poz. 2103 - 2104

CZĘŚĆ 4 RODZAJE ORAZ WYSOKOŚĆ CEN I STAWEK OPŁAT - otrzymuje następujące brzmienie: 1. Grupa 1.2.A.

Ceny i stawki opłat

L.p. Wyszczególnienie Jedn. miary netto brutto*

zł/MW/rok 115.900,30 141.398,37 1. Cena za zamówioną moc zł/MW/m-c 9.658,36 11.783,20

2. Cena ciepła zł/GJ 32,73 39,93

3. Cena nośnika ciepła zł/m3 13,69 16,70

Stawka opłaty stałej za zł/MW/rok 27.025,10 32.970,62 4. usługi przesyłowe zł/MW/m-c 2.252,09 2.747,55 Stawka opłaty zmiennej 5. zł/GJ 8,36 10,20 za usługi przesyłowe * Ceny i stawki opłat brutto zawierają podatek VAT w wysokości 22%. 2. Grupa 1.2.B

Ceny i stawki opłat

L.p. Wyszczególnienie Jedn. miary netto brutto*

zł/MW/rok 115.900,30 141.398,37 1. Cena za zamówioną moc zł/MW/m-c 9.658,36 11.783,20

2. Cena ciepła zł/GJ 32,73 39,93

3. Cena nośnika ciepła zł/m3 13,69 16,70

Stawka opłaty stałej za zł/MW/rok 18.249,03 22.263,82 4. usługi przesyłowe zł/MW/m-c 1.520,75 1.855,32 Stawka opłaty zmiennej 5. zł/GJ 7,32 8,93 za usługi przesyłowe * Ceny i stawki opłat brutto zawierają podatek VAT w wysokości 22%. Pozostała część taryfy pozostaje bez zmian.

Poz. 2104

INFORMACJA Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki o decyzji Nr OSZ-4210-68(7)/2008/387/IX/EŻ z dnia 14 listopada 2008 r.

Informuje się, iż w dniu 14 listopada 2008 r. została wydana decyzja zatwierdzająca taryfę dla ciepła, ustaloną przez Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Choszcznie o następującej treści: Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13348 – Poz. 2104

DECYZJA Nr OSZ-4210-68(7)/2008/387/IX/EŻ

Na podstawie art. 155 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071; z 2001 r. Nr 49, poz. 509; z 2002 r. Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 1271 i Nr 169, poz. 1387; z 2003 r. Nr 130, poz. 1188 i Nr 170, poz. 1660; z 2004 r. Nr 162, poz. 1692 oraz z 2005 r. Nr 64, poz. 565 i Nr 78, poz. 682 i Nr 181, poz. 1524), w związku z art. 30 ust. 1, art. 45 i art. 47 ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625, Nr 104, poz. 708, Nr 158, poz. 1123 i Nr 170, poz. 1217; z 2007 r. Nr 21, poz. 124, Nr 52, poz. 343, Nr 115, poz. 790 i Nr 130, poz. 905 oraz z 2008 r. Nr 180, poz. 1112), w związku z § 27 ust. 1 rozporządzenia Mini- stra Gospodarki z dnia 9 października 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń z tytułu zaopatrzenia w ciepło (Dz. U. z 2006 r. Nr 193, poz. 1423) po rozpatrzeniu wniosku z dnia 9 października 2008 r. Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Choszcznie ul. Grunwaldzka 36 zawartego w piśmie, które wpłynęło do Urzędu Regulacji Energety- ki w dniu 10 października 2008 r., w sprawie zmiany taryfy dla ciepła zatwierdzonej decyzją Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki z dnia 14 sierpnia 2008 r. Nr OSZ-4210-40(8)/2008/387/IX/EŻ postanawiam zatwierdzić dokonaną przez Przedsiębiorstwo energetyczne zmianę taryfy dla ciepła, która to zmiana stanowi załącznik do niniejszej decyzji.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 14 sierpnia 2008 r. Nr OSZ-4210-40(8) / 2008 / 387 / IX / EŻ, Prezes Urzędu Regulacji Energe- tyki (zwany w dalszej części decyzji „Prezesem URE”) zatwierdził taryfę dla ciepła ustaloną przez Przedsiębior- stwo Energetyki Cieplnej Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Choszcznie (zwane w dalszej części decyzji „Przedsiębiorstwem energetycznym”), które posiada koncesje na wytwarzanie ciepła z dnia 6 października 1998 r. Nr WCC / 150 / 387 / U / 1 / 98 / MS (zmienioną decyzjami: z dnia 7 stycznia 2002 r. Nr WCC / 150A / 387 / W / 3 / 2002 / MJ oraz z dnia 17 lipca 2007 r. Nr WCC / 150-ZTO / W / 2007 / CK) oraz na przesyłanie i dystrybucję z dnia 6 października 1998 r. Nr PCC / 159 / 387 / U / 1 / 98 / MS (zmienioną decyzjami: z dnia 7 stycznia 2002 r. Nr PCC / 159A / 387 / W / 3 / 2002 / MJ, z dnia 9 października 2002 r. Nr PCC / 159B / 387 / W / OSZ / 2002 / AS oraz z dnia 17 lipca 2007 r. PCC / 159-ZTO / 387 / W / OSZ / 2007 / CK). Okres obowiązywania taryfy dla ciepła został ustalony do dnia 30 września 2009 r. Pismem z dnia 9 października 2008 r. uzupełnionym pismem z dnia 27 października 2008 r. oraz z dnia 4 listopada 2008 r., Przedsiębiorstwo energetyczne wystąpiło z wnioskiem o zmianę cen i stawek opłat za cie- pło w związku z podwyżką cen paliwa - gazu i miału, będącego podstawowym paliwem do produkcji ciepła oraz wzrostem cen energii elektrycznej. Przedsiębiorstwo energetyczne podwyżki cen i stawek opłat za ciepło uzasadniło wyższymi kosztami pozyskania miału węglowego, gazu ziemnego od dostawcy tj. Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa S.A. z sie- dzibą w Warszawie oraz wyższymi kosztami pozyskania energii elektrycznej w stosunku do kosztów ich pozyskania uwzględnionych w kosztach stanowiących podstawę kalkulacji cen i stawek opłat w obecnie obowiązu- jącej taryfie dla ciepła. Wzrost kosztów pozyskania paliwa zużywanego do produkcji ciepła, stanowi okoliczność przewidzianą w § 27 ust. 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 9 października 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń z tytułu zaopatrzenia w ciepło, uzasadniającą zmianę taryfy dla ciepła Przedsiębiorstwa energetycznego. Zgodnie z art. 155 Kodeksu postępowania administracyjnego decyzja ostateczna na mocy której strona nabyła prawo, może być w każdym czasie za zgodą strony uchylona lub zmieniona przez organ administracji publicznej który ją wydał lub przez organ wyższego stopnia, jeżeli przepisy szczegółowe nie sprzeciwiają się uchyleniu lub zmianie takiej decyzji i przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony. Mając na uwadze powyższe uznałem, że zostały spełnione wszystkie przesłanki umożliwiające zmianę decyzji, wobec czego orzeczono jak w sentencji. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13349 – Poz. 2104

POUCZENIE

1. Od niniejszej decyzji przysługuje Przedsiębiorstwu energetycznemu odwołanie do Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów - za moim pośrednictwem, w terminie dwu- tygodniowym od dnia jej doręczenia (art. 30 ust. 2 i 3 ustawy - Prawo energetyczne, w związku z art. 47946 pkt 1 i art. 47947 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego). 2. Odwołanie od decyzji powinno czynić zadość wymaganiom przepisanym dla pisma procesowego oraz zawierać oznaczenie zaskarżonej decyzji i wartości przedmiotu sporu, przytoczenie zarzutów, zwięzłe ich uzasadnienie, wskazanie dowodów, a także zawierać wniosek o uchylenie albo zmianę decyzji - w całości lub czę- ści (art. 47949 Kodeksu postępowania cywilnego). Odwołanie należy przesłać na adres Północno - Zachodniego Oddziału Terenowego Urzędu Regulacji Energetyki z siedzibą w Szczecinie - ul. Żubrów 3, 71-617 Szczecin. 3. Stosownie do art. 47 ust. 3 pkt 2 w związku z art. 31 ust. 3 pkt 2 i ust. 4 ustawy - Prawo energetyczne, zmiana taryfa zostanie skierowana do ogłoszenia na koszt Przedsiębiorstwa energetycznego w Dzienniku Urzędowym Województwa Zachodniopomorskiego. 4. Stosownie do art. 47 ust. 4 ustawy - Prawo energetyczne, zmiana taryfy może zacząć obowiązywać nie wcześniej niż po upływie 14 dni i nie później niż do 45 dnia od dnia jej publikacji w Dzienniku Urzędowym Wo- jewództwa Zachodniopomorskiego.

Z upoważnienia Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki

DYREKTOR PÓŁNOCNO-ZACHODNIEGO ODDZIAŁU TERENOWEGO Z SIEDZIBĄ W SZCZECINIE

Witold Kępa

Załącznik do uchwały informacji Prezesa URE o decyzji Nr OSZ-4210-68(7)/2008/387/IX/EŻ z dnia 14 listopada 2008 r. (poz. 2104)

ZMIANA TARYFA DLA CIEPŁA PRZEDSIĘBIORSTWO ENERGETYKI CIEPLNEJ Sp. z o.o. ul. Grunwaldzka 36, 73-200 CHOSZCZNO

W taryfie dla ciepła ustalonej przez Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Spółka z ograniczoną odpowiedzialno- ścią w Choszcznie stanowiącej załącznik do decyzji Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki z dnia 14 sierpnia 2008 r. Nr OSZ-4210-40(8)/2008/387/IX/EŻ, wprowadza się następujące zmiany: Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13350 – Poz. 2104

W części IV „Rodzaje oraz wysokości cen i stawek opłat” ceny i stawki opłat dla grup taryfowych I A, I B, I C, II i III otrzymują brzmienie: 1.1. Grupa odbiorców I A

L.p. Wyszczególnienie Jedn. miary Ceny i stawki opłat netto brutto* zł/MW/rok 85.993,32 1. Cena za zamówioną moc cieplną 104.911,85

rata - zł/MW/m-c 7.166,11 8.742,65

2. Cena ciepła zł/GJ 27,29 33,29

3. Cena nośnika ciepła zł/m³ 18,22 22,23

4. Stała stawka za usługi przesyłowe zł/MW/rok 21.759,12 26.546,13

rata - zł/MW/m-c 2.212,18 1.813,26 5. Zmienna stawka za usługi przesyłowe zł/GJ 6,88 8,39

* ceny i stawki opłat brutto zawierają podatek VAT w wysokości 22% 1.2. Grupa odbiorców I B

L.p. Wyszczególnienie Jedn. miary Ceny i stawki opłat netto brutto* zł/MW/rok 85.993,32 104.911,85 1. Cena za zamówioną moc cieplną rata - zł/MW/m-c 7.166,11 8.742,65

2. Cena ciepła zł/GJ 27,29 33,29

3. Cena nośnika ciepła zł/m³ 18,22 22,23

zł/MW/rok 26.744,04 32.627,73 4. Stała stawka za usługi przesyłowe

rata - zł/MW/m-c 2.228,67 2.718,98

5. Zmienna stawka za usługi przesyłowe zł/GJ 8,31 10,14

* ceny i stawki opłat brutto zawierają podatek VAT w wysokości 22% Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13351 – Poz. 2104

1.3. Grupa odbiorców I C

L.p. Wyszczególnienie Jedn. miary Ceny i stawki opłat netto brutto* zł/MW/rok 85.993,32 104.911,85 1. Cena za zamówioną moc cieplną rata - zł/MW/m-c 7.166,11 8.742,65

2. Cena ciepła zł/GJ 27,29 33,29

3. Cena nośnika ciepła zł/m³ 18,22 22,23

zł/MW/rok 29.828,88 36.391,23 4. Stała stawka za usługi przesyłowe

rata - zł/MW/m-c 2.485,74 3.032,60

5. Zmienna stawka za usługi przesyłowe zł/GJ 12,12 14,79

* ceny i stawki opłat brutto zawierają podatek VAT w wysokości 22% 1.4. Grupa odbiorców II

L.p. Wyszczególnienie Jedn. miary Stawki opłat netto brutto* Stawka opłaty miesięcznej za zamówio- zł/MW/m-c 9.379,41 11.442,88 1. ną moc cieplną 2. Stawka opłaty za ciepło zł/GJ 48,87 59,62

* stawki opłat brutto zawierają podatek VAT w wysokości 22% 1.5. Grupa odbiorców III

L.p. Wyszczególnienie Jedn. miary Stawki opłat netto brutto* Stawka opłaty miesięcznej za zamówio- 1. ną moc cieplną zł/MW/m-c 10.207,29 12.452,89

2. Stawka opłaty za ciepło zł/GJ 49,23 60,06

* stawki opłat brutto zawierają podatek VAT w wysokości 22% Pozostała część taryfy pozostaje bez zmian. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego Nr 96 – 13352 –

Wydawca: Wojewoda Zachodniopomorski Redakcja: Zachodniopomorski Urząd Wojewódzki, Wydział Nadzoru i Kontroli ul. Wały Chrobrego 4, 70-502 Szczecin, tel.: 091 43-03-380 e-mail: [email protected] Skład, druk i rozpowszechnianie: Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe ZAPOL Dmochowski, Sobczyk Spółka Jawna, al. Piastów 42, 71-062 Szczecin.

Egzemplarze bieżące i z lat ubiegłych, w miarę posiadanych rezerw, można nabywać: – na podstawie nadesłanego zamówienia: w Zakładzie Obsługi Administracji Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Szczecinie, ul. Wały Chrobrego 4, 70-502 Szczecin, tel. 091 43-03-402 – w punktach sprzedaży: Biblioteka Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Szczecinie, ul. Wały Chrobrego 4, pok. 137, codziennie w godzinach 730 – 1530, Biblioteka Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Szczecinie – Delegatura w Koszalinie, ul. Andersa 34, pok. 100, codziennie w godzinach 730 – 1530. Dzienniki Urzędowe wraz ze skorowidzami wyłożone są do powszechnego wglądu w bibliotekach: Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Szczecinie oraz w Delegaturze Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Koszalinie – codziennie w godzinach pracy bibliotek.

Tłoczono z polecenia Wojewody Zachodniopomorskiego ul. Wały Chrobrego 4, 70-502 Szczecin.

ISSN 1508-4744 Cena brutto 37,84 zł