 Contact Handboek Calamiteitenzorg Versie 14 oktober 2020  Contact

LEESWIJZER Vaststelling

Voor u ligt het handboek calamiteitenzorg. Dit document bestaat uit vier onderdelen, te weten; calamiteitenplan, plan datum van vaststelling supplementen, bestrijdingsplannen en netwerk. Calamiteitenplan 15-11-2020 Supplement Werkwijze De vormgeving van dit document is ontworpen door team Supplement Crisiscommunicatie calamiteitenzorg en heeft als doel om het totale handboek Supplement Noodmiddelen doorklikbaar te maken en daardoor werkbaar en gemakkelijker Supplement Facilitaire zaken in het gebruik. Verbetervoorstellen zijn welkom. Supplement OTO Supplement Personele Zaken Aan de linkerzijde van de pagina is de inhoudsopgave van ieder Bestrijdingsplan Waterkeringen plan. Hier plan heeft een kleur. Deze komt weer terug in de Bestrijdingsplan Watersysteem linker kolom. Alle knoppen aan de linkerkant zijn aanklikbaar. Bestrijdingsplan Waterketen Hiermee verplaatst u zich door het document. Bestrijdingsplan Wegen Bestrijdingsplan Vaarwegen In het plaatje op de volgende pagina (huis van de planvorming) Bestrijdingsplan Bedrijfscontinuiteit is een totaaloverzicht van alle documenten binnen het Netwerk handboek calamiteitenzorg. Alle tegels zijn aanklikbaar en fungeert als inhoudsopgave.  Contact

Netwerk

Waterkeringen Watersysteem Waterketen Wegen Vaarwegen Bedrijfscontinuiteit

Werkwijze Crisiscommunicatie Noodmiddelen Facilitaire zaken OTO Personele Zaken

Calamiteitenplan

Figuur 1: Huis van de planvorming  Contact Calamiteitenplan 2020-2023  Contact

CALAMITEITENPLAN 1| Het Calamiteitenplan Calamiteitenplan Het Calamiteitenplan beschrijft de wijze waarop de voorbereiding Voor u ligt het Calamiteitenplan van waterschap Hollandse Delta en uitvoering van crisisbeheersing binnen WSHD is vormgegeven (WSHD). Dit plan regelt het optreden van WSHD bij incidenten en de wijze waarop de benodigde kwaliteit wordt geborgd. Het en calamiteiten die zijn gerelateerd aan de taken van WSHD en Calamiteitenplan beschrijft onder andere: die zich voordoen in het beheersgebied van WSHD. Het plan Ħ de taken waarvoor WSHD staat; vormt daarmee het beleids- en operationele kader voor de Ħ een risico-inventarisatie van mogelijk voorkomende voorbereiding, uitvoering, evaluatie en bijstelling van de aanpak calamiteiten; van incidenten en (dreigende) calamiteiten en de organisatie Ħ een beschrijving van de calamiteitenorganisatie; en werkwijze van de calamiteitenorganisatie. Op basis van de Ħ een beschrijving van de faseringen en bijbehorende Waterwet, moeten waterschappen beschikken over een geoefende procedures; calamiteitenorganisatie, over calamiteitenbestrijdingsplannen en Ħ een beschrijving van de voorwaardenscheppende processen; moeten waterschappen samenwerken met de netwerkpartners bij Ħ de wijze waarop de kwaliteit van de crisisbeheersing wordt calamiteiten. In een calamiteitenbestrijdingsplan staat onder meer geborgd. welke maatregelen bij welke scenario’s nodig zijn en welke mensen en middelen ingezet moeten worden als zich een calamiteit Het Calamiteitenplan is niet alleen voor intern gebruik bedoeld. voordoet. Het calamiteitenplan heeft ook tot doel op heldere wijze aan derden uit te leggen voor welke taken WSHD staat en op welke Elke calamiteit is per definitie anders. Het Calamiteitenplan, wijze WSHD incidenten en calamiteiten bestrijdt. bijbehorende supplementen en bestrijdingsplannen en operationele bijlagen moeten dan ook niet worden gezien als een Tot het calamiteitenplan behoren ook enkele bijlagen: uitputtende regeling, waarin alle mogelijke situaties en risico’s zijn Ħ Afkortingen; afgedekt. Uiteindelijk is de feitelijke bestrijding van calamiteiten Ħ Verzendlijst; gebaseerd op het gezond verstand van de betrokken medewerkers, Ħ Wettelijke bepalingen; hun kennis en expertise en effectieve samenwerking met andere Ħ Risico inventarisatie en analyse; organisaties. Ħ Uitwerking bestrijdingsbehoefte; 10| KWALITEITSBORGING Ħ Beschrijving netwerkpartners en netwerkkaart; 1.1 Opbouw planvorming Ħ Kaarten; Huis van de planvorming: de structuur waarin alle plannen zijn Ħ Opdrachtomschrijving voor evaluatie. opgenomen. Het Huis van de planvorming is een methode voor het beheer van het Handboek Calamiteitenzorg (Calamiteitenplan en bijbehorende supplementen en bestrijdingsplannen). Het geeft inzicht in de samenhang en structuur van de plannen en het beheer 5  Contact

CALAMITEITENPLAN Supplementen Wat is een incident? Op de eerste bouwlaag staan de supplementen: Er is geen officiële definitie van een incident. Toch wordt het Ħ Werkwijze; woord regelmatig gebruikt. Van Dale noemt een incident ‘een Ħ Crisiscommunicatie; storend voorval’. Een incident is te omschrijven als een klein Ħ Noodmiddelen; voorval of melding dat de kerntaken van WSHD raakt of dat de Ħ Facilitaire zaken; openbare veiligheid in enige mate stoort. Een incident is redelijk Ħ Meerjarenplan OTO (Opleiding, Training en Oefenen); eenvoudig en met beperkte inzet van middelen te herstellen. Ħ Personele Zaken. Een incident is minder ernstig dan een calamiteit en valt onder de dagelijkse werkzaamheden, routine. Een incident kan wel De supplementen zijn verdere concretiseringen van generieke uitgroeien tot een calamiteit of crises en daarmee start de onderdelen van de planvorming. Generiek wil zeggen dat ze calamiteitenorganisatie. onafhankelijk van het type calamiteit, van toepassing zijn. In geval van gevaar voor waterstaatswerken: Calamiteitenbestrijdingsplannen WSHD is in geval van gevaar, en zolang de daardoor ontstane De tweede bouwlaag in het Huis is voor de situatie zulks noodzakelijk maakt, bevoegd de maatregelen te calamiteitenbestrijdingsplannen (CBP-en). Deze plannen zijn in treffen die het nodig oordeelt, zo nodig in afwijking van wettelijke tegenstelling tot de voorgaande lagen, specifieke plannen, wat voorschriften, met dien verstande dat hij geen maatregelen treft betekent dat ze gekoppeld zijn aan een risico/ calamiteittype. Hier die in strijd zijn met de Grondwet of met internationaalrechtelijke komt het denken en werken in scenario’s terug. verplichtingen (art. 5.30 Waterwet).

Plannen Netwerkpartners Artikel 5.28 van de Waterwet geeft de volgende omschrijving van Het dak is gereserveerd voor alle plannen van de netwerkpartners gevaar: ‘omstandigheden waaronder de goede staat van één of en overige samenwerkingsregelingen: rampbestrijdingsplannen, meer waterstaatswerken onmiddellijk en ernstig in het ongerede is incidentbestrijdingsplannenplannen, crisisbestrijdingsplannen en of dreigt te geraken.’ dergelijke. Het dak vormt de samenwerking met de omgeving en de aansluiting hierop inclusief netwerkgegevens. Waterstaatswerken omvatten (art. 1.1 Waterwet): 10| KWALITEITSBORGING ‘oppervlaktewaterlichaam, bergingsgebied, waterkering of 1.2 Definities van incident, calamiteiten, ramp en crisis ondersteunend kunstwerk.’ De definities bepalen de verantwoordelijkheid van verschillende overheidsorganen. Aan de hand van de vraag of sprake is van een ramp of crisis, dan wel of uitsluitend sprake is van gevaar voor een waterstaatswerk, kan worden bepaald of de afhandeling van een (dreigende) calamiteit door WSHD zelf, dan wel onder verantwoordelijkheid van de burgemeester of de voorzitter van de 6 veiligheidsregio moet plaatsvinden.  Contact

CALAMITEITENPLAN Wat is een calamiteit? Onder een crisis wordt verstaan: ‘een situatie waarin een vitaal Een calamiteit is een gebeurtenis, al dan niet plotseling belang van de samenleving is aangetast of dreigt te worden optredend, met zodanig(e) (kans) op ernstige gevolgen voor aangetast.’ waterkering, wegen, waterbeheersing en/of waterkwaliteit of de zuivering van afvalwater dat het noodzakelijk kan zijn af te Bij een crisis gaat het meestal om een serie gebeurtenissen of wijken van het bestuurlijk vastgestelde beleid en /of gangbare rampen. Zij treft vaak een groot gebied en vraagt om een zware procedures, of beslissingen te nemen waarin het vastgestelde bestuurlijke coördinatie om maatregelen omtrent de crisis te beleid niet voorziet. Ook situaties waarbij het imago van WSHD beheersen en de voorlichting te coördineren. in het geding kan komen wordt als calamiteit beschouwd. Een crisis tast de economie of de openbare orde ernstig aan. Of leidt, zoals het Nationaal Handboek Crisisbesluitvorming (NHC) De gebeurtenissen bij calamiteiten kunnen de volgende vermeldt, tot ‘een ernstige verstoring van de basisstructuren, dan kenmerken hebben: wel aantasting van de fundamentele waarden en normen van het Ħ (mogelijke) grote maatschappelijke consequenties kunnen op maatschappelijk systeem’. Het NHC is hét handboek van het Rijk het spel staan; voor de coördinatie van crisisbeheersing op rijksniveau. Het bevat Ħ (mogelijke) doorgaans grote belangstelling van de media; afspraken om de besluitvorming bij crises af te stemmen. Ħ (goede) samenwerking met andere overheden en instellingen is veelal een voorwaarde voor een effectieve voorbereiding en uitvoering van maatregelen; Ħ vaak (hoge) kosten waarin de begroting niet of in slechts beperkte mate voorziet; Ħ vaak (grote) economische gevolgen. Incident Calamiteit Ramp Crisis

Het begrip calamiteit wordt dus breder opgevat dan het begrip ‘gevaar’, dat wettelijk omschreven is. Afwijken van beleid in geval van calamiteiten is geen probleem. Afwijken van wettelijke procedures kan alleen indien noodzakelijk in geval van ‘gevaar’ in 10| KWALITEITSBORGING de wettelijke betekenis. Figuur 2: Van incident naar crisis

Een ramp wordt in de Wet veiligheidsregio’s omschreven als: Een incident kan zich ontwikkelen tot een calamiteit of ramp. ‘een zwaar ongeval of een andere gebeurtenis waarbij het leven Incidenten doen zich dagelijks voor, calamiteiten zijn al bijzonder en de gezondheid van veel personen, het milieu of grote materiële en een ramp of crisis gebeurt niet vaak. Een crisis vloeit niet belangen in ernstige mate zijn geschaad of worden bedreigd en per definitie voort uit een ramp, het zijn twee verschillende waarbij een gecoördineerde inzet van diensten of organisaties van “eenheden”. In het handboek gebruiken we de term calamiteit, verschillende disciplines is vereist om de dreiging weg te nemen of maar daar wordt ook onder verstaan een (mogelijke) ramp of crisis 7 de schadelijke gevolgen te beperken.’ .  Contact

CALAMITEITENPLAN 1.3 Leeswijzer Organisatorische deel De beleidsmatige uitgangspunten en het organisatorisch/ In het organisatorische deel wordt beschreven op welke wijze generieke deel worden beschreven in het voorliggende WSHD de calamiteitenbestrijding heeft georganiseerd, welke Calamiteitenplan. faseringen worden toegepast en dergelijke: Ħ Hoofdstuk 5: melden, alarmeren, opschalen en mandaten; Beleidsmatig deel Ħ Hoofdstuk 6: de calamiteitenorganisatie: de indeling van de In het beleidsmatige deel worden de kaders gegeven waarbinnen organisatie, de taken en verantwoordelijkheden; WSHD incidenten en calamiteiten bestrijdt. Ħ Hoofdstuk 7: strategische uitgangspunten met betrekking tot Ħ Hoofdstuk 2: WSHD en calamiteitenzorg, waaronder missie, de risico- en crisiscommunicatie; visie en doelstellingen van WSHD op het gebied van de Ħ Hoofdstuk 8: activiteiten die na afloop van een calamiteit calamiteitenbestrijding en een korte introductie voor welke (mogelijk) moeten worden uitgevoerd; taken WSHD staat en hoe het gebied er waterstaatkundig Ħ Hoofdstuk 9: het netwerk waarbinnen WSHD tijdens uitziet. calamiteiten opereert; Ħ Hoofdstuk 3: Weergave van de wettelijke kaders waarbinnen Ħ Hoofdstuk 10: de wijze waarop WSHD de kwaliteit van WSHD moet opereren. de calamiteitenorganisatie waarborgt waaronder beheer Ħ Hoofdstuk 4: Op basis van een aantal mogelijke scenario’s is en evaluatie van het Handboek Calamiteitenzorg. Het uitgewerkt welke waterstaatkundige risico’s er zijn. beheersgebied van waterschap Hollandse Delta op de Zuid- Hollandse Eilanden is circa 101.800 hectare groot. Enkele kengetallen over het beheergebied:

10| KWALITEITSBORGING

8  Contact

CALAMITEITENPLAN 2| WHSD en calamiteitenzorg geen aanvullende maatregelen kunnen worden genomen om de gevolgen ervan te beperken. WSHD bereidt zich dan ook goed 2.1 Missie en visie van WSHD voor op calamiteiten. Het belangrijkste is dat we voor, tijdens Waterschap Hollandse Delta beschermt de Zuid-Hollandse en na een (dreigende) calamiteit het slagvaardig en doelmatig Eilanden tegen wateroverlast, beheert het oppervlaktewater, optreden van de calamiteiten-organisatie waarborgen. Dit kunnen zuivert het afvalwater, beheert de (vaar)wegen en levert een we niet alleen. Veiligheidsregio’s, gemeenten, provincies, collega- actieve bijdrage aan de ruimtelijke invulling van zijn gebied. Het waterbeheerders en ook landelijke overheden hebben hierbij elk richt zich daarbij, samen met anderen op veilig en duurzaam ook een eigen rol. wonen, werken en recreëren voor burgers, bedrijven en andere Wij onderhouden met hen dan ook actief contact. Daarnaast gebruikers. Hollandse Delta is vooruitstrevend, open en zorgen we er samen voor dat inwoners, bedrijven en instellingen transparant in de uitvoering van zijn taken, streeft naar de beste weten wat ze moeten doen bij een (dreigende) calamiteit. verhouding tussen maatschappelijke kosten en baten, stelt zich ten dienste van zijn omgeving en is een goed en aantrekkelijk WSHD streeft naar een sterke calamiteitenbestrijding en werkgever.” crisisbeheersing. WSHD heeft niet het zwaarste risicoprofiel van de waterschappen, maar zeker ook niet het lichtste. WSHD WSHD zorgt voor een leefbaar en veilig gebied voor onze verbetert continu alle crisismanagementprocessen en werkt daarbij inwoners. Dat doen we met vertrouwen in elkaar en in een veilige vergaande samen met netwerkpartners. en open organisatie. De strategie en het beleid van waterschap Hollandse Delta is gericht op het bieden van veiligheid tegen Zelfstandige medewerkers die zelflerend en zelfsturend wateroverlast, veilige (vaar)wegen en voldoende en schoon zijn vormen de sleutel tot de ontwikkeling van een sterke oppervlaktewater. crisisbeheersing. In het netwerk wordt het waterschap gezien als een autoriteit op het gebied van onze taken en een sterke Daarnaast werkt het waterschap ook actief aan de ruimtelijke organisatie op het gebied van crisisbeheersing. inbedding van “water”, met oog voor de ecologie en het landschap en dat water mee bepalend wordt voor de gewenste ruimtelijk In de komende jaren werken wij aan de volgende zaken: economische ontwikkelingen. Hierbij werkt het waterschap nauw Ħ het Calamiteitenplan en de supplementen zijn uitgewerkt en 10| KWALITEITSBORGING samen met anderen, zoals gemeenten, provincie, Rijkswaterstaat, houden we structureel actueel volgens de normen uit dit plan; natuur- en belangenorganisaties en andere gebruikers van ruimte. Ħ de calamiteitenbestrijdingsplannen werken we uit conform een Door een actieve instelling en open houding wegen we belangen nieuw format met concrete maatregelen, smart criteria voor tegen elkaar af en maken we keuzes die mogen rekenen op opschalen en afschalen en uitgewerkte scenario’s; voldoende steun en draagvlak. 4 Ħ alle scenario’s zijn uitgewerkt en opgenomen in de WSHD waarborgt een slagvaardig en doelmatig optreden tijdens calamiteitenbestrijdingsplannen incidenten, calamiteiten, rampen en crisis. Calamiteiten zijn nooit Ħ we hebben de nieuwe organisatie en werkwijze van de uit te sluiten, maar dat wil niet zeggen dat als zij zich voordoen calamiteitenorganisatie eigen gemaakt door uitvoering van een 9  Contact

CALAMITEITENPLAN intensief OTO programma en passen die regelmatig toe; geen sprake zijn, omdat door deze processen de hoofdstructuur Ħ we borgen verdere ontwikkeling van netcentrisch werken van van de crisisbeheersing wordt opgebouwd en in staat is om te de calamiteitenorganisatie; functioneren. Ħ we leggen jaarlijks verantwoording af over het functioneren van de calamiteitenorganisatie en de staat van de In het totaal kennen crisisorganisaties in algemene zin aanvullend calamiteitenzorg; nog het proces van crisiscommunicatie. Gezien het belang van het Ħ we zijn aan de slag met risicocommunicatie en zijn aantoonbaar adequaat en tijdig betrekken van netwerkpartners is bij WSHD het in staat om pro actief adequaat crisiscommunicatie te netwerkmanagement als aanvullend apart proces onderkend. verzorgen; Ħ we hebben een adequaat crisiscentrum. De 2.3 Taken WSHD calamiteitenorganisatie kan onder alle omstandigheden Gebiedsbeschrijving beschikken over alle middelen die noodzakelijk zijn om Het beheersgebied van waterschap Hollandse Delta ligt in het adequaat te kunnen functioneren. zuiden van Zuid-Holland en bestaat uit de eilanden Goeree- Overflakkee, Voorne-Putten, , Pernis, IJsselmonde, de 2.2 Basisvereisten crisisbeheersing en het Eiland van . Het gebied wordt Voor een goede bestrijding van calamiteiten is het noodzakelijk begrensd door de , de , de , dat de calamiteitenorganisatie aan een aantal basisvereisten de Beneden , de , het , voldoet: de zogenoemde voorwaardenscheppende processen. het , het -, de en de Het Landelijk Beraad Crisisbeheersing heeft hiervoor kaders Noordzee. vastgelegd in het rapport Basisvereisten Crisismanagement. Het gaat daarbij om de volgende processen die in dit plan en het In de bijlage 7 zijn diverse kaarten over het landgebruik en supplement werkwijze verder zijn uitgewerkt: de taken van het waterschap opgenomen. De ligging in de Zuidwestelijke Delta, de eilandenstructuur en de invloed van de Ħ Melding en alarmering; zee en de grote rivieren Rijn en Maas maken het beheergebied van Ħ Opschalen en afschalen; Hollandse Delta dynamisch en uniek. Ħ Informatiemanagement; 10| KWALITEITSBORGING Ħ Leiding en coördinatie.

Kenmerkend voor deze processen is dat ze geen inhoudelijk karakter hebben maar (absoluut) rand voorwaardelijk zijn voor het functioneren van het systeem van crisisbeheersing. Dit is de reden dat het Landelijk Beraad Crisisbeheersing deze processen voorwaardenscheppend noemt. Zonder een kwalitatief goede invulling van deze processen kan er van effectieve crisisbeheersing 10  Contact

CALAMITEITENPLAN

Figuur 3: Beheergebied Waterschap Hollandse Delta - Aantal gemeenten 13 - Aantal inwoners 845.000 - Dijken en duinen 749 kilometer 10| KWALITEITSBORGING - Peilgebieden 717 - Oppervlaktewatergemalen 300 - Rioolwaterzuiveringsinrichtingen 20 - Rioolgemalen 64 - Rioolpersleiding 193 kilometer - Wegen 1.240 kilometer - Fietspaden 350 kilometer

11 Tabel 1: Kengetallen  Contact

CALAMITEITENPLAN WSHD ligt volledig in de provincie Zuid-Holland en heeft door zijn kwantiteitsbeheer van oppervlaktewater en van het ligging te maken met twee veiligheidsregio’s: -Rijnmond grondwater: voldoende water, niet te veel en niet te weinig. en Zuid-Holland Zuid. Rijkswaterstaat is de beheerder van het Kwaliteitsbeheer van oppervlaktewateren: de zorg voor hoofdwatersysteem, de rivieren en meren die de schoon en gezond water. Zuid-Hollandse eilanden omgeven, van de stormvloedkeringen Ħ WSHD regelt de waterketen; we ontvangen en zuiveren het die de Zuid-Hollandse eilanden beschermen tegen stormvloeden afvalwater; vanuit de Noordzee, van de primaire waterkringen en dammen Ħ WSHD zorgt voor de openbare wegen buiten de bebouwde die de Zuid-Hollandse eilanden verbinden, is beheerder van de kom, met uitzondering van rijks- en provinciale wegen en de Rijksvaarwegen (rivieren) en beheerder van rijkswegen. Verder wegen op het Eiland van Dordrecht; voert het rijk i.c. het Ministerie van I&W sinds 2013 rechtstreeks Ħ WSHD zorgt voor de door de provincie aangewezen toezicht uit op het beheer van primaire waterkeringen door het vaarwegen in zijn beheersgebied. waterschap. Het nautisch beheer in het Rotterdamse havengebied s door Rijkswaterstaat belegd bij het Havenbedrijf Rotterdam N.V. Behalve WSHD zijn er andere overheden die aan de hierboven Divisie Havenmeester. genoemde taakvelden gelieerde bevoegdheden hebben. Het betreft hier bevoegdheden met betrekking tot de inzameling Zorg voor waterstaatswerken van afvalwater, het grondwaterbeheer, het (nautisch) beheer van WSHD voert vijf taken uit: havens en vaarwegen en het wegenbeheer. Ħ WSHD zorgt voor veiligheid tegen overstromingen vanuit de zee, de rivieren en het regionale watersysteem; Ħ WSHD zorgt voor een goed functionerende waterhuishouding:

10| KWALITEITSBORGING

Figuur 4: Veiligheidsregio’s en gemeente in beheersgebied WSHD 12  Contact

CALAMITEITENPLAN 3| Wettelijk kader en bevoegdheden Ħ het opleiden, trainen en oefenen van mensen ingedeeld in de calamiteitenorganisatie; In dit hoofdstuk worden de (wettelijke) taken en bevoegdheden Ħ het onderhouden van noodvoorzieningen, aanhouden van van het waterschap ten aanzien van de calamiteitenbestrijding strategische voorraden en aanschaffen van specifiek materieel weergegeven. benodigd voor noodmaatregelen; Ħ overleg met de netwerkpartners bij calamiteitenbestrijding en 3.1 Preparatiefase crisisbeheersing; In de preparatiefase zijn twee hoofdtaken te onderscheiden: Ħ verzamelen en verspreiden van kennis over relevante risico’s. Ħ Informeren Ħ Prepareren (voorbereiden op) Naast kwaliteitszorg voor de eigen organisatie is ook bekendheid met en afstemming op de operationele (basis)plannen van derden De wettelijke grondslagen van de preparatiefase zijn in artikel 5.29 van belang. van de Waterwet en artikel 5.3 van het Waterbesluit vastgelegd. In bijlage 3 zijn betreffende artikelen opgenomen. Eisen aan het Calamiteitenplan Aan het Calamiteitenplan worden de volgende eisen gesteld. Informeren Ħ Een overzicht van de soorten calamiteiten die zich in het Verzorging van informatievoorziening aan overheden, instanties en watersysteem of onderdelen daarvan kunnen voordoen, particulieren komt tot stand door (zie bijlage 2): waaronder een inventarisatie van de daarmee gepaard gaande Ħ overleg over het ontwerp van het calamiteitenplan met de risico’s. provincie, veiligheidsregio’s, omliggende waterbeheerders en Ħ Een overzicht van te nemen maatregelen, met inbegrip van gemeenten; de maatregelen die voortkomen uit de voor de betreffende Ħ het informeren van betrokken overheden, instanties en watersystemen geldende overstromingsrisicobeheerplannen, particulieren over de waterstaatkundige risico’s; en het beschikbare materieel, benodigd om de onderscheiden Ħ deelname aan gemeentelijke en regionale overleggen. calamiteiten het hoofd te bieden. Ħ Een overzicht van diensten, instanties en organisaties, die bij Prepareren gevaar kunnen worden ingeschakeld. 10| KWALITEITSBORGING Onder preparatie worden alle voorbereidende activiteiten verstaan Ħ Een beschrijving van het moment en de wijze van het door de die noodzakelijk zijn om in geval van een calamiteit doeltreffend te beheerder informeren van burgemeesters en wethouders van kunnen optreden, zoals: de gemeenten waarbinnen de watersystemen of onderdelen Ħ het opstellen van een calamiteitenplan waarin de organisatie daarvan zijn gelegen. (dit is opgenomen in de bestuurlijke en werkwijze van de calamiteitenorganisatie wordt beschreven; netwerkkaarten) Ħ het opleiden, trainen en oefenen van mensen ingedeeld in de Ħ Een schema met betrekking tot de calamiteitenorganisatie van calamiteitenorganisatie; de beheerder.

13  Contact

CALAMITEITENPLAN Ħ Een meld- en alarmeringsprocedure. Ħ Een overzicht waaruit blijkt op welke wijze de beheerder de kwaliteit van de calamiteitenorganisatie waarborgt.

3.2 Responsfase In deze paragraaf staan de bevoegdheden van WSHD, in relatie met de algemeen bestuurlijke kolom, tijdens de responsfase. De wettelijke grondslagen van de responsfase zijn in artikel 5.30 van de Waterwet en artikel 96 van de Waterschapswet vastgelegd. In bijlage 3 zijn betreffende artikelen opgenomen

De algemeen bestuurlijke kolom omvat de hulpdiensten (brandweer, politie, geneeskundige hulpverlening) en de coördinerende instanties hiervoor van de gemeenten, de veiligheidsregio’s, de provincie en de Commissaris van de Koning en de ministeries van Justitie en Veiligheid (J&V) en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK).

De waterkolom (een functionele kolom) bestaat uit de bestuurders en diensten die een specifieke verantwoordelijkheid hebben op het taakgebied water. Dit zijn onder andere de waterschappen, Rijkswaterstaat en andere onderdelen van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, de provincies en de gemeenten (in hun rol als waterbeheerder). De waterkolom is verantwoordelijk voor het herkennen en aanpakken van de waterstaatkundige dreiging.

10| KWALITEITSBORGING Een belangrijke voorwaarde voor de effectiviteit van de calamiteitenbestrijding bij overstromingen is een efficiënte en effectieve samenwerking tussen de algemeen bestuurlijke kolom en de functionele waterkolom. Het onderstaande figuur1 (Figuur 5) van de bestuurlijke netwerkkaart ‘Oppervlaktewater en waterkering’ is een overzicht van de bestuurlijke partijen in deze twee kolommen en de rol die zij vervullen ten tijde van een crisis.

14  Contact

functionele keten waterbeheer algemene keten CALAMITEITENPLAN landen stroomgebieden Rijn, Maas, Schelde, Eems ------EU-lidtsraat/elk land: vanwege milieuschade, ongevallenmet gevaarlijke stoffen/industriele ongevallen

minister IenW/RWS minister van JenV operationele coordinatie CdK Watermanagementcentrum Nederland

provincie: GS/cdK HID RWS, havenmeester A’dam en R’dam en hfd Fac. Steunpunt Den Helder, dir. Kustwacht: tevens rijksheer

burgemeester of voorzitter veiligheidsregio

Waterschap: dagelijks bestuur- voorzitter (dijkgraaf); evt. andere decentrale beheerders 10| KWALITEITSBORGING Bevolking Informatie en afstemming Bijstand Interne lijnen Maatregelen jegens bevolking/bedrijven Verzoek burgemeester of voorzitter Veiligheidsregio aan GS/CdK of min. IenW om jengens een beheerder op te treden Maatregelen jegens beheerder door burgemeester of voorzitter Veiligheidsregio, subsidiair NB 1: Internationaal: in de praktijk wordt Bestuurlijk toezicht, tevens onderlinge informatie Rijkswaterstaat rechtstreeks geinformeerd door zusterorganisaties in het buitenland. 15 Figuur 5: Samenwerking algemeen bestuurlijike kolom en de functionele bestuurlijke kolom NB 2: Voor Europese en internationale bijstand zie de Bestuurlijke Netwerkkaart rampenbestrijding algemeen & handhaving openbare orde.  Contact

CALAMITEITENPLAN

A

J I

A A A G G

A A

B B B

A A 10| KWALITEITSBORGING

Figuur 6: Bevoegdheden algemeen bestuurlijke kolom en de functionele bestuurlijke waterkolom 16  Contact

CALAMITEITENPLAN 3.3 Bevoegdheden waterschappen worden genomen voor het winnen van bodemmaterialen voor (Nood)Bevoegdheden dijkgraaf / waterschapsbestuur de aanleg, het herstel en de versterking van waterkeringen. De Wanneer tegen waterstaatkundige calamiteiten opgetreden Wrakkenwet regelt in geval van (dreigende) watersnood dat alle moet worden, heeft WSHD bij monde van de dijkgraaf (nood) gezonken of gestrande vaartuigen en andere voorwerpen direct bevoegdheden om die maatregelen te treffen die hij noodzakelijk mogen worden verwijderd door WSHD, als onverwijlde opruiming vindt. noodzakelijk wordt geacht. In de Waterwet zijn onder andere de Wet Verontreiniging Onder gevaar voor waterstaatswerken (incidenten en Oppervlaktewateren (WVO) en een deel van de Wet calamiteiten) wordt conform artikel 5.28 in de Waterwet bodembescherming (voor wat betreft de waterbodem) opgegaan. verstaan: Omstandigheden waardoor de goede staat van één of De bevoegdheden met betrekking tot het optreden ingeval van meer waterstaatswerken onmiddellijk en ernstig in het ongerede ‘kwalitatieve’ calamiteiten zijn ook verwoord in artikel 5.30 van de is of dreigt te geraken. Waterwet.

Aandachtspunten zijn: Voor meer informatie met betrekking tot het wettelijk kader wordt Ħ van deze bevoegdheden moet zeer terughoudend verwezen naar bijlage 3 Wet- en regelgeving. gebruik worden gemaakt, en dus alleen als het normale De Onteigeningswet regelt dat onroerende zaken in bezit mogen instrumentarium tekort schiet om het gevaar af te wenden; worden genomen voor het winnen van bodemmaterialen voor Ħ de maatregelen mogen in strijd zijn met wettelijke de aanleg, het herstel en de versterking van waterkeringen. De voorschriften, maar ze mogen niet in strijd zijn met de Wrakkenwet regelt in geval van (dreigende) watersnood dat alle grondwet of internationale verplichtingen; gezonken of gestrande vaartuigen en andere voorwerpen direct Ħ de noodbevoegdheden zijn alleen van toepassing op de mogen worden verwijderd door WSHD, als onverwijlde opruiming waterstaatswerken en taken waarvoor het waterschap noodzakelijk wordt geacht. verantwoordelijk is; In de Waterwet zijn onder andere de Wet Verontreiniging Ħ de te nemen maatregelen moeten voldoen aan de voorwaarden Oppervlaktewateren (WVO) en een deel van de Wet van proportionaliteit en subsidiariteit; bodembescherming (voor wat betreft de waterbodem) opgegaan. Ħ het bestuur en gedeputeerde staten dienen zo snel als mogelijk De bevoegdheden met betrekking tot het optreden ingeval van 10| KWALITEITSBORGING op de hoogte te worden gesteld als gebruik gemaakt wordt van ‘kwalitatieve’ calamiteiten zijn ook verwoord in artikel 5.30 van de de noodbevoegdheden; Waterwet. Ħ de noodbevoegdheden zijn vastgelegd in de Waterwet (artikel 5.30) en de Waterschapswet (artikel 96) welke in de bijlage zijn Voor meer informatie met betrekking tot het wettelijk kader wordt opgenomen; verwezen naar bijlage 3 Wet- en regelgeving. Ħ daarnaast zijn de Onteigeningswet (artikel 73) en de Wrakkenwet (artikel 3) van belang.

17 De Onteigeningswet regelt dat onroerende zaken in bezit mogen  Contact

CALAMITEITENPLAN Aanwijzing door Commissaris van de Koning of minister Ħ de burgemeester of voorzitter van de veiligheidsregio het De burgemeester of voorzitter van een veiligheidsregio kan, in strategie bepaalt van de rampenbestrijding in overleg met geval van een ramp, eventueel specifieke maatregelen (of juist het betrokken diensten en bestuursorganen; nalaten daarvan) opleggen aan het waterschap. De provincie – Ħ de burgemeester daarbij rekening houdt met de wettelijke Gedeputeerde Staten - en het rijk – de Minister van Infrastructuur bevoegdheden en verantwoordelijkheden van anderen; en Waterstaat – oefenen toezicht uit op het optreden bij gevaar Ħ de voorzitter van de veiligheidsregio daarbij ook door waterschappen. Indien Gedeputeerde Staten – en bij spoed bovenregionaal kan afstemmen met de voorzitters van andere de Commissaris van de Koning – of de minister van Infrastructuur veiligheidsregio’s; en Waterstaat vinden dat het waterschap niet adequaat optreedt Ħ de burgemeester of voorzitter van de veiligheidsregio in bij calamiteiten, dan kunnen zij het waterschap een aanwijzing ten het uiterste geval bindende aanwijzingen kan geven aan de aanzien van het door het waterschap te voeren beleid geven. dijkgraaf; Ħ de dijkgraaf de inzet van de eigen bevoegdheden moet Bevoegdheden algemeen bestuurlijke kolom afstemmen met de burgemeester; De burgemeester of de voorzitter van de veiligheidsregio, in Ħ als de burgemeester een aanwijzing aan de dijkgraaf geeft, geval van een ramp of crises van meer dan plaatselijke betekenis, de dijkgraaf verplicht is de eigen bevoegdheden conform die is belast met het opperbevel in geval van een ramp of ernstige aanwijzing te hanteren; vrees voor het ontstaan daarvan. Dit opperbevel strekt zich Ħ de burgemeester niet in de plaats kan treden van de dijkgraaf ook uit over niet-gemeentelijke diensten en bestuursorganen van het waterschap.Bij een calamiteit, niet zijnde een ramp (waaronder waterschappen).over niet-gemeentelijke diensten en Daarnaast is het denkbaar dat er sprake zal zijn van een bestuursorganen (waaronder waterschappen). situatie van gevaar in de zin van de Waterwet, die nog niet is te kwalificeren als een ramp (of ernstige vrees daarvoor) in de zin Samenloop bevoegdheden burgemeester/voorzitter van de Wet veiligheidsregio’s. Het waterschap beschikt dan over veiligheidsregio – dijkgraaf eigenstandige bevoegdheden. Er kan sprake zijn van samenloop van bevoegdheden van de burgemeester/voorzitter veiligheidsregio (openbare orde en Geschillen veiligheid) en de beheerder van een waterstaatswerk (dijkgraaf Een geschil tussen burgemeester/voorzitter van de veiligheidsregio 10| KWALITEITSBORGING en/of hoofd ingenieur directeur Rijkswaterstaat ) in geval van een en dijkgraaf over de toepassing van wederzijdse bevoegdheden ramp of crisis met meer dan plaatselijke betekenis. dient te worden voorgelegd aan de Commissaris van de Koning en aan de minister van Infrastructuur en Waterstaat. Bij een ramp Degenen die aan de bestrijding van een ramp deelnemen (dus ook niet-gemeentelijke diensten en bestuursorganen, waaronder WSHD) staan onder het bevel van de burgemeester of voorzitter van de veiligheidsregio. Dit betekent dat: 18  Contact

CALAMITEITENPLAN 4| Risicoprofiel en bestrijdingsbehoefte

De nadruk van de werkzaamheden van het waterschap ligt op het veilig houden van het beheergebied (preventie). Dit komt tot uitdrukking in bijvoorbeeld de veiligheidsnormen voor primaire en regionale waterkeringen, de Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW) normen voor wateroverlast, de beheer- en onderhoudsstrategieën van het waterschap voor de waterkeringen, de regionale watersystemen, de waterketen en de wegen, en de prioritering van het waterschap bij handhavingstaken. Het voorkomen van waterstaatkundige calamiteiten en hun gevolgen is niet altijd mogelijk. De combinatie van de kans van voorkomen van calamiteiten en de gevolgen daarvan vormen samen het (rest)risico.

Bij een risico-inventarisatie is het daarom noodzakelijk om inzicht te krijgen in zowel de kansen van voorkomen als de gevolgen (effecten) bij het optreden van calamiteiten. Een derde aspect is de risicoperceptie. Waterschap Hollandse Delta en netwerkpartners kunnen de risicoperceptie van burgers en bedrijven actief beïnvloeden door risico-communicatie. Voor het bepalen van nut en noodzaak voor preparatieve maatregelen is de risicoperceptie buiten beschouwing gelaten.

4.1 Risico-inventarisatie Het team Calamiteitenzorg van WSHD heeft op 4 februari 2019 het volgende overzicht van soorten calamiteiten en inventarisaties van de daarmee gepaard gaande risico’s (waarschijnlijkheid x impact) vastgesteld. De score geeft de door het team geschatte impact op de bedrijfsprocessen van waterschap Hollandse Delta aan.

10| KWALITEITSBORGING

19  Contact

CALAMITEITENPLAN Soort calamiteit: Risico- inventarisatie Score Buitendijkse gebieden/voorhand Overstroming van buitendijkse gebieden kans: zeer waarschijnlijk Laag effect: beperkt Overlopen/bezwijken voorliggende waterkeringen kans: waarschijnlijk Laag effect: beperkt Primaire waterkeringen Erosie van de dijkbekleding: Kans: zeer waarschijnlijk Midden Ħ Graverijen door dieren (mollen, bevers). Effect: beperkt Falen van kabels en leidingen in of langs primaire waterkeringen Kans: mogelijk Midden Effect: aanzienlijk Overschrijden van regionale alarmeringspeilen Kans: mogelijk Midden (code oranje) waarbij dijkbewaking wordt ingezet Effect: aanzienlijk Overloop/overslag van primaire waterkeringen Kans: onwaarschijnlijk Midden Effect: aanzienlijk Falen van kunstwerken in primaire waterkeringen Kans: onwaarschijnlijk Hoog Effect: zeer ernstig Bezwijken van primaire waterkeringen faalmechanismen: kans : zeer onwaarschijnlijk Hoog Effect: catastrofaal Ħ macro-instabiliteit; Ħ micro-instabiliteit; Ħ piping/zandmeevoerende wel(len); Ħ zettingsvloeiing; Ħ invaren schip (met gevaarlijke lading); Ħ schade door (zwaar) verkeer; 10| KWALITEITSBORGING Ħ explosie; Ħ sabotage/terroristische aanslag.

20  Contact

CALAMITEITENPLAN Soort calamiteit: Risico-inventarisatie Score Boezemwaterkeringen Overstroming van boezemland Kans: waarschijnlijk Laag Effect: beperkt Overloop/overslag van boezemwaterkeringen Kans: onwaarschijnlijk Midden Effect: aanzienlijk Falen van kunstwerken/kabels en leidingen in boezemwaterkeringen: Kans: mogelijk Midden Effect: aanzienlijk Ħ onvoorziene zetting van boezemwaterkeringen. Erosie van de bekleding van boezemwaterkeringen: kans: mogelijk Laag effect: beperkt Ħ graverijen door dieren; Ħ instabiliteit door droogte of extreem hoge of lage boezemwaterstanden. Bezwijken van boezemwaterkeringen kans: onwaarschijnlijk Hoog Faalmechanismen: effect: ernstig

Ħ macro-instabiliteit; Ħ micro-instabiliteit; Ħ piping /zand meevoerende wel(len); Ħ droogte/extreem lage boezemwaterstand; Ħ maalstop/extreem hoge boezemwaterstand; Ħ snel dalende boezemwaterstand; Ħ doorbraak van primaire waterkeringen; Ħ invaren schip (met gevaarlijke lading); Ħ schade door (zwaar) verkeer; 10| KWALITEITSBORGING Ħ explosie; Ħ sabotage/terroristische aanslag.

21  Contact

CALAMITEITENPLAN Soort calamiteit: Risico-inventarisatie Score Wateroverlast Extreme neerslag of dooi Kans: waarschijnlijk Midden Effect: aanzienlijk/ernstig Uitval van een bemalingsinrichting of peil regulerend kunstwerk kans: mogelijk Laag effect: beperkt/aanzienlijk Breuk van een transportleiding Kans: mogelijk Laag Effect: beperkt Maalbeperking als gevolg van een verontreiniging van oppervlaktewater Kans: onwaarschijnlijk Hoog Effect: beperkt Doorbraak van een primaire waterkering of een boezemwaterkering kans: zeer onwaarschijnlijk Hoog effect: catastrofaal Watertekort Verzilting van oppervlaktewater en grondwater Kans: waarschijnlijk Midden Effect: beperkt/aanzienlijk Zoutindringing op de rivieren kans: waarschijnlijk Midden effect: aanzienlijk Inlaten van water van onvoldoende kwaliteit Kans: waarschijnlijk Midden Effect: aanzienlijk Verzakking van waterkeringen Kans: onwaarschijnlijk Hoog Effect: aanzienlijk/ernstig Hoge watertemperaturen kans: mogelijk laag effect: beperkt/ aanzienlijk

10| KWALITEITSBORGING

22  Contact

CALAMITEITENPLAN Soort calamiteit: Risico-inventarisatie Score WATERVERONTREINIGING Zoutindringing Kans: waarschijnlijk Midden Effect: beperkt/aanzienlijk Lozing bekende of onbekende stof kans: mogelijk Midden Puntbronnen: verontreiniging op specifieke locatie bijvoorbeeld vanuit een effect: aanzien/ernstig pijpleiding, riolering of brandbestrijding Diffuse bronnen: verontreiniging die verspreid en indirect in het oppervlaktewater belandt vanuit de landbouw (meststoffen, chemische bestrijdings-middelen), industrie, bebouwde omgeving, weg- en railverkeer, beroeps- en recreatievaart, veroorzaker is moeilijk aan te wijzen.

N.B. In bijzondere omstandigheden kan het waterschap vergunning verlenen om stoffen te lozen op het oppervlaktewater. Bijvoorbeeld rioolwateroverstorten. Dit type lozing wordt niet als calamiteit beschouwd. Zuurstofgebrek Kans: mogelijk Laag Effect: beperkt/aanzienlijk Botulisme Kans: mogelijk Midden Effect: aanzienlijk/ernstig Bruinrot kans: onwaarschijnlijk Midden effect: aanzienlijk/ernstig

Waterhyacint/grote waternavel Kans: waarschijnlijk Midden Effect: beperkt Dode dieren in het water Kans: Mogelijk Laag 10| KWALITEITSBORGING Effect: Beperkt

23  Contact

CALAMITEITENPLAN Soort calamiteit: Risico-inventarisatie Score Vaarwegen Bezwijken van een sluis of sluisdeur Kans: onwaarschijnlijk Midden Effect: aanzienlijk/ernstig Verontreiniging van vaarwater Kans: mogelijk Laag Effect: beperkt/aanzienlijk Versperring van de vaarweg: Kans: mogelijk Midden Effect: aanzienlijk/ernstig Ħ door een op drift geraakt of gezonken schip. Blokkade van de vaarweg door extreme weersomstandigheden: Kans: onwaarschijnlijk Laag Effect: beperkt/aanzienlijk Ħ sneeuw en ijs. Wegen Blokkade van wegen door extreme weersomstandigheden, zoals: Kans: mogelijk Laag Effect: beperkt/aanzienlijk Ħ extreme sneeuwval; Ħ ijzel; Ħ extreme regenval; Ħ storm. Bezwijken of overstromen van een weg door: Kans: mogelijk Midden Effect: aanzienlijk/ernstig Ħ leidingbreuk; Ħ extreme regenval. Blokkade van wegen door menselijke activiteiten zoals: Kans: mogelijk Midden Effect: aanzienlijk/ernstig Ħ ongeval; 10| KWALITEITSBORGING Ħ opzettelijke stremming; Ħ opzettelijke beschadiging; Ħ sabotage. Uitval van verkeersregelinstallaties door: kans: waarschijnlijk Midden effect: beperkt/aanzienlijk Ħ werkzaamheden aan kabels en leidingen in de omgeving; Ħ ongeval; Ħ sabotage. 24  Contact

CALAMITEITENPLAN Soort calamiteit: Risico-inventarisatie Score Zuiveren Uitval van één of meerdere rioolwaterzuiveringsinstallaties (rwzi’s) door: Kans: mogelijk Midden Effect: aanzienlijk/ernstig Ħ stroomstoring; Ħ uitval van technische automatisering; Ħ zeer vervuilde aanvoer van ongezuiverd rioolwater; Ħ explosie. Uitval van één of meerdere rioolgemalen door: Kans: mogelijk Laag Ħ stroomstoring; Effect: beperkt/aanzienlijk Ħ uitval/verstoring technische automatisering; Ħ falen van een pomp; Ħ explosie. Breuk of lekkage van een rioolpersleiding door: Kans: waarschijnlijk Midden Effect: beperkt/aanzienlijk Ħ verzakking; Ħ lekkage; Ħ werkzaamheden.

10| KWALITEITSBORGING

25  Contact

CALAMITEITENPLAN Soort calamiteit Risico-inventarisatie Score Bedrijfscontinuiteit Uitval van meet- en regelsystemen Kans: waarschijnlijk Hoog (technische automatisering) Effect: ernstig Uitval internetverbinding Kans: mogelijk Laag Effect: beperkt/aanzienlijk Cyber incident Kans: mogelijk Laag Effect: aanzienlijk Uitval telefoonnetwerk (vast/mobiel) Kans: mogelijk Midden Effect: aanzienlijk Datalek (privacy schendingen e.d.) Kans: mogelijk Midden Effect: aanzienlijk Uitval kantoorvoorzieningen Kans: mogelijk Midden Effect: beperkt Uitval kantoorautomatisering/telewerken Kans: mogelijk Midden Effect: beperkt Grootschalige uitval personeel Kans: mogelijk Midden Effect: aanzienlijk Uitval nutsvoorzieningen Schade aan of verlies van archief

Tabel 2: Risico-inventarisatie

10| KWALITEITSBORGING

26  Contact

CALAMITEITENPLAN 4.2 Doel van het risicoprofiel van verschillende bestrijdingsplannen parallel worden uitgewerkt. In dit hoofdstuk is uitgewerkt welke calamiteiten WSHD impact en een lage kans van voorkomen kan de uitwerking beperkt zelfstandig moet kunnen bestrijden en wat de hierbij behorende blijven tot de uitwerking van enkele maatregelen in een protocol bestrijdingsbehoefte is. Hierbij is gebruik gemaakt van de (bijvoorbeeld een protocol stremmen vaarweg). Voor de uitwerking methodiek Handreiking regionaal risicoprofiel die ook door van alle scenario’s neemt WSHD zeker vier jaar de tijd. de veiligheidsregio’s wordt toegepast. Van WSHD wordt een effectieve aanpak van waterstaatkundige calamiteiten verwacht. In de risicoanalyse is daarom ook een prioriteitstelling opgenomen. Tegelijkertijd zijn er ook grenzen aan wat WSHD kan doen, omdat Omdat bij scenario’s op verschillende taken grotendeels de kennis de capaciteit van het waterschap qua mensen en middelen beperkt en ervaring van andere medewerkers nodig is kunnen scenario’s is. van verschillende bestrijdingsplannen parallel worden uitgewerkt.

Het risicoprofiel geeft de aard en de omvang van de mogelijke 4.3 Risicoanalyse en risicoprofiel risico’s weer waarmee WSHD geconfronteerd kan worden. Om Ten aanzien van de taken van het waterschap is in het voorjaar het risicoprofiel te kunnen bepalen zijn de volgende stappen van 2019 de risico-inventarisatie geactualiseerd. Op de doorlopen. geïdentificeerde risico’s zijn drie reacties mogelijk: Ħ het risico is onaanvaardbaar groot en moet worden Ħ Risico-inventarisatie & analyse: de risico’s waarmee WSHD weggenomen (pro-actie) of worden verkleind (preventie), dit geconfronteerd kan worden. Per scenario is de impact en de ligt in de lijn van assetmanagement; ondertussen is actieve kans van voorkomen bepaald. voorbereiding op het voorkomen van deze risico’s of beperken Ħ Risicodiagram: De resultaten van de risicoanalyses zijn grafisch van de gevolgen van deze risico’s als zij toch optreden door uitgezet in het risicodiagram. planvorming noodzakelijk (en urgent) en heeft oefening Ħ Risicoprofiel: Ten slotte is op basis van het risicodiagram door van maatregelen bij deze scenario’s prioriteit boven andere het bestuur van WSHD bepaald welke calamiteiten WSHD scenario’s; zelfstandig moet kunnen bestrijden Ħ het risico is aanvaardbaar, maar actieve voorbereiding op voorkomen of beperken door planvorming en oefenen is WSHD kiest ervoor om op termijn alle geïdentificeerde scenario’s noodzakelijk (preparatie); 10| KWALITEITSBORGING in het risicodiagram uit te werken. Voor scenario’s met een lage Ħ het restrisico is aanvaardbaar, daarvoor zijn geen aanvullende impact en een lage kans van voorkomen kan de uitwerking maatregelen noodzakelijk. beperkt blijven tot de uitwerking van enkele maatregelen in een protocol (bijvoorbeeld een protocol stremmen vaarweg). Voor de uitwerking van alle scenario’s neemt WSHD zeker vier jaar de tijd. In de risicoanalyse is daarom ook een prioriteitstelling opgenomen. Omdat bij scenario’s op verschillende taken grotendeels de kennis en ervaring van andere medewerkers nodig is kunnen scenario’s 27  Contact

CALAMITEITENPLAN Naast voorzienbare risico’s bestaan onvoorzienbare risico’s waarvan we het bestaan niet weten of de kans zodanig klein is dat deze niet waarschijnlijk wordt geacht. Bij het voordoen van onvoorzienbare risico’s wordt teruggevallen op de basisprincipes van de calamiteitenorganisatie: Ħ gecoördineerde improvisatie door kundige en goed opgeleide mensen; Ħ op basis van de basisvereisten crisisbeheersing.

De voorzienbare aanvaardbare risico’s nemen we op in het risicoprofiel (risicodiagram). De onaanvaardbare risico’s nemen we ook op in het risicoprofiel. Het risicodiagram van WSHD is afgestemd op: Ħ het risicodiagram van de Nationale Risicobeoordeling; Ħ het regionaal risicoprofiel van de veiligheidsregio Rotterdam- Rijnmond; Ħ het regionaal risicoprofiel van de veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid.

Risicodiagram WSHD stelt dat calamiteiten die zich in het 1e, 2e en 3e kwadrant van het risicodiagram (risicoprofiel) voordoen, door WSHD zelfstandig bestreden moeten kunnen worden. Daarbij gaan we er van uit dat de impact van de calamiteiten in het 3e kwadrant met preventieve maatregelen beperkt blijven (onder de rode lijn). Het zijn calamiteiten met een lokale (kwadrant 1 en 3) en/of regionale 10| KWALITEITSBORGING (kwadrant 2) uitstraling, die meerdere keren in een mensenleven kunnen voorkomen (kwadrant 1 en 2).

Ook calamiteiten die zich voordoen in het 3e en 4e kwadrant zal WSHD bestrijden, echter de omvang is zo groot dat het waterschap de calamiteit qua bemensing en materieel niet alleen kan bestrijden, en opschaling naar bovenregionaal of landelijk niveau vereist is. 28  Contact

CALAMITEITENPLAN

Figuur 7: Risicodiagram

Toelichting kwadranten: I. .LOKAAL-REËEL: Dit zijn gebeurtenissen die zo vaak voorkomen dat ze bijna tot de normale bedrijfsvoering van het waterschap gerekend mogen worden. Het probleem kan binnen de normale bedrijfsvoering worden opgelost. II. REGIONAAL-REËEL: De gebeurtenissen die zich in dit kwadrant voordoen hebben een relatief grote impact op de omgeving. Gezien de frequentie van voorkomen (meerdere keren in een mensenleven) dient het waterschap betreffende incidenten op te kunnen vangen. 10| KWALITEITSBORGING De capaciteit van de calamiteitenorganisatie dient hierop afgestemd te zijn. De incidenten/ calamiteiten in dit kwadrant hebben over het algemeen betrekking op een beperkt deel van het beheergebied. III. LOKAAL-KLEINE KANS: In kwadrant III vallen die gebeurtenissen met een lage kans van voorkomen en met een vrij lage impact. Gezien de frequentie van voorkomen is een actieve voorbereiding geen prioriteit. De impact op de calamiteitenorganisatie zal niet groter zijn dan bij een scenario uit kwadrant I. Wel moet bedacht worden of er een specifieke bestrijdingsbehoefte is. IV. REGIONAAL/NATIONAAL-KLEINE KANS: In kwadrant IV zijn die gebeurtenissen vermeld met een lage kans van voorkomen, maar als ze zich voordoen dan zijn de gevolgen zeer ernstig tot catastrofaal. De gevolgen van dergelijke rampen zijn zo groot dat een individueel waterschap zich daarop niet kan voorbereiden, en het al vrij snel een nationale ramp wordt waarbij nationale regie 29 noodzakelijk is. De capaciteit van de calamiteitenorganisatie is hierop dan ook niet afgestemd.  Contact

CALAMITEITENPLAN Begingebeurtenissen 4.4 Calamiteitenbestrijdingsplannen en supplementen Risico’s worden werkelijkheid nadat een bepaalde Voor een aantal begingebeurtenissen en risico’s ten aanzien van begingebeurtenis is opgetreden. Van een aantal de taken is het noodzakelijk calamiteitenbestrijdingsplannen begingebeurtenissen is de kans van voorkomen uiterst klein en/ (CBP’s) uit te werken. De CBP’s zijn grotendeels ingericht langs of zijn de gevolgen minimaal. WSHD beschouwt het bijbehorende de lijnen van de taken en bevatten meerdere scenario’s. Daar waar risico daarom als toelaatbaar restrisico waarvoor geen uitgebreide logischerwijs de scenario’s over verschillende taken gelijk oplopen specifieke voorbereiding noodzakelijk is. is dit samengebracht. Dit geldt vooral voor het bestrijdingsplan De begingebeurtenissen waarvan de kans van voorkomen en/ watersysteem waarin de risico’s ten aanzien van keringen zijn of de gevolgen substantieel zijn, zijn in bestrijdingsplannen meegenomen bij droogte en hoge boezemwaterstanden. De uitgewerkt als de scenario’s die kunnen optreden als gevolg van volgende CBP’s en scenario’s zijn/worden uitgewerkt (per CBP in deze begingebeurtenissen. In de bestrijdingsplannen zijn de volgorde van prioriteitstelling voor de uitwerking: noodzakelijk te nemen maatregelen beschreven. Waterkeringen: Hieronder staan de begingebeurtenissen in vier categorieën Ħ Dijkbewaking bij extreem hoogwater; die van toepassing zijn op de taken en verantwoordelijkheden Ħ (Dreigend) falen kunstwerk in primaire waterkeringen; van WSHD. Een (zo goed mogelijk) complete lijst van Ħ (Dreigend) falen primaire waterkeringen; begingebeurtenissen is opgenomen in de bijlage 4: risico Ħ (Dreigend) falen regionale waterkeringen. inventarisatie- en evaluatie. 1. Mogelijke organisatorische en technische gebeurtenissen Regionale watersystemen: a) Uitval meet- en regelsysteem (telemetrie) Ħ (Extreme) droogte en (zoet)watertekort; b) Technisch falen Ħ (Extreme) neerslag en (dreigende) wateroverlast; 2. (On)bewust menselijk handelen Ħ Technisch falen van oppervlaktewater gemalen of stuwen; a) Vandalisme, sabotage en terrorisme Ħ Waterverontreiniging van oppervlaktewater; b) Ongeluk met gevolgen voor water of wegen Ħ Massale vissterfte en/of dode dieren in oppervlaktewater; 3. Natuurrampen Ħ Blauwalgen. a) Regen 10| KWALITEITSBORGING b) Droogte Afvalwatersystemen: c) Storm Ħ Uitval van Slibverwerkingsbedrijf Sluisjesdijk; d) Extreem hoogwater Ħ Uitval Rioolwaterzuiveringsinstallatie Dokhaven; e) Dooi inval met kruiend ijs Ħ Uitval Rioolwaterzuiveringsinstallatie; f) Vorst Ħ Verstoring bacteriologische zuivering (toxische lozing); 4. Uitval of verstoring van een product of dienst Ħ Falen functionaliteit rioolwatertransportleiding; a) Elektriciteitsstoring Ħ Uitval slibontwatering (grotere) rioolwaterzuiveringsinstallaties; Telefoon (vast en mobiel) Ħ Storing rioolgemaal; 30 ICT uitval  Contact

CALAMITEITENPLAN Ħ Uitval elektriciteit op rioolwaterzuiveringsinstallatie; Ħ Uitval technische automatisering op rioolwaterzuiveringsinstallatie.

Vaarwegen: Ħ Blokkade of stremming van een vaarweg.

Wegen: Ħ Blokkade of stremming van wegen; Ħ Gladheid op wegen en fietspaden.

Bedrijfscontinuïteit (zowel op het hoofdkantoor als op decentrale locaties): Ħ Uitval meet- en regelsystemen (alle taken); Ħ Uitval internetverbinding/ Cybersecurity; Ħ Uitval telefoonnetwerk (vast en/ of mobiel); Ħ Datalek (privacy schendingen e.d.); Ħ Uitval kantoorvoorzieningen; Ħ Uitval kantoorautomatisering/ telewerken; Ħ Grootschalige uitval personeel; Ħ Uitval nutsvoorzieningen; Ħ Schade aan of verlies van archief Ħ Toegang

4.5 Bestrijdingsbehoefte per scenario In bijlage 5 is per scenario opgenomen wat de maximale 10| KWALITEITSBORGING bestrijdingsbehoefte is. Het betreffende scenario is uitgewerkt in een calamiteitenbestrijdingsplan of WSHD voorziet anders in de bestrijdingsbehoefte.

31  Contact

CALAMITEITENPLAN 5| Inrichting van de calamiteitenorganisatie te verrichten voor de calamiteitenorganisatie. Ook als het taken betreft die buiten het dagelijkse takenpakket en/of buiten de In dit hoofdstuk staat beschreven op welke wijze WSHD is reguliere werktijden liggen. Dit is geregeld in artikel 2.1.13 georganiseerd om calamiteiten te bestrijden. In het supplement en 2.1.5 lid 2 van de Sectorale Arbeidsvoorwaardenregeling ‘Werkwijze’ is de werkwijze van de calamiteitenorganisatie verder Waterschappen (SAW); uitgewerkt. De calamiteitenorganisatie van WSHD is 24 uur per Ħ Voor personen die opgeroepen zijn en deel uitmaken van dag en 7 dagen per week inzetbaar. Dit hoofdstuk beschrijft op de calamiteitenorganisatie geldt dat tijdens calamiteiten de hoofdlijnen: reguliere aansturing komt te vervallen. Deze bevoegdheid/ Ħ De structuur van de calamiteitenorganisatie, inclusief de relatie verantwoordelijkheid wordt overgenomen door de met de reguliere organisatie; leidinggevende van het betreffende calamiteitenteam.; Ħ De taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden. Ħ De calamiteitenorganisatie moet tenminste 48 tot 72 uur *) vanaf de opschaling continu kunnen functioneren. *) Referentie 5.1 Beleidsuitgangspunten is de continue opschaling van de calamiteitenorganisatie van Het geheel van de door het waterschap betrokken eigen WSHD en zijn rechtsvoorgangers bij de aanpak van wateroverlast medewerkers, vrijwilligers en aannemers bij calamiteitenbestrijding in 2015, 2013, 2001 en 1998 (72-96 uur). heet de calamiteitenorganisatie. Een slagvaardige en flexibele organisatie kan elke crisis het De structuur van de calamiteitenorganisatie van het waterschap hoofd bieden. Het waterschap bereikt dit door zowel tijdens is afgestemd op de structuur van de multidisciplinaire de voorbereiding als tijdens de daadwerkelijke bestrijding van crisisorganisatie van veiligheidsregio’s en gemeenten waarin alle bij calamiteiten te werken met een aantal uitgangpunten. Deze multidisciplinaire incidentbestrijding of crisisbeheersing benodigde uitgangspunten zijn onder andere gebaseerd op ervaringen met en betrokken partijen deelnemen. calamiteiten uit het verleden. Deze uitgangspunten zijn: Ħ voortbouwen op de dagelijkse praktijk; De calamiteitenorganisatie van het waterschap is onder normale Ħ toepassen van de drie-eenheid voor besluitvormende teams; omstandigheden ‘slapende’, maar paraat met een beperkte vaste Ħ scheiden van beleid en uitvoering; bezetting van calamiteitencoördinatoren die bewaken dat het Ħ toepassen van zes crisismanagementprocessen. 10| KWALITEITSBORGING waterschap tijdig aansluit bij multidisciplinaire incidenten en/ of dat het waterschap tijdig de eigen calamiteitenorganisatie Voortbouwen op de dagelijkse praktijk opschaalt als dat nodig of gewenst is. Het optreden van het waterschap bij (dreigende) calamiteiten Ħ Veiligheid gaat voor alles! Medewerkers en derden mogen geen wordt gezien als het uitvoeren van de normale bedrijfsvoering onnodig risico lopen; onder bijzondere omstandigheden. Crisismanagement is een logisch Ħ De hele organisatie staat tijdens calamiteitenbestrijding in vervolg op de reguliere bedrijfsvoering binnen het waterschap. De dienst van de calamiteitenorganisatie; voorbereiding op calamiteitenbestrijding vindt structureel plaats als Ħ Alle medewerkers kunnen worden opgeroepen werkzaamheden volwaardig onderdeel van deze bedrijfsvoering. 32  Contact

CALAMITEITENPLAN Tijdens een calamiteit moet het optreden zoveel mogelijk uitgaan Vakinhoudelijke kennis van de normale, dagelijkse werkwijze. Dit betekent dat de taken De basis voor de bestrijding van elke calamiteit is de eigen en rollen van leden van calamiteitenorganisatie zo veel mogelijk kennis en vaardigheden van de leden van de (calamiteiten) in het verlengde liggen van hun dagelijkse werkzaamheden of organisatie. Bij de basis van de organisatie zullen kennis en competenties. De extra druk op de werkzaamheden als gevolg van vaardigheden vooral betrekking hebben op operationele en een calamiteit wordt opgevangen door flexibel met de aanwezige uitvoeringstechnische aspecten. In de top van de organisatie zijn kennis, vaardigheden en contacten om te gaan. kennis en vaardigheden meer gericht op beleidsmatige aspecten. Toepassen van de drie-eenheid voor besluitvormende teams Deze kennis is nodig om tijdens een calamiteit technisch goede Om in een besluitvormend team tot een goed resultaat te komen oplossingen te kunnen vinden. zijn drie componenten van wezenlijk belang. Een goed resultaat is een besluit dat technisch/inhoudelijk voldoet, aanvaardbaar is Crisiscommunicatie voor de “buitenwereld” en binnen korte beschikbare tijd tot stand Naast de daadwerkelijke inhoudelijke bestrijding van calamiteiten komt. is communicatie met andere organisatieonderdelen van belang en het beeld dat de “buitenwereld” heeft van het optreden van het waterschap. De bestrijding kan nog zo effectief en efficiënt zijn, maar als “buiten” een ander beeld bestaat, loopt het imago van het waterschap schade op. Goede communicatie is essentieel, in alle lagen van de calamiteitenorganisatie.

Procesbewaking (probleemgestuurd vergaderen) Zowel de organisatiestructuur als de werkprocessen bieden houvast bij het bestrijden van een calamiteit. Door de grote druk bij calamiteiten kan het overzicht over de structuur en werkwijze verloren gaan. Het houden van overzicht is niet gericht op specifieke maatregelen, maar op het algemeen functioneren van de organisatie. Dit is extra van belang op plekken in de 10| KWALITEITSBORGING organisatie waar coördinatie tussen verschillende onderdelen van de organisatie en/of met externe partijen plaatsvindt. Procesbewaking moet voor iedereen een punt van aandacht zijn, maar het is noodzakelijk om in elk team een procesbewaker aan te wijzen. Deze persoon (of personen) neemt afstand van de inhoudelijk discussie, volgt het verloop van het proces en geeft zo nodig sturing aan het proces. Figuur 8: De drie-eenheid van besluitvormende teams 33  Contact

CALAMITEITENPLAN Besluitvorming moet binnen de beschikbare tijd plaatsvinden. Het Toepassen van crisismanagementprocessen forceren van een besluit valt onder procesbewaking. Bij het bestrijden van een calamiteit en/of crisis staan de volgende voorwaardenscheppende processen centraal : Scheiden van beleid en uitvoering 1. Melden en alarmeren; De calamiteitenorganisatie wordt ingericht naar aard, omvang 2. Opschalen en afschalen; en locatie van (dreigende) calamiteiten en benodigde expertise en capaciteit om deze te voorkomen, dan wel gevolgen 3. Leiding en coördinatie ervan te beperken. De daarvoor benodigde activiteiten en (crisisbesluitvorming, procesbewaking); bevoegdheden worden daarop afgestemd. Elk onderdeel van De omvang van de daadwerkelijke opschaling van de de calamiteitenorganisatie heeft een eigen taak. Wanneer een calamiteitenorganisatie wordt gestuurd door de actuele behoefte onderdeel zich niet met de eigen taak bezig houdt, zullen aan benodigde mensen (expertise) en middelen en kan ook bepaalde activiteiten niet en andere wellicht dubbel worden extern worden bepaald, als waterprocessen worden geraakt bij uitgevoerd met coördinatieproblemen tot gevolg. Een scheiding opschaling van de algemeen bestuurlijke kolom (veiligheidsregio’s tussen activiteiten is daarom noodzakelijk. en gemeenten).

In aansluiting op de crisisorganisaties bij diverse netwerkpartners 4. Informatiemanagement; is een driedeling op basis van de soorten activiteiten gepast. Tijdens calamiteitenbestrijding en crisisbeheersing wordt relevante Het Waterschaps-Beleids-Team (WBT) houdt zich bezig met informatie zo snel mogelijk ontsloten, geverifieerd en continu met de strategie, waarbij beleidsvorming, bestuurlijke afstemming, betrokken partijen gedeeld. lange termijngevolgen en communicatie aan de orde komen. De tactische coördinatie, de aanpak op hoofdlijnen, de afstemming 5. Crisiscommunicatie; met coördinatiecentra van andere instanties, ontwikkeling van Tijdens calamiteitenbestrijding en crisisbeheersing communiceert scenario’s en bedrijfscontinuïteit behoren tot de taken van het het waterschap open en eerlijk over de risico’s en over de eigen Waterschaps-Operationeel-Team (WOT). Het WOT richt zich op mogelijkheden en onmogelijkheden. het effect gebied. De Waterschaps-Actie-Teams (WAT’s) zorgen voor de operationele (uitvoerende) bestrijding van de calamiteit. 6. Netwerkmanagement. 10| KWALITEITSBORGING Een WAT richt zich primair op een brongebied (indien dat te Tijdens calamiteitenbestrijding en crisisbeheersing wordt identificeren is). Hoe meer door een actieteam opgepakt kan samengewerkt met andere organisaties en diensten en wordt worden hoe beter. Het WOT en WBT dienen, in zekere zin, ter voortgebouwd op de dagelijkse contacten met deze organisaties. ondersteuning van het WAT. Het waterschap houdt nadrukkelijk rekening met de gevraagde adviserende en ondersteunende rol bij opschaling van de algemeen De afbakening, rolvastheid en afstemming tussen deze onderdelen bestuurlijke kolom en voorziet in liaisons en vertegenwoordigers in van de calamiteitenorganisatie is essentieel. multidisciplinaire crisisteams van veiligheidsregio’s.

34  Contact

CALAMITEITENPLAN Informatiemanagement (wekelijks risicobeeld) en startbeeld van de activiteit in LCMS Kritische succesfactor voor goed crisisbeheer is snelle bij opschaling van de calamiteitenorganisatie; informatiedeling. WSHD geeft door netcentrisch te werken Ħ In coördinatiefase 1 is de ICO-WAT verantwoordelijk voor invulling aan het proces informatiemanagement. De essentie van het informatiemanagement en het in stand houden van een Netcentrisch Werken is dat verschillende partijen samenwerken op actueel waterbeeld van het WAT in LCMS; basis van een actueel gedeeld totaalbeeld van dreigende of acuut Ħ In coördinatiefase 2 is de ICO-WOT verantwoordelijk voor opgetreden incidenten, calamiteiten en/of crises. Dit totaalbeeld het informatiemanagement en het in stand houden van een zorgt voor een versnelling van het proces van crisisbesluitvorming, actueel waterbeeld van het WOT in LCMS; omdat gezamenlijke beeldvorming minder tijd kost. Ħ In coördinatiefase 3/4 is de ICO-WOT verantwoordelijk voor het informatiemanagement en het in stand houden van een WSHD werkt conform het referentiekader netcentrisch werken actueel waterbeeld in LCMS. Voor het WBT kan een ICO aan crisisbeheersing van het veiligheidsberaad en het landelijk het WBT worden toegevoegd. referentiekader netcentrisch werken voor waterschappen van de Unie van Waterschappen. Voor een verdere uitleg zie het Leiding en coördinatie (besluitvorming, procesbewaking) supplement werkwijze. Effectieve leiding en coördinatie is essentieel voor een adequate Het doel van het proces informatiemanagement is het verkrijgen bestrijding van calamiteiten. Het doel is om alle noodzakelijke van alle voor de bestrijding van de (dreigende) calamiteit of bestrijdings- en ondersteunende activiteiten zo snel en effectief multidisciplinair incident relevante informatie en die actief mogelijk en in de juiste prioriteiten volgorde worden uitgevoerd. beschikbaar stellen zodat er één gedeeld beeld gevormd kan Leidinggevenden in de calamiteitenorganisatie zijn worden. De juiste informatie moet in de juiste vorm en op sleutelfunctionarissen. Zij moeten over specifieke competenties het juiste moment beschikbaar zijn voor degenen die deze beschikken om in een calamiteiten goed te kunnen functioneren. nodig hebben. De juiste informatie kan in dit verband worden Deze competenties zijn o.a.: brede scope, ver vooruit kunnen gedefinieerd als de actuele, essentiële punten van het grootschalig denken, stressbestendig, taakbewust. Deze rol is verder incident, de verwachte effecten en de ingezette capaciteiten. beschreven in de rollenboek. Hieronder valt ook de expertise die nodig is voor een effectieve bestrijding. De juiste vorm is in ieder geval een multidisciplinair Aandachtspunten daarbij zijn ( De genomen besluiten t.a.v. 10| KWALITEITSBORGING totaalbeeld met essentiële punten, dat goed toegankelijk, prioriteitenstelling zijn op ieder niveau) : overzichtelijk en zoveel mogelijk gestandaardiseerd is. Ħ geëxpliciteerd op basis van alternatieven en overwegingen; Ħ vertaald in acties en daaraan gekoppelde actienemers; Om het systeem van het informatiemanagement te managen zijn Ħ afgestemd op besluiten en/of acties van netwerkpartners; de verantwoordelijkheden per coördinatie fase voor de rollen Ħ De voorstellen / adviezen die aan het bovenliggende niveau calamiteitencoördinator en informatiecoördinator (ICO) als volgt worden gegeven, zijn gebaseerd op feiten en voorzien van gedefinieerd. opties voor besluitvorming en bijbehorende consequenties; Ħ Voorafgaand aan de opschaling is de calamiteitencoördinator Ħ Op ieder niveau is een overzicht beschikbaar van de 35 verantwoordelijk voor het waterbeeld in de applicatie LCMS  Contact

CALAMITEITENPLAN (zelf)genomen besluiten en de mate waarin deze zijn plaats van de diverse onderdelen van de calamiteitenorganisatie. geïmplementeerd; Uitgangspunt hierbij is dat alleen die mensen worden opgeroepen Ħ Niet volledige opdrachten worden op ieder niveau gesignaleerd die, gelet op hun kennis, competenties en vaardigheden, strikt en opnieuw geformuleerd. noodzakelijk zijn voor de aanpak van de calamiteit.

5.2 Mensen Daar waar knelpunten optreden in de beschikbaarheid van Beschikbaarheid en bereikbaarheid van medewerkers personeel is het de verantwoordelijkheid van de leidinggevenden De senior beleidsadviseur calamiteitenzorg is verantwoordelijk voor van de betrokken crisisteams om samen tot een oplossing te de totstandkoming en het actualiseren van de personele invulling komen. Zij zorgen ook voor aflossing bij (naar verwachting) van de calamiteitenorganisatie. Hij doet dit in samenspraak met de langdurige calamiteiten. Bij knelpunten beslist de dienstdoende secretaris-directeur. operationeel leider. De wijze van aflossen wordt bij elke (dreigende) calamiteiten opnieuw afgesproken en vastgelegd. In het personeelsoverzicht van de calamiteitenorganisatie – Uitgangspunt is dat medewerkers maximaal werkdagen hebben het Calamiteitenorganisatie Informatie Systeem (CIS) – wordt van 8-12 uur. Een en ander is uitgewerkt in het supplement geregistreerd welke medewerkers bij de bestrijding van Werkwijze. calamiteiten inzetbaar zijn en in welke rol zij zijn ingedeeld. De senior beleidsadviseur calamiteitenzorg zorgt minimaal Voor de calamiteitenorganisatie kan ook gebruik worden twee keer per jaar (maart en september) voor een overzicht gemaakt van personeel dat op voorhand geen specifieke rol in de van de in- en uitstroom van medewerkers ingedeeld in een rol calamiteitenorganisatie is toebedeeld. in de calamiteitenorganisatie en rapporteert hierover aan het managementteam. 5.3 Middelen Crisiscentrum en WAT locaties Ook is een overzicht van wachtdiensten bij WSHD beschikbaar. De calamiteitenorganisatie beschikt over een crisiscentrum dat Medewerkers in een wachtdienst zijn volgens een rooster deels permanent operationeel is en deels vrijgemaakt moet beschikbaar en telefonisch bereikbaar. Voor de opkomst gelden worden. De crisisruimte voor het WOT en ondersteunende secties maximale opkomsttijden die zijn vermeld in het supplement zijn permanent beschikbaar. Het Klant Contact Centrum (KCC) 10| KWALITEITSBORGING Werkwijze. Ook voor medewerkers die niet in een wachtdienst zijn en de Waterschap Controle Kamers (WCK’s) worden permanent ingedeeld worden verwachtingen ten aanzien van bereikbaarheid in de nabijheid van de calamiteitenkamer gehuisvest. De overige en beschikbaarheid met betrekking tot hun rol in de werkplekken en ruimtes tussen Z-crisis en de Z-zalen zijn geschikt calamiteitenorganisatie opgenomen in het supplement Werkwijze. om in gebruik genomen te worden door diverse onderdelen van de calamiteitenorganisatie. Vergaderzaal 1.42B is beschikbaar als WAT Personeelsinvulling bij een daadwerkelijke calamiteit locatie als een WAT tegelijk in vergadering gaat met het WOT. In samenspraak tussen de leidinggevenden van de crisisteams vindt bij een daadwerkelijke calamiteit de personele invulling 36  Contact

CALAMITEITENPLAN De volgende ruimtes zijn beschikbaar voor een WAT: accepteert dat in bijzondere omstandigheden het contact met Ħ de vergaderruimte op het regiosteunpunt in Stellendam medewerkers in het veld beperkt of niet kan plaatsvinden. We (Goeree-Overflakkee); vallen dan terug op het fysiek terug melden op WAT-locaties die Ħ de vergaderruimte op de RWZI in Hellevoetsluis (Voorne- met elkaar in contact staan. Putten en Rozenburg); In het supplement Werkwijze is uitgewerkt welke Ħ de overlegruimte 1.42B op het hoofdkantoor van WSHD in communicatiemiddelen gebruikt kunnen worden voor welke Ridderkerk (IJsselmonde) (onderdeel van het crisiscentrum op doelen. Bovendien is daarin opgenomen hoe vaak en door wie het het hoofdkantoor van WSHD); gebruik van deze middelen wordt beproefd. Ħ de vergaderruimte op het regiosteunpunt in Strijen (Hoeksche Waard); Materiaal en materieel Ħ de vergaderruimte op de RWZI in Dordrecht (Eiland van In de calamiteitenbestrijdingsplannen zijn het benodigde en Dordrecht). beschikbare materiaal en materieel met de opslagplaatsen opgenomen. Relevante aannemers, loonwerkers en (technisch) Een plattegrond met indeling en vermelding van alle beschikbare adviseurs zijn ook opgenomen. Bovendien is opgenomen op faciliteiten is opgenomen in het supplement Werkwijze. In het welke wijze en hoe vaak de beheerder de beschikbaarheid van supplement zijn ook benodigde faciliteiten nader uitgewerkt materiaal, materieel en leveranciers beproeft. De afspraken en is beschreven hoe vaak, op welke wijze en door wie de die zijn gemaakt met bovenstaande partijen zijn vastgelegd in beschikbaarheid van de faciliteiten wordt beproefd. waakvlamovereenkomsten.

Team calamiteitenzorg is eindverantwoordelijk voor alle 5.4 Structuur ruimten, middelen en inrichting van de als zodanig aangewezen L calamiteitenruimten. Team calamiteitenzorg draagt zorg voor B B (waar nodig) de aanschaf van nieuwe middelen, wijzigingen en B doorontwikkeling van de ruimtes en middelen. L De afdelingen BO en AA zorgen voor het beheer en onderhoud van de aangewezen ruimtes conform de eisen zoals vastgesteld in

10| KWALITEITSBORGING het supplement Werkwijze. A L I G A A A Communicatiemiddelen De calamiteitenorganisatie moet ten alle tijden in staat zijn om te kunnen communiceren met de aangewezen locaties (zowel spraak als data). WSHD moet ten alle tijden met netwerkpartners kunnen communiceren. Daarbij moet WSHD ten alle tijden bereikbaar Figuur 9: Organigram calamiteitenorganisatie zijn voor meldingen van burgers en belanghebbende. WSHD 37  Contact

CALAMITEITENPLAN Waterschap Actie Team (WAT) De adviseur communicatie in het WAT kan de coördinator KCC Een actieteam bestaat minimaal uit een actieleider (AL), verzoeken het meldingenbeeld in het Tabblad Meldingen van het coördinator Maatregelen, adviseur Maatregelen, adviseur LCMS bij te houden. communicatie, calamiteitencoördinator, informatiecoördinator, De adviseur communicatie in het WAT kan het Actiecentrum BOB-er en GIS medewerker. Crisiscommunicatie (ACC) instellen en aan adviseurs en Met name in fase 1 kan sprake zijn van een beperkte bezetting. Bij medewerkers communicatie verzoeken hun rollen in het ACC fase 2, 3 en 4 zal de informatievraag aan het actieteam zo groot zoals beschreven in het Crisiscommunicatieplan op te pakken. zijn dat volledige ondersteuning noodzakelijk is. Bij fase 2, 3 en De noodzaak tot het instellen van een ACC is een teken dat 4 kunnen meerdere actieteams naast elkaar actief zijn. Dat is dan opschaling naar fase 2 aan de orde kan zijn. om de hoeveelheid activiteiten te verdelen (in aard of in locatie/ gebied). Ook kan het voorkomen dat meerdere actieteams met op Aan een WAT kunnen ook externe vertegenwoordigers of liaisons zichzelf staande incidenten bezig zijn. van bijvoorbeeld gemeenten, brandweer, omgevingsdiensten, veiligheidsregio’s, Defensie, andere betrokken hulpdiensten, De actieleider bepaalt, in overleg met de calamiteitencoördinator, bedrijven, ingenieurs- of adviesbureaus worden toegevoegd. de invulling van het actieteam WAT. De meest minimale bezetting is een actieleider die met een ICO een aantal medewerkers (en/of Waterschap Operationeel Team (WOT) en adviserende aannemers) aanstuurt met de calamiteitencoördinator, coördinator secties/groepen Maatregelen en adviseur communicatie op afstand (telefonisch/ Het WOT is het knooppunt van de informatiestromen. Het WOT digitaal) betrokken. richt zich op het effectgebied, het ‘hoe’ van de bestrijding, de continuïteit van calamiteitenbestrijding en bedrijfsvoering op De actieleider kiest de locatie voor het WAT. Dat kan een locatie (midden)lange termijn en verzorgt de tactische afstemming zijn waarvan gegarandeerd wordt dat die aan alle eisen voldoet. met de netwerkpartners. Het WOT wordt ondersteund door Het is ook mogelijk om in het gebied te blijven maar dan op een actieteams scenario’s en maatregelen. Het WOT wordt pas in fase andere locatie, bijvoorbeeld als er sprake is van een duidelijke 2 actief. Een WOT bestaat minimaal uit een operationeel Leider, plaats incident. coördinator Scenario’s, coördinator Maatregelen (als geen WAT’s zijn ingesteld), adviseur communicatie, calamiteitencoördinator, 10| KWALITEITSBORGING Voor een goede verantwoording achteraf, zowel juridisch als informatiecoördinator, BOB-er en GIS-medewerker. bestuurlijk, mede gezien de bijzondere bevoegdheden is het noodzakelijk dat de actieleider zorgt voor het: Het WOT bepaalt de tactiek van de bestrijding. De taken zijn al Ħ Bijhouden van een logboek; volgt samen te vatten: Ħ Actueel (laten) houden van LCMS; Ħ analyseren van het probleem; Ħ Zo snel mogelijk (laten) informeren van betrokken Ħ coördinatie en operationele leiding van de afdelingshoofd(en), operationeel leider van dienst, calamiteitenorganisatie; directeur van dienst en dijkgraaf over de opschaling van de Ħ vertalen van de strategie van de dijkgraaf (WBT) naar een 38 calamiteitenorganisatie en de stand van zaken (zeker bij tactiek voor de actieteams; gebruik van bijzondere bevoegdheden).  Contact

CALAMITEITENPLAN Ħ nemen van beslissingen voor gevallen binnen het vastgestelde ondersteund door de directeur van dienst (secretaris-directeur) beleid, over operationele dilemma’s, die in het CBP zijn en/of het WBT, zijn als volgt samen te vatten: toegewezen aan het WOT of die worden voorgelegd door Ħ nemen van beslissingen in gevallen waarbij wordt afgeweken WAT’s; van het beleid, vastgesteld in calamiteitenplan, bijbehorende Ħ netwerkmanagement op operationeel/ tactisch niveau. supplementen, calamiteitenbestrijdingsplannen of draaiboeken bij calamiteitenbestrijding en/of crisisbeheersing; De Operationeel Leider (OL) bepaalt in overleg met de Ħ beslissen over wel/niet benodigd gebruik van bijzondere calamiteitencoördinator welke rollen moeten worden ingevuld en bevoegdheden van de dijkgraaf; in hoeverre andere personen (tijdelijk) zitting hebben in het WOT. Ħ bepalen van de behoefte aan bestuurlijke afstemming of De Operationeel Leider (OL) bepaalt in overleg met de directeur coördinatie; van dienst (secretaris-directeur) de mate van bestuurlijke Ħ bepalen van de kernboodschap en (crisis) advisering die in het WOT moet worden voorbereid. communicatiestrategie; Aan een WOT kunnen ook externe vertegenwoordigers of liaisons Ħ bewaken van het imago van het waterschap. van bijvoorbeeld gemeenten, brandweer, veiligheidsregio’s, Defensie of andere betrokken hulpdiensten, bedrijven, ingenieurs- De dijkgraaf bepaalt wie deel uitmaken van het WBT en wordt of adviesbureaus worden toegevoegd. daarover geadviseerd door de directeur van dienst. Het WBT is actief in fase 3 en 4. Het WOT heeft voor de ondersteuning van zijn werkzaamheden de beschikking over: Liaisons Ħ een Actie Centrum Crisiscommunicatie (ACC) die uitvoering Op alle drie de niveaus van de calamiteitenorganisatie kan WSHD geeft aan het Crisiscommunicatieplan WSHD; liaisons afvaardigen naar - en ontvangen van netwerkpartners. Ħ een Ondersteuningsgroep (OG) die uitvoering geeft aan de Liaisons zorgen voor informatie-uitwisseling tussen betrokken facilitaire ondersteuning en de ICT-dienstverlening aan de partijen en afstemming van de te nemen maatregelen (strategie, calamiteitenorganisatie. tactiek, uitvoering). De dijkgraaf en OL besluiten in overleg met de Dijkgraaf en Waterschap Beleid Team (WBT) calamiteitencoördinator welke liaisons zij afvaardigen en wie de rol 10| KWALITEITSBORGING De dijkgraaf is eindverantwoordelijk voor het optreden van de daadwerkelijk vervult. calamiteitenorganisatie. Hij wordt daarvoor bijgestaan door de directeur van dienst (secretaris-directeur) en indien benodigd Actiecentrum Crisiscommunicatie (ACC) het Waterschap Beleidsteam (WBT). Het WBT houdt zich bezig Het actiecentrum crisiscommunicatie ondersteunt de met de bestuurlijke en beleidsmatige aspecten van de calamiteit. calamiteitenorganisatie. Bij opschaling naar fase 1 of 2 zal De dijkgraaf is eindverantwoordelijk voor het optreden van het ondersteuning van het WAT noodzakelijk zijn. Het ACC analyseert waterschap. Dat betekent dat het WBT de dijkgraaf ondersteunt de problemen en ontwikkelingen op communicatief gebied en bij het bepalen van de strategie. De taken van de dijkgraaf, werkt aan voorspellingen en verwachtingen over de belangstelling 39  Contact

CALAMITEITENPLAN en vragen van burgers en media. Daarnaast ontwikkelt het van de receptie, gebouwbeheer, catering en de beschikbaarheid ACC voorstellen over communicatie en voert de communicatie van automatisering, communicatiemiddelen en gegevensbronnen. activiteiten uit. Facilitaire ondersteuning wordt geïnformeerd vanaf fase 1 en sluit De taken zijn als volgt samen te vatten: aan in het WAT en WOT. Voor de noodzakelijke dienstverlening Ħ analyseren van het probleem inclusief het doen van door de betreffende afdelingen sluit de senior beleidsadviseur omgevingsanalyses en het monitoren van berichtgeving over Calamiteitenzorg met beide afdelingen een Service Level (de activiteiten van) het waterschap; Agreement (SLA) af. Ħ adviseren en ondersteunen van de voorlichters/ communicatie adviseurs in het WAT, WOT en WBT en (hoofd) meldkamer; De rollen en taakverdeling bij facilitaire en ICT ondersteuning van Ħ uitvoeren van communicatie activiteiten zoals berichten op de calamiteitenorganisatie zijn uitgewerkt in het Rollenboek. sociale media, persberichten, woordvoering, instructie voor medewerkers KCC voor klantcontact, (laten) maken van foto en 5.5 Mandaten film materiaal, enz.; De functionele structuur van de calamiteitenorganisatie is niet Ħ afstemmen van (mogelijke) activiteiten van het ACC met dezelfde als die van de reguliere organisatie. Voor de uitoefening andere onderdelen van de calamiteitenorganisatie; van juridische bevoegdheden (het gebruik maken van mandaten Ħ afstemmen met netwerkpartners over communicatie en volmachten) in beide organisaties betekent dit het volgende: activiteiten. 1. De reguliere organisatie heeft juridische bevoegdheden volgens, in overeenstemming met de Uitvoeringsregeling Meldkamer/Klant Contact Centrum (KCC) juridische bevoegdheden bij het Mandaatbesluit. Het Klant Contact Centrum (KCC) is in eerste instantie schakel Hetzelfde geldt voor de financiële bevoegdheden van de tussen melders en de medewerkers (wachtdiensten) bij opschaling Uitvoeringsregeling financiële bevoegdheden; van één of meerdere Actieteams (WAT’s). Daarnaast kan het 2. Zodra de calamiteitenorganisatie geactiveerd wordt en totdat KCC informatievragen van burgers afhandelen en door die afgeschaald wordt naar de dagelijkse werkzaamheden, geldt informatievoorziening bij de calamiteitenbestrijding betrokken dat de reguliere juridische en financiële bevoegdheden als medewerkers ontlasten. volgt van toepassing zijn op de calamiteitenorganisatie.

10| KWALITEITSBORGING De coördinator KCC bepaalt in overleg met adviseur communicatie De bevoegdheden per leidinggevende rol zijn als volgt. (in WAT bij fase 1, in WOT bij fase 2 of coördinator ACC indien actief) en de calamiteitencoördinator de benodigde bezetting van Bevoegdheden Dijkgraaf het KCC en/of benodigde inzet van STC. De dijkgraaf heeft bij calamiteiten alle bevoegdheden zoals die in de wet aan de het dagelijks bestuur zijn toegewezen. Facilitaire en ICT ondersteuning Bij toepassing van deze bevoegdheden moet hij zich achteraf Voor een goed functioneren van de calamiteitenorganisatie is verantwoorden aan het dagelijks bestuur. facilitaire ondersteuning noodzakelijk. Het gaat om de bezetting 40  Contact

CALAMITEITENPLAN Bevoegdheden Operationeel Leider (OL) Ħ Om medewerkers van WSHD (wanneer deze in de normale De operationeel leider kan beschikken over alle bevoegdheden van organisatie niet hiërarchisch onder de betreffende persoon de secretaris-directeur. vallen) te verplichten werkzaamheden te verrichten ter bestrijding Hij kan daarmee in ieder geval beschikken over alle middelen van van het incident of de calamiteit, ook buiten de normale het waterschap (inclusief al het personeel). Daarnaast kan de OL werktijden; alle bijstandsverzoeken (laten) doen aan hulpverleningsdiensten, Ħ Om gebouwen van WSHD open te (laten) stellen buiten de gemeenten, (buur)waterschappen, Rijkswaterstaat en andere normale openingstijden; netwerkpartners voor zo ver deze niet expliciet door het bestuur Ħ Om uitgebreide assistentie in te roepen van hulpdiensten, (buur) gedaan moeten worden. Zo lang niet afgeweken wordt van waterschappen, Rijkswaterstaat of andere netwerkpartners. vastgesteld beleid kan de OL alle maatregelen nemen die hij/zij noodzakelijk acht. Het WOT kan bovendien alle maatregelen nemen die in de bestrijdingsplannen expliciet bij het WOT zijn neergelegd. Voor de effectieve bestrijding van een calamiteit kunnen de OL en de leden van het WOT, na opschalen tot fase 2 of hoger Bevoegdheden Actieleider beschikken over extra bevoegdheden. Indien de OL of een lid Voor de effectieve bestrijding van een (ernstig) incident of calamiteit WOT gebruik maakt van deze bevoegdheden moet hij zorgdragen kan de actieteamleider (na opschalen tot fase 1 of hoger) beschikken voor voldoende verantwoording achteraf. De OL/ lid WOT moet over extra bevoegdheden. Indien een actieleider gebruik maakt kunnen aantonen dat het organiseren van maatregelen, materieel van deze bevoegdheden moet hij zorgdragen voor voldoende en middelen via de normale bevoegdheden en procedures niet verantwoording achteraf. Een actieleider moet kunnen aantonen mogelijk was. Een lid WOT moet het gebruik van de bevoegdheden dat het organiseren van maatregelen, materieel en middelen via de zo veel mogelijk afstemmen met de OL. Indien mogelijk stemt de normale bevoegdheden en procedures niet mogelijk was. OL het gebruik van de bevoegdheden zo veel mogelijk af met de De actieleider moet bij gebruik van zijn bevoegdheden de dijkgraaf. Gezien de ruime mogelijkheden dienen de leden van het operationeel leider hierover informeren. Indien enigszins mogelijk WOT voorzichtig met deze bevoegdheden om te gaan en zich zo moet een actieleider het gebruik van de bevoegdheden zo veel mogelijk te beperken in het gebruik. veel mogelijk afstemmen met de operationeel leider. Gezien de Indien noodzakelijk heeft de Operationeel Leider de bevoegdheid: ruime mogelijkheden dienen actieleiders voorzichtig met deze 10| KWALITEITSBORGING Ħ Om af te wijken van het inkoop en aanbestedingsreglement, bevoegdheden om te gaan en zich zo veel mogelijk te beperken in dat wil zeggen opdracht te verstrekken zonder aanbesteding of het gebruik. offerteaanvraag; Indien noodzakelijk heeft een actieleider de bevoegdheid: Ħ Om af te wijken van het budgetreglement, dat wil zeggen Ħ Om af te wijken van het inkoop en aanbestedingsreglement, uitgaven te doen zonder dat bekend is of een toereikend dat wil zeggen opdracht te verstrekken zonder aanbesteding of budget beschikbaar is; offerteaanvraag; Ħ Om opdracht te verstrekken tot het bedrag van teken- en Ħ Om af te wijken van het budgetreglement, dat wil zeggen beschikkingsbevoegdheid van het niveau van secretaris- uitgaven te doen zonder dat bekend is of een toereikend budget 41 directeur; beschikbaar is;  Contact

CALAMITEITENPLAN Ħ Om opdracht te verstrekken tot het bedrag van teken- en te treden in een multidisciplinair crisisteams: CoPI en ROT. Hij beschikkingsbevoegdheid van het niveau van afdelingshoofd is daarin een gelijkwaardiger partner. De liaison draagt bij aan (zie delegatie en mandaatregeling); het gezamenlijk doel om het incident of de crisis te bestrijden, Ħ Om medewerkers van WSHD (wanneer deze in de normale treedt op namens het waterschap, sluit aan op vigerende wet- en organisatie niet hiërarchisch onder de actieleider vallen) te regelgeving zoals uitgewerkt in de bestuurlijke netwerkkaarten verplichten werkzaamheden te verrichten ter bestrijding van en treedt niet in de bevoegdheden van andere disciplines. De het incident of de calamiteit, ook buiten de normale werktijden dijkgraaf vertegenwoordigt het waterschap in GBT en RBT en ; In de meeste gevallen zullen de betrokken medewerkers in kan bij besluitvorming in deze crisisteams gebruik maken van zijn de normale organisatie hiërarchisch onder de actieleider vallen bevoegdheden. daar dit bij voorkeur een teamleider is. Het kan zijn dat een andere teamleider of een projectleider het WAT leidt of dat 5.6 Continuïteit de expertise van een ander team of afdeling noodzakelijk Basis is dat een medewerker die 8 uur heeft gewerkt, ten tijde is. Wanneer een actieleider veel menskracht (zeker bij meer van incidenten/calamiteiten, wordt afgelost. Dit kan conform de dan vijf personen) van buiten het eerst aangewezen team Arbeidstijdenwet in overleg met betrokkene worden verlengd tot nodig heeft voor de bestrijding is dat op zich een reden voor maximaal 12 uur. opschaling naar fase 2 om de toedeling van middelen goed te organiseren; De leden van het WBT en het WOT regelen hun aflossing zelf en Ħ Om gebouwen van WSHD open te (laten) stellen buiten de zijn eindverantwoordelijk voor aflossing van hun medewerkers normale openingstijden; in de calamiteitenorganisatie (met gebruikmaking van het Ħ Om assistentie in te roepen van hulpdiensten, (buur) CIS/ personeelsoverzicht). Knelpunten met betrekking tot de waterschappen, Rijkswaterstaat of andere netwerkpartners. continuïteit worden gemeld bij de calamiteitencoördinator en zo nodig onder verantwoordelijkheid van het WAT/WOT opgelost. De actieleider kan bovendien alle maatregelen nemen die in de bestrijdingsplannen expliciet bij het WAT zijn neergelegd. Het De coördinator van het KCC regelt de eigen aflossing en die van de gebruik van deze bevoegdheden binnen de calamiteitenorganisatie medewerkers van het KCC. is beperkt tot handelingen die in verband staan met het bestrijden De actieleider(s) regelt (regelen) de eigen aflossing en die van 10| KWALITEITSBORGING van de betreffende calamiteit. Indien in de calamiteitenorganisatie de medewerkers van WAT’s. Aflossingen worden altijd gemeld bij gebruik is gemaakt van juridische en financiële bevoegdheden, de calamiteitencoördinator en de informatiecoördinator, zodat wordt hiervan in de nafase gerapporteerd aan de dijkgraaf (als een die kunnen checken of medewerkers in een bepaalde rol in een volmacht is gebruikt) en het college (als een mandaat is gebruikt). crisisteam tijdig afgelost worden en indien benodigd hierover een aanwijzing kunnen vragen van de actieleider, operationeel leider Bevoegdheden van Liaisons en/of dijkgraaf. Een liaison is een afgevaardigde van het waterschap en is bevoegd om als adviseur en deskundige van het waterschap op 42  Contact

CALAMITEITENPLAN 6| Melden, alarmeren, opschalen en mandaten

Waterschap Hollandse Delta is 24 uur per dag, 7 dagen per week bereikbaar via:

0900 – 2005005 (KCC/STC)

Niet-spoedeisende meldingen kunnen ook via internet of social media worden gemeld: www: https://www.wshd.nl/common/contact/contactformulier.html contactformulier email: [email protected] Twitter: @hollandsedelta facebook: #waterschapHollandsedelta

6.1 Melden en alarmeren Door uitvoering van het proces melden en alarmeren wordt de hoofdstructuur van de calamiteitenorganisatie opgebouwd. Dit proces vormt een cruciaal en kwetsbaar onderdeel van de calamiteitenbestrijding en omvat alle activiteiten die gericht zijn op het effectief en tijdig aannemen en registreren van gegevens over de calamiteiten en het alarmeren van de juiste functionarissen en overige betrokken instanties.

Evaluatie

Nazorg

Opschalen Afschalen

10| KWALITEITSBORGING Melden& Alarmeren

Normale situatie Incident/ calamiteit Herstel Normale situatie

Figuur 10: Opschalingsstructuur waterschap 43  Contact

CALAMITEITENPLAN Het doel van het proces melden & alarmeren is het verkrijgen, (zo ernst van de melding direct duidelijk is, bijvoorbeeld omdat deze mogelijk) verifiëren en combineren van de essentiële gegevens binnenkomt via een hulpverleningsdienst of gemeente, wacht van een incident, het beoordelen van die gegevens, die vertalen WSHD niet op verificatie, maar neemt de wachtdienst direct naar de initiële hulp- en inzetbehoefte en het zo snel en effectief maatregelen en brengt de achterwacht/teamleider op de hoogte. mogelijk beschikbaar maken van die hulp. Op deze wijze wordt onnodig alarmeren en opschalen van de calamiteitenorganisatie voorkomen. Het proces omvat alle activiteiten gericht op het bedrijfszeker, effectief en tijdig aannemen, verwerken en registreren van de Daarnaast houdt WSHD 24 uur per dag en 7 dagen in de week gegevens over het incident (aanname) en het alarmeren en/of het watersysteem en de waterketen in de gaten. Naast eigen informeren van de juiste eenheden, functionarissen, instanties en meetsystemen worden de (wachtdienst)medewerkers hierbij andere hulpbronnen (uitgifte) ondersteund door externe partijen, zoals het KNMI en het Water Wordt de hoofdstructuur niet tijdig opgebouwd, dan wordt Management Centrum Nederland (WMCN). afbreuk gedaan aan de effectiviteit van de bestrijding. In de praktijk is er nogal eens sprake van opschalingsangst, dit moet Technische meldingen (van meet- en regelsystemen), storingen worden voorkomen. Beter te hoog opgeschaald, en daarna weer en meldingen van netwerkpartners komen voor een groot deel afschalen, dan niet opschalen terwijl dit achteraf wel nodig bleek rechtstreeks binnen bij de Waterschaps Controle Kamers (WCK’s) te zijn. en wachtdiensten van deze WCK’s. Een aantal meldingen komt ook binnen bij de centrale wachtdienst (BO) en/of de Werkproces calamiteitencoördinator. Dit zijn meldingen die meer het karakter Om een goed draaiend proces te krijgen en te houden, is de van een alarmering hebben (bijvoorbeeld waarschuwingen voor werkwijze binnen en buiten kantoortijden zo veel mogelijk gelijk. extreem hoogwater of extreme neerslag). Alle meldingen komen op verschillende manieren bij waterschap Welke meldingen bij welke wachtdienst terecht moeten Hollandse Delta binnen. De meldingen komen tijdens komen is uitgewerkt in het reguliere proces van afhandelen kantoortijden binnen bij het Klant Contact Centrum (KCC). Buiten van meldingen en in de betreffende scenario’s in de kantoortijden is dat een externe Service Telefoon Centrale. Het calamiteitenbestrijdingsplannen. KCC zet de melding – na beoordeling - door naar de (wachtdienst) 10| KWALITEITSBORGING medewerker die de melding afhandelt. Indien de situatie zo Normen voor alarmeren ernstig is dat deze medewerker het probleem niet zelfstandig Essentieel voor een adequate bestrijding van incidenten en kan oplossen zal hij zijn teamleider/achterwacht informeren. De calamiteiten is dat snel de juiste informatie wordt verzameld en die teamleider/achterwacht bepaalt of er moet worden opgeschaald. vervolgens wordt vertaald naar de juiste hulp en inzet. Hiervoor gelden de volgende kaders. Medewerkers van de betreffende wachtdienst controleren aan de hand van de meldingsprocedure eerst de meldingen zodat snel de aard en omvang van het incident duidelijk is. Als de 44  Contact

CALAMITEITENPLAN WIE WAT binnen in % gevallen KCC Aannemen melding binnen kantoortijden 2 minuten 95% KCC/STC Aannemen melding (24/7) 5 minuten 90% Wachtdienst Aannemen melding en actief 5 minuten 90% Calamiteitencoördinator Aannemen melding en actief 5 minuten 90% Actieleider Aannemen melding en actief 5 minuten 90% Operationeel Leider Aannemen melding en actief 5 minuten 90% Dijkgraaf Aannemen melding en actief 5 minuten 90% Wachtdienst Ter plaatse van incident 45 minuten 90% WAT Operationeel en ter plaatse, na alarmering 60 minuten 80% WOT WOT-operationeel (op kantoor Ridderkerk) na alarmering 90 minuten 80% WBT WBT-operationeel (op kantoor Ridderkerk) na alarmering 90 minuten 80%

Tabel 3: Overzicht van streeftijden voor bereikbaarheid en beschikbaarheid

6.2 Opschalen en afschalen De waterbeheerders in Nederland onderscheiden bij de bestrijding van calamiteiten vier opschalingsniveaus, coördinatiefasen geheten. Deze zijn afgestemd op de landelijke GRIP systematiek (Gecoördineerde Regionale Incidentbestrijding Procedure) van de algemeen bestuurlijke kolom. Bij elke coördinatiefase wordt de calamiteitenorganisatie verder opgebouwd en krijgen organisatieonderdelen en functionarissen specifieke taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden toegewezen. Naast de uitwerking hieronder staat over de verantwoordelijkheden en taken meer in het supplement Werkwijze en supplement Personeelsoverzicht.

De overgang van de ene naar de andere coördinatiefase wordt primair bepaald door de mate van coördinatie die noodzakelijk is. De mate van coördinatie is zelf weer afhankelijk van diverse factoren. Het dreigingsniveau en de (mogelijke) impact spelen hierbij een 10| KWALITEITSBORGING belangrijke rol maar ook andere factoren kunnen aanleiding geven tot opschaling zoals de mate van bestuurlijke betrokkenheid, financiële gevolgen of media-aandacht. Wanneer de veiligheidsregio is opgeschaald voor een water(gerelateerd) incident zorgt het waterschap dat voor multidisciplinaire crisisteams vertegenwoordigers van het waterschap beschikbaar zijn, en overweegt of parallele opschaling van de calamiteitenorganisatie van het waterschap voor dit incident noodzakelijk is. Dit om de afstemming te bevorderen en de interne coördinatiebehoefte te bepalen.

De coördinatiefasen zijn niet alleen toepasbaar op incidenten die plaatsvinden of hebben plaatsgevonden (acute incidenten, calamiteiten, crises, grootschalige ongevallen of rampen) maar ook op dreigende situaties zoals verwachte extreme hoogwaterstanden 45  Contact

CALAMITEITENPLAN met mogelijke kans op falen van waterkeringen en overstromingen In sommige gevallen binnen het reguliere werk is het verstandig of verwachte extreme regenval met mogelijke kans op om binnen en buiten de organisatie mensen en afdelingen te wateroverlast in landelijke en stedelijke gebieden (sluimerende informeren. Dit is bijvoorbeeld als er netwerkpartners betrokken incidenten, calamiteiten, crises, grootschalige ongevallen of zijn, zoals hulpverleningsdiensten en/of gemeenten en bij alle rampen). incidenten die aandacht van media kunnen trekken. In deze

GRIP Algemeen Kolom Waterkolom Fase gevallen wordt altijd de calamiteitencoördinator geïnformeerd. Incidenten die al voldoen aan de opschalingscriteria zoals

Regionaal 4 Strategisch Regionaal beschreven in de bestrijdingsplannen, zal opgeschaald IV Beleidsteam (RBT) worden. De afdeling is primair verantwoordelijk om de lijnen Waterschap Beleidsteam (assetmanagement en afdelingshoofd, directie, portefeuillehouder) (WBT) Gemeentelijk te infomeren. Ook is de afdeling verantwoordelijk om het team III 3 Strategisch Beleidsteam communicatie te informeren. Dit kan (en hoeft) echter niet altijd (BGT) direct te gebeuren. Ook kan de afdeling buiten kantoortijden

Tactisch tegen beperkingen aanlopen, doordat de reguliere organisatie niet II Regionaal Waterschap 2 Operationeel Operationeel team altijd bereikbaar is, met uitzondering van de wachtdiensten. Dit Team (ROT) (WOT) kan op zichzelf een reden zijn om op te schalen.

1 Coordinerend I Commando Waterschap Uitvoerend Plaats Incident Actieteam Fase 1 (calamiteit) (CoPI) (WAT) Verantwoordelijk: actieleider Figuur 11: Opschalingstructuur van de algemene kolom en de Uitvoering: actieleider waterkolom Fase 1 is gereserveerd voor calamiteiten met een beperkte Dagelijkse werkzaamheden (routine) impact op de omgeving, maar er moet een inspanning worden Verantwoordelijk: Afdelingshoofd verricht die de reguliere bedrijfsvoering overstijgt. Fase 1 kan Uitvoering: Teamleider/Projectmanager ook afgekondigd worden vanwege het tijdstip (een dreigende calamiteit ‘s avonds of in het weekeinde) en/of complexiteit en/of 10| KWALITEITSBORGING Binnen de dagelijkse werkzaamheden kunnen kleine afwijkingen als er ter plaatse afstemming met de netwerkpartners noodzakelijk optreden van het normale beheer. Dergelijke beperkte incidenten is. Coördinatiefase 1 is ook passend in situaties waarbij het kunnen enige extra tijdsbesteding vragen, maar kunnen waterschap zichtbaar voor de omgeving (bijzondere) activiteiten eenvoudig binnen de dagelijkse routine worden afgehandeld. moet ondernemen en (pro) actieve communicatie gepast is. De Incidentbestrijding (incidentmanagement) is onderdeel van de dienstdoende achterwacht (Actieleider) beslist tot het opschalen dagelijkse bedrijfsvoering en vormt de logische en geleidelijke naar fase 1 op advies van de calamiteitencoördinator en zo overgang naar calamiteitenbestrijding (crisisbeheersing). mogelijk de assetmanager. Bij opschaling naar fase 1 wordt de dienstdoende operationeel leider en directeur van dienst 46 geïnformeerd.  Contact

CALAMITEITENPLAN Fase 2 (grote calamiteit) Fase 4 (beheergebied overschrijdende calamiteit) Verantwoordelijk: operationeel leider Verantwoordelijk: dijkgraaf Uitvoering: operationeel leider en actieleider(s) Uitvoering: operationeel leider en actieleider(s) Bij een calamiteit die het beheergebied overschrijdt kan een Fase 2 is gereserveerd voor calamiteiten met een relatief grote Fase 4 worden afgekondigd. Dit is een calamiteit waarbij impact op de omgeving. Er is sprake van mogelijke bedreiging intensieve bestuurlijke afstemming benodigd is tussen meerdere of aantasting van de functionele werking van waterstaatswerken waterschappen en/of waterbeheerders en/of veiligheidsregio’s. en/of verschillende afwegingen/ belangen in de interne De dijkgraaf besluit tot het opschalen naar Fase 4, op samenwerking. Andere kernmerken zijn: schaarste, inzet personen advies van de operationeel leider, directeur van dienst en/of en/of materieel en dergelijke. Er is een noodzaak aan interne calamiteitencoördinator. operationele coördinatie over de verschillende teams heen en/ of tussen de operationele teams van andere instanties. Er is Een Fase 4 betekent geen verandering in bevoegdheden van een wens en/ of behoefte om (pro) actiever te communiceren. WSHD of andere waterschappen. Er is geen centrale bestuurlijke De Operationeel Leider besluit o.a. tot het opschalen naar aansturing of coördinatie (vanwege de unieke decentrale coördinatiefase 2 op advies van de actieteamleider en de bevoegdheden per waterbeheerder). Op regionaal niveau zijn voor calamiteitencoördinator en zo mogelijk de assetmanager. het ramptype ‘overstromingen’ (en analoog daaraan ook voor andere scenario’s) tussen waterbeheerders afspraken gemaakt Fase 3 (calamiteit met bestuurlijke implicaties) over regionale coördinatie en eventuele vertegenwoordiging in de Verantwoordelijk: dijkgraaf veiligheidsregio’s. Uitvoering: operationeel leider en actieleider(s) Fase 3 is voor calamiteiten met (zeer) grote impact op de Aansluiten waterkolom op de algemene kolom omgeving, met mogelijk bedreiging voor mens, dier en milieu. Bij een opschaling van de veiligheidsregio kan WSHD een Bestuurlijke coördinatie is noodzakelijk. Kenmerk is dat de functionele invulling geven van de afvaardiging op de gebeurtenis zich beperkt tot het eigen beheer gebied. Daarbij verschillende niveaus. Bij het Commando Plaats Incident sluit heeft de waterbeheerder de coördinatie zelfstandig in de hand en vanuit WSHD de wachtdienstmedewerker van handhaving aan of werkt samen met netwerkpartners vanwege meerdere belangen. (een vertegenwoordiging van) de actieleider. 10| KWALITEITSBORGING Andere kenmerken zijn: bestuurlijke besluiten in afwijking van Bij een GRIP 2 sluit een liaison van WSHD aan bij het ROT en vastgesteld beleid zijn noodzakelijk, bestuurlijke conflicten wanneer er een Gemeentelijk of Regionaal Beleidsteam is (GRIP 3 in de samenwerking met netwerkpartners zijn mogelijk, grote of 4) sluit er een bestuurlijk vertegenwoordiger aan. financiële en/of juridische consequenties voor het waterschap zijn mogelijk. De dijkgraaf besluit tot het opschalen naar Fase 3 Aandachtspunten op advies van de operationeel leider, directeur van dienst en/of Ħ Beter te snel dan te langzaam opschalen, beter te hoog calamiteitencoördinator. opgeschaald, en daarna weer afschalen dan niet opschalen terwijl dit achteraf wel nodig had blijken te zijn. 47 Ħ In de calamiteitenbestrijdingsplannen zijn per scenario criteria  Contact

CALAMITEITENPLAN opgenomen wanneer expliciet moet worden besloten over op- de actieteamleider. De actieteamleider beslist over het afschalen en afschalen. van fase 1 naar dagelijkse werkzaamheden, op advies van de Ħ De coördinatiefasen zijn niet alleen toepasbaar voor incidenten calamiteitencoördinator, de assetmanager en het betrokken die hebben plaatsgevonden maar juist ook voor mogelijke afdelingshoofd. dreigende situaties. Ħ De informatieve opschaling loopt minimaal één fase voor Bevoegdheid tot opschalen en afschalen op de operationele opschaling, zodat de actoren van de Criteria waarbij expliciet afgewogen moet worden ontwikkelingen op de hoogte zijn als zij na opschaling rollen en of opgeschaald moet worden zijn opgenomen in de taken krijgen. calamiteitenbestrijdingsplannen. Ħ Let op! GRIP en coördinatiefase zijn niet één op één aan elkaar gekoppeld. Over het algemeen zal de algemene kolom Fase Wie Opmerkingen onafhankelijk van de waterkolom opschalen en vice versa. 0 > 0 Actieteamleider In overleg met teamleider Ħ Als een netwerkpartner (zoals veiligheidsregio, (achterwacht (reguliere organisatie) en buurwaterschappen en Rijkswaterstaat) opschaalt vanwege een betreffende team/ calamiteitencoördinator waterstaatkundig scenario is het logisch (dan wel noodzakelijk) afdeling) dat WSHD minimaal opschaalt naar gelijk niveau. 1 > 2 > 1 Operationeel leider In overleg met de actieleider Ħ Afhankelijk van de ernst van de situatie wordt er of geleidelijk en calamiteitencoördinator opgeschaald (van fase 1 naar 2 naar 3 etc.) of wordt direct 2 > 3 > 2 Dijkgraaf In overleg met de gestart in een hogere fase. operationeel leider, directeur van dienst en Afschalen calamiteitencoördinator Indien de situatie het toelaat kan worden beslist om de 3 > 4 > 3 Dijkgraaf In overleg met de calamiteitenorganisatie af te schalen. Afschalen is het afkondigen operationeel leider, van een lagere coördinatiefase, of het terugkeren naar het directeur van dienst en reguliere werk (dagelijkse routine). calamiteitencoördinator

10| KWALITEITSBORGING Van toepassing zijn de bepalingen zoals uitgewerkt in hoofdstuk Tabel 4: Overzicht bevoegdheid bij opschalen en afschalen 8 Nafase. Er wordt pas afgeschaald als de resterende taken en verantwoordelijkheden zijn overgedragen aan de reguliere In algemene zin geldt dat voor de wijze van afschalen dezelfde organisatie. methode wordt toegepast als bij opschaling. Daarbij geldt dat elk Besluitvorming geschiedt door de dijkgraaf (van fase 4 naar 3 ingesteld team alleen zichzelf kan opheffen. Daarmee stellen we en van fase 3 naar 2), op advies van de calamiteitencoördinator elk team in staat om bij afschalen direct een After Action Review en de OL. De OL beslist over het afschalen van fase 2 naar 1, (AAR) te houden. op advies van de calamiteitencoördinator, de assetmanager en 48  Contact

CALAMITEITENPLAN 7| Risico- en crisiscommunicatie 7.2 Crisiscommunicatie Crisiscommunicatie is een belangrijke pijler van crisismanagement. 7.1 Risicocommunicatie Om een effectieve en gezaghebbende communicatie te realiseren Risicocommunicatie is het communiceren over de kans op het is het van belang alle interne en externe doelgroepen snel, plaats vinden van een calamiteit en de gevolgen daarvan. regelmatig, eenduidig, consistent en geloofwaardig te informeren over de (dreigende) calamiteit en de wijze waarop WSHD de De doelstelling hiervan is: bestrijding ter hand gaat nemen of heeft genomen. Het gaat Ħ Hoofddoel: beperken van het aantal slachtoffers en materiële daarbij uitsluitend om waterschap gerelateerde aspecten. schade; Ħ Subdoelen: Crisiscommunicatie haalt de buitenwereld naar binnen om Ħ verbeteren van kennis en bewustwording van risico’s; een communicatieaanpak te ontwikkelen. Hierdoor kan de Ħ realiseren van draagvlak en reële verwachtingen ten aanzien beeldvorming van de buitenwereld worden meegenomen in het van risicobeheersing; besluitvormingsproces, mede door omgevingsanalyses. Daarnaast Ħ aanzetten tot verstandig gedrag bij calamiteiten, en brengt communicatie de binnenwereld naar buiten om gericht te daardoor beperken van het aantal slachtoffers en/of voorzien in informatie-behoeftes. Afstemming tussen overheden is materiële schade. bij crisiscommunicatie essentieel. Deze belangrijke taak is dan ook beschreven in het Crisiscommunicatieplan. Crisiscommunicatie volgt op de risicocommunicatie en vindt plaats vlak voor, tijdens en vlak na een calamiteit en richt zich vooral Uitgangspunten op het beperken van de gevolgen en repons. Hoe wij de crisis De uitgangspunten die het waterschap hanteert ten tijde van aanpakken en informatievoorziening naar de bewoners. (dreigende) crisissituaties sluiten aan bij de (gewenste) identiteit van de organisatie: Op WSHD rust geen wettelijke verplichting tot risicocommunicatie. Ħ Wij stellen ons proactief op en communiceren snel en frequent WSHD werkt wel proactief mee aan initiatieven van gemeenten over de crisis; en veiligheidsregio’s in dezen, met name op het gebied van Ħ Wij zoeken afstemming met netwerkpartners en werken, Waterveiligheid om de zelfredzaamheid van burgers, bedrijven en afhankelijk van de situatie met hen samen; 10| KWALITEITSBORGING instellingen bij calamiteiten en crises en de samenredzaamheid Ħ Onze communicatie is consistent, begrijpelijk, correct, van burgers, bedrijven, instellingen, overheden en hulpdiensten betrouwbaar en sluit aan bij de belevingswereld van de bij calamiteiten en crises te bevorderen. Concreet betekent dit ontvanger; dat WSHD noodzakelijke informatie verstrekt en gemeenten Ħ Onze communicatie sluit aan op de corporate en veiligheidsregio’s desgevraagd adviseert met betrekking communicatiestrategie van het waterschap, waarbij we werken tot risicocommunicatie, met name risicocommunicatie aan het waterbewustzijn van onze inwoners en waar mogelijk over waterveiligheid. Verder zoekt WSHD aansluiting bij handelingsperspectief bieden. regionale initiatieven. Risicocommunicatie vindt plaats in 49 normale bedrijfsvoering en niet tijdens opschaling van de calamiteitenorganisatie.  Contact

CALAMITEITENPLAN Bij crisiscommunicatie staan drie basisdoelstellingen centraal: Ħ Informatieverstrekking: geven van feitelijke informatie gericht op wat doelgroepen willen/moeten weten; Ħ Schadebeperking: door snelle handelingsadviezen en instructies; Ħ Betekenisgeving: communicatie op basis van wat de crisis betekent voor de getroffenen en de samenleving door de informatie in een breder perspectief te plaatsen.

Goede crisiscommunicatie draagt bij aan: Ħ Het voorkomen van onrust bij burgers, bedrijven en medeoverheden; Ħ Het verkrijgen van medewerking van alle betrokkenen; Ħ Het tonen van verantwoordelijkheid; Ħ Het verkrijgen van vertrouwen in de genomen maatregelen; Ħ Een positief imago van WSHD.

De verdere uitwerking van crisiscommunicatie en uitgangspunten worden beschreven in het supplement Crisiscommunicatieplan WSHD.

10| KWALITEITSBORGING

50  Contact

CALAMITEITENPLAN 8| Nafase

In dit hoofdstuk staat de fase na een calamiteit centraal. In de fase worden alle activiteiten uitgevoerd die noodzakelijk zijn voor terugkeer naar de situatie voordat de crisis zich voordeed. De repressiefase draagt zorg voor een stabiele situatie en zodra dat geregeld is begint het herstel met de nafase.

Evaluatie

Nazorg

Opschalen Afschalen

Melden& Alarmeren

Normale situatie Incident/ calamiteit Herstel Normale situatie 10| KWALITEITSBORGING

Figuur 12: schema afschalen

51  Contact

CALAMITEITENPLAN Iedere calamiteit is uniek en heeft een eigen nafase. WSHD wijze deze al dan niet zal (kunnen) worden hersteld en vergoed. gaat ervan uit dat de nafase een vast onderdeel moet zijn van Bovendien is het onvermijdelijk ook de fase van de publieke de crisisbeheersing. Incidenten en calamiteiten kunnen gepaard en politieke discussie en van verantwoording en onderzoek. gaan met schade, zowel materieel als immaterieel. Deze schade Tenslotte is het de fase waarin, afhankelijk van de specifieke ramp, kan in één keer worden aangericht, bijvoorbeeld als gevolg van tientallen, zo niet honderden slachtoffers, hulpverleners, bedrijven een explosie. Maar de schade kan ook geleidelijk ontstaan, en overheidsfunctionarissen veel tijd en energie moeten steken zoals bij stijgend water, bij voortdurende droogte of bij een zich in het voorkomen van onnodige gevolgen van de ramp en in het uitbreidende infectieziekte. Crisisbeheersing is gericht op het stapsgewijs realiseren van de zo gewenste terugkeer naar ‘het zoveel mogelijk beperken van deze schade. Dit kan deels worden normale’. bereikt door gerichte inspanningen in de nafase. Onderwerpen waar door WSHD in dit kader aandacht aan moet De term nafase suggereert dat een objectief moment kan worden worden besteed zijn: benoemd waarop de repressie fase (de fase waarin de calamiteit Ħ Herstel (§8.1); zich voltrekt en bestrijding noodzakelijk is) eindigt en de fase ‘na’ Ħ Overdracht verantwoordelijkheden (§0); de calamiteit of ramp begint. Een dergelijk duidelijk beginpunt Ħ Zorg voor eigen personeel (§8.3); van de nafase en een duidelijk eindpunt is niet scherp. Feit is wel Ħ Netwerkpartners (§.8.4); dat de basis van de nafase wordt gelegd in de repressie fase. Al Ħ Schadeafhandeling (§.8.5). tijdens de bestrijding van een calamiteit begint de nafase inclusief een belangrijk element daarvan, namelijk de nazorg. Dit gebeurt Zolang een calamiteit niet is afgeschaald, blijft het hoogst bij voorbeeld door het registreren van slachtoffers en direct opgeschaalde crisisteam verantwoordelijk voor het inzetten betrokkenen (verantwoordelijkheid gemeente), waar de nazorg van de uitvoering van de nafase. De calamiteitenorganisatie zich op zal richten. De overgang van de repressie fase naar de mag pas afgeschaald worden nadat resterende taken en na(zorg)fase zal geleidelijk verlopen. verantwoordelijkheden worden overgedragen aan een coördinator nazorg (of projectteam) die met de afhandeling van de calamiteit Beschrijving nafase in de nafase wordt belast. Dit is de fase waarin activiteiten worden ontplooid waardoor er 10| KWALITEITSBORGING na een ramp of crisis weer kan worden teruggekeerd naar de 8.1 Herstel ‘normale’ situatie. Internationaal wordt gesproken over recovery: Deze paragraaf beschrijft wat er onder herstel van een gebied of de fase van herstel en wederopbouw na een ramp. waterstaatswerk wordt verstaan, nadat zich een calamiteit heeft voorgedaan. Het is de fase waarin de volle omvang van de ramp duidelijk wordt. Bekend wordt wie de ramp heeft overleefd en wie niet en De aard en de omvang van deze activiteiten verschillen per wie verdere medische en/of psychosociale hulp nodig heeft. Ook calamiteit. In de calamiteitenbestrijdingsplannen is per scenario wordt duidelijk welke materiële schade is aangericht en op welke een korte beschrijving weergegeven van de aandachtspunten 52  Contact

CALAMITEITENPLAN in de nafase die door WSHD mogelijk zouden moeten worden als een meer offensieve, creërende fase, leidend tot het uitgevoerd. Dit varieert van het met een aantal noodpompen revitaliseren van de getroffen samenleving. binnen een aantal dagen weer op normaal waterpeil malen van een polder tot en met langdurige wederopbouw activiteiten bij Instellen coördinator nafase grootschalige overstromingen zoals in 1953. Nafase start niet na de calamiteit, maar tijdens de calamiteit. Zodra de direct acute fase afneemt, wordt door de senior Bij een calamiteit als overstromingen zijn binnen de nafase twee adviseur calamiteitenzorg het initiatief genomen dat de directie parallelle processen te onderscheiden: een coördinator nazorg aanstelt. Doel is een soepele overgang Ħ De zorg voor getroffenen, ook wel nazorg genoemd De zorg en informatieoverdracht. Na het afschalen van de calamiteit of voor getroffenen (nazorg) is de verzameling samenhangende zoveel eerder als noodzakelijk, neemt de coördinator nazorg, al dan niet door de overheid in samenhang aangestuurde met indien noodzakelijk een projectteam nazorg, de coördinatie processen en activiteiten in de nazorg, uitgevoerd met als doel over. De coördinator nazorg richt, indien noodzakelijk, een gevolgen van een ramp, crisis of zwaar ongeval zodanig aan te projectorganisatie in. pakken dat getroffenen weer kunnen functioneren, zo mogelijk op vergelijkbaar niveau. De coördinator nazorg heeft tot taak alle werkzaamheden te coördineren die noodzakelijk zijn om weer terug te keren naar de Ħ Herstel, wederopbouw en terugkeer na evacuatie herstel vitale ‘oude’ situatie. Dit zijn niet alleen bouwkundige activiteiten, maar infrastructuur (zoals keringen en zuiveringsinstallaties) herstel bijvoorbeeld ook de coördinatie van de schadeafhandeling en de en wederopbouw op locatie revitalisering van de samenleving, communicatie. o.m. economie en werkgelegenheid, onderwijs, sociale verbanden, sport, etc. (met name een verantwoordelijkheid De werkzaamheden die door het projectteam herstel moeten voor de algemene keten). worden verricht, zijn zeer divers. Een – niet uitputtend – overzicht met aandachtspunten staat Herstel en wederopbouw zijn binnen de nafase de samenhangende hieronder: al dan niet door de overheid in samenhang aangestuurde Ħ Bepaal de omvang van de calamiteit. Denk hierbij aan de processen en activiteiten, uitgevoerd met als doel gevolgen van omvang van de materiële schade, de politieke lading en de 10| KWALITEITSBORGING een ramp, crisis of zwaar ongeval zodanig aan te pakken dat kans op een vervolgdreiging. getroffenen, getroffen objecten en gebieden weer duurzaam Ħ Maak een herstelplan. kunnen functioneren op vergelijkbaar of hoger niveau. Ħ Zorg voor voldoende tijdelijke voorzieningen, zoals Bovenstaande definitie met betrekking tot herstel en noodpompen. Het kan langere tijd duren voordat het wederopbouw vraagt aandacht voor het weer duurzaam kunnen definitieve herstel is uitgevoerd. functioneren op vergelijkbaar of hoger niveau. Dat reflecteert Ħ Ga na of er wel moet worden hersteld, en zo ja of er een de ambitie wederopbouw niet te positioneren als een louter wens bestaat tot verbetering. In bepaalde gevallen kan het defensieve restaurerende activiteit (herstel), maar te positioneren voordeliger zijn een gebied niet meer op de oude manier in te 53 richten, maar aanpassingen uit te voeren.  Contact

CALAMITEITENPLAN Ħ Breng zo snel mogelijk de verantwoordelijkheden in beeld. Instellen informatie- en adviescentrum Ħ Werk met een duidelijke projectstructuur voor nazorg. In deze Na elke calamiteit kan de coördinator nafase, in overleg met de projectstructuur moeten de meest dominante thema’s van de afdeling communicatie, een informatie- en adviescentrum (IAC) specifieke calamiteit herkenbaar terugkomen (mede gelet op instellen. Bij dit centrum worden alle (hulp) vragen van burgers, de verantwoordelijkheden die hierbij horen). overheden en ook de eigen werknemers centraal afgehandeld. Ħ Definieer de rollen en verantwoordelijkheden van de bestuurders in de nafase. Afhankelijk van de aard en de omvang van de calamiteit kan het Ħ Maak gebruik van scenario’s. Denk vooruit: eerst in dagen, IAC als volgt worden georganiseerd: later in maanden en uiteindelijk zelfs in jaren. Deze scenario’s Ħ Coördinator nafase zonder een centraal frontoffice; afhandeling kunnen de betrokken netwerkpartners helpen om de mogelijk van hulpbehoeften geschiedt direct binnen de bestaande noodzakelijke capaciteit en middelen in beeld te brengen. organisatiestructuren, door een tijdelijk projectteam onder Bij voorkeur worden deze scenario’s vooraf in de planfase leiding van de coördinator nafase. ontwikkeld. Ħ Een minimale vorm van een frontoffice (een centraal Ħ Werk samen met de andere netwerkpartners zoals gemeenten loket bijvoorbeeld binnen het Klantcontactteam of een en veiligheidsregio’s, maar ook collega-waterschappen om telefoonnummer of website). eventuele schaarse capaciteit en expertise te bundelen, zodat Ħ Een kleinschalig steunpunt (een plek waar mensen met vragen deze voor langere tijd kan worden ingezet. naar toe kunnen komen op bepaalde momenten). Ħ Een volledig opgetuigd IAC. Let op: slim is om aan te sluiten bij de activiteiten die gemeenten al in dit kader organiseren, mogelijk met het bemensen van een balie door de waterschappen in het gemeentelijke IAC.

10| KWALITEITSBORGING

54  Contact

CALAMITEITENPLAN Aandachtspunten/Checklist WAT WIE WANNEER 1. Beoordelen of psychosociale nazorg aan medewerkers of vrijwilligers van het waterschap PO Bedrijfsarts moet worden verleend, en zo ja, wie daarvoor gaat zorgen. 2. Beoordelen of juridische bijstand en/of andere bijstand noodzakelijk is. PO Bedrijfsarts 3. Beoordelen of schade aan waterkeringen, watersystemen, wegen of waterketen is BO-RA ontstaan, of het waterschap die schade moet (laten) herstellen, en wie dat dan gaat doen. 4. Nader inventariseren en/of afdoen van lopende en aanvullende vragen, klachten en Communicatie opmerkingen die bij het waterschapsloket/ KCC zijn ingekomen. 5. Nader inventariseren en/of afdoen van schadeclaims. BJ-JZ 6. Nader inventariseren en/of afdoen van bestuurlijke vragen en wensen. BJ-JZ 7. Nader inventariseren en/of afdoen van verzoeken om informatie van: Communicatie - bevolking; - bedrijven; - pers & media; - specifieke doelgroepen. 8. Opdracht geven tot bestuurlijke en ambtelijke evaluatie van de calamiteitenbestrijding en Zie §10.4 werking van waterkeringen, watersystemen, wegen en waterketen. Daarbij vaststellen van opdrachtbeschrijving voor uitvoering evaluatie. 9. Beoordelen of informatiebijeenkomsten wel/niet in samenwerking met gemeente(n) en/of BJ-JZ veiligheidsregio(‘s) voor bewoners en bedrijven (agrariërs) in getroffen gebieden moeten worden georganiseerd. 10. Herprioriteren lopende werkzaamheden MT Tabel 5: Checklist voor het instellen van een Informatie- en Adviescentrum

10| KWALITEITSBORGING

55  Contact

CALAMITEITENPLAN 8.2 Overdracht verantwoordelijkheden 8.3 Zorg voor eigen personeel Er mag pas afgeschaald worden naar dagelijkse werkzaamheden Een calamiteit, zeker als er één of meerdere (zwaar)gewonde(n) nadat de resterende taken en verantwoordelijkheden overgedragen en/of dodelijke slachtoffers zijn, kan een schokkende ervaring zijn zijn aan de ‘normale’ reguliere organisatie of aan de coördinator geweest. Het is dan ook belangrijk dat indien benodigd tijdens nafase/ actieteam nafase dat met het herstel cq. afhandeling en zeker direct na de afhandeling van een dergelijke calamiteit, wordt belast. de medewerkers ondersteuning krijgen bij de verwerking van Het moment van afschalen van de calamiteitenorganisatie (of kort mogelijke traumatische ervaringen. hierna) moet worden benut als expliciet overdrachtsmoment voor elk van de betrokken teams binnen de calamiteitenorganisatie Hierbij geldt: (WBT, WOT en WAT). Deze overdracht omvat in elk geval Ħ Het aanbieden van nazorg is een verantwoordelijkheid voor de de volgende vier onderdelen die worden verwerkt in een werkgever; overdrachtsdocument: Ħ Het gebruik maken hiervan is een keuze van de medewerker; 1. Een overzicht met alle lopende activiteiten en de borging Ħ Als bij de calamiteitenbestrijding ook (zwaar)gewonde(n) hiervan in de nafase. ontstaan en/of slachtoffers (doden) vallen dan wordt 2. Het benoemen van afstemmingsmomenten op de korte en benodigde specialistische psycho-sociale zorg en nazorg door middellange termijn. Deze afstemmingsmomenten dienen WSHD geregeld. ertoe het overzicht van de lopende activiteiten bij te houden en te monitoren of er reden is tot bijsturing of aanpassing van 8.4 Netwerkpartners de activiteiten. Net als in de repressie (bestrijding) fase is het van groot 3. Het opstellen van enkele scenario’s voor de periode na de belang dat in de nafase met betrokken overheden en instanties calamiteit. Deze scenario’s dienen te worden benut voor het wordt afgestemd welke (waterstaatkundige)activiteiten WSHD in kaart brengen van mogelijke, toekomstige activiteiten en onderneemt, om zo snel als mogelijk terug te keren naar ontwikkelingen die aandacht van betrokken teams binnen de ‘normale’ reguliere situatie. Dit om te voorkomen dat er WSHD maar ook netwerkpartners en wellicht al dienen te conflicterende situaties optreden. worden voorbereid. 4. Een besluit over de (voorlopige) organisatiestructuur inclusief 8.5 Schade afhandeling 10| KWALITEITSBORGING het benoemen van de coördinator nafase (en/of het actieteam Binnen de nafase is de afhandeling van schade een belangrijk nafase). onderdeel. Onduidelijkheid over schadeafhandeling kan voor veel onrust en onzekerheid zorgen onder de getroffenen. Vaak bestaat Idealiter vindt er gericht overdracht plaats van de Operationeel er grote druk om snel tot afhandeling over te gaan om zowel Leider/ Actieteamleider naar de coördinator nafase aan het begin getroffenen als verzekeraars uit deze onzekerheid te halen. van de nafase. Tijdens een overdrachtsbijeenkomst kan een overdrachtsdocument opgesteld en besproken worden. Voor een goede schadeafhandeling is taxatie noodzakelijk. Echter, is. Met andere woorden: een goede schadeafhandeling dient te snelle taxatie kan betekenen dat nog niet alle schade bekend is. 56 Met andere woorden: een goede schadeafhandeling dient  Contact

CALAMITEITENPLAN zorgvuldig te gebeuren en kost daarmee tijd. Van belang is dat al Het is echter goed denkbaar dat deze situatie niet van toepassing tijdens de bestrijding van de calamiteit informatie wordt verzameld is bij calamiteiten. Schakel daarom Juridische zaken in voor en een logboek wordt bijgehouden, zodat achteraf kan worden ondersteuning. gereconstrueerd wat er zich precies heeft afgespeeld. Op nationaal niveau bestaat de Wet tegemoetkoming schade bij WSHD verhaalt kosten op derden rampen en zware ongevallen, op basis waarvan in voorkomende Handelend optreden tijdens calamiteiten of incidenten brengt gevallen gedupeerden een tegemoetkoming kunnen krijgen in de kosten met zich mee. Het gaat hier bijvoorbeeld om kosten schade en kosten. die verband houden met arbeidsloon van eigen en ingehuurd personeel, reinigingskosten, bergingskosten, herstelkosten en Let op! Ingeval van een ramp niet te snel afschalen, omdat alleen kosten van gebruikt materieel en materiaal. aanspraak kan worden gemaakt op de Wet tegemoetkoming zware In principe zijn alle gemaakte kosten voor de bestrijding en de rampen en ongevallen indien er sprake is van een ramp. Zodra is nafase verhaalbaar op de veroorzaker. Hierbij gelden de volgende Voor wat betreft schade afhandeling kan WSHD te maken krijgen aandachtspunten: met twee situaties: Ħ Eerst moet de veroorzaker van een calamiteit of incident zelf Ħ Derden lijden schade als gevolg van handelen van WSHD; in de gelegenheid worden gestelde afdoende maatregelen te Ħ WSHD verhaalt kosten op derden. nemen. Ħ Gebeurt dat niet of onvoldoende dan moet de veroorzaker Derden stellen WSHD aansprakelijk erop gewezen worden dat WSHD, op zijn kosten, maatregelen Als gevolg van waterstaatkundige calamiteiten kunnen derden gaat treffen. schade ondervinden. In die gevallen kan WSHD – al dan niet Ħ De kosten kunnen alleen op de overtreder worden verhaald als terecht – geconfronteerd worden met schade als gevolg van WSHD kan aantonen dat deze in redelijkheid zijn gemaakt. bijvoorbeeld ernstige wateroverlast. WSHD wordt dan aansprakelijk Ħ Schakel zo snel mogelijk Juridische Zaken in. gesteld voor de schade op grond van onrechtmatig handelen. Voor die gevallen heeft WSHD een WA-verzekering afgesloten. Afhandeling Als WSHD gebruik heeft gemaakt van wettelijke bevoegdheden Standaard is de beheerder verantwoordelijk voor de die tot gevolg hebben dat derden schade lijden, is sprake van een schadeafhandeling. De afdeling FN ondersteunt voor de 10| KWALITEITSBORGING zogenoemde rechtmatige overheidsdaad. Daarvoor is in hoofdstuk verzekeringstechnische zaken. De afdeling BJ zorgt voor de 7.3 Waterwet (artikel 14 t/m 20) een regeling getroffen. Wie juridische ondersteuning. schade lijdt door rechtmatig handelen van de overheid, kan op verzoek een vergoeding toegewezen krijgen. De procedure hiervoor ligt mede vast in de Verordening behandeling aanvragen nadeelcompensatie.

57  Contact

CALAMITEITENPLAN 9| Netwerkpartners

Voor een goede bestrijding van calamiteiten is een goede samenwerking met andere overheden en instanties noodzakelijk. De betrokken organisaties vormen samen een netwerk waarbinnen wordt gewerkt, zie onderstaande figuur waarin de belangrijkste netwerkpartners zijn weergegeven. In bijlage 6 zijn de verschillende netwerkpartners uitgewerkt.

I J

A B I

L L L L

G

10| KWALITEITSBORGING

Figuur 13: Netwerkoverzicht

58  Contact

CALAMITEITENPLAN In de calamiteitenbestrijdingsplannen van het waterschap wordt Ħ tactisch niveau: tussen WOT en ROT door de liaison van WSHD voor een aantal specifieke calamiteiten aangegeven welke in het ROT; netwerkpartners actief zijn en welke rol zij vervullen bij de Ħ bestuurlijk-strategisch niveau: door deelname van de dijkgraaf bestrijding van een calamiteit. van WSHD of vertegenwoordiging van de dijkgraaf van WSHD in GBT en/of RBT. 9.1 Melding, alarmering van netwerkpartners Voor alle coördinatiefases geldt dat die netwerkpartners moeten 9.2 Relatie met plannen van netwerkpartners worden geïnformeerd die (in)direct met het incident of de Convenanten veiligheidsregio’s calamiteit te maken hebben en/of krijgen. Informeren doet WSHD Met de veiligheidsregio’s Rotterdam-Rijnmond en Zuid-Holland zoveel mogelijk via LCMS conform het principe van netcentrisch Zuid zijn in 2012 afspraken gemaakt over de samenwerking bij werken. (boven)regionale incidenten en calamiteiten en afstemming van calamiteitenplannen met het risicoprofiel, beleidsplan en crisisplan Aandachtspunten: van de veiligheidsregio’s. Deze afspraken zijn in de convenanten 1. Provincie: In coördinatiefase 1 wordt alleen een van de veiligheidsregio’s met de waterschappen vastgelegd. In mogelijk betrokken uitvoerende dienst van de provincie deze convenanten staan afspraken over: geïnformeerd, zoals bijvoorbeeld een wegbeheerafdeling. Ħ bestuurlijke en ambtelijke vertegenwoordiging. Vanaf coördinatiefase 2 dient daarnaast ook het kabinet Ħ planvorming: onderling afstemmen van plannen. (als aanspreekpunt voor Gedeputeerde Staten) te worden Ħ oefenen: onderling afstemmen van oefenprogramma’s. geïnformeerd. Ħ daadwerkelijke inzet in de respons fase: afvaardiging van 2. (Betrokken) gemeenten en veiligheidsregio’s: worden vanaf liaisons op alle niveaus. coördinatiefase 2 geïnformeerd. 3. De buurwaterschappen worden zoveel mogelijk geïnformeerd Calamiteitenplannen waterschappen zodat bijstand (bijvoorbeeld voor evaluatie) makkelijker De Zuid-Hollandse waterschappen hebben afgesproken de opzet gevraagd kan worden. en inhoud van hun calamiteitenplannen zoveel als mogelijk op 4. Regionale diensten van Rijkswaterstaat worden alleen elkaar af te stemmen en eenduidig te maken, zowel voor wat geïnformeerd als een calamiteit voor hen gevolgen kan betreft indeling en opzet als voor wat betreft de inhoud. 10| KWALITEITSBORGING hebben. 5. Het LCO wordt vanaf coördinatiefase 2 alleen geïnformeerd bij hoogwaterdreiging op zee, rivieren en wateroverlast.

De operationele afstemming tussen de waterkolom en de algemene bestuurlijke kolom vindt plaats op: Ħ operationeel niveau: tussen WAT en CoPI, door de liaison van WSHD in het CoPI; 59  Contact

CALAMITEITENPLAN Waterakkoorden maatregelen nodig, zoals het instellen van onttrekkingsverboden Met alle omliggende waterbeheerders zijn waterakkoorden en zuinig schutten in sluizen. Uiteindelijk kunnen besluiten gesloten. In een waterakkoord staan afspraken over: nodig zijn over prioritering bij het verdelen van schaars water. De Ħ de aanvoer en afvoer van water; verdringingsreeks is de basis voor de prioritering. Ħ hoe te handelen in normale en in extreme situaties; In deze situatie zijn de netwerkpartners aan zet om ons land en Ħ de waterkwaliteit; haar inwoners te waarschuwen, te informeren en zo goed mogelijk Ħ de financiële afwikkeling. te blijven voorzien van voldoende oppervlaktewater. Om dit goed te kunnen doen, is landelijke coördinatie nodig. De taken van Ħ Waterakkoord Zoetwaterleverantie (2019). de netwerkpartners zijn vastgelegd in het landelijk draaiboek Ħ Overeenkomst waterleverantie Rozenburg en Blankenburg waterverdeling en droogte. Dit draaiboek is in december 2015 vanuit het Brielse Meer (1969) vastgesteld. Ħ Inzetprotocol Waterberging Volkerak Zoommeer (2019). 9.3 Bijstand van de netwerkpartners Landelijk Draaiboek Hoogwater en Overstromingen Gemeenschappelijke Meldkamer Rotterdam In het Landelijk Draaiboek Hoogwater en Overstromingen wordt De meldkamers van de brandweer, politie en de centrale post de landelijke opschaling binnen de waterkolom (waterschappen, ambulancevervoer zijn ondergebracht in de Gemeenschappelijke provincies, ministerie van I&W) vastgelegd voor een (dreigende) Meld Kamer Rotterdam van de veiligheidsregio’s Rotterdam- overstroming met bovenregionale effecten, dat wil zeggen een Rijnmond en Zuid-Holland Zuid. De Gemeenschappelijke overstroming waarvan de effecten zich uitstrekken over het Meldkamer regelt en coördineert de inzet van de (beheer)gebied van meerdere waterschappen, veiligheidsregio’s, hulpverleningsdiensten in de betreffende veiligheidsregio’s. provincies en/of regionale diensten van Rijkswaterstaat. Het Voor een verzoek om assistentie van brandweer, politie of draaiboek beschrijft de taken en verantwoordelijkheden van de geneeskundige dienst moet contact opgenomen worden met de betrokkenen in de waterkolom ten aanzien deze bovenregionale betreffende meldkamer of meldcentrale. effecten. Het gaat daarbij vooral om de landelijke coördinatie van de informatievoorziening door de LCO en de afstemming van Regionale Verkeerscentrale Dordrecht (RVC) maatregelen. De RVC is het centraal meldpunt van Rijkswaterstaat 10| KWALITEITSBORGING West Nederland Zuid bij ongevallen, calamiteiten, Landelijk Draaiboek waterverdeling en droogte waterverontreinigingen en ijsbestrijding op de rivieren en kanalen Bijna elk jaar treedt in Nederland in de zomer een periode van rond de Zuid-Hollandse Eilanden. De RVC heeft een continue droogte op. Er verdampt meer water dan er neerslag valt, en bezetting, veel kennis van het gebied en onderhoudt direct de aanvoer van water door Rijn en Maas neemt af. Dit kan tot contacten met verschillende instanties zoals: patrouillevaartuigen problemen leiden, bijvoorbeeld te lage grondwaterstanden van Rijkwaterstaat, Politie te Water en Havendiensten, regionale en droogval van beken op de hoge gronden, verslechterende brandweer en politie, ambulancediensten, artsen, drinkwater- waterkwaliteit of hinder voor de scheepvaart. Er zijn dan en energiebedrijven, de verkeersposten in Nederland en het 60 Berichtencentrum van het RIZA.  Contact

CALAMITEITENPLAN Verkeersmanagementcentrale (VMC) Zuid-West Nederland betrokken waterschappen/organisaties om af te stemmen en tot Rhoon effectieve inzet te komen. Deze Verkeersmanagementcentrale houdt in de regio het verkeer op alle bruggen, tunnels en rijkswegen in de gaten, De civiele autoriteit (veiligheidsregio, waterschappen ed.) stelt vast en beïnvloedt dit waar nodig met systemen voor dynamisch dat het incident niet afdoende kan worden bestreden met eigen verkeersmanagement. Meldingen van ongevallen worden middelen. Het vaststellen van tekorten geschiedt op basis van afgehandeld het Incident Management Protocol. Het kwantitatieve argumenten (uitputting, voortzettingsvermogen) Verkeerscentrum Nederland (VCNL) in Utrecht coördineert het kwalitatieve argumenten (specifieke capaciteit). werk van regionale centrales bij verstoringen met landelijke gevolgen. De civiele autoriteit (Voorzitter van de veiligheidsregio) vraagt Defensie advies met betrekking tot capaciteiten die kunnen Aanvragen militaire bijstand door burgemeester of worden ingezet bij de incidentbestrijding. Het advies wordt door voorzitter veiligheidsregio een Militaire Adviseur (MA) opgesteld in nauw overleg met de Uitsluitend de burgemeester van de gemeente of de voorzitter civiele autoriteit. van een veiligheidsregio waarin zich een ramp of zwaar ongeval De civiele autoriteit neemt een besluit tot het aanvragen voordoet of dreigt is bevoegd tot het aanvragen van bijstand van militaire bijstand op grond van art. 51 van de Wet van brandweer, politie en/of geneeskundige eenheden buiten de Veiligheidsregio’s. De voorzitter stelt de aanvraag Militaire Bijstand betreffende veiligheidsregio. Ook is de burgemeester of voorzitter op waarbij de MA ondersteunt bij het invullen van de aanvraag. van de veiligheidsregio bevoegd tot het aanvragen van militaire De ingevulde aanvraag Militaire bijstand wordt ondertekend door bijstand. Dergelijke aanvragen dient de burgemeester te richten de voorzitter van de veiligheidsregio. De ondertekende aanvraag aan het LOCC. De Commissaris van de Koning wordt hierover militaire bijstand wordt ingediend bij het LOCC geïnformeerd. Indien het Regionaal Operationeel Team (ROT) operationeel is worden dergelijke bijstandsaanvragen namens de Bijstand crisiscommunicatie betreffende burgemeester of voorzitter veiligheidsregio door het De provincie heeft een convenant met RTV Rijnmond afgesloten ROT aan het LOCC gedaan. voor inzet bij calamiteiten. De Commissaris van de Koning kan deze zender gebruiken voor het doen van dringende mededelingen 10| KWALITEITSBORGING Militaire steunverlening in het algemeen belang van het publiek. Het organiseren van militaire steunverlening voor waterschappen, valt onder eigenstandige verantwoordelijkheid van de dijkgraaf. De veiligheidsregio’s Rotterdam-Rijnmond en Zuid-Holland Bij een calamiteit van beperkte omvang dient een waterschap de Zuid zijn met RTV Rijnmond een rampenbestrijdingsregeling benodigde menskracht en middelen zelf te (kunnen) organiseren. overeengekomen. Deze regeling voorziet erin dat de bevolking Bij calamiteiten van grotere omvang die zich bij meerdere in crisisomstandigheden via RTV-Rijnmond snel kan worden waterschappen tegelijkertijd voordoen, kan het LOCC verzocht geïnformeerd. worden haar coördinerende taak uit te voeren ten behoeve van de 61  Contact

CALAMITEITENPLAN 9.4 Informeren van en afstemmen met relevante netwerkpartners Het is van groot belang om, met alle in dit hoofdstuk genoemde netwerkpartners, al in de preparatiefase goede afspraken te maken en elkaar vooraf goed te informeren. Wanneer organisaties elkaar in de voorbereiden fase kennen, dan vinden ze elkaar sneller in de repressieve fase. Daarbij komt dat informeren van een partner in de repressieve fase niet voldoende is. Er moet met de verschillende netwerkpartners zoals veiligheidsregio’s en gemeenten ook worden afgestemd. Afspraken over hoe de werkwijze is tussen WSHD en de gemeenten/veiligheidsregio’s zijn niet in dit calamiteitenplan opgenomen maar in separate protocollen of in de werkwijzebeschrijving calamiteitenorganisatie. Onderdeel van deze werkwijze is in elk geval dat WSHD ook met de gemeenten afstemt en deze informeert als zich incidenten voordoen in een gemeente, die nog niet tot GRIP-opschaling leiden, maar wel impact kunnen hebben op de openbare orde en veiligheid.

10| KWALITEITSBORGING

62  Contact

CALAMITEITENPLAN 10| Kwaliteitsborging 1. Planvorming: calamiteitenplan, calamiteitenbestrijdingsplan, OTO-beleid, Jaarplan calamiteitenzorg 10.1 Het calamiteitenzorgsysteem 2. Uitvoering: incidenten en calamiteiten, Opleiden, Trainen Calamiteitenzorg is geen op zichzelf staande zaak, maar een en Oefenen, Afstemming met Netwerkpartners, Beheer en integraal onderdeel van de reguliere taken en werkzaamheden. onderhoud van middelen WSHD maakt gebruik van een calamiteitenzorgsysteem om de 3. Evaluatie: Incidenten en calamiteiten, Opleiden, trainen voorbereiding op incidenten en crises integraal te borgen in de en oefenen, regulier P&C-producten en jaarverslag reguliere organisatie. Het calamiteitenzorgsysteem bestaat uit: calamiteitenzorg, bewaken verbeterpunten uit evaluaties door Ħ Beleid en planvorming inclusief het vastleggen van de manier team calamiteitenzorg. van werken (planvorming); 4. Aanpassen: calamiteitenplan en/ of bestrijdingsplannen, OTO- Ħ Het opleiden, trainen en oefenen van de leden van de beleid en jaarplan calamiteitenzorg calamiteitencrisisorganisatie (mensen); Ħ Het afstemmen en samenwerken met de netwerkpartners De kwaliteitsborging van de calamiteitenorganisatie betekent dat (netwerkmanagement); de plannen (inclusief OTO), mensen en middelen op elkaar zijn Ħ Het verankeren van de calamiteitenzorg in de reguliere afgestemd en gebaseerd zijn op de risico’s in het beheergebied organisatie inclusief de inrichting en het beheer van de van WSHD. Essentieel is de periodieke evaluatie hiervan (doen we calamiteitenorganisatie (middelen). de goede dingen en doen we de dingen goed), mogelijk leidend tot aanpassing van beleid, planvorming en/of procedures. Deze kwaliteitsborging van de calamiteitenorganisatie, zowel in de preparatie als in de repressie of nafase, kan cyclisch worden 10.2 Kundige en goed opgeleide en geoefende weergegeven middens de “deming circle”. medewerkers Beleid Opleiden, trainen en oefenen (OTO) Voor de goede preparatie op de bestrijding van calamiteiten moeten de medewerkers met een rol in de calamiteitenorganisatie worden opgeleid, getraind en geoefend. De Waterwet verplicht A LAN de beheerder van waterstaatswerken, in artikel 5.29 lid 1, zorg te dragen voor ‘het houden van oefeningen in doeltreffend optreden 10| KWALITEITSBORGING bij gevaar’. Hierbij wordt expliciet onderscheid gemaakt tussen het vakbekwaam worden en vakbekwaam blijven. De Plan, Do, Check, Act (PDCA)-cyclus is hierbij een leidend principe. E

Dit beleidsplan is de basis voor het OTO-meerjarenplan en Figuur 14: Deming Circle OTO-jaarplan. Het OTO-jaarplan is de vertaling van het OTO- meerjarenplan voor het eerstvolgende jaar in concrete doelen, resultaten en activiteiten. 63  Contact

CALAMITEITENPLAN Op het gebied van opleiden, trainen en oefenen werken de Het streven is dat het vervullen van een rol in de waterschappen in de regio west Nederland samen. Opleidingen calamiteitenorganisatie onderdeel is van de gesprekscyclus tussen worden, waar mogelijk, opengesteld voor medewerkers van de medewerker van de calamiteitenorganisatie en de reguliere de verschillende waterschappen en/ of in gezamenlijkheid leidinggevende. georganiseerd. Ook bij oefeningen en evaluaties wordt gebruik gemaakt van elkaars expertise en ervaring. Multidisciplinair Opleiden, Trainen en Oefenen (MOTO) met de veiligheidsregio’s De verantwoordelijkheid voor het opstellen van het supplement Multidisciplinaire OTO-activiteiten van waterschap Hollandse ‘Meerjarenplan OTO’ ligt bij de senior beleidsadviseur Delta worden afgeleid van de meerjarenbeleidsplannen MOTO Calamiteitenzorg. Het opstellen van een Meerjarenplan OTO en en de MOTO-jaarplannen van de veiligheidsregio’s Rotterdam- een Jaarplan OTO gebeurt op basis van input van de medewerkers Rijnmond en Zuid-Holland Zuid. Waterschap Hollandse Delta van de calamiteitenorganisatie, evaluaties van calamiteiten en brengt advies uit over deze plannen en ziet erop toe dat daarin OTO-activiteiten en expertise van team Calamiteitenzorg. convenantafspraken worden geborgd dat regelmatig oefeningen met elkaar op operationeel, tactisch en strategisch niveau worden Het ‘Meerjarenplan OTO’ wordt door het college van D&H gehouden, en dat (M)OTO-beleid en planning op elkaar wordt vastgesteld. Binnen de kaders van het plan stelt het MT het afgestemd. Jaarplan OTO vast. Het streven is dat medewerkers in de calamiteitenorganisatie zelfverantwoordelijk zijn voor hun eigen Waterschap Hollandse Delta maakt voldoende capaciteit vrij ontwikkeling. voor het gezamenlijk ontwikkelen van oefenscenario’s, het Medewerkers ingedeeld in een rol in de calamiteitenorganisatie voorbereiden en evalueren van multidisciplinaire oefeningen en kunnen ook gebruik maken van de opleidingen die de reguliere spant zich in om de verbeterpunten te implementeren. organisatie aanbiedt. Evaluaties van oefeningen In de Programmabegroting van WSHD worden jaarlijks financiële Alle oefeningen worden geëvalueerd. De verantwoordelijkheid middelen en uren beschikbaar gesteld voor het opleiden, trainen voor het uitzetten en verzamelen van de evaluaties bij oefeningen en oefenen van medewerkers ingedeeld in specifieke rollen ligt bij het team calamiteitenzorg. Met betrekking tot het 10| KWALITEITSBORGING (sleutelrollen) of generieke rollen in de calamiteitenorganisatie van invullen van de evaluatieformulieren ligt de verantwoordelijkheid het waterschap. bij de deelnemers. Een evaluatie van een oefening kan tevens gedelegeerd zijn aan een extern bureau of aan evaluatoren van Er is sprake van goed opdrachtgeverschap. OTO-activiteiten de waterschappen binnen Regio West. De deelnemers van de worden doelmatig ingezet en dragen bij aan de realisatie van de oefening dienen hun medewerking te verlenen aan de evaluatie visie en de doorontwikkeling (PDCA) van de organisatie. om tot een gedegen evaluatie te komen. Er wordt met alle OTO-activiteiten gewerkt met vakbekwame Regio West is een samenwerking op het gebied van opleiders en trainers. Ook worden alle OTO-activiteiten crisisbeheersing met 6 waterschappen te weten: 64 geëvalueerd.  Contact

CALAMITEITENPLAN Waterschap Scheldestromen, Waterschap Hollandse Delta, Ħ Het informeren van betrokken overheden, instanties en burgers Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard, over de waterstaatkundige risico’s. Hoogheemraadschap van Delfland, Hoogheemraadschap van Rijnland en Waternet. Prepareren Onder preparatie worden alle voorbereidende activiteiten verstaan Eventuele acties en of verbeterpunten voortvloeiend uit de die noodzakelijk zijn om in geval van een calamiteit doeltreffend te evaluaties van opleidingen, trainingen en oefeningen worden kunnen optreden, zoals: uitgezet door het team calamiteitenzorg en worden opgepakt Ħ Het vaststellen van een huis op de planvorming; door de verantwoordelijke afdelingen/teams. Hierbij geldt dat Ħ Het onderhoud van noodvoorzieningen, het aanhouden van team calamiteitenzorg, in afstemming met het MT, indien nodig, strategische voorraden en aanschaf van specifiek materieel; prioriteiten stelt aan de uit te zetten verbeterpunten en het Ħ Opleiden, trainen en oefenen; nakomen van afspraken van de individuele actiehouders borgt. Ħ Overleg met netwerkpartners in de crisisbeheersing; Het evaluatieverslag wordt door team calamiteitenzorg opgesteld. Ħ Verzamelen en verspreiden van kennis over relevante risico’s. Inhoudelijk worden de opleidingen, trainingen en oefeningen medebepaald door de evaluaties van de incidenten en oefeningen Herziening van het voorgaande jaar. De minimale herzieningstermijn van het calamiteitenplan is 6 jaar. (Artikel 4.8 Waterwet) 10.3 Planvorming Doel planvorming Om het handboek beter aangesloten te houden op de actualiteit Bij planvorming wordt in het bijzonder gedacht aan het huis worden noodzakelijke aanpassingen en verbeteringen aan het van de planvorming maar ook bijdragen aan planvorming van plan verwerkt op het moment dat deze worden geconstateerd. externen. Het huis van de planvorming hoofddoelen: Informeren Het team calamiteitenzorg vervuld hierbij de initiërende en en prepareren. coördinerende rol. Het handboek is gedigitaliseerd om actualisatie te verbeteren, versnellen en beheer van het handboek te Informeren vereenvoudigen. Jaarlijks worden de wijzigingen geïnventariseerd. Doel is van informeren is het bereiken van een efficiënte Het actualiseren en (beperkt) herzien van de plannen is 10| KWALITEITSBORGING en effectieve informatievoorziening, waarbij alle betrokken gemandateerd aan de secretaris-directeur en in enkele gevallen netwerkpartners de beschikking hebben over juiste, tijdige en aan de senior beleidsadviseur calamiteitenzorg. Hierdoor is volledige informatie over de plannen van WSHD. Verzorging van flexibiliteit en toch zekerheid gecreëerd. informatievoorziening aan overheden, instanties en burgers, die daarvoor in aanmerking komen, komt tot stand door: Ħ Overleg over het ontwerp van het calamiteitenplan met de provincies, veiligheidsregio’s, RWS, omgevingsdiensten en gemeenten; 65  Contact

CALAMITEITENPLAN Inhoud en kwaliteit Voor alle plannen geldt dat het opstellen, herzien en actualiseren een verantwoordelijkheid is van de planbeheerders (als opdrachtnemer) onder coördinatie van team calamiteitenzorg (de senior beleidsadviseur calamiteitenzorg). De leidinggevenden in de lijn zijn verantwoordelijk voor de te leveren kwaliteit door de planbeheerder. In ieder plan is een bijlage toegevoegd met de titel: lijst van verbeterpunten. Hierin worden alle verbeterpunten toegevoegd die voortkomen uit evaluatie en risicoanalyses. De lijst borgt de verbeterpunten en maakt het proces helder. Voor het calamiteitenplan is het bijlage 9.

Actualisatie: Het bijwerken van de plannen met actuele gegevens. Het betreft vooral wijzigingen van administratieve en/ of verduidelijkende (taalkundige) aard. Bijvoorbeeld het verwerken van besluiten met betrekking tot wijziging van de reguliere organisatie en/ of werkwijze die van invloed zijn op de plannen (naamgeving en verwijzingen e.d.).

Beperkte herziening: Verbeteringen van plannen die meer inhouden dan een administratieve wijziging, die logisch voortvloeien uit gebruik van de plannen bijvoorbeeld geconstateerde omissies en evaluatiepunten. Deze wijzigingen zijn voor de meeste plannen gemandateerd aan de secretaris- directeur en/ of de senior beleidsadviseur calamiteitenzorg.

Herziening: Een volledige herijking met wijzing van fundamentele zaken als uitgangspunten, organisatie en mandaten van het calamiteitenplan is niet gemandateerd. Herziening (opnieuw vaststellen) van de uitwerkingen in de calamiteitenbestrijdingsplannen, supplementen en bijlagen is gemandateerd aan de secretaris-directeur, mits het geen fundamentele wijzigingen van beleid betreft. Een en ander wordt meegenomen in de zes jaarlijkse vaststelling van het calamiteitenplan.

Het calamiteitenplan Planbeheerder is de senior beleidsadviseur calamiteitenzorg (CZ). Het calamiteitenplan en de bestrijdingsplannen zijn levende en dynamische documenten. Jaarlijks controleert WSHD of er dusdanige wijzigingen zijn in de calamiteitenorganisatie, de regulier 10| KWALITEITSBORGING organisatie en/ of (landelijke) ontwikkelingen dat het noodzakelijk is het calamiteitenplan aan te passen. Het herziene calamiteitenplan wordt eens in de zes jaar vastgesteld door het college van D&H.

66  Contact

CALAMITEITENPLAN Supplementen De supplementen hebben eigen planbeheerders die zorgdragen voor jaarlijkse actualisatie en een beoordeling of (beperkte) herziening noodzakelijk is. De supplementen en hun planbeheerders zijn: Bijlage planbeheerder mandaat vaststellen actualisatie en beperkte herziening 1. Werkwijze Calamiteitenorganisatie sen. beleidsadv. CZ Secretaris- Directeur 2. Crisiscommunicatie Teamleider communicatie Secretaris- Directeur 3. Noodmiddelen Teamleider BOBI sen. beleidsadv. CZ 4. Facilitaire zaken Teamleider BOBI sen. beleidsadv. CZ 5. OTO (opleiden, trainen en oefenen) sen. beleidsadv. CZ Secretaris- Directeur 6. Personele zaken (rollenboek) sen. beleidsadv. CZ Secretaris- Directeur Tabel 6: Overzicht supplementen inclusief beheerder

Het personeelsoverzicht wordt in de praktijk doorlopend geactualiseerd via het CIS (Calamiteiten Informatie Systeem). De senior beleidsadviseur zorgt ervoor dat minimaal tweemaal per jaar een gestructureerde controle op actualiteit en volledigheid plaatsvindt. Minimaal een maal per jaar bespreekt hij de personele bezetting van alle (kritische) rollen met de secretaris-directeur zodat het personeelsoverzicht weer opnieuw vastgesteld kan worden. Voor de bestrijdingsplannen, de supplementen en alle bijlagen geldt dat het calamiteitenplan leidend is.

Bijlagen De bijlagen van het Calamiteitenplan hebben eigen planbeheerders die zorgdragen voor jaarlijkse actualisatie en een beoordeling of (beperkte) herziening noodzakelijk is. Bijlage planbeheerder mandaat vaststellen actualisatie en beperkte herziening 1. Afkortingen sen. beleidsadv. CZ sen. beleidsadv. CZ 10| KWALITEITSBORGING 2. Verzendlijst sen. beleidsadv. CZ sen. beleidsadv. CZ 3. Wettelijke bepalingen sen. beleidsadv. JZ sen. beleidsadv. CZ 4. Risico-inventarisatie en analyse sen. beleidsadv. CZ sen. beleidsadv. CZ 5. Uitwerking maximale bestrijdingsbehoefte sen. beleidsadv. CZ sen. beleidsadv. CZ 6. Beschrijving netwerkpartners en netwerkkaart sen. beleidsadv. CZ sen. beleidsadv. CZ 7. Kaarten Teamleider AADT sen. beleidsadv. CZ 8. Opdrachtbeschrijving Evaluatie sen. beleidsadv. CZ sen. beleidsadv. CZ 67 Tabel 7: Overzicht bijlage inclusief beheerder  Contact

CALAMITEITENPLAN De calamiteitenbestrijdingsplannen (CBP’s) De CBP’s zijn een extra voorbereiding op voorzienbare risico’s. De bestrijdingsplannen hebben elk een eigen planbeheerder. De planbeheerders toetsen jaarlijks de actualiteit van de plannen op basis waarvan de plannen mogelijk worden aangepast. Aanpassing kan eveneens noodzakelijk zijn door evaluaties van incidenten en/of landelijke ontwikkelingen. Na tussentijdse herziening dienen de CBP’s vastgesteld te worden door de secretaris-directeur en in de zes jaarlijkse herziening door het college van D&H. Calamiteitenbestrijdingsplan planbeheerder mandaat vaststellen actualisatie en beperkte herziening 1. Waterkeringen assetm. Waterveiligheid sen. beleidsadv. CZ 2. Reg. watersysteen assetm. Watersysteem sen. beleidsadv. CZ 3. Afvalwatersysteem assetm. Waterketen sen. beleidsadv. CZ 4. Bedrijfsvoering afdelingshoofd BJ sen. beleidsadv. CZ 5. Wegen assetm. Wegen sen. beleidsadv. CZ 6. Vaarwegen assetm Watersysteem sen. beleidsadv. CZ Tabel 8: Overzicht calamiteitenbestrijdingsplan inclusief beheerder

Beschikbaarheid en versiebeheer Alle medewerkers van het waterschap kunnen via Sharepoint digitaal beschikken over de documenten behorend bij het Calamiteiten Zorg Systeem (CZS) van WSHD. In elke crisisruimte (op het hoofdkantoor en op de steunpunten) is een fysiek exemplaar van alle plannen aanwezig. Aan de relevante netwerkpartners wordt het handboek alleen digitaal toegezonden.

Beheer van middelen De senior beleidsadviseur Calamiteitenzorg is eindverantwoordelijk voor alle ruimten, middelen en inrichting van de als zodanig aangewezen calamiteitenruimten. Team calamiteitenzorg draagt zorg voor de aanschaf van nieuwe middelen, wijzigingen en doorontwikkeling van de ruimtes en middelen.

Hoofdkantoor 10| KWALITEITSBORGING De calamiteitencoördinator geeft bij calamiteiten opdracht voor het in gebruik nemen en/of de inrichting en het opbouwen van de verschillende calamiteitenruimten binnen het hoofdkantoor. Bij oefeningen geeft team calamiteitenzorg de opdracht voor de inrichting en het opbouwen. De uitvoering van de inrichting is een taak van facilitaire zaken.

Actiecentra De verantwoordelijkheid voor het opbouwen en gebruiken van de actiecentra in de repressie (acute) fase ligt bij de Actieteamleiders. Zij behoren te weten hoe alles werkt binnen het actiecentrum. De reguliere organisatie is verantwoordelijk voor het onderhoud en het testen 68 van de middelen in de actiecentra.  Contact

CALAMITEITENPLAN 10.4 Evaluatie Evaluatie is een essentieel onderdeel van het hele calamiteitenproces. Het analyseren en evalueren van incidenten en calamiteiten is een onderdeel van de kwaliteitsborging van de calamiteitenorganisatie maar kan ook een wettelijke plicht zijn. (Artikel 5.30 Waterwet). Belangrijk voor de betrokkenen is het ‘leren van’. Evaluatie heeft drie doelen: 1. (Publieke)verantwoording over de werking van het (crisis)proces 2. Optimalisatie van de calamiteitenbestrijding(organisatie) 3. Analyse van de impact van de calamiteit op de normale bedrijfsvoering

Door te evalueren leert WSHD wat goed is gegaan en wat anders of beter kan. Een evaluatie leidt tot aanbevelingen met name gericht op het aanpassen van plannen en procedures of het verwerken van aandachtspunten in het opleidings-, training- en oefentraject van de calamiteitenorganisatie.

Voorafgaand aan de evaluatie wordt een opdrachtomschrijving opgesteld. In de opdrachtomschrijving staat onder meer: focus van de evaluatie, betrokkenen (intern en extern), manier van uitvoering, planning, maximaal aantal aanbevelingen en de rapportagevorm. Vervolgens wordt de evaluatie door evaluatoren van WSHD uitgevoerd, tenzij anders besloten. WSHD beschikt over interne evaluatoren. Zij zijn opgeleid en getraind, voldoen aan de rolbeschrijving ‘evaluator’ en zijn ook waarnemer bij calamiteitenoefeningen. Van iedere evaluatie wordt een evaluatierapport met aanbevelingen opgeleverd. WSHD stelt hiervoor een werkwijze met vaststellingsprocedure vast.

Vaststellingsprocedure Zoals eerder verwoord vormt de evaluatie de (publieke) verantwoording over de ondernomen acties en de gevolgen daarvan. Hiervoor is het noodzakelijk dat evaluaties door de juiste (bestuurlijke)gremia worden behandeld. Fase Senior CZ SD/MT Dijkgraaf College Commissie/ VV GS-Provincie 1 Vaststellen Ter kennisname Ter kennisname - - - 2 - Vaststellen Ter kennisname Ter kennisname evt.er kennisname - 10| KWALITEITSBORGING 3/4 - - - Vaststellen Ter kennisname Ter kennisname

Tabel 9: Vaststellingsprocedure evaluatie

69  Contact BIJLAGEN: Calamiteitenplan 2020-2023 Bijlagen

70  Contact

BIJLAGEN: Bijlage 1| Afkortingen ICO Informatie Coördinator ICT Informatie- en Communicatie Technologie AA Afdeling Advies en Automatisering I&W Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat ACC Actiecentrum Crisiscommunicatie J&V Ministerie van Justitie en Veiligheid BJ Afdeling Bestuurlijke en Juridische Zaken BO Afdeling Beheer en Operatie KCC Klant Contact Centrum BZK Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties KNMI Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut

CBP Calamiteitenbestrijdingsplan LCM Landelijke Coördinatiecommissie CC Calamiteitencoördinator Milieuverontreiniging Water CoPI Commando Plaats Incident LCMS Landelijk Crisis Management Systeem CZ Calamiteiten Zorg LCO Landelijke Coördinatiecommissie CZS Calamiteiten Zorg Systeem Overstromingsdreiging CIS Calamiteiteninformatiesysteem LCW Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling LOCC Landelijk Operationeel Coördinatie Centrum DCC Departementaal Coördinatie Centrum DCMR Gezamenlijke milieudienst in de regio Rijnmond MA Militaire Adviseur D&H Dijkgraaf en Heemraden MCCb Ministeriële Coördinatiecommissie Crisisbeheersing FN Afdeling Financiën MOTO Multidisciplinair Opleiden Trainen en Oefenen

GBT Gemeentelijk Beleidsteam NCC Nationaal Coördinatie Centrum GHOR Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de NHC Nationaal Handboek Crisisbesluitvorming Regio GMC Gemeenschappelijke Meld Centrale (Zuid- OG Ondersteuningsgroep facilitaire en ICT- Holland Zuid) dienstverlening GMK Gemeenschappelijke Meld Kamer (Rotterdam- OTO Opleiden Trainen en Oefenen Rijnmond) OVR Officier Veiligheidsregio (Ministerie van GRIP Gecoördineerde Regionale Incidentbestrijdings Defensie) Procedure OZHZ Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid (Omgevingsdienst) IAC Informatie- en adviescentrum ICCb Interdepartementale Coördinatiecommissie PO Afdeling Personeel & Organisatie 71 Crisisbeheersing  Contact

BIJLAGEN: PWK Primaire waterkering

RBT Regionaal Beleidsteam RDO Regionaal Droogte Overleg RET Rotterdamse Elektrische Tramwegmaatschappij RIVM Rijks Instituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne ROT Regionaal Operationeel Team RVC Regionale Verkeerscentrale (Rijkswaterstaat) Dordrecht RWS Rijkswaterstaat RWZI Rioolwaterzuiveringsinstallatie

SAW Sectorale Arbeidsvoorwaardenregeling Waterschappen

TO Afdeling Technisch Onderhoud

VMC Verkeersmanagement Centrale (Rijkswaterstaat) Rhoon VRR Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond VRZHZ Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid VWM Verkeer en Watermanagement

WAT Waterschap Actie Team WBT Waterschap Beleidsteam WMCN Water Management Centrum Nederland WOT Waterschap Operationeel Team WSHD Waterschap Hollandse Delta

72  Contact

BIJLAGEN: Bijlage 2| Verzendlijst Calamiteitenplan

Per uitgaande brief wordt het Ontwerp Calamiteitenplan WSHD 2020 namens het college van Dijkgraaf en Heemraden van waterschap Hollandse Delta voor zienswijzen verzonden aan:

Ħ Gedeputeerde Staten van de provincie Zuid-Holland; Ħ het dagelijks bestuur van de veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond; Ħ het dagelijks bestuur van de veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid; Ħ Burgemeester en wethouders van de gemeente Albrandswaard; Ħ Burgemeester en wethouders van de gemeente ; Ħ Burgemeester en wethouders van de gemeente Brielle; Ħ Burgemeester en wethouders van de gemeente Dordrecht; Ħ Burgemeester en wethouders van de gemeente Goeree-Overflakkee; Ħ Burgemeester en wethouders van de gemeente Hellevoetsluis; Ħ Burgemeester en wethouders van de gemeente Hendrik-Ido-Ambacht; Ħ Burgemeester en wethouders van de gemeente Hoeksche Waard; Ħ Burgemeester en wethouders van de gemeente Nissewaard; Ħ Burgemeester en wethouders van de gemeente Ridderkerk; Ħ Burgemeester en wethouders van de gemeente Rotterdam; Ħ Burgemeester en wethouders van de gemeente Westvoorne; Ħ Burgemeester en wethouders van de gemeente Zwijndrecht; Ħ Dijkgraaf en Hoogheemraden van het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard; Ħ Dijkgraaf en Hoogheemraden van het Hoogheemraadschap van Delfland; Ħ Dijkgraaf en Heemraden van waterschap Brabantse Delta; Ħ Dijkgraaf en Heemraden van waterschap Scheldestromen; Ħ de Hoofd Ingenieur Directeur van Rijkswaterstaat West Nederland Zuid; Ħ het DCC van het ministerie van Infrastructuur en Milieu; Ħ de Inspectie voor Leefbaarheid en Transport van het ministerie van Infrastructuur en Milieu.

73  Contact

BIJLAGEN: Bijlage 3| Wettelijke taken voorschriften, met dien verstande dat hij geen maatregelen treft die in strijd zijn met de Grondwet In deze bijlage zijn alle relevante wettelijke bepalingen of met internationaalrechtelijke verplichtingen. weergegeven waar het waterschap tijdens incidenten en 2. Indien het bestuur van een waterschap gebruik heeft gemaakt calamiteiten mee te maken kan krijgen. van de bevoegdheid, bedoeld in het eerste lid, meldt hij dit onverwijld aan gedeputeerde staten. WATERWET – gevaar voor waterstaatswerken 3. De beheerder brengt, zodra de feitelijke omstandigheden Artikel 5.28 op grond waarvan toepassing is gegeven aan het eerste lid, 1. In deze paragraaf wordt verstaan onder gevaar: omstandigheden dat toelaten, het waterstaatswerk weer zoveel mogelijk in waardoor de goede staat van één of meer waterstaatswerken overeenstemming met de in de legger voorgeschreven staat. onmiddellijk en ernstig in het ongerede is of dreigt te geraken. 4. De beheerder draagt zorg voor een evaluatie van het optreden 2. Deze paragraaf is niet van toepassing op gevaren die het gevolg en verder handelen bij toepassing van het eerste lid en derde zijn van een ongeval als bedoeld in de Wet bestrijding ongevallen lid. Hij zendt in elk geval een exemplaar van deze evaluatie Noordzee. ter kennisneming aan gedeputeerde staten, alsmede aan burgemeester en wethouders van de gemeenten waarbinnen de Artikel 5.29: Plannen en oefenen waterstaatswerken zijn gelegen. 1. De beheerder draagt zorg voor het houden van oefeningen in doeltreffend optreden bij gevaar. Artikel 5.31: Aanwijzingsbevoegdheden gedeputeerde staten en Tevens stelt hij voor de waterstaatswerken onder zijn beheer een minister: calamiteitenplan vast, dat voldoet aan bij of krachtens algemene 1. Gedeputeerde staten kunnen, indien naar hun oordeel het maatregel van bestuur te stellen regels. bestuur van een waterschap niet of niet voldoende optreedt bij 2. In het calamiteitenplan wordt de afstemming op provinciale gevaar, overeenkomstige toepassing geven coördinatieplannen, en voor het waterbeheer van belang zijnde aan artikel 3.12 van de Waterwet (gedeputeerde staten kunnen, rampbestrijdingsplannen, vastgesteld voor het gebied waar in de indien een samenhangend en doelmatig regionaal waterbeheer waterstaatswerken zijn gelegen, gewaarborgd. dat vordert, het bestuur van een waterschap een aanwijzing geven 3. Het ontwerp van een calamiteitenplan wordt in elk geval omtrent de uitoefening van taken of bevoegdheden). voor commentaar gezonden aan het bestuur van de regionale 2. Indien de omstandigheden geen voorafgaande bijeenroeping brandweer en aan burgemeester en wethouders van de gemeenten van gedeputeerde staten gedogen, is onze Commissaris in waarbinnen de waterstaatswerken zijn gelegen. de provincie bevoegd tot uitoefening van de in het eerste lid bedoelde bevoegdheid, zolang het gevaar voortduurt en totdat Artikel 5.30: Algemene (nood)bevoegdheden waterschap: gedeputeerde staten van die bevoegdheid gebruik maken. 1. De beheerder is in geval van gevaar, zolang de daardoor 3. Onze Minister kan, indien naar zijn oordeel gedeputeerde ontstane situatie zulks noodzakelijk maakt, staten of Onze Commissaris in de provincie ten onrechte niet bevoegd de maatregelen te treffen die hij nodig oordeelt, zo nodig of niet voldoende gebruik maken van de bevoegdheid, bedoeld 74 in afwijking van wettelijke  Contact

WATERSCHAPSWET BIJLAGEN: in het eerste lid, overeenkomstig toepassing geven aan artikel 3.13 van de Waterwet (Onze Minister kan, indien internationale Artikel 96: Bijzondere bevoegdheden dijkgraaf: verplichtingen of bovenregionale belangen dat noodzakelijk 1. Wanneer de omstandigheden geen voorafgaande bijeenroeping maken, gedeputeerde staten of het bestuur van een waterschap van het algemeen bestuur of van het dagelijks bestuur gedogen, is een aanwijzing geven omtrent de de voorzitter bevoegd bij omstandigheden waaronder de veiligheid uitoefening van taken of bevoegdheden in het kader van het van een of meer waterstaatswerken, of anderszins de goede staat waterbeheer). daarvan, in onmiddellijk en ernstig gevaar is of dreigt te komen, al die maatregelen te treffen waartoe die besturen bevoegd zijn, WATERBESLUIT zolang deze toestand voortduurt en totdat deze besturen van hun Artikel 5.3 bevoegdheid gebruik maken. Het door de beheerder vast te stellen calamiteitenplan, bedoeld in 2. Hij geeft daarvan onverwijld kennis aan het desbetreffende artikel 5.29 van de Waterwet, bevat tenminste: bestuur alsmede aan gedeputeerde staten. a. Een overzicht van de soorten calamiteiten die zich in het watersysteem of onderdelen daarvan kunnen voordoen, waaronder WET OP DE VEILIGHEIDSREGIO’S een inventarisatie van de daarmee gepaard gaande risico’s. b. Een overzicht van te nemen maatregelen, met inbegrip van 1. Het informeren van de betreffende besturen van de provincie, de maatregelen die voortkomen uit de voor de betreffende veiligheidsregio en gemeenten over de risico’s en relevante watersystemen geldende overstromingsrisicobeheerplannen, veiligheid technische gegevens, opdat zijn hun taken in het en het beschikbare materieel, benodigd om de onderscheiden kader van de voorbereiding op rampen en zware ongevallen calamiteiten het hoofd naar behoren kunnen uitvoeren (Artikel 48, Wet op de te bieden. veiligheidsregio’s). c. Een overzicht van diensten, instanties en organisaties, die bij 2. Deelname aan gemeentelijke en regionale veiligheids- c.q. gevaar kunnen worden ingeschakeld. rampenstaven overeenkomstig de afspraken die daarover d. Een beschrijving van het moment en de wijze van het door de zijn gemaakt in de veiligheidsregio’s (convenanten met beheerder informeren van burgemeesters en wethouders van de veiligheidsregio’s). gemeenten waarbinnen de watersystemen of onderdelen daarvan zijn gelegen. Herzieningstermijn calamiteitenplan e. Een schema met betrekking tot de calamiteitenorganisatie van De herzieningstermijn van het calamiteitenplan bedraagt 6 jaar. de beheerder. Artikel 4.8 Waterwet bepaalt dat de in hoofdstuk 4 bedoelde f. Een meld en alameringsprocedure. plannen eenmaal in de zes jaren worden herzien. Tussentijdse g. Een overzicht waaruit blijkt op welke wijze de beheerder de herziening van de plannen is mogelijk. Het calamiteitenplan wordt kwaliteit van de calamiteitenorganisatie echter in hoofdstuk 5 (artikel. 5.29) genoemd, zodat artikel. 4.8. waarborgt. niet van toepassing is.

75  Contact

BIJLAGEN: Artikel 5.29 Waterwet schrijft voor dat het calamiteitenplan wordt afgestemd met provinciale coördinatieplannen, rampenplannen en voor het waterbeheer van belang zijnde rampbestrijdingsplannen. Volgens de toelichting op artikel 5.2 van het Waterbesluit moeten de maatregelen in het overstromingsrisicobeheerplan van invloed zijn op het calamiteitenplan. In het algemeen deel van de toelichting op het Waterbesluit kan worden gelezen dat de Richtlijn overstromingsrisico’s bepaalt dat het overstromingsrisicobeheerplan om de zes jaar moet worden getoetst en zonodig bijgesteld. Gelet op de inhoudelijke koppeling tussen dit plan en het calamiteitenplan leidt dit tot de conclusie dat ook het calamiteitenplan om de zes jaar opnieuw moet worden beoordeeld. Op zich is het ook logisch, hoewel formeel dus niet geregeld, dat voor het calamiteitenplan dezelfde herzieningstermijn (zes jaar dus) wordt aangehouden als voor de andere planvormen.

Onderstaande artikelen komen voor in het Calamiteitenplan: Artikel 1.1 Waterwet Artikel 5.28 Waterwet Artikel 5.29 Waterwet Artikel 5.30 Waterwet Artikel 5.3 Waterbesluit Artikel 96 Waterschapswet Artikel 73 Onteigeningswet Artikel 3 Wrakkenwet Artikel 2.1.5 lid 2 en 2.1.13 Sectorale Arbeidsvoorwaardenregelingen Waterschap personeel Wet tegemoetkoming schade bij rampen Hoofdstuk 7.3 Waterwet (artikel 14 t/m 20) Wet tegemoetkoming schade bij rampen

Artikel 51 Wet op de veiligheidsregio (aanvraag militaire bijstand) 76  Contact

BIJLAGEN: Bijlage 4| Risico-inventarisatie en -analyse

Dit document is opvraagbaar bij het team calamiteitenzorg.

Versie: 0.1 Datum:24 januari 2020 Opstellen: Niels Robbemont

77  Contact

BIJLAGEN: Bijlage 5| Uitwerking bestrijdingsbehoefte

Waterkeringen scenario Bestrijdingsbehoefte Extreem hoogwater en dijkbewaking De benodigde inspectiebehoefte is/wordt vastgesteld in het Calamiteitenbestrijdingsplan Waterkeringen. (Dreigend) falen van een Voor elk kunstwerk heeft WSHD middelen voor afsluiting (zo dicht mogelijk ter kunstwerk in een primaire waterkering plaatse). Conform de sluitingsprotocollen. (Dreigend) falen van een Het bestrijden van een bezwijkende kustverdediging ligt gezien de omvang en primaire waterkering impact van de overstroming buiten de macht van WSHD.

Voor dreigend falen van primaire waterkeringen langs de rivieren heeft WSHD per eiland voorraden calamiteitenbestrijdingsmiddelen om: Ħ over een strekking van 250 meter, de kering 1 meter op te hogen met een noodkering; Ħ over een strekking van 500 meter een steunberm aan te leggen van 2 meter hoog en 20 meter breed: 20.000m³ geschikt materiaal; Ħ materiaal om minimaal 10 wellen te kunnen opkisten; Ħ over een strekking van 500 meter, doeken aan te kunnen leggen tegen erosie. (Dreigend) falen van een regionale waterkering De benodigde inspectiebehoefte van droogtegevoelige boezemwaterkeringen is/ Ħ Droogtegevoelige boezemwaterkeringen wordt vastgesteld in het Calamiteitenbestrijdingsplan Waterkeringen. Ħ Boezemwaterkeringen De benodigde hoeveelheid zwelklei benodigd voor het dichten van Ħ Compartimenteringskeringen scheuren in droogtegevoelige boezemkaden is/wordt vastgesteld in het Ħ Voorliggende waterkeringen Calamiteitenbestrijdingsplan Waterkeringen.

78  Contact

BIJLAGEN: Watersysteem Scenario Bestrijdingsbehoefte Extreme droogte De benodigde inspectie van droogtegevoelige regionale waterkeringen bij extreme droogte is/wordt vastgesteld in het CBP Waterkeringen. Het meetnet waterkwaliteit (bij inlaten en in gebied) en de maximaal toegestane chloride-gehaltes die vanuit het hoofdsysteem (de rivieren) in regionale watersystemen van WSHD kunnen/mogen worden ingelaten zijn/worden vastgesteld in het CBP Watersysteem. De benodigde capaciteit mobiele noodpompen bij WSHD is vastgesteld door Dijkgraaf en Heemraden d.d. 19 januari 2016. De beschikbare capaciteit mobiele noodpompen bij WSHD in m³/minuut is opgenomen in het Overzicht Middelen. Wateroverlast (extreme regenval) Bergen Ten behoeve van extra berging bij extreme regenval en bestrijding van (dreigende) wateroverlast zijn de volgende gebieden aangewezen als waterberging: Ħ In Goeree de Kwadehoek en het natuurgebied Volgerland (i.o.m. Natuurmonumenten); Ħ In Voorne de Strype; Ħ In Hendrik-Ido-Ambacht Sandelingenambacht en De Volgerlanden; Ħ In Zwijndrecht het stroomgebied van de Devel.

Vasthouden Beleid extra peilopzet in boezemwateren en pieken afvlakken door bediening van stuwen.

Afvoeren Beleid maximale inzet (extra) bemalingscapaciteit vaste gemalen en instandhouding dieselgemalen. De benodigde capaciteit mobiele noodpompen bij WSHD is vastgesteld door Dijkgraaf en Heemraden d.d. 19 januari 2016. De beschikbare capaciteit mobiele noodpompen bij WSHD in m³/minuut is opgenomen in het Overzicht Middelen. Technisch falen kunstwerken in Bij gemalen kleiner dan xx m3/minuut plaatst WSHD vervangende mobiele regionale watersystemen noodpompen. (gemalen en stuwen). Bij grotere gemalen zijn de mogelijke maatregelen uitgewerkt in het 79 Calamiteitenbestrijdingsplan.  Contact

BIJLAGEN: Watersysteem (verontreiniging) Scenario Bestrijdingsbehoefte Lozing van gevaarlijke stoffen Waterschap Hollandse Delta moet een dusdanige hoeveelheid mensen, materieel en materiaal beschikbaar hebben dat WSHD tegelijkertijd op maximaal 3 locaties op de Zuid-Hollandse eilanden waterkwaliteitsincidenten kan bestrijden in samenwerking met omgevingsdiensten, gemeenten, andere overheidshulpdiensten zoals de brandweer en (calamiteiten)aannemers. Massale vissterfte en/of waterdieren Verwijderen van dode dieren op één locatie per eiland. Een mobiele beluchter. Blauwalgen Rioolwateroverstort bij extreme neerslag

80  Contact

BIJLAGEN: Waterketen Scenario Bestrijdingsbehoefte Uitval Slibverwerking Sluisjesdijk

Uitval RWZI Dokhaven Uitval RWZI WSHD moet een dusdanige hoeveelheid mensen, materieel en materiaal beschikbaar hebben dat WSHD de uitval van één RWZI en/of één rioolpersleiding kan afhandelen zonder dat er overlast voor de omgeving ontstaat. Verstoring bacteriologische zuivering (toxische WSHD moet slib op alle RWZI’s zelfstandig opnieuw kunnen enten. lozing) Falen functionaliteit van leiding WSHD kan het falen van twee rioolpersleidingen gelijktijdig aan. Voor het herstel van één rioolpersleiding moeten alle noodmiddelen in eigen beheer aanwezig zijn. Uitval slibontwatering (grotere) RWZI’s Storing rioolgemaal Uitval elektriciteit op zuivering

Wegen scenario Bestrijdingsbehoefte Blokkade/stremming wegen Piketdienst met actiewagens per regio , calamiteitenaanners Gladheid Gladheidsbestrijding met eigen strooiwagens en capaciteit bij calamiteitenaannemers

81  Contact

BIJLAGEN: Bedrijfscontinuïteit Scenario Bestrijdingsbehoefte Uitval meet- en regelsystemen (alle taken) Uitval internetverbinding/ Cybersecurity Uitval telefoonnetwerk (vast en/of mobiel) Datalek (privacy schendingen e.d.) Uitval kantoorvoorzieningen Uitval kantoorautomatisering/telewerken Grootschalige uitval personeel Uitval nutsvoorzieningen Schade aan of verlies van archief

82  Contact

BIJLAGEN: Bijlage 6| Beschrijving netwerkpartners en Ħ Rijkswaterstaat West-Nederland-Zuid: dienst van Rijkswaterstaat waarmee WSHD samenwerkt bij de netwerkkaart veiligheidsregio’s Rotterdam-Rijnmond en Zuid-Holland Zuid, bij hoogwaterberichtgeving in het Benedenrivierengebied, 6.1 Beschrijving netwerkpartners en netwerkkaart bij het Inzetprotocol Waterberging Volkerak Zoomeer, bij Waterbeheerders het Regionaal Droogte Overleg Midden en West Nederland Ħ Hoogheemraadschap van Delfland: buurwaterschap ten en bij het monitoringsprogramma van zoutindringing en noordwesten van WSHD, samenwerkingspartner in de stroomgeulen in het Benedenrivierengebied. veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond, en in het Platform Ħ Rijkswaterstaat Kust en Delta: dienst van Rijkswaterstaat Samenwerking Crisisbeheersing waterschappen in de regio waarmee WSHD samenwerkt bij het Inzetprotocol West Nederland, en in het Regionaal Droogte Overleg Midden Waterberging Volkerak Zoommeer, bij het Regionaal Droogte en West Nederland. Overleg Zuid West Nederland en bij het Blauwalgberaad van Ħ Via gemaal Winsemius aan het Brielse Meer kan het de gemeente Goeree-Overflakkee. Hoogheemraadschap van Delfland Ħ Havenbedrijf Rotterdam N.V. : partner van WSHD in de Ħ zoet water uit het Brielse Meer naar Delfland transporteren. Overeenkomst Zoetwaterleverantie Brielse Meer 2019 en de De Overeenkomst Zoetwaterleverantie Brielse Meer 2019 is Overeenkomst zoetwatervoorziening polders Rozenburg en hierop van toepassing. Blankenburg 1969. Ħ Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard: buurwaterschap ten noordoosten van WSHD, Drinkwaterbedrijven samenwerkingspartner in de veiligheidsregio Rotterdam- Drinkwaterbedrijven maken drinkwater van grondwater of water Rijnmond, in het Platform Samenwerking Crisisbeheersing uit rivieren. Zij pompen het op, zuiveren het en leveren het aan waterschappen in de regio West Nederland, en in het hun klanten. Regionaal Droogte Overleg Midden en West Nederland. Ħ Waterschap Rivierenland: buurwaterschap ten oosten Ħ Evides NV is een drinkwaterbedrijf met een van WSHD en samenwerkingspartner van WSHD in de voorzieningsgebied in zuidelij Zuid-Holland, geheel Zeeland veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid. en een klein stuk van westelijk Noord-Brabant. Evides telt Ħ Waterschap Brabantse Delta: buurwaterschap ten zuidoosten circa 2,5 miljoen klanten. Het drinkwater wordt voor 80% van WSHD en samenwerkingspartner van WSHD bij het bereid uit de rivier de Maas, voor 16% uit grondwater en voor Inzetprotocol Waterberging Volkerak Zoommeer en het 4% uit duinwater. Regionaal Droogte Overleg Zuid West Nederland. Ħ Oasen produceert drinkwater voor ongeveer 750.000 mensen Ħ Waterschap Scheldestromen: buurwaterschap ten zuiden en 7.500 bedrijven in het oostelijk deel van provincie Zuid- van WSHD en samenwerkingspartner van WSHD bij het Holland en beheert daar ook het waterleidingnet. Inzetprotocol Waterberging Volkerak Zoommeer en het Regionaal Droogte Overleg Zuid West Nederland. 83  Contact

BIJLAGEN: Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat De landelijke coördinatiecommissies (LCO’s) bestaan uit De Minister van Infrastructuur en Waterstaat (I&W) is gespecialiseerde adviseurs op het gebied van respectievelijk eindverantwoordelijk voor de nationale en internationale overstromingsdreiging (LCO), watertekort (LCW) of afstemming van de waterstaatkundige maatregelen in Nederland. waterverontreiniging (LCM). In crisissituaties vindt afstemming Bij een landelijke crisis neemt hij deel aan de Ministeriële plaats met het Verkeer Centrum Nederland (VCNL), het Commissie Crisisbeheersing (MCCb), onder voorzitterschap van Scheepvaart Verkeer Centrum (SVC) en het Departementaal de minister van Justitie en Veiligheid, tenzij de minister-president Coördinatiecentrum Crisisbeheersing (DCC) van het ministerie van beslist dat hij voorzitter is. Infrastructuur en Waterstaat.

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft een aantal Gemeenten ‘beleids’ Directoraten-Generaal (DG’s) en één ‘uitvoerend’ Dertien gemeenten liggen geheel of gedeeltelijk binnen het Directoraat-Generaal (Rijkswaterstaat, waaronder ook de beheersgebied van WSHD: Albrandswaard, Barendrecht, Brielle, Waterdienst valt). De Directeur-Generaal Rijkswaterstaat (DG- Dordrecht, Goeree-Overflakkee, Hellevoetsluis, RWS) is binnen I&W de portefeuillehouder crisisbeheersing. De Hendrik-Ido-Ambacht, Hoeksche Waard, Nissewaard, Ridderkerk, DG-RWS zal bij een landelijk water gerelateerde (dreigende) Rotterdam, Westvoorne en Zwijndrecht. crisis deelnemen aan de Interdepartementale Commissie Crisisbeheersing (ICCb), onder voorzitterschap van de DG- Met de gemeenten Dordrecht, Hendrik-Ido-Ambacht en Veiligheid (ministerie van Justitie en Veiligheid). De DG-RWS Zwijndrecht heeft WSHD samengewerkt bij de totstandkoming wordt bij een water gerelateerde (dreigende) crisis geadviseerd van hoogwaterbestrijdingsplannen voor buitendijkse gebieden door de Landelijk Watermanager van de Waterdienst. Binnen het in die gemeenten. Ook de gemeente Rotterdam kent een ministerie van I&W is het DCC de regisseur op het gebied van hoogwaterregeling voor buitendijkse gebieden die periodiek met crisisbeheersing. WSHD wordt geëvalueerd en waar nodig geactualiseerd of herzien.

Watermanagementcentrum Nederland en landelijke WSHD bevordert de totstandkoming van coördinatiecommissies Hoogwaterbestrijdingsplannen voor buitendijkse gebieden bij alle Het Water Management Centrum Nederland (WMCN) verzorgt in gemeenten in zijn beheersgebied. samenwerking met het KNMI voor Rijkswaterstaat en de waterschappen de landelijke Met de gemeenten Hendrik-Ido-Ambacht en Zwijndrecht heeft berichtgeving over de kwantiteit en kwaliteit van water in het WSHD in 2007 een Aanvalsplan Wateroverlast Zwijndrechtse hoofdwatersysteem (de zee, rivieren en grote meren) onder Waard vastgesteld, die jaarlijks wordt geëvalueerd en waar nodig normale en extreme omstandigheden. Daarnaast kan bij het geactualiseerd over herzien. WMCN bij verwachte en acute extreme omstandigheden worden opgeschaald naar één van de drie landelijke Met alle gemeenten zijn/worden door WSHD Afvalwaterakkoorden coördinatiecommissies. afgesloten, waarin ook de wederzijdse aanpak van incidenten 84  Contact

BIJLAGEN: en calamiteiten in de waterketen is geregeld. Inmiddels registreren van de slachtoffers, het registreren van schadegevallen, hebben de gemeenten Goeree-Overflakkee, Hendrik- evacuatie – verplaatsen mens en dier) en Omgevingszorg. Ido-Ambacht, Nissewaard, Rotterdam en Zwijndrecht een Onder omgevingszorg wordt verstaan: bouwbeheer, milieubeheer Incidentenplan Riolering vastgesteld die door de gemeente in en ruimtebeheer. samenwerking met het waterschap, de omgevingsdienst en andere overheidshulpdiensten zoals de brandweer en politie Veiligheidsregio’s kan worden toegepast. WSHD bevordert de totstandkoming Een veiligheidsregio is in Nederland een gebied waarin wordt van Incidentenplannen Riolering bij alle gemeenten in zijn samengewerkt door verscheidene besturen en diensten op het beheersgebied. terrein van brandweerzorg, rampenbeheersing, crisisbeheersing, Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio (GHOR) en De basis van de rampenbestrijding ligt, zowel bestuurlijk als handhaving van de openbare orde en veiligheid. WSHD ligt in 2 uitvoerend, bij de gemeenten en de veiligheidsregio’s. veiligheidsregio’s:

De burgemeester hoeft tegenwoordig een gebeurtenis niet meer veiligheidsregio Zuid-Holland-Zuid ligt met 4 gemeenten voor een tot ramp te verklaren. Of een gebeurtenis een ramp is volgt uit groot deel in het beheergebied van WSHD; het incident, de gevolgen daarvan en het gecoördineerd optreden dat daarbij op grond van de Gecoördineerde Regionale Incident veiligheidsregio Rotterdam Rijnmond ligt met 9 gemeenten Procedure (GRIP), vastgesteld door de veiligheidsregio waarin de grotendeels binnen het beheergebied van WSHD. betreffende gemeente is gelegen, nodig is. Omgevingsdiensten In dat geval moet de dijkgraaf van het waterschap noodbevelen In het beheergebied van WSHD opereren 2 omgevingsdiensten in het kader van de openbare veiligheid van de burgemeester namelijk: de DCMR en de Omgevingsdienst Zuid-Holland of de voorzitter van de veiligheidsregio opvolgen en wordt de Zuid. Verder verzorgt de Omgevingsdienst Midden-Holland dijkgraaf van het waterschap uitgenodigd om daarvoor aan de verwerking van waterkwaliteitsmetingen door waterschap een Gemeentelijk Beleidsteam (GBT) of Regionaal Beleidsteam Hollandse Delta op de kaart van zwemwaterlocaties in de Provincie (RBT) deel te nemen, zodat taken, bevoegdheden en Zuid-Holland. verantwoordelijkheden bij de betreffende crisis of ramp kunnen worden afgestemd. De omgevingsdienst beschermt de omgeving, het milieu en de natuur. Dit wordt gedaan door controles uit te voeren, Een gemeente richt zich bij bestrijding van grootschalige vergunningen te verlenen en het adviseren van gemeente en incidenten en/of rampen primair op het proces Bevolkingszorg: provincies. Communicatie (het geven van voorlichting aan de bevolking), Publieke Zorg (voorzien in opvang, verzorging en nazorg voor de bevolking, het 85  Contact

BIJLAGEN: Provincie evenementen en rampen efficiënt en effectief te laten verlopen. WSHD ligt in zijn geheel in de provincie Zuid-Holland. Met Het LOCC is namens het ministerie van J&V het landelijk de inwerkingtreding van de Wet veiligheidsregio’s heeft de aanspreekpunt hiervoor. Commissaris van de Koning geen coördinerende rol meer bij rampen en crises, maar een toezichthoudende rol. Hij kan KNMI aanwijzingen geven in het belang van een goede samenwerking Het KNMI is het nationale instituut voor weer, klimaat en van bevoegde gezagen bij de aanpak van rampen en crises. Verder seismologie en voert onder andere de modelberekeningen uit voor kan de Commissaris van de Koning namens Gedeputeerde Staten de verwachte waterstanden langs de kust. Het KNMI is onderdeel de dijkgraaf aanwijzingen geven als toezichthouder op het beheer van het ministerie van I&W. Op grond van het Afsprakenkader van regionale waterkeringen en regionale watersystemen. 2017 van KNMI en Unie van Waterschappen voor gebruikers van meteorologische dienstverlening ten tijde van crises/ Nationaal Crisiscentrum calamiteitenfase is WSHD aangesloten op het Extranet KNMI. Het permanent bezette Nationaal Crisis Centrum (NCC) in Voor gebruik van meteorologische dienstverlening in “koude Den Haag, ondergebracht bij het ministerie van Justitie en fase” (normale bedrijfsvoering) sluit WSHD jaarlijks een aparte Veiligheid, vervult de functie van interdepartementaal facilitair overeenkomst met het KNMI. communicatiecentrum en knooppunt van en voor de bestuurlijke informatievoorziening. Defensie: militaire bijstand of steunverlening Het NCC staat ten dienste van de (voorbereiding van de) In geval van een ramp of dreigende ramp kan door de interdepartementale crisisbesluitvorming, zowel op ambtelijk als burgemeester of voorzitter van de veiligheidsregio militaire politiek-bestuurlijk niveau. Interdepartementale besluitvorming bijstand worden aangevraagd bij de Commissaris van de Koning. door het ICCb en MCCb worden door het NCC gefaciliteerd. Deze wendt zich tot het Landelijk Operationeel Coördinatie Centrum (LOCC) van de Minister van Justitie en Veiligheid. In zeer Landelijk Operationeel Coördinatiecentrum spoedeisende gevallen kan men zich rechtstreeks richten tot de Het Landelijk Operationeel Coördinatie Centrum (LOCC) in Minister van Justitie en Veiligheid, die het verzoek kan indienen Driebergen draagt zorg voor de landelijke coördinatie van de bij de Minister van Defensie. De burgemeester is in spoedeisende operationele (bovenregionale/landelijke) inzet tijdens rampen, gevallen bevoegd zich rechtstreeks te wenden tot de Regionaal calamiteiten en grootschalige evenementen. Uit rapportages en Militair Commandant (met de verplichting de Commissaris van de ervaringen is gebleken dat het inrichten van een centraal punt Koning te informeren). voor brandweer, politie, geneeskundige hulpverlening en defensie noodzakelijk is, om de operationele inzet op bovenregionaal/ WSHD kan via de dijkgraaf zelfstandig een landelijk niveau adequaat te laten plaatsvinden. Sleutelwoorden steunverleningsaanvraag voor militaire bijstand bij het LOCC hierbij: informatievoorziening en advisering. Op deze manier indienen. Onder militaire steunverlening wordt verstaan: de biedt het ministerie van Justitie en Veiligheid (J&V) de kans de steun door de krijgsmacht – niet zijnde militaire bijstand - in bovenregionale inzet van mensen en middelen bij grootschalige situaties waarbij openbare belangen in het geding zijn. Het betreft 86  Contact

BIJLAGEN: goederen of diensten die dringend benodigd zijn en waarin niet, Calamiteitenregelingen en Sluitingsprotocollen van WSHD met niet-afdoende of niet tijdig door het aanvragende bestuursorgaan ProRail afgesloten. kan worden voorzien. De Officier veiligheidsregio van defensie geeft hierover een advies aan WSHD. Bluswatervoorziening uit oppervlaktewater De gemeenten Rotterdam, Barendrecht, Zwijndrecht, Hendrik- Wanneer WSHD bijstand wil hebben van defensie gaat dit via Ido-Ambacht en Dordrecht moeten toezien op een goede het Regionaal Operationeel Team van de veiligheidsregio. Deze bluswatervoorziening voor brandbestrijding in en om de dient dan, na advies van de liaison Officier veiligheidsregio, een spoorzones in de gemeente Rotterdam, Barendrecht, Zwijndrecht, bijstandverzoek bij het LOCC in. Hendrik-Ido-Ambacht (Sophiaspoortunnel) en Dordrecht. Ħ Ten behoeve van de bluswatervoorziening van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu spooremplacement Waalhaven is door WSHD in 2019 Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) vergunning verleend om vanuit oppervlaktewater bluswater te zorgt voor een goede geboortescreening, het bestrijden onttrekken. van infectieziekten en heeft een centrale rol bij Ħ Ten behoeve van de bluswatervoorziening van de bevolkingsonderzoeken. Ook onderzoeken we wat er nodig is voor spoorwegoverkapping Barendrecht is met vergunning van goede zorg, veilige producten en een gezonde leefomgeving. Dit WSHD een blusvijver naast NS station Barendrecht aangelegd, doen we via onafhankelijk (wetenschappelijk) onderzoek op het die vanuit oppervlaktewater (Het ) kan/moet worden vlak van Volksgezondheid en Zorg, en Milieu en Veiligheid aangevuld bij brandbestrijding in de spoorwegoverkapping RIVM bewaakt een veilige leefomgeving met milieumetingen en Barendrecht waarbij grote hoeveelheden bluswater wordt bestrijding van incidenten. Dit doet het RIVM in opdracht van de gebruikt. overheid (bijv. Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat) en vaak Ħ Ten behoeve van bluswatervoorziening op het samen met andere onderzoeks- en kennisinstituten, nationaal en spooremplacement Kijfhoek gedoogt WSHD dat door ProRail internationaal. extra onderhoud aan hoofdwatergangen, spoorsloten en overige watergangen wordt uitgevoerd dan op grond van Spoorwegbeheerders de Legger van wateren en kunstwerken voor de betreffende Beweegbare waterkeringen hoofdwatergangen, spoorsloten en overige watergangen Voor het beheer van waterkeringen, watergangen, wegen wordt voorgeschreven. Verder kan ten behoeve van of rioolwatertransportleidingen in spoorzones heeft WSHD bluswatervoorziening op het spoorwegemplacement Kijfhoek te maken met ProRail. Voor het beheer van beweegbare door WSHD extra bluswater vanuit het Waaltje worden waterkeringen in het conventionele spoor (2e Rosestraat aangevoerd. Hiertoe is met vergunning van WSHD een Rotterdam, spoorwegemplacement Dordrecht) in de systeem van afsluiters in de watergangen op en langs het (Sophiaspoortunnel) en de Hogesnelheidslijn-Zuid (Tunnel spoorwegemplacement Kijfhoek aangelegd. Hiermee kan en in de regionale waterkeringen Molendijk en ook worden voorkomen dat verontreinigd oppervlaktewater Mookhoek in de Hoeksche Waard) zijn Beheersovereenkomsten, vanaf het spoorwegemplacement Kijfhoek in de polders in 87 Zwijndrecht kan stromen.  Contact

BIJLAGEN: Ħ Ten behoeve van de bluswatervoorziening in het stedelijk gebied van de spoorzone Dordrecht – Zwijndrecht zijn in 2017 door WSHD met brandweer Zuid-Holland Zuid en gemeenten testen van bluswatervoorziening vanuit oppervlaktewater uitgevoerd en tijdelijk Intermediate Bulk Containers (IBC’s) in de watergangen ter hoogte van de vaste onttrekkingspunten voor bluswatervoorziening langs het spoor geplaatst om in bluswatervoorziening uit oppervlaktewater te kunnen voorzien.

Voor beweegbare waterkeringen in metrotunnels en benodigde passage van de metrobaan bij overstromingsdreiging van primaire waterkeringen heeft WSHD een overeenkomst met de Rotterdamse Elektrische Tramweg maatschappij (RET).

88  Contact

BIJLAGEN: Bijlage 7| Overzichtskaart beheersgebied WSHD 2020

er ld po as pl id - Zu T e 55000 60000 65000 70000 75000 80000 85000 90000 95000 100000 105000 d 110000 115000 Eben we A B C D E Pijletuinen F G H I Haëzer J K Hulkestein L M N Groeneveldse De Hofwoning meren e t d Bouwlust Eskol h Polder Groot-Keulevaart e G Hydro Meteo Veelust Zuidpolder c o Polder Hoenkoop N o T u M oo Opstal Altena Polder Veerstalblok ds rd Centrum Ruyven T o Ringhoeve c er c h d t Maria's etering am e h e Middelw Rijnmond Wollebrand Gemeente h V A c NAALDWIJK S Zwethburch Kruithuis van Delfgauw d t Hoeve Loevesteyn li Oosteindsche o e tr e t Heen- en Vliet i Polder Voorhof De Wilgenhof T A jp Lansingerland Hofzicht e Woudhoeve we Ouwendijck Buitenhof Hoekeindse Brug d Polder Beneden-Haastrecht Polder Leeuwenakker T r S Kernreactor e Eendragtspolder Polder Klein-Keulevaart Galgeblok Zwethoeve Zuideinde Mol D e Kruisbroek Buitenlust Polder Maria's nvle M polder Hoge Heul Li it v het Geestvaart Waalbrug Berkel en Rodenrijs m Hoeve an P t t ie B olsb lie M o t r v August enslo BodeGrmondskooart art to Dijkringen en gereglementeerde waterkerDe Diriengen e Buitengewoon onderhoudsvakken 20oe1k 5-2021n O Klaas ol i De Twee le o m c j Reitsmahuis itaat h Gebroeders er mo n ar t r Slag Maasmond Nieuwland Gemeente l LierhanRadatshuis Gemeente K sc Waarden pe N a s h Schenkel op De Nieuwlandsche polder a t Oude Leede Nemarjo e h e c an Polderhuis De Vijf V Polder Hoog-Bilwijk ns ing D Molen Westland De Hoeve k r Delft lie e ter h w Grondsoort Huizen Dijkringen t Jaar van Baggeren B We t Vreburch Mariahoeve de Hoek van Holland we a Waterloopkundig Bergschenhoek Geertruida's Moonrdrecht wee S (Gem. huis te Naaldwijk) Z t Engelbrechts Ruyven a T lag e Hodenpijl Tanthof Oost Laboratorium Hoeve t v r r Ma Verkeerscentrale Blaker Stuifzand Zavel met homogeen profiel Klei met zware tussenlaag of ondergrond aa E a i 17 IJsselmonde 20 Voorne-Putten v 25 Goeree-Overflakkee 2015 2017 2019 Onderhoud na 2020 M s n g Polder Middelblok e a mo Hoek van Holland Poldt er in Bouwlust r a n Oude g r R svl d Heenweg Dyckhorst Vreelo a s g ak MarieSstcehinout-Jansbrug a Land en t Polder Vlist-Oostzijde Breekwater e te A20 e w Sp polder Tanthof West v B w eg l Veelust E W it Zijde n Grof zand Lichte klei met homogeen profiel Klei op veen Groeneweg e ë si e Gouderak 2016 2018 20e 20 i n Lierpolder Overslagbrug 18 Pernis 21 Hoeksche Waard Dijkringverbindende waterkering T r e n z g v Boterdorpsche sd Blik Knollenberg Oude o Sophiahoeve Polder we s t s g A a D Polder Laag-Bilwijk t e c in m B De Strandgaper Goudseweg e e r er e Leede Polder Cornelishoeve d i h et Oostbuurt l Oudeland e W n o W Bonnenzicht AbtswLanodlustde f De Valk Zwak lemig fijn zand Klei op grof zand Kleidek op veen g p te ng t W e rs ri ng Nieuwe Tuinen s 19 Rozenburg 22 Eiland van Dordrecht e s e e ri Hertog d'Oude-Koestal Z c Het Beijersche t c E t e Berghaven De Bosrand i Abtwoudse Bos te Pe older h we et Bleyenburg jd h De Klok r r r W Albrechtshof e Thuishaven i i e e e S n n Polder pp te t g W o s S Sterk lemig fijn zand Klei op fijn zand Veraarde bovengrond op diep veen o g h r Slag de Beer Kerkpolder Johannahoeve l g het Beijersche B Vlist s c E e Polsbroek c wi in e e n A h Oud Verlaat Abraham t e nt Staelduinse Bosch Rippinghoeve Zuidplashoeve j r rg e B ar i Ackerdijk k e v c e s r tic Zevenhuizerplas Kroes t lie De Vlist i aw Korte Bonnen Ten hope De Mosterdpot ch t n eg Schipluiden Rodenrijs Veen op ongerijpte klei e we g B e g De Lier Akkerdijksche e Polder Gerardushoeve Schiebroeksche B r n g Vlist- r n L D Zevensprong o te ri i De Hallestee e Korpershoek e r Slag Vuurtoren 8e Veelust e u h te e Polsbroek e Terra et i z c g t P Westerlee d k e n e e Hillegonda et d e m A i ro L Aurum Dorppolder u r r w rw le d Oranjesluis De Bommel O to Zuidplas h um c te c te Werkt en Hoeve De Grenshoeve h i h Polder h s h av e t t o c wacht Kroonhoeve ring en p Johanna Vriwjheid we B A Bovenkerk ete Op hoop Leebrug Z r Westzijde ede W e o Stolwijk Tot hier Twe ch o A Huis van zegen ls an toe Hoef polder ke Cortlandt V ng 1 Burgersdijk ten Dorp er De Rotte Nieuwerkerk Polder di Welgelegen 1 Zuidpolder i De Bachtenaar T N Groenoord Halfwege B Lage Bergsche Bosch he sc we Lange Bonnen Bonnenwoning De Blijde a/d IJssel d Landtong Gaag De Grutto © Alterra an e A R L d i Wei Achterbroek e Keizershof IJssellaan Het e

P I t Veelust Haakwoning s W r l Kortenoord Polder Bovenkerk Daan's

i o Zevenkamp Kattendijksblok Hoge

n M e o s Hoeve t

a Huys g N e e S t Majadige

a E j a r

s Overslagbedrijf N c e ot i V e i s lo E h Honderdland a lens De Nesse li n M v o s e m Dorrestein u Europahaven l g Lage Weg t g l u b t rd a a T Pistoolhaven r Noo Landzicht Ommoord Benedenkerk w h s o k e x Polder Schieveen r a e i h o t U l e m v Negenhuizen gDe Hem e Slag Dobbelsteen a a n n E e O Zwethzicht i Hoeve v r V w Loodsdienst n a v a e u Zweth li t A n l Bonrepas w e r e 's-Gravenweg e Elisabeth Kralingerpolder Polder Achterbroek we i o t r a Eben M e g n e e Schiebroek De Borchhoeve p k V o t l h t g W e Het e c a Haëzer e l n A Hoeve j j Sche a In 't te Annahoeve v e w n Maasdijk Groo Tempelbrug Gemeente li a t Schielicht e Bouwlust e n a t Groenhuys r r o g Schoonouwen e Keringhuis d lo M K O Wellepoort Polder Benedenkerk E U R O P O O R T v s i Zuidplas o Nooitgedacht M Oranjepolder n k Polder Noord-Kethel l a a E n (Gem. huis te Nieuwerkerk aan den IJssel) Paul's e r g li Hillegersberg g n Mooi kw h De Lickebaertshoeve e l e S n v g g Hoeve Polder de Nesse i l Polder Bonrepas en Noord-Zevender e Mekkerland e r r ie Bonrepas v e w Maeslantkering Westland Esse t t n m a R a e N15 D v m 4e Petroleumhaven Bouwlust Kandelaar Eben-Haezer we Benedenheul g r f a we i orado o t Klein Hitland Col n h Burg Zouteveen Terbregge a D t a n r Koolwijk e e W th Sophia s Hoeve Duivenvlugt we IJsselzicht G Wilgehof s l Z Levensvreugd Nw Ockenburgh Voornebrug h Landlust g e M A A S V L A K T E E Europoortsilo Leeuwenwoning n s a Luchthaven Rotterdam i B De Tempel De Wilgenhoeve n R Oude Campspolder Gaag Duifpolder Esse, Gemeente r i en v ij Wegenwachtstation e r hav e n Nieuw Wilgen h o f Bergsche t P ne e d D Willemsoord (Zestienhoven) Gans- en e g zo n Aan den n ma E w w i n A A u Rhodenrijs s r g e a n l e ri

b Blaardorp e rs C i Kapel Ouderkerk m t et Ten Bovenberg 6e Petroleumhaven l f Bergsche w

e r u w Mytylschool a e K Vink e we Adrianushoeve Achterplas Bouwlust d we cht w Prinsenmolen r A Bongert E x g rt Knooppunt In te

e a

h a T lv t h

g c te e l a par Arendshoeve Voorplas Beukenhof Polder A S r Lommerrijk e v A M t t Schoonhoven f i Terbregseplein ie o n Vlaardingse r s vl e Schollevaar Mr P D a g ee we s R D ri g g a Nieuw Terbregge g sou n a Mis E ga Schouw Kleij J a a t a Hoop en Gasunie B es De Driesprong I ot r l W Gemeente v slo l g d a r in Zegen L e R a n Euro e

Esse, h n e Lelyhoff d Centrum De Plaats l c e s Vlietzicht Holierhoekse Polder Kerkbuurt Nooit 0 R Midden-Delfland Oosterflank 0 l s o l s e t g P t Gedacht r (Gem. huis te Schipluiden) g d n e A h a c n B s i n a a w Poelwoning o r t T a k g Eben-Haezer

t n t r Gemaal e e l k in j t a H W Dijkmolen li Gansdol rp e r i v Noord- West te a a t o r e d' R rd e we s W t Oostvoornse Meer Arc o li v g e r yw N o lv Spaland n H l n ud Berkenwoude t eg 5e Petroleumhaven Commandeurspolder N e e ie i O e d l r Adriana 4 0 Oranje Plassen d Zonnehoeve CAPELLeE A/D IJSSEL o t 4 0 l pompput 1 Hoefwoning i Het Lage Land h e h n M c Johannahoeve t ve E Woudhoek rks M e Kadijk Willeminahoeve De Hem a a t Stadzicht rke r ih D ie we e en Blaardorp W Roosenburg v ipp Suurhoffbrug intel D l eu Schollebos d Gemeente e s L we Steendijkpolder v Ni Willige Langerak sis am AA g Lely r A20 Kralingse n e n is rd AN N e a n De Merel Polder Bergambacht Veelust M ee LK o n x i Polder Berkenwoude B TE Spuisluis Rozenburg o G oo e Meerkoetennest le Jacob's AR B rd Dijk polder l G Bergambacht De Grienduil Ma H eerw z Huis ten B A e K Hoeve Welgelegen as eg 51.0 K e s e Toon vla Inkoopstation e Het n r Eben g kte B w Velde De Speelman i v rin w r e r etering eg in Dintelhavenbrug g Jachthuis De Bommeer West- Abtspolder P lie Tiendw Haëzer te Seher 55.0 N15 e ne 50.0 A20 Holy Noord Schenkel r t Landzigt we Betonfabriek v n Kethel e en e s B GrooDet O Hlifainttland t Eb en d p rie A Maasland Bommeer Overschie d Oostgaarde ui r o u ls l M i Wijde e B a 54.0 r k Ma Winkelcentrum Crooswijk o M Tusschen Tussenlanen Vloed e a a P o a v ) n sdij Kralingsche Plas l a e r e a Slik k Windas Bouman's l 56.0 Geeme aal a 49.0 Spaland Prinsenland e en Leuwetering Laenen s u M M l Wezerhaven d g se E Oude Noorden v v o we rn ur n l Hoeve l b a o e o N Oud i Den a p o Gemaal B p a e ro v Oostvoornse Meer s Schroefpomp a Zuidbroek BeneJodngeenhboeeverg e u t l w v t Geertruidahoeve k e E s r e o e g Kralingen t Nelshoeve Arend t z O i i Krimplaatjes e ( e Stenen Baak Kruininger Gors r De Driesprong Sorrento d g pompput 2 Oostvoornse Meer r a Gemeente b r n l N15 D i s B E a g De Looy o o m t n Polder Zuidbroek 57.0 er e 52.0 u Tuindorp e v ar eri De Dompelaar u o ch pompput 3 Zoetwatergemaal Winsemius A r g va et Nieuwpoort N s o t lf g w l Af M Brielse Meer e Bos in in s Bergambacht e e p Koningshoek li Groenoord Beatrixpark s Knooppunt De Lelie Capelle aan den IJssel Ouderkerk R am v 4000HP l 48.0 o v 's-Graveland h R d sue a N218 o el Spaanse In n a i a Zoetwatergemaal r Dijkpolder d a De Ster V g Foppenpolder e r t d t v alweg s A Steenenbaak i d Losw e K e d d M li e Molenplaats Oostvoornse Meer 53.0 f Oostvoorne-Maasvlakte (GWR) A e Kleinpolderplein n Zonnehoek

w s v n a/d IJssel a r r Broekpolder Holy Zuid a De Vrijheid

l Vijzelgemaal Kleiburg e i e s Polder Kromme l m u n Koningshoek n Polder c Oudeland n eg d g Gemeente De Koperwiek i Dijkplaat o h De e Langerak w e at t Gorslaan g Zoetwatergemaal I o e Vaders t la d e B Blijdorp i Slufter tp w De Lage s a w O L u e M e r S Doel W m t o KPE Zinker Joh. B t e Ter Lucht Boezem an a a Schapenhof s c Diergaarde la a t h s Insulinde M or K e 47.0 n Station Middel-Watering Veurink ot Binnen-Nes De Jonge G s r Knooppunt ie lo w l e E.I.C. Blijdorp s B Hoeve 066 Oostvoorne a v Hofplein len Sophia r e n a Het g o i Zeeburg g d Margriethal H M g e 5000HP Kruiningergors S s h 's-Graveland in Loetbosch De Reiger in ls Katteweg le e u Balkon Aalkeet- Kethelplein Bijdorp De Schie a r Ooievaarsdorp er e N e r t 060 Oostvoorne n p a Gemeente m e we o a R G rd pla Dijkzicht s n Centraal Ypenhof Veerhuis t Het Liesveld el a o e a KRW-waterlichamen en bemalingsgebieden d a lev am w k o a Ammerstol id t u r K Station n we M d o d e D B Vijzelgemaal Heindijk H g De Brielse Nieuwland s n Graafland a w k MAASSLUIS Kralingen e Bollen m dij o v e Westplaat e in o l Z g He n Pomp Bollaarsdijk Veluwe i V Loet w g Karperhoeve Schiedam e eg Z e De Gaaistee a t De Loet e a w a Kr Status/Doeltype w r j ab 7e Petroleumhaven Centrum g d e t i r bew rin Voor an el r d eg 46.0 Moskee Boveneind Wete Bergstoep Groot-Ammers 2 tr w a a w Polder Klein- we 2 5800HP S a l 065 Oostvoorne 102 Rozenburg Nieu De Wiel e n e e A20 Anker Vario g h g De Hoop WTC c eg Oosterland M kunstmatig / M1a zoete sloten (gebufferd) kunstmatig / M20 matig grote diepe gebufferde meren t i sew o 0.0 labori S g T eek Polder Oostvoorne g e Dijkmagazijn ip e B K tw P e z Vlaardinger-Ambacht Nieuwland De Ammershoeve k ei o Vijzel Bollaarsdijk e natus a es w ri le ch w lw Buitenpolder n s ie D e i S l k Vinkseweg W e Liesveld la ls di d e e De Groene ROTTERDAM Ve kunstmatig / M3 gebufferde (regionale) kanalen kunstmatig / M30 zwak brakke wateren g n u e j e Inlaat Molenhaven g Oost Spangen Verkeerspost o i w k o Gemeente il De Graafland l n e r h Hoeve Babbersmolen le 's-Graveland-Oost Kortland-Noord G o la w r Gemaal m Het K g e B C Maasboulevard a e d 's-Graveland-Noord n g o a s Langeland Duinhuis D g e d ll B Meeuwenoord Maassluis b Gemeente a k H l SCHIEDAM KRIMPEN kunstmatig / M6a grLointqeue ondnadiepe kanalen zonder scheepvaart kunstmatig / M31 kleine brakke tot zoute wateren e A r 45.0 Z Oud r P a j A Staaldiep a a u w i i Peilmolen in r Heinestein r e e n Middelland e s s g R n g ne le d d l l T d r s e d Mathenesse Casa e Oostvoorne p V i e d Den o jk e i w E E ij 132 Rozenburg Spoortunnel t o r r L u k Nederlek B K r d De Maas n Novum g o M e o Nieuwe e Haesell kunstmatig / M7a grote diepe kanalen zonder scheepvaart sterk veranderd / M20 matig grote diepe gebufferde meren Klazina e A p i Babberspolder Knooppunt Crimpen A/D IJSSEL (Gem. huis te Lekkerkerk) e Vredebest h V a V N a j 1.0 v De Loet w a w k a m S s A hof 16 Peppelhoeve o c k Zoetwatergemaal e h o h Meeuwenoord p A g Indische Glasfabriek Leven is Graaflandse nz rij e L Westwijk West Capelle-West g c i ve o a D Kralingse Plein erin De Vinkenhof u H rs d Veerweg e Veldzicht Westen Noordereiland Kortland-Zuid Land van kunstmatsitgrij d/ M14 ondiepe gebufferde plassen Molensterk veranderd / M30 zwak blwraetkke wateren D d lh Kralingse dde Z o ij l 7.0 B Buurt l Mi a k o e ou Mathenesse Bartje n o g Krabbeplaat le s e s A d g Prinsen-stee o in va s w e V f s 44.0 r Schinkelshoek g Polder De Hoek Hoeve . e fw a d Bruggehof K e Gemaal Rozenburg d Aalkeet- Binnen polder Hoogkamer N Veer Js Polder Liesveld J. Heveringen g oe lw Ru ng in Feijenoord I l H w a Breeka BemalinVgadsegr'sebieden B g L e E n Ora et Ruimzicht o e g 2.0 r A16 e m Gemaal e e g c Nieuw a o Lusthof e o ew Erasmus MC s h ez Wens M k Rivium n t o g m K c Gemeente Niets laobora e r p De Waranda le e De Visbank R s B a Berkenrijspad n Gemaal De Meeuw S a u B o di g N218 t Mathenesse s i o d ge d j r k a De Schaapskooi b n s n Stormpolder Polder Schuwagt zonder o o a w M r n O o AchtkaAnte i v n l u e la H Rietgors Middelplaat d n e g e r l m t Weever's a e VLAARDINGEN Bospolder t n s Krimpen aan den IJssel Strijd K ie n ro t a o Molen s a Pomp Polderslaan g e e h r Huize m l l p I n r o Ae o g Inlaat Nieuw v tu a a H Locus Duin l s s b s B W v a j Non n r r ec o e e o V n v a e e Bouwlust a O t ht w u a h n Kop e An't Maria G e a sw k s t l Oostwijk e e t b Bellus r r n a Kooysight De Batterij eg e t w Ondernemingspolder West e e u i il l Perpétua g 8000HP d a a h o Willem s n l e g w Pomp vijver Rozenburg v l n Op Doorreis a l o a d e Wassende i B a l t n o r c r o t r e h r t r r Vopwijk c K e n van Zuid g e o a t w e De Hoop d h B P k g s o Zuid v e m Alexanderhoeve in t n s u r a P r e i g a v Delfshaven Water e e Gro e e e e o 43.0 Vijfsluizen n W we L e n r o e v 3.0 h a s W t u i ne w g Brielse Meer a i r a a t k w K e BRIELLE n h l k h Tenellaplas eg h l a t e B e h N496 o e e S Er uromast r 26 u d D n Stadspoort e n lm e L e n we 17 a a r u o Wetering D r n H 6.0 Schiegemaal Verkeerscentrale s k n o Achterlandsche v i w h in t a e O j V M e p e s e Anna a eckho Harmsenbrug ROZENBURG v a Js . h v d De Duintjes s ekse g h I t i j w Kranenhout n u Slui ru a a Z N z i sw a Stad n e b h Oordeel u a Huisje r n g nd e v a n u ing e Polder Rugge e ala e Jo ij Z e oorweter A v V n n g a Hoeve Polder C D n id Van Brienenoordbrug Keerschuif Scharloo e ro n v R n Achterlamndse e r P e e Vergulde Hand I Niet Oma W a l Gemaal s e e De Adelaar i k M l p b e Ou d nd r K n o o 37.0 de - e k ga Vijzelgemaal n R Nieuwland ld n E We r Polder Molen H ts e e e n s n Polder Krimpen a/d te a w ewe B w u N rw ve lledij Dijkmagazijn ring e g Helhoek i Pomp Kaaivest g Ondernemingspolder West e De Groote a . i d Weijerse e g W e g E eh h H k Hevel IJsselmonde - r 22 g e Rugge n W z a i Laboratoium hi o . U n D a Bovenstraat Ribben De Schaapskooi t k Lucht U Sc 38.0 o Hoeve d Botbijlweg e j N i m Thomassentunnel 5.0 v j K r i k P O e 0 Vijzelgemaal Middelweg k w 0 r Schroefpomp Rietdijk e Inlaatduiker j o E t Oostdijk Elsenhoeve Zomerlust o e Olaertsduyn W e Landshoeve n d i f. d a W Brede n 061 Brielle g r E G M n e rd g e Brielse Brug u d e n Maastunnel Afrikaander- a o 18 24 e s n Nieuwland e ro k r Katendrecht . e e r o Over ew Lodderland te p Rozenburg n b I .z t n s d r e 42.0 9000HP jp Stuyvesante r e 42.0 a e a N v w s n tri la n di l e nd 't Scheur Deltagebied A n e Oos Knorrenburg s w j e T e i t er n Pomp Nieuwland N15 k t y v a r 41.0 dijk Rozendaalshoeve de Veur Opperduit ing ht Gemaal Weyerse d Inlaat Johan O n w eg ha buurt s B k 43.0 Hoekzicht eter c e e Deltahotel A s h Weyert s Inlaat Benel n j lw A e o n g uxtunnels w S aa o a i Oud- E idde Water Berke g i N t M s V w Groene Kruisweg B aa M 36.0 R De Bakkerswaal e Beenlaan B l d g p a Windgat Rode Gemeente Ondernemingspolder Oost ij Putselaan je n 27 Schroefpomp Gemaal Zuurland Nieuwe B e Slibbedrijf a ep IJsselmonde g 4.0 H ddi o Dijkmagazijn Gemaal Oud- en Nieuw Cornelishoeve Oordeelt Streefkerk 21 e u H i t M 4 3 5 0 Inlaat Hossenbosdijk i V E Zu 4 3 5 0 Little Vleerdamsedijk Stuifakker t T Gemaal Hillevliet h IJsselmondseplein lw Ondernemingspolder e i u e n c e Niet 42 De Bobhoeve g Bolnes i n s B o Sluisjesdijk e i Reyerwaard in g e Westvoorne ik r y v l n R s r o a r a Het d England Bl De Inlaat Oude g itt r h e rsg K in r e a p o s S s B Gemaal Eureka t d (Gem. huis te Rockanje) de o nn W lu aa Hevel Brielselaan 44.0 V Lekkerkerk 25 Dwa r i r is Pesthuis w n ië a n e a je 100 Dokhaven M 2we3 G 39.0 e e DH ijk-Hossenbosdijk i a s M g Ommeloop d j h w Chemische lh d 19 k Pomp t i 40.0 Zuurland a a jk C ering e e e Z o e w v v n ine Wet o De Zaag e . s e H en aa Kl ro i n n e l o 54 k e Polder Lodderland J Bolnes Vijzelgemaal s e Fabriek N e S s Hevel Pernis . 35.0 eg D B k g z . e a a s l O p Torenweg Inlaat Catharinahoeve . l a l w De Kluut e n g t 1.0 Werk k n 34.0 e o dion M 03 R P i Q r A4 o i ta De Vallei a w ie v b v Heijplaat D r s l S Gemaal Kreekkade Bongers Noorddijk g n a y e e td a Polder o t B B 41 d ij a Lange Kade Gemaal u e a e m a Het i w k s a a t k Polder Morgendauw e n t ernis haven r D u k k s n d e P n t h e l Sliklandsew t -L t s s c r Wens j i eg Wouda's s e 14 H i a m p s o Hillesluis Krimpen a/d Lek a b i j k Koetshuis jk h e Zuurland k Ondernemingspolder Oost tr R w o De Kuip i i e n d s E u b i Gemaal l Achtkante O k e i e r d o Gemaal Sportdorp d g n a Beverwaard 20 04 e Lust r g le a m ll s w d e e e t Waal d B A r Strype S t 13 o c g h e r e s w t o w e B a r Stoetgaerde g Kleine Zaag 44 g z k u H Molen 41.0 Verkeerscentrale t e o d e n s d v Tarwebuurt n t N i s s Chemische i G e e Bloemhof Kraaijeveldsingel e Schuwacht i s e r j e k n B n o n Pomp j w a g i d Onvermoeid di r t g Perinsenhof n g i j n as 5.0 i w n t a h P e g 15 r e e jk B t l i M y e l w m ed k a e Botlek e j g e k e Landhoeve w e s l G 33.0 a

Vijzelgemaal V and r Fabriek a Spoelgemaal p in we

rl l l w e 073 Tinte o j d r d Verder e n k w a u A d r L n u o Hier is Den e w Lo Lodderlandsedijk a i o

Groene Punt n M u o a 1e e Sportdorp e o n o W g Z V s Tuinenhoven m e a e g d e t V

a d

e o t l 53 s n De Zwanenhoeve d

n r a g o h E Kreekpad r o o n u Ring Pernis r l e a r Lekzicht Tijd nooit k e

j r e r n 45.0 Gemaal Donckselaan - Dijkmagazijn

o h u i s e i w e m o e t l g e d S a j Nooitgedacht Notehoeve o r S

B o Polder e e Gemeente K leu h ls l w Ruimzicht Den in c De rust x E r s r g m e a o m a Gemaal Z i r Riekjeshoeve

g B e e r Inlaat Chemische e d r M r

T N57 v t h u v u eg g Volmaakt e d w D l d n A u a n e m Strevels Pomp Soufre Slikkerveer t h

a n e w e Carnisse i 1e e v

Stuifakker i G rl Verwoeste i a v Haven- en P e s n d H Oeteldonk w K e s c p we e is elders o V j u e n Gemaal m Collinsland u c w Fabriek s Toronto m h o Lepelaarsingel - le r k l e 2 e o Charlois e w Maasdijk Zwartewaal

o Z h l n t b k i e 46.0 t s Tinte e e e h en lt n h 09

Hoogte Loodsdienst g j Gemaal Dijkje c Qua V e g n Gemaal r t g Brielle T h w a n a e St V w h E Pernis Pastoriestraat e Z i A n ry e e P Groot-IJsselmonde l t 01 g p ng g Boergoensevliet i en 't Woud e haven e w s er e v t i c t e m a d w h e r e a . d id e patet e W e R r Polder e s a k n ij Waterbosch o Ri d w e a Lepelaarsingel - Pompgemaal Het Huys ng k g d w g Hoeve e g c v z L E K Donkse Brug e L r n e t e n r e t a e T g t 2.0 a w Polder n . 43 g k s a r Hulpgemaal Electropark e a De Overwaard e e t r orbis g w s r e k L o Hevel Gusto d Dijkmagazijn M r G Groenenhagen Ten Donck Brandwijk d O t Laag-Blokland e K u g t n e Urkersingel Rijnsingel a Dorpslaan e o o 10 g n N218 a ing v l T R m s g e r W i Veckhoek M o la e Polder j P Vreewijk l Brielse lp l h n t e w o o P r a e Elshout e n i k Gemaal e e i p el De Rijderwaert Bokkegat e o Pomp Kade Lagerwoude e W n e ing s Gemaal Electropark Bid en k Polder Strype Zwartewaal e s O es ROTTERDAM 52 g d Pomp Meertje de Wal v o Chemische t h u ss w ij t g l O n u J v rni D k n d e l r o a i Polder Maasdijk t C B W 02 e p Pomp Peltsersdijk v m Hoeve Polder Ottoland l d s e i a h p o c d e r a a o o K Intermezzo B e e j h m a Gemaal Werk w Hogerwoude Oud-Pernisseweg z Unikahoeve w Talpa k Fabriek u n e i n s a Ikazia 416 Zwartewaal o w a a r n e n O h Hooge

s W V F Zuider e Nieuw-Lekkerland

l a d o v m k g t a Slikkerveer B r T r e Zwartewaal l o o Dorpzicht l i a G 07 a r h s i Hevel Bernissedijk e o t 08

Kloosterstee w u a o a t B d Strijpsedijk e Vaanweide - Kreekhuizen s R 47.0 51 l s r g Penserdijk e h D M n u h Molen k a W w Polder Langenbroek e N496 ij K d a a a e Middelweg e v 11

d e e e s Werf De Klomp w a s e n e l r Cementfabriek e d m g e g v n haven Gemaal g D V r Kerkzicht ts 40.0 v W Ahoy t d Polder e l e r e e w 4.0 r Achthuizen w e 32.0 e P Zeldenrust M w e a Gemaal Hovendaal a s D o te l e Laage v e a

r H i n k s Smeetslandsedijk n n 50 g Schoutenhoek n De 3 e De Vaan

o M a n Hooge l i Ahoy H t r Nieuw- Hooge i g K e i o a w w De Toeloop d e a g g m k Eben t Esteren- d M Gemaal e Molen o o n w e Margen Polder Gijbeland s e len s e en e e V s ® w d r v e D l ijk ha g g e w f r Reijerwaard t VuilendamDe Buitenschuur w e P g n d a s Häezer d n k w Burch e S e 3.0 a r a u ij N e Alex in a Kreekhuizenplein r g e w - e R s e a i De Waal d d P m s M s n n e a i ille e n r Boezem van de r n W s g o e g Vierpolders g . n t r l l i e g e P w M l r o t B e o t Broekmolen j s o g e d 12000H a 634 Rockanje e h e t Boezem van de n M e k w 3e Petroleumhaven g a e i n w o Iepenlust a ie l e Nieuw Lekkerland r o Polder k u t g m o n r 581 Vierpolders e v em ri is Zuiderpark g e e r ring 05 te De Waerthoeve l s h e x Wielewaal B e ate e d n r e Reijeroord d l h W n t W e C O u w l e 12 a g W e g g Ravenhorst dijk i k a n a alh r a a i Oud 06 O Stellingleed s l v Gemaal v a s e Nooit n p g n r j M v v z Overwaard M w g i e Oude Gote Do i e en K o e m 46 h g r 26.0 n Z O Maasstad W e c e K l Zijdebrug m w d e e a . d e R Zee Polder e w d l S z. eg l in s Laag-Blokland

w l i id T e t t h A15 25.0 e aa p w s d m gedacht i r e Polder Naters r n d o Put van h de a n w e Nederwaard m j h g o a Land van Poortugaal S s d Tweede Slag d H g g sportcentrum l k we e Maria n ingenwe i H g u Vondel e t I w i g e s e n e k j p n k e t we e Nieuw-Rockanje C e j k o J a 49 i o i o i u r l k r e k K D n d o i D d j n 27.0 r s De Fakkel h te s j E r l i w e Hoeve i e g c e a G r i w w 24.0 a o ij r s W s m G s s i u u r we n o l e t K r o k P r d r d m n Hordijkerveld e l e o S g e Alticomtoren p e je t te i e r a s g R a V r h 3 e 3 p t e w k n e l s Heenvliet on Gemeente l j 48.0 wa V c d e m i A i a a w s s e i e d g Gemaal Korperweg e d r r 425 Hoogvliet g z 39.0 e e w M j in t h l li Waalhaven e e k t k s n Gemaal Spinozaweg s t 23.0 d o h e e m i g h h p o f c e u N e i g c Gijbeland e A id g s c e i C l n r Donkersloot o A e T w n e g M n e h e d s g l e w u r e s w A l u e Knooppunt Benelux g g b r 31.0 m w e is t o e B w d n Gemaal c d r p Rotterdam Gemaal Burgen Polder Blokweer u Gemaal Voorweg - Z e u o r e Gemaal r l e e l eSpuisluizen e 28.0 v i l Moerzate e w i W s s N Vijzel Nieuw Rockanjesedijk e w S a g H e s s e Knooppunt r e l l u Z n Rockanje t e B s u w

i jk e a s g w e is S e Rotterdamseweg Gemaal k w O i a g a e Pomp Kanaal door w g A15 A e h Kerkwervesingel ling Gemeente Hevel Donkersloot 45 j

S u d t o g M ru Hoogvliet e Zuidwijk R

d c v e N w a H Coosenhoek a Blanke a e kb v e Lombardijen

D e L a g le a Kerkmolen D jk s e t s t e R S wi

13000H i Het ijk r n s O Bernissedijk Voorne d Bo Gemaal n Ridderkerk Noord Donkersloot Gemeente Polder Noordzijde Buitenschuur g l

u d e g e o i lesmanweg Cornelisland g d

e t i Waal jk i Albert P d a e n e i s groene a n Tussenhoek jk e w Ridderkerk n v i v de Heerlijkheid Pendrecht P w n

a je N Slikkerenburg w d a w ldijk Inlaat Wieldijk Heenvliet g Va a r Eerste Slag e a k ie l 22.0 rle 29.0 e e a e n Polder Pancrasgors e s r W ne we Distripark sc n N a dak d rd sd a n Nieuwe g a g rd Alblasserdam r 48 ie ck n g a i a lekweg ktu lw e Gemaal Blaak 47 u a Pomp Ooievaarsdijk jk r 38.0 Bot e W 30.0 h O De Hei B G e w o o g w K g tl ille e 053 Ridderkerk Polder Kortland ude Achterwete n kj R r g e ijs Bo Nieuw- Bos Valckesteyn m B g ap Wet ring r j P e w R Zoetwatergemaal C n Gadering a g a erin i anc l i Oudeland re e g g o d rasgorse G w n yd Verkeerspost nt K w h e Jorishof Vijzelgemaal G Dutch dijk r s s e e e ew Engeland zst l ui c g e rt Z g s ra e r S e w o g Geervliet e e K n Harbour g g a w i n De Vlierstee s Heenvliet g eg Hartel t i e e e 't Zand ter Wilgenborgh n n o w Polder Nieuwe Gote a Pomp Rijswaardsedijk Ooievaarshoeve aatw d n Gemaal Langenhorst r lwe ri e l m g e K L u ring II k P Land van Poortugaal Eemhaven oe Gemaal z idd e e Ke l i m M KRW-Waterlichamen t a T uropoort j r o o 49.0 w 143 Heenvliet Geervliet E k G r e we k K l H Robot HW 30-407 e RIDDERKERK S r Polder r j V n N Molenzicht e P t g Kooiwalweg

i t t Polder a e h H c n r d M r g Auxilio u d NL19_01_2 Binnenbedijkte Maas NL19_15_2 Boezemvliet NL19_42_2 Havenkanaal Goedereede a i 111 Heenvliet Gemaal Distripark Schapengors d o Pomp Rodenburg Ridderhof A r i De Hofwegense s e o Polder Oud-Reijerwaard i e j n i e te Derryvliet HARTEL a Nieuw-Pendrecht n j De Vijf KAN R e W j Waterrijk r 37.0 AAL Hartelbrug k impetrata E t f d s a c akseweg k M i g w

t Meelz H j e w H Molen e k ew u Gemaal Molendijk n a Inlaat Toldijk n i t ell 36.0 Westpunt e het Binnenland Gemaal l NL19_02_2 Piershilsche Gat/VisseArcshvtelniet NL19_16_2 Oostvoornse Meer NL19_43_2 Haven van Dirksland i W Voornse Sluis l G d M b R g W s 35.0 i s e p o Polder Noordzijde g R g we St Anna-hoeve g d e Inlaat Noorddijk 34.0 33.0 g bindingswe e O Noordeloos o u r x e s g e o e V n p Keersluis r Polder o o C d HOOGVLIET i ha li w e W ee i g rloisse L Knooppunt Tunnelgemaal Verbindingsweg Kortland a e o T se M e j agedijk riel van Rhoon e r n Inlaat h n W e w g B l e h NL19_03_2 De Vliet NL19_17_2 Brielse Meer en Bernisse NL19_44_2 Haven van Stellendam 14000H g r t l Lammerlandsen k o naal Inlaatsluis p n s D e w j V edingska e g o B s d e l o r w r d l w oeks i d d i e lh ch l t Toldijk Heenvliet l g R e A15 Hazendonkhoeve s s e d Zwaardijk n n V e i e Stadsgevangenis w il d e e e w l s j Inlaat polder V a w e Gemaal Dorpsdijk i m Kooiwalbos eg e e H d w - Hoek o k Markenburgweg s i a a i g j w A15 i g k d n E Duindicht n ddij H o 32.0 a u P n Crezeepolder g n a or n G g No r e i i w M g O a k s V r NL19_04_2 Oud-Beijerlandsche Kreek NL19_18_2 Afwatering Groot Voorne West NL19_45_2 Boezem van Oude-Tonge w e e e n K K s Vaanplein te te Middenmolen St.-Annapolder e e o e i a t s gwe w k o t e Marckenburg g e 127 Geervliet j e e g s g e a j o Plaatweg n J e n dw g Stekelhoek e w v i r b e e n e N496 o r K o k w r Waterschapskantoor Tie n Neeltje g r e i o e e d n w G e i g A16 O i De Schuur l l i Pompje Stationsweg N S g N o w o g D O r w s e o i e R a Polder e o Gemaal Aveling e c H b a i e rd 21.0 n n os Crezée- t NL19_05_2 Schuringsche Haven/Verlorendiep NL19_19_2 Afwatering Voorne Oost NL19_46_2 Afwatering Den Bommel i m b j L hoekseweg aa w t h e A n l s l Inlaatgemaal m De Pionier e g n g k g r Gemeente gwe o a a a r Gemaal we ng e raa g m G e Overhoeken A15 e rweteri Kakelenburg a f K e u Gemaal n o r Achte g t- o w o K e r K w o Voe se e Heenvliet Inlaat Gemeentehuis n n Inlaat O oe a o polder s o p d b De Hartelborgt n a d l n w l L e l o NL19_06_2 Strijensche Haven, Nieuwe Haven, De Keen NL19_20_2 Afwatering Spijkenisse NL19_47_2 Afwatering Galathee De Schuylhoef la l t n Inlaat g Z stuw Rijsdijk t V e e lik i Roozenhoeve s d K w n e Zwet Van Kekem Drievliet a V S o n Z e r o a a n O d Gemaal Baarsweg ui a Kerklaan l n e e Inlaat s n g g s s - w rd u a W we e Sportpark g eg ij Gemaal Bijdorp Bouwlust d Polder g i t e D l w e Hoenderhoek N218 e k b Polder Molenaarsgraaf l N494 d j g L k u i Kooiwijkse Schapengors o De Pauwestee u n Geervliet b j r Tunnelgemaal aan j l NL19_07_2 De Keen (bovenstrooms gemaal Overwater) NL19_21_2 Vierambachtenboezem Oost NL19_48_2 Groote Kreek Waalrust k nse B O Rhoo e 50.0 Grondpolder w i A k ALBLASSERDAM k e a b y Hevel OostmolenRdijk ij e Verkenssteijn Noordhoekseweg r p n R r d w M r v r A (Gem. huis te Bleskensgraaf) s se t i a Oostbroek o S e Rijsdijk Gemaal n d k N57 g s d e a i Houten c Polder e w d e s j Molen a n e n l Binnenbaan A e Polder Giessen-Oudebovenkerk h u W e e e s i Rhoonse Baan k u Q i a De Bongerd d g g s ld g La wielerbaan n H L NL19_08_2 Afwatering Oudeland Strijen NL19_22_2 Kanaal door Voorne NL19_49_2 Afwatering Het Oudeland van Oude-Tonge a g Gemaal Noordermeer a w k n c s Tolhoek Bijlwe e n g i n A g i w g R g r j O a Paardjes i w te Inlaat n k eg Boomgaardshoek e c Smitshoek B s eg Grote Nes e h j e a a e s w Gemaal kw Oud-Helvoet d i t r Dijkmagazijn W l g k u o N492 e h pa D v Gemaal De Bongerd e e r r

t e De Windgerdse G e O h i t g w Gemaal c w t a st Souburgh s u A29 e o Polder e Wete l t d e O i e o ksch ring r i r e NL19_09_2 Oostvliet NL19_23_2 Vierambachtenboezem West NL19_50_2 Afwatering Het Oudeland van Middelharnis

e s Kre rh Stationsweg Even s i a o e e P r Carnisser Baan Oude Molen i N n r e g a i Poortugaal Gemaal S g i o De Hoop

K n Molen

a j w k t L u d S t o Schiekamp r Ouvertureweg T D w d D

N R d Noordermeer 31.0 k u

Nieuwenhoorn p o w e

15000H o i Buiten e P j a w u

o l G L Heenvliet S e r a h i

i

k g Gemaal Oosterpark d M d d Gemaal Schroeder Polder N NL19_10_2 De Viersprong NL19_24_2 De Waal (IJsselmonde) NL19_51_2 Afwatering kern Middelharnis m S r Elzenhoven j di g Vijfwegen a e f i j a o g r j e H e u De Peperhoeve Polder Zuidzijde k i k t v e k e Oude Molen w g n we

p e e Halfweg k o e t a i j De Rozenhoek r e Inlaat Poortugaal g i B A j h

u d e k a d Keersluis o d l g u Quacksedij g w r van de Kolklaan r i Noordtunnel b

e i o C l e Z Meeuwenplaat Het Buitenland s Oosterpark a n n jk w o n Hartehoeve R o j i Vrijenburg e Zwaantje r s i

n k V d d NL19_11_2 Kwalgat/Midden Els NL19_25_2 Gemaaltocht De Hooge Nesse/Devel NL19_52_2 Afwatering Dirksland s w n 20.0 D t 0 e ë j n Knooppunt r 0 L e s ie Hoogwerf i Rhoon i a Gemeente l 51.0 k B r Smitshoek r

D R Hoeve Z e Noord W a e

e g Gemaal Nieuwenhoorn e N j m k E Spijkenisse d O k i e s t

a r o o e e van Rhoon n Vinkepolder a a V g n m N n m e d r De Vlieger s n i w l w o n n m g a a A15 Oud-Alblas n r g n e R Hoenderhoek k Afsluiter t No in t e r n orde d NL19_12_2 Meer en Oude Mol NL19_26_2 Afwatering Oud en Nieuw Reyerwaard NL19_53_2 Afwatering Stellendam i W S l e Hevel De Noord-

K r e e e i n d W li e d R b l Polder e u n s e O Dijkmagazijn o s d i l g Rozenheim l w e s D w i a h w O j Ridderkerk Zuid e e g e l g k Gemaal i D w e O l s Barendrecht s I k n e o h eg V Halfweg 2 e Kijvelandsekade A e o u g e l De Ruimte o w l s g e g n Portland P e c l n Hoenderhoek Nieuw l Barendrecht Crezeepolder NL19_13_2 Afwatering Polder Moerkerken NL1Z9u_id2z7ij_d2e-HKoofwedeogoend/Groote Duiker NL19_54_2 Afwatering Witte Brug Westhoeve ri k Inlaat W b Albrandswaard o d a P B s H r e e te eg g d t o v g g w d r e L o Riederhoek r Vaan O e e we e w a e p r Paddewei a Pruimendijk k De Wijdeblik o p e r s i Inlaat Gemeente t w w w e r Polder Geervliet n w e b j f g e Inlaat Rondweg j s s l a n i J Mool- en o g w lie o Hongerlandsedijk d Heuvelstein a n 316 Quackjeswater o s Gema al Trouw V M k N493 r l

e Welhoeksedijk s n a n d

f to k e e Zalmplaat e e w j e e Gemaal a d S w i w i g d Meerwede Hevel Oostendam NL19_14_2 Afwatering Stadspolders NL19_41_2 Zuiderdiepboezem r

g e a d w D g g Droomvlucht Kijvelandsehavendijk a n s e w a 4 3 0 Abbenbroek a e t 4 3 0

g n e l k K Heerenhoek e i r n d g j h te Trouw j e B Nieuweland i g M s K Stuw Pruimendijk - c r k in De Leeuw van Putten k e Albrandswaard o a d Stuw Paardenweitje n g e Gemeente G g a w Hoeve a Park n i A T I l d Gemaal c Rijsoord A gs kke Vlottenburgh Kapershoek le 30.0 e Ess (Gem. huis te Poortugaal) oo n ruime Kabelfabriek n d Gemaal Kijvelanden g endij n la rs R W i k d BARENDRECHT Zuidpad P Oostendam B er De Westhoek ew De Spokenstee K jk Polder Johanna i O f Gemaaltje l Wevershoek Palmhoeve d e a l Gaatkensoog

n k g O de Abbenbroek o Reestein Gemaal 52.0 e g O g H Gemaal e g t e e j O ch n Sl N i e e S ap H Giessenlanden e i Landzicht e

e e

D i j A r De Kijvelanden Rossenburg h d g w n 19.0 rs Gemaal Vlakkenburg leidingstraat i m l 629 Abbenbroek ka a Buitenlandsebaan e Gemaal Gemaal e

t k s Inlaat Oude Kade d e l w Vlasstraat De Noord c e w e Gemaal n (Gem. huis te Hoornaar) Quacksche n nn e Gemaal w t tu j Molenvliet s e ro l s e Polderstee t v

Steenbeek a e o nr d Me Zegenhoeve weg u en Ruijbroek e e O i tse s j i Gemaal S h t H e g c w n k a a jk Polder 't Kwak e b

a r w t ram w s te t r Stee r Ravensehoek s Abbenbroek e Centrum Schenkeldijk Polder Ach h ring i K e Mooiaard ete n Delta a n Havenkwartier l w g W r e Polder Albrandswaard De Nes a e Middel

e H Inlaat Elfplaat v a g a Oostendam o h Dijkmagazijn lie T o w d e Gaatkensoog Waterkant 8 Oranjewijk W

g O De Kersenboom

t u a e N Hevel Delta - W k Middelhoek B c w s v Ziekenhuis Dijkmagazijn Ziedewij n e s e a De Hazelhof Polder het Broek e j u Gemaal Van Minnebekevliet

g n r Dijkzicht Zegenpolder W G g i Zeldenrust o M e Oud-Hoenderhoek w w Klein m Polder Rijsoord i

Pompstation e d Hevel Rhoonse id u

k d g 315 Hendrik-Ido-Ambacht s o Inlaat Pille t r g d e e Poortugaalse Haven Albrandswaard j Gemaal Essendijk ld H e w o L i t ij s Polder e

Polder e k Mofas 18.0 d N497 A o SPIJKENISSE r en Strevelshoek d w d V s

Haven - Havenkade H e

A e l De Meerkoet l Mallenbos e

G 15.0 edijk o Gemaal Zwaal B V s i N 079 Hellevoetsluis n De Kijvelanden A Buitenoord i g

Gemeente o e m

a Oude Land Gemaal Delta l Nieuw Helvoet B b l s d K j e r Polder S A o O De Twee d De Hoek Schenkel se an r e Polder Zuidzijde t Veelust k k o K B a u e i 29.0 n ds a e m

g rm Hoge r g d e V Gemaal d wa Ze z S i n D w a e z e r jk 14.0 g Inlaat Noldijk De Kwade Hoek e e w w la Klompjes B h r i Gildewijk 16.0 e e Polder De Vlag e m g g b e e e n e B n r Den Waalhoek Johannapolder u de Quack e n d o t e 17.0 p Waterkant o o e g w Werf De Roosestee e s e s r Nunnikhof in m h Hellevoetsluis e a W r e l te i r o e e a Pomp Korte jk d B e t r d e z De Vooruitgang M di e n lw n s aas Gemaal Boeier de c t r d i n l Hulpgemaal r a i (natuurreservaat) e G j k m 481 Spijkenisse s w M eg u w k n d e j e a w eiw Pomp Kleiweg e l w a K u d S Portland l s i Molenpolder Koedood e l Tunnelgemaal o o j v D e a De i Schenkeldijk HENDRIK-IDO-AMBACHT g e i b k 13.0 Gemaal Middeldijk n e v i

K j s e Jacoba s w Z i g Wijngaarden er V Den g g b K a R t B n k a B u d Brabant 101 Spijkenisse - l ilw t Polder e d i a we Polderzicht g o N494 s n Gaatkensplas i e c l d e Gemaal Hoge Kade er g d i d g e u Molenweg t i o a h in 7.0 i Zorg en Nieuwe e j Polder e d ch r elduinpad n r De Driesprong k h w a G d c w e A e Midd c H t s Gemaal Kilweg w Bonsen Polder a M e Noodpomp r t n Polder 6.0 N Inlaat t g ro t Sandelingen-Ambacht j Het p o a e 53.0 i we e e Gemaal o t o e k r e e n a Allemanspolder jk t e l e De Vooruitgang r i Kruiswiel d Hoop s d e Lagewei w a b e r k P g R e g Arbeid ro n d Kade Biert g n w 12.0 Z D w t u - Rhoonse se e o B

8.0 s a e i e er Dijkmagazijn u D g a r Nieuwenhoorn j 28.0 i o t d d Hoek Schakelstation l i n u l i k o k w a

v w w np e e j k e r t s o d e j k l r D e Polder Abbenbroek Mo Breeman r d j t A16 Schildman a e adelt e e n d l e k i t 0.0 a o g Grienden e w a o n r Zwarte 8.0 A e s d s l B Giessen-Oudekerk v l b Hooi- of Weiplaat o e B

e g Nieuw-Helvoet s g t Groenewoud c L l n Klein-Giessen e k e e g s 5.0 rw dijk h s n Z n hte e k w e Pape r o a j Inlaat Oude i c i t S e A j Landzicht le p e d e Landzicht é s e u t i l R n Nieuwe l i Sterrenkwartier e t voe w e g r N k i V c e Q le 9.0 Schuur z a a l Hel d p u e i lin e l a Griendplaat n o j a d C e e j i n r 9.0 g c d 612 Barendrecht d w a Stee van B r w g i Biert i k o Nieuwland u g Kade Zuidland S e Breeman j W M o t e a d k n r Polder het Middenblok g m i l R t u

De Gelaarsde e w u a a a W Tukkers l g De Sandeling e e Stuw Molenweg n Koyck s i o Inlaat w d c l w l e am k e A Polder e O Oostduinen t e Kat s d d p w D L g M e De Tiendewegsemolen H k o d Jan Gerritse Polder e K a u l r Zuidpolder n t g a e e w De Vaanburg e Welvliet V i u a e Bokkepolder li r O V e le i Ziedewijdsedijk s e a l V M K o Polder e L e Gemeente l e an G ll g k f m v ionalla a Carnissegrienden 7.0 e n n e at Monnikenhoek a w h 4.0 g g Intern Kickersbloem Demeter m Gemaal D De Wellevliet 27.0 e n nesty R S w e N m O n Portlandpolder e o w ieuwen n A a Het Maaswijk Klein Profijt 10.0 r e v Achterblok n dijk i Oude Kade e e r A Gemaal N e e r g Barendrechtsche a e v u t Beerenplaat o nd k e Vogelgebied Biert r R g s g a c Inlaat Onderlangs L n g Schimmelstee Neusdoekje i e Dijkmagazijn e e 10.0 E ewe d 11.0 a Hardinxveld-Giessendam w roen n e i Dordwyck e H Stormhoek G h G n

k s l Slikweg Havenhoofd d D e u k g W e M j T w Nooit G (spaarbekken) j

d i ram t v i Veer e Krommeweg i a e b Monnikenhoek Biertsedijk W d Achterzeedijk ds e l w g a e w Gemaal P j A15 p d a e i e e j . g e Haringvlietsluizen l npa g K r o e S k e h d o z w k r s 3.25 r Gedacht e l e e o v a Gemeente s Z e g g l Sophia- e e l d M O 571 Goedereede t g a Beerenplaat d i d e r h Polder Oude d e i d w e HELLEVOETSLUIS a tlan A e d 622 H.I.Ambacht d k Waterland e d n e 0.0 e Hogeweg Biert Vogelenzang n e e Adrianahoeve d W 5.0 o l u O r i d w o Heerjansdam n n e Oostdijk g w n i l S j Wolvenstee jk A r te w Z e i e r s e k polder a d A Vredepolder i Oostdijk Havenhoofd Gemaal m s n n e r d n u Inlaat Winkelcentrum s 26.0 6.0 Volgerlanden S g e G h s g 54.0 a t Stuw Havenhoofd D Gemeente e b H i i d s e t p p j c w Papendrecht e g Polder d d a Polder Binnentiendwegs d e w De Akkers n n S e l t i e d De Kooistee e Tunnelgemaal Polder Kijfhoek c o e Spuisluis S g Polder m u a N a Dorpsweg Biert r r o h r d M o e O d Oostduin w i l t Polder l n w j l w H p t Polder Sliedrecht 11.0 - o Hevel Heerjansdam e d e k a s 1.0 3.0 o g d e De Rookklaas g o o i n Ri jk e 12.0 d n 2.0 i 4.0 m d j g id i s Poldertje e r H e t e dijk k pu Develweg z Quack- N k Polder Nieuwe U S o De Volgerlanden d j M s n i Nissewaard v i o g Zuiderdiep ie Marajuyo k l Keersluis o o 4 i g Heerjansdam 4 e w g u s j o d Gemaal Inlaat Haven w e e w gw i o Wolvenpolder Overloop n D E Heinenoordtunnel g m r s B e tin e sd n (Gem. huis te Spijkenisse) Opbemaling e 265 Heerjansdam e p e a W K Duinovergang d m w van gors l a k h Zomerlanden t i u 2.0 s M s Simonshaven Uitslag Haven Oud-Beijerland Gorzenbosch g e Sophiahal s Z j r e Middelduinen g o l l Tr a Sterrenwacht i sc Hevelleiding t p h e i e a H e Werk ij R j t e o mb w a d s De Bosschen Heinenoord e a s aauw Westerweg Vr k t e Wittens- North aan Kleiput o l o Oostpolder De Koperen en l n Z n c F De Zilveren ij Goekoop V l Pomp Kerkweg e n s Suikerput B D w n ss u n n ee e Bouwlust Vriesland M f 3.0 l t Middelblok ie t Lage e é e G 13.0 Mariushoeve d e 067 Goedereede dij n g d o Gemaal Z Goidschalxoord r Klein h e k Lake e a e Knop T lm s v k Z Duinovergang Boom K d hoeck w e d h pa i f a v De d Polder v 0.0 . a Oudenhoorn l 1.0 H PAPENDRECHT v a Groot Nibbeland d eg i k - Zeven slagen Nesse e n Betuwe De Wulk l o Inlaat Rookklaasplaat n a w j r Kooimansland e Gemeente Gemaal Walburg Magazijn Zuiderdiep e Farms Putsche i d a Bigge Werf De Veerdam j an Kijffhoeck J n Polder S Gemeente g g o d e Gemaal Plattendijk k Z k e 424 Oud-Beijerland 4.0 D Langedijk h e e g P . D v k g u f k n K o Het Buitenland H 5.0 l L s 624 Bakestein Oosteind j j Z d w w e o Ruiters oeverwijk schuif B g 493 Oudenhoorn Z e B i Steyn e o i k r M Kust Goeree s r n Gemaal Gorzeman o - Gemeente De j u M g Hevel Wolvenpolder m D Gemaal Prins 69.0 s r i s u i Den Claterynge e De Bosschen e e a Matena d Duinovergang k k d 572 Deltahaven 4.0 25.0 68.0 rla o De Devel Z j s - w l e w 252 Heinenoord B Gemaal j i d Struyten o k n u k Hendrik-Ido-Ambacht g i Inlaatduiker i s e ij d e e Gemaal Klepperstee e e i g l R Gemaal Oostkade ed s it r Zwijndrecht w d d n e Meeuwenoord g ds 6.0 ed e Geertruida Agathapolder u r d 2.0 e v Hooghe Mauritsstee e or S n e Strooppot e g f o De Hoop e a o l i t G Nieuwe s g i Puttenstein lx u j z g k s e w g e n L e Polder cha is k o Hevel Strooppot Noordweg s e i w o r a Buiten H s m d v e a w S oid n Develweg s T d d n x o o De Eendenhof G Marijkestraat e o m i g t i 7.0 e r H e Bouwlust e Polder d Opbemaling 586 De Bosschen jk r Buitenland h a a a H t Sliedrecht 14.0 D l t O e a 5.0 Weide t h la Inlaat Buitenland g N3 a r h E o i Bl o o H 402 Simonshaven n a w e o u Gorzeman D Hekelingen n e g a j d k B Oostdijk H P i Opbemaling er r v 't Kiekgat u M r e e t e u Polder Het d 6.0 De Tinker o m k l Oude Uitslag B n h g b e Gemaal BC u a i 3 i e R n k l s Bouwlust ite f e r e Dijkmagazijn i Polder N De Stelle d e a r Oud-Stompaard k Kleiput - Randweg np j Gemaal n i i i r Inlaat Oostbeer p T o c Westeind e n J e i p K I 145 Oosterse Gorzen Heinenoord n t g e ld i u d d w e S k e erp s k Berg s Zuidland a k Kleine-Lindt u u j t e o U a 3.0 s p k u s i e Kijfhoek o l Landzicht w d K b e u e t w a l van Putten j Heinenoord j Marktplein O Oude Nieuwland Hoeve d t r e b d e Z p Mariahoeve P p s l l k e i Inlaat Walburg Pomp i l Karreveld l a a i 131 Goedereede Scheepvaartsluis r e w k d Goidschalxoord Gemaal Oud-Heinenoord Keersluis O Z e e r n S a Nieuwenoord i u e Zoomwijck e l Jonkerstee a aven s e Pomp Garsdijk z a a K e w Binnenh yt g e w d W M e Hardinxveld-Giessendam a e o d g s d d Afsluiter Oude Inlaat d g n Windeck td i 8.0 o j n o a W ij g k k o M l e s e s Stompaardse g j l t o e e Kuipersveer e k W n l B W h n Midden d k De Wijde j Tunnelgemaal e Inlaat de Pit 0.0 d i g Sporthal Zuidland e De Bosschen Berke u Gemaal Kijfhoek 2 n S Ketelhaven o N N w s i g Goedereede t Kanaal door Voorne 097 Zuidland Marktplein i Opbemaling Kerkpomp te v o w A15 n o a n 55.0 Neder-Hardinxveld a w Polder d l e Inlaat g i a h Oosterse g Nesse Polder i e i e O o e m o a n e G j d e o r O r j s i Plas O r t n l a z Leeuwenstein T w j Blick n s k r g e Stee t 15.0 n s w k w West-Zomerlandsche Polder n Lindeweg e a Wielwijk Zonnewende i e t k Simonshaven Polder u o d B d o i n e r j o Adrianapolder s S m i j Slobben- o k v n t Mare s a v V Polder Klein- d k e Windvang p Oudenhoorn 67.0 e s e a o e Groote Stompaerd e 24.0 N217 d r e B r l s j Inlaatduiker a Inlaat jk r Brakelsveer Gorzenwijk P t i Walburg Baanhoek t L i e t Inlaat di r e r f g s o r n Develzicht d e Inlaat i n e a g v e L - l t w r g t D e Inlaat Oostkade R G i in Oud-Heinenoord a 10.0 S u k V d D Zeeheldenwijk c 9.0 i j e e 144 Pr. Irenestraat ia i Hevel Develsluis a w w e v H w n gors e i n le n a i Rustburg r l Schuddebeurs W w n n d r Poldertje Altena Zuider polder l 7.0 Oude Bernisse s eg K d a K e o d k a t n e e e Westerloo e Schuddebeursedijk e L s e e w r d l Bouwlust e s Z u i e L v t a e W o n e i d g g u Gemaal i i n Gemaal i e m w l g d u e H ijk k n i Gemaal SLIEDRECHT s u u S n W Pomp Aaldijk j t e d e t De Peulen a i d B e d 2.0 a Pomp zwembad al i r p Gemaal s e D E j p g Z De Arend d A e s i la e g N a a e c g Inlaat d k r 's j n b S k e t E H Gemaal Oudenhoorn Inlaat de Wip La l t k Oost-Zomerlandsche Polder n Benedenveer n Witte Brug Goedereede w r n n d e ijk j u h e e dswa s De Volharding 22.0 23.0 a s Gemaal n a Valeriussingel 2 ad i V a m ie t e r la g a Scholekster i e e o K Zuidland OUD-BEIJERLAND Gemaal w e n h ar is e N e w g ring A s e Huis te - K Westerloo s Pomp De Hooge Nesse e

lweg M d s v L Oud-Schuddebeurs e L d v N e ste a w g c ijk e o v

e D e e T t in e ho w

e rs u g O Polder Groote- t e g M

e e D e e r e E l n e e R w 1.0 d t Merwede l Provincialeweg Kuipersveer e a M l De Volharding e Vijzel r a d d s u E

e h n R Croonenburghwijk d Balkengat n g e t B

W i g n Den s a Polder Oud-Schuddebeurs a d Go s d Noord n d Mr Dr G r d d 65.0 rz 1 p e g u i e Opbemaling Poortlaan s e w g j k o Noordhoeve n e r i n e a n W e rwe k e L w i leppe N57 s n - R d e j en Kleine Lindt n B e s K e e d r e Heinenoord 485 Heinenoord g

t d w O S w Pietermankerkje j r

g Hooge w k g Groot Kolff h e 21.0 k Heer Oudelands 'Ambacht' n a i w e i o e o l Werf Goedereede k De Kluit Inlaat Molengorzen c w d j M d S n M e u o ia e p g Noordpomp Stougjesdijk k Bevloeiingspomp k Zonnestein Eemstein i e

w s Huize c De Witte 36.0 r h a w f u e e c J g w i e d s Hoogerhuis g e i e k w n Westkaap g e Hoeck w 64.0 d e g n Hoofdspoort e - n h i Nieuweweg e n o u e j 56.0 p d n i Koornlust k k d r d ig g Z i g l e Zuidwijk o e g a e il g e v d W Spuioord 66.0 e 11.0 Gemaal Munnikensteeg s erwe ha e s e d n D Klazina Boerderij t de R Gemaal Westdijk, e h e v E e K r a h o u r k a ve e i n n w Polder d ss l 2.0 j a n j w u c w r l h i n i k K Polder e l i t Bovenveer l N217 w B K r Polder s K Gemaal Gemaal i e k e w 16.0 e P I o n k g j g Zuidpomp Stougjesdijk l Polder De d De Staart l e Polder Zuidland i n V e k e j Poortwijk a o H e b e d Vogelaarshoek g n r e g i w s G hulpbemaling a s Devel Laa j r g e

Duinhof d ge r o D e n Gemaal g Kerkerak

r i d t n e e en k e va e Oud w u a l w v s V M n n O n e g n 491 Dordrecht s e L e Velgersdijk e w s N v r s k e a

De Vuurtoren K P d d w e Nieuw- u b Elzentuin e e t d i a

t w 3.0 lg e g e j o Hooge Nesse er Noordersluisdam el l o h a i g e i d N o g a d r B e u g e r e d v o g e l e e R D r eg e i Reigerstee r s d u Opbemaling Reedijk d ij W n Merelstraat V e N57 a Plaat van Scheelhoek o d e u Polder k o e W r De Ruigtens w s u M d D g

e b e e i Westerloo k M g ij h e h w ZWIJNDRECHT l o k e c i a e l j R V s s j Het 8.0 Velgersdijk t n e o w s S B e t e k O e g t G k i c w d e w k S g V h Inlaat e s S ij e w Polder l w d o a e r i k 20.0 n Bachlaan e l R e e d Aart-Eloyenbosch l d Gemaal j e t e n Ouddorp a e u w j i Achter-Lindt e r Nieuw-Beijerland i w De g d l r i i (natuurreservaat) e w a 37.0 / H g r e Molen- Dijkmagazijn Terphoeve s e k e o Schoonwatergemaal e R g n Nederhoven Ba e Westhoofd n e j e d e g g Inlaat Polder rs e e Binnenstad d a M e n w e a d s e Polder u w e u d h k Middenveer Polder s g e e m De Kreek ij Blaaksedijk j Grote d n o 3 Oudeland d g K t w e w e k b Nieuw-Beijerland i t k e i G 2.0 ek E d g s Raadsheeren- V e e j Stuw Develsingel i 0.0 a w t Koudenhoek Plas s o gors e g e j De Biersum d I 63.0 en Nieuw-Piershil c R ee j eg e u Zeedijk e i w Polder d U De Hoogewerf - k Gemaal Veerweg o u K rw k a e n P w s w e o d w Nieuw h S a e Kerk l l West Nieuwland s l Nieuw e n d e c ks n g Swinhove e l o S g c 35.0 e p l i h Zuidhoek e e e n he i e Merwedepolder r i s a S W r Schaddelee s hoek w Kunstmin j Merwehal o d e e 112 Blaaksedijk Kop van de o o f k De Biersum g Opbemaling Kreek v J N D Weeshuis o e Nieuw- e 1.0 n a D t o W De Zwaan H o r p r j Velgersdijk r Kort Bru G i K 103 Zwijndrecht e t g i g De Ruigten e Westerloo a r w P w a j 60.0 e d a m r g o e 62.0 g F g r k d s Polder o ru 4.0 d Inlaathevel Even k i r Kotestee e o r te P 0 10.0 r Jachtlust weg n 0 n e P De Bernissehof De Hooge e Lang ie B Oude Wiel n Nieuw-Beijerland Westduinen v u Polder d Schuddebeurs rss Hevel Zuidersluisdam O Het o e w t B r 128 Stellendam e W e n Rustenburg a Dijkmagazijn Ambacht n 19.0 a s D a t n o n 3.0 bezuiden e i e Bernisse N217 57.0 e De Mantelienge O e Buiten Leeuwenburg w a a o e B 625 Boostergemaal t Aart Eloyenbosch w 0.0 Kamer e p n W g g e s la m Z g Engelbrechtsplekske n De Koudenhoek k e D S a s s k De Geer p e e u (militair terrein) w e Uitlaatgemaal 68.0 r Z g Sluis Inlaatsluis Bernisse j s t t n k ibo t n e Groote r u e N w ant w a e le Gemaal de Perenboom g i w j v i k k Gemeente o n e g 71.0 N e w o Pomp Drogendijk o Zuidland m reek k 12.0 a ar Polder Kort- en en Jonge Janswaard l K 62.0 c i d o met Platte Hoek w Zu Stellendam Dijkmagazijn s j a (Groote Lindt) h o i n - g g e idw i Gemaal Stellendam e t K H o d a e r De Geer o h s e t K we eg e i t m d K r Spu d e n r r r g o r g De Koudenhoek u o a g n i oo u Polder n d m se d g s Lindt o t Grote Rug De Merwelanden e e D O De Rank Z o m nis g swe l W g o u n34.0 d Stadspolders r e Lang-Ambacht jh g ude w uid Koeneweg e K B r 61.0 258 Nieuw Beijerland n g e i d land k er i d e n eg ije e e D e e k Vr a seweg dij diep j h i N Brabersw Bu B r v 61.0 n l n e n t w H v g H j Oud-Beijerland Suikerfabriek e p e e u e n rt e Nieuw Inlaat Scharrezeepolder Gemaal Zuiderdiep k 11.0 c k 17.0 Kikkershoek r w ar n r n d s e a i e o Inlaat Zuiderdieppolder 18.0 g op Doortocht b s e e a (spaarbekken) g Polder Stededijk S 16.0 d i K h 17.0 du a K Kleine Zuiderpolder S e e e e a i e n

4 2 5 0 w n 4 2 5 0 t s 9.0 g e Moerbeihof in v d n g l Vogelbuurt jk 1.0 x W u i z t 5.0 u e l e e u e Zuiderdiep e t d Lindts a e e e 59.0 d s W M r e Stellendam w e Polder Volgerland o e 72.0 Steunpunt Z 15.0 w s e dijk Buizenfabriek d t O o s 69.0 ll E u w Polder Klein-Piershil w v in n l t B K s B h d e r e Scharrezeepolder i k i u w o Stadspolders Klein a i o e d j I N489 la 13.0 r a W k l ie s - Westdijk s n e n m 70.0 n c l u p a R n d ee u p d B 130 Ouddorp an i PU B k e r n r s o w 58.0 e e m ereese Z uiddij k d Z d d Gemaal S p e Hevel Puttershoek h a B D'n e Go d S s S N d M t o T v Kraaiennest l jk a Stellendam ch Z u e o e ieu ij wi r e i a u e w g k o k le sw g d m t r rrez id i Hoornse Hoofden Z Polder i e Z Oemsteen h ij Gemaal Weeskinderendijk Sionpolder t W e e e d h s D in T S g w a r j k N n d 33.0 es Duunkant m e toof e s a ewe die Zuiderdieppolder e ee Arbeid e weg ien e Puttershoek c e Chemisch 4.0 W a Nie t g S s e c g p d Zuidoord Inlaat vo 429 Putterhoek e ts Oudelandshoek an Zuilespolder r u d a w r d r et w A e d t Huiswaard G e wla a n Markenje d 67.0 r h eg d ij 12.0 59.0 Nieuw-Piershil r c G 14.0 r v in Fabriek Weeskinderendijk Het Reeland ijd t nd a i t i k adelt o l D s h L ijk neepkil s n el jk s t B e e k a o te r De Kikvorsch of Otter Louw a S e d e O a Z w Cornelia s weg Ou r s u p Groot- o j e a rw o 151 Puttershoek Simonsdijkje D oetem eg uid Z i Piershilsche Haven n sb e e k (bovendeel) elks w w Z o d it d S l i j k p l a a t e d d u a Polder Mijnsheerenland g n lh j ot kil W o i e i e i d d rg i 5.0 slo s Hoeve e j d Klein a Noodpomp Oostmolen el V j n k ij Zuidoord r er M e e S d H Simonswaard g k k u s w w Nassaulaan g d k Zinkweg 73.0 e e Inlaat Lorregat e Hevel Wantijdijk e Haven van Ouddorp ij 6.0 Z 60.0 g van Moerkerken e Zu U v Hevel De Mijl n g k Nieuwe Zuidoord Gemaal Leen- e n g g id e s K i s Gemaal Kilhaven ewe che d l n 74.0 e e i ds G V K e r t t an 14.0 Molen- re Bouwlust De Oostmolen Poldermolen p D a Land van Valk Gro e l e i v ek en e w s a k d Kroningspolder Gemaal Puttershoek - Betonfabriek A tr ezoo Jongeneele w Kraaiennest Springert- heerenpolder a s e m u Kilhaven u Kroningspolder Beninger D Oud p Nieuw s Hengstpolder u 66.0 Z o Preekhil u Noordpolder e g a Huiswaard O O 13.0 Polder polder g Oostmolen d i Preekhilpolder id H j e Polder Oudeland i r H s e a j a Ruigt

e u k r s n n M polder w Nieuw Bonaventura W t De Val Johannahoeve d j Hoeve 098 Piershil i Gemaal Noordendijk (benedendeel) g i Eben r d e i A Inlaat E s 75.0 Zuidoord w De Lelie e H p g u e van Maasdam en e e 255 Mijnsheerenland w e

a a Z d N Inlaatpomp d ie d e e v 77.0 g 76.0 d u Bouwlust Marthina uw Haezer E H l a g w r

t - e s n n P Krispijn 18.0 e w i ier rs Stougjesdijk o S a Krispijn w l d s te Calamiteitenschuif w i g h w i M Noordbovenpolder Oost o i P r Thomaswaard Noodpomp Zuiderdiepboezem K t

j Hevel Spui e ls R e P Puttershoek m Woutrina g e e Maria ew ru D a Inlaat Zwanegat e ij e

m l i P k Gemaal i r eg e sw a r Duivels k o e 58.0 o w M l o Polder j l r W d Gemaal eg Catharinahoeve e d g w v w o G

o e Sub K i e d S h k B e w Landzicht i dijk s g u o n 32.0 e Stadspolders k ijk e Leenheeren- N Molen il i u v s - Louter j e o r u s l g k h i i d 7.0 Fredericushoeve n t V r e g r p Goudswaard M h la i Boezemvliet e d i s Slikken V s j d l s e s Caelo o o n a W S e Kreekenstein a Inlaat Haantjesvliet n i Groot-Koninkrijk eiland g n d u r a l n j ' t k h Fort s Beningerwaard e i r c 15.0 k b a e e a Noord- Oude Kat Steurgat r m Zuiderdiep i u e d w i L Polder n d t H polder i Bloemen d s c e i o Windlust P t V a k i b L n t sp r r g Mijnsheerenland j k j a Steurgat g e Simonia d l i k L a o s

n i Z 147 Piershil u Polder Oud-Beijerland W e e e R ld

j i n g k in d e e a e Bovenpolder W r r p p O Nieuw-Beijerland e t w

m Eendragtspolder Inlaatduiker CAI e e g u r e DORDRECHT a p a Inlaatsluis Zuiderdiep Polder e r e Polder 16.0 w n ri a Otterpolder o d S Moerkerken,Cromstrijen en de Group s s e s e n 6.0

s N215 Inlaat Goudswaard o A29 Gemaal Moerkerken- w r e n g w hoekweg v De Nieuwe

r S d Bospolder g d eg St. Anthonie- g k d s n h e g s e k e K u e t i Beningerwaard i t het Nieuweland e i Dubbeldam k Nieuwe t Polder het j t e j 78.0 jk 146 Goudswaard Westmolen i n o G l a H ij i Polder w s k Hoeve e r

n o w Piershil w d i H e r N a j De Goede a s Dordwyk a K u o s l ' k e L i P e d Woutrinapolder e laa i a t i Krabbe t V d s Kat a t Westmaas-Nieuwland s Polder N217 D j j o r se Zwanenburg l v V k g w Opbemaling i i Z n d Hoeve O we u t Veelust t e e r g Hoop a r e a r e n Zuidhoven ij ed n K r Gemaal O Leeuwenhoeve W 65.0 g 57.0 m rl d k ijk Achterste B e e g o o polder G v Gemaal Koningstraat w Huize

O P i Goudswaard Semarang K Gemaal Maasdijk e L e r s e De Oliepijp w 256 Westmaas p Wilhelmina- e 7.0 l H e r n g a T n a e r o z Hoeksedijk Gemaal Bildersteeg Punt van Goeree e Zonnehoeve e Bl S n k Kievitswaard Keizersguldenwaard 19.0 a Halszicht a a g e O Koningin a jk u e T 31.0 g s i sd w s 17.0 a t Steegje d e e W t Du o J w w s i b t Bin o w haven m b s t nenb e e w t g e e ls Kalver Kruishoeve e en Z K te t e e S d y w i g u n Z j e B v p la Anna Paulownapolder i e Japewaard n e e k e a Gemaal g k g r j n Gemaal r l w p W t g e g A V e R es u e k g l t a o e a Halspolder w a Hoeve w w i t De Slechtvalk 8.0 j rt of M e r Buiten w i k m e Duinovergang n i s Polder Oud-Piershil T d Polder De Mijl k e T e w j a u e g e Provincialeweg Dordrecht w D Nooitgedacht k e i a Noordbovenpolder P A j d Maaszicht e D e s 254 Maasdam Inlaathevel t d j n m g a g e K s Albert Kievitswaard i Crabbehoff e r d Overkamp r De Punt O Westplaat 2 t ui i Anna m e s o sw e D Gemaal g K u e s e R d m g e v J waard w d D s d w w e a Leenheeren- o en Boezemkade Vliet Maasdam Schweizer Gemaal Gravensingel i r s j k a ik u Wielwijk n 488 's-Gravendeel y Paulownahoeve l d k e i r nn e

E O D'n e ij j r u Inlaat Munnikenland Gemaal u l k v Klistert a M H l a Westplaat II e e Kievitswaard g a k o u l G k e G i r o l i j H n gorzen- g D a a i g l o M s W k Vuurbaken e Bouwlust S t d Mijlpolder D a Provin Dolle d B Zwanegat V Zuivelfabriek 299 Maasdam e li n cialeweg e o P l Sint Anthonypolder w c n B o l 19.5 i s 64.0 u l e e e Gemaal Staring b d a h e g Salamanderhoeve t h W I t a Westmaas Inlaat Munnikenweg r M Crabbehof d w De Kreek a i u k polder H t t e u D l j e o Beer s c Galeiwaard i e e d s Inlaatleiding g e e a O

v i 5 e t w Hoeksedijk B a 5 g h a s o Redenburg l H

s p e (Proefboerderij) R k Hulpbemaling Middelste Kievitswaard Polder i e i e Boven k is n Keerslu l a w g Inlaat Ritselaarsdijk n g n Vierpolders Bouwlust Polder

je a o l g a o p n r j i a e a e Greup n i g

i a 9.0 t Inlaat Melkfabriek

r e a b Leenheerenpolder Poldermolen d o v K Westmaas e Gemaal Westplaat g e e d Haaswijkweg-Oost u N n Gemeente g u Spieringpolder g Dirkslandse Sas e w k d r i p Vrede l j

t w t i e r e v w D n s z d e e n n K De Groote id e Polder a B g r Poldersche Molen g l o n e e Kop van Kroonprinshoeve u a Gabriëllina- Buitengronden m Noodpomp Ritselaarsdijk e i id e i i Polder het Munnikenland i 8.0 r e n w k o sw S Best o u Keizersguldenwaard L Z n a n p e t Hardenhoek s g m g Jagt Maasdam w i d d 56.0 i e Julianahoeve l e n Korendijk polder K w n Polder Oude Korendijk Drommestein St Anthony P W Zuidpolder l van Westmaas u Opbemaling Verlorendiep e r e o Gemaal Zuidendijk 't Land l H o m p e l v o e t O g n Labor u 10.0 18H .0 r u e G g (Gem. huis te Piershil) l i ë Lan St i de K d 's-G 29.0 g g o e i g o s e ra a 30.0 K v H k k ew fw a O j en e w g i r de r e v e u vincit e l k e g g en n Vredeoord d sd Gemaal Zuiddijk 18 d lsew v Buitendijk van e - e n Tampat r g w e k B N489 i a a j e b g e e Vredebest k j i la k eg Copernicuswe g e g j e Polder Westplaat i j b e Inlaat Oud-Bonaventura n w e i o B w Polder t a r Munn s Alloijzenpolder l s d n e g Doelwijck Senang r a iken t M e A s e d ijk dijk i aa w mstelwij Kweeklust s s ck r l nd e nd o R dam weg m s n e u e G a Polder Kraaijenisse V w s n r w Nunc Aut w lo s e m e t Buitengronden g g n

P H er Sint Anthonypolder Hulpbemaling e g e

r v a d t u o e m Z c a s w g Spieringhoeve Z B e o uid Gemaal Trambaan

a K o z e r v r i d Smitzigt Polder Groote

r e r jd Nunquam h e o k s g Leeuwenhoek Petronellahoeve e V d e u w d di s O V o t e Polder d

e u Wouterkeshof w o D jk N217 Wieldrecht E

a Maasdamseweg a l Oude e e o n e e i Happenhennip 63.0 Zuidoord e u Lier aan g w h a b

p e o n

l r N Inlaat haven t a d t B d w e c M e g o a d Frank K Z Gravensteyn n

b u k Kraaijestein id i

t s i dijk i 9.0 i i t Dordwijk jk 11.0 e

j A de Wilgen di Beneden Polder e L Lovina r G e

j n e e j Z

k Ni i K Polder r L e e I e u k r Brouwersdam u a P Helenahoeve e u Halsstee w a i en Vrij O

n k d M o W Kraaieroord - d O a k Zuidzijde r 's-Gravendeel D K G st Gemeente Koningin

u M Z e n

r i r w

a d L h k a d j a o o Spieringpolder e v e e n v ij n G e B

e - n n n e j

r K Westplaat-Flakkee tje Gemeente Kam a s e i i erlin

e n r s j e gh O s

d e e nne n a ij e a t r r k sweg Alloyzehoeve Muggenwaard Dooijemans k a e l v s a j B t Sophiahoeve

i V i n K d n L i j c e Amstel- a n r n Akkerzorg v er s h Dromhoeve ds ee a k Kooik l d r e e Opvoergemaal c kw d o il

h e n e g Klein D a i i o n jk d Pl I d Zwartsluisje ed g e e l B Dordrecht

s o i g a 55.0 a

Polder j i e

w Polder R k a j De Bonte k s a

H n e t l V Binnenmaas wijck Catharinenburg O t n k Noorddijk k Zwitserland

w Bertha a Oude Hardenhoek t g w

o e l a Dooijemanswaard Polder o j g t u i a om r a Bo e n Buitenhaven e i Koe Korendijksche d D (Gem. huis te Maasdam) L Zuid-Buitenpolder H e i s 12.0 an g t G 's-Gravendeel O Eijerwaard

x e g k s v

- e M ve r i Godelieve C rs d rt Boomgat j w o e o

eg Gemaal Oudendijk l m waard e O e Roxenisse D i r

e W 13.0 Keersluis B Snoekvliet V o 19.0 28.0 e o O

O o li D Koningin E s n e Seleviahoeve k d e Gemaal Zuiddijk g 't Kooike W m n B j u w Werf Noorddijk t weg u ge Vliet N3 d

o e j eg j pele Hoo k De Zwaluw a e e t n e u i d g s Kre e

i t d Sterrenburg k n e Gemaal u Oosthaven Spieringsluis d Haven van Middelharnis e Emmahoeve s Polder Nieuw-Kraaijer Polder's Di r r E s a d jkg Pompje Reservaat g n raa E s w i e Sine f v j w Pomp e

Lüestein a d r

e B Dordtsche Kil II d n Nooitgedacht u s N e k Slikken d e Rustenburg N57 n d l t e Inaat i Schutskooi i e e Hania m v j e n n n d Galeigat e r de Hooge e e N h

o w k Groote Gat at d r l n e G B e in Kle s s o a Labore L e Noord-Oudeland en r o d

n Landsbekade d s Pompje Kiltunnel - e c Z m w e rs Mc Donalds p p S t o l o i w s w v a d

l e K n d eg a Hoeve e

62.0 n e K i e n l e B W r Werf i De Gouden d a u d g S p i t T Veldhoeve r e r T l a j l Westplaatbuiten s n j M t e

l e Nihil k i g e e w i t l e r d anezees d n i k r r a w Strijenseweg M e e e d e Gorzen Z a u o r H d n l W u o i i S o s b p g v H H luisjesweg Leeuw N n Koningin u w j e g Polder Oud-Kraaijer u p e i w r Hulpbemaling d d i s k z i e u o e Nieuw- e e t w p Het g

a s u

a e g w t Gemaal R r e i u e Dijkzicht e k Z a s i Melissant s r o e c d j g e l s g w Jantjesplaat Wilhelminahoeve S v Polder Klein- i Zuid-Beijerland Nieuw j e g Agatha w H r Kreupeleweg r k e o B i en Nieuwland p e r Gemeente d l o e Oude N Polder d e t e nde Kiltun e e ne w e jk Zeeland P rs lweg d i Noorddi Nieuw-Kraaijer , w Pro W e v R in e j O l s w e g ciale r e w b Overkerk weg o 10.0 k Cillaarshoek g Oudendijk i T e g e l D Johannahoeve d Veer o 14.0 e u g o r n Trompenburg d l e h i Bouwlust g N e w Het Donderzand 499 Melissant d i Archipel s v e g r i Klaaswaal k e j a h n s t Oudendijk i Polder 105 Middelharnis u Bevert Beukenhof e h u s a Kiltunnel d Gemaal e Werkendam g 61.0 Everdinapolder L 54.0 j e G N h e Kooigat h n g w e t H Z Hoeksewe Gemaal e k o g e e O a g g c Z im V ro eweg o Steunpunt Strijen K j t Polder e G e i - Reinestyn Hulpbemaling e e e d a d De Troffel Oost-Kraaijer N e Nieuw k a e il o n S W ts Pannekoek g j t r e Heer i Z i s i g s i s h Hania's wa Weipolder 277 Oostplaat t d Oost r e g c Polder Bouwlust ki o t w e l c r e i u d o

G n r s

M a d h w t Steenenmuur g u t D e u t d e n e Hulpbemaling d e Loudon r K a n e r w Gunter l e g d Hania's polder e i l Gheenemanshoevd s u t k G g e a e Hoeve K e Polder l o k l n P d G s i Kraaijer j w a j a r v K ill e Polder v i a Gemaal Polder R a P i g t Klein-Cromstrijen a o a w W a rs w De Griendheuvel l n a i Akkerlust r Polder d e P a a d e Groot Zuidbeijerlandsedijk j - w e d De Grutter d Krijntjes l a k w Annie u r h O Lust L h n H w s l n n hulpbemaling o 593 Sommelsdijk t g w e n o O e e s n e a r eg e Labradoriet i Wieldrecht B d e e Eldorado s v e g N e n s Landzicht d s Oud-Melissant s e G K 20.0 V v 27.0 O k i a n Gemaal en Last j ' l n o v u k W n d w i i o h w n a Polder e d Westplaat r j t O e n H e n a K K t S O k e ud e A16 n Polder k i - r s C Gemaal Keizersdijk e n d ro a j d e o V G Rijksweg A29 t mst Gemaal Voorweg - j l a o v c r i i H N215 B je B d weide i n i Dordtsche Kil III i Oranjehof j u Polder Groot- Zuid- Beijerland r se g 0 s i 0 Elizabethhoeve k e K a h 253 Klaaswaal dijk e E Hoeve De de Kroon en de Zalm r O j Oz r Inlaat a d o v t a n k e o l KrijntjeswKeide

e p e t w Vogelenzang Mauritshoeve T z V e K Neelyhoeve L n d a Oudeland van Strijen e v n h K Biesbosch l e l P g S e E i l a e e n Polder e O e e e Oud-Kraaijer w a g e Jantjes- a Steenenmuur e t l E n k g Westplaat I a w l en g n u i n f i e d del e G w Schei r V n l a Z i e v g t a 15.0 c e z S e u h Bommelskous g Polder Oud- r t. C g ts e w d e e hris w n we Trekdam g t l o e Z u o g g g e ffe w s ld e ij d e e l t k l r u De Korenbloem e d n Hitzerthoeve Hog Polder Nieuw-Bonaventura a e e Polder De Ossehoek e o e r w w i g 53.0 eg E l g t i Polder s n n B s w Bonaventura

g a n w n j t V r Louisa en Cannemans Koning G R E V E L I N G E N K r Polder Gemaal Spuipolder Zonnehoeve k v w r w i d d De Bloemplaat e l w plaat

g e N488 h e e Biesbosch g Polder Het Oudeland G e d a e g i d e

e g Nieuw-Cromstrijen g e 11.0 Biesboschmuseum B c j B j D Willem Inlaatduiker e Gemaal Strijensedijk - i r n e n o o Tweede Tol j polder g Hoeve Hernesseroord w e k O r

4 2 0 Oud-Onwaard 4 2 0

- i N491 hulpbemaling Langedam e o n m k o

O e Eendragtspolder g w g r n e i w t S o Bruinekil Polder Kijfh w m M van Strijen oek f u r o a II Hoeve

Port Zelande Sto r Van Pallandtpolder w Dijkzicht e N t M s s t e Gemaal Strijenseweg d e e M s d a s d ole r 60.0 e n s i l d

e we en Aarddijkswal aan Prikgat s l l lg h Gemaal De Weel T Christoffel r s Het r g u k r B I E S B O S C H B e Opbemaling wa

o O

e O o e e k Polder d a u Goede K B

o e i P s Lan c il D s n s t Arendshof ge Kabeljauwplaat ijk t I w d nkeld a polder W Volgerland e o am Beerwijkhoeve h k Lage Bommelskoussedijk s Diederik Sche V Oemensteen d Gemaal Kloostersweg Verwachting W Z ls Werkhaven i n n n E D i 269 Kern o 52.0 t j t n e k o e k k k g o Dijkestee Opbemaling s e w idd Bouwlust ij Pompgemaal Koert a Gemaal r a Adolphshoeve M Refugium o j d d s e g Cleijn e v Het Hof Brabantse l eg a i lenw v k o se d o M w De Viersprong Middelharnis r g Gemaal Smits G e w o n K Kromme Elleboog rd s Polder Hospitalityhouse e Elshoeve Suzannahoeve i e Nieuwendijk Zuidpunt d Gemaal a j Jachthaven e Cromstrijen Hermine V e S Bergsche e Biesbosch r A a n k Gemaal Koert Mo n w M Res Nova lenw B e n e eg 21.0 C g n i g je l p Biesdonk Polder Maltha e w 26.0 l j Jacobshoeve k O o B t Noordhoeve a t e l r Oostplaat-Flakkee 16.0 l or k S Veld p d Polder Ganzewei Eendragtspolder West r e u o g H e s ek j Phenix a e Oudesluis

Polder e S

o n we e e s S 51.0 n i e l k O r l o d o a e w u

k Westdijk k u

MIDDELHARNIS c e 387 Nieuwendijk d M d i d a t e V s Gemaal Biesbosch A M j u D k a w Catharina i B k w l e

eg a a w s Axkeen ie h Spits en w r a p s a i k r e Alteklein f t oo d r Joh l Smits n e t d t s B K Inlaat Trekdam s

Z S i a i 16.0 w

e a a j r e e e t t o k s i k g Kabbelaarsgeul i Eer s e t Annahoeve o r l n w T u d k polder

a m a P

k Hennip i w g t d e a i e Welgelegen o Lindehoeve e e M l Koert n n e l s N d o d Maltha s E

n De Oude a i 17.0 Ganzewei g m m g w h i s e a o Gemaal De Eendragt j i l

r k e s

e J t z h j w r 12.0 a c m eg o g - en No t l h e ord l k m e

d -A Keizersdijk g e

C s c Gemaal d w a c s E A e hte Sluis Schawacht e e n r r Oude Polder e s weg H g n r g o Sommelsdijk e

Vroonlande g De Eendragt Notre S e S r Gat van de Noorderklip i i i Johannes Strijkpenning r 50.0 d l

u s w r e Gemaal e i j j r p c l 592 Dirksland Watertoren d a e b o s w Petrusplaat Polder Pauluszand k M n n E h w M i d d e l p l a a t k Inlaat Pau Bigge l Beer

e ld de g d H t n a o Johannes Vis e Martina e l Sine g i Dirksland i t g t N Plaisir l e Vis e r De Lindehoeve e

a o e s e l l n R l i e n p u d w e l G e Mookhoek HSL o

n d w ia e g ro E we Be e g d n n u e iso b k r e Z e (spaarbekken) e s n nw g u we o Labore W a e e Z

e R g e d e K V w g e e r d Polder Spits en Hennip g i 59.0 i Corneliapolder r o e Gemaal w e i u l e p r

z Doorspoelpomp k B r j n V isw e o N u n

w e j c d e t e W e De Toren li B k i g Nihil t g o e a De Eendracht Dirksland e o j Zuid-Beijerland t Oost-Oudeland r w

M k r l i g d i Mookhoek Nieuwe e West-Oudeland B M v i a t

oew e Kralingen u o 17.0 h w s d d K Korteweegje Z Haven Bouwlust K o e Prinsenheuvel De Zuidplaat t u s c

o Staverseweg m Johannespolder Landzigt or Gemaal Mookhoek a e we e t w e a Benedenhaven 49.0 e r K é E Beer r De Zwaan Brabander t n d w w

e e a Polder De G ig e De Vlashaard d u g Westerse g e r u R R

n Dirksland n g H Nieuwe t e Brienenspolder u g gje a k 154 Mookhoek s i V nwe rtewee i O - o o o i K S

Vro Polder j a s Zuidpunt 13.0N

k k t d'Ouwe z u O Merwedehoeve s R L d - e r a Hooge n Inlaatstuw K e d L k - U ole d an Zweedsestraat e k k i M e s g M 22.0 n Plaete Het Oudeland Laurette Gemaal Overwater Z j j a n w e g Nieuw j e g Stadsche Hoek Nooitgedacht Bi e i i 18.0 e S e e r e k w o b N487 s e u 25.0 Slikken g Boomvliet m w 150 Zuid Beijerland i ak d kil Boezemkade Dirksland R Zuidhaven terin e es Z ta Hoeve ke Waleweg K lk i k Biezenplaat dijk 14.0 est S t a m p e r s p l a a t u ijk r Bonaventura d W j eed s e i wa e Van Sommelsdijk g t Z d Blakensteyn B w w e d j u e e u e w i Z ll s g Elizabeth g w e g P r o g s D f t n r B i e e d g d r Oud a u r d e 15.0

Akker w s t Overwater 153 Mookhoek g n

Groenewoud o s e L W Johanna k e Gemaal Waleweg a De Vier O i Monnik K e endi e ep w Hout-Ganzewei Meeuwenstein j e K E e o e r A t r k v k g

Leeven e u 48.0 i r i e e g Bonaventura Z g s w g M d Polder l hoeve e e d k Strijensedijk Nerynnen Winden e e Blanke B a W Buisleidingenstraat u u Binnen Kooigat p s e

Den Osse Rede Brouwershaven s t w a e Polder De Oude Stad i Catharinaplaatjes u v B e e V a u e d o Gemaal i 18.0 B i n k g

m w l d w t e d i h De Wacht g

g o o m a t r s r o

g p n Mookhoekpolder a d e u w r e e Groot-Cromstrijen es e G d n n Inlaat Binnenkeen o t

ofj o Polder n n e e e Ons L i Laagjes Den Osse o e e

h t s d i e Noorderplaat

Haveloozeweg g a j s d

p G g s e w e k i u K

hil r w s l k j

e l B k P e i Johannahoeve g I B u g Groote j e i n l e E e L r M e s S Paradijs Tongplaat it e w k e l e n Arendshoofd a van l e d Brienenswaard G a g e d n a w c G Hevel Stad aan n e t Hoeve seweg i r p w 050 Strijen Kooigat a dam e g w e n p Inlaat veenkade w h v n j t ppe o s m S v i n Port Po k s Haven g Inlaat o e i e e i e 58.0 m g Polder Het Oudeland r Stad aan 't l e s r a o o t Den Osse Kleyburg t e w B s L n r g g i g o 050 Strijen n S r e - g o g Torenstee s 't Haringvliet a Strijendaal Buiteneinde k k a Greve e g t Schenkeldijk O ew a P d l a Nieuwestraat j t z V r B elo Welgelegen van Middelharnis n s t Veezicht e i G v i t Noordplaat n Ha t i Zu d n j Benedenpolder Hagestein o id M O l Buisjes e e Ach d 24.0 n p k n te i s N Christoffelnol s terweg e O rweg dd i Polder e 19.0 u Polder m t Haringvliet s n N215 o j P u Gemeente 47.0 o el k d p Ka 6 G s 6

k

g s S l M I u Keersluis K u id d d n D w a r s c j de Jannezand w i ls i a h i lu e O p e e ss Middelsluis issed g Beversoord V Polder Moordplaat eg 342 Stad aan n e ijk O k Bovenweg e e r u n l e w R ene G k d z w j n a d Gro Stad aan 't Haringvliet i den i e a v e g ede Villa j Lize's w Dijkzicht 152 Schenkeldijk Z v t Twe e ld k e d d K t H l g e Goeree-Overflakkee Numanspolder W Landzicht n a ti d`Ouwe l G ij t e e 23.0 o t i r De Dood a Geul van Bommenede De Roehoek e 't Haringvliet k el e G e r Cornelia z Biesacker r s s P e a D i n d e n W e g r Hoeve a g s (Gem. huis te Middelharnis) ege r Strijen Inlaat Spui n G n Bouw- en i Irenehoeve o m d Weie a Lombok Polder De Vl w Schenkeldijk Hooge Hof e e Gemeente e Flakkee De Hitsertse Kade le v a Leeuwensteyn d Gemaal Nieuwe Stad K r K De Bol e d e T I E N G E M E T E N a a n p g K K

e Veelust g Idahoeve e d w L nde l e M c n i i g i t Bl B l a a Oude Plaat e w g e p j n N a o a Langendam s o 590 Numansdorp d r o g Doolhof k 19.0 l o v Groteplaat i e e i H j N Inlaat den Hitsert e o rd M e o u d b t Nieuwe n Cromstrijen Ka o w k t d O M ve e Mewensoord Keetstuk o n J o s i i w l k K t oi u ou ee e jk Zijplaan B sedi Hoeve e j a s o o t r r r Stad (Gem. huis te Numansdorp) jk u i v Z m a L V u m k 46.0 r G g eg iev s B Kooiland w d t e wa a Vroonw w u g e a k Vogelnol a d s e je iten e e v V t d n n G l L r Dool ik, ij e Hoek van Bommenede e e r l e k d n Deenepolder Landlust e a t o e w k Meeuwenoordsche e S r W l u Slikken w g g i j o B w t w Gemaal w t i j i e r g L n Polder de S e Wacht u D k o i Polder Turfzakken Noorderzijlvest e e Bovenste e D'n Haen S e d p E 45.0 s k e i d t e Kijkuit D e e l a o k rlorendiep c j r Ve u M nt l r i Polder e t ee g v d j t Middenpolder h e Icohoeve d Deeneplaat n e w n i s kelm g Z e Verlorendiep zuid w s d Benedenste a 57.0 wak rs a Tessahoeve a Oude Klem Zuid-Oudeland e e s B v s H m d t d Zeldenrust k K e n e Beversluisplaat i G e g a d Oosterse Oost l s e M j d i t d r d o Bovenste Haven r Dijkenzicht del l i g ij n weg w p e w k De Bulke o e n k a j e t

r a e s e a w i j k d K v e G d B D k w t l Oude Polder Polder i l s r 23.0 k e a a e d j t e Philipsburg e t g 20.0 Oud Hof o D o Altijd w e i k e Doktershoek e j Middel K d e e e weg g S Polder k n i e - l g n r Kleine Haven Kijkuitpolder D M Z d t g l a D t g e i t d d het Kooiland Beversluisplaat n s O e s s Wat De Klem i s a e i r s e e w e e Oude w j Inlaat Steenplaats- u e e K e Laagjes t eg u n s g r w k e k k n Z h d Den lok e w De Korenaer Susannahoeve e Gemaal Oude en Z k B e d j w Honderd en Dertig e alle d r d w d e Buitengaats i T-plaat c u Sm Gemaal De Zuidhoek m x Koekplaat e n Cecocone r e g g n u e De Kwets t e e V Oude Haven n e E a Gorzen- Looperskapelle l S O Smallen A i i li rkensdi k e d t e e l l j j G a Nieuwe Klem l g j k i Gemeente 24.0 h i l e

e e g l a r Zuider e a Carpe-Diem B k Westerse Polder H d w Kooilandseweg c (spaarbekken) i Hunze en Aa's

De Zonnehoeve j Polder 20.0 e s s n h e

n a a e Block w w s e polder s K s l s s i Vischplaat n

d d e T

V t Oud s o De Driehoek e a a Jonge e Oostkil b s Numansdorp s De Lodewijk s Amalia n

u Nieuwe W e D n 44.0 Gemaal E S 21.0 n Wetterskip Fryslân

Strijen d v Brouwershaven r e Griendweipolder M e a Bommenede Dijkhuisjes e Mariapolder Polder de k n o O Lepelaarsgat j Polder d j Mariahoeve n Hevel - n i O o Oostmoer a v u Sunny i Stad Schuring i a a Deen s D j d v B d d Steenplaats Hevel Willemsdorp n e k Westersepolder e Nieuwe Klem V i t e t St. Elisabeth utseweg s Stormhoek Oranjehoeve Nieuw-Bommenedepolder Munnikep d Inlaat i u n e a D W Home Maaijgroversweg Sch d jk Polder Mariapolder a

O h g Polder Lieve a uring di g e s u e K we Emma's D H edijk n se Z r G e o k r d e e e 56.0 n Ti i og a De Stoof-Volharding an Spoorsloot- e d s G oe s ls j e K L il d r Polder k e l K o o Oud-Beversoord G Oord Vrouwen e 032 Numansdorp Molendijk e o r t e t Duivenwaard t d v W s m o K n Polder de Plomp d r m i s L o t Kreekzicht o Bouwlust De Janboel jk a e r ed de Stoof n i s Mariahoeve i griend o e a Z n t e jk e s j g De Kentering k e K Oostmoer o Polder Zelden D er Inlaat Schippershuis n N h Vischplaat v g i s c a n o e e d z Waalenburg n e e l k le Willemsdorp s Middeveld Reest en Wieden e e Hontsloo r n Z olendij s t r Rust den M K i Hollands n e w s o o Bene w t Schuilhoek U m W V a w Gemaal Duivenwaard e s v e it e p e d e e r 22.0 t Oo d Gemaal Golfbaan e G u st s d o Brijdorpe Polder Bloois- g W moers 43.0 a Noorderkwartier s e S l H Trekkerstation Gemaal ch i a ui d a eidweg j 21.0 g Sp Gemaal Molenpolder l an B Het d m k Tilse poldersekade p e Westersepolder Torenstee a Polder het Land van Essche v t r G e a o De Kajuit Lopswekken a B t P g D n k Land van Land van Essche in a o a r A g g l Brieden d L I e Strijense j Knip iddelkad u e 261 Den Bommel o D n M 25.0 m r s u e e a r E e k i o u e

i e V Essche g d r v e t W Bruggehof c i De Engelsman Hofstede de e R 113 Numansdorp Inlaat Fortlaan e Mariapolder t T w u e w v a Kleykamp e n M e Polder Z De Gijster n J e P n i K Zuiderzeeland Groot Salland n Polder k n e o a I G e e K m a j r De Klaver w Nachtegaal l a d w d e d e l i n 42.0 n d N H / l o i w Groote Polder a n a j e n St Hubertushof a H g v i l e d v

i a j A29 k a A p o s i Den w e l j a k k t e t r g o a e s

k j L k G s s r en Oud-Bommenede s ij i d u n B E g e W a i l Torensteepolder s il d d d n d

s r v M e a r j d e a o a v i u k g id V k a G De Nachtegaal u s e D Uitslag 22.0 e g e n Moskou e j e d g Z h i e e d s

p l F l e r e k n S w j d c n Vechtstromen t 0 Veerhoek s i g d n ad La eg 0 r i D t i S n Gemaal Torensteepolder r e La Ferme j n e Buitenlust wa s e k Molenpolder w r Ora et e e k l l D r o el w Nooit u h Hoge Polder o W a K e Den Uil o at h c 55.0 t W e M erga De Bommelaer ijk Labora N tse d d 38.0 R e Gedacht we e 41.0 er c n d S g oo g Gemaal Dabbe e Pol r Mole e s S E Heul k r ndijk V Keersluis ter r Amstel, Gooi Oud-Herkingen d'Oranjeboom dl Lorre Zwelgje we Oos Loo e e an dijk 23.0 Nieu S te ld Moerdijk M N r d Numansdorp Hogezandse Polder to o o A s o r o e e u r p 26.0 en Duivendijke g ordlandsche W d 39.0 37.0 w G Meerestein 081 Strijen-Sas a o Bouwlust e ater w ijk Gemaal da ri bruggen Vallei & Veluwe V in V m a o 4 1 5 0 Zonnemaire w g e 4 1 5 0 O 40.0 k s e Gemaal Bleekert M Rijnland b ij r g r

r Gemaal Volharding u e De Bommelse Den Bommel d ngat t b e De Fuik De Bruijn at van d e d De Dankbaarheid n et Paarde e L G e De Stichtse k Zonnehoek H i i g 24.0 a De Volharding j e n Nieuwe-Tonge n n Hulpbemaling Mariapolder n i - l P Klink i g Polder er d r Polders 341 Den Bommel B n Gemaal Cromstrijen e Allardspolder H o g t lands B H p e g ewe e o k Rijnlanden i Uiterdijk j M w n g S t B o di 27.0 Delfland e i n o en a S 501 Herkingen ds e Wet Polder Het Noordland a u m m Polder Raepshille Buit t Rijn en IJssel e n S e eri l m S r n g a la h g 268 Nieuwe-Tonge i i t w Schieland en de w g m t a er c k t e H Strijensas r V r k s s W e g o 29.0 o e d e 30.0 Herkingen De Fontein in w n e Den Bol Polder o e Gemeente l n d j g k K a Z Polder d n m Krimpenerwaard od i n l e l e Gemaal Boezemloozende

n w o e s Polder r i e g u i z De Korenbijter g O R e j j j e a s h k e a i Pieters- en Amerhoeve a k e g 54.0 g k Haringvlietbrug De Verre t e e n i n r o Polder Den Bommel k 36.0 w O m Gemaal d n li u c t Rivierenland e d g De Tille Z d

j e ing r Klinkerland K la T S door Strijensas i n s Z l s e d d g Schuddebeurs Schouwen-Duiveland v 53.0 Krammerzicht s a e Hoeve e l e re d l i e Leendertspolder G i j k o l e G d Noorder i k e i Albertpolder Toontjesplaat Kievitshoek L n 28.0 Zonnemairepolder j s d De Drie Polders j d e N P (Gem. huis te Zierikzee) T i a o i 51.0 e o j k o e G k Battenoord B o Eben-Haëzer T Veld Hogew i o Hoogezand l v Hollandse Delta Dreischor s e a d g 31.0 se tten n p j r d Motte De Dijkring 52.0 Klinkerland Zeed oordsedij eg d k k r d e k Adriana Gemeente k n e i d Schutsluis Strijensas jk w i e Zicht s H Gemaal r ij i e j De Strohalm s o s Buitenlanden n s s e Nova Flakkee 50.0 Gemaal e g il k e g l l d Katendrecht e e T a k koekoek a w lw r a n Hoeve l e Kor 25.0 n e nk d te Til g a d d e sew K Hoogezandsepolder Gemaal Raepshille t Oura Bou Lust e g he eg e i Drimmelen c n e a s Heerenhuis R Battenoord S S c u Aa en Maas d t H e w Schuddeborse e G h 35.0o Alberthoeve De Vlaeke c j B t e Pitshoeve u g d g Straalenburg h n e D e s i n Dombosch H O L D i e B Oostgorspolder e a o a a e u Haven Herkingen v a w e p za ite Raepshille De Belhamel Brabantse Delta Polder r e n s l Z e a n n n g O g d d D Schraphage w g n w i Schuddebeurs Nieuwe Mariapolder Ruimzicht E e e e K G p se jk t Lage Zwaluwe g e a d A16 o s a w w e i n Oostende jk 32.0 Plaat van het la Scheldestromen m N215 w n w e r e g Peel en 49.0 g r e o 34.0 p Polder Nieuwland Hoeve Willemshoeve e e n Moerdijk g Haven Battenoord i n D o e H e Hamplaat De Dommel Hendrikahoeve Stad en Teelhoeve s n o d polder Amercentrale e V La B t g o n Landzicht Steenplaats Maasvallei Nieuwerkerke d gew a e seweg g o Klaver polder Land De Zeeuwse r eg p Oudeland eza eh AmAmeerrcenntrtarlae le o e 33.0 K 26.0 nd Land van Essche e Drimmelen o w De Pannenstee s Z Klaverhoeve Vlag E B Zonne Polder Het Oudeland u r c Amercentrale a n h t Polder Hoeve e H e t la Polder Oudgors Mon e e G Keizersdijk Nieuwe Zwaluwe Polder n Hoeve e Buttervlietpolder o t van Oude-Tonge B Weltevreden or o t Regionaal De Schaapswei Desir Dreischorpolder L rd Battenoord k O ze De Koekoek a n se 48.0 g L Noordhoek B e bedrijventerrein a Hellegatsdam L B Spildoorn I w Zuidzijde g B P la Ribsche Polder De Hooge Westerhoeve Ze e e - u L ak N e n Wilhelminahoeve w t it N59 vl d e e u e A ie ij B n E t Meet k o g o d Knooppunt Ons G r B o g N De Kikvorsch WVF b i I G i m e jk Nieuwe Hooipolder Huize E ijk n d D Domeinenput Domeintje ed m r 27.0 Hellegatsplein Sassenplaat Hoeve N e Tils n Daggadah Zelden w S D Moerdijk Annahoeve d De Berkum Potter e e o e - C Polderzicht Berkumpolder e o t n Rusthof e n l Rust n e H u Kakkersweel g d s N e v w e o D Ketel polder Noordgouwe T De Tille e ij g o i Hellegatsplaten a Kijfhoek S k we e r b j h Willem t Hoeve g t w e d d g Het Groote Gat k r r Terlon a l n G o a 47.0 e Pomp roe r r e a t o v o G e f o Alexander V De Hond w io i w a V Stal e o o o Vierendeelen e g ll n N59 gemaal 't Zand N498 V s n r Binnen-Moerdijk d De Worp Roer en Bla s h e akw e e N o e e e w c d I In Bosweg r Marianne's g w Independence p B A M Gaete Prinsenpolder 7 e L e r n B 7 e S e F a O d o Knooppunt e De Doorbraak Overmaas Bella Bouwlust n g Gemaal De Haas a d f - o Hoeve r C De Haas g g r o t r s rv a e e e u ia Hetterschijt N l J o e u Adriaanpolder t Klaverpolder ie Ruimzicht Vista n w w d a e Plaatje van Herkingen a r van Dorsser van Dorsser Magdalenapolder n o n p De Binnen t Dirkshoeve Blyde D k n o e e e e G g b i e Westergat k o l r g Vinkenland Geul van Herkingen n e V Komst a d 28.0 D k Moerdijk Polder Oudland Oud-Drimmelen t Werf Oude-Tonge e Polder den r e N Zorg en Moriaanshoofd w s n h h Rozegaard r e - o o e c De Regenboog Dreischor e r Weltevreden d t w s a k e Polder o o n j a K n Genot g s d i Oude-Tonge len u Ier is't E gda r g Ma Grooten Blok N R n v Oud Vinkenland d e o g e g d a Julianahoeve l Hoeve e i l e e e e z e Mauritshuis e Noordgouwe s De Korenbloem d b Het Oudeland e H o Polder Jonkershoef en Hoogland Zeggepolder Hoeve Dongecentrale 266 Achthuizen i t n Middelschans w i V

Wevershoeve d M 267 Oude-Tonge d w d e w j v d Maria Dongecentrale Aeolus j i d r Willemstad i n jk e e f t t e u Bouwlust

i Ebbe en eg k u s Oudenhoornse Zeedijk (E4) Zalmpad (I4) a o e s Z Buitenpolderpad (I4) Kruus Dubbelsteynlaan West (L5) NoGorerdveglionguewndeapmo l(dD7e)r Hoge Westerse Zomerpoldersekade (H6) Kloosterweg (D2) Land Van Esseweg (J6) Middelsluissedijk Wz (H6) Noordkust (B4) Rhoonse Baan (I3) Tilseweg (F7) Vossendijk (H4) l e d lew sj n e o u ld Observatiehut Kerkepolder

r e ia e Z - r e s l c o Bouwlust

Schouwse e d delan d N498 in B L e t e d t Kerkwerve Ou e v o w d l Vloed o u Bunschotenweg (H2) Duifhuisweg (H3) Grevelingenweg (C7, L4) Hogezandse Poldersekade (J7) Koekendorpseweg (F4) LanDge RBeienstmakekeestresrweg (I6) Middelweg (B4, C3, D3, E3, E6, I6) Noordlandsedijk (E7) Oudeweg (I4) Rhoonsedijk (H3) Zaltbommelstraat (H2) i Molenpolder Pr twe o L b Toeloopweg (D3) Vrieslandseweg (G4) Zu g e u T a E r a Hoeve o Le Frans r n d e Polder WEGENREGISTER Grevelingendam n d o g r e Blauwe Sluis Laetare p M V r g Butaanweg (H3) Duindijk (D3) Grevesweg (F6) Hogezandsedijk (I7) Koeneweg (E4) Lange Boomweg (I7) Middenblokweg (F4) Noordse Molenweg (E4) Oudeweg Oost (E3) Rietbroekweg (F4) Vrijenburgweg (I3) Zanddijk (F2, H4, K6) 46.0 H w ag G b e De Werve Toldijk (F3, G4) r dal Achthuizen w o f r Raamsdonksveer en e e adij r i f d e e k o het A.J. Bootpad (C2) Blankert (J4) e Z i g Lokkersgors e l o o Hoeve Oudeweg West (E3) Zandgorsweg (C4) g Mijn V u d Calandbrug (F2) Duinen De Quack (D4) Groene Hilledijk (I3) Hollandseweg (E4) Koeweg (C6) Lange Eendrachtsweg (G6) Middenweg (F8) Noordtunnel (K3) Rietdijk (D3) Tonniseweg (E7) Vrijheidsweg (A4) d l k Windlust a g N r Lange Maten Het e Nochtans d i Polder j o g i Binnenkeersluis n Z e e e 29.0 Aaldijk (G4, H4) Blauwepannenweg (E7) d k Rietveld Nieuwe Alzicht r Annahof u d Eiland n - m w Mariahoeve Calanddijk (F2) Duinen Groene Punt (C3) Groene Kruisweg (E3, G3, H3, H6, I3) Hollemaarsedijk (E3) Konijnendijk (F4) Lange Groeneweg (H4) Mijntjesweg (G7) Noordweg (A4, D2, F5, K5) Oud-Heinenoordseweg (I4) Riethilseweg (G4) Torensteepoldersekade (I6) Vroonweg (C6, D5, E6, F7) Zandweg (D2, F7, H4) j d Noordend i i e w t a e Hoeve o Z j d s Malleland i w k Blauwesteenweg (I5) Mosselbank Zuiderland k d u H d Aarddijkswal (D6) Zeester Amor Elba u Oude-Tonge d g l Horenhil Emilia o Capelleweg (E7, F4) Duinen Oostvoorne (C2) Groenedijk (A4, F6) Hondsweg (B4) AdKrioannianginneweg (K4) Lange Laanweg (G3) Missouriweg (C1) Noordzeeboulevard (B2) Oud-Herkingense Zeedijk (C7) Rietveldseweg (G7) Torenweg (C3) Vrouwe Huisjesweg (I5) Zantensweg (E6) e r r o D e Z e e v Maria e e b T o t n N s g w e De Rank Abbewerveweg (E3) Blindeweg (C3, D3, D5, D6, vincit d w e e r i Inlaatpomp Rietveld e Johannahoeve e D d e p Carnisserbaan (I3) Duinlaan (D2) Groenesteeg (K4) Hongerlandsedijk (G4) Kokseweg (D5) Langedam (K6) Moerdijkbruggen (K7) Noordzeeweg (E2K)ort Oud-Kraaijerdijk (D5) Rijksstraatweg (E3, H6, J3, K5, K6) Torontostraat (F4) Vrouwgelenweg (K4) Zeedijk (E6, F5, L5, M5) n r i s d R v Moerdijkpolder N59 139 Oude Tonge r s Zu Gemaal e k e u d a A17 Achterambachtseweg (K4) H5, I4, LD6ri)e Rustenburg omnia iderla 45.0 Ham e h Carnissesingel (I3) Duinrand (C3) Groeneweg (A5, D2, D3, D4, D6, D7, Hoofddijk (B4, E3) Kolonieweg (D2) DreischorsLangedijk (A4) Moerseweg (F4) Noordzijdsedreef (G7) Oud-Schuddebeursedijk (G4) Rijzenburgseweg (D6) Toulonselaan (L5) Vrouwtjesweg (F6) Zeedijk van Roxenisse (C5) ndse z Z i Kloosterhoeve

Beraad i j Roodevaart g e t r Beldert Dijkwater Vlije van Bruinisse Zeedijk t d k o Hoekske Hooge Zwaluwe De Brand

u r BloksePdoijpku l(ieFr8e)n Sc e s e Achterdijk (E3, E4, H3) Nieuwland Grevelingendam 44.0 hin De Weel Ooltgensplaat o W Charloisse Lagedijk (I3) Duinstraat (C2) E4, F5, F7, G7, H4, I5, J5) Hoofdweg (D2) Kommersweg (A5) Langesingel (E2) Moerweg (I5, I6) Oldegaarde (I3) Ovenkeetweg (C5) Rondweg (J5) Trambaan (E4) Vuurbaken (H5) Zeeweg (C3, D2) g De Eendracht k Polder g r a Adriënhoeve Stolphoeve Zandvliet elw g h e d Hoeve Keersluis Waterryck e w w e V Statendam

g t a Keersluis e n S e o E e e Achterstrijpseweg (D3) Blokseweg (F7) e ro - r Betonfabriek

Foresta k h Bouwlust Heerenkeet Chemieweg (F4) Duinweg (D4) Groenezoom (I3, L5) Hoogenboomseweg (E3) Konijnendijk (E3) Langeweg (C3, C5, D3, E6, E7, Moezelweg (E2) Olympiaweg (J3) Overkamppark (L5) Rosestraat (I2) Trambaanpad (E4) Waaldijk (J4) Zegenpoldersedijk (H4) V e W t a Welgelegen Winput De Leeuwenkuil Zeldenrust u w e Nieuwen s S e w te s

N e c g Gemaal Het Oudeland ig Industrieterrein Adriana-Johannapolder Suijssenwaerde r k swe u erd Ooltgensplaat d Margaretha k e w i Nieuw n tj f jk Elim

Achterweg (D6, E3, F5, I3, I5) Blomweg (A5) Roosjeshof Favorite y K n j Hein i t i A Pancrasgorsedijk (D3) Zevenbergsedijkje (J3) k Heerenpolder T o o g o Clydeweg (F3) Duinzoom (C2, C3) Grondweg (E3) Hooidijk (B4, G7) Koninginneweg (G6) F4, F5, G5, G7, H5, J4, K4) Molendijk (C3, C5, D2, D3, D7, Omloop (F7) Ruisscheweg (H4) Tuindersweg (E3, J3) Waalhaven N.z. (I3) s e te Zeuven u e j o e Elderenspolder De Moer o Blok l o i r d r b e S Polder Oude Moeren p s p Z Boendersweg (J5, K5) Leven Bleykzigt G ui l Achterzeedijk (I4, J4) i Hoeve K B Oosteind van de Plukmade Stelhoek n Oudelandsoord d o Suijspolder d ru i Coloradoweg (C1) Duivenwaardsedijk (D6) Groote Adriana-Theodoradijk (G8) Hoonaardweg (D2) Konneweg (D3) Langstraat (F7) E3, E4, E6, F4, F5, F6, F7, Stelhof Omloopseweg (H4) Panksdijkje (D6) 's Gravendeelseweg (J5) Tussenweg (D4, E3, E4) Waalhaven O.z. (I3) Ziedewijdsedijk (J4) e i i w g Hoop Op De Roterie sw Chemische j d'Outepoppe Bocht van St. Jacob u e Uitwateringsduiker o e g l n e u s H k Boerenweg (D5) Heesterlust d Prébas g r aven De Kavel Achthuizensedijk (F7) S d Moerdijk n e Inlaatduiker Aymon-Louise e ijk Inlaat Fort Zegen Panneweg (D2) Ziedewijdsekade (J4) H Z Fabriek e Colosseumweg (J3) Duivenwaardseweg (E6) Grote AdMrioanna Theodorapolder (G8) Hortweg (D3) Kooilandsedijk (K6) Leedeweg (J4) G5, G6, H3, H5, H6, J5) Ommeloop (C3) Sint Laurenshaven (F4) Tweede Dwarsweg (I6) Waalhaven Z.z. (I3) r e w e Eendrachtspolder r s H a s t Voorm Meerzicht i Spui Ooltgensplaat AdamPsrowmemg e(lsEl6ui)s Boezemweg (E4, J4) s e r e e t d e e j Bouwlust t i I Blokpolder Copernicusweg (L5) Dwarsweg (F4, G6, G7) Grote BlPolakisseirdijk (F8) Hossenbosdijk (E3) Kooilandseweg (K6) Leenweg (F3) Molenlaan (D6) Onderh.pad De Enden (B4) Pansersdijk (D3) Slag Maasmond (C1) Tweede Groeneweg (E6, E7) Waalhavendijk (I3) Ziekewei (D3) Z u t e K e r L Voorm Fort De edijk 43.0 e jn s F Prins Frederik Het Riet- en Biezenveld n Meer S i jk St. Antoniegorzen n a r di Adderhoekweg (D2) Bollaarsdijk (E2) e d f Oude Hoeve Papendijk (G4) Zinkweg (H4, H5) M e s Dagpauwoog (K5) Edisonweg (J6) Haasdijk (F4) IJsselmondse Randweg (J3) Koolhoekweg (E2) LesjSete (vFe7n)sluis Molenpolderpad (I4) Onderlangs (D4) Slinge (I3) Tweede Kruisweg (H5, J5) Waalhavenweg (H3) ij n o Gemaal Spui Fort Prins 30.0 Hel Bovensluis Zorg Zandwiel Inlaatduiker k E Spuidi t Bolletjesweg (E6) g jk l Aelbrechtsweg (D2) Sirjansland r Manege k e De Stuifakker Reevliet Polderzicht DamwAedgri a(aBn4s,h Coe5v)e Eemnesweg (H2) Haaswijkweg Oost (L5) Ikkerseweg (TDe4m)pora Koolweg (A4) Lieve Vrouwepoldersedijk (E6) Molenpolderse Zeedijk (I4) Onderneming (E2) Papeweg (I4) Sluisweg (F8) Tweede Noordboutweg (G7) Waalviaduct (J4) Zomerlandsedijk (I4) s Frederik Molenhoeve Ooltgensplaat j e Afsluitdam (D2) Bolnesserkade (J3) De Staert t 303 Ooltgensplaat i K Strooiendorp

Zuiderland r D Fort k Dansersweg (H5) Eemshavenweg (H2) Haaswijkweg West (L5) Industrieweg (E6) Korte Boomweg (I6) Lindeweg (J4) Molenvliet (J3, K4) Onwaardsedijk (D6) Pascalweg (J3) Smalle Velddam (F4) Tweede Rosestraat (I2) Waalweg (D3, J4) Zomerlandseweg (I4) Galatheepolder d l r De Cavel Vrije Kavelen Schuddebeurs Mutantur Weyde K a g Moria o WilhelmBinraheodevaesche Polder w e h w e m Albert Plesmanweg (I3) Bomendijk (I6) a lderse Voorm Hollandia Hoeve Prof Steelhoven Peltsersdijk (D3) Zomerweg (C5) a o s m a d' Arcyweg (D2) Eendrachtsdijk (C5) HagewDeeg T(oGl 5) Insteekweg Oudeland (B4) Line Korte Dijkje (D3) Lindtsebenedendijk (J4) Molenweg (D6, E7, J4, J6) Ooievaarsdijk (B4, E3) Smidsweg (H5) Tweede Stoofweg (D6) Waardersweg (G7) r Ni t eip Leeuwenstee De Wijdeblik Stadwijk euw W r r e Albrandswaardsedijk (H4) Bommelse Binnendijk (F7) St. Jeroenpolder 42.0 e Blo e Fort v Quanjer a kse s K Dardanellenstraat (C1) Eerste Dwarsweg (I6) Hallinxweg (H6) Isarweg (E2) Korte TilseDwee Sgt o(lFp7e) Lindtsedijk (J4, K5) Molenwegje (J6) Oost Biesakkersweg (I6) Perdamusweg (E6) Smitshoekse Baan (I3) Tweede Weg (D5) Waleweg (J6) Zuid Achterweg (H6) Buitenkeersluis De Bonte dij e BehNeooerdsrchsangs ebied waterschape Hollandse Delta Aymon- k Noordhoeve g w r Polder Hooislobben e d e Adressen WSHD Albrandswaardseweg (H4) Bommelse Zeedijk (G7) m A w Weipolder Weipolderse Sabina e Tonnekreek n e R l

De Boulevard (F2) Eerste Groeneweg (E6, E7) Halsdijk (C5) Jaaginweg (H3) Korte Wegje (D6) Lodderlandsedijk (D3) Mollekade (I4) Oost Havendijk (D5) Pernisse Ringdijk (H3) Spinozaweg (J3) Tweede Zuidboutweg (G7) Walinxweg (D3) Zuid Havendijk (B4) Oude-Tonge ym Hond De Langstraat ees e k k Vierendelen Polder Hillen 0 Louisepolder o K 0 o ath g idij o Helwijk Vriesehoef r Altekleinsedijk (C6, G8) Bommelskoussedijk (H6) n al oo d Gors H Pelgrimshoeve Hoeve De Briellehoeve o De Kruse (B4) Eerste Kruisweg (H5, K5) Halsweg (C5) Jan Frankenweg (E7) Kortedijk (B5) Lodewijksdijk (F8) MonSniirk eJnawnesgl a(Dn6d)polder Oost Middelweg (I6) Pernisseweg (H3) Spuiweg (G5) Vaanweg (I3) Wantijdijk (L5, M5) Zuidbuitenpoldersekade (L5) m G S H p t m Brashoeve Lo e i ie De Zwaluw

Lodewijkspolder c vl g Amnesty Internationallaan (D4) Bonseweg (E3) In de Heydehoeve ui Inlaatpomp e n Zuurbrood a De Lane (J6) Eerste Noordboutweg (G7) Haringvlietbrug (H7) Jan Krijnsweg (F5) Kortedijkje (C3) Lodewijksweg (F8) Montrealweg (F3) Oost Voorgors (E6) Petroleumweg (G3) St. Christoffeldijk (D6) Vaartweg (F5) Watergatseweg (E7) Zuiddijk (D4, D6, E7, J5, L6) se Blo jk h S Landzicht ole t De Kermisrose e d k i e l MADE Weie i s d u W Legenda M Amstelwijckweg (K5) Boomdijk (I6, K6) Klein Beddewaardepolder jk g e e d n Weipolder De Nolle (E2) Eerste Stoofweg (C6) Haringvlietdam (C4) Jillesweg (B4) Korteweegje (D6) Lorredijk (F7) Moordijkseweg (D3) Oostbroeksedijk (G3) Peuterdijk (C6) Staakweg (D6) Valweg (D2) Watermanseweg (E4) Zuidelijke Randweg (E6) d s i Arenbergpolder e i i ­ r 41.0 jk ee j k s 31.0 Boomgaardweg (E6) h k e w Hoofdkantoor WSHD Anna Hoevestraat (D2) w t Steunpunt Regio Hoeksche Waard & De Pinnepot (D2) Eerste Zuidboutweg (G7) Haringvlietweg (D4) Johannispolderseweg (E6) Korteweg (C3, C4, H6, I4, I6) Loswalweg (C2) Moricaanseweg (J6) Oostdijk (J3, M5) Philipsdam (E8) Staaldiepseweg (E2) Van Brienenoord (J3) Waterweg (E3) Zuidendijk (L5) la l r Plaat van Oude-Tonge K s Ga - e e 260 Ooltgensplaat Gemeente k Willemshoeve Boomweg (D3) k d g Anna-Wilheminadijk (F8) Zomerlust l = 4 1 0 De Punt (A5) Eeweg (E4) Haringvlietsluizen (C4) Jonkersdijk / Koedijk (B4) BouwmanshofKortewegje (E6) Maaijgroversweg (E6) Mosterdijk (E3) Oostdijkseweg (B4) Philipshoofjesweg (C6) Stadionweg (J3) Van Brienenoordbrug (J2) Weelsedijk (J6) Zuiderdiepdijk (D5) j o e Helkant 4 1 0 i G e Brieltjenspolder Lage Landen Polder Oliezand Antarcticaweg (C1) Boonsweg (J4) L ro ap r Handelsweg 100 w t Galathee k De Rik (D3) Elbeweg (D1) Harmsenbrug (E2) Julianaweg (A4) Korteweg-west (H5) Maanezeesegorsdijk (C5) Munnikendijk (I5) Oosteinde (I4) Piersweg (E6) Twee Stadsdijk (L4) Van Elzelingenweg (L6) Weeskinderendijk (K5) Zuiderdiepstraatweg (C4) o Krammerpolder e r Landgebsruik Waterkeringen Infrastructuur Zuiveren duiker Eiland van Dordrecht/IJsselmonde e B o Bierthoeve l Bootjessteeg (K4) Ruimzicht Philipsdam d lo d Adriana Moerdijk a hoogspanningsleiding Anthoniusdijk (K4) d Den Hamweg (H2) Erasmusbrug (I2) Hartelbrug (G3) BlinkendKeade (D3) Kostverlorendijk (G5) Maasdamseweg (K5) Munnikensteeg (K4) Oostendesedijk (F7) Plaatseweg (H5)Gezusters Stadspolderring (L5) Van Leeuwenhoekweg ( K5) Weipoldersedijk (G7) Zuiderdiepweg (C5, D5) R e ks eo A Zevenbergschen Hoek o e (Gem. huis te Zevenbergen) Wijde w d Hoop jk Th Theodorahoeve Nooitgedacht Molenvliet Horsten Antoniuslaan (K4) Bosschendijk (H4) Panhoeve Plaatweg (C5, G3) Zuiderlandse Zeedijk (E7) L ijk S di Egberts 2988 DC Ridderkerk HerstelspoHldoerekseweg 1 Derde Barendrechtseweg (J4) Essendijk (H4) Hartelkering (G3) Kadeweg (E6) Kraagweg (D3, G5) Maasdijk (E3, H4, I5) Munnikenweg (I5) Oosterduinpad (A4) Stationsweg (E7, F3, F4) Van Pallandtdijk (E6) Weipolderseweg (D5, G7) ij lu se a Blik k doet n n Meerzorg Armenweg (D6) Bosweg (B5, C3, F5, G6, G7) Zeemanslust PlasDdei jSkc h(Bor4d)ijk De Kreek Zuiderlandsedijk (E7) is lei Mariapolder ria Hoop Derde Dwarsweg (H6) Europadijk (F3) Havelozeweg (D6) Kafhoekweg (B4) Kraaijenissedijk (D5) Maashaven N.z. (I2) Munnikeputseweg (E6) Oosterparkweg (K3) Staverseweg (D6) Van Pallandtweg (E6) Welhoeksedijk (H4) A s w ek d Groote Polder autosnelweg Stuivezand d leven e A 32.0 Nassaupolder $ Aveling (G3) Botlekbrug (G3) Hooge Schor g lt e Polder de Ruigenhil bebouwing gemeentegrens slibbedrijf J stuw Postbus 4103 Derde Kruisweg (J5) Europaweg (C1, C2, E2) Havendam (H4) Kamerlingh OnneSsteweengzw (aKa5n) Kraaijensteinsedijk (D5) Maashaven O.z. (I2) Naauwnaars (B4) Oosterweg (B4, D5) Plasweg (B4) Steegjesdijk (G5) Varkensdijk (J6) Wellestrijpsedijk (D6) Zuiderparkweg (I3) i Kramme G A Altijd ot primaire waterkering, categorie A Bouwlust Hoeve 3291 LE Strijen Steenzwaan j rdijk a r T Oranjepolder Aymon Louisedijk (E7) Botlekdijk (F2) Home k Kruispolder l G jk o Hoeve Derde Noordboutweg (G7) Europoort Kering I (E2) Havendijk (C4, G7) Kamplaan (D2) Kraakweg (E3) Maastunnel (I2) Natersedijk (D3D) ijkzicht Oosthavendijk (E5) Platte Schenkel (K6) Steenweg (BBo4uw) lust Varleweg (H3) Welleweg (E4, F3) Zuiderpolderweg (E7) Groot a Zorg di n Pelgrimspolder Zonzeel Hooge M Kr th ra n Schaapshoeve Aziëweg (C1) Botlekstraat (F4) sweet Hooggelegen De Drie u e Haenen o e Rust F 2980 GC Ridderkerk Derde Zuidboutweg (G7) Europoort Kering II (F3) Havenkade (F5, H6) Kanaaldijk Oost (E3) Krabbeweg (E2) Maasvlakteboulevard (B2) Naterseweg (D3) Oosthoek (G5) Plattendijk (E4) Steigerdijk (G7) Veckdijk (E3) Welplaatweg (F3) Zuid-Kavelsedijk (J6) 40.0 Nieuwland is e Grote Adriana- d k T 078 - 6231222 home Hoeve po s Donck o re Baanhoekweg (L4, M4) Botlektunnel (G3) Linden E A g ld e e e Roest Develweg (J4) Fittersweg (G7) Havenweg (A4, D7, H5, K5) Kanaaldijk West (E3) Krammerdijk (F8) Maasvlakteweg (B1, C1, C2) Neckarweg (E2) Oostmoerse Scheidweg (E6) Pleinweg (I3) Stellendamse Nieuwe (C4) Veckhoekse Sluisweg (E2) West Biesakkersweg (I6) Zuidlandse Zeedijk (E5) e d Theodorapolder h j Geldersche Polder n e k In 't r i grasland hoofdweg Watersysteem e RWZI n s i T Stadsedijk Bakesteinsezoom (K4) Botlekweg (G3) a Anna-Wilhelminapolder e jk - A29 primaire waterkering, categorie B (RWS) sluis w Friskfruktergàrd Zuidoordsedijk (F5) -W di 33.0 na e T 088 - 9743000 Diederikse Zeedijk (C6) Flaauwe Werk (A4) Hazersweg (A5) Karel Doormanlaan (K5) Kranendijk (F7) Maasweg (D2, I5) Nessendijk (J4) Oostmoersedijk (F6) Poelweg (I4) Stelleweg (A4) VeBenrwOeupgp e(irGn7)isse West Havendijk (D5) M jk ia l Melaniahoeve Groote Zonzeelsche Polder Nimmerdor Strählegarden ilh n dr Welgelegen Botweg (I5) V Hoeve Baljuwlaan (G4) Dierensteinweg (J3) Fortlaan (H6) Heerendijk (E7) Katerwaalsedijk (E4) Kranenhoutlaan (D2) Maaswijkweg (G4) Nieuw Bonaventuurseweg (K5) Oostmolendijk (K3) Polder Oudendijk (K6) Stellingweg (B4) Veerdijk (F5) West Nieuwlandseweg (A5) Zuidoordseweg (F5) Krammersche em e te A De Merode De Vogel Boulevard (D2, F2) P Krammersluizen in d Gemaal Galathee oo on Nooitgedacht k T Battenoordse Zeedijk (D7) a d r ne Kleine Schenkeldijksche Polder F 088 - 9743001 Stenen i G Dijkgraaf van der Lindenpad (G5)KrulstaarthoevFeruiteniersstraat (K4) Heerenweg (E5, F7, M5) Katteweg (D2) Kreekkade (I4) Maeslantkering (E1) Nieuw Rockanjesedijk (D3) Oostplaatweg (E6) Polderdijk (J5) Stompaardsedijk (F4) Veersedijk (K4) Westdijk (C6, D4, F5, G4, I4) Zuidplein (I3) d j lei S Steunpunt Regio Goeree-Overflakkee/ ijk 39.0 i Willemshof Dortmund K c M Slikpolder " Battenoordsedijk (D7) Boutweg (A5, D4, F5, F7) Geul Het d h boomgaard, boomkwekerij primair inlaatpunt hoofdrioolgemaal l ! Dijk van Adriaan en Rietveld (G7) G.J. van den Boogerdweg (E3) Heerzijnweg (C3) Keizersdijk (J6) Kreekkant (G4) Magallanesstraat (C1) Nieuwe Achterweg (D3) Ophemertstraat (H2) Polderslaan (D2) Stoofweg (A5, D4, D5) Veerweg (F4, F8, H6, I4) Westduinweg (A4) Zuidweg (A5, B5) E Mariadijk 34.0 Oranjeoord e primaire waterkering, categorie C regionale weg, lokale weg Overig Hespelaar Polder Platteweg Walsdorp e Battenoordseweg (D7) Bouwdijk (C5) Vierde Inlaatpomp Veerweg ir Nooitgedacht Dijk van de Westplaatbuitengronden (D5) Gaarweg (D4) HeijplaatwegG (rHo1o) t-BeddewaardepKoellderrweg (A4) Kreekpad (C3) Magdalenadijk (F7) Nieuwe Beerpolder (K6) Oranjeboomstraat (I2) Polderweg (D2, F3, J5) Stormweg (D4) Veilingweg (J3) Westeinde (A5) J Zuidwestdijk (L6) k Galathee Polder de Oude Heijningen ee Klundert Keensche Gorzen Wagenberg www.wshd.nl Voorne-Putten Beatrixweg (A4) Bovenweg (J6, L6) Deel Welgelegen n v Zwart Linquenda e Fort l Dijk van Den Uitslag en De Molenpolder (F6) Gabriëllinadijk (C5) Heindijk (D2) Kerkeplaat (L4) Kreekkant (G4) Magdalenaweg (F7) Nieuwe Bloksedijk (F7) Oranjelaan (L4) Poppendamseweg (D6) Stougjesdijk (H5) Velgerdijkscheweg (F4) Westerlandseweg (D3) Zuidzijdsedijk (H5) Veer 35.0 K t ie weg h t Weitzicht Braberseweg (E4) R K 36.0 Landzicht a Schaap Beerdam (C2) ZonnewijzerDijkstelweg (A4) Galatheese Gorsdijk (F8) Heinenoordtunnel (I4) Spaanse Kerkhoekweg (D2) Bouwlust Kreekweg (H5, E4) Malledijk (G4) Nieuwe Bosweg (K4) Oranjeweg (G6) De Zon Portlandsebaan (I4) Stouwdam (J7) Verbindingsdijk (D7) Westersedijk (H6) Zuurlandsedijk (D3) Slikken l c K Galatheese Haven Oranje Knooppunt ! S l - Langeweg 63a e ei iana A G $ Hoogbekken ne dr bos, griend overige weg secundair inlaatpunt rioolpersleiding i A compartimenteringskering (regionale waterkering) Westpolder Beerweg (D2) Brabersweg (H5) Dijkweg (E4) Galatheesedijk (F8, G8) Heintjesweg (F7) Zee Kerkhofsdijk (H4) Kreupeleweg (I5, J6) Mariadijk (B4, G8) BouNwiemuawnesl uMsterwedeweg (L6) Oud Bonaventurasedijk (J6) Portlandsezeedijk (I4) Strandweg (D2) Verbindingsweg (J3) Westerweg (IA4) Zuurlandseweg (D3) ne 38.0 eese Dintelmond Zwingelspaan hoofdkantoor/steunpunt Zeldenrust alath Theod ijk e Weltevreden Plaat van de Vliet A G orad R d De Eendracht Beethovenlaan (K4) Breeweg (D3) Dintelhavenbrug (D2) Galatheeseweg (G7) Hekelingseweg (G4) Kerklaan (H3) Krispijnseweg (L5) Mariapolder (K7) Nieuwe Oosterse Polderdijk (I7) Oud Hoenderhoeksedijk (F4) Postweg (J5) Stratensweg (D6) Vestingwallen (D4) Westhavendijk (E5) Zwaardijk (H3) nn jk k Sabina Waterschapsloket a di e Vredelust 3251 LH Stellendam Beijerlandschedijk (H5) Brielse Brug (E2) -W 37.0 Gors a Nieuwe Fijnaartpolder Zorg en Dintelweg (D2) Galgeweg (B4, D6) Heliushaven (D4) Kerkweg (E3, F4) Kromme Elleboog (J5) Mariastraat (L5) Nieuwe Stadse Zeedijk (F6) Oud Kraaier (D6) Potterweg (E6) Strevelsweg (I3) Vierde Noordboutweg (G7) Westkust (A5) Zwanegatsedijk (J5) ilh r E e t Liniezicht Moerzicht 8 Nunnenplaatje aminadijk k e r Bruiningspolder Genot lie 8 Bekadeweg (D5) Brielse Gatdam (C2) Botland B ev $ De Eindse Dirkdoensweg (A4) Galileilaan (L5) Helledijk (E7) Kievitsweg (J3) Kromme Elleboogseweg (J6) Marijkeweg (A4) Nieuwe Stellendamsedijk (B5) Oud Nieuwlandseweg (A4) Preekhilsedijk (A5) Strijensedijk (J6) Vierde Zuidboutweg (G7) Westnieuwlandse Buitendijk (A4) Zwanenplaatweg (L6) l Sabina Henricapolder akkerland, fruitkwekerij treinspoor ! primair in- en uitlaatpunt Kunestwerken Eind van Den Hout o K boezemkade (regionale waterkering) R werf/dijkmagazijn extern T 0900 - 2005005 Bellemansweg (A5) Brielse Maasdam (D2) Buitenzorg Z V Lokkerspolder Hoeve T 088 - 9743960 Doctorandus J. Borgmanpad (J4) Garsdijk (G4) Hellegatsdam (G7) Kijfhoek (K4) Krommedijk (F4, F5B)jörkefors Markenburgweg (G3) Nieuwe Westerloosedijk (B4) Oud Pernisseweg (H3) Prinsenweg (E3) Strijenseweg (K5) Vijverweg (B4) Westplaatweg (C2) Zwartedijk (D3) Hoeve Beneden Molendijk (H6) Brielse Maasdijk (D2, F3) r d L Doesburgerweg (I5) Gatsedijk (J5) Hellevoetse Achterweg (D4) Kildijk (K6) Krommeweg (D3, J3, K4) Markweg (D1) Nieuwe Zeedijk (D4) Oud Piershilseweg (G5) Prinses Maximaweg (B1) Strijpsedijk (D3) Scheldemonde Vingerlingseweg (D4) Westvoorneweg (D3) Zwarteweg (E3) o Bouwlust Excelsior t Drie Hoefijzers intern T 088 - 97D4e33n3 H3 out Brielse Maaspad (E2) L o Hoeve Hoeve-Rustenburg lie " Vorstenhoeve Benedenrijweg (K3) Doklaan (I3) ZierikGzeebroekendijk (G5) Hellouwstraat (H2) Kiltunnelweg (K5) Kruisdijk (J6) Martina-Corneliadijk (E6) Nieuwe Zinkweg (H5) Oud-Cromstrijensedijk Oz (I5) Prinsessenhavenweg (B1) Struytse Zeedijk (D4) Vinkenhilseweg (D3) Weverseinde (J5) Zwartelaan (D2) aa N O Heijningen De Blommehof ek Emmahoeve nv Polder Vierbannen van Duiveland g e Genoeg Is Keensche Gorzen !e t b r zand Gromote tSrcohesnpkoeldoijrksche Polder inn secundair in- en uitlaatpunt gemaal, pomp Beneluxtunnels (G3) Brielse Meeroever (D2) Malta e K voorlandkering (regionale waterkering) Hoeve ;e dijkpalen, hectometrering Achterdijk B Donckselaan (K3) Geerlaan (K3) Helmweg (B4) Kilweg (J4, K6) Kruispoldersedijk (F8) Meeldijk (E3, G4) Nieuwendijk (B4, G6) Oud-Cromstrijensedijk Wz (H5) Prof. Gerbrandyweg (F3) Suisendijk (E7) Visserijweg (E3) Wieldijk (F3) Zwartsluisje (G5) e W i k V k Gemeente od Beter l [email protected] Beneluxweg (H3) Brielse Veerweg (E2) De Duif en o Dijkzicht Wit Huis W Donker Duyvisweg (K5) Geerweg (E6, G7, K4) Henry Dunantlaan (J3) Kladstaartweg (D6) Kruisweg (D5, F5, F7, J3) Meelzakseweg (D3) Nieuwesluisweg (F3) OosOtudee Brelearponldedrsekade (K6) Proostweg (D6) Suisenweg (E7) Vissersweg (C4) Wieldrechtse Zeedijk (K5, L5) Gemeente R T V Nieuwerkerk Zijpe Laanzicht Berkenrijs (D2) Brielselaan (I3) N o o r d e r g a t Hamse i Eduardshoeve Oude-Stoof e l Slotbosse Donkereweg (E7) Geldersedijk (D6) Het Verloren wegje (J5) Klarebeekweg (A4) Kuipersveer (J4) Meester Snijderweg (C4) Nieuweweg (E3, I3) Oude Dijk (C6, D3) Provincialeweg (B4, D4, F7, Suurhoffbrug (D2) Visuele Afscherming (C2) Wielweg (J6) h Gouweveer Watervliet Bruinissepolder Steenbergen Vierlinghsluis Hoeve h Binnenpolder Berkenrijsweg (D2) Brielseweg (D2) Den Haas e Donkerslootsedijk (K3) Geldweg (E3) Het Weegje (I4, J4) Klaverseweg (B4) Kwakkelmeent (D6) Meeuweg (I6) Nieuw-Kraaijersedijk (D5) Oude Kadesedijk (F4) I4, J5, K5, L5) Suyspolderse Zeedijk (E7) Vlaakweg (K6) Wildervangseweg (J6) Sl Dintelsas Naber-Hoeve De Druif c toren Dommelbergen

water, zee tramspoor ! primair uitlaatpunt windmolen l De Viersprong s strandpalen, hoofdpaallijn

; m Bernisse Spuidijk (F5) Brienensweg (E6) Doornbosweg (D6) Gemeenlandsedijk Zuid (F4) Heuvelweg (D5, E5) Kleiburgseweg (D6) Kwakscheweg (H4) Meeuwenoordseweg (K6) Nieuwlandsedijk (D5) Oude Klemsedijk (I6) Pruimendijk (K4) Swanendrift (K4) Vlaamseweg (J6) Willem Barentszstraat (H3) a Amerwijk Kleine Spiepolder t Hillmara a nip n K Zuylenhoeven K Het Oudland van Zevenbergen RWZI Dokhaven i Bernissedijk (F3) Broekseweg (J6) A59 Westpolder Vrachelen n Doornweg (A5, C3) Gillaarsweg (J5) Hilledijk (I2) Kleidijk (D2, H3) Laaijekreekseweg (E4) Meeuwenoordweg (E2) Nieuwlandseweg (F4) Oude Maasweg (GQ3u)o Prutweg (D5) Sweelinklaan (J4) Vleerdamsedijk (C3) Willem Rosenweg (E3) k a Geluk a Levensstrijd r Schuivenoord k a Bichondijk (J3) Brouwersdam (A5) Nooit t Dordrechtseweg (L6) Goereese Zuiddijk (B5) Hilseweg (D3, E4) Klein Zuidbeijerlandsewg (H5) Laan der Verenigde Naties (K5) Meeuwenseweg (L5) Nieuw-Piershilseweg (G5) Oude NieuwlandsVeaddijisk (G5) Putselaan (I3) Swinsedreef (C3) Vleerweg (D2) Willemsbrug (I2) o D k Kapelle Oosterlandpolder l r Iepenhoeve i Hoeve ! Hoeve Bonn en Meeswerf 205 a Bieningenweg (C6) Brugweg (K4) Gedaght n a g Zonnehoek KRW-waterlichaam Mangnus secundair uitlaatpunt hevel a Dordtselaan (I3) Goereeseweg (B4) Hippelseweg (D3) Kleine Adriana-Theodoradijk (G8) Laan op Zuid (I2) Melkweg (K6) Noldijk (J4) Oude Stadsedijk (F6) Quacksedijk (D3) Tapuitstraat (I3) Voetweg (D3) Willemstraat (K3) e u watergang n Nieuwe Lombok l Oudemolen Juliana Alzicht a Biermansweg (E7) Buijensweg (I5) Zevenhuizen De Molenhoeve Bloe a Dordtsestraatweg (I3) Goidschalxoordsedijk (I4) Hoefweg (D2) Kleine Anna-Wilhaminadijk (F8) Laan van Londen (K5) Merrevlietseweg (D3) Nolledijk (C5) Uitzicht Oude Veerweg (L6) Quebecstraat (F4) Teuntjesweg (B4) Vogelaarsweg (M4) Willigenweg (G4) men V Zorg daa a Biertsedijk (F4) Buitendijk (C5, F7, G6, G7, H6, lsche V Zevenbergen 3087 EH Rotterdam Anna-Jacobapolder liet l Dorpsdijk (E3, G7) Gootse Middelweg (D3) Hoeksedijk (J5) Kleiweg (D4) Laan van Nederhoven (K4) Merseyweg (F3) Nolleweg (C5) Oude Waaldijk (E4) Raadhuislaan (I5) Theemsweg (F3) Volgerlandseweg (H6) Windgatseweg (C2) k Gildenborch De Laak Bijlweg (E3) I7, J6, J7, K6) Groote Wetering Magdalenahoeve ee Noordplaat Dorpsweg (A4, D4, E4, F4, G5) Gootseweg (D3) Hoekseweg (I5) Klemsedijk (J6) Laan van Walburg (K4) Merwededijk (L6) Noord Kavelsedijk (J6) Oude Westerloosedijk (B4) ROaocsht elseweg (G4) Thijs Cornelisweg (D3) Vollaarsweg (G6) Wintersweg (I5) kr Z Maria-farm Langeweg Binnendijk (F3) Buitendijk van de Zuidpunt (K6) Mon s Hoeve T 010 - 2943500 Drechttunnel (K5) Gorsdijk (F6, K5) Hofdijksweg (B4) Klepperweg (A4) Laan van Welhorst (K4) Merwedestraat (L4) Noord-Achterweg (H6) Oudedijk (B4, C5, G7) MRamireshilseweg (F4) Thomassentunnel (F2) Vondelingenweg (G2, G3, H3) Wolphaertsbocht (I3) je u Bouwlust Driehoek t Dintelpolder Catharinahoeve Cecilia Binnenlandse Baan (J3) Buitendijk van Strijen (J7) Desir Kraaiennest Flipper i Zwanenhoeve Knooppunt Drieëndijk (E3) Gorslaan (D2) Hofweg (H3) Klingendaal (A4) Laanweg (F3) Merwedeweg (E2, K5) Noorddijk (C3, C5, D3, D5, F3, H5) Oudelande (K3) Randweg (H4, K3, L5) Thorbeckelaan (K4) Vondellaan (K3) Wolvendijk (H4) n d Elizabethpolder i Rumoirtschorren Karolina Buitendijk van Wieldrecht (K5) Padhuis Sluis Nerva Het Blaaksedijk (I4, J5) Ravenseweg (E3, E4) e Houtsche Akkers Driemanssteeweg (I3) Gorsweg (E5) Hogelandseweg (F3) Klinkerlandse Zeedijk (D7) Lagedijk (K6) Middeldijk (B4, C3, F3, J4) Noordeinde (K3) Oudelandsedijk (B5, D6, E6, WatT bicinh'kelarijweg (D2) Voordijk (E2, I3) Wolvenpolder (H4) t 0 1 2 3 4 5 Blaakseweg (I5) Buitengorzendijk (J4) De Vrijbuiter V Oude Fijnaartpolder Zonzeel De Arend Pannekoeckershuys Droespolderwl eg (F2) Gorzendijk (K3) Hogendijk (G5) Klinkerlandseweg (D7) Lagendijk (J3) Middelduinpad (A4, B4) Noordendijk (L5) E7, F4, F7) Ravensweg (E4) Tiendeweg (C5) Voorstraat (C5) Wouddijk (E3) S l De Pelikaan a Zuidhoek Zuider-Nieuwlandpolder Gouweveerpolder behonne i j e Petronellahoeve Wilhelminahoeve Blaaksedijk West (I4) Buitengronden (E3) na Reedijk (I4) Voxdal Kilometers Ter Aalsterbrug Drogendaijk (F4, G4) Gorzenweg (J4) Hogeweg (E3, F4, F7, G6, J3) Klinkerseweg (E3) Lageweg (D6, E3, E4, E7, F4, MiddelkaLdaen d(lIu6s)t Noorderelsweg (M5) Oudelandseweg (A5, G7) Tienvoet (I4) Voorvorseweg (D4) Woudseweg (D3) Margarethahoeve schaal 1 : 45.000 / referentie 05033G18 / manvze / sept. 2015 / topografische ondergrond: Copyright © Kadaster, Apeldoorn Helpdesk Geo: T 088 - 9743300 of [email protected] Blaakweg (E7) Buitenom (G4) k Reeweg (H3, J4, K4) Wydtaers Anna Jacobapolder Dintelhoeve Munnikenhof al OOSTERHOUT Dromewneg (G5) GCrearesws eg (E4) Hoge Werfseweg (F4) Kloostersweg (I6) F7, I4, J5) Middelsluissedijk Oz (I6) Noordhoekseweg (G3) Oudendijk (F5, G5, I5, L5) Tilsedijk (F6, F7) Voorweg (D4, E3, E4, G3, J3, J5) Woutrinadijk (C5) Uitzicht Manciahoeve a v Diepe Gat Nieuwemolen Hoeve Zwa an a Diepe Noordhoek n Kraaienest kk H landzicht en Terheijden ar Gat gat M A 55000 B 60000 C 65000 D 70000 E 75000 F 80000 G 85000 H 90000 I 95000 J 100000 K 105000 L 110000 M 115000 N

89  Contact

BIJLAGEN: Bijlage 8| Opdrachtomschrijving voor evaluatie Opdrachtgever De opdrachtomschrijving bevat tenminste: Aan wie wordt gerapporteerd? Aan wie wordt het evaluatierapport met bijbehorende Manier van evalueren aanbevelingen opgeleverd. Op welke manier zal de evaluatie plaatsvinden. Denk bijvoorbeeld aan interviews en enquête enz. Wijze van rapportage en terugkoppeling Meest gangbaar is een evaluatierapport maar er kan ook gekozen Betrokkenen worden voor een presentatie, film enz. Dit is de keuze van de Welke rollen worden er geïnterviewd. evaluator en opdrachtgever. Beschrijving van het maximaal aantal aanbevelingen. Intern/extern Beschrijving van hoe de terugkoppeling plaatsvindt. Wordt de evaluatie uitgevoerd door eigen evaluatoren of wordt dit door een externe partij gedaan. Rol Evaluator (i.o.) In het rollenboek is beschreven welke competenties en Zijn er externe partijen betrokken bij het incident (denk hierbij vaardigheden een evaluator bezit en welke taken er bij de aan veiligheidsregio, omgevingsdienst enz.) en op welke manier evaluator horen. Ook de voor deze rol benodigde opleidingen en worden zij bij de evaluatie betrokken of is het waterschap trainingen zijn hierin beschreven. Het Rollenboek is opgenomen in betrokken bij de evaluatie van externe netwerkpartners. het supplement Personeelsoverzicht.

Beschrijving tijdspad van de evaluatie Planning, inschatting van de tijdsduur en kosten. Denk hierbij aan tijd van de evaluatoren als de betrokkenen.

Doel van de evaluatie Op welke van de voorwaardenscheppende processen richt de evaluatie zich? Is er een bepaalde focus waarop de evaluatie wordt gericht. Welk van de 3 doelen, zoals beschreven in het evaluatiebeleid, richt de evaluatie zich. Is er een bepaalde tijdsframe voor de evaluatie. Als voorbeeld: van de drie maanden waarin de droogte heeft afgespeeld wordt in de evaluatie alleen gekeken naar de maand augustus, omdat… Hier wordt ook beschreven of de kosten van het incident in beeld worden gebracht. 90  Contact

BIJLAGEN: Bijlage 9| Verbeterpunten

In het Calamiteitenplan moeten de volgende zaken nader uitgewerkt worden naar aanleiding van een evaluatie van een OTO activiteiten of incident.

Datum Omschrijving verbetering Bron sept 2020 WSHD wordt geadviseerd om prioriteit te geven aan het actualiseren en Procesevaluatie opschaling Corona volledig maken van de planvorming op basis van de geïdentificeerde risico’s (aanbeveling 2): en bedreigingen. sept 2020 WSHD wordt geadviseerd om bij de uitwerking van het nieuwe Procesevaluatie opschaling Corona Calamiteitenplan nadrukkelijk rekening te houden met de psychosociale (aanbeveling 14): zorg en hier het een en ander aan voor te bereiden.

Tabel 10: Lijst verbeterpunten

91