Mesogeia a Ttica History & Civilisation Iστορία & Πολιτισµός Των

ΜΟΥΣΕΙΟIστορία & Πολιτισµός των Μεσογείων Αττικής

Mesogeia Attica HistoryAttica & Civilisation Mesogeia

Art & Culture MUSEUM Kάτοψη Μουσείου Ο Διεθνής Αερολιµένας Αθηνών «Ελευθέριος Βενιζέλος» (ΔΑΑ), σε συνεργασία µε το Υπουργείο Πολιτισµού Airport Museum Plan (B' Εφορεία Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων, 1η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων), δηµιούργησε την Έκθεση Αρχαιολογικών Ευρηµάτων Περιοχής Αεροδροµίου σε ειδικά διαµορφωµένο χώρο εµβαδού 200 τ.µ. Η Έκθεση, η οποία εγκαινιάστηκε το 2003, χρηµατοδοτήθηκε από τον ΔΑΑ και περιλαµβάνει 172 αρχαία αντικείµενα

Πληροφοριακό κείµενο που χρονολογούνται από τη Νεολιθική και Πρωτοελλαδική εποχή µέχρι και τη Μεταβυζαντινή περίοδο . Ο ΔΑΑ τιµήθηκε Information text µε έπαινο στην ενότητα «Πολιτισµός», στο πλαίσιο των Αριστείων Κοινωνικής Προσφοράς 2003 του Συνδέσµου Αρχαιολογικός Χάρτης του αεροδροµίου Archaeological map of the Airport Διαφηµιζοµένων Ελλάδος για τη συµβολή του στην ανάδειξη του πολιτισµού της πατρίδας µας, µε έµφαση στην

Πρόπλασµα προϊστορικού οικισµού του λόφου Ζάγανι Model of the Zagani hill settlement ευρύτερη περιοχή του Αεροδροµίου.

Αεροφωτογραφίες & αρχαιολογικά ευρήµατα της περιοχής Ζάγανι Aerial photos of Zagani and archaeological findings from the area

Αµφορείς και κοσµήµατα Vases and jewellery

Επιγραφή “OPOC” Inscription “OPOC”

Αµφορείς & ευρήµατα από την περιοχή Ζάγανι Vases and other findings of Zagani

Έργα του εργαστηρίου κεραµικής Artifacts of the pottery workshop

Ευρήµατα ταφής Findings from burial

Άγαλµα της Σφίγγας των Σπατών Sculpture of the Spata Sphinx Athens International Airport "Eleftherios Venizelos" (AIA), in cooperation with the Ministry of Culture (B' Ephorate of Ταφή Burial Prehistoric & Classical Antiquities & 1st Ephorate of Byzantine Antiquities), created the Exhibition of Archaeological Ευρήµατα Βυζαντινής Περιόδου Archaeological findings of the Byzantine period Findings from the Airport Area at a specially designed 200 m² area. The Exhibition, which was inaugurated in 2003, was Ευρήµατα Βυζαντινής Περιόδου sponsored by AIA and comprises 172 archaeological findings dating from the Neolithic and Early Helladic through the Archaeological findings of the Byzantine period

Ευρήµατα Βυζαντινής Περιόδου Post-Byzantine period. AIA received a "Commendation" in the Culture Category, in the framework of the 2003 Archaeological findings of the Byzantine period Corporate Social Responsibility Excellence Awards organised by the Greek Advertisers Association, for its contribu- Ευρήµατα Βυζαντινής Περιόδου Archaeological findings of the Byzantine period tion to the promotion of the cultural heritage of our country, with an emphasis on the greater airport area.

Επιτύµβια λήκυθος Grave lekythos

Αµφορείς και σκύφοι Vases and skyphoi Kάτοψη Μουσείου Ο Διεθνής Αερολιµένας Αθηνών «Ελευθέριος Βενιζέλος» (ΔΑΑ), σε συνεργασία µε το Υπουργείο Πολιτισµού Airport Museum Plan (B' Εφορεία Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων, 1η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων), δηµιούργησε την Έκθεση Αρχαιολογικών Ευρηµάτων Περιοχής Αεροδροµίου σε ειδικά διαµορφωµένο χώρο εµβαδού 200 τ.µ. Η Έκθεση, η οποία εγκαινιάστηκε το 2003, χρηµατοδοτήθηκε από τον ΔΑΑ και περιλαµβάνει 172 αρχαία αντικείµενα

Πρόπλασµα προϊστορικού οικισµού του λόφου Ζάγανι Model of the Zagani hill settlement ευρύτερη περιοχή του Αεροδροµίου.

Αεροφωτογραφίες & αρχαιολογικά ευρήµατα της περιοχής Ζάγανι Aerial photos of Zagani and archaeological findings from the area

Αµφορείς και κοσµήµατα Vases and jewellery

Επιγραφή “OPOC” Inscription “OPOC”

Αµφορείς & ευρήµατα από την περιοχή Ζάγανι Vases and other findings of Zagani

Έργα του εργαστηρίου κεραµικής Artifacts of the pottery workshop

Ευρήµατα ταφής Findings from burial

Επιτύµβια λήκυθος Grave lekythos

Αµφορείς και σκύφοι Vases and skyphoi Ανασκαφική έρευνα στο χώρο του Αεροδροµίου στα Σπάτα Στο κέντρο βρίσκεται συχνά ένα σταυροδρόµι, δίπλα το δηµόσιο πηγάδι και πιθανόν κάποιο µικρό ιερό. Τα σπίτια είναι χτισµένα δίπλα στο δρόµο, στην άκρη του χωραφιού ή στο βάθος του κήπου. Εδώ κι εκεί κατά µήκος του δρόµου H αίθουσα αφηγείται την ιστορία από το τέλος της Νεολιθικής εποχής (γύρω στο 3.000 π.Χ.) µιας άλλοτε γαλήνιας προβάλλει κάποιος οικογενειακός ταφικός περίβολος, ενώ πιο πέρα, στο σηµείο που χάνεται ο δρόµος, καπνίζει το αγροτικής γωνιάς της Αττικής. Τα στοιχεία που τη συνθέτουν προέρχονται σχεδόν αποκλειστικά από τις ανασκαφές καµίνι ενός εργαστηρίου κεραµικής (προϊόντα ενός από τα δύο βλέπουµε στην προθήκη (8)). για το Αεροδρόµιο, που υπήρξε ένα ορόσηµο για την ιστορία της περιοχής. Η µακρά ειρηνική εποχή που εξασφαλίζει η ρωµαϊκή κυριαρχία θα ενισχύσει τις τάσεις συγκέντρωσης της γαιοκτησίας, Η ζωή αρχίζει µε τον οικισµό της αρχής της εποχής του χαλκού, που βρέθηκε στην κορυφή του λόφου Ζάγανι, στα όπως δείχνει η ανασκαφή δύο µεγάλων αγροικιών που εκµεταλλεύονται τον 4ο αι. µ.Χ. χώρο στα βόρεια και τα νότια βόρεια όρια του Αεροδροµίου. Την εικόνα του οχυρού αποδίδει µε απόλυτη ακρίβεια το πρόπλασµα στη µέση της του Αεροδροµίου. αίθουσας (3), ενώ η επιλογή από πέτρινα εργαλεία και χονδροειδή κεραµική στην προθήκη (4) µάς µεταφέρει στο Την εικόνα αυτή συµπληρώνει στα µέσα του 6ου αι. µ.Χ., χωρίς να την αλλάξει, ένας συνοικισµός από µερικά φτωχά ταραγµένο περιβάλλον της µεταβατικής αυτής περιόδου. σπιτάκια πολύ πιθανόν δουλοπάροικων, στριµωγµένα στην πλαγιά του λόφου, όπου η κυρίαρχη παρουσία ενός µεγάλου λινού (πατητήρι), αποτελεί τη µοναδική σύνδεση της νέας εποχής µε το Διόνυσο των αττικών δήµων. Τα αγγεία µε την αυστηρή οµορφιά του πρώιµου και του ώριµου γεωµετρικού ρυθµού (9ος-8ος αι. π.Χ.), που εκτίθενται στην προθήκη (9) προέρχονται από ένα νεκροταφείο στο βόρειο άκρο του Αεροδροµίου. Γεώργιος Σταϊνχάουερ Αρχαιολόγος Το τοπίο ακολούθησε τις κοσµοϊστορικές αλλαγές του τέλους του 6ου αιώνα. Το πυκνό πλέγµα των αττικών δρόµων του 5ου και 4ου αι. π.Χ., που τµήµα του καλύπτει το χώρο του Αεροδροµίου, αποτέλεσε ουσιαστική προϋπόθεση για τη λειτουργία της νέας αθηναϊκής δηµοκρατίας.

Οι κυριότερες από τις σύγχρονες λεωφόρους µας ακολουθούν ακόµη και σήµερα τα ίχνη της αρχαίας χάραξης. Σηµαντικά είναι όµως τα ευρήµατα των ανασκαφών του Αεροδροµίου και για τη γνώση της µορφής του αττικού δήµου. Τον κάθε οικισµό αποτελούν εδώ λίγες µόνο (έξι έως εννιά το πολύ) αγροικίες, χτισµένες σε απόσταση 100 µ. έως 300 µ. µεταξύ τους. Aρχαιολογικές µαρτυρίες από την ύστερη αρχαιότητα µέχρι τους Έτσι, µετά την κατάληψη της Αττικής από τους Λατίνους το 1204, το συγκρότηµα φαίνεται ότι περιήλθε στην κατοχή κάποιου µεταβυζαντινούς χρόνους στην περιοχή του Αεροδροµίου φράγκου γαιοκτήµονα, ο οποίος προχώρησε στην επισκευή και επέκτασή του, κυρίως προς τα βόρεια όπου κατασκευάσθηκαν νέοι χώροι αποθήκευσης και Πύργος για την προστασία της ιδιοκτησίας από ληστρικές επιδροµές. Με την εδραίωση του χριστιανισµού στον ελλαδικό χώρο µεταξύ του 4ου και 6ου αι. µ.Χ. θα επέλθουν κοινωνικές αλλαγές, Η βίαιη καταστροφή της εγκατάστασης, στα τέλη του 13ου αρχές − 14ου αι. µ.Χ. δεν που σταδιακά θα επηρεάσουν και τους κατοίκους αυτής της επαρχιακής για την αυτοκρατορία περιοχής, όπως ήταν η Αττική. αποκλείεται να συνδέεται µε τις επιθέσεις που συνόδευσαν την κατάληψη της περιoχής από Περί τα µέσα του 5ου αι. µ.Χ. η ίδρυση µίας τρίκλιτης βασιλικής στη θέση Σκύµπτη των Σπάτων, κοντά στα βόρεια όρια του τους Καταλανούς το 1311. Ο χώρος φαίνεται ότι δεν κατοικήθηκε στη συνέχεια του 14ου αι. µ.Χ., Αεροδροµίου, θα πρέπει να απετέλεσε σηµείο αναφοράς για τον πληθυσµό της ευρύτερης περιοχής, τεκµήρια των περίοδο κατά την οποία άρχισαν να εγκαθίστανται σταδιακά στην Αττική οι ορθόδοξοι αγροτικών δραστηριοτήτων του οποίου διαπιστώθηκαν σε διάφορες θέσεις στη διάρκεια των ανασκαφών στο χώρο του Αρβανίτες. Στους πρώιµους µεταβυζαντινούς χρόνους, έπειτα από την κατάληψη της Αττικής Αερολιµένα. Μεταξύ αυτών, σηµειώνουµε ιδιαίτερα τον εντοπισµό µικρής αγροτικής εγκατάστασης, δυτικά του Ναού των από τους Οθωµανούς το 1456, η ίδρυση στην ίδια θέση ενός Ναού αφιερωµένου στους Αγίων Πέτρου και Παύλου, της οποίας η καταστροφή από πυρκαγιά κατά τον 7ο αι. µ.Χ., ενδέχεται να οφείλεται σε σλαβικές Αγίους Πέτρο και Παύλο δηµιουργεί ένα νέο σηµείο αναφοράς για την περιοχή, µε ιδιαίτερη επιδροµές, που κατά τον 7ο-8ο αι. προκάλεσαν σοβαρά προβλήµατα στο νοτιοελλαδικό χώρο. σηµασία µέχρι τις ηµέρες µας. Ο ναός, πολιούχος των Σπάτων, συνδεδεµένος µε θαύµατα που η τοπική παράδοση διατηρεί ακόµη ζωντανά, µεταφέρθηκε σε νέα θέση, 340 µέτρα δυτικότερα Στη µεσοβυζαντινή περίοδο (9ος-12ος αι. µ.Χ.), η Αττική γνωρίζει µία γενικότερη ανάκαµψη, που για το χώρο του για τις ανάγκες κατασκευής του δυτικού αεροδιαδρόµου του Αερολιµένα. Το µνηµείο, στον Αεροδροµίου τεκµηριώνεται από την αύξηση των θέσεων κατοίκησης. Ενδεικτική είναι η επανεγκατάσταση σε δύο αρχιτεκτονικό τύπο του δικιονίου σταυροειδούς εγγεγραµµένου µε τρούλο, διατηρεί από τον υστερορωµαϊκές αγροικίες στο βόρειο και νότιο άκρο του, καθώς και η ανέγερση, κατά το β΄ ήµισυ του 11ου αι. µ.Χ., ενός αρχικό του διάκοσµο µόνο µία ολόσωµη παράσταση του Αγίου Χαραλάµπους, έργο της µεγάλου αγροτικού συγκροτήµατος δυτικά του Ναού των Αγίων Πέτρου και Παύλου. σχολής του ζωγράφου Γεωργίου Μάρκου, του 18ου αι. Ο εντοπισµός, στο εσωτερικό του ναού και περιµετρικά του, ενός µεγάλου αριθµού ταφών που ανάγονται από τα τέλη του 11ου αι. µ.Χ., Το τµήµα του συγκροτήµατος αυτού, στο βαθµό που κατέστη δυνατόν να ερευνηθεί ανασκαφικά, έδειξε ότι διέθετε επαρκή µαρτυρεί τη λειτουργία οργανωµένου κοιµητηρίου, που διατηρήθηκε και µετά την οικοδόµησή υποδοµή για την εκτέλεση οικιακών και αγροτικών εργασιών και ευρύχωρες αποθήκες µε µεγάλα πήλινα πιθάρια για τη του, µέχρι και τα όψιµα µεταβυζαντινά χρόνια. φύλαξη των προϊόντων. Η συνεχής χρήση και ανάπτυξή του κατά το 13ο αι. µ.Χ. µαρτυρούν την ιδιαίτερη σηµασία της θέσης για τον έλεγχο της αγροτικής παραγωγής της περιοχής και κατά την επόµενη περίοδο. Μεταγενέστερα, στον 17ο αι. µ.Χ., στοιχεία οργανωµένης εγκατάστασης τεκµηριώνονται από συγκρότηµα κτισµάτων αποθηκευτικού εργαστηριακού χαρακτήρα, τα ερείπια του οποίου εντοπίσθηκαν στο ΒΔ τµήµα του Αερολιµένα, ενώ µαρτυρία για αγροτική δραστηριότητα στους νεότερους χρόνους, παρέχει µεγάλο ερειπωµένο υπνοστατικό του 19ου αι. (που δεν κατέστη δυνατόν να διασωθεί) σε χαµηλό ύψωµα στην ανατολική πλευρά του χώρου.

Ελένη Γκίνη - Τσοφοπούλου Αρχαιολόγος

ΣΕΛΙ∆Α 8 ΣΕΛΙ∆Α 9 Aρχαιολογικές µαρτυρίες από την ύστερη αρχαιότητα µέχρι τους Έτσι, µετά την κατάληψη της Αττικής από τους Λατίνους το 1204, το συγκρότηµα φαίνεται ότι περιήλθε στην κατοχή κάποιου µεταβυζαντινούς χρόνους στην περιοχή του Αεροδροµίου φράγκου γαιοκτήµονα, ο οποίος προχώρησε στην επισκευή και επέκτασή του, κυρίως προς τα βόρεια όπου κατασκευάσθηκαν νέοι χώροι αποθήκευσης και Πύργος για την προστασία της ιδιοκτησίας από ληστρικές επιδροµές. Με την εδραίωση του χριστιανισµού στον ελλαδικό χώρο µεταξύ του 4ου και 6ου αι. µ.Χ. θα επέλθουν κοινωνικές αλλαγές, Η βίαιη καταστροφή της εγκατάστασης, στα τέλη του 13ου αρχές − 14ου αι. µ.Χ. δεν που σταδιακά θα επηρεάσουν και τους κατοίκους αυτής της επαρχιακής για την αυτοκρατορία περιοχής, όπως ήταν η Αττική. αποκλείεται να συνδέεται µε τις επιθέσεις που συνόδευσαν την κατάληψη της περιoχής από Περί τα µέσα του 5ου αι. µ.Χ. η ίδρυση µίας τρίκλιτης βασιλικής στη θέση Σκύµπτη των Σπάτων, κοντά στα βόρεια όρια του τους Καταλανούς το 1311. Ο χώρος φαίνεται ότι δεν κατοικήθηκε στη συνέχεια του 14ου αι. µ.Χ., Αεροδροµίου, θα πρέπει να απετέλεσε σηµείο αναφοράς για τον πληθυσµό της ευρύτερης περιοχής, τεκµήρια των περίοδο κατά την οποία άρχισαν να εγκαθίστανται σταδιακά στην Αττική οι ορθόδοξοι αγροτικών δραστηριοτήτων του οποίου διαπιστώθηκαν σε διάφορες θέσεις στη διάρκεια των ανασκαφών στο χώρο του Αρβανίτες. Στους πρώιµους µεταβυζαντινούς χρόνους, έπειτα από την κατάληψη της Αττικής Αερολιµένα. Μεταξύ αυτών, σηµειώνουµε ιδιαίτερα τον εντοπισµό µικρής αγροτικής εγκατάστασης, δυτικά του Ναού των από τους Οθωµανούς το 1456, η ίδρυση στην ίδια θέση ενός Ναού αφιερωµένου στους Αγίων Πέτρου και Παύλου, της οποίας η καταστροφή από πυρκαγιά κατά τον 7ο αι. µ.Χ., ενδέχεται να οφείλεται σε σλαβικές Αγίους Πέτρο και Παύλο δηµιουργεί ένα νέο σηµείο αναφοράς για την περιοχή, µε ιδιαίτερη επιδροµές, που κατά τον 7ο-8ο αι. προκάλεσαν σοβαρά προβλήµατα στο νοτιοελλαδικό χώρο. σηµασία µέχρι τις ηµέρες µας. Ο ναός, πολιούχος των Σπάτων, συνδεδεµένος µε θαύµατα που η τοπική παράδοση διατηρεί ακόµη ζωντανά, µεταφέρθηκε σε νέα θέση, 340 µέτρα δυτικότερα Στη µεσοβυζαντινή περίοδο (9ος-12ος αι. µ.Χ.), η Αττική γνωρίζει µία γενικότερη ανάκαµψη, που για το χώρο του για τις ανάγκες κατασκευής του δυτικού αεροδιαδρόµου του Αερολιµένα. Το µνηµείο, στον Αεροδροµίου τεκµηριώνεται από την αύξηση των θέσεων κατοίκησης. Ενδεικτική είναι η επανεγκατάσταση σε δύο αρχιτεκτονικό τύπο του δικιονίου σταυροειδούς εγγεγραµµένου µε τρούλο, διατηρεί από τον υστερορωµαϊκές αγροικίες στο βόρειο και νότιο άκρο του, καθώς και η ανέγερση, κατά το β΄ ήµισυ του 11ου αι. µ.Χ., ενός αρχικό του διάκοσµο µόνο µία ολόσωµη παράσταση του Αγίου Χαραλάµπους, έργο της µεγάλου αγροτικού συγκροτήµατος δυτικά του Ναού των Αγίων Πέτρου και Παύλου. σχολής του ζωγράφου Γεωργίου Μάρκου, του 18ου αι. Ο εντοπισµός, στο εσωτερικό του ναού και περιµετρικά του, ενός µεγάλου αριθµού ταφών που ανάγονται από τα τέλη του 11ου αι. µ.Χ., Το τµήµα του συγκροτήµατος αυτού, στο βαθµό που κατέστη δυνατόν να ερευνηθεί ανασκαφικά, έδειξε ότι διέθετε επαρκή µαρτυρεί τη λειτουργία οργανωµένου κοιµητηρίου, που διατηρήθηκε και µετά την οικοδόµησή υποδοµή για την εκτέλεση οικιακών και αγροτικών εργασιών και ευρύχωρες αποθήκες µε µεγάλα πήλινα πιθάρια για τη του, µέχρι και τα όψιµα µεταβυζαντινά χρόνια. φύλαξη των προϊόντων. Η συνεχής χρήση και ανάπτυξή του κατά το 13ο αι. µ.Χ. µαρτυρούν την ιδιαίτερη σηµασία της θέσης για τον έλεγχο της αγροτικής παραγωγής της περιοχής και κατά την επόµενη περίοδο. Μεταγενέστερα, στον 17ο αι. µ.Χ., στοιχεία οργανωµένης εγκατάστασης τεκµηριώνονται από συγκρότηµα κτισµάτων αποθηκευτικού εργαστηριακού χαρακτήρα, τα ερείπια του οποίου εντοπίσθηκαν στο ΒΔ τµήµα του Αερολιµένα, ενώ µαρτυρία για αγροτική δραστηριότητα στους νεότερους χρόνους, παρέχει µεγάλο ερειπωµένο υπνοστατικό του 19ου αι. (που δεν κατέστη δυνατόν να διασωθεί) σε χαµηλό ύψωµα στην ανατολική πλευρά του χώρου.

Ελένη Γκίνη - Τσοφοπούλου Αρχαιολόγος

ΣΕΛΙ∆Α 8 ΣΕΛΙ∆Α 9 Aρχαιολογικός Χάρτης Περιοχής Αεροδροµίου ΥΠΟΜΝΗΜΑ - LEGEND Archaelogical Map of the Airport Area Η πορεία των αρχαίων δρόµων βάσει αεροφωτογραφιών - The network of ancient roads detected on aerial photographs Ανεσκαµµένα τµήµατα των αρχαίων δρόµων - Excavated parts of ancient roads Περιοχή Αεροδροµίου - Airport area

Προϊστορικός οικισµός, 3200 - 2800 π.Χ. Υστερορωµαϊκός οικισµός, 6ος αι. µ.Χ. Prehistoric settlement, 3200 - 2800 B.C. Late-Roman settlement, 6th c. A.D. Ιερό Νεκροταφείο Sanctuary Cemetery Παλαιοχριστιανική, Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή περίοδος Ιστορικοί χρόνοι Αγροικία Ταφικός περίβολος 4ος - 18ος αι. µ.Χ. Burial enclosure 9ος αι. π.Χ.-4ος αι. µ.Χ. Country house Αγροικία Historical time Πύργος Late-Roman, Byzantine Country house 9th c. B.C.-4th c. A.D. Tower and Post-Byzantine Καµίνια Καµίνια period 4th - 18th c. A.D. Kilns Kilns

Προϊστορικός οικισµός στο λόφο Ζάγανι, Τµήµα του αρχαίου δρόµου και αγροικία Σταυροδρόµι µε αρχαίο ιερό, ταφικό περίβολο Εργαστήριο κεραµικής, 4ος - 2ος αι. π.Χ. 3200-2800 π.Χ. Ancient road and country house και πηγάδι Potter’s workshop, 4th - 2nd c. B.C. Prehistoric settlement on top of Zagani Crossroads with shrine, burial enclosure hill, 3200-2800 B.C. and well

Αγρόκτηµα ελληνιστικής εποχής Οικισµός αµπελουργών, 6ος αι. µ.Χ. Tαφικός περίβολος, 4ος αι. π.X. Δίδυµο ιερό του 5ου αι. π.Χ. Country house of hellenistic period Wine producers’ settlement, 6th c. A.D. Burial enclosure, 4th c. B.C. “Twin” sanctuary, 5th c. B.C.

Η ανασκαφή των Αγίων Πέτρου και Παύλου Σπάτων Excavation at Saints Peter and Paul, Spata

Αρχαίος δρόµος Αγροικία, 4ος αι. π.Χ. Ancient road Country house, 4th c. B.C.

ΣΕΛΙ∆Α 6 ΣΕΛΙ∆Α 7 Aρχαιολογικός Χάρτης Περιοχής Αεροδροµίου ΥΠΟΜΝΗΜΑ - LEGEND Archaelogical Map of the Airport Area Η πορεία των αρχαίων δρόµων βάσει αεροφωτογραφιών - The network of ancient roads detected on aerial photographs Ανεσκαµµένα τµήµατα των αρχαίων δρόµων - Excavated parts of ancient roads Περιοχή Αεροδροµίου - Airport area

Η ανασκαφή των Αγίων Πέτρου και Παύλου Σπάτων Excavation at Saints Peter and Paul, Spata

Αρχαίος δρόµος Αγροικία, 4ος αι. π.Χ. Ancient road Country house, 4th c. B.C.

ΣΕΛΙ∆Α 6 ΣΕΛΙ∆Α 7 Excavations on the site of the Airport at Spata At the centre, there was often a crossroads, next to the public well, and possibly a small sanctuary. The houses were built along the road, at the edge of the field or the far end of the garden. Here and there along the roadside stood a This room narrates the history of a once peaceful, rural corner of Attica, from the end of the Neolithic Age (around family tomb enclosure, while further off, where the road disappeared on the horizon, rose the smoke from the kiln of 3000 B.C.). a potter’s workshop (the products of one of the two brought to light are displayed in showcase (8)).

The information given comes almost exclusively from the excavations conducted on the site of the Airport, which was The long period of peace which Roman domination secured reinforced the tendencies to concentrate landownership a landmark for the region. and form large estates. This is indicated by the two large farmhouses excavated here, which in the 4th century A.D. Man’s presence here began with the Early Bronze Age fortified settlement uncovered on the top of Zagani hill, at the exploited land to the north and the south of the Airport. The picture was completed, without change, in the mid-6th north edge of the Airport. century, by a synoecism (amalgamation) of a few humble houses, very likely of serfs, crammed on the hillside, in which the dominant presence of a grape-pressing installation is the only link of the new era with the Dionysos of the Attic The model in the middle of the room (3) provides an accurate picture of this site, while the selection of stone tools demes. and coarse-ware pottery in showcase (4) transports us to the troubled climate of this transitional period. Georgios Steinhauer The vases with the austere beauty of the Early and Late Geometric style (9th-8th c. B.C.), which are exhibited in Archaeologist showcase (9) come from a cemetery found at the north edge of the Airport. The landscape bears the imprints of the historic changes that took place in the late 6th century B.C.

The dense road network of Attica in the 5th and 4th centuries B.C., part of which covered the site of the Airport, was an essential precondition for the functioning of the young Athenian Democracy. The main modern motorways in fact follow the traces of the ancient routes. The findings from the airport excavations also make a significant contribution to our knowledge of the Attic deme. Each settlement evidently comprised a few (six to nine) farmsteads, at a distance of 100 to 300 meters from each other.

ΣΕΛΙ∆Α 4 ΣΕΛΙ∆Α 5 Excavations on the site of the Airport at Spata At the centre, there was often a crossroads, next to the public well, and possibly a small sanctuary. The houses were built along the road, at the edge of the field or the far end of the garden. Here and there along the roadside stood a This room narrates the history of a once peaceful, rural corner of Attica, from the end of the Neolithic Age (around family tomb enclosure, while further off, where the road disappeared on the horizon, rose the smoke from the kiln of 3000 B.C.). a potter’s workshop (the products of one of the two brought to light are displayed in showcase (8)).

ΣΕΛΙ∆Α 4 ΣΕΛΙ∆Α 5 Archaelogical evidence from late antiquity to the Post-Byzantine period The violent destruction of the installation in the late 13th − early 14th century may well have been connected with in the area of the Airport the attacks that accompanied the region’s capture by the Catalans in 1311 A.D. The site was evidently not inhabited in the 14th century, a period in which Orthodox Christian Albanians (Arvanites) The consolidation of Christianity in Greece, between the 4th and the 6th century, brought social changes which began to settle gradually in Attica. gradually affected the inhabitants of Attica, by then a provincial region for the Empire. Around the mid-5th century A.D. a three-aisled basilica was erected in the locality Skybti of Spata, near the north edge of the Airport, which must In early Post-Byzantine times, after the Ottoman conquest of Attica in 1456 A.D., the founding on this spot of a church have been a reference point for the population of the wider area. Evidence of agricultural activities was revealed in dedicated to Saints Peter and Paul created a new landmark for the region, of particular importance even today. The various places in the course of the excavations on the site of the Airport. patronal church of Spata, linked with miracles which are kept alive in local tradition, was transferred to a new site, 340 metres further west, to facilitate the construction of the west runway of the Airport. The monument, in the architectural type Notable in particular was a small rural installation, located west of the church of Saints Peter and Paul. Its destruction of cross-in-square plan with two columns and dome, preserves only one full-bodied figure of St Charalambos, from its by fire in the seventh century was possibly due to the Slav incursions, which caused serious problems in southern original decoration. Greece during the 7th and 8th centuries. This is a work of the school of the painter Georgios Markos, executed in the 18th century. The location, in the interior In the Middle-Byzantine period (9th-12th century), Attica enjoyed a general recovery, which is documented on the of the church and all around its perimeter, of a large number of graves dating from the 11th century, bears witness to site of the Airport by the increase in the number of habitation sites. Indicative is the re-occupation of two Late the presence of an organized cemetery which continued to function even after the building of the church, into late Roman farmsteads, at the north and south edges of the Airport, as well as the building, in the second half of the 11th Post-Byzantine times. century, of a large rural complex to the west of the church of Saints Peter and Paul.

The presence of organized settlement here in the 17th century is documented by a complex of buildings of storage-workshop Excavations conducted in a sector of this complex, showed that it was provided with an adequate infrastructure for character, the ruins of which were revealed in the northwest part of the Airport, while evidence of farming activity in performing domestic and agricultural tasks, and capacious storerooms with large clay storage jars. recent times is provided by a large ruined barn of the 19th century, on a knoll on the east side of the site. The continuous use of this complex and the development it enjoyed during the 13th century bear witness to the site’s special importance for the control of the region’s agricultural production during the succeeding period. Eleni Gini -Tsofopoulou Archaeologist It seems that after the conquest of Attica by the Latins in 1204 A.D., the complex came into the possession of a Frank- ish landowner, who made repairs and enlargements, mainly to the north, where new storage spaces and a tower to protect the property from predatory raids were constructed.

ΣΕΛΙ∆Α 10 ΣΕΛΙ∆Α 11 Archaelogical evidence from late antiquity to the Post-Byzantine period The violent destruction of the installation in the late 13th − early 14th century may well have been connected with in the area of the Airport the attacks that accompanied the region’s capture by the Catalans in 1311 A.D. The site was evidently not inhabited in the 14th century, a period in which Orthodox Christian Albanians (Arvanites) The consolidation of Christianity in Greece, between the 4th and the 6th century, brought social changes which began to settle gradually in Attica. gradually affected the inhabitants of Attica, by then a provincial region for the Empire. Around the mid-5th century A.D. a three-aisled basilica was erected in the locality Skybti of Spata, near the north edge of the Airport, which must In early Post-Byzantine times, after the Ottoman conquest of Attica in 1456 A.D., the founding on this spot of a church have been a reference point for the population of the wider area. Evidence of agricultural activities was revealed in dedicated to Saints Peter and Paul created a new landmark for the region, of particular importance even today. The various places in the course of the excavations on the site of the Airport. patronal church of Spata, linked with miracles which are kept alive in local tradition, was transferred to a new site, 340 metres further west, to facilitate the construction of the west runway of the Airport. The monument, in the architectural type Notable in particular was a small rural installation, located west of the church of Saints Peter and Paul. Its destruction of cross-in-square plan with two columns and dome, preserves only one full-bodied figure of St Charalambos, from its by fire in the seventh century was possibly due to the Slav incursions, which caused serious problems in southern original decoration. Greece during the 7th and 8th centuries. This is a work of the school of the painter Georgios Markos, executed in the 18th century. The location, in the interior In the Middle-Byzantine period (9th-12th century), Attica enjoyed a general recovery, which is documented on the of the church and all around its perimeter, of a large number of graves dating from the 11th century, bears witness to site of the Airport by the increase in the number of habitation sites. Indicative is the re-occupation of two Late the presence of an organized cemetery which continued to function even after the building of the church, into late Roman farmsteads, at the north and south edges of the Airport, as well as the building, in the second half of the 11th Post-Byzantine times. century, of a large rural complex to the west of the church of Saints Peter and Paul.

ΣΕΛΙ∆Α 10 ΣΕΛΙ∆Α 11 Oι ανασκαφές στην περιοχή του Ναού των Αγίων Πέτρου και Παύλου Σπάτων The excavations at Saints Peter and Paul church area, Spata

Ο ναός κατά τη διάρκεια της µεταφοράς του Ο ναός στη νέα του θέση µετά τη µεταφορά του The church in course of its transfer The church at its current location after its transfer

Η προς βορρά επέκταση του αγροτικού 3 συγκροτήµατος µε Πύργο (β’ µισό του 13ου - αρχές 14ου αι.) The farmstead to the north and the Τower (2nd half of the 13th - early 14th cent).

Άποψη της περιοχής πριν από την έναρξη των Ανασκαφή ΒΔ του ναού: η επέκταση του αγροτικού Ανασκαφή δυτικά του ναού: αγροτικό συγκρότηµα του ανασκαφών συγκροτήµατος µε τον Πύργο (β΄ µισό 13ου - αρχές 11ου - αρχές 14ου αι. και κατάλοιπα µικρής εγκατάστασης View of the site prior to the excavations 14ου αι. Άποψη από αέρος του 7ου αι. Άποψη από αέρος Excavation NW, of the church. The farmstead Excavation west of the church: farmstead (11th - early extension and the tower (2nd half of 13th - early 14th cent.) and remains of a small settlement (7th cent.) 14th cent.). Aerial view Aerial view

Aγροτικό συγκρότηµα 2 δυτικά του ναού, µε oικοδοµικές φάσεις από τον 7ο µέχρι Λεπτοµέρεια αποθηκευτικών χώρων του αγροτικού Κιβωτιόσχηµος και κεραµοσκεπείς τάφοι περιµετρικά του ναού τις αρχές του συγκροτήµατος Cist and tile-covered graves around the church Detail of the farmstead storage rooms 14ου αι. The farmstead Ο Άγιος Χαράλαµπος west of the (λεπτοµέρεια της ολόσωµης παράστασης στο µέτωπο church, with του ΝΑ πεσσού του ναού). structural Τοιχογραφία του ζωγράφου Γεωργίου Μάρκου, 18ος phases from the αιώνας 7th to the early 1 St. Charalambos (detail, 14th cent. south-east pillar of the Oικοδοµική φάση Α (7ος αι. µ.Χ.) church). Wall painting Phase A (7th cent. A.D.) O Nαός των Αγίων Πέτρου και Παύλου, πρώιµων µεταβυζαντινών attributed to the school Oικοδοµική φάση B (Tέλη 11ου-µέσα 13ου αι. µ.Χ.) χρόνων και ταφές βυζαντινής και µεταβυζαντινής περιόδου. of the painter Georghios Phase B (7th cent. A.D.) Markou, 18th cent. Oικοδοµική φάση Γ ( β’ µισό, 13ου - αρχές 14ου αι. µ.Χ.) The early Post-Byzantine church of Saints Peter and Paul and the Phase C (2nd half of 13th - early 14th cent. Α.D.) Byzantine and Post-Byzantine cemetery. Αποθηκευτικοί πίθοι κατά χώρων και στιγµιότυπο από τη µεταφορά τους πριν από την κατάχωση των αρχαίων Storage jars in situ and during their transfer before the re-burial of the archaeological remains Oι ανασκαφές στην περιοχή του Ναού των Αγίων Πέτρου και Παύλου Σπάτων The excavations at Saints Peter and Paul church area, Spata

Aγροτικό συγκρότηµα 2 δυτικά του ναού, µε oικοδοµικές φάσεις από τον 7ο µέχρι Λεπτοµέρεια αποθηκευτικών χώρων του αγροτικού Κιβωτιόσχηµος και κεραµοσκεπείς τάφοι περιµετρικά του ναού τις αρχές του συγκροτήµατος Cist and tile-covered graves around the church Detail of the farmstead storage rooms 14ου αι. The farmstead Ο Άγιος Χαράλαµπος west of the (λεπτοµέρεια της ολόσωµης παράστασης στο µέτωπο church, with του ΝΑ πεσσού του ναού). structural Τοιχογραφία του ζωγράφου Γεωργίου Μάρκου, 18ος phases from the αιώνας 7th to the early 1 St. Charalambos (detail, 14th cent. south-east pillar of the Oικοδοµική φάση Α (7ος αι. µ.Χ.) church). Wall painting Phase A (7th cent. A.D.) O Nαός των Αγίων Πέτρου και Παύλου, πρώιµων µεταβυζαντινών attributed to the school Oικοδοµική φάση B (Tέλη 11ου-µέσα 13ου αι. µ.Χ.) χρόνων και ταφές βυζαντινής και µεταβυζαντινής περιόδου. of the painter Georghios Phase B (7th cent. A.D.) Markou, 18th cent. Oικοδοµική φάση Γ ( β’ µισό, 13ου - αρχές 14ου αι. µ.Χ.) The early Post-Byzantine church of Saints Peter and Paul and the Phase C (2nd half of 13th - early 14th cent. Α.D.) Byzantine and Post-Byzantine cemetery. Αποθηκευτικοί πίθοι κατά χώρων και στιγµιότυπο από τη µεταφορά τους πριν από την κατάχωση των αρχαίων Storage jars in situ and during their transfer before the re-burial of the archaeological remains ΜΟΥΣΕΙΟIστορία & Πολιτισµός των Μεσογείων Αττικής

Mesogeia Attica HistoryAttica & Civilisation Mesogeia

Art & Culture MUSEUM