“We maken in Nederland Experimenteren Overdosis geschiedenis; de markt ongeïnspireerd met cultuur- over ontwerpers en hun en lui.” historische kennis keuzes p. 46 Tien spraakmakers over p. 64 Belvedere p. 16 e.v. Minachting voor de burger? p. 26 ?6CJ6G>'%%- B66GI'%%- FES MA FES MA TIV GAZ TIV GAZ AL INE AL INE
tussen droom en daad, EL;H;?D: >EK:;DL7D9KBJKKH>?IJEH?I9>;7C8?J?;Iruimte maken, EFPE;AD77H@;:H?@ :ZcbVa^\Zj^i\VkZkVc DE>C>: egd_ZXiWjgZVj7ZakZYZgZ 9ZlVVgYZkVc (, VXi^ZkZWjg\Zgh :g^`YZ?dc\ +* FES MA FES MA TIV GAZ TIV GAZ +, AL INE AL INE ?D>EK: =_ij_d]ifheY[i 8;BL;:;H; CVYZIlZZYZLZgZaYddgad\^hdchaVcYbZikZZaZaVcZckV`bVchX]Ve <;IJ?L7B DE>C>: kdgb\Z\ZkZc#9Zldc^c\Wdjl"Zc]ZghiZade\VkZcY^ZZgaV\ZclVgZcZk^YZci! 'DEL;C8;H(&&- YZkZgVcilddgYZa^_`]Z^YhkZgYZa^c\ijhhZceVgi^_ZcYj^YZa^_`Zc]Zi\ZoVbZca^_` @ZZhYZGj^iZg )* WZaVc\dcWZil^hi#KVcj^iYZ6c\ZahV`h^hX]ZaVcYZclZgYWdkZcY^ZcYZegd_ZXi" IjhhZcYgddb , EZiZg@adbe >cYZ\ZZhikVcYZlZi ZcbVcV\ZbZcia^iZgVijjgVVc\ZYgV\ZcY^ZVaaZhkVcZZc[jcYVbZcikddgoV\# KZZaVYk^ZhWjgZVjho^_cZg\gddibZZ\ZldgYZc#=ZiaVVihiZYZXZcc^jbdciYZ`" ZcYVVY `ZclZZX]iZg^cidZcZbZcYZbViZYViYZWZdd\YZgZhjaiViZciZlZchZcdkZg" DE>C>: Gj^biZbV`Zc ), aViZc#Egd_ZXiZckZgoVcYZc^chig^_YdkZgWZaVc\ZcZckZgVcilddgYZa^_`]ZYZc! ,( Wjg\Zgh]Zg`ZccZco^X]c^ZiaVc\Zg^cegdXZhZcj^i`dbhi!]ZiZaVckZgYl^_ciZc ;gZY@^hiZc`Vh YZWZdd\YZ`lVa^iZ^ikVaik^ZhiZ\Zc#:Zci^_Y_ZYVX]iZclZYVilZ]Zi\Zlddc ?VVe9^g`bVVi ,) cd\c^ZihigV`\ZcdZ\VVceV`iZcZcgZ`ZcYZclZ]Zidc\ZcdZ\ZcZZckdjY^\lZ\ idiÈ[g^Xi^Z`dhiZcÉ#BZicd\bZZgeaVcc^c\ZcWZiZgZegdXZYjgZhodj]ZiWZhi \dZY`dbZc#BVVg^cb^YYZah]ZWWZclZegdZ[dcYZgk^cYZa^_``jccZcZgkVgZc ,* @deeZaZcZc YViYZdjYZVVceV`c^ZibZZglZg`i#Kdg^\_VVgkZg`aVVgYZYZY^gZXiZjgkVc]Zi YZaZckVc`Zcc^h Gj^biZa^_`EaVcWjgZVjYZgj^biZa^_`ZdgYZc^c\kVcCZYZgaVcYYVcdd`d[ÒX^ZZa kddgYddY# DE>C>: DcYZgijhhZc\^hi]ZiZX]iZgkVcV[YZWVh^h#Egd_ZXibVcV\ZbZcikZgVcYZgi^c GjYnHigd^c` ', \ZW^ZYhdcil^``Za^c\!WZaZ^YhbVi^\Zide"Ydlchijg^c\ldgYikZgkVc\ZcYddg \ZW^ZYhZ^\Zcdcil^``Za^c\kVcdcYZgde!hZfjZci^ZZaYZc`ZcldgYieVgVaaZa L^aaZbkVcIddgc ). GVoZcYZgZedgiZg hX]V`ZaZcZckZgodccZckdgb"ZcbVg`Zi^c\XdcXZeiZcldgYZckZgkVc\ZcYddg ^YZci^iZ^ihodZ`ZcYZWZiZ`Zc^h\Zk^c\^cZZccVjlZhVbZclZg`^c\ijhhZc ejWa^Z`!eg^kVViZceg^k#KddgVaW^_YViaVVihiZVheZXiheZZai]ZidcilZgeZckVc" j^i"ZcbZi]ZikZgaZYZcZZcWZaVc\g^_`Zgda#H^cYh&...!idZcYZ7ZakZYZgZcdiV kZghX]ZZc!ldgYiVabZiYZoZegV`i^_`\ZdZ[ZcY#LZo^ZcYZgZhjaiViZcZcYZ ZcZg\^ZY^Z]ZiadhbVV`i!bVVgdd`YZkgVV\hij``ZcY^Zcd\dcWZVcilddgYo^_c# ;dgijcZ ,- De]Zi7ZakZYZgZ[Zhi^kVakVccdkZbWZg'%%,hidcYY^ZegV`i^_`Zc]VVgegV`i^_`" WZdZ[ZcVVghXZcigVVa/YZ\ZkdcYZcdeadhh^c\ZcZcVcilddgYZc!bVVgoZ`Zgdd` YZcd\deZchiVVcYZkgV\Zc#>cY^ibV\Vo^cZZck^VYZlZWh^iZ *& 9ZdeWgZc\hiZckVc 7ZiZ`Zc^hkdaaZ lll#WZakZYZgZ#cjk^cYijYZgZhjaiViZckVcY^ZYV\#6ahcY^c\Yj^YZa^_`ldgYi! Xjaijjg]^hidg^Z '. eaZ``Zc^cWZZaY ^h]ZilZa]ZiZci]djh^VhbZlVVgbZZoV`ZcldgYZcde\ZeV`iZckZgYZg\Z" Daad- WgVX]i#LZo^_cZgcd\c^Zi!bVVglZo^_cdcYZglZ\ZcbZihiZZYhbZZgbZchZc# DE>C>: :kZgikVc<^c`Za ** kracht =ZiXgZVi^ZkZ *, ;gVc`HigdaZcWZg\ `ZjoZegdXZh Egd_ZXiaZ^YZg7ZakZYZgZ 7Zl^cYha^ZYZcVVc (' ]ZilddgY 7ZakZYZgZ7^dh ,. DE>C>: BVg_daZ^cZYZKdh (( 6g_d@aVbZg (* 8dad[dc -& KWALITEITSARENA HOE HOUD JE KWALITEIT OVEREIND? 7 Jkii[d Zheec [dZWWZ Zc`lVa^iZ^ihiZVbbZi\ZoV\!ÓZm^W^a^iZ^i^c KWALITEITS- ARENA ]VcYZaZc!ZZchiZg`Zkddgo^iiZgd[egd_ZXiY^gZX" : iZjgZcZZcha^bbZbZg`cVVb#=Zio^_cZc`ZaZ HOE HOUD JE bVc^ZgZcdbi^_YZchZZcaVc\Yjg^\ZcXdbeaZmeaVc" KWALITEIT egdXZhkddgV[kVhi\ZhiZaYZXjaijjg]^hidg^hX]ZVbW^i^Zh OVEREIND? dkZgZ^cYiZ]djYZc#8jaijgZZaeaVcdadd\7ZgikVc BZ\\ZaZc\^c\^cYZod\ZcdZbYZ`lVa^iZ^ihVgZcVdeodZ` cVVg^chigjbZciZclVVgbZZYZ`lVa^iZ^iZcYZXjaijjg" ]^hidg^hX]ZYdZaZckVcZZcdcilZged[eaVcidi^cYZ j^ikdZg^c\WZlVV`i`jccZcldgYZc# 8 KWALITEITSARENA HOE HOUD JE KWALITEIT OVEREIND? KWALITEITSARENA HOE HOUD JE KWALITEIT OVEREIND? 9 ]ZicVhigZkZckVcYZoZVbW^i^Z^h]Zi Æ8dbb^ibZci kddg YZ ]ZaZ LViZg" kda\Zch:aZg^ZkVcZhhZci^ZZaWZaVc\ a^c^ZÇ!`VVihiKVcBZ\\ZaZciZgj\# \ZlZZhiYViYZk^h^Z\ZZcc^ZjlWZ" Æ9Vi ^h lVi cj dciWgZZ`i! Zc c^Zi aZ^YkZg`dcY^\i#ÆBZchZco^_cWZaZ^Yh" VaaZZc W^_ lZi]djYZgh# 9VVgdb bdZÇ!VaYjh:aZg^Z#Æ=ZiaVVihiZlVi \VVc lZ VaaZ `aZ^cZ WZigd``Zc eVg" ZZc aVcYhX]Vehk^h^Z bdZi YdZc! ^h i^_Zc WZkgV\Zc dkZg lZa` WZaVc\ o^_ Yjhc^ZjlZgZ\ZahkZgo^ccZc#DcYZg ]ZWWZcW^_YZLViZga^c^ZVah\Z]ZZa#Ç YZ eVgVeaj kVc YZ k^h^Z bV`Zc WZ" igd``Zc eVgi^_Zc Za`Z Yg^Z bVVcYZc ;WhbomWhd_d]ioij[ci V[hegV`ZcdkZglViZgWZ]ZZg!c^ZjlZ :Zc VcYZgZ j^iYV\^c\ lVVgbZZ aVcY\dZYZgZc!V\gVg^hX]ZhX]VVakZg" KVc KjjgZc `Vbei ^h YVi ]^_ Zc o^_c \gdi^c\#=Zio^_cZZchddgi]ZgZcV`" iZVb c^Zih `jccZc kVhiaZ\\Zc! ^c `ddgYZc! eVhhZcY W^ccZc YZ `VYZgh WZhiZbb^c\heaVccZc W^_kddgWZZaY# kVc]ZiWZhiVVcYZhZXidgVaZWZaZ^Y#Ç =Zi WZaVc\g^_`hiZ b^YYZa YVi ]^_ ]ZZ[i ^h `Zcc^h# CVVhi ]Zi a^c^ZeZg" L[hid_ff[h_d] heZXi^Z[EVcdgVbV@gVnZc]d[["ZZc 7Zgi kVc BZ\\ZaZc `c^`i! bVVg ^h aZ^YgVVY kddg gj^biZa^_`Z dcil^`" c^ZidkZgij^\Y#Æ?Z\VVibZidX]c^Zi `Za^c\Zc de Zc aVc\h YZ a^c^Z " kZg" kZgiZaaZc YVi Zg \ZZc heVcc^c\ WZ" hegZ^YZc KVc KjjgZc Zc o^_c iZVb hiVViijhhZcY^i^ciZ\gVVahVbZclZg" `Zcc^h" Zc `lVa^iZ^ihViaVhhZc Zc `Zc Zc ZZc hZXidgVVa \ZgZ\jaZZgY kddgWZZaYWdZ`Zc# ÈLZ bdZiZc egd" WZaZ^YhhnhiZZb# CZZb VaaZZc Va Y^Z WZgZcdbW^_^ZYZggj^biZa^_`^c^i^Vi^Z[ WZ\gZco^c\Zc! kVc YZ ZXdad\^hX]Z YZ \ZYVX]iZ\Vc\ kVc YZ LViZga^c^Z ]dd[YhigjXijjg!kVc\ZbZZciZc!kVc W^_ lZa`Z edgiZ[Zj^aaZ _Z bdZi VVc" kVc haj^h_Zh Zc [dgiZc kdaYdZcYZ bZZiZaViZclZ\Zc#LZlZg`ZcW^_" ]ZiCVi^dcVVaEVg`!Zcodkddgi#Ç `adeeZc# >h ]Zi lViZg4 LdcZc4 D[ ^coZiiZc#9ZLViZga^c^Za^_`ikVcc^Z" kddgWZZaY hVbZc bZi 9Z C^ZjlZ ÆCVijjga^_`^hZgheVcc^c\Ç!VcilddgYi idX] hZX Xjaijjg]^hidg^Z4Ç 7Zgi kVc bVcY!bVVg^hidX]kVc^ZYZgZZc#Ç @VVgi kVc CZYZgaVcY db eaVccZc ^c :aZg^Z#ÆBVVg]Ziaj`ikg^_VVgY^\db BZ\\ZaZc`^_`icVVg=Vch:aZg^Z# KVc KjjgZc/ ÆEgZX^Zh# LZi]djYZgh YZ Wjjgi i^_Y^\ WdkZc lViZg iZ `g^_" dkZg \gZcoZc ]ZZc iZ `^_`Zc# =Zi ^h Æ9VVgbdZi_^_idX]dd`aVhikVc]ZW" o^_ckddg]jcYZZadd`]ZZaZci]dj" \Zc# BVVg hdbh ]ddg _Z iZ aVVi kVc YZ `jchi db hVbZc egd_ZXiZc de iZ WZc4Ç ÆHdbh lZaÇ! \ZZ[i YZoZ idZ# h^Vhi# :Zc hiVe kZgYZg ^h YVi oZ WZ" ZZceaVcd[\VVi]ZiegdXZh]ZZahcZa# DbYZÒcVcX^ aZ!egd\gVbbVi^hX]Z! eaVcdadd\ >Wdi L[d^k_p[d! WZYZc" oZiiZclVVg^c_ZhZXidgVaZgZ\ZahZc Æ6Vc YZ hiVijh kVc CVi^dcVVa EVg` hZ[[Zc dcYZgYZZa iZ o^_c kVc ZZc 9Vc ^h ]Zi iZ aVVi db dcoZ YdZaZc " eda^i^Z`Z Zc _jg^Y^hX]Z dWhiV`Zah `ZgkVc]Ziegd_ZXi9Zh7ZZbhiZgh# oZa[h\ZaYhigdbZcXdbW^cZZgi#Ç ]Vc\Zc WZhi lVi hjWh^Y^ZhigdbZc# \gdiZg\Z]ZZa!ZZc\gddihZhigjXijjg ]Zi kZghiZg`Zc kVc YZ hVbZc]Vc\ i^_YZch ]Zi eaVcegdXZh iZ dkZgaZ" 9VVg ]ZZ[i =Vch KZc]j^oZc kVc BVVgY^ZbdZi_ZkVV`iZcWZ]dZkZ Y^Zdd`kddg]Zc^Zih`VcdeaZkZgZc#Ç Zc]ZiWZiZgWZaZZ[WVVgbV`Zc"Zg^c kZc! ^h bZZg cdY^\ YVc ZZc bVh" =^hidg^hX]"\Zd\gVV[=Vch:aZg^ZkZg" egd_ZXiWjgZVj9Zh7ZZbhiZghVcYZ" kVcgZXgZVi^ZkZYdZaZ^cYZcWZhiZYZc! iZgeaVc d[ \dZYZ kddgcZbZch# iZ\ZclddgY^\i ^c 9gZci]Z cVbZch gZZgkVg^c\ZcbZZ#IdZc]^_hjWh^Y^Z odVah YZ VVcaZ\ kVc eVg`ZZgeaVVi" D[ odVah 8[hj lWd C[]][b[d YZ YZ7gZYZDkZgaZ\\gdZe@aZ^cZ odX]idbiZWZeVaZcd[l^cYijgW^cZh hZcZc^c[dgbVi^ZWdgY_Zh#BVVgYVi kZgiZ\ZclddgY^\Zgh kVc Zc`ZaZ 9dgeZc ilZZ WZaVc\Zc# KVcj^i o^_c lZad[c^Zi^c]Zi7ZZbhiZgaVcYhX]Ve YdZi V[WgZj` VVc YZ ^YZci^iZ^i kVc kddgWZZaYegd_ZXiZc kgdZ\/ ]dZ [jc" Xjaijjg]^hidg^hX]ZY^hX^ea^cZhiVVi eVhhZc! lZgY o^_c VVckgVV\ c^Zi \Z" ]Zi \ZW^ZY# LZ WZhiZYZc YVi \ZaY “DE WATERLINIE LIJKT YZZg_ZYZXjaijjg]^hidg^hX]Z`lVa^" ]^_ kddg YZ ^chiVcY]djY^c\ kVc YZ ]dcdgZZgY dbYVi ]Zi iZ lZ^c^\ bZi YVc dd` a^ZkZg VcYZgh! odVah VVc iZ^i!]dZkddg`db_ZYVi]ZiZgdYZZgi ^YZci^iZ^iZcYZ`VgV`iZg^hi^Z`ZckVc Xjaijjg]^hidg^Z iZ bV`Zc ]VY# Æ=^Zg ZZc ÒZiheVY cVVg iZÒZihZc#LZodjYZcZ^\Zca^_`bdZ" ]dd[YhigjXijjg!bVVgY^ZoZa[YZcdiV YZ Ygdd\bV`Zg^_ ^c `VVgi! lVVgcV dkZgaZ\\Zc`jccZcXdcÓ^XiZc!Y^Z_Z kda\Zch KVc KjjgZc kdaYdZcYZ ^ZYZgZZc ]djYi o^X] YVVgVVc4Ç iZc WZhX]^``Zc dkZg ZZc Ò_cbV" l^a dd` ldc^c\Zc WdjlZc! cV" ^co^X]iZa^_`lZgY\ZbVV`i]dZgj^b" kgdZ\ d[ aVVi idX] bdZi j^ihegZ`Zc! dkZgij^\ZcY#=Vch:aZg^Z\ZZ[iiZ`Zc" Æ?VÇ! VcilddgYi C^ZjlZc]j^oZc# o^\ cZilZg` kVc bZchZc Y^Z Va Y^Z ijjg dcil^``ZaZc! \V od bVVg Yddg# iZa^_`Zdcil^``Za^c\ZcYVVgde`dcYZc YZWdZaÓ^c`kZgigV\ZcÇ!bZg`i=Vch cZc \gVV\ odÉc iZVb ^c 9gZci]Z iZ Æ6gX]^iZXiZc! dcil^``ZaVVgh! hiZYZc" WZYgZ^\^c\Zc Zc `VchZc kddg dch JcZhXd^hZZcdcV[]Vc`Za^_`ZhiVijh#Ç ^cheZaZc#=ZigZhjaiVVi^hZZcWdjl" :aZg^Zde#Æ?Z]ZWiYVcZX]iZZchiZg`Z ^cigdYjXZgZc# WdjlZgh!oZk^cYZc]ZiVaaZbVVaZZc ^cYZ\ViZc]djYZc0ZZchddgiZVgan 9ViYZWZcdZb^c\idilZgZaYZg[\dZY Yddh Y^Z KZc]j^oZc YZ cVVb 9Zh kddgo^iiZg cdY^\! Y^Z VVc iV[Za o^i >c =Zc\Zad ^h kddg ]Zi egd_ZXi =Vgi j^iYV\^c\db^ZihbZi]ZiWZhiVVcYZ lVgc^c\hnhiZb#Ç dd`idib^cYZgZci]djh^VhiZgZVXi^Zh 7ZZbhiZgh \V[# Æ:Zc hiZg`Z cVVb W^_ZZcWdZg!bVVgdd`^c9Zc=VV\ kVc Oj^Y dd` ZZc YZg\Za^_` iZVb iZYdZc#9Vi^hkZZaaZj`ZgYVcWdj" KVc BZ\\ZaZc kgVV\i o^X] V[ d[ YZ aZ^Yi! dcYZgkdcY =Vch KZc]j^oZc ^c d[ VVchegZ`ZcY bdiid \VVi W^_ o^_clZ\`Zci#BZi^ZbVcYY^ZbZZg" \Z[dgbZZgY bZi dcYZg bZZg YZ lZc ^c ZZc lZ^aVcY! de ZZc iVWjaV \ZlZchiZ WZcdZb^c\ idi JcZhXd YZ7ZZbhiZg#6VcYZZcZ`VcildgYi eVgi^_Zc ijhhZc YZ dgZc Zc ^c ]Zi YZgZiVaZchegZZ`i!ldgYZcY^ZoZa[YZ VgX]^iZXiZc =jWZgi"?Vc =Zc`Zi Zc gVhV#Ç lZgZaYZg[\dZY ZZc WZiZgZ j^i\Vc\h" YZ JcZhXdhiVijh Yddg WZldcZgh Zc ]Vgi o^iiZcÇ! a^X]i KZc]j^oZc idZ# XdcÓ^XiZchcZaaZgde\Zadhi# VbW^i^Zh! WZc ^` dd` ZZc gZ\^hhZjg hZXidg# >c ]Zi egd_ZXi EVgZah G^_\Zc YZ bdcjbZciZchiVijh VVc\ZkgVV\Y# NATIONAAL BEEK- EN >c]ZiCVi^dcVVaWZZ`"ZcZhYdgeZc" 9ZlddgYZc9Zh7ZZbhiZghbdZiZc Y^Z ]Zi hXg^ei kVc ]Zi bVhiZgeaVc deZgZZgi Gdh de ilZZ [gdciZc# bZiZcdgbkZZakZgigV\^c\Vah\Zkda\#Ç aVcYhX]Ve9gZcihX]Z6VldgYZcYZ YZ`dbZcYZ_VgZc^c]djY`g^_\ZcZc bdZi `jccZc VVceVhhZc# Cj YZ 6VcYZZcZ`Vcihi^bjaZZgioZZ^\Z" EVjaAVbWgZX]ihkVaiC^ZjlZc]j^oZc ESDORPENLANDSCHAP WZhiVVcYZ!gZhig^Xi^ZkZWZaZ^Yh`VYZgh j^i\gdZ^ZcidiZZc\ZkaZj\ZaYWZ\g^e# He]^cmaZZ\hiVVibdZiZchdbb^\Z cVgZcidi]ZgWZhiZbb^c\!VVcYZVc" W^_# ÆL^_ l^aYZc YZ bdcjbZciVaZ \ZgZheZXiZZgY#BVVgZgldgYilZadc" 9Zh7ZZbhiZghbdZig^X]i^c\\VVc WZigd``ZcZcW^_l^_oZkVchegZ`ZckVc YZgZ`VciodZ`ioZcVVgdcYZgcZbZgh i^bbZg[VWg^Z` ]Zg\ZWgj^`Zc Vah DRENTSCHE AA YZg]VcYZaY!lVci]ZiWZhiVVcYZWZaZ^Y^h \ZkZcVVcYZidZ`dbhi^\Zdcil^`" a^c`hde`dbZc^ceaVVihkVcgZX]ih# Y^ZWZYg^_[hgj^biZcdY^\]ZWWZc# i]ZViZglZg`eaVVih#=^ZgkddgbdZhiZc c^Ziha^b\ZcdZ\dbj^iYZXdc[gdciVi^Z `Za^c\kVc9Z7ZZbhiZg#H^cYh KZgYZg^hXdbbjc^XVi^ZbZiWjg\Zgh I^_YZch YZ ]ZgWZhiZbb^c\ \VVi Yg^ZkVcYZiVX]i^\`dadbbZckZgl^_" ZcXdbW^cVi^ZkVcYZkZghX]^aaZcYZWZaVc\Zc^c]Zi\ZW^ZY]ZiWZhiZiZ]VaZc# &...hiVViYZoZW^_cV)%%_VVgdjYZ ]ZZa WZaVc\g^_`# >c BVVhig^X]i ]ZW" YZ \ZbZZciZ gZhig^Xi^Z[ db bZi YZgY ldgYZc# BVVg dbYVi YVi c^Zi 9ZV[hegVV`Y^Zh^cYh'%%%hiVVi!^hYViVaaZWZigd``ZcZc^cdcYZga^c\dkZgaZ\ Ygdd\bV`Zg^_deYZJC:H8D"a^_hi WZclZZZc^YZZ cXVggdjhZa\Z]dj" ]Zi WZhiZbb^c\heaVc# Gdh kZgiZai/ bV\!\VVi]Zi]ZaZeaVcc^ZiYddg#Ç YZcVijjg"!Xjaijjg"!ZcaVcYWdjlWZaVc\ZcbdZiZcY^ZcZc#>cYVi_VVglZgY kVclZgZaYZg[\dZY#BVVgodÉcZg`Zc" YZc dkZg lVi lZchZa^_` ^h kddg ]Zi ÆIZ kVV` ldgYZc kVc Y^Z [VWg^Z`h" KVcBZ\\ZaZc`^_`iGdhVVc#Æ=dZo^i ]Zihigddb\ZW^ZYkVcYZ9gZcihX]Z6VZcVVckZglVciZWZ`ZcWdkZc6hhZc c^c\gdZeiWZ]VakZ\Z_j^X]dd` \ZW^ZY# 9^Z ^YZZ c o^_c kZglZg`i ^c \ZWdjlZc VeeVgiZbZciZc \ZbVV`i! YViW^__jaa^Z4ÇÆ?ZbdZiYZWVaVchijh" VVc\ZlZoZcVahCVi^dcVVaEVg`#9ZeaVccZc]^ZgidZg^ZeZc^cZZghiZ^chiVci^Z kgV\Zcde#KgV\ZcdkZg]dZ_ZbdZi ZZcWdZ`ZcXY"gdb#ÇKVcBZ\\ZaZc/ lVi c^Zi g^_bi bZi dcoZ VbW^i^Z db hZc WZhX]Zgb^c\ Zc dcil^``Za^c\h" kZZaegdiZhideW^_YZWdZgZc!Wjg\ZghZcWj^iZcaj^#>c]jcd\ZcYgZ^\YZ]ZiZXd" db\VVcbZiYZhdX^VaZZcZXdcd" Æ:cY^Za^\\ZccjZg\Zch^cZZcaV#Ç ZZc \ZbZc\Y lZg`\ZW^ZY iZ Wa^_kZc# bd\Za^_`]ZYZcVai^_Y^c]Zidd\]dj" ad\^hX]\gdZc]ZiV\gVg^hX]XjaijjgaVcYhX]VeiZdkZgldZ`ZgZc#9ZWZldcZgh ÆCZZ! Y^Z XdchjaiVi^ZgdcYZ ^h Yddg 9VVgdb idZihi YZ \ZbZZciZgVVY YZc!Ç VaYjh Gdh# ÆL^_ \ZWgj^`Zc YZ YZ eda^i^Z` dkZg\ZcdbZc ^c ]Zi ^ZYZg ^c^i^Vi^Z[ VVc ]Zi k^\ZgZcYZ lZiejjgdbVVciV[ZaiZ`dbZcW^_YZ DES BEEMSTERS bVhiZgeaVc Zc ]Zi dcilZge# KZgYZg WZhiZbb^c\heaVc# 7dkZcY^Zc hiVVi dcil^``Za^c\ kVc ZZc eVcY lVVgkVc ^h ]Zi eaVcegdXZh od igVcheVgVci ]Zi WZhiZbb^c\heaVc VbeZg hiZ" lZ\ZZcZ^\ZcVVgo^_c#Od`jccZclZ b^hX]ZYncVb^Z`iZgeaZ``Z!lVci YVi l^_o^\^c\Zc ^c YZ i^_Y Yddg YZ YZa^_`Z j^iWgZ^Y^c\ idZ# =^ZgYddg idX]bZZYZc`ZcdkZgbd\Za^_`]ZYZc c^ZbVcYl^aZZc`VVhhidaedkZg Wjg\Zg iZ kda\Zc o^_c# 9Vi oZ Zgde dcihiVVi Zc^\Z hX]VVghiZ de YZ WZ" Zc iZ\Za^_`Zgi^_Y YZ `lVa^iZ^ihZ^hZc ]Zi\ZW^ZYoZiiZc#HVbZcbZiYZ `jccZc idZo^Zc YVi 7ZakYgZ Yg^_[heVcYZcbVg`i! lVVgYddg dch WZlV`Zc#Ç WZkda`^c\]ZZ[iWjgZVjKZc]j^oZc j^iZ^cYZa^_` ZZgYZg ZZc VX]i Zg[\dZY \ZZc iZ`dgi ]ZZ[i VVc egd" Æ:Zc aVVihiZ kgVV\Ç! WZhaj^i KVc \ZodX]icVVgYZine^hX]Z7ZZbhiZg" eajh ldgYi YVc ZZc k^_[ b^c#Ç BZ\\ZaZc#ÆLZ]ZWWZc]ZicjkddgVa `lVa^iZ^iZc#OdVahYZk^Zg`VciZ 9Z `gVX]i kVc 7ZakYgZ ^h kda" “JE MOET DE BALANS dkZgdW_ZXiZc#=dZWZlVV`_ZYZ^YZc" bVVikdZg^c\!Y^Z_ZiZgj\k^cYi^cYZ \Zch AVbWgZX]ih YZ igdjl VVc YZ i^iZ^i kVc ]Zi \Z]ZaZ \ZW^ZY! ]Zi \Z" `VkZah!]ZiZg[Zc^cYZhidaeWdZgYZ" dcil^``ZaigVY^i^Z odVah Y^Z i^Zc TUSSEN BESCHERMING ]Zj\ZckVcYZhiVYb^hhX]^ZclZa4Ç g^_#:cYZg^ib^Z`kVca^_cZc!a^ciZcZc _VVg\ZaZYZc\ZYZÒc^ZZgY^h#=^Zg^c AVbWgZX]ih/Æ9Viaddei\Za^_`debZi lZ\Zc#Dd`ldgYikZg`ZcY]dZ_Z ]ZZ[iXjaijjg]^hidg^ZZZc]VgYVVc" EN ONTWIKKELINGS- YZdW_ZXi\Zg^X]iZWZcVYZg^c\#Ç YZZa# Æ=Zi ^h ]Zi dcil^``Za^c\h" MOGELIJKHEDEN ALTIJD KVc BZ\\ZaZc/ Æ=Zi \VVi db ediZci^ZZa lVVgbZZ ZZc c^ZjlZ \ZW^ZYhdcil^``Za^c\! bZchZc# 9VVg `dZgh kddg YZ hiVY \ZkVgZc ldgYiÇ! IN HET OOG HOUDEN.” `dbilZabZZgW^_`^_`Zc#9dZaZckZg" kZgiZai ]^_# Æ9^Z ^XdcZc kVc YZ W^cYZc! kZgZkZcZc kVc `dhiZc Zc g^" \ZhX]^ZYZc^h W^ZYZc higV`h dc" \gVbbV# >Zih lVVg =Zc\Zad Yjh h^XdÉh#@VcYViVaaZbVVa4Ç YZgYV` VVc ldcZc! lZg`Zc Zc dc" hX]^_cWVVg lZa aVhi kVc ]ZZ[i#Ç C^ZjlZc]j^oZc/Æ9Vi^hcd\ZZcegd" YZgl^_h#Ç :Zc olV` ejci ^c ]Zi ÆKg^_lZa\ZZceVcY^hYjh^c\ZbZZc" WaZZb#:ZchiZg`hiZYZcWdjl`jcY^\ WZlV`Zc kVc YZ VbW^i^Zh ^h kda" iZa^_` WZo^i4Ç kgVV\i KVc BZ\\ZaZc# eaVcodjYVVg^cbdZiZchijgZc#Ç Foto: Peter van Bolhuis \Zch AVbWgZX]ih ]Zi VadjYZ egd" Æ@adei! VcilddgYi Gdh# Æ9VVgdb Gdh/ Æ9Vi ^h c^Zi \ZcdZ\# ?Z WaZZb kVc l^hhZaZcYZ hijjgbVc" \ZWgj^`Zc lZ YZ bdcjbZciZclZi `jci ZZc eaVc c^Zi bZi kddgj^i" l^aYZc]ZiZhYdgeZcaVcYhX]VeWZ]djYZcbZio^_c]dd^aVcYZcZclZ^aVcYZc Foto: Wim van der Ende cZc# ÆLZi]djYZgh Wa^_kZc k^Zg _VVg! db\g^eiZ`g^_\ZcdeYZ]ZgWZhiZb" `^_`ZcYZ Wa^` \Z]ZZa Y^X]ii^bbZgZc# ^c]ZiaV\Zg\ZaZ\ZcWZZ`YVa!YZV``ZghdeYZdeZcZhhZc!YZ]d\Zg\ZaZ\Zc Zc dd` egd_ZXiaZ^YZgh kZgigZ``Zc# b^c\kVc\ZWdjlZc#ÇC^ZjlZc]j^oZc C^ZjlZ hijg^c\hbd\Za^_`]ZYZc o^_c kZaYZcZcYZHV`h^hX]ZWdZgYZg^_ZccYZkZaZ!o^X]iWVgZVgX]Zdad\^hX]Zbd" bZiYZoZXjaijjg[ZcdbZcZchijg^c\ BZYZ YVVgdb aZ\\Zc lZ kZgVcYZ" Zc AVbWgZX]ih hX]jYYZc ]Zi ]dd[Y# ZcWa^_kZcYVVgdblZa`db#Ç cjbZciZc#9ZVVcl^_o^c\idiCVi^dcVVaEVg``lVbidX]!bVVg^cVVc\ZeVhiZ \ZZ[iVVcVXijZaZdcil^``Za^c\Zc! g^c\ZcXdci^cjkddgVVcYZ\ZbZZc" Æ9^Z bdcjbZciZcVVcl^_o^c\ \ZZ[i kdgb/kddgiWdjlZcYdeYZZ^\Zch[ZZgZc^YZci^iZ^ikVc]Zi\ZW^ZY#>cdkZgaZ\ odVahYZkZgeVVgY^c\ZcYZhX]VVa" iZgVVY! odYVi o^_ ^c ^ZYZg \ZkVa lZa bZ VaaZZc bVVg dkZgaVhiÇ! WZidd\i bZiYZWZldcZghlZgYZcZZcegd\gVbbVi^hX]eaVcZcZZcaVcYhX]Vehk^h^Z kZg\gdi^c\kVc]ZiWdZgZcZg[#D[YZ WZigd``ZcWa^_kZc#Ç C^ZjlZc]j^oZc#ÆHdbhWZcdZbiZZc de\ZhiZaY#>cYZoZk^h^Zo^_c^YZci^iZ^iZcidZ`dbhi^\Zdcil^``Za^c\VVcZa`VVg kgVV\]dZ_ZbZi^c[gVhigjXijgZaZ Xdbb^hh^Z kVc ZmeZgih ZZc \ZWdjl \Z]VV`i^cWZZaYZcZcegd_ZXiZc#DbYZYg^ZbVVcYZc`dbZcYZWZigd``Zc kgVV\hij``Zcdb\VVi#=ZiVcilddgY Ijh[d]je[ji[d idibdcjbZciYVikddgdbldcZcYZc ^chiVci^ZhW^_Za`VVgdbiZdkZgaZ\\ZcdkZghX]VVakZg\gdi^c\^cYZaVcYWdjl! deYZoZkgV\Zc`g^_\iZZceaZ`^cYZ 6cigdedad\ZBVg^Z`ZGdhidihadi^h ]ZaZbVVa\ZZcWZiZ`Zc^h]ZZ[i#Hdbh c^ZjlZaVcY\dZYZgZc!cVijjgdcil^``Za^c\!lViZgWZ]ZZgZcVcYZgZoV`Zc 7ZZbhiZgWdjlYddh#9ZoZWdjl" W^ccZc YZ \ZbZZciZ OVVchiVY kZg" `jc_ZbZiodÉchiVijh\ZZc`Vcij^i# DkZgZZcaZc\iZkVc-*`^adbZiZghigZ`iYZC^ZjlZ=daaVcYhZLViZga^c^Zo^X]j^i kVcBj^YZcidiVVcYZ7^ZhWdhX]#IdikZg^cYZkdg^\ZZZjlWZhX]ZgbYZYZoZ ZAANSTAD kZgYZY^\^c\ha^c^Z^ci^_YZckVcddgad\]ZiZXdcdb^hX]]VgikVcCZYZgaVcY#6ahYZ k^_VcY`lVb!`dc]ZiaVcYiZcddhiZckVcYZa^c^ZdcYZglViZgldgYZc\ZoZi#:Zc `aZ^cZ)%XZci^bZiZglVh\ZcdZ\#IdideYZYV\kVckVcYVV\^hY^ikZgYZY^\^c\h" PARELS RIJGEN hnhiZZbbZio^_c[dgiZc!Wjc`Zgh!haj^oZc 9Z\ZbZZciZOVVchiVYdciedeio^X] Zc ^cjcYVi^Z `VcVaZciZgj\iZk^cYZc^c VahXjaijgZZabV`ZaVVg#BZikZZa^coZi ]ZiaVcYhX]Ve#=ZihigZkZc^hdbYZ `deeZaioZdcYZgcZbZghY^Zgj^biZ NIEUWE hVbZc]Vc\kVcYZa^c^ZlZZgiZkZghiZg" odZ`ZcVVc]Zi^cYjhig^ZZaZg[\dZY `ZcZc]VVgWZiZgWZaZZ[WVVgiZbV`Zc# W^ccZc]VVg\ZbZZciZ\gZcoZc#9Z 9VikgVV\idbXdchZgkZgZcYZbVVigZ\Z" HOLLANDSE \ZbZZciZWZcVYZgiZ^\ZcVgZckVc aZc!gZhiVjgVi^Z!gZXgZVi^ZkZdcihaj^i^c\Zc eVcYZcY^ZaZZ\hiVVcdbZZcc^Zjl bVg`Zi^c\Zcdbc^ZjlZ[jcXi^ZhZc]Zg" \ZWgj^`iZgZVa^hZgZc#:coZ\VVi WZhiZbb^c\#:c]ZikgVV\ikddgVaha^bbZ WATERLINIE VXi^Z[deodZ`cVVgdcYZgcZbZgh XdbW^cVi^ZhbZiVcYZgZdcil^``Za^c\Zc# Y^ZWZYg^_[hgj^biZcdY^\]ZWWZc#9Z LViZgWZg\^c\ZccViiZcVijjgdcil^``Za^c\W^_kddgWZZaY`jccZckgdZ\ZgZdcYZg" \ZbZZciZkZgY^Zeio^X]^cYZeZg" adde\ZW^ZYZcbVg`ZgZcZchiZYZa^_`Zj^iaZ\odjo^X]`jccZckZghX]VchZcVX]iZg hddca^_`ZZcWZYg^_[hbVi^\ZeZgheZX" YZ]dd[YlZZghiVcYa^_c#BZiVcYZgZlddgYZc/ZZc]d\ZVbW^i^Z^cZZcgj^biZa^_`! i^ZkZckVcYZdcYZgcZbZg!ZcYgVV\i bVVgdd`WZhijjga^_`XdbeaZmZh^ijVi^Z#7^_Y^iegd_ZXio^_cVaaZZcVa*YZeVgiZ" ]ZZa\Zg^X]iZZcbd\Za^_`ZbViX] bZciZc!*egdk^cX^Zh!'*\ZbZZciZcZc(lViZghX]VeeZcWZigd``Zc#7Z]VVaYZ VVc#9Z\ZbZZciZ]ZZ[i]^ZgW^_ZZc hjXXZhhZco^_cd#V#YZeaVcdad\^hX]ZkZgVc`Zg^c\^cYZCdiVGj^biZ!YZVVcl^_o^c\ ZXdcdb^hX]WZaVc\#OVVchiVYl^aZZc VahCVi^dcVVaAVcYhX]VeZcZZcWZhijjghdkZgZZc`dbhiijhhZcYZegdk^cX^ZhZc lZg`\ZW^ZYWa^_kZc!bVVgYZgj^biZ b^c^hiZg^Zh#BdbZciZZaldgYZckddgVaYZe^_aZc\Zg^X]idej^ikdZg^c\hc^kZVj/]Zi dbj^iiZWgZ^YZc^hWZeZg`i#C^ZjlZ egd_ZXiWjgZVjkVcYZlViZga^c^ZWZlVV`iYZ\ZZhikVcYZdcil^``Za^c\hk^h^ZZc j^iWgZ^Y^c\Zco^_cc^Zi^c]ZiWZaVc\ dcYZghiZjciYZ\ZbZZciZc!lViZghX]VeeZc!dcYZgcZbZghZ#V#W^_YZj^ilZg`^c\ ZgkVc!ZZc`lVa^iZ^ihiZVb\ZZ[i\ZkgVV\YZcdc\ZkgVV\YVYk^ZhdkZgeaVccZc Y^ZYZlViZga^c^ZWZigZ[[Zcd[gV`ZcZcZZckddgWZZaYZcWdZ`aVVio^Zc]dZYZ ZhhZci^ZhkVcYZlViZga^c^ZZZckZgiVa^c\`jccZc`g^_\Zc^cc^ZjlZdcilZgeZc# 9VVgcVVhio^cibZcW^ccZc]Ziegd_ZXidecd\VcYZgZb^YYZaZcdbYZbVoZckVc ]Zi`lVa^iZ^ihcZiiZY^X]iZc#BZZg^c[dgbVi^Z/lll#]daaVcYhZlViZga^c^Z#ca Kaart: Projectbureau NHW Foto: archief gemeente Maastricht EVaVX]iZg]ZihiVi^dckVc=Zc\ZadYdb^cZgZcYZ`Vciddg\ZWdjlZckVc Foto: Mischa Keijser, HH bVX]^cZ[VWg^`VciHidg`]ZiWZZaYkVcYZhiVY#=Zi^cYjhig^ZXdbeaZmkVc*% kVc]ZibdcjbZciVaZaVcYhX]VeZc ]ZXiVgZ\gddibVV`iZZc^cX^h^Z^c]ZihiZYZa^_`lZZ[hZa!kVchiVi^dcidiVVc BELVÉDÈRE MAASTRICHT ]Zi^cYjhig^ aZZg[\dZY#9Zbdcj" HENGELO ]ZiIlZciZ`VcVVa#BZZgYVcZZcZZjlaVc\`adeiZdeYZoZeaZ`]Zi^cYjhig^ aZ bZciZcgZ\ZahkdgbZcZZcWZaVc\g^_` ]VgikVc=Zc\ZadbZiWZYg^_kZcVahHidg`!9^``ZghZcaViZgdd`H^ZbZch#9ddg 7ZakYgZ!VVcYZcddgYlZhigVcYkVcBVVhig^X]i!^hZZc\ZW^ZYbZikZZa\Zo^X]" hijg^c\hb^YYZa#7Z\^c'%%(lVgZc ZZcbdcY^VaZgZh]j[ÓZkVcYZWZYg^_[hVXi^k^iZ^iZckVcHidg`addei]Zi\ZW^ZY HART VAN ZUID iZc#'-%]ZXiVgZ!^YZVVa\ZaZ\Zc/cVW^_]Zi]^hidg^hX]XZcigjbZc\gZcoZcYVVc]Zi Zgcd\bVVg'*\ZbZZciZa^_`Z h^cYhWZ\^c_VgZccZ\Zci^\aVc\oVVbaZZ\#C^ZjlZegd\gVbbVÉhkjaaZcYZ Wj^iZc\ZW^ZY#BVVgdd`ZZclVidcWZhiZbYZeaZ`/bZikZgdjYZgYZ^cYjhig^Z!ZZc bdcjbZciZc#>cb^YYZaho^_cYVi aZ\ZeaZ``Zc#9ZkddgbVa^\Z^cYjhig^Z"ZcXaVkZigVch[dgbZZgio^X]^c[VhZh egdWaZZbl^_`ZcdjYZhidgieaVVihZc#:cZZc\ZW^ZYbZi\gdZcZcVVc]ZilViZg! Zg&''#BVVgdd`kddg`VgV`iZg^h" idiZZcc^ZjlhiVYhYZZa!lVVg^ZYZgZZccVVhiZa`VVg`VcldcZc!gZXgZ gZc bZidjYZ[dgi^ÒXVi^ZhZc^cYjhig^ aZbdcjbZciZc#@dgidbZZc\ZW^ZYYVi]ZZ[i i^Z`ZdW_ZXiZcodcYZghiVijhoZi ZclZg`Zc#HiZYZcWdjl`jcY^\ZhigjXijgZc!igVY^i^dcZaZ\ZWgj^`hkdgbZcZc j^i\ZYVV\Yidi\gdiZVbW^i^ZhkddgldcZc!lZg`ZcZcdciheVccZc#=ZiYZc`Zc YZ\ZbZZciZo^X]^c#OZ^hhiZZYh [nh^Z`ZgZa^XiZcldgYZc^c\ZoZidb]Zi`VgV`iZgkVc]Zi\ZW^ZYiZWZ]djYZc# ]^ZgdkZg^h^cb^YYZahj^i\ZhiZ\ZcWdkZc]Zic^kZVjkVcYZV[odcYZga^_`ZdW_ZXiZcZc iZgj\]djYZcYZg^c]ZikZgaZcZc 9ZZZghiZigVch[dgbVi^Zho^_cZZc[Z^i#Odo^iYZWgVcYlZZg^cYZkddgbVa^\Z de\ZhX]VVaYcVVg]Zic^kZVjkVcYZ]ZaZhiVY#>ckZhiZg^c\Zc^c]ZiZg[\dZYldgYZc kVcZZcWZhiZbb^c\hl^_o^\^c\kVc bdYZabV`Zg^_kVcHidg`Zc^cXdgedgZZgiYZc^ZjlWdjlkVc]ZigZ\^dcVaZ kddga^Z[\ZcdbZckVcj^iYZbZZglVVgYZkddg]Zi]ZaZeaVc\ZW^ZY#9ZVVcWdY" lZg`ZccVVgldcZc#7ZZaYWZeVaZcYZ deaZ^Y^c\ZcXZcigjbIlZciZZZcYZZakVcYZkddgbVa^\Z\^ZiZg^_VahXZcigVaZ \Zg^X]iZhijg^c\^h^c\Zgj^aYkddgZZckgVV\\Zg^X]iZZcYZ[VXidgi^_Y^h^c\ZWgVX]i# WZWdjl^c\ldgYiodkZZabd\Z" dcihaj^i^c\hVhkVc]Zi\ZWdjlXdbeaZm# 9ZoZ`dZgh]ZZ[ic^ZjlZYncVb^Z`\ZWgVX]ibZidd`i^_YZa^_`Zegd\gVbbVÉhZc a^_`WZ]djYZc#OdVah[VWg^Z`heVcY 9Zegd\gVbbVi^hX]Z^ckjaa^c\kVc]Zi\ZW^ZY^hZX]iZg\ZZch^cZXjgZ^cZZc ZmeZg^bZci#9VikgVV\ilZadbÓZm^W^a^iZ^i!kVchiVYhdcil^``ZaVVghZcXjaijgZaZ^c^" OPINIE OPINIE ijn naam is Rudy S. Ik ben project- proces van zorgvuldigheid, van afwegingen, dat op te lossen is een andere rolverdeling eze kleine column heeft de vorm van een wit weggetrokken echtpaar, een groepje moeten krijgen. Alleen, ‘het kan niet de markt ontwikkelaar. Als we spreken over van vage doelstellingen, van veel overleg af te spreken tussen de overheid en die een vergelijking. Altijd een beetje verslagen klanten. Kees vertelde dat ze gingen zijn die de spelregels maakt’ is mijn stelling. Mooi Nederland, hebben we het en nog een keer overleg en daarmee wordt marktpartijen. De overheid heeft als taak riskant, spreken in vergelijkingen, vertrekken omdat er een nieuwe eigenaar natuurlijk over een land dat door het land niet mooier. Recentelijk is er een de doelen en de spelregels vast te stellen, omdat ze nooit helemaal opgaan. was die de huur wenste te vervijfvoudigen, Ik neem aan dat ik de vergelijking niet hoef particulier initiatief gevormd is. Alles wat ons beweging op gang gekomen, waarvan het maar zich niet met de uitvoering bezig te In mijn buurt in Amsterdam – altijd al een want hun winkeltje bleek zich op een uit te leggen – maar voor alle zekerheid: dierbaar is, is het resultaat van particulier manifest van milieudefensie [‘Vernieuw de houden. Het land, de stad wordt niet door de beetje sjieke buurt maar wat bedaagd, doch toplocatie te bevinden, namelijk binnen een op 13 september jl. bood de Vereniging initiatief. Dat zijn we een beetje uit het oog bedrijventerreinen, spaar het landschap’] staat gemaakt, niet door de overheid maar de laatste jaren zeer in trek bij jonge gezinnen straal van honderdvijftig meter van de Van Milieudefensie minister Cramer een verloren, omdat we sinds 1850 (en recentelijk een interessante uiting is. Ik heb dit manifest door privaat initiatief. Dat is een heel breed met hoge toekomstverwachtingen, zodat Baerlestraat. Zo’n huur konden zij natuurlijk manifest aan, waarin zij stelde dat de vraag zijn daar prachtige boeken over geschreven) gesteund, ben medeondertekenaar van die begrip, dat zijn ook de buurtbewoners, ook de aantallen fourwheeldrives en rijwielen niet betalen. Die nieuwe eigenaar was een naar bedrijventerreinen ‘stelselmatig’ een groot project zijn ingegaan, het ‘grote verklaring, ik heb het zelfs gesponsord. Omdat de mensen die in de stad wonen, werken en met houten bakken voor kindervervoer nog nauwelijks te traceren Engelse investeerder, wordt overschat en dit heeft geleid tot een staatsproject’, waarin wij langzamerhand we, denk ik, afscheid moeten nemen van het leven. dagelijks toenemen – in die buurt bevond zich die volstrekt niet geïnteresseerd was in stijging van het areaal aan leegstaande een apparaat hebben opgebouwd dat onze grote staatsproject dat we 150 jaar geleden De opgave in het kader van Belvedere voor in een zijstraat het beste kaaswinkeltje van verhalen over verbondenheid met de buurt, bedrijventerreinen met 28.000 hectare. En gemeenschappelijke doelstellingen, ons hebben ingesteld. Omdat we naar een nieuwe de komende jaren, is niet alleen bouwen, de stad. Het werd gedreven door een altijd levenslang hard werken, oude dames en wat nog een actueel aanhangsel: Ik vind steeds gemeenschappelijk belang, ons leven moest tijd toegaan waarin het private initiatief maar vooral het beheersen en het managen opgewekt Westfries echtpaar, Kees en niet al. Als ie al wat voor zich zag, was het meer dat de discussie over hoe het moet gaan vormgeven. Vooral na de Tweede waarschijnlijk een sjiek klein modeatelier of gaan in Nederland wordt bepaald door een Wereldoorlog is dit ‘grote staatsproject’ een advocatenkantoor. Kees en Ans hadden soort laconiek vaststellen ‘nou ja, het is nu behoorlijk uit de hand gelopen. trouwens ook een advocaat geraadpleegd en eenmaal zo, dit hebben we met z’n allen zo die had gezegd dat ze geen been hadden om gewild’. In de NRC stond te lezen wat het Als je kijkt naar hoe het landschap en de HkZoIjhe_da M_bb[c op te staan, want de prijzen op deze locatie Ruimtelijk Planbureau daarover te berde steden er nu uit zien, dan zeggen we met werden door de markt bepaald. Ze waren zo bracht. ‘Kennelijk willen we het met z’n allen elkaar - daar schijnt een redelijke consensus Egd_ZXidcil^``ZaVVgI8CEgdeZginEgd_ZXih aangeslagen dat zij ook niks meer voelden zo, dus is het zo’. Dan heffen we de politiek op. over te zijn - ‘dat het verrommeld is’. Dat voor de actieplannen die wij, boze klanten, We zeggen, ‘de dingen gaan zoals ze gaan’, is een verkeerde term want verrommeling lWd onmiddellijk begonnen te opperen. we maken ons nergens meer kwaad over, duidt op onachtzaamheid. Maar als er iets is we laten Gods water over Gods akker lopen. dat onze tijd kenmerkt, dan is het vooral niet Ç>[jbWdZ"Z[ijWZmehZjd_[jZeehZ[ijWWj Nu, een jaar of vier later dus, is de etalageruit Maar de discussie is natuurlijk helemaal niet onachtzaamheid, want de overheid beslist ][cWWaj"d_[jZeehZ[el[h^[_Z"cWWhZeeh van het winkeltje nog steeds met steeds dat wij het met z’n allen willen, maar dat het over elke klinker, over elke lantaarnpaal, over Jeehd bleker wordende kranten afgeplakt. Er is ons met z’n allen overkomt. elke trottoirtegel niet één keer maar wel zes fh_lWWj_d_j_Wj_[\$È helemaal niks in gekomen, de markt had zich keer. Ik kan u daar vele, vele verhalen over 9^X]iZg!ejWa^X^hi een beetje vergist en de buurt heeft er een vertellen en mijn wijkende haarlijn is dooie, verrommelde lege plek bij, symbool van de kwaliteit van onze samenleving en van abstracte en onverschillige speculatie. daarbij hoort het vinden van een nieuwe ÇD_aij[][dZ[cWhaj" Ik ben van mening dat een zorgvuldige bestuursvorm. Er is een absolute misfit overheid, Kees en Ans en ons allemaal tegen ontstaan tussen het grote staatsproject cWWh^[jaWdd_[jZ[ deze roofbouw had moeten beschermen. en de behoeftes van deze tijd. Die zullen cWhajp_`dZ_[Z[ Niks tegen de markt, maar het kan niet de opnieuw met elkaar in contact moeten wor- markt zijn die de regels vaststelt. En als den gebracht, met heel duidelijke doelen en h[][bilWijij[bj$È ik zeg, niks tegen de markt, dan is dat niet spelregels vanuit de politiek. De spelregels een soort doekje voor het bloeden. Ik snap worden niet door particulier initiatief natuurlijk heel goed en weet heel goed, dat bepaald maar door de overheid. De politiek heel veel creativiteit en vernieuwing, heel een sprekende illustratie van de complexe maatschappelijke verantwoordelijkheid heeft daarin het laatste woord en laten we Ans, en het bood onder andere de lekkerste veel vondsten altijd juist uit de markt zijn processen waarin ik als projectontwikkelaar moet nemen. U kunt projectontwikkelaars daarmee de tijd waar alles in commissies oude Leidse kanter die ik ooit geproefd heb. gekomen. De 17e-eeuwse droogmakerijen in soms hopeloos verzeild ben geraakt. Het verwijten, dat ze dat nu niet doen, en terecht. wordt bepaald achter ons laten. Kees bezorgde op de ouderwetse manier Noord-Holland zouden zonder investeerders probleem is niet onachtzaamheid, het Ze doen dat nu niet, ze hoeven dat nu ook niet, boodschappen thuis bij de brekelijke bejaarde uit Amsterdam helemaal niet zijn aangelegd. probleem zit hem in de overregulering. want daar hebben we ‘Vadertje Staat’ voor. dametjes die de buurt nog rijk was. En je kwam En als je een mooi verschil wilt zien, kun je Overregulering is niet een specifiek kenmerk Dat is de excuus-Truus voor de marktpartijen. iedereen tegen in de smalle ruimte tussen de nog gaan kijken naar een droogmakerij uit de van de overheid, het bedrijfsleven doet dat Zolang ze die toestemming krijgen, mogen toonbank en de muur met een tegeltableau vroegindustriële revolutieperiode namelijk de exact hetzelfde. Langzamerhand zijn we in een ze alles doen en hoeven ze ook niet over de als je moest wachten, want het was er bijna Haarlemmermeer. Daar is al heel wat meer tijd terechtgekomen waarin het staatsdenken, maatschappelijke verantwoordelijkheid na altijd gezellig vol. ellende en slechte vormgeving aangericht het procesdenken, het organisatorisch te denken. We maken in Nederland de markt Een jaar of drie, vier geleden kwam ik op dan in de polders in het noorden. Het is geen denken onze creativiteit vermorzelt in een ongeïnspireerd en lui en de enige methode om een ochtend binnen en trof daar, behalve kwestie van de markt die de zwarte piet zou 18 FINANCIERINGSQUIZ HOE KAN CULTUURHISTORIE RENDEREN? 19 HANDREIKING BELVEDERE EN FINANCIERING OP WWW.BELVEDERE.NU :[efXh[d]ij[d De digitale handleiding Belvedere & Financiering helpt cultuurhis- lWdYkbjkkh^_ijeh_[ torici om de cultuurhistorische opgave vanuit het perspectief van financieel-economische waarde te benaderen. De handleiding bestaat uit drie delen: > een visie op de financieel- economische waarde van cultuurhistorie > een theoretisch pad dat deze visie vertaalt in een instrumen- tele aanpak voor cultuurhisto- rische projecten > een praktisch pad dat aan de hand van een cultuur- e]Zi7ZakZYZgZ[Zhi^kValVh]ZidcYZgYZZaÈ7Vgdc historische modelcasus deze instrumentele aanpak illustreert. 7ZakZYZgZÉ ZZc XZcigVVa VVchegZZ`ejci kddg [Zhi^kVaWZodZ`Zgh#9VVg`dcYZcbZchZciZgZX]i bZikgV\ZcdkZg]ZideoZiiZc!ÒcVcX^ZgZcZcgZVa^hZgZc FINANCIERINGS- kVc egd_ZXiZc lVVgW^_ Xjaijjg]^hidg^Z ZZc VVc_V\Zc" QUIZ YZ gda heZZai# BZYZlZg`Zgh kVc 7ZakZYZgZ \VkZc YVVg VcilddgY de XdcXgZiZ kgV\Zc Zc lZoZc de c^ZjlZ HOE KAN CULTUURHISTORIE Y^\^iVaZ ]jaeb^YYZaZc de YZ 7ZakZYZgZlZWh^iZ# CVVhi YZ RENDEREN? Y^\^iVaZ]jaeb^YYZaZcVah]Zi@dbeVhZcYZWZhX]g^_k^c" \ZckVckddgWZZaYegd_ZXiZc!]ZZ[i7ZakZYZgZdcaVc\hdd` YZ >WdZb[_Z_d] 8[bl[Z[h[ <_dWdY_[h_d] dcil^``ZaY Zc deYZlZWh^iZ\ZeaVVihi lll#WZakZYZgZ#cj # 20 FINANCIERINGSQUIZ HOE KAN CULTUURHISTORIE RENDEREN? FINANCIERINGSQUIZ HOE KAN CULTUURHISTORIE RENDEREN? 21 Belvedere bewindslieden aan het woord kZZa idZ\ZkdZ\YZ lVVgYZ \ZkZc! dd` ÒcVcX^ZZa8daaZ\VIdckVc DbYZ]VcYaZ^Y^c\\dZYiZaZgZc I^_YZch ]Zi 7ZakZYZgZ[Zhi^kVa WaZZ` j^i YZ kgV\Zc kVc \ZWgj^`Zc!]ZZ[i7ZakZYZgZilZZ`ZZgZZcXjghjhYV\ WZodZ`Zgh!YVi^cYZj^ikdZg^c\kVcdcil^``Za^c\h\Zg^X]iZ \Zdg\Vc^hZZgY!ZZcbVVakddgbZYZlZg`ZghkVcYZC^ZjlZ Xjaijjg]^hidg^hX]Zde\VkZc!ÒcVcX^Zg^c\kVV`ZZchigj^`Za" =daaVcYhZLViZga^c^ZZcZZcYV\kddgZZcVVciVa Wad``Vco^_c#=Vch"AVgh7dZiZh!Y^ZYZdcil^``Za^c\kVcYZ bZYZlZg`ZghG68B#7dZiZh/ÆDd`YZG68Bo^i^cidZ" ]VcYaZ^Y^c\ 7ZakZYZgZ ;^cVcX^Zg^c\ XdgY^cZZgYZ! lVh cZbZcYZbViZVVciV[ZaW^_Xjaijjg]^hidg^hX]Z\ZW^ZYh" ZZckVcYZVVchegZZ`ejciZcde]Zi[Zhi^kVa/Æ;^cVcX^Zg^c\ dcil^``Za^c\Zc#9VVgldgYic^ZiVaaZZcbVVgYZ^cWgZc\kVc ldgYi!kVcj^iYZXjaijjg]^hidg^hX]Z]dZ`!cd\hcZaWZeZg`i Xjaijjg]^hidg^hX]Z `Zcc^h hZX \ZkgVV\Y! bVVg kZZa ZZgYZg idiZZckgVV\cVVghjWh^Y^Z!iZgl^_a]Zi^cYZZZghiZeaVVih ^cejikddgYZkgVV\]dZ_Z]ZiXjaijjg]^hidg^hX]WZaVc\`jci db ZZc kZgVcYZg^c\ ^c YZc`Zc \VVi! cVbZa^_` ZZc bZZg eaVVihZcW^ccZcYZ\ZW^ZYhdcil^``Za^c\!dd`^cÒcVcX^ZZa" bVg`i\Zg^X]iZ bVc^Zg kVc YZc`Zc#Ç 9Z Y^\^iVaZ ]VcY" ZXdcdb^hX]Z iZgbZc#Ç Illustraties: Emiel Geerdink, Cartoonkantoor Op www. belvedere.nu kunt u een compilatie van de gesprekken met de vier bewindslieden bekijken. 22 KRITIEK ALS RAADGEVER OVER HET EIGENDOM EN DE VERMARKTING VAN CULTUURHISTORIE KRITIEK ALS RAADGEVER OVER HET EIGENDOM EN DE VERMARKTING VAN CULTUURHISTORIE 23 OPINIE atuur en landschap, dat mogen we Niets is moeilijker dan de waarde vast te en het dorp ligt, en heel voorzichtig droom je En daar begint het al. Want wat doe je dan, bewonersstemmen kan ik verzamelen met dijken slopen en dat economische groei gerust zeggen nu de prijskaartjes stellen van iets dat geen prijs heeft, dat al even van een bedrijventerrein. En tegen de als je de weg niet meer door het dorp wil welk tracé? Hoe zouden de bestuurders aan noemen, maar op een dag sla je je voor het overal netjes aan bungelen, weten we allemaal. En hoewel het in zekere zeurkousen met hun oude cultuurlandschap hebben lopen? Het is een actueel probleem het gevoel moeten komen dat het Rietdal hoofd omdat alles wat het leven de moeite brengen heel veel op. Het zijn zin mooi is dat we wel over euro’s kunnen zeg je: aan de andere kant van het dorp, of vier hoor, zelfs het geringste dorpje heeft of belangrijk is? Niet door dat dal in recreatief- waard maakte, is weggepoetst, uitgeveegd, geen bodemloze putten, welnee, er wordt praten tegenwoordig als het gaat om kilometer verderop, daar is, ter compensatie, wil tegenwoordig een rondweg. ik werd economische euro’s om te zetten, al ligt er dus zoekgemaakt. Omdat niemand zich thuis voelt ‘omzet in gedraaid. (u ziet, ik spreek de cultuurlandschap, een bloeiende berm of die woorden spreek je heel nadrukkelijk uit, toevallig laatst opgebeld door mensen uit dat ene fietspad. Ze kunnen gaan uitrekenen op een bedrijventerrein, of erg gelukkig wordt taal) Ze bieden werkgelegenheid. Er kan in een oude watermolen, want vandaag de dag een beschermd landschap en ter nog meer het Groningse dorp Noordhorn, die over hoeveel de boeren die daar het landschap van een geluidsscherm voor zijn neus. gerecreëerd worden en ook dat levert geld kom je nergens zonder je rekenmachine, is compensatie zullen wij als gemeente daar een rondweg om hun dorp spraken. Ze onderhouden, opleveren en kosten. De boeren op. En denk eens aan wat je zou uitgeven als het anderzijds tamelijk armoedig. Is het zo zes nieuwe bomen planten. En óf je gevoel waren er niet blij mee, want er loopt al een kunnen snel een waardevolle bloeiende Misschien, als we dan alles toch zo nodig de boeren niet meer boerden en het aan de moeilijk in te zien wat het waard is dat een hebt voor waarde, landschap en economie Rijksweg aan de ene kant van het dorp, en akkerrand inzaaien. De gemeenteraadsleden economisch willen bekijken, moet je de staat overlieten om het landschap een beetje landschap eeuwenoud is, het uitzicht op de tegelijk. Niks aan de hand! De waarde van die zal blijven, er loopt een kanaal dat de kunnen proberen te gaan kijken wat ze er zelf waarde van landschap echt serieus nemen en knap te houden. Miljoenen! Dus, volgens de rivier onbelemmerd is, de weg om de boerderij een landschap wordt door rekenarij maar zuidoost zijde van het dorp afsnijdt, en nu van vinden: Mooi? Niet zo mooi? Kan me niet gemeenten rijk maken die zorg dragen voor redenering dat je geld bespaart als je het niet heen kronkelt? Ja en nee. Het is makkelijk om gebrekkig uitgedrukt. De waarde van een moest door het enige vrije stuk de nieuwe schelen? en daar bepaalde waarderingseuro’s het landschap, in plaats van ze te dwingen uitgeeft, verdienen we ook aan werk dat we dat in te zien als je heerlijk aan het recreëren landschap zit hem soms in het feit dat het rondweg komen. Ik besloot eens te gaan aan te verbinden. alle ruimte die ze hebben om te zetten in niet hoeven doen. kijken, gewoon, uit nieuwsgierigheid. Dus En dat we dat nu kunnen zeggen, dat we daar fietste ik ineens door het stroomdal van gewoon kunnen zeggen: “Dat natuurgebied? de Oude Riet naar de dijk van het voormalige Levert 830 euro per hectare per jaar”, dat eiland Middag, dat onderdeel is van het maakt degenen die natuur en landschap CWh`eb[_d[ nationale landschap Middag- Humsterland. belangrijk vinden eindelijk tot serieuze Je fietst vanuit Noordhorn in een minuutje gesprekspartners tegenover andere partijen of vijf door de weilanden van het Rietdal die oude bomen in de weg vinden staan, en Middag Humsterland in, waar voormalige maling hebben aan een mooi uitzicht als je in dijken, grillige sloten en kleine percelen de plaats daarvan een fijn economisch renderend Z[Lei eeuwenoude structuur van dit landschap bedrijventerreintje zou kunnen creëren. Nu nog laten zien. Een mooi gebied, ruim, stil, kunnen wij van het landschap zeggen: Hoho, en, heerlijk idee, nog beschermd door mooie Ze zullen er op die manier niet uitkomen. veel minder virtuele euro’s dan die van de weet u wel wat dit stukje uitzicht oplevert? EjWa^X^hiZPCG8]VcYZahWaVYR begrippen, woorden en waardevol gecijfer Ruimte en rust zijn moeilijk te kwantificeren. landschapsrekenarij en dan voortdurend Eh…en dan weten we het even niet want ook. Maar nu moet er dus een nieuw stuk weg met een stoer gezicht spreken van ‘je eigen het uitzicht nee, daar hebben we nog geen komen ter ontlasting van de oude Rijksweg Het enige houvast zou een bestuurlijke visie broek ophouden’. We weten immers dat het euro’s voor. Wel voor de grond onder dat die tussen Zuidhorn en Noordhorn doorloopt. kunnen zijn. Een visie waarin meespeelt dat landschap een waarde vertegenwoordigt uitzicht, waar een recreatief fietspad is ÇM_[aWd^[j^WhZij[iY^h[[km[d0 Die weg kan over verschillende tracés lopen. je misschien niet graag een drukke Rijksweg die niet gedekt wordt door een prijs, al zijn aangelegd met een nette begroting erbij p_`c[j^kdp_Y^jXWh[X[Zh_`l_]^[_Z Maar het tracé dat ineens het winnende lijkt aanlegt vlak langs een nationaal landschap. we wel bereid er een prijs voor te betalen. met heel veel inkomsten vanwege de slijtage te worden, gaat dwars door dat Rietdal heen. Een visie waarin het als een paal boven Zoals je bereid zou zijn veel losgeld te betalen van de fietsbanden en de bijbehorende e\m_`lWdZ[dWjkkh[kheÊi$È Er komt wel een fietstunneltje hoor. Ter com- water staat dat een open gebied bij een voor een geliefde, zonder dat je zijn leven zou werkgelegenheid, het werk voor de bakker pen-sa-tie. dorp dat verder ingesloten ligt, een waarde willen uitdrukken in euro’s. vanwege de meegebrachte boterhammen, Er zijn natuurlijk ook andere tracés, op zichzelf vertegenwoordigt. Niet omdat we Het landschap waarderen als onze familie de lenzenindustrie die profiteert van het bijvoorbeeld een door de zuidkant van het een beetje melig geloof in Ot en Sien-achtige of vrienden, dat is wat we moeten doen. We intensieve verrekijkergebruik, en nog zo wat. bent op dat leuke terras dat achter die molen bestaat. Zomaar, gewoon, het is er, en al dorp, met een autotunnel, waarvoor enkele landschappen hebben, niet omdat we denken hoeven het landschap niet in alles zijn zin Dus we kunnen behoorlijk goed opboksen tegen is aangelegd, onbetaalbaar vind je het dan, zo lang, dat is ook niet onbelangrijk, de huizen zouden moeten worden afgebroken. dat het platteland uit niets anders dan vogels te geven, zeker niet, dat doen we met onze die gemeenteraad met het bedrijventerrein iets dat nooit mag verdwijnen. Maar als je nieuwe weg volgt het spoor van de oude, En voor en tegen die tracés ageren en bloeiende meidoorns moet bestaan, familie ook niet. Soms moeten we zeggen: waar ze netjes de werkgelegenheid ter later in de gemeenteraad zit stel je vast dat er de uitzichten die je er hebt, had iemand in bewonersgroepen met niet altijd even maar omdat we in een land als Nederland, het is voor je bestwil. Of: denk eens aan een plaatse en in de toeleveringsbedrijven bij verdomd weínig mensen op dat terras zitten, de late middeleeuwen ook. Moet alles dan betrouwbare cijfers. De gemeente luistert dat dichtbevolkt is en zeker niet leger zal ander. Maar onze leidraad daarbij moet wel vermelden, de omzet, de te verwachten winst. en je meent dat die trouwens heus wel blijven maar onveranderd blijven staan zeker? Nee naar bewoners en deskundigen die het Rietdal worden, snappen dat die paar gebieden die zijn dat we echt het beste voor hebben met En niet te vergeten: als het bedrijventerreintje komen als er een brug daar over de rivier natuurlijk. Landschappen staan niet stil, er willen sparen, maar ook naar bewoners die we hebben waar het ruim en stil is, naar onze omgeving. Niet alleen omdat het mooi er komt, komt er ook geld beschikbaar komt met een grote weg waar echt niemand komen nieuwe mensen met nieuwe behoeften, in de weg zitten van het andere tracé en, vermogen bewaard moeten blijven. Wij in klinkt om over cultuurhistorie te praten op voor een nieuwe bibliotheek, dat heeft de last van zal hebben want die blijft hoog lopen we willen reizen, de kinderen met de auto geef ze eens ongelijk, hun eigen woningen Nederland weten immers beter dan wie waar de televisie. Maar omdat het voor ons van investeringsmaatschappij al toegezegd. over de hele oever heen en die weg zal een naar school brengen, niet meer al het verkeer willen behouden. Wat gaat de gemeente ter wereld ook hoe belangrijk het is om stilte, levensbelang is. Dat zouden we eens moeten Wie kan het hardste schreeuwen, zij met winst opleveren voor onze gemeente van heb dwars door het dorp hebben denderen zoals nu doen? De kosten voor de aanleg van de schoonheid, historie en ruimte te behoeden. gaan begrijpen. Daarna gaan we wel weer hun zichtbare bedrijvigheid of wij van de ik jou daar om nog maar niet te praten van dat vroeger wél kon maar toen was er nog verschillende tracés ontlopen elkaar niet zo Want wij hebben al vaak genoeg aan den lijve rekenen. natuureuro’s? de uitbreiding van het dorp die vanzelf zal veel minder verkeer. veel. Dus de gemeenteraad gaat nadenken en ondervonden dat je die anders kwijt raakt en volgen in dat stukje dat dan tussen de weg dan denken ze: die deskundigen wonen hier dat je nooit meer terug krijgt wat je eenmaal niet en stemmen hier dus ook niet. Hoeveel hebt verwoest. Je kunt sloten dempen en 24 KRITIEK ALS RAADGEVER OVER HET EIGENDOM EN DE VERMARKTING VAN CULTUURHISTORIE KRITIEK ALS RAADGEVER OVER HET EIGENDOM EN DE VERMARKTING VAN CULTUURHISTORIE 25 OPINIE ultuurhistorie gaat om culturele Het tweede punt gaat om de neiging in geneigd te denken in het onderscheid tussen bij tot grotere betrokkenheid, en dit aan te waarde. Om het cultureel kapitaal ons denken in ofwel het private ofwel het private (wat we kunnen kopen) en collectieve zwengelen en op allerlei manieren de vraag van een landschap, van een stad collectieve. We zitten min of meer gevangen goederen en de vraag in vele projecten is: te onderzoeken ‘hoe kunnen mensen ergens of van een wijk, het kan zelfs over in de discussie dat óf de overheid de moet het privaat of collectief? Maar er is nog aan bijdragen’ is mijn tweede punt. ons mensen gaan. Uiteindelijk draait het om verantwoordelijkheid neemt voor het culturele een derde mogelijkheid. In culturele projecten het inspirerend vermogen, dat we kunnen kapitaal óf dat de markt dat doet. We zien, gaat het om wat ik ‘het gemeenschappelijke’ Mijn derde punt, waar Marjoleine de Vos beleven door het esthetische, het schone, zojuist nog in de film met de ministers, dat noem. Het gemeenschappelijk goed, heeft als haar column mee afsloot, is hoe je dat het historische of welke andere kwaliteit de overheid zich die verantwoordelijkheid bijzondere eigenschap dat het een gedeeld wat niet meetbaar is inzichtelijk maakt. ons ook inspireert. Voor een econoom is het toe-eigent, doordat zij spreekt namens ons eigendom betreft, denk bijvoorbeeld aan Als (Belvedere-)projecten dienen voor het ongebruikelijk om dat te benadrukken, al wil over dat wat cultureel belangrijk is, om daar vriendschap. Je deelt het met vrienden, het versterken van het culturele en het sociale ik in herinnering brengen dat economische belastinggeld op in te zetten. Rudy Stroink, kost wat – je moet er wat voor over hebben en en de verschillende stakeholders (bewoners, wetenschappers zich van oorsprong altijd als vertegenwoordiger van ‘het private’ het levert ook veel op. Je kan het niet kopen bezoekers, belangstellenden, maar ook hebben beziggehouden met waarden, betoogt in zijn column dat de markt die of verkopen, dus het is geen privaat goed. deskundigen) daarbij verschillende doelen denk aan Adam Smith, aan Aristoteles, die verantwoordelijkheid ook kan nemen. Waar Het is ook geen collectief goed, omdat het voor ogen hebben, waarom ontwikkelen we collectief ervan uitgesloten wordt. Het is van jou en je vriend. Ik zou zeggen dat cultureel erfgoed ook een gemeenschappelijk goed zou moeten zijn, in die zin dat een bepaalde 7h`eAbWc[h groep mensen daaraan deelgenoot is, dat ze dat goed het ‘hunne’ kunnen noemen. Bij veel Belvedereprojecten is het gevaar dat =dd\aZgVVgXjaijgZaZZXdcdb^Z! het te veel ‘collectieve’ projecten zijn, dat er ambtenaren bij betrokken zijn, misschien :gVhbjhjc^kZgh^iZ^i ook een projectontwikkelaar, maar dat het met belastinggelden gefinancierd wordt. En als marktpartijen zich erover ontfermen, dan wordt het vooral een verhaal van die ÇM[lWh[defZ[]hWWZc[j[hlWd^[j marktpartijen. [Yedec_iY^[[dl[hb_[p[d^[jYkbjkh[b[ Gaat het om een gemeenschappelijk goed, dan niet een instrumentarium – een culturele zoals een landschap, dan zou het een goed monitor –om die doelen op een of andere [dieY_Wb[k_j^[j^ee\Z$È moeten zijn waarbij zoveel mogelijk mensen manier inzichtelijk te maken. Ik besef het zich betrokken voelen, waarin of waaraan gevaar daarvan, maar ook de kansen. Als je ze een aandeel hebben – niet per se een naast alle economische cijfers ook cijfers hebt benadrukken dat het gaat om het realiseren we het met elkaar over eens zijn, is dat de letterlijk, juridisch aandeel – maar een die aangeven hoe belangrijk mensen bepaalde van waarden in ons handelen. Om – zo overheid geneigd is te denken en te handelen symbolisch, doordat ze ervaren dat het sociale en culturele waarden vinden, dan kun noemden ze die niet, maar wij tegenwoordig als een markt, met veel aandacht voor onderdeel uitmaakt van hun leven, van hun je na voltooiing van een project vragen of de wel – sociale en culturele waarden; en het geld, voor de economische waarde. Er ervaring. Hoe verwerf je zo’n aandeel? Hoe doelen die je hebt gesteld over de kwaliteit dat economische waarden, geld dus, een wordt, ook in Belvedereprojecten, natuurlijk realiseren we culturele en sociale waarden? van het project ook zo beleefd worden. belangrijke voorwaarde is, zonder welke de gesproken over sociale en culturele waarden, Hoe zorgen we ervoor dat mensen zich erbij Want als er weliswaar geld verdiend wordt, andere niet gerealiseerd kunnen worden, maar als het puntje bij paaltje komt, dreigt betrokken voelen en dat goed ook als het maar veel mensen schatten de sociale en maar het economische is niet meer en minder altijd weer het economische de overhand te hunne ervaren. Dat kan, vermoed ik, alleen, culturele kwaliteit van het project laag in, dan dan een middel tot. Het onfortuinlijke is krijgen, wat alles te maken heeft met het feit als zij op een of andere manier iets bijdragen. voldoet het project niet aan de normen die evenwel, dat we het economische heel goed dat we dat elkaar in rekening kunnen brengen Dat kan door deelname aan gesprekken, we gesteld hebben en zullen we rekenschap in kaart kunnen brengen, kunnen meten, en dat we elkaar daarop kunnen afrekenen. discussies, maar het kan ook zijn dat je – en moeten afleggen. Mijn voorstel is dan ook om met als gevolg dat wij in beleid, in bestuur, Het culturele en sociale blijft vaak bij mooie dat zou een heel andere dimensie geven aan energie te steken in het kunnen meten van geneigd zijn ons daar op te richten, te varen woorden, terwijl het daar juist om moet gaan. vele projecten – het niet alleen financiert via deze doelen en ze op een of andere manier op de graadmeter van het economische en uit Het concept dat ik in de discussie zou willen marktpartijen en belastinggelden, maar ook inzichtelijk te maken, waardoor we niet alleen het oog te verliezen waar het ons werkelijk krijgen en dat verandering teweeg zou kunnen doordat mensen financieel bijdragen, zodat op economische waarde kunnen sturen, zoals om te doen is, om dat culturele, dat sociale. brengen, is het volgende. In navolging van het ze zich op die manier ook mede-eigenaar we dat nu doen, maar ook op de waarden die Dat is mijn eerste punt. onderscheid tussen markt en overheid, zijn we gaan voelen van dat project. Dat draagt er werkelijk toe doen. VOOR EN DOOR DE BURGER WAT MAAKT DE INBRENG VAN BURGERS ZO VERRASSEND? VOOR EN DOOR DE BURGER WAT MAAKT DE INBRENG VAN BURGERS ZO VERRASSEND? 27 ÆDbldcZcYZcZcdcYZgcZbZgh]ZWWZc]ZiWdjleaVc ZZcolVgZhaV\idZ\ZWgVX]iÇ!Æ^cldcZgh`dbZc^cVXi^Z iZ\Zc½#Ç!ÆEgdiZhiiZ\ZceaVccZcÇ!ÆAVVihiZed\^c\db VOOR EN DOOR YZWdjliZ\ZciZ]djYZc#Ç?Z]dZ[ibVVgilZZYV\ZcYZ DE BURGER `gVciZcW^_iZ]djYZcZc_Z]ZWiZZcbVekda`c^ehZah dkZgYZÈiZ\Zc`gVX]iÉkVcYZWjg\ZgW^_gj^biZa^_`Z WAT MAAKT DE dcil^``Za^c\Zc#=dZ`dbi]ZiYViWjg\Zghcd\hiZZYh INBRENG VAN BURGERS ZO VERRASSEND? kddgVa^c]Zic^Zjlh`dbZcVahÈ]^cYZgbVX]iÉ4LdgYZc Wjg\Zghod\Zb^cVX]iZcodlZ^c^\hZg^Zjh\ZcdbZcYddg dkZg]ZYZcZcbVg`ieVgi^_Zc4 28 VOOR EN DOOR DE BURGER WAT MAAKT DE INBRENG VAN BURGERS ZO VERRASSEND? VOOR EN DOOR DE BURGER WAT MAAKT DE INBRENG VAN BURGERS ZO VERRASSEND? 29 6ah]Zi\VVidbYZ`lVa^iZ^ikVcYZaZZ[db\Zk^c\!dbXjaijjg]^hidg^ZZcc^ZjlZ Ij_ckb[[hX[jheaa[d^[_Z 3kddgWZZaYSoms neemt de over- gj^biZa^_`Zdcil^``Za^c\Zc!l^aaZcWjg\ZghbZZegViZc!bZZYZc`ZcZcbZZlZg" KZZa^c^i^Vi^ZkZcdcihiVVcYddgYViWjg\Zgho^X]odg\ZcbV`ZcdkZg]ZikZgYl^_" heid structureel het heft in handen, `Zc#7jg\Zgh]ZWWZcZZc\gdZ^ZcYZWZaVc\hiZaa^c\kddg]ZiWZeVaZclViZg[\dZY cZckVcWZaVc\g^_`ZXjaijjg]^hidg^hX]ZlVVgYZc^c]jcdb\Zk^c\#?j^hi]jc\Z" zoals de provincie Drenthe die om een ^hZcl^aaZc]jc^cWgZc\aZkZgZcW^_]ZiodZ`ZccVVgVcilddgYZc]dZ]^ZgbZZ YgZkZc]Z^YaZ^YikVV`idiZZcdg^\^cZaZ^cWgZc\#Ad`VaZdkZg]ZYZc`jccZcdd` vitaal platteland te realiseren in haar dbiZ\VVc#>cYZCdiV7ZakZYZgZkVc&...lVhYZ^cWgZc\kVcYZWjg\Zgcd\ ]Zi]Z[i^cZ^\Zc]VcYcZbZc#C^ZiVaaZZc^cYZWZ\^c[VhZ!YZdkZg]Z^YodjYZ c^Zi^cWZZaY#7^_]ZiYZÒc^ gZckVc]ZiWZ\g^eXjaijjg]^hidg^ZZcW^_YZlVVgYZ" WZigd``Zc]Z^YkVcYZWjg\Zghdd`^c]ZiaVVihiZigV_ZXibdZiZckVhi]djYZc!od" beleid een grote plaats heeft ingeruimd g^c\kVcXjaijjg]^hidg^hX]Z\ZW^ZYZc!\^c\YZCdiVcd\kddgVaj^ikVcYZdekVi" YVi^cYZ[VhZckVcgZVa^hVi^ZZcWZ]ZZgYZXdci^cjiZ^ikVcYZWjg\Zg^cWgZc\dd` voor bewonersparticipatie en daarvoor i^c\Zc]^ZgdkZgkVcZmeZgih#:c]ZiYgVV^YZ^cYZZZghiZeaVVihkddgVadb[nh^Z`Z iZWZcjiiZc^h# de Brede Overleggroep Kleine Dorpen ZaZbZciZc Zc higjXijgZc# BVVg Xja" financiert. Het kan ook incidenteel, :[8[bl[Z[h[][[ijah_`][d ijjg]^hidg^Z\VVidd`dblViZg^cYZ door het organiseren van een prijs- ]dd[YZc kVc WZldcZgh Zc \ZWgj^`Zgh >ckZhiZgZc ^c Wjg\ZgeVgi^X^eVi^Z aZkZgi ad`VaZ dkZg]ZYZc! cVVhi XgZVi^k^iZ^i Zc o^i! YZ kZg]VaZc Zc Zbdi^Zh gdcY ZZc `Zcc^h!dd`YgVV\kaV`de#J^iZ^cYZa^_`WZheVVgiYVii^_Y\ZYjgZcYZ]ZikZgYZgZ vraag, zoals de Ommetjesprijsvraag eaZ` d[ ZZc \ZW^ZY# 9ddg YZ ^cWgZc\! kZgaddekVc]ZieaVcc^c\hegdXZh#DbbZiBVgXdkVcYZgKZ\iZ!bZa`kZZ]dj" van Landschapsbeheer Nederland. Die `Zcc^h Zc kZg]VaZc kVc Wjg\Zgh Va YZg Zc kddgbVa^\ kddgo^iiZg EdaYZgWZaVc\Zc BVhiZcWgdZ`! iZ hegZ`Zc/ Æ6ah_Z maakte veel burgers actief. Of bijvoor- kVcV[]ZiWZ\^ckVcZZceaVcegdXZh^c Wjg\Zgh WZigZ`i W^_ _Z eaVccZc Zc ]Zc YVVg Zci]djh^Vhi kddg bVV`i! dcihiVVi beeld door een denktank van omwonen- iZoZiiZc!`VcXjaijjg]^hidg^ZW^_gj^b" Zg YgVV\kaV`# 6bWiZcVgZc k^cYZc ]Zi dd` aZj` Vah oZ \ZZc WZolVVghX]g^[" iZa^_`Zdcil^``Za^c\Zcc^ZiVaaZZcZZc iZc bZZg `g^_\Zc bVVg Wjg\Zgh Y^Z bZZYZc`Zc# Odg\ Zgkddg YVi bZchZc ÈYZ den op te richten zoals bij Waalfront ^che^gVi^ZWgdco^_ckddgegd[Zhh^dcVah! 7ZakZYZgZ\ZZhiÉ`g^_\Zc#Ç Nijmegen. Denktanklid Janus Corstens bVVgdd`ZZcbdidgkddgWZigd``Zc" benadrukt dat de gemeente aan be- ]Z^YkVcWjg\Zgh# BVVgYZLdg`h]deÈKddgZcYddgYZ7jg\ZgÉaZkZgYZc^ZiVaaZZci^ehZcVVcWZ" woners moet uitleggen waarom een kZa^c\ZcdekddgWZhijjgYZgh#Dd`kddgWjg\ZghY^Z^c^i^Vi^ZkZcdcil^``ZaZckddg project op een bepaalde manier wordt I^_YZchYZldg`h]deÈKddgZcYddgYZWjg\ZgÉ`lVbZcVX]iegd_ZXiZcVVcWdY YZ^cg^X]i^c\kVc]jcaZZ[db\Zk^c\lZgYZc]VcYkViiZcj^i\Zl^hhZaY# lVVg^c Wjg\Zgh kVcj^i ]jc W^cY^c\ bZi YZ \ZhX]^ZYZc^h kVc ]jc db\Zk^c\ vormgegeven. Daarmee voedt de over- WZigd``ZclVgZc#6Xi^ZkZWjg\ZghkZgiZaYZcdkZgYZl^chikVc]jc^cWgZc\Zc heid de betrokkenheid en het begrip van WZigd``Zc]Z^Y# :c dkZg YZ kVa`j^aZc# 6X]i kddgWZZaYZc kVc Wjg\Zg`gVX]i# J^i burgers. Veehouder Marco van der Vegte YZkddgWZZaYZco^_cZZcVVciVai^ehkddgWZhijjgYZgh!VbWiZcVgZcZcdcil^`" van Polder Mastenbroek geeft enkele `ZaVVghiZYZhi^aaZgZc/ tips voor de manier waarop de overheid Ae[ij[hWYj_[l[Xkh][hi bewoners bij de toekomst van hun eigen KZZaWjg\ZghoZiiZco^X]^c]jckg^_Zi^_YkdadkZg\VkZ^c#=Zi^hkVcWZaVc\Wjg" leefomgeving kan betrekken. “Neem \ZghhZg^ZjhiZcZbZcZclVVgYZg^c\iZidcZckddg]jc^coZi#6aho^_]Zi^YZZ mensen in hun eigen wereld mee in het `g^_\ZckddgÈheZ`ZcWdcZcÉbZZiZYZc`Zc!cZZbi]ZiZci]djh^VhbZÓ^c`V[# proces dat je wilt doorlopen. Schets een 6ah ZZc Wjg\Zg^c^i^Vi^Z[ c^Zi hZg^Zjh ldgYi \ZcdbZc! ^h YZ `Vch \gddi YVi YZ `gVX]ikZgYl^_ciZcZg]^cYZgbVX]ikddgiZgj\`ZZgi# aantal scenario’s en vraag de burgers dan: wat zou jíj doen als je op de stoel Om te voorkomen kddgWZZaY1 Peh]leehYedj_dkj[_j van de bestuurder zit? Onze ervaring dat veel van hun kennis verloren 7jg\Zgho^_ckVV`YZXdci^cjZ[VXidg^cW^_kddgWZZaY\gdiZ \ZW^ZYh" dcil^``Z" laat zien dat ze zich eerst hoogst onge- gaat, wil de Vechtplassencommissie a^c\hegdXZhhZc#9^io^_cigV_ZXiZcY^Z_VgZc`jccZcYjgZcZclVVg^cWZhijjg" makkelijk voelen, omdat ze niet vanuit YZgh!egd_ZXiaZ^YZghZcVbWiZcVgZckddgiYjgZcYkVceaZ`l^hhZaZc# een website opzetten waarop álle de kritiek op het project kunnen denken. informatie over de Vechtplassen Lkba[dd_ib[[cj[dWWd 3kddgWZZaYBurgers kunnen een heel Na verloop van tijd gaan ze denken in te vinden is. Luuc Mur, voorzitter 7jg\ZghlZiZckVV`YZlZ\c^ZiiZk^cYZc^cYZl^glVgkVcVbWiZa^_`ZgZ\Za\Z" eind komen door op zoek te gaan naar andere, oplossingen.” Vechtplassencommissie: “Informatie k^c\Zc^chiVci^Zh#9VVgdb^h]ZiWZaVc\g^_`]ZcYj^YZa^_`iZbV`Zc]dZeaVc" relevante instanties om daar de kennis te bij elkaar houden is belangrijk. Mijn kdgb^c\W^_gj^biZa^_`Zdcil^``Za^c\hegd_ZXiZckZgaddei!]dZegdXZhhZcZcegd" XZYjgZh^co^_clZg`\VVcZcl^ZW^ccZcYZdkZg]Z^YlVVgkddgkZgVcilddgYZa^_` vergaren. Dat kan soms ook via specialistische ervaring is dat het geheugen van ^h#OdcYZg]jaekVcYZdkZg]Z^Y^h]Zikddg]ZckVV`bdZ^a^_`iZVX]iZg]VaZc organisaties zoals de Stichting Menno van gemeente en provincie erg kort is. W^_lZa`Z^chiVci^ZhoZbdZiZco^_ckddgdcYZghiZjc^c\Zc]dZoZYVibdZiZc Coehoorn. Daar belandde de Stichting Werk Veel ambtenaren kennen bovendien het VVceV``Zc# aan het Spoel uit Culemborg, die zich inzet gebied niet echt. Ze hebben ons hard om een fort uit de Hollandse Waterlinie een nodig.” nieuwe bestemming te geven. De Stichting Wagenwerkplaats Amersfoort verwierf de benodigde cultuurhistorische kennis door voor weinig geld studenten onderzoek te laten uitvoeren. 30 VOOR EN DOOR DE BURGER WAT MAAKT DE INBRENG VAN BURGERS ZO VERRASSEND? VOOR EN DOOR DE BURGER WAT MAAKT DE INBRENG VAN BURGERS ZO VERRASSEND? PROJECTEN 31 “Aanvankelijk ontmoetten wij bij de kddgWZZaY1 :eehp[jj_d]il[hce][dbeedj 7^_YZ7gZYZDkZgaZ\\gdZe@aZ^cZ gemeente veel weerstand”, vertelt Joke Sickmann van het J^iY^kZghZkZg]VaZcde]Zi7ZakZYZgZ;Zhi^kVaWa^_`iYVi 9dgeZc!`dgilZ\7D@9o^_cgj^b&(% VECHTPLASSEN COMMISSIE YdgehWZaVc\Zcdg\Vc^hVi^ZhVVc\Z" Burgerinitiatief Wagenwerkplaats Amersfoort. “ De wethou- \ZbZZciZcZcegdk^cX^ZhaVc\c^ZiVai^_YY^gZXiidiaj^hiZgZc WZgZ^Yo^_c#9ZhjXXZhhaZjiZakVcegd_ZXiZc^h/]ZZaaVc\oZa[ hadiZc#9Z7D@9W^ZYidekZgodZ` 9ZKZX]ieaVhhZcXdbb^hh^Z der werd pas enthousiast nadat hij bij een informatieavond YZ\dZYZY^c\ZcYdZc#:Zc\ZbZZciZd[egdk^cX^ZcZZbiaVc\ egd[Zhh^dcZaZdcYZghiZjc^c\VVc]VVg van ons was geweest. Daarna was hij ook bereid financieel ^hZZcdg\Vc^hVi^ZkVcWZld" aZYZcZc`dbidekddgYZWZaVc\ZcZc c^ZiVai^_Yj^io^X]oZa[^c^i^Vi^ZkZc# cZghY^Zh^cYh&.(+lZg`iVVc bij te springen en keerde alles zich ten goede: de gemeente ]ZiWZ]djYZcYZkZghiZg`^c\ en ook de NS zijn nu bereid om de cultuurhistorische waar- kVcYZXjaijgZaZ!aVcYhX]Ve" den in het gebied in hun plannen mee te nemen.” Af en toe eZa^_`ZZccVijjglVVgYZckVc BREDE ontmoedigend was wat de commissie Zandpaden De Hilver ]Zi\ZW^ZYkVcYZKZX]iZc YZDdhiZa^_`ZZcLZhiZa^_`Z meemaakte. Toen in 1987 kilometers zandpaden dreigden te eaVhhZc#KVcj^ibVVihX]Ve" verdwijnen als gevolg van een ruilverkaveling werkten ze Foto: Juliette Jonker-Duynstee eZa^_`!bVVgdd`j^ihigViZ\^hX] OVERLEG hard om oude zandpaden in kaart te brengen en te behou- Zceda^i^Z`dd\ejci]ZZ[iYZXdbb^hh^Z\Z`doZckddgZZcbZZgd[[Zch^ZkZ den, “We hebben een kleine vijftig kilometer zandpaden higViZ\^Z!lVVgW^_c^Zi]ZiiZ\Zc\VVckVcdc\ZlZchiZgj^biZa^_`Zdcil^`" `Za^c\ZcXZcigVVahiVVi!bVVg_j^hi]ZiWZcjiiZckVcY^Zdcil^``Za^c\Zckddg GROEP weten te behouden door ze in kaart te brengen”, vertelt Dré ]ZiWZ]djYZcYZkZghiZg`^c\kVcXjaijjg]^hidg^hX]ZlVVgYZc#LVeZc[Z^i/YZ Rennen van de werkgroep. Voordat dit echter zover was, KZX]ieaVhhZcXdbb^hh^Z]ZZ[i9ZKZX]ik^h^Zdcil^``ZaYÄZZcÈ]VcYaZ^Y^c\ÉVah had ze haar neus al enkele malen gestoten bij gemeenten en ^che^gVi^ZWgdcZcidZihhiZZckddgcddYoV`Za^_`Z!c^ZjlZdcil^``Za^c\ZcaVc\h YZKZX]i#9Z\ZbZZciZBVVghhZc]ZZ[icVVgVVcaZ^Y^c\kVcYZoZk^h^ZYZXdb" KLEINE provincie. “We vroegen nadrukkelijk hulp aan het streekhuis b^hh^Zj^i\ZcdY^\YdbbZZiZYZc`ZcdkZgYZdcil^``Za^c\kVcZZcc^ZjliZ om over onze plannen mee te denken. Die hulp kregen we WdjlZcÈKZX]ih9dgeÉdeZZckddgbVa^\^cYjhig^ZiZggZ^c# niet. Ook de provincie vond dat we een concreter plan moes- BZZg^c[dgbVi^Z/ DORPEN ten neerleggen, maar daarvoor hadden we juist te weinig lll#WZakZYZgZ#cj!dcYZgÈkddgWZZaYegd_ZXiZcÉ0odZ`deÈkZX]ik^h^ZÉ# lll#kZX]i#ca cultuurhistorische kennis.” Uiteindelijk vond de commissie houvast bij de vereniging Natuur en Milieu. WAALFRONT NIJMEGEN De Vechtplassencommissie liet door kddgWZZaY1 Ibk_jWWdX_` je[aecij_][ edjm_aa[b_d][d[dZ[dac[[ bureau La4Sale een instrumentarium ontwikkelen over G^X]i_Zc^ZiVaaZZcde_ZZ^\Zcegd_ZXi#8dVa^i^Zkdgb^c\]Zaei ‘Vechts Bouwen’. In plaats van elke keer te protesteren dd`W^_]ZikZg`g^_\ZckVcZmiZgcZÒcVcX^Zg^c\#EgdWZZgVVciZ ]V`ZcW^_ZcZZc`deeZa^c\iZbV`ZcbZi idZ`dbhi^\ WZaZ^Y tegen de zoveelste ‘verkeerde’ bouwaanvraag, koos de com- ZcW^_VcYZgZdg\Vc^hVi^Zh# missie voor een bredere aanpak en zocht een antwoord op de vraag wat dan wel ‘Vechts’ bouwen is. Vervolgens was de Vechtplassencommissie bereid mee te denken en mee te Illustratie uit Dorpsomgevingsplan praten over de plannen voor een nieuw ‘Vechts’ dorp. Als Barger-Compascuum belangenorganisatie moet je ook de omslag willen maken aZZ[WVVg]Z^YkVcYZ`aZ^cZYdgeZc^c Foto: Gemeente Nijmegen van ‘altijd tegen’ naar ‘ook voor’. 9gZci]Z#CVVhiWZaVc\ZcWZ]Vgi^\^c\ 9Z\ZbZZciZC^_bZ\ZcZcegd_ZXidcil^``ZaVVgGVWdKVhi\dZYdcil^``ZaZchV" dcil^``ZaiYZ7D@9egd_ZXiZcY^Z bZc]ZiLVVa[gdci#9^i^hZZcW^_odcYZg\ZW^ZYkVclZ\ZYZa^\\^c\VVcYZg^k^Zg idZ\Zhe^ihio^_cdeVXijZaZegdWaZbZc! ZcYZVVclZo^\ZY^_`ZcZcde]d\^c\Zc#BVVgdd`YddgYZg^_`Z\ZhX]^ZYZc^h/ `VchZcd[WZ]dZ[iZc#LVeZc[Z^i/9Z YZGdbZ^chZcZYZgoZii^c\!YZVVcaZ\kVckZhi^c\lZg`ZcZcYZ^cYjhig^ aZdci" 7D@9]ZZ[i]Zi9dgehdb\Zk^c\heaVc l^``Za^c\#=ZiaVcYhX]VeZcYZVVclZo^\ZXjaijjg]^hidg^hX]ZlVVgYZckdgbZc Vah^chigjbZcidcil^``ZaYdbWZigd`" ]Zi`VYZgkVcYZc^ZjlZeaVccZc^c]Zi\ZW^ZYlVVg^cdc\ZkZZg'#+*%ldc^c" `ZcWZldcZghiZdcYZghiZjcZcW^_]Zi \ZcZc(%#%%%k^Zg`VciZbZiZgVVckddgo^Zc^c\Zco^_c\ZeaVcY#=ZibVhiZgeaVc [dgbjaZgZckVcYZYddg]jc\ZlZchiZ ^hidihiVcY\Z`dbZcYddgZZcdeZc!bVVgVaaZgb^chikg^_Wa^_kZcYegdXZh#DcYZg gj^biZa^_`Zdcil^``Za^c\ZckVc]jc aZ^Y^c\kVcZZcdcV[]Vc`Za^_`Zkddgo^iiZgo^_cbVVcYZa^_`h\ZhegZ``Zc\ZkdZgY Ydgeh\ZW^ZY# ijhhZcWZldcZgh!dcYZgcZbZgh!dcilZgeZghZcdehiZaaZgh!lVVgYddg]Zij^i" BZZg^c[dgbVi^Z/ Z^cYZa^_`ZbVhiZgeaVc\ZYgV\ZcldgYiYddgVaaZeVgi^_Zc# lll#WZakZYZgZ#cj!dcYZg BZZg^c[dgbVi^Z/ ÈkddgWZZaYegd_ZXiZcÉ0 lll#WZakZYZgZ#cj!dcYZgÈkddgWZZaYegd_ZXiZcÉ0odZ`deÈlVVa[gdciÉ# odZ`deÈYdgehdb\Zk^c\heaVcÉ# lll#cZYZgaVcYWdkZclViZg#ca lll#Wd`Y#ca VOOR EN DOOR DE BURGER WAT MAAKT DE INBRENG VAN BURGERS ZO VERRASSEND? PROJECTEN VOOR EN DOOR DE BURGER WAT MAAKT DE INBRENG VAN BURGERS ZO VERRASSEND? PROJECTEN 32 33 >c]Zi`VYZgkVc YZaVcY^cg^X]i^c\ WERKGROEP 9Z=^akZg^c]Zi Wj^iZc\ZW^ZYkVc YZ\ZbZZciZ ZANDPADEN =^akVgZcWZZ`Zc D^hiZgl^_`YgZ^\YZ DE HILVER ZZc\gddiVVc" iVaoVcYeVYZc kZgadgZciZ\VVc# DbWZ]djYkVcYZ oVcYeVYZckddg YZidZ`dbhioZ`ZgiZhiZaaZc^hYddgYZLZg`\gdZe OVcYeVYZcYZ=^akZgkZZakZaYlZg`kZgg^X]iZcZZc oVcYeVYZceaVc\ZhX]gZkZc#9^ieaVchaj^iVVcW^_ POLDER MASTENBROEK Foto’s: Sjaak Langenberg YZ^ciZci^ZhkVc]ZigZXdchigjXi^ZeaVc^cY^i\ZW^ZY dbXjaijjg]^hidg^hX]ZZg[\dZYZcZXdad\^hX]ZaVcY" 9ZedaYZgBVhiZcWgdZ`^hZZclZ^YhZcaVcYhX]VeeZa^_` YZaVc\ZgZiZgb^_cWZ]djYZc`VcWa^_kZc#Dd`]ZZ[iYZ hX]VehlVVgYZciZWZ]djYZcZcgZXgZVi^ZiZhi^bjaZ" jc^Z`kZZclZ^YZ\ZW^ZY#=Zi\ZW^ZYijhhZcYZhiZYZa^_`Z egdk^cX^Z`jchiZcVVgh\ZkgVV\Ydb`jchilZg`ZciZbV`Zc gZc#7ZhX]gZkZc^hlZa`ZlVcYZagdjiZhbdbZciZZa XZcigVkVcOldaaZZc@VbeZcldgYiZX]iZgWZYgZ^\YYddg Y^ZWZldcZgh!WZodZ`ZghZcWZaZ^YhbV`ZghVVcoZiiZcidi VVclZo^\o^_c!]dZ]ZilVcYZaeVYZccZicd\kZgYZg ldc^c\Wdjl!c^ZjlZWZYg^_kZciZggZ^cZcZc^c[gVhigjX" cVYZc`ZcdkZgYZlVVgYZ!^YZci^iZ^iZcidZ`dbhikVc]Zi j^i\ZWgZ^Y`VcldgYZc!]dZYZoVcYeVYZc^c\ZeVhi ijjg!iZgl^_aYZWZaVc\g^_`hiZYgV\ZgkVc]ZiaVcYhX]Ve"YZ \ZW^ZY#OdlZgYd#V#YZÒabÈ9Zj^iWgZ^Y^c\kVcEdaYZg `jccZcldgYZc^c]j^Y^\ZgdjiZhigjXijgZcZclZa`Z bZa`kZZ]djYZg^_"ZXdcdb^hX]dcYZgYgj`hiVViZcYgZ^\i BVhiZcWgdZ`É\ZbVV`ilVVg^cYZgdaaZcldgYZcdb\Z" Foto: Monique Pijnenburg - Leesberg gdao^_`jccZcheZaZc^cYZ\gdZcZYddgVYZg^c\kVc]Zi iZkZgYl^_cZc#9Zegdk^cX^ZDkZg^_hhZa]ZZ[ikddg]Zi\ZW^ZY YgVV^Y/edaYZgWZldcZghkVVgY^\ZclddcfjdiVj^i!hiZYZa^c" eaViiZaVcY# ZZchVbZc]Vc\ZcYZgj^biZa^_`ZhigjXijjgk^h^Zdcil^``ZaY \ZcbdZiZco^X]ikZgYZY^\ZciZ\Zcdegj``ZcY\gdZc# Y^ZYddgVaaZgZaZkVciZeVgi^_ZcldgYi\ZYgV\Zc#9dZaZgkVc BZZg^c[dgbVi^Z/ lVhVVciZ\ZkZcd[Zc]dZgj^biZa^_`Zdcil^``Za^c\Zc lll#WZakZYZgZ#cj!dcYZgÈkddgWZZaYegd_ZXiZcÉ0odZ`de BURGERINITIATIEF odVahldc^c\Wdjl kddgi`jccZcWdjlZcdeYZ^YZci^iZ^i ÈbVhiZcWgdZ`É# WAGENWERKPLAATS kVc]Zi\ZW^ZYZc]dZ]Zi`VgV`iZgkVcYZedaYZgdd`de AMERSFOORT STICHTING WERK AAN HET SPOEL 9^gZXiVX]iZg]Zi8ZcigVVaHiVi^dckVc6bZgh[ddgia^\i YZLV\ZclZg`eaVVih#KVc&.%)idi'%%%]VYCH]^Zg igZ^chiZaaZc^cdcYZg]djY#>cYZlddcl^_`Y^ZZgcVVhi a^\iÄ]ZiHdZhiZg`lVgi^ZgÄldcZccd\Vai^_YkZZadjY" VgWZ^YZgh#BdbZciZZahiVVckZZakVcYZ]^hidg^hX]Z \ZWdjlZcaZZ\#:cYViiZgl^_aZgkZZabd\Za^_`]ZYZc o^_cdb]^Zgldc^c\Zc!WZYg^_kZc!ViZa^ZghZ#Y#iZkZh" Foto: Landschapsbeheer Nederland i^\Zc#>cijhhZco^_cYZZZghiZ^c^i^Vi^ZkZcj^i\ZkdZgY# BVVgdbgj^biZiZW^ZYZcVVc\gdiZgZ^c^i^Vi^ZkZcZc VVcYZdcil^``Za^c\kVcYZ]ZaZLV\ZclZg`eaVVih! DE OMMETJESPRIJSVRAAG ^hbZZgcdY^\#:^\ZcVVgCHKVhi\dZY!YZ\ZbZZciZ 6bZgh[ddgi!WZldcZghZc\ZWgj^`Zgh]ZWWZcYZ]Vc" BZiYZDbbZi_Zheg^_hkgVV\l^aYZAVcYhX]VehWZ]ZZg YZc^cZZc\ZhaV\ZcZc]jck^h^Zhj^i\Zl^hhZaY# CZYZgaVcYbZchZc^che^gZgZcidi]ZiWZYZc`ZcZcgZVa^hZgZc BZZg^c[dgbVi^Z/ kVc`aZ^cZlVcYZa^c\ZcÈY^X]iW^_]j^hÉ#9ddggj^akZg`VkZa^c\! lll#lV\ZclZg`eaVVih#caZclll#]VW^[dgjb#ca Ydgeh"ZchiVYhj^iWgZ^Y^c\ZcYZVVcaZ\kVc^c[gVhigjXijjg Illustratie: Stichting Werk aan het Spoel Foto: Jan Kees Helms o^_ckZZa]^hidg^hX]ZkdZieVYZc!odVah`Zg`Zc"Zc_VV\eVYZc =ZiLZg`VVc]ZiHedZaa^\iiZclZhiZc '%%)lZgYZZc^ciZci^ZdkZgZZc`dbhi XjaijgZaZd[cVijjg$Xjaijjg]^hidg^hX]Z kZgYlZcZcj^i]ZiaVcYZa^_`\ZW^ZY#9Zeg^_hkgVV\W^ZYiYZ kVc8jaZbWdg\VVcYZAZ`ZcbVV`i ijhhZcYZ\ZbZZciZZcYZhi^X]i^c\ XdbedcZci#9ZHi^X]i^c\^hj^i\Z\gdZ^Y bd\Za^_`]Z^YkddgYZl^ccZcYZ^coZcY^c\"]ZidbbZi_Z YZZaj^ikVcYZC^ZjlZ=daaVcYhZ LZg`VVc]ZiHedZa\ZiZ`ZcYdkZg]Zi idiZZcXajWkVcgj^b(%8jaZbWdg\hZ EdZaedaYZgW^_A^hhZ"dbhigV`hlZZg]ZiÈgdcY_ZgdcY]Zi LViZga^c^Z#=ZiY^ZcYZiZgWZkZ^a^\^c\ WZ]ZZg!WZ]djYZcYZdcil^``Za^c\ Wjg\ZghY^Zo^X]WZo^\]djYibZiYZ YdgeÉiZbV`ZcodYVi]ZiWj^iZc\ZkdZaY^X]iW^_]j^h`Vcldg" kVcYZlVV^Zghaj^hY^ZYZlViZgidZ" kVc]ZikZgYZY^\^c\hlZg`#=Zi^hYZ ^cg^X]i^c\!VXi^k^iZ^iZc!ÒcVcX^ cZc YZcWZaZZ[Y#9Zeg^_hkgVV\]ZZ[ibZi)+&^coZcY^c\ZckVcj^i kdZgkddgYZ^cjcYVi^ZiZcddhiZckVc WZYdZa^c\YVi]Zi[dgiZZcZ^\Zci^_YhZ Xdbbjc^XVi^Z# ]ZZaCZYZgaVcYaViZco^ZcYVioZZgkZZabZchZcWZigd``Zc YZ9^Z[Y^_`gZ\ZaYZ#9Z\ZbZZciZ dcibdZi^c\heaVVihldgYikddgVaaZ BZZg^c[dgbVi^Z/ o^_cW^_]jcaZZ[db\Zk^c\Zc]ZZ[iZ^\Zc^c^i^Vi^Z[W^_Wjg\Zgh 8jaZbWdg\]ZZ[i^c'%%']ZiLZg` 8jaZbWdg\ZghZcG^k^ZgZcaVcYZgh lll#lZg`VVc]ZihedZa#ca \Zhi^bjaZZgY# VVc\Z`dX]ikVcYZ9dbZ^cZc#>c bZi`aZ^chX]Va^\ZVXi^k^iZ^iZcbZiZZc BZZg^c[dgbVi^Z/ lll#aVcYhX]VehWZ]ZZg#ca0odZ`deÈdbbZi_ZhÉ# 34 KRITIEK ALS RAADGEVER OVER DE BETEKENIS VAN CULTUURHISTORIE BIJ DE TOEKOMSTIGE ONTWIKKELING VAN STAD EN LAND KRITIEK ALS RAADGEVER OVER DE BETEKENIS VAN CULTUURHISTORIE BIJ DE TOEKOMSTIGE ONTWIKKELING VAN STAD EN LAND 35 OPINIE OPINIE OPINIE ijn verhaal gaat over het platteland voor braderieën, openluchtconcerten, e.d. Ik it is het testament van de typisch schim van de werkelijke wereld om ons heen. Nederland en sterk verpauperd. Dit hebben meer verbloemen en het blijft dan ook vaak en over de cultuur van het zie grote windmolenparken en last but not Nederlandse stad. De stad die reeds we in veel buurten zien gebeuren. Een groot bij cosmetische ingrepen. Dit falen wordt cultuurlandschap. Cultuurlandschap- least zie ik water, heel veel water. En dat is lang is overleden, maar hardnekkig Maar het is niet slechts treurnis en bitterheid probleem schuilt in het feit dat de verouderde nog eens versterkt door een structurele pen zijn landschappen die voort- misschien nog wel de grootste cultuuromslag blijft voortbestaan in plannen, vandaag. Ik ben verheugd om samen met culturele dragers in deze probleemwijken ontkenning van het feit dat de wijken van de durend zijn aangelegd, veranderd en aan- in de Nederlandse planning. Dat wij, al datgene tekeningen en idealen van bestuurders u een nieuwe gast te verwelkomen. Een niet meer aansluiten bij de belevingswereld stad steeds kortere levenscycli doorlopen. gepast om het gewenste ruimtegebruik te wat wij de afgelopen jaren op het water hebben en planologen. We herdenken vandaag stad gekenmerkt door diversiteit. Waarin van haar huidige bewoners. Een gevaar dat In dit opzicht onderscheiden ze zich niet van optimaliseren of te maximaliseren. Dijken, gewonnen, de komende decennia waarschijnlijk de berekenbare stad, getypeerd door een verscheidenheid in ras, religie, rijkdom, niet alleen dreigt voor Betondorp of Spangen, andere ontwikkelingen in onze maatschappij. inpolderingen, ruilverkavelingen, ontginnin- weer moeten teruggeven. De opgave is om in blanke, Nederlandse monocultuur van pais interesses en achtergronden de stedelijke maar ook voor moderne Vinex-wijken die nu Dit vergt een volledig andere kijk op de gen, maar ook de aanleg van waterlinies deze gebieden herbergzaamheid te bewaren. en vree, aangeharkte tuintjes en werkdagen cultuur bepalen. Een stad vol kansen en nog beschouwd worden als exponenten van ruimtelijke omgeving. Voortdurend moeten zijn daar prachtige voorbeelden van. Het Herbergzaamheid van deze gebieden is nood- van negen tot vijf. We begraven vandaag een problemen, die zich organisch voortbeweegt, het nieuwe wonen. we evalueren wat het effect is van beleid op staken van dit veranderingsgedrag zou zakelijk voor succes en die herbergzaamheid beeld van de stad dat jarenlang ons denken maar soms als een wild roofdier zijn klauwen de ontwikkeling van de draaischijven. Steeds een grove schending betekenen van onze hangt samen met vormgeving, identiteit, over ruimtelijke inrichting heeft vertroebeld. uitsteekt. We verwelkomen het beeld van Zo komen we bij de cruciale vraag: dragen we moeten we het testament blijven opmaken, om planningscultuur. Dus we blijven veranderen eenheid en kleur. Er zijn veel dijken die geen De stad waar recht, recht is, en krom, krom. de reële stad, de stad die tegemoet komt vandaag ook ons begrip van cultureel erfgoed het verworvene te borgen voor de toekomst. om het land beter te benutten voor de water meer keren, veel waterlinies die geen Waar de prins van Oranje waakt over zijn volk, aan het dagelijks leven in 2007. Waar de ten grave? Heeft het culturele erfgoed in hedendaagse vormen van ruimtegebruik. vijand meer stoppen en veel weilanden waar- scheidslijn tussen goed en kwaad niet meer Nederland nog wel een toekomst? Om deze We mogen concluderen dat cultureel erfgoed op geen melk meer wordt geproduceerd. helder is en waar werkelijkheid meerdere vraag adequaat te beantwoorden, moeten een belangrijke rol kan spelen bij het creëren Functies verdwijnen maar de dozen waarin ze interpretaties kent. Waar vaderlandstrots we ons kort verdiepen in de werking van de van samenhang tussen zichtbare dragers en waren verpakt zijn blijven liggen. Dat brengt in verschillende talen wordt geschreven en stad. Een stad wordt niet bepaald door de draaischijven in de stad. We moeten durven A[[iZ[ ons op het grote dilemma van het bewaren F[j[h waar ontwikkelingen elkaar in een moordend afzonderlijke stedelijke elementen, maar inzien dat de diversiteit zichtbaar verankerd en niet veranderen – hetgeen een schokkend tempo opvolgen. We begroeten een spannende door een gemeenschappelijke verbeelding, moet worden in het collectieve bewustzijn. einde van de planningstraditie zou betekenen stad vol spanningen. We ontvangen een stad gebaseerd op draaischijven. Deze draaischijven Stadsbestuurders moeten zich niet meer – of het veranderen, weliswaar met oog voor waarin lunch naast een broodje kaas, ook een verbinden sociaaldemografische, historische laten verrassen door ontwikkelingen, maar design, waardoor zo onze geschiedenis wordt döner kebab, sushi of taco kan zijn. en culturele aspecten met specifieke stedelijke intensiever proberen te begrijpen hoe hun Hk_j[h uitgewist. Dat is het spanningsveld waarmee Abecf elementen zoals de inrichting van de openbare stad werkt. Ze moeten prognosticeren wat de ontwerper en de beslisser moet leren Met het begraven van onze oude vriend, nemen ruimte. Draaischijven kunnen specifieke het culturele erfgoed van morgen zal zijn. 9^gZXiZjgG68B omgaan. Respect voor beide, want je kunt we ook afscheid van het verouderde denken buurten zijn met hun eigen etnografische zonder het verleden het heden niet begrijpen L^ccVVgC^X^hZhhVn" over cultuurhistorisch erfgoed in onze steden. samenstelling, tradities en uitingsvormen, Betekent dit nu dat we ons begrip van en de toekomst al helemaal niet. Het denken dat vaak gekenmerkt wordt door maar ook sterke sociale groeperingen of cultureel erfgoed vandaag onder de zoden Als die veranderingen zonder regie plaats- een Oost-Indische doofheid voor de diversiteit subculturen in de stad. De draaischijven stoppen? Het antwoord hierop is: ‘ja en nee’. vinden, krijg je verrommeling. De huidige lZYhig^_Y'%%, die de stadswijken kleurt. Volgens velen dient worden gevisualiseerd in zichtbare dragers We begraven vandaag ons verouderde inzicht verrommeling van Nederland is geen trend op cultureel erfgoed om ons allen een identiteit zoals bijvoorbeeld het culturele erfgoed. in de werking van cultureel erfgoed in de zich, maar het gevolg van ongeïnteresseerd te verschaffen. Het moet fungeren als een Om werkzaam te zijn, moeten deze dragers Nederlandse steden. Een inzicht dat uitgaat ‘laat-maar-waaiengedrag’. Gebrek aan regie en collectief geheugen voor de Nederlandse appelleren aan de verbeeldingskracht van van de blanke Nederlander van middelbare zeker ook het meesurfen op de trendy golven Ç:_l[hi_j[_jce[j samenleving. Maar wat als een groot deel van de inwoner. Alleen op deze wijze dragen ze leeftijd met een modaal inkomen en een sterk van de korte termijn. Het gaat om regie, sterke p_Y^jXWWhl[hWda[hZ deze samenleving zich niet identificeert met bij aan een collectieve identiteit. Cruciaal is nationaal en historisch besef. Tegelijkertijd regie op veranderingen die er in het platteland deze vaderlandse geschiedenis en geen deel het daarbij dat alle bestaande en toekomstige omarmen we gezamenlijk een nieuwe visie aankomen. Welke zijn dat dan bijvoorbeeld? Ik mehZ[d_d^[jYebb[Y# uitmaakt van het oer-Hollandse collectieve stedelijke ontwikkelingen op dit samenspel op inbedding van onze culturele erfenis. Een laat mijn eigen fantasie spreken: als ik denk j_[l[X[mkijp_`d$È geheugen? Zichtbare dragers van het verleden tussen draaischijven, verbeelding en verruiming van het begrip dat recht doet aan aan het platteland over een aantal jaren, dan verworden dan tot ouderwetse puisten in het bewustzijn aansluiten. de diverse samenstellingen van de stedelijke zie ik uitgestrekte volkstuincomplexen, een de kerk het middelpunt van de samenleving is drukke stadsbeeld of toeristische attracties draaischijven. Een visie die inspeelt op de landschappelijk raamwerk en openbare toe- en windmolens herinneren aan de krachtige in een surrealistisch stedelijk attractiepark. Frappant is dat dit laatste in veel steden versnelling in de maatschappij, en die leidt gankelijkheid. Ik zie nieuwe landgoederen identiteit van de blonde, boterham-met- Een veel gehoord verwijt is dat de jeugd geen geenszins het geval is. Door een discrepantie tot het inzicht dat het erfgoed misschien waarbij pachters zorgen voor de groene pindakaasetende polderjongen. We begraven respect heeft voor het culturele erfgoed, tussen de monoculturele zichtbare dragers ook van meer recente aard kan zijn. Een omgeving en architectuur herkenbaar wordt vandaag het stoere land van zeevaarders, de maar wat als ze het niet als hún erfgoed en de diversiteit van de bevolking (in leeftijd, inzicht dat de stad zichzelf steeds sneller door vorm, ligging en kleur. Ik zie agri- trotse VOC-mentaliteit van de zeventiende beschouwen? Een mooi voorbeeld is de herkomst, religie, etc.) ontstaan conflicten vernieuwt, met verschillende dynamieken businessterreinen die belangrijke stapstenen eeuw. Het land waar lunch een broodje Rotterdamse wijk Spangen die in de jaren die het collectieve bewustzijn ernstig binnen verscheidene draaischijven. Misschien zullen zijn in de recreatieve hoofdstructuur kaas is en waar een Argentijns-Nederlandse twintig werd bejubeld als een voorbeeld kunnen hinderen. Zonder besef van de reeds moeten we niet meer spreken van erfgoed, voor mensen die op zoek gaan naar de bron prinses nodig is om ons te doen inzien dat dit voor stedenbouwkundige ontwikkeling en besproken, dieperliggende factoren wordt aangezien dit suggereert dat het alleen over van het voedsel. Ik zie mooi vormgegeven de realiteit niet meer weerspiegelt. Vandaag diende ter verheffing van de arbeidersklasse. dit niet opgelost. Stedelijke bestuurders zijn ons verleden gaat. Ik pleit derhalve voor bedrijfsterreinen langs de rand van de stad bewijzen we de laatste eer aan het spookbeeld Vooraanstaande architecten als Berlage, zich hier niet of nauwelijks van bewust als de term culturele rijkdom om het vizier met die in de weekenden kunnen worden gebruikt van een stad en natie, de geïdealiseerde Brinkman en van Doesburg leverden hun ze wijzigingen doorvoeren in de inrichting kennis van het verleden te richten op vandaag bijdrage. Nu is de wijk één van de armste in van hun stad. Dure citymarketing kan dit niet en morgen. 36 BEZIELING EN LEIDERSCHAP WAT ZIJN UW DRIJFVEREN? BEZIELING EN LEIDERSCHAP WAT ZIJN UW DRIJFVEREN? 37 ZiaZZ`ZZghiZZccd\VakgZZbYZZZcY^cYZW^_ikVc ]Zi7ZakZYZgZ[Zhi^kVa/ZZckZgoVbZa^c\aVhiZciZc! Hk_cj[cWa[d `gj`_ZhbZi]ZgZcYZgZZchX]VeZckVX]iZcZZc ldg`h]debZiVahi^iZaÈ7Zo^Za^c\ZcaZ^YZghX]VeÉ# KVcj^i]ZieZgheZXi^Z[kVcldg`h]deaZ^YZghGdhVAjXVh" hZcZc BZio^_cegd_ZXi>ccZga^_`ZGj^biZÄ7j^iZcGj^biZ >G"7G YVV\i AjXVhhZc/ Æ>` kdcY ]Zi kZggVhhZcY db iZ o^Zc ]dZ Wa^_ Zc \ZgVV`i bZchZc ZgYddglZgYZcZc]dZoZZgoZo^X]ZgdkZgkZgWVVhYZcYVigj^biZbV`ZcZ^\Zca^_` odZZckdjY^\^h#>`YZc`YViVaaZYZZacZbZgh]Zi\ZkdZa]ZWWZc\Z`gZ\ZcYVi oZ Y^X]iZg W^_ ]jc È^ccZga^_`Z gj^biZÉ! ]jc WZlZZ\gZYZcZc o^_c \Z`dbZc#Ç OZXdchiViZZgiYViYZldg`h]de]ZaZbVVa\ZZcÈkgZZbYZZZcY^cYZW^_ilVhÉ! bVVg_j^hikZggVhhZcY\dZYeVhiZW^_]Zi7ZakZYZgZ[Zhi^kVa/Æ8jaijjg]^hidg^Z\VVi dd` db YZ WZo^Za^c\ kVc aVcYhX]VeeZc! kVc \ZWdjlZc! kVc eaZ``Zc# ?Z ]ZWi WZo^ZaYZbZchZccdY^\dbZgkddgiZodg\ZcYViY^ZWZo^Za^c\^cYZWj^iZcgj^biZ ZgWa^_[id[ZglZZg`dbi#Ç BZZg^c[dgbVi^Z/ lll#ZX]iZlZakVVgi#caZclll#WjgZVj"Wj^iZc`Vch#ca 38 ÆO^ZXjaijjg]^hidg^Zc^ZiVahaVhiedhi!]Zi^h_j^hiZZced" BELEIDSADVISEUR GEMEENTE ARNHEM: iZci^Z#"""""""""""""""""""""""""">h]ZiaVcYhX]VekVcYZ Wjg\Zgd[kVcYZheZX^Va^hiZc4"""""""""""""""""""LVi^h Æ:ZckVcYZldg`h]deh]^Zg]ZZiWZo^Z" a^c\#9Vi^hckVcYZj^i\Vc\hejciZc# ZgaZj`ZgYVcbZchZcWZigZ``ZcW^_^ZihlVVgdkZg_ZoZa[Zci]dj" 7Zo^Za^c\!lZiZclVVg_ZoZa[bZZWZ" h^VhiWZci4""""""""""""""""""""""""""""""""9Zl^_oZlVVgde_ZVah o^\ WZci# LZ l^aaZc \gVV\ ^chigjbZc" iZc lVVgYddg _Z VcYZgZc bZZ `jci hVbZcaZk^c\db\VVibZi_ZZg[\dZY]ZZ[ibZiWZhX]Vk^c\hc^kZVjiZ cZbZc#Ç bV`Zc#"""""""""""""""""""""""""""""7ZakZYZgZbdZicd\Y^ZeZg^cYZ HWp[dZ[ hVbZcaZk^c\ldgYZclZ\\ZoZi#""""""""""""9Zg^_`hdkZg]Z^YodjkZZa MEDEWERKER DEN BOSCH PROJECT VESTINGWERKEN higZc\ZgbdZiZco^_c#"""""""""""""""""""""""""""""BVV`7ZakZYZgZcd\ VXi^Z\Zg^X]iZg!ZgbdZibZZg\ZWZjgZc#"""""""""""""""""" Æ7Zigd``Zc]Z^YWjg\Zgh4BZiZZcbZZ kVchiVgi\VVcLZo^_cWZ\dccZcbZi >ciZ\gZZgVaaZXjaijjg]^hidg^hX]ZaV\ZcZcodg\YViVVcVaaZYZaZc ZZc`aVc`WdgY\gdZe!bZiYVVg^c&, H[fehj[h ZkZckZZagZX]ildgYi\ZYVVc#""""""""""""""""""""7ZeZg`VVcYVX]i ^YZ aZZcWZaVc\Zcdg\Vc^hVi^Zhj^iYZ hiVY#9^Zcd\hiZZYhWZhiVViZccd\ kddgXjaijjg]^hidg^Zc^ZiidiCVi^dcVaZAVcYhX]VeeZc!ZgbdZibZZg hiZZYhW^_Za`VVg`dbi#9^Zl^_^c" VVcYVX]io^_c_j^hidd`kddgYZ\ZW^ZYZcY^Z\ZZcCVi^dcVVaAVcYhX]Ve [dgbZgZc#:clVicd\WZaVc\g^_`Zg^h/ ZgdcihiVViZZclZYZgo^_YhWZ\g^ekddg o^_c#"""""""""""""""""""""""""7djlZcZckZgWdjlZc^hZZcgZX]i!\ZZc Za`VVghWZaVc\#Ç \jchi#"""""""""""""=ZWgZheZXikddgZa`VVghkZgVcilddgYZa^_`]ZYZcZc kZgb^_Y]Zidb^cZZceZgbVcZciZhiVVikVcddgad\iZkZg`ZgZc#@gj^e ^cZa`VVghgda#""""""""""""""8jaijjg]^hidg^ZVah\Vc\bV`Zgkddg]Zi ADVISEUR BERENSCHOT kdgb\ZkZckVc\gdiZdcil^``Za^c\Zc#""""""""""""""""" ÆLVi^`aZj`k^cYdbiZ]dgZc 7ZakZYZgZ^h]Zg^ccZg^c\ZcigVch[dgbVi^Z#HZVa]ZikZgaZYZcc^Zi ^hYVibZchZcY^Zo^X]WZo^\" Y^X]i#""""""""""""""""""""""""""""""""""=dZ`jc_ZaVcYhX]VeeZa^_`Z ]djYZcbZiXjaijjg]^hidg^hX]Z ZaZbZciZc^c]ZiaVcYhX]Ve `lVa^iZ^iZcWZhX]ZgbZcbZiWZ]jaekVcYZc^ZjlZLZiGj^biZa^_`Z dd`lZacVYZc`ZcdkZg]Zi DgYZc^c\4"""""""""""""""9ZLGDVahWgj\ijhhZcXjaijjg]^hidg^Z bVg`Zi^c\VheZXiYVVgkVc#:c YVcWZYdZa^`c^Zi]ZZaeaVi Zcdcil^``Za^c\#""""""""""""""""""""""""""""""""7Zo^Za^c\^hZZc È\ZaYkZgY^ZcZcÉ#BVVglZa/lVi kVcYZj^i\Vc\hejciZc!bVVg_Z]ZWidd`^c]djY!egV`i^_`ZcegdXZh" l^a_ZcjbZi_Z\ZW^ZYoZ\\Zc# =dZ^h]ZikZgVc`ZgY4Ç YZc`ZccdY^\#""""""""""""""""""""""""":go^_cegd_ZXidcil^``ZaVVgh Y^ZkZZaegd\gZhh^ZkZgdkZgZg[\dZYcVYZc`ZcYVcYZ\ZbZZciZoZa[# MEDEWERKER RACM: """"""""""""""""""BZiZZcZZcY^bZch^dcVaZVVckgVV\kddg\ZaY`db_Z Zgc^Zi#""""""""""""9ZgdakVcYZegdk^cX^ZhgdcYgj^biZ" Æ=ZiaZj`hiZ^hb^hhX]^ZclZa iZdciYZ``ZcYVi^YZZ ckVcYZ a^_`Z`lVa^iZ^ildgYi\gdiZg!=Zi\VVidb]ZiW^_Za`VVg G68BdkZgc^ZjlZdcil^``Za^c" WgZc\ZckVcdkZg]ZYZcZcVcYZgZeVgi^_Zc#Ç \Zc]^ZgkVcYVV\iZWZaj^hiZgZc o^_c#9^Z^YZZ ck^cYZc]^ZglZa ]jc`aVc`WdgY#Ç 40 PARADE VAN DE VERBEELDING HOE BRENG JE CULTUURHISTORIE VAN EEN PLEK OF GEBIED IN BEELD PARADE VAN DE VERBEELDING HOE BRENG JE CULTUURHISTORIE VAN EEN PLEK OF GEBIED IN BEELD 41 8[j[a[d_ilebb[fb[aa[d _dX[[bZ ^_YZch]Zi7ZakZYZgZ[Zhi^kVakdgbYZYZEVgVYZ kVcYZKZgWZZaY^c\ZZcÈaVWng^ciÉlVVg^c PARADE VAN DE WZodZ`ZghYZkZghX]^aaZcYZbVc^ZgZclVVgde VERBEELDING Xjaijjg]^hidg^ZkZgWZZaY`VcldgYZc!`dcYZcYddgadeZc# HOE BRENG JE ;^abh!bjo^Z`!bVfjZiiZh!`VVgiZc!egZciZcZcZZc CULTUURHISTORIE VAN W^Wa^di]ZZ`bZij^iZZcadeZcYZWdZ`ZcZcgVeedgiZc EEN PLEK OF GEBIED \VkZc[Zhi^kVaWZodZ`ZghYZ\ZaZ\Zc]Z^Yo^X]iZkjaaZcbZi IN BEELD? kZgWZZaY^c\#:Zc]VcYgZ^`^c\^cYZkdgbkVcZZclVV^Zg kViZZcVVciVabZi]dY^Z`ZckVckZgWZZaY^c\hVbZc kZg]VVa!WdZ`!`VVgi!egZci!i^_YWVa`!Òab!bdYZa!Wj^iZc # 9gkVcBVggZl^_`!egd_ZXiWjgZVj7ZakZYZgZ! 6WZKZZchigV!7dhX]HaVWWZghZc=Zc`7VVh!G68B! `^_`ZciZgj\de]ZiYddg]Zc\Zdg\Vc^hZZgYZi]ZbV EVgVYZkVcYZKZgWZZaY^c\# 42 PARADE VAN DE VERBEELDING HOE BRENG JE CULTUURHISTORIE VAN EEN PLEK OF GEBIED IN BEELD PARADE VAN DE VERBEELDING HOE BRENG JE CULTUURHISTORIE VAN EEN PLEK OF GEBIED IN BEELD 43 LZa`ZWZ]dZ[iZVVcbZi]dY^Z`ZcWZhiVViZg^c]ZikZaY4 =dZcjkZgYZg4LVi]ZZ[iYZ^ckZciVg^hVi^ZkVcbZi]dY^Z`Zcde\ZaZkZgY4 TIJDBALK Æ=ZiVVciVabVc^ZgZclVVgde_ZXjaijjg]^hidg^Z`jcikZgWZZaYZc^hYZV[\ZadeZc KZZchigV/ ÆKddg b^_ ^h Yj^YZa^_` YVi _Z Zg c^Zi WZci bZi YZ hZaZXi^Z kVc ZZc TIJD·BALK (DE ~ (M.)) _VgZcidZ\ZcdbZc!ZgWZhiVVi^cb^YYZahZZcWgZZYheZXigjbÇ!hiZaiKZZchigV# WZeVVaYZbZi]dY^Z`#7Z]VakZ]Zi`^ZoZckVcYZ_j^hiZbVc^ZgkVckZgWZZaY^c\ ÆLZa`ZbZi]dYZ_ZlVccZZg\ZWgj^`i^hkddgVaV[]Vc`Za^_`kVc]ZiineZde\VkZ W^_YZWZigZ[[ZcYZde\VkZ!\VVi]Zi_j^hidd`dbYZ`ZjoZlZa`ZoV`Zc_Z\VVi lZZg\VkZkVcYZdcil^``Z" a^c\h\ZhX]^ZYZc^h^cYZ Zc kVc ]Zi \ZW^ZY lVVg^c YZ de\VkZ heZZai#Ç 7VVh/ Æ6ah Yj^YZa^_` ^h lVi kZgWZZaYZc Zc idZ\Vc`Za^_` bV`Zc# Dd` Va `^Zh _Z YZ È_j^hiZÉ bZi]dYZ ! YVc kdgbkVcZZcWVa`bZii^_Yh" VVcYj^Y^c\ZcZcW^_hX]g^[iZc ]ZiYdZakVcZZcde\VkZ^h!YVcbdZi_ZVakgdZ\^c]ZiigV_ZXikgV\ZclZa`Z cd\`Vc]Zib^h\VVc#=Zi\VVidbYZhiVeZgcV#Db]ZiWZ\ZaZ^YZckVcYZ Zc^aajhigVi^ZhVahkddg" hiZaa^c\kVcYZ\ZhX]^ZYZc^h kZgWZZaY^c\hbZi]dY^Z`_Z\VVi\ZWgj^`Zc!d[a^ZkZg/bZi]dY^Z`Zcd[kVg^VciZc# dcilZgeZgd[deYgVX]i\ZkZgYddg]ZiVVcWgZc\ZckVchigjXijjg^cYZ^c[dgbVi^Z! d[ZZcYZZaYVVgkVc# BVVgYZ`ZjoZkddgZZcbZi]dY^Z`deo^X]^hdkZg^\Zchc^ZikdaYdZcYZÇ!kjai YZ]dd[Ya^_cZcYj^YZa^_`iZbV`ZcZciZ[dXjhhZcde]dZbZchZcXjaijjg]^hidg^Z + BVV`ideZZcWZZa" YZcYZbVc^Zgdcil^``Za^c\h" ]^_VVc#Æ:ZckgdZ\i^_Y^\ZhVbZclZg`^c\ijhhZcXjaijjg]^hidg^X^ZcdcilZgeZgh! WZaZkZc#Ç =Zc` 7VVh \ZZ[i VVc YVi dd` W^_ YZ bdYZgchiZ iZX]c^Z`Zc kVc egdXZhhZc^cgj^biZZci^_Y o^X]iWVVg# lVVgW^_ bZc Za`VVg lZYZgo^_Yh `Vc hijgZc! ^h Z^\Zca^_` ZZc kZgZ^hiZ#Ç KVc kZgWZZaY^c\! odVah YZ ^coZi kVc ^ciZgVXi^k^iZ^i de lZWh^iZh! ]Zi \ZkVVg kVc AZ\ikZgWVcYZcijhhZckZg" hX]^aaZcYZdcil^``Za^c\Zc# BVggZl^_`/Æ8jaijjg]^hidg^hX]Z^c[dgbVi^ZWZhidcYidikddg`dgi\gdiZcYZZahj^i È]ZiiZkZZaVVc^c[dgbVi^ZdeYZadZga^\iZc]ZikVV`aVhi^\^hdb_ZlZ\iZ OPINIE ls archeoloog die zich niet met en bewaard gebleven wallen, en een complete die is te beschouwen als het begin van de zelden tot een concreet resultaat. Want als van de gemeentes Utrecht en Nijmegen, acceptabel maakt. Een kwestie van geduld. opgraven, wetenschap of monu- Hadrians Wall die jaarlijks honderdduizenden Deltametropool en dus van Nederland.” we nu om ons heen kijken, langs de Limes of met plannen waarmee men de zaak toch Maar zelfs dan kunnen de meeste nauwelijks mentenzorg bezighoudt maar toeristen trekt. Die ligt er nog gewoon - niet Ik kan u verzekeren, dat is geen elders, wat zien we dan aan ‘verrijking van integraler en resultaatgerichter aanpakt gelden als ‘verhoging van de kwaliteit van de alleen met de publieksgerichte in zijn oorspronkelijke staat natuurlijk, maar archeologentaal. Ik heb me als archeoloog de leefomgeving’ op archeologische basis? tegenwoordig. Verder lijkt de archeologische leefomgeving’; daarvoor zijn ze te marginaal, aspecten van het vak, heb ik van het begin toch. Omdat onze Nederlandse Limes in dan ook nogal eens opgewonden over deze Informatiepanelen, mooie en lelijke. In het Belverdererapportenwoede alweer over haar te onopvallend. Dat zou beter moeten kunnen. af aan de verhouding tussen Belvedere en wetenschappelijk opzicht in niets onderdoet onverwachte aandacht voor ons Romeins trottoir ingelaten contouren, dito. Semikunst hoogtepunt heen; er is zelfs sprake van een Temeer omdat het vaak een wat ordinaire de (Nederlandse) archeologie belangstellend voor het buitenland, en gezien het feit dat verleden. Niet omdat ik vind dat die aandacht in de vorm van zuilen en sierbestratingen, tegenbeweging. De resultaten zijn niet alleen geldkwestie is. Hoe enthousiast bestuurders gevolgd. Ik, en veel vakgenoten met mij, juist in het gebied van de grote rivieren druk op zich onterecht is, en niet omdat ik vind nooit bedacht door een echte kunstenaar mij tegengevallen. Tot mijn verrassing geeft en ontwikkelaars zich soms ook tonen voor de stelden ons daar tien jaar geleden veel van gebouwd en aangelegd wordt in de komende dat de archeologen het alleenrecht hebben maar ontstaan in het brein van een creatieve hoogleraar erfgoedstudies Jos Bazelmans in archeologie als de schep de grond in gaat, bij voor. Cultuurhistorie en archeologie in het decennia, en de resten ervan dus dreigen te op uitspraken over het begraven erfgoed. archeoloog, of als bijproduct van een het laatste Belvederenieuws te kennen dat het afrekenen staan de archeologen achterin bijzonder zouden gebruikt kunnen worden worden opgeruimd, hebben archeologen en Waar ik me aan stoorde was dat de nieuwe ontwerpbureau. En als hoogtepunt het ‘de wegen tussen ontwerpers en archeologen de rij. Nooit eens een gul architectonisch om onze leefomgeving, waarvan de kwaliteit beleidsmakers de oude Romeinse grens op ‘limesmeesters’ zo ontzettend veel pretenties fenomeen van het Archeologisch Park, lees: zich misschien maar weer moeten scheiden’, gebaar, of een stuk echte buitenkunst. Mijn teloor schijnt te gaan, te verrijken en een de nieuwe kaart gezet, en is er een nationaal hadden, waar zo weinig van terecht is gekomen. een in een nieuwbouwwijk uitgespaard en dat we als archeologen ‘een wereld wilden woonplaats Leiden, trotse eigenaar van een eigen identiteit te geven. Belvedereproject van gemaakt. De Limes zou een rol spelen in allerlei grote grasveld waaronder zich nog Resten uit de winnen die niet te winnen valt.’ Dat brengt me, begraven Romeins fort, komt niet verder Nu verscheen onlangs een rapport waaruit ruimtelijke opgaven, waterberging, nieuwe en dat is dan ten tweede, bij die ontwerpers. dan wat willekeurige Romeinse straatnamen bleek dat het met die kwaliteit nog veel Dat hebben we geweten! Ik heb een tijd Ik ben gaan beseffen dat dat ook maar in de belendende nieuwbouwwijk - en het droeviger is gesteld dan we al dachten - dat geleden eens op een rijtje gezet wat er allemaal mensen zijn, die net als ik iedere opdracht als obligate grasveld, dat voor miljoenen zou snelwegen bijvoorbeeld helemaal niet de aan plannen is geproduceerd, vaak in het een uitdaging zien, en hebben geprobeerd om worden ingericht tot een Prachtpark, maar illusie van vrijheid geven, en natuurgebieden kader van Belvedere. Een greep, niet volledig: te gaan met een voor de meesten onbekend het geld is opeens weg en het zal wel een helemaal niet uit echte natuur bestaan - en Limesrapport DSL, De Limes Verkenner, ;l[hj fenomeen als archeologie, en dat ze daarbij Probleempark blijven. Conclusie: moeten de dat we daar in de toekomst maar niet te Pleidooi voor het Limesprogramma, De Limes gedwongen zijn geweest om te werken met wegen van ontwerpers en archeologen zich moeilijk over moeten doen. Tja. Zo zijn we Atlas, De Romeinse Lijn, Limes - de toekomst heel onvolkomen middelen. Neem nou het scheiden, zoals Bazelmans verzucht? Liever snel uitgepraat. Snel dus terug naar die van de geschiedenis, en Masterplan Limes archeologisch verhaal. Soms wordt het niet. Hun samenwerkingsverband moet wel eerdere nota. Gelderland. Dan is er nog de limeswebsite, niet heel begrijpelijk verteld, soms lijken de een stuk evenwichtiger worden: archeologen een programmabureau De Limes, een lWd ontwerpers het ook niet te willen begrijpen, met een oog voor meer dan alleen de Als je naar de lijst Belvedereprojecten project Strategieën en Ontwerpvisies voor de maar het is ook lang niet altijd zo inspirerend wetenschappelijke kant, en ontwerpers die kijkt, valt meteen op dat daar niet zo heel Limes, een Limes Ontwerpgrammatica, een als wij archeologen wel denken. Romeinse voor en na Christus een beetje van elkaar veel archeologie tussen zit. Kennelijk is Limescodex en een Limesalliantie. soldaten in een fort, dat is tenminste nog kunnen onderscheiden, en zet ze dan in een het niet gemakkelijk gebleken om een De archeologie komt dus aardig aan haar iets... maar Bronstijdboeren of Middeleeuwse klein groepje bij elkaar. Geen ontwerpateliers, puur archeologisch project onder de trekken... ware het niet dat aan deze ontginners? Wat moet je daar mee? praatexcursies, work-shops of prijsvragen Belvederenoemer te krijgen. Of men wist de producties betrekkelijk weinig archeologen =_da[b Meestal, zo is er van ontwerperszijde terecht meer alsjeblieft. Dan, de meest cruciale stap, weg niet... te pas komen, en des te meer ‘ontwerpers’: opgemerkt, zijn er trouwens andere, jongere moet zo’n groep in een vroeg stadium met de Er is wel een archeologisch paradepaard: de planologen, stedebouwkundigen, land- 6gX]Zdadd\!ejWa^X^hi lagen in het landschap die beter zichtbaar zijn ontwikkelaars en bestuurders (die moeten het Limes. Dat is de grens van het Romeinse Rijk schapsarchitecten en dergelijke. Want, en en beter beleefbaar gemaakt kunnen worden, allemaal gaan betalen en faciliteren) bekijken die in de eerste tweeënhalve eeuw van de ik citeer uit een van de vele rapporten: “de Zckdgb\ZkZg en die relevanter zijn voor het huidige wat er in principe mogelijk is, en daar dan wat jaartelling langs onze Rijn en Nederrijn lag. In betekenis van de Limes is verruimd. Het zijn landschap dan de begraven sporen. En dan: bovenop vragen. Geen luchtkasteel bouwen die tijd was dat een dynamisch geheel, met niet langer alleen de archeologen die opkomen om de archeologie werkelijk een rol te laten dat in de la verdwijnt en tot teleurstelling forten en wachttorens en wegen en boten voor dit deel van het nationale erfgoed, maar Oudheid bevinden. Behoud door ontwikkeling, spelen in het land-, stads- of dorpsschap, allerwegen leidt. en kades en dorpen en een taskforce van ook bestuurders, ontwerpers, kunstenaars zullen we maar zeggen. En ik kan u verzekeren: heb je toch enigszins de ruimte nodig. En die tienduizend stoere Romeinse boys die als en het grote publiek.” Ç8_`^[jW\h[a[d[dijWWd geen hond die er iets van begrijpt. Want ontbreekt bij ons meestal. Zeker daar waar En tenslotte, als er dan alleen maar ruimte grenspolitie dienden. Na het jaar 250 kwamen En wat gaan die samen met de Limes doen? Z[WhY^[ebe][dWY^j[h_d hoewel dat hele Verdrag van Malta en de ontwikkeld wordt, is de ruimte al grotendeels is - in de ruimte of in de financiën - voor een er nog stoerdere jongens van de overkant de “Waar mogelijk en zinvol zou de toekomstige Nota Belvedere uiteindelijk bedoeld zijn voor vergeven. Vandaar de vaak petieterige zuil of een grote steen of een beeld: maak grens over en sindsdien is er weinig meer van inrichting van stad en land, voor zover de Z[h_`$È ‘de Mensen’, wordt naar hun mening zelden oplossingen: de zuilen, de stoepen, de daar nou wat moois van, zoek zorgvuldig de Limes vernomen. Sinds de vorige eeuw ontwikkelingen ruimtelijke overlap met de of nooit gevraagd. Dit is allemaal schandelijk panelen, het uitgespaarde ‘park’... een ontwerper of kunstenaar uit van wie het is er wat van opgegraven, er zit nog heel Romeinse en Bataafse vindplaatsen vertonen, gegeneraliseerd en gechargeerd, dat weet ik Ja, en dan ten derde: ik vind al die panelen werk je inspireert, en laat die zijn gang gaan. wat in de grond en er is een deel voorgoed geïnspireerd moeten worden door relicten, publieke ruimtes, noem maar op - maar ook wel. Laat ik proberen deze Kritiek om te en stoeptegels en zuilen helemaal niet zo Als dat zogenaamd ‘te duur’ wordt, heb je weggespoeld. In ieder geval is er, afgezien materialen, vormen en patronen uit de in feite werd er alleen maar meer papier zetten in Kritiek als raadgever. vreselijk als ik ze daarnet heb geschetst. tenminste je best gedaan. Maar als het wel van een verhoging hier en daar, of een Romeinse tijd.” Immers: “De retorische laag bedrukt, en dat tegen nogal hoge kosten die Ten eerste beschrijf ik slechte voorbeelden Ze passen in een aardige traditie van kleine lukt, heb je iets dat, op hoe kleine schaal ook, eenvoudig monumentje of infopaneel, niets tussen verleden, heden en toekomst is het mogelijk beter in archeologisch onderzoek uit een recent verleden, en besteed ‘memorials’ en zijn ongelooflijk duurzaam daadwerkelijk bijdraagt aan die zo gezochte meer van te zien. In Duitsland en Engeland idee van de limes als oerregio: een lineaire hadden kunnen worden geïnvesteerd. Het ik geen aandacht aan veelbelovende gebleken. Echt mooi is vaak anders, maar ze ruimtelijke kwaliteit en de kwaliteit van de is dat anders; daar heb je nagebouwde forten, zone met horizontale en verticale dimensies ene rapport leidde tot het volgende, en plannen voor de nabije toekomst, zoals krijgen door de jaren een patina dat ze weer leefomgeving. IN GESPREK MET DE ONTWERPER HOE GAAN ONTWERPERS OM MET CULTUURHISTORIE? IN GESPREK MET DE ONTWERPER HOE GAAN ONTWERPERS OM MET CULTUURHISTORIE? >[jYh[Wj_[l[ a[kp[fheY[i ^_YZch]Zi7ZakZYZgZ;Zhi^kVa\^c\Zc:g^XAj^iZc ]dd\aZgVVg8jaijjg]^hidg^ZZcDcilZge!IJ 9Za[i ZcB^X]ZaaZEgdkddhi VgX]^iZXijjg" ]^hidg^Xjh!8g^bhdc ^c\ZhegZ`bZioZhdcilZgeZghdkZg YZdb\Vc\bZi\ZhX]^ZYZc^h^c]jclZg`#>c]VVg^caZ^" Y^c\]VVaYZB^X]ZaaZEgdkddhiYZHeVVchZ hX]g^_kZg>\VcVh^YZHdaVBdgVaZhVVc# 9ZoZhX]gZZ[odÉck^_[i^Zc_VVg\ZaZYZcdkZg ZZckZgVcYZg^c\^cYZdb\Vc\bZi\Z" hX]^ZYZc^h!kVcXdcigVhicVVgVcVad\^Z# 8dcigVhihiVVikddgZZcbdYZgc^hi^hX]Z IN GESPREK MET edh^i^Z!lVVg^c\ZodX]ildgYicVVgZZc DE ONTWERPER bVm^bVVakZghX]^aijhhZcdjYZcc^Zjl! dbYVVgbZZYZi^_Y\ZWdcYZc]Z^YZcYZ HOE GAAN ONTWERPERS OM MET XjaijgZaZkZgVc`Zg^c\kVcYZVgX]^iZXijjgod\dZYbd\Z" CULTUURHISTORIE? a^_`idij^iYgj``^c\iZWgZc\Zc#HdaVBdgVaZhh^\cVaZZgYZ ZZckZghX]j^k^c\cVVgZZcVgX]^iZXijjgY^ZkddgVacVVg VVchaj^i^c\odZ`iZckddgiWdgYjjgide]ZiWZhiVVcYZ# Bdi^ZkZc!eg^cX^eZhZchigjXijgZcj^iYZ]^hidg^hX]Z VgX]^iZXijjgldgYZcdkZg\ZcdbZcdbXdci^cjiZ^iZc hVbZc]Vc\iZWZcVYgj``Zc#OdjYZcY^ZilZZedaZc" XdcigVhiZcVcVad\^Z"k^_[i^Zc_VVgaViZgo^X]cd\hiZZYhod Yj^YZa^_`V[iZ`ZcZc!kgdZ\Egdkddhio^X]V[# 48 IN GESPREK MET DE ONTWERPER HOE GAAN ONTWERPERS OM MET CULTUURHISTORIE? DE ARCHITECTEN, DE LANDSCHAPSARCHITECTEN, DE STEDENBOUWERS IN GESPREK MET DE ONTWERPER HOE GAAN ONTWERPERS OM MET CULTUURHISTORIE? DE ARCHITECTEN, DE LANDSCHAPSARCHITECTEN, DE STEDENBOUWERS 49 “OVER HET ALGEMEEN WONEN MENSEN NIET “IK PROBEER VANUIT EEN MODERNISTISCHE POSITIE ESSENTIE GRAAG IN EEN GROTE ABSTRACTE DOOS.” EN KWALITEIT IN TE BRENGEN, OOK IN DE WONINGBOUW.” ?DHK6C:A9DC@"6G8=>I:8I Herontwikkeling Menkenterrein in Wassenaar, tot voor kort in gebruik geweest Philharmonie Haarlem. Foto: de Architekten Cie. als melkfabriek. Foto: Soeters Van Eldonk Architecten ;G>IHK6C9DC<:C"6G8=>I:8I c^Zjl `VhiZZa kddg ]Zi ZZjlZcdjYZ aVcY\dZY >c o^_c ^cigdYjXi^Z kVc YZ aVcYhX]VehVgX]^iZXiZc oZi eVg` od b^c bd\Za^_` lZgY VVc\ZiVhi# I^_YZch YZ aZciZ" :g^X Aj^iZc bZiZZc YZ kZghX]^aaZc cZZg# C_Y^W[b lWd iZciddchiZaa^c\! Y^Z ]Zi eVg` dcYZg YZ VVcYVX]i kVc =[ii[b ^h \Zed`i Zc \ZbVoZaY ^c ]Zi lZg`Zc VVc bZi ]Zi ejWa^Z` bdZhi WgZc\Zc! kZghegZ^YYZc WadZbZc o^X] ]^hidg^Z \ZaVYZc adXVi^Zh# ;bcW lWd 8en[b kdgbi hVbZc kZgkda\Zch^c`aZjgg^_`ZeVigdcZcajX]i^\Zc^ZilVi[g^kdda bZiAh_ij_WdAeh[cWd]Zi_dc\ZWjgZVjOJH!YVibZi]jc dkZgYZWZhiVVcYZeZg`ZcZc\VodccZc# [g^hhZegd_ZXiZcYZBVVh`Vcieg^_hkddg?dc\Z6gX]^iZXiZc '%%,dcik^c\# :Zc VcYZg egd_ZXi YVi KVc 7dmZa aVVi o^Zc ^h ZZc hiZYZc" Wdjl`jcY^\ eaVc kddg YZ l^_` LZhiejci ^c =dd\ka^Zi# >c YZ Yddg AdiiZ HiVb"7ZZhZ dcildgeZc l^_` heZZaYZc YZ Restauratie en reconstructie van het zeventiende eeuws landgoedpark Oranjewoud. Foto: Michael R. van Gessel BNT/BNSP XdaaZXi^ZkZ\gdZcZgj^biZhZZcWZaVc\g^_`ZhigjXijgZgZcYZ gda#:Zc\gddi\ZYZZaiZkVcYZddghegdc`Za^_`ZWZWdjl^c\ B>8=6:AK6C<:HH:A"9:A6C9H8=6EH6G8=>I:8I ldgYicj\Zhaddei#DeYgVX]i\ZkZgL^B7NkgdZ\YVVgdbdb ZZc hddgi XdcXZeijZaZ bdcjbZciZcodg\# OJH odX]i Yjh ]ZWWZc V[\ZYVVc# >` WZc Zg\ kddg gZV\ZZgiYZoZ!ÆYZZZclVhYZA^bZhZc cVVgZZc]ZYZcYVV\hZkZgiVa^c\kVc]Ziij^chiVY^YZZ#=Zi Xdci^cjiZ^i! lZ o^_c bVVg ZZc hea^i YZVcYZgZlVh>?bZgZ#>cWZ^YZ\ZkVaaZc “ELKE TIJD IS NOGAL gj^bVVclZo^\Z\gdZclZgY\ZWjcYZaYidiZZcaVc\\ZgZ`i hZXdcY]^Zg#Ç lZgY \ZkgVV\Y db YZ VVclZo^\]Z^Y kVc deZcWVVgeVg`lVVg^co^X]deiZgeZc\ZXajhiZgYZldc^c\Zc Æ>h VaaZh kVc _Z kddg\Vc\Zgh eZg VgiZ[VXiZcdcYZgYZ\gdcYWdkZcYZ\gdcY OVERTUIGD VAN WZk^cYZc! bZi ^ZYZg ZZc Z^\Zc heZX^ÒZ` XdaaZXi^Z[ egd" YZÒc^i^Zbdd^4ÇkgVV\iAj^iZc#Æ>`]ZW o^X]iWVVg iZ bV`Zc# 9Vi kdcY ^` ]ZZa \gVbbV# ]Zic^ZidkZgbdd^ZcaZa^_`Ç!VcilddgYi bdZ^a^_`#=dZbVV`_ZYVVgZZceVhhZcY ZICHZELF.” KVc HiZYZcWdjl`jcY^\Z;dZholWdL[bp[dkVc9ZC^_a6gX]^iZXiZc\ZaYiVahZmeZgi EVYYZedZa a^\i aVc\h ]Zi GZ^iY^Ze# 9Z C^_a 6gX]^iZXiZc de ]Zi \ZW^ZY kVc YZ kZgc^Zjl^c\ kVc YZ cVddgad\hZ hiVY# OPINIE a verschillende jaren in de Verenigde is een gebied waar een gedegen discussie van al die objecten die de uitkomst zijn van dan een referentie waar ontwerpers zo werd hier vanaf het begin af aan niet een kunnen denken aan modellen die ontleend zijn Staten te hebben gewerkt, treft mij over geschiedenis, identiteit, behoud en bewust menselijke interventie en met name graag mee werken. Eerder een structureel eigen plaats gegund, terwijl in de praktijk aan de studie van het historische proces zelf na mijn terugkomst in Nederland de transformatie hard nodig is en gewenst wordt. van ruimtelijke structuren die kenmerkend verankerde wijze van interpreteren, eigen blijkt, dat landschapsarchitecten heel veel of aan de ecologie, aan het filmscript of de nog altijd enorme potentie van de Dat geldt trouwens voor veel voortbrengselen zijn voor samenhangende historische aan het ontwerpvak dat zelf wordt opgevat van het werk opknappen. narratieve tekst. Ontwerpdisciplines hebben Belvederefilosofie. Maar mij hebben ook de uit de grote en rijke geschiedenis van de ontwikkelingen in het landschap. En juist die als een culturele discipline. Iets waarvan Het huidige moment vraagt dus om een mogelijkheden, maar ook beperkingen, of wat tegenvallende resultaten (en vooral de tuin- en landschapsarchitectuur die er structuren, meer dan geïsoleerde objecten, overigens een jongere generatie zich sterker evaluatie en eigenlijk niet alleen van ze moeten zich drastisch willen vernieuwen. resultaten die allemaal papier zijn gebleven) ongeïnventariseerd, niet systematisch zijn van groot belang als we spreken over de bewust aan het worden is. Belvedereprojecten. Het zou zich moeten Overigens geldt deze opmerking, qualitate getroffen. Het lijkt soms alsof er een enorme onderzocht en vaak zeer verwaarloosd ontwikkeling van ruimtelijke kwaliteit. Het uitstrekken naar de rol van geschiedenis qua, ook voor de historicus die zich opener ten machine rond dit thema is ontstaan, die naast bijliggen. Bij degenen die dat erfgoed model van de Hollandse Waterlinie verdient Historisch besef bij ontwerpers is van in de ontwerpvakken in de afgelopen opzichte van de geschiedschrijving dient op te het genereren van creativiteit ook spontaniteit beheren is er een enorme behoefte aan wat dat betreft navolging en zou methodisch belang, wordt gezegd. Maar waar en dertig jaar. In mijn eigen onderzoek naar stellen en bijvoorbeeld voor kunstenaars die en creativiteit heeft gedood en bovendien geïntegreerde kennis en methoden die vaak en praktisch verder onderbouwd moeten vooral ook wat en hoe wordt dat gedoceerd hoe landschapsarchitecten zijn omgegaan zich ook flexibeler ten opzichte van hun eigen de broodnodige professionalisering van niet aangereikt worden. Het zou dus zin worden met andere voorbeeldstudies. op ontwerpopleidingen? Een historisch met geschiedenis, in de afgelopen dertig discipline en tradities zouden kunnen vinden. de aanpak niet heel erg veel verder heeft hebben om modelvoorbeelden in de praktijk Een van de subdoelstellingen van het Belve- besef is bovendien weer iets anders jaar tot en met heden, liggen interessante geholpen. te ontwikkelen, om daar waar de problemen dereprogramma is, en ik citeer: “Het stimu- dan cultuurhistorisch besef, want het aanknopingspunten en vertrekpunten voor Dat alles vraagt om ontwikkeling van gedegen theoretische principes en begrippen die als Ç:[Ykbjkkh][iY^_[Z[d_ipekc[[hce[j[dp_`d toetssteen kunnen dienen en die ook geijkt zijn, niet alleen op nationale ideeën, maar op ZWd[[dh[\[h[dj_[mWWhedjm[hf[hipe]hWW] internationale inzichten en afspraken. Een ;h_aZ[@ed] c[[m[ha[d$È terminologie die zich zou moeten richten op bijvoorbeeld het al dan niet herdefiniëren van veronderstelt verschillende methoden en nieuwe benaderingen. Al deze benaderingen begrippen als ‘reconstructie’, ‘restauratie’, =dd[YYdXZci\ZhX]^ZYZc^hZci]Zdg^ZkVc ook interessegebieden. Geschiedbeoefening van landschapsarchitecten zijn eigenlijk ‘renovatie’, ‘ontwikkeling’, ‘vernieuwing’. is natuurlijk een discipline zoals ontwerpen volkomen individueel gemotiveerd. Er bestaat Wat verstaan wij onder deze begrippen? dat als vak ook is en het zou goed zijn als geen enkele consensus en er bestaat eigenlijk Kunnen we daar een afspraak over maken YZij^c"ZcaVcYhX]VehVgX]^iZXijjg! men op onderwijsniveau een uitwisseling ook geen enkel kritisch moment. Het belang en kunnen we dan ook duidelijk maken als we zou organiseren over de status quo van van de intuïtie, en daarmee van de vrije en daarvan willen afwijken? Een nieuw begrip LV\Zc^c\ZcJc^kZgh^iZ^i geschiedenis- en ontwerponderwijs. In vaak maar al te persoonlijke interpretatie van zou dat van ‘transformatie’ kunnen zijn, als Amerika bestaat er een groep ‘educators in ontwerpers speelt nog altijd een belangrijke theoretisch begrip. En ook daarvan zouden landscape history and landscape studies’, rol. Dat kan voor creatieve gedachten van we de mogelijkheden en beperkingen moeten Ik kan een gevoel van teleurstelling soms bestaan uit te vinden hoe er met historische die regelmatig met elkaar over de stand van zeer groot belang zijn, maar de vraag is of verkennen, gedefinieerd naar de internationale niet bedwingen. Als ik bijvoorbeeld kijk naar en bestaande ruimtelijke contexten zaken uitwisselen. Ik geloof dat zoiets nodig het altijd voldoende is om recht te doen aan status quo van zo’n begrip. Een terminologie het project ‘Nieuwe Buitenplaatsen’, waarin interdisciplinair kan worden omgegaan, meer is, want cultuurgeschiedenis staat niet gelijk cultuurhistorische waarden. Een gedegen die in Nederland wordt gebruikt, en begrippen de wens is uitgesproken om het landschap te dan nu het geval is. aan ontwerpanalyse, al kan dat als instrument benadering zou wellicht geholpen zijn, niet als ‘moderniseren’, ‘regionaliseren’, ‘ver- verrijken door een bestaande rijke typologie zijn waarde hebben en ontwerpanalyse is een zozeer met feitenmateriaal, als wel met de markten’ en ‘musealiseren’ hanteert, lijkt te herijken en natuur- en cultuurhistorische De resultaten van Belvedere geven ook instrumentarium dat door ontwerpers veel erkenning dat het ontwerp vaak zelf een misschien heel behulpzaam maar gaat mijns waarden, opdrachtgevers en investeerders aanleiding te denken dat de geschiedschrijving wordt gehanteerd. complexe cultuurdiscipline is die wortelt inziens voorbij aan de complexe realiteit te verenigen. Dat zou garant hebben kunnen als een ordening, een analyse en een in een eigen geschiedenis. Dat vraagt om van bestaande ensembles. Terminologie staan voor werkelijke vernieuwing. Maar interpretatie van verleden en context niet leren van de kansen van cultuurgeschiedenis Ik kan niet anders constateren dan dat theorievorming, om reflectie en distantie kan alleen betekenis krijgen als deze wordt de resultaten, dat blijkt ook uit recent geheel parallel loopt aan de behoefte aan als inspiratiebron voor de ruimtelijke bij veel ontwerpers nog vaak verouderde ten opzichte van de waarden van ontwerpen. afgemeten aan bestaande en internationale onderzoek, zijn meestal nogal bedroevend. wezenlijke kennis en methoden, behalve inrichting en ontwerp”. Ik vind persoonlijk het inzichten omtrent de geschiedenis van het Dat eist een kennis van de historiografie, het begrippenkaders. Begrippenkaders die in het We zien zeer vlakke nogal historiserende misschien in de archeologie. Waar ligt nu de begrip inspiratiebron veel te zwak. Waarom ontwerp en hun eigen professie bestaan. vak dat de wisselende opvattingen over wat buitenland beter ontwikkeld zijn dan bij ons en architectuur- en landschapsontwerpen die mogelijkheid om op wetenschappelijk niveau, is de cultuurgeschiedenis geen leidraad en En nog een vraag: is architectuurgeschiedenis ontwerpen is, traceert en dus ook de plaats trouwens bij ons vaak niet eens bekend zijn een gebrekkig kennen of denken van de en ook andere kennisniveaus, feitelijke kennis waarom wordt er naast de mogelijkheden ook eigenlijk wel hetzelfde als de geschiedenis van de geschiedenis daarin. Architecten en en dus ook niet bediscussieerd en gebruikt historische typologie laten zien. Hier hebben en interpretatieve kennis te versterken. Het niet gesproken over de beperkingen en de van het landschapsontwerp? Niet iedere ge- landschapsarchitecten zijn gebaat bij meer kunnen worden. de uitgangspunten van de Belvederefilosofie zelfde geldt voor erfgoedbeheer. Dat is het onmogelijkheden van de cultuurgeschiedenis schiedschrijving en praktijk van ontwerpen inzicht in het beeld en ook het zelfbeeld dat zij Alleen dus met een serieus theoretisch zo goed als nog geen enkele impact gehad op toekennen van waarden door middel van als leidraad? Als we spreken over een leidraad kent dezelfde premissen, maar in debatten van hun eigen vak onderhouden. Het is maar fundament en het oplossen van problemen die opdrachtgevers, ontwerpers en provinciale beschrijving, waardering en inventarisatie van dan zou dat kunnen leiden tot stringentere en voorstellen worden ze naar mijn idee de vraag of het statische ontwerp als plan, zich in de praktijk voordoen, zal mijns inziens overheden. En men moet dan de vraag stellen: objecten. Je moet immers weten wat je hebt en veel minder vrijblijvende interpretaties vaak door elkaar gehaald. Architectuur, in de traditionele betekenis van getekend Belvedere verder betekenis kunnen krijgen blijven die filosofieën dan alleen beperkt tot voordat je met iets aan de slag gaat. Maar en een minder willekeurig rondshoppen archeologie en historische geografie zijn resultaat van ruimtelijke keuzes, voor de voor opdrachtgevers, ontwerpers en historici wanneer iets als een Belvedereproject te Nederland, dat zich zo roemt op zijn gemaakte in de supermarkt van de geschiedenis. De het fundament van Belvedere, maar de ontwerper altijd de meest voorname strategie en alle anderen die zich met deze aanpak boek staat? Het buitenplaatsenlandschap landschap, loopt ver achter in de inventarisatie cultuurgeschiedenis zou meer moeten zijn specificiteit van de landschapsarchitecten moet zijn als ontwerpproces. Men zou ook verwant voelen. WETGEVINGSCAFE WELKE ONTWIKKELINGSRUIMTE BIEDEN WETTEN EN REGELGEVING? WETGEVINGSCAFE WELKE ONTWIKKELINGSRUIMTE BIEDEN WETTEN EN REGELGEVING? 57 ?dZ[][[ij lWdZ[m[j VilZi"ZcgZ\Za\Zk^c\kVV`Vah]^cYZga^_`Zc kZgigV\ZcYldgYiWZhX]djlYW^_gj^biZa^_`Z dcil^``Za^c\Zc^h\ZZcc^Zjlh#9VVgYddg kZga^ZhibZcbVVgVaiZkVV`j^i]Zidd\!YViYZoZa[YZ lZi"ZcgZ\Za\Zk^c\dd`kddgYZaZcW^ZYi#:coZa[hbZZg WETGEVINGSCAFÉ YVclZbZZhiVaYZc`Zc#>c]ZiLZi\Zk^c\hXV[de]Zi 7ZakZYZgZ[Zhi^kValZgYZck^_[lZiiZcZcgZ\Zah\ZidZihi WELKE ONTWIKKELINGS- VVcYZj^ikdZg^c\hegV`i^_`#6VcYZdgYZ`lVbZc/ RUIMTE BIEDEN WETTEN 9ZHiZaa^c\kVc6bhiZgYVbZcZ[d_[km[MHE" EN REGELGEVING? Gj^biZa^_`Zdcil^``Za^c\Zc^cHiVe]dghiZcYZ VVcl^_o^c\idi8[iY^[hcZ:ehfi][p_Y^j!8ekmm[j][l_d] ZcYZ]Zgdcil^``Za^c\kVcWZaVhi^c\`VciddgEjciZ\VaZ^c GdiiZgYVb!Z[ 7ijh_Z7Whi[dkVc]ZiedZ[hpe[ai_dij_jkkjC?JkZgiZai WZhiVVcYZh^c\ZaWZeaVci^c\ZcaVVcWZeaVci^c\ZciZkZghiZg`ZcZcdbW^_ BEHOUD IN SITU BOUWWETGEVING BIJ YVi]Zi^chigjbZciÈWZhX]ZgbYhiVYh"ZcYdgeh\Zo^X]iÉ c^ZjlWdjl^ciZheZaZcdeYZheZX^ÒZ`Z`ZcbZg`ZckVcYZadXVi^Z#9ddgYViYZ VaWZhiVVih^cYh&.+&#=Zi]ZZ[iidiYdZaYZgj^biZa^_`Z WZldcZgho^_cWZigd``ZcW^_YZdcil^``Za^c\kVcYZk^h^Z Yddgb^YYZakVcViZ" HERONTWIKKELING `lVa^iZ^ikVc\ZW^ZYZcbZiZZcW^_odcYZg]^hidg^hX] a^Zgh o^_cdd`o^_\ZYjgZcYZ]ZiegdXZhhiZZYhZci]djh^VhiZg\ZgVV`idkZgYZ OP DE KONINGS- `VgV`iZgiZWZhX]ZgbZc#=Zi^chigjbZci^hkZgVc`ZgY eaVccZc#9ZWjg\ZbZZhiZgoZa[\ZWgj^`iYZk^h^ZVahXdbbjc^XVi^Zb^YYZacVVg ^cYZBdcjbZciZclZi#7^_ZZcWZhX]ZgbYhiVYh"d[ YZWZldcZghdbiZaViZco^ZclVVgdbWZeVVaYZdcil^``Za^c\ZceaVVihk^cYZc# BELASTINGKANTOOR Ydgeh\Zo^X]i\VVi]Zidd`dbYZhiZYZcWdjl`jcY^\Z KddgbZZg^c[dgbVi^ZdkZgYZk^h^Zo^Zlll#hiVe]dghi#ca HOFLOCATIE ZcaVcYhX]VeeZa^_`ZhigjXijjgkVcWZWdjlYZZcdcWZ" PUNTEGALE WdjlYZgj^biZc!YZWdjlkdgbZc!YZhVbZc]Vc\^c]Zi \ZWgj^`]^ZgkVcZcYZbViZg^Va^hZg^c\kVcYZgj^biZc ZcdW_ZXiZc#9ZVVcl^_o^c\kVcWZhX]ZgbYZhiVYh"Zc Ydgeh\Zo^X]iZc\ZWZjgideG^_`hc^kZVj# Foto: Stadswonen, Rotterdam =ZiWdjlWZhaj^iWZkViWdjliZX]c^hX]ZkddghX]g^[iZclVVg" VVcVaaZWdjllZg`Zc^cCZYZgaVcYb^c^bVVabdZiZc RUIMTELIJKE kdaYdZc#9ZZ^hZc^c]ZiWdjlWZhaj^i]ZWWZcWZigZ``^c\de kZ^a^\]Z^Y!bVVikdZg^c\!\ZodcY]Z^Y!Wgj^`WVVg]Z^Y!ZcZg" \^Zoj^c^\]Z^YZcb^a^Zj#OdlZac^ZjlWdjlVahkZgWdjl^c\Zc ONTWIKKELINGEN kVcWZhiVVcYZWZWdjl^c\kVaaZcdcYZg]ZiWdjlWZhaj^i#>c YZegV`i^_``VcZZcegd_ZXidcil^``ZaVVgiZbV`Zc`g^_\Zc IN BESCHERMD bZi!de]ZiZZghiZ\Zo^X]i!iZ\Zchig^_Y^\ZWZaVc\ZckVcj^i ]ZiWdjlWZhaj^iZco^_c^ciZci^ZhdbYZXjaijjg]^hidg^hX]Z lVVgYZckVc]Zi\ZWdjliZl^aaZcWZ]djYZcZciZdcil^`" DORPSGEZICHT `ZaZc#OdbdZiW^_kddgWZZaYkdaYVVcldgYZcVVcgZ\ZahbZi WZigZ``^c\idiWgVcYkZ^a^\]Z^Y!YV\a^X]iidZigZY^c\ZckZc" i^aVi^ZiZgl^_aZgkVcj^iYZbdbZciZcodg\\ZZcYjWWZa\aVh STAPHORST bV\ldgYZcidZ\ZeVhiZc\ZZcZmigVgVVbdeeZgkaV`bV\ ldgYZc\ZbVV`i#IdX]^h]Zi!\Zo^ZcYZkZaZkddgWZZaYZc! :ZcWZhX]ZgbYhiVYh"ZcYdgeh\Zo^X]iW^ZYiZX]iZgdd` bd\Za^_`dbZZc\dZYZcgZcYVWZaegd_ZXicZZgiZoZiiZc# kddgYZaZc#Odo^_cgj^biZa^_`ZegdXZYjgZhhcZaaZgiZYddg" >[dalWdP[[bWdZkVc7hY^_j[Yj[dXkh[Wk>$lWdP[[bWdZ! adeZcYddgYVigj^biZa^_`Zdcil^``Za^c\Zc\ZidZihi`jccZc \ZZ[iZZcidZa^X]i^c\de]Ziegd_ZXiÈ7ZaVhi^c\`Vciddg ldgYZcVVcZZckVhi\ZhiZaYWZaZ^Yh`VYZg#9VVgcVVhi[jc" EjciZ\VaZÉ#=ZiWZaVhi^c\`VciddgEjciZ\VaZ^cGdiiZgYVb! \ZZgi]ZiVahXdbbjc^XVi^Zb^YYZag^X]i^c\WZldcZgh Foto: Nout Steenkamp dcildgeZc^c&.('YddgVgX]^iZXi=dZ`higV!^h^c&..+\Z" dkZgYZXjaijjg]^hidg^hX]ZlVVgYZkVc]ZiYdgeZcVcYZg" `dX]iYddgHiVYhldcZc#7^_YZ]Zgdcil^``Za^c\kVc]ZieVcY o^_YhdkZgYZgj^biZY^Z\ZWdYZcldgYikddgdcil^``Za^c\Zc# H^cYhYZ^ckdZg^c\kVcYZLZideYZ idildc^c\Zc!`aZ^cZ`VcidgZc!WZYg^_[hgj^biZcZcViZa^Zgh! 6gX]Zdad\^hX]Z BdcjbZciZcodg\ ^h\ZodX]icVVgXgZVi^ZkZdeadhh^c\ZcdbiZkdaYdZcVVcYZ @eefi7bii[cW"Xkh][c[[ij[hlWdIjWf^ehij!^aajh" ^c hZeiZbWZg '%%, ^h ]Zi kZgea^X]i Z^hZckVc]ZiWdjlWZhaj^i#Od^hYZbVhh^ZkZ\ZkZadeZZc igZZgiVVcYZ]VcYkVco^_cZ^\ZcYdge]dZ]ZiegdXZhkVc db VgX]Zdad\^hX]Z lVVgYZc odkZZa odYVc^\ZbVc^Zg\ZhdaZZgYYViXdcYZchdeYZolVgZXdc" VVcl^_o^c\idij^iZ^cYZa^_`kZgc^Zjl^c\kVc]ZiYdge^hkZg" bd\Za^_`^cYZWdYZbiZWZlVgZcZc higjXi^Zj^i\ZhadiZc^h!iZgl^_aiZ\Za^_`Zgi^_Y]ZibdcjbZc" adeZc#HiVe]dghi^hgj^b(%_VVg\ZaZYZcVVc\ZlZoZcVah VaaZZcdeiZ\gVkZc^cY^ZcWZ]djY^c iVaZ\ZWdjlVVcYZWj^iZc`Vcidc\Zl^_o^\Y^h\ZWaZkZc#Db WZhX]ZgbYYdgeh\Zo^X]i!kddgcVbZa^_`de\gdcYkVc]Zi YZWdYZb ^ch^ij c^Zibd\Za^_`^h#9Z iZkdaYdZcVVcYZ:E8 :cZg\^ZEgZhiVi^Z8d [ÒX^ ci o^_c W^_odcYZgZWZWdjl^c\ha^ci#9Z\ZbZZciZHiVe]dghihigZZ[i `dhiZckddgZkZcijZZaVgX]Zdad\^hX] YZ`do^_cZc!bZiWZ]djYkVcYZddghegdc`Za^_`ZbVVikdZ" ]ZiWZ]djYkVcYZXjaijjg]^hidg^hX]Z`lVa^iZ^icV!bVVg dcYZgodZ` Zc cddYoV`Za^_`Z lZg`" g^c\!kddgo^ZckVc]dd\gZcYZbZci"\aVh#=ZibdcjbZciVaZ l^add`gj^biZW^ZYZcVVcdcil^``Za^c\Zc#9Zegdk^cX^Z oVVb]ZYZc `dbZc iZc aVhiZ kVc YZ Vig^jb^hdkZg`VeibZiZZc\aVoZcYV`YVi`VcldgYZc\Z" DkZg^_hhZa\V[^c'%%+AVcYhX]VehVgX]^iZXiZc7dhX] ^c^i^Vi^Z[cZbZg# BZi YZ c^ZjlZ lZi deZcYZcYViYZgj^biZkZglVgbi!lVVgdd`YZdba^\\ZcYZ HaVWWZghYZdeYgVX]idbiZdcYZgodZ`Zc]dZ]^ZgbZZ o^_cegdk^cX^ZhkZgea^X]iidiVVcl^_o^c\ ldc^c\ZcY^gZXiegdÒ_ikVc]ZWWZc# odj`jccZcldgYZcdb\Z\VVc#9ZoZ]ZZ[ikZgkda\Zch kVcVgX]Zdad\^hX]ZViiZci^Z\ZW^ZYZc BZZg^c[dgbVi^Z/ ZZck^h^Z\Z[dgbjaZZgYlVVg^cZZcVVciVaÈVXi^ZhÉldg" ZckZgYZgZj^ilZg`^c\]^ZgkVc^cd#V# lll#hiVYhldcZc#ca YZckddg\ZhiZaY#OdhiZaaZcoZW^_kddgWZZaYkddgdbYZ Foto: Gemeente Staphorst WZhiZbb^c\heaVccZc# 9VVgcVVhi ^h 60 WETGEVINGSCAFE WELKE ONTWIKKELINGSRUIMTE BIEDEN WETTEN EN REGELGEVING? PROJECTEN WETGEVINGSCAFE WELKE ONTWIKKELINGSRUIMTE BIEDEN WETTEN EN REGELGEVING? PROJECTEN 61 VgX]Zdad\^hX] kddgdcYZgodZ` kZg" ea^X]i#9ZLZideYZ6gX]Zdad\^hX]Z BdcjbZciZcodg\^hYZCZYZgaVcYhZ j^ilZg`^c\ kVc ]Zi kZgYgV\ kVc BVaiV#H[d?iWh_dkVcFWij(Fh[i[dj# WhY^[ebe]_Y ^h ZmeZgi de ]Zi \ZW^ZY kVckddgVaYZidZeVhh^c\kVcYZlZi# I^_YZch ]Zi [Zhi^kVa YZZai ]^_ o^_c cZi j^i\Z`dbZc WdZ`_Z È6gX]Zdad\^Z" heVgZcYWdjlZcÉj^i# 7^_YZ@dc^c\h]dÓdXVi^Z^c OPINIE OPINIE k wil beginnen met een compliment! een paar jaar geleden rechters de natuur- wegzakt en in schoonheid sterft, besluit ik elvedere is beleid dat zich vooral uit in Door Staphorst, met zijn vererving, verloor in Ons landschap gaat in kwaliteit en kwantiteit Het Belvederebeleid zit, als je het waardentoets uit de EU-richtlijnen een met vier tips: nota’s. Er zijn veel Belvedereplannen feite heel Nederland zijn gezicht. Een lengte onverminderd hard achteruit, zowel binnen als bestuurskundig bekijkt, heel slim in elkaar. wettelijke status gaven, was de bescherming gemaakt voor uiteenlopende regio’s van Amsterdam tot Teheran werd er aan buiten de beschermde gebieden. Ook dat zijn Men doet aan financieel-economische van natuurgebieden afdwingbaar. Hetzelfde 1) Zorg naast planologische, financiële en en er is er ook een verschenen over elzenhagen gerooid. Alleen al in Rouveen niet mijn woorden, maar die van het Natuur- en sturing via de subsidieregeling Belvedere geldt voor het soortenbeleid. communicatieve sturing ook voor juridische Staphorst. Wie kent Staphorst niet; die volgens maakten 13.000 perceeltjes plaats voor maar Milieuplanbureau. En het grootste gevaar is dat en ILG, men doet ook aan communicatieve sturing, een beproefd succesmiddel; velen achterlijke streek, of ook wel de bible- 1900. Weg werelderfgoed, weg vaderlandse het landschap niet meer onderhouden wordt. sturing via de eigen website en KICH en De les van het natuurbeleid is dus, dat je voor 2) Lobby in Brussel voor een Belvedere- belt tussen Meppel en Zwolle. Achterlijk of niet, geschiedenis. Toch bleef een deel gespaard, aan planologische sturing via PKB’s en twee dingen moet zorgen: richtlijn. Heeft iemand daar al aan gedacht? Rouveen en Staphorst (samen genoemd ‘De wat direct achter de huizen lag, genoeg om een Cultuurhistorie in het landschap is het resultaat Streek’) zijn ook vervat in zo’n mooi Belvedereplan, Belvedereplan voor te schrijven, behoud door van menselijk - lees boeren - handelen in Nationale Landschappen. Er is dus voldaan, Ten eerste, zorg voor een wet met een Volgens mij doet de Europese Unie dat graag, met als titel: ‘Staphorst een eigen wereld’! Wie ontwikkeling. Maar een nieuwe ruilverkaveling het landschap door de eeuwen heen. In het als je het louter bestuurskundig bekijkt, aan afdwingbare, wettelijke toets; dat zou de want zij voert een bittere concurrentiestrijd het leest, komt tot de conclusie dat het hier zorgde voor een nieuwe ontwikkeling. En wat verleden werd dat alles vormgegeven met drie belangrijke, klassieke bestuurskundige Belvederetoets kunnen zijn. De tweede met de Raad van Europa, die zich zo’n beetje gaat om een uniek gebied, voor Nederlandse schetst mijn en na vandaag ook uw verbazing: knotbomen, vlechtheggen, lanen, bloemrijke succeswetten. Toch lees je voortdurend factor die succesvol bleek te zijn bij het het cultuurbeleid heeft toegeëigend. Dan begrippen, ja zelfs op wereldschaal. Door over- wat nog overeind stond werd alsnog gerooid! akkers en weiden, sloten, houtwallen, natuurbeleid was Jaap Dirkmaat, denk maar kritiek op de geringe beleidsprestaties van de moet er ook een implementatiewet komen. erving, vermaard dat Staphorst. Prachtige Kennelijk had men schijt aan het Belvedereplan tuunwallen, veldwegen, graften en holle wegen, cultuurhistorische landschapsbescherming aan de korenwolf. Want daardoor was ineens Als dat eenmaal gebeurd is, dan gaat het monumentale boerderijen, wel zeshonderd. ‘Staphorst, een eigen wereld’! Ja, er worden elzensingels, schurvelingen en wildwallen. goed, denk maar aan de natuurbescherming; Wat een rijkdom aan natuur en schoonheid, alles ademde ambacht en engelengeduld. ÇC[d^[[\jm[b][peh]Z Veel biodiversiteit en vooral fantastische en leeh^WdZ[d[dle[j[d" ontroerende verhalen. cYZgYZcdZbZgÈ7ZakZYZgZ7VX`hiV\ZÉcVb]Zi Hi^bjaZg^c\h[dcYhkddg6gX]^iZXijjgYZZaVVc]Zi 7ZakZYZgZ;Zhi^kVaZchiZaYZo^_]VVg_VVga^_`hZ egZhZciVi^ZkVc7ZakZYZgZegd_ZXiZckddg]ZiZZghideZc kddgZZcWgZYZgejWa^Z`#DbYVi]Zi[dcYh^c'%%+Va \ZW^ZYhk^h^ZhdcYZgYZadZe]ZZ[i\ZcdbZc!^hYZoZ`ZZg \Z`doZckddgYZegZhZciVi^ZkVc`Zcc^hegd_ZXiZcZc egd_ZXiZclVVg^cc^ZjlZde\VkZco^_ckZg`ZcY# 9ZoZ WZhegd`Zc egd_ZXiZc o^_c c^Zi Y^gZXi \Zg^X]i de j^ikdZg^c\! bVVg bZZg de ]Zi kZg`ZccZc kVc c^ZjlZ bZi]dYZc Zc iZX]c^Z`Zc Y^Z WZ" cji `jccZc ldgYZc W^_ ]Zi dcilZg" eZc bZi \ZhX]^ZYZc^h# Kddg Va YZoZ egd_ZXiZc \ZaYi YVi dcilZgeZgh Zc dcYZgodZ`Zgh hVbZc deigZ``Zc ^c YZj^ikdZg^c\#DcYZgaZ^Y^c\kVc?Vccn GdYZgbdcY!Y^gZXiZjgkVc]Zi[dcYh! BELVEDERE lZgYZc k^_[ egd_ZXiZc idZ\Za^X]i Zc BACKSTAGE WZXdbbZciVg^ZZgY gdcYdb YZ XZc" igVaZ kgV\Zc ]dZ Xjaijjg]^hidg^hX]Z `Zcc^h \ZegdYjXZZgY `Vc ldgYZc! WAT IS DE lZa`Z Xjaijjg]^hidg^hX]Z `Zcc^h Aeff[b[d cdY^\ ^h Zc ]dZ YZoZ ^coZiWVVg ^h VOLGENDE W^_]Zigj^biZa^_`dcilZge# GENERATIE? =heejiY^Wb_][fhe`[Yj[d IlZZ egd_ZXiZc lVgZc \Zg^X]i de W^_odcYZgZ de\VkZc/ ZZc k^h^Z kddg ^[j DeehZp[[aWdWWb][X_[Z \ZegZ" hZciZZgY Yddg Heb v =Zi iZ\Zc\ZhiZaYZ \VVi de kddg ]Zi 7dhbV# =Zi ^h de\ZWdjlY gdcYdb egd_ZXi Yddg Aeei 8eicW Zc ?h_i 8kh][hi" u t e e t KJ o^_c \Zg^X]i de c^ZjlZ kdgbZc r EgZhZciVi^ZWZakZYZgZegd_ZXiZc s kVc `Zcc^hdcihaj^i^c\# >c ]Zi \ZkVa Xjaijjg]^hidg^Z# g =ZiHi^bjaZg^c\h[dcYhkddg6gX]^iZX" e e kVc 9Zc 7dhX] ldgYZc YZ kZg]VaZc 9Z egZhZciVi^Z kVc OVcYhiVY lZgY b ijjghjWh^Y^ZZgi_VVga^_`hgj^bYZgi^\ b t kVcYZWZldcZghkVc9Zc7dhX]dkZg V[\ZhadiZc bZi ]Zi j^igZ^`Zc kVc a e 7ZakZYZgZegd_ZXiZc# :a` _VVg hZaZX" a h YZOj^Y"L^aaZbhkVVgide\ZiZ`ZcYZc ]Zi [dcYhbV\Vo^cZ EdYXVhi^c\ 8ja" r t i iZZgi]Zi[dcYhk^_[idiVX]iV[\ZgdcYZ v a u idZ\Vc`Za^_` \ZbVV`i k^V ZZc lZW" ijjg\ZhX]^ZYZc^h#8VhZ/YZidZ`dbhi n egd_ZXiZc Zc egZhZciZZgi YZoZ VVc h^iZ# 9Z kZg]VaZc ldgYZc \ZWgj^`i kVcOVcYhiVY# YZ VYk^ZhXdbb^hh^Z! ]Zi WZhijjg kddg ZZc dcil^``Za^c\hk^h^Z kVc ]Zi kVc ]Zi [dcYh Zc ZZc `aZ^cZ `g^c\ \ZW^ZY# 6VcigZ``Za^_` ^h ]Zi Wdiidb" IbejZ_iYkii_[ \ZcdY^\YZc# 8dgZ[ZgZciZc gZV\ZgZc je`VgV`iZgkVc]Ziegd_ZXi#Kda\Zch 9Z hadiY^hXjhh^Z g^X]iiZ o^X] de YZ deYZegd_ZXiZcZcVVcYZ]VcYkVc XdgZ[ZgZci I`e[hZ 9kil[bb[h odjYZc kgVV\lZa`ZXjaijjg]^hidg^hX]Z`Zc" ZZcVVciVai]ZbVÉhk^cYiZgZZcY^h" YZ ^c^i^Vi^Z[cZbZgh cd\ ZZc hiVe c^h\ZegdYjXZZgYbdZildgYZc#Kda" Xjhh^ZeaVVihdkZgYZl^_oZlVVgdeYZ kZgYZg bdZiZc oZiiZc cVVg ZZc \ZchYZYZZacZbZgh^hZgc^ZiodoZZg egd_ZXiZc j^ikdZg^c\ \ZkZc VVc ]Zi lZg`l^_oZ lVVg^c YZ XgZVi^ZkZ e^gV" ZZc`Zcc^hegdWaZZb!bVVg^hYZWZ" 7ZakZYZgZWZaZ^Y# 9ZoZ ^ciZch^ZkZ b^YZ kZgWdcYZc `Vc ldgYZc VVc YZ hX]^`WVgZ`Zcc^hhaZX]iidZ\Vc`Za^_`# W^_ZZc`dbhiZc ldgYZc \Z`ZcbZg`i XdcXgZiZde\VkZ#CVVgo^_c^YZZ^h]Zi @Zcc^hWgdccZcodjYZc\Z`deeZaYZc Yddg ZZc `g^i^hX]Z Zc deZc ]djY^c\ ]^ZgW^_kVcWZaVc\dbZZc]^ gVgX]^Z \ZYZZaY bdZiZc ldgYZc# 9VVgcVVhi kVc YZ YZZacZbZgh Zc [ZaaZ Y^hXjh" ^c`Zcc^hVVciZWgZc\Zc#9ZoZaVVi" ^h]ZikddgVaoVV`dbYZgj^biZa^_`Z h^ZhdcYZga^c\dkZgYZgZhjaiViZc# hiZkgVV\Ydd`dd`de^cYZY^hXjhh^Z eaVckdgb^c\ odYVc^\ iZ dg\Vc^hZgZc 9VVgcVVhi ldgYi YZ YV\ dd` VVc" dkZg DcilZgeZc bZi ZZc W^d\gVÒZ YVi Xjaijjg]^hidg^hX]Z `Zcc^h YVVY" \Z\gZeZc db iZ gZÓZXiZgZc de YZ kVc YZ OVcYhiVY# 9^i egd_ZXi ^h ZZc lZg`Za^_` `Vc ldgYZc ^c\ZWgVX]i# VYk^ZoZc kVc ]Zi [dcYh Zc ]Zi lZg` kddgWZZaYegd_ZXi kVc ]Zi [dcYh YVi 8jaijjg]^hidg^Z Ygj`i o^X] ^bbZgh kVcYZVYk^ZhXdbb^hh^Z# ^hj^i\ZkdZgYdcYZgaZ^Y^c\kVc@ddh c^ZiVaaZZcbViZg^ZZaj^i# 69 regie Tjeerd regie Jan Bosdriesz regie Jord den Hollander, regie Sjaak Langenberg en Theo van den Productie Tegenlicht VPRO regie Miranda Majoor Broekhuizen en Rob productie IdtV-Dits, 2007 Aker in opdracht van Provincie Overijssel, 2007 productie Mrs Moon Produc- Vermaas 2005 2004 tions, 2007 productie Mrs. Plan je eigen ruimte Moon Productions, productie Erfgoed Nederland, 2006 2005 8[bl[Z[h[ 9ZgZ\Za^c\egd_ZXihjWh^Y^Zh7ZakZYZgZ]ZZ[icVVhik^h^Zh!gVeedgiZc!bVc^[ZhiVi^ZhZ#Y#dd`ZZc\gddiVVciVa ÒabhZciZaZk^h^ZhZg^Zhde\ZaZkZgY#:Zc]VcY_ZkdaÒabhZciZaZk^h^ZVÓZkZg^c\Zc^hde]Zi7ZakZYZgZ;Zhi^kVa kZgiddcY#KddgkgV\ZcdkZgYZoZZcVcYZgZdeWgZc\hiZckVcYZhjWh^Y^ZgZ\Za^c\`jcijiZgZX]iW^_YZ]ZaeYZh` kVcegd_ZXiWjgZVj7ZakZYZgZ%(%'(%*%&%!^c[d5WZakZYZgZ#cjd[W^_]ZiHi^bjaZg^c\h[dcYhkddg6gX]^iZXijjg! X_ei %&%)(+&+%%!h[V5VgX][dcYh#ca# 70 9ebe\ed 7ZakZYZgZBV\Vo^cZ^hZZcZZcbVa^\Z j^i\VkZkVcegd_ZXiWjgZVj7ZakZYZgZ! EdhiWjh(-.!(*%%6?JigZX]i! I/ %(% '(%*%&%! :/^c[d5WZakZYZgZ#cj lll#WZakZYZgZ#cj IZ`hiZc/G^iV7gdch!HVcYgV Dg\Vc^hVi^Z7ZakZYZgZ;Zhi^kVa &cdkZbWZg'%%, EgdYjXZci/Egd_ZXiWjgZVj7ZakZYZgZ 8degdYjXZciZc/ 9^ZchiAVcYZa^_` J^ikdZg^c\/ 7jgZVj9:A>?C BVgWaZh