Załącznik nr 1 do Uchwały
Plan Odnowy Miejscowości Bychowo i Toliszczek na lata 2011 2018
GMINA GNIEWINO
Gniewino 2011
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 1 z 35 SPIS TREŚCI WSTĘP ...... 3 1. CHARAKTERYSTYKA MIEJSCOWOŚCI, W KTÓRYCH BĘDZIE
REALIZOWANA OPERACJA...... 4 1.1 CECHY POŁOśENIA WSI BYCHOWO I TOLISZCZEK ...... 4 1.2 UśYTKOWANIE GRUNTÓW ...... 5 1.3 ZARYS HISTORII ROZWOJU BADANEGO OBSZARU ...... 5 1.4. KOMPOZYCYJNE WALORY ZESPOŁÓW ZABUDOWY ...... 7
2. INWENTARYZACJA ZASOBÓW MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I
TOLISZCZEK...... 9 2.1. ŚRODOWISKO FIZYCZNOGEOGRAFICZNE BADANEGO OBSZARU ...... 9 2.1.1. Rzeźba powierzchni ...... 9 2.1.2. Klimat ...... 11 2.1.3. Wody powierzchniowe ...... 12 2.1.4. Gleby ...... 13 2.1.5. Szata roślinna ...... 13
2.2. KRAJOBRAZ KULTUROWY ...... 14 2.2.1. Obiekty i zespoły znaczące dla dziedzictwa kulturowego gminy ...... 14 2.2.2. Obiekty i stanowiska archeologiczne ...... 14 2.2.3. Obiekty i strefy ochrony archeologicznej ...... 16
2.3. ŚRODOWISKO SPOŁECZNE I GOSPODARKA ...... 17 2.3.1. Charakterystyka demograficzna ...... 17 2.3.2. Analiza gospodarcza ...... 20
2.4. DROGI I SYSTEM TRANSPORTU ...... 21
2.5. KULTURA I REKREACJA ...... 22
3. ANALIZA MOCNYCH I SŁABYCH STRON SOŁECTWA BYCHOWO ...... 23 4. OPIS PLANOWANYCH DZIAŁAŃ ...... 24 5. OPIS i CHARAKTERYSTYKA OBSZARÓW O SZCZEGÓLNYM ZNACZENIU DLA ZASPOKOJENIA POTRZEB MIESZKAŃCÓW, SPRZYJAJĄCYCH NAWIĄZYWANIU KONTAKTÓW SPOŁECZNYCH, ZE WZGLĘDU NA ICH POŁOśENIE ORAZ CECHY FUNKCJONALNO PRZESTRZENNE……………32
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 2 z 35 WSTĘP
Rozwój i odnowa obszarów wiejskich to jedno z kluczowych wyzwań, jakie stoją przed Polską w okresie integracji z Unią Europejską. Zasadniczym jej celem jest wzmocnienie działań słuŜących zmniejszaniu istniejących dysproporcji i róŜnic w poziomie rozwoju obszarów wiejskich w stosunku do terenów miejskich. Plan Odnowy Miejscowości jest jednym z najwaŜniejszych elementów odnowy wsi, jej rozwoju oraz poprawy warunków pracy i Ŝycia mieszkańców. Sporządzenie i uchwalenie takiego dokumentu stanowi niezbędny warunek przy aplikowaniu o środki finansowe w ramach „Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007 – 2013” działanie „Odnowa i rozwój wsi”, jak równieŜ stanowić będzie wytyczne dla władz Gminy Gniewino przy opracowaniu kierunków rozwoju miejscowości Bychowo i Toliszczek (sołectwa Bychowo). Celem działania „Odnowa i rozwój wsi” jest poprawa jakości Ŝycia na obszarach wiejskich poprzez zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturalnych mieszkańców wsi oraz promowanie obszarów wiejskich. Działanie umoŜliwi rozwój toŜsamości społeczności wiejskiej, zachowanie dziedzictwa kulturowego i specyfiki obszarów wiejskich oraz wpłynie na wzrost ich atrakcyjności turystycznej i inwestycyjnej. Plan odnowy to przedstawiona w formie dokumentu koncepcja działań do długotrwałego i zrównowaŜonego rozwoju miejscowości Bychowo i Toliszczek do roku 2018. Zawiera charakterystykę miejscowości sołectwa Bychowo, inwentaryzację zasobów słuŜącą ujęciu stanu rzeczywistego, analizę SWOT, planowane kierunki rozwoju oraz szacunkowy koszt przedsięwzięcia i harmonogram działań. Obszarem realizacji Planu Odnowy Miejscowości Bychowo i Toliszczek jest obszar tych miejscowości. Dokument ten powstał w procesie konsultacji społeczności sołectwa Bychowo.
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 3 z 35 1. CHARAKTERYSTYKA MIEJSCOWOŚCI, W KTÓRYCH BĘDZIE REALIZOWANA OPERACJA
1.1 CECHY POŁOśENIA WSI BYCHOWO I TOLISZCZEK
Miejscowości Bychowo i Toliszczek administracyjnie połoŜone są w północnej części gminy Gniewino (powiat wejherowski, województwo pomorskie (Ryc. 1.).
Ryc. 1. PołoŜenie miejscowości Bychowo i Toliszczek w gminie Gniewino.
źródło: opracowanie własne
Badany obszar leŜy około 7 km od miejscowości gminnej Gniewina, 28 km od ośrodka powiatowego – Wejherowa, do centrum Gdyni jest 53 km, zaś do Gdańska, miasta wojewódzkiego, jest ok. 80 km.
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 4 z 35 1.2 UśYTKOWANIE GRUNTÓW
Analizowane miejscowości leŜą w dwóch obrębach geodezyjnych, w obrębie Bychowo i Toliszczek. Łączna powierzchnia tych obrębów wynosi prawie 900 ha, co stanowi 5,1% powierzchni całej Gminy. Największy obszar w badanym obszarze stanowią grunty orne prawie 80%. Dodając do tego jeszcze niespełna 6% powierzchni łąk i pastwisk, rysuje się obraz terenów, gdzie rolnictwo odgrywa bardzo waŜna rolę. Pozostałe grunty stanowią niewielki odsetek.
Tabl. 1 Zestawienie powierzchni gruntów sołectwa Bychowo. Rodzaj uŜytku Powierzchnia Struktura uŜytkowania (ha) gruntów (%) Grunty orne 699.7533 77,97 Łąki, pastwiska 52.9634 5,90 Lasy i grunty zakrzewione 67.8300 7,56 NieuŜytki 19.5738 2,18 Drogi 27.5596 3,07 Tereny kolejowe 5.2350 0,58 Tereny zabudowy 15.7221 1,75 mieszkaniowej Wody płynące, stojące i rowy 4.3416 0,48 Tereny róŜne 4,5034 0,51 Powierzchnia całkowita 897.4822 100 źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Gniewino za rok 2010
1.3 ZARYS HISTORII ROZWOJU BYCHOWA, TOLISZCZEK I OKOLIC
Wg informacji z końca XIX w Bychowo było okręgiem dworskim w gminie Gnewin o powierzchni 742 ha, w którym Ŝyło 149 mieszkańców. Historia miejscowości sięga XIV w. W 1377 r. w dokumentach notowany jest pierwszy właściciel majątku o nazwisku Reczka. W 1437 r. Bychow został lokowany na prawie polskim (wcześniej tutejsi mieszkańcy posiadali prawo chełmińskie). W XVI wieku wieś była własnością
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 5 z 35 pomorskiej rodziny Büchow (Bychowskich) herbu Zadorn. Pod koniec XVI rodzina Büchow straciła wieś na rzecz rodu Lőbtow, którego bytność tam w latach 1714 1784 była kilkakrotnie historycznie potwierdzona. Według spisu rolnego w 1784 r. w skład majątku wchodziły: 2 folwarki, 2 młyny wodne, 4 zagrody, 11 dymów i łąki przyległe do rzeki Piaśnicy. przez kolejne lata majątek miał róŜnych właścicieli. Do 1928 roku majątek był własnością królewskiego radcy sądowego Alberta Bahrnotta, a później jego Ŝony, która zarządzała Bychowem do 1945 roku, opuszczając dobra dopiero z cofającymi się wojskami niemieckimi. Majątek ziemski Toliszczek znany jest od 1810 roku. Wówczas to szlachcic von Kurowski, właściciel Prusiewa, Strzebielinka i Brzyna zawarł układ z nadleśniczym Hüllnerem o połączeniu 2 części ziemi, jednej zwanej Heideland i drugiej naleŜącej do Prusiewa. Powstały w ten sposób majątek Hüllner otrzymał w wieczystą dzierŜawę. Około polowy XIX w. posiadłość czasowo nie miała uŜytkownika. W 1869 r. Toliszczek notowany był jako folwark szlachecki Franza Retzlasse i posiada 84 mieszkańców. Na początku lat 70 tych XIX w. majątek miał dwóch właścicieli i decyzją sejmiku powiatowego z 1873 r. część dóbr, którą posiadała wówczas rodzina Lützow podniesiona została do rangi samodzielnego majątku, zaś druga część została przyłączona do Strzebielinka. W 1920 r. Toliszczek został zajęty za długi właścicieli przez Izbę Skarbową, grunty rozparcelowano, a folwark przeszedł w ręce pani von Vorlutz. W czasie II wojny światowej w Toliszczku mieścił się jeniecki obóz przejściowy.
Okolice Jeziora śarnowieckiego od najdawniejszych czasów były atrakcyjnym terenem osadniczym. Pierwsi ludzie pojawili się na tych ziemiach około 2500 lat p.n.e. i zamieszkiwali południowe brzegi jeziora. Największe jednak nasilenie osadnictwa pradziejowego przypada na schyłek epoki brązu i początek epoki Ŝelaza (około 650 r. p.n.e.) i związane jest z rozwojem kultury pomorskiej, w której bardzo wysoki poziom osiąga to garncarstwo i odlewnictwo. Specyficznym wytworem tej kultury były popielnice twarzowe (naczynia z plastycznym wyobraŜeniem twarzy ludzkiej) oraz bardzo rzadko spotykane popielnice w kształcie domków (dwie znaleziono w Rybnie). TakŜe osadnictwo wczesnośredniowieczne jest w tym rejonie bogato reprezentowane. Budowano grody obronne, ale takŜe osady otwarte (Nadole, Opalino). Na terenie dzisiejszej wsi Nadole odkryto trzy osady
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 6 z 35 wczesnośredniowieczne, datowane od VIII do XII w. W czasach nowoŜytnych powstały osady ludności kaszubskiej, które przybrały kształt wsi: Opalino, Czymanowo, Nadole. W XIII wieku obszar ten podporządkowany był kasztelanii białogórskiej i puckiej. Na początku następnego stulecia dostał się pod panowanie Zakonu KrzyŜackiego. W 1466 roku, po ustąpieniu KrzyŜaków, administrację przejął starosta pucki.
Szczególne znaczenie w rozwoju gospodarczym i kulturowym mieszkańców osad miała działalność klasztoru i kościoła w śarnowcu. Od XIII do XVI wieku w posiadaniu cysterek (później benedyktynek) znajdowało się 5500 ha gruntów, 1600 ha lasu, Jezioro śarnowieckie o powierzchni 1470 ha, rzeka Piaśnica z dopływami i brzeg morski od Wierzchucina do Widowa. Wśród najwaŜniejszych osad naleŜących do klasztoru wymienić naleŜy takŜe Nadole i Gniewino. Obok własności klasztornej majątki w okolicy posiadały rody Wejherów, Zalewskich, Dąbrowskich, Rexinów.
Poza krótkimi okresami w XV i XVII wieku obszar gminy naleŜał do Brandenburgii, a później do Królestwa Prus.
Sekularyzacja i późniejsza kasacja klasztoru w śarnowcu oraz przeprowadzane reformy agrarne przyniosły zmiany posiadania i statusu dotychczasowych właścicieli ziemi. Bogatsi chłopi wykupywali ziemie i wzmacniali dotychczasowe gospodarstwa. Wsie zwiększały liczbę mieszkańców.
1.4. KOMPOZYCYJNE WALORY ZESPOŁÓW ZABUDOWY
Krajobraz Gminy postrzegany jest nie tylko przez cechy wynikające z ukształtowania i funkcjonowania środowiska przyrodniczego, ale takŜe przez elementy antropogeniczne – powstałe w wyniku działalności człowieka w tym środowisku. Charakterystyczne jest, Ŝe cechy antropogeniczne nie dotyczą wyłącznie zabudowań, ale takŜe sposobu kształtowania zieleni i krajobrazu na obszarach zabudowanych.
Osiedla ludzkie kształtowały się przez wieki i wykształciły szereg tradycyjnych cech specyficznych dla danego regionu. Promowanie istoty krajobrazu regionalnego i rodzimych wzorców za pomocą zestawienia form budownictwa miejscowego, powinno pomóc w odnalezieniu właściwego sposobu kształtowania przestrzeni architektonicznej
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 7 z 35 i krajobrazowej regionu. Współczesne budownictwo, tak jak w przeszłości, nie powinno kłócić się z otoczeniem, krajobrazem. Tradycje budownictwa regionalnego, rozpoznane i określone dziedzictwo, powinno zostać przekazane w formie dostosowanej do potrzeb określonych przez teraźniejszość.
Ramy przestrzenne dla rozwoju kultury ludowej Gminy Gniewino stworzyła średniowieczna organizacja gospodarki wiejskiej. W rezultacie kolonizacji na prawie niemieckim nadano wsiom zorganizowany układ osadniczy. Wsie w ówczesnych dobrach rycerskich i kościelnych charakteryzowały się w miarę regularną zabudową, podporządkowaną hierarchii społecznej. Największa zagroda i dział ziemi przypadały sołtysowi; on i chłopi pełnorolni – gburzy, o jednakowych nadziałach ziemi, osadzani byli w centrum wsi. Zagrodnicy i chałupnicy – nie posiadający nic poza zagrodą, której część zajmowały budynki a resztę ogród warzywny, lub tylko chałupa – osadzani byli na obrzeŜu zabudowy wsi. W tym czasie moŜna wyróŜnić dwa charakterystyczne typy kompozycji zespołów zabudowy: wieś owalnicowa i wieś ulicowa. Ten stary układ osadniczy naruszyła dopiero masowa organizacja folwarków w XV – XVIII w., zarówno w dobrach prywatnych, jak i kościelnych. Folwarki zakładano we wsiach juŜ istniejących oraz na gruntach nowo pozyskanych pod uprawę. Towarzyszące im zagrody czeladzi i robotników rolnych, lokowane poza zagrodą folwarczną, po parcelacji folwarków otrzymywały nadziały ziemi i stawały się pełnorolnymi gospodarstwami. Był to zaczątek późniejszych wsi. Po raz drugi struktura zabudowy wsi zmieniła się na skutek przeprowadzonego w latach 1821 48 uwłaszczenia chłopów. Wraz z przekazywaniem chłopom ziemi na własność następowała separacja gospodarstw związana ze zmianą systemu uprawy roli – zarzucaniem tzw. trójpolówki. W wyniku przeprowadzanych reform zamiast dotychczasowych licznych działek ziemi, porozrzucanych na całym obszarze naleŜących do wsi pól uprawnych, chłop otrzymywał zwarte gospodarstwo rolne. Od tego czasu, coraz liczniejsze stają się przysiółki zwane wybudowaniami lub pustkami oraz wsie o układzie rzędowym. Na przestrzeni wieków w wyniku przybywania do miejscowości nowych mieszkańców i lokalizacji kolejnych zagród i budynków, pierwotne załoŜenia ruralistyczne wsi rozwijały się i ulegały zmianom. Dziś w wielu miejscowościach
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 8 z 35 historyczne, regionalne układy rozplanowania moŜna rozpoznać na fragmentach współcześnie istniejących wsi. Wyznaczenie tych części współczesnych układów, na których zachowały się historyczne zasady rozplanowania istotne jest dla właściwego, zgodnego z lokalną tradycją sposobu kształtowania wiejskich jednostek osadniczych. Bychowo zachód i Toliszczek zabudowane były kiedyś na planie wsi folwarcznej, gdzie był zachowany i czytelny układ wsi z dworem (pałacem) i zespołem zabudowy mieszkalnej pracowników folwarku. Natomiast Bychowo wschód zbudowany był kiedyś na planie wsi rzędowej, gdzie był zachowany rozluźniony układ zabudowy z charakterystyczną relacja zabudowy do rozłogu gruntów. Podobnie jak układy wsi, formy zabudowy wiejskiej na obszarze gminy Gniewno posiadają cechy charakterystyczne zarówno w skali regionu jak i poszczególnych miejscowości. O wartości tych budynków świadczy nie tylko stan ich zachowania, ale takŜe sprawdzone, właściwe proporcje samych budynków, a takŜe materiały, z których je wykonano (Dąbrowski i in., 2002).
2. INWENTARYZACJA ZASOBÓW MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK
2.1. ŚRODOWISKO FIZYCZNOGEOGRAFICZNE BADANEGO OBSZARU
2.1.1. Rzeźba powierzchni Analizowany obszar połoŜony jest w obrębie PobrzeŜa Kaszubskiego będącego częścią PobrzeŜy Południowo – bałtyckich. PobrzeŜe Kaszubskie leŜy zasadniczo na przedłuŜeniu PobrzeŜa Słowińskiego, jest jednak od niego wyraźnie oddzielone południkowym odcinkiem pradoliny dolnej Łeby, która zresztą całym równoleŜnikowym biegiem odcina tę jednostkę od Pojezierza Kaszubskiego. Na terenie Gminy występują znaczne róŜnice poziomów dochodzące nawet do 120 m. W granicach Gminy Gniewino występują fragmenty lub prawie w całości następujące mikroregiony (Augustowski,1965): • Równina Błot Przymorskich, • Pradolina Redy – Łeby, • Rynna Jeziora śarnowieckiego,
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 9 z 35 • Rynna Słuszewska, • Dolina Bychowskiej Strugi, • Kępa Lęborska, a w niej: Kępa Gniewinowska, Kępa Osiecka, Kępa Salińska (Ryc. 2.). Miejscowości Bychowo i Toliszczek leŜą na obszarze Kępy Gniewinowskiej, w bezpośrednim sąsiedztwie Doliny Bychowskiej Strugi i Rynny Jeziora śarnowieckiego.
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 10 z 35
Ryc. 2. Formy ukształtowania powierzchni w obrębie analizowanych miejscowości oraz terenów przyległych źródło: opracowanie własne na podstawie Galon, 1972, s.119
2.1.2. Klimat Podobnie jak w całej Polsce, tak i w otoczeniu Gminy Gniewino występuje klimat umiarkowany – przejściowy między morskim a lądowym. Stan pogody jest zaleŜny przede wszystkim od mas powietrza, napływających z róŜnych kierunków. Podczas nasuwania się ich znad Atlantyku z rejonu Islandii, latem następuje znaczne zachmurzenie, ochłodzenie i wzrost wilgotności, natomiast zimą – odwilŜ i częste mgły. Są to typowe cechy klimatu morskiego. Napływ powietrza znad wschodniej Europy powoduje z kolei pogodę suchą, zimę mroźną, natomiast latem – gorącą, a więc charakterystyczną dla klimatu lądowego. Udział mas powietrza zwrotnikowego bądź arktycznego jest zdecydowanie mniejszy.
Bezpośrednie połoŜenie regionu nad Bałtykiem sprawia, Ŝe klimat rozpatrywanego obszaru jest znacznie bardziej oceaniczny niŜ w głębi Polski. Lata są chłodniejsze, a zimy cieplejsze, mniejsze są, zatem amplitudy temperatur powietrza. Wyraźny wpływ na klimat wywiera duŜe zróŜnicowanie wysokości. Wraz z jej wzrostem obniŜa się wysokość temperatury, a zwiększa suma opadów atmosferycznych. Bardzo istotnym elementem klimatu, typowym dla wybrzeŜa są wiatry. Wieją one tu w ciągu całego roku, z róŜnym nasileniem – z mniejszą prędkością latem, z większą jesienią i zimą. Dni bezwietrznych jest niewiele (Mordawski, 1994).
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 11 z 35 Silne zróŜnicowanie cech morfologicznych i fizycznych rejonu Jeziora śarnowieckiego wpływa w znacznym stopniu na zróŜnicowanie cech fizycznych atmosfery w jego rejonie, zwłaszcza w jego dolinnej, przyziemnej części. Średnia roczna suma opadów wynosi 714,9 mm. Pokrywa śnieŜna pojawia się od listopada do kwietnia. Największe zachmurzenie występuje od czerwca do sierpnia. Średnia roczna wilgotność powietrza wynosi 82% (Świtajski, 2003).
2.1.3. Wody powierzchniowe Charakter obiegu wody na terenie Gminy Gniewino jest typowy dla przymorskich obszarów młodoglacjalnych. Układ współczesnej sieci hydrograficznej uwarunkowany jest ukształtowaniem terenu i jego morfogenezą. Obszar Gminy Gniewino połoŜony jest w obrębie zlewni bezpośredniej Morza Bałtyckiego, w dorzeczu zlewni rzeki Piaśnicy. Zachodnia część Gminy odwadniana jest przez Bychowską Strugę i jej dopływ Salinkę. Wschodnia część Gminy połoŜona jest w zlewni bezpośredniej Jeziora śarnowieckiego odwadnianej przez przepływającą przez nią Piaśnicę. Środkowa i południowa część Gminy połoŜona jest w obrębie zlewni rzeki Redy. W granicach Gminy Gniewino szczególnym elementem hydrograficznym są jeziora. Poza jednym duŜym akwenem Jeziorem śarnowieckim (nad którym leŜy miejscowość Czymanowo), znajdującym się w północno – wschodniej części Gminy, brak jest tam duŜych jezior. Wymienić jednak naleŜy takŜe ciąg jezior połoŜonych w rynnach subglacjalnych: Jezioro Choczewskie (w gminie Choczewo), Jezioro Salino, Czarne (południowo – zachodnia część Gminy). Zupełnie inną genezę posiada jezioro Dąbrze, które zalicza się do jezior wytopiskowych. W obrębie kęp wysoczyznowych występuje niewielka liczba drobnych powierzchniowych jezior, tzw. "oczek" będących na róŜnym etapie zlodowacenia. Pomimo małych rozmiarów i głębokości pełnią one istotną funkcję retencyjną. Największe rzeki w granicach Gminy charakteryzuje się następującymi parametrami: 0 Piaśnica – długość górnego biegu wynosi 16,7 km, średni spadek 3,3 /00, w 0 dnie rynny subglacjalnej 1,3 /00 ; 0 Bychowska Struga – długość 20,1 km, średni spadek 2,2 /00 .
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 12 z 35 2.1.4. Gleby Gleby gmin Gniewino są bardzo zróŜnicowane i naleŜą do grup dobrych i bardzo dobrych oraz gleb średnich oraz słabych i bardzo słabych. Ich występowanie charakteryzuje się duŜą zmiennością przestrzenną, związaną z ukształtowaniem i genezą terenu. Ocena rolniczej przydatności gleb w gminie Gniewino wypada bardzo dobrze. Ponad 40% wszystkich gleb ocenionych zostało jako gleby drugiego i trzeciego kompleksu rolniczej przydatności gleb.
W obrębie analizowanych miejscowości występują gleby brunatne wyługowane i kwaśne oraz gliny, w dnach podmokłych obniŜeń i dolin – Bychowskiej Strugi występują gleby mułowo torfowe.
2.1.5. Szata roślinna W gminie Gniewino najcenniejsze zbiorowiska zachowały się w obrębie terenów nieprzydatnych lub trudno dostępnych dla upraw (pagóry czołowo morenowe, zbocza dolin rzecznych i rynien polodowcowych, izolowane zagłębienia i rozległe tereny podmokłe). Szczególną cechą w strukturze i funkcjonowaniu środowiska przyrodniczego Gminy są liczne, drobne zbiorowiska związane z terenami o płytkim poziomie wód gruntowych (torfowiska, szuwary itp.). Antropogenicznym elementem struktury biotycznej Gminy Gniewino są liczne, w granicach opracowania, zespoły i załoŜenia parkowe oraz cenne drzewostany cmentarne. W ich obrębie występują okazy drzew, które swoimi parametrami upowaŜniły do uznania ich za pomniki przyrody. ZałoŜenia parkowe składają się z gatunków rodzimych, jak i egzotycznych, które znalazły korzystne warunki siedliskowe dla rozwoju. Szata roślinna w północnej części Gminy Gniewino, na wysoczyźnie morenowej, gdzie pierwotnie były właśnie lasy bukowe i mieszane, na płaskich lub falistych powierzchniach, została przekształcona w pola uprawne. Lasy ocalały jedynie na ostrzej zarysowanych wzniesieniach czołowomorenowych, na stromych zboczach pradolin i dolin. Taka sytuacja występuje na Kępie Salińskiej, znajdującej się w południowo – zachodniej części Gminy Gniewino. Teren ten w większości pokrywają lasy wchodzące w skład kompleksu ,,Lasów Lęborskich”.
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 13 z 35 Pradolina Redy – Łeby znajdująca się w południowej części Gminy wypełniona jest rozległymi torfowiskami. Na zmienionych przez człowieka torfowiskach wysokich spotyka się takie rośliny, jak: wrzos, brusznica, porosty. Torfowiska moŜna równieŜ odnaleźć we wschodniej części badanego obszaru, w rejonie jezior: Salino, Czarne, Dąbrze oraz Doliny Bychowskiej Strugi (Augustowski, 1977). Gmina Gniewino charakteryzują się wyjątkowymi walorami przyrodniczymi, czego wyrazem są znajdujące się na jej obszarze liczne formy ochrony przyrody: • rezerwat przyrody Długosz Królewski w Łęczynie; • Choczewsko Saliński Obszar Chronionego Krajobrazu; • Obszar Chronionego Krajobrazu Pradoliny Redy – Łeby; • pomniki przyrody – głazy i drzewa; • liczne obszary i obiekty kwalifikujące się do objęcia ochroną przyrody (Program ochrony środowiska dla Gminy Gniewino na lata 2004 2011, 2004). RównieŜ w bezpośrednim sąsiedztwie Gminy znajdują się liczne obszary objęte ochroną: • rezerwaty przyrody („Piaśnickie Łąki", „Białogóra”, „Woskownica Bielawskich Błot", „Moroszka Bielawskich Błot", „Zielone", „Babnica", „Widowo", „Źródliska Czarnej Wody", „Bielawa", „Długosz Królewski w Wierzchucinie"; • Nadmorski Park Krajobrazowy; • Nadmorski Obszar Chronionego Krajobrazu; • Obszar Chronionego Krajobrazu Puszczy DarŜlubskiej; • UŜytki ekologiczne (Świtajski, 2003 ).
2.2. KRAJOBRAZ KULTUROWY
2.2.1. Obiekty i zespoły znaczące dla dziedzictwa kulturowego Gminy Park w Bychowie naleŜy do jednej z najbardziej malowniczych kompozycji zieleni na terenie woj. pomorskiego. ZałoŜony ok. XIX w. w związku z budową kolejnego dworu, na terenie gdzie zapewne juŜ w XVIII w. istniał niewielki park przydworski. Główną osią kompozycyjną załoŜenia jest odcinek Strugi Bychowskiej, płynącej w niewielkim zagłębieniu, która opływa zakolami dwór od strony zachodniej i kieruje
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 14 z 35 się ku północy. Wysokie brzegi strugi porośnięte są na całej długości starodrzewiem (dęby, jesiony, buki – z których ok. 20 to drzewa pomnikowe). Na wschodniej skarpie posadowiono utwardzoną ścieŜkę spacerową, prowadzącą wzdłuŜ koryta strugi do niewielkiej polanki, gdzie na sztucznie usypanej ziemnej rampie znajduje się grób ostatniego właściciela majątku. W kierunku wschodnim, za terenem dawnego sadu, biegnie w kierunku pól aleja o długości 400m obsadzona przycinanymi grabami, prowadząca do punktu widokowego usytuowanego na sztucznie usypanym pagórku, okolonym równieŜ grabami, zwanym „Skowroniskiem”. Kolejnym obiektem jest zespół folwarczny w Bychowie o zamkniętej, zwartej kompozycji załoŜonej na terenie o zarysie prostokąta wydzielonego przez układa dróg i cieków wodnych. Jednak rozmieszczenie poszczególnych członów kompozycyjnych pozwala określić całość jako układ swobodny, pozbawiony osiowości i geometryczności. W zespole wyróŜnia się podział na trzy części: mieszkalną, gospodarczą tereny zielone. Część mieszkalna oddzielona jest od części gospodarczej murowanym ogrodzeniem w którym znajduje się flankowana dwoma słupami brama wjazdowa oraz nasadzonym wzdłuŜ ogrodzenia szpalerem kasztanowców. Dwór po wojnie został zniszczony, ale obecnie jest odbudowany. Jest to murowany budynek na kamiennej podmurówce, załoŜony na planie prostokąta, jednokondygnacyjny z uŜytkowym poddaszem. Dach naczółkowy z ryzalitem i kolumnowym gankiem wejściowym. Część gospodarcza, zlokalizowana po stronie południowo wschodniej załoŜenia została prawie w całości zniszczona. Zespół folwarczny Toliszczek powstał na początku XX w. Całość załoŜenia jako kompozycja o regularnym kształcie, zamknięta i osiowa, powstała w jednym czasie. Osią układu jest droga wewnętrzna, rozdzielająca całość na dwie części. Część południową stanowi załoŜenie dworsko parkowo folwarczne, a część północna obejmuje zespół czworaków z przynaleŜnymi budynkami gospodarczymi oraz okazałą stodołą dostępny z drogi wewnętrznej.
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 15 z 35 Dojazd do dworu obsadzony jest potęŜnymi drzewami (głównie kasztany). Przy wjeździe znajduje się współczesny budynek mieszkalny, przypuszczalnie zbudowany na miejscu domu stróŜa lub zarządcy majątku. Droga wewnętrzna folwarku oraz wjazd gospodarczy obsadzone były tujami. Z parku, który otaczał majątek od strony wschodniej, południowej i zachodniej i stanowił załoŜenie o kształcie podkowy, pozostały jedynie pojedyncze drzewa. Teren folwarku zamyka porośnięta szpalerem świerków skarpa, znajdująca się za strugą i stawem.
2.2.2. Obiekty i stanowiska archeologiczne
Na terenie wsi Bychowo odnotowano 11 miejsc na których odkryto zabytki archeologiczne. Do najcenniejszych naleŜą: odkrycie grobów skrzynkowych oraz skarbu wyrobów z brązu. Zabytki te datowane są na wczesną epokę Ŝelaza. Do przypadkowych odkryć naleŜy teŜ zaliczyć nieliczne wyroby krzemienne i ślady naczyń glinianych. Odkrycia te związane są z istnieniem na tym terenie osad pradziejowych. NajwaŜniejszych odkryć dokonano na terenie wsi w latach 30 – tych XX wieku.
2.2.3. Obiekty i strefy ochrony archeologicznej Przedmiotem ochrony archeologicznej są stanowiska i obiekty archeologiczne: • wpisane do rejestru zabytków województwa pomorskiego, • strefy ochrony archeologicznej (konserwatorskiej) ustanowione na obszarach na których znajdują się stanowiska archeologiczne. Obiekty archeologiczne objęte ochroną to: • stanowiska o ustalonej lokalizacji, • stanowiska o duŜych walorach poznawczych dla regionu i gminy, • potwierdzone wartości zabytkowe stanowisk poprzez badania terenowe. W tabl. 2. przedstawiono wykaz nieruchomości wpisanych do ewidencji zabytków Wojewódzkiego Oddziału SłuŜby Ochrony Zabytków w Gdańsku znajdujących się w miejscowościach Bychowo i Toliszczek.
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 16 z 35 Tabl. 2. Wykaz nieruchomości wpisanych do ewidencji zabytków Wojewódzkiego Oddziału SłuŜby Ochrony Zabytków w Gdańsku.
Obr ęb Adres geodezyjny, Obiekt Opis Nr działki
Dwór murowany z 4 ćwiartki XIX w. Obiekt wyburzony i wybudowany Bychowo Bychowo Dwór od nowa – utracił warto ść kulturow ą. 131/3 Bychowo 4 179 Dom mieszkalny Murowany dom mieszkalny z ok. 1932 r. Bychowo 8 150 Dom mieszkalny Murowany dom mieszkalny – dawny czworak – z 4 ćwiartki XIX w. 150 Stodoła Murowano-kamienny budynek stodoły z 4 ćwiartki XIX w. 150 Murowano-kamienny budynek stodoły z 4 ćwiartki XIX w. Obiekt w Stodoła ruinie – utracił warto ść kulturow ą Bychowo 10 151 Dom mieszkalny Murowany dom mieszkalny z ok. 1930 r. Bychowo 12 122/1 Dom mieszkalny Murowany dom mieszkalny z ok. 1930 r. Bychowo 24 116/2 Dom mieszkalny Murowany dom mieszkalny z ok. 1930 r. Toliszczek 1 54 Dom mieszkalny Szkieletowo-murowano-drewniany dom mieszkalny z ok. 1932 r. Toliszczek 53/1 Stodoła dworska Murowany budynek z 4 ćwiartki XIX w. Toliszczek 23 - Dom mieszkalny Murowany (opuszczony) budynek z 4 ćwiartki XIX w. (pochyłym drukiem zaznaczono obiekty nieistniejące, zrujnowane lub przebudowane, które utraciły walory kulturowe) źródło: opracowanie własne na podstawie Dąbrowski i in., 2002
2.3. ŚRODOWISKO SPOŁECZNE I GOSPODARKA
2.3.1. Charakterystyka demograficzna Mieszkańcy Gminy są nie tylko podmiotem działań samorządów, nakierowanych na zaspokajanie ich potrzeb, ale takŜe tworzą najwaŜniejszy potencjał rozwojowy oraz, wraz z upodmiotowieniem społecznym, decydują o kierunkach rozwoju lokalnego. Struktura demograficzna i społeczna mieszkańców warunkuje w znacznej mierze dalszy rozwój regionu, stanowi przy tym podstawę podejmowanych działalności społecznych i gospodarczych (Dąbrowski i in., 2002). Gniewino jest gminą wiejską, której część, zwłaszcza południowa, posiada jednakŜe wiele cech obszarów zurbanizowanych przestrzennie, ekonomicznie i społecznie, podobnie jak i wieś gminna Gniewino. W sołectwie Bychowo zameldowane na stałe były 384 osoby (stan na 31.12.2010 r.), co stanowi 5,47% mieszkańców Gminy Gniewino. Wskaźnik feminizacji, czyli liczba kobiet na 100 męŜczyzn, oddaje w pośredni sposób funkcjonalny charakter poszczególnych gmin. 91 kobiety na 100 męŜczyzn w gminie Gniewino jest typowy dla obszarów o dominacji sektorów produkcyjnych, w tym rolnictwa i przemysłu. W samym sołectwie Bychowo sytuacja jest podobna, męŜczyzn jest 198, natomiast kobiet 176, czyli na 100 męŜczyzn przypada 88 kobiet. Wskaźnik feminizacji jest jeszcze niŜszy niŜ dla terenu całej gminy. MoŜe to świadczyć
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 17 z 35 bardzo waŜniej roli sektora produkcyjnego, szczególnie rolnictwa, w lokalnej gospodarce badanych miejscowości. W tabl. 3. przestawiono zmiany liczby ludności w sołectwie Bychowo oraz Gminie Gniewino ogółem w latach 2000 2010 oraz ich dynamikę.
Tabl.3. Liczba ludności w sołectwie Bychowo oraz gminie Gniewino ogółem w latach 2000 2010 Lata 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Dynamika* demograficzna Gmina Gniewino 6611 6638 6680 6724 6757 6809 6865 6875 6931 7011 7013 106 ogółem sołectwo 359 360 372 381 390 384 374 372 367 381 384 107 Bychowo % ogółu mieszkańców 5,43 5,42 5,57 5,67 5,77 5,64 5,45 5,41 5,30 5,43 5,48 gminy Gniewino * dynamikę zmian demograficznych na terenie Gminy Gniewino obliczono dla lat 2000 2009, przyjmując rok 2000 jako 100 źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urz ędu Gminy Gniewino W badanym okresie 10 lat ludność gminy Gniewino wzrosła średnio o 6%, zaś w analizowanym sołectwie Bychowo o 7%. Odsetka liczby mieszkańców badanego obszaru w stosunku do liczby mieszkańców Gminy utrzymuje się na podobnym poziomie. Na ruch naturalny ludności składają się urodzenia, zgony, małŜeństwa oraz najbardziej sumaryczny wskaźnik przyrostu naturalnego, będący róŜnicą między urodzeniami a zgonami. To właśnie przyrost naturalny, poza migracjami, decyduje o przemianach liczby ludności Gminy. Szczegółowe dane dotyczące przyrostu naturalnego na omawianym obszarze przedstawia Ryc.3.
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 18 z 35
źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Gniewino
Wskaźnik przyrostu naturalnego w sołectwie Bychowo nie wykazuje jednoznacznych tendencji, raz maleje, raz wzrasta. WaŜny podkreślenia jest fakt, iŜ w ostatnich dwóch latach wykazuje tendencje wzrostową. Gdyby udało się ja utrzymać na kolejne lata naleŜy przypuszczać, iŜ odsetek liczby ludności w Bychowie i Toliszczek będzie wzrastał w stosunku do liczby ludności gminy Gniewino.
WaŜnym dla rozwoju regionów procesem są migracje. Wskaźnik salda migracji oddaje realną atrakcyjność obszaru pod względem osadniczym i określa róŜnicę między przyjazdami a wyjazdami na pobyt stały z danego terenu. Saldo migracji stanowi rzeczywistą weryfikację walorów i barier osadniczych występujących w gminie, a takŜe konkurencyjności sąsiednich obszarów. Niewielkie dodatnie saldo migracji w roku 2009 oraz ujemne w latach 2007, 2008 i 2010 w gminie Gniewino oddają relatywnie niewielką wciąŜ atrakcyjność osadniczą tych terenów.
Tabl. 4. Saldo migracji w sołectwie Bychowo oraz gminie Gniewino ogółem w latach 2007 2010
Lata 2007 2008 2009 2010
Gmina Gniewino 42 12 23 35 ogółem sołectwo Bychowo 7 1 12 3 źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Gniewino
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 19 z 35 Jak widać w tabl. 4. saldo migracji w badanym sołectwie Bychowo na przestrzeni badanych lat jest analogiczne jak w całej Gminie Gniewino. Badana miejscowość odzwierciedla sytuacje jaka panuje na terenie całej gminy. W tabl.5. przedstawiono udział procentowy poszczególnych grup wiekowych w analizowanym obszarze. Miejscowości Bychowo i Toliszczek prezentuje się nieco inaczej niŜ obszar całej Gminy.
Tabl. 5. Udział procentowy poszczególnych grup wiekowych w Gminie Gniewino i sołectwie Bychowo, stan na 31.12.2010 r.
Wiek Wiek Wiek przedprodukcyjny produkcyjny poprodukcyjny Gmina Gniewino 27 64 9 sołectwo Bychowo 26 70 4 źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Gniewino - wiek przedprodukcyjny – męŜczyźni i kobiety w wieku 0 17 lat - wiek produkcyjny – męŜczyźni w wieku 18 64 lata, kobiety w wieku 18 59 lat - wiek poprodukcyjny – męŜczyźni w wieku 65 lat i więcej oraz kobiety w wieku 60 lat i więcej
W porównaniu do obszaru całej Gminy w sołectwie Bychowo jest mniej osób w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym i znacznie więcej osób w wieku produkcyjnym. Fakt tak duŜego udziału procentowego osób w wieku produkcyjnym nie do końca jest pozytywnym zjawiskiem. W niedługim czasie moŜemy się spodziewać wkraczania tych osób w wiek poprodukcyjny co z kolei moŜe spowodować powolne zahamowanie rozwój tych miejscowości.
2.3.2. Analiza gospodarcza
Analizowany obszar, w duŜym stopniu pełni funkcję rolniczą. Natomiast głównym ośrodkiem gospodarczo społecznym i administracyjnym Gminy Gniewino jest wieś Gniewino.
Na terenie Sołectwa Bychowo działalność rolniczą prowadzi 11 gospodarzy, w większości są to stosunkowo duŜe gospodarstwa. Poza tym kilka osób prowadzi działalność gospodarczą. Funkcjonują dwa sklepy, wytwórnia lokalnych wędlin, dwór oferujący usługi hotelarskie, hodowla pstrąga, usługi stolarskie.
Znaczna część mieszkańców pracuje poza granicami badanych miejscowości.
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 20 z 35 Głównie na terenie Gminy Gniewino, w pobliskiej strefie ekonomicznej i w mieście Wejherowo.
Bezrobocie w analizowany obszarze w ostatnim czasie wzrasta. W Gminie Gniewino na koniec roku 2010 było 351 bezrobotnych, co daje stopę bezrobocia w granicach 10%.
2.4. DROGI I SYSTEM TRANSPORTU
System dróg publicznych w gminie Gniewino tworzą drogi kategorii powiatowej oraz gminnej. Przez obszar Gminy nie przebiegają Ŝadne ponadregionalne trasy komunikacyjne drogowe ani kolejowe. Główne drogi w gminie posiadają nawierzchnię utwardzoną, a ich stan techniczny jest dobry. Wadą tych dróg jest jednak to, iŜ są zbyt wąskie (moŜliwość kolizji podczas wyprzedzania a nawet mijania), brak zorganizowanych poboczy, parkingów, brak ścieŜek rowerowych, punktów widokowych – to wszystko wpływa na brak zainteresowania ze strony turystów. Transport zbiorowy odbywa się poprzez połączenia PKS oraz linie prywatną NORD POL, a takŜe w czasie roku szkolnego autobusami Gniewińskiego Przedsiębiorstwa Komunalnego (połączenia wewnątrz Gminy). Mimo działania na terenie Gminy trzech przewoźników podróŜni często natrafiają na utrudnienia w związku z mała ilością połączeń do danych miejscowości. Problemem jest równieŜ długi czas dojazdu do poszczególnych miejscowości oraz konieczność przesiadek. Minimalny czas dojazdu do Gdyni, czy Lęborka środkami komunikacji masowej przekracza godzinę i wymaga przemieszczenia się do Wejherowa autobusem, a następnie liniami SKM (około godz. pod warunkiem, iŜ nie będzie trzeba czekać na pociąg). Dowóz dzieci do szkół odbywa się szkolnymi gimbusami. Z terenu całej Gminy dowoŜone są dzieci do szkoły w Gniewinie oraz w Kostkowie. NajdłuŜszy czas dojazdu do szkół to około 20 30 min.
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 21 z 35 2.5. KULTURA I REKREACJA
Imprezy sportowe to rozrywka, w której aktywnie uczestniczą dzieci jak i dorośli. Na terenie Gminy Gniewino odbywają się zawody w róŜnych konkurencjach pomiędzy sołeckimi druŜynami, zawody straŜackie i inne imprezy znaczące równieŜ w regionie. Czas wolny dzieci spędzać mogą w świetlicach wiejskich znajdujących się w miejscowościach: Czymanowo, Bychowo, Lisewo, Perlino, Mierzynko, Chynowie, Nadole oraz Kostkowo. Głównymi ośrodkami rozpowszechniania kultury są szkoły w Gniewinie i Kostkowie. Przy szkołach znajdują się dwie biblioteki umoŜliwiające korzystanie z lektur zarówno dzieciom jak i dorosłym. W ramach zajęć pozaszkolnych organizowane są kółka zainteresowań. Szczególnie waŜne ze względu na osiągnięcia dzieci są zajęcia teatralne i sportowe. Do celów sportowych wykorzystywane są szkolne hale sportowe, hala widowiskowo sportowa w Gniewinie, pływalnia, bowling, pole do mini golfa, stadion w Gniewinie oraz Orlik w Kostkowie i Rybnie. W większych miejscowościach w gminie znajdują się zorganizowane boiska sportowe (Chynowie, Lisewo, Nadole, Perlino, Mierzyno). W miejscowości Bychowo na działce gminnej istnieje boisko sportowe, będące niestety w niezbyt dobrym stanie. Ponadto w miejscowości znajduje się równieŜ świetlica wiejska z placem zabaw. Na analizowanym obszarze brakuje dobrze urządzonych terenów sportowo rekreacyjnych, brak zaplecza gospodarczego dla terenów sportowych. W miejscowości Toliszczek poza parkiem i małym miejscem na ognisko brakuje terenów, gdzie mieszkańcy mogliby spędzać czas wolny.
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 22 z 35 3. ANALIZA MOCNYCH I SŁABYCH STRON SOŁECTWA BYCHOWO
Podstawą sformułowania planu odnowy miejscowości Bychowo i Toliszczek jest analiza wyników SWOT, a następnie jej synteza, której późniejsze wykorzystanie powinno przebiegać zgodnie z następującymi załoŜeniami: a) wzmocnienie istniejących juŜ silnych stron oraz skuteczne wykorzystanie szans, b) likwidacja słabych stron i eliminacja zagroŜeń, c) wykorzystanie słabych stron tak, aby uczynić z nich atuty.
Tabl. 6. Analiza SWOT miejscowości Bychowo i Toliszczek.
MOCNE STRONY SŁABE STRONY Dobra renta połoŜenia Średni poziom wykształcenia
Obiekty i obszary objęte formami ochrony Mała aktywność gospodarcza mieszkańców przyrody Ładne tereny pod budownictwo Niewystarczająca ilość terenów jednorodzinne inwestycyjnych Mieszkańcy – silne więzi miedzyludzkie Mało skuteczna promocja walorów dla ściągnięcia potencjalnych inwestorów z zewnątrz, wynikająca z ograniczonych moŜliwości finansowych Atrakcyjne ukształtowanie terenu Złe warunki komunikacyjne utrudniające połączenie z całym trójmiastem Brak miejsc rekreacyjno sportowych Brak mieszkań Brak miejsca do aktywnego rozwoju młodego człowieka Brak moŜliwości rozwoju talentu u dzieci Brak taniego dostępu do internetu źródło: opracowanie własne
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 23 z 35 Tabl. 7. Podsumowanie określające szanse i zagroŜenia miejscowości.
SZANSE ZAGROśENIA PręŜnie rozwijająca się gmina Niestabilna polityka społeczno gospodarcza państwa MoŜliwości pozyskania funduszy Biurokracja, opróŜnienia z zatwierdzeniem strukturalnych wszystkich programów operacyjnych, Rozwój mieszkalnictwa Likwidacja istniejących zakładów pracy w miejscowości i okolicy Sprzyjająca polityka regionalna w tym Zmniejszenie, zniesienie zasłon socjalnych adresowana do rozwoju obszarów wiejskich ze strony rządu i władz wojewódzkich Zwiększenie dostępności do kapitałów i Nadmierny rozwój przestrzenny zespołów środków pomocowych, w tym pochodzących zabudowy (zbytnie uwidocznienie jej w z Unii krajobrazie – zarówno ze względu na zajmowaną powierzchnię terenu, jak i róŜnorodność – mało spójne z tradycyjnymi formami zabudowy) Wzrost świadomości i nabycie wiedzy przez Małe działki (nadmierne zagęszczenie mieszkańców Gminy na temat Unii, środków zabudowy, brak dróg dojazdowych o pomocowych (jak je pozyskać, gdzie się wymaganych prawem parametrach a tym udać, kogo się zapytać) samym zmniejszenie bezpieczeństwa i komfortu) Współpraca z Gminą przy realizacji strategii Ukryte bezrobocie rozwojowej Rozwój sektora usług i przemysłu ZagroŜenie poŜarami lasów Rozwój turystyki (wykorzystanie walorów Nie uzyskanie dofinansowania z UE krajobrazowych, krajoznawczych, wiejskich) Rozwój małej i średniej przedsiębiorczości
4. OPIS PLANOWANYCH DZIAŁAŃ
Zapisy zawarte w Planie Odnowy Miejscowości Bychowo i Toliszczek na lata 2011 2018 spełniają warunki zgodności z zapisami zawartymi w dokumentach dotyczących rozwoju gminy tj. Strategią Rozwoju Kultury gminy Gniewino w latach 2005 2015, Strategią Rozwoju Gminy Gniewino do roku 2015.
W celu stworzenia zbioru inwestycji, działań i zadań, jakie naleŜy przeprowadzić podczas najbliŜszych siedmiu lat na terenie wsi Bychowo i Toliszczek posłuŜono się przede wszystkim sugestiami mieszkańców oraz wynikami analizy SWOT.
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 24 z 35 Zadaniami priorytetowymi, przewidzianymi do realizacji w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 2013 są projekty pod nazwą: „Przebudowa boiska sportowego, budowa sceny plenerowej oraz parkingu wraz chodnikiem w miejscowości Bychowo” oraz „Budowa placu zabaw w miejscowości Toliszczek”.
Projekty te zostały jednogłośnie wybrane przez zebranie wiejskie, które odbyło się 2 czerwca 2011 r. i jako priorytetowe został zgłoszone do realizacji.
PoniŜej w tabeli zawarto spis planowanych projektów do realizacji na lata 2011 2018
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 25 z 35 TAB. 8 Wykaz projektów planowanych do realizacji na lata 2010 2017
SZACUNKOWA PRIORY HARMONOGRA WARTOŚĆ ZADANIA I TET LP. NAZWA ZADANIA CEL PRZEZNACZENIE I OPIS M REALIZACJI MONTAś WAśNO FINANSOWY ŚCI Poprawa Przeznaczenie: mieszkańcy Bychowa i Toliszczek oraz mieszkańcy 2012 2014 700.000 zł dostępności do Gminy, korzystający z profesjonalnej przygotowanych terenów 450 000 zł – PROW obiektów rekreacyjno sportowych. 250 000 zł – Gmina uŜyteczności Projekt polegać będzie na przebudowie boiska sportowego, budowie publicznej sceny plenerowej i parkingu przy boisku oraz budowie chodnika w centrum wioski. „Przebudowa Poprzez przebudowę boiska, budowę sceny plenerowej i parkingu, boiska nastąpi stworzenie odpowiednich warunków do przeprowadzania imprez sportowego, sportowo rekreacyjno rozrywkowych dla mieszkańców i turystów. budowa sceny Powstały kompleks stanie się miejscem spotkań dla mieszkańców. 1. plenerowej oraz Nowoczesny kompleks sportowo rekreacyjny to miejsce waŜna dla wsi, 1 parkingu wraz szczególnie dla Bychowa, poniewaŜ w tej miejscowości, poza chodnikiem w zdewastowanym boiskiem, brakuje miejsc do uprawiania sportu, czy teŜ miejscowości innych form rekreacji. Analizowany obszar to miejscowości, w których Bychowo” dzieci po zakończonych zajęciach w szkole są skazane na przebywanie w domach przed telewizorami. Wielu mieszkańców tych terenów z niezbyt dobrą sytuacją finansową lub brakiem środka transportu odsuwa sprawy sportu i rekreacji na drugi plan. Nowoczesne wyposaŜony kompleks, umoŜliwiające przeprowadzanie róŜnorodnych zajęcia, moŜe oderwać młodych ludzi od telewizorów, pokazać im alternatywne sposoby na spędzanie wolnego czasu. MoŜe pozwolić na odkrywanie talentu u
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 26 z 35 SZACUNKOWA PRIORY HARMONOGRA WARTOŚĆ ZADANIA I TET LP. NAZWA ZADANIA CEL PRZEZNACZENIE I OPIS M REALIZACJI MONTAś WAśNO FINANSOWY ŚCI młodych ludzi lub teŜ rozwój juŜ odkrytych.
Realizacja zadania przewiduje równieŜ budowę ok. 200 m chodnika wraz z odwodnieniem w centrum wioski. Nowy chodnik umoŜliwi przemieszczanie się mieszkańców do kościoła, sklepu, przystanku. Konsekwencją wdroŜenia projektu będzie poprawa bezpieczeństwa oraz estetyki, stanu infrastruktury społecznej we wsi. WdroŜenie projektu wpłynie korzystnie na jakość infrastruktury, co w konsekwencji przyczyni się do rozwoju intelektualnego i fizycznego mieszkańców. Ponadto zostaną stworzone warunki dla budowy kalendarza ponad lokalnych imprez o charakterze sportowym rozrywkowym. Inwestycja ta podniesie walory kulturalne i rekreacyjne miejscowości Bychowo. Realizacja inwestycji pozwoli zagospodarować wolny czas dzieci i młodzieŜy szkolnej oraz dorosłych. Realizacja priorytetowego zadania przyczyni się do osiągnięcia następujących celów: wzrośnie zadowolenie mieszkańców sołectwa zwiększy się atrakcyjność sportowa i rekreacyjna Bychowa umoŜliwi mieszkańcom na rozwijanie swoich umiejętności, zainteresowań, pasji Rozpocznie się proces przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, które stanowi według Białej Księgi dotyczącej rozwoju obszarów wiejskich, jedno z priorytetowych zagadnień wymagających natychmiastowej
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 27 z 35 SZACUNKOWA PRIORY HARMONOGRA WARTOŚĆ ZADANIA I TET LP. NAZWA ZADANIA CEL PRZEZNACZENIE I OPIS M REALIZACJI MONTAś WAśNO FINANSOWY ŚCI interwencji. Poprawa Przeznaczenie: mieszkańcy miejscowości Toliszczek. Dotyczy głównie 2013 70.000 zł dostępności do dzieci i ich rodziców. 45 000 zł – PROW obiektów Realizacja projektu przewiduje budowę placu zabaw w miejscowości 25 000 zł – Gmina uŜyteczności Toliszczek. publicznej Planuje się zagospodarować place zabaw następującymi urządzeniami: huśtawki, bujaki, równowaŜnie, piaskownice, karuzela. Elementy te dostosowane do wieku i moŜliwości rozwojowych dziecka w naturalny sposób stwarzają dobre warunki dorosłym do sprawowania opieki nad bawiącymi się dziećmi „Budowa placu Konsekwencją wdroŜenia projektu będzie poprawa bezpieczeństwa dzieci zabaw w 2. podczas gier i zabaw, zaspokojenie ich potrzeb oraz poprawa stanu 1 miejscowości infrastruktury społecznej. Toliszczek” Realizacja projektu przyczyni się do osiągnięcia następujących celów:
− wzrośnie zadowolenie mieszkańców miejscowości
− zwiększy się atrakcyjność rekreacyjna Toliszczek
− umoŜliwi rodzicom najmłodszych mieszkańców gminy spędzanie z nimi czasu w profesjonalnych warunkach Rozpocznie się proces przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, które stanowi według Białej Księgi dotyczącej rozwoju obszarów wiejskich, jedno z priorytetowych zagadnień wymagających natychmiastowej
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 28 z 35 SZACUNKOWA PRIORY HARMONOGRA WARTOŚĆ ZADANIA I TET LP. NAZWA ZADANIA CEL PRZEZNACZENIE I OPIS M REALIZACJI MONTAś WAśNO FINANSOWY ŚCI interwencji. 3. Poprawa stanu Poprawa stanu Przeznaczenie dla mieszkańców sołectwa Bychowo i osób przyjezdnych. 2013 400.000 zł nawierzchni dróg bezpieczeństwa Ułatwienie w bezpiecznym poruszaniu się. Gmina wewnętrznych Poprawa stanu nawierzchni dróg wewnętrznych i budowa chodników oraz budowa poprawi stan bezpieczeństwa mieszkańców, ułatwi im Ŝycie, zwiększy 2 chodników w atrakcyjność miejscowości. miejscowościach Bychowo i Toliszczek 4. Zagospodarowanie Poprawa Przeznaczenie: mieszkańcy Toliszczek oraz mieszkańcy Gminy, turyści, 2014 2015 150.000 zł, w tym: parku i ustawienie dostępności do 100.000 zł tablicy miejsc Inwestycja będzie obejmować prace estetyzacyjne na terenie parku. LEADER pamiątkowej wypoczynku, Planuje się to zrobić tak, aby miejsce to stało się atrakcyjnym dla 50.000 zł Gmina, miejscowości upamiętnienie wypoczynku, na spacery. Dodatkowo planuje się ustawić w parku tablicę Społeczeństwo 3 Toliszczek miejsc pamięci pamiątkową w miejscu , gdzie podczas II wojny światowej mieścił się organizacyjnie – jeniecki obóz przejściowy. Realizacja zadania poprawi wizerunek prace społeczne miejscowości i stworzy dodatkowe miejsce, gdzie mieszkańcy będą mogli spędzać wolny czas. 5. Estetyzacja Poprawa jakości Przeznaczenie: mieszkańcy sołectwa Bychowo, turyści i osoby 2011 2018 120.000 zł – Gmina miejscowości Ŝycia oraz przyjezdne. Społeczeństwo 4 sołectwa Bychowo estetyki wsi, Poprawa wyglądu wsi, estetyki budynków mieszkalnych i zagród poprzez organizacyjnie – Integracja promowanie konkursu estetyzacyjnego pn. Jak Cię widza tak Cię piszą prace społeczne
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 29 z 35 SZACUNKOWA PRIORY HARMONOGRA WARTOŚĆ ZADANIA I TET LP. NAZWA ZADANIA CEL PRZEZNACZENIE I OPIS M REALIZACJI MONTAś WAśNO FINANSOWY ŚCI mieszkańców W ramach zadania planuje się poprawę estetyki miejscowości m.in. Bychowa i poprzez udekorowanie słupów oświetleniowych kwiatami doniczkowych Toliszczek w okresie wiosenno letnio jesiennym. Natomiast w czasie świąteczny przyozdabianie róŜnego rodzaju lampkami. Zagospodarowanie roślinami terenów wokół przystanków, wymiana przystanków na nowe. To działanie znacznie poprawi wizerunek miejscowości w oczach mieszkańców oraz osób przejezdnych. Postawienie Poprawa Przeznaczenie: mieszkańcy Bychowa i Toliszczek, turyści, osoby 2014 60.0 Gmina dodatkowych bezpieczeństwa przejeŜdŜające przez miejscowości Czymanowo. 6. punktów mieszkańców Postawienie dodatkowych punktów oświetleniowych wpłynie na poprawę oświetleniowych w bezpieczeństwa. Planuje się uruchomienie ok. 10 punktów 4 miejscowościach oświetleniowych. Bychowo i Toliszczek 7. Organizacja Poprawa Przeznaczenie: mieszkańcy sołectwa Bychowo, i okolicznych 2011 2018 50.000 zł festynów dostępności, miejscowości społeczeństwo rekreacyjno Integracja Poprzez organizację festynów rekreacyjno – sportowych nastąpi sportowych mieszkańców integracja mieszkańców sołectwa Bychowo. 5 sołectwa Bychowo
8. Organizacja Poprawa Przeznaczenie: mieszkańcy sołectwa Bychowo, zwłaszcza dorośli. 2011 2018 100.000 zł – POKL 5
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 30 z 35 SZACUNKOWA PRIORY HARMONOGRA WARTOŚĆ ZADANIA I TET LP. NAZWA ZADANIA CEL PRZEZNACZENIE I OPIS M REALIZACJI MONTAś WAśNO FINANSOWY ŚCI kursów dostępności do Efektem będzie: Mieszkańcy edukacyjnych w edukacji, podniesienie poziomu wiedzy mieszkańców, Społeczeństwo ramach Integracja lepsza samoocena, organizacyjnie – działalności mieszkańców prace społeczne świetlicy wiejskiej sołectwa Bychowo
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 31 z 35 5. OPIS i CHARAKTERYSTYKA OBSZARÓW O SZCZEGÓLNYM ZNACZENIU DLA ZASPOKOJENIA POTRZEB MIESZKAŃCÓW, SPRZYJAJĄCYCH NAWIĄZYWANIU KONTAKTÓW SPOŁECZNYCH, ZE WZGLĘDU NA ICH POŁOśENIE ORAZ CECHY FUNKCJONALNO PRZESTRZENNE
W miejscowości Bychowo obszarem o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców jest świetlica wiejska, przy której znajduje się plac zabaw oraz teren znajdujący się na działce 109/2 w środkowej części miejscowości. Teren ten, ze względu na układ przestrzenny wsi, pełni bardzo waŜne funkcje dla mieszkańców zarówno w obszarze sportu jak i rekreacji. Obecnie na wskazanej działce znajduje się boisko trawiaste do gry w piłkę noŜną . W tym miejscu odbywają się coroczne sobótki i festyny wiejskie. Miejsce to spełnia rolę centrum rozrywkowo – sportowego Bychowa. W miejscu, gdzie planuje się budowę ok. 200 m chodnika wraz z odwodnieniem w centrum wioski obecnie istnieje gruntowe pobocze, które szczególnie w porach deszczowych sprawia mieszkańcom ogromne trudności w poruszaniu się. Nowy chodnik umoŜliwi przemieszczanie się mieszkańców do kościoła, sklepu, przystanku. Planowana inwestycja ma na celu zmianę oblicza centrum Bychowa poprzez przebudowę boiska sportowego, budowę sceny plenerowej i parkingów oraz budowę chodnika w centrum wioski. W miejscowości Toliszczek obszarem o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców jest teren znajdujący się na działce 52/3 w środkowej części miejscowości. Teren ten pełni waŜną funkcję dla mieszkańców szczególnie w obszarze rekreacji. Obecnie znajduje się tam prowizoryczny miejsce na ognisko. W ramach planowanej inwestycji ma tam powstać plac zabaw. przebudowa kompleksu sportowo rozrywkowego w Bychowie oraz budowa placu zabaw w Toliszczku przyczyni się do stworzenia obszaru szczególnego dla kontaktów społecznych sołectwa Bychowo i stworzenie nowoczesnej przestrzeni publicznej.
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 32 z 35 WDROśENIE I MONITOROWANIE PLANU WdroŜenie Planu Odnowy Miejscowości rozpocznie się poprzez wprowadzenie go w Ŝycie uchwałą Rady Gminy Gniewino. WdroŜenie Planu zaleca się Wójtowi Gminy Gniewino, Radzie Sołeckiej sołectwa Bychowo oraz sołtysowi sołectwa Bychowo. Monitorowanie kaŜdego przedsięwzięcia czyli dbanie o prawidłowy jego przebieg przez cały czas jego trwania polega na systematycznym zbieraniu, zestawianiu i ocenie informacji rzeczowych i finansowych. W monitorowaniu biorą udział wszystkie podmioty oraz komórki organizacyjne Urzędu Gminy Gniewino zaangaŜowane we wdraŜanie Planu Odnowy Miejscowości Bychowa i Toliszczek. Oceną wdraŜania Planu zajmie się Rada Sołecka.
PODSUMOWANIE Opracowany Plan Odnowy Miejscowości zakłada w przeciągu 7 najbliŜszych lat realizację kilku zadań. Istotą tych zadań jest pobudzenie aktywności środowisk lokalnych oraz stymulowanie współpracy na rzecz rozwoju i promocji wartości związanych z miejscową specyfiką społeczną i kulturową. Zakładane cele Planu przewidują wzrost znaczenia wsi jako lokalnego ośrodka rozwoju kultury, edukacji, sportu i rekreacji. Realizacja Planu Odnowy Miejscowości ma takŜe słuŜyć integracji społeczności lokalnej, większemu zaangaŜowaniu w sprawy wsi, zagospodarowaniu wolnego czasu dzieci i młodzieŜy oraz rozwojowi organizacji społecznych.
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 33 z 35
BIBLIOGRAFIA: 1. Augustowski B., 1965. Rozwój form systemu odwodnienia późnoglacjalnego na PobrzeŜu Kaszubskim. (rozprawa habilitacyjna). WSP, Gdańsk.
2. Augustowski B., 1977. Pomorze . PWN, Warszawa.
3. Dąbrowski J., Małuj Buca J., Szafranowicz P. i inni, 2002. Studium Uwarunkowań Przestrzennego Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Gniewino . Grupa Projektowa ZOOM s.c., Sopot.
4. Ellwart J., 2003. Powiat wejherowski . Ilustrowany przewodnik krajoznawczy. Wydawnictwo Region, Gdynia.
5. Galon R.(red.), 1972. Geomorfologia Polski . tom II, NiŜ Polski. PWN, Warszawa.
6. Materiały Urzędu Gminy w Gniewinie.
7. Mordawski J., 1994. Geografia Województwa Gdańskiego . Wydawnictwo Marek RoŜak, Gdańsk.
8. Świtajski S., 2003. Uwarunkowania i Kierunki Przyrodnicze Zagospodarowania Przestrzennego . Pracownia Ochrony Środowiska „Projekt 2000”, Sopot.
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 34 z 35
SPIS TABLIC:
Tabl. 1 Zestawienie powierzchni gruntów sołectwa Bychowo. Tabl. 2 Wykaz nieruchomości wpisanych do ewidencji zabytków Wojewódzkiego Oddziału SłuŜby Ochrony Zabytków w Gdańsku. Tabl. 3 Liczba ludności w sołectwie Bychowo oraz Gminy Gniewino ogółem w latach 2000 2010 Tabl. 4 Saldo migracji w sołectwie Bychowo oraz gminie Gniewino ogółem w latach 2007 2010 Tabl. 5 Udział procentowy poszczególnych grup wiekowych w Gminie Gniewino i sołectwie Bychowo, stan na 31.12.2010 r. Tabl. 6 Analiza SWOT miejscowości Bychowo i Toliszczek. Tabl. 7 Podsumowanie określające szanse i zagroŜenia miejscowości. Tabl. 8 Wykaz projektów planowanych do realizacji na lata 2011 2018
SPIS RYCIN: Ryc. 1 PołoŜenie miejscowości Bychowo i Toliszczek w gminie Gniewino. Ryc. 2 Formy ukształtowania powierzchni w obrębie analizowanych miejscowości oraz terenów przyległych. Ryc. 3 Wskaźnik przyrostu naturalnego na 1000 mieszkańców w sołectwie Bychowo i Gminie Gniewino ogółem w latach 2006 2010.
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI BYCHOWO I TOLISZCZEK NA LATA 2011 2018 Strona 35 z 35