------1

- - ************************************************************************* in BELGIE - - * onze nIeuwe ZOMER 1988 CATALOGUS is nu uit. Stuur ons een kaartje * zijn al onze artikelen verkrijgbaar bij - * met je naam en adres + de vermelding 'MSX/ms-dos COMPUTER MAGAZINE' * Het Computerwinkeltje pvba, - - * en we sturen hem GRATIS toe. Of kom hem afhalen in de winkel. * M Sabbestraat 39, B-2800 MECHELEN - telefoon (015) 206 645 - *************************************************************************

HIERONDER EEN OVERZICHT VAN ACTUELE MSX BOEKEN MSX Bestsellers Voorjaar 88 Z80, BASIC, C, Logo, Pascal * Speciale MSX boeken aanbieding ~ MSX ROM/BIOS Handboek ••••••••••••••• 55 Zakboekj e Z-80 ...... 25,25 * MSX EXPOSED •••••••••••• f 5, - > Programmeercursus MSX BASIC ••••••••• 45 Machinetaal Z80 - Gestruct 39,50 * normale prijs f 39,- > 40 Grafische Programma's MSX ••••• 29,90 Microsoft BASIC - MSX BASIC ••• 69 MSX(2) BASIC en Machinetaal •••••• 32,50 De Programmeertaal C •••••••••• 25 Turbo Pascal Compleet ••••••••••••••• 68 Logisch Logo •••••••••••••••••• 35 MSX nederlands NIEUW! MSX Computers en de Buitenwereld 27,85 *Praktijksoftware voor MSX­ MSX Truuks en Tips deel 8 •••••••• 25,15 MSX nederlands Computers - ook voor disk 27,9C Werken met Bestanden in MSX BASIC ••• 45 BASIC Computerspellen MSX •• 27,50 *MSX Computers en de Buitenwereld Handboek MSX ••••••••••••••••••••• 79,50 Zakboekje MSX - BASIC, DOS. 21,50 met print-lay-outs •••••••• 27,8' BASICODE-3 incl cassette MSX/MSX2 27,50 MSX Handboek voor Gevorderd. 64,50 *Elektronicaprojecten voor Grafische Experimenten voor MSX •• 34,50 MSX LOGO Spelenderwijs ••••• 27,50 MSX Computers ...... 34,5C MSX BASIC (Sickier) ...... 30,75 MSX-Computers in Basisschool 39,90 Toepassingen voor MSX computers •• 29,50 MSX Computers en Printers •• 27,75 MSX-2 BASIC Handboek ••••••• 57,0' MSX Programmeren in Machinetaal •• 32,50 MSX BASIC Handboek ••••••••• 49,95 Financiele Programmaas v MSX 25,7' MSX Machinetaalhandboek •••••••••• 34,80 MSX DOS Handboek v iedereen 26,75 Het MSX Software boek •••••• 27,9C Machinetaal voor MSX Computers ••• 39,50 MSX Disk Handboek •••••••••• 29,80 Werken met de MSX Computer 25,7' Tips en Trucs voor de MSX Computer 49,90 MSX DOS met Disk BASIC ••••• 33,50 De MSX Gebruikersgids •••••• 39, SC MSX LOGO Spelenderwijs ••••••••••• 27,50 BASIC Programmaas voor MSX • 25,50 Grafiek en Geluid voor MSX • 49,9C

ACT U E L E M S X SOF T WAR E (t:tape/d:disk/c:cartridge)

MSX-2 Software disk, cart MSX programmeertalen: MSX Sportsimulaties MSX Arcade Games: RF Assembler •••••••••• 89 Delta BASIC ••• disk d 95 BMX simulator ••••••• t 10 *30 MSX Hits ...... t 49,9C onder MSX-DOS. BASIC uitbreiding voor Konami Boxing ••••••• c 65 op 6 cassettes, oa Tasword MSX-2 •••••••• 149 uw MSX computer F-1 SPIRIT ...... c 79 Musix,Spy vs Spy,Sorcery nederlandse tekstverw. Delta BASIC ••• tape t 89 Konami mega ROM met LSI Beach Head, Boulderdash Snelfaktuur MSX-2 •••• 149 Custom Sound Chip. 500 debit, 2000 art. Hisoft DevPac •••••• t 79 *California Games •••• t 39 Dawn Patrol ...... t 34,9C Kastan - database •••• 149 Hisoft DevPac80 2.0 d 189 Football Manager •••• t 36 Deathwish 111 ••••••• t 3 Fastan fakturering 300,50 *Turbo Pascal engels d 195 Konami Football ••••• c 65 Feud ...... t 1\ Fistan •••••••••••• 300,50 Borland versie, 3.5" Formula 1 Simulator t 10 Fire Hawk ••••••••••• t 1( financiele administratie Hisoft Pascal 80 ••• d 189 Gary Lineker's Soccer t 32 Flash Gordon •••••••• t 1 Hisoft C++ ...... d 189 International Karate t 15 Galaxians ••••••••••• t 1 *USAS konami ••••• cart 79 Flash (dis)Assembler d 119 *Professional Snooker t 10 Game Master Konami •• c 7' Metal Gear konami cart 79 Speedking motorrace t 10 2 slots nodig *Playhouse StripPoker 59,90 MSX Adventures Wintergames ••••••••• t 39 Gauntlet ...... t 3' The Chess Game MSX-2 49,90 Gnome Ranger •••••••• t 39 Yie Ar Kung Fu 11 ••• c 69 Head over Heels ••••• t 3( Chopper 11 ••••••••• 49,90 Knight Orc •••••••••• t 59 Hyperralley ••••••••• c 6' Vampire Killer •• cart 79 bevat de volgende leve19 MSX Flightsimulators *Hunt for Red October t 5' adventures: 747 Flightsimul. t 39,90 submarine combat MSX Nuttig: Loosed Orc, A Kind of 747 Flightsimul •• d 49,90 *Indiana Jones ••••••• MSX Artist •••••••••• t 19 Magie, Hordes of the Chopper I •••••••• t 29,90 Knightmare •••••••••• ~ ~; Tasword nederlands •• t 95 Mountain King Chopper I •••••••• d 39,90 The Living Daylights t 35 Tasword nederl disk d1l5 Jewels of Darkness •• t 65 Elite •••••••••••• t 59,00 Mappy ••••••••••••••• t " Tasword MSX engels ••• t 65 Silicon Dreams •••••• t 59 Elite disk ••••••• d 69,00 Mask 11 ••••••••••••• t 3Ç Flight Deck •••••• t 29,90 Masters of Universe t 3, SuperKasboek disk •• d 149 Flight Deck •••••• d 39,90 Maze of Galious ••••• c " voor prive boekhouding Denk en bordspelen Flight Pack 1 •••• t 29,90 Nemesis - konami •••• c i' en vereniging. 737 + North Sea Heli. Nemesis 11 konami ••• c 75 Werken met MSX tape t 40 The Chess Game 1 t 29,90 Flight Pack 1 disk d 39,90 Ocean Conqueror ••••• t l' verwacht: Pacman •••••••••••••• t 1~ MSX utilities : Flightsimulator (subLOGIC) penguin Adventure ••• c 65 TURBO 5000 •••••• cart 119 Road Fighter konami c 65 hardcopy, turboload, *NASHUA diskettes per 10 * MSX arcade games: *Salamander (konami) c 75 back-up, disk monitor, 5" single sided ..... 15 Aliens (vd film) •••• t 39 Sea King ...... t IC tapedirectory etc. voor 3.5" single sided .. 42,50 Arkanoid •••••••••••• t 36 Storm Bringer ••••••• tI' MSX1 en 2, tape en disk. 3.5" double sided ..... 45 Army Moves •••••••••• t 36 Vampire ••••••••••••• t IC Diskit -disk tooikit. d 69 Batman •••••••••••••• t 36

wInkel open van dinsdag t/m zaterdag tussen 10.00 en 17.00 (maandag gesloten) - alle prijzen inclusief BTW verzendkosten f 6,- per bestelling - vraag onze nieuwe ZOMER 1988 CATALOGUS aan.

dealer aanvragen welkom MSXJMS-DOS COMPUIER MAGAZINE is een uitgave van MB! Publications bv, Amsterdam Hoofdredacteur Algemeen Wammes Witkop Medewerkers Hans Niepoth, Harry van Horen, Markus The, Redactioneel 7 Hans Goddijn, Marièlle Mink, Andre Knip, Edgar Hildering, Robbert Wethmar, Lies Muller, Kees Lezers helpen lezers 8 Reedijk, Aat van Uijen Uw LHL-redactrice wordt zo ongeveer begraven onder de post. En dat is een goede Redactie-adres zaak, want op die manier kunnen we een goede rubriek maken. Interactief per tijd­ Postbus 5142, 1007 AC, Amsterdam schrift, als het ware ... Fax: 020-862719 Vragentelefoon redactie Open Kaart 11 De redactie is telefonisch alleen bereikbaar via Een nieuwe rubriek, die helemaal gaat over dipswitches, jumpertjes en andere PC 020-860743. Op dit nummer staat een antwoordap­ nachtmerries. Ooit wel eens geprobeerd een RS-232 kaart zonder gebruiksaanwijzing paraat, waarop we eventuele correcties op artike­ len en listings inspreken. Bovendien zijn we mini­ aan de gang te krijgen? maal één keer per week via dit nummer recht­ streeks bereikbaar. Wanneer, dat maken we ook via Programma Service 14 het antwoordapparaat bekend. Langzaam maar zeker komen we na de grote omschakeling weer op orde. Vandaar: de Uitgever programma-service, nu ook voor MS-DOS. Ron Heijmans Adres uitgeverij EHBO 19 Postbus 9943, 1006 AP, Amsterdam Eerste Hulp Biji Overleven, voor alle avonturiers en spellenfreaks. Tel.: 020-5182828 Telex: 15230 MCM's Public Domain aanbod 22 Fax:020-1TI143 Weer een fraaie serie PD-programmatuur, voor u uitgezocht door ShipData. Nieuw: Abonnementen de eerste vier MSX PD-schijven! Tel. 020-5182828, afd. abonnementen Abonnementen op MSXJMS-DOS Computer Ma­ Algoritme-cursus 24 gazine kunnen elke maand ingaan. Abonnements­ prijs (8 nummers) f.50,-. Prijzen groeps-abonne­ Niet de makkelijkste rubriek uit MCM, dit keer over voortschrijdende gemiddelden. menten: op aanvraag. Met zowel PC als MSX-listings. Opzeggen abonnementen: alleen schriftelijk: Postbus 9943, 1006 AP, Amsterdam Kort & Krachtig 34 Programma-service Onze korte doch leerzame - en vooral leuke - listings. Proberen maar. Tel.: 020-5182828, afd. lezefsservice MCM Spelbesprekingen 43 Advertenties Paul Passtoors, tel.: 020-5182743 Dit keer een forse dosis spellen, zowel MSX als MS-DOS. Uw aankoop-advies in troe­ bel water, want er zit nog altijd heel wat kaf onder het koren. Vormgeving Marièlle Mink Telefonische hulpdienst 56 Montage Vernieuwd! De telefonische hulpdienst is voortaan non-stop bereikbaar. Hoe, dat leest Henk Eschweiler op op bladzijde 56. Cartoons Jeroen Engelberts IO'tjes 8 Alsof we er nooit doorheen komen, die stroom lezers-advertenties. Dit keer daarom Cover-foto maar liefst vijf pagina's vol. Jan Bartelsman Distributie Oeps 100 Beta PressIvan Ditmar, Burg. Krollaan 14,5126 PT, De rubriek waar we onze - zeldzame - foutjes weer rechtbreien. En natuurlijk ver­ Gilze beteringen op oude programma's vermelden. Verschijning MSXJMS-DOS Computer Magazine verschijnt acht maal per jaar MSX Toezenden materiaal Tenzij uitdrukkelijk anders overeengekomen heeft MSX Computer Magazine het recht om vrijelijk te Spel: Breaker 50 beschikken over alle haar toegezonden materiaal. Al wat ouder, dit Radarsoft-spel, maar daarom niet minder. Gerecenseerd door een Terugzending van ongevraagd toegezonden mate­ riaal zal alleen plaatsvinden als er een geadresseer­ spellenhater die hier toch lyrisch van werd. de en voldoende gefrankeerde retour-enveloppe is bijgesloten. Test: Computerra 52 Oplage Leren per computer, maar dan voor gebruik in het klaslokaal. Het prijskaartje is niet De oplage van MSXJMS-DOS Computer Magazi­ mals voor deze reis door Computerra, maar of het de prijs waard is kunt u hier ontdek­ ne bedraagt 40000. Accountantsverklaring op aan­ ken. vraag voor adverteerders beschikbaar.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 -4- Spel: Final Countdown 54 CD-Sequential Een remake van Flight Deck Il, die de redactie tijden bezig gehouden heeft. De MSX2 versie heeft werkelijk superbe graphics. Vreemd genoeg is MSX de PC voor, als het om Compact Disk opslag Listing: DipShit 59 gaat. Wie had nu ooit gedacht dat er Een winnaar uit de Konami-wedstrijd, dit DipShit. Binnenkort weet u ook wat de kreet: CD'tjes met MSX-spellen zouden 'DipShit a Hit' betekent. verschijnen. Maar, eerlijk is eerlijk, de toegepaste technologie is niet zo Listing: MCM2B 64 mooi als bij de echte CD-ROM. Na lang wachten nu dan toch de selectie- en print-routines voor onze MCM2B, de da­ Desondanks waren we op de redac­ tabase die zo slim gebruik maakt van de MSX2 memory-mapper. tie behoorlijk onder de indruk van deze ontwikkeling van Premium lIl. CD-Sequential, programma's op CD 74 Zodanig dat we, ongezien - de Pardon? U zegt? MSX-spellen op Compact Disk? Inderdaad, met speciaal voor lezers CD's zullen pas tegen 1 september van MCM een vriendenprijsje in de voor-intekening. High-Tech met korting. beschikbaar zijn - een speciaal Ie­ zers-aanbod van gemaakt hebben. MSX Doe Dag 92 De gebruikersgroep Groot Den Haag gaat een feestje bouwen, voor alle MSX'ers en MSX'sters in Nederland. En MCM sponsort dat, want zoiets verdient onze steun. Uw gratis toegangsbewijs vindt u alvast op pagina 92.

MS-DOS

ICP/6 93 Listings intikken wordt - bijna - leuk, met ons onovertroffen Invoer Controle Pro­ gramma.

Test: ValueCalc en ValueWord 16 Het leuke van op een redactie werken is dat men een gegeven paard welzeker in de Verhuisd! bek mag kijken. Om daarna in geuren en kleuren te beschrijven hoezeer de zaak tegen­ viel. Per 22 juli is de redactie van MCM verhuisd. Dat heeft op zich voor de Listing: Patience op de PC deel 1 39 lezers weinig gevolgen, behalve dan De eerste aflevering van een serie Basic-programma's, die tezamen een hele reeks pa­ dat er een nieuw postadres is voor tience-spellen zullen gaan vormen. Met kaart-routines om zelf wat te experimenteren. redactionele brieven. De snelste manier om ons per post te bereiken Test: interactieve cursus MS-DOS 57 is via de postbus, die het colofon ver­ Computer leren per computer? Dat kan, hebben we ontdekt. meld staat. Overigens, abonnemen­ ten-zaken en andere administratie­ MS-DOS commando's: Print 76 ve post dienen bij voorkeur recht­ MS-DOS commando's kunnen verdraaid krachtig zijn. Zo is de vrij onbekende Print­ streeks naar de uitgeverij gestuurd opdracht in feite een kant-en-klare printer-spooler. Hoe ermee te werken, dat heb­ te worden. ben we eens voor u uitgezocht. Wat wel ingrijpend is veranderd is Test: MultiPlan 82 de telefonische hulpdienst. Niet al­ Oude versies van bekende software, die kan men op beurzen vaak tegen bodemprijzen leen hebben we daar een ander tele­ vinden. Deze Multiplan was zo'n aanbieding, die echter voor zijn prijs best te pruimen foonnummer voor, 020-860743, viel. maar dat nummer is voortaan ook altijd bereikbaar. U krijgt dan een Bulletin boards 84 antwoord-apparaat aan de lijn, Iedereen die zich met computer-communicatie bezighoud is ook geinteresseerd in lijs­ waarop we alle bekende problemen ten met telefoonnummers van BBS'en. Deze lijst is voor honderd procent gecontro­ in onze laatste uitgave inspreken. leerd, dus u zult geen onschuldige mensen teisteren met uw modem-piep. Daarnaast kunt u ons natuurlijk ook rechtstreeks bereiken, via hetzelfde ICPPC/1 93 nummer. Minimaal één keer per En voor de listing-tikkers, ons Invoer Controle Programma. De oplossing voor het fou­ week nemen we datzelfde nummer ten zoeken. zelf op, wanneer, dat staat ook op het bandje. Bovendien hopen we binnenkort gespecialiseerde vrage­ nuurtjes in te stellen, bijvoorbeeld voor spellen. Wanneer dat eenmaal geregeld is zal ook dat op de band vermeld worden.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 5 - Ä ••

MSX SEGA l/rlE SOF I MS-DOS LEVERING DOOR GEHEEL NEDERLAND Vraag de gratis prijslijst NU NOG LEVERBAAR: KLAVERJASSEN 30 MSX HITS NU OOK BESCHIKBAAR VOOR MS-DOS CP 6 CASSETES fA9,90 op 3.5" of 5.25" diskette OP 3 DISKETTES f.69,90 TIJDELIJKE INTRODUKTIE PRIJS: 19,95 MSX versie op cassete : 14,95 INHOUD: STARFIGHTER/SPEEDBOOT RACER/ op diskette: 19,95 OH SHITffHE HEIST/SPY STORY/ ANDERE MS-DOS PROGRAMMA'S: BEACH HEAD/MUSIXISKOOTER/MA GATO ONDERZEEBOOT SIM. 5.25 + 3.5" 69,90 ZES UNLIMITED/HARD BOl LED/BREAK HELICOPTER SIMULATOR 5.25 + 3.5" 59,90 IN/MASTERVOICE/CHOPPER 1/PICO PLAY HOUSE STRIPPOKER 39,90 PICO/SORCERYffRAINGAME/CONFU ENFORCER 39,90 SED?/BOULDERDASH 1/LiFE IN A FAST CHECKMATE SCHAKEN 5.25" 19,95 LANE/ROBOT WARS/POLICE ACADE MINDSHADOW 5.25" 19,95 MY/OIL'S WELUMINER MACHINE/SPY NEWSROOM + CLIPART 5.25" 59,00 VS SPY, ISLAND CAPER/JET BOMBER/ STARTERPACK 1 + 2 19,95 BOULDERDASH 2/POLAR STAR/HAPPY FRET/SKY VISION/BOARDELLO. voor andere titels: zie de (gratis) MET NEDERLANDSE HANDLEIDINGEN! prijslijst.

NIEUW: MSX CARTRIDGE AANBIEDINGEN: VENOM STRIKES BACK tape 39,00 TOPPLEZIP 39,00 CALIFORNIA GAMES tape 39,00 RELICS 39,00 GUNSMOKE tape 39,00 MACROSS 39,00 TRANTOR tape 39,00 MIDNIGHT BROTHERS 39,00 FLiNSTONES tape 35,00 MSX-2STUNT TRAFFIC 39,00 CHOPLIFTER TETRIS tape 35,00 L'AFFAIR 39,00 MONKEY ACADEMY GUTTBLASTER tape 29,90 NEDERLANDSE VERSIE 39,00 SPACECAMP disk 34,90 MSX-2 DISKETTE 59,00 BLOW UP tape 29,90 STUNTPRIJS: 14,95 RAMBO 59,00 disk 34,90 PINBALL BLASTER tape 29,90 MSXBOEKEN disk 34,90 HAUNTED HOUSE tape 29,90 MSX INSTRUKTIE BOEK 14,95 disk 34,90 MSX PROGRAMMAMIX 14,95 PHARAO'S REVENGE tape 29,90 MSX VOOR DAGELIJKS GEBRUIK 14,95 disk 34,90 MIRACULEUZE SPELEN 12,95 VORTEX RAIDER tape 9,95 en nog veel meer PHILlPS MSX MODEM STOFHOEZEN NMS 1255 inklusief communicatie Bescherm computer, toetsenbord, printer en monitor tegen stof ALLEEN VOOR MSX-2 en vuil en voorkom storingen. REDLIGHTS OF AMSTERDAM + software op diskette CHOPPER 2 + THUNDERBAL 149,00 Philips 8020-8220 ...... 11.95 op 3 aparte diskettes Philips 8230-8235-8245 ...... 11.95 SAMEN VOOR 39,90 Philips 8250-8255-8280 keyboard ...... 10.95 Philips 801 0 ...... 13.95 PLAYHOUSE STRIPPOKER + Philips 0030-1421-1431-1436-printer ...... 11.95 LEATHER SKIRTS Philips 12" monitor (b.v. Monochr.) ...... 12.95 op 2 aparte diskettes Philips 14" monitor (b.v. kleur) ...... 13.95 SAMEN VOOR 39,90 Sony 201 ...... 12.95 Sony 500-700 keyboard ...... 11.50 Sony 55-75-9p ...... 10.95 KINDEREN VAN DE WIND Spectravideo 728 ...... 12.95 op diskette: 59,00 Spectravideo 738 X' press ...... 14.95 Toshiba HX 10 ...... 10.95 voor andere modellen: zie de (gratis) prijslijst

INFORMATIE EN BESTELLINGEN MSXTIPS: 020 - 6659393

DANGER MOUSE IN Beukenweg7 BLACK FOREST CHATEAU tape 9,95 TIME 1092 AX Amsterdam COLOSSUS CHESS tape 39,00 Tel: 020 - 6659393 FOOTBALL FORTUNES tape 39,00 SOA (bij het Onze Ueve Vrouwe Gasthuis en het Oosterpark) =w

In de touwen

En, hoe was uw vacantie? In Nederland gebleven en flink met de computer gestoeid? Wat mij betreft, ik ben weer een aantal weken ondergedoken, in mijn geliefde Ier­ land. Lekker met de rugzak op sjouw, kamperen in de bergen. En zonder portable, kan ik u verzekeren. Om meteen na terugkeer weer blijgemoed aan de slag te gaan. Uw redactie is na­ melijk verhuisd, en dat was een hele klus. De gek die ooit beweerd heeft dat met de intrede van de computer papier overbodig zou worden had wat mij betreft het MeM-archief wel mogen verslepen! Nu konden wij daaraan beginnen, gelukkig ge­ holpen door een stel stevige verhuizers, de ochtend nadat ik uit Ierland was terug­ gekeerd. Inderdaad, in de touwen. Maar goed, tegen de tijd dat u dit onder ogen krijgt is alles hopelijk wel weer op orde, iets wat momenteel - ik zit hier tussen de verhuisdozen te schrijven - nog niet helemaal het geval is.

Die verhuizing heeft wel de nodige gevolgen, ook voor onze lezers. Om maar met het slechte nieuws te beginnen: we houden ons nieuwe adres geheim. Net zoals de telefoonnummers waarop u ons rechtstreeks kunt bereiken. Want in tegenstelling tot wat de hoofdredacteur van een ander computerblad on­ langs in zijn redactioneel beweerde, die bezoekjes en telefoontjes kosten werkelijk handenvol tijd. Tijd die we liever besteden aan het in elkaar draaien van goede ar­ tikelen. Dat houdt echter niet in dat de lezers ons niet kunnen bereiken. Integendeel, zou ik willen zeggen. Zo is er tegenwoordig een speciaal telefoonnum­ mer voor het MeM-vragenuurtje, dat maar liefst 24 uur per dag, zeven dagen per week, bereikbaar is. Weliswaar zult u meestal door een antwoordapparaat worden begroet, maar op die band kunnen we wel alle bekende fouten uit het laatste num­ mer inspreken. Dat spaart u eindeloos draaien van een nummer dat telkens weer in gesprek blijkt, terwijl wij ons niet de keel schor hoeven te spreken met het steeds weer herhalen van dezelfde zaken. Een soort telefonische Oeps-rubriek, dus. Want REDACTIONEEL voor onze foutjes schamen we ons niet, we zetten ze gewoon weer recht. Natuurlijk zullen we daarnaast die telefoon een of meer keren per week wel zelf be­ antwoorden, zodat u wel zeker een redactielid aan de lijn kunt krijgen als u een ech­ te puzzel tegen het lijf gelopen bent. Sterker nog, momenteel probeer ik onze ge­ achte spellenrecensent - die welbekende nagel aan mijn doodskist - zover te krij­ gen dat ook hij iedere week een paar uurtjes achter de vragenlijn plaatsneemt. En waarschijnlijk zullen we in de toekomst wel meer van die gespecialiseerde vrage­ nuurtjes instellen. U ziet: voordelen voor zowel de redactie - die voortaan wat flexi­ beler met het vragenuurtje kan omgaan - als de lezers, die niet steeds weer tot dinsdag hoeven te wachten. Het mes snijdt aan twee kanten, en zo hoort het ook. Een telefoontje naar het vragennummer en u weet waar u aan toe bent!

Verder kunt u ons natuurlijk nog steeds per post en telefax bereiken. Waarbij ik u namens het redactielid dat de eerste schifting in de post verricht, en ook veel brie­ ven zelf beantwoord, op het hart moet drukken om vragen aan de redactie niet in dezelfde brief te stellen als vragen aan de uitgeverij. Dat maakt haar leven er name­ lijk niet makkelijker op, zeker nu er twee verschillende postbussen worden gebruikt voor abonnementen en redactie. De stapel post die ze na de vacantie op haar bu­ reau aantrof was al huizenhoog, spaar haar alstublieft. Anders komt de Lezers Hel­ pen Lezers rubriek, die ook door Lies Muller verzorgd wordt, nooit op tijd af!

Uit diezelfde stapel brieven hebben we overigens weer heel wat vertrouwen kunnen putten in de nieuwe formule van MeM. In het vorige redactioneel stelde ik al dat de positieve reacties de negatieve verreweg overtroffen; dit keer was dat nog meer het geval. Blijkbaar hebben heel wat van onze lezers en lezeressen de kat uit de boom willen kijken, alvorens ons hun mening te geven. En die mening is bijna zonder uitzondering positief. Zowel MSX'ers als de nieuwe MS-DOS'ers vinden blijkbaar heel wat van hun gading in MeM. Gelukkig maar, anders zouden we ons nieuwe kantoor weer moeten ombouwen tot drogisterij. En WAMMES WITKOP de drophandel heeft mij persoonlijk nooit zo aangesproken ...

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 -7- Lezers helpen Lezers

In deze rubriek belanden Het jeugdig enthousiasme waarmee we (Andere programma's 66k niet, red.) die lezersvragen waar we er weer ingedoken zijn, heeft zo z'n na­ Echter in dit geval wu het toch moeten delen. Bijvoorbeeld: als je om een inge­ kunnen. Ik heb immers de orginele soft­ zelf ook geen antwoord op wikkeld programma vraagt is het ver­ ware ook in mijn bezit, die zonder ge­ weten, en de antwoorden standig om de mensen even de tijd te bruiksaanwijzing of SFG-05 toch on­ die door andere lezers wor­ gunnen. Oftewel, er je kunt er beter niet bruikbaar is. En het is wel zuur om op de den ingestuurd. Die vragen meteen in het volgende nummer op te­ VG8230 slechts over 64K te beschikken, kunnen variëren van onge­ rug komen. Want nu liggen er nog veel terwijl ik een geheugenuitbreiding in mijn meer tutors, en een paar grote Basic­ bezit heb, en weet dat de programmatuur bruikelijke ML-routines, tot editors. Het nadeel van laten liggen is zelfs de memory-mapper onder­ verkrijgbaarheid van mate­ dat je er wel trager en misschien minder steund. Tevens, nu ik toch eenmaal aan rialen, boeken, en dergelij­ overzichtelijk van wordt, uw redactrice het schrijven ben zou ik graag in contact ke. blijft dus een poosje schipperen. komen met MSX-ers in Utrecht, en wel Ook meningen van lezers, Die Basic editors worden stuk voor stuk speciaal mensen in het bezit van een onder de loep genomen; zo loopt het SFG-05 of CX-5M. waar de redactie overigens doorsturen wel enige vertraging op, Daniel Talma niet verantwoordelijk voor maar het resultaat is zeker de moeite Achter St Pieter 5 is, kunnen in deze hoek te­ waard. Ook over de tutors is het laatste 3512 HP Utrecht recht. Dus, als u wilt weten woord gesproken, het is alleen nog even hoe u uw Wurlitzer jukebox wat werk. Tsja, daar zitten we dan met ons goede Maar laten we beginnen enige nieuwe gedrag. De argumenten zijn dusdanig met behulp van een MSX problemen de computerwereld in te overtuigend, dat we voor één keer de dan wel PC kunt besturen, slingeren: kraker gelijk geven. Hier moeten fabri­ om maar eens een dwars­ kanten gewoon nog maar eens goed over straat te noemen, waag er nadenken. Daniel, veel succes, en hope­ eens een briefje aan. Nee Composin lijk helpt deze oproep je verder. heb je, ja kun je krijgen. Al enige tijd zit ik met het volgende pro­ bleem en ik hoop dat u, via uw lezersru­ Rekeningen brie/" een bijdrage kunt leveren in de op­ lossing. Ik ben in het bezit van een MSX2 compu­ Ik heb een MSX2 (VG8230) met een los­ ter NMS 8250 en probeer sinds korte tijd se geheugenuitbreidingscartridge. programmaatjes te maken. Mijn ouders Ik gebruik mijn computer hoofdzakelijk hebben een een~ en nu ben ik be­ in samenhang met de Yamaha SFG-05 zig om te proberen voor hun verjaardag module en een compositie programma - een rekeningenprogramma te maken. Het ook een cartridge. Beide nemen een car­ is min ofmeer af, maar het maakt een op­ tridgeslot in beslag, zodat ik geheugenuit­ telfout, en als er een nieuw product bij­ breiding en compositieprogramma niet komt moet ik het hele programma aan­ tegelijkkangebruiken - want de VG8230 passen. Kunt u de optelfout vinden, en mij heeft 2 slots - en juist bij dit programma uitleggen hoe ik het programma gebrui­ heb ik behoefte aan extra RAM. Het pro­ kersvriendelijker kan maken wat betreft gramma is een ROM-pack, dat ik inmid­ prijzen, producten en BTW? Ik sluit de lis­ dels in zoverre gekraakt heb dat het op dis­ ting bij. kette staat, maar opstarten lukt me niet. Bij voorbaat hartelijk dank! Iemand vertelde mij dat het te maken A.V. teA. heeft met de eerste 16 bytes, maar meer wist hij er ook niet van. Wie kan mij hel­ In de hoop dat we de verjaardagsverras­ pen? sing niet verstoren, vermelden we de Gegevens die ik inmiddels wel heb zijn: volle naam van de afzender en het be­ COMPOSIN.BIN, beginadres &H87D6, roep van de ouders maar niet. 16434 bytes, eindadres &HC800, starta­ Eerlijk is eerlijk, aan zo'n listing zie je dres &H87D6. De cartridge staat in slot 2, wel dat iemand nog maar net begint. De­ page 1 en start automatisch op, tenzij je salniettemin is A. een heel eind geko­ de DEL toets bij het aanzetten ingedrukt men. Maar om dat op de redactie even LEZERSFORUM EN houdt. te corrigeren en aan te vullen, dat is PROBLEMENHOEK VOOR Ik realiseer mij dat ik hier een vraag stel . haast nog meer werk dan een heel nieuw MSX EN PC die op de grens van het legale ligt. Een programma opzetten. Onze vraag aan ROM-pack magje immers niet copiëren. de lezers luidt dan ook: wie heeft er een

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 8 - goed gestructureerd en becommentari­ helpen, zodat mijn spel kan vorderen. Bij zou het volgens uw zeggen minimaal eerd Basic rekeningen- of factuurpro­ voorbaat dank, f 200,- kosten. gramma en wil dat aan ons ~ of alleen K Brand, Den Helder Mijn tip: aan A. ~ afstaan. U kunt zich melden Wordt allereerst lid van de P. T.C bij de redactie. Bijgevoegd vonden wij de listing en di­ (f 39,60 per jaar). Schaf dan het data­ sassembler van wat wij Scrlll gedoopt communicatiepakket NMS-1255 aan hebben. Wij hebben even zelf een stuk­ (f 149.- incl. software, en overal verkrijg­ Astrologe 11 je tekst op scherm 2 toegevoegd, zodat baar). Vervolgens kunt u voor de tele­ de werkzame scrolling ook zichtbaar foonkosten Ease bemachtigen. Van C. van 't Woudt in Gees kregen wij werd. Sinds het merendeel van de ma­ Dus heeft u voor noggeen f 200,- een mo­ een tip, naar aanleiding van de vraag om chinetaalredactie het nodig vindt om dem, het P. T. C-lidmaatschap en ... astrologieprogramma's van mevrouw zich met commercials bezig te houden, Ease. Dit kan toch niet mooier??? Looren de Jong in het vorige nummer. zit er weinig anders op dan dit probleem A. van Lemel, Leusden. In Veen's Astrologische reeks is het vol­ aan ons lezerspubliek voor te leggen. gende boek verschenen: Wie maakt Scr1lr? Commentaar lijkt overbodig. Computerastrologie Geschreven door E.M.J. Prinsen Geer­ lings en L.D. de Voogd Ease 11 Disassembler van SCRLLL Uitgeverij Veen in Utrecht ISBN 90-204--3310-5 In nummer 23 van uw goed leesbare blad DOOO 210018 LD HL,U800 De programma's zijn niet specifiek voor D003 1100D1 LD DE,#D100 MSX/MS-DOS Computer Magazine D006 010003 LD BC,#0300 MSX geschreven, maar volgens meneer stond een stukje over het verkrijgen van D009 CD5900 CALL #0059 of mevrouw van 't Woudt wel bruikbaar. Ease. Er zijn ook mensen die proberen dit DOOC 1100D1 LD DE,#DI00 Wij kennen het boek zelf niet, maar als softwarepakket illegaal in huis te halen. DOOF 210101 LD HL,#D101 het inderdaad goed bevalt horen we dat Voor die mensen is dit een goede tip. 20- D012 01FOO LD BC,#OOlF D015 CS PUSH BC graag. als u weet heeft de P. T. C een eigen Data- D016 IA LD A, (DE) bank, de IS-2000. Onlangs is in deze da- D017 EDBO LDIR tab ank, die ook gedeeltelijk toegenkelijk D019 12 LD (DE) ,A is voor niet-leden van de P. T. C aange- D01A 13 INC DE Scrollen D01B 23 INC HL kondigd dat de geheel verbeterde en ver- D01C Cl POP BC Ik heb vele wanhooppogingen gedaan om nieuwde versie 1.4 va'! Ease binnenkort D01D 3ED4 LD A,#D4 deze bijgesloten scrollroutine aan te pas­ in te lezen is. Het gehele Easepakket om- DOlF BC CP H sen om ook naar rechts (en eventueel vat ruim 600 pagina's, zodat er nog wel D020 20F3 JR NZ,#D015 naar boven en beneden) te scrollen. Maar wat telefoonkosten in gaan zitten, maar je D022 2100D1 LD HL,#D100 D025 110018 LD DE,U800 zonder succes. Daarom is mijn laatste hebt dan meteen een legale nieuwste ver- D028 010003 LD BC,#0300 toevlucht MSX/MS-DOS Computer Ma­ sie van Ease in huis. Een handleiding zal D02B CD5COO CALL #005C gazine. Ik ben namelijk een spel aan het tegen kostprijs verkrijgbaar zijn bij bureau D02E FB EI maken waarvoor scrollen naar rechts een P. T. C te Eindhoven. D02F C9 RET vereiste is. Ik hoop daarom dat u mij kunt Als Ease in de winkel te krijgen zou zijn I

170 SCREEN 2 119 10 REM SCRlll 0 180 OPEN II grp :1I FOR OUTPUT AS #1 246 20 REM seroll naar links routine 0 190 PRINT #1, IIdit is proeftekstIl 210 30 REM 0 200 PRINT #1, IIvoor het serollen ll 97 40 REM MSX/MS-OOS Computer Magazine 0 210 FOR T=l TO 100: NEXT T 179 50 REM ingezonden door K. Brand 0 220 I starten en herhalen van de ML ** 0 60 REM 0 · 230 A=USR1(0) 31 70 COlOR 15,4,4: WIDTH 37 60 240 A=USR2(0) 43 80 ClEAR 200,&HCFFF 85 250 FOR T=l TO 50: NEXT T 142 90 T=&HD000: R=0 125 260 IF INKEY$ <> 1111 THEN SCREEN 0: EN 100 READ A$ 246 D: El SE GOTO 230 129 110 CS=CS+(ASC(lEFT$(A$,l))+ASC(RIGHT 270 DATA 21,00,18,11,00,D1,01,00,03,C $(A$,1))*2)*(R+1): R=R+1 145 0 71 120 IF A$=II**II THEN 130 ElSE PO 199087! THEN PRINT IIfout 290 DATA C5,lA,ED,B0,12,13,23,C1,3E,D jein de data!lI: STOP pi 4,BC 51 140 DEFUSR1=&HD000: DEFUSR2=&HD00C 176 300 DATA 20,F3,21,00,D1,11,00,18,01,0 150 ClS 7 0 226 160 I aanmaken voorbeeldje ********** 0 310 DATA 03,CO,5C,00,FB,C9,** 243

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 ~ 9 - ca

puter, of is dit louter toeval. Of heeft u vreemde sprongen maken. Maar als het Tutor 111 misschien een poke ergens op de redactie­ in de combinatie Sanyo MPC-100 - tafel liggen. Zo ja, dan zou ik die graag Basicode 3 zit moeten meer lezers dat Afgezien van het feit dat Willem-J an ontvangen. kunnen melden, hopelijk met oplossing. Vroom een verbeterde versie van zijn ei­ 2) Ik, als redactielid van de MSX-Vraag­ gen programma instuurde, kwamen er baak - die ik u elke keer 'trouw' opstuur nog enige tips binnen waar overhoor­ - zou graag het adres willen hebben van Buffer 11 programma's te vinden zijn (naar aan­ Eaglesaft; alvast bedankt. leiding van de brief van W.F. Extra, Ga zo door met uw blad en wilt u de In MCM-23 publiceerden wij een aan­ MCM-22). Wij moeten A. Kreeft en K&Ktjes er weer inzetten? tal oplossingen voor de vraag hoe je van­ Piet er Vijlbrief bedanken. De genoem­ Jan Broeze, Nijverdal. uit Basic een DOS-batch kunt opstar­ de programma's zijn: ten. Deze maakten allemaal gebruik van Best of Basicode cassette 3: kant A, We beantwoorden deze brief van achter de toetsenbord buffer. Inmiddels ont­ nummer 14,'woordtrainer' naar voren: vingen wij nog een paar van dergelijke Best of Basicode cassette 4: 'overhoren' K&Ktjes: zie elders in dit nummer, oplossingen, die we dus maar laten lig­ door Bredèrode, en 'teacher' door Jan waarschijnlijk doen we meer mensen gen, anders blijven we bezig. Een heel Colly. daar een plezier mee. Eaglesoft is een andere benadering, die kort en waar­ onderdeel van Methodic Solutions en schijnlijk erg handig is, werd ons toege­ telefonisch bereikbaar onder nummer stuurd door F. Semplonius uit Zoeter­ Sanyo en Basiscode 071-899251. meer. Een listing is niet nodig. Inderdaad hebben we al een paar maal Door de POKE &HF340,O zal na een Ik had 2 vragen, namelijk: met veel plezier de MSX-Vraagbaak CALL SYSTEM automatisch AUTO­ 1) In MCM 16 staat het Basicode 3 ver­ gelezen, mogen we vanaf deze plek kla­ EXEC.BAT uitgevoerd worden. Deze taalprogramma. Dit heb ik op cassette ge­ gen over de verschijningsregelmaat? Of kan van te voren klaar staan, maar hij zet. Toen ik het laadde resette de compu­ hebben we in deze nog steeds te veel bo­ kan ook van uit Basic aangemaakt en be­ ter. Hoe of wat ik ook probeerde, de com­ ter op ons hoofd? schreven worden! puter resette steeds. Ik was redelijk En ja, dat eerste is dus de reden waar­ De heer of mevrouw Semplonius had geiitteresseerd in het programma, dus ik om je in deze rubriek beland. Onze re­ nog meer in haar of zijn mars, daar ho­ bestelde het bij een bekend postorderbe­ dactietafels liggen boordevol, maar pen we later nog aandacht aan te kun­ drijf Ik laadde h-.! en weer resette de com­ jouw poke is daar niet bij. Bovendien is nen besteden. puter! Welnu, ik heb een Sanyo MPC 100. het inderdaad niet helemaal zeker waar Werkt het programma niet op deze com- het probleem zit: het toeval wil wel eens

pelen, hadden de PC-gebruikers dus pakket bestaande uit dat kabeltje en een KORT NIEUWS een probleem. 5.25 inch diskette met daarop de pro­ gramma's en handleiding. Per post kost Basicode op PC Nu was daar jaren terug al een oplossing dat fraais f30,-, op beurzen - als er een voor bedacht, in de vorm van een speci­ Hobbyscoop stand is - vijfentwintig gul­ Basicode, het computer-Esperanto, is aal programma dat de cassette-recor­ den. Bestellen kan men door onder ver­ al jaren beschikbaar voor vele compu­ der via de printer-aansluiting van een melding van 'PC-pakket' f 30,- over te ters. Zo hebben we in het verleden - PC kan gebruiken. Maar daarvoor was maken op postbank-rekening 1419 ten MCM nummer 16 - zelf een Basicode­ een speciale kabel nodig, die men zelf name van het Algemeen Secretariaat vertaler voor MSX gepubliceerd, in de moest maken. Hetgeen - volgens een NOS te Hilversum. vorm van een grammofoon-plaatje. Al­ persbericht van Hobbyscoop - voor de leen, tot nog toe was er geen algemeen meeste thuis-programmeurs te moeilijk Wat ens betreft, we zullen ons test-pak­ bruikbare Basicode voor Pc. zou zijn. ketje eens aan de tand voelen en komen De reden daarvan is simpel: Hobbyscoop is namelijk het NOS-pro­ er in het volgende nummer op terug. Als Basicode gaat er van uit dat de program­ gramma waarin allerlei technische on­ we eenmaal kans hebben gezien de méér ma's op cassette staan. En hoewel de derwerpen, ook computers, aan de orde dan lOOK grote handleiding uit te draai­ eerste PC's inderdaad een cassette­ komen. Onder de eindredactie van en. Want die hadden ze van ons best wat poort bezaten, bleek dat niet het popu­ Hans. G. Janssen heeft men daar Basi­ handiger op de disk kunnen zetten, voor lairste onderdeel van het apparaat. Ge­ code oorspronkelijk bedacht en groot diegenen die geen IBM Graphics Prin­ volg: geen enkele PC heeft tegenwoor­ gemaakt. Er is bijvoorbeeld veel educa­ ter met 12 inch papier bezitten. Op onze dig meer een cassette-aansluiting. En tieve software door Hobbyscoop uitge­ Kyocera-Iaserprinter - met IBM Gra­ aangezien Basicode-programma's in zonden. phics Printer emulatie - kregen we de principe via de radio worden uitgezon­ zaak niet goed op A4-papier. Volgende den, en er geen manier bestaat om een En nu presenteert men dan een comple­ keer graag op 11 inch formatteren, he­ diskdrive aan een radio-toestel te kop- te oplossing voor de PC-gebruiker. Een ren!

MSX/MS·DOS Computer Magazine nummer 24· augustus 1988 - 10- =

Open Kaart

In deze nieuwe rubriek Uiteraard beschikt de MCM-redactie Het moederbord wordt de wereld van de PC­ ook niet over alle bestaande informatie. Vandaar dat we dit inleidende artikel Niet alleen uitbreidingskaarten zijn met uitbreidingskaarten nader voornamelijk gebruiken om een oproep behulp van dipswitches instelbaar. bekeken. En dan niet zo­ te plaatsen. Ook het moederbord, de hoofd-print­ zeer wat er aan kaarten ver­ Een oproep aan alle lezers om zoveel plaat van de computer, is van dipswit­ krijgbaar is, maar meer de mogelijk informatie over uitbreidings­ ches voorzien. Deze switches worden technische kant ervan. Wij kaarten op te sturen. Tevens kunnen er gebruikt om de volgende zaken in te door de lezers specifieke vragen worden stellen: op de redactie stuiten name­ gesteld. lijk vaak op kaarten met tal­ - het aantal gebruikte diskettestations; loze dipswitches, zonder Al met al moet Open Kaart een soort 'le­ - de hoeveelheid RAM op het moeder- dat we precies weten wat ze zers helpen lezers' worden, maar dan bord; doen. Behalve die dipswit­ specifiek gericht op problemen met PC­ - de hoeveelheid RAM op de uitbrei­ uitbreidingskaarten. Op die manier dingskaart; ches - kleine tuimelschake­ kunnen wij een hoop gegevens vergaren - de gebruikte video-mode en laartjes, meestal acht op en deze informatie met alle lezers delen. - aanwezigheid van de co-processor. een rij) - kan men ook nog de zogenaamde 'jumper­ Stuur op De huidige A T's en 386-machines heb­ tjes' aantreffen, een variant ben deze dipswitches ook nog wel, maar Het is niet nodig om complete handboe­ het instellen van bepaalde opties moet hierop met precies dezelfde ken op te sturen, maar als u over gege­ op dit soort computers ook softwarema­ problemen: wat doet het al­ vens beschikt die voor deze rubriek in­ tig gebeuren. Dit gaat met behulp van lemaal? Deze rubriek moet teressant kunnen zijn, stuur dan wat co­ een zogenaamde setup-procedure, via daar een oplossing voor bie­ pietjes naar het bekende redactie adres. het programma SETUP. Komt een soft­ den; van alle populaire - De volgende gegevens zijn altijd van be­ ware-instelling niet overeen met de lang: stand van de dipswitches dan vertikt de en minder populaire - kaar­ computer het meestal om goed op te ten gaan we uitzoeken wat - soort kaart (communicatie, harddisk, starten en verschijnt de volgende fout­ die dipswitches, jumpertjes multi-function ... ) ; melding, of iets wat erop lijkt: en andere zaken precies be­ - fabrikant; Configuration error - Run Setup tekenen en hoe ze inge­ - aantal dipswitches en jumpertjes plus de positie ervan op de kaart; De hieronder beschreven dipswitches steld kunnen worden. - functie van de dipswitches en dergelij­ bevinden zich op de originele IBM PC. keen De meeste klonen-makers hebben de - type van de kaart: PC, AT, MCA en­ IBM-indeling echter aangehouden, zo­ zovoorts. dat het volgende verhaal ook voor veel 'compatibles' op gaat.

IBlOk 1 : I 1, 7 , 8 Aantal 5 1/4 diskettestations 2 Niet in gebruik, moet aan staan 3, 4 Geheugen 5, 6 Video-mode

Blok 2 :

1 tlm 5 Geheugen 6 t./ro 8 Niet in gebruik, moeten uit staan

PC, XT EN AT Figuur 1: gebruik dip-switch blokken 1 en 2 op HARDWARE-CONFIGURATIE de oorspronkelijke IBM-PC

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 -11- Instelling diskettes op blok 1 ~ 7 8 Betekenis aan aan aan Geen diskettestations aanwezig uit aan aan Een diskettestation aanwezig uit uit aan Twee diskettestations aanwezig uit aan uit Drie diskettestations aanwezig ( * ) uit uit uit Vier diskettestations aanwezig ( * )

Instelling video-mode op blok 1

5 6 Betekenis uit uit Monochroom of Monochroom én kleur uit aan Kleur 25 regels van 40 tekens aan uit Kleur 25 regels van 80 tekens

IInstelling 8087 co-processor op blok 1 I ~I Betekenis I geen co-processor geïnstalleerd ( * ) @illuit co-processor geïnstalleerd ( *)

Instelling geheugen op blok 1/2

Blok 1 Blok 2 3 4 1 2 3 ~ 5 I Betekenis uit uit uit uit uit uit uit 64 kB uit uit aan uit aan aan aan 128 kB uit uit aan aan uit aan aan 192 kB uit uit aan uit uit aan aan 256 kB uit aan 128 kB ( * , 256 kB-bord) uit aan 512 kB ( * , 640 kB-bord) aan uit 192 kB ( * , 256 kB-bord) aan uit 576 kB ( * , 640 kB-bord) uit uit 256 kB (* , 256 kB-bord) uit uit 640 kB ( * , 640 kB-bord)

Figuur 2: gebruik afzonderlijke dip-switches in de blokken 1 en 2 op de moederkaart. De met een * gemerkte instellingen gelden niet voor de oorspronkelijke IBM-PC, maar wel voor de meeste klonen.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 12-

·~t··)t)7$ d •

Dipswitches IBM PC kelijke IBM-PC, maar wel voor de breidingskaart(en) aan moeten staan. meeste compatibles. De exacte instellingen kunt u vinden in Het moederbord van de IBM-PC bevat figuur 3. twee belangrijke blokken met dipswit - Geheugenuitbreiding Overigens zou het uitlezen van al deze ches: blok 1 en blok 2. switches wellicht een oorzaak kunnen Elk blok bevat acht schakelaars, het ge­ De originele IBM-PC is met behulp van zijn van de uitermate trage opstartpro­ bruik van de verschillende groepen swit­ twee geheugenkaarten uit te breiden cedure van de IBM-PC! ches is in figuur 1 schematisch weerge­ naar 640 kB. Daarbij blijven schakelaar Tot zover wat betreft de IBM PC en geven. 3 en 4 van blok 1 onberoerd, maar is het haar geheugenuitbreiding. In een vol­ Met deze zestien dipswitches kunnen des te belangrijker om de uitbreidings­ gende aflevering van Open Kaart maken we de hoofd-instellingen dus kiezen. De kaart goed in te stellen. Daarbij gaan we we graag gebruik van het ons toege­ preciese betekenis kunt u in figuur 2 te­ uit van één of twee uitbreidingskaarten stuurde materiaal, en worden een aan­ rugvinden. Een kanttekening daarbij: van 256 kB, die in stappen van 128 kB tal harddisks onder de loupe genomen. de instellingen die met een sterretje zijn zijn gevuld. Vergeet ook niet om brandende vragen gemerkt gelden niet voor de oorspronj Let er op dat switches 3 en 4 op de uit- te stellen!

Instelling voor 384 of 512 kB RAM

Blok 2 moederbord Uitbreidingskaart 1

1 2 3 4 5 1 2 5 6 7 8

aan uit aan uit aan aan uit uit aan uit uit (384 kB) aan uit uit uit aan aan uit uit 'uit uit aan (512 kB)

Instelling voor 640 kB RAM

Blok 2 moederbord Uitbreidingskaart 1 (256 kB)

1 2 3 4 5 1 2 5 6 7 8

aan uit aan aan uit aan uit uit uit uit aan

Uitbreidingskaart 2 (128 kB)

1 2 5 6 7 8

uit aan uit aan uit uit

Figuur 3: Instellingen voor geheugen-uitbreidingen op de IBM-PC, met behulp van 256 Kb uitbreidingskaarten

leen al de Metal Gear kaart beslaat tien dit boek, 69 pagina's vol. En dan tellen Kort Nieuws pagina's A4, allemaal fraai getekend! we de cover - en de ruimte voor de Aan de andere kant, de kaart van Knight 'persoonlijke highscores' niet mee. Bij­ MSX-speltips in boekvorm Tyme is ronduit slecht. Alle zonnestel­ ster goedkoop is het allemaal niet, f sels staan er op, dat valt niet te ontken­ 13,75, maar gezien de kleine oplage is Onlangs ontvingen we van de MSX­ nen. Maar even nadenken omtrent de dat toch niet overdreven duur. Aanra­ club België-Nederland hun nieuwste rangschikking had een heel wat helder­ der voor spelfanaten! Wie het bestellen uitgave; een heel boek vol spel-tips. der plaatje kunnen opleveren, want wat wil: PEEK's, POKE's en kaarten van aller­ er nu staat is voornamelijk een pannetje MSX-cIub België-Nederland lei spellen in een fraai boek bijeenge­ spaghetti. Lijntjes van ster naar ster aan pla Mottaart 20 bracht. Veel van deze pagina's zijn al alle kanten, precies zoals iemand blijk­ 3170 Herselt eerder in hun club-blad verschenen, baar al spelende achter de verschillen­ België maar er is ook het nodige nog nooit eer­ de verbindingen is gekomen. Voor Nederland: der gepubliceerde materiaal opgeno­ Maar goed, dat is deel-kritiek. Voor de MSX-club België-Nederland men. ware spellen-fanaat maakt zoiets niet pla Rinus Vijverberg We telden in totaal maar liefst vijftien uit, die is wel wat gewend. En qua infor­ De Klauwhaver 6 kaarten, van wisselende kwaliteit. AI- matie heeft men zijn best wel gedaan in 3069 DJ Rotterdam

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 13- MCM/MSX-C/D4: Schat Duiken, prima spel; Programma Service, Tapdir, orde in uw cassette's; Bach, virtuoze or­ gelmuziek; Tips85, helpt u met uw aangifte-biljet; Letter, de MSX-karakter editor; Reuter, een on­ mogelijke driehoek; SneIli, een simpel maar snel nu voor MSX en PC spel; Beurs, speculeer op de effectenbeurs. Alle MSX of PC programma's uit dit nummer gebruiksklaar, MCM-C/DS omvat: Edit (een bestands-editor); Memmon voor nieuwsgierige aagjes; Colors voor met een redactionele extral De makkelijkste en snelste ma­ de MSX2; 3D-Des, tekenen in 3 dimensies; Pi­ nier om een eigen programma-bibliotheek op te bouwen. Dat grek (educatief); Snake3, een leuk spelletje en nog het een en ander. bieden we u als extra service aan met onze Programma Ser­ vice. Bespaar u de moeite van het intikken van lange listings MCM/MSX-C/D6 omvat ondermeer: A1ien, schieten maar; Dsktyp, ontrafel uw diskette; (met alle risico's van fouten), en bestel alle programma's uit Typles, leren typen op de MSX; Linlst en Varlst. dit nummer, gebruiksklaar. helpen u om Basic programma's te doorgronden; Vissen, een prima spel! en natuurlijk de prachti­ ge Philips MSX2 Basic demo-programma's.

Nu ook PC-diskettes MCM/MSX-C/D7 omvat: Space, een winnaar Ook in de vorige nummers boden we u cassettes van een spel, grotendeels in ML!; Dskic1x, bekijk met alle gepubliceerde programma's aan: en begrijp track 0 van uw diskette's; Digklk, een Nu we alweer het derde nummer uit­ MCM/MSX-Cl tot en met MCM/MSX-C2l. grappig computerklokje; CTRL-P, een machine­ brengen waarin we ook PC-program­ Deze kunt u nog bestellen, ook voor elk f 15,-. taal-screendumper in twee versies; Snabar, de ma's plaatsen hebben we genoeg mate­ Hieronder treft u een greep aan uit de beschikba­ enige echte MSX-snackbar, educatief spel; de di­ riaal om een diskette te vullen. re cassettes en diskettes. verse KORT & KRACHTIG programmaatjes; de listingkjes uit onze ML-cursus en, als extra, het Ook op die disk staat natuurlijk een re­ MCM/MSX-C/Dl met: de MCM-database; een uitstekende KUUB'ERT spel! dactioneel extraatje. Voor PC natuur­ schuifpuzzel; een doolhofspel; een driedimensio­ lijk géén cassette's, alleen disk-versies naal tekenvoorbeeld; een logica-spel; het spel MCM/MSX-C/D8 omvat: Supdir, een prachtig op 5.25 inch en 3.5 inch. 'verlicht de stad'; een gokspel en het beeldgrapje­ hulpprogramma voor diskgebruikers; MSXPRT. Appel'. een machinetaal-programma dat van elke printer een MSX-printer maakt; Varln2, de ML-versie Op disk MCM/PC-l staan: MCM/MSX-C/D2: SpriteEditor (hoofdprijs in van de Basic-hulpprogramma's Varlst en Linlst de eerste Sony MCM-programmeerwedstrijd); samen; Topografie, vlieg met een heli over Neder­ Kalender, een kalender-generator in Copy en CrtDmp (utility's voor disk en plot­ land, prijswinnaar; Tellen en Tafels, educatieve ter/printer); twee educatieve programma's (aard­ programma's; Trein, reis per trein door Neder­ GW-Basic; rijkskunde en astronomie); een disassembler; een land; en - als extra - het gedigitaliseerde por­ Ffind, een filefind-programma in C, ufo-schietspel; een variant op Galgje; Yathzee; tret van uw hoofdredacteur (alleen op disk en zowel de source als de gebruiksklare het muziek-programma Bronksi en nog meer. slechts voor MSX2!) versie; MCM/MSX-C/D3: MSX-PEN (een tekstver­ MCM/MSX-C/D9 omvat: Drum, een fraaie MSX Alldir, een stukje GW-Basic dat héél werker, hoofdprijs in de tweede Sony MCM-pro­ drum-machine; Reflst, een handig hulpje voor handig gebruik maakt van het Shell­ grammeerwedstrijd); de Basic-utility Rem Space programmeurs; Break, een dijk van een doolhof­ commando; Killer; een tekenprogramma; een 'kladblok' (ex­ spel, winnaar!; Linklk, een fraaie klok Repwek. Taopzls, zes van onze zo gewilde tra beeldscherm); de spellen Lockin' Man, Hor­ een MSX-repeteerwekker; Watkik, een compu­ ror en Escape en tot slot het tekstadventure Mys­ ter-waterklok; maar liefst 7 MSX2 Kort & Krach­ TAO-puzzeltjes en teryTown. tigjes en de Iistingkjes van de Z8O-cursus. Patl, de eerste aflevering van het MeM patience-programma. Verder nog: de listings behorende bij J a, ik maak gebruik van de Program­ onze algoritme-cursus - een fraai BON ma Service. Stuur de op deze bon programma voor voortschrijdende ge­ MCMJMSX Cass. nrs. aangegeven cassette(s )/diskette(s) middelden dus - en niet te vergeten à f 15,-1 Bfr 300,- naar het volgende adres: ICPPC1, het PC Invoer Controle Pro­ gramma. MCM/MSX Disk 3.5 nrs Naam: à f 30.:-/ Bfr 600,- Op cassette/diskette MCM/MSX-23 Adres: vindt u: MCM/PC Disk 5.25 nrs à f 1:7,50 1Bfr 550,- Postcode: MCM2B2, MCM2B3 en MCM2B4, tezamen de selectie- en print-module MCM/PC Disk 3.5 nrs. Woonplaats: van het MCM2B database programma; à f 30,-/ Bfr 600,- Dipshit, een supersnel spel voor SVP Invullen in blokletters MSX1 en MSX2; Opsturen naar: Tijl Tijdschriften De listings behorende bij onze algorit­ Afdeling Lezersservice Ik heb een geldig betaalmiddel bijge­ me-cursus - een fraai programma Postbus 9943, 1006 AP, Amsterdam sloten (bijvoorbeeld een betaalkaart voor voortschrijdende gemiddelden van bank of giro) en krijg mijn be* dus; Alle prijzen zijn inclusief verzend­ stelling zo snel mogelijk toegestuurd. Een hele vracht aan Kort & Krachtig­ kosten. Wilt u de bon niet uitscheuren? jes en ook nog wat Lezers Helpen Le­ Maak een fotocopie van deze pagina! zers listingwerk en MCM's Invoer Controle Programma nummer 6.

MSX!MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 14- ..

MCM/MSX-C/D10 omvat: Joysor, een handige slagen op te slaan. Dit laatste programma is alleen Lezers in België kunnen eveneens profiteren van ML-utility; Sprite, uitstekende sprite-edito~ geschikt voor een MSX2 met diskdrive! de Programma Service. De prijzen in Belgische Keuken, snel spel; Strkls, een Sinterklaas-surpri­ Francs: cassette Bfr. 300, diskette 3.5 Bfr. 600, dis­ se; Sc1ptr, een fraaie MSX2 scherm-tekenaar. Op MCM/MSX-C/D20 vindt u: Dsort, een han­ kette 5.25 Bfr. 550. dig hulpprogramma om uw disk--

MCM/MSX-C/D15 biedt u: MCMBCD, Het De MCM-cassettes - alleen voor MSX - kos­ MSX Computer Magazine's BASICODE-3 pro­ ten, inclusief verzendkosten, f 15,-per stuk. Dis­ gramma; MSXBUG, een dijk van een (machine­ kettes kosten f 30,-voor 3.5 inch en f 27,50 voor taal) monitor, onmisbaar voor wie de MSX echt 5.25 inch, voor zowel MSX als PC, ook inclusief wil doorgronden. Ook voor MSX2 slotstructuren; verzendkosten. OTHELL, een lastig denkspel met de computer als tegenstander; maar liefst tien KORT & KRACHTlGjes; de listings uit onze zgO-cursus en de programma's uit de algoritme-cursus. Bovendien hebben we - alleen op de diskette - wat gedigitaliseerde plaatjes gezet, beelden van de MCM-redactie aan het werk!

MCM/MSX-C/D16 omvat: HAL, het Heel Apart Labyrint, een razend lastig doolhofspel met vele schermen; de listings uit onze zgO-cursus, disk­ c programmeren vanuit ML dus en alweer wat ge­ digitaliseerde prenten voor MSX2. Die beelden [§]tao~oart Ic:: Io ..... putar [§]hops staan echter alleen op de diskette, voor cassette zijn ze te lang. I Kaaroar8an I ISt- _NIklaos I Turnhout- I I marksa..... Op cassette/diskette MCM/MSX-C17 vindt u: MCM2B, onze database de luxe voor MSX2 com­ puters, maakt gebruik van de Memory-Mapper; KOPPIE, een intelligente disk-copieerder die in slechts vier keer wisselen een 720K disk kan over­ zetten, alleen geschikt voor MSX2; DISASS, een - I'·UYlS 9105 1 ·dri··./<2 3 J~ - Disk-:2.tt<2.r. 5 .'·f' fS.2,r,tin<2.1 2D) hele slimme disassembler, werkt samen met 512 ~;rc.m 1(;' stuks 160 Bfr MSXBUG en de listings uit onze zgO-cursus. + h.::;,r·ddisk 20 IYlb 8'2'<3. 1(,;)'~ sh_.ks 15G'(~· Bf,-·

C'j"::.l.::cttcn 3 .!.. ~ll Op MCM/MSX-C/D18vindt u: BLAST, een spel vQnQf 53 Bfr s·t··_.k dat u snel leert tikken; Schaak, een fraaie schaak­ leermeester, dat echter niet zelf kan spelen; een - nrns d<2·~k philip". (m<2.·._,o·zl) Bf.t~.1 SCS pror,\ot"iQ.pri)=. '1.990 - Cih::ZQ.n 120·:::~ pr·ir,·,tc::r· drietal mooie kerstliedjes; de Iistings uit onze al­ = SC:=: pt-'or,·',c>ti~pt-·i,-.i·=. 1G_9~11~ Bf,-· goritme-cursus en MCM's Invoer Controle Pro­ gramma nummero 5. - POI"J.JG.rCoo r,Gt- 2d Cad pt..... o.;::rrar·,"',t"ï... a \~'oc·r a.~::.:.r .. ia..:::kc:r· di.a. .:z:icr\ I MCMJMSX-C/D19 bevat: Teken, ons MSX2 te­ sa.r-'i.cus '",\"'il ba.,Zicr,t..... ,c·'.--IdG?r, r'Îct ont'~\.'G?rpG:.n. ~·,/ra~::t3 c·rl:Z·~· kenprogramma met al zijn extra's; Sa188, een han­ infcr·r·(i~~tiq.b·r·oc:h"-~r·Q. ~=~an .'_ dig programma om salaris-berekeningen mee uit te voeren; Tao, een fraaie - en lastige - schuif­ =:c:s l«2.Q.t.... b~2.r8Q·r.~ (jG;.r·(',G:.q.r)t,:;;.p·I·:2.ir. '3 ~ 2:35(;' K.G:. .:2r·b<2r·SG:.r·"T <2.1 G'15/51.75.29 puzzel voor MSX2; De Iistings uit onze zgO-cur­ SCS St.r'.iklao,=., "lnk<2-r:.trQQt- 78, 270::":;;> St-.r'likIoQ:., T<2.1 ':5/3./776.26.:38 sus en MCM's Invoer Controle Programma num­ SCS Tut""1""',ho',_Jt~ OttG:.r-·sh""'oot l:3E" 23Ct() Tur·r.h'out, T·:::.I ()14;/-42.71.'30 mer 5. Bovendien, alleen op cassette/diskette: Be­ SCS r(,al~k-;Q.I'Y", 8,-·<>.doboor. 891-893, 2060 rn.~.r-k;<2I\', Taf 03/6.:l7.1.:l.76 last, een programma om uw belastinformulier (ir ....., cc·r.... ,pla>< \l~~n \,.'c~ndQ.n 80t--'.... <2,.) mee in te vullen en Schaats, waarmee u schaats­ tournooien op de voet kunt volgen, door alle uit-

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 15- ValueWord en ValueCale, waar voor uw geld?

Er komt heel wat software c e op de redactie binnen. Om 1--1 alles te bekijken is bijna on­ UC.EXE 62720 mogelijk, we pikken er zo UPDATE 2995 STARTUP.BAT lSO nu en dan wat uit, dat onze UTB6 1-1 3 aandacht om de één of an­ UPDATE.EXE 5616 dere reden getrokken heeft. AUTOEXEC.BAT iS Zo waren de beide hier be­ ~ sproken 'value'-pakketten GAS. CAL 2169 opvallend goedkoop. Voor rond de veertig gulden ~ komt men toch niet iedere ~- dag een tekstverwerker en een spreadsheet tegen. Kortom, op de testbank er­ No More files - press Esc to exit mee I :J 1:11

Eenmaal op die testbank aangeland met negen sectoren per track - gebruik­ bleek ValueCalc zich kranig te houden. ten. Pas nadat we een disk hadden ge­ Een simpel maar voor de meeste geval­ formatteerd met FORMAT A:/8, dus len afdoende spreadsheet, waar men op het verouderde systeem gericht, kon­ zich geen buil aan kan vallen. Waar­ den we onze backup produceren. schijnlijk zullen de beperkingen van Va­ In de handleiding werd over hard-disks lueCalc voor diegenen die voor het eerst al helemaal niet gesproken. Experimen­ met een spreadsheet in aanraking ko­ teren leerde ons echter dat ValueCalc men zelfs een voordeel vormen. Een in­ geheel onbeschermd was, zodat we het gewikkelde toepassing als een spreads­ programma zonder meer in een subdi­ heet blijkt vaak door de vele toeters en rectory konden installeren. Toen we dat bellen - die de beginner niet nodig eenmaal wisten was ook het aanmaken heeft - erg verwarrend. van een bootable floppy geen probleem meer: gewoon een floppy formatteren Installatie met de IS parameter en daarop alle be­ standen die op de distributie-disk ston­ Alleen de installatie, daar waren we den copiëren. aanzienlijk minder blij mee. Voor de techneuten: ValueCalc werd op een Mogelijkheden 5.25 inch disk geleverd die acht sectoren per track bevatte. Om daar een - flop­ Na deze inleidende schermutselingen py-georienteerde - bootable disk van kon de test dan eindelijk beginnen. Va­ te maken moesten we daar zelf even lueCalc bleek daarbij een heel aardig MS-DOS op zetten, met het SYS-com­ stukje gereedschap, beperkt maar snel. mando. Echter, onze DOS 3.30 bleek De capaciteit is ietwat beperkt, vergele­ niet in de gereserveerde ruimte te pas­ ken met de huidige generatie van sen. Volgens de op dit punt wel heel spreadsheets - beide programma's spaarzame handleiding dient men een vertoonden een copyright-melding die DOS versie 3.0 of nog vroeger te gebrui­ uit 1984 stamde - maar meer dan af­ ken. doende voor de meeste toepassingen. In Omdat er over copieer-bescherming al totaal heeft ValueCalc bijna 64K ruim­ helemaal niet gerept werd zijn we maar te beschikbaar voor gegevens, met een BEJAARDE heel voorzichtig verder gegaan. Een po­ potentiële capaciteit van 62.500 cellen in PC-PROGRAMMA'S TEGEN ging om met Diskcopy een backup te een matrix 250 bij 250. BODEMPRIJZEN maken liep natuurlijk ook spaak, omdat De rekensnelheid is ook acceptabel, in we een zelf geformatteerde floppy - een test waarbij we zo'n 700 simpele for-

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 16 -

• tl! hl rt· •

mules in een rekenblad van 15 bij 155 gebruiken. Al met al genoeg mogelijk­ wijderen, blokken cellen copiëren, ver­ cellen hadden ondergebracht klokten heden om een eenvoudig model op te plaatsen of verwijderen, het kan alle­ we - op een standaard XT - 65 secon­ zetten, hoewel iedere vorm van condi­ maal. Bij dat copiëren en verplaatsen zal den. Dat rekenblad - waar de nodige tionele berekening ontbreekt. Met an­ ValueCalc desgewenst zelf de cel-refe­ labels in verwerkt waren - besloeg dere woorden, het is bijvoorbeeld niet renties in het blok bijstellen - zodat de rond de helft van de maximale capaci­ mogelijk om een kostenstaffel in een onderlinge relaties in de formules be­ teit. Een kleiner model, dat 24% van de model op te nemen. houden blijven. Er zal echter altijd wel capaciteit besloeg met tegen de 400 for­ De fout-afhandeling is ook primitief, wat met de hand bij te stellen blijven, na mules werd zelfs in 17 seconden doorge­ weliswaar wordt bij bijvoorbeeld een zo'n operatie. rekend. Prettig bij ValueCalc is dat het deling door nul de waarschuwing 'error' De manier waarop men de blokken vast­ programma niet automatisch na iedere in de desbetreffende cel gezet, maar legt beviel ons trouwens uitstekend, na invoer alle formules doorrekent. Door men kan niet op die toestand inspelen. het selecteren van bijvoorbeeld de een uitroepteken in te toetsen kan men copy-opdracht wordt men eerst ge­ het spreadsheet laten rekenen, nadat Navigatie vraagd de start-cel aan te wijzen met de alle gegevens ingevoerd zijn. cursor. Als deze cel bereikt is volstaat Een groot spreadsheet is ronduit on­ een druk op de FlO om deze vast te leg­ Functie overzichtelijk. Vandaar ook dat er goe­ gen, waarna men op dezelfde wijze het de mogelijkheden moeten zijn om snel eind-adres moet opgeven. De bestem­ Iedere cel kan een waarde, een alfanu­ door zo'n rekenblad heen en weer te na­ mings-coördinaat is natuurlijk weer meriek label of een formule bevatten. vigeren. hetzelfde laken een pak. Daarbij heeft men, naast de standaard Wat dit betreft schiet ValueCalc iets te­ reken-functies, de beschikking over een kort. Zo kan men wel pagina's op en Disk en printer aantal speciale spreadsheet-truukjes. neer, of in één keer naar linksboven of Zo kan men de minimum- of maximum­ rechtsonder, maar vooral het horizonta­ Na de problemen met de installatie hiel­ waarde van een bepaalde reeks cellen le scrollen is op den duur wat lastig. Er den we ons hart vast voor de disk-func­ opvragen, waarbij die cellenreeks wordt is geen manier voorzien om per scherm ties. Ten onrechte, zo bleek gelukkig. opgegeven middels een tweetal coördi• horizontaal door het rekenblad te stap­ ValueCalc werkt uitstekend met floppy naten. pen. Een echte goto, waarbij een cel­ en hard-disk, zolaMg men maar niet van De gebruiker is dus niet gebonden aan adres wordt opgegeven, is er natuurlijk sub-directory wil veranderen. Daar is een kolom of een rij - of een gedeelte wel. De scherm-opbouw is overigens namelijk geen mogelijkheid voor, tenzij daarvan - zoals bij andere spread­ prettig rap. door zelf het pad op te geven. sheets wel eens het geval wil zijn. Men Het formaat van de kolommen kan op Wat er wel is, is een directory-functie, kan blokken definieren. simpele wijze worden veranderd. Sim­ waarbij men rechtstreeks een spread­ Ook de gemiddelde-functie werkt des­ pelweg in de kolom neerstrijken met de sheet kan opvragen. Ook prettig is de gewenst op een blok cellen, net als de cursor en met delete en insert de geko­ mogelijkheid om een spreadsheet als som-functie die alle waarden optelt. zen kolom smaller of breder maken. pure ASCII - en dus verwerkbaar met Een wat andere functie is de tel-functie, Maar op het gebied van de weergave van een tekstverwerker - op te slaan, naast die voor het opgegeven cellenbereik het de getallen is het programma weer be­ het interne formaat. aantal cellen die een numerieke waarde, perkt, er is slechts een 'global format', Over de mogelijkheden tot afdrukken al dan niet berekend door een onderlig­ waarmee voor alle cellen tegelijkertijd waren we ook wel te spreken. Regel- en gende formule berekend, opgeeft. decimalen etcetera kunnen worden in­ pagina-lengte zijn instelbaar, terwijl Verder zijn er functies beschikbaar die gesteld. De editing-mogelijkheden - men eveneens kan kiezen voor een klei­ de absolute waarde en de integer-:waar­ heel belangrijk om soepel met een ner lettertype op alle Epson-compati­ de berekenen, alsmede een mogelijk­ spreadsheet om te kunnen gaan, zeker bIe printers. Ook printers die op losse heid om een als percentage uitgedrukte als men nog aan het leren is - zijn pri­ vellen werken is gerekend. waarde rechtstreeks in berekeningen te ma. Rijen en kolommen invoegen of ver- Minder enthousiast waren we echter

Honth: (Enter the nonth here) 11 --...... ------_ .. _...... - .. ------.... _...... - .. ------_ .. _------_ ...... _----- ...... - AHIlJHT IlBUDGET IIOCTUAL IIDIFF 117. DIFF 117. Tor BU~IT. 10 ...... -----_ ...... __ ...... ------_ .... - ...... -...... -----_ ...... ---.. ----_ ...... _---- .. -- INrol(: INCOfE: j J j Salary #1 Salary n1 1675.8 1866.80 191.00 111.4B 93.0 Salary #2 ~:~~I Salary n2 125.9 97.00 -28.00 71. 6.9 ...... _----- ...... _---_ ...... ---_ ...... _-.. -.. ----_ ...... _--_ .. _---- .. _-- Total Incol'll! 11l1l.0~1 1 Total IncoMe 11 1800.0~1 1Sb3.BOII 163.0011 lBS.DGlI l00.0~1 1

EXPEfSES: Rent Paynent 9.00 l00.J Use the U cursor keys tD 11000 1l1lut box. (Esc to exit) I ~ HoMe Budget Recorderl

Huishoudboekje, meegeleverd bij ValueCalc Format-menu ValueCalc

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 17 - toen bleek dat dergelijke instellingen houden, als u tenminste mijlen rijdt en harde schijf meer dan genoeg capaciteit niet bewaard werden. Iedere keer dat gallons tankt - maar het is genoeg om biedt. men wil afdrukken met andere instellin­ de beginner op weg te helpen. gen dan ValueCalc van huis uit heeft Zoek meegekregen is de gebruiker daardoor ValueWord veroordeeld tot het doorlopen van deze Iedere zichzelf respecterende tekstver­ procedure. Dat had wat netter opgelost Gunstig gestemd door onze verrassend werker kan natuurlijk zoeken naar een moeten worden. prettige ervaring met zijn broertje heb­ bepaalde letter-volgorde in het docu­ Behalve het spreadsheet zelf kan men ben we als volgende programma Value­ ment. Search, in het Engels. ook de formule-matige inhoud laten af­ Word op de testbank gelegd. ValueWord is echter de eerste tekstver­ drukken. Dat levert dan een lange lijst De problemen met copiëren van de disk werker die deze recensent de laatste ja­ met cel-adressen en de daarbij beho­ waren dit keer geen verrassing, ook Va­ ren heeft gezien die het daar dan maar rende formules op, waarin men naar de lueWord laat zich niet zonder meer bij laat. Na even piekeren over wat er nu eventuele fouten mag zoeken. Jammer bootable maken. Hetzelfde recept als precies miste brak het besef door. Deze alleen dat er geen methode is om het bij ValueCalc volgen bracht echter me­ binaire narrenkap kan niet automatisch spreadsheet op het scherm te krijgen teen uitkomst. vervangen! Search, but no replace! met de formules in de cellen in plaats van de waarden. Slechts de formule van Na de start-boodschap - ook Value­ Dat hadden we sinds de dagen van de de cel onder de cursor wordt op het Calc dateert uit 1984 - gelezen te heb­ ZX-81 niet meer meegemaakt. Wat ons scherm getoond. ben, hebben we handleiding er eens bij betreft kan zo'n tekstverwerker beter gepakt. zelf vervangen worden. Bediening Toen bleek meteen waarom bepaalde Het wordt echter nog mooier. Value­ functie-toetsen bij ValueCalc niet be­ Word is namelijk één van die tekstver­ Het programma is qua bediening be­ legd waren; in ValueWord werden deze werkers die niet meteen onder het intik­ hoorlijk gebruikersvriendelijk. Vrijwel voor zaken gebruikt die bij een spread­ ken de regels formatteren. Op zich is dat alle functies worden met de functie­ sheet nu eenmaal niet spelen. best, met een simpele Shift-F3 zal het toetsen opgeroepen, die dan ook zowel Inderdaad, de bediening van beide pro­ programma de tekst alsnog keurig aan­ alleen als met Shift en Control gebruikt gramma's is verregaand hetzelfde. passen aan de beeld-scherm kantlijnen, kunnen worden. Wat ons echter opviel Wie eenmaal in het ene programma ge­ die overigens ook aanpasbaar zijn. was dat sommige voor de hand liggende wend is geraakt aan het feit dat de F1 het toetsen geen functie toegewezen had­ laad-commando is hoeft dat voor het Maar na het aanpassen van de kantlij­ den gekregen. Maar waarom dat was andere programma niet meer af te leren. nen wacht de argeloze gebruiker een bleek pas later. aardige verrassing. Tijdens het her-for­ In alle gevallen kan men met de Escape Helaas matteren namelijk zal ValueWord uw ontsnappen uit een verkeerd comman­ alinea's netjes achter elkaar plakken! do, een heel prettig trekje. Naar inge­ Tot onze spijt was dit dan ook meteen De volgende zin wordt domweg op de bouwde hulp-functies kan men echter het laatste moment dat we enthousiast regel erboven gezet. lang zoeken in ValueCalc, gezien de ou­ waren over ValueWord. Ondanks de in­ Slechts als er een witregel tussen staat derdom van het programma is dat ech­ gebouwde - Engelstalige - spellings­ twee alinea's begrijpt dit wangedrocht ter niet vreemd. Bovendien is de bedie­ checker, de bewonderenswaardige snel­ dat het misschien wel de bedoeling was ning dermate simpel dat ValueCalc heid waarmee het programma ook een van de schrijver om daar op een nieuwe zichzelf snel wijst. bestand van 60K kan doorbladeren en regel te beginnen! Sodeju! de op zich simpele bediening moet het Oordeel ons van het hart: Conclusie ValueWord is een vreselijk slecht stuk­ ValueCalc is een simpel spreadsheet je software. Sofware van de maand, zou­ ValueCalc en Value Word kosten alle­ voor een ronduit sympatieke prijs. Voor den we deze aanfluiting willen noemen. twee precies hetzelfde, zitten in verge­ diegenen die eens voorzichtig willen lijkbare doosjes en pretenderen beide snuffelen aan de toepassing 'spread­ We zullen u niet vermoeien met al onze een handige computer-toepassing te sheet' lijkt het ons een uitstekend pro­ kritiek-punten, maar een paar van de zijn. Daarmee houdt de gelijkenis op. gramma. Het bezit niet de sterkte van de fraaiste blunders die gemaakt zijn door Want waar ValueCalc een prima pro­ duurdere professionele pakketten, de ontwerpers willen we u niet onthou­ gramma voor zijn prijs is, daar zou de maar voor wat experimenteren - en den. Ze zijn namelijk dermate stupide importeur van beide pakketten het mis­ voor beperkt serieus werk - is het pri­ dat het bijna weer leuk wordt. Behalve baksel ValueWord eigenlijk van de ma geschikt. dan voor de arme recensent, die ze met markt moeten halen. Zouden ze nu he­ stijgende verbazing zelf heeft mogen lemaal niet kijken wat ze voor ellende in De handleiding is beperkt maar - op ontdekken. Zo gaat die spellings-chec­ de winkels leggen? Of interesseert het het opstarten na - afdoende. Op de ker er van uit, dat de disk met het woor­ ze echt niet? distributie-disk staan naast het pro­ denboek in de A-drive te vinden is. Er gramma zelf en wat hulp-bestanden ook wordt weliswaar netjf'\s om gevraagd, ValueCalc, ValueWord nog eens een drietal voorbeeld-spread­ maar het is ten ene male onmogelijk om Importeur: Homesoft Benelux sheets. Bijster nuttig zijn ze niet - twee ValueWord het woordenboek op een Prijs: f 19,95 varianten op het huishoudboekje en een andere plek te laten zoeken, zoals de Verdere informatie: rekenmodel om de benzinekosten bij te toch veel handiger C-drive, waar de Tel.: 023-311241

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 18 - -

Eerste Hulp Bij Overleven

Avonturiers, ruimtebonken, E.H.B.O. is het laatste - of eerste - Q'Bert kan ook bij Maze of Galious ge­ tijdreizigers en laser-kanon­ toevluchtsoord voor diegenen onder bruikt worden. Je krijgt dan automa­ ons die het ook allemaal niet meer we­ tisch 100 sleutels, munten en ammunitie. niers, wie vinden er nu ten. Bij E.H.B.O. kan men terecht voor Q'Bert bij Fi Spirit geeft je de mogelijk­ geen baat bij MCM's Eerste informatie over adventure games, tips heid zelf te bepalen op welke tracks je Hulp Bij Overleven? voor en over spellen èn andere wetens­ wilt rijden zonder dat je daarvoor aan Geheime passwords, slim­ waardigheden. bepaalde eisen moet voldoen. me truuks, zelfs POKE's om Uw tips zijn altijd welkom onder het motto: Helpt Uw Mede-computer­ Tenslotte, Knightmare gebruiken bij vals te spelen, dat alles Mens! Maze of Galious stelt je in staat Popo­ kunt u in deze rubriek le­ Ion en Aphrodite in totaal 99 maal op­ zen. Maar, om de E.H.B.O. Californië nieuw tot leven te brengen, dit in tegen­ te kunnen schrijven moet stelling tot het normale spel waarbij dit de redacteur van dienst wel Het reeds eerder beschreven Epyx spel slechts éénmaal mogelijk is. California Games is nu ook leverbaar uw hulp hebben. Stuur in, voor MSX. Op het eerste gezicht waren Nieuw die kaarten en verslagen de graphics ietwat een tegenvaller, ze­ van verre reizen door Com­ ker gezien de MS-DOS versie die de Het is een treurige zaak, maar het ziet puterland. joystick wiebelaar me liet zien, maar qua ernaar uit dat we dit jaar weinig nieuws spel is er zoveel te beleven dat ik regel­ van Konami kunnen verwachten. Een matig weer zit te surfen - en dus kopje aantal factoren spelen hierbij een rol. onder ga - of op mijn BMX fiets spring. Een van de voornaamste problemen is Is er overigens iemand die leuke kunst­ het ondertussen roemruchte wereldwij­ j es kan doen op het skateboard? Mij lukt de chip tekort dat met name software dat allemaal nog niet zo goed. ROM leveranciers treft. Konami heeft besloten alle chips voor de Japanse Dubbelop markt te gebruiken, zeker wat betreft de MSX ROM's. Levertijden zijn onder­ Zoals bekend is het mogelijk om op twee tussen opgelopen tot meer dan drie slots MSX machines sommige Konami maanden, terwijl verschijningsdata voor cartridges tegelijkertijd te gebruiken. spellen voor de Sega en Nintendo spel­ Uiteraard niet tegelijkertijd in de zin computers, die geheel afhankelijk zijn van multi tasking, maar het insteken van van ROM software, iedere keer weer een tweede ROM kan een aantal func­ uitgesteld worden. In het geval van Ko­ ties in de andere ROM tevoorschijn nami is het zelfs zo dat men met name brengen. voor de Nintendo ROM's geen enkele toezegging meer durft te doen. Zo kunje Nemesis 2 op de volgende ma­ Een ander probleem is, volgens de Ne­ nieren 'uitbreiden'. derlandse Konami importeur, de nieu­ Met Maze of Galious in slot 2 blijf je na we trend in Japan om adventure-achti­ het verliezen van een leven de wapens ge spellen te prefereren. Dit maakt het behouden die je op dat moment had. een langdurige en kostbare zaak om spellen om te zetten voor Europees ge­ Q'Bert in slot 2 geeft een aantal moge­ bruik. Hoe het ook zij, de eerstkomen­ lijkheden. Pauzeer het spel en tik een de nieuwe Konami titel zal Kings Valley van de volgende codes in: Metalion, 11 zijn. Deze MSXl Mega ROM maakt Lars18th of Nemesis. gebruik van de Konami sound chip en schijnt uitstekende graphics te bezitten. Nemesis heeft tot gevolg dat je één ni­ Zodra de importeur het testexemplaar veau verder gaat, terwijl Lars18th je alle binnen heeft, mogen we het even uitpro­ begin wapens geeft. Het intikken van beren. In ieder geval zul je geduld moe­ Metalion omringt je schip met een ten oefenen, Kings Valley 11 wordt niet groen energie scherm, dat vijandelijke voor september in de winkels verwacht. schoten tegen houdt. Hunt for The Red October Penguin Adventure in slot 2 gebruiken SPEL-TIPS VOOR MSX EN heeft een uitermate grappig effect. Je Onlangs werd in Engeland de MSX ver­ MS-DOS schip verandert in een pinguin en de sie van het spel The Hunt for the Red 'pods' veranderen in vissen. Schiet ze! October uitgebracht. Deze grandioze

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 19 - duikboot simulatie is echter tot op he­ ken zodat je opgepikt kunt worden. Dit ma V, Maiga - en het feit dat het spel den - of het moment van schrijven - oppikken zal de kapitein overigens in vier diskettes groot is!"Van importeurs­ nog niet in Nederland uitgebracht. Na­ hoogst eigen persoon komen doen. Ver­ zijde heb ik vernomen dat Ultima V vraag bij de importeur leerde dat de ver­ volgens dient de kapitein ervan over­ oorspronkelijk december 1987 zou ver­ sie zoals deze in Engeland verkocht tuigd te worden dat hij je mee moet ne­ schijnen. Medio november 1987 werd wordt, niet werkt op sommige MSX2 men. Aanvankelijk zal de oude zeerot echter besloten het spel geheel te her­ machines. Men is bezig om in samen­ hier geld voor willen zien, maar aange­ schrijven. Met name de dungeons wer­ werking met Grand Slam Entertain­ zien je zonder enige cent op zak op het den uitgebreid en beter gedetailleerd. ment een oplossing hiervoor te vinden. eiland gedumpt bent is dat geen echt Tijdens een onlangs gehouden telefoon­ Let dus op dat wanneer je dit spel koopt werkbare situatie. Je zult op de senti­ gesprek met Origin Systems over onder dat deze een - weliswaar zeer verkorte menten van de oude baas moeten spe­ andere de eerdere Ultima's werd me - Nederlandse handleiding bevat, aan­ len, alhoewel in dit geval meer van medegedeeld dat de dungeons voorna­ gezien dit de speciaal voor Nederland smaakpapillen dan van sentimenten ge­ melijk herschreven werden omdat de gewijzigde versie betreft welke op alle sproken moet worden. programmeur van Ultima Veen in ont­ MSX2 machines draait. wikkeling zijnd spel op de Atari ST ge­ Het eiland kent 18 locaties welke allen zien had. MindShadow bezocht dienen te worden. Bekijk alles Dit spel, Dungeon Master, bevat zeer goed en probeer zoveel mogelijk mee te goed uitziende driedimensionale af­ De laatste tijd bereiken me vele vragen nemen. Breng dit allemaal naar de plek beeldingen terwijl ook het adventure over de al wat oudere adventures waar je wakker geworden bent. Vergeet aspect grandioos is. Hij vond dat wat Mindshadow, Tracer Sanction en ook niet wat stro uit de hut mee te ne­ een ander kon hij beter moest kunnen, Voodoo Island. Dit heeft uiteraard te men, hoe wil je anders de aandacht van dus werd Ultima V van de grond af aan maken met het feit dat je deze titels - de bemanning op het schip trekken? helemaal herschreven. Vol verwachting en nog enkele andere - hier en daar klopt ons hart, want dat Dungeonmas­ voor rond de twintig gulden kunt kopen. Ben je eenmaal op de boot aangekomen ter heb ik ondertussen gezien, sterker Zo zag ik laatst bij de Kwantumhallen dan zal blijken dat de bemanningje niet nog, daar ben ik nu totaal aan verslaafd; zelfs de magnifieke trilogieën Silicon al te vriendelijk gezind is. Op dit mo­ waanzinnig mooi spel! Dreams (Snowball, Return to Eden, ment zul je merken dat je in Mindsha­ The Worm in Paradise) en Jewels of dow tamelijk agressief tegen je mede­ Infocom Darkness (Colossal Adventure, Adven­ mens moet optreden. Je zult de beman­ ture Quest, Dungeon Adventure ) goed­ ning moeten laten merken dat je De geruchten rondom Infocom welke ik koop aangeboden worden. En dan pra­ absoluut niet bang voor ze bent. Een vorige maal reeds noemde, zijn wat uit­ ten we over zo'n vijftien gulden voor de goed geplaatste kll1p voordat je naar de gekristalliseerd. Zoals inisschien reeds MSX cassette versie en rond de twintig 'crew's quarters' gaat, is de eerste zet in bekend werd Infocom vorig jaar door gulden voor de MS-DOS versie. Voor deze richting. Activision gekocht voor vele millioenen die prijs mag je dat absoluut niet laten Je zult zo snel mogelijk van deze boot af dollars. Infocom werd één grote tegen­ liggen. moeten zien te komen wil je het avon­ valler voor Activision en was dan ook tuur nog verder overleven. De 17 loca­ grotendeels verantwoordelijk voor de Het Activision adventure Mindshadow ties op de boot hoeven niet allemaal be­ gigantische verliezen die Activision het is al wat ouder maar biedt genoeg uitda­ zocht worden, wel belangrijk zijn onder afgelopen jaar maakte. ging om het ter hand te nemen. Daarbij andere de kombuis - 'galley' - en de komt dat Mindshadow afwijkt van ande­ achtersteven. Infocom's dalende verkopen zijn waar­ re adventures met betrekking tot het schijnlijk grotendeels te wijten aan een doel van het spel. Waar je in andere ad­ Laatste deel van je avonturen op zee is sterk afnemende belangstelling voor ventures op zoek bent naar schatten en het marine fregat waarop je op gegeven 'text only' adventures. Om die reden is andere rijkdommen - zoals schone, moment dient over te stappen. Dit fre­ dan ook besloten Infocom te herstructu­ verleidelijke jonkvrouwen - ben je in gat zal je naar een klein kustplaatsje reren. Met ingang van Augustus 1988 zal Mindshadow op zoek naar jezelf. Neen, brengen. Je kunt alle onderwijl verwor­ Activision alle adventure en role playing geen modern psychologische aanpak, ven bezittingen - met uitzondering van spellen onder het Infocom banier uit­ integendeel, je bent gewoon je geheu­ de schelp - nu droppen, die schelp heb brengen. Uiteraard zullen een aantal gen kwijt. Uiteraard benje op een onbe­ je later in het spel nog nodig. van deze spellen bij Infocom vandaan woond eiland gestrand en is de eerste komen, maar ook aangekochte en geli­ stap in het verhaal van het eiland af zien De rest van je speurtocht naar je identi­ censeerde spellen zullen onder de naam te komen. Begin dus maar eerst even teit zal ik een volgende keer behande­ Infocom uitgebracht worden. met verkennen, waarbij het waarschu­ len, je moet nu ondertussen wakker ge­ wingsbordje voor drijfzand - 'Quick­ noeg zijn om zelf ook wat actie te onder­ Een indicatie van deze nieuwe trend is sand' - niet over het hoofd gezien mag nemen. het zojuist verschenen Beyond Zork dat worden. weliswaar nog geheel geënt is op het UltimaV Zork fenomeen maar waar het nu moge­ Terwijl je het eiland verkent moeten de lijk is in de beste Dungeons & Dragons woelige baren in de gaten gehouden Tegen de tijd dat je dit leest is het traditie een groep samen te stellen worden, op gegeven moment zal een nieuwste hersenspinsel van Lord British waarmee je vervolgens het adventure schip in de verte passeren. Het is zaak op de markt gekomen. Op dit moment betreedt. De invloed van spellen als Ul­ de aandacht van de bemanning te trek- is weinig bekend, alleen de titel - Ulti- tima is duidelijk merkbaar.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nurttmer 24 - augustus 1988 - 20 -

• 4·

Witness acht uur bij het huis van Linder aan. zeker van je zaak bent. Aarzel niet te lang en bel aan. Nadat de Onderzoek de klok in het kantoor na het Een oudje van Infocom en een spel wat butler de deur geopend heeft, brengt hij schot. ik met plezier in het verleden opgelost je naar Linder voor een gesprek onder Het boek in de kamer van de butler heb. Het was voor mij het eerste detec­ vier ogen. Ga in de stoel voor bezoekers Phong is uitermate belangrijk. Bekijk de tive adventure. Later heb ook ik uiter­ zitten! Linder vertelt je dat hij ontdekt bladwijzer goed. Bekijk ook de tafel in aard spellen zoals Datasoft's 221b Ba­ heeft dat zijn vrouw een affaire met Monica's kamer zorgvuldig. ker Street gespeeld, maar Witness blijft Ralph Stiles had. Linder heeft een brief Analyze de voetsporen - maak een af­ een speciaal plaatsje in mijn hart hou­ van Stiles ontvangen - hij laat je deze druk - in de tuin en vergelijk de afdruk­ den. Dat heb je altijd met je eerste lief­ ook zien - waarin deze schrijft dat hij ken met de diverse schoenen in het huis. des. Linder ervan verdenkt Virginia tot zelf­ Deze afdrukken moet je direct nadat je moord gedreven te hebben. Stiles kon­ de voetsporen gevonden hebt, maken. Witness speelt zich af begin Februari digt aan wraak te zullen nemen. Gebeurt dit niet dan heb je met je grote 1938 in Santa Ana in Californië. Zoals platvoeten overal doorheen gewalst en gewoonlijk is de verpakking van het spel Monica komt op dit moment binnen om kun je dit bewijsstuk wel vergeten. volgepropt met op het eerste gezicht te vertellen dat ze met Terry naar de bi­ Tenslotte, de butler heeft het nu eens zinloze prullaria. Maar ook hier kun je oscoop gaat. Je hoort de deurbel gaan een keertje niet gedaan! vele clues juist in deze prullaria vinden. en omdat de butler blijkbaar niet rea­ De 'NationalDetective Gazette' evenals geert wil Linder al op de knop drukken Happy speurneuzing!!! het exemplaar van 'The Register', de waarmee hij de butler op kan roepen. plaatselijke krant zulje hard nodig heb­ Linder draait zich om en ziet blijkbaar ben. Het boekje met lucifers, het tele­ iets, want hij roept 'Stiles' . Tegelijkertijd gram aan het politiebureau en het zelf­ klinkt een pistoolschot en Linder zakt in moordbriefje van Virginia Linder zijn elkaar. Buiten rent iemand weg. belangrijke voorwerpen voor je onder­ Gelukkig ben je niet alleen gekomen. Je zoek. Want kun je deze zaak niet oplos­ assistent Duffy komt even later binnen sen dan is je loopbaan als detective ten met iemand die hij gearresteerd heeft. einde. Duffy had het schot ook gehoord en zag deze man, die Stiles schijnt te heten, Witness wijkt enigszins af van andere hard weglopen. Stiles blijft echter ont­ De Postkamer adventures in de zin dat je slechts een kennen iets met de moord te maken te MCM streeft naar een grote lezersinteractie. Dat beperkte tijd hebt om de zaak tot een hebben. Volgens hem had Linder hem betekent, dat wij het in principe leuk vinden als u goed einde te brengen. Het spel begint uitgenodigd en was hij na het vallen van ons schrijft. Maar! 's avonds rond een uur of acht en voor het schot in paniek er vandoor gegaan. Het moet voor ons wel overzichtelijk blijven. acht uur de volgende ochtend moet je Sommige lezers presteren het om in één brief vijf Tijdens dit gesprek overhandig je Stiles onderwerpen aan te roeren, een handgetypte Iis­ een oplossing gevonden hebben. Ook in de dreigbrief. Stiles geeft weliswaar toe ting (inclusief typefouten) van twee pagina's in te enkele andere aspecten is tijd van be­ dat het handschrift op het zijne lijkt, sluiten, en ergens halverwege te melden dat ze een lang, zo moeten bepaalde acties onder­ maar hij houdt vol dat hij de brief niet abonnement nemen. Het verbaast ons niets dat ze in de postkamer soms scheel beginnen te kijken, nomen worden voor een bepaald tijd­ geschreven heeft. Het handschrift van in verwoede pogingen om te zorgen dat alles op stip. Je zult bijvoorbeeld het huis voor de brief vergelijkend met een aanteke­ de juiste plek belandt, zonder dat het nachtwerk half negen 's avonds moeten betreden, ning op het luciferboekje doet je echter wordt. Vandaar dat we hier nog even enige aan­ anders zal Linder niet worden ver­ concluderen dat deze identiek zijn. wijzingen voor schrijvers en/of inzendsters willen samenvatten: moord. Hoe breng je nu deze zaak tot een goe­ de oplossing? Vermeldt uw TELEFOONNUMMER. Om een en ander niet al te onduidelijk Veel inventiviteit, oplettendheid en lo­ te maken zal ik in het kort even de in­ gisch denkwerk zijn noodzakelijk om Vermeld altijd de afzender zowel op enveloppe, als brief, als eventuele bijlagen. houd en achtergrond van het spel geven. Witness uit te spelen. Doch ook een op­ In de krant lees je het overlijdensbericht lettend oog op de klok is belangrijk. Stuur aanmeldingen, nabestellingen etcetera, di­ van Virginia Linder. In het dossier bij rect naar: het spel vind je het zelfmoordbriefje Een aantal tips. Lezersservice MCM, postbus 9943, waarin Virginia aan haar dochter Moni­ Kom niet te laat bij Linder aan. Arriveer 1006 AP Amsterdam. ca schrijft dat ze zelfmoord gepleegd ja na half negen, dan zal de butler de heeft omdat ze het niet langer verdragen deur niet open doen en wordt Linder Stuur redactionele vragen, opmerkingen etcetera kon met haar man, Freeman Linder sa­ niet vermoord. Enige dagen later wordt naar: Redactie MCM, men te leven. Haar buitenechtelijke ver­ Stiles dood op het strand aangetroffen. postbus 5142, houding met Ralph was niet op liefde 'Examine' niet alleen alles maar gebruik 1007 AC Amsterdam. gebaseerd, maar hiermee probeerde ze ook 'examine carefully', je zult in een zichzelf te bewijzen dat ze nog steeds aantal gevallen dan een beter antwoord Gebruik voor verschillende onderwerpen ver­ schillende velletjes papier. Pleeg eventueel van te een verleidelijke vrouw was. Terwijl je op je vragen krijgen. voren ruggespraak via het telefonische vragen­ dit zit te lezen ontvang je een telegram Niet in andere adventures voorkomen­ uurtje, en vermeld in uw brief met wie u gespro­ van Freeman Linder, waarin deze je ver­ de opdrachten zoals Show.... to.... en ken heeft. zoekt langs te komen aangezien een ze­ Confront. .. with ... kunnen je veel denk­ AI is de Iisting nog zo kort, zet hem op schijf, of kere Stiles hem met de dood bedreigd werk besparen, gebruik ze! Accuse ..•. cassette. En stuur liefst een uitgeprinte Iisting heeft. Je pakt een taxi en komt tegen zou ik pas dan gebruiken als je tamelijk mee.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 21 - SHAREWARE, POBLIe DOMAlN EN DERGELIJKE Sinds MeM zich ook met Shipdata - het bedrijf dat voor ons de zonGer meer uw bestelling ongefran­ MS-DOS bezig houdt heb­ PD verzorgt - stelt zich ten doel Public keerd retour, dergelijke zendingen wei­ Domain-, Shareware- en User Suppor­ geren we. ben we, in samenwerking ted software te verspreiden tegen zo met Shipdata, een fraai Pu­ laag mogelijke kosten. De verantwoor­ Vermeldt altijd de volledige bestelnum­ blic Domain aanbod voor delijkheid voor het gebruik van de aan­ mers. Dat nummer bevat namelijk alle onze lezers samengesteld. geleverde software ligt bij de gebruiker. informatie die we nodig hebben om uw Programmatuur tegen bo­ diskettes zo snel mogelijk te versturen. De kosten bedragen f 10,- per 5.25 inch demprijzen, met vele moge­ In dat nummer staat namelijk het getal diskette, 3.5 inch kost f 12,50 per schijf. na de schuine streep, de 'I', voor het for­ lijkheden. Maar tot nog toe Voor abonnee's gelden speciale prijzen: maat, terwijl het laatste nummer het alleen voor PC's. f 7,50 voor 5.25 en f 10,- voor 3.5 inch. aantal diskettes aangeeft. Dat mocht natuurlijk niet zo Bij de bestelling moet het abonnee­ blijven. Onze MSX-Iezers nummer - dat u op uw adres-etiket MSX-PD kunt vinden - worden opgegeven, wil zijn minstens zo belangrijk men voor deze speciale abonnee-prij­ Dit keer dus voor het eerst ook MSX­ voor MCM als de PC-ge­ zen in aanmerking komen. Bij elke zen­ materiaal in Public Domain. Het was bruikers. Vandaar dan ook ding wordt f 2,50 in rekening gebracht even werk, om die eerste vier diskettes dat we met enige tevreden­ voor verzendkosten, ongeacht het aan­ samen te stellen, maar we hebben er een heid bij deze de eerste tal bestelde diskettes. goede bibliothecaris voor gevonden. Of­ Overigens, MSX-PD wordt alleen op groep van vier MSX-PD dis­ tewel, librarian, want in computerland het standaard-formaat, 3.5 inch gele­ krijgt alles nu eenmaal Engelse namen. kettes aankondigen. verd. Om ervoor te zorgen dat iedereen Aan materiaal ontbrak het Rene-Paul er gebruik van kan maken hebben we er Haenen - deze onvervangbare figuur voor MSX voor gekozen om die disket - voor een goede PD-verzameling - niet. tes allemaal single-sided te maken. In Onze oproepen in vorige nummers heb­ de toekomst zullen er ook cassettes met ben heel wat MSX-programma's opge­ Public Domain programma's verschij­ leverd, en die hebben we kunnen com­ nen. bineren met een deel van de vele lezer­ sinzendingen die al tijden op de redactie Bestellen kunt u door het verschuldigde lagen. Veel prima programma's kunnen bedrag over te maken op giro 12 93 280 we nu eenmaal niet in MSX/MS-DOS ten name van Shipdata Amsterdam, of Computer Magazine publiceren, bij­ bankrekeningnummer 547802013 van voorbeeld omdat ze domweg te groot de ABN, de Algemene Bank Neder­ zijn. land. Vergeet niet de gewenste diskettes We bedanken alle werkers aan de soft­ te vermelden, alsmede uw eigen volledi­ ware en brengen in dit blad een greep ge adres. Wij verzenden uw bestelling daaruit. Ditmaal nog alleen op disk, ge­ op de dag waarop wij uw betaling ont­ zien de problemen om allerlei program­ vangen. Opgelet: een giro-overschrij­ ma's netjes ook voor cassette geschikt te ving duurt circa 10 dagen, bank-over­ maken. schrijvingen kunnen zelfs 15 dagen on­ derweg zijn. Overigens, naast de inzendingen van le­ Het snelst gaat het door toezending van zers heeft ook Joop Stokvis van het Bul­ een volledig ingevulde betaal-cheque letinboard Waterland zo'n 2400 kiloby­ - vergeet niet de andere gegevens op te te MSX-ware bij Shipdata afgeleverd, geven. en de lezers zullen daar in de toekomst zeker het nodige van merken. Telefonische reacties - géén bestellin­ gen - kunnen ingesproken worden op MSX-1 ons antwoordapparaat, telefoon 020-- 718867. Bovendien zijn we elke dinsdag­ Deze diskette bevat Diskhulp, een pro­ middag van 16.00 tot 18.00 uur rechts­ gramma voor het bekijken en duplice­ treeks te bereiken onder dit nummer, ren van sectoren van diskettes. Alleen voor al uw vragen over de in samenwer­ geschikt voor MSX2 met twee drives. king met MSX/MS-DOS Computer Met MSXsiml en MSXsim2 kan men MCM'S PUBLIC DOMAlN Magazine aangeboden PD- en share­ allerlei functies simuleren en plotten. Er AANBOD, NU OOK MSX! ware-software. Eventuele klachten worden een aantal voorbeelden gegeven kunt u dan ook kwijt. Stuur echter nooit en de op de schijf geleverde informatie

MSX!MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 22 - =

is zeer verhelderend. En goed voor­ belzijdige drive. Maar Amiga's en der­ tieprotocollen, onder andere Xmodem, beeld van de kracht van MSX-Basic. gelijke kunnen hier een puntje aan zui­ Zmodem, Kermit en Megalink. De deze beide MSX2 programma's. Alle­ gen. host-functie is erg mooi. twee kunnen ze zowel met cassette als GT 1401 is een sharewareproduct, dat diskette - voor de data-opslag - uit Te bestellen als: B4/3-1 ook in Nederland officieel te registreren de voeten. is. Er is een leuke methode gebruikt om Dit drietal programma's is gemaakt MS-DOS shareware en gebruikers wat te stimuleren, zich toch door D.W. van Vlodorp. public domain te laten registreren en dus te betalen. Terecht, er is per slot van rekening veel Op deze schijf hebben we ook Finan ge­ Ook deze keer weer een aantal uitge­ werk in gestoken. plaatst, gemaakt door J. Kleinemans. zochte diskettes voor MS-DOS. De Finan geeft een financiële administratie schijven van deze maand: Bij het eerste gebruik namelijk gaat al­ voor hypotheekrente en salarisadmini­ les op normale snelheid, maar na enke­ stratie. Ook ziektekosten, vacantiegeld Programmeren: C Tutor le keren treedt er een vertragingsrouti­ en dergelijke zijn niet vergeten. Draait ne in werking, waardoor alleen het op­ zowel op MSX1 als MSX2, diskdrive - Onze favoriet. Prachtig en duidelijk, starten langer gaat duren. Het is in principe - niet vereist. mooi in kleur en interactief, helemaal in natuurlijk eenvoudig tegen te gaan, ANSI gemaakt (vergeet niet in de con­ maar een 'sleutel' en regelmatige up­ Diskhulp, MSXsim1, MSXsim2 en Fi­ fig.sys device = ansi.sys te plaatsen), dates zijn zeker de moeite waard. nan staan op één enkelzijdige 3.5 inch kortom perfect. Zo zouden we elke cur­ Bestelnummers: A20/5-2 voor 5.25 inch diskette, bestelnummer B1/3-1. sus wel willen zien. Een ideale inleiding en A20/3-1 voor 3.5 inch. in de toch al voor beginners zo moeilij­ MSX-2 ke taal C. Een aanradertje, zelfs voor de Occultisme: Horoscoop algemene ontwikkeling. Lezer P. Hoste heeft onder de naam Bestelnummers: A18/5-1 voor 5.25 inch Nu we in de vorige aflevering al orakels 'Galaxy Software' een tweetal program­ en A18/3-1 voor 3.5 inch. aanboden als Tarot en de I Ching mag ma's onder een fraai uitgevoerd menu een horoscoopprogramma niet aan ons gehangen. Waarschijnlijk is het gedigi­ Utillities: .Deskmate assortiment ontbrèken. taliseerde hoofd, dat ons vanaf dit menu Met Karma bepalen we ons vroegere le­ aankijkt, van hemzelf. De serieuze kant Met dit programma blijft u aan de PC ven, zonder Paar kiezen we geen is vertegenwoordigd door een volledig hangen. Het werkt zowel monochrome vriend/vriendin meer (of zetten ze maar programma voor het beheer van voor­ als in kleur, zij het m~t wat aanpassingen aan de kant), en wat past er beter op een raad, inclusief database. Maar ook het - zie handleiding op disk. computer dan de Kabbala, want wat met quiz-programma - met mogelijkheid Het kan resident in het geheugen aan­ cijfers werkt is juist. Probeer maar eens om zelf vragen samen te stellen - mag wezig blijven, maar ook alleenstaand met de titel van dit blad... er zeker zijn. Compleet met twee quiz­ werken en het is een manusje van alles, De Chinezen doen het wat anders, dus bestanden, over muziek en trivia! deze Deskmate. Het programma bevat deze horoscoop is ook toegevoegd. Enkelzijdig. een alarmklok, een calculator met print­ Bestelnummers: A21/5-1 voor 5.25 inch Alleen MSX2 met drive, bestelnummer functie en geheugen, een agenda met en A21/3-1 voor 3.5 inch. B2/3-1 notitiemogelijkheid en natuurlijk ook printfuncties, een telefoondraaier, een Games: Hajong MSX2 screendumps notitieblok, een serie DOS-bevelen. Verder biedt het de mogelijkheid om uw Een prachtige computerversie van het Scrdmp van K. Soeters, wat program­ printer te besturen (condensed, cursief, Chinese Mahjongspel. Werkt zowel in ma's bevat voor het maken van screen­ etcetera) en kan Deskmate voor de monochroom als in CGA. dumps voor screen 5, 7 en 8. Compleet anti-wordprocessorcomputerbezitters met een aantal voorbeelden, in de vorm (ideetje voor uw volgende partij Scrab­ Bestelnummers: A22/5-1 voor 5.25 inch van schermbeelden die op de diskette ble?) ook nog dienen als een gewone ty­ en A22/3-1 voor 3.5 inch. worden meegeleverd. Alleen geschikt pemachine met vele extra's, in samen­ voor MSX2 met drive. werking met uw printer natuurlijk. Utillities:Label Bestelnummers: A19/5-1 voor 5.25 inch Bestelnummer: B3/3-1 en Al9/3-1 voor 3.5 inch. Een prachtige labelmaker, die grafisch de directory van uw diskette en de dis­ Star Wars Communicatie: GT 1401 kettenaam print. Op de diskette is ook nog een jaar-planner (agenda) ge­ Lezer R. Rutten zond ons alweer een Een uiterst krachtig communicatiepak­ plaatst en een NANSI.SYS. tijd geleden een prachtige demo van de ket met werkelijk alle mogelijkheden. Door NANSI.SYS te installeren kunt u grafische mogelijkheden van MSX2. Zelfs als bulletinboard te gebruiken. uw computer aanzienlijk sneller met het Allemaal gedigitaliseerde beelden uit Het beslaat twee ge-arcte schijven, wat scherm laten werken. één van de Star Wars films, met fraaie ont-arct neerkomt op vier 360 kB dis­ Documentatie zit in de arc-file; Arc is overvloeiers! Natuurlijk het mooist in kettes. De volledige documentatie is voor het gemak toegevoegd. kleur, maar op zwart-wit gaat het zo­ toegevoegd. Een ontarcprogramma is waar ook. Jammer genoeg alleen voor aan te treffen op onze utilityschijf 1. Bestelnummers: A23/5-1 voor 5.25 inch de bezitters van een MSX-2 met dub- Het programma kent vele communica- en A22/3-1 voor 3.5 inch.

MSX/MS-OOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 23 - VoortschrUdende gemiddelden

Een 'lastige' rubriek, onze algoritme-cursus. Wie zich alleen voor spellen interes­ seert kan dit artikel maar be­ ter links laten liggen. Maar voor degenen die ook zelf programmeren is het juist razend interessant. Zo om­ vat deze aflevering een ge­ degen beschouwing over het begrip 'gemiddelde', wat nog al eens misbruikt wordt, en een fraaie Basic­ manier om daar wel goed mee om te gaan. Plus, als extra, een behoorlijk univer­ sele module om grafieken netjes op het scherm te zet­ ten. Voor MSX2 - scherm 7 Wie de krant, de TV- of de consumen­ korte duur en geven daardoor alleen - en MS-DOS. Want natuur­ tengids wel eens leest wordt regelmatig een indicatie. Bij echte geluidsonder­ lijk is deze cursus meteen geconfronteerd met het woord 'gemid­ zoeken wordt er langdurig gemeten, voor beide systemen ge­ delde'. De berekening van het gemid­ wordt het verkeer ook geteld en wordt schreven! delde is niet een bijzonder moeilijke met gemiddelden gewerkt. Als je alleen klus; oefening krijg je in ieder geval ge­ naar de piekwaarden kijkt, krijg je een noeg met het uitrekenen van rapport­ verkeerd - te negatief - beeld, zo wordt en examencijfers. Toch zijn gemiddelde ons te verstaan gegeven.' (Uit: Een blik tussen- resultaten ook wel eens interes­ achter de schermen, pag. 53-54.) sant. Zo op het eerste gezicht begrijpen we Wat er geschreven wordt meteen hoe de metingen en de interpre­ tatie ervan in elkaar zitten, naar ver­ Het was me een beetje teveel werk om wachting de gemiddelde Nederlander alle inmiddels verschenen MCM's eens tenminste ... na te pluizen op het gebruik van het Toch kun je je afvragen wat in dat arti­ woord 'gemiddeld' maar ongetwijfeld kel nu wordt bedoeld met: 'wordt met zal het wel eens zijn toegepast. In het gemiddelden gewerkt'. Een tientonner nummer waar de onlangs gehouden en­ maakt meer herrie dan een Alto; het is quête is gepubliceerd, is het waarschijn­ daarom niet eerlijk om alleen naar piek­ lijk wel te vinden. waarden - beter uiterste waarden - te Wie lid is van de ANWB en de Kampi­ kijken, dan komt men te hoog of te laag oen in de bus krijgt, heeft in het maart- uit. Een gemiddelde samenstellen ligt 1988 nummer in een artikel over metin­ dus voor de hand. gen bij geluidwerende schermen de vol­ gende tekst kunnen lezen: Uit het artikel blijkt dat er meestal lang­ durig wordt gemeten. Dit levert een ' ... Een van de microfoons op een tele­ reeks van verschillende meetwaarden scoop is langs hydraulische weg naar bo­ op. Zo kun je je voorstellen dat het ge­ ven gebracht en steekt net boven het luidsniveau in de spits hoger zal zijn dan scherm uit. Een andere microfoon staat daarbuiten. Toch neemt het geluidsni­ tegen het huis van de familie Bonvani, veau niet abrupt af; er is sprake van een op vijf meter boven de grond. Van tevo­ geleidelijk verloop. Kiezen we voor het ALGORITME-CURSUS ren waren we al uitgebreid gewaar­ gemiddelde alleen de metingen in de VOOR MSX EN MS-DOS schuwd dat de waarden die we zouden spits en daarbuiten of zijn we in staat DEEL8 meten niet te strikt mochten worden ge­ ook de geleidelijke toe-en afname weer nomen. De metingen waren slechts van te geven in een soort gemiddelde?

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 24- 4_=

Voortschrijdend gemiddelde 9 o.s va rb ru i k par wa a kin M3 Y-wo.o.rdan x 1 Naast het gewone gemiddelde - wat 45.0 bekend wordt verondersteld - bestaat /"1 er een truukje om geleidelijke verande­ 40.0 /\ /: ringen in waarnemingen weer te geven \J ' !\ I in een gemiddelde: het voortschrijden­ 35.0 "\ I \ i il ~ de gemiddelde. Bij het voortschrijden­ I \ de gemiddelde wordt uitgegaan van een 30.0 \1 '\' / \ 1\ ' \ I serie waarnemingen die op achtereen­ ' I ' I 1 volgende tijdstippen zijn genomen. De 25.0 ~' Ijl \ .1 \ ~I verzameling met regelmatige tussenpo­ I : 'vï !\ 1\ .~ \.1 '1 zen gedane geluidswaarnemingen is 20.0 ~ zo'n tijdreeks, maar ook de dagelijkse I~;J '~ 'I gasmeterstand, de wekelijkse kijkcijfers 15.0 l.lIo.o.rnamingan of de dollarkoers.

Je kunt je natuurlijk afvragen: waarom 10.0 moet ik eigenlijk nog middelen; ik kan toch gewoon actuele waarde nemen? 5.0 Denk dan eens aan de rapportcijfers; in 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 noodsituaties komt het gemiddelde '=:------:------_.. _-- - daar zeer goed van pas. Een ander voor­ Figuur 1, de ruwe waarnemingen beeld, onze voorbij rijdende tientonner: middelen is noodzaak om sterke fluc­ Elke waarneming is de stand van de gas­ gerekend; de X-array bevat het rang­ tuaties in de waarneming weg te werken. meter na een week huishouden. Met een nummer van de periode. De G-array beetje studeren kun je heel goed de sei­ wordt gebruikt in het reken deel van het Eigenlijk is het voortschrijdend gemid­ zoensinvloed zien: 's winters brandt de programma; de X- en Y-array wordt delde gebaseerd op het feit dat telkens kachel volop, in de lente en herfst wordt gebruikt in de subroutines die de grafi­ wanneer er een nieuwe waarneming be­ er minder gestookt en in de zomer is de sche weergave voor hun rekening ne­ schikbaar is, er een nieuw gemiddelde kachel buiten gebruik. men. Na uitvoering van bovenstaand wordt uitgerekend. Voor dit gemiddel­ stukje programma staan' in de X- en Y­ de worden dan alleen een vastgesteld De fluctuaties van week tot week komen array's de ruwe data opgeslagen. aantal van de jongste waarnemingen ge­ vooral door wisselende buitentempera­ nomen, bijvoorbeeld steeds de laatste tuur en het ongelijkmatig gebruik van de In figuur 1 ziet u die ruwe data grafisch tien waarnemingen. andere apparaten-op-gas zoals de dou­ weergegeven. Niet alleen de fluctuaties Speciaal voor dit artikel was ik begon­ che, de keukengeiser en het kooktoe­ per week, maar ook de verandering van nen met het dagelijks noteren van de stel. Zelfs de vakantieperiode is te on­ het gebruik gedurende het jaar zijn heel gasmeterstand. Een goeie griep heeft derscheiden; daar is het verbruik mini­ goed te zien. Een jaargemiddelde ne­ echter behoorlijk roet in het eten ge­ maal. men zou deze geleidelijke verandering gooid. Mijn metingen bevatten nu een helemaal teniet doen... groot gat en zijn niet meer bruikbaar Methode voor dit artikel. Daarom heb ik mijn toe­ Om het voortschrijdend gemiddelde te vlucht genomen tot fictieve gas-ver­ Uit de tabel met gasmeterstanden moet bepalen, moet er steeds een vooraf be­ bruiks cijfers, waarvan een lijstje te vin­ nu eerst per periode het verbruik wor­ paald aantal opeenvolgende waarne­ den is in tabel 1. den opgemaakt, dus het verschil van mingen worden gemiddeld. Dit wordt twee opeenvolgende meterstanden. opgegeven aan het begin van het pro­ Vandaar dat ook de beginstand in de ta­ gramma - regel 150 - in de variabele De beginstand van de gasmeter: 2372.1 Het aantal perioden is: 52 bel is opgenomen. PL, waar gevraagd wordt om het aantal periode meterstand periode meterstand meetwaarden, dat gemiddeld moet gaan 1 2412.1 27 3164.6 210 READ B ' startstand van de meter worden. 2 2454.8 28 3185.3 3 2498.8 29 3203.4 2W READ P , aantal perioden In de G-array is per periode het ver­ 4 2539.0 30 3223.3 5 2565.1 31 3233.1 6 2602.9 32 3239.3 230 DIM X(P + 1),Y(P + 1),G(P + 1) bruik opgeslagen; deze gegevens wor­ 7 2641.0 33 3245.5 8 2682.3 34 3256.8 240FOR 1=1 TO P den in het volgende stukje programma 9 2727.1 35 3277.4 10 2770.5 36 3294.9 250 READ X(I),G(I): dan ook gebruikt. De idee is om een lo­ 11 2793.2 37 3312.3 12 2829.3 38 3332.5 260 Y(I) = G(I)-B: pende som bij te houden. Voordat we 13 2859. B 39 3350.6 14 2879. B 40 3385.4 B =G(I): beginnen wordt de som van de eerste PL 15 2914.4 41 3404.6 16 2945.2 42 3433.0 G(I) =Y(I) waarnemingen uitgerekend in SUMo 17 2969.3 43 3459.8 18 2994.0 44 3480.4 Een nieuwe waarneming toevoegen be­ 19 3013.6 45 3512.9 20 3033.0 46 3554.4 290NEXTI tekent de oudste waarneming uit de som 21 3051.1 47 3581. 2 22 3069.2 48 3609.4 23 3088.5 49 3634.5 verwijderen. 24 3106.0 50 3656.5 25 3126.3 51 3694.0 Zoals uit bovenstaand stukje program­ Dit houdt de noodzaak in de waarne­ 26 3143.7 52 3738.0 ma is te zien wordt in zowel de Y-array mingen die worden gebruikt in de lo­ Tabel 1, fictieve gasmeterstanden als in de G-array steeds het verschil uit- pende som ergens op te slaan! In dit

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 25- voorbeeld is extra opslag echter niet no­ 9~sverbrulk per waek In M3 Y-w~~rden x 1 dig omdat alle waarden al beschikbaar zijn in de array G. 45.0 De uitgerekende gemiddelden worden weer in de Y-array opgeslagen. Als bij­ 40.~ behorende X-waarde wordt het perio­ denummer van de laatst toegevoegde 35.0 waarneming gebruikt. 30.0 390FORI=1 TOPL 400 SUM = SUM + G(I) 25.0 410 NEXT I 20.0 420 FOR 1=1 TO P+I-PL 430 X(I) = 1-1 + PL 15.0 440 Y(I) =SUM/PL 450 SUM = SUM-G(I) + G(I + PL) 10.0 460NEXTI

5.0 L-______Figuur_ 2a Worden de gemiddelden samen met de 40 45 50 waarnemingen grafisch weergegeven, o 5 10 15 20 25 30 35

dan is te zien dat de sterke fluctuaties 9~sverbru ik per week in M3 Y-w~~rden x zijn verdwenen, zie figuren 2a, b en c, welke hiernaast staan afgebeeld. Het ef­ 45.0 fect hangt sterk af van het aantal samen te nemen waarnemingen. 40.0 Er is nog een tweede verschijnsel dat sa­ menhangt met de keuze van het aantal 35.0 samen te nemen waarnemingen: de in­ looptijd. Voordat het eerste gemiddel­ 30.0 de kan worden geproduceerd moet er in ieder geval het aantal gekozen waarne­ 25.0 mingen beschikbaar zijn. 20.0 Conclusie: een hoog aantal heeft een lange inlooptijd en goede onderdruk­ 15.0 king van de fluctuaties; een laag aantal heeft een korte inlooptijd maar onder­ 10.0 drukt de fluctuaties niet zo goed. Bij toe­ passing van deze methode moet er ruim­ Figuur 2b 5.0 te zijn om N waarnemingen op te slaan. ca 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 Exponentieel voortschrijdend gemiddelde 9~sverbru Ik per week In M3 Y-w~~rden x 45.0 Dit is misschien niet de officiële titel van de methode; het geeft in ieder geval wel 40.0 het verschil met het 'gewone' voort­ schrijdende gemiddelde aan. Het 'ge­ 35.0 wone' voortschrijdende gemiddelde wordt uitgerekend door het middelen 30.0 van een vooraf bepaald aantal opeenvol­ gende waarnemingen. De leeftijd van de waarneming - afgemeten naar het aan­ 25.0 tal metingen dat intussen plaats heeft gehad - wordt buiten beschouwing ge­ 20.0 laten. Toch is het niet zo gek om dit ge­ geven op een of anderen manier te ver­ 15.0 W~~rnemlngen werken. Hoe ouder, hoe minder interes­ PL= 10 sant een waarneming wordt. 10.0 Figuur 2c 5.0 Figuren 2a, b en c, voorbeelden van ver­ 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 schillende voortschrijdende gemiddelden

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 26-

- ,. 2 1_ . t Bij het exponentieel voortschrijdend ge-. middelde wordt de leeftijd van de me­ De formule: SN (l-a)SO + aW ting omgezet in het gewicht waarmee hij met SN - het nieuwe exponentiele gemiddelde; meetelt. Dit gewicht nu neemt exponen­ SO - het vorige exponentiele gemiddelde; tieel af naarmate de waarneming ouder W de waarneming; wordt, vandaar de naam. In tegenstel­ a - de constante alpha. ling tot de uitleg is de formule bijzonder Invoer waarneming Wl: eenvoudig! Bij binnenkomst van een SNl = (l-a)SO + aWl waarneming wordt het nieuwe gemid­ delde uitgerekend met het dan gelden­ Invoer waaneming W2: de gemiddelde volgens: SN2 (l-a)SNl + aW2 = (l-a){(l-a)SO + aWl} + aW2 = (1-a)"2S0 + a(l-a)Wl ~ aW2 SN =SO +a*(W-SO) Invoer waarneming vl3 : waarbij geldt: SN3 (1-a)SN2 + aW3 I (1-a){(1-a)"2S0 + a(l-a)Wl + aW2} + aW] SN - het nieuwe èxponentieel gemid­ = l!:=l::SO + ~~~:=l:~Wl +a(1-a)W2 +aW3 delde; sa - het vorige exponentieel gemid­ In de laatste formule zijn de gewichtsfactoren onderstreept. delde; bI === W - de waarneming; Figuur 3, uitwerking van de gewichtsfactoren bij toevoeging van drie waarnemingen a - de alpha-waarde; een te kiezen constante die het verloop van de ge­ wichtsfactor bepaalt, a tussen 0 en 1. W gewicht 1"=0.35 a=0.30 a=0.25 a=0.20 a=0.15 a=0.10 I 11 I Een beetje sleutelen aan de formule 1 a(a-1)" 0 0.3500 !I 0.3000 0.2500 0.2000 0.1500 0.1000 2 a(a-1)" 1 0.2275 0.2100 0.1875 0.1600 0.1275 0.0900 geeft de volgende vorm: 3 a(a-1)" 2 0.1479 0.1470 0.1406 0.1280. 0.1084 0.0810 4 a(a-1)" 3 0.0961 0.1029 0.1055 0.1024' 0.0921 0.0729 5 a(a-1)" 4 0.0625 0.0720 0.0791 0.0819 0.0783 0.0656 SN = (l-a)*SO + a*W 6 a(a-1)" 5 0.0406 0.0504 0.0593 0.0655 0.0666 0.0590 7 a(a-1)" 6 0.0264 0.0353 0.0445 0.0524 0.0566 0.0531 Daaruit blijkt dat de waarneming niet in 8 a(a-1)" 7 0.0172 0.0247 0.0334 0.0419 0.0481 0.0478 9 a(a-1)" 8 0.0112 0.0173 0.0250 0.0336 0.0409 0.0430 zijn geheel, maar slechts voor een deel 10 a(a-1)" 9 0.0072 0.0121 0.0188 0.0268 0.0347 0.0387 - de factor a - gebruikt wordt om het 11 a(a-1)"10 0.0047 0.0085 0.0141 0.0215 0.0295 0.0349 12 a(a-1)"11 0.0031 0.0059 0.0106 0.0172 0.0251 0.0314 nieuwe gemiddelde uit te rekenen. De 13 a(a-1)"12 0.0020 0.0042 0.0079 0.0137 0.0213 0.0282 rest - defactor (I-a) - wordt uit het vo­ 14 a(a-1)"13 0.0013 0.0029 0.0059 0.0110 0.0181 0.0254 rige gemiddelde betrokken. Op zich is 15 a(a-1)"14 0.0008 0.0020 0.0045 0.0088 0.0154 0.0229 16 a(a-1)"15 0.0005 0.0014 0.0033 0.0070 0.0131 0.0206 dit niet zo'n groot verschil met het 'ge­ 17 a(a-1)"16 0.0004 0.0010 0.0025 0.0056 0.0111 0.0185 wone' voortschrijdende gemiddelde. 18 a(a-1)"17 0.0002 0.0007 0.0019 0.0045 0.0095 0.0167 19 a(a-1)"18 0.0002 0.0005 0.0014 0.0036 0.0080 0.0150 Daar telt elke waarneming, dus ook de 20 a(a-1)"19 0.0001 0.0003 0.0011 0.0029 0.0068 0.0135 laatste, maar voor een N-de deel mee met N het aantal samen te nemen waar­ som van de gewichten nemingen. Toch lijkt het er bij het expo­ overige nentieel voortschrijdend gemiddelde waarnemingen: op, dat alleen de laatste en geen vorige ("·1) "20 11 11 11 11 11 waarnemingen meetellen. 0.0002 0.0008 0.0032 0.0115 0.0388 0.1216 Daarom een soort rekenvoorbeeld. La­ totaal: 1.0000 1.0000 1.0000 1.0000 1. 0000 1.0000 ten we uitgaan van een gegeven waarde . .- - voor sa. Dan voegen we drie waarne­ Tabel 2, ovelZicht van gewichten bij verschil/ende a-waarden mingen toe: W1, W2 en W3. De nieuwe exponentiële voortschrijdende gemid­ In tabel 2 zijn de verschillende gewichts­ In bovenstaande programmacode is de delden noemen we SN1, SN2 en SN3. Is factoren op een rijtje gezet voor ver­ formule letterlijk toegepast. Voor de in SN3 nu nog iets te merken van de schillende waarden van de factor a. FOR-Ioop worden nog twee startwaar­ waarnemingen W1 en W2 en hoe zwaar Tot zover de theorie. De verwerking van den toegekend aan de variabelen S en A. tellen ze dan mee? de gascijfers met het exponentieel In figuur 3 is de toevoeging van W1, W2 voortschrijdend gemiddelde gaat op de De S-waarde is de startwaarde voor het en W3 uitgewerkt. De waarde van SN3 volgende manier: gemiddelde oftewel de gemiddelde wordt bepaald door zowel sa, W1, W2 waarde sa bij de verwerking van de eer­ en W3; ze hebben echter alle vier een 510 S=PS: ste waarneming. verschillende gewichtsfactor - dubbel A=PA De A-waarde is de factor a. onderstreept - die afhangt van de fac­ 520FORI=1 TOP Beide waarden zijn aan het begin van tor a. Telkens als er een nieuwe waarne­ 530 S=S+A*(G(I)-S): het programma aan de gebruiker ge­ ming wordt ingevoerd, neemt de ge­ X(I) =1: vraagd, in de regels 160 en 170. De start­ wichtsfactor van de waarneming W1 ex­ Y(I)=S waarde in de variabele PS, de a-waarde ponentieel af. 540NEXTI - alpha - in PA.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24· augustus 1988 - 27- ,

go.sverbru Ik per week In t13 Y-wao.rden x 1 gdsverbru Ik per week in M3 Y-Wddrden x 1

45.0 45.13

40.0 40.0

35.0 35.0 ! 30.0 ! 313 .13 ! 25.0 25.0

20.0 20.0

\ 15.0 Wo.o.rnem I ngen 15.13 S= 34. A= .3 10.13 10. 0 Figuur4a Fif.:Uur4b 5 .0 0 5 113 15 20 25 313 35 40 45 513 13 5 10 15 213 25 30 35 40 45 50

Figuur 4a, b, een d geven de exponenti­ Grafische weergave in Basic de kleuren, gezien de 'colorspill'. eel voortschrijdende gemiddelden sa­ Daarnaast is er in de MS-DOS versie men met de waarnemingen grafisch Het programma bij dit artikel maakt ge­ een uitvoer-routine opgenomen die op weer. bruik van twee subroutines die de grafi­ screen 2 van de Color Graphics Adap­ Bij deze methode is de inlooptijd niet sche weergave voor hun rekening ne­ tor werkt. Geen kleuren dus, maar wel zichtbaar, mits er een goede startwaar­ men. Een van de routines zorgt voor het een hoog oplossend vermogen. Voor de voor het gemiddelde wordt geno­ tekenen van assen, de schaling plus asla­ diegenen die een Hercules kaart in hun men. Zowel uit de plaatjes als uit tabel bels en een titel, de andere routine doet computer hebben: met de HGCIBM­ 2 kan worden geconcludeerd: een lage het echte tekenwerk. In de MSX-versie emulator werkt het uitstekend. Voordat factor a geeft een goede onderdrukking van het programma zijn beide routines u GW-Basic opstart dient u met het van fluctuaties; een te lage 'a' heeft na­ ingesteld op het gebruik van MSX2 commando: HGCIBM IE de emulatie ijlen tot gevolg. screen 7. Met wat studie zijn de routines aan te zetten. Wie deze Public Domain aan te passen voor MSXl screen 2, hoe­ emulator nog niet bezit kan deze via de Een hoge factor a volgt de waarnemin­ wel dat ten koste gaat van het horizon­ MCM PD-service - zie elders in dit gen sneller, maar onderdrukt de fluc­ taal oplossend vermogen. Echter, de nummer - bestellen. tuaties niet zo goed. Voordeel van deze routines zijn dermate universeel van op­ methode boven het gewone voortschrij­ zet dat het geen probleem mag zijn. De beide methodes worden in de prak­ dende gemiddelde is, dat het niet nodig Aangeraden wordt wel om in dat geval tijk vaak gebruikt en het is niet moeilijk is de N waarnemingen op te slaan. geen gebruik te maken van verschillen- zelf toepassingen te bedenken.

go.sverbruik Per week In M3 Y-wo"o.rden x 1 go.sverbru Ik per week I n M3 Y- Wddrden x 1

45.0 45 . 13

40.0 413.13

35.0 35.0

30.0 30. 0

25 .0 25 .13

20.0 213.13

15.0 Wo.o.rnem i ng en 15.0 Wo.o.rnem i ngen S= 34 . A= .2 S= 34. A= . 1 10.0 113.13 Figuur4d 5 .0 L-______Figuur4c___ 5 .13 '-__ ...... __ __. . _. o 5 113 15 20 25 30 35 40 45 513 5 113 15 213 25 313 35 413 45 513

10 I VRTGEM, demo voortschrijdend gemiddelde 0 ~ I 0 30 I MSX/MS-DOS Computer Magazine 0 40 I 0 50 I MSX-Basic versie, screen 7, dus alleen MSX-2 0 OOI 0 70 I Functies voor de conversie van coordinaten ******************************** 0 80 DEF FNXC(XV)=42+INT(XV*8+.5) 99

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 28- 90 DEF FNYC(YV)=180-INT(DY*(TV-YS)+.5) 54 100 I 0 110 I 0 120 I Invoer van de parameters ************************************************* -0 130 KEY OFF: CLS . 86 140 LOCATE 2,2: PRINT IIVooRBEELD VOORTSCHRIJDEND GEMIDDELDElI I 43 150 LOCATE 2,4: INPUT IIHçeveel meetwaarden samennemenlliPL î 234 160 LOCATE 2,6: INPUT lIStartwaarde SlIiPS ! 33 170 LOCATE 2,8: INPUT IIAlpha lI iPA : 169 180 I Minimum- en maximum waarde initialiseren ********************************* 0 190 MX=-1000: MN=-MX 35 200 I Lezen meter-standen uit data-regels ************************************** 0 210 READ BIstartstand van de meter ! 145 220 READ P I aantal perioden ! 98 230 DIM X(P+l), Y(P+l),G(P+l) I 48 240 FOR 1=1 TO P 36 250 READ X(I),G(I): I 248 260 Y(I)=G(I)-B: B=G(I): G(I)=Y(I) 9 270 IF Y( I»MX THEN MX=Y( I) : 102 280 IF Y( I)5 THEN SY=10: GOTO 670 . 106 640 IF SY>2 THEN SY=5: GOTO 670 47 650 IF SY>1 THEN SY=2: GOTO 670 231

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 -29- 660 SY=l 154 670 SY=SY*10A SC 9 680 MX=INT(MX/SY+1)*SY: MN=INT(MN/SY)*SY 55 690 TX=MX: TN=MN: SC=l 144 700 IF TX>9999 OR TN<-999 THEN SC=SC*10: TX=TX/10: TN=TN/10: GOTO 700 118 710 IF TX<100 AND TN>-10 THEN PU$="##.#" ELSE PU$="#####" 108 720 I Zet window gegevens ****************************************************** 0 730 YS=MN 45 740 DY=165/(MX-MN) 101 750 SCREEN 7,0 145 760 OPEN "grp:" FOR OUTPUT AS #1: YELLOW=l1: RED=6: GREEN=3 97 770 I Schrijf de titel ********************************************************* 0 780 PRESET (0,5): PRINT #1, SPC(26-LEN(TITLE$)/2);TITLE$ 86 790 I Teken X- en Y-as ********************************************************* 0 800 LINE (FNXC(.5),FNYC(MX))-(FNXC(.5),FNYC(MN)),YELLOW ' 181 810 LINE (FNXC(.5),FNYC(MN))-(FNXC(L+.5),FNYC(MN)),YELLOW 164 820 I Teken Y-as verdeling ***************************************************** 0, 830 K=TN 79 840 FOR I=MN TO MX STEP SY 57 850 I 35 860 PRESET (10,FNYC(I)) 2 870 PRINT #1, USING PU$jKj: K=K+SY/SC I print labels langs Y-as 227 880 NEXT I 222 890 PRESET (342,5): PRINT #1, "Y-waarden X"jSCj 117 900 FOR 1=0 TO L STEP 5 129 910 PRESET (FNXC(I),FNYC((DY*YS-5)/DY)) 170 920 PRINT #1, USING "##"; 1 I print labels langs X-as 223 930 NEXT I 213 940 RETURN 203 950 I Plot een serie *********************************************************** 0 960 I X-array - x-waarden 0 970 I V-array - y-waarden 0 980 I L - aantal waarden 0 990 I C - weergave kleur 0 1000 PRES ET (FNXC(X(l)),FNYC(Y(l))) 112 1010 FOR 1=2 TO L 183 1020 LINE -(FNXC(X(I)),FNYC(Y(I))),C 125 1030 NEXT 1 88 1040 BEEP 244 1050 IF INKEY$="" THEN GOTO 1050 ELSE RETURN 78 1060 I De gasmeter-waarden ************************************************~**** 0 1070 I De meterstand op tijdstip 0, gevolgd door het aantal perioden 0, 1080 DATA '2372.1, 52 247 1090 I achtereenvolgens 0 1100 I - het weeknummer; 0 1110 I - de meterstand. 0 1120 DATA I, 2412.7, 2, 2454.8, 3, 2498.8, 4, 2539.0, 5, 2565.1 1 1130 DATA 6, 2602.9, 7, 2641.0, 8, 2682.3, 9, 2727.1, 10, 2770.5 ' 232 1140 DATA 11, 2793.2, 12, 2829.3, 13, 2859.8, 14, 2879.8, 15, 2914.4 I 182 1150 DATA 16, 2945.2, 17, 2969.3, 18, 2994.0, 19, 3013.6, 20, 3033.0 9 1160 DATA 21, 3051.1, 22, 3069.2, 23, 3088.5, 24, 3106.0, 25, 3126.3 131 1170 DATA 26, 3143.7, 27, 3164.6, 28, 3185.3, 29, 3203.4, 30, 3223.3 204 1180 DATA 31, 3233.1, 32, 3239.3, 33, 3245.5, 34, 3256.8, 35, 3277.4 145 1190 DATA 36, 3294.9, 37, 3312.3, 38, 3332.5, 39, 3350.6, 40, 3385.4 33 1200 DATA 41, 3404.6, 42, 3433.8, 43, 3459.8, 44, 3480.4, 45, 3512.9 125 1210 DATA 46, 3554.4, 47, 3581.2, 48, 3609.4, 49, 3634.5, 50, 3656.5 83 1220 DATA 51, 3694.0, 52, 3738.0 67

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24· augustus 1988 - 30- , · 10 I VRTSGEM, demo voortschrijdend gemiddelde 362 20 I 398 30 I MSX/MS-DOS Computer Magazine 101 40 I 400 50 I GW-Basic versie, screen 2 CGA-mode 583 60 I 402 70 I Functies voor de conversie van coordinaten ******************************** 11 80 DEF FNXC(XV)=42+INT(XV*8+.5) 539 90 DEF FNYC(YV)=180-INT(DY*(YV-YS)+.5) 110 100 DEF FNLX(VX)=INT(VX/6.4 + 1.5) 503 110 DEF FNLY(VY)=INT(VY/8.83 + 1.5) 437 120 I Invoer van de parameters ************************************************* 779 130 KEY OFF: CLS 790 140 LOCATE .2,20: PRINT "VOORBEELD VOORTSCHRIJDEND GEMIDDELDE" 868 150 LOCATE 4,2: INPUT "Hoeveel meetwaarden samennemen";PL 662 160 LOCATE 6,2: INPUT "Startwaarde S";PS 25 170 LOCATE 8,2: INPUT "Alpha ";PA 749 180 I Minimum- en maximum waarde initialiseren ********************************* 586 190 MX=-1000: MN=-MX 835 200 I Lezen meter-standen uit data-regels ************************************** 605 210 READ BIstartstand van de meter 49 220 READ P I aantal perioden 450 230 DIM X(P+1),Y(P+1),G(P+1) 808 240 FOR 1=1 TO P 228 250 REÀD X(I),G(I): 792 260 Y(I)=G(I)-B: B=G(I): G(I)=Y(I) 969 270 IF Y(I»MX THEN MX=Y(I) 494 280 IF Y(I)

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 31- 580 ' . MX: maximum Y-waarde; MN: ,minimum Y-waarde 327 590 • Bereken de schaal Y-as 747 600 SY=(MX-MN)/10 3 610 SC=INT(LOG(SY)/LOG(10» 449 620 SY=SY/10A SC 241 630 IF SY>5 THEN SY=10: GOTO 670 106 640 IF SY>2 THEN SY=5: GOTO 670 511 650 IF SY>1 THEN SY=2: GOTO 670 439 660 SY=1 202 670 SY=SY*l~SC 201 680 MX=INT(MX/SY+1)*SY: MN=INT(MN/SY)*SY 95 690 TX=MX: TN=MN: SC=1 272 700 IF TX>9999 OR TN<-999 TH EN SC=SC*10: TX=TX/10: TN=TN/10: GOTO 700 318 710 IF TX<100 AND TN>-10 THEN PU$=n##.#" ELSE PU$="#####" 612 720 • Zet window gegevens ****************************************************** 686 730 YS=MN 117 740 DY=165/(MX-MN) 341 750 CLS: SCREEN 2 503 760 WINDOW SCREEN (0,0)-(512,212) 459 770 • Schrijf de titel ********************************************************* 258 780 LOCATE FNLY(5),FNLX(0): PRINT SPC(26.LEN(TITLE$)/2);TITLE$ 597 790 • Teken X- en Y-as ********************************************************* 489 800 LINE (FNXC( .5).FNYC(MX) )-(FNXC( .5),FNYC(MN» 561 810 LINE (FNXC(.5),FNYC(MN»-(FNXC(L+.5),FNYC(MN» 160 820 • Teken Y-as verdeling ***************************************************** 549 830 K=TN 383 840 FOR I=MN TO MX STEP SY 865 850 LINE (FNXC(-.2),FNYC(I»-(FNXC(0),FNYC(I» 471 860 LOCATE FNLY(FNYC(I»,FNLX(0) 644 870 PRINT USING PU$;K;: K=K+SY/SC • print labels langs Y-as 966 880 NEXT I 550 890 LOCATE FNLY(5),FNLX(340): PRINT "Y-waarden x";SC; 952 900 FOR 1=0 TO L STEP 5 769 . 910 LOCATE FNLY(FNYC((DY*YS-5)/DY»,FNLX(FNXC(I» 878 920 PRINT USING "##"; 1 • print labels langs X-as 34 930 NEXT I 541 940 RETURN 43 950 • Plot een serie *********************************************************** 976 960 • X-array - x-waarden 509 970 • Y-array - y-waarden 535 980 • L - aantal waarden 875 990 • 638· 1000 PRESET (FNXC(X(I»,FNYC(Y(I») 208 1010 FOR 1=2 TO L 143 1020 LINE -(FNXC(X(I»,FNYC(Y(I») 703 1030 NEXT I 184 1040 BEEP 804 . 1050 IF INKEY$="II THEN GOTO 1050 ELSE RETURN 822 1060 • De gasmeter-waarden ***************************************************** 229 1070 • De meterstand op tijdstip 0, gevolgd door het aantal perioden . 784 1080 DATA 2372.1, 52 487 1090 I achtereenvolgens 794 1100 I - het weeknummer; 256 1110 I - de meterstand. 154 1120 DATA 1, 2412.7, 2, 2454.8, 3, 2498.8, 4, 2539.0, 5, 2565.1 33 1130 DATA 6, 2602.9, 7, 2641.0, 8, 2682.3, 9, 2727.1, 10, 2770.5 776 1140 DATA 11, 2793.2, 12, 2829.3, 13, 2859.8, 14, 2879.8, 15, 2914.4 54

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 • augustus 1988 - 32-

. ~ " . . . . " .. 1150 DATA 16, 2945.2, 17, 2969.3, 18, 2994.0, 19, 3013.6, 20, 3033.0 345 1160 DATA 21, 3051.1, 22, 3069.2, 23, 3088.5, 24, 3106.0, 25, 3126.3 955 1170 DATA 26, 3143.7, 27, 3164.6, 28, 3185.3, 29, 3203.4, 30, 3223.3 284 1180 DATA 31, 3233.1, 32, 3239.3, 33, 3245.5, 34, 3256.8, 35, 3277.4 249 1190 DATA 36, 3294.9, 37, 3312.3, 38, 3332.5, 39, 3350.6, 40, 3385.4 137 1200 DATA 41, 3404.6, 42, 3433.8, 43, 3459.8, 44, 3480.4, 45, 3512.9 485 1210 DATA 46, 3554.4, 47, 3581.2, 48, 3609.4, 49, 3634.5, 50, 3656.5 , 955 1220 DATA 51, 3694.0, 52, 3738.0 : 667 *** TOTAAL-CHECKSUM: 60539 ***

MSX/MS-OOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 33- (. =

Kort eD Krachtig

Een vraag die we regelma­ Altijd al een populair~ rubriek, dat Kort scherm verschijnen. Een grafisch grap­ tigkrijgen is of we, naast en Krachtig. Jammer alleen dat ie zo be­ je, dat overal en nergens benut kan wor­ werkelijk is. Vooral onze huistypist wil den. Ook makkelijk tot oneliner samen onze grote programma's, wel eens de nodige kreten slaken, over te vatten, maar dat laten we aan uzelf ook niet wat kleine, snel in het leren programmeren in normaal Ne­ over. De prille beginner moet hier zijn te tikken programmaatjes derlands en zo. Gelukkig is dat in onze of haar handboek maar eens naast leg­ willen brengen. Aan dat ver­ nieuwe behuizing simpel op te lossen: gen. zoek voldoen we natuurlijk we doen gewoon de deur dicht. Maar We vonden het erg aardig van Radek misschien kunnen de geachte inzenders dat er ook een MSXl versie meegele­ graag. Daar hebben we en inzendsters hem toch een beetje ont­ verd werd, maar we hadden wel enige deze rubriek, Kort en Krach­ zien, door op diskette of cassette in te kritiek, namelijk dat deze versie maar tig, voor. zenden. Des te meer tijd en aandacht één kleur benutte; zo kaal is MSXl nu Het schrijven van dergelijke kunnen we aan de inhoud besteden. ook weer niet! Daarom hebben we in de kleine programma's is een Al met al lag er alweer een la vol met half MSXl versie een kleine ingreep ge­ geteste K&Ktjes gereed. Vol verse pleegd: de derde parameter van de kunst op zich. Het is de be­ moed - in de vakantie opgedaan - zijn CIRCLE opdracht, die de kleur be­ doeling om met zo min mo­ we daar maar eens ingedoken. paalt, verandert nu ook met N, alleen gelijk programma een zo niet zo snel als in de MSX2 versie. Let groot mogelijk effect te be­ Tol op, in de listing staat een backslash: \. reiken. Het toppunt van Deze geeft aan dat er gedeeld moet wor­ Van Michel Shuquair uit Lelystad heb­ den, en meteen afgerond. Dit kan naar zo'n programma is de Oneli­ ben we inmiddels een flinke stapel smaak ook anders opgelost worden, zo­ ner, voor MSX en MS-DOS klaarliggen, u zult nog vaker van hem lang de kleuraanduiding maar niet bo­ maximaal 255 tekens lang. horen. Zo te zien is hij specialist in (bij­ ven de 15 komt. Maar ook korte routines, na) oneliners. De eerste regel van Tol die binnen grote program­ dient slechts om op een schoon scherm 60 Pagina's! te beginnen, Het hele eigenlijke pro­ ma's in stilte hun nuttige gramma zit in de tweede regel. Je kunt je afvragen of een listing die een werk doen, kunnen hier te­ Een uitstekend voorbeeld van hoe hard hele pagina beslaat nog wel in de Kort recht. je een computer kunt laten werken op en Krachtig thuishoort. Hij zit er toch in, grond van één enkele regel. We hebben omdat de eigenlijke routine die H.Hout­ deze listing letterlijk gelaten wat hij was. stra uit Amsterdam ons stuurde, slechts Type en zie. de helft van die pagina beslaat. De rest is een voorbeeld, eveneens door Draai H.Houtstra, zodat je de routine kunt zien werken. De routines - die op de Het draait wat af, deze K&K. Een inzen­ regels 5, 6, 7 en 62000-65100 staan - ma­ ding van Silpersoft in Lelystad, ons ook ken het mogelijk in screen 0 over 60 bekend als Michel Shuquair. beeldschermpagina's te beschikken. De Wat ons mateloos intrigeert, is dat dat afzonderlijke subroutines wissen, be­ onze documentatie in alle talen zwijgt schrijven of tonen de pagina van uw keu­ over VDP(24). Nu zit er nog wel het één ze. Dit werkt wel alleen op MSX2 met en ander verborgen in de diverse ver­ minimaal64K VRAM. huisdozen, maar daar verwachten we Het voorbeeldprogramma maakt vier niet veel nieuwe inzichten uit. van dergelijke pagina's, PG = 1 tot Wie het resultaat van Draai bekijkt PG = 4, en laat deze vier vervolgens af­ krijgt wel een vermoeden wat dit regis­ wisselend zien. Zie regel 260 tot 300. ter doet, maar dat mogen we hier dus Ook hier vinden we weer een wachtlus nog niet verraden. Wij blijven ons aan­ in regel 290. Het resultaat is een stel mo­ bevolen houden voor gedrukte informa­ lenwieken. Welke kant draaien ze op? tie. Behalve dit animatie-effect zijn er na­ tuurlijk talloze toepassingen denkbaar. CRKLS Veel plezier ermee! Ervarener programmeurs kunnen met Op het eerste gezicht echt heel simpel, een beetje extra moeite met behulp van KLEIN MAAR FIJNE deze twee listinkjes die Radek Trawins­ BSAVE",S enBLOAD"S pagina's weg­ L1STINGS, NU NOG ALLEEN ky ons stuurde. Gewoon een heleboel schrijven naar-,en ophalen van diskette. MSX cirkels. De onverwachte clou is echter De adressen zijn terug te vinden in de dat er alles behalve cirkels op het wis-routine.

MSX!MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 34- 10 ' TOL 0 20 ' MSX/MS-DOS Computer Magazine KK24-1 0 30 ' ingezonden door Michel Shuquair, Lelystad 0 40 ' 0 50 SCREEN 7: SETPAGE 0,1: CLS 152 60 COLOR,I,I:SCREEN7:FORP=I.4T03.1STEP.08:SETPAGE1,0:X=P*75:Y=100:R=P*50:C=P*5:C IRCLE(X,Y),R,C",SIN(3.1-P):SETPAGE0,I:CIRCLE(X,Y),R,C",SIN(P):NEXT:A=0:B=I:FOR P=IT01:SWAPA,B:SETPAGEA,B:FORW=IT015:P=P-l:S0UND0,W:SOUND8,15-W:IFINKEY$<>"ITHEN ENDEL~ENEXTW,P 163

K&K24-1: Tol

10 ' DRAAI 0 20 ' MSX/MS-DOS Computer Magazine KK24-2 0 30 ' ingezonden door Supersoft, Lelystad 0 40 ' 0 50 SCREEN0:WIDTH80:KEY OFF: FOR Y=8 TO 14:LOCATE 32,Y:PRINT"MSX2 draaierig ?":NE XT Y: LOCATE 35, 16:PRINT"Nee toch ?": Pl=0:P2=32:P3=1:FOR Q=1 TO 15: FOR P=P1 TO P2 STEP P3:VDP(24)=P: FOR WA=l TO Q:NEXT WA,P: SWAP P1,P2:P3=-P3:NEXT Q: KEY ON : CLS 189

K&k 24-2: Draai

I 10 ' CRKLS2 o 20 ' MSX/MS-DOS Computer Magazine KK24-3 o 30 ' ingezonden door Radek Trawinsky o 40 ' MSX-2 versie o 50 ' o 60 COLOR ,0,0 118 70 SCREEN 8 239 80 FOR N=0 TO 255 STEP 4 244 90 CIRCLE (N,N),N,N,2,+1,50 168 100 NEXT N 249 110 A$=INPUT$(l): COLOR 15,4,4 209

K&K 24-3: Crkls 2

Beginners 10 ' CRKLS1 o Een extra leuk aspect van deze rubriek is, dat beginners er 20 ' MSX/MS-DOS Computer Magazine o ook in aan hun trekken kunnen komen. Eén voordeel heb­ 21 ' KK24-4 ben deze programmaatjes namelijk, ze zijn uiterst overzich­ o 30 I ingezonden door Radek Trawinsky telijk, zolang je in pure Basic blijft. Deels geven wij ter plek­ o 40 I MSX-1 versie ke uitleg, maar met een goed Basic handboek in de hand zult o 50 I u bijna altijd kunnen volgen wat er gebeurt, en het is ook heel o leuk knutselen nadat het eerste typewerk is gedaan. Speciaal 60 COLOR 1,1,1 50 voor de beginners werken we één of twee oneliners uit tot 70 SCREEN 2 173 een overzichtelijker geheel, zoals je· dat in 'normale' pro­ 80 FOR N=0 TO 255 STEP 4 244 gramma's ook doet. Dit keer hebben we dat gedaan met 90 CIRCLE (N,N),N,2+N\20,2,+1,50 197 Lchtkr, een beeldkrant die we uit België toegestuurd kregen. 100 NEXT N 249 Graag vernemen wij van diegenen die in de enquête om meer 110 A$=INPUT$(I): COLOR 15,4,4 209 aandacht voor de b~ginners vroegen, of dit in de smaak valt. ~ ______~K&K24-~C~~1

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 35- 1 ' PAG o 2 ' MSX/MS-DOS Computer Magazine KK24-5 o 3 ' ingezonden door H. Houtstra, Amsterdam o 4 ' o 5 SCREEN 0: WIDTH 40 76 6 ON ERROR GOTO 65000 34 7 ON STOP GOSUB 65000: STOP ON . 243 8 ' o 100 ' Start voorbeeldprogramma ************************************************* o 110 PG=l: GOSUB 62000 48 120 FOR 1=1 TO 19 . 248 130 XX=I: YY=I: PR$='W': GOSUB 64000 238 140 NEXT I 207 , 150 PG=2: GOSUB 62000 64 160XX=0: YY=10: PR$="HHHHHHHHHHHHHHHHHHHH": GOSUB 64000 217 170PG=3: GOSUB 62000 I 76 180 FOR 1=1 TO 19 ! 4 190XX=I: YY=ABS(I-20): PR$="H": GOSUB 64000 107 200 NEXT I 200 210 PG=4: GOSUB 62000 73 220 XX=10 81 230 FOR 1=0 TO 20 103 240 YY=I: GOSUB 64000 1 108 250 NEXT I , 210 260 FOR 1=1 TO 4 104 270 PG=I 119 280 GOSUB 63000 I 150 290 FOR P=l TO 20: NEXT P 100 300 NEXT I 201 310 GOTO 260 76 320 ' einde voorbeeld programma ************************************************ o 330 ' o 62000 ' Pagina wissen ********************************************************** o 62100 IF PG60 TH EN GOTO 65100 174 62110 AD%=(PG+3)*1024 41 62120 FOR II%=AD% TO AD%+960 212 62130 VPOKE 11%,32 I 238 62140 NEXT II% 222 62900 RETURN 143 63000 ' Pagina zichtbaar maken ************************************************* o 63100 VDP(2)=PG+3 64 63900 RETURN 145 64000 ' Op de pagina printen *************************************************** o 64100 IF PG<1 OR PG>60 THEN GOTO 65100 178 64110 IF XX<0 OR XX>39 THEN GOTO 65100 14 64120 IF YY<0 OR YY>23 THEN GOTO 65100 179 64200 LE=LEN(PR$) ! 203 64220 AD=(PG+3)*1024+YY*40+XX-l 217 64230 FOR 11=1 TO LE 49 64240 VPOKE AD+II,ASC(MID$(PR$,II,l)) I 91 64250 NEXT 11 227 64900 RETURN 1 147 65000 ' Stop en error routine ************************************************** o 65100 VDP(2)=0:BEEP:ON ERROR GOTO 0 225

K&K 24-5: 60 Pagina's

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 -36-

.. ,.-' ! 10 I LCHTKR 0 1 I DRAW 0 20 I MSX/MS-DOS Computer Magazine 0 2 I MSX/MS-DOS Computer Magazine 0 21 I KK24-6 0 3 I KK24-7 0 30 I ingezonden door M. Dewit, Diepen 4 I ingezonden door Otto Jager, Geldr beek, Belgie 0 op 0 35 I semi oneliner versie 0 6 I 0 40 I 0 10 SCREEN 2: FOR 1= 1 TO 5: READ A$: 50 LINE INPUT "welke tekst moet er op DRAW A$: NEXT I: A$=INPUT$(I) 133 het scherm komen? "; A$: A=LEN(A$) 46 20 DATA "s5bm43,9ge3ue3ue2u2eueue2u5e 60 KEY OFF: CLS: FOR 1=37 TO 0 STEP - u3eu4eu4eu4eu3eu2er2dfd2r3e2r2d2fdfd5 1: LOCATE 1,10: PRINT LEFT$(A$,37-I)" fr3fd21dg2l2dlh12d3fd4gdfd2l1gdfrdr3f ";: FOR T=0 TO 50: NEXT T,I: FOR 1=2 rdr2fdr2f2rfr4ueueue2rere4ueu3hu2r3er TO A+l: LOCATE 0,10: PRINT MID$(A$,I u13g13h13h2uhueu2eureu21g12h13hueueu2 ,37)" ": FOR T=0 TO 50: NEXT T,I: IF huhu3reu5e3re3rer2e2rerer5er6 61 INKEY$="" GOTO 60 165 30 DATA "bm+l,+lr3er5ur3erer4fd4fdfrf r4d3fr3d2gd5gd3fd4gd2gd2gd2gd2gd5g13h 10 I LCHTKR 0 15dgfd2gd2fdr2dr2erdf2d3gd2fd21g2dglg 20 I MSX/MS-DOS Computer Magaz i ne 0 21g1dg2f3rd2g314gd12g12d12h12h13d213g 30 I KK24-6 0 19d4r2fd3frd3fdf2d2fd5gdg2dgdgd2frdg3 40 I ingezonden door M. Dewit, Diepen ldldg13d4rfr2dfdrd31hd4g316hlglu 180 beek, Belgie 0 40 DATA "hu3hu2e3u2eueu3eu2eu12hlh12h 50 I uitgeschreven versie 0 4u12dl8u2h13u3hlu2eu213g413hueru3l2g3 60 I 0 15u2l3g2dfd16hu13ulh2l2dg214hru3l4gl3 70 LINE INPUT "welke tekst moet er op uh3u2e2r4er6df4rfdf2rfr4euh2l4hlh3rur het scherm komen? "; A$: A=LEN(A$) 48 5uhur3fr4e2r5er3u15h13h13hu12h41hulu3 80 KEY OFF: CLS 135 hu2ere5 119 90 FOR 1=37 TO 0 STEP -1 175 50 DATA "bm39,142d2g3d12d13g15hu2h15g 100 LOCATE 1,10: PRINT LEFT$(A$,37- 213hlheu4rer2er3fr3fdrfr5e3r2df2erbm2 I)" "; 129 4, 121r7frf3dg14hu215hubm32,115r3fdrf3 110 FOR T=0 TO 50: NEXT T 20 rfdr3fd214hl hl h2u2h2g13gu2er2 14 120 NEXT I 203 60 DATA "bm92,69r6f2d4g412g31d2g213h2 130 FOR 1=2 TO A+l 137 lu214u3e2rerere3ue3rbm73,47re2re2r2e2 140 LOCATE 0,10: PRINT MID$(A$,I,37 re2r2ebm61,38d3fre4u2huhgdlg2dgbm68,2 )" " 107 150 FOR T=0 TO 50: NEXT T 28 9r2ererere12g21g1bm81,22ulr2er2er3er4 211 dg12g15g13bmI09,1718dr7bmI14,16r2er4d 160 NEXT I g15bmI27,13rbmI31,14r 4 I 170 IF INKEY$="" GOTO 80 77 I

zonder meer 200 tekens (de standaard gekozen op basis van breedte van het LCHTKR stringruimte in het geheugen) accep­ MSX1 scherm. teert, inclusief komma's. Met de CLE­ Voor MSX2 kan deze waarde vervan­ Een simpel doch doeltreffend voor­ AR opdracht kan deze stringruimte ver­ gen worden door 80, maar je kunt na­ beeld van stringmanipulatie, deze groot worden, zodat je de maximale tuurlijk ook aan het begin de opdracht: beeldkrant, ons toegestuurd door M. stringlengte, 255 tekens, kunt gebrui­ WIDTH 37 geven, zodat je grotere let­ Dewit uit Diepenbeek(B). Als de af te ken. ters krijgt. beelden string in het programma wordt Regel 110 - evenals regel 150 - dient opgenomen, kan het zelfs een echte one­ De aan LINE INPUT opgegeven rij ter vertraging, zonder deze regels vliegt liner worden. wordt opgeslagen in de stringvariabele de tekst met duizelingwekkende vaart A$. De lengte van A$ wordt in de varia­ over het scherm. In de eerste listing wordt even een regel bele A gezet. apart gebruikt om te vragen welke string Nadat de volle breedte van de lichtkrant - tekenrij - er over het scherm moet De tweede listing laat stapsgewijze zien gevuld is treedt de volgende FOR­ gaan rollen. De oorspronkelijke versie wat er verder gebeurt: NEXT lus in werking, die steeds een vol­ gebruikte hiervoor het commando IN­ regel 80 maakt het scherm schoon, in­ gend stukje van 37 tekens breed afdrukt, PUT, maar het nadeel daarvan was dat clusief de functietoets aanduidingen on­ totdat de volle lengte van A$ is afge­ INPUT een komma opvat als een schei­ derin. werkt. dingsteken tussen data. Dus alles achter Regel 170 tenslotte, kijkt even of er op een eventuele komma werd weggelaten. Vervolgens wordt in regel 90 tot en met een toets gedrukt werd, alvorens op­ Dit liet zich makkelijk ondervangen 120 een steeds groter stukje van A$ op nieuw te beginnen de boodschap rond door het gebruik van LINE INPUT dat het scherm afgedrukt. De waarde 37 is te sturen.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 37- 10 'LOADER 0 20 I MSX/MS-DOS Computer Magazine KK24-9 0 30 I ingezonden door Supersoft, Lelystad 0 40 I uitzetten met: VDP(14)=0: sound 9,0 0 50 I 0 60 COlOR,1,1:SCREEN0:WIDTH80:VDP(14)=0:IN$=1I LOADING II :FORL%=&H800TO&H90D :VPOKEL% ,0:NEXT:FORP=lTOLEN(IN$):FORW=0T07:VPOKE&H850+10*W+(P-1),VPEEK(4096+ASC(MID$(IN$ ,P,1))*8+W):NEXTW,P:VDP(13)=10:VDP(14)=68:S0UND7,2:S0UND9,16:S0UND11,20:S0UND13, 14:S0UND12,22 ' . 110 K&K-9: Loader

te typen. En nee, het wordt niet Europa. zodat men ziet dat er wel degelijk iets Draw Wat wel, dat laten we nog even een ver­ gebeurt. Dit is een fraaie suggestie, die rassing. Nog één tip: let op het verschil op elk gewenst tijdstip kunt inbouwen, Voer voor listing-verslaafden, zoals tussen de kleine letter I en het cijfer 1. zolang je maar naderhand het VDP(24) sommige briefschrijvers zichzelf defi­ Geschikt voor MSXl en MSX2. weer op 0 zet, en het geluid terug. niëren. Draw maakt een plaatje. Het herinnerde iemand op de redactie aan Loader MS-DOS haar broertje Henk, die jaren geleden dagen achtereen met de atlas op schoot Een veel gevraagde routine, die even de MSX is bij uitstek geschikt voor het ma­ zat, om ter gelegenheid van Sinterklaas gebruiker bezig houdt terwijl program­ ken van grafische en akoestische trucs. een kaart van Europa uit de printer te matuur geladen wordt. Uit de spelpro­ Maar dat betekent nog niet dat je op een laten rollen. Daaruit moest haar zus dan grammeer wedstrijd bleek dat velen er PC niet uit de voeten zou kUnnen. Dus weer moest ontdekken waar ze haar ka­ een eer in stellen een eigen fraai ogen­ bij deze een uitdaging aan de snel groei­ dootje moest zoeken. de loader in te bouwen. ende schare MS-DOSsers onder onze Een dergelijk werk heeft de inzender Maar daar waren dan ook prijzen mee lezers. Maak eens wat moois. Een belo­ dezes, Otto Jager uit Geldrop, reeds te winnen. Het kan ook handig zijn een ning zit er niet in, een eervolle vermel­ voor U verzet. U hoeft alleen nog maar korte routine voor de greep te hebben, ding wel.

MSX HARDWARE We kunnen u de volgende msxspecialiteiten leveren: AUDIO OSCILLOSCOOP CARTRIDGE F369.90 SLOT EXPAN DER (DE ECHTE VAN NEOS) F399.90 [u)~IlI~ YAMAHA SFG/05 MUZIEKMODULE F550.00 Oe muziekmodule is een midi-interface/controller met multitembrale achtstemmig polyfone synthesizer! SPA1lf{O SOFT® • sequencer. TEL NR. 05668-453 MSDOS VIDEO DIGITISER: MAAKT EEN GRAFISCH WERKSTATION VAN UW PC!!! Met de videod igitiser kunt u afbeeldingen van een videorecorder gebruiken in uw desktop publishing systemen en grafische programma's!!! deze kaart past in het uitbreidingsslot van uw pc (zowel at als xl ). SPARROWSOFT NERGENS TE KRIJGEN EN TOCH de mogelijkheden passen niet in deze advertentie. Voor meer informatie kunt u ons bellen of de recensie in dit blad lezen. De prijs is ex btw F550.00 en INKLUSIEF F660.00 HET MEEST VERKOCHT!!! BOVENDIEN KRIJGT U VOOR DEZE PRIJS OOK HET SCREENMASTER PROGRAMMA ERBIJ!!! MSX-2 SOFTWARE SPARROWSOFT CLUB EN SCHOOL VOORDEELREGELS Om het kopiêren wat minder populair te maken doen wij groepen gebruikers een fantastische aanbie­ MSX-2PALET ding. Als u bij ons een programma bestelt dan krijgt u de volgende eksemplaren van deze titel voor Supertekenprogramma met meer dan 100.000 kleuren, meer dan een miljard tekstlonts!!! transparant slechts 25 procent van de prijs!!! kopiëren, spiegelen en sizinO, perspektief (3D) , file superimposing en nog veel meer. Dit geldt niet voor de hard ware en de aanbieding van het MINI /DTp, voor de rest geldt dit voor al onze DISK F89.90 software!!! MSXSUPERSCREENDUMPER SPARROWSOFT SPECIALE AAN BIEDING: AFDRU K VAN SCREEN 2TOT EN MET 8 ondersteunt msx, starlepson, general electric en sonynoshi· Bij aankoop van één van onze soft· en hardware titels kunt u het MINI DTP programma in uw bezit krijgen ba ploners uitgerust met sparrowspoolers. voor slechts F25. - MINI DTP is desktop publishing voor zowel msx1 als msx2. Het is geschikt voor alle DISK F89.90 printers en voor de sony en toshiba plotters. Er zijn 15 karaktersets standaard aanwezig en er is een randgenerator voor style fonts, een stempeleditor en een karaktereditor. de normale prijs bedraagt MSX-2 MOUSE DIGITISER F79.90 (DISK) Digitaliseer met uw muis, 5 schaalmogelijkheden en compatibel met msx·2 palet. DISK F59.90 BENNY DE KLEURENKARAKTEREDITOR De meest uitgebreide en komplete karaktereditor, met 15 sets op schijf. DISK F49.90 MSX·2 DTP DESKTOP-PUBLISHING VOOR IEDEREEN!!! WIJZE VAN BESTELLEN: vanaf64k en 128kvram dus geen geheugenuitbreidi ngsmodule noodzakelijk met deze programma's. de U KUNT EEN BRIEF MET DAARIN UW BETAALMIDDEL (GIROI plotter-versie kan maar liefst vier kleuren aan I!! MSX PRINTERS DI SK F129.90 BANK/EUROCHEQUE) STUREN NAAR GENERAL ELECTRIC DISK F1 69.90 SPARROWSOFT STAR/EPSON DISK F149.90 SON Y PLOTIER DI SK F1 89.90 GRINTDIJK 13 NIEUW!!! 8493 RB TERHORNE MSX BASIC KUN OOK KUNT U OVERMAKEN OP GIRO 5480245TEN NAME VAN Met deze supercompiler is machinetaal overbodig geworden. U start op met deze schijf en heeft slechts drie commando's nodig om de compiler uw basic prog ramma's tot 100 maal sneller te laten werken!!! SIlARROWSOFT, TERHORNE. geeft uw msx amiga allures!!! Hij is geschreven door de heer Suzuki, één van de senior-programmeurs U KUNT ONS OOK BELLEN: 05668-453 VOOR BESTELLINGEN van ascii die ook het msx systeem ontworpen hebben. Zien is geloven!!! DISK F99.90 ONDER REMBOURS (ALLEEN SOFTWARE!!!) MAAR HIER­ MSX CATABASE VOOR MOETEN WE WEL F10.- EXTRA REKENEN (ALLE ANDE­ Met deze database die geschikt is voor zowel msx 1 als msx2 kunt u een kata log us van uw verzameling RE PRIJZEN ZIJN INKLUSIEF VERZENDKOSTEN) laten uitprinten. meer dan 3000 stuks is geen bezwaar!!! DISK F69.90 MET DEZE ADVERTENTIE VERVALLEN ALLE VOORGAANDE!!!

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 38-

. : .' . ~ 32 kaarten als spellen met 52 kaarten te kunnen spelen. Teneinde met een com­ Patience op de PC deel 1 puter een kaartspel te kunnen spelen moeten de kaarten intern met nummers worden gecodeerd. Bij gebruik van een Patience, het aloude kaartspel, is bij uitstek geschikt om als piketspel loopt de nummering van 0 tot programma te brengen. Dat is althans de mening van één en met 31, en wel als volgt: otot en met 7 zijn de klaveren in de volg­ van onze redacteuren, gezien het feit dat hij aan dat project orde 7, 8, 9, T, B, V, H, A. begonnen is. In een aantal afleveringen kunt u zo een hele 8 tot en met 15 staan voor de ruiten, in serie patience-varianten verwachten. dezelfde volgorde. 16 tot en met 23 zijn de harten. In dit nummer verschijnt het eerste van Soort bij soort wordt gespeeld met de 32 Vanaf 24 tot en met 31 vinden we de een reeks programma's om met behulp kaarten van een piketspel die, na te zijn schoppen. van de PC patience te spelen. Elk arti­ geschud, naast elkaar in vier gedekte De kaarten worden als nummer onder­ kel zal een listing bevatten, waarmee stapeltjes van elk acht kaarten worden gebracht in de array KAART. Het num­ tenminste één nieuw spel aan het voor­ gelegd. Vervolgens wordt van het meest mer van de kaart die momenteel wordt gaande programma wor~t toegevoegd. linkse stapeltje de bovenste kaart ge­ 'behandeld' staat in de variabele Deze listings zullen geen volledig pro­ keerd, zodat die kaart zichtbaar is. CARD. In veel gevallen bestaat het gramma vormen, maar moeten worden De bedoeling is nu om alle kaarten uit speelveld uit een aantal vakjes die intern geMERGEd met de eerder verschenen de bovenste rij onder te brengen in een genummerd zijn vanaf O. Het vakje listings uit de patiencereeks. Een woord daar onder te vormen tweede rij, die ook waarop de cursor de betrekking heeft van waarschuwing: vanwege het mergen vier stapeltjes zal bevatten. In de meest wordt bijgehouden in de variabele van toekomstige programmadelen is het linkse daarvan komen alle schoppen­ CURSPOS. van het grootste belang niet van de op kaarten, daarnaast alle harten, dan alle het eerste gezicht wat onregelmatige re­ ruiten en tenslotte in het rechterstapeI­ Programma-opbouw gelnummering af te wijken. tje alle klaveren. Om alle kaarten in de tweede rij te krij­ De programmaregels tot 1000 zijn be­ Deze eerste keer zal het natuurlijk wel gen gaan we als volgt te werk. Met de stemd voor algemene instellingen, spel­ om een afgerond en direct te runnen cursor wijzen we de stapel aan waar de menu en een 'nette' beëindiging van het programma gaan. Echter niet alleen de getoonde kaart uit de bovenste rij moet programma. In de regels 1800 tot en met spelletjesfanaten komen aan hun trek­ worden neergelegd. Als dat het goede 1940 vindt een algemene initialisatie van ken. Er zal in de loop van deze reeks ar­ vakje is, dan zal de kaart daar inderdaad variabelen plaats. tikelen namelijk een bibliotheek van verschijnen en wordt meteen de boven­ De kleursoort en rang behorend bij een kaartroutines ontstaan, die de lezer kan ste kaart uit het stapeltje direct boven de bepaald kaartnummer worden bepaald aanwenden om zijn eigen creativiteit bot aangewezen stapel gekeerd. Vervolgens in de routine van 1000 - 1050. De re­ te vieren. Te meer daar elk programma moet die kaart weer in het juiste stapel­ gels 1200 - 1350 verzorgen het uitlezen vergezeld zal gaan van een toelichting tje terecht komen, waarna de daarboven van het toetsenbord, inclusief de ver­ op de opbouwen werking van het pro­ liggende kaart wordt gekeerd, enzo­ werking van de ESC-keuze. gramma. voorts, enzovoorts. Dit gaat zo door, tot Het schudden van de kaarten wordt ver­ er een kaart terecht komt op een stapel­ zorgd in de routine vanaf regel 1400 tot Spelen tje van de tweede rij waarboven alle en met regel 1430. In bijna alle spellen kaarten al zijn weggehaald. Op dat mo­ verloopt het einde van het spel via de re­ Alle programma's maken gebruik van ment eindigt het spel: er kan geen nieu­ gels 1600 - 1700. de cursortoetsen om de cursor te bestu­ we kaart gekeerd worden. Als dit ge­ Om kaarten af te beelden op het scherm ren en van de spatiebalk om een keuze beurd terwijl alle kaarten uit de boven­ worden diverse subroutines gebruikt, te maken of te herstellen. Als speciale ste rij al zijn verplaatst, dan is het spel welke alle te vinden zijn in de regels 2000 keuze is steeds de ESC-toets beschik­ gewonnen. Anders is de patience niet - 2460. Het spelgedeelte zelf tenslotte, baar waarna gekozen kan worden om uitgekomen. althans voor deze eerste soort bij soort door te spelen, het spel opnieuw te star­ patience, is te vinden vanaf regel 11000. ten of terug te keren naar het menu. Algemene structuur Om een programma goed te kunnen vol­ gen is een overzicht van de belangrijkste Soort bij soort De programma's zijn elk voorzien van variabelen onontbeerlijk. Bij deze: REM-regels waardoor de logica rede­ D is de kolomafstand van twee kaarten Voor dit eerste artikel hebben we een lijk goed te volgen is. Bij subroutines in het speelveld; STKOL is de meest eenvoudig te programmeren spel geko­ wordt in de eerste REM-regel vermeld linkse kolom waar kaarten worden afge­ zen, zodat de nodige aandacht kan wor­ welke functie de routine verricht. Te­ beeld; CURSKOL is de schermkolom den geschonken aan de voor dit spel en vens worden met hoofdletters de varia­ van de cursor; CURSREG is de scherm­ andere spellen noodzakelijke routines. belennamen vermeld van variabelen die regel van de cursor; KOL is de kolom een waarde moeten hebben bij aanroep waar een kaart moet worden afgebeeld; van de routine, de parameters dus. REG is de regel waar een kaart moet PATIENCE-PROGRAMMA IN In een aantal gevallen is reeds rekening worden afgebeeld; NNRANG is het GW-BASIC gehouden met toekomstige uitbreidin­ aantal kaarten per speelsoort (8 bij een gen. Bijvoorbeeld om zowel spellen met piketspel, 13 bij een bridegspel = 52

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 39- kaarten); KI< is de kleurwaarde van een_ te schudden wordt eerst een willekeurig rige waarde krijgt. Nu wordt uit de num­ kaart; RR is de rangwaarde van een getal van °tot en met 31 genomen, dit mers °tlm 30, die dus elk weer anders kaart; KK$ en RR$ zijn de bijbehoren­ getal staat dan voor de onderste kaart. zijn, een willekeurige genomen en ver­ de symbolen; FC is de kleur waarmee Vervolgens wordt een willekeurig getal wisseld met nummer 30, enzovoorts. een kaartsymbool moet worden weerge­ uit de resterende 31 genomen, hetgeen Tenslotte; verwacht van deze eerste pa­ geven; BC is de achtergrondkleur waar­ de één na onderste kaart wordt, enzo­ tience niet al teveel kaartplezier , soort bij dit gebeurt; T1$, ...,T5$ zijn teken­ voorts. Om deze procedure eenvoudig bij soort is vooral een eenvoudige pa­ strings; AANT1 is een array waarin het ten uitvoer te brengen worden eerst de tience. Nu echter het raamwerk gereed aantal kaarten van de stapeltjes in de bo­ elementen van de array KAART gevuld is waar we volgende patience-spellen venste rij wordt bijgehouden; AANT2 met de getallen °tot en met 31. Nu makkelijk in kunnen passen zult u de idem voor een tweede rij. Van de ge­ wordt een willekeurig element van volgende keer verbaasd staan hoe wei­ bruikte routines mag zeker de slimme en KAART genomen dat vervolgens ver­ nig programma er uiteindelijk noodza­ snelle schudroutine even apart worden wisseld wordt met het laatste element kelijk blijkt om andere varianten te ver­ genoemd. Om bijvoorbeeld 32 kaarten 31, hetgeen daardoor echt een willekeu- wezenlijken. ,------10 REM PATl, eerste van een serie patience-spellen 834 20 REM 377 - 30 REM MSX/MS-DOS Computer Magazine 50 40 REM 379 50 REM GW-BASIC versie, alleen voor PC'S 206 60 REM 381 100 I algemene initialisatie *************************************************** I 193 110 SCREEN 0,0,0,0: KEY OFF: DEFINT A-Z: RANDOMIZE TIMER 453 120 GOSUB 1810: 'variabelen/rijen initialiseren I 634 200 I korte uitleg ******************************************************~****** 861 210 COLOR WIT, ZWART, ZWART: CLS: LOCATE 2,30,0: PRINT "PATIENCE-uitleg": PRINT 703 220 PRINT TAB(10) "Bij elk spel geldt:": PRINT 441 230 PRINT TAB(10) "ESC = stoppen met het spel." 321 240 PRINT TAB(14) "- gebruik cursortoetsen om cursor te verplaatsen" 239 250 PRINT TAB(14) "-1" 267 430 PRINT: PRINT TAB(20) IEinde";TAB(50) "" 1 408 600 I keuze maken ************************************************************** ! 474 610 PRINT: LOCATE ,20,1: PRINT "Maak uw keuze:";TAB(50) 11 "; , 323 620 X$=INKEY$: IF X$="II THEN 620 ELSE IF X$="e" OR X$="E" THEN 910: 'einde 925 630 X=ASC(X$)-48: IF X<>1 TH EN 620 ELSE SPELNR=X 92 640 NNRANG=8: 'aantal kaarten per speelsoort (=8 bij een spel van 32 kaarten) , 783 650 GOSUB 11010: ' hier start het eerste spel : 125 660 GOTO 410 406 900 I einde programma - scherm e.d. netjes achterlaten ************************* 497 910 SCREEN 0,0,0,0 983 920 END: 'einde van het programma : 341 1000 I kaartberekeningsroutine, CARD,NNRANG************************************ , 294 1010 KK=CARD\NNRANG: RR=CARD MOD NNRANG 566 1020 KK$=KLEUR$(KK): RR$=RANG2$(RR): IF NNRANG=8 THEN RR$=RANG1$(RR) 988 1030 IF KK=1 OR KK=2 THEN FC=ROOD: BC=BLAUW 251 1040 IF KK=3 THEN FC=ZWART: BC=BLAUW ELSE IF KK=0 THEN FC=ZWART: BC=WIT 607 1050 RETURN 746 1200 I inkey routine, geeft code van ingedrukte toets terug ******************** 855 1210 X$=INKEY$: IF X$="II THEN 1210 , 64 1220 IF X$= " 11 THEN X=5: RETURN l 661 1230 IF LEN(X$)<>2 THEN 1270 ELSE X=ASC(RIGHT$(X$,I» 341 1240 IF X=75 THEN X=I: RETURN ELSE IF X=77 THEN X=2: RETURN: 'cursor left/right 604 f

MSXlMS-OOS Computer Magazine nummer 24 -augustus 1988 - 40- 1250 IF X=72 THEN X=3: RETURN EL SE IF X=80 THEN X=4: RETURN: 'cursor up/down ,I 29 1260 BEEP: GOTO 1210 122 1270 IF X$<>CHR$(27) TH EN BEEP: GOTO 1210 ! 824 1280 LOCATE 25,1 • 618 1290 COLOR ZWART, WIT: PRINT "<0>";: COL OR WIT, BLAUW: PRINT 11 = doorspelen "; ; 446 1300 COLOR ZWART, WIT: PRINT "<1>";: COLOR WIT, BLAUW: PRINT 11 = overnieuw "; 703 1310 COLOR ZWART, WIT: PRINT "<2>";: COLOR WIT, BLAUW: PRINT 11 = naar menu "; 158 1 1320 XX$= I NKEY$ : I F XX$= 1111 THEN 1320 I 16 1330 IF XX$<10" OR XX$>12" THEN BEEP: GOTO 1320 ELSE X=ASC(XX$)-42 i 19 1340 LOCATE 25,1: PRINT SPC(77); . ! 767 1350 RETURN 752 1400 • schudroutine N ********************************************************** 1· 212 1410 FOR 1=0 TO N-1: KAART(I)=I: NEXT . 334 1420 FOR I=N TO 2 STEP -1: XX=INT(I*RND): SWAP KAART(XX),KAART(I-1): NEXT 298 1430 RETURN ; 748 1600 • speleinde EINDE ********************************************************* I 373 1610 LOCATE 23,30,0 : 129 1620 IF EINDE=-1 THEN PRINT "Helaas "', niet gelukt";: PLAY VERLOREN$ I 599 1630 IF EINDE=0 THEN PRINT "Het spel is afgelopen!!"; ! 2 1640 IF EINDE=1 THEN PRINT "Gelukt "" proficiat!!";: PLAY GEWONNEN$ · 208 1650 LOCATE 25,24,1 i 240 11 j 1660 COLOR ZWART, WIT: PRINT "<1>";: COLOR WIT, BLAUW: PRINT 11 = overnieuw ,. 1 494 1670 COLOR ZWART, WIT: PRINT "<2>";: COLOR WIT, BLAUW: PRINT 11 = naar menu "; i 182 1680 XX$=INKEY$: IF XX$="" THEN 1680 f 352 1690 IF XX$<11" OR XX$>12" THEN BEEP: GOTO 1680 ELSE X=ASC(XX$)-42 468 1700 RETURN 745 1800 • initialisatie variabelen ************************************************ î 827 1810 ZWART=0: WIT=15: ROOD=12: BLAUW=1 .50 1820 GEWONNEN$="FGFECFGFEC": VERLOREN$="EDC

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 41- 2240 NEXT: LOCATE REG+6,KOL: PRINT T3$: COLOR WIT 481 2250 RETURN 751 2300 ' knipperen uitzetten/kader tekenen *************************************** 78 2310 COLOR WIT: LOCATE REG,KOL,0: PRINT T1$ 276 2320 FOR 1=1 TO 5 750 2330 LOCATE REG+I,KOL: PRINT CHR$(179);: LOCATE ,KOL+8: PRINT CHR$(179) 739 2340 NEXT: LOCATE REG+6,KOL: PRINT T3$ 261 2350 RETURN 753 2400 ' symbolen in kader plaatsen, KOL,REG,CARD ******************************** 361 2410 GOSUB 1010: 'kaartberekening 18 2420 LOCATE REG+1,KOL+2,0: PRINT RR$ 428 2430 COLOR FC,BC: LOCATE REG+1,KOL+6: PRINT KK$ 977 2440 LOCATE REG+3,KOL+4: PRINT KK$: LOCATE REG+5,KOL+2: PRINT KK$; 854 2450 COLOR WIT, BLAUW: LOCATE REG+5,KOL+6: PRINT RR$ 794 2460 RETURN 758 11000 ' soort bij soort ******************************************************** 822 11010 CLS: N=32: GOSUB 1410: '32 kaarten schudden 25 11020 GOSUB 11810: 'speeldveld tekenen en initialisatie 86 11030 CURSKOL=STKOL+4+D*CURSPOS: LOCATE 13,CURSKOL,1,0,12 876 11040 GOSUB 1210: IF X=8 THEN RETURN 483 11050 ON X GOTO 11110,11120,11160,11160,11210,11030,11010 749 11100 ' cursor bewegingen****************************************************** 405 11110 CURSPOS=CURSPOS-l: GOTO 11130 505 11120 CURSPOS=CURSPOS+l 573 11130 IF CURSPOS<0 THEN CURSPOS=CURSPOS+4 2 11140 IF CURSPOS>3 THEN CURSPOS=CURSPOS-4 174 11150 GOTO 11030 395 11160 BEEP: GOTO 11040 417 11200 ' actie ****************************************************************** 280 11210 IF KK<>3-CURSPOS THEN BEEP: GOTO 11030 439 11220 AANT1(VAKNR)=AANTl(VAKNR)-I: AANT2(CURSPOS)=AANT2(CURSPOS)+1 334 11230 LOCATE 1,STKOL+4+D*VAKNR: PRINT USING"#";AANT1(VAKNR) 21 11240 AANTAL=AANTAL+1: REG=3: KOL=STKOL+D*VAKNR 958 11250 IF AANT1(VAKNR)<>0 THEN GOSUB 2110 ELSE GOSUB 2010 944 11260 REG=11: KOL=STKOL+D*CURSPOS: GOSUB 2410: VAKNR=CURSPOS 625 11270 LOCATE 19,5TKOL+4+D*VAKNR: PRINT USING"#";AANT2(VAKNR) 899 11280 IF AANTl(VAKNR)=0 THEN 11410: 'einde spel 366 11300 REG=3: CARD=KAART(8*VAKNR+AANT1(VAKNR)-I): GOSUB 2410: GOSUB 2210 937 11310 GOTO 11030 385 11400 ' einde spel ************************************************************* ,472 11410 IF AANTAL=32 THEN EINDE=1 ELSE EINDE=-1 880 11420 GOSUB 1610: IF X=7 THEN 11010 ELSE RETURN 718 11800 ' initialisatie en speelveld soort op soort ****************************** 194 11810 COLOR WIT, BLAUW, BLAUW: CLS: D=10: STKOL=21 609 11820 AANTAL=0: FOR 1=0 TO 3: AANTl(I)=8: AANT2(I)=0: NEXT: 'aantal op stapel 569 11830 FOR 1=0 TO 3: LOCATE I,STKOL+4+D*I,0: PRINT "8": NEXT 788 11840 REG=3: FOR KOL=STKOL TO STKOL+3*D STEP D: GOSUB 2110: NEXT 622 11850 REG=11: FOR KOL=STKOL TO STKOL+3*D STEP D: GOSUB 2010: NEXT 563 11860 COLOR ZWART: LOCATE 14,25: PRINT KLEUR$(3) 56 11870 COLOR ROOD: LOCATE 14,35: PRINT KLEUR$(2): LOCATE 14,45: PRINT KLEUR$(1) 116 11880 LOCATE 14,55: COLOR ZWART, WIT: PRINT KLEUR$(0) 582 11890 COLOR WIT, BLAUW: FOR 1=0 TO 3: LOCATE 19,5TKOL+4+D*I: PRINT "0": NEXT 748 11900 CARD=KAART(7): REG=3: KOL=STKOL: GOSUB 2410: GOSUB 2210 937 11910 CURSPOS=0: CURSKOL=STKOL+4: VAKNR=0 427 11920 RETURN 520 *** TOTAAL-CHECKSUM: 77887 ***

MSX!MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 42-

,. :-. .,.,' " . 0 ... .: '" '11 of op films. Rambo c.q Super Rambo teroïden, op hol geslagen satellieten, Space Camp zijn daar een meer dan overduidelijk zwermen kometen etcetera, maar het voorbeeld van. enige wat je kunt doen is uitwijken. Met behulp van de joystick kun je links, Ook Space Camp is gebaseerd op een rechts, naar voren en naar achteren je film, alhoewel deze uit 1986 daterende stuwraketjes afvuren. Net als in de wer­ science fiction rolprent volgens mij kelijkheid zal een eenmaal opgebouwde nooit de Nederlandse bioscoop gehaald snelheid niet vanzelf afnemen, er is in de heeft. (Noot van de eindredactie: deze ruimte immers geen weerstand om die spelbespreking heeft een nummertje lig­ snelheid af te remmen. We gaan hierbij gen wachten, intussen is Space Camp wel voorbij aan de reeds eerder genoemde in Nederland uitgebracht als film.) In de rondzwervende asteroïden, kometen et­ film zijn een aantal pubers uitgekozen cetera welke wel tamelijk abrupt en de­ om een training in een zomerkamp van fInitief afremmen. de NASA te doorlopen. En uiteraard Druk ontwijkend zie je dat je brandstof worden ze per ongeluk gelanceerd. Ze snel afneemt, zeker wanneer je tamelijk maken een aantal uiterst stupide avon­ heftig reageert en de stuwraketten vaak turen mee, maar zelfs het leuke robotje en stevig laat werken. Ook de zuurstof wat rondloopt kan de slechte speciale neemt gestaag af. Gelukkig duiken af en effecten en het uiterst leeghoofdige ver­ toe ruimtestations op waar je tanks kunt haaltje niet goedmaken. Als film kan oppikken welke je voorraden doen toe­ Space Camp maar beter vermeden wor­ nemen. Ook andere voorwerpen zoals den. een zoeklicht en batterijen hiervoor zul Gelukkig is het anders gesteld met deze je kunnen vinden. Deze heb je nodig om MSX ROM. Het enige wat het spel met de tweede fase van het spel te spelen. de film gemeen heeft is de titel, het spa­ Space Camp is een van de vele produc­ ce gegeven en ja hoor, het robotje. Na Na verloop van tijd namelijk landt de ten van het Japanse software huis Pack het lezen van de handleiding - waarvoor shuttle op een ruimtestation. De held In Video. Pack In Video is al eerder in dankzij de bijgevoegde Nederlandse Max verlaat de shuttle en nu moet je zo­ deze kolommen besproken, de beroem­ vertaling geen korte cursus Japans ge­ veel mogelijk voedsel, metalen en ande­ de MSX1 ROM Rambo en niet te ver­ volgd hoeft te worden - kan direct be­ re voorwerpen zien te vinden. Ook het geten de grandioze MSX2 ROM Super gonnen worden. aanhankelijke robotje Jinx doet nu zijn Rambo Special zijn van hun hand. Blijk­ intrede. Deze valt je voortdurend lastig baar specialiseert Pack In Video in pro­ Aan het begin van het spel drijf je met je en maakt het speuren naar de voorwer­ grammatuur welke geïnspireerd is door space shuttle met slechts een beperkte pen uiterst moeilijk. Gelukkig heb je be­ hoeveelheid brandstof en zuurstof in de paalde methodes om hem van je af te ruimte rond. In tegenstelling tot de houden en je kunt Jinx zelfs gebruiken SPELLEN GETEST VOOR meeste andere ruimtespellen kun je nu om de op je afkomende ruimte amoeben MSX EN MS-DOS echter eens niet schieten. Je wordt we­ te vernietigen. Dat laatste is echter niet liswaar van alle kanten belaagd, door as- gemakkelijk en vergt heel wat oefening.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 43- Het ruÏJ:ntestation is zeer groot en be­ slaat meerdere schermen. Ieder deel van het station bevat een aantal blauwe luiken. Door erop te gaan staan en de vuur knop in te drukken openje een luik. Onder een luik kan van alles verborgen zijn, van voedsel tot bonusvelden. Som­ mige van deze velden zijn aardedonker en zonder zoeklicht wordt het dan wel heel erg moeilijk.

In de volgende fase van het spel ben je weer terug in de ruimte waar je nu niet alleen de shuttle voor rampen moet vrij­ waren, maar ook de MMU. Deze MMU wordt overigens door de bemanning ge­ bruikt om buiten de shuttle werkzaam­ heden uit te voeren. Ieder niveau van het spel bestaat uit de bovenstaande drie fasen, waarbij eer­ lijkheid me gebiedt te erkennen dat ik met moeite doorgedrongen ben tot ni­ veau 2, fase 2. Op dat moment werd het spel me echt de baas en heb ik het moe­ ten laten afweten. Maar toen had ik wel al een flink aantal speluren achter de kiezen. Qua graphics en geluiden is Space Camp redelijk goed voorzien, het is al­ leen jammer dat het muziekje niet af te zetten is. Het spel beweegt goed, waar­ bij de beweging van de shuttle zeer goed IS. Alhoewel er kleine puntjes van kritiek zijn, neemt een en ander niet weg dat Space Camp een goed spel is dat, on­ danks de ietwat hoge prijsstelling, zeker de aandacht verdient. Kijk er eens naar mocht je het ergens tegenkomen.

Fabrikant: Pack In Video Importeur: HomeSoft

Computer: MSX Medium: ROM Aantal spelers: 1/2 Bediening: joystick/toetsenbord gens nooit op MSX uitgebracht - een het scherm komt de Guardic tot rust, Prijs: f 89,50 Galaxians- achtig verticaal bewegend wachtend op jouw commando's. schietspel. In Guardic bestuur je het De rechterzijde van het scherm bevat­ nieuwste type ruimtejager, de Guardic. ten een aantal gegevens, zoals TopSco­ Guardic Zoals gewoonlijk is het verhaal achter re, Score, Speed, Wave, Option, Area, Guardic weer daverende onzin. De Aar­ Last en Power. De flitsend blauwe verpakking met een de wordt bedreigd door de doodseska­ Topscore en Score spreken voor zich, op je afsnellende vervaarlijke en zeer fu­ ders van Gorce, dat begrijp ik uit de de andere gegevens behoeven uitleg. turistische ogende ruimtejager belooft handleiding. De rest van het verhaal zal Guardic kent een fors aantal velden, ze­ veel en uiterst snelle actie. Deze door ik maar niet eens proberen uit te leggen ker zo'n 112 verschillende. Tenminste, Compile uitgebrachte MSX1 ROM is - aangezien ik dan zou moeten toege­ als de Japanse tekst op de achterzijde volgens de programmeur Pac Fujishima ven er niets van te snappen, iets wat goed voor me vertaald is. Zo laat de een zogenaamd Intelligent Actie Spel. blijkbaar de vertaler van de handleiding demo van het spel veld 104 zien. Na heel Of het intelligent is weet ik niet, maar ook niet gedaan heeft zo te zien. wat uurtjes tot diep in de nacht achter actie jazeker! Meer dan me lief is zelfs. de joystick gezeten te hebben moet ik Aan het begin van het spel word je van­ helaas mededelen dat ik er pas zo'n 60 Guardic doet me denken aan het nu af het startplmt snel naar het eerste zelf onder ogen gehad heb, dus zeker reeds antieke spel Treshold - overi- strijdveld getransporteerd. Onderaan weten doe ik het niet. Ook de Neder-

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 44-

' .' : " ., " landse handleiding biedt in dat opzicht ken met betrekking tot 'Speed', 'Wave' eens naar achteren blijkt te kunnen weinig soelaas. en 'Option'. schieten als het me gepasseerd is! Wan­ Het enige wat duidelijk is, is dat de ver­ 'Speed' bepaalt de snelheid waarmee de hopig word ik hiervan!! schillende velden in een soort doolhof Guardic beweegt. Dit is uitermate be­ gerangschikt zijn. Na het halen van een langrijk, zo is veld 003 op de standaard Grafisch is het spel uitermate goed uit­ veld - c.q. vernietigen van alle vijanden snelheid dodelijk aangezien de kogels gevoerd, de geluidseffecten zijn perfect, in dat veld - vlieg je een corridor in. van de vijanden sneller zijn dan de Gu­ de actie meer dan voldoende en rea­ Meestal kun je hier verschillende kan­ ardic. Veld 003 moet derhalve met mi­ geert de STOP toets gelukkig goed. Dus ten uit waardoor je zelf tot op zekere nimaal snelheid 1 genomen worden. Ex­ af en toe kun je even bijkomen. De Ne­ hoogte het volgende veld kunt kiezen. tra snelheid kost 'Power' punten. derlandse handleiding is goed verzorgd Niet dat je echt weet waar je aan begint, - vermeldt echter de STOP toets niet­ maar goed. Standaard heeft Guardic een enkel­ alleen hadden ze die geheime functies 'Area' geeft aan in welk veld je je op dit schots laser als bewapening. Alhoewel die het spel moet bevatten niet moeten moment bevindt. Aan het begin van het je schoten kunt sturen, dus bijvoorbeeld noemen. Daar zit ik dus nu ook al een spel is dat uiteraard 001. Na het halen van links naar rechts waaieren, is deze hele tijd naar te zoeken, gevonden ech­ van veld 001 kom je op een T -splitsing laser echter niet altijd voldoende. Met ter nog niks. terecht, naar rechts kom je in veld 003, 'Wave' kunje kiezen uit een drietal golf­ Kortom, Guardic heeft me al heel wat links in veld 002 terecht. Na het halen lasers. Deze hebben een breed bereik, uurtjes gekost en zal dat zeker blijven van of veld 002 of veld 003 kom je in veld waarbij Wave 1 de smalste is en Wave 3 doen. Wat mij betreft is Guardic een 004 terecht. Je ziet dus dat je niet alle de breedste. Een Wave schot heeft on­ spel dat in de verzameling Nemesis 1, velden achter elkaar speelt. Na veld 004 danks het feit dat je ook deze kunt stu­ Nemesis 2 en Salamander zeker niet wordt het doolhof redelijk ingewikkeld. ren, echter als nadeel dat obstakels in mag ontbreken. leder veld kent een aantal tegenstan­ het veld de laser afdempen zodat een ders welke allen vernietigd moeten wor­ schot niet altijd effectief is. Veld 002 is Fabrikant: Compile den om naar het volgende veld te kun­ zonder gebruik te maken van Wave 1 Importeur: HomeSoft nen gaan; hoeveel vijanden staat ver­ een hopeloze zaak. Het gebruik van meldt achter 'Last'. Hier wordt tijdens 'Wave' kost 'Power' punten. Computer: MSX: het spelen eveneens bijgehouden hoe­ Medium: ROM veel je er nog moet neerhalen voordat je Na 'Speed' en 'Wave' kun je 'Option' Aantal spelers: 1 heldhaftige strijd in dit veld voorbij is. kiezen. Je kunt nu bijvoorbeeld kiezen Bediening: joystick/toetsenbord De hoeveelheid tegenstanders is per uit een alles doordringende laser, een Prijs: f 99,00 veld verschillend, veld 001 kent 40 te­ schild, een alles doordringende Wave, genstanders, veld 002 heeft er al 50 en in tegenstanders zonder afweergeschut et­ de demo zie je dat veld 104 120 tegen­ cetera. Kosten? Minimaal 5 tot 20 po­ Guttblaster standers bevat. werpunten! Natuurlijk zijn er verschillende soorten Je merkt dat enig beraad nodig is voor­ tegenstanders, variërend van eenvoudi­ dat je aan een scherm begint. Kies de ge raketten, vliegende draken met of verkeerde wapens of verdediging en je zonder wapens, sprinkhanen, tot uiterst kunt al snel een Guardic afschrijven. Je geavanceerde futuristische ruirntetroe­ krijgt overigens pas een extra Guardic pen, met elk een eigen bewegingspa­ na 10.000 punten en vervolgens weer na troon. Een veld kan een willekeurige elke 20.000 volgende punten. Heb je niet combinatie van typen tegenstanders be­ genoeg energie, dan zul je helemaal af­ vatten. Bovendien kan ieder veld ook hankelijk zijn van je joystickcontrole. In nog eens al dan niet bewegende obsta­ dat geval wens ik je heel veel succes! kels bevatten waar je omheen moet vlie­ gen. Naarmate je dieper in het spel Hoe verder je doordringt in het spel des doordringt worden de obstakels com­ te venijniger worden de tegenstanders. plexer. In het begin vliegen ze domweg van bo­ Op de achterzijde van de verpakking ven naar beneden waarbij ze soms een staan een aantal velden afgebeeld. Van slingerende baan volgen. Al snel echter één van die velden vraag ik me nog krijgje te maken met vliegende engerds, steeds af hoe dat overwonnen moet wor­ een soort draak zo te zien. Deze deinzen den. er niet voor terug om onderin te verdwij­ nen om dan prompt ergens anders langs De Guardic beschikt over een beperkte de onderrand weer te voorschijn ko­ Onder de titel Master Games brengt het hoeveelheid energie, 'Power', en alhoe­ men. Mijn aanvankelijke tactiek om aan Nederlandse software huis Eurosoft een wel het mogelijk is tijdens het spelen ex­ de onderzijde van het scherm te blijven reeks MSX spellen uit. Guttblaster is tra energie te verkrijgen is dat niet echt hangen en alles weg te blazen wat op me het tweede spel uit deze serie welke mij gemakkelijk. Aan het begin van het spel afkwam moest dan ook al snel vergeten onder ogen kwam. heb je 30 'Power' punten. worden. Had ik dus net geleerd me te Na het inladen gaat het spel over tot een De hoeveelheid energie is uiterst be­ handhaven in het midden van het zelfspelende demonstratie. Guttblaster langrijk, aangezien je aan het begin van scherm krijg ik te maken met hardware blijkt een verticaal scrollen de 'shoot 'm ieder veld een aantal keuzes moet ma- die niet alleen terug komt, maar ook nog up' in de Nemesis/Salamander traditie.

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 45- Tegen een razendsnel scrollende ruim­ Fabrikant: Eurosoft de MSX versie ingeladen werd. Mark te-achtergrond moet je zoveel mogelijk Distributeur: Premium III Distribution Edwards, de graphics designer, dient tegenstanders zien neer te maaien waar­ alle lof toegezwaaid te worden, de MSX bij ik aanvankelijk dacht dat evenals bij Computer: MSX versie heeft diezelfde prachtige teken­ Nemesis ook delen van het landschap Medium: cassette/diskette film grapmcsals de andere versies. Ook vernietigd konden worden. Gelukkig RAM:64K de vrolijke muziek - van de hand van echter bleek dit niet het geval te zijn en Aantal spelers: 1 Ben Daglish - is in alle opzichten het kon ik me uitsluitend beperken tot c.q. Bediening: joystick/toetsenbord aloude melodietje 'Meet the Flintsto­ concentreren op de rondvliegende te­ Prijs cassette: f 29,90 nes'. Een feest van herkenning derhalve. genstanders. Bewust gebruik van 'geluk­ Prijs diskette: f 34,90 kig' hier, aangezien deze tegenstanders Uiteraard draait het spel om Fred en zo razendsnel zijn en soms dermate tal­ Barney's grote liefde: bowling. Het rijk opduiken dat je bij voorbaat al ver­ The Flintstones weekend is begonnen en op zaterdag loren bent. zullen ze gaan bowlen. Maar Wilma steekt er een stokje voor, de muren van Het is echter wel mogelijk om extra wa­ de huiskamer moeten opnieuw geschil­ pens te gebruiken. Deze moeten eerst derd worden en Fred komt niet de deur veroverd worden, en wel op de volgen­ uit voordat dat gebeurd is. Deemoedig de wijze. Af en toe drijven er een soort geeft Fred toe - wat moet hij anders? genummerde ballonnen langs. Zo zal -Rr.\J\.lU, f.J �U�lf����� - en gaat aan de slag. Hij grijpt een eek­ ballon nr. 3 je van een rondcirkelende hoorn, doopt diens staart in de verfpot bom voorzien terwijl nr. 4 je tegelijker­ en begint de muur te schilderen. Wan­ tijd vooruit en achterwaarts laat vuren. neer bij opnieuw de staart in de verf Het is niet mogelijk uit één van de wa­ doopt ziet hij dat Pebbles uit de box ont­ pens te kiezen, het laatst veroverde wa­ snapt is en in een hoekje van de kamer pen blijft gelden totdat je een nieuwe zich zit te vermaken met het schrijven ballon oppikt. Jammer genoeg blijken al van haar naam op de pas geschilderde deze extra mogelijkheden je vaak toch muur. Fred stuut ophaar af, neemt haar niet uit de brand te helpen. onder de arm en brengt baar terug naar de box. Uiteraard ziet de eekhoorn zijn De tegenstanders variëren van eenvou­ kans waar en gaat er vandoor. Dus moet dige vissen en omgevallen alpha symbo­ Fred daar ook weer achteraan. len tot razendsnel op en neer stuiteren­ Zo begint een van de moeilijkste week­ de, bijna niet te vermijden vuurballen. einden uit Fred's leven. Of eigenlijk, uit Zelfs vliegende weegschalen heb ik Een van mijn meest favoriete tekenfilms jouw leven. voorbij zien komen. is altijd al de Flintstones geweest. De Guttblaster is een razendsnelle shoot 'm luidrucbtige Fred Flintstone met on­ Binnen een bepaalde tijdlimiet - de up waarbij aJJes opgeofferd is aan de be­ danks alles toch een gouden bart, zijn zandloper loopt door - moel de muur weging. Geen verborgen velden, geen fragiele vrouwtje Wilrna - die in wer­ geschilderd worden. Lukt dat, dan mag grafische grappen, in Guttblaster moet kelijkheid het voor het zeggen had -, de Fred de volgende dag met Barney naar je zoveel mogelijk zolang mogelijk over­ buren Barney en Betty Rubble, de de bowling. hoop schieten. In zekere zin is dit jam­ 'hond' Dino die z'n baasje bij diens mer, aangezien grafisch en qua geluid tbuiskomst altijd ondersteboven liep Onderweg naar de bowlinghal echter Guttblaster meer dan goed te noemen plus de meest vreemdsoortige collectie verliest Fred's wagen een wiel, dus moet IS. dieren die voor allerlei taken gebruikt de wagen op een krik gezet worden om werden. Later gingen ook Fred en WiJ­ een nieuw wiel te plaatsen. Waar haal jc Guttblaster is een spel voor de hard core ma met bun tijd mee en kwamen er kin­ echter zo snel nu weer een nieuw wiel actie freak. Voor mij was het - eerlijk dertjes. De kleine Pebbles, hun dochter­ vandaan? gezegd - wat al te snel, erg ver ben ik tje was een kattekwaad van het begin af niet gekomen in het spel. Daarvoor wa­ aan. Lukt het om toch nog de bowling baan ren te tegenstanders te snel. En zo leefden de Flintstones bun eigen te bereiken dan kun je daar een aardig leven in die vreemde tijd die wij het potje bowlen. Barney is echter een meer Laatste kanttekening - en dit geldt Pleistoceen noemen. dan uitstekende tegenstander en maakt voor de hele reeks Master Games - kan je het leven tamelijk moeilijk. Dit ge­ een Nederlands software buis nu echt Grandslam Entertainment heeft het op deelte van bet spel roept herinneringen geen Nederlandse handleiding bijleve­ zich genomen de Flintstones te vertalen op aan het bowling spel lOth Frame van ren? De in redelijk Engels en Duits ge­ in een computerspel. Bij het verscbijnen US Gold. Eerst moet je Fred op de juis­ stelde - maar duidelijk door een Ne­ enige tijd geleden van de Arnigaen Ata­ te plek op de baan positioneren, dan derlandse hand geschreven - handlei­ ri ST versies was ik onder de indruk van moet de bal geworpen worden, uiter­ ding is niet zo groot, dus die drie de tekenfilm-acbtige grapbics welke aard een worp met links- of rechtsdraai­ Nederlandse zinnen badden er ook nog men op het scberm wist te krijgen. Zelfs end effect en de juiste snelheid, anders wel bij gekund. Fred's kreet 'Yabbaddabbadoo' ont­ gaan nog niet alle kegels om. brak niet in bet spel. De manier waarop Fred de baan afdrib­ Kijk er eens naar. Dus de verwachtingen warenhoog, toen belt, op de punten van zijn tenen, is een

MSXlMS-DOS Computer Magazine

nummer 24 - augustus 1988 - 46- waar genot om te zien. Wat een stijl The Flintstones is een 'must' voor iede­ tie hierover verwijs ik naar de EHBO ru­ heeft die man! reen die een MSX computer heeft en briek in het vorige nummer. Overigens, je ziet de bal in 3 dimensio­ strips leuk vindt. Om tegemoet te komen aan meer visu­ naal vooraanzicht de baan afdenderen eel ingestelde adventurers deed al snel - en meestal ernaast terecht komen -, 'YabbadabbaDooooo ... .' het graphics adventure zijn intrede. grafisch is dit gedeelte perfect. Hier wordt tekst afgewisseld c.q. bege­ Fabrikant: Grandslam Entertainment leid door afbeeldingen. De volgende Na het avondje bowlen keren Fred en Importeur: HomeSoft stap is het 'graphics only' adventure Barney vermoeid maar weltevreden waarbij niet alleen geen, of bijna geen, naar huis terug. Tot hun grote ontzetting Computer: MSX gebruik meer gemaakt wordt van tekst, blijkt Pebbles weer uit de box ontsnapt Medium: cassette maar ook een zekere vorm van actie zijn te zijn, ze is verdwenen. RAM:64K intrede doet, aangezien met behulp van Fred gaat op zoek en ontdekt haar op Aantal spelers: 1 joystick/toetsenbord een karakter door een bouwterrein. Hoe moet hij haar zien Bediening: joystick/toetsenbord het spel bewogen moet worden. Ook te redden van haar hoge plek? Al die Prijs: f35,00 reageren op situaties kan vaak uitslui­ ladders maken het er niet gemakkelijker tend gebeuren met behulp van actie ele­ op. The Flintstones is leverbaar voor MSX, menten. Dat wil zeggen, om iemand met C64, Spectrum, Amiga en Atari ST. Een het zwaard aan te vallen moetje niet 'At­ Zoals je ziet, The Flintstones bestaat uit MS-DOS versie wordt verwacht, maar tack ghoul with sword' intikken maar een viertal totaal verschillende onder­ een exacte datum hiervan is nog niet be­ met de joystick of het toetsenbord je delen. Het spel biedt voor iedereen wat kend. held erop afsturen, onderwijl de vuur­ en de balans tussen de verschillende on­ knop (op toetsenborden de spatiebalk) derdelen is zodanig dat elk onderdeel indrukkend om het zwaard operationeel éénzelfde inspanning vergt. Aan het be­ Icon,Quest tor the Ring I te krijgen. Natuurlijk moet je wel eerst gin van het spel kan bovendien gekozen even een zwaard zien te vinden en het worden of je de schilder of de bowling vervolgens oprapen. scene wilt oefenen. Op de achtergrond zie je Fred's werk, met links de grote Voordeel van een 'graphics only' adven­ hefkraan dinosaurus. ture is dat men een minimale kennis van Na het maken vanje keuze verschijnt de de Engelse taal nodig heeft, althans niet voorman om het einde van de werkdag allerlei woordenboeken erbij moet sle­ aan te kondigen. In echte Flintstones pen om uit te vinden of er nog andere stijl trekt hij aan de staart van een grote woorden te bedenken zijn om een deur vogel die een sirene-achtig gekrijs laat in te beuken. Niets is irritanter dan om horen. Fred komt tevoorschijn op de di­ na tientallen ingetikte opdrachten nog nosaurus, glijdt langs de staart naar be­ steeds die verdomde deur niet open te neden, belandt met een fraaie boog op krijgen. de grond en spoedt zich huiswaarts. Het enige wat hier ontbreekt is Fred's Icon is een voorbeeld van een 'graphics 'Yabbaddabbadoo'. En dat is dan ook only' adventure. het enige minpuntje dat ik, naast het Al dan niet met behulp van een joystick ontbreken van een Nederlandse hand­ stuur je de held door een wereld vol pro­ leiding, aan dit spel heb kunnen ontdek­ blemen, schatten en niet te vergeten ken. monsters. Uiteraard vind je een aantal elementen terug uit de tekstadventures; Grafisch is The Flintstones perfect, ook je kunt je status bekijken - gezond en de muziek en de geluidseffecten zijn uit­ krachtig tot uitgeput en bijna verhonge­ stekend. In alle opzichten is The Flint­ Een op MS-DOS machines vaak voor­ rend, de inhoud van je rugzak kan aan stones een grandioos spel. De bewegin­ komende spelvorm is het tekst avontuur. een onderzoek onderworpen worden gen zijn vloeiend, het tekenfilm aspect is Dit is de eenvoudigste spelvorm voor ('inventory'), dingen oprapen, neerleg­ zeer goed vertaald. Fred is perfect ge­ MS-DOS computers, gezien het feit dat gen en zelfs de tegenstanders aanvallen stalte gegeven, ook de andere figuren - geen enkele hardware matige uitbrei­ ontbreekt niet. Maar ironie terzijde, met name Barney - zien er uitstekend ding noodzakelijk is om het spel te kun­ Icon is in alle opzichten een adventure. uit. Nogmaals, een waar en voortdurend nen spelen. Het bestaat geheel en al uit feest der herkenning. tekst. In Icon kom je terecht in de wereld der Nu wil het gebruik van 'eenvoudigste' Nibelungen. Op een eiland in de Rijn le­ Elk der onderdelen heeft zijn eigen uit­ niet meteen zeggen dat het spel inhou­ ven riviergeesten, deze schone quasi­ daging, waarbij het de nodige tijd zal delijk eenvoudig of zelfs maar simpel te jonkvrouwen bezitten een magische kosten om alles onder de knie te krijgen. noemen is. Goede voorbeelden van ring. Alberich, de heerser der dwergen Zeker het schilderen is een ware klus en meer dan uitstekende tekstavonturen - welke in de ondergrondse mijnen zwoe­ voordat je door hebt hoe je de ladder 'text only adventure' in vaktermen - gen, wil deze ring bezitten. Waar in moet verplaatsen ... De mogelijkheid om zijn de Infocom avonturen. Dit is niet de Wagner's Ring der Nibelungen, Albe­ een tweetal onderdelen te oefenen is juiste plaats om dieper in te gaan op het rich's zoon Hagen erop uitgestuurd dan ook een goede optie. fenomeen Infocom, voor meer informa- wordt, moet Alberich het in Icon zelf

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 47- zien te klaren. Siegfried en Siglund kom de disk saven, dus je kunt afen toe eens zijn legio, het spel is dermate veelomvat­ je echter wel tegen. een risico nemen. tend dat binnen het korte bestek van Icon is een redelijke kennismaking met deze recensie een volledige opsomming Icon speelt zich derhalve af in een het fenomeen adventure waarbij geen onmogelijk is. mythische wereld vol mijnwerkende grafische kwaliteiten zoals bij Thexder Het is mogelijk om direct na het inladen dwergen, zich in de Rijn poedelende, of Elite verwacht mag worden. Zeker het veld op te snellen en even een snel verleidelijke jonkvrouwes, draken, ker­ gezien de huidige prijsstelling een spel balletje tegen de computer te trappen, kers, catacombes en Noormannen. dat op menig CGA bezittende compu­ maar daar doe je het spel geen recht Je moet zeven, uit doolhoven opge­ ter gezien mag worden. mee. bouwde werelden doorkruisen waarbij Het spelen van het spel is niet eenvou­ het uiteindelijke doel van je tocht de ze­ Fabrikant: Status Software dig, tenminste wanneer je optimaal ge­ vende wereld is. Importeur: HomeSoft bruik wilt maken van alle mogelijke op­ Hier moet je heldendaad uitvoeren ties. De handleiding is vrij uitgebreid en waar de handleiding zich niet over wenst Computer: MS-DOS beschrijft alle mogelijkheden beknopt uit te laten. In iedere wereld moet je een Medium: disk doch redelijk helder in - hou je vast - symbool, het Icon, zien te vinden. Ver­ RAM: 128K minimaal het Nederlands!! Zucht, eindelijk eens volgens moet je aan bepaalde bij dit DOS: 2.0 of later een importeur die inziet dat bij zo iets symbool behorende voorwaarden vol­ Grapmcs: CGA essentieel Nederlands als voetballen doen om door te kunnen gaan naar de Aantal spelers: 1 ook een Nederlandse handleiding volgende wereld. Je kunt echter ook op Bediening: joystick/toetsenbord hoort. Aan de andere kant is de Neder­ een gemakkelijke manier naar het vol­ Prijs: f 19,95 landse handleiding onontbeerlijk, het gende niveau gaan: door nobel te leven spel is te veelzijdig om zonder te kun­ en vervolgens te sterven. Dit is echter af Installeerbaar op hard disk. nen. te raden wil je het spel tot een einde brengen. In vogelvlucht wat mogelijkheden. Match dav 11 Het is mogelijk alleen tegen de compu­ Icon is uitermate groot. Het totale spel ter of tegen een menselijke tegenstan­ heb ik nog niet aanschouwd, alboewel der te spelen. Match Day Ir kent boven­ reeds vele uren achter de monitor door­ dien een uniek optie, namelijk met z'n gebracht werden. Inhoudelijk is Icon tweeën tegen de computer spelen. dan ook meer dan de moeite waard. Je kunt met maximaalzeven spelers een Grafisch ziet Icon er wat simpeltjes uit, cup-competitie of een bondskampioen­ het is te merken dat het spel uit 1984 schap spelen. Het spel kent standaard stamt. Icon's grafische opbouw kan als een aantal teams met namen als Ocean bJokkerig omschreven worden alhoewel Blues, Ritman et cetera. Deze namen met name de beweging goed te noemen zijn te wijzigen, je kunt dus een totaal is. Zeker de vleermuizen en ratten be­ Nederlandse competitie opzetten. wegen op een zeer overtuigende manier, Verdere mogelijkheden: de speeltijd te in ieder geval overtuigend genoeg om wijzigen, de kracht waarmee de bal ge­ me er toe te nopen me uit de voeten te trapt wordt kiezen, de vaardigheid van maken. de computer instellen en je kunt bepa­ Ook muzikaal heeft Icon heel wat in de len of je doelman computergestuurd is melk te brokkelen, sterker nog, de mu­ of dat je zelf het heft in handen neemt. ziek is essentieel om bepaalde puzzels in Ook de kleurstellingen op bet scherm het spel op te lossen. Jammer is echter zijn aan te passen, zodat je in geval van dat zoals gewoonlijk bij MS-DOS ten kleurafwijkingen van je monitor of tv eerste het geluid niet van een al te beste niet met een onspeelbaar spel hoeft te kwaliteit is en ten tweede dat, in ieder In feite net even te laat om nog in te kun­ blijven zitten. geval op mijn computer, het soms niet nen spelen op de Europa Cup heeft Je kunt delen van een competitie dOOf luid genoeg is om goed gehoord te wor­ Ocean Software de MSX versie van de computer laten spelen zodat je in je den. Maar dit laatste doet weinig af aan Match Day Il uitgebracht. Dit in Enge­ eentje een complete competitie kunt het spel zelf. land op diverse andere systemen uiterst spelen zonder alle teams te moeten spe­ populaire spel kan nu ook door ons ge­ len. Het is eveneens mogelijk deze wed­ Icon is qua spel een goed adventure; ze­ speeld worden. strijden als toeschouwer bij te wonen, ker voor beginners met een arcade actie zodat je een idee krijgt van de sterke en achtergrond, is het aan te raden aange­ Match Day II is een samensmelting van zwakke punten van de andere clubs. zien men geen tekst hoeft in te tikken. het bij velen favoriete Football Mana­ Toch is dat laatste ook een handicap, ger, Soccer Boss en Konarni's Soccer. Je kunt bepalen of jouw team aanval­ persoonlijk denk ik liever wat langer na Met andere woorden, zowel het simula­ lend of verdedigend gaat spelen, iets wat en formuleer mijn eigen doodsvonnis tie aspect wat betreft het leiden en ma­ overigens tijdens een wedstrijd elk mo­ voordat ik mijn nek in een wespennest nagen van een team als de keiharde wer­ ment te wijzigen is. Je tactiek is dus aan steek (een gemengde metafoor welis­ kelijkheid als je team eenmaal op het te passen aan de situatie op het veld. waar) en een actie onderneem. Geluk­ veld staat, komen volop aan bod. Competities en bondskampioenschap­ kig kun je maximaal tien spelposities op De mogelijkheden van Match Day II pen zijn op tape op te slaan zodat je op

MSXJMS-DOS Computer Magazine

nummer 24 - augustus 1988 - 48- een later tijdstip verder kunt gaan. Het desnoods zonder - of dat je verder wilt handigd werd. Want direct na het op­ is helaas niet mogelijk één en ander op gaan als coach en topspeler in de harde starten werd duidelijk dat dit een Boul­ disk op te slaan. wereld van het internationale topvoet­ derdash kloon is. Nu heb je klonen en Zoals je merkt zijn de mogeLijkheden le­ bal. klonen, zoals mijn grootvader altijd zei, gio. Dit echter zou allemaal nutteloos Rinus Michels, Here I Come!!! dus Blow Up werd even stevig aan de zijn als het moment van waarheid, het tand gevoeld. spelen op het veld, teleurstellend zou Fabrikant: Ocean Software Blow Up wijkt in een aantal opzichten zijn. Gelukkig is het dat niet, Match Day Importeur: HomeSoft af van Boulderdash. Allereerst natuur­ Ir speelt uitstekend en kan de vergeLij­ lijk het feit dat je in het bezit van een ge­ king met Konami's Soccer goed door­ Computer: MSX weer bent, zodat je niet alleen het in de staan. Het spel kent alle facetten van het Medium: cassette weg liggende zandsteen - nee, niet de voetballen, ingooien, corners, doel­ RAM:64K rotsblokken - maar ook de monsters schoppen, hakjes geven, ga je gang, het Aantal spelers: 112 uit de weg kunt blazen. Daarnaast be­ is er allemaal; zelfs kopballen zijn met Bediening: joystick/toetsenbord staat Blow Up uit een zestal, weliswaar enige oefening mogelijk. De scheids­ Prijs: f 35,00 door deuren en muren gescheiden, rechter in Match Day II is niet bepaald maar onderling verbonden grotten. oplettend te noemen, zo is het bijvoor­ Sommige deuren gaan vanzelf open, beeld mogelijk ongestraft de tegenstan­ Blow Up muren moet je opblazen. Op de meest der een zetje te geven om hem van de bal vreemde plekken kun je mijnen vinden af te houden. Kijk echter uit op de ho­ die je vervolgens zodanig moet plaatsen gere speelniveau's, de computer is dan dat een gat in een muur geblazen wordt dermate ervaren dat hij dezelfde trucjes zodanig dat je ten eerste jezelf niet in de uithaalt en jouw tackles weet te onder­ lucht c.q. de grot uitblaast en ten twee­ vangen. de dat er een gat in de muur komt waar­ Je kunt de sterkte van een schop zelf be­ door je naar de volgende grot komt. palen aan de hand van de 'kickometer' . Een grote hoeveelheid monsters, niet al­ Door op het juiste moment de vuurknop leen in aantal maar ook in soort, maakt in te drukken kun je een zachte, harde je het leven tamelijk zuur. De simpele of loeiharde trap geven; een hakje geven Darths, Grabbers en Wandelende Gra­ wordt ook hier bepaald. naten zijn nog tot daar aan toe, wat ui­ terst onplezierig gezelschap blijkt te Match Day II is grafisch uitstekend, al­ zijn, zijn de virussen. Nu hebben in som­ hoewel ook hier weer de Engelse pro­ mige computer - met name Amiga - grammeur zichtbaar is; de spelers be­ kringen virussen een bijster onvriende­ staan uitsluitend uit één-kleurige spri­ lijk aureool, in Blow Up zijn ze ook niet tes. Dat is dan ook het enige minpuntje aangenaam te noemen. Je verliest geluk­ in het hele verhaal. In alle andere op­ kig geen bestanden op je harddisk of zo, zichten is Match Day II af, luister maar het kost je slechts een eenvoudig, spel­ eens naar het rumoerige publiek (En­ leven. Een virus opruimen met je ge­ gelsen waarschijnlijk) tijdens het spel en weer is per definitie onmogelijk, je kunt het gejoel wanneer er een doelpunt ge­ Bepaalde spellen blijven je achtervol­ ze alleen klemzetten tussen rotsblok­ scoord wordt. gen, hoezeer je ook je best doet ervan af ken. Hopelijk heb je een weinig strate­ Bewegingen zijn soepel en alhoewel het te komen. Nu moet ik daarbij wel na­ gisch inzicht, jammer anders. even wennen is qua besturing - je kunt drukkelijk vermelden dat sommige spel­ Grafisch is Blow Up goed, de geluiden uiteraard niet alle spelers op het veld te­ len me in welke vorm dan ook mogen en effecten zijn goed en grappig. Bewe­ gelijkertijd besturen - laat ook dit niets blijven najagen. gingen zijn vloeiend, de joystick bestu­ te wensen over. Een spel dat ik nog op mijn sterfbed zou ring laat niets te wensen over. kunnen spelen is Boulderdash - in wel­ Gebaseerd op een oorspronkelijk reeds Match Day II is allereerst een voetbal ke vorm dan ook. We hebben Boulder­ meer dan uitstekend spelidee voegt spel waarbij de nadruk op actie ligt; het dash 1 en 2 gehad, het Engelse huis At­ BlowUp zoveel toe dat dit spel een must simulatie aspect wat betreft tactiek en lantis heeft een kloon met de naam Sur­ is voor iedere Boulderdash fanaat, maar dergelijke is eveneens in ruime mate vivors uitgebracht en ongetwijfeld ook een absolute aanrader voor ieder aanwezig, maar overheerst niet. Ben je vergeet ik nog menige Boulderdash imi­ ander. niet in het spelen op het veld zelf geïn­ tatie. Als ik ze al niet gespeeld heb, ik teresseerd, maar meer in het managen zal ze ongetwijfeld omhelzen wanneer Fabrikant: Eurosoft van een team, dan kun je misschien be­ ze in mijn MSXje terechtkomen. Kor­ Distributeur: Premium III Distribution ter Soccer Boss of Football Manager tom, wat het is weet ik niet, maar voor aanschaffen. Je laat dan echter wel een een rondje Boulderdash, clone or no Computer: MSX uitstekend voetbal spel je neus voorbij clone, kun je me midden in de nacht Medium: cassette/diskette gaan. wakker maken. RAM: 64K Resumerend, Match Day Il is hèt spel Kun je je mijn geluklOorstelien toen Spelers: 1 voor iedere voetbal fanaat, of je nu al­ door het Nederlandse software huis Eu­ Bediening: Joystickltoetsenbord leen maar geïnteresseerd bent in snel rosoft, gedistribueerd door Premium III Prijs cassette: f 29,90 een balletje trappen met een vriend Distribution, me het spel Blow Up over- Prijs diskette: f 34,90

MSXlMS·DOS Computer Magazine

nummer 24 - augustus 1988 - 49- Breaker

Met enige regelmaat krijgen we een meneer van Philips op bezoek, die heel welkom is op de redactie. Hij brengt namelijk altijd kleine - en soms grote - cadeautjes mee, zoals programma's, computers en dergelijke. Jammer alleen dat een an­ dere meneer bij Philips een maand of wat later die leu­ ke dingetjes steeds weer te­ rug wil hebben. Maar goed, je kan niet alles hebben. De ene meneer - de aardi­ ge - bracht ons onlangs een hele serie nieuwe Ra­ darsoft-spellen, die door Philips uitgebracht zijn. Een­ tje daarvan, Breaker, heb­ ben we door onze machine­ taal-redacteur - een fer­ vent spellen-hater - laten recenseren. Zijn mening treft u hierbij aan.

De bedoeling van Breaker is om met een Twee batjes soort batje een bal in het spel te houden, onderwijl 'bakstenen' rakend, waarmee Breaker wordt gespeeld met twee bat­ dan weer punten te verdienen zijn. jes. Eén ervan ligt altijd onderin het Waar hebben we dat eerder gehoord? scherm en kan alleen zijwaarts bewegen. Al weer een variatie op Breakout, zo Het andere kan vrij over het scherm be­ lijkt het op het eerste gezicht. Maar al­ wegen, maar kan de onderkant van het leen op dat eerste gezicht dan, want er scherm niet helemaal bereiken. zijn een paar belangrijke verschillen. Het bovenste batje is als het ware de MSX2 aanvaller, die de bal naar het gewenste punt stuurt; het andere verzorgt de rug­ Breaker is een puur MSX2-spel. Het dekking. wordt geleverd op diskette, in een Com­ Als er maar één speler is, zitten de twee pactDisc-achtig doosje. De gebruiks­ batjes aan elkaar vast: zijwaarts bewe­ aanwijzing is welgeteld zes regels lang gen ze altijd samen, alleen het bovenste - we hebben één en ander dus met pro­ batje beweegt verticaal. beren moeten uitvinden. Wanneer het spel met twee spelers ge­ De grafische verzorging mag er wezen, ?peeld wordt, heeft elke speler één bal­ zoals te verwachten valt van een MSX2- Je. SPEL-BESPREKING MSX2 spel. De verpakking noemt 256 kleuren Soms wordt er plotseling gewisseld, zo­ en 500 schermen! dat de ander eens mag 'aanvallen'.

MSX/MS·DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 50-

"'.' , -...... '. -

Stenen dens zijn vlucht lijkt het alsof hij om zijn as draait. Verder laat hij een soort licht­ Kort Nieuws De bakstenen zijn er in vijf soorten. De spoor achter, wat de indruk wekt dat hij eerste is de bekende, kleurige soort: af­ glimt. Dit alles is zeer kunstig uitge­ G.E. Computerdagen hankelijk van de kleur is die veel of wei­ voerd, zonder dat het afleidt van het ei­ nig punten waard. Dan is er de actie­ genlijke spel. Alleen de batjes zijn een Voor leden en andere belangstellenden steen, gekenmerkt door een pijl. Deze beetje simpel uitgevoerd. in de regio Brabant/Zeeland organi­ fungeert als een soort flipper-bumper seert de G .E. computerclub twee dagen en geeft de bal een zetje in de aangege­ Na het opstarten van het spel verschijnt in Bergen op Zoom. Eindelijk, en op ve­ ven richting, voornamelijk om de speler er een titelscherm. Nu kan het spel ge­ ler verzoek. Een kleinschalige beurs, die te verwarren. De derde soort is de start worden door op een toets of een erop mikt het publiek te informeren krimp/uitzet-steen; als die geraakt vuurknop te drukken; even geduld ui­ over de nieuwste ontwikkelingen, en de wordt krimpen de batjes, of worden ze toefenen levert een demonstratie­ mogelijkheid biedt voor het halen van breder. fIlmpje. interessante koopjes. Verder zijn er bonus-stenen in vier Waar: kleuren. Telkens als er bijvoorbeeld een Voordat het spel begint, moeten er een 'De Stoelemat', Westersingel te Bergen rode bonus-steen geraakt wordt, gaat aantal zaken worden ingesteld: het aan­ op Zoom. het rode bonus-lampje onderin beeld tal spelers (één of twee) en welk stuur­ Wanneer: aan, of juist weer uit. Als alle vier de bo­ apparaat elke speler gaat gebruiken 9 september van 12.00 tot 21.00 uur. nuslampjes aan zijn, krijgt de speler een (toetsenbord, joystick of - jawel - 10 september van 10.00 tot 17.00 uur. extra bal. Tenslotte zijn er de special­ muis!). Verder kan het beeld in zijn ge­ stenen, die tot gevolg hebben dat het heel verschoven worden, zodat het opti­ Computer beurs van het aanval-batje tijdelijk verdwijnt. De ver­ maal op het TV-scherm verschijnt. noorden dediger moet dan even al het werk al­ Jammer alleen, dat het programma niet leen opknappen; na verloop van tijd ver­ protesteert als beide spelers te kennen Voor het eerst een echte grote hobby­ schijnt zijn collega weer. geven met het toetsenbord te willen spe­ computerbeurs in het Noordoosten van len. het land: 'Junior Computer Internatio­ Het scherm nal', georganiseerq door Junior Kamer Samenspel Emmen. Een professioneel opgezette Dit alles is weliswaar anders dan bij verkoopbeurs voor ieder die de compu­ good-old Breakout, maar er zijn meer Zelfs met twee spelers is er maar één ge­ ter tot zijn of haar hobby's rekent. Naast varianten op die klassieker die dergelij­ meenschappelijke score. Dat betekent, de verkoop zullen er demonstraties en ke truuks gebruiken. Wat Breaker pas dat de spelers samell zullen moeten spe­ fIlms te zien zijn, en er za] speciale aan­ echt anders maakt, is de schermop­ len en ook afhankelijk van elkaar zijn. Af dacht besteed worden aan (beroeps)op­ bouw. Het scherm is niet alleen gevuld en toe worden de rollen omgedraaid en leidingen in de automatisering. met - al of niet speciale - stenen, maar wisselen de spelers elkaar af. Dit is dus Bijzonder is, dat de opbrengst van deze ook nog met muren in verschillende vor­ een echte vorm van 'met twee spelers beurs bestemd is voor de Nederlandse men: een soort doolhof. spelen', in plaats van 'om de beurt spe­ Lepra Stichting en besteed gaat worden Tegen dergelijke muren kaatst de bal len'. Als het dan gelukt is, om een high­ aan de bestrijding van lepra in Gambia. gewoon. Als er bovenin het scherm een score te vestigen, wordt de high-score­ Waar: opening onstaat, waardoor de bal uit het tabel opgeslagen op de disk, zodat deze Zuidoosthal te Emmen. scherm kan ontsnappen, dan beweegt prachtige prestatie vereeuwigd is. Wanneer: het hele scherm zich een stukje omhoog. Overigens staan er al een aantal namen 12 en 13 november 1988, 10.00-18.00 Wat zich onderin beeld bevond is weg in die tabel: ene 'Loser .. .' met weinig uur. en bovenin verschijnt een nieuw stuk. punten, een meneer of mevrouw 'Pro­ Het is als het ware alsof het spel ge­ fessional' met een heleboel punten en HCC Dagen speeld wordt op een enorm lint-vormig iemand die 'Verry good' heet. Grrapje scherm, waarbij de speler zich van on­ van de programmeur? Een inmiddels zeer bekende, reusachti­ der naar boven begeeft. De bal mag ui­ ge beurs, in het hartje van het land. teraard nooit onder uit het scherm ont­ Al met al is Breaker een onderhoudend Het persbericht meldt dat, om de mas­ snappen: dat kost één van de vijf be­ spel met een prima grafische uitvoering. sa's in goede banen te leiden er dit jaar schikbare ballen. Het is goed speelbaar, maar er gebeurt een verdeling wordt gemaakt in een na een aantal schermen niet echt veel Show, dus demonstraties en dergelijke, Onderin beeld staan verder de score, meuwsmeer. en een Markt, voor koopjesjagers. En het huidige spelniveau, het aantal ballen Toch is het redelijk verslavend, omdat natuurlijk zijn de gebruikersgroepen en in voorraad en de vier bonuslampjes. er wel veel afwisseling is in de vorm van andere afdelingen van de HCC centraal steeds ingewikkelder muur-construc­ vertegenwoordigd op het 'HCC-plein'. Grafisch ties, waar de bal alleen met veel moeite Dit jaar werd een actueel thema geko­ doorheen te sturen is. zen, het laat zich bijna raden: PC-Privé. De grafische verzorging van het spel is, Warm aanbevolen dus. Waar: zoals gezegd, uitstekend. Alle stenen Jaarbeurs Utrecht. hebben een schaduw, de muren hebben Breaker Wanneer: soms de vorm van stalen balken. De bal Philips/Radarsoft NMS 8982 25 en 26 november 1988, 10.00-17.00 is vrij groot en rood-wit geblokt en tij- Prijs: f 39,- uur.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 51 - Computerra, educatie op MSX2

Computerra is een educa­ tief pakket voor leerlingen uit de hoogste klassen - of groepen, zo u wilt - van het basisonderwijs. Het is zo geschreven dat leerlingen er zelfstandig verschillende lesopdrachten mee kunnen uitvoeren. Het pakket heeft een tweeledig doel: de leer­ ling vertrouwd te maken met de computer en tegelij­ kertijd op een leuke manier oefenstof over verschillen­ de onderwerpen aan te bie­ den. De lessen zijn verpakt in de vorm van een gevaar­ lijke tocht door Computer­ ra. Een lesboek zorgt voor de begeleidende tekst en voorbeelden. Na een korte kennismaking met het toet­ senbord kan de leerling op reis gaan.

De wereld van Computerra bestaat uit ken geven al aan wat er te wachten staat. vier landen, elk met een eigen thema. Dit Zo zullen er in Plusdorp optelsommen zijn respectievelijk rekenen, aardrijks­ gemaakt moeten worden, in Keerkreek kunde, taal en inzichtelijke oriëntatie, zo­ komen de tafels van vermenigvuldiging te als de ontwikkelaar van het pakket, Ko­ pas. Het Minusgebergte wordt natuurlijk gevo, het aanduidt. Per land staan er vier overwonnen door aftreksommen op te programma's te wachten. Het doorlopen lossen. van elk programma neemt 10 à 15 minu­ ten. In het land Geolokije hebben alle op­ drachten met meten en aardrijkskunde te Rekenen en aardrijkskunde maken. In Lineaalstad kan men leren hoe SPELEND LEREN OP DE men een lineaal moet lezen en kan men MSX2 In Digitalië verkeert men onder de reke­ vertrouwd raken met het begrip 'schaal'. naars. De nanlen van steden en landstre- Andere problemen die hier aan de orde

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 52- komen zijn: de omtrek van een vlak uitre­ al naar gelang bedrevenheidin het betref­ De graphics echter hadden ons inziens kenen en afstandstabellen lezen. Bij het fende onderdeel. Per auto gaat het dan beter gekund. De tekeningen zijn vaak Sorteerkanaal moet men onder meer sne� maar zijn de opgaven moeilijk. Op wat al te eenvoudig en de mogelijkheden provincies op rij zetten aan de hand van de fiets is het wat makkelijker, maar wor­ van MSX2 zijn niet ten volle uitgebuit. letters die voor elke provinciestaan. Inde den er meer opgaven gegeven. Lopend Het stralende zonnetje bij goede ant­ Ruitjesvlakte kan men hokjes met coör­ zijn de opgaven eenvoudig, maar is men woorden en het dreigende onweer bij dinaten leren aanduiden. nog langer onderweg. foutieve tijdens de tocht over het Minus­ gebergte zijn bijvoorbeeld leuk gedaan, Taal en oriëntatie Routekaart maar de bergen zelf en het autootje zijn dan weer vrij knullig weergegeven. In Lexicogaat bet over taal. In lJkkiedam Elke leerling heeft een eigen routekaart, Het grote voordeel van Computerra is kan men bijvoorbeeld alleen met ver­ waarop hij of zij na het voltooien van een dat de leerlingen er bijna geheel zelfstan­ kleinwoorden uit de voeten. Op de Nu­ onderdeel een door het programma ge­ dig - op het opstarten van het program­ rivier wordt de tegenwoordige tijd ver­ genereerde code moet invullen. Aan het ma na - mee kunnen werken. Om beur­ voegd. In de Vroegerstreek worden, ter­ begin van de volgende sessie wordt dan ten kan de leerkracht de leerlingen naar wijl de verleden tijd wordt doorgenomen, eerst gevraagd die laatste code inte toet­ het computerhoekje of -kamertje sturen, ook enkele belangrijke feiten uit de ge­ sen. Het master-programma zorgt er zo zonder zicb over de programma's zelf te schiedenis nog eens op rij gezet. Door de voor dat alle leerlingen steeds op de goe­ hoeven bekommeren. Als bet eenmaal Spellingsberg baant men zich een weg de plek verder gaan. Door deze code kan draait heeft men er geen omkijken meer door goed te spellen: 'ei' of'ij', 'ou' of'au', een leerling een onderdeel ook niet over­ naar. De kans dat een leerling vast komt enzovoorts. Bij een foute spelling komt slaan of twee maal doorlopen. Deze rou­ te zitten lijkt ons uiterst gering. Enkel het programma gelukkig niet dadelijk tekaart kan wanneer de hele reis is vol­ wanneer men drie maal een foute start­ met hetzelfde woord terug. bracht als diploma worden uitgereikt. code invoert moet de leerkracht eraan te Op een uitdraai van het hulpprogramma pas komen om de leerling te helpen. In Dessinië, het tekenland, wordt onder 'Namen' kan de onderwijzer zien wie er Computerra komt binnenkort ook in een meer het ruimtelijk inzicht getest. Te aan de beurt is. Computerra biedt ruim­ Belgische versie uit, die is ontwikkeld in Lijndrecht worden er fIguren getekend te voor in totaal 98 leerlingen. Met 'Na­ samenwerking met het Landelijk Peda­ door steeds referentie-punten aante wij­ men' kan men tevens de leerlingenlijst gogisch Instituut tn Antwerpen. Hierin zen. Bij de Mozaïekstroom wordt geleerd wissen om plaats te maken voor een vol­ zijn Nederlandse plaatsen en provincies dat kleuren symbolisch door cijfers voor­ gende leergang. Het programma houdt vervangen door Belgische en zullen ook gesteld kunnen worden. In de Montage­ echter geen scores bij. De leerkracht kan de geldstukken zijn aangepast. polder gaat het tenslotte om patroonher­ er niet uit lezen hoe �'Jedof slecht een ie­ kenning en moet uit losse stukken een der de opdrachten heeft uitgevoerd. Op reis door Computerra voorstelling opgebouwd worden. Als Uitgever: Kogevo, Soest laatste opdrachtmag de leerling een spo­ Conclusie te ontwerpen om dit figuurtje vervolgens Prijzen inclusief BTW: langs een rots met vallende stenen te Als educatief pakket slaat Computerra Hoofdprogramma'Op reis door Compu­ loodsen. Een klein videospelletje als toe­ geen slecbt figuur. Gezien de samenwer­ terra': f 222,- gift. king van Kogevo met het onderwijs is Hulpprogramma'Namen': f 29,40 Er kan op reis van een plek naar de vol­ Computerra ook didactisch verant­ Extra setje van 25 routekaarten: f 48,­ gende verscheidene keren uit verschil­ woord. Sommige onderwerpen worden Extra lesboek: f 31,80 lende vervoersmiddelen gekozen wor­ inderdaad op simpele wijze goed aan­ den. De weg kan bijvoorbeeld per auto, schouwelijk gemaakt. Het aflezen vande Verdere inlichtingen: met de fiets of lopend worden afgelegd, lineaal bijvoorbeeld is heel instructief. Tel.: 02155-22388

Mozaikstroom Min usgeb ergte

MSX/MS-DOS Computer Magazine

nummer 24 - augustus 1988 - 53- Final Countdown: simulatie in actie

In filmland is het een be­ kend gegeven: nieuwe ver­ sies van oUde, bekende films. King Kong bijvoor­ beeld, of Frankenstein. Het oude verhaal wordt dan in een geheel nieuw jasje ge­ stoken, en niemand die zich erover beklaagt dat men in feite oude wijn in nieuwe zakken voorgeschoteld krijgt. Terecht, want zo'n nieuwe versie blijkt meestal weer heel wat toe te voegen aan het oude gegeven. Het hier besproken Final Countdown, uitgebracht door Methodic Solutions, is ook zo'n remake, om die term maar even te lenen uit de film-industrie. Een hele goeie remake van het alou­ de Flight Deck 11 !

We hebben er heel wat spelplezier mee land, maar waar precies is niet bekend. gehad, deze Final Countdown. Afgezien Om dat te doen dien je je middelen - van het verhaaltje dan, want hoewel het die niet gering zijn, een heus vliegdek­ wat meer inhoud heeft dan alleen maar schip uit de Hart-klasse - zo goed mo­ 'red de aarde van de vreemdelingen' is gelijk in te zetten. De lnvincible is uitge­ het daar wel een variant op. rust met drie types vliegtuigen: Volgens de - Nederlandstalige! - vier stuks F14 Tom Cat, een gevechts­ handleiding hebben nucleaire terroris­ vliegtuig; ten gedreigd N ew Y ork op te blazen, als vier stuks F4 Phantom, een verkenner en de Verenigde Staten niet instemmen twee AE6 lntruders, bommenwerpers. met hun 'verdwaasde' eisen. Goed, de politieke consequenties van dergelijke Die beide bommenwerpers heb je nodig spellen strijken ons wel vaker tegen de om uiteindelijk de basis te vernietigen, haren in. Waarom de VS altijd weer de nadat je deze met behulp van de Phan­ heldenrol mogen spelen ... toms hebt opgespoord. Ohja, die jagers, de F14, zijn ook heel nuttig, want de te­ Het spel genstander heeft zelf ook wel wat rond­ vliegen. En vooral de bommenwerpers Het eigenlijke spel is er gelukkig niet zijn heel kwetsbaar voor vijandelijke minder om. Een eigenaardig spel, ove­ vliegtuigen ... rigens, met meerdere niveau's van actie. Waar het op neer komt, is dat de speler Kaarten REDT NEW VORK OP UW de basis van voornoemde terroristen MSX dient uit te schakelen. Die basis bevindt Het hele spel wordt gespeeld op een zich, hoe kan het ook anders, op een ei- viertal schermen, die ieder een deel van

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 54-

',' >' . :. '" Iets wat we van de landing niet bepaald kunnen zeggen. Het vierde speelscherm is namelijk een beeld in zij-aanzicht van de lnvincible, waarbij je als piloot een heel precies aangegeven vluchtpad moet volgen om veilig neer te komen.

Gelukkig hebben de makers hier wel een ontsnappingsclausule voor recen­ senten en beginnende spelers inge­ bouwd; er kan namelijk een Instrument Landing System ingeschakeld worden. Dan levert een landing weliswaar geen punten op maar kom je wel gegaran­ deerd heelhuids neer. Anders dient men steeds de aanwijzin­ gen van de Air Traffic Controller op te volgen, en dat tot een goed einde bren­ gen is bijna een spel op zich.

Informatie MSX2 schenn, katapult officier Na deze eerste verkenning kan dan ein­ de actie bevatten. Zo geeft het eerste zaak om zo snel als één van je toestellen delijk de eigenlijke aanval worden inge~ scherm een overzicht van het vliegdek­ daar aangekomen is de controle daar­ zet. Alweer, ook hier is de te volgen tac­ schip zelf, met daarbij weersinformatie van op je te nemen, zodat je in een lucht­ tiek van belang. De beide bommenwer­ en een radarscherm waarop met de no­ gevecht kan proberen die 'bandit' uit te pers zijn namelijk niet bewapend, in dige narigheid kan zien. schakelen. Overigens, je hoeveelheid tegenstelling tot de andere soorten Als men namelijk te dicht bij het eiland munitie is beperkt, en verse kogels - of vliegtuigen. Je kan dan ook niet van je komt, dan zullen de tegenstanders niet bommen - krijg je pas nadat je weer op afbijten tijdens de aanval, en de vijand schromen om de carrier met Exorcet­ de carrier bent teruggekeerd. beschikt over een onuitputtelijk aantal raketten te bestoken. Een voor het schip Tijdens deze eer~t\:: golf heb je eigenlijk verdedigende vliegtuigen. Daarvan is er veilige afstand betekent echter wel weer maar één doel voor ogen: een Phantom echter altijd maar één tegelijkertijd in dat je vliegtuigen grotere afstanden veilig over het eiland leiden en dan weer de lucht, en als die eenmaal neergehaald moeten afleggen, met alle nadelen van terug brengen naar het vliegdekschip. is duurt het even voordat er een nieuwe dien. Bovendien, de brandstof is niet on­ Als dat namelijk eenmaal gebeurd is heb arriveert. beperkt... je pas de beschikking over een volledige kaart van het eiland, compleet met de Ons advies: beide AE6 Intruders met Om toestellen in de lucht te brengen is locatie van de geheime basis. een scherm van F14's. En dan maar ho­ ook al niet zo eenvoudig als het lijkt. Gelukkig gaan het fotograferen en - pen dat je al die toestellen tegelijkertijd De lnvincible dient ten opzichte van de eenmaal weer geland - het ontwikke­ onder controle kan houden, het heeft wind een bepaalde koers te varen, an­ len van de foto's geheel automatisch. wel iets van jongleren. ders stort de ongelukkige bemanning subiet in zee. MSX2 scherm, F 14 neemt foto's van het eiland Nadat er één of meer vliegtuigen - bij voorkeur een paar jagers en verkenners, voor deze eerste golf - gelanceerd zijn door de catapult-officier dient men over te schakelen naar scherm 2. Op deze overzichtskaart ziet men een flinke lap zee, met het eiland, de vliegtuigen en de lnvincible zelf. Hier dient men de toestellen zo snel mogelijk - via een in­ genieus cursor-systeem - naar het doel te sturen. Anders vliegen ze gewoon het beeld uit, waarna het spel met de mel­ ding 'out of reach' aangeeft dat ze ver­ loren gegaan zijn.

Het eiland De derde kaart is het eiland zelf, waar PLAHE CFF MAP- bijna altijd wel een vliegtuig van de vij­ ------~-- - and boven rondcirkelt. Het is dan ook

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24· augustus 1988 - 55- Victorie! de catapult-officier, vlak voor het op­ MSX2-disk zorgen ervoor dat Final stijgen. Ook verder is er duidelijk zeer Countdown ook na de eerste keer uit­ Mocht het je lukken om de basis nu te professioneel gewerkt op het grafische spelen boeiend blijft. vernietigen, dan verschijnt er een fraai vlak, zo goed komen we het niet dage­ Daarbij zijn de graphics van uitsteken­ beeld van een wegvarend vliegdekschip lijks tegen. de kwaliteit. Men heeft het onderste uit met op de achtergrond een eiland dat Het geluid is jammer genoeg wat min­ de kan gehaald, waarbij MSX2 qua kwa­ zowat helemaal in brand lijkt te staan. der. Men heeft zich beperkt tot vrij sim­ liteit natuurlijk met vlag en wimpel wint. Het 'victory-display'. Er is ook een spe­ pele maar wel functionele geluidseffec­ ciaal afscheidsbeeld voor de verliezers, ten, zoals straalmotoren en dergelijke. Bovendien, een acties pel met een flinke een beetje morbide misschien. Maar dosis simulatie en een snufje tactiek - wat daar te zien valt houden we voor Andere verschillen die ons opvielen wa­ of desgewenst een simulatiespel met een ons, dat zullen beginnende spelers van­ ren dat de MSX2-disk meerdere kaar­ flinke scheut tactiek en een mespuntje zelf wel onder ogen krijgen. ten van het eiland omvatte. Daardoor actie - is weer eens wat anders. En dat blijft het spel lange tijd aantrekkelijk; de maakt ons eindoordeel onontkoom­ Uitvoeringen speler wordt steeds weer met nieuwe si­ baar: aanrader. tuaties geconfronteerd. Hetzelfde geldt Final Countdown hebben we in twee voor de weersomstandigheden - heel Final Countdown versies onder ogen gehad, een diskette belangrijk, want met zwaar weer kunnen Methodic Solutions voor MSX2 en een cassette voor MSX1. er geen vliegtuigen opstijgen - ook MSX2 diskette, prijs: f 69,90 Qua spel-opbouw ontlopen die twee el­ daar zijn meerdere scenario's van op de MSXl cassette, prijs: f 34,90 kaar nauwelijks, maar verder is er een schijf aanwezig. wereld van verschil. Voor alles, beide versies vertonen werkelijk uitstekende Conclusie graphics. Maar het verschil tussen MSXl en MSX2 wordt je wel weer even Een prima spel, deze remake. Zowel op ingepeperd, als je beide spellen naast el­ MSX1 als MSX2 een lastig en boeiend kaar ziet. spel, waarbij men tegelijkertijd de rol van kapitein, mission-controller en pi­ De MSX2 versie is werkelijk subliem loot vervult. Om één en ander tot een van beeld, compleet met kleine, prima goed einde te brengen is zeker niet mak­ animaties. Let maar eens op de hand van kelijk. De verschillende scenario's op de Telefonische hulpdienst

Een unieke service van MSXjMS-DOS Computer Magazine. Bovendien zal het niet mogelijk zijn om Als enige onder de Nederlandse computerbladen bieden willekeurig iedere vraag telefonisch af te handelen. Het kan voorkomen dat vra­ wij een telefonische hulpdienst. En dat maar liefst 24 uur gen zo ingewikkeld en/of specialistisch per dag, zeven dagen per week! zijn dat we u alsnog moeten verzoeken om ze schriftelijk in te dienen. Anders Natuurlijk is het niet zo dat u ieder mo­ op de inhoud van het blad! zou het telefoonnummer te lang bezet ment van de dag of de nacht inderdaad Voor alle andere zaken, zoals de (abon­ blijven en kunnen andere lezers ons niet iemand van de redactie aan de lijn zal nementen)administratie of de program­ meer bereiken. krijgen. In principe krijgt u op nummer ma-service moet u 020-5182828 bellen, Vragen over programma's die in andere 020-860743 een antwoord-apparaat dagelijks tijdens kantooruren bereik­ bladen verschenen zijn kunnen we na­ aan de lijn. baar. tuurlijk niet beantwoorden. Op het bandje kunt u dan beluisteren Stel uw vragen zo kort en bondig moge­ welke verbeteringen er zijn in de pro­ Spelregels lijk, probeer de lijn zo kort mogelijk be­ gramma's en artikelen van het laatste zet te houden. Het is altijd razend druk nummer. Bovendien krijgt u te horen op Natuurlijk zijn er wel een paar spelre­ gedurende het vragenuurtje en we wil­ welk moment u wel een redactielid van gels aan ons telefonische vragenuurtje len zoveel mogelijk lezers kunnen hel­ vlees en bloed te spreken kunt krijgen, verbonden. pen. Stel uw vraag onder vermelding van en voor welke onderwerpen. Zo ligt het blad- en pagina-nummer en zorg er­ in de bedoeling om binnenkort een spe­ Zo is het niet mogelijk om vragen in te voor dat u eventuele listings bij de hand ciaal vragenuurtje voor spellen in te stel­ spreken op het antwoordmachien. hebt. Leg pen en papier gereed. len, te bemannen door onze geachte Terugbellen, daar beginnen we niet aan. EHBO'er. Voor de meest actuele infor­ Als het bandje uw vraag niet beant­ En, tenslotte, wordt niet boos als het matie hierover: 020-860743. woord, dan moet u op het eerstvolgen­ even wat moeite kost om ons te berei­ Let wel, dit telefoonnummer geldt al­ de bemande vragenuurtje nogmaals bel­ ken. Als we in gesprek zijn, dan is het om leen voor vragen die betrekking hebben len. iemand anders ook te helpen.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 56- MS-DOS leren per computer

PC-literatuur is er in over­ Als iemand zojuist een nieuw software­ Interbox vloed. Maar een beginners­ pakket heeft gekocht - of zelfs een complete PC - wil die persoon daar Verder krijgt de cursist opdrachten. cursus die er uitziet als een meteen mee aan de slag, natuurlijk. He­ Deze worden uitgevoerd op een oefen­ heuse handleiding - met laas wordt het beginners-geduld meest­ scherm dat 'interbox' wordt genoemd. diskettes - hadden we nog allelijk op de proef gesteld. Voordat er Dit lijkt sterk op het gewone DOS­ niet vaak gezien. Geschikt met de PC en programmatuur gewerkt scherm met prompt. voor alle PC's met twee kan worden, moet de nieuwe gebruiker Men kan ook zelf op ieder moment naar meestal een lijvige handleiding door­ dit oefenscherm overstappen om zelf 360K diskdrives of een hard­ worstelen. dingen uit te proberen. disk. Geruststellend is de wetenschap dat je Uitgeverij de Muiderkring heeft goed op dat ogenblik niet in de echte DOS zit begrepen, dat het veel leuker is om al en dus naar hartelust kan experimente­ doende te leren. Daarom heeft men in ren en fouten maken. samenwerking met Random Software Na afloop wist deze simulator de aange­ een serie interactieve cursussen voor PC maakte bestanden en subdirectories en PC software uitgebracht. weer, terwijl het format-commando - gelukkig - slechts gesimuleerd wordt. Uit deze serie hebben we het deel MS Bij het aanroepen van de helpfunctie DOS-PC DOS eens bekeken. wordt er een alfabetische begrippenlijst Dit pakket bestaat uit twee diskettes en getoond. In de interbox kan men een uit­ een boekje. Het idee is, dat de cursist de gebreidere bespreking van een aantal diskettes in de drive steekt en vervol­ begrippen oproepen. gens in dialoog met de computer zijn weg in het besturingssysteem leert vin­ Het bijgeleverde boekje bevat voorna­ den. melijk schermafdrukken van de hele Men krijgt steeds een portie informatie cursus, in feite wordt de informatie dus op het scherm te zien die, terwijl men dubbel aangeboden. Of dat voordelen het leest, wordt aangevuld met nieuwe heeft - behalve dan voor de makers, die feiten. dit boekwerkje wel erg makkelijk heb­ ben kunnen samenstellen - lijkt ons be­ Stap voor stap twijfelbaar. Een boekje dat de diskette­ cursus echt zou aanvullen was naar ons Op deze manier wordt vanzelf de aan­ idee te prefereren geweest. Ook een in­ dacht gericht op iedere nieuwe stap in dex had al wat toegevoegde waarde kun­ het verhaal. Als men met een scherm nen verschaffen. klaar is, kan het vervolgscherm worden opgeroepen. Ook kan men terugblade­ Niveau ren, of naar de inhoudsopgave gaan om een ander hoofdstuk op te zoeken. Qua lesstof en de manier van aanbieden is deze cursus inderdaad goed toegesne­ Aan het begin van de cursus kan een ge­ den op de beginner. Jammer genoeg bruiksaanwijzing worden opgevraagd; gaat dat echter niet op als we eens kij­ deze wordt dan in een flink vaartje over ken naar de manier waarop het pakket het scherm gevoerd. Dit gaat naar ons gebruikt moet worden, de eerste keer. gevoel echter toch wel te snel, zeker In het boekje wordt in één enkele pagi­ voor iemand die voor het eerst achter na de toch complexe installatie-proce­ een PC zit. dure voor het schermtype uit de doeken gedaan. Als men maar een Hercules­ Af en toe worden er vragen over het zo­ kaart heeft - de standaard in feite - dan juist behandelde gesteld, deze zijn van is die installatie niet nodig, maar wc een redelijke moeilijkheidsgraad. Het kunnen ons indenken dat de wat onzc­ programma is wat het bijhouden van de kere beginner er niet uit zal komen zon­ score betreft wel erg cursist-vriendelijk, der hulp. men mag het net zo lang proberen tot Gelukkig maar dat er een telefoonnum­ het goede antwoord is gevonden. mer bij vermeld staat waar men eerste INTERACTIEVE MS-DOS Zelfs met moedwillig gegeven foute ant­ hulp bij installatie kan krijgen. CURSUS woorden wordt toch nog een uitsteken­ Ook de manier van opstarten is wat on­ de score behaald. duidelijk. Op de ene disk staat braaf vcr-

MSX!M8-DOS Computer Magazine nummer 24 - e"lgustus 1988 - 57 - meld dat deze in de A-drive gestoken verder uitgelegd worden, men krijgt ze wijten zijn geweest aan het feit dat we de dient te worden, waarna men met de op­ pas te zien als men ze wil veranderen. programma's even op de harde schijf dracht: Niet dat er nu hemelschokkende zaken geïnstalleerd hadden. fout kunnen gaan binnen dat optie­ A:SIM scherm, maar toch, het lijkt deze recen­ De leerstof is verdeeld over zes hoofd­ sent niet de manier om een nerveus tril­ stukken; we schatten dat de cursist zo'n aan de slag kan. Over de tweede disk lende leek nu vertrouwd te maken met twee uur over een hoofdstuk zal doen. zwijgt men als het graf, op het etiket al­ DOS. Maar goed, dit is allemaal detail­ De cursus behandelt de eerste beginse­ thans. Pas toen ons gevraagd werd in kritiek, die niets toe of af doet aan de len van DOS-gebruik en blijft op het ni­ welke drive de systeem disk respectieve­ goede werking van het programma. En veau van de beginnende gebruiker. lijk de data-disk zich bevonden werd ook daar hebben we wat aanmerkingen het duidelijk dat we dus beide diskettes op. De cursist kan oefenen in het werken tegelijkertijd nodig hadden. Overigens met schijven, bestanden en directories, trof de vraag waar de systeem-disk zich Hoe we het precies voor elkaar gekre­ nadat de bijbehorende commando's be­ dan wel bevond ons een beetje als over­ gen hebben konden we niet meer recon­ handeld zijn. Ieder commando wordt bodig; we hadden SIM immers net van­ strueren, maar de eerste de beste keer behoorlijk gedetailleerd besproken. af drive A gestart! dat we deze cursus trachten op te star­ Aan het eind laat men de cursist vast rui­ Goed, de tweede disk hoort dus in de B­ ten werd ons aangeraden 'de expert' te ken aan de commando's voor dc wat er­ drive, okee. Er zijn dus twee drives ver­ roepen, aangezien er een bestand niet varener gebruiker. eist, hoewel we gelukkig ook in staat ble­ aanwezig zou zijn. Toegegeven, we had­ ken beide diskettes naar een hard-disk den net wat zitten knoeien met de Door de opbouwen presentatie is het directory te copiëren en daaruit te wer­ scherm-installatie procedure, maar zeker een plezierige cursus, die de aan­ ken. toch. Probeer je daar als onervaren dacht weet vast te houden. Als de gebo­ Oftewel, een één-drive systeem met broekje voor de eerste keer die compu­ den stof eigen is gemaakt, heeft men een harde schijf is ook bruikbaar, hoewel dat ter, moetje meteen een kenner erbij ha­ aardige basis voor PC gebruik gelegd. nergens vermeld was. len. Zoiets geeft echt zelfvertrouwen ... De meeste van onze lezers zullen dit ni­ veau al ontgroeid zijn, máar als zij regel­ Nu, verder met de les. Nadat we SIM Na onszelf maar even als expert te heb­ matig geplaagd worden door vragen van aan de praat hadden werden ons meteen ben bestempeld deden we datgene dat beginnende PC-gebruikers, is deze uit­ een paar vragen gesteld, zoals dat een iedere computer-expert doet als het gave een goede bron van informatie om interactief programma ook betaamt. Zo niet wil werken: het domweg nog eens naar te verwijzen. vroeg het of we de cursus voor de eerste proberen. En toen ging het wel! keer volgden, of we de werking uitge­ Ietwat prijzig is het echter wel, onder legd wilden krijgen en of we de 'opties' Ook onaardig was het feit dat er blijk­ meer omdat de uitgever voor een com­ wilden wijzigen. Onze naam - voor het baar iets niet helemaal goed was in ons puter-georienteerde vorm gekozen persoonlijke tintje - wilde SIM ook nog testprogramma in de score-file. Iedere heeft: het geheel zit in een kleine ring­ weten. keer als we opnieuw starten kregen we band met een slipcase eromheen. Zo'n Dat laatste hebben we wel geweten, toen te zien dat de heer ... tot scherm 0 gevor­ stofhoes dus, waarin bijvoorbeeld ook we in een wat jolige bui een drie-letter­ derd was. Dat geeft de burger geen IBM zijn handleidingen levert. woord als naam gaven. Heeft u wel eens moed, zo'n trage voortgang. Het oogt fraai op de computerplank, als bemoedigende tekst 'Beste ... , dat Maar mogelijk - zo dachten we - was maar is niet de goedkoopste manier om antwoord is ok' voorgeschoteld gekre­ dit een grapje van de programmeur, die een boekje te maken. Maar aan de an­ gen? drie-letter namen wilde afstraffen. Ech­ dere kant, deze cursus kan heel wat uur­ ter, na een frisse start met een ander ali­ tjes hulpeloos rondspartelen in een En­ Al met al viel het ons echter wel op dat bi bleef de cursus er op staan om ons aan gelstalige manual besparen. de cursus hier voor een interactief pro­ te spreken met die eerder gekozen kor­ gramma wat onbuigzaam gestructu­ te naam. De cursus kost f 75,-; andere cursussen reerd bleek. Om nu, nadat de cursist al van dezelfde prijs in deze serie zijn: gezegd heeft dat het zijn of haar eerste Conclusie Inleiding PC, dBase lIl, Lotus 1-2-3, kcer is, te gaan vragen of men de instruc­ WordPerfect, en Wordstar. lie wil zien treft ons als overbodig. Ondanks deze probleempjes zijn we in Unix en S.Q.L. kosten f 98,-. Natuurlijk wil die man of vrouw dat! feite best te spreken over deze interac­ Pas als men te kennen heeft gegeven dat tieve cursus. De schermen zijn helder Interactieve cursus MS-DOS/PC-DOS dit een vervolgles is, dan heeft die vraag van structuur, er is duidelijk over nage­ versie 3.20 ZIn. dacht. De - simpele - graphics dragen Uitgeverij: Muiderkring Die 'bioody beginner' aanbieden om de ook bij tot het beeld van de computer als Omvang: 2 diskettes + boekje in slip­ 'opties' - een indrukwekkend woord geduldige leraar die wat over zichzelf case toch - te mogen wijzigen is al even vertelt. En de moeilijkheden die we zo­ ISBN: 90 6082 300 1 dwaas. Temeer daar die opties nergens net omschreven hebben kunnen best te Prijs: f 75,-

MSX!MS--DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 58 -

• .., tg =

Dip Shit, is het spel te snel?

Veel mensen denken dat het niet mogelijk is om in Basic een snel spel te ont­ wikkelen. Deze listing, één van de prijswinnaars in de grote Konami-wedstrijd, be­ wijst echter het tegendeel. Een simpel maar wel ra­ zendsnel spel, geschikt voor zowel MSX1 als MSX2.

De inzender. Alfred Kers uit Schiedam, verder wel voor dat de zaak omhoog heeft er in ieder geval een negende prijs draait. Het spel-kogeltje is ook simpel, mee in de wacht gesleept: een Konami regel 530 zet dat middels een VPOKE op Penguin Adventure cartridge. Welver­ het scherm. Blijkbaar is het teken met de diend trouwens, want DipShit - wat een ASCII-waarde 103 ook opnieuw gedefi­ naam - is een afgrijselijk lastig spel. nieerd, net zoals de kleine letter 'd', waar­ mee het scherm wordt opgebouwd, dat is. Simpel Al met al de eenvoud zelf, dit systeem. Maar wel razendsnel. Het lijkt heel simpel, met de cursor-toet­ sen of de joystick een soort kogeltje hori­ Tot slot zontaal over het scherm heen bewegen. Maar ondertussen rolt er wel een heel Wat heet, de ingezonden versie was zelfs speelveld over dat scherm heen, van on­ nog iets sneller dan het hier afgedrukte der naar boven. En je mag, dat spreekt programma. Voor de leesbaarheid heb­ vanzelf, niets raken met je kogeltje. Het ben namelijk spaties ingevoegd, anders is is te doen, volgens ons. Maar zonder vals­ het intikken echt monnikkenwerk. Maar spelen is het ons nog niet gelukt! die spaties kosten wel iets tijd. Gelukkig is er wel een mogelijkheid om Wie DipShit echt snel wil hebben mag ze het hele speelveld aan je voorbij te laten er weer uithalen, waarbij het gaat om de trekken, zodat je na nauwkeurige bestu­ regels 440 tot en met 580. Dat is de eigen­ dering weet wat je zoal te wachten staat lijke spel-Ius. Nog sneller? Dat kan, door onderweg. Maar dan nog, het is een kwes­ in regel 90 een DEF INT op te nemen. tie van meteen de goede kant op sturen, Alleen, niet alle variabelen kunnen als in­ want tijd over is er niet echt. Razend las­ tegers worden gedefmieerd. Zo moet J tig. een enkele of dubbele precisie houden, gezien regel 950. Probeer maar eens uit. Leuk DipShit is een leuk en snel spel, dat zeker de moeite van het intikken waard is. Ove­ De manier waarop dit alles gerealiseerd rigens, let er bij dat intikken wel even op is blijkt heel slim, als we de listing eens dat de data-regels soms heel veel spaties onder de loep nemen. Het hele speelveld bevatten. Iedere data-regel bevat precies is namelijk simpelweg in data-regels op­ 31 tekens, na de spatie achter het woord genomen. En die data-regels, gewone DATA. Rest ons slechts om Alfred Kers SPEL-LlSTING GESCHIKT tekst-strings, worden in regel 580 al even bij deze nogmaals hartelijk te danken VOOR MSX1 EN MSX2 gewoon geprint. De normale seroll-rou­ voor zijn inzending, waar hij terecht mee tine van het MSX scherm zorgt er dan in de prijzen was gevallen.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 59- 1 10 REM DPSHT -Dip Shit o T=HIT+1: PRINT lid DIP-SHIT A H 20 REM o IT dil: GOSUB 930 214 30 REM MSX/MS-DQS Computer Magazine o 520 IF HIT>3 TH EN GOTO 750 35 40 REM o 530 VPOKE(6240+X),103 13 50 REM Winnaar grote Konami wedstrijd o 540 IF z=0 AND RE<166 THEN RE=RE+1: G 60 REM Alfred Kers o OTO 580 75 70 REM Schiedam o 550 IF Z=0 AND RE=166 TH EN Z=l: RE=16 80 REM o 7: GOTO 580 137 90 ClEAR 8000 134 560 IF Z=l AND RE>l TH EN RE=RE-1: GOT 100 SCREEN 1,3,1: WIDTH 31: KEYOFF: C 0580 9 OLOR5,1,1: ClS: SC=0: HS=0 146 570IF Z=l AND RE=l THEN Z=0: RE=l 104 110 DIM BE$(l71) 38 580 PRINT BE$(RE): GOTO 440 249 120 lOCATE 5,10: PRINT "SPATIEBAlK = 590 ' Scherm laten zien ************* o CURSORTOETSEN 11 169 600 ON KEY GOSUB 740: KEY(l)ON 80 130 lOCATE 5,11: PRINT "VUURKNOP = 610 FORI=l TO 5 163 JOYSTICK 11 46 620 KEY 1,"" 105 140 FOR P=0 TO 2 119 630 NEXT I 210 150 .IF STRIG (p)<>0 TH EN GOTO 180 247 640 KEY ON 5 160 NEXT P 25 650 KEY 1, II[Fl]" 1 170 GOTO 1491 54 660 KEY 2, "IS" 229 180 ' Voorbereidingen *************** o 670 KEY 3, 11 STOP 11 101 190 GOSUB 260: ' Herdefinieren 96 6B0 FOR RE=l TO 167 166 200 GOSUB 350: ' Beeld 146 690 PRINT BE$(RE) 164 2191 ClS: SC=0: lOCATE 1,10: PRINT IIWA 700 NEXT RE 30 T WILT U:SPEL[e]" 194 710 FOR RE=167 TO 1 STEP -1 183 220 lOCATE1,11: PRINT 11 HET 720 PRINT BE$(RE) 151 HELE SCHERM ZIEN [C]" 12 730 NEXT RE: GOTO 680 16 230 VR=STICK(P) 135 740 KEY(I) OFF: KEY OFF: GOTO 210 183 240 IF VR=7 THEN GOTO 420: ' Spel 91 750 ' Einde ************************* o 250 IF VR=3 THEN GOTO 590 ElSE GOTO 2 760 FOR 1=1 TO 30: PRINT: NEXT I 163 30: 'Hele scherm 125 770 IF SC>HS THEN HS=SC: lOCATE 5,7: 260 ' Herdefinieren ***************** o PRINT "HIGHSCORE!!!!!" 206 270 RE STORE 870 233 780 lOCATE 5,8: PRINT "HIGHSCORE:"; H 280 FOR N=99 TO 103 170 S 218 290 FOR M=0 TO 7 205 790 lOCATE 5,9: PRINT IIlAATSTE SCORE: 300 READ A$ 188 11; SC 19 310 VPOKE N*8+M,VAl(II&H"+A$) 251 BOO lOCATE 5,10: PRINT IINro.1AALS JA: [ 320 NEXT M 173 e] NEE: [C]" 100 330 NEXT N 1 810 ANT=STICK(P) 176 340 RETURN 197 820 IF ANT=7 TH EN ClS: GOTO 210 148 350 ' Inlezen regels **************** o 830 IF ANT=3 THEN ClS: GOTO 840 ElSE 360 RESTORE 1010: CE$=IIII 33 GOTO 810 246 370 FOR RE=l TO 167 161 840 SCREEN 0: COlOR 15,4,4 26 3B0 READ CE$: BE$(RE)=lEFT$(CE$,30) 135 · 850 DEF USR0=&H3E: PRINT USR0(0): KEY 390 CE$="" 198 ON: END 220 400 NEXT RE 27 860 ' Herdefinieren ***************** o 410 RETURN 192 870 DATA 08,04,02,FF,FF,02,04,08: ' c 184 420 ' Spel ************************** o 880 DATA 18,3C,7E,FF,FF,BD,C3,7E: I d 155 430 ClS: X=15: RE=0: Z=0: HIT=0 116 890 DATA 10,20,40,FF,FF,40,20,10: ' e 203 440 D=STICK(P) 233 900 DATA 18,18,18,18,99,5A,3C,18: ' f 450 IF D=3 TH EN X=X+1 61 (extra) 202 460 IF D=7 THEN X=X-1 143 910 DATA FF,FF,7E,7E,3C,3C,18,18: ' g 32 470 IF X>29 THEN X=30 90 920 ' Geluid bij hit **************** o 4B0 IF X<2 TH EN X=l 138 930 SOUND 0,250: SOUND 1,255 127 490 BIJ=16-ABS(X-16) 213 940 SOUND 6,18: SOUND 7,19: SOUND, 13, 500 SC=SC+BIJ 38 18 181 510 A=VPEEK(6240+X): IF A=100 THEN Hl 950 FORJ=15 TO 0 STEP -.05 84

MSX/M8-00S Computer Magazine nummer 24 -augustus 1988 - 60- 960 SOUND 8,J ' 221 1270 DATA dddd d d d dd 970 NEXT J 231 ddd 162 980 elS: lOCATE 0,0: RE=I: z=0: X=7 216 1280 DATA ddddd d d d ddd 990 RETURN , 213 ddd 49 1000 I Data regels van het scherm**** 0 1290 DATA dddddd d d d dddd 1010 DATA ddddddd dddd ddd 192 ddd 128 1300 DATA ddddddd d d ddddd 1020 DATA dddddd ddd ddd 143 ddd 247 1310 DATA dddddddd d d dddddd 1030 DATA ddddd dd ddd 218 ddd 110 1320 DATA ddddddddd d d ddddddd 1040 DATA dddd d ddd 37 ddd 229 1330 DATA dddddddddd dddddddd 1050 DATA ddd dddddddddddddd ddd 40 ddd 48 1340 DATA ddddddddddd ddddddddd 1060 DATA .dddd dddddddddddd d ddd 115 ddd 51 1350 DATA dddddddddddd dddddddddd 1070 DATA ddddd dddddddddd dd ddd 190 ddd 54 1360 DATA ddddddddddddd ddddddddddd 1080 DATA dddddd dddddddd ddd ddd 9 ddd 57 1370 DATA d 1090 DATA ddddddd dddddd dddd d 80 ddd 60 1380 DATA d 1100 DATA dddddddd dddd ddddd d 83 ddd 35 1390 DATA d 1110 DATA ddddddddd dd dddddd d 86 ddd 38 1400 DATA d 1120 DATA dddddddd ddddd d 61 ddd 17 1410 DATA d 1130 DATA ddddddd dddd d 64 ddd 136 1420 DATA d 1140 DATA dddddd ddd d 67 ddd 255 1430 DATA d 1150 DATA ddddd dd d 70 ddd 118 1440 DATA d 1160 DATA dddd d d 73 ddd 237 1450 DATA d 1170 DATA ddd d 76 ddd 100 1460 DATA d 1180 DATA dd d 79 dd 219 1470 DATA d 1190 DATA d d d d d d ddd d 82 ddd 2 1480 DATA d 1200 DATA dd d d d d d dd d 85 ddd 33 1490 DATA d 1210 DATA ddd d d d d d d d 88 ddd 92 1500 DATA d 1220 DATA dddd d d d d d d 63 ddd 219 1510 DATA d dddddddddddddddddddddddd 1230 DATA ddd d d d d d d d 210 ddd 166 1520 DATA d 1240 DATA dd d d d d d dd d 69 ddd 45 1530 DATA d 1250 DATA ddd d d d d d d d 72 ddd 104 1540 DATA d d d d dd d d 1260 DATA ddd d d d d d d d d 123 ddd 107 1550 DATA d d d d d d d

MS'>{fMS-OOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 61- d 242 1840 DATA d 1560 DATA d d d d d d d d 81 d 245 1850 DATA d d d 1570 DATA dd d d d d d d d 136 dd 132 1860 DATA d dd d 1580 DATA ddd d d d d d 167 ddd 135 1870 DATA d d d d 1590 DATA dddd d d d d d d 34 ddd 22 1880 DATA d d d d 1600 DATA ddddd d d d d dd d 157 ddd 137 1890 DATA d d d d 1610 DATA dddd d d d d 24 ddd 116 1900 DATA d d d d 1620 DATA ddd d d d 119 ddd 235 1910 DATA d d d d 1630 DATA dd ddd ddd d 242 dd 122 1920 DATA d dddddddd d 1640 DATA d ddddd ddddd d 177 d 9 1930 DATA d d d d d 1650 DATA d ddddddd ddddddd d 224 d 36 1940 DATA d d d d d 1660 DATA d ddddddddd dd dddddddd d 227 d d 203 1950 DATA d d dd d 1670 DATA d ddddddd dddd ddddddd d 230 d 66 1960 DATA d d d d 1680 DATA d ddddd dddddd ddddd d 1 d 185 1970 DATA d 1690 DATA dd ddd dddddddd ddd d 92 dd 188 1980 DATA dd 1700 DATA ddd d dddddddddd d dd 235 ddd 163 1990 DATA ddd 1710 DATA dddq dddddddddddd d ddd 122 ddd 50 2000 DATA dddd d 1720 DATA ddddd dddddddddddddd dd ddd 218 ddd 77 2010 DATA ddd 1730 DATA dddddd dddddddddddd ddd ddd 81 ddd 80 2020 DATA dd 1740 DATA ddddddd dddddddddd dddd dd 200 ddd 83 2030 DATA d 1750 DATA dddddddd dddddddd ddddd d 63 ddd 86 2040 DATA d dddddddddddddddddddddd 1760 DATA ddddddddd dddddd dddddd d 70 ddd 89 2050 DATA d d d 1770 DATA dddddddddd dddd ddddddd d 209 ddd 92 2060 DATA d d dd dd dddd d 1780 DATA ddddddddddd dd dddddddd d 252 ddd 95 2070 DATA d d dd d d d d d 1790 DATA dddddddddddd ddddddddd d 227 ddd 98 2080 DATA d d d dd d d 1800 DATA ddddddddddddd dddddddddd d 122 ddd 213 2090 DATA d d d d d d d 1810 DATA dddddddddddddd ddddddddddd d 125 ddd 100 2100 DATA d d dd dd d d 1820 DATA d d 112 d 75 2110 DATA d d d 1830 DATA d d 199 d 78 . 2120 DATA d dddddddddddddddddddddd

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 24· augustus 1988 - 62-

··f·.\ ~,' . ,. '': . . " . " ',' .:, :-. ~ . - d 66 2410 DATA ddd 2130 DATA d ddd 89 d 65 2420 DATA dddd d 2140 DATA dd ddd 232 dd 208 2430 DATA ddd 2150 DATA ddd ddd 95 ddd 95 2440 DATA dd 2160 DATA dddd d dd 214 ddd 238 2450 DATA d 2170 DATA ddd d 77 ddd 101 2460 DATA d ddd d d ddddd ddddd 2180 DATA dd d 248 dd 220 2470 DATA d d d d d d 2190 DATA d d 171 d 83 2480 DATA d dd dddd d d 2200 DATA d ddd ddd dddd ddd d 226 d 94 2490 DATA d d d d d d 2210 DATA d d d d d d d d 125 d 9 2500 DATA d d d d d d 2220 DATA d d d d d d dd d 100 d 208 2510 DATA d ddd d d ddddd d 2230 DATA d ddd ddd ddd d d 15 d 59 2520 DATA d 2240 DATA d d d d d d dd d 70 d 54 2530 DATA ddd 2250 DATA d d d d dddd ddd dd ddd 97 d 241 2540 DATA dddd d 2260 DATA d ddd 240 d 76 2550 DATA ddd 2270 DATA dd ddd 103 dd 219 2560 DATA d 2280 DATA ddd. dd 38 ddd • 106 2570 DATA d 2290 DATA dddd d d 85 ddd 249 2580 DATA dd ddd ddd ddd dddd 2300 DATA ddd ddd 176 ddd 84 2590 DATA ddd ddd ddd ddd ddd 2310 DATA dd ddd 131 dd 203 2600 DATA dddd ddd ddd ddd dd 2320 DATA d ddd 58 d 66 2610 DATA ddddd ddd ddd ddd d 2330 DATA d ddd ddddd ddd ddd 13 d 173 2620 DATA dddd ddd ddd ddd dd 2340 DATA d d d d d d ddd 64 d 212 2630 DATA ddd ddd ddd ddd ddd 2350 DATA d d d d d d ddd 115 d 215 2640 DATA dd ddd ddd ddd dddd 2360 DATA d d d d ddd ddd ddd 166 d d 18 2650 DATA ddd ddd ddd ddd ddd 2370 DATA d d d d d ddd 121 d 161 ·2660 DATA dddd ddd ddd ddd dd 2380 DATA d ddd ddddd d ddd 76 d 16 2670 DATA ddddd ddd ddd ddd d 2390 DATA d ddd 31 d 87 2400 DATA dd dd 202

MSX/MS-DOS Computer Magazine· nummer 24 - augustus 1988 -63- -

MeM2B selectie -en print -routines

Lang gewacht, stil gezwe­ MCM2B was - om het geheugen even­ module is aangepast aan de nieuwe si­ gen, nooit gedacht, toch ge­ tjes op te frissen - de MSX2 database tuatie. Vergeet natuurlijk niet om deze die - geheel in Basic ontwikkeld - ge­ aangepaste versie weer op disk te zetten, kregen. Dat zou een fraaie bruik wist te maken van de memory­ met: inleiding zijn voor dit ver­ mapper. Een flexibel en bovendien snel SAVE "MCM2BM" haal, waarin we u de al in programma, waar echter nog wel wat ex­ MCM nummertje 18 aange­ tra's bij moesten komen. Zo was afdruk­ Nadat u nu ook uw nieuwe modules kondigde selectie- en af­ ken tot nog toe niet mogelijk, een be­ heeft ingetikt en op de werkdisk - als­ hoorlijke beperking. Wie er meer van mede natuurlijk ook de backup daarvan druk-routines voor MCM28 wil weten moet nummer 18 er maar eens - heeft weggeschreven bent u klaar om presenteren. Alleen, dat van op naslaan. Echter, een woord van de nieuwe mogelijkheden te gaan ver­ dat stil gezwegen, dat is waarschuwing: de hier afgedrukte pro­ kennen. niet helemaal waar. Want gramma's zijn alleen maar zinnig als u een flink deel van onze le­ al de beschikking heeft over het oors­ Afdrukken pronkelijke MCM2B. Ga deze listings zers heeft ons - soms in­ dus niet intikken als u die andere pro­ Op het menu verschijnen in het vervolg dringend - gevraagd waar gramma's niet bezit. Anders komt u ver­ twee extra keuze-mogelijkheden, selec­ die uitbreidingen nu wel bie­ volgens tot de ontdekking dat u er niets teren en afdrukken. Die tweede moge­ ven. Zodat wij op onze aan heeft, waarna u de redactie boze lijkheid is zelfs weer samengesteld uit beurt de programmeur brieven gaat schrijven. Daar hebben we twee onderdelen, namelijk het bepalen geen van allen - noch u, noch wij - wat van de print-Iayout en het eigenlijke af­ weer op zijn huid gingen zit­ aan. drukken zelf. ten. Maar goed, uwen ons Ook selecteren leidt uiteindelijk tot af­ geduld is bij deze beloond. Merge'n drukken, maar dan pas nadat u eerst Met wel héél fraaie extra heeft bepaald welke records er naar de modules voor MCM28, dat In totaal bestaat deze aflevering van printer gestuurd zullen worden. Pas na MCM2B uit vier programma's, die zich de selectie komt u dan bij het layout-ge­ mag gezegd worden. weer eens kenmerken door een ver­ deelte. schrikkelijke onleesbaarheid. Sorry, maar gezien het feit dat de program­ Dat bepalen van een layout gaat op een meur maar bitter weinig geheugen ter heel natuurlijke wijze: in feite ontwerpt beschikking heeft - immers, één pagi­ u uw formaat op het scherm. na van 16K Basic-ruimte moet gemapt Na de keuze 'afdrukken' verschijnt er worden - kan dat niet anders. Tijdens een menu waarop u linksonder de ver­ het intikken mag u zelf ook niet alsnog schillende velden in het bestand - met spaties aanbrengen, want dan komen de hun lengte - kunt zien, compleet met programma's al snel alsnog in geheu­ een volgnummer ervoor. Met de cursor­ genproblemen. Letterlijk overnemen, toetsen kiest u een veld, de Return ver­ ook al in verband met de checksums. plaatst dat veld - weergegeven door zijn volgnummer - vervolgens naar het Van die vier programma's is er eentje al­ eigenlijke layout-deel van het beeld­ leen bestemd om één van de eerdere scherm. De groene cursor over de veld­ programma's aan te passen op deze naam begint te knipperen, om aan te ge­ nieuwe mogelijkheden. De kleine listing ven dat er momenteel een veld geselec­ - die naamloos is en met regel 210 be­ teerd is. gint - dient u namelijk met de module MCM2BM te merge'n. In het layout-deel - de bovenste helft Om dat te doen dient het programmaat- van het scherm - is nu, linksboven, het je eerst als ASCII gesaved te worden, volgnummer van het geselecteerde veld met het commando: verschenen. Dat layout-deel is in prin­ SAVE "MCM2BMP1.ASC",A cipe tachtig tekens breed bij een hoogte die overeenkomt met het aantal velden Daarna laadt u uw versie van het menu­ in uw database. De onderkant wordt ~edeelte, MCM2BM, en tikt vervolgens weergegeven door een stippellijn. m: Met de cursor-toetsen kunt u dat getal­ CATEGORIE MERGE "MCM2BMP1.ASC" letje, het volgnummer, naar een wille­ WERKPAARDEN,MSX2 keurige plek binnen die ruimte brengen. DATABASE UITBREIDING Na enkele seconden verschijnt de nor­ Mocht u besluiten meer of minder re­ male OK-prompt weer, en uw menu- gels nodig te hebben, dan kan dat ook.

MSXJMS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 64- e_

De INS en DEL toetsen maken de gere­ aangebracht - u kunt er maximaal tien aan het layout-veld als witregels onder serveerde ruimte respectievelijk groter per bestand bewaren - gaat u iets an­ de wel gebruikte regels over te laten. en kleiner. Pas wanneer u helemaal te­ ders te werk. Na het intikken van de let­ Overigens, dat is ook de manier waarop vreden bent over de plek waar het gese­ ter S namelijk zal MCM2B eerst kijken etiketten gedefinieerd moeten worden, lecteerde veld op de uiteindelijke uit­ of er al een layout geladen was. door hier het aantal regels open te laten draai zal moeten beginnen, dan geeft u Zo ja, dan wordt die naam voor u inge­ dat nodig is om op een volgend etiket te weer een return. vuld na de tekst 'bewaar layout'. Een tik­ belanden. Als u er dan later, bij het af­ je op de return," en uw nieuwe layout drukken, voor kiest dat er geen pagina­ Nu de eerste positie van het veld op de wordt keurig bewaard. Maar daarbij opvoer gedaan moet worden komt alles layout vaststaat dient de lengte - maxi­ wordt wel de vorige layout met die naam keurig op zijn plek. maal gelijk aan de veldlengte - nog in­ overschreven. gesteld te worden. Alweer met de cur­ Als u dat niet wilt en dus de nieuwe lay­ Printen sor-toetsen, dit keer alleen links en out een eigen naam wil meegeven, tik rechts. Normaal gesproken zult u altijd dan de select~toets één keer in. Als u eenmaal tevreden bent met uw lay­ de maximum-lengte opgeven - wat in De vraag 'geef de naam < 8 >' ver­ out kunt u dit door middel van de es­ de layout wordt weergegeven door het schijnt, waarna u deze tweede layout cape-toets aangeven. Na een extra hele veld met het getal van het veldnum­ een eigen naam kunt toekennen. vraag om bevestiging wordt uw layout mer te vullen. Een return tenslotte sluit omgewerkt tot Basic print using strings dit af, waarna u weer opnieuw een veld Het laden is de eenvoud zelf, gewoon de - even geduld - waarna het tweedc kunt kiezen en het hele verhaal zich zal letter L - load - intikken. Nadat de des­ print-menu - een afzonderlijk pro­ herhalen. betreffende disk-ftles gelezen zijn zal gramma - verschijnt. Als u eenmaal tevreden bent met uw lay­ MCM2B de eerste naam - met het out kunt u MCM2B er nog een volgnum­ volgnummer 1 ervoor na de tekst 'ge­ Dit menu bestaat uit een aantal keuze­ mer in laten zetten. De select-toets bruik layout' plaatsen. Een enkele re­ regels, die onder eÏkaar geplaatst zijn. brengt een nummerhekje-symbool in turn, en die layout komt in beeld. Op iedere regel dient men één keuze te het layout-gedeelte, dat u zoals u nu ge­ Met de cursor op-en neer-toetsen kunt maken, door met de cursor-toetsen wend bent naar de juiste plek kunt ma­ u desgewenst één van de andere reeds links en rechts de groene balk te plaat­ noeuvreren. Ook de veldlengte laat zich weggeschreven layoi!t-namen op het sen. Met een return bevestigd men de wals gebruikelijk met de cursor-toet­ scherm brengen, alvorens u die met de keuze en gaat naar de volgende regel. ;en instellen. return bekrachtigd. Die regels bevatten de volgende moge­ lijkheden: En toen U ziet, MCM2B heeft heel wat in zijn mars. Op deze manier kunt u het pro­ Oplopend, aflopend en stoppen; Eenmaal Klaar met een layout kunt u gramma voor professioneel werk ge­ Geen selectie, met selectie en speciaal; twee dingen doen, namelijk meteen bruiken, waarbij adres-etiketten, ac­ 11' papier, 12' papier en geen paper­ doorgaan naar afdrukken of die layout cept-giro's en nog veel meer met een feed; eerst opslaan. Vooral bij bewerkelijke minimum aan werk uit één en hetzelfde Ketting-papier en losse vellen; layouts - accept-girokaarten voor de bestand kunnen worden gemaakt. Kopregel (' = ': geen); vereniging bijvoorbeeld - is dat bewa­ Bladnummeringja nee en ren wel aan te raden. Voor de techneuten: die layoutjes wor­ Start en opnieuw. Dat opslaan is op zich heel simpel, maar den op de disk in een serie bestanden alleen als u het nu volgende eerst door­ bewaard, allemaal met dezelfde naam Veel van die mogelijkheden spreken leest. De scherm-gebruiksaanwijzing is als de database waar ze bijhoren. Alleen voor zich, maar voor alle duidelijkheid in deze niet afdoende, maar er was geen de drieletterige extensie, na de punt, zullen we ze toch even allemaal aanstip­ geheugen meer beschikbaar om deze uit verschilt. Voor het bestandje waar de ei­ pen. te breiden. genlijke namen in opgèslagen worden is Zo kan men in de eerste regel er voor dat .LAY, de layouts zelf heten .LSO tot kiezen om de database - ofhet geselec­ Om zo'n layout op te bergen tikt u de let­ en met .LS9. teerde gedeelte ervan - van voor naar ter S in, hetgeen voor Save staat. Rechts­ achter of juist andersom te printen. onder verschijnt de tekst 'bewaar lay­ Verbeteren Oftewel, beginnen we met de A of met out:', die de eerste keer meteen wordt de Z. De derde keus op deze regel is vervangen door 'geef de naam < 8 > '. Een eenmaal gemaakte layout laat zich onze ontsnappingsclausule, om weer Op dat moment mag men de naam voor ook heel makkelijk aanpassen. Door naar het hoofdmenu te komen. deze layout intikken, maximaal acht te­ een al binnen het ontwerp-gedeelte ge­ kens lang. Na een return worät die lay­ plaatst veld opnieuw te kiezen wordt dit Speciaal out vervolgens opgeslagen op diskette. veld automatisch gewist. Verplaatsen is een fluitje van'een cent. op de tweede regel kunnen we alsnog Om een tweede layout op te bergen, bij­ Eventuele witregels tusSen de verschil­ besluiten om de eventueel gemaakte se­ voorbeeld nadat u wat wijzigingen heeft lende records maakt u door deze onder- lectie niet te gebruiken. De keuze 'spe-

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 65- ciaal' biedt een heel bijzondere moge­ mocht blijken dat er toch iets fout gaat. Iedere keer dat u de cursor-omlaag in­ lijkheid; namelijk om wel alle records af En zo hoort het ook bij een gebruikers­ drukt krijgt u de volgende voorwaarde te drukken maar daarbij de geselecteer­ vriendelijk programma als MCM2B. op uw scherm. de records bijvoorbeeld vet af te druk­ ken. Selectie Voorwaarden Om dat te kunnen dient MCM2B echter wel te weten hoe op uw printer dat vet Nu we eenmaal weten hoe het afdruk­ Daarbij heeft de keuze uit het volgende drukken gekozen moet worden. Dat zult ken in zijn werk gaat komen we aan het rijtje: u zelf op moeten geven in de beide data­ fraaiste gedeelte van onze MSX-data­ regeltjes achteraan module MCM2B4, base toe: de selectie. Qua mogelijkhe­ -- oftewel geen voorwaarde; waar respectievelijk de codes voor vet den hierin kan het programma zich met > = oftewel groter-gelijk; - of wat u maar wil - en normaal die­ de beste commerciële producten moei­ < =, kleiner gelijk; nen te worden ingevuld. teloos meten. B =, hetgeen betekent dat de veldin­ Er verschijnt een scherm met daarop houd exact hetzelfde moet overeenko­ Overigens, mocht u geen selectie heb­ alle veldnamen die er in het actieve be­ men met wat u na die voorwaarde intikt; ben gepleegd voor u dit menu bereikte, stand bekend zijn, met daarachter de in­ M =, hetgeen een hele handige manier dan kunt u op deze regel de cursor ook gestelde voorwaarden. In eerste instan­ is om te zeggen dat ergens in de veldin­ niet van de keuze 'geen selectie' wegha­ tie zijn die er nog niet, dus staan alleen houd uw voorwaarde moet voorkomen len. Immers, de keuzes 'met selectie' en de veldnamen hier. De bekende groene en 'speciaal' hebben dan geen betekenis, cursorbalk geeft weer aan welk veld we < >, oftewel ongelijk aan. en daar houdt het programma natuurlijk gekozen hebben. rekening mee.

Papierlengtes Dan volgt de regel waarop u uw papier moet opgeven. De beide standaard ma­ ten, 11 en 12 inch, zijn mogelijk, evenals de keuze 'geen paper-feed'. Dat laatste betekent dat MCM2B alle records achter elkaar zal afdrukken, eventueel gescheiden door wit-regels als die tenminste in de layout voorzien waren. Oftewel, de oplossing voor zaken als adres-etiketten en andere speciale formulieren. De keuze daarna is tussen kettingfor­ mulieren en losse vellen. Mocht u voor het laatste kiezen, dan zal MCM2B na ieder vel even pauzeren om u een nieuw blad in de printer te laten draaien.

Vervolgens mag er desgewenst een kop­ Ook in dit menu worden alle keuzes Onze keuze is duidelijk: we tikken drie regel worden ingeven, die bovenaan ie­ weer gedaan met de cursor-toetsen, de keer op de cursor-omlaag, waarna we dere pagina zal verschijnen. Door hier return voor bevestiging en de escape, als voorwaarde B = hebben staan. alleen maar een = in te tikken kan dit wanneer men gereed is. Ditmaal wordt Nu één keertje cursor-rechts, en we onderdrukt worden. De bladnumme­ de select gebruikt om eventueel meer­ kunnen onze vergelijk-tekst - Amster­ ring is de volgende vraag, deze kan aan­ dere velden te koppelen. dam - invoeren, afgesloten door de re­ of uitgezet worden. Eventuele pagina­ turn. nummers verschijnen altijd onderaan. Laten we een voorbeeld geven hoe dit menu te gebruiken is. Onmiddellijk daarna verschijnen er Op de laatste regel kunt u zich nog be­ Stel, u heeft een bestand met daarin weer streepjes, ditmaal drie stuks, on­ denken. Als u hier voor 'start' kiest, dan adressen van mensen, waaruit u al die­ der de veldnaam. zal het afdrukken beginnen. Als de prin­ genen wil selecteren die in Amsterdam Op deze drie streepjes kunnen we des­ ter tenminste aangesloten en online is, wonen. gewenst de verbindende logica tussen anders zal het programma dit opmerken Daartoe kiest u dan eerst het veld woon­ onze nu ingevoerde voorwaarde en een en u verzoeken de afdrukker alsnog in plaats, wat u met de return vervolgens mogelijke tweede voorwaarde zetten, orde te brengen. De keuze 'opnieuw' naar het werk-gedeelte bovenin het alweer met de cursortoetsen. Als we zo­ brengt u weer op de bovenste regel, als scherm verplaatst. Hier staat nu de veld­ wel onze kennissen in Amsterdam als u het menu nogmaals wilt doorwandelen naam, met rechtsboven die naam een die in Purmerend wilden selecteren om wat instellingen anders te kiezen. tweetal streepjes. zouden we hier dus als voorwaarde 'OR' Op deze streepjes kunt u vervolgens de zetten, waarna we het tweede voorwaar­ Tijdens het afdrukken kunt u door de gewenste voorwaarde invullen, met de de-veld met: escape altijd ontsnappen, wanneer cursor-omhoog en -omlaag toetsen. B = Purmerend

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 66- zouden invullen. Mochten we per onge­ begint, dan kan dat ook. Simpel twee Tenslotte luk een AND als verbinding kiezen, dan velden in de selectie betrekken, zo gaat weigert MCM2B dit, aangezien het veld dat. Goed, de tweede aflevering van woonplaats nooit tegelijkertijd en Am­ Allereerst stellen we de voorwaarde dat MCM2B is af. Veel plezier ermee, we sterdam en Purmerend kan bevatten. men in Amsterdam moet wonen weer denken dat ons databaasje zo langzaam net zo in als zonet, maar in plaats van dat maar zeker behoorlijk compleet begint Maar goed, we wilden alleen de Amster­ we dan al op de escape tikken selecte­ te worden. dammers uitnodigen voor een feestje. ren we daarna het veld 'naam'. Toch hebben we nog wel wat pijlen op Oftewel, we slaan die hele mogelijke De :voorwaarde < = M doet de rest, ie­ onze boog. Onder meer een mogelijk­ tweede voorwaarde en de verbinding er­ dereen wiens naam met een letter klei­ heid om MCM2B bestanden te vertalen tussen over, door twee tikken op de cur­ ner dan een N begint zit in de selectie. naar gewone sequentiële bestanden - sor-rechts te geven. voor de kenners: .D IF formaat - en Nu zouden we een tweede veld kunnen Alleen, net zoals zonet met twee voor­ weer terug. Dat zou de mogelijkheid kiezen, maar dat willen we niet. Met een waarden binnen één veld, ook hier moe­ bieden om MCM2B aan allerlei andere tikje op de escape geven we aan klaar te ten we nog aangeven wat de logische sa­ programma's te koppelen. zijn, waarna M CM2B ons nog even menhang is tussen beide veld-selecties vraagt of we zeker zijn. is. Willen we iedereen die in Amster­ Net zoals we vorige keer gedaan hebben Een j als antwoord en het selecteren be­ dam woont en daarnaast iedereen wiens roepen we de lezers ook nu weer op om gint: in de linker-onderhoek lopen er naam met een A tot en met M begint, of hun mening te geven. Stuur maar een twee tellertjes. De bovenste vertelt ons willen we juist diegenen die èn in Am­ kaartje, als u voorstellen heeft. hoeveel procent van het bestand al sterdam wonen èn wiens naam aan de doorlopen is; de onderste hoeveel pro­ gestelde voorwaarde voldoet? Over de programmering van MCM2B cent er tot nog toe geselecteerd is. Het eerste geval zo weergegeven wor­ willen we kort zijn: een puinhoop. den door de logische bewerking OR, de Althans, als het om leesbaarheid gaat. Mochten we - op grond van die tellers tweede met een AND. Met andere - ons alsnog willen bedenken, dat kan. woorden, wat is de samenhang tussen Het heeft dan ook weinig zin om ons te De escape biedt ook hier een mogelijk­ beide veld-gerichte voorwaarden? bellen, als u om welke redenen dan ook heid om te ontsnappen, als er duidelijk met het progrftJlUlla in de problemen een foutje in de selectie gemaakt is. Dat wordt aangegeven door het woord­ raakt. Ook wij kunnen uit deze Basic­ je AND of OR, dat voorde eerste veld­ brei geen wijs meer worden. Zelfs de Na enige tijd komt het programma tot naam staat in het veldnamen-scherm­ programmeur van het geheel heeft daar rust, en biedt ons de mogelijkheden om deel. Die kreet staat voor alle relaties zacht gezegd moeite mee. terug te gaan naar het hoofdmenu, een tussen de verschillende velden, en kan Kortom, mocht u onverklaarbare syn­ nieuwe selectie uit te voeren of verder te ingesteld worden door eerst met de se­ tax-errors tegenkomen, u staat in deze gaan naar het afdrukken. Alleen in het lect dit veldje te kiezen en daarna zoals alleen in de wereld. Helemaal opnieuw laatste geval zal onze selectie inderdaad gewoonlijk met de cursor op en neer de nakijken, het Invoer Controle Program­ gebruikt kunnen worden. gewenste verbinding te kiezen. ma gebruiken en in uiterste nood de cas­ Overigens, de op deze manier geselec­ Nogmaals een tik op select brengt ons sette of diskette bestellen, dat zijn uw teerde records omvatten ook diegenen weer terug in het gewone scherm. enige redmiddelen. die in bijvoorbeeld Amsterdam Zuid­ Maar het vragenuurtje bellen is er voor Oost wonen. Dit is overigens precies de enige beper­ dit programma niet bij, tenzij u het op De selectie-voorwaarde B = is al tevre­ king die MCM2B kent, in de selectie­ echte fouten weet te betrappen. den als de zoektekst vanaf het begin van mogelijkheden. Men kan slechts in zijn de veldinhoud gevonden is, er mag meer algemeenheid een AND of OR relatie staan dan we ingetikt hebben. tussen de velden instellen, verder com­ bineren is onmogelijk. Combineren Dat zou in Basic - gezien de volgorde waarin dergelijke zaken uitgewerkt Stel dat we om de één of andere reden moeten worden - teveel programme­ ons verjaardagsfeestje over twee dagen ring vereisen. willen uitsmeren en de eerste avond al­ En door de keuze om met de memory­ leen diegenen willen uitnodigen wiens mapper te werken is dat geheugen tame­ naam met een letter van A tot en met M lijk beperkt...

210 VPOKE2191+P*10,0:VPOKE2192+P*10,0:0NBF*2+P+1GOT0230,240,250,260,265,270 37 260 VPOKE&H1801,5:RUN I MCM2B3" 246 265 VPOKE&H1801,4:RUN I MCM2B2" 216 405 FORY=0T080:VPOKE2180+Y,0:NEXTY 7 630 DATA"PRINTEN BESTAND",l 199 640 DATA"SELECTEREN ",1 5

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 67- 10 REM MCM2B4 dee15.2 - afdrukken van records uit MCM'S MSX2BASE 0 20 REM 0 30 REM MSX/MS-DOS Computer Magazine 0 40 REM 0 50 MAXFILES=0:DEFINTA-Z:CLEARI400:AB=VPEEK(&HI800):OUT&HFE,1:GOSUB580:STOPON:ONS TOPGOSUB550:0NERRORGOT0560:AV=PEEK(&HBFFF):Dl=PEEK(&HBFFC):AR=PEEK(&HBFFE)*256+P EEK(&HBFFD):AF=AR:PL=PEEK(&HBFF2):PH=PEEK(&HBFF3):DIMVN,$(AV),A$(AV),PS(AV+l),VL( AV+l) 87 60 DIMRA$(15):AD=PEEK(&HBFF0)+256*PEEK(&HBFFl):RL=0:FORT=0TOAV:VN$(T)="":RL=RL+P EEK(&HBF01+T):FORY=ITOI4:VN$(T)=VN$(T)+CHR$(PEEK(&HBDBF+T*14+Y»:NEXTY,T:TB=0:0B =VPEEK(&HI820):RB=16384\RL:BL=2+(AR\RB):IFAB*RB>=5250THENRM=5250ELSERM=AB*RB 176 70 FORT=0TOAV:A$(T)=LEFT$(A$(T),PEEK(&HBF01+T»:A$(T)=A$(T)+STRING$(PEEK(&HBF01+ T)-LEN(A$(T»,32):VL(T)=LEN(A$(T»:NEXT:PRINTCHR$(27)''H";:POKE&HF3Bl,16:PRINTCHR $(27)IJ":POKE&HF3Bl,24 4 80 LC=VPEEK(&H49FF):Q=&H4A00:FORYC=0TOLC:RA$(YC)="I:LL=VPEEK(Q):Q=Q+l:IFLL<>0THE NFORXC=ITOLL:RA$(YC)=RA$(YC)+CHR$(VPEEK(Q»:Q=Q+l:NEXTXC,YCELSENEXTYC 29 90 ES$=II:EZ$="I:RESTORE600 31 100 READQQ$:IFQQ$<>I**"THENES$=ES$+QQ$:GOTOI00 150 110 READQQ$:IFQQ$<>I**"THENEZ$=EZ$+QQ$:GOT0110 119 120 CLS:LOCATE32,I:PRINT"*** AFDRUKKEN ***I:LOCATE38,2:PRINTIMENU":LOCATE24,4:PR INT"OPLOPEND AFLOPEND STOPPEN I:LOCATEl9,6:PRINT"GEEN SELECTIE MET SELEC TIE SPECIAAL I:LOCATE20,8:PRINT"ll ' PAPIER 12 ' PAPIER GEEN PAPER-FEED" 173 130 LOCATE24,10:PRINT"KETTING PAPIER LOSSE VELLEN I:LOCATE0,12:PRINT"KOPREGEL ( 1 =': GEEN): 11 : LOCATEl9 , 14:PRINr'BLADNUM'1ERING: JA NEE": LOCATE33,16: PRINT"ST ART OPNIEUW!I:FORT=5T015STEP2:LOCATE39,T:PRINT I\I":NEXT 75 140 F=0:VPOKE2091,255:FORT=0T02:VPOKE2092+T,0:NEXTT 74 150 E=D:GOSUB530:DD=F:F=F+(D=7)*(F>0)*(E=0)-(E=0)*(D=3)*(F<2):IFDD<>FTHENVPOKE20 91,-255*(F=0):VPOKE2092,-15*(F=I):VPOKE2093,-240*(F=I):VPOKE2094,-254*(F=2):GOTO 150ELSEIFINKEY$=CHR$(13)THENI60ELSEI50 - 16 160 IFF=2THENLOCATE60,4:PRINT"ZEKER WETEN? (J,N)I;:IFINSTR(IJjYy",INPUT$(1»)THE NGOSUB590:RUN"MCM2BWELSELOCATE60,4:PRINTSPC(20):GOTOI40ELSETB=-(AR*3)*(F=I):DF= F+l 100 170 SF=(VPEEK(&HI801)=6):F=0:VPOKE2110,31:VPOKE2111,255:FORT=0T03:VPOKE2112+T,0: NEXTT 97 180 E=D:GOSUB530:DQ=F:F=F+(D=7)*(F>0)*(E=0)-(E=0)*(D=3)*(F<-2*SF):IFDD<>FTHENVPO KE2110,-31*(F=0):VPOKE2111,-255*(F=0):VPOKE2112,-15*(F=1):VPOKE2113,-255*(F=I):V POKE2114, -15*(F=2) :VPOKE2115,-240*(F=2) : GOT0180ELSEIFINKEY$=CHR$ ( 13)THENI90ELSEl 80 41 190 SF=F:F~0:VPOKE2130,15:VPOKE2131,252:VPOKE2132,0:VPOKE2133,0:VPOKE2134,0:VPOK E2135,0 155 200 E=D:GOSUB530:DD=F:F=F+(D=7)*(F>0)*(E=0)-(E=0)*(D=3)*(F<2):IFDD<>FTHENVPOKE21 30,-15*(F=0):VPOKE2131,-252*(F=0):VPOKE2132,-63*(F=I):VPOKE2133,-240*(F=I):VPOKE 2134,-255*(F=2):VPOKE2135,-254*(F=2):GOT0200ELSEIFINKEY$=CHR$(13)THEN210ELSE200 6 210 PF=F:F=0:VPOKE2151,255:VPOKE2152,252:VPOKE2153,0:VPOKE2154,0 , 48 220 E=D:GOSUB530:DD=F:F=F+(D=7)*(F>0)*(E=0)-(E=0)*(D=3)*(F<1):IFDD<>FTHENVPOKE21 51,-255*(F=0):VPOKE2152,-252*(F=0):VPOKE2153,-63*(F=I):VPOKE2154,-252*(F=I):GOTO 220ELSEIFINKEY$=CHR$(13)THEN230ELSE220 127 230 PP=F:VPOKE2168,255:LOCATE21,12:INPUTKR$:IFLEFT$(KR$,I)="="THENKR$="" 49 240 VPOKE2168,0:F=0:VPOKE2192,12:VPOKE2193,0 45 250 E=D:GOSUB530:DD=F:F=F+(D=7)*(F>0)*(E=0)-(E=0)*(D~3)*(F<1):IFDD<>FTHENVPOKE21

92,-12*(F=0):VPOKE2193 f -56*(F=I):GOT0250ELSEIFINKEY$=CHR$(13)THEN260ELSE250 124 260 BF=F:F=0:VPOKEZ212,124:VPOKE2213,0:VPOKE2214,0 172 270 E=D:GOSUB530:DD~F:F=F+(D=7)*(F>0)*(E=0)-(E=0)*(D=3)*(F<1):IFDD<>FTHENVPOKE22 12,-124*(F=0):VPOKE2213,-63*(F=I):VPOKE2214,-192*(F=I): GOT0270ELSEIFINKEY$=CHR$ ( 13)THEN280ELSE270 68 280 IFF=ITHENI20 124 290 OUT&H90,0:IFINP(&H90)AND2THENLOCATE38,22:PRINT"Printer Niet Gereed !":GOT029

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 -68-

. i-.,' 0ELSELOCATE38,22:PRINTSPC(2Z) 28 300 SF=(VPEEK(&HI801)=6):Cl=LC+l:Co=0:LV=64+(PF=0)*6+2*(KR$<>IIII)+2*(BF=I):IFSFTH ENSR=VPEEK(&HIFFE)+256*VPEEK(&HIFFF):IFDF=ITHENNN=0ELSENN=SR 13 310 IFPF=2THENLV=(AR+l)*(LC+l) 248 320 IFKR$=IIIITHEN340ELSEIFPP=0THENLPRINT:LPRINT 73 330 LPRINTKR$:LPRINT 4 340 FORTT=0TOAR:IFSF=0THENGOSUB390ELSETS=(VPEEK(8192+NN)+256*VPEEK(8193+NN))*3:1 FTS=TBTHENNN=NN-2*(DF=2)*(NN>0)+2*(DF=I)*(NNIIIITHENLPRINTKR$:LPRINT 96 430 RETURN 196 440 MB=PEEK(&H8000+TB):GL=PEEK(&H8001+TB):GH=PEEK(&H8002+TB) 161 450 OUT&HFE,MB:FORQ=0TOAV:VL=LEN(A$(Q)):Al=VARPTR(A$(Q)):POKE&HDCE4,PEEK(Al+l):P OKE&HDCE5,PEEK(Al+2):POKE&HDCEl,GL:POKE&HDCE2,GH:POKE&HDCE7,VLMOD256:GH=GH-((GL+ VL)MOD256<>GL+VL):GL=(GL+VL)MOD256:A2=USR(0):NEXT:OUT&HFE,1:RETURN 134 460 FORYC=0TOLC:FORXC=ITOLEN(RA$(YC)) 38 470 IFMID$(RA$(YC),XC,I)=lIb Ii THENLL=VAL(MID$(RA$(YC),XC+l,2)):XC=XC+2:LPRINTSPACE $(LL);:NEXTXC:GOT0520 56 480 IFMID$(RA$(YC),XC,I)=lI nIiTHENLL=VAL(MID$(RA$(YC),XC+l,2)):XC=XC+2:US$=STRING$ (LL, 11#11) :LPRINTUSING US$;CO; :NEXTXC:GOT0520 . 36 490 IFMID$(RA$(YC),XC,I)=lI sIiTHENLL=VAL(MID$(RA$(YC),XC+2,2)):IFLL>lTHENUS$=II\II+S PACE$(LL-2)+IIVELSEUS$=II! IIELSE510 2 500 LPRINTUSINGUS$;A$(VAL(II&W+MID$(RA$(YC),XC+l,I))-I);:XC=XC+3:NEXTXC:GOT0520 238 510 NEXTXC 137 520 LPRINTIIII:NEXT YC:RETURN 199 530 D=DAND(STICK(0)ORSTICK(I)):D=STICK(0)ORSTICK(I):RETURN 138 540 LOCATE0,4+0L:PRINTSPC(79):CC$=II- II:LOCATE0,4+LC:PRINTu 1I;:FORLT=0T038:PRINTC C$ ; : NEXT: OL,=LC: LT =0: RETURN 249 550 DEFUSR=&H3E:A2=USR(0):POKE&HFDA4,&HC9:0NERRORGOT00:END 219 560 IFERR=560RERR=690RERR=70THENCOLOR15,4,4:BEEP:COLOR1,7,7:BEEP:RESUME 162 570 A=ERL:PRINTIIIN:II;A;II FOUT: II:ERROR(ERR) 234 580 WIDTH80:CLS 134 590 FORT=&H800TO&H90E:VPOKET,0:NEXT:VDP(13)=&HI2:VDP(14)=&HF0:RETURN 109- 600 ·DATA 0,0,0,**:1 ESC-CODE VOOR SPECIALE AFDRUK(PRINTER INSTELLING !) 132 610 DATA 0,0,0,**:1 ESC-CODE VOOR TERUG NAAR NORMALE AFDRUK 98

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 69- 10 REM MCM2B3 dee15 - afdrukken var: tecords. uitMCWS MSX2BASE 0 20 REM 0 30 REM MSX/MS-OOS Computer Magazine 0 40 REM 0 50 MAXFILES=1:0EFINTA-Z:CLEAR1400:AB=VPEEK(&H1800):OUT&HFE,1:GOSUB560:STOPON:ONS TOPGOSUB510:0NERRORGOT0520:AV=PEEK(&HBFFF):01=PEEK(&HBFFC):AR=PEEK(&HBFFE)*256+P EEK(&HBFFO):AF=AR:PL=PEEK(&HBFF2):PH=PEEK(&HBFF3):OIMVN$(AV),A$(AV),PS(15),VL(AV +1) 136 60 OIMRA$(15):AO=PEEK(&HBFF0)+256*PEEK(&HBFFl):RL=0:FORT=0TOAV:VN$(T)=IIII:RL=RL+P EEK(&HBF01+T):FORY=1T014:VN$(T)=VN$(T)+CHR$(PEEK(&HBOBF+T*14+Y»:NEXTY,T:TB=0:0B . =VPEEK(&H1820):RB=16384\RL:BL=2+(AR\RB):IFAB*RB>=5250THENRM=5250ELSERM=AB*RB 176 70 NN$=SPACE$(8):FORT=1T08:MIO$(NN$,T,1)=CHR$(VPEEK(&H1805+T»:NEXTT 77 80 FORT=0TOAV:A$(T)=LEFT$(A$(T),PEEK(&HBF01+T»:A$(T)=A$(T)+STRING$(PEEK(&HBF01+ T)-LEN(A$(T»,~2):VL(T)=LEN(A$(T»:NEXT:PRINTCHR$(27)1IH II ;:POKE&HF3B1,16:PRINTCHR $(27)IIJ II :POKE&HF3B1,24:GOSUB110 210 90 VPOKE&H49FF, LC:Q=&H4A00:FORYC=0TOLC:VPOKEQ, LEN(RA$(YC) ):Q=Q+1:IFLEN(RA$(YC»< >0THENFORXC=1TOLEN(RA$(YC»:VPOKEQ,ASC(MIO$(RA$(YC),XC,1»:Q=Q+1:NEXTXC,YCELSENE XTYC 180 100 RUN"MCM2B4 11 149 110 WIOTH80:CLS:C$=CHR$(1)+CHR$(87):LOCATE0,2:FORT=0T079:PRINTC$;:NEXT:LOCATE0,1 9:FORT=0T079:PRINTC$;:NEXT:LC=AV:OL=LC:GOSUB500:U$=II\\ \,,+SPACE$(12)+II\ ##11:0=2: VPOKE2259,255:VPOKE2258,15:VPOKE2260,216:RN=AV 102 120 LOCATE28,0:PRINT II *** OPBOUWEN LAY OUT ***II:LOCATEl,1:PRINr'ESC:KLaar CURSOR : Keuze+Positie+Lengte INS/OEL:Regel Bij/Af RETURN:Bevestig ll :LOCATE26,20:PRINT II SELECT: Volgnunmer Aanbrengen L:LOAO S:SAVE II :GOT0140 . 156 . 130 GOSUB490:0NINSTR( 11 II+CHR$(27)+CHR$( 13 )+CHR$( 127)+CHR$(18)+CHR$(24 )+IIL lSs 11 , IN KEY$)GOT0140,200,150,160,170,180,220,220,260,260 40 140 RN=RN-(0=1)*(RN>AV)+(0=5)*(RN0THENGOSUB420 157 190 GOSUB350:GOT0130 163 200 LOCATE5,23:PRINT II ZEKER WETEN? (J,N)II;:IFINSTRC'JjYy ll,INPUT$(1»THENLOCATE5, 23:PRINTSPC(20):GOSUB210:RETURNELSELOCATE5,23:PRINTSPC(20):GOTOI30 99 210 LOCATE50,21:PRINr'Even Geduld ll :GOSUB440:LOCATE50,21:PRINr'Klaar! II:RETUR N 1 220 F=1:LOCATE50,22:PRINr'GEBRUIK LAYOUT: 11 73 230 OPEN NN$+II.LAy II AS#1LEN=42:FIELO#1,8ASX$,2ASY$,32ASZ$:LF=LOF(1)/42:F=I:IFLF=0 THENCLOSE#1:LOCATE50,22:PRINT II GEEN LAY-OUT'S AANWEZIG II ;:QQ$=INPUT$(I):LOCATE50,2 2:PRINTSPC(29):GOT0130 53 240 E=0:GOSUB490:F=F+(0=1)*(F>1)*(E=0)-(0=5)*(F1)*(E=0)-(D=5)*(FII;QQ$:QQ$=L EFT$(QQ$,8):IFLEFT$(QQ$,1)=II_IITHENLOCATE50,22:PRINTSPC(29):CLOSE#1:GOT0260ELSELS ETX$=QQ$ 125

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 70-

l :";-: •• , , 300 LSETY$=M0THENGOSUB420 225 330 VDP(14)=&H42:VA$=HEX$(VS+l):X=0:Y=3:D=2:0V$=CHR$(VPEEK(Y*80+X»:GOT0350 30 340 GOSUB490:0NINSTR(" "+CHR$(13)+CHR$(27),INKEY$)GOT0350,370,360 · 59 350 Xl=X:Yl=Y:X=X-(D=7}*(X>0)+(D=3)*(X<79):Y=Y-(D=I)*(Y>3)+(D=5)*(Y<3+LC):IFDTHE NLOCATEXl,Yl:PRINTOV$:OV$=CHR$(VPEEK(Y*80+X»:LOCATEX,Y:PRINTVA$:GOT0340ELSE340 252 360 PS(VS)=0:VDP(14)=128:LOCATEX,Y:PRINTOV$:RETURN t 248 370 IFVPEEK(X+Y*80+2*(((X+Y*80)\80)=((X+Y*80-1)\80»+I)=32ANDVPEEK(X+Y*80+1)=32A NDOV$=" "THENX2=X:LOCATEX,YELSED=2:GOT0350 145 380 GOSUB490:0NINSTR(" "+CHR$(13)+CHR$(27),INKEY$)GOT0390,400,410 185 390 X2=X2-(D=7)*(X2>X)~(D=3)*(X2T1)THENRETURNELSET=T+1:GOT0430 · 7 440 FORYC=0TOLC:RA$(YC)="I:BC=0:SC=0:NC=0:VV=0:FORXC=0T079:VO=VV:VV=VPEEK(240+YC '. *80+XC): IFXC=79THENSC=SC+ 1: NC=NC+ 1: VV=32 , 205 450 IFVV=32THENIFVO=VVTHENBC=BC+l:NEXTXC,YC:GOT0480ELSEIFVO=35THENRA$(YC) =RA$ (YC )+HEX$(NC\10)+HEX$(NCMODI0)+lb":BC=I:NEXTXC,YC:GOT0480ELSERA$(YC)=RA$(YC)+~EX$(S C\10)+HEX$(SCMODI0)+lb" :BC=1 :NEXTXC, YC:GOT0480 '. 63 460 IFVV=35THENIFVO=VVTHENNC=NC+l:NEXTXC,YC:GOT0480ELSERA$(YC)=RA$(YC)+HEX$(BC\1 0)+HEX$(BCMODI0)+l n":NC=I:NEXTXC,YC:GOT0480 16 470 IFVO=VVTHENSC=SC+l:NEXTXC,YC:GOT0480ELSERA$(YC)=RA$(YC)+HEX$(BC\10)+HEX$(BCM ODI0)+l s"+CHR$(VV):SC=I:NEXTXC,YC:GOT0480 . ! 188 480 FORYC=0TOLC:RA$(YC)=RIGHT$(RA$(YC),LEN(RA$(YC»-2):RA$(YC)=LEFT$(RA$(YC),LEN ! (RA$(YC»-I):NEXT:RETURN . 1 194 490 D=DAND(STICK(0)ORSTICK(I»:D=STICK(0)ORSTICK(I):RETURN · 149 500 LOCATE0,4+0L:PRINTSPC(79):CC$="- I:LOCATE0,4+LC:PRINT" ";:FORLT=0T038:PRINTC C$;:NEXT:OL=LC:LT=0:RETURN i 241 510 DEFUSR=&H3E:A2=USR(0):POKE&HFDA4,&HC9:0NERRORGOT00:END 211 520 IFERR=560RERR=690RERR=70THENCOLORI5,4,4:BEEP:COLORl,7,7:BEEP:RESUME 1, 154 530 IF ERR=68THENLOCATE50,23:PRINT"DISK BESCHERMD";QQ$=INPUT$(1):FORT=22T ! 023:LOCATE50,T:PRINTSPC(29):NEXTT:RESUMEI30 93 540 IF ERR=66THENLOCATE50,23:PRINT"DISK VOL !!";QQ$=INPUT$(1):FORT=22T023 I :LOCATE50,T:PRINTSPC(29):NEXTT:RESUMEI30 220 550 A=ERL:PRINT"IN:";A;" FOUT :":ERROR(ERR) o 560 WIDTH80:CLS:FORT=&H800TO&H90E:VPOKET,0:NEXT:VDP(13)=&H12:VDP(14)=&HF0· 70 570 RETURN i 205 I

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 71- 10 REM MCM2B2 deel 4 - selecteren van records uit MCM'S MSX2BASE o 20 REM o 30 REM MSX/MS-DOS Computer Magazine o 40 REM o 50 MAXFILES=0:DEFINTA-Z:CLEARI050:AB=VPEEK(&HI800):OUT&HFE,1:STOPON:ONSTOPGOSUB6 00:0NERRORGOT0610 199 60 DEFFNOF(SI,S2)=(SI=S2)*(SI=<2)*(S2=<2):DEFFNAN(SI,S2)=(SI=S2)*(SI=<3)*(S2=<3) +(SI=3)*(S2=<3)+(S2=3)*(SI=<3):DEFFNCA(SI,S2)=(SI=I)*(S2=2)+(SI=2)*(S2=1)*2 , 230 70 AV=PEEK(&HBFFF):Dl=PEEK(&HBFFC):AR=PEEK(&HBFFE)*256+PEEK(&HBFFD):AF=AR:PL=PEE K(&HBFF2):PH=PEEK(&HBFF3):GOSUB630:PRINTCHR$(27)IIH II ;:POKE&HF3Bl,16:PRINTCHR$(27) IIJ II :POKE&HF3BI,24 . 45 80 DIMVL(AV),VN$(AV),SM(AV,I),SM$(AV,I),SC(AV):AD=PEEK(&HBFF0)+256*PEEK(&HBFF1): RL=0:FORT=0TOAV:VN$(T)="I:RL=RL+PEEK(&HBF01+T):FORY=IT014:VN$(T)=VN$(T)+CHR$(PEE K(&HBDBF+T*14+Y»:NEXTY,T - 2 90 AB$=SPACE$(60):TB=0:0B=VPEEK(&HI820) ' 11 100 Cl$=CHR$(I)+CHR$(86):C2$=CHR$(1)+CHR$(87):C3$=CHR$(1)+CHR$(88):C4$=CHR$(1)+C ., HR$(89):C5$=CHR$(1)+CHR$(90):C6$=CHR$(1)+CHR$(91):C7$=CHR$(1)+CHR$(83):C8$=CHR$( 1)+CHR$(84):CH$=I-->=<=B=M=<>I:SC$="---AND OR I:US$=I\"+STRING$(58,32)+"\,, 12 110 LOCATE0,2:PRINTC3$;:FORT=lT077:PRINTC2$;:NEXT:PRINTC4$:FORT=IT03:PRINTC1$;SP C(77);.C1$:NEXT:PRINTC8$;:FORT=lT077:PRINTC2$;:NEXT:PRINTC7$:FORT=IT015:PRINTC1$; SPC(77);C1$:NEXT:PRINTC5$;:FORT=1T077:PRJNTC2$;:NEXT:PRINTC6$ 11 120 FORT=0TOAV:LOCATE6,T+7:PRINTVN$(T):NEXT:POKE&HF3B0,76:VPOKE2118+V4*10,0:CC=1 :LOCATE0,7:PRINTIAND I:LOCATE30,0:PRINT"*** SELECTEREN ***":PRINT"ESC:KLAAR S ELECT:VELD COMBINATIE CURSORS: SELECTEREN RETURN:BEVESTIG" . 171 130 A=INSTR(" "+CHR$(27)+CHR$(13)+CHR$(24),INKEY$):GOSUB520:V2=VN:VN=VN-«D=1)*( VN>0»+«D=5)*(VNVNTHENVPOKE2118+V2*10,0:VPOKE2119+V2*10,0:VPOKE2120 +V2*10,0 248 140 VPOKE2120+VN*10,240:VPOKE2119+VN*10,255:VPOKE2118+VN*10, 3:0NAGOT0130, 200, 150 ,210:GOT0130 . 217 150 POKE&HF3B0,76:FORT=3T05:LOCATE0,T:PRINTCHR$(27)11":NEXTT 58 160 LOCATE2,4:PRINTVN$(VN):S=SM(VN,0)+I:GOSUB240:IFQUTHEN180ELSEQQ=USR2(0):SM(VN ,0)=S-1:IFSM(VN,0)THENLOCATE15,3:PRINTUSINGUS$;SM$(VN,0):LOCATE15,3:V0=0:GOSUB27 0ELSESC(VN)=0:SM(VN,1)=0:SM$(VN,0)=II:SM$(VN,1)="I:GOT0180 112 170 S=SM(VN,1)+1:L=SC(VN)+1:GOSUB250:QQ=USR2(0):SM(VN,1)=S-1:SC(VN)=L-1:IF(SC(VN )<>0)AND(SM(VN,l)<>0)THENLOCATE15,5:PRINTUSINGUS$;SM$(VN,l):LOCATE15,5:V0=1:GOSU B270ELSESC(VN)=0:SM(VN,l)=0:SM$(VN,1)="1 ! 155 180 LOCATE12,3:PRINTMID$(CH$,(SM(VN,0)+1)*2-1,2);" ";:PRINTUSINGUS$;SM$(VN,0):LO ! CATE8,5:PRINTMID$(SC$,SC(VN)*3+1,3);" I;MID$(CH$,(SM(VN,l)+1)*2-1,2);" ";:PRINTU SINGUS$;SM$(VN,1):GOSUB430 137 190 LOCATE4,7+VN:PRINTUSING"\ \ \\ \ \ \ \ \\ \ \";VN$(VN);MID$(CH$,(SM(VN,0)+1)*2-1,2);SM$(VN,0);MID$(SC$,SC(VN)*3 +1,3);MID$(CH$,(SM(VN,I)+I)*2-1,2);SM$(VN,I):GOTOI30 140 200 LOCATE5,23:PRINT"ZEKER WETEN (J,N) :HOOFDMENU ";:QQ$=INPUT$(1):IFINSTR( IJjYy",QQ$)THENLOCATE5,23:PRINTSPC(62):GOT0530ELSEIFQQ$=CHR$(27)THENGOSUB640:POK E&HF3B0,80:RUWMCM2BW'ELSELOCATE5,23: PRINTSPC( 62); : GOT0130 35 210 VPOKE2JI8+V2*10,0:VPOKE2119+V2*10,0:VPOKE2120+V2*10,0:VPOKE2118,56 204 220 GOSUB520:IFD=ITHENCC=I:LOCATE0,7:PRINT IAND"ELSEIFD=5THENCC=2:LOCATE0,7:PRINT 11 DRil . 206 230 IFINKEY$=CHR$(24)THENVPOKE2118,0:GOTOI30ELSE220 195 240 VPOKE2079,3:EE=D:GOSUB520:S=S+«D=I)*(S>I)*(EE=0»-«D=5)*(SI)*(EE=0»-«D=5)*(L1)*(EE=0»-«D=5)*(S

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 72-

: '. . ;'" .";-... 270 LINEINPUTSM$(VN,V0):RETURN 155 280 SB=0:B4=-1:FORTT=0TOAV:B1=0:B2=0:B3=0:IFSM(TT,0)=0THEN330ELSEGOSUB410:FF=0:G OSUB350:B1=B0 12 290 IF«SC(TT)=0)OR(SM(TT,1)=0))THENB3=B1:GOT0300ELSEFF=1:GOSUB350:B2=B0 78 300 IFSC(TT)=lTHENB3=(BIANDB2)ELSEIFSC(TT)=2THENB3=(BI0RB2) 128 310 IFCC=2THENIFB3THENSB=-I:RETURNELSE330ELSEIFCC=ITHENB4=(B4ANDB3)ELSE330 151 320 I FB4=0THENSB=0 : RETURN . 222 330 NEXTTT:IFCC=lTHENIFB4=-1THENSB=-1 162 340 RETURN . : 197 350 B0=0:0NSM(TT,FF)GOT0360,370,380,390,400 160 360 IFAA$>=SM$(TT,FF)THENB0=-1:RETURNELSERETURN 12 370 IFAA$<=SM$(TT,FF)THENB0=-1:RETURNELSERETURN . 250 380 IFLEFT$(AA$,LEN(SM$(TT,FF)))=SM$(TT,FF)THENB0=-1:RETURNELSERETURN . 56 390 IFINSTR(AA$,SM$(TT,FF))THENB0=-1:RETURNELSERETURN 137 400 IFINSTR(AA$,SM$(TT,FF))=0THENB0=-1:RETURNELSERETURN 82 410 OUT&HFE,MB:IFTT=0THEN420ELSEFORVC=VPTOTT-1:GT=GT+VL(VC):NEXTVC:VP=VC 108· 420 A1=VARPTR(AB$):POKE&HDCE4,PEEK(A1+1):POKE&HDCE5,PEEK(A1+2):POKE&HDCE1,GTMOD2 56:POKE&HDCE2,GT\256+&H80:POKE&HDCE7,60:QQ=USR(0):AA$=LEFT$(AB$,VL(TT)):OUT&HFE, l:RETURN 185 430 IFSC(VN)=0THENRETURN 178 440 IFSC(VN)=lTHENIFFNAN(SM(VN,0),SM(VN,I))THEN500 81 450 IFSC(VN)=2THENIFFNOF(SM(VN,0),SM(VN,I))THEN500 227 460 IFSC(VN)=2THENIFFNOF(SM(VN,0),SM(VN,I))THEN500 . 229 470 IFSC(VN)=lTHENIFFNCA(SM(VN,0),SM(VN,1))=lTHENIFSM$(VN,0»=SM$(VN,1)THE~510 220 480 IFSC(VN)=ITHENIFFNCA(SM(VN,0),SM(VN,I))=2THENIFSM$(VN,0)=-2THENVPOKE&H1FFE,SRMOD256:VPOKE&H1FFF,SR\256:VPOKE&H180 1,6ELSE580 129 560 LOCATE0,23:PRINT"KLAAR. OVERGAAN NAAR PRINTEN

, ANDERE SELECTIE OF HO OFDMENU "; 52 570 QQ=USR2(0) :QQ$=INPUT$(1): IFINSTR( "Pp" ,QQ$)THENRUN"MCM2B3"ELSEIFINSTR( "Ss 11 , QQ $)THENLOCATE0,23:PRINTSPC(75):GOT0130ELSEIFQQ$=CHR$(27)THENRUN"MCM2BM"ELSE570 89 580 LOCATE4,23:PRINPGEEN GESELECTEERDEN ( S=ANDERE SELECTIE,=MENU )";:QQ=U SR2(0):Q$=INPUT$(I):IFINSTR(IISs ll,Q$)THENLOCATE0,23:PRINTSPC(60):GOT0130ELSEIFQQ$ =CHR$ (27) THENRUN IIMCM2BM" ELSE580 131 590 LOCATE0,23:PRINT"SELECTEREN ONDERBROKEN.";:QQ=USR2(0):QQ$=INPUT$(1):LOCATE0, 23:PRINTSPC(40):VPOKE&H1FFE,0:VPOKE&H1FFF,0:GOT0580 163 600 DEFUSR=&H3E:A2=USR(0):POKE&HFDA4,&HC9:0NERRORGOT00:END 210 610 IFERR=560RERR=690RERR=70THENCOLOR15,4,4:BEEP:COLOR1,7,7:BEEP:RESUME 153 620 PRINTIIIN:II;ERL;II =":ERROR(ERR) 94 630 WIDTH80:CLS 125 640 FORT=&H800TO&H90E:VPOKET,0:NEXT:VDP(13)=&H12:VDP(14)=&HF0 126 650 RETURN 202

j

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 -73 - Nieuw medium voor MIX: CO Sequential Onlangs hadden we iemand Het ei van Columbus: de CD als opslag­ ziek niet om aan te horen zijn. En hoe­ van Premium 111 op de re­ medium voor MSX-programma's. wel die muziek digitaal opgeslagen is in Niets nieuws, denkt u misschien, want er de CD is het uiteindelijke geluid dat we dactie op bezoek. En die wordt toch al jaren gesproken over za­ horen - afgezien van de prachtige kwa­ man vertelde ons een wel ken zoals CD-ROM. En bovendien, dat liteit - in feite hetzelfde als we zouden heel bijzonder nieuwtje. is toch allemaal veel te duur voor de een­ horen uit een goedkoop cassette-recor­ Zo'n idee waarbij je meteen voudige thuisgebruiker. Zo'n speciale dertje. denkt: maar natuurlijk! Dat compact-drive, een interface - die nog Hetzelfde recordertje dat we misschien niet eens definitief gestandaardiseerd is wel als programma-recorder aan onze ik daar niet zelf op geko­ ook - en bovendien peperdure, schaar­ MSX hebben aangesloten. Want ook men ben. se software? Niets is minder waar, zoals een cassette met daarop een MSX-pro­ Maar goed, dat hadden we we u in dit artikel uit de doeken zullen gramma is niets anders dan een gewone dus niet. Gelukkig kunnen doen. geluidscassette. Weliswaar niet met mu­ we echter wel onze lezers ziek, maar met geluiden die een hele Sequential speciale betekenis hebben, die door er als eerste van op de onze computer weer tot een programma hoogte stellen, een heuse Het toverwoord in deze is sequential, kunnen worden omgezet. primeur! Met daaraan ge­ sequentieel in goed Nederlands. Dat be­ koppeld een speciaal lezers­ tekent niets anders dan dat alles gewoon Het enige probleem van de cassette als aanbod, voor wie van tech­ achter elkaar staat. In feite is een gewo­ programma-drager is de traagheid er­ ne spel-cassette het beste voorbeeld van van. Een normale MSX-cassette is op­ nische snufjes houdt ... het sequentieel opslaan van een pro­ genomen met 1200 Baud, een maat voor gramma, alle bytes van een programma de hoeveelheid bitjes per seconde. Die staan achter elkaar op de tape. Net zo­ 1200 Baud komt ongeveer overeen met als alle programma's natuurlijk ook ach­ 120 tekens per seconde, hetgeen in­ ter elkaar staan. houdt dat een beetje programma al gauw een hele tijd staat te laden. Nu is zo'n sequentieel medium in feite Nu kan die snelheid wel opgevoerd wor­ erg onhandig. Als we bijvoorbeeld een den, maar dat gaat weer ten koste van de heleboel gegevens zodanig willen op­ betrouwbaarheid. Hoe sneller de bits el­ slaan dat we er ook redelijk snel weer kaar opvolgen, hoe groter de kans dat er iets in terug kunnen vinden, dan moeten eens eentje tussenuit valt, bijvoorbeeld we dat bij voorkeur niet sequentieel door een slecht plekje op de tape. En doen. Immers, de enige manier om dan één verdwenen bitje kan al genoeg zijn bij het tienduizendste teken te komen is om een programma in de soep te laten door eerst de voorafgaande 9999 tekens draaien. te lezen. Vandaar ook dat al die ontwikkelingen Gouden idee over CD's als opslagmedium voor een computer er vanuit gaan dat die CD'tjes Gaat u al een lampje op? De gewone juist niet sequentieel mogen zijn. De programma-cassette is dus een normaal computer moet in staat zijn om zelf de audio-signaal, dat echter door de mage­ CD-speler te besturen en daardoor elk re kwaliteit van recorders en cassettes stukje informatie precies te vinden, als niet al teveel informatie per seconde kan er behoefte aan is. Anders wordt een bevatten? Terwijl de gewone CD in fei­ electronische encyclopedie onhanteer­ te precies hetzelfde is als die audio-cas­ baar traag. sette, alleen met een veel betere kwali­ teit en bovendien een superieur systeem Audio om tracks op te zoeken? Als we echter eens kijken naar hoe een Juist, dat dacht men bij Premium III dus gewone muziek-CD in elkaar zit dan ook. Het zou inderdaad mogelijk moe­ blijkt dat zo'n plaatje ook niet alleen ten zijn om computerprogramma's op maar sequentieel is. De gebruiker kan CD op te slaan, precies op dezelfde ma­ immers zelf een nummer, een track, se­ nier als men dat op cassette doet. Met lecteren, waarna de speler die keurig - dat verschil dat door de veel betere kwa­ en razendsnel- opzoekt en afspeelt. Dat liteit de Baud-snelheid veel en veel ho­ CD ALS OPSLAG VOOR MSX afspelen op zijn beurt is weer wel een se­ ger zou kunnen zijn. Kortere laadtijden, quentieel gebeuren, anders zou de mu- in andere woorden.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 74- "".-

Na die eerste inval volgde er een lange dan mag je wel wat opscheppen. Ten­ Blow-Up er bijna zes minuten over tijd van' stug door-experimenteren. Ge­ slotte brengt één enkele toetsdruk ons doen om geladen te worden. lukkig kon men met DAT-recorders - naar het zojuist geladen spel. Digital Audio Tape, een soort cassette­ De totale capaciteit van een CD-Se­ versie van de CD - werken, want het Zo zou het er uit moeten gaan zien. En quential mag er ook zijn: zo'n zes Mega­ maken van echte CD's is peperduur. daar hebben we alle vertrouwen in. byte. Dat komt overeen met bijna 9 dub­ Een master voor een CD laten maken Voor alle duidelijkheid, behalve van belzijdige diskettes. Met dergelijke mo­ loopt lelijk in de papieren. schermbeelden op disk hebben we van gelijkheden biedt CD-S hele nieuwe Die experimenten pakten echter posi­ dit fraais nog niets mogen aanschouwen. mogelijkheden, als men tenminste kans tief uit. Het werkte! Desondanks zijn we behoorlijk enthou­ ziet om de prijzen binnen de perken te siast. houden. Bijzonder Een laatste voordeel: CD-Sequential Natuurlijk kwam er nog wel het één en ------lijkt ons behoorlijk piraat-bestendig. ander bij kijken. Zo moest er wel een Zolang DAT-recorders nog geen ge­ speciaal laad-programma geschreven meengoed zijn zal het niet meevallen om worden, aangezien de in iedere MSX in­ een CD-S even te copiëren. gebouwde routines de snelheden van een CD niet konden bijhouden. Boven­ Aanbod dien hebben CD's ook wel wat slechte eigenschappen, althans voor computer­ Al dat fraais komt dus in principe per 1 gebruik. Zo hebben de duurdere spelers september al op de markt. De prijs: ingebouwde foutcorrectie, een schake­ f 149,- per stuk. Althans, dat wordt de ling die simpel gesteld ingrijpt als het winkelprijs. Voor lezers van MSX/MS­ signaal niet genoeg op muziek lijkt. En Titels DOS Computer Magazine geldt er een laat dat bij computersignalen nu net het speciaal aanbod: ~e bij voorintekeni~g geval zijn! Nu is die CD-sequential techniek na­ - dus voor 1 september - bestelt, die tuurlijk op zich alleen leuk voor tech­ betaalt slechts f 130,-, inclusief ver­ Maar goed, al die problemen heeft men neuten zoals u en ik. zendkosten. Let op, dit aanbod geldt overwonnen. Dat bijzondere ladertje is Wat staat er op, dat vragen de verstokte slechts tot 1 september. gereed, de master kan worden aange­ spellenliefhebbers zidJ. af. Nu, ook dat maakt. En dan kan het feest beginnen. mag er zijn. Tot nog toe is de volgende Om de eerste MSX CD-Sequential zo planning bekend: snel mogelijk in huis te krijgen moet u Gebruik deze schriftelijk bestellen bij: Bounce, Chessgame 1, Drome, Exter­ Volgens Premium III wordt zo'n CD minator, Hopper, Ice, Kick It, MacAt­ Premium III Software Distributie bv met MSX-programma's heel eenvoudig tack, Moonrider, Sailors Delight, Sèen­ Postbus 287 in het gebruik. Ten eerste moet men na­ tip ede, Science Fiction, Snake It, Space 2300 AG Leiden tuurlijk wel een kabeltje hebben, dat de Buster, Star Wars, Star Buster, The koptelefoon-uitgang van de versterker Apeman, Time Curb, 747 Flightsimula­ Vermeldt natuurlijk duidelijk uw eigen kan verbinden met de cassette-ingang tor, Alpine Ski, Final Countdown 1 naam, adres, postcode en woonplaats, van de MSX. Als dat eenmaal is gedaan (MSX1 uitvoering), Police Academy, alsmede het motto CD-S. kan de eerste track geladen worden, ge­ TT-Racer, Blow-Up, Gung Ho, Gutt­ Dit laatste, CD-S, dient ook in de lin­ woon met: Blaster, Haunted House, Pharao's Re­ kerbovenhoek van de enveloppe gezet RUN"CAS:" venge, Pinqall Blaster, Vortex Raider, te worden. Dat eerste programma is namelijk de la­ Playhouse Strippoker (onder voorbe­ Uw bestelling zal alleen dan worden uit­ der, die op een gewone snelheid - net houd), Chessgame 2, Bankbuster, gevoerd als u de betaling, f 130,-, me­ zo snel als een normaal cassette-pro­ Thunderball en Chopper 2. teen bijsluit. Dit kan in de vorm van con­ gramma - is opgenomen. tant geld, of als een gegarandeerd be­ Nu moeten eerst volume en toonhoogte Zo'n vijfendertig titels, en niet alleen taalmiddel zoals de giro-betaalkaart, de worden afgeregeld. Daartoe verschijnt maar oude, bekende namen, maar ook eurocheque of de betaalcheque. er een speciaal - grafisch goed door­ gloednieuw materiaal. En dat alles op Dus geen giro-overschrijvingskaarten. dacht - scherm, waarop een soort futu­ één zo'n fraai zilveren plaatje. Vergeet natuurlijk niet om uw betaal­ ristische VU-meter. Als deze instellin­ kaart of cheque in te vullen. Giro- of gen eenmaal gebeurd zijn, zal het pro­ Techniek bankoverschrijvingen kunnen helaas gramma automatisch doorgaan naar de niet verwerkt worden. volgende fase: het laden. Voor wie geïnteresseerd is: de gegevens. Het CD-Sequential systeem gebruikt Na 1 september zal men u uw CD-S toe­ Oftewel, men moet een track selecteren een baudrate van 14000, hetgeen ruw­ zenden, waarbij de bestellingen op volg­ op de CD-speler. Die track zal dan wor­ weg overeenkomt met 1500 bytes per se­ orde van binnenkomst zullen worden den geladen, waarna de loader ons nog conde. Een spel als Blow-Up, dat 63 Ki­ verwerkt. even verteld hoeveel bytes er in hoeveel lobytes lang is, heeft een laadtijd van 41 seconden zijn binnengehaald. Pure op­ seconden. schepperij, dus! Maar als je zo snel bent, Voor de vergelijking: vanaf cassette zou

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 75- MS-DOS Commando's: Print

In ieder nummer van MCM zal de redactie eens één PRINT queue is eMpty van de minder bekende MS­ C:\)cd wp DOS commando's onder de C:\WP>Cd werk loep nemen. Want op de ke­ C:\WP\WERK>print ~.w22 per beschouwd blijken vele PRINT queue is full PC-gebruikers eigenlijk Errors on list deuice indicate that it maar een gedeelte van de May be off-line. Please check it. vele mogelijkheden van MS­ DOS - of PC-DOS - te ge­ C:\WP\WERK\DOSCURS.W22 is currently being printed C:\WP\WERK\OPSLAG.W22 is in queue bruiken. Wat de reden is, C:\WP\WERK\HUREN.W22 is in queue dat is ons een raadsel, ten­ C:\WP\WERK\RESHSX.W22 is in queue C:\WP\WERK\LHL.W22 is in queue zij door onbekendheid. Wie C:\WP\WERK\KaK.W22 is in queue zich eenmaal in DOS begint C:\WP\WERK\LOSNRS.W22 is in queue C:\WP\WERK\PATIENCE.W22 is in queue in te werken raakt al spoe­ C:\WP\WERK\REFLEX2.W22 is in queue dig verstrikt in alle mogelijk­ C:\WP\WERK\IO.W22 is in queue heden, temeer daar goede, C:\WP\WERK) leesbare documentatie zeld­ zaam is. Maar die kunt u Het Print-commando - dat vanaf ver­ dat de printer steeds weer de computer vanaf nu in MCM vinden! sie 2 deel uitmaakt van DOS - is een uit­ een 'wacht-opdracht' geeft, tot het tra­ stekend voorbeeld van zo'n DOS-stief­ ge mechaniek de snelle electronica weer kindje. Wie eenmaal doorheeft wat heeft kunnen bijbenen. Afuankelijk van Print doet en kan, zal het niet meer wil­ printer en computer - bijvoorbeeld len missen. Print biedt u de mogelijk­ een supersnelle AT -,- kan het gebeuren heid om uw computer een bestand te la­ dat de computer meer dan 95% van de ten afdrukken tussen de bedrijven door. tijd, die er nodig is voor een afdrukje, Met andere woorden, door Print kunt u staat te wachten. uw PC voor twee taken tegelijkertijd ge­ bruiken! Om dat leed wat te verzachten - pcr slot van rekening is koffie weliswaar lek­ Maar voor alles een waarschuwing. ker, maar je moet er niet teveel van drin­ Print is weliswaar vanaf versie 2 een on­ ken - heeft men in het verleden al heel derdeel van DOS, maar er zijn aanzien­ wat af geknutseld. Zo zijn er printer­ lijke verschillen tussen de Print die bij buffers bedacht, in feite geheugenban­ DOS versie 2.x geleverd werd en de hui­ ken die tussen computer en printer ge­ dige Print versie 3. schakeld worden. Naar de computer toe Wat hier geschreven staat slaat voorna­ doet zo'n buffer net alsof hij een printer melijk op versie 3, we zijn er van uit ge­ is, maar dan wel een bliksemsnelle. Im­ gaan dat slechts weinigen meer een mers, de informatie hoeft alleen te wor­ DOS versie 2.x zullen gebruiken. En wie den opgeslagen. dat wel doet, die moet zo snel mogelijk omschakelen naar een nieuwere versie, Naar de andere kant toc, de printer dus, want DOS versie 3.x is behoorlijk uitge­ geeft de buffer de snelheid in de gewen­ breider! ste snelheid door. Een printer-buffer is in feite alleen wat hulp--RAM, dat door Buffers een eigen micro-processor - meestal een Z80 - en programma zijn werk kan Afdrukken is nog altijd één van de ver­ doen. Een andere mogelijkheid is om de tragende factoren bij computergebruik. buffer kant en klaar in de printer in te De gemiddelde printer haalt zo'n tach­ bouwen. tig tot honderd tekens per seconde - In dat geval heeft de afdrukker dus een MINDER BEKENDE MS-DOS als het niet minder is omdat er bijvoor­ hoeveelheid RAM, waarin de binnen­ COMMANDO'S NADER beeld in Near Letter Quality afgedrukt komende gegevens worden opgeslagen BEKEKEN wordt - hetgeen veel en veellangzamer tot ze aan de beurt zijn om inderdaad op is dan de computer zelf. Vandaar ook papier te verschijnen.

MSXlMS·DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 76- Onhandig dig heeft met zijn duimen te draaien, te drukt. In de tussentijd staat het de ge­ wachten tot de printer weer eens een te- bruiker vrij om iets anders met de com­ Beide mogelijkheden zijn echter niet ken kan ontvangen. ( puter te gaan doen, zolang men maar echt handig. Ten eerste hangt er een ste­ niet probeert om iets af te drukken. vig prijskaartje aan, tenminste, als er ge­ Als we nu een manier konden vinden om Print wil namelijk de printer helemaal noeg geheugen in zo'n buffer zit. Een de computer te laten printen en tegelij­ voor zichzelf hebben, als een ander pro­ buffertje van 2K kan slechts 2048 tekens kertijd iets anders te doen - onze op­ gramma iets wil afdrukken verschijnt er bufferen, dat helpt dan ook geen zier. drachten uitvoeren bijvoorbeeld - dan een foutmelding. Zo zal men onder Ba­ Een behoorlijke buffer bevat m.inimaal waren we er ook. Sterker nog, met de sic een 'out of paper' zien, terwijl op 64K - en liefst 256K - RAM. In 64K snelle PC's van tegenwoordig zou de DOS-niveau de melding 'device not kunnen zo rond de twintig pagina's A4, computer zelfs voornamelijk voor ons ready' verschijnt. als we uitgaan van wat witregels en kant­ kunnen werken, terwijl er maar een lijnen, worden opgevangen. En RAM­ klein gedeelte - zeg 10% - van de tijd Een andere beperking van Print is, dat chips zijn nog altijd niet zo goedkoop. aan het afdrukken besteed zou hoeven men niet rechtstreeks vanuit een toepas­ te worden. sing een bestand aan de print-wachtrij Toch moet zo'n buffer ruim bemeten kan toevoegen. Print kan alleen disk­ zijn. Zodra de buffer volloopt krijgen we Achtergrond bestanden afdrukken en moet vanaf toch weer met wachttijden te maken. DOS-niveau worden aangeroepen. Dan zal de buffer aan de ene kant zijn Dat idee heet officieel 'werken in de Echter, ook met deze beperkingen is gegevens naar de printer doorspelen achtergrond'. Het betekent dat een Print een ideaal commando voor vele terwijl aan de andere kant de computer computer tegelijkertijd twee of meer ta­ gevallen. Om een voorbeeld te geven, te­ moet worden afgeremd tot de snelheid ken afhandelt, waarbij de taak die de genwoordig hebben vele programma's waarmee de printer werkt. minste tijd mag gebruiken de achter­ in het public domàin uitgebreide hand­ grond-taak genoemd wordt. Iets overi­ leidingen op diskette. Een avondje PD­ Een tweede nadeel van zo'n buffer is dat gens dat we meer en meer te zien zullen diskettes uitzoeken is dan ook een tijd­ de gebruiker de controle over de prin­ krijgen, nu de machines steeds sneller rovende klus, want een 'manual' van ter goeddeels kwijt raakt. Stel, u bent worden. Zaken als windows, waarin honderd pagina's is geen uitzondering bezig om even snel een serie etiketten 'task's' runnen, die steeds meer opgang meer. Een stan&ard matrix-printer uit te draaien en ontdekt bij het afdruk­ doen, berusten er helemaal op. doet daar al gauw een half uurtje over. ken dat de etiketten-baan niet goed in­ Maar ook de goede, oude PC - ook al Met Print kunt u die documentatie ech­ gesteld is. Dan kunt u wel het program­ is het geen Turbo - heeft meer dan ge­ ter keurig laten afdrukken terwijl u de ma onderbreken, maar de buffer zal vro­ noeg kracht om bepaalde zaken in de volgende diskette vast o.verzet naar de lijk doorgaan met de al binnen gekregen achtergrond af te handelen. Zoals af­ harde schijf en ont'arc't. Dat scheelt een data afte drukken. Kortom, u moet twee drukken, bijvoorbeeld. slok op een borrel! handelingen verrichten voor u de zaak tot stilstand krijgt. Vaak is zo'n kastje Bepaalde programma's - WordPer­ Simpel tussen programma en printer eerder fect, bijvoorbeeld - hebben zoiets al in­ een storende zaak dan dat het nu echt gebouwd zitten. Wie WP kent weet dat Om Print op die manier te gebruiken is handig is. Alleen bij simpele print-klus­ men tijdens het printen gewoon door de eenvoud zelf. Er zijn echter een paar sen, waarbij alles van tevoren goed inge­ kan gaan met schrijven. Op het speciale zaken waar u rekening mee moet hou­ steld kan worden, is zo'n buffer prettig, printer-scherm kan men desgewenst den. hoewel ook dan geldt dat men er eigen­ eens even kijken wat er allemaal afge­ Zo dienen de middels Print af te druk­ lijk te weinig controle over kan uitoefe­ drukt moet worden en eventueel alsnog ken bestanden op disk te staan, en die nen. Want tussentijds besluiten dat een een bestandje uit de wachtrij gooien. disk mag onder het afdrukken natuurlijk bepaald bestand, dat al in de buffer zit, Ook het met voorrang afdrukken van niet verwijderd worden. Overigens, toch maar niet afgedrukt moet worden, een bepaald document behoort tot de Print drukt de bestanden precies zo af dat is er niet bij. mogelijkheden. als ze zijn, de opmaak - in de vorm van bijvoorbeeld pagina-opvoeren - moet Wachttijd Jammer genoeg echter is WordPerfect al in de fIles aanwezig zijn. Na het af­ een uitzondering in deze; de meeste drukken zijn de bestanden volkomen Vandaar dat er, zodra er computers met pakketten hebben de mogelijkheid om ongewijzigd gebleven. genoeg geheugen op de markt versche­ tegelijkertijd af te drukken en verder te nen, andere oplossingen voor het prin­ werken niet. Maar gelukkig komt nu het Voor hard-disk bezitters is het dan ook ter-probleem de kop opstaken. Immers, DOS Print-commando - waar dit arti­ een fluitje van een cent. De makkelijk­ die informatie die naar de printer ge­ kei over gaat - weer om de hoek kijken, ste methode is om een aparte subdirec­ stuurd moet worden staat al in de com­ want dat biedt dezelfde mogelijkheid tory aan te maken voor de af te drukken puter. Om die nu eerst weer in een apart juist wel. bestanden en daar de print-files heen te stukje RAM - een losse buffer - op te copiëren. Afdrukken gaat dan met het slaan, dat is eigenlijk wat dubbel op. Ei­ Beperkingen commando: genlijk hebben we alleen maar een mo­ gelijkheid nodig die er voor zorgt dat de Dat Print-commando biedt namelijk de PRINT bestandsnaam wachttijd niet helemaal verspild wordt. mogelijkheid om een wachtrij van be­ Immers, die computer staat het grootste standen - op disk - op te geven, die waarbij men wel het juiste pad naar de gedeelte van de tijd die een afdruk no- vervolgens stuk voor stuk worden afge- subdirectory moet aangeven.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 77- De eerste keer dat men Print gebruikt een 'shell'-opdracht even naar DOS te Eenmalig zal men de vraag: stappen is dat zeer eenvoudig. name of list device [PRN]: Print kent een flink aantal parameters, zien verschijnen. In bijna alle gevallen Resident die echter voor het grootste gedeelte al­ kan men daar met een simpele druk op leen bij de eerste keer gebruikt mogen de return-toets op antwoorden. Print is eigenlijk een wat vreemd MS­ worden. Die eerste aanroep installeert DOS commando. In principe is het een Print als deel van DOS, waarbij dan Onmiddellijk daarna komt als alles goed extern commando, dat wil zeggen, het is meteen de door de gebruiker opgegeven is de printer tot leven, maar men kan ge­ geen vast onderdeel van MS-DOS. In­ parameters in het stukje programma woon doorgaan met werken. De compu­ terne commando's, zoals DIR, kunnen verwerkt worden. Overigens, als men ter is iets trager, maar dat is in de mees­ te alle tijden worden uitgevoerd; Print geen speciale wensen heeft, dan instal­ te gevallen nauwelijks merkbaar. daarentegen staat afhankelijk van de leert Print zich met de vaste waarden die Om een tweede bestand klaar te zetten DOS-versie als PRINT .COM of meestal wel afdoende zijn. Mogelijk zijn - er kunnen maximaal 10 bestanden PRINT.EXE bestand op de DOS-dis­ bij die eerste aanroep: worden 'klaargezet' - herhalen we het­ kette. Maar in tegenstelling tot de mees­ zelfde recept: te externe commando's wordt Print !D:device - Geeft aan welk 'randappa­ PRINT bestandsnaam slechts één keer geladen. De eerste keer raat' moet worden gebruikt bij het af­ dat we Print gebruiken zal DOS het van drukken. Voor device mag iedere geldi­ Om eens op te vragen hoeveel bestan­ de diskette laden en uitvoeren, waarna ge DOS-apparaatnaam worden inge­ den we eigenlijk al in de wachtrij hebben Print zichzelf alsnog in het RAM-ge­ vuld, bijvoorbeeld LPTl, PRN, COM staan kunnen we PRINT zonder verde­ heugen nestelt. Na die eerste keer aan­ etcetera. Als deze parameter gebruikt re toevoegingen intikken, waarop we te roepen mag de disk met Print erop des­ wordt dient het de eerste parameter te zien krijgen welke ftles er allemaal gewenst uit de drive verwijderd worden, zijn; als het device niet middels de fD: klaarstaan om afgedrukt te worden. het commando is alsnog resident gewor­ wordt opgegeven zal Print zelf vragen Overigens, na ieder afgedrukt bestand den. Deze benadering is gekozen om welk randapparaat gebruikt dient te stuurt Print een FormFeed naar de prin­ een tweetal redenen. Ten eerste zullen worden. Daarbij wordt dan PRN als de­ ter, als uw printer staat afgesteld op de vele mensen Print niet of nauwelijks ge­ fault gebruikt, hetgeen meestal inhoudt goede papier-lengte begint iedere af­ bruiken. Door Print nu pas te laden en dat PRN gelijk staat aan LPTl. Eventu­ druk dan ook netjes op een nieuwe pa­ resident te maken als men het echt no­ ele re-routing - via het MODE-com­ gina. dig heeft voorkomt men dat het com­ mando - van PRN gaat goed, als er een mando extra geheugen in beslag neemt. niet aangesloten device-naam wordt Floppy-disk opgegeven, bijvoorbeeld COM4 op een De tweede reden is wat ingewikkelder. standaard PC met slechts 2 RS232- Floppy-gebruikers kunnen op verge­ Print kent namelijk een aantal mogelijk­ poorten ontstaat er een onvoorspelbare lijkbare manier te werk gaan, met dien heden die we tot nog toe niet besproken toestand. verstande dat men de disk met de te hebben. printen bestanden nooit uit de drive Zo kan men instellen hoeveel ftles er /B: bufsize - Geeft de grootte van de - mag halen. Print zal namelijk steeds maximaal in de print-queue passen. Als interne - buffer op, waarin de af te weer een stukje van het bestand wat mo­ we daar niet zelf een keuze voor maken drukken bestanden vanaf disk worden menteel afgedrukt wordt lezen, en als de zullen dat er tien zijn. Voor iedere plaats ingelezen alvorens ze naar de printer ge­ disk verwisseld is geeft dat ongelukken. in die queue, of die nu bezet is of niet, is stuurd worden. De waarde kan tussen Het handigst is het om een disk met de echter wel een stukje geheugen nodig de 1 en de 32767 gekozen worden, de de­ nodige utility's - om bij ons voorbeeld van 64 bytes. Door nu de gebruiker de fault-waarde - die Print kiest als deze te blijven, PKXARC en PRINT zelf - keus te laten hoeveel bestanden er in de parameter niet wordt gebruikt - is 512 in de ene drive te hebben en daar ook de queue moeten kunnen kan men - af­ bytes. af te drukken bestanden op te parkeren. hankelijk van allerlei omstandigheden De tweede drive is dan vrij om mee te zoals totaal beschikbaar geheugen, an­ Gezien de wijze waarop DOS met be­ werken. dere resident programma's en het ge­ standen omgaat is het niet zinnig om heugenbeslag van de te gebruiken toe­ deze waarde willekeurig in te vullen, Gebruik passingen - Print zelf aanpassen. kies altijd een veelvoud van 512. Eveneens instelbaar is de buffer-groot­ Door deze waarde hoger dan de default En daarmee weet u alles over Print wat te, waarbij dit keer buffer staat voor de te kiezen offert men wat geheugen op u nodig hebt om deze in MS-DOS inge­ hoeveelheid geheugen die het Print­ maar wint men aan snelheid met afdruk­ bouwde printer-buffer te kunnen ge­ commando tot zijn beschikking heeft ken, omdat iedere keer als de buffer bruiken. Weliswaar kan er nog veel om stukjes van het af te drukken bestand leeggeprint is Print weer disk-access meer met Print, maar voor het meest tijdelijk in op te slaan. Het zou natuur­ moet plegen. Een goede waarde voor simpele werk heeft u genoeg aan de bo­ lijk onzin zijn om ieder teken apart van veel korte printftles is bijvoorbeeld venstaande kennis. Gewoon voortaan disk te halen, dat kost veel te veel tijd. 4096. niet vanuit het één of andere program­ Maar hoeveel er in één keer gelezen ma uw uitvoer rechtstreeks naar de prin­ wordt, ook dat is instelbaar. En aange­ /M:maxtick - Met maxtick kan de ge­ ter sturen, maar naar een ftle, om dat be­ zien ook die buffer - net zoals de eigen­ bruiker aangeven hoeveel tijd Print per stand daarna pas via Print af te drukken. lijke print-queue - feitelijk deel uit­ keer dat het aan de beurt komt ter be­ Aangezien vele programma's tegen­ maakt van Print zelf bepaalt ook dat het schikking krijgt. woordig de mogelijkheid hebben om via geheugenbeslag van Print. De standaard-waarde is 2, de waarde

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 24 - augustus 1988 - 78-

. ': - ,. t '1 n " ",", =

kan tussen 1 en 255 varieren. Door max­ ook genoemd wordt zal Print deze bestanden in de queue afgedrukt. tick hoger te kiezen krijgt Print meer print-operatie afbreken en - na een Eén waarschuwing: Print is slechts ge­ tijd, maar zal er minder tijd