Gazeta informacyjna Biebrzańskiego Parku Narodowego numer 27 - jesień 2019 T. Ogrodowczyk

W numerze:

„„ Sucho nad Biebrzą Sucho nad Biebrzą 1-2 Każdy z nas dostrzega, że Bagna Biebrzańskie się zmieniają. Nie ma już wszechobecnych stogów „„ Razem powiedzmy siana, które pamiętają ci w wieku lat 60+. Kosiarzy zastąpiły ratraki, a nową, charakterystyczną Stop Suszy! cechą bagiennego krajobrazu są bele z siana. Kiedyś siano zwoziło się z bagien saniami. Teraz 3 siarczyste zimy są rzadkością. Trudno znaleźć choćby kilka takich dni w roku, podczas których bagna „„ „Szczęśliwe k r o w y ” na tyle zamarzną, żeby można było na nie bezpiecznie wjechać zwykłym ciągnikiem z przyczepą i nareszcie rolnicy i zwieźć siano. Coraz rzadziej trafiają się wiosenne rozlewiska powstające z topniejącego śniegu. Na bagnach w lasach zaczyna brakować wody. W mediach pojawiają się doniesienia o suszach 4 w zwykle zimnej i wilgotnej Skandynawii i na Syberii oraz związanych z nimi wielkimi pożarami „„ Nasz sąsiad WILK lasów. Czy nam też grozi wysychanie lasów i pożary? Czy wyschną Bagna Biebrzańskie? Czy zaczną 5 się pożary bagien takie jak ten, który zdarzył się w latach 90. na „trójkącie” u zbiegu Jegrzni i Ełku, „„ Rzeki nas łączą na przesuszonych torfowiskach drenowanych przez Kanał Woźnawiejski? 6 Prace utrzymaniowe w roku 2016 trwale i czasowo przyspieszające odpływ wód z małych zlewni w krajobrazie rolniczym, negatywnie wpływające na „„ Spławy na Biebrzy stan ekosystemów wodnych oraz mogące skutkować pogłębieniem problemu 6-7

J. Zawadzka J. suszy rolniczej. Mapa powstała w oparciu o monitorowanie ogłoszeń o przetargach na wykonanie prac utrzymaniowych na rzekach i potokach. „„ Flisak i retman z dziada pradziada 7

„„ Z Solistowskiej Góry do Ameryki 8-9

„„ Stop obcym gatunkom inwazyjnym 9 Skutki suszy - brak wody w Kanale Kapickim „„ Lawendowy Raj Klimat się zmienia, tego faktu łąkach, pastwiskach i gruntach or- 10 nie neguje już nikt. Ale jakie bę- nych. Rolnikom w całej Polsce, tak- dą konsekwencje ocieplania się kli- że rolnikom biebrzańskim, coraz „„ Z życia Parku matu dla zasobów wody w Polsce, częściej zaczyna dokuczać susza DZIAŁANIA / WYDARZENIA / IMPREZY nie jest łatwo przewidzieć. Wyda- i związane z tym problemy z wy- 11-12 je się, że wody, przynajmniej tej produkowaniem dostatecznej ilo- z opadów (głównie deszczu), na- ści paszy dla bydła. Zapraszamy: dal mamy sporo, ale nie zawsze W wyniku suszy w roku 2018 wtedy, kiedy jest najbardziej po- zbiory zbóż w Polsce zmniejszy- 7-8 grudnia 2019 r. trzebna. Czasem tej wody deszczo- ły się o około 16% w porówna- Wszechnica Biebrzańska wej mamy zdecydowanie za dużo. niu do roku 2017, rzepaku o oko- Dobrym tego przykładem są ostat- ło 20%, ziemniaków o 19%. Klęska Temat: Zabójcze drogi nio regularnie zdarzające się na suszy w 2018 r. spowodowała stra- dla zwierząt Ilustracja 1. Prace utrzymaniowe w roku 2016 trwale i czasowo przyspieszające odpływ wód z południu kraju letnie deszcze na- ty w 279 225 gospodarstwach rol- Legenda: małych zlewni w krajobrazie rolniczym, negatywnie wpływające na stan ekosystemów wodnych oraz walne, powodujące powodzie. Jed- nych, a powierzchnia upraw do- odcinki cieków na których jednocześnie wykonano „odmulanie” (usuwania osa- mogące skutkować pogłębieniem problemu suszy rolniczej. Mapa powstała w oparciu o no jest pewne: wodę trzeba będzie tkniętych klęską wyniosła prawie mdówonit odennych)rowanie o gi łwykoszonooszeń o prze tlubarg ausuniętoch na wy kroślinnośćonanie prac zielną utrzym (wykaszanieaniowych na r zbrzegu,ekach i pdnaotok alubch . jeszcze bardziej niż dotąd szano- 5 475 000 ha. Powierzchnia dzia- usuwanie roślinności z na innymi metodami) wać. Wody zaczyna brakować nie łek, na których szkody wynosiły odcinki cieków na których wykonano „odmulanie” tylko na bagnach, ale również na powyżej 70% to ok. 668 000 ha. odcinki cieków na których wykoszono lub usunięto roślinność zielną Legenda:

linia czerwona - odcinki cieków na których jednocześnie wykonano „odmulanie” (usuwania osadów dennych) i wykoszono lub usunięto roślinność zielną (wykaszanie brzegu, dna lub usuwanie roślinności z na innymi metodami)

linia granatowa – odcinki cieków na których wykonano „odmulanie”

linia błękitna - odcinki cieków na których wykoszono lub usunięto roślinność zielną

2  Biebrzańskie Wieści nr 27

Czy suszę odczu- cy Downar, gdzie spadły punktowo ulew- wają rolnicy nad ne deszcze, zbiory ziarna kukurydzy są

Biebrzą? o trzy tony większe niż z pól pod Gonią- Archiwum BPN dzem, oddalonych o zaledwie 3 km. Wia- Stefan Wysocki, domo, jak duże znaczenie ma retencjono- rolnik z Goniądza wanie wody, to rozległy temat. Chcę tu jednak podkreślić, że kluczowe jest dobie- Jak najbardziej, gospodarze nad Biebrzą ranie rodzaju upraw do klasy gleby. Na gle- odczuwają zmiany klimatu, suszę. Coraz bach żyźniejszych uprawy są pewniejsze, częściej mamy ekstremalnie wysokie tem- woda ma szansę być zatrzymywana na dłu- peratury, a fale upałów przychodzą nawet żej. Śniegu ostatnio jak na lekarstwo, tym już w maju. Nieraz są też silne, osuszają- bardziej bardzo ważne jest utrzymywa- ce ziemię wiatry. Do tego dochodzi brak nie wody pozimowej i wilgotności gle- spokojnych, długotrwałych opadów wiosna by na wiosnę. Najbardziej sprzyja te- i jesienią. To wszystko powoduje, że upra- mu wysiewanie jesienią zbóż ozimych. wy są osłabione, a ziemia podlega silnemu W kwietniu, maju, gdy przychodzą ostat- odwodnieniu, erozji. Szczególnie na gle- nio fale gorąca, pokrywa roślin zapobie- bach średniej czy słabej klasy. Gdy patrzy gnie erozji i wysuszeniu gleby. Nawet gdy się na sumy letnich opadów nie wypadają wiosna jest sucha, oziminy mają zabezpie- może one miejscami najgorzej, ale widzi- czony start. Gorzej się mają wtedy rośli- my, że jest to losowe. Nawet w sąsiednich ny jare, które miewają problemy nawet na bardzo duże znaczenie będzie miało również erozji wgłębnej koryt rzek i potoków na od- miejscowościach różnice bywają duże, bo etapie wschodów i dlatego ważne jest, by zatrzymywanie wody w sieciach rowów me- cinkach poniżej budowli piętrzących, co pro- deszcz pojawia się coraz częściej wskutek nie opóźniać ich siewu. Rolnicy coraz czę- lioracyjnych wyposażonych w zastawki. Za- wadzi do zakłócenia warunków wodnych na nagłych zjawisk, jakimi są burze i ulewy. ściej sieją oziminę po kukurydzy, i według tem rolnicy mogą i powinni pełnić istotną siedliskach przyległych, z licznymi związany- Rośliny negatywnie odczuwają takie wa- mnie słusznie. rolę w rozwiązaniu problemu suszy poprzez mi z tym niekorzystnymi skutkami przyrod- runki. Na przykład w tym roku w okoli- (red. E. Wiatr, rozmowa 19.10.2019) udział w odtwarzaniu zasobów wód pod- niczymi. W wielu krajach na świecie, w tym ziemnych – dla swojego dobra, dla przyrody europejskich, podejmuje się energiczne dzia- i dla dobra ogółu społeczeństwa. W pełnie- łania na rzecz usuwania budowli piętrzących. niu tej funkcji rolnikom mogłyby skutecznie Problematykę tą szczegółowo omawia wyda- pomóc tzw. pakiety retencyjne, np. jako ele- ny w ubiegłym roku raport pt. „Usuwanie ment dopłat we Wspólnej Polityce Rolnej na tam. Realne rozwiązanie dla przyszłości na- Archiwum BPN lata 2021-2027. Celem pakietów retencyjnych szych europejskich rzek”.2 Należy podkreślić, jest „wspieranie rolników, użytkowników te- że w świetle współczesnej wiedzy o hydro- renów nadrzecznych i mokradłowych, w dzia- logii i ekosystemach wodnych i od wód za- łaniach zmierzających do zatrzymania wody leżnych, każdy nowoczesny regionalny czy na zarządzanym przez nich terenie lub ogra- krajowy program retencji wód powierzchnio- niczania jej odpływu”. wych powinien być oparty na ochronie i od- Dopłatami w obrębie pakietów retencyj- twarzaniu retencji naturalnej, a nie na bu- nych objęte byłoby wykonanie w korycie ro- dowie sztucznych zbiorników retencyjnych wu progów o stałej koronie, np. w postaci niszczących rzeki i ich doliny. ścianki szczelnej, grobli wykonanej z worków Zastanówmy się też przez chwilę, czym wypełnionych piaskiem lub uszczelnionych jest zbiornik wodny nie przepływowy? Jest narzutów kamiennych. Na gruntach nieużyt- odsłonięciem podziemnego zbiornika wód kowanych rolniczo nie prowadzono by żadnej gruntowych, po którym stąpamy, gdziekol- konserwacji rowu, pozwalając na jego zara- wiek nie jesteśmy. Z chwilą jego odsłonięcia stanie i zamulenie. Na gruntach użytkowa- uruchamiamy parowanie z powierzchni wo- nych jako łąki i pastwiska dopuszczono by dy, powodujące jej ogromne straty w okre- Cała Polska pocięta jest siecią tysięcy ro- a zatem zwiększające ryzyko suszy, wykona- ograniczoną konserwację rowów. sach upałów letnich. No i gdzie je budować? wów melioracyjnych, które miały być kiedyś no na ok. 7 800 km bieżących cieków. Było to Dopłatami objęte byłyby narażone na pod- Przy zagrodzie, która zazwyczaj znajduje się odwadniająco- nawadniającymi, a w prakty- tak zwane odmulanie koryt cieków, formal- topienia użytki rolne oraz stawy bobrowe - w wysokim miejscu? W zagłębieniu, gdzie ce tylko odprowadzają wodę. Zdecydowana nie zapisane w Prawie wodnym jako „udraż- powstałe wskutek budowy przez bobry tam i tak jest wilgotno? Nasi dziadkowie mieli większość rowów pozbawiona jest zastawek nianie śródlądowych wód powierzchniowych podpiętrzających wodę w rowach czy poto- rozum poprzestając na studniach, a stawiki umożliwiających zatrzymanie wody, gdyż za- przez usuwanie zatorów utrudniających swo- kach. W przypadku podtapianych łąk i pa- budując wtedy, gdy planowali hodowlę ka- stawki albo nie były od lat naprawiane albo bodny przepływ wód oraz usuwanie namu- stwisk (przy założeniu, że podtopienie trwa rasi lub karpi na okres postu. nigdy nie zostały zbudowane. W efekcie po- łów i rumoszu”. Na wielu niewielkich rzekach średnio 2 miesiące w roku) dopłata za reten- Dopłatą natomiast mogłyby być objęte ziom wód gruntowych w Polsce obniżył się i potokach przeprowadzono również inne pra- cjonowaną na gruncie i w glebie wodę wyno- również mikrozbiorniki – sztuczne śródpol- średnio o ok. 1 m. Na domiar złego, w ostat- ce przyspieszające odpływ wód: wykaszanie siłaby ok. 170 zł/ha. Twórcy pomysłu tej do- ne oczka wodne i niewielkie sztuczne mokra- nich latach kilkanaście, a może nawet kilka- roślinności z brzegów i/lub usuwanie roślin płaty postulują również uwzględnienie strat dła. Byłyby budowane niezależnie od cieków dziesiąt tysięcy kilometrów bieżących rzek z dna cieków. W przykładowym roku 2016 w plonach, jakie ponosi użytkownik podto- na obszarach, gdzie brakuje wód powierzch- i potoków zostało pogłębionych w ramach tak wszelkie prace przyspieszające odpływ wód pionego terenu, dzięki czemu dopłata była- niowych i gdzie mogłyby być one cennymi zwanego utrzymania wód. Z danych opar- przeprowadzono w naszym kraju na łącznie by znacznie wyższa: ok. 730 zł/ha. ostojami przyrodniczymi, gdzie można prze- tych na monitoringu przetargów zebranych na ok. 15 200 km bieżących cieków (ilustra- W przypadku „pakietu bobrowego” dopłata chwycić wody spływające bezproduktywnie przez WWF wynika, że tylko w roku 2016 cja 1). Nasuwa się pytanie czy te prace, finan- za staw bobrowy byłaby uzależniona od jego ze stoków lub gdzie mogą one zatrzymać prace trwale przyspieszające odpływ wód, sowane ze środków publicznych, były dobrze powierzchni. Przykładowo, za staw bobrowy i unieszkodliwić zanieczyszczenia odpływa- zaplanowane? Czy rzeczywiście i wszędzie o powierzchni 600 m2 (20 m na 30 m) wyno- jące z pól, zwłaszcza związki azotu i fosforu były potrzebne? W jakim stopniu przyczyni- siłaby ok. 700 zł/rok1. Dzięki takiej dopłacie przeżyźniające wody rzek, jezior i Bałtyku. ły się do powstania i pogłębienia problemu bóbr mógłby stać się mile widzianym sojusz- Gdyby pakiety retencyjne zostały wprowa- suszy rolniczej? nikiem rolnika i w pewnym sensie wszedłby dzone do tworzonego obecnie systemu Wspól- Ostatnio zaczyna się mówić o udostęp- w skład inwentarza żywego gospodarstwa. nej Polityki Rolnej na lata 2021-2027, znacznie Archiwum BPN nieniu rolnikom zasobów wód podziemnych Przy okazji kwestii stawów bobrowych, łatwiej byłoby zarządzającym wodami pla- dla potrzeb nawodnień rolniczych. Rzeczy- należy przypomnieć, że są one pożądanym nować racjonalne działania na rzecz zapo- wiście, wody podziemne z różnych względów elementem naturalnej retencji. Natomiast biegania i łagodzenia skutków suszy w taki lepiej nadają się do nawodnień niż wody po- sztuczne (budowane przez człowieka) zbior- sposób, żeby możliwie było pogodzenie in- wierzchniowe (rzeki i jeziora), między inny- niki retencyjne powstałe wyniku przegrodze- teresu rolnika i interesu przyrody – szcze- mi ze względów na ochronę przyrody rzek nia rzeki lub potoku budowlą piętrzącą wo- gólnie u nas, na Podlasiu. i ich dolin. Jednak zasoby wód podziemnych dę (zaporą, jazem, progiem wodnym, zaporą Coraz trudniejsze warunki dla roślin nie są nieograniczone. Aby móc z nich ko- przeciwrumowiskową, itp.) mają bardzo sil-

rzystać rozsądnie i trwale - obecnie i w per- ny negatywny wpływ na ekosystemy rzecz- Przemysław Nawrocki, spektywie przyszłych pokoleń – zasoby wód ne. Pogarszają ekologiczny stan rzek, prze- Fundacja WWF Polska podziemnych muszą być odnawiane. Dzieje rywając tzw. ciągłość ekologiczną rzek i są Członek Rady Nauko- się to dzięki przesiąkaniu wody z wód po- jedną z najważniejszych przyczyn wymiera- wej Biebrzańskiego Archiwum BPN wierzchniowych i z gleby w głąb ziemi, aż nia gatunków zwierząt związanych z rzekami, Parku Narodowego do poziomów wodonośnych. Dla odnawiania szczególnie ryb. Prowadzą również do tzw. się zasobów wód podziemnych bardzo waż- ne są wszystkie elementy tak zwanej natu- ralnej retencji: rzeki o naturalnych, mean- 1 Więcej informacji o propozycji pakietu reten- 2 Autorzy i oryginalny tytuł raportu poświęconego drujących korytach, zalewane wiosną doliny cyjnego można znaleźć w publikacji: Stelenga J., usuwaniu budowli piętrzących wodę w Europie: rzek i inne tereny podmokłe, w tym okresowo Brzezińska L, Jobda M. (red.) 2016. Rekomen- Gough, P., Fernandez Garrio, P., Van Herk, J., 2018. zalewane lub podsiąkające łąki i pastwiska. dacje zmian w programie rolnośrodowiskowym. Dam removal. A viable solution for the future of Monografia. Wyd. IUNG-PIB, Puławy. our European Rivers. Wymierające zwierzęta w zbiornikach wodnych Dla regeneracji zasobów wód podziemnych nr 27 Biebrzańskie Wieści 3 www.biebrza.org.pl Państwowe Gospodarstwo Wodne WODY POLSKIE: trwają prace nad tworzeniem planów przeciwdziałania skutkom suszy na obszarach dorzeczy Razem powiedzmy Stop Suszy!

Tego roku we wszystkich rzekach na terenie Regionalnego Dokument PPSS, który będzie najważniej- Plan Przeciwdziałania Skutkom Suszy to szym efektem projektu Stop suszy! wraz pierwszy, tak kompleksowy dokument do- Zarządu Gospodarki Wodnej w Białymstoku mamy średnie z planami gospodarowania wodami i pla- tyczący przeciwdziałaniu skutkom suszy i niskie stany wód w zależności od odcinka. Stan wody nami zarządzania ryzykiem powodziowym w Polsce. Serdecznie zapraszamy do udzia- w Biebrzy tego lata na wodowskazie w Sztabinie spadł do przyczyni się do poprawy stanu gospodarki łu w konsultacjach społecznych! wodnej w Polsce. Po konsultacjach społecz- Na obszarze działania Regionalnego Za- zaledwie ok. 8 cm. Kolejny rok z rzędu zmagamy się z suszą. nych, w których każdy może wziąć udział, rządu Gospodarki Wodnej w Białymstoku projekt Planu zostanie poddany strategicz- wytypowano pięć zadań w zakresie budo- W skali kraju problemem suszy rolni- działania Skutkom Suszy (PPSS) jest kata- nej ocenie oddziaływania na środowisko, wy i przebudowy urządzeń wodnych w ce- czej dotkniętych jest 38% terenów rol- log działań, w którym znajdują się konkretne, a w 2020 r. końcowym akcentem będzie je- lu zwiększania m.in. retencji i wspierania nych i leśnych. Choć skutki tego zjawi- mierzalne rozwiązania, które należy wdro- go przyjęcie w drodze rozporządzenia mini- przeciwdziałanie skutkom suszy (Kanał Au- ska bezpośrednio dotykają producentów żyć, aby ograniczyć skutki suszy. Plan Prze- stra właściwego do spraw gospodarki wod- gustowski, droga wodna Pisa-Narew, rzeki rolnych to pośrednio, poprzez wzrost ciwdziałania Skutkom Suszy przyczyni się do nej. Polska znajdzie się tym samym w gronie Szkwa, Skroda i Mała Łyna). cen żywności, są odczuwane przez całe poprawy stanu gospodarki wodnej w Polsce. 10 państw europejskich, które mają opraco- Polska należy do krajów o najuboższych społeczeństwo. Stopień zagrożenia suszą wane plany przeciwdziałania skutkom suszy. zasobach wodnych w całej Unii Europej- (rolniczą, hydrologiczną i hydrogeologicz- WODY POLSKIE zapraszają na kon- Dokumenty o tej randze opracowały m.in.: skiej. Na jednego mieszkańca naszego ną) pokazuje pierwszy w Polsce geoportal sultacje społeczne Wielka Brytania, Francja, Hiszpania, Por- kraju, w okresie suszy, przypada zaledwie na stronie www.konsultacjesusza.pl W ka- Konsultacje społeczne projektu Planu Prze- tugalia, Słowacja i Ukraina. 1000 m3 wody na cały rok. To nawet 4 ra- talogu działań zawartym w projekcie Pla- ciwdziałania Skutkom Suszy (PPSS) potrwają Do przygotowania Planu Przeciwdziałania zy mniej niż w innych krajach UE! Sytu- nu Przeciwdziałania Skutkom Suszy (PPSS) pół roku. W Białymstoku spotkanie odbę- Skutkom Suszy Prezes Państwowego Gospo- ację dodatkowo pogarszają zmiany klima- zagadnieniom dotyczącym wprost suszy rol- dzie się 6 listopada o godz. 10.30 w Ho- darstwa Wodnego Wody Polskie jest zobli- tyczne, jakie obserwujemy ostatnich latach. niczej poświęcono aż sześć działań. Są to telu Leśnym przy ul. Jana Pawła II 77 gowany przepisami art. 240 ust. 2. pkt. 8) Naprzemiennie występujące nawalne desz- zarówno działania techniczne – związane w Białymstoku. Prosimy o rejestrację na ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wod- cze oraz okresy suszy stanowią zagrożenie z przebudową systemów melioracyjnych spotkanie na stronie internetowej www.stop- ne (Dz.U. z 2018 r. poz. 2268). W projekcie dla ludzi, gospodarki i środowiska. Są wy- tak, by pełniły funkcję nawadniająco-od- suszy.pl, www.konsultacjesusza.pl. Tam też Stop suszy! opracowano dotąd metodykę zwaniem dla współczesnej gospodarki wod- wadniającą i budową ujęć do nawodnień można złożyć wnioski i uwagi do Planu Prze- przygotowywania PPSS, przeprowadzo- nej. Konieczne są kompleksowe działania. oraz przedsięwzięcia nietechniczne, m.in. ciwdziałania Skutkom Suszy (PPSS) poprzez no ankietyzację wśród 3,5 tys. podmiotów Trzeba pamiętać, że wody płynące w rze- działania agrotechniczne poprawiające wa- specjalnie przygotowany formularz. związanych z gospodarką wodną. Polem do kach, strumieniach, jeziorach, ale również runki wodno-powietrzne w glebie na obsza- prezentacji projektu planu stały się m.in. wody podziemne tworzą system naczyń po- rach rolniczych. Konsultacje społeczne – mapa spotkań ogólnopolskie konferencje eksperckie oraz łączonych. Z tego względu skutki działań kampania społeczna Pamiętaj o wodzie! Ca- podejmowanych w konkretnym regionie Plan Przeciwdziałania Skutkom Suszy łość prac jest finansowana z funduszy eu- mogą być odczuwalne także daleko poza Plan Przeciwdziałania Skutkom Suszy ropejskich (POIŚ 2014-2020). nim, i to przez długi czas. Dlatego tak waż- (PPSS) opracowywany jest na okres 6 lat ne jest prowadzenie zrównoważonej i ca- (2021-2027). Główny cel zawiera się już w sa- łościowej gospodarki wodnej we wszyst- mej nazwie Planu jako przeciwdziałanie skut- Białystok kich obszarach. kom suszy. Cel główny doprecyzowany jest 06.11 J. Zawadzka J. przez 4 cele szczegółowe, to: Agnieszka Giełażyn-Sasimowicz skuteczne zarządzanie zasobami wodnymi Kierownik Zespołu dla zwiększenia dostępnych zasobów wod- Komunikacji Społecznej nych, i Edukacji Wodnej, zwiększanie retencjonowania (magazyno- Państwowe Gospodarstwo wania) wód, edukacja w zakresie suszy i koordynacja Wodne Wody Polskie, działań powiązanych z suszą, Regionalny Zarząd stworzenie mechanizmów realizacji i finan- Gospodarki Wodnej sowania działań służących przeciwdziała- w Białymstoku niu skutkom suszy. Rozrząd wód na Kanale Woźnawiejskim Najważniejszym elementem Planu Przeciw- za pomocą jazu

Wykresy stanów wód rzeki Biebrzy, w jej dolnym i górnym odcinku, w okresie ostatnich 12 miesięcy Stan wód rzeki Biebrzy w miejscowości Sztabin w roku hydrolgicznym 2019 na tle średnich mie- Stan wód rzeki Biebrzy w miejscowości Burzyn w roku hydrolgicznym 2019 na tle średnich sięcznych stanówStan wwódód rzz ekiwielolecia Biebrzy w1990-2019 miejscowości Sztabin w roku hydrolgicznym 2019 miesięcznychStan stanów wód rzekiwód Biebrzyz wielolecia w miejscowości 1990-2019 Burzyn w roku hydrolgicznym 2019 na tle średnich miesięcznych stanów wód z wielolecia 1990-2019 na tle średnich miesięcznych stanów wód z wielolecia 1990-2019 160 350

140 300

120 250

] 100 200 [c m y 80

wo d 150 a n Stan wody [cm] wody Stan t S 60 100 40

50 20

0 0

stan wód w roku hydrologicznym 2019 średnie miesięczne stany wód (1990-2019) Stan wód w roku hydrologicznym 2019 średnie miesięczne stany wód (1990-2019)

Rzeka Biebrza w profilu Sztabin znajduje się w Basenie Górnym doliny Biebrzy. W roku hydrolo- W dolnym biegu Biebrzy, w profilu pomiarowym Burzyn, stany wód wahały się od 112 cm gicznym 2019 stany wód wahały się od 8 cm (wrzesień) do 137 cm (luty), co daje amplitudę wa- (sierpień) do 307 cm (luty), a amplituda wahań wyniosła 195 cm. hania wynoszącą 129 cm. Opracowanie na podstawie www.pogodynka.pl: Joanna Zawadzka, Dział Monitoringu Przyrodniczego i Sozologicznego, BbPN 4 świecie gatunków kaczek (np. rożeniec, świ rożeniec, (np. kaczek gatunków świecie na i Polsce w rzadkich koncentracji miejsce ważne oraz siewkowych ptaków lęgowe dlisko sie atrakcyjne bardzo to Jest przelotach). na i ciętnego bogactwa awifauny lęgowe (gatunki nieprze z Europie w słyną które łąk, tych nej biologicz różnorodności ochronie w mentem ele kluczowym są drapieżniki przez gniazd plądrowania ryzyko zmniejszające krów ność sięmywanie wiosennych zalewów oraz obec dziesięcioleci. narolników przestrzeni Utrzy przez miejscowych był praktykowany tu który wypas, ekstensywny oraz rozlewiska senne wio Biebrza, meandrująca naturalnie jest sko siedli to kształtującym Czynnikiem przyrody. świecie w fenomen istny stanowi Brzostowa okolicach w łąkach nadbiebrzańskich na się czajka. czy rycyk jak takich wodno-błotnych, ptaków gatunków cennych tu gniazdujących i wiosną migrujących dla warunki doskonałe zostaną utrzymane czemu dzięki bydła, pas wy kulturowy prowadzić będą rolnicy lat 6 kolejne Przez r.2019 października 9 dniu w dzierżawy umowy podpisaniem się zakończył Parku, ty, wieczystym będącej w użytkowaniu Plu i Brzostowo wsi od Biebrzy stronie drugiej po położonej działki dużej części dzierżawę na przetarg ogłoszony Kolejny Środowiska. stra zgody jednak Mini te nie uzyskały Starania bydło. wypasać chcącym rolnikom chomości nieru użyczenia koncepcję wypracowaliśmy r.2018 połowie drugiej W powodzenia. bez niestety – dzierżawę na przetargi ogłaszając latach kolejnych w a bydło, swoje sającymi wypa rolnikami z biomasy sprzedaży umów zawarcie poprzez Najpierw rzekę. przez praw prze Brzostowa oraz ichbrzańskiego słynnych nadbie okolicach w krów wypasu tradycji nie ARiMR. przez wypłacanych wo-klimatycznych rolno-środowisko programów z dopłat mach Krów” nazwą pod stowarzyszenia ze rolnicy a Brzostowa, Pluti okolicach w łąkach zalewanych na wypas wy kulturo utrzymać się udało Ostatecznie lat. kilka trwała i łatwa była nie współpracy nej formal nawiązania do Droga krów. jących pływa i jak ptaków, gatunków zagrożonych i nadal cieszyć się widokiem rzadkich zarówno mogli będą Brzostowa, do dokładnie Biebrzę, rodniczych, nie bez znaczenia pozostają wa pozostają znaczenia bez nie rodniczych, stun). Oprócz przy bezsprzecznych wartości nad Biebrzą. nad krów wypasu ekstensywnego wolnego utrzymanie zapewnić się NarodowegoudałoBiebrzańskiegoParku oraz determinacjiBrzostowa rolnikówi z wytrwałości Dzięki Specyficzny ekosystem, który ukształtował ukształtował Specyficzny który ekosystem, Od 2016 r. Park zabiegał o podtrzyma Oznacza to, że turyści przyjeżdzający nad nad przyjeżdzający turyści że to, Oznacza

 i krowy” „Szczęśliwe otrzymają wsparcie finansowe w ra

„Brzostowo Kraina SzczęśliwychKraina„Brzostowo nareszcie rolnicy nareszcie ------

U.Biereznoj-Bazille A. Wiatr Gniazdo rycyka Gniazdo Urszula Biereżnoj-Bazille Urszula Ewelina Rafałko wypasu. go szczęśliwe życzyć pozostaje krowom cesu, suk do Park i rolników doprowadziła tecznie przyrody. biebrzańskiej fików fotogra i turystów wielu w te okolice gające ścią fenomenalne, zjawisko to Jest uznania. i gustu własnego według zioła i trawy jeść gą mo oraz łąkach nadrzecznych na pozostają dzień cały przez i Biebrzę one przekraczają dziennie razy że dwa oznacza, rzeką za krów wypas Wolny krajobrazowe. i kulturowe lory rzadkich ptaków, jak np. rycyków np. jak ptaków, rzadkich lęgom sprzyja krów wypas Ekstensywny Znając długą i trudną drogę, która osta która drogę, trudną i długą Znając

Środowiskowych i Uzgodnień Dział Opinii

------Przeprawa przez rzekę przez Przeprawa wych Krów wych Kraina Szczęśli Kraina szenia Stowarzy zarządu wiceprzesa wa, Brzosto z rolnika Rogińskiego, sza wy w wolnym wypasie. Jednak wiadomo, wiadomo, Jednak wypasie. wolnym w wy kro 22 mam sianokiszonki, oszczędność to dzień każdy A wypasamy. ciągle i dziernik paź ciepły roku tym w ale września, końca do rzeką za zwykle są Krowy gospodarzy. dla korzystny i wygodny i jest Wypas nie. swobod się pasą i chodzą krowy bo wo, wyjątko Tu jest fotografują. krów, prawę prze na czekają i rano 6.00 o dokładnie przyjeżdżają, turyści sezon Cały bród. w przechodzą krowy to wód stany niskie ją występu ostatnio przepływać, wpław, się przeprawiac muszą wodzie wysokiej Przy wieczór. pod same obór,z wracają chodzą wy rano szóstej Koło Biebrzą. za łąki na brzeg, drugi na się przeprawiają same ni jesie do aż czerwca, połowy od tak lata, Od pamiętam. wczesnegoza odkąd rzeką są wypasane Brzostowie w Krowy cach. prowadzićgospodarstworodzi rolnepo żeby studiach, po tu Wróciłem wszerz. i wzdłuż łąki te schodziłem przyrodą, ską biebrzań z kontakt codzienny miałem ca Janu Pana liśmy poprosi temat ten na wypowiedź O Pochodzę z Brzostowa, od małego chłop małego od Brzostowa, z Pochodzę Brzostowo Brzostowo . - - - - -

------(red. E. Wiatr, rozmowa z dn. 17.10.2019 dn. z rozmowa Wiatr, E. (red. r.). sprawy. tej rozwiązań szukał lata nie ostat przez który Grygoruka, drzeja An Parku, Dyrektora Pana zasługę nieocenioną i dużą podkreślić też to wspólnieorganizowaćdziałać.i się warto że Biebrzy, doliny z nikom rol innym pokazać chcielibyśmy I nie. Park- nawspółpracę linii Stowarzysze dalszą na Liczymy korzystania. tywę 83 ha na sześć lat, mamy perspek więc Parku od Wydzierżawiliśmy rozumieć. ściółkę. siano, pozyskać blisko możemy których z łąki, są rzeką za Tylko ściółkę. na dojady nie zebrać potem i wypasu, z korzystać terenie jego na było można by rodowym, Na Parkiem Biebrzańskim z rozumienia po do Dążyliśmy priorytet. nas dla to – Biebrzą za łąk właścicieli wśród zgoda i wypasu kulturowego Zachowanie stowa. Krów rzyszenie Stowa powołaliśmy 2012w roku Dlatego gospodarzy. pięciu do kilku, wypasem z nas zostało Terazgospodarzy. stowskich brzo połowy czyli rolników, 7-8 ok. do ły należa które krów, 150 około Biebrzą za ło W 2010zanikać. było wypasanych roku zaczę to A trwał. wypas ten żeby stowa, Brzo z gospodarzy sąsiadów, imieniu w też mówię zależało, bardzo jednak Nam znają. nie granic krowy A indziej. gdzie jak pastwisk, ogrodzonych ma nie we, Parko i rolników i działki są Biebrzą za , w którym jest 13 rolników z Brzo z rolników 13 jest którym w , Cieszymy się, że udało się po się udało że się, Cieszymy Brzostowo Kraina Szczęśliwych Szczęśliwych Kraina Brzostowo Biebrzańskie Wieści nr27 Wieści Biebrzańskie

War ------

P. Dombrowski N. Krajewska Biebrzańskie Wieści nr 27Biebrzańskie rech innych obejmują jedynie brzeżne Parku. brzeżne jedynie obejmują innych rech czte terytoria zaś terytoria, swoje tu mają całości w rodzinne grupy wilków. Trzy 25 do żyje Narodowego Parku Biebrzańskiego terenie na iż wynika, szacunkowych nych da Z Białowieskiej. i Puszczy Bieszczadów matecznikach dostępnych najmniej w się osobników,czas kilkadziesiąt ukrywały które wów żyło Polsce w rzadkim: bardzo ciem zwierzę on się stał lat 20 kolejne przez nia powoj okresu od że tego, do doprowadziła drapieżników tych Eksterminacja krajach. wielu w istniała wilków, tępienie było niem Funkcja ‚wilczarza’, osoby, czyli której zada broni palnej, wybierano młode z norużyciem iz truto. nie na polowano Najczęściej my. odgrywało w życiu człowieka ważną rolę. ważną człowieka życiu w odgrywało o walcekonkurencję w też „szkodników”.łatkę stanowiły imCiągle przylepiono chroniony. to dobrze Wtedywystarczająco on był nie jeśli z inteligentne Jakozwierzętami.drapieżniki korzystały chętnie z się stykały częściej coraz naturalnychWilkiofiar. ich ostoi także schronień,a naturalnych, wilczych kurczeniesię potęgowały wylesienia intensywne Jednoczesne, niebezpieczeństw. naturalnych unikać im pozwalał który instynktu, się pozbyły czasem z i człowieka opieką pod hodowlaneprzebywały Zwierzęta zwierząt. hodowlęintensywną rozpoczął i życia tryb osiadły podjął człowiek gdychwili, w sile na przybrał ten Proceder dziejów.zarania od człowieka przeztępiony jest Wilk Karmiąca wilczyca Karmiąca Tępienie wilka przybierało różnorodne for różnorodne przybierało Tępieniewilka każdej nadarzającej się okazji do zdobycia łatwego posiłku, łatwegozdobycia do okazji nadarzającejsię każdej wilk sąsiad Nasz  człowiekiem oraz z udomowionymi z oraz człowiekiem pokarm, gdyż łowiectwo zawsze zawsze łowiectwo gdyż pokarm, ------

przeżyło i zostało uwolnionych, a 21 padło. 21 a uwolnionych, i zostało przeżyło osobników 12 czego z wnykach, we leziono zna wilki 33 natomiast 31 wilków, strzelono 2002-2019 latach za w Polsce W regularnie. dość niestety się zdarzają polowania, nego nielegal tym w wilkach, na kłusownictwa Przypadki dzika. czy sarny np. zwierzyny, innej dla stawianych paściach czy wnykach we ginie albo premedytacją z jest zabijany wilk gdy przypadki, o Chodzi kłusownictwo. jest wilka śmiertelność za odpowiadającym czynnikiem Ważnym przyrodniczej. mości świado odpowiedniej posiadają nie którzy ochronie, jego się sprzeciwiających ludzi postawami z czynienia do mamy Wciąż ną. ochro całoroczną objętych łownych zwierząt Wilk należy według obecnego prawa do do prawa obecnego według należy Wilk www.biebrza.org.pl

- - - - - W. Bena obecność człowieka. Być może stąd wyni stąd może Być człowieka. obecność lega ekspozycji na na zwierzęcia regularnej po która socjalizacji, w wyniku dukowany zre być może i wrodzony jest człowiekiem przed wilka strach eksperymenty, pokazały Jak psy. były sprawcami ich prostu po bo al wychowywanymi, nawet może być lub skobli ludzi, częstożyjącymi przezwilkami nichz dokarmianymi związek miały sań poką przypadki pojedyncze Współczesne, częściej osobników chorych na wściekliznę. naj one dotyczą a wcześniejszych, lat z lacje re takie natomiast Istnieją ludzi. na wilków zdrowych ataków przypadków Polsce w no zarejestrowa nie ochroną, wilka objęcia tu momen do Wojny Światowej II zakończenia od że taka, jednak jest Prawda zwierzęta. te na polowań do powrotu dla poparcia go społeczne do drapieżników i tych uzyskanie ma na celu spotęgowaniewilkami niechęci ło aktywne i zaszywają się w izolowanych, izolowanych, w się zaszywają i aktywne ło ma są wilki dzień w Dodatkowo, dzeniem. wyprze dużym z wykrywani wilki przez są którzy przestrzeń, otwartą czy las rzających nie inaczej ludzi jest przemie w przypadku Zupeł słuchu. czasami wzroku, słabego cy pomo przy się odbywa człowieka obecności wykrycie i węch wyczulony swój na liczyć gą mo nie miejscach tych W resztkami. wieka czło przez wyrzuconymi się żywiąc śmieci, choćby czy miejsc iwysypisk biwakowania ludzkich siedzib do się zbliżają pokarmu, łatwego poszukujące wilki gdy sytuacji, to Dotyczy płochliwość. mniejszą przejawiają kojne enklawy. Zdarzają się które osobniki, spo i izolowane znaleźć im trudno gdzie kiem na terenach zurbanizowanych, bardziej człowie przed wilków strach mniejszy ka Jak się wydaje, budzenie strachu przed przed strachu budzenie wydaje, się Jak Szczenięta wilka Szczenięta ------Wajrak A. 2015. Wilk. Wyd. Agora. Wyd. Wilk. 2015. A. Wajrak 09.10.2019] dnia z [dostęp kach wil na kach.http://www.polskiwilk.org.pl/klusownictwo-na-wil Kłusownictwo „Wilk”. Natury dla Stowarzyszenie Białowieża. Autora, Nakładem ka. przyrodniczo-łowiec monografia – Wilk 1992. H. Okarma 2016. Twar dorzeczka „Wilk”. Natury dla Stow. wilkami. przed dowlanych ho zwierząt 2016. ochrony R. S.,Nowak Mysłajek Poradnik 2000.ka Twardorzecz wilka. Tropem 2000. R. Mysłajek S., Nowak Naukowej Supraśl. 31-39. Sesji z „Uroczysko”: Mat. przyszłość. i zagrożenia – wilków. i Wilk W: ludzi koegzystencji Zagrożenia 1999. S. Kossak Źródła: nas samych. nas dla i jak wilka dla zarówno późno, za dzie bę zanim szybko, stosunkowo to się zmieni że nadzieję, Mam celująco. zaliczyć potrafi nie wciąż lekcji tej lecz sobie, o dowiedzieć wiele się może człowiek wilka przykładzie Na zależny. w końcu jest którego od wiska, podejściuistycznym do otaczającego środo ego i przesądach swoich na jedynie zując ba człowiek uczynić może złego wiele jak pokazuje Historia przyrodzie. w rolą władną wszech i jego człowiekiem nad się wiamy zastana wilku o myśląc że sprawia, bami sposo możliwymi wszelkimi był zwalczany że jeszczea fakt, wka niedawno przyrodzie, utrudniony. jest dostęp rych któ do enklawach, znanych sobie dobrze Coraz więcej wiemy o ogromnej roli wil roli ogromnej o wiemy więcej Coraz

Narodowy Park Biebrzański Edukacji,Dział Głębocka, Beata

------5 ------

R. Mikusek T. Ogrodowczyk 6  Biebrzańskie Wieści nr 27

to się mówi „w drzewie”. Drewno to mate- ria z duszą. Najpiękniejsza rzecz, jaką daje nam natura. A dziś już wydaje się, że ludzie są zmęczeni tą sztucznością, plastikowymi Rzeki nas łączą kadłubami łodzi, metalem, betonem. Szukają naturalności. Daje się więc drzewu drugie Na przełomie lipca i sierpnia br. z Goniądza wystartował życie. Chciałem też ocalić te dawne statki od zapomnienia. Dlatego w tartaku zaczą- Flis Obojga Narodów. Uczczono w ten sposób 450 łem budować repliki drewnianych statków rocznicę Unii Lubelskiej. Tratwa popłynęła tradycyjnym wiślanych. Przeżyciem był dla mnie udział szlakiem łączącym Polskę i Litwę, którym przez stulecia w wykopaliskach pod Czerskiem, gdzie wy- dobyto z wód statek z XV wieku – szkutę. Ja spławiano drewno. na takich dawnych wzorcach bazuję. W tra- dycyjny sposób też uszczelniam statki. Budu- Rozmowa z Panem Wacławem Witkowskim, stolarzem, cieślą, jemy galary, szkuty, byki, baty. Największe mistrzem tradycyjnego szkutnictwa. z nich mają po 14 metrów długości. Robimy na tych replikach dawnych statków między- Na początku pozwoli Pan, że zapytam narodowe spływy. Rzekami i kanałami Eu- o te rzadko słyszany tytuł: komodor. Obserwowaliśmy w Goniądzu z zaciekawieniem, jak przez cztery dni po- ropy, po kilka tys. km. I o Pański życiorys wodniaka. wstają tratwy. Flisacy, w większości hobbyści, pochodzący z całej Polski, Wacław Witkowski: Komodor kieruje ca- pracę rozpoczynali wraz ze wschodem słońca, odśpiewaniem „Kiedy ran- Gdzie można spotkać dawne statki łym zespołem statków wodnych. Nazywa ne wstają zorze”. Na spław, który trwał trzy tygodnie, przeznaczyli cały wiślane? się też tak kierownika klubu żeglarskiego. swój urlop. Zagadnięci o swój fach flisacy odsyłają od razu: „Trzeba roz- Obecnie w turystyce ciągle szuka się czegoś Nie mylić z komandorem. Do wody ciągnę- mawiać z komodorem Wackiem i retmanem Mietkiem.” Pierwsze, co usły- nowego. I tym sposobem wrócono do prze- ło mnie od dzieciństwa. Pochodzę z okolic szałam od Panów, to słowa: „My jesteśmy ludzie różnych zawodów, z ca- szłości, do tradycyjnego szkutnictwa. Zama- Gniezna. Już w wieku 12 lat zbudowałem łego kraju. Rzeka nas łączy.” wiane są u mnie różne statki pasażerskie, pierwszy kajak, z drewna. Jako 14-latek, mniejsze i większe. Niektóre służą jako pro- swoją pierwszą kanadyjkę. Pomysłów nie my na rzekach, przykładowo prom w Tyńcu brakowało. Jako 15-latek byłem ujętym przez dla przeprawy rowerami. Ludzie chcą pły- służby graniczne przestępcą, przekroczyłem wać rejsami turystycznymi po polskich rze- granicę na kanadyjce na Bałtyku. (śmiech) kach. Cieszy mnie to, bo zawody takie jak Moja mama miała utrapienie, często modliła retman, flisak, a nawet szkutnik, zanikły się za mnie. Jako nastolatek zabierałem się już z katalogu zawodów. Są określane jako jak tylko mogłem na wodę, na połowy noc- „martwe”. Dlatego niedawno, bo w 2018 ro- ne sieciami, niewodami. Można powiedzieć, ku, powstało Stowarzyszenie Cech Flisaków, że kłusownicze metody szybko miałem obe- Szkutników i Sterników. Po to, byśmy mo- znane. Ojciec był naukowcem, chemikiem, na gli wskrzesić te martwe zajęcia. By można Uniwersytecie Poznańskim. Także ta woda, było szkolić młodzież, uczniów. Dzięki roz- u mnie akurat, to nie z dziada pradziada. wojowi turystyki jest szansa, że flisactwo, Jednak mój ojciec wspierał mnie w moich szkutnictwo nie zaniknie. Ja pracowałem młodzieńczych pomysłach i wynalazkach. lata z młodzieżą. Pamiętam Państwa oko- Jako 16-17 latek miałem szczęście poznać lice, w 1969 roku, turystycznie z młody- kilku nauczycieli, wspaniałych wychowaw- mi spłynąłem Pisą, do Narwi. Nocą się nie ców. Jednym z nich był dawny powstaniec płynie. Ale tak się złożyło, że trzeba było. warszawski, profesor Felicjan Antoszewski. Narwią płynąć nocą, przy księżycu w peł- W liceum w Gnieźnie założyliśmy przy jego ni, holowałem jeszcze dwie jednostki, ach wsparciu klub żeglarski. Budowaliśmy ko- są wspomnienia! lejne obiekty. Nareszcie zdobyłem patent, możliwe. Całe życie pływał po rzekach. To pozwolenia na pływanie. on mi przekazał zarówno tajniki operowa- Czego życzyć przed wielkim Flisem? nia dawnymi statkami: galarami, szkutami, Bezpiecznego dotarcia do celu. Rozpoczy- Jak wyglądało pierwsze zetknięcie ze bykami, jak i szczegóły ich budowy. namy Mszą świętą i zawierzamy się Bogu. światem szkutników i flisaków? Ten spław będzie niełatwy, ale dużo życzli- Dane mi było poznać mistrza, ostatniego Czym Pan się zajmuje na co dzień? wości spotykamy, jak tu nad Biebrzą. Rze- galarnika w Polsce, Pana Czesława Wójci- Jestem z zawodu technologiem drewna, pro- ki mocno ludzi łączą. ka spod Krakowa. Osierocony przez ojca wadzę w Wieluniu tartak. Myślę, że mogę w dzieciństwie, sam dosłownie jako nasto- powiedzieć, że moją pasją i powołaniem jest Dziękuję za rozmowę. latek musiał przejąć obowiązek prowadze- przedłużanie życia drzewu, że drewno to nia rzecznych statków transportowych, gala- moja miłość. Proszę spojrzeć w ognisko – ja Ewa Wiatr, rów. Każdy galar załadowany był 50 tonami tam widzę w płomieniach odblask słońca! Goniądz, 26 lipca 2019 r. węgla. Pan Czesław, wtedy młodziutki chło- Tego, co dało drzewom wzrost. Taką mam pak, prowadził te barki w dół Wisły, szły myśl, że nieprzypadkowo Bóg swojego Sy- one samospławem. Dziś wydaje się to nie- na przeznaczył na cieślę. By pracował jak Spławy na Biebrzy

Spław Narwią i jej dopływami, w tym słów, żartów i przyśpiewek. Na tratwach „Żywoty Biebrzańskie”, Biebrzą istniał od czasów późnego śre- grano muzykę, a nawet tańczono.Na Bie- słowa Pani Jadwigi Popowskiej dniowiecza. Przedmiotem spławu były brzy spławiano drewno zwykle od Dębo- z Goniądza głównie produkty leśne: miód, wosk, skó- wa, zaś przy wyjątkowo dobrym stanie ry, potaż, drewno masztowe i budulco- wód - od Lipska. Przystaniami orylskimi we, pozyskiwane w rozległych puszczach na Biebrzy były Sztabin, Osowiec i Go- Słownik terminów orylskich: hartfulny – lewy brzeg tratwy. wschodniej Polski. Spław drewna, zwa- niądz, zaś na Narwi: Tykocin i Wizna. binduga – plac nad rzeką lub jeziorem, gdzie jałowy – prawy bok tratwy. ny orylką, istniał nad Biebrzą do 1939 r. W miejscach tych istniały knajpy oryl- zwożono i składowano drzewo. koły – witki wbijane w dno lub brzegi rzeki. Drewno spławiano w formie tratew, przy- skie. Po I wojnie światowej spław na Na- blaty – płaskie mielizny na rzece. koły łamane – witki nadłamane, na mieli- gotowywanych w charakterystyczny spo- rwi i Biebrzy zaczął szybko zanikać. Oryl- byczki – drążki podtrzymujące krótsze kloce znach. sób z wcześniej obrobionego drewna. Ory- ka jako zatrudniająca zbyt wiele osób, w tafli drzewa. koły wesołe – witki całe, sygnalizujące naj- le (flisacy) budowali na tratwach szałasy czaso- i pracochłonna nie wytrzymywała cal – tylna część tratwy. głębsze przejście między mieliznami. (budy) i paleniska. Spław wymagał licz- konkurencji z wydajną koleją. Lata 30-te rdzenne – drewno, przeżywicowana na przy- koza – przyrząd drewniany, rodzaj równi po- nych umiejętności wymijania bądź usu- to schyłek tego zawodu. Szacuje się, że kład sosna. chyłej służący do dźwigania kloca. wania przeszkód. Specyfika pracy orylów o ile na przełomie XIX i XX wieku Bie- drygawka – wielkie wiosło, wyciosane macnice – ćmy, motyle nocne. i ich bezpośredni kontakt ze środowiskiem brzą szło kilkadziesiąt tratew miesięcz- z całego kloca, umocowane na przedzie magierka – czapka nabywana dawniej przez wodnym przyniósł specjalne techniki ry- nie to pod koniec lat 30-tych zaledwie i tyle tratwy oryli w Gdańsku. bołówstwa, łowiectwa i przygotowywa- kilka. Według zgodnej opinii mieszkań- dźwigać drzewo – spychać tratwy drągami. magier – przezwisko oryli. nia potraw. Oryle uchodzili za ludzi często ców wsi nadbiebrzańskich drewno rzeką fryc – młody początkujący oryl. obalić – przytrzymać głowę traty na miejscu zaczepnych. Orylka wykształciła skrom- po II wojnie już w zasadzie nie szło. (źró- głowa – przednia część tratwy. i nawrócić tył tratwy - cal na drugi brzeg. ny, ale ciekawy folklor, w postaci przy- dło:www.biebrza.org.pl) gnojek – drobny deszcz, trwający kilka dni. powalić pas – wjechać na mieliznę. nr 27 Biebrzańskie Wieści 7 www.biebrza.org.pl

Flisak i retman Archiwum BPN

z dziada pradziada To jest naprawdę duża sztuka, żeby płynąć po kilkaset kilometrów łodzią która nie ma napędu. Rozmowa z Panem Mieczysławem Łabęckim, retmanem, kierującym Flisem Obojga Narodów. Archiwum BPN Archiwum BPN Archiwum BPN

Pukawka mała – wożona przez Pana Mieczysława na tratwie, oznajmiająca przypłynięcie do kolejnych miejscowości. Dużą pukawkę „wiwatówkę” flisacy odpalają w Ulanowie trzy razy w roku: na rezurekcję, Boże Ciało i odpust św. Barbary.

Dawniej na tratwie były skromne, niskie budy dla 2 osób, wysokości do 1-1,5 metra. w eleganckiej koszuli. A po spławie zostawał tylko kołnierz, bo resztę wszy zjadły… Poproszę na początek kilka słów, skąd to w budowie tratwy, czy podczas spławu nie Mam znajomego, dawnego flisaka, dziś Na jakich dystansach są te spławy? flisactwo w Pana życiu? może być demokracji (śmiech). Od tego bez- 93-letniego. Wciąż w dobrej kondycji. Za- M.Ł.: Coraz więcej jest spławów organizo- M.Ł.: Mówi się, że Ulanów nad Sanem, skąd pieczeństwo przecież zależy. Dawniej retma- pytany o receptę na długowieczność, po- wanych na długich dystansach, często przy pochodzę, to stolica polskiego flisactwa. nowi przygotowywano robotę, zbijano tratwy, wiedział: „Trzeba być flisakiem. Na spław okazjach w nadwiślańskich miastach. Mój W związku z tym, że miasto jest położone budę też mu specjalną, wygodniejszą robiono. ruszasz i zostawiasz wszystko za sobą, tro- pierwszy długi spław to był w 1993 roku. u zbiegu dwóch rzek, to od czterech wieków Całe życie był na wodzie. Retmani był w eli- ski, kłopoty, i to najważniejsze” – powiada. Spław Wisłą z Ulanowa do Gdańska, ponad tamtejsi mieszkańcy trudnią się flisactwem. cie dawnej społeczności, nawet bym powie- Flisactwo to szmat historii, nie da się tego 700 km. Kiedyś z Sandomierza do Gdańska Dzięki temu miasto żyło w dobrobycie, spła- dział, że była to swego rodzaju kasta retmań- krótko opowiedzieć. Dawniej każda rzeka mia- spłynęliśmy w 11 dni, z prędkością dwa ra- wiając różnego rodzaju towary, budując stat- ska. Finansowali szczodrze kościoły, dlatego ła cech retmański, regulacje, dokładnie spi- zy szybszą niż nurt. Uwierzy Pani, że potra- ki i naprawiając je. Tak było dawniej, ale po- rodziny retmanów miały tam uprzywilejowa- sane prawa dotyczące spławu drewna. Dziś fią to tylko doświadczeni retmani. Prowa- dobnie jak w innych częściach Polski, spławy ne miejsca. Retman to był status. Nawet zwy- się staramy, by ten zawód ani tradycje nie za- dziłem też flis po Loarze we Francji. Wiele zanikły tu po wojnie zupełnie. Teraz flisac- kli flisacy w międzywojniu dobrze zarabiali, ginęły. Patronką flisaków od wieków jest św. tego było. Każdy flis to dużo przeżyć, za- two odtwarzamy i kultywujemy w różnych porównywalnie do urzędników. Tym bardziej Barbara, stąd w nadwiślańskich miastach mia- wsze trochę przeszkód na wodzie, ale ile postaciach od lat 90-tych XX wieku. W mo- retmani, mieli kilkukrotnie większe wynagro- ła ona swoje miejsce: w wielu figurach, kapli- miłych spotkań, serdecznej gościnności lu- jej rodzinie od 300 lat przodkowie trudnili dzenie. Mój dziadek jako retman przed wojną cach, wezwaniach kościołów. Świętą Barbarę dzi. Podobnie jak tu nad Biebrzą. się flisactwem, wielu z nich było retmanami. w miesiąc bez trudu zarobił na krowę. w miastach nad rzekami spotkać można do dziś. To też stało się pasją mojego życia. Rzeka Serdecznie dziękuję za tą rozmowę. i spławy wypełniają cały mój czas, całe życie. Patrząc na te tratwy, na Panów pracę, Jak obecnie wygląda flisactwo nad M.Ł.: A my dziękujemy za tak miłe przyjęcie przenosimy się myślą na dawne spławy… Sanem? w Goniądzu. I powiem jeszcze na koniec, że Retman – to słowo już mało kto ko- M.Ł.: To robota bardzo ciężka. Dzień flisaka M.Ł.: W Ulanowie od ponad trzydziestu lat jeśli ktoś z Państwa będzie nad Sanem w Ula- jarzy. Starsi mieszkańcy z Dolistowa zaczyna się od wschodu słońca, bo warunki przywracamy tradycje orylskie. Jest nas kilku- nowie, to zapraszam do siebie. Od lat kolekcjo- wspominają, że retmanami, prowadzą- do płynięcia w dzień się często pogarszają. dziesięciu flisaków. Zrzeszeni jesteśmy w sto- nuję wszystko co związane z flisactwem na pol- cymi spławy na Biebrzy, często wła- Tak jak nasi ojcowie, rozpoczynamy modlitwą, warzyszenia. Kultywujemy przekazany nam skich ziemiach. Powstało takie małe muzeum. śnie byli Krakowiacy, z Galicji. śpiewając „Kiedy ranne wstają zorze”. Flisacy fach przez ojców, dziadów. To historie całych Lubię dzielić się tym z ludźmi, pokazując te M.Ł.: U nas był ośrodek kształcenia flisaków, to musieli być twardzi ludzie. Wystarczy zo- rodów. Flisacy są obecni na uroczystościach zbiory. I zapraszam na krótki choćby spław. retmanów. Ja mam patent retmański od ponad baczyć jak potężne są te szryki, które trzeba kościelnych, państwowych, ze sztandarami. 20 lat. Jak to się mówi, retman z dziada pra- wbić w dno, by zatrzymać tratwę. Żyli mie- Przy wsparciu etnografów odtworzyliśmy też dziada, bo retmanami byli moi przodkowie, siącami w budach na tratwach, palili na nich ubiory. Z dumą też i ja noszę kontusz retmań- Rozmawiała Ewa Wiatr, od ośmiu pokoleń. Retman może zacząć kie- ogniska przyrządzając skromną strawę. Wie- ski. A flisactwo to dziś głównie turystyka. I co- Goniądz, 26 lipca 2019 r. rować flisami po wielu latach spędzonych na czorami bywało, że śpiewali swoje piosenki raz więcej osób pasjonuje się flisactwem w Pol- wodzie, po nabraniu doświadczenia. I też dzię- i sprośne często przyśpiewki. Trzeba powie- sce. Razem pływamy tworząc wesołe drużyny ki wiedzy przekazanej przez starszych. Bycie dzieć, że flisacy mieli dystans do siebie. Ma- różnych zawodów i z różnych stron kraju, tak retmanem to odpowiedzialność. Dlatego, czy wiano z przekąsem, że flisak na spław szedł jak teraz na Flisie Obojga Narodów. więcej info na www.fsulanow.pl

Gdy trzeba było to zrobić na stronę lewą Ktoś złośliwy z mijanej łąki lub pola dopo- słyszał komendę: wiadał: „Pu-szcza-j śryki hart-fulne.” Za tę drygaweckę, co na niej wsy bije! Archiwum BPN Do wyciągnięcia śryków służyła komenda: O kobietach wulgarnych mówiono: Baba „Doby-wa-j…!” jak oryl. Jeżeli retman chciał zatrzymać tratwy, O kimś niegrzecznym zwykło się mówić: a był zbyt daleko – podnosił swój kapelusz Zachowuje się jak oryl w karczmie. na wiośle. Był to znak do śrykowania. Ma- O dużych gwoździach: Duże jak orylskie… chanie wiosłem z odkrytą głową, było sy- gnałem dla przednika do wyciągani śryków. Idący na spław, oryle chętnie zabierali ze Z przysłów, przyśpiewek i żartów oryl- sobą instrumenty muzyczne. Dawniej gra- skich zachowało się niewiele, a i te nie no na wierzbowych fujarkach. Wielu spław- wszystkie nadają się do powtórzenia. Ory- ników pięknie wygrywało na liściach, tra- le płynąc na swoich tratwach niejedno- wie, trzcinie lub na muszlach ślimaków. Na krotnie zaczepiani byli przez różnego tratwach często spotkać można było długie przednik – starszy oryl na przedzie tratwy. Dawne komendy orylskie: rodzaju łobuziaków i urwipołciów – pew- trąby czyli ligawki, których dźwięk był sy- przeprawa – miejsce trudne i niebezpieczne, Jeżeli przeszkoda była z prawej strony ret- nych, że wszelkie zaczepki ujdą im na su- gnałem do porannego wstawania lub noc- ze zwałami, łachami man wołał : cho wołali: nego spoczynku. Nierzadko urządzano po- przykosy – długie mielizny wzdłuż głębokie- „ Wa-ra… na –sty-ku-bo-rku!”. pisy trąbitów z różnych załóg. Później coraz go nurtu. Przeszkoda po lewej: Orel, orel, groch i kasa! częściej pojawiać się zaczęły skrzypce, har- retman – główny oryl odpowiedzialny za „Wara…na le-wo !” Kiedy retman wołał do przednika: monia i klarnet. Muzykant uprzywilejowane spław. Po obu stronach: A uważaj po kołach! miejsce – bo to na tratwie z grajkiem raźniej rykiel – kara otrzymana za przestępstwo na „A u-wa-żaj po ko-łach !”. Z brzegu ktoś mu odpowiadał: i weselej. Koncerty, wspólne śpiewanie i tań- tratwie. Jeżeli zaistniała potrzeba ściągnięcia tra- A uważaj, gdzie panny, a karczmy nie mijaj! ce odbywały się zwykle wieczorem, po skoń- śryk – pal brzozowy, jesionowy służący do twy na prawą stronę, to przednik słyszał ko- Kiedy z tratwy dochodziła przyśpiewka: czonej pracy lub w dni świąteczne. śrykowania t.j. zatrzymywania tratwy mendę: Dziwują się ludzie, za co orel pije, wytyczny – rządowy stróż na wodzie. „pu-szcza-j śryki jało-we” Za tę drygaweckę, co ją w wodzie myje. Opracowanie: Jarosław Marczak 8  Biebrzańskie Wieści nr 27

Z Solistowskiej Góry do Ameryki Wieś Grzędy to miejsce niezwykłe i szczególne na r. źródło: „Wędrowiec” 23/1886 historycznej mapie powiatu grajewskiego. Wprawdzie osada nie istnieje już od ponad 75 lat, jednak jej historia i życie jej mieszkańców ciągle wzbudzają żywe zainteresowanie turystów, miłośników regionu i historyków.

Wieś składała się z ponad 20 gospodarstw dobniej pierwszymi emigrantami z zagubionej rozrzuconych na kilku piaszczystych wy- wśród bagien wsi Grzędy. Co było przyczy- dmach, wzniesieniach. Na Nowym Świecie ną tak ryzykownego działania jak wyjazd do mieszkali Łubowie, Kosakowscy, Rowki, Sien- dalekiej Ameryki? Bez wątpienia bieda, prze- kiewicze, Biercie, Milewscy, Grabowi. Na Dę- ludnienie wsi, brak ziemi i jak to dzisiaj po- bowej Górze posadowione były gospodarstwa wiedzielibyśmy brak perspektyw. Nieznana historia polskich emigrantów Zyskowskich, Kuklińskich, Czajków, Kołakow- skich, Olendrów, Zawistowskich. Na Pojedyn- Nieco informacji o losach trójki naszych jącymi słowami: zo, z drugich węgiel kamienny, a i są takie ku mieszkali Kaplowie i dwie rodziny Gra- emigrantów w kraju za oceanem uzyskujemy Ostatecznie Kazimierz i Wincenty otrzy- kopalnie, w których nawet złoto kopią. Ci co bowych. Na Longwi żyli m.in. Kumkowscy z wspomnianego wcześniej listu Kazimierza. mali pracę w hucie. Niestety autor listu nie pracują pod ziemią, zarabiają po dwa ruble.” i Mońkowie. Na Solistowskiej Górze miesz- List datowany jest na 18 marca 1886 roku pisze w jakiej miejscowości. Może w Chica- Józef Czajka pracował w kopalni zwykle 7-8 kali Czajki i nieco dalej Kuklińscy. i pisany był z Iron River w stanie Michigan. go, które w tym czasie było bardzo silnym godzin. Jego wynagrodzenie uzależnione by- Kilka lat temu wpadł mi w ręce list z 1886 r. Formalnie adresowany był do mieszkańca ośrodkiem przemysłowym? O Józefie pisze: ło od ilości urobku dowiezionego na wózkach pisany z Ameryki przez Kazimierza Czajko Rajgrodu Aleksandra Nawrockiego, kupca, „Syn mój pracuje w kopalni żelaza, na jakie kolejki ciągniętych przez kopalniane muły. z Grzęd do Aleksandra Nawrockiego z Raj- działacza społecznego, znanego w Rajgro- sto sążni pod ziemią. Pracować tam może tyl- Zwierzęta te poza wykonywaniem czynno- grodu. To ciekawe znalezisko dało mi asumpt dzie i okolicach również z tego, że pomagał ko człowiek młody, bo stary nie wytrzymał- ści, do których zostały zwiezione na dno szy- do bardziej wnikliwych poszukiwań histo- miejscowej społeczności dotkniętej głębo- by, gdyż powietrze jest bardzo zdradliwe. Ale bu, spełniały bardzo ważną rolę czujnika czy rycznych o wsi Grzędy i jej mieszkańcach. kim analfabetyzmem w redagowaniu, pisa- mimo to gromady ludzi w ten sposób zara- też sygnalizatora odkreślającego zbyt wyso- Aby prześledzić proces osadniczy rodziny niu i czytaniu pism urzędowych, listów. List biają na chleb. Bo w Ameryce jest dużo prze- ki poziom szkodliwych gazów w tutejszej at- Czajków na Solistowskiej Górze, warto na po- Kazimierza Czajki rozpoczynał się następu- różnych kopalni z jednych wydobywają żela- mosferze. I pomimo tego, że zwierzęta zwy- czątku przybliżyć losy członków tej rodziny. kle nie wychodziły na powierzchnię przez Otóż protoplastami byli pochodzący z Tajen- wiele lat, były zadbane i odkarmione. Jeden ka Jan Czajka i Jadwiga z domu Kuberska. z dziennikarzy zwiedzający kopalnie w taki W 1829 roku w kościele w Bargłowie zawar- sposób ją opisuje: „Chcąc zwiedzić wnętrze li oni związek małżeński. Młodzi mieszka- Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus! kopalni (…) musimy postępować za przewod- li w Woźnejwsi, gdzie na świat przychodzi- nikiem górnikiem, mającym utkwioną małą ły kolejne dzieci: Kazimierz (1837), Wincenty Szanowny Panie Nawrocki! latarkę górniczą na kapeluszu, oświecającą (1840, urodzony w Ciszewie), Jan (1843), Józef zaledwie najbliższe otoczenie. Postępuje on (1846), Teofila (1847), Antoni (1850). Siadam do stołu i piszę do Pana. Najprzód donoszę, żeśmy ode- drogą pomiędzy szynami żelaznemi po gru- Pierwszym z tej familii, który osiadł na bej warstwie pyłu, trzeszczącego pod noga- Solistowskiej Górze był Kazimierz Czajko. brali dnia 15 marca Pański list, za który serdecznie dziękuje- mi jak piasek. Od czasu do czasu podróżny W 1856 roku zawarł on związek małżeński my. Ja sam nie pisałem do Pana, choć obiecałem, że zaraz napi- dostrzega w odległości jakby się coś poru- z 18-letnią Wiktorią Dobrydnio z Orzechów- szę. Ale ciężko mi było trochę czasu zdobyć. Bo w Ameryce nie szało, a po zbliżeniu przekonywa się, że jest ki. Małżonkowie zamieszkali w Woźnejwsi, tak jest, jak ludzie mówili. Bo tu człowiek musi więcej praco- to wóz naładowany, ciągniony przez muła. gdzie w 1858 roku na świat przychodzi cór- Wówczas musi się przecisnąć do ściany, aby ka Rozalia, a w 1862 roku syn Józef. wać, jak w Polsce bydlak. Tu nawet i kościoła nie ma. jak tyl- dozwolić przejść wozowi (…). Powietrze jest W 1870 roku umiera żona Kazimierza, ko szkoła, w której dzieci się uczą, i w niej odprawia się tak- tu ciężkie, duszne, jakby grobowe, którym, który, co wcale nie było rzadkością, jesz- że nabożeństwo. Księdza polskiego nie ma, tylko angielski, więc skoro zbliżamy się do końca galeryi, prawie cze w tym samym roku ponownie zawie- oddychać niepodobna.” ra związek małżeński z 25-letnią Anną Kli- my go wcale nie rozumiemy. U spowiedzi byliśmy w paździer- Nie było rzadkością, że pod ziemią praco- mont z Tajna. W 1872 roku w Dreństwie niku roku zeszłego, ale aż u biskupa, który do nas przyjeżdżał wali również 10-12 letni chłopcy. Zwykle le- przychodzi na świat córka Anna, rok póź- dzieci bierzmować. (…) Mamy tu swój domek i mieszkamy ra- żąc na ziemi, gdzie powietrze było najchłod- niej Feliks, Kazimierz (1876), Piotr (1878), niejsze i relatywnie z największą zawartością Antoni (1880). Poza Anną, wszystkie dzieci zem z bratem. Gruntu z bratem wzięliśmy po 160 morgów, ale tlenu, poruszali za pomocą korby ręczny wen- urodziły się już w Grzędach. Można zatem nie było z tego pociechy, bo dopóty siedzieliśmy na niej, póki- tylator, którego zadaniem było przetłaczanie przyjąć, że Kazimierz wraz żoną i liczną ro- śmy jeszcze mieli trochę zapasu z domu, a gdy się to wyczer- powietrza w dalszą część przodka. dziną zamieszkał w Grzędach – Solistowska pało, nie mogliśmy się z gruntu utrzymać, więc wyrzekliśmy się Czajkowie na pewno czuli się na począt- Góra około 1872 lub 1873 roku. Nie znamy ku trochę osamotnieni, a także oszołomieni niestety statusu majątkowego Czajków. Jest go całkiem i każdy musiał iść na zarobek. Grunt ten zarośnięty nowym krajem, w którym przyszło im pra- jednak wysoce prawdopodobne, że sytuacja jest lasem zupełnie. Las jest duży, drzewa też ogromne, niektó- cować. Pomimo gorzkich słów napisanych rodzinna niejako wymusiła przenosiny na So- re grube na sążeń albo i więcej. Długo pracowaliśmy na grun- na początku listu, byli jednocześnie Amery- listowską. Nowa żona, a także powiększa- ką zafascynowani. Podobnie jak większość jąca się rodzina, powodowały bez wątpie- cie tym daremnie, bo zysku nie było. (...) nia liczne konflikty w przeludnionej chacie. Ciekawe, że kilka lat później w ślady Kazi- mierza poszedł jego młodszy brat Jan, któ- ry z poślubioną w 1873 roku Franciszką ze List Kazimierza Czajko do Aleksandra Nawrockiego, 18.03.1886 r. Iron River, Stan Michigan Skowrońskich oraz z dwójką dzieci, Fran- ciszką (1874) oraz Karolem (1875) również zamieszkał na Solistowskiej. Trudno jedno- znacznie powiedzieć, czy pomiędzy braćmi była jakaś umowa, i w związku z tym rodzi- na Jana zamieszkała w chacie Kazimierza, czy też w nowej, wybudowanej przez siebie. Tego nie wiemy. Faktem jest, że w następ- nych latach w Grzędach na świat przycho- dzą kolejne dzieci. Aniela (1880), Konstan- cja (1882) Jan (1884), Józef (1893), Julianna (1886), Franciszek (1887), Wiktoria (1887) i Józef (1893). Około 1885 roku nastąpiło ważne wyda- rzenie w rodzinie Czajków. Kazimierz, jego

syn Józef oraz nie mieszkający w Grzędach źródło: www.google.com/search?q=ss+gellert&client brat pierwszego – Wincenty, postanowili wy- Ze wsi Grzędy zostały jedynie pozostałości jechać do Ameryki. Byli zatem najprawdopo- Statek SS Gellert fundamentów domów nr 27 Biebrzańskie Wieści 9 www.biebrza.org.pl

był przez Hamburg American Line. Statek mierzył około 114 metrów długości i 12 me- trów szerokości, był zatem statkiem śred- niej wielkości. Podróż zrazu spokojna mogła skończyć się tragicznie, ponieważ 30 stycz- nia okręt napotkał na swojej drodze olbrzy- mi obszar odłamków dryfującego lodu i oko-

źródło: „Wędrowiec” 23/1886 r. r. źródło: „Wędrowiec” 23/1886 ło 15 gór lodowych. Przeprawa przez pole lodowe trwała około 12 godzin. Statek do- źródło: „Opiekun domowy” 5/1868 r. znał kilku uszkodzeń kadłuba, które spowo- dowały wycieki. Ostatecznie jednak podróż zakończyła się szczęśliwie i jednostka 3 lu- tego przypłynęła do portu w Nowym Jorku. Odprawa pasażerów odbyła się następnego dnia. Bardzo prawdopodobne, że nasi emi- granci potem udali się do Iron River. Jakie były dalsze losy Józefa Czajko i jego przyjaciół? Na razie nie udało mi się usta- lić. Ale to już temat na oddzielny artykuł…

Dom kolonisty amerykańskiego Górnicy amerykańscy w XIX wieku. Jarosław Marczak, Legionowo Polaków przybywających za ocean, nie po- około 1887 roku, bo temu pierwszemu – we- Sam wyjazd z Warszawy do któregoś z por- siadali oni żadnych kwalifikacji, czy nawet dług akt parafialnych – w 1888 roku przy- tów europejskich, zwykle Bremy lub Ham- znajomości pracy w przemyśle. Jedynie roda- chodzi na świat córka Weronika. A i obaj burga, później podróż morska do Nowego cy wywodzący się z Zaboru Pruskiego mo- później wzmiankowani są w aktach kościel- Jorku, a stamtąd do określonego miasta – Szanowni Czytelnicy! gli być lepiej przygotowani do zatrudnienia nych. Kazimierz i Wincenty umierają w 1917 to koszty minimum 300 rubli. Zimą 1889 ro- Prosimy tych z Państwa, w fabrykach. Szacuje się, że około 90 % Po- roku, pierwszy w Tajnie, drugi w Dreństwie. ku Józef Czajka wraz dwoma mieszkańcami którzy posiadają jakiekolwiek laków znajdowało zajęcie właśnie w przemy- Józef Czajka poznawszy zupełnie inny Tajna, Janem Znorowskim i Piotrem Kotow- informacje dotyczące wsi śle i mieszkało w większych miastach, gdzie świat, postanowił ponownie płynąć za oce- skim udali się w podróż pociągiem do Ham- Grzędy o kontakt z autorem najłatwiej było o pracę. an. Zapewne miał odłożone jakieś pieniądze burga. Cała trójka, po załatwieniu wszelkich artykułu: [email protected] Kazimierz, Wincenty i Józef, po odłożeniu z poprzedniego wyjazdu, bo koszty podróży formalności, zakupiła bilety do Nowego Jor- lub z redakcją. pewnych sum pieniędzy, powrócili do kraju do wymarzonej Ameryki były niebagatelne. ku na statek SS Gellert, który obsługiwany Stop obcym gatunkom inwazyjnym Inwazyjne gatunki obce są jednym z największych zagrożeń dla bioróżnorodności na świecie. W przeciwieństwie do gatunków rodzimych, które żyjąc obok siebie od tysięcy lat wytworzyły równowagę biologiczną i nawzajem sobie nie szkodzą, gatunki obce mogą być tak ekspansywne, że zajmują całe ekosystemy, całkowicie wypierając gatunki rodzime, czasem aż do ich wymarcia. Oprócz bioróżnorodności cierpi na tym również gospodarka ludzka, a niekiedy zagrożone może być zdrowie zwierząt i ludzi.

Zagrożenie bioróżnorodności jest szczegól- magała znacznie większych nakładów pracy nie duże na obszarach chronionych, które po- i środków, a czasem stanie się wręcz niemoż- wstały przecież po to, żeby ją chronić. Dlatego liwa. Przykładem takich gatunków w naszym

walka z inwazyjnymi gatunkami obcymi po- Parku jest kolczurka klapowana i niecierpek Archiwum BPN winna być prowadzona w pierwszej kolejno- drobnokwiatowy. ści tutaj. Dotyczy to również naszego Parku - Niestety, całkowita eliminacja obcych ga- eliminowanie obcych gatunków inwazyjnych tunków jest niemożliwa, gdyż są one wciąż należy do najważniejszych zadań ochron- wprowadzane do naszego środowiska. Ze nych BbPN. W tegorocznym sezonie wege- względu na atrakcyjny wygląd i łatwość ho- tacyjnym pracownicy Parku z pomocą wo- dowli są one uprawiane w ogrodach. I cho- lontariuszy oraz praktykantów podjęli szereg ciaż przy odpowiednio dużym nakładzie pracy działań mających na celu zwalczanie takich da się hamować ich ilość na własnych grząd- gatunków roślin jak: nawłoć późna (2,4 ha), kach, to gdy rozsieją się poza ogrodem, mo- niecierpek gruczołowaty (3, 05 ha), łubin gą zacząć rozrastać się w sposób niekontro- trwały (0,7 ha) i słonecznik bulwiasty (0,3 ha). lowany. Dlatego zwracamy się z apelem do Podane powierzchnie wydają się być niewiel- wszystkich właścicieli ogrodów przydomo- kie, ale walka z inwazyjnymi gatunkami ob- wych o rezygnację z uprawy obcych gatun- cymi jest niezwykle trudna i żmudna. Zabiegi ków inwazyjnych. Jest wiele pięknych gatun- zwykle polegają na wyrywaniu lub wykopy- ków rodzimych jak również nieinwazyjnych waniu roślin i powinno się je powtarzać kil- obcych, które można hodować bez zagroże- ka razy w sezonie. Ze względu na nasiona po- nia dla ojczystej przyrody. zostające w glebie trzeba je też powtarzać w kolejnych latach. Zwalczanie inwazyjnych Agnieszka Henel, gatunków obcych jest najbardziej efektywne Piotr Marczakiewicz właśnie na początku ich inwazji, kiedy wystę- Dział Monitoringu Przyrodniczego Usuwanie łubinu trwałego pują na niedużej powierzchni. Jeśli ich eks- i Sozologicznego pansja się rozszerzy, walka z nimi będzie wy- Zamieńmy nawłocie na malwy przy płocie!

Przykładem inwazyjnego gatunku obcego zagrażającego różnorodności biologicznej Biebrzańskiego PN jest nawłoć późna. W granicach

naszego Parku gatunek ten pojawił się kilka lat temu, głównie wzdłuż Archiwum BPN Archiwum BPN dróg, na obszarach otwartych nieużytkowanych kośnie. Obecnie wnika też na tereny leśne do prześwietlonych lasów olszowych i brzozowych. Dzięki efektywnemu rozmnażaniu generatywnemu i wegetatywnemu nawłoć w krótkim czasie opanowuje duże przestrzenie. Wydziela ponadto do gleby substancje hamujące rozwój innych roślin. W efekcie eliminuje rodzime gatunki tworząc zwarte i jednogatunkowe łany. W BbPN są tysiące hektarów siedlisk odpowiadających nawłoci, dlatego też potencjalnie stanowi ona bardzo duże zagrożenie. Wyrywanie słonecznika bulwiastego Wykaszanie nawłoci 10  Biebrzańskie Wieści nr 27 Lawendowy Raj

Mało kto wie, że lawenda sprzyja też poprawie kondycji facebook.com/LawendowyRaj facebook.com/LawendowyRaj pszczół.

Rozmowa z Panem Wiesławem Bruzgo – plantatorem lawendy z Dzięciołowa, w powiecie monieckim

Skąd wzięło się u Pana zainteresowa- Proszę opowiedzieć o tym, jakie pro- Olejek lawendowy stosuje się do wspo- nie ziołami, ich wykorzystaniem i ro- dukty można uzyskać z lawendy? magania w leczenia wielu problemów zdro- ślinami w ogóle? Zacznę od tego, że lawenda jest bardzo de- wotnych. Działa dobroczynnie na skórę Już jako mały chłopak bardzo lubiłem ob- koracyjną rośliną o intensywnym, charakte- zdrową, ale też i chorą: przy ranach, eg- Archiwum BPN cować z przyrodą, więc często kiedy koledzy rystycznym zapachu i warto ją mieć w swoim zemach, czyrakach, różnego rodzaju rop- grali w piłkę, ja chodziłem z moją babcią przydomowym ogródku. Jest rośliną ważną dla niach. Olejek wspiera walkę z łuszczycą. Ko- po lesie zbierając zioła i grzyby. Jak sądzę zwierząt. Bardzo chętnie korzystają z niej smetycznie działa znakomicie przy pękającej w dorosłym życiu zaowocowało to tym, że wszelkie owady zapylające – na kwitnących skórze pięt czy dłoni. Szczególnie polecam od 1996 r. związany byłem z hodowlą kwia- lawendach można spotkać mnóstwo pszczół, olejek do stosowania na oparzenia, przy tów ciętych m.in. lilii, tulipanów i narcy- trzmieli i całe rzesze motyli. Z lawendy uzy- natychmiastowym zastosowaniu zapo- zów. Wiele lat spędziłem pracując w Ho- skuje się bardzo cenny miód. Ponadto używa biega powstawaniu blizn i innych zna- landii, w rejonie gdzie uprawia się kwiaty. się jej ze względu na wspomaganie procesów mion. Dlatego warto mieć go zawsze w domu. Ta fascynacja gdzieś została i teraz przy- trawiennych, do przyprawiania tłustych mięs Dla młodzieży podpowiem, że zawarte pomniała o sobie. Staram się to powiązać ,dziczyzny ale również herbatek ziołowych. w olejku lawendowym substancje aktywne z bioterapią i bioenergioterapią, które tak- Kwiaty można suszyć, wykonywać z nich bu- redukują wytwarzanie łoju, stąd od lat jest Pan Wiesław zauważył we własnej pasiece, że interesują mnie od dawna. kiety i inne dekoracje. Suszona lawenda długo to znany środek na trądzik. Likwiduje afty że słoma lawendowa wyłożona w ulu oraz pachnie, powieszona np. w garderobie odstra- i opryszczkę. Dzięki temu, że olejek stymu- pryskanie wnętrza ulów wodą lawendową Dziś zajmuje się Pan uprawą lawendy sza mole. Najważniejszymi jednak produkta- luje produkcję kolagenu, stosować go moż- pomaga przy utrzymaniu wysokiej higieny oraz – dlaczego właśnie lawenda? mi są: olejek lawendowy oraz hydrolat lawen- na w celu redukcji cellulitu, rozstępów i na- pozbycia się np. barciaków, a nawet warrozy. Lawenda urzekła mnie swoim pięknym dowy czyli inaczej woda lawendowa. prawdę wielu, wielu problemów skórnych. wyglądem, barwą i zapachem kwiatów oraz Odżywia i oczyszcza włosy i paznokcie, po- Wspomnę jeszcze tylko o likwidowaniu nim swoimi wybitnymi właściwościami leczni- Jak uzyskuje się olejek? maga zlikwidować łupież i problemy skórne, migren, bolących zatok, daje ulgę w ast- czymi. To wyjątkowa roślina. Postanowi- Na co pomaga? w tym pasożytnicze. mie. Bo o tym, że skutecznie odstrasza łem więc podjąć się jej uprawy, co było Produkcja olejku to praca wymagająca du- Oczywiście znane są powszechnie jego do- kleszcze, prawie wszyscy wiedzą. Jest tego dla mnie dużym wyzwaniem organizacyj- żo nakładu pracy i cierpliwości. By uzyskać broczynne właściwości uspokajające i ogól- o wiele, wiele więcej, jak już powiedziałem. nym i sporym przedsięwzięciem finanso- 500 ml czystego oleju potrzeba zużyć po- nie odziaływujące na układ nerwowy. Dobrej wym. Postawiłem wszystko na jedną kar- nad 100 kg kwitnących kwiatów lawen- jakości olejek współgra, działa synergicznie Prosimy słowo o wodzie lawendowej… tę i w 2015 r. zrobiłem uprawy testowe. dy. Kwiaty lawendy staramy się pozyskiwać z naszym cyklem biodynamicznym. Dodaje Jeśli chodzi o hydrolat, czyli wodę lawen- Pierwsze rezultaty nie były zbyt obiecują- o wschodzie słońca, by zachowały swoje naj- cennej energii o poranku, a wieczorem dzia- dową, to ze względu na jego działanie odka- ce, ale z każdy rokiem zdobywałem nowe lepsze właściwości. Destylacja olejku odbywa ła kojąco na skołatane myśli, wycisza. żające, ma on zastosowanie głównie w ko- doświadczenie. Dziś, choć daleki jestem od się na miejscu. Zastosowanie olejku lawendo- Natomiast mało znany jest fakt stosowa- smetyce jako tonik do ciała, baza dla kremów zachwytu, mogę powiedzieć, że ekspery- wego jest tak szerokie, że musielibyśmy dłu- nia olejku lawendowego przy nowotworach i balsamów, ale również w eliminacji roztoczy ment zaczyna się udawać. Cała plantacja go o tym mówić. Może powiem tylko o tych piersi, HPV czy chociażby bólach stawowo- w naszym najbliższym sąsiedztwie, chociaż- to ponad 2,5 ha i w przyszłości chciałbym najważniejszych. W olejku zawartych jest wie- -mięśniowych, podagrze, bolesnych miesiącz- by poprzez rozpylanie go na pościel i zasłony. ją powiększać. le substancji aktywnych, takich jak octan li- kach. Można nawet uśmierzać dzięki niemu Całkowicie nowym zastosowaniem hydro- nalilu, kumaryna, borneol, geraniol, lawan- bóle porodowe, przy jednoczesnym wzmac- latu jest zdumiewająco wspaniałe odziały- Czy lawenda jest trudna w uprawie? dulol, nerol czy linalol. nianiu skurczy. wanie na pszczoły, które po spryskaniu nim Jak każda roślina ma swoje upodobania i … przestają zachowywać się agresywnie, co chimery. Najbardziej jednak obawiałem się jest niezmiernie ważne przy wymianie ma- naszego dość surowego klimatu i zim. Posa- tek czy łączeniu pszczelich rodzin. Oprócz dziliśmy gatunek lawendy wąskolistnej, naj- tego świetnie dezynfekuje ul, a przy tym od-

bardziej sprawdzającej się w naszym klima- Archiwum BPN strasza barciaka i warrozę. Sprawdziłem to cie. Sadzenie lawendy odbywało się ręcznie. wszystko sam w pasiece i polecam, bo jest to Oj, była to bardzo ciężka praca, 120 tys. sa- niezmiernie ważne dla mnie jako pszczelarza. dzonek. Co z tego wyrośnie? – pytałem się Dziękując za rozmowę proszę przyjąć życze- w myślach patrząc na pierwsze zasadzone nia pomyślności w Pana lawendowej uprawie. lawendy. Całą uprawę staram się prowa- Dziękuję również i mam nadzieję, że dzić w sposób biodynamiczny. Pielenie w przyszłości uda mi się powiększyć obszar odbywa się ręcznie, nie stosuję żadnych tej uprawy i stworzyć taką naszą Polską Eko chemikaliów do jej ochrony jak i nawo- - Prowansję nad Biebrzą. zów sztucznych a kwiaty ścinamy sier- pem jak przed wiekami. Wszystko z myślą Rozmawiał: o tym, by produkty jakie z niej powstają po- Artur Wiatr, siadały maksymalnie najlepszą jakość i tym sierpień 2019 r. samym jak najlepiej służyły ludziom. Bo ta- ka jest moja misja: by uprawa lawendy nie była tylko celem samym w sobie, by Osoby zainteresowane uprawą lawendy, ludzie znając jej wyjątkowe właściwości, jej właściwościami leczniczymi oraz pro- korzystali z lawendy dla poprawy zdro- duktami z lawendy zapraszamy do bezpo- wia. Mało kto wie, na przykład, że lawen- średniego kontaktu z Panem Wiesławem da sprzyja też poprawie kondycji pszczół. By uzyskać 500 ml czystego oleju potrzeba zużyć ponad 100 kg kwitnących kwiatów lawendy. – tel. 602 235 516 nr 27 Biebrzańskie Wieści 11 www.biebrza.org.pl

Z życia Parku Działania / wydarzenia / imprezy

Dzierżawy gruntów Ochrona przeciwpożarowa lasów Wydarzenia edukacyjne W dniu 21 września br. Biebrzański Park W pierwszej połowie 2019 r. odbyły się dwa W dniu 6 lipca br. Narodowy zorganizował wydarzenie pn. przetargi nieograniczone na dzierżawę nie- odbyła się wspólna „Zwierzęta nocy”, które składało się z se- ruchomości gruntowych będących we wła- akcja Biebrzańskie- sji plenarnej oraz wycieczki terenowej. daniu BbPN w skład których wchodziło 78 go Parku Narodo- Spotkanie zgromadziło 70 uczestników. kompleksów o łącznej powierzchni 3757 ha. wego oraz Fundacji Celem dzierżawy gruntów jest prowadzenie Szklane Pułapki zabiegów ochrony czynnej w ekosystemach podczas, której za- nieleśnych Biebrzańskiego Parku Narodo- bezpieczano szyby wego. W wyniku powyższych przetargów w siedzibie Parku podpisano 51 umów dzierżawy z dziesięcio- przed ptasimi koli- ma podmiotami i wydzierżawiono 1068 ha. zjami przy pomocy Na wniosek rolników do połowy październi- specjalnych nakle- ka, zawarto 32 umowy sprzedaży biomasy. W ostatnich, skrajnie suchych latach, ochro- jek. Są one do naby- Pozyskanie objęło powierzchnię 195,53 ha. na przeciwpożarowa ekosystemów leśnych cia w punkcie it. Dla porównania w całym 2018 r. zawarto odgrywa szczególnie ważne znaczenie. Mając W dniu 19 lipca br. Biebrzański Parku Na- jedynie 8 umów dot. powierzchni 22,06 ha, do czynienia z tak dużą powierzchnią Parku, rodowy wspólnie z dziećmi i ich opieku- W dniu 22 września br. Biebrzański Park a w 2016 - 69 umów dot. 409,21 ha. w tym ekosystemów leśnych (ok. 25 tys. ha) nami obchodził „Dzień Wilka”. Celem wy- Narodowy wspólnie z Muzeum Podlaskim ważne jest kompleksowe podejście do te- darzenia było przybliżenie wiedzy na w Białymstoku zorganizował wydarzenie Uzgodnienia, opinie go problemu. Dlatego też, oprócz tradycyj- temat wilka, tak aby oswoić ludzi z jego pn. „Śladami najnowszych odkryć arche- W okresie od maja do września 2019 r. nych patroli przeciwpożarowych wykonywa- obecnością, aby odczarować przesądy ologicznych w Kotlinie Biebrzańskiej”. Pre- Biebrzański Park Narodowy wydał 22 po- nych przez służby terenowe, Park stosuje i obalić mity. lekcje tematyczne oraz wycieczka tereno- stanowienia ws. uzgodnienia projektów de- również wizyjny system obserwacji: kame- wa zgromadziły ponad 40 uczestników. cyzji o warunkach zabudowy. Uzgodnienie rę wideo zamontowaną na wieży obserwa- inwestycji na terenie BbPN i jego otuliny cyjnej p-poż. w Uroczysku Barwik (basen odbywa się na podstawie ustawy z dnia południowy). Obraz z kamery przesyłany 27 marca 2019 r. o planowaniu i zagospo- jest do Punktu Alarmowo Dyspozycyjnego darowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2018 r., (PAD), który znajduje się w Goniądzu i obsłu- poz. 1945 j.t.). Dotyczyły one przede wszyst- giwany jest przez obserwatorów. PAD czyn- kim budowy budynków mieszkalnych, bu- ny jest od kwietnia do połowy październi- dowy budynków gospodarczych, budowy ka, w największym okresie zagrożenia. Nasz lub rozbudowy budynków inwentarskich, system funkcjonuje także we współpracy budowy kablowych linii elektroenergetycz- z sąsiednimi nadleśnictwami Knyszyn i Raj- nych. Wszystkie uzgodnione inwestycje są gród. W 2019 r. w PAD odnotowano m.in. Z okazji „Dnia Ziół” w dniu 22 sierpnia br. planowane na terenie otuliny Biebrzańskie- 24 zgłoszenia o pożarach, zgłoszenia o kłu- Biebrzański Park Narodowy zorganizował W wielu miejscach w całej Polsce odbyły go Parku Narodowego. W tym samym okre- sownictwie oraz lotach balonów nad Par- warsztaty dotyczące rozpoznawania oraz się wydarzenia pn. „Weekend Seniora sie uzgodniono 5 projektów decyzji dotyczą- kiem. Jeśli chodzi o pożary, na szczęście właściwości ziół. z Kulturą”, w ramach kolejnej edycji akcji cych usunięcia drzew i krzewów z gruntów większość okazała się tylko drobnymi zda- „Kultura 60+”, której pomysłodawcą i ko- prywatnych położonych na terenie Biebrzań- rzeniami, a wielkopowierzchniowe pożary ordynatorem jest Ministerstwo Kultury skiego Parku Narodowego. Łącznie wycinka w bieżącym roku nie miały miejsca. i Dziedzictwa Narodowego. W sobotę 28 obejmie usunięcie ok. 16 ha krzewów i 56 Działania ochrony przeciwpożarowej ekosys- września br. Biebrzański Park Narodowy drzew. Wycinka jest planowana poza okre- temów leśnych w Parku finansowo wspie- przyłączył się również do akcji. sem lęgowym ptaków. rane są przez fundusz leśny Lasów Pań- stwowych. Biebrzański Park Narodowy Ochrona czynna stanowisk zagrożo- dziękuje również za bardzo dobrą współ- nych gatunków roślin pracę z Państwową Strażą Pożarną, jed- nostkami OSP i z sąsiednimi nadleśnic- twami. Odkrzaczanie i koszenia

W dniu 29 września br. odbył się II Ro- dzinny Piknik Edukacyjny „Jesień nad Ka- nałem Augustowskim” zorganizowany W bieżącym sezonie pracownicy Działu Mo- przez Polskie Gospodarstwo Wodne Wo- nitoringu Przyrodniczego i Sozologiczne- dy Polskie. Biebrzański Park Narodowy go przeprowadzili z pomocą praktykantów był partnerem tej plenerowej imprezy. i wolontariuszy aktywną ochronę stanowisk chronionych i zagrożonych gatunków roślin. Działaniami objęto miejsca występowania 15 września br. po raz drugi obchodzony takich gatunków, jak: arnika górska (1 sta- był „Dzień Łosia” w Polsce, ustanowiony nowisko), leniec bezpodkwiatkowy (1 sta- przez grupę sympatyków łosia związanych nowisko), podejźrzon rutolistny (1 stano- z akcją „Jestem z Łosiem”. W ramach wy- wisko) i wierzba lapońska (2 stanowiska). darzenia w parkach narodowych: Biebrzań- W miejscach występowania arniki górskiej skim, Poleskim i Kampinoskim zorganizo- i leńca bezpodkwiatkowego ręcznie usunę- wano spacery o świcie, prelekcje i spotkania. liśmy orlicę pospolitą. Paproć ta przy braku Wydarzenie zostało zorganizowane przy użytkowania (braku koszenia lub wypasu) współpracy z Fundacją Dziedzictwo Przy- zarasta siedlisko, powodując w nim nieko- rodnicze i magazynem „Na Tropie”. W dniu 14 września br. Biebrzański Park rzystne zmiany polegające na zacienieniu Narodowy zorganizował IV edycję „Warsz- i uproszczeniu składu gatunkowego, czyli tatów Ogrodnictwa Przyjaznego Przyrodzie”. wypieraniu innych roślin zielnych. Zabieg ten wykonano na powierzchni 0,1 ha, w od- powiednim terminie tzn. przed zarodnikowa- niem orlicy. Na dwóch stanowiskach wierz- by lapońskiej został ręcznie wycięty podrost W wielu miejscach na terenie Parku pracow- brzozy omszonej. Na stanowisku podejźrzo- nicy Parku (głównie pracownicy Działu Ad- na rutolistnego z powierzchni 0,04 ha ręcz- ministracji z pomocą innych służb, pracow- nie usunęliśmy młode okazy oraz podrost ników biurowych) prowadzili trudne, ręczne czeremchy amerykańskiej, obcego gatunku prace wycinki zarośli, podrostów drzew i ko- inwazyjnego zarastającego płat siedliska. szenia runi. Oczyszczono łąki o pow. ok 3 ha Efekty przeprowadzonych zabiegów będą w okolicy Szuszalewa oraz ok. 6,8 ha w rejo- monitorowane w kolejnych latach. nie wsi Kamienna Nowa i Kamienna Stara. 12  Biebrzańskie Wieści nr 27 Uroczystości na Grzędach Remonty na Grzędach Odszedł nasz Kolega Jesienią wykonywano prace remontowe na Andrzej Roszko Grzędach, w ramach projektu finansowa- Z żalem zawiadamiamy, że w dniu 2 paź- nego ze środków Funduszu Leśnego pt. dziernika zmarł po ciężkiej chorobie An- „Ochrona przyrody w BbPN poprzez roz- drzej Roszko – wieloletni pracownik wój lokalnej infrastruktury turystycznej Biebrzańskiego Parku Narodowego, do- oraz ukierunkowanie ruchu turystyczne- skonały terenowiec oddany swojej pra- go w kompleksie leśnym Grzędy - etap II”. cy, wspaniały kolega, serdeczny przyja- Oddano nową kładkę i platformę widokową ciel, człowiek o otwartym sercu i zawsze na ścieżce „Wydmy”. Trwają prace przy bu- gotowy do pomocy innym. Andrzeju – bar- dowie wieży widokowej i przebudowie wiat dzo nam będzie Ciebie brakowało. Spo- turystycznych na polu namiotowym i przy czywaj w pokoju. parkingu Grzędy.

8 września br. na Grzędach odbyły się uroczystości upamiętniające 75 rocznicę najwięk- szej bitwy partyzanckiej na Białostocczyźnie. Hołd poległym oddaliśmy wspólnie z przed- stawicielami władz rządowych, samorządowych, lokalnych oraz gości i mieszkańców oko- licznych gmin, w tym licznej młodzieży. Dziękujemy za przybycie i zapraszamy za rok.

Weekend za pół ceny w BbPN Po raz kolejny Biebrzański Park Narodowy weźmie udział w ogólnopolskiej akcji „Pol- ska Zobacz Więcej - Weekend Za Pół Ceny”. Siódma edycja odbędzie się w dniach 22- 24 listopada 2019 r. Bilety wstępu do BbPN Bieżące informacje można będzie kupić o połowę taniej. Oprócz na www.biebrza.org.pl i profilu Fb tego w dniach 23-24.11 będzie czynny Punkt IT BbPN w godz. 7.30 – 15.30. Tej jesieni ak- Opracowanie: Pracownicy BbPN, cja będzie powiązana również z międzyna- redakcja. Fot: Arch. BbPN rodową kampanią promocyjną. W imieniu Polskiej Organizacji Turystycznej zachęca- my do uczestnictwa! Szczegóły na stronie www.polskazobaczwiecej.pl. Zapraszamy szkoły z doliny Biebrzy na bezpłatne zajęcia Junior Rangers w akcji edukacyjne W październiku br. grupa Junior Rangers z Goniądza (40 os., 14-15 l.) wsparła czynna na terenie Parku. ochronę przyrody w okolicach wieży na szlaku Barwik-Gugny. Akcja polegała na zbiorze i wyniesieniu starych konarów i gałęzi zalegających na ciepłolubnych murawach (siedliska Kontakt Natura 2000). Niekorzystnie wpływały one na siedlisko, zacieniając i powodując zmiany tel. 85 7383009 w składzie gatunkowym, a w efekcie ubytek roślin. Dziękujemy Junior Rangers za pomoc.

Publikacje Ukazały się dwie nowe bro- Biebrza jak magnes szury, mini-przewodniki: „Ścieżki eduka- W trzech kwartałach 2019 roku, Punkt Ach, te biedronki… cyjne” , „Las w zasięgu ręki, Góra Skobla, informacji turystycznej BbPN odwiedziło Kładka” oraz nowe wzory pocztówek – do 1 991 turystów zagranicznych z 48 państw. Tej jesieni dało się słyszeć głosy o „pla- nabycia w punkcie it w Osowcu-Twierdzy. Dla porównania w całym 2018 r. odnotowa- dze” biedronek. Biedronki grupują się je- liśmy 2 088 gości zagranicznych z 42 kra- sienią, aby przetrwać zimę. I jest to natu- jów. Natomiast w 2017 r. odpowiednio 1 798 ralne. Niepokój może wzbudzić natomiast odwiedzających z 38 państw. Dane wskazu- fakt, że mamy często do czynienia z obcym ją, że można mówić o nieznacznej tendencji gatunkiem: biedronką azjatycką. Pochodzi wzrostowej liczby odwiedzin gości zagra- ona z Azji, przez 20 ostatnich lat rozprze- nicznych. Miejmy nadzieję, że tendencja ta strzeniła się ekspansywnie w obu Amery- zostanie przynajmniej zachowana w latach kach i Europie. Jest „zbiegiem” z upraw, następnych. Odwiedzają nas globtroterzy gdzie wykorzystywana jest jako biologicz- z tak odległych i egzotycznych krajów jak: ny środek zwalczania mszyc. Indie, Australia, Chiny, Kuba, Boliwia, No- wa Zelandia, Singapur, RPA i wielu innych. dr Krzysztof Frąckiel, BbPN, entomolog: Jeżeli chodzi o turystów krajowych, to do „Biedronkę azjatycką w Polsce stwierdzono 30 września 2019 r. Punkt informacji tu- po raz pierwszy w 2006 r. w okolicach Po- rystycznej BbPN odwiedziło 19 833 osoby. znania. Jest to gatunek o dużej zmienności W latach poprzednich odpowiednio (dane morfologicznej, co oznacza, że osobniki czę- za cały rok): w 2018 r. – 20 721, a w 2017 r. sto różnią się wyglądem. Najczęściej spoty- Od lat odzwyczajamy się skutecznie od – 18 578 osób. ka się biedronki azjatyckie mające wiele kro- widoku owadów wokół nas. Mały, zaburzo- pek, ale mogą być też takie, które nie mają ny już obecnie, kontakt człowieka z przy- ich w ogóle. Zagrożenie przez nią naszego rodą powoduje, że widok owadów może rodzimego gatunku biedronki siedmiokropki, wzbudzać niepokój, a skrajnie nawet pa- choć potencjalnie istnieje, jest ograniczone, nikę. Nasze domy, szkoły, biura, strychy gdyż nasza biedronka może zjadać larwy bie- i piwnice są szczelnie zamknięte. Owady dronki azjatyckiej. Należy uważać natomiast tracą siedliska życia, naukowcy zauważa- na bezpośredni kontakt z biedronką azjatyc- ją tendencję zmniejszającej się generalnie ką. Pojawia się sporo doniesień, że substan- biomasy owadów. cje przez nią wydzielane u niektórych osób mogą wywoływać lekkie reakcje alergiczne. Można wspomóc owady, w tym nasze Poza tym potrafi ona odczuwalnie ugryźć. rodzime. Ograniczajmy grabienie liści W Europie biedronka azjatycka powoduje re- i zbieranie gałązek, pozostawiajmy je alne straty ekonomiczne np. w Hiszpanii pro- w ogrodach, aby owady i inne małe zwie- ducenci win uskarżają się, że jej obecność rzęta mogły się schronić na zimę. na winoroślach sprawia, iż wyprodukowane z nich wino staje się nadmiernie gorzkie.” Ewa Wiatr (red.)

Biebrzańskie Wieści – bezpłatna gazeta informacyjna Biebrzańskiego Parku Narodowego. Drodzy Czytelnicy! Czekamy na Wasze opinie dotyczące Wydawca: Biebrzański Park Narodowy, Osowiec- Twierdza 8, 19-110 Goniądz. Tel. 85 738-06-20. naszego pisma. Zachęcamy Was również do przesyłania cie- www. biebrza.org.pl. E-mail: [email protected]. ISSN 2081-7541 kawych tematów, które chcielibyście poruszyć na łamach Redaktor naczelny: Ewa Wiatr. Redakcja: Andrzej Grygoruk, Piotr Tałałaj, Artur Wiatr, Grzegorz Wroceński. Grafika: Piotr Tałałaj. Skład: Adam Kierzkowski. Biebrzańskich Wieści. Wszystkie uwagi prosimy przesyłać Druk: Drukarnia PANORAMA S.C., 15-378 Hryniewicze 70A, tel. 507 197 658, www.panoramadruk.pl na adres: [email protected]