Het Gebruik Van Het Vrijheidsbeeld in Politieke Cartoons Met Trump in De Hoofdrol

Het gebruik van het Vrijheidsbeeld in politieke cartoons met Trump in de hoofdrol.

Djahmal Mewar ANR: 988616

Masterthesis Opleiding: Communicatie en Informatiewetenschappen Track: Business Communication and Digital Media Tilburg School of Humanities Universiteit van Tilburg, Tilburg Supervisor: Dr. J. Schilperoord Tweede lezer: Dr. J. Engelen Februari 2018 Inhoudsopgave

Voorwoord 3

Abstract 4

Figurenlijst 5

1 Inleiding 9

2 Theoretisch kader 13 2.1: Visual optimal innovation 13 2.2: Betekenis van het Vrijheidsbeeld 16 2.2.1: Geschiedenis 16 2.2.2: Symboliek 17 2.3: Operaties 21 2.4: Editorial Cartoons 24 2.4.1: Definitie editorial cartoons 24 2.4.2: Contrast 25 2.4.3: Iconisch 26

3 Methode 28 3.1: Corpusverzameling 28 3.2: Analyse: Codeboek 29

4 Resultaten 34

5 Conclusie/Discussie 44

Referentielijst 54

Appendices 57

Voorwoord:

Ergens eind 2016 kregen we de optie tot kiezen van een onderwerp voor de masterscriptie. Zie maar eens een interessant topic te kiezen uit 95 verschillende onderwerpen. Natuurlijk zaten er onderwerpen tussen die zeer uitdagend voor mij zouden zijn, maar toch koos ik voor een onderwerp dat dicht bij mij lag. Ik stelde mij daarom ook de vraag met welk onderwerp zou ik zo content zijn, dat ik mij daar een half jaar lang vol overgave op kan storten? Na lang wikken en wegen en de lijst bekijken was de keuze gevallen op nummer 95, ‘Metaphorical source domains in editorial cartoons’. Tot op heden ben ik blij met mijn keuze. Ik hoop dat ik met dit onderzoek mijn steentje heb kunnen bijdragen aan de onderzoeks domeinen rondom editorial cartoons. Het was wel een pittig jaar en ik had het niet kunnen doen zonder de goede begeleiding van dr. Joost Schilperoord. Ik zie hem toch wel als het orakel op het gebied van (editorial) cartoons. Het waren dan ook vaak interessante meetingen, die vaak gevuld werden met het bediscussiëren van verschillende cartoons en dan met name de manier waarop de cartoonist via deze cartoon zijn/haar mening probeerde over te brengen op het publiek. Ik had dit onderzoek sowieso niet kunnen doen zonder het eeuwige geduld van Joost en de wekelijkse meetingen die we daarnaast hadden hielden mij scherp en zorgden dat ik telkens weer op de goede weg terecht kwam. Joost bedankt voor je begeleiding en ik vond het leuk dat ondanks het feit dat je wist dat ik geen koffie hoefde op de vroege ochtend, het toch iedere keer weer vroeg, dit sierde je enorm! Ook toonde je veel interesse, waardoor ik mij vanaf moment een al welkom voelde in je kantoor. Ik kan mijn dankbetuiging alleen maar eindigen door de mensen in mijn directe omgeving te bedanken. Allereerst Marloes. Als mijn steun en toeverlaat was je er altijd voor me, ook op momenten dat ik het eigenlijk eventjes niet meer zag zitten, of er simpelweg geen zin meer in had zorgde jij er altijd voor dat ik mij herpakte en de motivatie weer vond om door te gaan! Daarnaast gaat mijn dank uit aan het gehele gezin. Zelfs in de tijden dat ik praktisch geen sociaal leven meer had, stonden ze altijd achter mij en lieten ze mij mijn ding doen. Ik heb mij altijd gesteund gevoeld en ik hoop dat ik door middel van dit schrijven iedereen die mij gesteund heeft en in mij geloofde trots heb gemaakt. Een ding is zeker en dat is dat ik zelf uitermate trots ben op wat ik hier heb neergezet. Het heeft zoals het bekende liedje van Andre Hazes veel bloed, zweet en tranen gekost, maar dan heb je ook wat. Ik kijk terug op een fantastisch (anderhalf)jaar op de Tilburg University en als ik de stap opnieuw zou moeten maken, dan zou ik dat ook zeker doen. Nu mijn studentenleven er zo goed als op zit, ben ik benieuwd wat de toekomst gaat brengen. Ik hoop dat in deze toekomst ruimte is vrijgemaakt voor mijn grote droom, namelijk het starten van een eigen mediabedrijf: MewarMedia

Djahmal Mewar – Tilburg, februari 2018

Abstract In dit onderzoek is geprobeerd om inzichtelijk te krijgen hoe het Vrijheidsbeeld en de symboliek die ermee is geassocieerd gebruikt wordt door cartoonisten om commentaar te leveren op recente gebeurtenissen rondom en door Trump. Dit onderzoek onderscheidt zich van andere onderzoeken, doordat de protagonist en het iconische beeld vaststaan. Dit zijn namelijk Trump en het Vrijheidsbeeld. Het topic rondom de cartoons kon wel wisselen. Een analytisch stappenplan, ontleend aan Schilperoord (2013), werd doorlopen om zo duiding te kunnen geven aan de politieke cartoons in een samengesteld corpus die in dit onderzoek gebruikt is. De cartoons in het corpus zijn verzameld tussen 8 februari 2017 en 22 maart 2017 via online bronnen. Er zijn verschillende operaties die cartoonisten kunnen gebruiken om een cartoon grafisch te kunnen manipuleren. Daarnaast wordt er betekenis verleent aan een cartoon, doordat de cartoonist gebruikmaakt van contrasten. Uiteindelijk konden de cartoons worden onderverdeeld in vier hoofdgroepen: Trump vervangt het Vrijheidsbeeld, Trump doet iets met het beeld (i.e. Weghalen), hij interacteert met het beeld en het Vrijheidsbeeld handelt intentioneel.

Keywords: Editorial cartoons, contrast, iconisch beeld, Vrijheidsbeeld, corpus analyse

Figurenlijst

Figuur 1: Zyglis, A. (2017, 30 januari). Executive order [Illustratie]. Geraadpleegd van http://buffalonews.com/2015/11/24/fear-of-refugees/

Figuur 2: Conrad (n.d.). Bush in 88 [Illustratie]. Geraadpleegd van Buell, E. H., & Maus, M. (1988). Is the pen mightier than the word? Editorial cartoons and 1988 presidential nominating politics. PS: Political Science & Politics, 21(4), 847-858

Figuur 3: Zygis (n.d.). Karzai government [Illustratie]. Geraadpleegd van Schilperoord, J. 92013). Raising the Issue; A mental-space approach to Iwo Jima-inspired editorial cartoons. Metaphor and Symbol, 28(3), 185-212.

Figuur 4: Peray (2008, 18 oktober). World bailout vs world hunger [Illustratie]. Geraadpleegd van Bounegru, L., & Forceville, C. (2011). Metaphors in editorial cartoons representing the global financial crisis. Visual Communication, 10(2), 209 – 229.

Figuur 5: Schilperoord, J. (2017, 5 juli). Geraadpleegd van feedback

Figuur 6: van Dam, A. (2017, 17 februari). Russians in USA [Illustratie]. Geraadpleegd van https://www.politicalcartoons.com/cartoon/9cb8a8c3-542b-4f52-b12b-f7ea95d243c2.html

Figuur 7: Samenvoeging van: Mewar, D.M. (2016, 31 juli). Statue of Liberty [Foto]. Geraadpleegd van eigen collectie. & National Park Service. (n.d.). Liberty Enlightening the World. Geraadpleegd van http://www.nps.gov/STLI/index.htm

Figuur 8: Mewar, D.M. (2016, 31 juli). Statue of Liberty [Foto]. Geraadpleegd van eigen collectie.

Figuur 9: Mewar, D.M. (2016, 31 juli). Zicht op NYC vanaf Liberty Island [Foto]. Geraadpleegd van eigen collectie.

Figuur 10: Holbert, J. (2016, 15 maart). An ill wind blowing [Illustratie]. Geraadpleegd van http://twitchy.com/political-cartoons/jerryholbert/2016/03/15/139667/

Figuur 11: de Adder, M. (2016, 24 januari). Pussyhat [Illustratie]. Geraadpleegd van https://twitter.com/deAdder/status/823878255677763584

Figuur 12: Stantis, S. (2015, 12 juli). The Donald of Liberty [Illustratie]. Geraadpleegd van http://tribunecontentagency.com/article/stantiis-donald-trump-statue-of-liberty-immigration- crime-2016-presidential-campaign/

Figuur 13: Hajjaj, E. (2016, 27 januari). Wall immigration guards torch [Illustratie]. Geraadpleegd van https://www.nytsyn.com/cartoons/cartoons?search_id=4596664&start_date=1901-01- 01#1499323

Figuur 14: Luckovich, M. (2017, 21 februari). Back in 4 years [Illustratie]. Geraadpleegd van http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=154994

Figuur 15: Breen, S. (2016, 1 oktober). She looked to heavy [Illustratie]. Geraadpleegd van http://www.gocomics.com/stevebreen/2016/10/01

Figuur 16: van Dam, A. (2016, 10 oktober). Statue of Trump [Illustratie]. Geraadpleegd van https://www.politicalcartoons.com/cartoon/2a64a31d-607c-4e77-b17a-05a30f13cea6.html

Figuur 17: Bell, D. (2017, 18 januari). Mexico’s president Peña Nieto says no to president Trump’s border wall [Illustratie]. Geraadpleegd van http://darrinbell.com/character/trump-tank/

Figuur 18: Cagle, D. (2017, 2 februari). Trump vs the Courts [Illustratie]. Geraadpleegd van https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={4814D401-C061-4B7B-8802- F393CCD35EE8}

Figuur 19: Overzicht van het codeerproces

Figuur 20: Luckovich, M. (2017, 31 januari). You’re welcome here [Illustratie]. Geraadpleegd van http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=154153

Figuur 21: Toles, T. (2017, 22 februari). Deportations Accelerated [Illustratie]. Geraadpleegd van http://thecomicnews.com/edtoons/2017/0222/ice/02.php

Figuur 22: Zyglis, A. (2015, 24 november). You’re fired [Illustratie]. Geraadpleegd van http://buffalonews.com/2015/11/24/fear-of-refugees/

Figuur 23: Darcy, J. (2016, 2 september). Trump’s new merit-based immigration model [Illustratie]. Geraadpleegd van http://www.cleveland.com/darcy/index.ssf/2016/09/trumps_merit- based_immigration.html

Figuur 24: Bok, C. (2016, 20 april). Trump [Illustratie]. Geraadpleegd van http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=142376

Figuur 25: de Kort, H. (2016, 9 november). Donald Trump en het Vrijheidsbeeld [Illustratie]. Geraadpleegd van http://www.parool.nl/amsterdam/zo-zag-amsterdam-donald-trump- president-van-amerika-worden~a4399143/

Figuur 26: Brookes, P. (2017, 26 januari). Trump rewrites American Values [Illustratie]. Geraadpleegd van https://twitter.com/BrookesTimes/status/824597562749517824

Figuur 27: Ygreck (2016, 9 november). Electionnight [Illustratie]. Geraadpleegd van https://twitter.com/ygreck/status/796171294437965824

Figuur 28: Lester, M. (2015, 3 juli). Keep your criminals [Illustratie]. Geraadpleegd van http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=129462

Figuur 29: Luckovich, M. (2016, 9 september). Trump deportation task force [Illustratie]. Geraadpleegd van http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=148211

Figuur 30: Sutovec, M. (2016, 11 augustus). Trump [Illustratie]. Geraadpleegd van https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={0C022073-D4E4-498D-B32C- B62168BCC369}

Figuur 31: Molina. (2016, 21 november). The fall of the Statue of Liberty [Illustratie]. Geraadpleegd van https://www.nytsyn.com/cartoons/cartoons/1465603.html

Figuur 32: van Dam, A. (2016, 10 oktober). Statue of Trump [Illustratie]. Geraadpleegd van https://www.politicalcartoons.com/cartoon/2a64a31d-607c-4e77-b17a-05a30f13cea6.html

Figuur 33: Chappatte, P. (2017, 2 februari). The Muslim ban [Illustratie]. Geraadpleegd van https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={3F6C055B-B453-4F24-83B2- A030D3800B4C}

Figuur 34: Ygreck (2016, 9 november). Election 2016 [Illustratie]. Geraadpleegd van https://twitter.com/ygreck/status/796220804740632582

Figuur 35: Summers, D. (2016, 28 november). Trumps’ social media football [Illustratie]. Geraadpleegd van https://www.usnews.com/opinion/news/cartoons/cartoons/2016-11- 24/daily-cartoons?slide=7

Figuur 36: Matson, R.J. (2002, 11 september). 9-11 stab in the back [Illustratie]. Geraadpleegd van http://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={DB57882B-90CE-483D-9CC5- A53F8FA12813}

Figuur 37: Benson, S. (2015, 14 november). U.S. stands with Paris after Paris attacks [Illustratie]. Geraadpleegd van https://www.facebook.com/usatoday/posts/10153159883795667:0

Figuur 38.1: Prigge, M. (2017, 17 februari). Stop the muslims [Illustratie]. Geraadpleegd van https://www.mercurynews.com/wp-content/uploads/2017/01/bantoon02.jpg?w=620

Figuur 38.2: Breen, S. (2016, 1 oktober). She looked to heavy [Illustratie]. Geraadpleegd van http://www.gocomics.com/stevebreen/2016/10/01

Figuur 38.3: Brookes, P. (2017, 26 januari). Trump rewrites American Values [Illustratie]. Geraadpleegd van https://twitter.com/BrookesTimes/status/824597562749517824

Figuur 38.4: Luckovich, M. (2017, 21 februari). Back in 4 years [Illustratie]. Geraadpleegd van http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=154994

Figuur 39: Britt, C. (2016, 8 september). Statue of stupidity [Illustratie]. Geraadpleegd van https://rebootillinois.com/cartoons/cartoon-offers-mashup-donald-trump-statue-liberty/

Figuur 40: Britt, C. (2016, 8 september). Statue of stupidity [Illustratie]. Geraadpleegd van https://rebootillinois.com/cartoons/cartoon-offers-mashup-donald-trump-statue-liberty/

Figuur 41: [Vrijheidsbeeld ontvangt immigranten] [Illustratie]. (2017, 26 september). Geraadpleegd van https://local.theonion.com/frustrated-man-forced-to-agree-with-dumbass-political-c- 1819580412

1 Inleiding

Na een bewogen verkiezingsstrijd, die voornamelijk ging tussen Donald Trump en Hillary Clinton werd op 9 november 2016 Donald Trump gekozen tot de 45ste president van de Verenigde Staten. Hiermee liet hij zijn tegenkandidaten Hillary Clinton, Gary Johnson en Jill Stein achter zich (Volkskrant, 2016). Op vrijdagavond 27 januari 2017 tekende Trump een executive order. Met een executive order kan de president zonder goedkeuring van het Congres een overheidsinstantie dwingen actie te ondernemen. Met deze executive order sloot Trump gedurende 120 dagen de grenzen voor vluchtelingen in het algemeen en voor onbepaalde tijd de grenzen voor vluchtelingen uit Syrië. Immigranten uit Irak, Iran, Syrië, Soedan, Somalië, Jemen en Libië, overwegend Islamitische landen, mochten gedurende drie maanden de VS niet meer in (Heck, 2017). Deze executive order was voor vele cartoonisten aanleiding tot het maken van cartoons. Cartoons kunnen gedefinieerd worden als “a graphic presentation typically designed in a one-panel, non-continuous format to make an independent statement or observation on political events or social policy" (Edwards & Winkler, 1997, p. 306). Cartoonisten volgen en interpreteren het nieuws voor het publiek, want hoewel zij niet zoals journalisten en reporters te werk gaan, komt hun materiaal wel voort uit het nieuws (Buell & Maus, 1988). Cartoons zijn voor cartoonisten een manier om een bepaalde protagonist of situatie, over het algemeen negatief, te kunnen beoordelen. In figuur 1 is de executive order te beschouwen als een political event of social policy. Door de woorden ‘executive order’ af te drukken op de pen die in de rug van het Vrijheidsbeeld gestoken wordt is het duidelijk dat de cartoonist dit ziet als een doodsteek van de vrijheid, omdat het Vrijheidsbeeld namelijk symbool staat voor immigratie en vrijheid (Glassberg, 2003).

Figuur 1: Zyglis Figuur 2: Conrad

Naar politieke cartoons, voornamelijk de retorische aspecten ervan, wordt al vrij lang onderzoek gedaan. Vaak gebeurt dat door onderzoekers die één bepaalde politieke gebeurtenis als uitgangspunt nemen en vervolgens op een aangelegd cartooncorpus onderzoeken hoe er naar die gebeurtenis met visuele en verbale middelen verwezen wordt, en op welke wijze er commentaar op wordt gegeven. Een voorbeeld 9 van zo’n onderzoek is dat van Buell en Maus (1988). Zij keken naar de manieren waarop de kandidaten voor de presidentsverkiezingen in de VS in 1988 werden afgebeeld. Figuur 2 is hier een voorbeeld van. Hierop is te zien hoe presidentskandidaat George H.W. Bush wordt versnipperd door een papierversnipperaar. Op het versnipperde papier staat: “Bush in 88” en op de papierversnipperaar staat Iran-Contra Shredder. Iran-Contra staat ook wel bekend als de Irangate. De VS zou destijds wapens hebben geleverd aan Iran en met de inkomsten daarvan zouden de Contra’s gefinancierd zijn. Wat de cartoonist in figuur 2 kan bedoelen is dat Bush als president ‘versnipperd’ zal worden door het Iran- contra-schandaal, omdat hij in de periode voorafgaand aan zijn kandidatuur al op allerlei manieren betrokken was bij dit schandaal. Waar in het onderzoek van Buell en Maus (1988) de protagonist vast lag, keek Schilperoord (2013) naar cartoons waarin een bepaald iconisch object centraal stond om een uiteenlopende reeks topics aan de orde te stellen. In dit onderzoek werd geprobeerd om antwoord te geven op de vraag: “What kind of conceptual representations do readers construct while attempting to interpret cartoons?’’ (Schilperoord, 2013, p. 207). Om antwoord te krijgen op deze vraag is gebruik gemaakt van de iconische foto The raising of the flag on Iwo Jima, gemaakt op 23 februari 1945. Een voorbeeld van een cartoon die in dit onderzoek gebruikt werd is figuur 3. In deze cartoon is te zien hoe de Karzai-regerering van Afghanistan samen met Amerikaanse soldaten een vlag planten op een overhangende klif. Op de vlag is de tekst ‘surge’ afgebeeld, dit was de codenaam van de militaire operatie van de VS in Afghanistan vlak na 9/11 om de Taliban – de sponsors van het terrorisme – te verdrijven. In plaats daarvan kwam Karzai, die met steun van de VS een nieuwe regering oprichtte. Het probleem was echter dat deze regering al snel beschuldigd werd van het oppakken van politieke tegenstanders en martelingen. De democratische regering van Karzai was om deze reden ‘wankel’ te noemen. Dit is wat de overhangende klif metaforisch tot uitdrukking wil brengen. Voor de oorlog tegen Japan had de VS destijds gegronde redenen, maar of dat ook geldt voor de oorlog in Afghanistan wordt dus betwijfeld. Ze hebben geen gegronde redenen meer voor de huidige oorlog in Afghanistan. Met andere woorden, de VS moet zijn motieven om in Afghanistan het bewind van Karzai te steunen heroverwegen, want ze steunen iemand die niet is wie hij lijkt te zijn (Schilperoord, 2013). Naast het onderzoeken van cartoons waarin protagonisten of een iconisch object centraal staan, kan men ook kijken naar een bepaald topic, zoals Bounegru en Forceville in 2011 deden. Alle cartoons die zij onderzochten, gingen over de financiële crisis die de wereld raakte in 2008. Zij keken daarbij naar het gebruik van metaforen, “an identity relation (…) created between two phenonmena that, in the given context, belong to different categories.” (Bounegru & Forceville, 2011, p. 213). De metaforen werden in vier verschillende groepen verdeeld: 1. Catastrofe / ramp, 2. Ziekte / de Dood, 3. Bedelen en 4. Anders. Een voorbeeld van bedelen is figuur 4. De metafoor die de cartoonist in deze cartoon gebruikt is GELD is als ETEN.

Figuur 3: Zygis Figuur 4: Peray

De cartoonist kan hier bedoelen dat het geld naar de mensen gaat die het al genoeg hebben in plaats van naar hen die het echt nodig hebben, zoals met eten ook het geval is. In 70% van de onderzochte cartoons bleek dat zij van metaforen gebruikt maakten. In dit onderzoek stond dus een topic centraal, maar de protagonist kon wisselen. Het gebruik van een eventueel iconisch object stond ook niet vast. Zoals in deze voorbeelden duidelijk is geworden hebben de onderzoeken zich in het verleden gericht op een bepaald topic (Bounegru & Forceville, 2011), bepaalde protagonisten (Buell & Maus, 1988) of een iconisch beeld (Schilperoord, 2013). Naar mijn weten is er nog geen onderzoek uitgevoerd waarin de drie onderwerpen (topic, protagonist, iconisch beeld) vaststonden. In dit onderzoek zullen de protagonist (Donald Trump) en het iconische beeld (het Vrijheidsbeeld) vaststaan. Het topic staat hier niet vast, maar moet wel in relatie gebracht kunnen worden met Trump. Gezien het feit dat voorgaande onderzoeken zich focusten op een bepaald onderwerp zal dit onderzoek zich focussen op de vormgeving van cartoons waarin de drie onderwerpen vaststaan. Op deze manier kan namelijk onderzocht worden of er een bepaalde systematiek is in de manier waarop cartoonisten hun boodschap overbrengen op de lezer van de cartoon. Door een corpus aan te leggen zal systematisch onderzoek gedaan worden om bepaalde patronen te kunnen ontdekken. Als protagonist wordt in dit onderzoek gebruik gemaakt van de huidige president van de VS, Donald Trump. Door zijn voorkomen en uitlatingen is hij een veelgebruikt protagonist voor menig cartoonist geworden. Hij heeft een rechtse denkwijze als het gaat om immigratie, of om welk onderwerp dan ook. Zijn optreden en ideologie staan volgens velen, waaronder veel cartoonisten, lijnrecht tegenover de symboliek van het Vrijheidsbeeld als cultureel artefact in de VS. Het beeld is zeer bekend en ‘staat voor’ een aantal kernwaarden waarmee de inwoners van de VS zich bij voorkeur associëren: vrijheid, vaderlandslievendheid en het ideaal van de VS als een welkom toevluchtsoord voor iedereen op deze wereld (Glassberg, 2003). Zoals al kort aangehaald is, heeft Trump in figuur 1 de pen waarmee hij zijn executive order tekende in de rug van het Vrijheidsbeeld gepriemd, en dat betekent dat hij die kernwaarden aan zijn laars heeft gelapt: hij heeft de vrijheid verraden. Met deze cartoon wil de cartoonist zeggen dat de executive order het Vrijheidsbeeld en diens idealen verraadt, doordat het indruist tegen 11 de betekenis van het Vrijheidsbeeld. Naast Trump zullen alle cartoons die in dit onderzoek gebruikt worden een verwijzing hebben naar het iconische Vrijheidsbeeld. Dat dit beeld als een icoon gezien mag worden zal duidelijk worden in de volgende paragraaf. In deze scriptie zal geprobeerd worden om duidelijkheid te scheppen over hoe deze drie onderwerpen tezamen gebruikt worden door de cartoonist om Trump, al dan niet negatief, te beoordelen. Dit onderzoek zal proberen om dit probleem te verhelderen door de volgende onderzoeksvraag van een antwoord te voorzien: Hoe wordt het Vrijheidsbeeld en de symboliek die ermee is geassocieerd gebruikt door cartoonisten om commentaar te leveren op recente gebeurtenissen rondom en door Trump?

2 Theoretisch kader

In dit onderzoek zullen de cartoons met gelijktijdige verwijzingen naar Trump en het Vrijheidsbeeld opgevat worden als visuele optimale innovaties. De cartoons zijn een vorm van visuele optimale innovaties, omdat de cartoonisten het Vrijheidsbeeld anders afbeelden dan de manier waarop wij het beeld kennen. In dit hoofdstuk zal eerst worden stilgestaan bij de betekenis van optimale innovaties (paragraaf 2.1). Van de visuele optimale innovaties (VOI) zal een ‘hoe’-definitie gegeven worden, met andere woorden: hoe wordt een visuele optimale innovatie gecreëerd? De visuele optimale innovatie bestaat uit afzonderlijke maar samenhangende onderdelen. Deze onderdelen vormen de rode draad van dit hoofdstuk. Ieder onderdeel van de VOI zal uitvoerig toegelicht worden. Figuur 5 bevat een schematisch overzicht van paragraaf 2. De cartoons bestaan uit twee domeinen. Het eerste domein is het domein van het Vrijheidsbeeld. Dit beeld wordt gezien als de base en heeft symbolische betekenissen (paragraaf 2.2). Het tweede domein is het topic-domein: datgene waar de cartoon over gaat. Dit domein wordt gespecificeerd als de “protagonist: Donald Trump” en het “topic”: de gebeurtenis die in de cartoon aan de orde wordt gesteld en waarop kritiek wordt geleverd. Voor deze aanpassing kan de cartoonist gebruikmaken van verschillende grafische operaties waarmee de aspecten van deze twee domeinen visueel geïntegreerd worden (paragraaf 2.3). Deze aanpassing vormt vaak de sleutel tot het geven van betekenis aan de cartoon (paragraaf 2.4). De betekenis kan namelijk ontleend worden aan het contrast tussen de base en de innovatie (aanpassing aan het beeld).

Figuur 5: Schematisch overzicht van paragraaf 2.

2.1 Visuele optimale innovatie (VOI)

In de meeste cartoons die verzameld zijn in dit onderzoek (bijvoorbeeld in figuur 1) wordt het Vrijheidsbeeld weergegeven op een wijze die evident afwijkt van het originele beeld. Visuele optimale innovatie is een manier om deze cartoons te omschrijven. In deze bijdrage zullen cartoons beschouwd worden als een visuele optimale innovatie. De definitie van visuele optimale innovatie die Arts en Schilperoord (2016) voorstellen is afgeleid van de optimale innovatietheorie, die aanvankelijk gericht was op optimale innovatie van tekst (Giora et al., 2004). De definitie van de optimale innovatie van Giora et al. (2004) luidt als volgt:

“Optimal innovation – A stimulus would be optimally innovative if it involves (a) a novel – less or nonsalient – response to a given stimulus, which differs not only quantitatively but primarily qualitatively from the salient response(s) associated with this stimulus and (b) at the same time, allows for the automatic recoverability of a salient response related to that stimulus so that both responses make sense (e.g., the similarity and difference between them can be assessable). ” (Giora et al., 2004, p. 116).

De frase ‘weapons of mass distraction’ is een voorbeeld van een optimale innovatie. Dit is namelijk een gegeven stimulus die afwijkt van het originele ‘weapons of mass destruction’. In beide constituenten is ‘weapons of mass’ gelijk gebleven. Dit maakt voor de lezer duidelijk dat weapons of mass distraction afgeleid is van weapons of mass destruction, de term die circuleerde tijdens de Tweede Golfoorlog. De afwijking ‘distraction’ is in de bewoording van Giora et al. (2004) een ‘novel – less or nonsalient response’ en heeft een andere conceptuele betekenis dan ‘destruction’. Distraction staat voor een gebrek aan duidelijke en ordelijke gedachten, terwijl destruction stond voor de vernietigende kracht van Saddam Hoesseins vermeende wapenvoorraad. Als we vervolgens de betekenis van weapons of mass destruction en weapons of mass distraction combineren, wordt duidelijk dat de Britse en Amerikaanse overheden de vermeende wapenvoorraad als excuus gebruikten om Irak binnen te vallen, om op deze wijze de Amerikaanse en Britse burgers in verwarring te brengen. Beide overheden hadden namelijk andere motieven om Irak te bezetten. Het onderzoek van Giora et al. (2004) is voornamelijk gericht op de optimale innovatie van teksten. Zij onderzochten in een serie experimenten of de optimale innovatie ook op afbeeldingen toe te passen was die vergelijkbaar zijn met verbale optimale innovaties. Arts en Schilperoord (2016) hebben dit experiment gerepliceerd. Zij hebben de visuele optimale innovatietheorie ontwikkeld. Deze luidt als volgt:

a. “The base is a fixed expression, with some formal (syntactic, lexical prosodic, and even orthographic) and conceptual properties; b. The optimal innovation is created by a deviation of some of the base entity’s formal properties; c. The deviation must be such that it allows recovering the base entity; d. The deviation involves a discretely different conceptual meaning; e. The meaning of the optimal innovation combines the meaning of the base and the meaning of the deviation.” (Arts & Schilperoord, 2016, p. 72).

Aan de hand van deze theorie bestudeerden zij de manier waarop een afbeelding optimaal innovatief kan zijn.

Cartoons zullen in dit onderzoek als visuele optimale innovaties opgevat worden. Cartoonisten gebruiken het Vrijheidsbeeld namelijk op vele manieren in de cartoons met Trump in de hoofdrol. Het Vrijheidsbeeld kan daarmee beschouwd worden als een ‘base entity’, omdat het Vrijheidsbeeld

14 wereldwijd bekend is en vaak op afbeeldingen te zien is in uiteenlopende media en contexten (Arts & Schilperoord, 2016). Er is geen website van een reisorganisatie die géén afbeelding van het Vrijheidsbeeld bevat. Het beeld komt voor op postzegels (Charles, n.d.), in vele films, promotiefilmpjes, reclames, websites enzovoorts. Het beeld bestaat uit onderscheidbare onderdelen – namelijk de kroon, de toorts en de kledij – die een onderdeel van de betekenis van het geheel dragen (de ‘conceptual properties’). Deze onderdelen kunnen aangepast worden door de cartoonisten. Op het moment dat de cartoonist een onderdeel aanpast, ontstaat een optimale innovatie. Deze aanpassing dient op een zodanige manier uitgevoerd te worden dat de lezer het Vrijheidsbeeld nog steeds kan herkennen. Het aangepaste onderdeel van het Vrijheidsbeeld heeft een andere betekenis dan het originele onderdeel. Vervolgens dient de lezer het aangepaste onderdeel te vergelijken met het originele onderdeel, om zo tot de (overwegend) negatieve evaluatie van Trump te komen. Cartoons waarin het Vrijheidsbeeld voorkomt zijn niet in alle gevallen optimale innovaties. Figuur 6 is een voorbeeld van een cartoon waarin zowel Trump (afgebeeld als het paard van Troje) als het Vrijheidsbeeld voorkomen. Het beeld is in deze cartoon echter volledig intact gebleven. De cartoonist heeft hier niet aan het beeld gesleuteld en het lijkt erop dat z/hij het beeld louter gebruikt als visuele verwijzing naar de VS. De soldaten die uit het Trojaanse paard stappen dragen de Russische vlag bij zich. Kortom: Trump is het Trojaanse paard waarmee een vijandige natie zijn leger de VS in smokkelt. Dit is volgens de definitie van Arts en Schilperoord (2016) geen optimale innovatie, omdat hierin geen afwijking van het originele beeld te zien is overeenkomstig onderdeel b van de VOI. Hierdoor hebben onderdeel c en d ook geen betrekking op deze afbeelding. Het beeld is volledig intact gebleven, waardoor er symbolisch gezien niets gemanipuleerd is.

Figuur 6: Arend van Dam

Omdat de lezer van de cartoon kennis moet hebben van de symbolische betekenis en de historische betekenis van het Vrijheidsbeeld om de cartoons die hiernaar verwijzen te kunnen begrijpen, zullen deze betekenissen hieronder uiteengezet worden. Deze uiteenzetting start met de geschiedenis van het Vrijheidsbeeld, gevolgd door de symbolische betekenissen van de losse onderdelen van het Vrijheidsbeeld: de toorts, de kroon, het tablet. Tot slot zal de conceptuele betekenis van het beeld als

15 geheel besproken worden.

2.2 Betekenis van het Vrijheidsbeeld

In deze paragraaf wordt stilgestaan bij de betekenis van het Vrijheidsbeeld. Allereerst zal de geschiedenis van het beeld aan bod komen. Vervolgens zal de symboliek van de onderdelen van het beeld besproken worden. Ook zal besproken worden wat het beeld iconisch maakt. Tot slot zal een schematisch overzicht gegeven worden van de betekenissen van de onderdelen van het Vrijheidsbeeld.

2.2.1 Geschiedenis

Édouard Lefèbvre de Laboulaye was een Franse dichter, auteur, wetenschapper en antislavernijactivist (Cook, 1933). Hij had een diepgaande interesse in vrijheid, met name de vrijheid van donkere mensen in de Verenigde Staten. In Frankrijk was hij de voorzitter van de Franse emancipatiecommissie (Khan, 2010, p. 40). Het is dan ook geen verrassing dat hij actief deelnemer was in de realisatie van het cadeau van Frankrijk aan de Verenigde Staten: een standbeeld genaamd “the Statue of ‘Liberty Enlightening the World”’, zoals de originele naam was van het beeld dat bijna iedereen kent (Cook, 1933). De Laboulaye vatte rond 1865 het idee op om de VS een standbeeld te geven, omdat de staten hadden bewezen dat de democratie een levensvatbare manier van besturen is. De toenmalige VS-burgers hadden namelijk de burgeroorlog weten te beëindigen en de slavernij afgeschaft (National Park Service, n.d.). De jonge beeldhouwer en supporter van de republikeinse beweging Frederic Auguste Bartholdi werd gevraagd om een sculptuur van betekenis te ontwerpen om het honderdjarige bestaan (1886) van de Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring te vieren (Charles, n.d.). Bartholdi had Egypte bezocht en had bij het in aanbouw zijnde Suezkanaal vuurtorens gezien waarvan de bouw gebaseerd was op de Romeinse godin Libertas, zodanig aangepast dat deze vuurtorens op een Egyptische boer leken (Blakemore, 2015; Charles, n.d.). Hij raakte zozeer door deze beelden gefascineerd dat hij voorstelde om de inauguratie van het Suezkanaal op te luisteren met een groot standbeeld van een vrouw die Egypte zou vertegenwoordigen. Dat beeld zou geplaatst moeten worden voor de Egyptische ingang van het kanaal. Hoewel dit plan door Egypte te duur werd bevonden en daarom niet werd uitgevoerd (Blakemore, 2015), kreeg Bartholdi dankzij de commissie van Laboulaye alsnog de kans om zijn ‘vuurtoren’ te bouwen. Bartholdi was reeds eerder naar de VS afgereisd om een plek te vinden voor zijn standbeeld. Omdat de kosten van zijn plan echter hoog waren, besloten de VS en Frankijk om deze kosten te delen. Frankrijk maakte betaalde het standbeeld en de VS betaalden het voetstuk (Charles, n.d.). Bartholdi besloot om Alexandre Gustav Eiffel, bekend van de Eiffeltoren in Parijs, in te schakelen voor de bouw van het grote standbeeld. Eiffel zorgde ervoor dat het geraamte sterk genoeg zou zijn voor de koperen huid van het standbeeld. De bouw van het standbeeld werd gefinancierd door middel van geldinzamelingsacties. Zo werd de toorts vanuit Frankrijk naar New York vervoerd, om daar als attractie te dienen waar bezoekers geld voor moesten betalen, alvorens de toorts werd teruggebracht naar

Frankrijk om het beeld af te maken. Als plek voor het standbeeld werd Bedloe’s Island uitgekozen, het huidige Liberty Island in de haven van New York (Charles, n.d.), alwaar het beeld op 28 oktober 1886 werd onthuld. Nu de geschiedenis van het beeld geschetst is, zullen in de volgende subparagraaf de symboliek en de iconische gedachte achter het Vrijheidsbeeld besproken worden. Allereerst komt de symboliek aan bod. In dit kader zullen de onderdelen zoals de kroon en de toorts van het Vrijheidsbeeld besproken worden.

2.2.2 Symboliek

Na de inhuldiging in 1886 werd het Vrijheidsbeeld in 1924 aangeduid als een nationaal symbool (National Park Service, n.d.). Het is een feit dat het Vrijheidsbeeld een daadwerkelijk gemeenschappelijk symbool is geworden. Het is een beeld dat loyaliteiten en emoties oproept (Gombrich, 1965). In tegenstelling tot de Amerikaanse vlag staat het Vrijheidsbeeld voor meer dan een natie: het representeert abstracte idealen zoals vrijheid sterker dan de bedenkers uit Frankrijk konden voorzien (Glassberg, 2003). Daarnaast communiceert het beeld datgene wat de natie (de VS) kan bieden aan haar staatsburgers (Bodnar, Burt, Stinson & Truesdell, 2005). Volgens Charles (n.d.) bestaat de symboliek van het Vrijheidsbeeld uit twee onderdelen. Het eerste onderdeel is het fysieke deel: symbolen die geassocieerd worden met elementen van het beeld zelf. Het tweede onderdeel is het iconische of representatieve deel: datgene wat het beeld voor New York en de VS representeert. Allereerst zullen de fysieke elementen (toorts, kroon, et cetera) van het Vrijheidsbeeld besproken worden (zie figuur 7). Het Vrijheidsbeeld kan gezien worden als een metafoor van licht. Het is een samensmelting van een vuurtoren en het standbeeld van de Kolossus van Rhodos, de god van de zon: een van de zeven wonderen in de verbeelding van het westen (Gombrich, 1965). Het beeld heeft van 1886 tot 1902 ook de functie van vuurtoren vervuld. De toorts die het beeld in haar rechterhand houdt (te zien op figuur 7a) is de reden voor de originele naam ‘The statue of liberty enlightening the world’. Bartholdi wilde met deze toorts het idee van verlichting en de weg naar de vrijheid symboliseren (National Park Service, n.d.). Het mandje dat om de vlam heen zit, the American staple crop, symboliseert het voedsel dat regelmatig werd gegeten en een belangrijk onderdeel was van het eetpatroon van de inwoners van de VS. Het tweede fysieke onderdeel dat besproken wordt is de kroon (zie figuur 7b). De kroon bestaat uit twee onderdelen. Het eerste onderdeel is het diadeem, het deel dat op het hoofd staat. Dit onderdeel is een halo die verwijst naar de Romeinse godin Libertas. Zo wordt gesymboliseerd dat het vrijheidsideaal boven alles gaat. De kroon bestaat uit 25 ramen. Vaak wordt gedacht dat deze ramen symbool staan voor 25 edelstenen (National Park Service, n.d.). De puntige uiteinden (de nimbussen) verwijzen naar de zeven oceanen en continenten in de wereld, om zo te laten zien dat het beeld een wereldburger is en niet alleen een burger van de VS of van Frankrijk (National Park serivce, n.d.; 17

Christie, 2015). Het derde onderdeel is het tablet. In het tablet (te zien op figuur 7c) is de datum 4 juli 1776 gegraveerd in Romeinse letters. Dit is de onafhankelijkheidsdatum van de VS. Dit is tevens een verwijzing naar de Amerikaanse revolutie. Het tablet is vormgegeven als een keystone (National Park Service, n.d.). Een keystone is: “the final piece placed during construction and locks all the stones into position, allowing the arch or vault to bear weight” (Ching, 2012, p. 12). Dit is het belangrijkste element tijdens het bouwen van een architectonische boog of vault. Volgens Bartholdi is vrijheid een belangrijk element van de vrije samenleving. Om deze reden heeft hij de datum van de Onafhankelijkheidsdag in het tablet gegraveerd en het tablet vormgegeven als een keystone. Zoals een keystone de architectonische boog bij elkaar houdt, zo houdt de vrijheid iedereen bij elkaar in een vrije samenleving. De kleding die het beeld draagt (zie figuur 7d) is afgeleid van de traditionele Grieks-Romeinse palla en stola. Dit zijn een omslagrok en een eerbaar kleed (Bonte & Hasebroek, 1743), eertijds gedragen door personen die gezien werden als menselijke godinnen (Moreno, 2004). De sandalen en de gezichtsuitdrukking verwijzen naar Libertas, de Romeinse godin van de vrijheid (De Mulder, 1996).

Figuur 7: Mewar en nps.gov 18

Het laatste onderdeel is te zien op figuur 7e. Het beeld draagt kettingen en boeien rond de voeten. Deze staan symbool voor de bevrijding van de VS van Groot-Brittannië. De ketting wordt ook gezien als symbool voor een einde aan onderdrukking, tirannie en onderworpenheid (National Park Service, n.d.; Moreno, 2004). Volgens de National Park Service (n.d.) worden deze kettingen en boeien ook gezien als emancipatie van Afrikaanse slaven in Amerika aan het einde van de Amerikaanse burgeroorlog. Het beeld heeft haar voet opgeheven om weg te lopen van onderdrukking en slavernij (Christie, 2015). Hiermee laat het beeld zien dat het niet stilstaat, maar juist vooruit beweegt om haar boodschap te delen met de wereld (Charles, n.d.). Het beeld staat op Liberty Island in de haven van New York City en representeert een bepaalde vorm van Amerikaans nationalisme. Zelfs voordat de massale immigratie naar de VS op gang kwam, werd het beeld al geassocieerd met immigratie. Deze associatie werd benadrukt door het sonnet van Emma Lazarus. Om geld op te halen voor het voetstuk van het Vrijheidsbeeld schreef Emma Lazarus in 1883 het sonnet The New Colossus. Dit was een eerbetoon aan Lady Liberty (Prince, 2003). Het Vrijheidsbeeld kreeg in dit sonnet de naam ‘Mother of Exiles’ (moeder van de verbannelingen). Lazarus beschrijft in het sonnet vrijheid als het tegenovergestelde van despotisme en tirannie (Bodnar et al., 2005). Het volledige sonnet luidt als volgt:

Met het laatste couplet “Keep ancient lands…” geeft de dichteres uitdrukking aan de Amerikaanse gastvrijheid en de VS als toevluchtsoord voor de ‘tired’ en ‘poor’. Het gedicht kan gezien worden als een statement van de ideologische kernwaarden van de VS. Pas in 1903 werd het gedicht op een bronzen plaat gegraveerd en geplaatst op het voetstuk van het beeld. De hechte verbinding tussen het beeld en immigratie kwam pas aan het eind van de jaren 20 tot stand (Bodnar et al., 2005). Hoewel immigranten het Vrijheidsbeeld gingen beschouwen als symbool van hun gewonnen vrijheid, werd het beeld voorheen nog niet algemeen als symbool voor immigratie gezien. Daarnaast staat het beeld symbool voor de immigranten die een vitale bijdrage hebben geleverd aan het opbouwen van de samenleving (Bodnar et al., 2005). Op het moment dat de immigranten de VS 19 binnenkomen, zien zij het Vrijheidsbeeld, met als hoop om een nieuw leven op te kunnen bouwen in de VS. Het eiland waarop het beeld staat heette eerst Bedloe Island. Deze naam is in 1956 veranderd in Liberty Island, vermoedelijk om hiermee nog meer nadruk te leggen op de symboliek van vrijheid. De foto in figuur 8 toont de prominente plek van het Vrijheidsbeeld op Liberty Island. Naast een uitdrukking van vrijheid en immigratie is het beeld onlosmakelijk verbonden met New York City en daarmee met de VS. Het beeld is een belangrijke toeristische attractie geworden in de stad. Op figuur 9 is een foto te zien van het zicht op New York City vanaf Liberty Island.

Figuur 8: Mewar Figuur 9: Mewar

In deze paragraaf is toegelicht waar het Vrijheidsbeeld voor staat. De onderdelen van het beeld en de symboliek van het beeld zijn hierbij aan bod gekomen. In tabel 1 zijn de onderdelen van het Vrijheidsbeeld en de symboliek van deze onderdelen samengevat.

Tabel 1: Overzicht onderdelen Vrijheidsbeeld en hun betekenis Onderdeel Betekenis Toorts Verlichting en weg naar vrijheid Tablet Onafhankelijkheid Kleding Kledij van de godinnen, verwijzing naar Libertas Kettingen en boeien Einde aan onderdrukking, tirannie en onderworpenheid Kroon Diadeem Het vrijheidsideaal gaat boven alles 25 ramen Staat symbool voor de 25 edelstenen Nimbussen Zeven oceanen en continenten in de wereld, Vrijheidsbeeld is wereldburger Sonnet Statement van ideologische kernwaarden Locatie Verbondenheid met New York City en de VS

Het volgende onderdeel van de visuele optimale innovatie (onderdeel b) dat besproken zal worden, stelt dat een optimale innovatie van het beeld ontstaat op het moment dat onderdelen van de base in een

20 cartoon anders worden weergegeven dan het origineel (i.e. “The optimal innovation is created by a deviation of some of the base entity’s formal properties”). Dit is bijvoorbeeld zichtbaar in figuur 10.

Figuur 10: Jerry Holbert

Waar het originele beeld een brandende toorts vasthoudt, is in figuur 10 te zien dat Trump de vlam heeft uitgeblazen. Ook heeft het Vrijheidsbeeld een afwijkende gezichtsuitdrukking. Het beeld heeft van oorsprong een statige en neutrale gezichtsuitdrukking. In figuur 10 is te zien dat het beeld verbaasd kijkt. In de volgende paragraaf komen de mogelijkheden aan bod die de cartoonist heeft om een cartoon grafisch te manipuleren. Hierdoor wordt duidelijk dat de cartoonist in figuur 10 gebruik heeft gemaakt van de operatie “Distort”.

2.3 Operaties Een cartoonist kan meerdere operaties gebruiken in cartoons om een afwijkende versie van de base (het beeld) te creëren. Deze lijst met operaties is opgesteld op basis van de onderzoeken van Schilperoord (2017), Forceville (1996) en Philips en McQuarrie (2004) naar het gebruik van operaties in advertenties. Onderzoek naar cartoons die geïnspireerd zijn op de Iwo Jima foto laten zien dat deze operaties ook op cartoons van toepassing kunnen zijn (Schilperoord, 2013). De operaties die achtereenvolgens besproken worden zijn insert, substitute, merge, erase, distort en juxtaposition. Van iedere operatie zal een voorbeeld uit het corpus getoond worden.

Insert Bij toepassing van de operatie insert wordt een attribuut toegevoegd aan de base (het Vrijheidsbeeld). In figuur 11 is het Vrijheidsbeeld te herkennen aan het gezicht, de omhoogstekende arm, haar kledij en de kleuren van het beeld. Het beeld heeft echter een roze gebreide mutsje met kattenoortjes op. Dit wordt ook een pussyhat genoemd. De pussyhat is een symbool voor steun en solidariteit voor vrouwenrechten en politiek verzet (Pussyhatproject, n.d.). Deze muts hoort niet thuis in het Vrijheidsbeeld-domein (de base).

Substitute Het verschil tussen substitute, ook MP1 (Forceville, 1996) of replacement (Philips & McQuarrie, 2004) genoemd, verschilt van insert in de zin dat een attribuut van de base verwijderd wordt, waarvoor in de plaats een ander attribuut wordt ingevoegd (Schilperoord, 2017). Een voorbeeld van substitute is figuur 12. In deze cartoon zijn alle onderdelen van het Vrijheidsbeeld gehandhaafd (de kroon, de kledij, de toorts en de vlam) behalve het gezicht. Dit onderdeel heeft de cartoonist vervangen door het gezicht van Trump. Ook is hierbij een verbale aanwijzing geplaatst. De tekst verwijst naar het in de vorige paragraaf besproken sonnet The new colossus van Emma Lazarus.

Figuur 11: Michael de Adder Figuur 12: Scott Stantis

Merge Naast het toevoegen van een onderdeel (insert) of het vervangen van een onderdeel (substitute) is het mogelijk om de base grafisch samen te voegen met een reeks andere attributen (Schilperoord, 2017). Deze operatie wordt merge genoemd (Schilperoord, 2017) en wordt ook MP2 (Forceville, 1996) of fusion (Philips & McQuarrie, 2004) genoemd. In figuur 13 is de toorts grafisch geïntegreerd met attributen die op een gevangenis lijken, zoals tralies, bewakers en prikkeldraad.

Figuur 13: Emad Hajjaj

Erase De operatie erase houdt in dat een onderdeel van het originele beeld wordt verwijderd (Schilperoord, 2017). Een voorbeeld van erase is te zien in figuur 14. Dit is een cartoon waarin enkel nog de sokkel van het Vrijheidsbeeld te zien is en waaruit het beeld zelf is verwijderd.

Distort Door toepassing van de operatie distort wordt een onderdeel van het originele beeld vervormd, bijvoorbeeld vergroot of verkleind (Schilperoord, 2017). De cartoon in figuur 15 is een voorbeeld van distort. Het beeld is hierbij intact gebleven, maar de cartoonist heeft het beeld slanker gemaakt.

Figuur 14: Mike Luckovich Figuur 15: Steve Breen

Juxtaposition De laatste operatie waarmee het Vrijheidsbeeld grafisch gecombineerd kan worden met verwijzingen naar Trump is juxtaposition (Philips & McQuarrie, 2004), ook simile genoemd (Forceville, 1996). Juxtaposition houdt in dat een afbeelding van de base naast een ander attribuut wordt weergegeven. Figuur 16 is hiervan een voorbeeld.

Figuur 16: Arend van Dam

De operaties die hierboven zijn besproken komen niet altijd geïsoleerd voor. In veel cartoons worden combinaties van operaties gebruikt om een VOI te creëren, zoals figuur 16 laat zien. In het linker panel wordt namelijk distort gebruikt om de locatie van het beeld te manipuleren, terwijl in het rechter 23 panel een beeld van Trump het origineel vervangt.

2.4 Editorial cartoons

In de vorige paragrafen zijn de symboliek en de conceptuele betekenis van het Vrijheidsbeeld besproken, evenals de operaties die de cartoonisten kunnen gebruiken om een afwijking van het originele beeld aan de lezer te tonen. Volgens onderdeel c van de definitie van de VOI van Arts en Schilperoord (2016) zal de afwijkende weergave van het Vrijheidsbeeld zodanig moeten zijn dat de kijker de verwijzing naar het beeld onmiddellijk herkent (“The deviation must be such that it allows recovering the base entity.”). Het is van belang om een afwijkend beeld op een base te laten lijken, omdat dit de lezer de mogelijkheid biedt tot deduceren, oftewel het begrijpen van de cartoon. Met andere woorden: een aantal onderdelen van het Vrijheidsbeeld blijft gelijk, terwijl de andere onderdelen worden aangepast. De aanpassing is zodanig vormgegeven dat de afbeelding van het Vrijheidsbeeld in de cartoon nog steeds lijkt op het originele beeld. In het vervolg zal uitgelegd worden wat een politieke cartoon (editorial cartoon) is. Daarnaast wordt inzichtelijk gemaakt op welke wijze betekenis wordt gegeven aan de cartoon. Dit is van belang voor de cartoonist. Z/Hij moet de cartoon zodanig vormgeven dat de kijker de verwijzing naar het Vrijheidsbeeld ziet. De uiteindelijke betekenis van een optimale innovatie volgt namelijk uit de wijze waarop de cartoonist de betekenis van de base en van de afwijkingen in de cartoon combineert. Op deze wijze wordt vorm gegeven aan de onderdelen d en e van de definitie van de VOI: “The deviation involves a discretely different conceptual meaning and the meaning of the optimal innovation combines the meaning of the base and the meaning of the deviation.” Met andere woorden: de betekenis van de afwijking moet overeenkomen met de betekenis van het originele beeld. In deze paragraaf zal eerst een definitie van een editoral cartoon gegeven worden (paragraaf 2.4.1). Vervolgens komt aan bod hoe een cartoon gebruikmaakt van contrast om betekenis te genereren (paragraaf 2.4.2). Tot slot wordt in kaart gebracht wat de kenmerken van een iconisch beeld zijn (paragraaf 2.4.3).

2.4.1 Definitie editorial cartoons

Politieke cartoons zijn gedefinieerd als “a graphic presentation typically designed in a one-panel, non- continuous format to make an independent statement or observation on political events or social policy” (Edwards & Winkler, 1997, p. 306). Politieke cartoons worden bijna altijd gebruikt om het handelen van een politicus negatief te beoordelen (Feteris, 2012). Cartoonisten maken gebruik van één panel om deze beoordeling aan de lezer over te brengen (Edwards & Winkler, 1997; Medhurst & Desousa, 1981; Conners, 2005; El Refaie, 2009). In ‘zuivere’ cartoons illustreert de cartoonist zijn mening in een enkele afbeelding, terwijl in een strip een verhaal verteld wordt door middel van opeenvolgende afbeeldingen. Indien een cartoon uit

24 meerdere frames bestaat, dan bouwen de eerdere frames naar een clou toe in het laatste frame (Meilhammer, 1989). Figuur 16 is hierdoor strikt genomen geen editorial cartoon, maar een strip. Figuur 16 is een voorbeeld van een cartoon die niet aan het criterium voldoet, want deze cartoon bevat meerdere panels en maakt gebruik van een narratieve structuur1. In beginsel houd ik vast aan het ‘single criterium’. In voorkomende gevallen worden echter ook ‘strip-cartoons’ behandeld, met inachtneming van het feit dat deze vrij uitzonderlijk zijn. Ze worden zodoende beiden meegenomen in de dataverzameling en de analyse. In deze subparagraaf heb ik de definitie gegeven van een politieke cartoon. In de meeste cartoons wordt betekenis gegenereerd doordat de cartoonist gebruikmaakt van contrast (Medhurst & Desousa, 1981; Philips & McQuarrie, 2004). In de volgende paragraaf wordt nader ingegaan op de definitie van contrast en de manier waarop cartoonisten contrast toepassen.

2.4.2 Contrast

Het oproepen van een contrast is de belangrijkste retorische troop die cartoonisten gebruiken om een kritisch standpunt naar voren te brengen. In de cartoon in figuur 4 gaat het bijvoorbeeld om het contrast tussen de rijke en weldoorvoede westerling en de arme en hongerige inwoner van de Derde Wereld. In algemene termen kan het contrast in een cartoon een contrast zijn tussen nieuwe en oude ideeën en principes, tussen recht en onrecht, tussen oorlog en vrede of tussen rijkdom en armoede. Het contrast dat cartoons trachten op te roepen is altijd een contrast tussen de bestaande praktijk van een protagonist (het topic van de cartoon) en een idee over de wijze waarop de zaken ‘eigenlijk zouden moeten zijn’ (Van den Hoven & Schilperoord, in press). Medhurst en Desousa’s (1981) idee van ‘contrast’ als de belangrijkste retorische troop waarvan cartoonisten zich bedienen, is in de cartoons die in dit onderzoek centraal staan het contrast tussen de nobele idealen die gesymboliseerd worden door het Vrijheidsbeeld en de daden en opvattingen van Trump. De ‘polen’ van het contrast worden gevormd door de base (de norm) en de elementen die de VOI creëren (de praktijk van Trump die met deze norm contrasteert). Het Vrijheidsbeeld biedt door zijn vele symbolische betekenissen de cartoonist een reeks aan mogelijkheden om zijn evaluatie van Trump in een cartoon tot uitdrukking te brengen. Figuur 1 geeft daar een voorbeeld van. In de figuur is te zien hoe de pen waarmee Trump de executive order ondertekende in de rug van het Vrijheidsbeeld is gestoken. Daarnaast staat in het tablet de tekst van het sonnet van Emma Lazarus gegraveerd. Dit zorgt

1 Door middel van het cijfer 1 laat de cartoonist zien dat de aanhangers van Trump het Vrijheidsbeeld neerhaalden om vervolgens door middel van het cijfer 2 te laten zien dat haar plek is ingenomen door een beeld van Donald Trump. Volgens de Visual Narrative Grammar van Neil Cohn zou panel 1 gezien kunnen worden als een zogenaamde initial; een panel dat functioneert om de spanning van het verhaal te initiëren (Cohn, 2013, p. 421). Zo’n panel zet de actie of het evenement in beweging; iets wat de cartoonist hier doet door het Vrijheidsbeeld omver te laten trekken. Het panel erna wordt een peak genoemd (Cohn, 2013, p. 421) en daarin laat de cartoonist zien wat de uiteindelijk uitkomst is van de initial. De wijze waarop de 2 panels hiërarchisch verbonden zijn wordt omschreven als een arc, een verhaalboog die gezien kan worden als de visuele tegenhanger van wat in talige grammatica’s “S” genoemd wordt. 25 voor een contrast tussen de executive order en het sonnet van Emma Lazarus. Kort gezegd staat het sonnet voor het verwelkomen van personen door de VS die in andere landen niet welkom zijn. De executive order die Trump tekende staat gelijk aan een travel ban voor inwoners van een aantal Islamitische landen. Zij zijn hierdoor niet welkom in de VS. Met andere woorden: de executive order IS NIET ALS het Vrijheidsbeeld. Het kan gezien worden als ‘een mes in de rug’ van het Vrijheidsbeeld. Samenvattend levert de combinatie van de betekenis van de base en de betekenis van de aanpassingen altijd een contrast op. De toorts en de vlam staan voor vrijheid en immigratie. Omdat Trump deze uitblaast (zie figuur 10), contrasteert die handeling met datgene waar de base voor staat: vrijheid en gastvrijheid. Dit zorgt voor het contrast tussen Trump die tegen vrijheid en immigratie is, en het Vrijheidsbeeld dat staat voor vrijheid en immigratie.

2.4.3 Iconisch

Nadat in de vorige paragrafen inzichtelijk is geworden wat een cartoon is en aangetoond is dat een cartoonist contrast kan gebruiken om zijn/haar mening over te brengen op het publiek, zal in deze paragraaf besproken worden wat bedoeld wordt met de term ‘iconisch’ en waarom het Vrijheidsbeeld als iconisch kan worden gezien. Wat maakt een foto of een object iconisch? Iconische foto’s worden gedefinieerd als “those photographic images produced in print, electronic, or digital media that are recognized by everyone, are understood to be representations of historically significant events, activate strong emotional identification or response, and are regularly reproduced across a range of media, genres, or topics” (Hariman & Lucaites, 2001, p. 8). Een voorbeeld van een iconisch beeld is de Lone Tankman foto, genomen door Charlie Cole op 5 juni 1989 tijdens de Tiananmen-protesten in de Chinese hoofdstad Beijing. Op deze foto is te zien hoe een man vier tanks staande houdt op de plaats waar een dag eerder studentendemonstraties hardhandig tot een einde waren gebracht. Op het plein was het rustig totdat de tanks aan kwamen rijden. De man sprong voor de tanks om te voorkomen dat deze het plein op konden rijden. Hij sprong op de tank en probeerde met de bestuurders van de tank te praten. Uiteindelijk werd hij door omstanders meegenomen en verdween hij in de menigte. De symboliek achter deze foto houdt in dat de eenzame man die de tanks ophoudt staat voor het heroïsche en geweldloze individu dat opstaat tegen het geweld van een meedogenloze dictatuur. Volgens Iyer (1998) is deze foto door meer mensen bekeken dan het aantal mensen dat zowel Winston Churchill als Albert Einstein als James Joyce heeft gezien. Daarom kan gesteld worden dat deze foto door vele mensen herkend kan worden. Daarnaast representeert deze foto de demonstraties tegen de Chinese overheid met als doel om corruptie tegen te gaan, de rechten van de mens te vergroten en het verzoek om van de samenleving een democratische samenleving te maken. Dit was een historische gebeurtenis. Deze foto is een weergave van de gebeurtenissen in China. Toch wordt deze foto vaak gebruikt om verschillen in hiërarchieën weer te geven (Hubbert, 2014). Het is juist de anonimiteit van de man op deze foto die de foto zo universeel maakt, als symbool van het verzet tegen 26 onrechtvaardige regeringen. Deze foto is tevens vereeuwigd in de lijst “100 photos that changed the world” van Life Magazine (Sullivan, 2003). Het laatste onderdeel van de definitie heeft betrekking op de reproductie van de iconische foto. De Lone Tankman foto is in de afgelopen 25 jaar regelmatig gereproduceerd en heeft tevens de basis gevormd voor veel Amerikaanse politieke cartoons, memes, posters, YouTube-remixes en zelfs voor een Simpsons-parodie (Hillenbrand, 2017). Een voorbeeld van een Amerikaanse politieke cartoon die gebaseerd is op de Lone Tankman foto is weergegeven in figuur 17. In deze cartoon is te zien dat op de rug van de Tankman ‘Mexico’ geschreven staat. De tanks bevatten het haar en de handen van Trump. Deze handen verwijzen naar het ‘grab them by the pussy’-filmpje dat The Washington Post in 2016 naar buiten bracht. Daarnaast hebben de tanks een rode stikker met de letter T op de romp en staat de tekst ‘pay for my wall’ geschreven op de voorkant van de tanks. De commandopost is het hoofd van Trump en zijn hand is de loop van de tank. De tanks die staan voor Trump eisen geld van de Tankman (Mexico) om de bouw van een muur tussen Mexico en de VS mogelijk te maken. Mexico wil de bouw van deze muur tegengaan door hier niet aan mee te betalen. Dit wordt visueel versterkt door Mexico die de tanks een halt toeroept.

Figuur 17: Darrin Bell

In dit onderzoek zal het gebruik van het iconische Vrijheidsbeeld in cartoons onderzocht worden. De criteria die Hariman en Lucaites (2001) hanteren voor een foto, een beeld of een ander cultureel artefact om als ‘iconisch’ aangemerkt te worden, zijn van toepassing op dit object. Het Vrijheidsbeeld is bij velen in de gehele wereld bekend. Het symboliseert een reeks van ‘nobele’ gedachten en historische gebeurtenissen. Tevens roept het een sterke emotionele identificatie of reactie op. Ook wordt het beeld uitzonderlijk vaak gereproduceerd, op zeer uiteenlopende manieren in media, games en andere reproductievormen.

In de volgende paragraaf zal uitgelegd worden hoe de samenstelling van het corpus tot stand is gekomen. Daarnaast wordt uitgebreid stilgestaan bij de samenstelling van het codeboek dat in dit onderzoek gebruikt is om patronen in het gebruik van operaties in cartoons vast te stellen.

3 Methode

In deze paragraaf komt de methodologische opzet van dit onderzoek aan bod. Als eerste bespreek ik de aanleg van het corpus (paragraaf 3.1), vervolgens ga ik in op het codeboek dat voor dit onderzoek is ontwikkeld en gebruikt (paragraaf 3.2). Een codeboek is een verzameling van codes en hun betekenis in de context van een onderzoek (Vermeij, 2005). Coderen maakt de data begrijpelijk en biedt de mogelijkheid tot het systematisch doorlopen van de data. Dit is handig op het moment dat er gebruik gemaakt wordt van een groot databestand, zoals in dit onderzoek het geval is.

3.1 Corpusverzameling De cartoons die gebruikt worden in dit onderzoek zijn gemaakt door (professionele) cartoonisten van over de gehele wereld en al dan niet gepubliceerd in kranten, magazines, blogs en websites. Er is gezocht tussen 8 februari 2017 en 22 maart 2017 via online bronnen. Er was geen specifiek tijdframe, dat wil zeggen alle cartoons waar zowel Trump als het Vrijheidsbeeld in voorkwamen werden meegenomen ongeacht de tijdsperiode waarin deze cartoons werden gemaakt. Dit werd gedaan om ervoor te zorgen dat er zoveel mogelijke cartoons meegenomen zouden worden in de analyse. De voornaamste eis voor de cartoons om in aanmerking te komen voor verdere analyse was – uiteraard – dat ze een referentie aan zowel Trump als het Vrijheidsbeeld bevatten. Deze referentie kon in beginsel visueel zijn, maar verbale referenties werden op voorhand niet uitgesloten. De zoektermen die gebruikt waren zijn: ‘Trump en het Vrijheidsbeeld cartoon’, ‘Trump Statue of Liberty cartoon’ en ‘Trump cartoon’. De gebruikte zoekmethode is een combinatie van een convenience sample en een snowball sample. De methode leverde verschillende databases en sites op van cartoons, zoals caglecartoons.com, politicalcartoons.com, cartounistgroup.com en Pinterest (een sociaal media kanaal). Na de online zoektocht werden de cartoons handmatig gecheckt om eventuele doublures te voorkomen. Op basis van deze controle zijn er 6 cartoons uit het corpus verwijderd, hetgeen resulteerde in een corpus van 139 cartoons.2 Een voorbeeld van een cartoon die uit het corpus verwijderd werd is figuur 18. Deze cartoon verwijst naar Vrouwe Justitia en niet naar het Vrijheidsbeeld en werd daarom uit het corpus verwijderd.

Figuur 18: Daryl Cagle

2 https://drive.google.com/drive/folders/0B0HjykysWxTEODRreDRxaENROG8?usp=sharing 28

Om orde aan te kunnen brengen in het corpus werd iedere cartoon afzonderlijk genummerd en opgeslagen. Van iedere cartoon werd de cartoonist, URL (online vindplaats), datum en het mogelijke topic genoteerd (Appendix A), waardoor het topic van de cartoonist teruggevonden konden worden.

3.2 Analyse

De analyse van het cartooncorpus volgt in grote lijnen de aanpak zoals die voorgesteld en geïllustreerd is in het onderzoek van Schilperoord (2013) voor Iwo-Jima geïnspireerde cartoons. Tijdens de analyse van de cartoons is er gekeken naar de verschillende onderdelen van het Vrijheidsbeeld en naar de operatie die de cartoonist heeft gebruikt om de onderdelen aan te passen. Daarnaast is er gekeken naar de manier waarop het Vrijheidsbeeld is afgebeeld. De cartoonist kan het beeld namelijk afbeelden als levend wezen of als echt beeld. Voor de volledigheid is tevens onderzocht of er tekst gebruikt werd in de cartoons. In het vervolg van deze paragraaf zal de samenstelling van het codeboek besproken worden. De bovenstaande analytische stappen zullen dan worden geëxpliciteerd.

De analyse van de cartoons is erop gericht om na te gaan hoe met behulp van visuele (en eventuele verbale) middelen betekenissen gecreëerd worden. Om dat systematisch aan te pakken wordt per cartoon allereerst vastgesteld welke van de eerder besproken grafische operaties de cartoonist gebruikt heeft om de base en de innovatie te integreren. Vervolgens wordt nagegaan welk onderdeel van het Vrijheidsbeeld z/hij grafisch heeft gemanipuleerd. Met de symboliek van het Vrijheidsbeeld, zoals eerder uitgelegd, kan de mogelijke betekenis die de cartoonist geeft aan de afbeelding achterhaald worden. Dit wordt gedaan door het originele beeld te vergelijken met de afbeelding van het beeld in de cartoon. Er wordt een contrasterende vergelijking getrokken tussen de betekenis van het aangepaste onderdeel en de aanpassing die de cartoonist gedaan heeft. Een manier om de analyse zo structureel mogelijk te laten verlopen is door te coderen. De definitie van coderen die in dit onderzoek wordt aangehouden is als volgt:

“Quantitative content analysis is the systematic and replicable examination of symbols of communication, which have been assigned numeric values according to valid measurement rules and the analysis of relationships involving those values using statistical methods, to describe the communication, draw inferences about its meaning, or infer from the communication to its context, both of production and consumption.’’ (Riffe, Lace & Fico, 2005, p. 25).

Deze methode is de beste manier om gegevens van een groot aantal mediaberichten te verzamelen om op die manier vergelijkingen te maken (Wester & Atteveld, 2006). Het verschil met de definitie van Riffe, Lace en Fico (2005) is het feit dat in dit onderzoek geen statistische methoden worden toegepast op de analyse. Het coderen is puur bedoeld om de manier(en) waarop Trump en het Vrijheidsbeeld 29 worden gebruikt in cartoons in kaart te brengen. De samenstelling van het codeboek is gebaseerd op de grounded theory approach, dit is een systematische methodologie waarbij het ontstaan van een theorie gebaseerd is op het analyseren van de data (Martin & Turner, 1986). Het codeboek is ontstaan door het herhaaldelijk bekijken van het onderzoeksmateriaal, de constructie hiervan zal in de volgende paragrafen besproken worden. Figuur 19 geeft een schematisch overzicht van het codeerproces. Daarnaast kan het codeboek geraadpleegd worden in appendix B.

Figuur 19: Overzicht van het codeerproces

Zoals eerder aangegeven worden de cartoons opgevat als een vorm van visuele optimale innovatie. Daarom is er voor gekozen om iedere cartoon te vergelijken met figuur 8 en 9. Hierdoor kan de manier waarop de cartoon afwijkt van het originele beeld duidelijker aangewezen worden. Figuur 8 dient hier als referentiekader voor het beeld en figuur 9 voor de omgeving/locatie van het standbeeld. De vraag die voor ieder onderdeel van het Vrijheidsbeeld, zoals besproken in het stuk over de symboliek van het Vrijheidsbeeld (zie subparagraaf 2.2.2.), afzonderlijk gesteld werd was: ‘Is het onderdeel grafisch gemanipuleerd?’ Nu zal per onderdeel van het Vrijheidsbeeld besproken worden hoe de codeerregels zijn ontstaan. Als eerste de toorts. Tijdens het coderen kwam naar voren dat de vraag ‘Is het onderdeel grafisch gemanipuleerd?’ niet volledig opging voor de cartoons waar de toorts in afgebeeld was. Zo is op figuur 20 te zien dat de toorts van het Vrijheidsbeeld in zijn geheel intact is gebleven. Alleen de locatie is veranderd van haar rechterhand naar de koffer. Dit kan suggereren dat zij de toorts, die staat voor vrijheid, even heeft neergelegd, maar hij is wel belangrijk genoeg om mee te nemen bij haar verhuizing naar Canada. Om deze reden is er besloten om een extra categorie toe te voegen om te zien of de toorts aanwezig is en zo ja, hoe deze aanwezig is. Dit kan variëren van het bij zich dragen als in figuur 20 tot het naast zich neerleggen van de toorts en daarmee dus de vrijheid, zoals te zien is in figuur 21.

Figuur 20: Mike Lucovich Figuur 21: Tom Toles

Voor het tablet geldt hetzelfde als voor de toorts. Aan de vorm van het tablet werd in geen enkele cartoon gesleuteld door de cartoonist. Alleen de tekst op het tablet (‘JULY IV M DCCLXXVI’), het jaar van de onafhankelijkheidsverklaring, werd met enige regelmaat aangepast. Dit is ook te zien in figuur 16. Hier werd het tablet vervangen door in dit geval een pak dollarbiljetten. De cartoonist kan met deze ingreep bedoelen dat het alleen maar draait om geld nu Trump president is. Daarnaast zorgt Trump ervoor dat de onafhankelijkheid – de symboliek van het tablet – in het geding komt. Om het coderen overzichtelijker te maken is er voor gekozen om kleding, gezichtsuitdrukking en het schoeisel (de kettingen om haar voeten) samen te voegen tot het onderdeel ‘beeld’. Het beeld veranderde vaak op het moment dat Trump de vorm of locatie van het Vrijheidsbeeld had ingenomen. 31

In de meeste gevallen werden de uiterlijke kenmerken van het beeld vervangen door die van Trump. Tijdens het coderen kreeg de cartoon een code 0 als er niets gemanipuleerd was en een code 1 als dit wel het geval was. Waar figuur 16 een voorbeeld is van een cartoon waarin het beeld grafisch gemanipuleerd is, is figuur 6 een voorbeeld van een cartoon waarin het beeld intact is gebleven. Zoals eerder uitgelegd gebruikt de cartoonist het beeld als verwijzing naar de VS. De kroon die het Vrijheidsbeeld draagt is wel als losstaand component meegenomen, omdat dit onderdeel verwijst naar het Vrijheidsbeeld als wereldburger (zie tabel 1). In figuur 11 is te zien dat de kroon intact is gebleven, alleen heeft de cartoonist hier gebruik gemaakt van de operatie insert. Het vermoeden is dat het beeld zonder de kroon niet meer herkenbaar is. In de meeste gevallen is de kroon dan ook herkenbaar gebleven, daarom is er besloten om deze componenten alleen te coderen als grafisch gemanipuleerd of niet. Het gedicht van Emma Lazarus wordt op de meest uiteenlopende manieren weergegeven. Zo is in figuur 22 te zien dat het gedicht op het tablet geschreven is, terwijl dit oorspronkelijk op een bronzen plaat staat. Hier is dus de locatie van het gedicht gewijzigd. Door de tekst kan uit deze cartoon opgemaakt worden dat dit het einde is van de vrijheid en immigratie. Een ander voorbeeld is figuur 23, waarin zowel Trump als het Vrijheidsbeeld zijn afgebeeld en waarin het gedicht van Emma Lazarus compleet veranderd is in het ideaalbeeld van mensen die Trump wel welkom wil heten in de VS. Trump heeft namelijk een voorkeur voor sterke personen met blond haar en blauwe ogen die een muur willen bouwen voor het minimum loon. Deze personen zijn precies het tegenovergestelde van de immigranten waar Emma Lazarus zich op richtte.

Figuur 22: Adam Zyglis Figuur 23: Jeff Darcy

Ook de locatie van het Vrijheidsbeeld is belangrijk om te onderzoeken, omdat die zoals eerder aangegeven betekenisdragend is. Zoals op figuur 8 te zien is, staat het beeld op haar sokkel op Liberty Island. Cartoonisten benutten ook dit onderdeel wel eens in cartoons. Zo is in figuur 14 te zien dat het beeld volledig afwezig is. Ook in figuur 20 en 21 is het beeld van de locatie veranderd. In figuur 20 staat het beeld bij de Canadese grens en in figuur 21 is het beeld weliswaar aanwezig in New York, maar 32 staat het niet meer op haar sokkel. Code 0 (niet verplaatst) werd daarom toegeschreven op het moment dat het beeld in haar volledigheid op de sokkel stond en code 1 (verplaatst) op het moment dat ze zich op een andere locatie bevond zoals in figuur 20 en 21. Wat ook duidelijk werd tijdens het analyseren van de cartoons, was dat het Vrijheidsbeeld niet alleen als standbeeld wordt weergegeven maar soms ook als een levend, handelend wezen. Op het moment dat de cartoonist het Vrijheidsbeeld menselijke eigenschappen geeft is dat een vorm van antropomorfisme. Antropomorfisme is het toeschrijven van menselijke eigenschappen aan niet menselijke objecten, in dit geval het Vrijheidsbeeld (Guthrie, 1993, p. 62). Figuren 20 en 21 zijn voorbeelden waarin dit gebeurt. In figuur 20 wil het Vrijheidsbeeld Canada in en heeft ze haar bagage meegenomen, terwijl ze in figuur 21 op deuren klopt en zegt dat het mensen uit moet zetten. Een ander voorbeeld is figuur 22. Hier is te zien dat het Vrijheidsbeeld wordt ontslagen, omdat ze wordt afgebeeld als een werknemer. Figuren 6 en 22 zijn voorbeelden van cartoons waarin het Vrijheidsbeeld als Beeld is afgebeeld. In figuur 6 is er niet gesleuteld aan het beeld. In figuur 22 is dit wel het geval, maar is het nog steeds een beeld. Voor de volledigheid van het coderen is er ook gekeken of de cartoon al dan niet gebruikmaakte van tekst om een punt duidelijk te maken. De tekst stuurt de lezer namelijk naar de betekenis van de afbeelding. Het kan zo zijn dat de tekst de gehele betekenis van de cartoon draagt, terwijl de afbeeldingen zorgen voor de context. Dit kan worden gecontroleerd door de tekst te verwijderen of door een andere tekst aan de afbeelding toe te voegen (Cohn, 2016). Figuur 10 is een voorbeeld van een cartoon waarbij de tekst geen sturende werking heeft. Op het moment dat alle tekst verwijderd wordt, is de afbeelding nog steeds te begrijpen. Het coderen van dit onderdeel ging in twee stappen. Als eerste werd de vraag ‘Is er tekst aanwezig?’ en als tweede ‘Is de tekst nodig om de cartoon te begrijpen?’ gecodeerd. Ook hier werd een 0 aan nee en een 1 aan ja toegeschreven. Tot slot werd onderzocht welke operaties de cartoonist gebruikt om zo een afwijkende versie van de base (het beeld) te creëren. Dit kan z/hij doen door gebruik te maken van de eerder genoemde operaties: Insert, Substitute, Merge, Erase en Distort (Schilperoord, 2017) of door het gebruik van een juxtaposition (Philips & McQuarrie, 2004). Als een van deze operaties gebruikt werd kreeg deze de code 1. Het kon tevens zo zijn dat er meerdere operaties in een cartoon gebruikt werden.

In de volgende paragraaf zullen de resultaten besproken worden die verkregen zijn uit het coderingsproces.

4 Resultaten De opbouw van het hoofdstuk van de resultaten is als volgt. Allereerst wordt aangetoond dat het overgrote deel van de cartoons uit het cartooncorpus in vier hoofdgroepen onder te verdelen is. Deze groepen zullen besproken worden, waarbij een voorbeeld wordt gegeven van elke hoofdgroep. Daarnaast zal besproken worden welk onderdeel van de base het vaakst gemanipuleerd is door de cartoonist. Vervolgens worden de operaties besproken aan de hand van de frequenties van de operaties. De drie meest gebruikte operaties worden besproken aan de hand van een voorbeeldcartoon die gebruikmaakt van deze operatie. Om dit hoofdstuk af te sluiten wordt een aantal cartoons besproken dat op een bijzondere manier afwijkt van het originele beeld (bijvoorbeeld door het gebruik van schaduw of door de analogie met een ander iconisch beeld).

Tijdens het coderen van de cartoons uit het cartooncorpus viel op dat veel cartoons op elkaar leken. Na een concretere analyse van de cartoons bleek dat de cartoons in vier hoofdgroepen onder te verdelen zijn. De vier hoofdgroepen waartoe ruim 88% van de cartoons behoort zijn:

1. Trump vervangt het Vrijheidsbeeld 2. Trump doet iets met het Vrijheidsbeeld (bijvoorbeeld weghalen of afslanken) 3. Trump interacteert met het Vrijheidsbeeld 4. Het Vrijheidsbeeld handelt intentioneel

Het is tevens interessant om te onderzoeken hoeveel cartoons tot een hoofdgroep behoren. In tabel 2 zijn de frequenties van het aantal cartoons per hoofdgroep weergegeven.

Tabel 2: Frequentieverdeling vier hoofdgroepen

Groep Frequentie 0 – Geen Groep 16 1 – Trump vervangt het Vrijheidsbeeld 27 2 – Trump doet iets met het Vrijheidsbeeld (i.e. weghalen, afslanken) 35 3 – Trump interacteert met het Vrijheidsbeeld 46 4 – Het Vrijheidsbeeld handelt intentioneel 15 Noot: Groep 0 staat voor cartoons die niet te plaatsen waren in een van de vier groepen.

Wat hoofdgroep 1 kenmerkt is dat Trump het Vrijheidsbeeld vervangt. Dit is te zien in figuur 24. In deze cartoon is zichtbaar hoe de uiterlijke kenmerken van het Vrijheidsbeeld zijn vervangen door de uiterlijke kenmerken van Trump. De achtergrond van de cartoon (een verwijzing naar de New Yorkse skyline) en de brandende toorts die het standbeeld vasthoudt maken duidelijk dat Trump de plek van het Vrijheidsbeeld heeft ingenomen. Daarnaast heeft de cartoonist de kroon vervangen door een pet met ‘Trump’ erop. Het haar van het Vrijheidsbeeld is vervangen door het haar van Trump. Ook is te zien hoe dit beeld zijn pink uitsteekt. Dit is iets dat het originele beeld niet doet. De cartoon in figuur 25 is een voorbeeld van een cartoon die behoort tot hoofdgroep 2. In de cartoon is te zien hoe Trump het Vrijheidsbeeld bij het kruis pakt. Hier doet Trump iets met het 34

Vrijheidsbeeld. Deze cartoon verwijst naar het ‘grab them by the pussy’-incident (The Washington Post, 2016).

Figuur 24: Chip Kok Figuur 25: Hein de Kort

Het verschil tussen de vier groepen houdt in dat groepen 1 en 2 gebruikmaken van het Vrijheidsbeeld als beeld, terwijl groepen 3 en 4 het Vrijheidsbeeld zien als levend wezen. De cartoons die behoren tot groepen 3 en 4 kunnen als bewegend beeld (bijvoorbeeld een tekenfilm) gezien worden. Dit is tevens het subtiele verschil tussen de groepen 2 en 3. In figuur 26 is te zien hoe Trump samen met het Vrijheidsbeeld het gedicht van Emma Lazarus doorstreept. Het Vrijheidsbeeld is in deze cartoon afgebeeld als een levend wezen. Het beeld werkt als het ware samen met Trump. Deze cartoon kan dan ook als bewegend beeld gezien worden. Om deze reden behoort figuur 26 tot groep 3: ‘Trump interacteert met het Vrijheidsbeeld’. In tabel 2 is zichtbaar dat de minste cartoons tot groep 4 behoren. Deze groep is echter in stand gehouden, omdat het Vrijheidsbeeld in de cartoons vaak in actie komt. In deze cartoons neemt het Vrijheidsbeeld beslissingen op basis van uitspraken van Trump. Deze groep is om deze reden afwijkend van de andere groepen. De cartoon in figuur 27 is een voorbeeld van een cartoon waarin het Vrijheidsbeeld intentioneel handelt. In de cartoon is namelijk te zien hoe het Vrijheidsbeeld er zelf voor heeft gekozen om te verhuizen naar Canada. De gezichtsuitdrukking van het beeld toont aan dat zij angstig is voor de VS onder het regime van Trump. Typerend voor de cartoons die behoren tot groep 4 is dat Trump in deze cartoons volledig afwezig is. Uit de cartoons blijkt echter dat Trump de reden is voor de intentionele keuzes van het Vrijheidsbeeld.

Figuur 26: Peter Brookes Figuur 27: Ygreck

De cartoons uit het cartooncorpus kunnen in vier groepen worden onderverdeeld. Naast deze verdeling is onderzocht hoe vaak de onderdelen van het Vrijheidsbeeld gemanipuleerd worden door de cartoonist. In tabel 3 is overzichtelijk weergegeven hoe frequent elk onderdeel gemanipuleerd wordt.

Tabel 3: Frequenties van grafisch gemanipuleerde onderdelen

Onderdeel van het Vrijheidsbeeld Frequentie Kroon 18 Toorts 37 Tablet 31 Beeld 89 Sonnet 13 Locatie 56 Totaal 244

Dit levert een gemiddelde op van 1.75 grafisch gemanipuleerde onderdelen per cartoon. Dat het totaal (244) hoger ligt dan het aantal cartoons (N=139), komt door het feit dat een cartoonist meerdere onderdelen van het Vrijheidsbeeld kan manipuleren per cartoon. Dit geldt ook voor de frequenties van de gebruikte operaties (zie tabel 4).

Tabel 4: Frequenties van operaties die gebruikt zijn in de cartoon

Operatie Frequentie Insert 41 Substitute 47 Merge 5 Erase 13 Distort 82 Juxtaposition 1 Totaal 189

De juxtaposition valt op, omdat deze slechts eenmaal voorkwam in het cartooncorpus. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat deze cartoon meer lijkt op een stripcartoon. Het gebruik van de juxtaposition is hierdoor geen goede operatie om te gebruiken in een single-panel cartoon. Daarnaast is het opvallend dat de operatie distort vaak wordt gebruikt (82 keer). De andere twee operaties die vaak zijn gebruikt, zijn substitute (47 keer) en insert (41 keer). Het gemiddelde van het aantal operaties dat gebruikt werd per cartoon bedraagt 1.35.

Uit tabel 3 blijkt dat het beeld, de locatie van het beeld en de toorts door de cartoonist het vaakst grafisch gemanipuleerd zijn. Van deze onderdelen wordt hieronder een voorbeeld gegeven. De voorbeelden worden besproken aan de hand van de analytische vragen die gebruikt worden door Schilperoord (2013). Deze vragen zijn als volgt:

1. Welk onderdeel van het Vrijheidsbeeld wordt grafisch gemanipuleerd? 2. Welke operatie wordt hiervoor gebruikt?

3. Welke betekenis/symboliek ‘dragen’ de onderdelen? 4. Hoe worden de onderdelen gebruikt om contrast te creëren – en waarmee? 5. Welke betekenis levert dit uiteindelijk op?

Ingrepen in het beeld

Uit tabel 2 blijkt dat het beeld het vaakst grafisch gemanipuleerd wordt door de cartoonist. Figuur 28 is een voorbeeld van een cartoon waarin het beeld (bestaande uit de kledij en het gezicht) grafisch gemanipuleerd wordt. Deze cartoon past tevens in hoofdgroep 1 (Trump vervangt het Vrijheidsbeeld), omdat alleen de toorts en de kroon nog verwijzen naar de base. Het tablet is eveneens gehandhaafd, maar is voorzien van een andere tekst. Het beeld zelf is vervangen door Trump. Dit houdt in dat de cartoonist gebruik heeft gemaakt van de operatie substitute. De kledij van het Vrijheidsbeeld is een verwijzing naar de goddelijke personificatie van de godin van de vrijheid, Libertas. De tekst op het tablet is ook veranderd. De originele tekst op het tablet verwijst naar de dag waarop de VS onafhankelijk werd. Dit is een zeer belangrijke gebeurtenis voor de VS. De cartoon suggereert dat ‘Illegal immigration’ een belangrijk topic is voor Trump, omdat dit de tekst is die nu op het tablet staat. Inmiddels is het helder dat cartoons gebruikmaken van contrast om hun punt te maken en te communiceren naar de lezer van de cartoon. Door het Vrijheidsbeeld te vervangen door Trump, lijkt de cartoonist te stellen dat Trump in strijd handelt met de kernwaarden die het beeld representeert. Het contrast dat de cartoon oproept is het contrast tussen handelen in de geest van deze waarden enerzijds, en het verkwanselen van deze waarden door Trump anderzijds. Met andere woorden: het Vrijheidsbeeld staat open voor immigratie, terwijl Trump daar lijnrecht tegenover staat.

Figuur 28: Mike Lester Figuur 29: Mike Luckovich

Ingrepen in de locatie van het beeld

Naast het beeld is in tabel 3 te zien dat de locatie van het Vrijheidsbeeld 56 keer grafisch gemanipuleerd is. Het Vrijheidsbeeld werd in de cartoons ook op andere locaties dan Liberty Island gebruikt. De cartoon

37 in figuur 22 was hier een voorbeeld van. In deze cartoon had de cartoonist ervoor gekozen om het Vrijheidsbeeld af te beelden aan de Canadese grens, waar zij asiel lijkt aan te vragen. Deze cartoon past dan ook in hoofdgroep 4: het Vrijheidsbeeld handelt intentioneel. Figuur 29 is naast figuur 22 een ander voorbeeld van een cartoon waarin de locatie van het Vrijheidsbeeld verandert. In deze cartoon is te zien dat het Vrijheidsbeeld gekanteld is en door de leden van de ‘Trump deportation task force’ naar Parijs verplaatst is. Deze cartoon past in hoofdgroep 2 (Trump doet iets met het Vrijheidsbeeld), omdat het Vrijheidsbeeld, hier in haar hoedanigheid als beeld, verplaatst wordt. Door de task force lijkt het alsof Trump de opdracht heeft gegeven om het beeld te verplaatsen. Deze cartoon past niet in hoofdgroep 4, omdat het beeld niet als levend wezen wordt afgebeeld en het beeld dus ook niet zelf de keuze heeft gemaakt om weg te gaan uit de VS. De cartoonist heeft in figuur 29 gebruikgemaakt van de operatie distort. Het beeld is namelijk uit de oorspronkelijke omgeving gehaald (Liberty Island New York City) en verplaatst naar Parijs. Het feit dat het beeld verplaatst is naar Parijs is herkenbaar aan de Eiffeltoren, de Arc de Triomphe en een Fransman, herkenbaar aan de baret en de stokbroden die hij vasthoudt. Het beeld staat ook niet meer rechtop, maar is gekanteld. Dit is ook een vorm van de operatie distort. Alle overige onderdelen van het Vrijheidsbeeld zijn intact gebleven. De locatie van het Vrijheidsbeeld heeft een symbolische betekenis. Liberty Island draagt deze naam vermoedelijk om nog meer nadruk te leggen op de symboliek van de vrijheid. Daarnaast is het beeld een uitdrukking van vrijheid en immigratie. Het is tevens van belang om te weten dat het Vrijheidsbeeld een cadeau was van de Fransen aan de VS. Dit maakt het beeld strikt genomen een Frans beeld. De tekstuele bijdragen ‘where you want her?’ en ‘Trump deportation task force’ suggereren dat het Vrijheidsbeeld is uitgezet. Met deze cartoon kan de cartoonist bedoelen dat door het tekenen van de executive order door Trump zelfs het Vrijheidsbeeld niet meer veilig is in de VS. Het beeld wordt daarom verplaatst naar het land van oorsprong, namelijk Frankrijk. Met andere woorden: door het tekenen van de executive order gaat Trump in tegen het Vrijheidsbeeld en de kernwaarden die het beeld representeert. Dit doet vermoeden dat het Vrijheidsbeeld teruggestuurd moet worden wanneer de executive order tot uitvoer wordt gebracht, wat tevens het einde kan betekenen van de kernnormen en waarden van de VS.

Ingrepen in de toorts

Naast het beeld en de locatie is de toorts het meest gemanipuleerd door cartoonisten. Uit tabel 3 blijkt dat dit 37 keer is gedaan. Tijdens het samenstellen van het codeboek werd duidelijk dat een extra vraag aan het codeboek toegevoegd diende te worden. De toorts werd op zodanig verschillende wijzen gemanipuleerd dat het interessant werd om deze wijzen in kaart te brengen. Tabel 5 geeft weer op welke manieren de toorts grafisch gemanipuleerd werd door de cartoonisten.

Tabel 5: Frequentie Hoe is de toorts grafisch gemanipuleerd?

Hoe grafisch gemanipuleerd? Frequentie Niet 69 Gevallen 10 Niet aanwezig 21 Overgenomen door Trump 6 Gedoofd/uitgeblazen 4 Aanwezig, maar verplaatst 6 Aangepast/veranderd in iets anders 23 Totaal 139

Figuur 30 is een voorbeeld van een cartoon waarin de cartoonist de toorts grafisch gemanipuleerd heeft. Deze cartoon past in hoofdgroep 3: Trump interacteert met het Vrijheidsbeeld. Dit blijkt uit de houding van Trump en de gezichtsuitdrukking van het Vrijheidsbeeld. Het Vrijheidsbeeld heeft met deze gezichtsuitdrukking een menselijke eigenschap gekregen. Je zou kunnen stellen dat zij een gesprek aan het voeren zijn, waardoor deze cartoon als bewegend beeld gezien kan worden.

Figuur 30: Martin Sutovec

Op de vlam van de toorts en de gezichtsuitdrukking van het beeld na is het Vrijheidsbeeld intact gebleven. De vlam van de toorts staat voor de weg naar de vrijheid die immigranten kunnen belopen (National Park Service, n.d.). De neutrale gezichtsuitdrukking van het Vrijheidsbeeld kan gezien worden als open voor iedereen en niet veroordelend. De vlam is vervangen door een afbeelding van Donald Trump die het Vrijheidsbeeld bestraffend toespreekt, herkenbaar aan de armen in de zij en zijn hoofd dat naar voren gebogen is. Het vervangen van de vlam door Donald Trump is een vorm van substitute. De afwijkende gezichtsuitdrukking van het beeld is een vorm van distort. Op deze manier probeert de cartoonist een contradictie weer te geven. Doordat de vlam is vervangen door Trump, kan gesteld worden dat Trump in deze cartoon niet dezelfde symbolische betekenis heeft als de vlam. In de cartoon is te zien hoe Trump het Vrijheidsbeeld zo bestraffend toespreekt dat het lijkt alsof hij het niet eens is met de kernidealen van het Vrijheidsbeeld en daarmee

39 met de kernidealen van de VS. Het verongelijkte gezicht van het Vrijheidsbeeld laat zien dat het Vrijheidsbeeld het op haar beurt niet eens is met de idealen van Trump. Met andere woorden: de vlam die staat voor vrijheid is vervangen door Trump. Dit betekent dat Trump tegen de vrijheid van immigratie is.

Bovenstaande voorbeelden kwamen voort uit het feit dat deze onderdelen het vaakst grafisch gemanipuleerd werden door cartoonisten, zoals te zien is in tabel 2. Naast deze voorbeelden bevatte het cartooncorpus een aantal bijzondere cartoons. Hieronder worden twee bijzondere cartoons besproken. Deze cartoons worden van een duiding voorzien door dezelfde analytische vragen te beantwoorden als bij bovenstaande cartoons.

Gebruik van twee iconische beelden

De eerste bijzondere cartoon die wordt besproken is de cartoon in figuur 31. Deze cartoon lijkt sterk op het eerste panel van figuur 16, hier herhaald als figuur 32. In figuur 32 is te zien hoe het Vrijheidsbeeld omver werd getrokken door personen die op Trump stemden.

Figuur 31: Molina Figuur 32: Arend van Dam

Beide figuren doen sterk denken aan de foto die Goran Tomasevic maakte op 9 april 2003. Hij fotografeerde het omvertrekken van een standbeeld van Saddam Hoessein in Bagdad. De betekenis van deze foto is de ‘democratische overwinning’ op de Iraakse heerser Saddam Hoessein, geïnitieerd door het leger van de VS. Figuur 31 behoort tot hoofdgroep 2: Trump doet iets met het Vrijheidsbeeld – hij trekt het omver. In deze figuur is Trump aanwezig, herkenbaar aan de ‘T’ die op de katrol staat. Verder heeft het Vrijheidsbeeld geen menselijke eigenschappen, waardoor deze figuur tot hoofdgroep 2 behoort. Met het omvertrekken van het Vrijheidsbeeld verandert de locatie van het beeld. Het beeld wordt namelijk van de sokkel afgetrokken. Dit is een vorm van de operatie distort. Ook is in deze cartoon een vorm van insert te zien. De katrol en het touw dat om de nek van het Vrijheidsbeeld heen zit zijn aan het beeld toegevoegd. In deze cartoon is de verhouding tussen ‘goed’ en ‘slecht’ omgedraaid. Wat Saddam Hoessein destijds voor de VS was (namelijk een vijand tegen wie oorlog gevoerd moest worden), is het

Vrijheidsbeeld nu voor de VS. Waar de Verenigde Staten in 2003 er goed aan deden om het beeld van Saddam Hoessein omver te trekken, lijkt het omvertrekken van het Vrijheidsbeeld in deze cartoon juist een slechte keuze. Het ‘goede’ Vrijheidsbeeld wordt namelijk omvergetrokken. De wijze waarop het Vrijheidsbeeld in figuur 31 omver wordt getrokken, lijkt op de wijze waarop het beeld van Saddam Hoessein (die ‘slecht’ was) omver werd getrokken. Dit heeft tot gevolg dat de ‘goeden’ van weleer zijn veranderd in de ‘slechten’ van nu. Het Vrijheidsbeeld ondergaat hetzelfde lot als Saddam Hoessein in 2003. Waar het omvertrekken van een beeld toen gold als een overwinning van het goede op het kwade, is dit nu omgekeerd: een overwinning van het kwade (namelijk Trump) op het goede (namelijk het Vrijheidsbeeld). Kortom, Trump ‘verslaat’ de idealen van de VS net zoals de VS destijds Saddam Hoessein versloegen en verjaagden.

Naast het gebruik van Saddam Hoessein in cartoons heeft een enkele cartoonist gebruikgemaakt van een ander iconisch beeld: het beeld van King Kong, een enorme gorilla, bovenop het Empire State Building in New York City. Het beeld van King Kong bovenop het Empire State Building is een iconisch beeld voor vele Amerikanen. In de cartoon is te zien hoe Trump op de ‘King Kong manier’, al kloppend op zijn borst, aan het Vrijheidsbeeld hangt terwijl hij ‘that’s why the lady needs a TRUMP!’ zingt. Tegelijkertijd wordt hij gefilmd door de vliegtuigen die om hem heen vliegen. In de King Kong film uit 1933 zijn dit gevechtsvliegtuigen die King Kong om willen brengen. De tekst ‘thats why the lady needs a TRUMP!’ is een verwijzing naar het liedje ‘The lady is a Tramp’ van Frank Sinatra uit 1958. Dit nummer gaat over een sterke onafhankelijke vrouw die haar eigen prioriteiten stelt boven de prioriteiten van een ander. Zij heeft geen interesse in haar sociale leven en wordt daarom een tramp genoemd. Zij is tevens een ‘low class’ persoon. In de film wordt King Kong verliefd op een vrouw genaamd Ann. Hij wil haar hoe dan ook voor zichzelf hebben. King Kong was in wezen een ‘goede aap’ die de vrouw van zijn dromen wilde redden van de ‘kwade’ fotografen. Hij dacht namelijk dat de flitsers Ann aanvielen. Door in de cartoon King Kong te vervangen door Trump, ontstaat een soortgelijke complexe verschuiving van goed naar kwaad. Waar King Kong zijn grote liefde Ann ten koste van alles wilde beschermen, suggereert de cartoon dat Trump zich verheven voelt boven de idealen van het Vrijheidsbeeld. Hij vindt zijn eigen idealen van groter belang dan de idealen van het Vrijheidsbeeld. King Kong sloeg op de vlucht voor de (gevechts)vliegtuigen die hem neer zouden halen. In deze cartoon zoekt Trump de (film)vliegtuigen op, om zo in het middelpunt van de belangstelling te staan. Hiermee wordt het contrast opgeroepen dat het in de VS niet meer draait om het Vrijheidsbeeld, maar om Trump en zijn idealen.

Gebruik van schaduw

Een tweede voorbeeld van een bijzondere cartoon is de cartoon in figuur 30. In deze cartoon heeft de cartoonist gebruikgemaakt van schaduwen.

Figuur 33: Patrick Chappatte

Deze cartoon is gepubliceerd naar aanleiding van de travel ban (executive order) die Trump ondertekende. Door deze ban waren personen uit een aantal islamitische landen niet welkom in de VS. Deze personen werden ook geweigerd indien zij reeds in het bezit waren van een visa. De twee personen die rechts op de cartoon te zien zijn, zijn vermoedelijk twee islamitische personen, herkenbaar aan de hoofddoek die de vrouw draagt. Verder is het Vrijheidsbeeld te zien, maar niet in de oorspronkelijke omgeving (zoals te zien is in de figuren 8 en 9). Het bijzondere aan cartoon 33 is dat de natuurlijke schaduw van het Vrijheidsbeeld veranderd is in de schaduw van Trump. Aan deze cartoon is dan ook geen operatie toe te schrijven die in paragraaf 2.3 aan bod is gekomen. Deze cartoon maakt gebruik van een transitie. Met andere woorden: deze cartoon werkt op basis van een overgang van het Vrijheidsbeeld naar Trump. Een schaduw wordt gecreëerd doordat sprake is van een bepaalde configuratie van een ‘object’, een ‘lichtbron’ en een ‘oppervlakte’ (Dee & Santos, 2009, p. 3). Naar het gebruik van schaduwen is reeds veel onderzoek gedaan. Zo is onderzocht of de kijkers van kunst opmerken of de schaduw op schilderijen ontbreekt of incorrect is. Kijkers bleken dit niet altijd door te hebben (Jacobson & Werner, 2004). Daarnaast onderzochten Schilperoord en Van Weelden (under review) retorische schaduwen. Zij onderscheiden drie typen incongruente schaduwen die iets zeggen over het originele beeld waar de schaduw op gebaseerd is. Deze drie typen zijn als volgt:

“(1) shadows revealing the true nature of their casters or the ‘hidden contents’ of the caster’s mind; (2) shadows marking some transition their castings is involved in, and (3) shadows suggesting a certain quality attached to one of a shadow’s main ingredients: casting object, light source or surface.”

Schilperoord & Van Weelden (under review)

Volgens de typenverdeling van Schilperoord en Van Weelden (under review) bevat de cartoon in figuur 30 twee typen schaduwen: de ‘ware aard’ schaduw en de ‘transitionele’ schaduw. De ware aard schaduw is onwaarschijnlijker dan de transitionele schaduw, omdat het Vrijheidsbeeld staat voor de idealen van

42 de VS (vrijheid en immigratie), terwijl Trump hier juist tegen is. In de cartoon is te zien hoe de schaduw van het Vrijheidsbeeld verandert in Trump. Deze cartoon past daarom in hoofdgroep 2: ‘Trump doet iets met het Vrijheidsbeeld’. De nobele idealen van het Vrijheidsbeeld zijn komen te vervallen. Dit wordt gerepresenteerd door de schaduw van het Vrijheidsbeeld af te beelden als een (vermoedelijk) gewapende grenssoldaat die met geheven knuppel de immigranten tegenhoudt, terwijl het Vrijheidsbeeld de immigranten normaliter een veilig toevluchtsoord wil bieden. Een oplettende lezer zou kunnen denken dat deze cartoon een voorbeeld is van substitute, omdat de schaduw van het Vrijheidsbeeld vervangen wordt door de schaduw van Trump. Het draait in deze cartoon echter niet om de symboliek van de vrijheid die door de ideologie van Trump wordt vervangen, maar om de symboliek die daarin is komen te verkeren.

Met deze paragraaf is getracht om een analytische blik te werpen op het cartooncorpus. De cartoons zijn in vier hoofdgroepen onderverdeeld: Trump vervangt het Vrijheidsbeeld, Trump doet iets met het Vrijheidsbeeld, Trump interacteert met het Vrijheidsbeeld en het Vrijheidsbeeld handelt intentioneel. Daarnaast is gebleken dat de operaties distort, substitute en insert het vaakst gebruikt werden door de cartoonisten. De onderdelen van het Vrijheidsbeeld die het vaakst grafisch gemanipuleerd werden, zijn het beeld, de locatie van het beeld en de toorts. Door voor elke cartoon de analytische vragen te stellen, is getracht om een antwoord te geven op de volgende vraag: Hoe genereren cartoons met Trump in de hoofdrol betekenis?

In de volgende paragraaf wordt een conclusie getrokken en komen discussiepunten aan bod. Daarnaast zullen aanbevelingen voor vervolgonderzoek gegeven worden.

5. Conclusie / Discussie

In deze scriptie is onderzocht hoe het Vrijheidsbeeld en de symboliek die ermee geassocieerd is, gebruikt worden door cartoonisten om commentaar te leveren op recente gebeurtenissen rondom Trump. Dit onderzoek is hierdoor anders dan de onderzoeken van Buell en Mauss (1988), Bounegru en Forceville (2011) en Schilperoord (2013). In deze drie onderzoeken stond het topic, de protagonist of het iconische object vast. In deze scriptie zijn deze drie onderwerpen gecombineerd, om te onderzoeken of systematiek te ontdekken is in de cartoons met betrekking tot Trump. Alle cartoons uit het cartooncorpus bevatten een (visuele) verwijzing naar het Vrijheidsbeeld, Trump en een topic rondom Trump. Zoals de foto van Iwo Jima uit verschillende componenten bestaat (Schilperoord, 2013), laat het huidige onderzoek zien dat het Vrijheidsbeeld uit een aantal onderdelen bestaat. Ieder onderdeel heeft een eigen symboliek (tabel 1). Daarnaast heeft het Vrijheidsbeeld een conceptuele betekenis, namelijk de verwijzing naar New York City en de VS. Het beeld is bij vrijwel iedereen bekend, waardoor dit voor een cartoonist een gemakkelijk te gebruiken beeld is in cartoons. De analyse die ontleend is aan Schilperoord (2013) en gebruikt is in dit onderzoek, is dan ook niet alleen toe te passen op cartoons die gebruikmaken van iconische foto’s, maar ook op cartoons die gebruikmaken van een iconisch beeld. De aangepaste onderdelen van het Vrijheidsbeeld waren afhankelijk van het topic van de cartoon. Veelal waren dit gedane uitspraken en/of acties van en rondom Trump. De resultaten van dit onderzoek tonen aan dat op het moment dat een onderdeel van het Vrijheidsbeeld grafisch gemanipuleerd wordt, de cartoonist laat zien dat dit gemanipuleerde onderdeel niet gelijk is aan de normen en waarden van het Vrijheidsbeeld. Dit is in overeenstemming met de uitkomst van Schilperoord (2013). Hij stelt dat wanneer onderwerp X gelijk/niet gelijk staat aan de morele standaard die gevestigd is door de Iwo Jima foto, X beoordeeld zal moeten worden als goed/slecht. Met andere woorden dient een contrasterende vergelijking gemaakt te worden tussen de betekenis van het originele onderdeel en de manier waarop het onderdeel grafisch gemanipuleerd is. Cartoons maken gebruik van contrast om de protagonist uit de cartoon (Trump) als negatief te beoordelen (Medhurst & Desousa, 1981). Het contrast dat cartoons suggereren is altijd een contrast tussen de bestaande praktijk van een protagonist, en een idee dat opgeroepen wordt over de wijze waarop de zaken ‘eigenlijk zouden moeten zijn’ (Van den Hoven & Schilperoord, in press). Het gebruik van de operaties in de cartoons maakte deze negatieve evaluatie doorgaans concreter. Op het moment dat een bepaald onderdeel van het Vrijheidsbeeld grafisch gemanipuleerd werd, was het duidelijk dat het oordeel van de cartoonist zich richtte op de manipulatie van dit onderdeel. Op deze manier kon het contrast voor ieder onderdeel van het Vrijheidsbeeld gededuceerd worden. Uit het onderzoek van Buell en Mauss (1988) is gebleken dat de presidentskandidaten (de protagonisten) negatief beoordeeld werden in de cartoons. Ditzelfde onderzoek toont aan dat de negatieve beoordeling toenam naarmate de kandidaten meer in het nieuws kwamen. De protagonist uit 44 het huidige onderzoek (Trump) haalt ook regelmatig het nieuws. Vaak is dit niet op een positieve manier, met zijn uitspraak ‘grab them by the pussy’ en het tekenen van de executive order als recente voorbeelden. Dit waren onderwerpen waar cartoonisten ook regelmatig dankbaar gebruik van maakten. Figuur 25 bevat een voorbeeld van een cartoon die gebaseerd is op de ‘grab them by the pussy’ uitspraak. De cartoon in figuur 27 is een voorbeeld van een cartoon die gebaseerd is op de executive order. Dit waren enkele topics in dit onderzoek waarvan de cartoonisten gebruik konden maken. In tegenstelling tot het onderzoek van Bounegru en Forceville (2011), waarin zij cartoons onderzochten die gebruikmaakten van de financiële crisis, stond in het huidige onderzoek het topic strikt genomen niet vast. De cartoons moesten enkel een visuele en/of verbale verwijzing bevatten van/naar Trump. Dit onderzoek heeft aangetoond dat de cartoons waarin het topic, de protagonist en het iconische beeld vaststonden, onder te verdelen zijn in vier hoofdgroepen. Dit zijn de volgende groepen: Trump vervangt het Vrijheidsbeeld, Trump doet iets met het beeld, Trump interacteert met het Vrijheidsbeeld of het Vrijheidsbeeld handelt intentioneel. In elke groep speelt het Vrijheidsbeeld een andere rol. In groep 1 en 2 wordt het beeld afgebeeld als een beeld. In de groepen 3 en 4 wordt het beeld daarentegen als een levend wezen afgebeeld. Om het Vrijheidsbeeld grafisch te manipuleren, kan de cartoonist gebruikmaken van meerdere operaties. De resultaten van het onderzoek tonen aan dat de cartoonisten achtereenvolgens het vaakst gebruikmaakten van de volgende operaties: distort, substitute, insert, erase, merge en als laatste de juxtaposition. De frequenties gaven weer hoe vaak de cartoonist gebruikmaakte van de onderdelen van het Vrijheidsbeeld, om op deze wijze zijn/haar negatieve evaluatie van Trump en zijn handelen over te brengen op de lezer. De drie onderdelen die het vaakst grafisch gemanipuleerd werden zijn het beeld, de locatie van het beeld en de toorts. Om inzichtelijk te maken of een bepaald onderdeel van het Vrijheidsbeeld vooral wordt aangepakt door een bepaalde operatie, zijn de bevindingen van de operaties en de onderdelen naast elkaar gelegd. De frequenties in tabel 6 zijn hoger dan de frequenties in tabel 3 en tabel 4, omdat hierbij is gekeken naar de gebruikte operatie(s) per onderdeel in de cartoons. In tabel 6 wordt een duidelijkere vergelijking gemaakt tussen het gemanipuleerde onderdeel en de gebruikte operatie(s).

Tabel 6: Operaties per gemanipuleerd onderdeel

Onderdeel Operatie Insert Substitute Merge Erase Distort Juxtaposition Kroon 7 12 2 0 5 0 Toorts 3 30 2 5 18 0 Tablet 6 22 3 2 14 1 Beeld 25 37 5 11 59 1 Sonnet 1 10 1 1 6 0 Locatie 13 12 3 8 46 0 Totaal 45 123 16 27 148 2

Tabel 6 laat zien dat de operatie substitute het vaakst gebruikt wordt om de onderdelen kroon, toorts, tablet of het sonnet grafisch te manipuleren. Bij de overige twee onderdelen blijkt dat de cartoonisten het vaakst de operatie distort gebruiken. De andere operaties worden in veel mindere mate gebruikt. Opvallend aan tabel 6 is dat geen enkel cijfer overeenkomt met de getallen uit tabel 3 en 4. Dit komt doordat tabel 6 de cijfers van tabel 3 en 4 combineert. In tabel 3 is gekeken naar de cartoon als geheel. Voor ieder onderdeel van het Vrijheidsbeeld is onderzocht of dit onderdeel grafisch gemanipuleerd werd. Hierbij zijn de manieren waarop het onderdeel al dan niet grafisch gemanipuleerd werd buiten beschouwing gelaten. In figuur 34 is te zien hoe een rood petje, een pruik en een rode neus aan het Vrijheidsbeeld zijn toegevoegd. Dit is een voorbeeld van de operatie insert. Waar het petje wordt toegevoegd aan de kroon van het Vrijheidsbeeld, worden de pruik en de neus toegevoegd aan het gezicht (onderdeel van ‘het beeld’). Een kritische lezer van deze cartoon zou ook de geaccentueerde kin van het Vrijheidsbeeld zijn opgevallen. Dit zou een verwijzing kunnen zijn naar de onderkin van Trump. De operatie die de cartoonist hiervoor heeft gebruikt is substitute. Met andere woorden: de cartoonist heeft in dit geval twee verschillende operaties gebruikt om het gezicht grafisch te manipuleren. In tabel 3 is daarom niet gekeken naar de manieren waarop het onderdeel grafisch gemanipuleerd is, maar is aangegeven of het onderdeel grafisch gemanipuleerd is. Dit is tevens de verklaring voor de verschillen tussen de cijfers van tabel 3 en de som van de rij per onderdeel. Zo staat in tabel 3 vermeld dat het beeld 89 keer grafisch gemanipuleerd is, terwijl tabel 6 aangeeft dat dit 137 keer gebeurd is. Het verschil is gelegen in het feit dat een bepaald onderdeel meerdere operaties kan bevatten. Naast de cijfers van tabel 3 en 6 komen ook de cijfers van tabel 4 en tabel 6 niet overeen. De cartoonist heeft in figuur 34 de operatie insert gebruikt voor zowel het onderdeel ‘kroon’ als het onderdeel ‘beeld’. In tabel 4 is deze manier van tellen niet terug te vinden. Hier is eenzelfde verklaring voor als de verklaring voor het verschil tussen de cijfers in tabel 3 en tabel 6. Een bepaalde operatie kan betrekking hebben op meerdere onderdelen van het Vrijheidsbeeld. Hier is in de telling voor tabel 4 echter geen rekening mee gehouden. Dit verklaart het verschil tussen de cijfers van tabel 4 en de som per operatie in tabel 6.

Figuur 34: Ygreck

Er zijn ook voorbeelden van cartoons die naast het Vrijheidsbeeld gebruikmaken van een extra domein, zoals de iconische foto ‘Omvertrekken beeld Saddam Hoessein’ (figuur 31) of de beruchte scène op het Empire State Building uit de film ‘King Kong’. In dit onderzoek lag de focus op het gebruik van het Vrijheidsbeeld in editorial cartoons met Trump in de hoofdrol. Naast het Vrijheidsbeeld is een voorbeeld voorbijgekomen waarin gebruik werd gemaakt van een iconische foto, namelijk de Lone Tankman foto. Cartoonisten maken niet enkel gebruik van iconische beelden. Cartoonisten kunnen ook gebruikmaken van sporten. Figuur 35 is hier een voorbeeld van. In deze cartoon is te zien hoe Trump een American Football bal met de tekst ‘social media’ over een groep personen heen gooit. Deze personen representeren de pers, herkenbaar aan de camera, de microfoon en het schrijfblok. Een man die op de bank zit probeert de bal op te vangen. In mijn opinie zou de cartoonist kunnen bedoelen dat Trump de traditionele media niet nodig heeft om te scoren bij het publiek. Hij gebruikt liever sociale media om zijn mening te etaleren aan het publiek en is daarin succesvol. Dit is te herkennen aan de man die naar alle waarschijnlijkheid de bal (het social mediabericht) weet te vangen. De man die de bal moet vangen kijkt tevreden. Dit kan geïnterpreteerd worden alsof deze man de berichten van Trump graag ontvangt.

Figuur 35: Dana Summers

Figuur 35 toont aan dat cartoonisten naast iconische beelden ook het sportdomein kunnen gebruiken om hun evaluatie van een protagonist over te brengen op het publiek. Waar deze scriptie gericht was op het Vrijheidsbeeld als iconisch beeld, is het voor vervolgonderzoek interessant om andere domeinen te onderzoeken die de cartoonist kan gebruiken. In dit onderzoek lagen zowel het hulpdomein als het topic en/of de protagonist vast. De focus lag namelijk op het gebruik van het Vrijheidsbeeld in cartoons, om hiermee Trump en/of onderwerpen rondom Trump aan de orde te stellen. De systematiek van deze cartoons betreft het feit dat de cartoons het Vrijheidsbeeld gebruiken als morele maatstaf. Uit de cartoons kwam naar voren dat Trump de normen en waarden die in Amerika gelden verkwanselt. Geen enkele cartoon in dit onderzoek gebruikt het Vrijheidsbeeld om instemmend commentaar op Trump te geven. Dit onderzoek verschilt van andere onderzoeken, omdat dit onderzoek zowel het topic en/of de protagonist als het hulpdomein fixeert. In voorgaande onderzoeken werd het topic en/of de protagonist

47 onderzocht en was het hulpdomein variabel. Dit was het geval in het onderzoek van Buell & Maus (1988), waarin zij hebben bestudeerd op welke manier cartoons inhaken op de presidentsverkiezingen in de VS uit dat jaar. Welke opinies geven de cartoonisten hierover en welke beelden gebruiken zij om dit te doen? Bounegru en Forceville (2011) fixeerden het topic ‘financiële crisis uit 2009’ en onderzochten welke metaforische beelden de cartoonisten gebruiken om deze ernstige situatie aan te duiden. In bovenstaande onderzoeken stond het topic vast. Er zijn echter ook onderzoeken uitgevoerd waarbij het hulpdomein vaststaat, zoals het onderzoek van Schilperoord (2013). In dit onderzoek werd bestudeerd bij welke onderwerpen het hulpdomein (in dit geval de iconische Iwo Jima foto) wordt gebruikt en hoe het hulpdomein wordt gebruikt. Doordat het iconische object (het Vrijheidsbeeld) en de protagonist (Trump) vaststonden in dit onderzoek, kunnen de observaties ten aanzien van het retorische gebruik van het Vrijheidsbeeld als symbool niet toegeschreven worden aan variërende onderwerpen. Om dit te verduidelijken zal figuur 36 op eenzelfde manier geanalyseerd worden als de cartoons uit dit onderzoek. Deze cartoon is gepubliceerd naar aanleiding van de terroristische aanslag op 11 september 2011, uitgevoerd door Al Qaida. Tijdens deze aanslag vlogen lijnvliegtuigen in verschillende gebouwen op het Amerikaanse continent. Zo vlogen twee vliegtuigen in de Twin Towers van het World Trade Center, waardoor deze torens instortten. Het instorten van deze torens vormde de aanleiding voor de cartoon in figuur 36. Op de achtergrond van de cartoon is de horizon van New York City zichtbaar en op de voorgrond is het Vrijheidsbeeld te zien.

Figuur 36: R.J. Matson

Als figuur 36 wordt vergeleken met figuur 9 (de skyline van New York City), wordt duidelijk dat het beeld in wezen gelijk is gebleven. In de cartoon is echter een cruciaal onderdeel toegevoegd: er is een mes in de rug van het Vrijheidsbeeld gestoken. De cartoonist heeft in deze cartoon gebruikgemaakt van de operatie insert. Hiermee wil de cartoonist zeggen dat de aanval van Al Qaida (de protagonist) op het Amerikaanse vasteland een mes in de rug is van de normen en waarden waar het Vrijheidsbeeld

48 symbool voor staat. Met andere woorden wordt Al Qaida als moreel slecht geëvalueerd. Aan de hand van dit voorbeeld is inzichtelijk geworden dat het Vrijheidsbeeld niet alleen als morele maatstaf gebruikt kan worden om Trump een negatieve evaluatie te geven, maar dat het ook mogelijk is om andere morele kwesties te vergelijken met de normen en de waarden die het Vrijheidsbeeld representeert. Met andere woorden heeft dit onderzoek een systematiek ontdekt in de cartoons waar het topic en de protagonist/het hulpdomein vaststonden. Naast de systematiek in deze cartoons heeft dit onderzoek een onverwachts resultaat opgeleverd. In geen enkele cartoon uit het cartooncorpus kreeg Trump een positieve evaluatie. In alle cartoons werd het Vrijheidsbeeld gebruikt om de protagonist of het topic negatief neer te zetten. Dit is echter niet altijd het geval. Figuur 37 toont een cartoon die gemaakt is door Steve Benson op 15 november 2015, enkele dagen na de aanslagen in Parijs. Dit waren zes terroristische aanslagen in de avond en de nacht van vrijdag 13 november 2015. Tijdens deze aanslagen vielen 129 doden en meer dan 350 gewonden.

Figuur 37: Steve Benson

Op figuur 37 is het Vrijheidsbeeld te zien dat haar sokkel verlaat om naar Parijs te gaan. Hierbij heeft het beeld een geweer vast in plaats van de toorts, een vorm van de operatie substitute. Daarnaast heeft de cartoonist een rugzak aan het beeld toegevoegd. Dit kan erop duiden dat de cartoonist het Vrijheidsbeeld hier als Amerikaanse soldaat afbeeldt. De soldaat kan gezien worden als symbool voor de hulp, de kracht en de steun van de Amerikanen aan de Parijzenaren (Dawson, 1994). In de verte is een brandend Parijs te zien, herkenbaar aan de Eiffeltoren, met veel rook eromheen. De tekst ‘I’m coming’ en de looprichting van het Vrijheidsbeeld duiden erop dat het beeld onderweg is van New York City naar Parijs om hulp te bieden. Deze cartoon werd door de Amerikanen gebruikt om steun te betuigen aan Parijs. De keuze van de cartoonist voor het Vrijheidsbeeld is waarschijnlijk geen toevallige keuze geweest, aangezien het Vrijheidsbeeld deels in Parijs is gemaakt en een cadeau was van Frankrijk aan de VS. Zoals reeds vermeld wordt Trump in alle cartoons in dit onderzoek negatief geëvalueerd. Voor vervolgonderzoek is het interessant om te onderzoeken of de lezers van de cartoons de negatieve

49 evaluatie opmerken bij het lezen van de cartoon. De lezers van een cartoon zouden deze alleen begrijpen als zij bekend zijn met de kwesties rondom de cartoon, als zij de cartoon begrijpen in de culturele context en als zij in staat zijn om tot een analytisch oordeel van de cartoon te komen (Dougherty, 2002; El Refaie, 2009; El Refaie & Hörschelmann, 2010). Om deze reden dient vervolgonderzoek gericht te zijn op lezers die al met (enige) regelmaat de krant en/of politieke cartoons lezen, omdat voorkennis bijdraagt aan het begrijpen van visuele weergaves – in dit geval een politieke cartoon (Shah & Freedman, 2011). In het onderzoek van El Refaie (2009) werd ingegaan op de vraag hoe lezers een cartoon begrepen. Dit werd onderzocht door gebruik te maken van interviews waarin de respondenten drie cartoons over de publicatie van het ‘Butler rapport’3 moesten bekijken. Dit onderwerp was ten tijde van het onderzoek groot nieuws. Om deze reden was dit onderwerp gekozen. Op deze manier hadden de respondenten voldoende kennis om tot een analytisch oordeel te komen. De drie cartoons hadden hetzelfde onderwerp, maar waren verschillend in het gebruik van metafoor en de visuele stijl. Het huidige onderzoek maakt ook gebruik van cartoons waarbij de visuele stijl en de metafoor per cartoon verschillen. Figuur 38 geeft van iedere groep uit de vierdeling een distinctief voorbeeld voor de groep waartoe de cartoon behoort. Deze vier cartoons dienen vervolgens voorgelegd te worden aan een groep respondenten. De interviews zouden op dezelfde manier gestructureerd moeten worden als de eerste twee stappen uit het onderzoek van El Refaie uit 2009. Zij liet de respondenten eerst uitleggen wat zij zagen in een cartoon, zonder de cartoon te analyseren. Door dieper op de opmerkingen van de respondenten in te gaan, kon zij meer details aan het licht brengen. Vervolgens moesten de respondenten uitleggen wat zij dachten dat de cartoonist wilde communiceren. Als laatste stap werd naar de gemoedstoestand van de respondent gevraagd. De laatste vraag is minder van belang voor het onderzoeken van de vierdeling uit tabel 2. Door de respondenten de afbeeldingen uit figuur 38 voor te leggen en te laten omschrijven en interpreteren, kan de onderzoeker de antwoorden gerichter coderen. Hiermee kan onderzocht worden of de respondenten de cartoons op eenzelfde manier lezen als in dit onderzoek is gedaan. Ook zou de respondent na het lezen van de cartoon Trump een beoordeling moeten geven. Op deze manier kan worden onderzocht welke groep cartoons de lezer het beste overtuigde om Trump een negatieve evaluatie te geven. Figuur 39 zou een ander topic voor vervolgonderzoek kunnen zijn. In deze cartoon is Trump afgebeeld als een lid van de Ku Klux Klan. De vergelijking met het Vrijheidsbeeld kan in deze cartoon getrokken worden door de visuele toevoeging van het voetstuk en door de tekstuele toevoegingen aan de cartoon. In figuur 40 zijn deze tekstuele en visuele toevoegingen weggehaald. Zonder deze toevoegingen lijkt Trump niet meer op het Vrijheidsbeeld. Hij kan nu gezien worden als een lid van de

3 In het butler rapport werd onderzoek gedaan naar het gebruik van bepaalde kennis om de inval van de Britse regering in Irak te rechtvaardigen. 50

Ku Klux Klan. De vraag die hierbij gesteld kan worden is de volgende: hoever kan de cartoonist gaan zodat de cartoon nog lijkt op het originele beeld? Dit is een van de vereisten van de visuele optimale innovatietheorie. Gezien het feit dat deze vraag buiten de scope van het huidige onderzoek valt, kan toekomstig onderzoek deze vraag mogelijk wel beantwoorden.

Trump vervangt het Vrijheidsbeeld Trump doet iets met het Vrijheidsbeeld

38.1 Mitt Prigee 38.2 Steve Breen

Trump interacteert met het Vrijheidsbeeld Het Vrijheidsbeeld handelt intentioneel

38.3 Peter Brookes 38.4 Mike Luckovich

Figuur 38: Distinctieve voorbeelden per groep

Figuur 39: Britt Figuur 40: Britt

Concluderend is dit een van de eerste onderzoeken waarbij zowel de protagonist (Trump) als het iconische beeld (het Vrijheidsbeeld) in de onderzochte cartoons vaststonden. Hoewel het topic in dit onderzoek niet vaststond, gingen de cartoons vaak over dezelfde onderwerpen (bijvoorbeeld de Executive Order of Trump die de presidentsverkiezing wint). Dit onderzoek heeft aangetoond dat cartoons waarin de protagonist, het iconische beeld en in mindere mate een topic centraal staan onder te verdelen zijn in vier groepen. Dit is een nieuw inzicht dat nog niet gevonden was in de drie eerder besproken onderzoeken, waarin de focus lag op een onderwerp, een protagonist of een iconisch beeld. Wel werken de cartoons uit dit onderzoek op eenzelfde manier als de cartoons die Schilperoord (2013) had onderzocht. In het huidige onderzoek werd het Vrijheidsbeeld als morele maatstaf gebruikt om een kritisch oordeel te vellen over het topic of over de protagonist. Dit is in overeenstemming met de manier waarop de Iwo Jima foto uit het onderzoek van Schilperoord uit 2013 gebruikt werd om een kritisch oordeel te vellen. Zowel beeld als foto leveren een morele standaard. Op het moment dat een geadresseerd topic aan de morele standaard voldoet, wordt dat topic als positief beoordeeld. Voldoet het topic en/of de protagonist niet aan de maatstaf, dan moet het topic of de protagonist als negatief worden beoordeeld. Van het topic en/of de protagonist mag namelijk worden verwacht dat zij handelen ‘in de geest’ van de symboliek die gekoppeld is aan het gebruikte icoon. Voor Schilperoord (2013) was dit de Iwo Jima foto en in het huidige onderzoek was dit het Vrijheidsbeeld. In alle cartoons in dit onderzoek werden het topic en/of de protagonist (Trump) als ‘slecht’ beoordeeld. Het Vrijheidsbeeld kan echter ook gebruikt worden om het topic en/of de protagonist als ‘goed’ te beoordelen. Figuur 41 is een voorbeeld van een cartoon waarin het Vrijheidsbeeld gebruikt wordt om het immigratiebeleid als positief te beoordelen. In deze cartoon is te zien hoe het Vrijheidsbeeld immigranten van verschillende etniciteiten welkom heet in Amerika door middel van een omhelzing. De immigranten krijgen hierdoor een glimlach op hun gezicht. Deze immigranten zijn met een bootje en met hun bagage naar Amerika gekomen. Op de bagagelabels staan positieve eigenschappen vermeld die de immigranten kunnen helpen om de American Dream te bereiken. In dit geval staat figuur 41 precies voor datgene wat het Vrijheidsbeeld uitstraalt, namelijk de vrijheid van immigratie en de weg naar vrijheid.

Figuur 41: “Vrijheidsbeeld ontvangt immigranten” 52

Dit onderzoek heeft aangetoond dat het fixeren van het topic en/of de protagonist en het iconische object nieuwe inzichten oplevert. Een van deze inzichten betreft het inzicht dat het iconisch object dient als morele maatstaf, zoals vastgesteld werd door Schilperoord in 2013. Daarnaast is gebleken dat de cartoons uit het gebruikte corpus onder te verdelen zijn in vier groepen. Deze indeling hangt samen met de gebruikte visualisaties in de cartoons. De basis is nu gelegd voor vervolgonderzoek om dieper in te gaan op de manier waarop de lezers van de cartoons deze mogelijk begrijpen.

Referentielijst: [Pussyhat Project]. (n.d.). Geraadpleegd van http://www.pussyhatproject.com/

Arts, A., & Schilperoord, J. (2016). Visual optimal innovation. In C. Fernandes (Red.), Multimodality and Performance (pp. 61-80). Newcastle upon Tyne, UK: Cambridge Scholars Publishing.

Blakemore, E. (2015, 24 november). The Statue of Liberty was originally a muslim woman. Geraadpleegd van http://www.smithsonianmag.com/smart-news/statue-liberty-was-originally- muslim-woman-180957377/?no-ist

Bodnar, J., Burt, L., Stinson, J., & Truesdell, B. (2005). The changing face of the Statue of Liberty (A historical resource study for the National Park Service). Geraadpleegd van http://www.cesu.umn.edu/sites/cesu.umn.edu/files/statueofliberty.pdf

Bonte, A., & Hasebroek, J. (1743). Gerardus Outhofs Verklaaringe over ‘t boek van Ruth,: waar in de geschiedenisse in haare spreekwyzen naar de kragt der grond-tale wordt geopendt, door de oudheidt en gewoontens van de oude Hebreen, Grieken, Romeinen en andere volkeren opgeheldert ... Vercierdt met eenige fraaje kopere plaaten, nodige bladwyzers en uitmuntende brieven, (2e ed.). Leiden, Netherlands: Adrianus Bonte en Johannes Hasebroek.

Bounegru, L., & Forceville, C. (2011). Metaphors in editorial cartoons representing the global financial crisis. Visual communication, 10(2), 209-229.

Buell, E. H., & Maus, M. (1988). Is the pen mightier than the word? Editorial cartoons and 1988 presidential nominating politics. PS: Political Science & Politics, 21(4), 847-858.

Charles, H. K. (n.d.). The Statue of Liberty: Icon of freedom and hope! [Article]. Geraadpleegd van https://postalmuseum.si.edu/research/pdfs/Charles-Statue_of_Liberty.pdf

Ching, F. D. (2012). A visual dictionary of architecture (2e ed.). Hoboken, NJ: John Wiley & Sons.

Christie, S. (2015, 28 oktober). Statue of Liberty: 50 fascinating facts. Geraadpleegd van http://www.telegraph.co.uk/travel/destinations/north-america/united-states/new- york/articles/Statue-of-Liberty-50-fascinating-facts/

Cohn, N. (2013). Visual narrative structure. Cognitive Science, 34, 413-452.

Cohn, N. (2016). A multimodal parallel architecture: A cognitive framework for multimodal interactions. Cognition, 146, 304-323.

Conners, J. L. (2005). Visual representations of the 2004 presidential campaign. American Behavioral Scientist, 49(3), 479-487.

Cook, M. (1933). Edouard Lefebre de Laboulaye and the negro. The Journal of Negro History, 18(3), 246-255.

Dawson, G. (1994). Soldier Heroes. Abingdon, Verenigd Koninkrijk: Routledge.

Dee, H.M., & Santos, P.E. (2011). The perception and content of cast shadows: An interdisciplinary review. Spatial Cognition & Computation, 11(3), 226 – 253.

Dougherty, B.K. (2001). Comic Relief: using political cartoons in the classroom. International Studies Perspectives, 3, 258 – 270.

Edwards, J. L., & Winkler, C. K. (1997). Representative form and the visual ideograph: The iwo Jima image in editorial cartoons. Quarterly Journal of Speech, 83, 289-310.

El Reafaie, E. (2009). Multiliteracies: how readers interpret political cartoons. Visual Communication, 8(2), 181-205.

El Refaie, E., & Hörschelmann, K. (2010). Young people's readings of a political cartoon and the concept of mulitmodal literacy. Discourse: Studies in Cultural Politics of Education, 31(2), 195-207.

Feteris, E. T. (2012). Strategisch manoeuvreren in politieke cartoons met een visuele scenariometafoor. Tijdschrift voor Taalbeheersing, 34(3), 199-212.

Forceville, C. (1996). Pictorial metaphor in advertisements and billboards: Case studies. In C. Forceville (Red.), Pictorial metaphor in advertising (pp. 108-162). London, United Kingdom: Routledge.

Giora, R., Fein, O., Kronrod, A., Elnatan, I., Shuval, N., & Zur, A. (2004). Weapons of mass distraction: optimal innovation and pleasure ratings. Metaphor and Symbol, 19(2), 115-141.

Glassberg, D. (2003). Rethinking the Statue of Liberty: old Meanings, new contexts [Artikel]. Geraadpleegd van https://www.communicationsmgr.com/projects/1159/docs/RethinkingTheStatue-Glassberg.pdf

Gombrich, E. H. (1965). The use of art for the study of symbols. American Psychologist, 20(1), 34-50.

Gutherie, S. E. (1993). Faces in the clouds: A new theory of religion. Oxford, United Kingdom: Oxford University Press.

Hariman, R., & Lucaites, J. L. (2001). Dissent and emotional management in a liberal‐democratic society: The Kent state iconic photograph. Rhetoric Society Quaterly, 31, 5-31.

Heck, W. (2017, 30 januari). Wat heeft Donald Trump nou precies besloten? Geraadpleegd van https://www.nrc.nl/nieuws/2017/01/30/vijf-vragen-over-trumps-immigratiemaatregel- 6472164-a1543655 55

Hillenbrand, M. (2017). Remaking Tank Man, in China. Journal of Visual Culture, 16(2), 127-166.

Hoven, P. van den., Schilperoord, J. (in press) Argumentation by incongruity: Visual argumentative meaning in editorial cartoons.

Hubbert, J. (2014). Appropriating Iconicity: Why tank man still matters. Visual Anthropology Review, 30(2), 114-126.

Jacobson, J., & Werner, S. (2004). Why cast shadows are expendable: Insensitivity of human observers and the inherent ambiguity of cast shadows in pictorial art. Perception, 33, 1369-1383.

Khan, Y. S. (2010). Enlightening the world: the creation of the Statue of Liberty. Ithaca, NY: Cornell University Press.

Martin, P. Y., & Turner, B. A. (1986). Grounded theory and organizational research. Journal of Applied Behavioral Science, 22(2), 141-157.

Medhurst, M. J., & Desousa, M. A. (1981). Political cartoons as rhetorical form: A taxonomy of graphic discourse. Communication Monographs, 48, 197-236.

Meilhammer, T. (1989). Fast alles über Cartoons. [Almost everything about cartoons]. Ravensburg, Germany: Meier.

Moreno, B. (2004). Images of America The Statue of Liberty. San Francisco, CA: Arcadia.

Mulder, B. de. (1996). Stoere mannen, zachte vrouwen: beeldvorming in de socialistische iconografie. Monumenta, 3, 51-57.

National Park Service. (n.d.). Liberty enlightening the world. Geraadpleegd van https://www.nps.gov/STLI/index.htm

Philips, B. J., & McQuarrie, E. F. (2004). Beyond visual metaphor: A new typology of visual rhetoric in advertising. Marketing theory, 4(1/2), 113-136.

Prince, W. S. (2013). Emma Lazarus: Voice of Liberty, Voice of Conscience Documents. 5. [Article]. Geraadpleegd van http://digitalcommons.brockport.edu/emma_docs/5

Riffe, D., Lacy, S., & Fico, F. (2005). Analyzing media messages: Using quantitative content analysis in research. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum.

Schilperoord, J. (2013). Raising the Issue: A mental-Space approach to Iwo Jima-inspired editorial cartoons. Metaphor and Symbol, 28(3), 185-212.

Schilperoord, J. (2017). Ways with pictures: visual incongruities and metaphor. Manuscript to appear in Steen, G. (ed.). Visual Metaphor; Structure and Process.

Schilperoord, J., & L. van Weelden (under review) Rhetorical Shadows; the conceptual representation of incongruent shadows.

Shah, P. & Freedman, E.G. (2011). Bar and line graph comprehension: An interaction of top-down and bottom-up processes. Topics in Cognitive Science, 3, 560-578.

Sullivan, R. (2003). 100 photographs that changed the world. New York City, NY: Life books

The Washington Post. (2016, 08 december). Trump recorded having extremely lewd conversation about women in 2005. Geraadpleegd van https://www.washingtonpost.com/politics/trump-recorded- having-extremely-lewd-conversation-about-women-in-2005/2016/10/07/3b9ce776-8cb4-11e6- bf8a-3d26847eeed4_story.html?utm_term=.69b043281975

Vermeij, A. (2005, 23 december). Dictaat Statistische Methoden [Dictaat]. Geraadpleegd van http://www.cs.ru.nl/~tomh/onderwijs/om2%20(2005)/om2_files/syllabus/statistiek.pdf

Volkskrant. (2016, 09 november). Donald Trump wint presidentsverkiezingen VS. Geraadpleegd van http://www.volkskrant.nl/buitenland/donald-trump-wint-presidentsverkiezingen-vs~a4411490/

Wester, F., & Atteveld, W.V. (2006). Inhoudsanalyse: Theorie en praktijk. Deventer, The Netherlands: Kluwer.

Appendix A: Cartoonist/publicatiedatum/gebeurtenis cartoons4

Nr: Cartoonist Datum Gebeurtenis 19 Taylor Jones 11-nov-16 Trump tegen vrijheid 1 Michael de 9-nov-16 Trump wint verkiezing 20 Pat Bagley 13-jan-17 Grab them by the pussy' / Trump Adder z’n ideeën over vrouwen 2 Michael de 24-jan-17 Vrouwen mars tegen Trump 21 John Cole 20-jan-17 Inauguratie Trump Adder 22 Osmani 20-jan-17 Inauguratie Trump 3 Hein de Kort 9-nov-16 Trump wint verkiezing Simanca 4 Jeff Darcy 2-sep-16 Mocht Trump winnen dan zet 23 Osama Hajjaj 23-jan-17 Inauguratie Trump hij miljoenen buitenlanders uit. 24 R.J. Matson 26-jan-17 Grens Mexico/VS 5 - 30-jan-17 Grens Mexico/VS 25 Marian 29-jan-17 Grens Mexico/VS 6 Steve Breen 1-okt-16 Trump en zijn ideeën over Kamensky vrouwen 26 Martin 29-jan-17 Grens Mexico/VS - Trump 7 R.J. Matson 21-sep-16 Xenofobe trump Sutovec against freedom 8 Mac Murphy 1-jan-17 Trump wil mensen uitzetten / 27 R.J. Matson 31-jan-17 Travel ban Executive order 28 Randall Enos 31-jan-17 Travel ban 9 Mike Lucovich 18-mei-06 Grens Mexico/VS 29 Patrick 2-feb-17 Travel ban 10 Jerry Holbert - - Chappatte 11 Lennart Gabel - Grab them by the pussy 30 Daryl Cagle 9-feb-17 (Vrouwe justitia) 12 Adam Zyglis 25-jan-17 Executive order 31 Paresh Nath 27-feb-17 Executive order 13 - - Statue of Liberty vecht terug 32 Patrick 13-okt-16 Trump zijn ideeën over vrouwen 14 Adam Zyglis 30-jan-17 Executive order Chappatte 33 Gatis Sluka 13-sep-16 Tired democracy 15 Mike Lucovich 31-jan-17 Executive order 34 Randall Enos 27-mei-16 Trump zijn ideeën over vrouwen 16 Marian - Executive order Kamensky 35 Hajo de 4-jan-17 Trump wil mensen uitzetten / 17 Hajo de 11-sep-16 - Reijger Executive order Reijger 36 Daryl Cagle 4-apr-16 Xenofobe trump 18 Osmani 6-nov-16 Trump tegen vrijheid Simanca

4 Op het moment dat er in een cel “-” staat, dan is deze informatie niet vindbaar. 37 Tom Toles 23-feb-17 Trump wil mensen uitzetten / 54 Molina 16-sep-16 Trump tegen Executive order vrijheid/immigranten 38 Mitt Priggee - Trump wil mensen uitzetten / 55 Sabaaneh 29-jan-17 Executive order Executive order 56 Peter Brookes 26-jan-17 Executive order 39 Schot 30-jan-17 Trump tegen 57 Chris britt 8-sep-16 Trump tegen vrijheid/immigranten vrijheid/immigranten 40 Trever Irvin 23-feb-17 Trump wil mensen uitzetten / 58 - 10-dec-15 Trump tegen Executive order vrijheid/immigranten 59 - 4-feb-17 Trump tegen 41 Martin 8-nov-16 Trump tegen vrijheid/ Trump vrijheid/immigranten Sutovec wint verkiezing 60 Osama Nazzal 31-jan-17 Trump tegen 42 Daryl Cagle 22-okt-16 Trump will not accept the vrijheid/immigranten outcome of the election if Clinton wins 61 Pedro Molina 3-feb-17 - 43 Trever Irvin 21-feb-17 - 62 Gianfranco 26-jan-17 President Donald Trump 44 Arend van 5-feb-17 Trump tegen Uber has said he believes Dam vrijheid/immigranten waterboarding works, stating 45 Brian Adcock 31-jan-17 Trump wil mensen uitzetten / 'we have to fight fire with fire'. Executive order 63 Oliver 8-aug-15 Trump zijn ideeën over vrouwen 46 Michael 9-nov-16 Trump wint verkiezing 64 Scott Stantis 12-jul-15 Trump tegen Kountouris vrijheid/immigranten 47 Michael 9-nov-16 Trump wint verkiezing 65 Walt 30-jan-17 Executive order Kountouris Handelsman 48 Arend van 26-okt-16 Trump tegen vrijheid 66 Mike 12-mei-16 Trump zijn ideeën over vrouwen Dam Luckovich 49 Arend van 17-feb-17 Trump 'opening' VS voor de 67 Darinn Bell 11-okt-16 Grab them by the pussy Dam russen 68 Camley 5-mei-16 Trump kandidaatschap 50 Chavez 21-jan-17 Trump tegen republikeinen vrijheid/immigranten 51 Turner 9-nov-16 Trump wint verkiezing 69 Michael de 9-nov-16 Trump wint verkiezing Adder 52 Gable 9-sep-16 Trump tegen vrijheid/immigranten 70 Bill Day 24-jul-15 Trump tegen vrijheid/immigranten 53 Emad Hajjaj 27-jan-17 Executive order

71 Mike 14-aug-16 Statue of Liberty laat niet met 93 Bramhall 3-okt-16 Trump zijn ideeën over vrouwen Luckovich zich sollen? 94 Henry Payne 21-jan-16 Trump zijn ideeën over vrouwen 72 Mike 2-sep-16 Trump wil mensen uitzetten / / tegen immigranten Luckovich Executive order 95 Kal 10-nov-16 Trump zijn ideeën over vrouwen 73 Steve Benson - Trump zijn ideeën over vrouwen / statue of liberty laat niet met 74 Ann Telnaes 7-nov-16 Grab them by the pussy zich sollen 75 Rebel Pepper 9-nov-16 Trump wint verkiezing 96 Mike Lucovich 21-feb-17 Executive order 76 Ygreck 9-nov-16 Trump wint verkiezing 97 John Deering 31-jan-17 Executive order 77 - 9-nov-16 Trump wint verkiezing 98 John Deering 10-dec-15 Trump tegen 78 Emma Russel 9-nov-16 Trump wint verkiezing vrijheid/immigranten 99 Lee Judge 31-jan-17 Executive order 79 David Rowe 9-nov-16 Trump wint verkiezing 100 Steve Artley 31-jan-17 Executive order 80 Ygreck 9-nov-16 Trump wint verkiezing 101 Mike Smith 31-jan-17 Trump tegen vrijheid 81 Mike Lucovich 27-jan-17 Trump zijn ideeën over vrouwen 102 Signe 31-jan-17 Grens VS/Mexico/Executive 82 Sam Machado 4-feb-17 Executive order Wilkinson order 83 Jeff Koterba 11-dec-15 Trump tegen 103 John Branch 30-jan-17 Executive order vrijheid/immigranten 104 Signe 27-jan-17 Trump neemt het niet zo nauw 84 - - Trump tegen Wilkinson met normen/waarden vrijheid/immigranten 85 Vasco Gargalo 28-jan-17 Executive order 105 Nick Anderson 22-jan-17 Executive order 86 Michael 14-mrt-16 Trump tegen 106 Mike Peters 20-jan-17 Trump against freedom / Ramirez vrijheid/immigranten Executive order 87 Harm Bengen 10-feb-16 Trump tegen 107 John Branch 30-nov-16 Trump tegen vrijheid/immigranten vrijheid/immigranten 88 Gary Varvel 31-jan-17 Executive order 108 Mike Peters 30-nov-16 Trump neemt het niet zo nauw 89 Khalil Bendib 13-jan-16 Trump tegen met normen/waarden vrijheid/immigranten 109 Darrin Bell 9-nov-16 Trump wint verkiezing 90 Oliver Schopf 9-aug-15 Trump zijn ideeën over vrouwen 110 Joel Pett 11-okt-16 Trump tegen 91 Brian Gable 31-jan-17 Executive order vrijheid/immigranten 92 David Horsey 25-feb-16 Statue of Liberty laat niet met 111 Clay Bennet 2-sep-11 Trump tegen zich sollen? vrijheid/immigranten 112 Mike Peters 16-aug-16 Vrijheid volgens Trump 60

113 Ann Telnaes 29-jun-16 Trump tegen 131 Tjeerd 18-nov-16 Trump wint verkiezingen vrijheid/immigranten Royaads 114 Liza Donnelly 19-jun-16 Statue of Liberty laat niet met 132 Jonathan 18-nov-16 Trump wint verkiezingen zich sollen? Brown 115 Chip Bok 20-apr-16 Trump tegen 133 Dawbarn 23-jan-17 - vrijheid/immigranten Wilbur 116 Ann Telnaes 10-mrt-16 Trump tegen 134 Ramses 8-feb-17 Trump tegen vrijheid/immigranten Moales vrijheid/immigranten 117 John Deering 10-dec-15 Trump tegen Izquerdo vrijheid/immigranten 135 Mark Lynch 19-mrt-17 Trump z'n ideeën over vrouwen 118 Joel Pett 11-sep-15 Trump tegen 136 Jose Nemo- 23-nov-16 Trump tegen vrijheid/immigranten Neves vrijheid/immigranten 119 Mike Smith 11-aug-15 Trump tegen 137 Emad Hajjaj 24-feb-17 Statue of Liberty laat niet met vrijheid/immigranten zich sollen? 120 Jen Sorensen 10-aug-15 Legacy of Trump 138 Emad Hajjaj 11-nov-16 Trump wint verkiezingen 121 Mike Lester 3-jul-15 Trump tegen 139 Bob Lawton 1-feb-17 Executive order vrijheid/immigranten 140 Gezienus 16-mrt-17 Trump tegen 122 - - Trump tegen Bruining vrijheid/immigranten vrijheid/immigranten 141 Winny 18-jan-17 Trump z'n ideeën over vrouwen 123 Scott Stantis 6-sep-16 Statue of Liberty laat niet met zich sollen? 142 Deb Milbrath 30-jan-17 Trump tegen vrijheid/immigranten 124 Sage Stossel 27-jan-17 Executive order 143 Jonathan 11-nov-17 Trump z'n ideeën over vrouwen 125 Emanuele Del 12-jan-17 Inauguratie Trump Shapiro osso 144 Schrank 15-okt-16 Statue of Liberty laat niet met 126 Ramses 19-mrt-16 Trump tegen zich sollen? Moales vrijheid/immigranten 145 Emad Hajjaj 2-mrt-16 - Izquerdo 127 Tjeerd 9-mrt-16 Trump tegen Royaads vrijheid/immigranten 000 Darrin Bell 28-jan-17 Mexican Wall 128 - 9-nov-16 Trump wint verkiezing 129 Serg 25-jul-16 Trump z'n ideeën over vrouwen Hernandez 130 Hector Curriel 18-nov-16 Trump wint verkiezingen

Nu volgt een tabel met de online vindplaats van de cartoons:

Nr: Webpagina 1 https://twitter.com/deAdder/status/796232064966213632 2 https://twitter.com/deAdder/status/823878255677763584 3 http://www.parool.nl/amsterdam/zo-zag-amsterdam-donald-trump-president-van-amerika- worden~a4399143/ 4 http://www.cleveland.com/darcy/index.ssf/2016/09/trumps_merit-based_immigration.html 5 https://reflexionesjuridicas.com/2017/01/30/aun-hay-jueces-en-berlin-y-en-eeuu/ 6 http://www.gocomics.com/stevebreen/2016/10/01 7 https://www.cagle.com/r-j-matson/2016/09/xenophobic-trump-statue-of-liberty# 8 http://www.usatoday.com/picture-gallery/news/nation-now/2016/01/01/january-politicalcartoons-from-gannett-cartoonists/78166490/ 9 http://www.cartoonistgroup.com/subject/The-Statue+Of+Liberty-Comics-and-Cartoons-by- Mike+Luckovich's+Editorial+Cartoons.php/1 10 - 11 https://mic.com/articles/166517/meet-the-german-artist-whose-viral-trump-statue-of-liberty- illustration-took-over-the-womens-march#.8q7ws2JrK 12 http://buffalonews.com/2015/11/24/fear-of-refugees/ 13 - 14 http://buffalonews.com/section/opinon/political-cartoons/ 15 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=154153 16 http://www.denverpost.com/2017/01/31/18-donald-trump-cartoons-featuring-the-statue-of- liberty/ 17 https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={E4300CEA-09C6-4477-BE65- 9C8BDB6620E3} 18 https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={60D69A5E-4670-470D-B0D8- EEA18ECE1F5C} 19 https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={932F1C04-963F-4EA0-940A- B50E1F29BFD8} 20 https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={FC65E533-71D9-4328-A441- 72B539F89187} 21 https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={22C2164E-0944-4F7B-9C01- C7BEF782C4D5} 22 https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={1EE331ED-6D00-4081-B6DE- 7DD560FD39C9} 23 https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={A7DF77CF-3751-4B07-B092- 8C1D7DEFE702} 24 https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={87E878EA-BEA9-43E4-A5E6- 86FF309F9A91} 25 https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={C62605DE-F7B3-4536-AAA2- F4AC416B5359} 26 https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={C498ABDB-DAEC-4A87-8110- F640AE5DD725} 27 https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={9D1EA466-B6A6-415A-8C4D- 04AB96473FE2} 28 https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={53BD27CC-BDEE-4E93-80E9- EE76860E2A41} 29 https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={3F6C055B-B453-4F24-83B2- A030D3800B4C} 30 https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={4814D401-C061-4B7B-8802- F393CCD35EE8} 31 https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={E6F4E72D-1C84-4E39-8F83- A76B7DC1E209} 32 https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={D2C08F39-C35D-4774-801E- A04A916198FB} 33 https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={1A57C130-B0BD-4AA0-8915- 1C7FFE340EFA} 34 https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={C07F15E6-9DA8-41A4-AA8A- F4D8505A683D} 35 https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={C302DAAD-4251-44BE-A5C5- BB9349580EB3} 36 https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={D0E7323E-A9ED-4316-9926- 4D9208B858BE} 37 http://www.gocomics.com/search/full_results?category=comic&sort=date_desc&terms=trump+s tatue+of+liberty 38 http://www.denverpost.com/2017/01/31/18-donald-trump-cartoons-featuring-the-statue-of- liberty/ 39 https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={0A7F1411-4802-41B8-B3DE- C7EB534A89A7} 40 https://www.politicalcartoons.com/cartoon/fe2a1b1f-25d8-4292-ac89-6cba07703508.html 41 https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={0C022073-D4E4-498D-B32C- B62168BCC369} 42 https://www.caglecartoons.com/viewimage.asp?ID={9F3FF6ED-A10E-4D5E-8D0E- 0AB535FB7670} 43 https://www.politicalcartoons.com/cartoon/06efc945-cd93-467b-b8b9-7a687be673be.html 44 https://www.politicalcartoons.com/cartoon/6dd1549f-15d9-43c4-8c99-9040fe3d6443.html 45 https://www.politicalcartoons.com/cartoon/53952307-8149-4c19-b3ea-a626545978b5.html 46 https://www.politicalcartoons.com/cartoon/004b43fb-1cd0-441c-9c43-ddd9bfcd93f2.html 47 https://www.politicalcartoons.com/cartoon/d0e985fc-34b8-4ada-8472-4219adc2f015.html 48 https://www.politicalcartoons.com/cartoon/2a64a31d-607c-4e77-b17a-05a30f13cea6.html 49 https://www.politicalcartoons.com/cartoon/9cb8a8c3-542b-4f52-b12b-f7ea95d243c2.html 50 https://www.nytsyn.com/cartoons/cartoons?search_id=5189600&start_date=1901-01- 01#1486532 51 https://www.nytsyn.com/cartoons/cartoons?search_id=5189600&start_date=1901-01- 01#1461529 52 https://www.nytsyn.com/cartoons/cartoons?search_id=5189600&start_date=1901-01- 01&page=2#1438968 53 https://www.nytsyn.com/cartoons/cartoons?search_id=4596664&start_date=1901-01- 01#1499323 54 https://www.nytsyn.com/cartoons/cartoons?search_id=4596664&start_date=1901-01- 01#1465603 55 https://twitter.com/Sabaaneh/status/825668352416894976 56 https://twitter.com/BrookesTimes/status/824597562749517824 57 https://rebootillinois.com/cartoons/cartoon-offers-mashup-donald-trump-statue-liberty/ 58 https://twitter.com/NYDailyNews/status/674399797860790272 59 https://twitter.com/Newsweek_INT/status/827850575572324352 60 http://www.cartoonmovement.com/cartoon/36958 61 http://www.cartoonmovement.com/cartoon/37045 62 http://www.cartoonmovement.com/cartoon/30231 63

63 https://www.nytsyn.com/cartoons/cartoons/1309719 64 http://tribunecontentagency.com/article/stantiis-donald-trump-statue-of-liberty-immigration- crime-2016-presidential-campaign/ 65 http://www.theadvocate.com/baton_rouge/opinion/article_941930da-e736-11e6-97b7- 270dcd589ad0.html 66 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=143275 67 http://jobsanger.blogspot.nl/2016/10/groping-america.html 68 http://www.heraldscotland.com/news/14472585.The_Midge__He_s_the_candidate__but_does_ The_Donald_really_have_The_Dosh_to_go_all_the_way_/ 69 http://deadder.net/2016/11/09/cbc-news-interview/ 70 http://www.politicususa.com/2015/07/24/editorial-cartoon-lady-trump.html 71 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=147549 72 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=148211 73 http://newsouthbmedia.org/16mdia2002/?tag=siobhan-plowman 74 https://twitter.com/AnnTelnaes/status/795716919550689284 75 https://twitter.com/remonwangxt/status/796218429631918080 76 https://twitter.com/ygreck/status/796171294437965824 77 https://twitter.com/Moouxe/status/796300356925865984 78 https://twitter.com/EmmaRusset/status/796269595363524608 79 https://twitter.com/roweafr/status/796267514397196288 80 https://twitter.com/ygreck/status/796220804740632582 81 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=153970 82 https://twitter.com/samscenarist/status/828039559250325504 83 http://www.theeagle.com/opinion/cartoons/jeff-koterba-cartoon-trump-liberty/article_a0381d74- a027-11e5-ba7b-4b5314fddf45.html 84 https://www.inkcinct.com.au/web-pages/global/region-and-country/americas/2016-americas.htm 85 https://twitter.com/vascogargalo/status/825470801759592452 86 http://www.investors.com/politics/michael-ramirez/michael-ramirez-31416/ 87 https://www.toonpool.com/cartoons/Trump-Liberty_264554 88 http://editorialcartoonists.com/cartoon/display.cfm/157741/ 89 https://otherwords.org/statue-of-trumperty/ 90 https://twitter.com/globalcartoons/status/630423786530205696 91 http://www.theglobeandmail.com/opinion/editorial-cartoons-for-february- 2017/article33767432/?cmpid=rss1&utm_source=dlvr.it&utm_medium=twitter 92 https://twitter.com/davidhorsey/status/702985889761263616 93 http://www.nydailynews.com/opinion/bramhall-cartoons-october-2016-gallery- 1.2814607?pmSlide=1.2815565 94 http://www.henrypayne.com/index.php/2016/01/cartoon-trump-statue-of-liberty 95 http://activistnewsletter.blogspot.nl/2016/11/activist-newsletter-sunday-november.html 96 http://www.cartoonistgroup.com/subject/The-Statue+Of+Liberty-Comics-and-Cartoons-by- Mike+Luckovich's+Editorial+Cartoons.php/0 97 http://www.theeditorialcartoons.com/subject/The-Statue+Of+Liberty-Editorial-Cartoons-by- John+Deering's+Editorial+Cartoons.php 98 http://www.theeditorialcartoons.com/store/add.php?iid=136437 99 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=154152 100 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=154144 101 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=154154

102 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=154168 103 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=154145 104 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=153966 105 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=153854 106 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=153876 107 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=151757 108 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=151765 109 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=150966 110 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=149810 111 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=148377 112 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=147591 113 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=145412 114 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=145075 115 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=142376 116 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=140673 117 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=136437 118 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=132394 119 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=131115 120 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=131112 121 http://www.cartoonistgroup.com/store/add.php?iid=129462 122 http://connectfutures.org/what-should-teachers-teach-about-the-new-american-president/ 123 https://www.usnews.com/opinion/cartoons/2016-09-06/daily-cartoons?slide=8 124 https://www.theatlantic.com/notes/2017/01/sage-ink-the-gag-orders-mount/514754/ 125 https://www.cartoonmovement.com/cartoon/36246 126 https://www.cartoonmovement.com/cartoon/28338 127 https://www.cartoonmovement.com/collection/116 128 http://www.ja.be/entertainment/grappig/8-cartoons-verkiezing-trump-tot- president.html/3?singlepage=1 129 http://www.pocho.com/donald-trump-defender-ladyliberty-toon/ 130 https://www.cartoonstock.com/newscartoons/directory/t/trump_victory.asp 131 https://www.cartoonstock.com/newscartoons/directory/t/trump_victory.asp 132 https://www.cartoonstock.com/cartoonview.asp?catref=jbrn108 133 https://www.cartoonstock.com/cartoonview.asp?catref=wdan307&ANDkeyword=trump+statue +of+liberty&NOTkeyword=&TITLEkeyword=&categories=All+Categories&artists=All+Artist s&mainArchive=mainArchive&newsCartoon=newsCartoon&vintage=vintage&colorOption1=c olour&colorOption2=blackWhite&orientationOption1=portrait&orientationOption2=landscape &cp=0&limit=12 134 https://www.cartoonstock.com/cartoonview.asp?catref=riqn234&ANDkeyword=trump+statue+ of+liberty&NOTkeyword=&TITLEkeyword=&categories=All+Categories&artists=All+Artists &mainArchive=mainArchive&newsCartoon=newsCartoon&vintage=vintage&colorOption1=col our&colorOption2=blackWhite&orientationOption1=portrait&orientationOption2=landscape&c p=0&limit=12 135 https://www.cartoonstock.com/cartoonview.asp?catref=mlyn3194&ANDkeyword=trump+statue +of+liberty&NOTkeyword=&TITLEkeyword=&categories=All+Categories&artists=All+Artist s&mainArchive=mainArchive&newsCartoon=newsCartoon&vintage=vintage&colorOption1=c olour&colorOption2=blackWhite&orientationOption1=portrait&orientationOption2=landscape &cp=0&limit=12 136 https://www.cartoonstock.com/cartoonview.asp?catref=jnen381&ANDkeyword=trump+statue+ of+liberty&NOTkeyword=&TITLEkeyword=&categories=All+Categories&artists=All+Artists 65

&mainArchive=mainArchive&newsCartoon=newsCartoon&vintage=vintage&colorOption1=col our&colorOption2=blackWhite&orientationOption1=portrait&orientationOption2=landscape&c p=0&limit=12 137 https://www.cartoonstock.com/cartoonview.asp?catref=ehan57&ANDkeyword=trump+statue+o f+liberty&NOTkeyword=&TITLEkeyword=&categories=All+Categories&artists=All+Artists& mainArchive=mainArchive&newsCartoon=newsCartoon&vintage=vintage&colorOption1=colo ur&colorOption2=blackWhite&orientationOption1=portrait&orientationOption2=landscape&cp =2&limit=12 138 https://www.cartoonstock.com/cartoonview.asp?catref=ehan12&ANDkeyword=trump+statue+o f+liberty&NOTkeyword=&TITLEkeyword=&categories=All+Categories&artists=All+Artists& mainArchive=mainArchive&newsCartoon=newsCartoon&vintage=vintage&colorOption1=colo ur&colorOption2=blackWhite&orientationOption1=portrait&orientationOption2=landscape&cp =2&limit=12 139 https://www.cartoonstock.com/cartoonview.asp?catref=blan141&ANDkeyword=trump+statue+ of+liberty&NOTkeyword=&TITLEkeyword=&categories=All+Categories&artists=All+Artists &mainArchive=mainArchive&newsCartoon=newsCartoon&vintage=vintage&colorOption1=col our&colorOption2=blackWhite&orientationOption1=portrait&orientationOption2=landscape&c p=2&limit=12 140 https://www.cartoonmovement.com/cartoon/28323 141 https://www.cartoonmovement.com/cartoon/36478 142 https://www.cartoonmovement.com/cartoon/36925 143 http://www.cagle.com/zapiro/2016/11/trumps-grab 144 https://www.nytsyn.com/cartoons/cartoons/1451699 145 https://www.nytsyn.com/cartoons/cartoons/1372592

000 http://darrinbell.com/character/trump-tank/

Appendix B: Codeboek Codeboek: Tijdens het coderen dient men figuur 1 en figuur 2 als referentiekader en vergelijkingsmateriaal te gebruiken om zo eventuele afwijkingen te kunnen vaststellen.

Figuur 1: Mewar Figuur 2: Mewar

1. Cartoonnumer Nummer van cartoon uit het corpus

2. Bevat de cartoon een verwijzing naar zowel Trump als het Vrijheidsbeeld? 0 = Nee, einde coderen 1 = Ja

3. Is de toorts aanwezig in de cartoon? 0 = Nee, ga door naar 5 1 = Ja

4. Op welke manier is de toorts aanwezig in de cartoon? 0 = Onveranderd 1 = Gevallen 2 = Overgenomen door Trump 3 = Gedoofd / uitgeblazen 4 = Aanwezig, maar verplaatst 5 = Aangepast / veranderd in iets anders

5. Is het tablet aanwezig in de cartoon? 0 = Nee, ga door naar 7 1 = Ja

6. Op welke manier is het tablet aanwezig in de cartoon? 0 = Onveranderd 1 = Gevallen 2 = Overgenomen door Trump 3 = Gebroken 4 = Tekst is veranderd 5 = Aangepast / veranderd in iets anders

7. Is het beeld grafisch veranderd? 0 = Nee 1 = Ja 67

8. Is de kroon grafisch veranderd? 0 = Nee 1 = Ja

9. Is de tekst van de poëem grafisch veranderd? 0 = Nee 1 = Ja

10. Is de locatie van het Vrijheidsbeeld grafisch veranderd? 0 = Nee 1 = Ja 11. Wordt het beeld afgebeeld als beeld of krijgt het antropomorfe eigenschappen toegewezen (denk aan gezichtsuitdrukking, bewegingen, bloeden etc.)? 0 = Nee 1 = Ja

12. Wordt er tekst gebruikt? 0 = Nee 1 = Ja Voor de volgende elementen is er gebruik gemaakt van de definities van Schilperoord (2017) 13. Maakt de cartoonist gebruik van Insert? 0 = Nee 1 = Ja

14. Maakt de cartoonist gebruik van Substitute? 0 = Nee 1 = Ja

15. Maakt de cartoonist gebruik van Merge? 0 = Nee 1 = Ja

16. Maakt de cartoonist gebruik van Erase? 0 = Nee 1 = Ja

17. Maakt de cartoonist gebruik van Distort? 0 = Nee 1 = Ja Voor het volgende en laatste element wordt gebruik gemaakt van de definitie van Phillips en McQuarrie (2004). 18. Maakt de cartoonist gebruik van een juxtaposition? 0 = Nee 1 = Ja Einde coderen.