JOANNA KLIMOWICZ* Rola terenów rekreacyjnych w różnych strefach klimatycznych – na przykładzie Syrii The Role of Recreational Areas in Various Climate Zones: Syria
Streszczenie Zmiany klimatyczne zachodzące na przestrzeni ostatnich lat na całym globie doprowadziły do występowania różnych ano- malii pogodowych, takich jak susze czy fale upałów. Jednocześnie zmniejsza się ilości średniorocznych opadów. W aglome- racjach miejskich obserwowane jest pogłębiające się zjawisko Miejskiej Wyspy Ciepła. Istotą projektowania zarówno urbanistycznego, jak i architektonicznego stało się jak najlepsze zabezpieczenie miejsc zamiesz- kania i pracy przed niekorzystnym wpływam anomalii pogodowych poprzez tworzenie terenów zieleni i rekreacji. Ma to na celu minimalizowanie niekorzystnego wpływu zmian klimatu na człowieka. Dobrym przykładem stosowania obszarów zieleni zarówno w obiektach budowlanych jak też w założeniach urbanistycznych może być Syria, kraj o jakże odziemnym klimacie, niestety dzisiaj niszczonym przez wojnę. Zarówno w historycznej zabu- dowie, jak i w nowoczesnych projektach zieleń jest istotna. W XX wieku wielu polskich architektów wyjechało do Syrii aby tam projektować i realizować. W ich projektach możemy spotkać tereny rekreacyjne mające na calu poprawę warunków klimatycznych oraz życia mieszkańców.
Abstract Recent climate changes around the globe, led to the occurrence of various weather anomalies such as droughts or heat waves. At the same time it reduces the amount of average annual rainfalls. We can observe continuously growing the Urban Heat Island effect in the developed urban areas. The main goal of both urban and architectural design is to protect the places of residence and work against adverse weather anomalies, by the creation of green and recreation areas. This is to minimize the adverse impact of climate change on hu- mans. Minimizing the adverse impact of climate change to the human is aimed at it. Syria can be a good example of using green areas in both buildings as well as urban developed areas, a country with a very different climate than Poland, unfortunately completely devastated by the war. Greenery is treated as a very important ele- ment in historical building as well as new ones. In the twentieth century many Polish architects went to Syria to design in the Syrian architect companies to design. In many of their projects, we can find recreation areas aimed at fighting the improve- ment of climatic conditions and living standards.
Słowa kluczowe: tereny rekreacyjne, zieleń, Miejska Wyspa Ciepła, Syria Keywords: Recreation zones, greenery, Urban Heat Island, Syria
Wstęp Introduction Czym jest we współczesnym świecie rekreacja? Samo słowo What does recreation mean in the modern world? wywodzi się z łacińskiego słowa recreo bądź recreare1, choć The word itself is derived from the Latin word rec- 1 samą rekreację jest trudno jednoznacznie określić. Encyklo- reo or recreare. At the same time, recreation itself remains difficult to define in a unequivocal way. pedia PWN podaje: rekreacja [łac.], forma działania wybrana An encyclopedic view of recreation is that of hu- dobrowolnie przez człowieka ze względu na osobiste zainte- man action chosen voluntarily because of personal resowania i dla odpoczynku, rozrywki lub rozwoju własnej interest, rest, and fun as well as for personal de- osobowości; podejmowana poza obowiązkami zawodowymi, velopment outside of any professional, social, or społ. i domowymi, w czasie wolnym od pracy2. home duties during free time.2 Współczesnemu człowiekowi łatwiej zatem zrozumieć ją jako The contemporary understanding of the term is that rekreację fizyczną czy ruchową. Bardziej zrozumiałe jest też of physical recreation. The concept of recreational
* Dr inż. arch. Joanna Klimowicz, Katedra Urbanistyki i Gospodarki Przestrzennej, Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej / Urban Design and Spatial Planning Department, Faculty of Architecture, Warsaw University of Technology, [email protected] 57 pojęcie tereny rekreacyjne, czyli takie które umożliwiają wy- areas is even clearer: areas that facilitate activities konywanie czynności związanych z czasem wolnym. Nieste- related to leisure. Unfortunately, in today’s era of ty w dobie dzisiejszego postępu technologicznego człowiek technological progress, people have increasingly less and less time for themselves. It is for this rea- ma coraz mniej czasu dla siebie. Dlatego chciałby spędzać son that they would like to spend their spare time go z dala od zgiełku, wśród zieleni i ciszy. Istotnym zatem far away from any hustle and bustle, surrounded by jest tworzenie terenów zapewniających możliwość czynne- greenery and tranquility. Therefore, it is important go odpoczynku. Prowadzi to do polepszenia warunków życia to create areas that ensure the possibility of active mieszkańców, jak też poprawia wartość materialną i niemate- rest. This leads to improved living conditions and rialną danej jednostki. enhances the value of both the tangible and intan- W dobie rozwoju technicznego, motoryzacji, coraz szybszego gible aspects of a given settlement unit. In an era of technological development, motoriza- tempa życia stworzenie warunków do odpoczynku na świe- tion, and the every–increasing pace of life, creat- żym powietrzu powinno być kluczowym w podejmowaniu ing good conditions for relaxation in the fresh air decyzji planistycznych. Możliwość odpoczynku w naturalnym should play a key role in planning decisions. The środowisku wśród drzew, krzewów, kwiatów wspomaga na- potential for rest in a natural environment amidst turalne potrzeby człowieka i przyczynia się do poprawy jego trees, shrubs, and flowers supports natural human zdrowia i życia. Mieszkańcy, zwłaszcza dużych miast coraz needs and contributes to improved health and life. częściej osiedlają się w tych rejonach miast, w których zapew- Residents, especially those of large cities, increas- ingly settle in areas provided with easy access niony jest stały dostęp do terenów zielonych, małych parków, to green spaces, small parks, squares, and play- skwerów, placów zabaw połączonych z rekreacją. grounds combined with recreation.
Zmiany klimatyczne Climate Change Powtarzające się zjawiska ekstremalne, takie jak: susze, fale Repeatable extreme events such as droughts, upałów czy powodzie stały się dziś zjawiskami powszech- heat waves, and floods have become a commonly nie odczuwalnymi. Jak powiedziała Jacqueline McGlade3: noted phenomenon. In the words of Jacqueline Na całym świecie zmiana klimatu jest faktem, a stopień oraz McGlade: Climate change is a reality around the world, and the extent and speed of changes is be- szybkość zmian stają się coraz bardziej widoczne. Zmiany coming ever more evident.3 Climate change tak- klimatyczne zachodzące na naszej planecie spowodowały ing place on our planet has engendered interest in zainteresowanie możliwościami niwelowania wpływu ano- possibilities of minimizing the impact of weather malii pogodowych na naszą egzystencję Wzrost temperatury anomalies on our existence. Increased tempera- w zurbanizowanych przestrzeniach miejskich stał się jednym tures in urbanized areas have become one of the z kluczowych problemów we współczesnym świecie. Obsza- biggest problems facing cities. Areas in the central ry znajdując się w centralnych częściach większości miast, parts of many major cities are, to a great extent, characterized by saturation with developed zones charakteryzują się w dużej mierze nasyceniem tkanki zurba- with a relatively small percentage of biologically nizowanej, z relatywnie niewielkim procentem terenów bio- active areas.4 Designing and creating large devel- 4 logicznie czynnych . Projektowanie i realizowanie coraz to oped areas guarantees jobs and housing units, but większych obszarów zabudowanych, z jednej strony sprzyja at the same time limits biologically active areas zapewnieniu miejsc pracy i zamieszkania, z drugiej ogranicza and fosters the appearance of the urban heat is- tereny biologicznie czynne i wspomaga występowanie efektu land (UHI) effect,5 which is responsible for the ac- Miejskiej Wyspy Ciepła5, wywołanego kumulacją temperatury cumulation of heat energy in the central districts of cities. w centralnych dzielnicach miast. Rising temperatures, heat waves, and the UHI Wzrost temperatur, występowanie fal upałów oraz efektu effect should be taken into account in shaping MWC powinny przyczyniać się do zmian w kształtowaniu development and related decisions. Urban and zabudowy miejskiej. Podejmowanie decyzji urbanistycznych architectural decisions as well as the general char- i architektonicznych oraz ogólna charakterystyka zabudowy acteristics of city building should secure cities miast jest w tym wypadku kluczowym elementem z punktu against the excessive spread of heat.6 widzenia zabezpieczenia ośrodków miejskich przed nadmier- The importance of urban and architectural solu- tions maintaining the balance between developed nym rozprzestrzenianiem się fal upału6. and biologically active areas cannot be underes- Nie bez znaczenia stają się rozwiązania urbanistyczne i archi- timated. Today, much attention is paid to the in- tektoniczne zachowujące równowagę pomiędzy terenami zur- troduction of as much greenery, water, and open banizowanymi a terenami biologicznie czynnymi. Dużo uwagi recreational space as possible, fostering improved poświęca się dziś wprowadzaniu elementów zieleni, wody living conditions in their broadest sense. czy otwartych przestrzeni rekreacyjnych dla poprawy szeroko Each climate zone is characterized by different cli- rozumianych warunków bytowania. matic factors, such as the number of sunny days, the average annual rainfall, and the strength and Każda strefa klimatyczna charakteryzuje się odmiennymi direction of winds. Each zone has different vegeta- czynnikami klimatycznymi – ilością dni słonecznych, śred- tion that is adapted to existing weather conditions. nioroczną ilością opadów, siłą oraz kierunkiem wiatrów. Its significance is different depending on region W każdej z nich spotykamy zróżnicowaną, przystosowaną do and culture.7
58 danych warunków roślinność. Jej znaczenie w zależności od Recreational areas are not limited to major spaces danego regionu czy kultury jest inne7. such as parks, public gardens, and squares. They Tereny rekreacyjne to nie tylko duże przestrzenie, takie jak also include the greenery and water elements in- troduced into buildings. Such solutions have been parki ogrody publiczne czy skwery, ale też szeroko pojęte widely used by Polish architects working and build- rozwiązania wprowadzające roślinność i wodę do obiektów ing in Syria. kubaturowych. Rozwiązania te były szeroko stosowane przez polskich architektów pracujących i realizujących w Syrii. The Design Solutions Applied by Polish Architects in Syria Rozwiązania w projektach polskich architektów w Syrii In terms of climate, Syria has a subtropical Medi- Na klimat Syrii oddziałują: strefa podzwrotnikowa morska na terranean zone in the west and a subtropical arid zachodzie, podzwrotnikowa sucha w głębi kraju oraz zwrotni- one inland, with a tropical arid zone in the east and south. Compared to the Poland, Syria has kowa sucha na obszarach wsch.-płd. W odniesieniu do Pol- a smaller amount of precipitation and a decidedly ski kraj ten ma mniejszą ilość opadów przy dużej liczbie dni larger number of sunny days. The average tem- słonecznych, średnioroczne temperatury są zdecydowanie peratures are much higher. Temperature fluctua- wyższe, a wahania temperatur zwłaszcza na pustyni potrafią tions, especially in the desert, can even reach over sięgać od kilku od kilkunastu stopni. Tak jak na całym świecie, a dozen degrees. An increasing number of weath- tak i w Syrii spotykane, są teraz coraz to liczniejsze anomalia er anomalies is also becoming common in Syria. pogodowe. Występuje tu zjawisko zwane pustynnieniem, po- The most visible effect is desertification—an in- crease in areas with no water and higher surface większaniem się obszarów na których występuje brak wody, temperatures. Desertification leads to a reduction a wzrasta temperatura powierzchniowa. Pustynnienie pro- in agricultural production and forestry. As a con- wadzi do ograniczenia produkcji rolniczej i leśnej, a w kon- sequence, it threatens social and economic stabil- sekwencji zagraża stabilizacji społecznej i gospodarczej oraz ity as well as limits development opportunities.8 ogranicza możliwości rozwoju8. Zwiększający się brak wody The increasing lack of water over large areas of na dużym terenie tego kraju wzmaga migrację ludności na the country is driving migration to developed ar- tereny miejskie, tam gdzie jest zapewniony stały dostęp do eas where there is guaranteed permanent access to drinking water. wody pitnej. Polish architects and urban planners working in Syr- Z problemami odmiennego klimatu stykali się polscy archi- ia in the second half of the twentieth century faced tekci i urbaniści projektujący i realizujący w Syrii w drugiej the problems of the alien climate of that country. połowie XX wieku. Wielu z nich starało się w swoich rozwią- Applying various solutions in their designs, they zaniach w sposób naturalny niwelować problemy związane endeavored to solve difficulties stemming from z odmienności klimatu. Wraz ze specjalistami syryjskimi przy- this difference in climatic zone. Together with Syr- gotowywali projekty dostosowane do potrzeb i warunków ian specialists, they developed designs tailored to the needs and conditions of the local population. tamtejszej ludności. W swojej pracy zetknęli się nie tylko In their work, they were confronted not only with z problemami odmiennej strefy klimatycznej, ale też z różnica- problems arising from the alien climate zone, but mi kulturowymi wynikającymi z historii i tradycji tamtejszego also with cultural differences derived from the his- narodu. tory and traditions of the local people. Islam jest religią, a zarazem zjawiskiem kulturowym i cywili- Islam is a religion and simultaneously a cultural zacyjnym, sposobem życia muzułmanów. Reguły religijne za- and civilizational phenomenon. It is the Muslims’ way of life. Religious rules contained in the Quran warte w Koranie obejmują całokształt życia i działalności czło- define the whole of rules for life and human ac- wieka9. Główne zasady i wytyczne życia w kraju islamskim tivity.9 The Quran serves as guide to living in Is- 10 zawarte są w Koranie , w nim też możemy odnaleźć kanony lamic countries.10 It contains the main principles relacji człowieka z otoczeniem, a zwłaszcza z otaczającym go governing interpersonal relations as well as Man’s środowiskiem. Zgodnie z jego zasadami relacja Bóg – Czło- relationship to the environment, especially sur- wiek jest jedną z najistotniejszych. a jednym z wersetów Ko- rounding areas. According to these principles, the ranu możemy przeczytać On jest Tym, który spuścił z nieba God–Man relationship is one of the most important ones. In one of the verses of the Quran one may wodę, i dzięki niej wyrastają wszelkie rośliny11. read: It is He who has sent water down from the Zajmując istotne miejsce w kulturze i tradycji muzułmańskiej sky to let all kinds of plants grow.11 woda i roślinność stały się jednymi z elementów kształto- Water and greenery occupy a very important place wania przestrzeni urbanistycznych i architektonicznych. in the culture and traditions of Muslims. It is for this Trudno wyobrazić sobie zatem aranżację przestrzeni pub- reason that they are among the main elements in licznych, półprywatnych czy prywatnych bez zastosowania urban space and architecture. Therefore, it is hard w nich takich rozwiązań jak fontanny, płyty wodne oraz róż- to imagine the design of public, semiprivate, and private space without the use of solutions such as nych odmian kwiatów, krzewów czy drzew. Wykorzystanie fountains, water surfaces, and different varieties of wody i roślinności we różnych założeniach urbanistycznych flowers, shrubs, and trees. The use of water and i w obiektów architektonicznych przyczynia się do poprawy vegetation in different urban and architectural set- warunków wilgotnościowych i odpowiedniej cyrkulacji po- tings contributes to improved humidity levels and wietrza w obiekcie12. air circulation in buildings.12
59 il. 1. Dummar – rysunek projektu planu szczegółowego dla zabudowy tarasowej domów mieszkalnych w osiedlu Dummar, projekt Juliusz Wilski. (ze zborów własnych autora) / Drawing No. 1. Dummar – drawing of spatial development plan of the terraced housing estate in Dummar. Design by Juliusz Wilski (from the designer’s private collection)
Polscy architekci i urbaniści realizujący w różnych miastach Polish architects and urban planners working in Syrii zaobserwowali, iż w tym jakże innym klimatycznie kra- various Syrian cities observed that in a country ju istotnym elementem zarówno zagospodarowania dużych with such an unlike climate, an important element of both the developed areas and individual build- przestrzeni, jak i małych pojedynczych obiektów kubaturo- ings is water and greenery. Green areas—recre- wych jest woda i zieleń. Tereny zieleni, tereny rekreacyjne ation zones—are inextricably linked with the tradi- nierozerwalnie wiążą się z tradycją i kulturą tego kraju, stoso- tion and culture of the country. They are used in wane są zarówno w historyzujących częściach miast, jak też historical parts of many cities as well as in newly w nowo projektowanych rozwiązaniach. designed ones. Wśród licznej grupy Polaków pracujących w Syrii byli między Among the large group of Poles working in Syria innymi tacy znani architekci i urbaniści jak: Ewa i Jerzy Bo- were such well–known architects and urban plan- ners as Ewa and Jerzy Bogusławski, Marek Du- gusławscy, Marek Dunikowski, Krzysztof Dyga, Lech Kołacz, nikowski, Krzysztof Dyga, Lech Kołacz, Stefan Stefan Kuryłowicz, Wojciech Miecznikowski, Andrzej Nasfe- Kuryłowicz, Wojciech Miecznikowski, Andrzej Nas- ter, Stanisław Niewiadomski, Maciej Nowakowski, Henryk feter, Stanisław Niewiadomski, Maciej Nowakows- Roller, Stefan Steller, Juliusz Wilski czy Wojciech Zabłocki. ki, Henry Roller, Stefan Steller, Juliusz Wilski, and Projekty opracowywane przy współpracy ze specjalistami Wojciech Zabłocki. Their designs, prepared in col- z Syrii, stanowiły swego rodzaju przeniesienie polskiej myśli laboration with Syrian specialists, were essentially Polish technological ideas transferred with refer- technologicznej, nawiązującej jednak w swoich rozwiązaniach ence to local conditions. do lokalnie panujących warunków. These architects designed both buildings that are Projektowali oni zarówno obiekty kubaturowe, które na sta- already permanently etched into the history of ar- łe wpisały się w historię architektury syryjskiej, jak też liczne chitecture in Syria and numerous master plans for plany ogólne małych i dużych miast. Opracowywane przez towns and cities. Designs developed by Polish ur- il. 2 i 3. Dummar – tereny zieleni publicznej i prywatnej w osiedlu Dummar, projekt Juliusz Wilski. Zdjęcia J. Klimowicz (2007) Photos No. 2 and No. 3. Dummar – public and private green spaces in the housing estate in Dummar, designed by Julisz Wilski. Photo by J. Kli- mowicz (2007).
60 il. 4. Aleppo – rysunek planu ogólnego fragmentu osiedla Hamdanije w Aleppo, projekt Stefan Steller (ze zborów własnych autora) Drawing No. 4. Aleppo – drawing of plan of a part of the Hamdaniya housing estate in Aleppo. Design by Steffan Steller (from the designer’s private collection) polskich urbanistów plany ogólne miasta Douma projektu ban planners, including the master plans for the city S. Stellera czy miasteczek Adra, Jableh czy Dummar projektu of Douma by S. Steller and for the towns of Adra, J. Wilskiego, były tak przygotowywane, aby w każdym nie- Jableh, and Dummar by J. Wilski, include areas of mal ich zakątku pojawiły się tereny zieleni miejskiej sprzyja- urban greenery conducive to recreation in almost jące rekreacji. Projekty osiedli czy dzielnic w tychże miastach every part of the city. Designs for housing estates miały na celu zapewnienie dostępu mieszkańców do terenów and entire districts in those cities provided biologi- biologicznie czynnych, sprzyjających poprawie warunków kli- cally active areas for citizens in order to improve matycznych. Interesującym rozwiązaniem wydaje się być za- existing climate conditions. An interesting example projektowane przez J. Wilskiego osiedle w mieście Dummar, of a housing estate is the one designed by J. Wilski niegdyś satelicie Damaszku stolicy kraju. Obecnie Dummar in Dummar, previously a satellite own of Damas- stało się jedną z dzielnic prężnie rozwijającej się, pomimo cus—the capital of the country, a fast growing city ogromnych zniszczeń wojennych, stolicy. Projekt osiedla na in spite of significant wartime destruction—current- zboczu góry Kasjun w naturalny sposób narzucił tarasowy ly one of its districts. The design encompasses the układ zabudowy. Pomiędzy projektowaną zabudowę miesz- slopes of Mount Qasioun, which naturally imposed kaniową wplecione zostały przestrzenie terenów zielonych a terraced design scheme. Woven in between the sprzyjających poprawie warunków mikroklimatycznych. proposed housing development are green spaces Projekt poprzedzony był licznymi analizami terenów otacza- facilitating improved microclimatic conditions. jących, zwłaszcza oddziaływaniu rzeki Barady na możliwość This project, as others, was preceded by numer- realizacji jednostki. ous analyses of the surrounding areas, especially Plany zagospodarowania przestrzennego dwóch dużych the impact of the Barada River on the potential for miast Aleppo i Hamy opracował M. Nowakowski. Prace nad city expansion. każdym z nich poprzedzone były dogłębnymi analizami stanu The spatial development plans of two large Syr- istniejącego oraz wynikającymi z nich potrzebami gospodar- ian cities—Aleppo and Hama—were prepared by ki, transportu czy rolnictwa, jak też potrzebami mieszkańców. M. Nowakowski. Work on the plans was preceded Pomimo trudnych warunków klimatycznych oddziaływania by in–depth analyses of the existing situation so as klimatu kontynentalnego z Pustyni Syryjskiej, Aleppo nie to ensure the requirements of the economy, trans- zostało pozbawione dużej ilości skwerów, parków czy alei portation, and agriculture, as well as the needs of umożliwiających czynną rekreację. Ludność zamieszkująca the residents themselves. Despite the difficult cli- duże miasta, zwłaszcza Aleppo (drugie co do wielkości mia- matic conditions, mainly the influence of the Syr-
il. 5. Aleppo – osiedle Hamdanije, widok na jeden ze skwerów przy końcu ulicy, budującej się jeszcze w 2006 r. dzielnicy. Zdjęcie J. Klimowicz (2006) Photo No. 5. Aleppo – view towards one of the squares in Hamdaniya District (under construction in 2006). Photo by J. Klimowicz (2006)
61 sto Syrii) z chęcią często korzystała z możliwości odpoczyn- ian Desert’s continental climate, Aleppo is not de- ku, spotkania się czy uprawiania sportów, bądź zabawy dzieci prived of a large number of squares, parks, and w wolnej przestrzeni. Dlatego też w wielu miejscach miasta avenues making active recreation possible. Resi- dents, particularly in Aleppo (the second largest powstały liczne parki miejskie takie jak np. park Sebil, czy Park city in Syria), often use the greenery for relaxation, Centralny w głównej części miasta. get–togethers, sports, and even as children’s play- Projekt jednego z bardziej interesujących osiedli mieszkanio- grounds. Therefore, many sections of the city are wych w Aleppo Hamdanije opracowany został przez S. Stel- provided with numerous parks, such as Sebil Park lera. Osiedle zlokalizowane w południowo-zachodniej części and Central Park in the main part of the city. miasta przewidywało na swoim terenie zarówno budynki The design for one of the most interesting residen- mieszkalne jak i całą obsługę socjalną. Istotą projektu były ła- tial areas in Aleppo—Hamdaniya—was developed by S. Steller. The housing estate is located in the godnie przenikające się z zabudową tereny zieleni wraz z licz- southwestern part of the city. It contains residen- nymi ciekami wodnymi stwarzające warunki dla odpoczynku tial building as well as all needed social services. i rekreacji mieszkańców. The essence of the design involved the creation Miasto Hama znajdujące się w centralnej Syrii charaktery- of houses that are gently penetrated by green ar- zowało się innymi uwarunkowaniami topograficznymi niż eas along with numerous waterways and streams, Aleppo. Tu z racji bliskości rzeki Orestes, zdecydowanie ła- providing good rest and recreational conditions twej było zaprojektować tereny biologicznie czynne zapew- for residents. Hama city is located in the central part of Syria. It is niając im odpowiednie nawodnienie. Woda dostarczana characterized by topographical features that differ była do różnych rejonów miasta za pomocą zachowanych from those of Aleppo. Here, it was decidedly easier z czasów rzymskich akweduktów i kół wodnych. Pozwala- to design and provide for biologically active areas ła na wprowadzanie wystarczająco dużej ilości zieleni, aby due to the proximity of the Orontes River, which zapewnić mieszkańcom dobre warunki klimatyczne do co- guarantees good water supplies. Water from the dziennego życia. Przestrzenie znajdujące się w bezpośred- river is supplied to different city zones by aque- niej bliskości akweduktów i kół zostały przeznaczone na ducts and water wheels dating from Roman times. This facilitates sufficient amounts of vegetation tereny rekreacyjne z dużą ilością kawiarni, restauracji i pla- assuring good climatic conditions for residents in ców. daily life. Spaces in the immediate vicinity of the Innymi przykładami wprowadzającymi obszary rekreacyjne aqueducts and wheels are used as recreational ar- w teren są dwa duże projekty zrealizowane w innych mia- eas with plenty of cafes, restaurants, and squares. stach Syrii Lattaki i w Homs. Pierwszy to zespół Sport City na Other significant examples of the use recreational Olimpiadę Śródziemnomorską projektu W. Zabłockiego, dru- areas in designs are two major projects completed gi to projekt kompleksu uniwersyteckiego w Homs projektu in successive Syrian cities—Latakia and Homs. The first is the Sports City complex for the 1987 S. Niewiadomskiego. Autorami jednego i drugiego projektu Mediterranean Olympics Games. It was designed były zespoły pod kierunkiem W. Zabłockiego i S. Niewiadom- by W. Zabłocki and his team. The second is the skiego, w skład których wchodzili zarówno polscy jak i syryj- Al Baath University complex in Homs developed scy specjaliści. by S. Niewiadomski and his team. The teams were Kompleks sportowy zaprojektowany w 1986r. w Lattaki, nad- made up of Polish and Syrian specialists. morskim mieście położony jest tuż nad brzegiem Morza Śród- The sports complex designed in 1986 for the sea- ziemnego. Lokalizacja pozwalała w pełni na zaprojektowanie side town of Latakia is located on the shores of the Mediterranean. The site allowed for the design of dużych terenów zieleni, które wykorzystywane były i są jako large green areas that have been used for recreation tereny rekreacji i sportu. Na obszarach zieleni urządzonej and sport. The green areas—designed by landscape opracowanej wg. projektu architekta krajobrazu A. Habera, architect A. Haber—provide Latakia residents with mieszkańcy miasta Lattaki spotykali się na piknikach i meczach gathering areas for picnics and sport matches. Land sportowych. Zagospodarowanie terenu zostało tak zaprojek- development was planned so as to create opportu- towane, aby stwarzać możliwości do czynnego odpoczynku nities for active recreation, both during weekdays zarówno w ciągu tygodnia po pracy, jak i w weekendy. Ścież- after work and on weekends. Paths, avenues, and large green spaces serve to foster complete rest, so ki, alejki oraz duże przestrzenie zagospodarowanej zieleni very necessary in this part of the world. Green areas stwarzały możliwości pełnego wypoczynku tak potrzebnego have not only grass, but also plantings of numerous w tym rejonie świata. Tereny zieleni to nie tylko trawa, to też local trees and shrubs providing natural shade. Al- liczne nasadzenia lokalnych drzew i krzewów, stwarzających ternating open and shaded spaces support natural naturalne zacienienie. Naprzemienne przestrzenie zacienione ventilation and Mediterranean breezes conducive to i otwarte wspomagają naturalne przewietrzenie, a powiewy the proliferation of lush vegetation. bryzy morskiej od Morza Śródziemnego sprzyjały rozrostowi The design of the academic complex in Homs faced the challenge of yet different climatic prob- bujnej roślinności. lems. Homs is a city located in the central part of Projekt kompleksu akademickiego w Homs, pokonywał the country. It is a city that feels the influence of inne problemy klimatyczne. Homs jest miastem położonym a continental climate very strongly. Located near w centralnej części państwa. Mocniej odczuwalny jest tu the Syrian Desert, its climate is very different from wpływ klimatu kontynentalnego. Niedaleko położona Pusty- that of the coastal areas. Additional difficulties are
62 il. 6. Lattakia – rysunek planu zagospodarowania terenu Sport City, projekt Wojciech Zabłocki (ze zborów własnych autora) Drawing No. 6. Lattakia –drawing of Master Plan of the Sports City. Design by Wojciech Zabłocki (from the designer’s private collection)
nia Syryjska przyczynia się do warunków zgoła odmiennych caused by strong, westerly winds whose strength niż nadmorskie tereny kraju. Dodatkowym utrudnieniem is amplified by a gap located between two moun- są silne, zachodnie wiatry, których moc potęgowana jest tain ranges—Jabal an Nusayriyah (parallel to the coast) and the Anti–Lebanon.13 Homs is near this przez przesmyk znajdujący się pomiędzy dwoma pasmami gap. Both temperatures and strong winds had gór – Dżabal an-Nusajrija (równoległego do wybrzeża) oraz a decisive influence on the urban and architectural 13 Antyliban niedaleko tegoż przesmyku położone jest Homs. design decisions for this complex. The entire prem- Zarówno temperatury, jak i wiat miały decydujący wpływ ise was based on two axes with numerous planned na rozwiązania urbanistyczno-architektoniczne kompleksu. avenues with plants and water. Patios with vegeta- W całym założeniu opartym na dwóch osiach zaprojekto- tion and fountains were designed as natural spatial features inside the building for student meetings. wano liczne aleje z roślinnością i wodą. We wnętrzach bu- The west side of the complex was shielded by an dynków projektowano patia służące spotkaniom studentów embankment forming a barrier against winds while – w nich zastosowano roślinność i fontanny jako naturalne providing naturally shaped seating for a running
il. 7, 8. Lattakia – wybrane wnętrza zieleni zagospodarowanej kompleksu Sport City, służą jako tereny rekreacyjne zarówno do nauki studentów z pobliskiego Uniwersytetu Teshreen, jak też dla zabaw dzieci. Zdjęcie J. Klimowicz (2005 i 2007) Photos No. 7 and No. 8. Lattakia – fragments of the interior of the sports com- plex; green zones were designed as recreational areas for students from nearby Teshreen University as well as playgrounds for children. Photo by J. Klimowicz (2005 and 2007)
63 il. 9. Homs – wewnętrzny dziedziniec na Wydziale Nauk Humanistycznych proj. Ewy Bogusławskiej. Zdjęcie J. Klimowicz (2005) Photo No. 9. Homs – interior patio on the Liberal Arts Department building. Designed by Ewa Bogusławska. Photo by J. Klimowicz (2007). il. 10. Homs – fragment głównego pasażu pieszego w kompleksie Uniwersytetu Al. Baath projektu Stanisława Niewiadomskiego. Zdjęcie J. Kli- mowicz (2007) Photo No. 10. Homs – part of the main pedestrian passage of the Al–Baath University complex. Designed by Stanisław Niewiadomski. Photo by J. Klimowicz (2005). elementy przestrzenne. Od strony zachodniej kompleks zo- track and playing fields. Two different buildings were stał osłonięty nasypem stanowiącym z jednej strony barierę designed for this complex by Polish architects. The przeciwko wiatrom, z drugiej był naturalnie ukształtowaną first, a culture center by J. Bogusławski (unbuilt), and the second, the Department of Liberal Arts building widownią dla bieżni i boisk sportowych. W kompleksie tym by E. Bogusławska. The latter building had a patio zaprojektowane zostały też przez polskich architektów dwa with specially arranged rooftop vegetation designed budynki – centrum kulturowe wg. projektu J. Bogusławskie- to serve students for rest and recreation. go – niezrealizowane oraz budynek wydziału humanistyczne- A most notable design is the National Library build- go wg. projektu. E. Bogusławskiej – zrealizowany. Budynek ing in Damascus. It is the work of a Polish team posiadał patio oraz specjalnie zaaranżowane dachy zielone made up of W. Miecznikowski, J. Meisner, M. Du- nikowski, and M. Mazurkiewicz. Located in the city mające służyć studentom jako przestrzenie odpoczynku i re- center near green areas, its shape and architectural kreacji. form are a reference to a style used European solu- Znamienitym projektem kubaturowym jest projekt bibliote- tions and blends in with the surrounding land. ki narodowej w Damaszku projektu W. Miecznikowskiego, J. Meisnera, A. Dunikowskiego, M. Mazurkiewicz znajdują- Conclusions cym się w centrum miasta w pobliżu terenów zielonych. Jago Despite decidedly alien climatic conditions and kształt i bryła nawiązują stylem do rozwiązań europejskich their related problems, Polish architects designing wpisujących się w tereny otaczające. in Syria implemented Polish technology into Syr- ian architecture. They endeavored to adapt their solution to the existing local conditions as best as Wnioski possible. In their solutions they emphasized the Pomimo zdecydowanie innych warunków klimatycznych important role of recreational and biologically ac- i związanych z nimi problemów, polscy architekci realizują- tive areas for use by all groups of people, regard- cy w Syrii w sposób znakomity zaprezentowali naszą polską less of education or age, to improve the living con- myśl technologiczną. Pomimo licznych trudności starali sią ditions of inhabitants and users.
il. 11. Damaszek – Biblioteka Narodowa, projekt Wojciech Miecznikowski, Janusz Meisner, Marek Dunikowski, Małgo- rzata Mazurkiewicz. Zdjęcie J. Klimowicz (2004) Photo No. 8. Damascus – National Library designed by Woj- ciech Miecznikowski, Janusz Meisner, Marek Dunikowski, and Małgorzata Mazurkiewicz. Photo by J. Klimowicz (2004).
64 jak najlepiej dostosować do tamtejszych warunków. In this era of increasing urbanization, one would do well to W swoich rozwiązaniach podkreślali, jak ważna jest follow the examples provided by their solutions, noting the rola terenów rekreacyjnych i biologicznie czynnych. skillful integration of recreational areas in cities and neigh- borhoods as well as greenery improving the local microcli- Służą one każdej bowiem każdej grupie ludzi nieza- mate in buildings and enclosed structures. leżnie od wykształcenia czy wieku, sprzyjają poprawie egzystencji mieszkańców i użytkowników. ENDNOTES W dobie coraz bardziej postępującej urbanizacji po- 1 According to the Latin dictionary, recreo means to refresh, to reno- winniśmy brać przykład z ich rozwiązań, jak umiejęt- vate, to regenerate, while the definition of recreare is to rebuild, to restore to its original state. nie wkomponować tereny rekreacyjne w nasze miasta 2 Encyklopedia PWN, 2005. i osiedla oraz jak poprzez zieleń poprawiać lokalne mi- 3 Jacqueline McGlade, EEA Executive Director
STRONY INTERNETOWE: INTERNET SOURCES http//www.eea.europa.eu/pl 4 04 2016 http//www.eea.europa.eu/pl, accessed on April 4, 2016. http://www.poznajkoran.pl 25.03.2016 http://www.poznajkoran.pl, accessed on March 25, 2016. http//www.ziemianarozdrozu.pl 25.03.2016 http//www.ziemianarozdrozu.pl, accessed on March 25, 2016 http// www.encyklopedia.pwn.pl 10.04.2016 http/ www.encyklopedia.pwn.pl, accessed on April 10, 2016
Translation by Joanna Klimowicz and Ryszard Nawrocki
65