Defosfatering in en Elburg plus doorspoelen met polderwater maakt Veluwemeer weer helder

Minister Ginjaar heeft op 20 oktober jl. wisseling tussen het water en het in de een uitbreiding —me t fosfaatverwijderin g TO N P afgelopen 10—20jaa r sterk met fosfaat —va n de rioolwaterzuiveringsinstallatie GEEN verrijkte bodemslib. In afb. 2 ishe t ver­ DEF0SF. in Harderwijk officieel in gebruik gesteld. 3 loopva n het totaal-fosfaat-gehalte weer­ De uitbreiding heeft vooral betrekking op 200 _ 2 gegeven. Uit balansstudies uitgevoerd door de oxydatiesloot typecaroussé l ennabe - de Projectgroep Eutrofiëringsonderzoek zinktanks die,plu s bijkomende werken zijn DEF0SF. Randmeren1), is komen vast te staan dat 150 - ELBURG gebouwd voor ƒ 12.400.000 met een Rijks­ 3 de gesignaleerde verhoging in de eerste subsidie van ƒ6.900.00 0 en inclusief de 2 helft van het zomerhalfjaa r het gevolgi s 1 defosfateringsinstallatie van zes ton. De 100 - van het vrijkomen van fosfaat uit het capaciteit is ermee verhoogd van 140.000 bodemslib. De defosfatering te Harderwijk 1 tot 200.000 i.e. en daarmee is deinstallati e DE F0SF. isgestar t in februari 1979,niettemi n vindt de grootste defosfaateerder in ons land. 50 . EL BURG in de zomer van dat jaar een aanzienlijke HA RDFRWUk De defosfatering kost door toevoeging van I ^ verhoging van het fosfaatgehalte plaats 2

ijzerzout enkal k zo'n kwart miljoen gulden 1 die moet worden toegeschreven aan per jaar. Ook dit bedrag komt voor 0 afgifte door het bodemslib. Uit de balans­ rekening van het Rijk. Over de resultaten studies isvoort s gebleken dat ook bij van defosfatering in het bijzonder heeft 1 I BIJD ^AGE RZI S lage externe fosfaatbelastinge n toch nog ir. S.H . Hosper van het RIZA het volgen­ op jaarbasis een verrijking van het bodem­ de verteld: slib optreedt. Het vrijgekomen fosfaat 3 | BIJD AGE OVERIGE BRONNEN verdwijnt tijdens detweed e helft van het (GEMALEN, NEERSLAG,KWEL) jaar geleidelijk weer naar het sediment. Dezecyclu s van afgifte en sedimentaties Verslechtering waterkwaliteit sindshelf t Afb. 1 - Fosfa atbelas ting van Veluwemeer- jarenzesti g Dronter meer. zou in principe dus eindeloos kunnen doorgaan en zou ondanks de sterk ge­ In deeerst ejare n na het ontstaan, in het — Situatie zonder defosfatering (ca. 1972). reduceerde externe belasting een werkelijk eind van dejare n vijftig, kenmerkten het — Situatie met defosfatering te Elburg (1972 t\m 1978) herstel van demere n in dewe g staan. Veluwemeer en Drontermeer zich door — Situatie met defosfatering te Elburg en Een dergelijke situatie wordt al jarenlang hun grote helderheid. Dat was ook in 1966 Harderwijk (vanaf 1979). aangetroffen in het randmeer Wolderwijd- nog het geval. Kort daarop heeft zich een Nuldernauw, gelegen tussen Harderwijk spectaculaire verslechtering voorgedaan. TABEL I - Fosfaatbelasting Veluwemeer-Dronter­ en . De fosfaatbelasting van dit Door een sterk toenemende belasting met meer (in tonnen fosfor per jaar) vóór en na invoering van defosfatering op de rwzi's Elburg meer bedraagt evenals het huidigeVeluw e afvalwater in dezeperiod e is een situatie 2 en Harderwijk. meer-Drontermeer ongeveer 1 g P/m jaar ontstaan met een intensieve bloei van maar als gevolg van het bodemeffect blauwalgen (Oscillatoria aphordii) enzee r voor na komen hoge fosfaatgehalten en hoge troebel water (doorzicht in het zomerhalf- defosfatering defosfatering algendichtheden voor. jaar ca. 20 cm). De rijke bodemvegetatie rwzi Harderwijk 120 10,2 De oorzaken voor de sterke fosfaat- en bodemfauna is sterk teruggedrongen, rwzi Elburg 80 7,8 afgifte door het bodemslib hangen waar­ evenals de stand van bepaalde watervogels beken 12,8 12,8 schijnlijk samen met de algengroei zelf. die hierop fourageerden. gemalen oude land 3,0 3,0 gemaal Lovink 2,5 2,5 Algengroei leidt door de opname van De aanpak van de eutrofiëring richt zich neerslag 1,9 1,9 koolzuur tot verhoging van de zuurgraad in de eerste plaats op het terugdringen kwel 1,6 1,6 (pH) van het water en het is bekend van de fosfaatbelasting. Door toepassing totaal 221,8 39,8 dat bij zeer hoge pH-waarden (pH9—10 ) van defosfatering op zuiveringsinstallaties de oplosbaarheid van ijzerfosfaten, een kan in vele gevallen een aanzienlijke Toelichting: Bijdrage gemaal Lovink zonder ge­ van de belangrijkste vormen waarin fosfa* reductie van defosfaatbelastin g worden forceerde doorspoeling. Bijdrage beken, gemalen oude land en neerslag, alsmede bijdrage rwzi's in het slib voorkomt, toeneemt. Aldus kan gerealiseerd. Het effect van de defosfa­ na defosfatering gebaseerd op metingen in de tering op deinstallatie s van resp. Elburg periode juni '79 t/m mei '80. (gestart in 1972)e n Harderwijk (gestart l) Projektgroep Eutrofiëringsonderzoek Rand­ in februari 1979) op de fosfaatbelasting meren is een samenwerkingsverband van Rijks­ wordt echter behalve door de externe waterstaat, Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders van het Veluwemeer-Drontermeer isweer ­ belastingteven s bepaald door deuit - en het Zuiveringsschap . gegeven in afb. 1.I n tabel I is de bijdrage van deverschillend e bronnen aangegeven Afb.2 zowelvóó r als na invoering van defos­ fatering op genoemde installaties. PARAMETER : ItECTPUNT t Defosfatering op beide installaties verlaagt T0TKHL-F0SFRAT IN HO f / VELUMErtEER VS de belastingva n ca. 220to n tot ca. 40 ton fosfor per jaar. De huidige fosfaatbelasting uitgedrukt per eenheid van wateropper­ 2 vlak bedraagt ca. 1 g P/m jaar, een waarde J\ diewe lword t beschouwd als aanvaard­ \ f "V V baar voor Nederlandse wateren. v^ y Op grond van de huidige lage fosfaat­ belasting zou een aanmerkelijke verbetering r_ J 'f H 'fl M ' J , 1„ ' S ' 0 » ' 0 J F M ' fl J ' ft S ' 0 N ' a J ' F n ' 4 n ' J j 'fl s'o N ' 0 van dewaterkwalitei t mogen worden ver­ 1978 1979 1980 wacht. Het fosfaatgehalte in het meer R.I.I.fl. LELTSTMJ OflTUK i 800608 I20 (13) 1980, nr. 22 543

lage temperatuur) in algenmateriaal is PflRfHIETER : MEETPUNT ; ORTHO-FOSFftflT IM Ht) P / LITER VELUWEMEER VS omgezet. Een en ander blijkt uit het ver­ loop van het gehalte aan ortrofosfaat | (afb. 3) dat op een zeer laag niveau ligt. In de zomer van 1980 lopen het fosfaat­ (V gehalte (afb. 2) en het clorophylgehalte 4 (afb. 4) duidelijk op een lager nievau dan f ,l in voorgaande zomers. Het gemiddelde J \ A doorzicht in het zomerhalfjaa r is toegeno­ A/ men van ongeveer 20 cm in voorgaande y .25— J ' F M ' fl fl ' J j ' a s ' 0 N ' 0 J ' F n ' a S ' 0 N ' D j F n ' n fi J j s S ' 0 M ' 0 jaren tot 25 à 30 cm in 1980. De be­ 1978 1979 1980 langrijke parameter pH was gedurende R.I.Z.fl. LELYSTftD 0HTUJ1 : 80QB08 de gehele zomer een volle eenheid lager [fb. 3. dan in andere jaren (afb. 5). Waarschijnlijk

PflRflriETER : MEETPUNT : is niet alleen het lagere chlorophylgehalte CHLORQFYL-fl IN flIKROOflflM / LITER VELUWEMEER ¥S hier voor verantwoordelijk, maar ook het relatief hoge gehalten aan biacafbonaat in ^A het polderwater, waardoor de buffer­ n \ capaciteit van het meerwater is toege­ { M p A' i A nomen. De dominantie van de blauwalg \/ p^ \ / -\ / / \ Oscillatoria is echter niet doorbroken. Het ^ J \ \ \/ opmerkelijke resultaat van het experiment y \ /l ,""çj V J is dat de afgifte van fosfaat door het rV bodemslib in de zomermaanden beduidend J ' F n ' A M ' J J ' 3 S ' 0 N ' 0 J ' F M ' ft M ' J j ' a s'o N ' 0 J ' F M ' a n 'j J ' ft S ' 0 N ' 0 minder was dan in voorgaande jaren. 1978 1979 1980 B.I.Z.fl. LELTSTflO OBTUn i 800808 Hiermee is aangetoond dat de omstan­ digheden in het bovenstaande water inder­ fb. 4 daad van grote invloed zijn op de fos­ PARAMETER : MEETPUNT ' faatuitwisseling tussen water en bodem. ZUURORflflQ IN PH-EENHEDEN VELUHEflEER VS Doorspoeling met polderwater in aan­ vulling op terugdringen van de externe h fosfaatbelasting kan daarvan als een zin­ h volle maatregel worden gezien om het

: herstel van het Veluwemeer-Drontermeer a AA % \l\ >A \ in gang te zetten. ^ \ \\ v~^ , s~ *\ V L-^ .y A r1 \ In de komende winter 1980/1981 wordt

1- het doorspoelexperiment herhaald. Door j ' r « ' A n ' J j ' A s ' 0 N ' 0 A n ' A. n'j j ' n s'a H ' 0 J ' F M 'fl n ' j j ' fl s ' 0 M ' 0 reeds in oktober te starten wordt verwacht J ' F 1978 1979 1980 dat de chlorophylgehalten deze keer tot (M.Z.B. LELTSTflO OATUH i 300808 een lager niveau zullen dalen en dat als fb. 5. gevolg hiervan de omstandigheden gunstig worden voor de ontwikkeling van een mzichzel f versterkend proces op gang worden doorbroken, In de winter 1979/ gevarieerde algenpopulatie en een grotere 3men van algengroei, pH-verhoging, 1980 is dit geprobeerd door het Veluwe- helderheid. tsfaatafgifte, meer algengroei enz. De meer-Drontermeer door middel van het )or dit proces noodzakelijke hoge pH- gemaal Lovink en de Roggebotsluis door De uitbreiding van de Rioolwater­ aarden kunnen echter alleen worden te spoelen met fosfaat- en algenarm zuiveringsinstallatie Harderwijk is o.m. :reikt indien bij aanvang van het groei- polderwater uit . Hieronder zal uitgevoerd door de volgende aannemers izoen voldoende voedingsstoffen aan- kort op de resultaten van het doorspoel- en installateurs: ïzig zijn. Zelfs in het laagbelaste rand- experiment worden ingegaan. Voor een Aalbers, , kalkinstallatie; eer Wolderwijd-Nuldernauw wordt aan uitgebreide rapportage wordt verwezen v. d. Bersselaar, Udenhout, afdekkingen; ;ze voorwaarde voldaan omdat de heer- naar een binnenkort verschijnend rapport Dorr-Oliver, Amsterdam, zandvang; nde blauw-algenbloei in de winter­ van het RIZA. Electrobouw, Amsterdam, ijzersulfaat- mode maar in beperkte mate tot af- In de periode november 1979 t/m april dosering; ïrving komt. De al relatief hoge algen- 1980 is door gemaal Lovink ca. 98.106 m3 v. d. Haar, Wekerom, bodemfilter; omassa aan het begin van het groei- polderwater in het meer gebracht. De Hegeman, Nijverdal, bouwkundig werk; izoen kan snel leiden tot hoge pH- natuurlijke aanvoer in deze periode be­ Holthuis, Venlo, pompen; iarden en aldus de fosfaatafgifte op gang droeg ca. 85.106 m3 zodat de meerinhoud Hubert, Sneek, beluchters, ruimers e.d.; engen. van ca. 50.10n m3 bijna 4 maal is ververst. Oostendorp, , omloopgoten; it het bovenstaande kan worden gecon- Het fosfaatgehalte is tot relatief lage Passavant, , snijroosters; ideerd dat, indien het mogelijk is om de waarden gedaald (afb. 2). Het gehalte aan Slump-Fictorie, Hoogeveen, puien; jenbiomassa en de fosfaatgehalten in de chlorophyl is hoewel lager dan in andere Spaans, Hoofddorp, vijzels, indikkers e.d.; nterperiode tot voldoende lage waarden winters, toch betrekkelijk hoog gebleven, Tonsel, Harderwijk, beplanting. •ug te brengen, de vicieuze cirkel van omdat al het beschikbare fosfaat, ondanks Ontwerp en directievoering: DHV Raad­ jengroei en fosfaatafgifte zou kunnen de winterse omstandigheden (weinig licht, gevend Ingenieursbureau, .