Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities

Overview HTSM Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities

Bron: ASML Inhoud 3 | Voorwoord 59 | Taiwan • 59 | Overview of the smart automotive 5 | Frankrijk industry in Taiwan • 5 | Automotive-samenwerking • 62 | Gunstig momentum voor kennis Frankrijk-Nederland intensieve samenwerking met • 6 | Pôle de Compétitivité Mov‘eo Taiwan • 7 | Historisch belang van Frankrijk en Nederland in fotonica 65 | China • 8 | Fotonica in Frankrijk - • 65 | Automotive Industry in China Samenwerking met Nederland • 68 | Medtech Development in China • 70 | Short and Long Term View on 11 | Duitsland Semiconductor Industry in China • 11 | Duitse en Nederlandse auto-industrie • 74 | Opportunities in China’s Space bouwen samen aan de ‘straat van de Programme 21ste eeuw’ • 13 | Duitsland: “Samen fotonica in 77 | Zuid-Korea systemen integreren” • 77 | Developments in the automotive • 15 | Duitsland: Space industry in Korea • 17 | Duitsland: MedTech • 79 | Microfluidics and regenerative medicine in Korea 19 | Turkije • 81 | Developments in the space sector • 19 | Fotonica: een hechte groep van in South Korea Turkse topwetenschappers • 21 | Space: veel ontwikkelingen in 83 Verenigde Staten & Canada nabije toekomst • 83 | United States take the driver’s seat • 23 | Automotive: hoeksteen van de in smart mobility Turkse industrie • 86 | Medical Technology in de V.S. en Canada 25 | Israel • 90 | Fotonica in de VS • 25 | Photonics in Israel • 94 | Kleinere satellieten en NewSpace zijn een grote stap voorwaarts voor 29 | Rusland de Amerikaanse ruimtevaart • 30 | Automotive ontwikkelingen in Rusland – een overzicht 97 Brazilië • 97 | Opportunities for growth in key 33 | India enabling technologies in Brazil • 33 | Dutch companies and government • 100 | Highlights MedTech sector in Brazil work together to launch first electric • 103 | Highlights of the space sector in mobility pilot project in India Brazil • 35 | The MedTech market in India • 37 | Space sector in India 106 Colofon 39 | Singapore • 39 | Singapore is proeftuin voor elektrisch en autonoom openbaar vervoer • 42 | Fotonica-ontwikkeling in Singapore • 44 | Ontwikkeling van satelliettechnologie in Singapore 49 | Japan • 49 | Automotive Japan • 52 | Meer EU-Japan-samenwerking navigatiesatellietsystemen • 53 | Meer bedrijvigheid in “NewSpace” Japan • 56 | Japan working hard on regenerative medicine Voorwoord

Geachte lezer,

Voor u ligt een overzichtspublicatie van het Het Innovatie Attaché Netwerk is er ook voor u: Innovatie Attaché Netwerk over de topsector High bedrijven, kennisinstellingen en overheden met Tech Systemen en Materialen. Dit overzicht geeft ambities ten aanzien van internationaal u een bloemlezing over internationale trends en innoveren en samenwerken. Wij zijn aanwezig op ontwikkelingen uit de landen waar het Ministerie Nederlandse ambassades en consulatengeneraal van Economische Zaken Innovatie Attachés heeft in 15 toonaangevende landen. U kunt direct met gestationeerd. De Innovatie Attachés hebben aan één of meerdere Innovatie Attachés contact de hand van de prioriteiten in Nederland bondige opnemen. U kunt ons inschakelen voor het overzichten per land geschreven. Ze besteden leggen van contacten en voor dienstverlening op aandacht aan de wetenschappelijke en techno maat met betrekking tot internationaal logische ontwikkelingen, toonaangevende innoveren. Innovatie Attachés zijn uw oren, bedrijven, kennisinstellingen en het overheids ogen en – waar nodig – handen, zijn uw beleid in hun land. In dit boekje ligt de nadruk vraagbaak, gids en adviseur voor internationaal op vier thema’s uit de HTSM sector: Automotive, innoveren en samenwerken. Health, Fotonica en Space. Daarbij scouten zij naar nieuwe ontwikkelingen waarover zij u gevraagd en indien relevant ook Dit boekje is geschreven naar aanleiding van een ongevraagd informeren. bijeenkomst georganiseerd door Holland High Tech en het IA Netwerk op 12 april 2017 in Mocht u naar aanleiding van de inhoud van dit Den Bosch. Tijdens deze dag komen Nederlandse overzicht vragen hebben of onze hulp willen bedrijven en kennisinstellingen in contact met inschakelen, dan staan wij u met veel plezier te de Innovatie Attachés om ervaringen uit te woord. Het kan dan gaan over de (genoemde wisselen, ideeën op te doen en kansen op thema’s binnen de) HTSM sector, maar uiteraard samenwerking met het buitenland te signaleren. ook over de andere topsectoren. U vindt onze contactgegevens achterin dit overzicht en op onze website: www.ianetwerk.nl.

Ik wens u veel leesplezier!

Namens het gehele Innovatie Attaché Netwerk, Bart Sattler, Coördinator Innovatie Attaché Netwerk

URL: www.ianetwerk.nl Twitter: @ianetwerk Linkedin: https://nl.linkedin.com/in/ianetwerk EU | Europa en Wind op zee EU | Europa en Wind op zee Frankrijk | Automotive-samenwerking Frankrijk-Nederland

Frankrijk

Automotive-samenwerking Frankrijk-Nederland

Internationale partners Frankrijk en meerdere jaren gezamenlijk opereert in Frankrijk. Nederland sturen aan op een Deze professionele, doelgerichte en structurele geconnecteerde autotoekomst aanpak geeft de Nederlandse automotivesector de Frankrijk is één van de belangrijke auto-producerende mogelijkheid om een verankerde positie in de landen in Europa met merken als Renault, Citroën, Franse automobielindustrie in te nemen, waarbij de Peugeot en DS. Nederland kent een belangrijke en in Nederland ontwikkelde kennis op het gebied van groeiende automotivesector bestaande uit hightech- duurzame en slimme mobiliteit een hoofdrol toeleveranciers met veel kennis over duurzame en speelt. slimme mobiliteit. Het Innovatie Attaché Netwerk in Parijs (IA Parijs) vervult sinds vorig jaar een voortrek- Tijdens het Europees voorzitterschap van Nederland kersrol bij het versterken van de banden tussen de in de eerste helft van 2016 zijn de transitiepaden van Nederlandse en Franse automotivesectoren en zelfrijdende en “geconnecteerde” auto’s internatio- -bedrijven op het gebied van kennis en innovatie. naal op de kaart gezet. Het hoogtepunt was het Het doel is om meer handel te genereren door samen te tekenen van de Declaration of Amsterdam, een werken in het onderzoek naar en de ontwikkeling van de overeenkomst die bepaalt welke stappen gezet nieuwe generatie auto’s. Het gaat dan om auto’s die moeten worden om de zelfrijdende auto vanaf 2019 autonomer kunnen rijden, minder of niet meer op de openbare weg te hebben. Zowel Frankrijk als vervuilend zijn, nieuwe materialen en technologieën Nederland ontplooit veel initiatieven om de doelen gebruiken en op een slimme manier zijn geproduceerd. van deze verklaring te verwezenlijken. Initiatieven met een internationaal karakter, zoals de European De aftrap voor deze samenwerking vond plaats Truck Platooning Challenge in april 2016, zijn dan tijdens het automotive-symposium “Car of the extra waardevol. Dergelijke activiteiten tonen aan Future: Our way to 2030!” dat op 8 december 2016 in wat de impact is van verschillende verkeersmanage- Parijs werd gehouden, in aanwezigheid van Zijne mentsystemen en van wetgeving op de interopera- Excellentie Constantijn van Oranje. Zo’n 80 Franse biliteit van systemen en technieken. en Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen ontmoetten en spraken elkaar met betrekking tot de Om de automotive-samenwerking tussen Frankrijk thema’s smart mobility, green mobility, smart materials en en Nederland te versterken heeft IA Parijs inmiddels smart manufacturing. nauwe contacten in Frankrijk opgebouwd met bedrijven als Renault, PSA Peugeot Citroën en PIB Automotive Frankrijk Vedecom, de automotive-innovatieclusters Mov’eo Teneinde de banden op het gebied van economie, en iD4CAR, en de relevante Franse bestuur en innovatie tussen Frankrijk en Nederland overheidsvertegenwoordigers. op dit terrein te versterken is IA Parijs bezig om samen met AutomotiveNL een zogenaamd ‘Partners Meer informatie in International Business’-programma op te zetten. Joannette Polo Dit is een publiek-privaat programma waarbinnen Email: [email protected] de ‘gouden driehoek’ – de Nederlandse overheid, IA Frankrijk de innovatieve automotivesector en de kwalitatief hoogwaardige kennisinstellingen – gedurende

5 | Overview HTSM - april 2017 Frankrijk | Frankrijk, Kaders Pôle de Compétitivité Mov‘eo en Vedecom

Pôle de Compétitivité Mov‘eo

Eén van de partijen waarmee het Innovatie IFPEN (brandstof ) en CETIM (mechanica), Autopilot waarvan onlangs in Versailles de Attaché-netwerk in Parijs actief samenwerkt de ingenieursopleidingen ESIGELEC, kick-off plaatsvond. IA-netwerk had in op het gebied van automotive is de Pôle de ESTACA en de Universiteit van Versailles, december 2016 Anne-Charlotte Nicoud, Compétitivité Mov‘eo. Mov’eo is één van de en de bedrijven PSA Groupe, Renault projectmanager bij VEDECOM, als ruim zestig Franse innovatieclusters, waarvan Groupe, Safran en Valeo. Een veertigtal spreekster te gast op het Frans-Nederlandse een vijftal gewijd is aan de automotivesector. andere partijen werkt ook mee aan seminar ‘Car of the Future’ in Parijs. projecten van het instituut, waaronder VEDECOM is van 19 tot en met 22 juni 2017 Mov’eo is geconcentreerd rond de regio’s bedrijven uit de automotive- en lucht- aanwezig op het ITS European Congress in Normandië en Île-de-France, waar de vaartsector, partijen actief op het gebied Straatsburg. grote Franse OEM’s ook een groot deel van van infrastructuur en mobiliteit, academi- hun innovatie- en productiecentra sche onderzoekscentra en lagere overhe- Autopilot hebben. Met 380 leden is het Mov’eo- den uit de regio Parijs. Autopilot is een grootschalig Europees cluster één van de grootste Franse Sinds januari 2016 heeft het Institut pour project met als doel het combineren van innovatieomgevingen voor producten en la Ville en Mouvement zich bij VEDECOM geautomatiseerd rijden met het Internet diensten op het gebied van mobiliteit. Grote industriebedrijven zoals Renault, PSA en Valeo, innovatieve mkb’s en toonaangevende kennisinstellingen Mov’eo beweegt Franse en Nederlandse werken er samen aan innovatieve automotive tot innovatie in autonoom en R&D-projecten. Mov’eo is actief in de vijf sleutelgebieden Intelligent mobility geconnecteerd rijden solutions, Road user safety, Innovative Vehicles & Energy Storage, Powertrains & Energy Management en Materials, gevoegd, waardoor ook sociale, bouwkun- of Things (IoT) om zo innovatieve en Manufacturing & Systems. dige en stedelijke aspecten deel uitmaken duurzame mobiliteitsdiensten en Mov’eo is dan ook een bijzonder geschikte van de projecten. VEDECOM heeft tot doel vervoersconcepten te ontwikkelen. In de netwerken kennispartner in Frankrijk om om de verbinding te vormen tussen Nederlandse Brainportregio worden onder evenementen, B2B-gelegenheden of innovatie, onderzoek en onderwijs andere proefprojecten opgezet op het bedrijfsbezoeken mee te organiseren. toegespitst op transport en duurzame gebied van Automated Valet Parking en car IA Parijs onderhoudt goede contacten met mobiliteit en zo activiteiten en banen te sharing-concepten met automatische Mov’eo en probeert waar mogelijk creëren. voertuigen. De Franse testlocatie bevindt aansluiting te zoeken bij de evenementen Tevens heeft VEDECOM de ambitie om dé zich in het hartje van Versailles. die Mov’eo organiseert, en vice versa. referentie te worden voor de autonome en Het consortium bestaat in totaal uit geconnecteerde auto en het gebruik 43 partijen, met toonaangevende Franse VEDECOM daarvan, en om nieuwe standaarden te en Nederlandse spelers zoals Thalès, NXP, Het in 2014 opgerichte Franse instituut ontwikkelen om de weten regelgeving in Valeo, PSA, CEA, Tass International, VEDECOM is een publiek-privaat consor- Frankrijk en Europa vooruit te helpen. Technolution, TomTom, TU Eindhoven, tium gewijd aan drie thema’s: de gemeente Helmond en TNO. 1. elektrificatie van voertuigen VEDECOM is daarom een interessante 2. in colonne en geconnecteerd rijden gespreks- en onderzoekspartner als het Meer informatie 3. gedeelde mobiliteit en energie. gaat om geautomatiseerde voertuigen. Joannette Polo, Pieternel van Oers Een aantal Nederlandse partijen werkt al Email: [email protected] De oprichters van VEDECOM zijn de samen met VEDECOM, onder andere in IA Frankrijk kennisinstituten IFSTTAR (transport), het kader van het Europese programma

6 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities Frankrijk | Frankrijk, Kaders Pôle de Compétitivité Mov‘eo en Vedecom Frankrijk | Fotonica in Frankrijk - Samenwerking met Nederland

Pôle de Compétitivité Mov‘eo Historisch belang van Frankrijk en

Eén van de partijen waarmee het Innovatie IFPEN (brandstof ) en CETIM (mechanica), Autopilot waarvan onlangs in Versailles de Nederland in fotonica Attaché-netwerk in Parijs actief samenwerkt de ingenieursopleidingen ESIGELEC, kick-off plaatsvond. IA-netwerk had in op het gebied van automotive is de Pôle de ESTACA en de Universiteit van Versailles, december 2016 Anne-Charlotte Nicoud, Fotonica is een relatief nieuwe technologie, eeuw heeft Nederland als echt opticaland Later werd bekend dat licht ook een vorm Compétitivité Mov‘eo. Mov’eo is één van de en de bedrijven PSA Groupe, Renault projectmanager bij VEDECOM, als voor het eerst vermeld in 1967 door de Franse belangrijke bijdragen geleverd aan de is van elektromagnetische straling, een ruim zestig Franse innovatieclusters, waarvan Groupe, Safran en Valeo. Een veertigtal spreekster te gast op het Frans-Nederlandse wetenschapper Pierre Aigrain (1924–2002). ontwikkeling van de elektronenmicroscoop. verschijnsel dat werd ontdekt door de een vijftal gewijd is aan de automotivesector. andere partijen werkt ook mee aan seminar ‘Car of the Future’ in Parijs. De optica, die gezien kan worden als de In Frankrijk weet men dit, zodat Frans- Fransman André-Marie Ampère (1775–1836). projecten van het instituut, waaronder VEDECOM is van 19 tot en met 22 juni 2017 voorloper van de fotonica, is echter een Nederlandse samenwerking in Frankrijk Naar hem is de eenheid van elektrische Mov’eo is geconcentreerd rond de regio’s bedrijven uit de automotive- en lucht- aanwezig op het ITS European Congress in veel oudere tak van wetenschap, waarin als een voor de hand liggende kans wordt stroom vernoemd. De Fransen Armand Normandië en Île-de-France, waar de vaartsector, partijen actief op het gebied Straatsburg. Nederland en Frankrijk zijn beide altijd gezien tussen gelijkwaardige partners. Hippolyte Louis Fizeau (1819–1896) en grote Franse OEM’s ook een groot deel van van infrastructuur en mobiliteit, academi- toonaangevend geweest. Tegenwoordig is in Jean Bernard Léon Foucault (1819–1868) hun innovatie- en productiecentra sche onderzoekscentra en lagere overhe- Autopilot zowel Nederland als Frankrijk veel expertise Frankrijk maten in 1849 samen als eersten hebben. Met 380 leden is het Mov’eo- den uit de regio Parijs. Autopilot is een grootschalig Europees aanwezig in de fotonicasector, waarvoor de De Fransman Étienne Louis Malus nauwkeurig de snelheid van het licht. cluster één van de grootste Franse Sinds januari 2016 heeft het Institut pour project met als doel het combineren van basis in de afgelopen eeuwen is gelegd. (1775–1812) ontdekte de polarisatie van innovatieomgevingen voor producten en la Ville en Mouvement zich bij VEDECOM geautomatiseerd rijden met het Internet licht. Nadat zijn landgenoot Augustin Het is duidelijk dat ook Frankrijk diensten op het gebied van mobiliteit. Nederland Jean Fresnel (1788–1827) ook nog liet zien belangrijke bijdragen heeft geleverd Grote industriebedrijven zoals Renault, In 1690 beweerde de Nederlander dat licht interferentie vertoont, werd aan de optica. In Frankrijk zijn deze PSA en Valeo, innovatieve mkb’s en Christiaan Huygens (1629–1695) in duidelijk dat licht wel degelijk uit golven wetenschappers zeer bekend en er is veel toonaangevende kennisinstellingen Mov’eo beweegt Franse en Nederlandse zijn Traité de la lumière dat licht een bestaat. Begin 20e eeuw ging dit idee over waardering voor hun werk. Dit wordt nog werken er samen aan innovatieve automotive tot innovatie in autonoom en golfverschijnsel was. Zijn tijdgenoot, in het dualiteitsprincipe van licht, wat eens benadrukt doordat hun namen in de R&D-projecten. Mov’eo is actief in de vijf Isaac Newton (1643–1727), bestreed dit en stelt dat licht zowel een deeltjes- als een Eiffeltoren gegrift staan. sleutelgebieden Intelligent mobility geconnecteerd rijden beweerde dat licht uit deeltjes bestond. golfverschijnsel is. Fresnel deed verder solutions, Road user safety, Innovative Vanwege de reputatie van Newton bleef dit onderzoek naar de polarisatie van licht, Meer informatie Vehicles & Energy Storage, Powertrains & de algemene opvatting tot in de 19e eeuw. zowel theoretisch als experimenteel. Joannette Polo Energy Management en Materials, gevoegd, waardoor ook sociale, bouwkun- of Things (IoT) om zo innovatieve en Hij toonde aan dat licht een volledig Email: [email protected] Manufacturing & Systems. dige en stedelijke aspecten deel uitmaken duurzame mobiliteitsdiensten en Antoni van Leeuwenhoek (1632–1723) transversale golf was. Het golfverschijnsel IA Frankrijk Mov’eo is dan ook een bijzonder geschikte van de projecten. VEDECOM heeft tot doel vervoersconcepten te ontwikkelen. In de ontwikkelde één van de eerste van licht wordt nu algemeen aangeduid netwerken kennispartner in Frankrijk om om de verbinding te vormen tussen Nederlandse Brainportregio worden onder microscopen ter wereld. In de vorige als het principe van Huygens-Fresnel. evenementen, B2B-gelegenheden of innovatie, onderzoek en onderwijs andere proefprojecten opgezet op het bedrijfsbezoeken mee te organiseren. toegespitst op transport en duurzame gebied van Automated Valet Parking en car IA Parijs onderhoudt goede contacten met mobiliteit en zo activiteiten en banen te sharing-concepten met automatische Mov’eo en probeert waar mogelijk creëren. voertuigen. De Franse testlocatie bevindt aansluiting te zoeken bij de evenementen Tevens heeft VEDECOM de ambitie om dé zich in het hartje van Versailles. die Mov’eo organiseert, en vice versa. referentie te worden voor de autonome en Het consortium bestaat in totaal uit geconnecteerde auto en het gebruik 43 partijen, met toonaangevende Franse VEDECOM daarvan, en om nieuwe standaarden te en Nederlandse spelers zoals Thalès, NXP, Het in 2014 opgerichte Franse instituut ontwikkelen om de weten regelgeving in Valeo, PSA, CEA, Tass International, VEDECOM is een publiek-privaat consor- Frankrijk en Europa vooruit te helpen. Technolution, TomTom, TU Eindhoven, tium gewijd aan drie thema’s: de gemeente Helmond en TNO. 1. elektrificatie van voertuigen VEDECOM is daarom een interessante 2. in colonne en geconnecteerd rijden gespreks- en onderzoekspartner als het Meer informatie 3. gedeelde mobiliteit en energie. gaat om geautomatiseerde voertuigen. Joannette Polo, Pieternel van Oers Een aantal Nederlandse partijen werkt al Email: [email protected] De oprichters van VEDECOM zijn de samen met VEDECOM, onder andere in IA Frankrijk kennisinstituten IFSTTAR (transport), het kader van het Europese programma

6 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities 7 | Overview HTSM - april 2017 Frankrijk | Fotonica in Frankrijk - Samenwerking met Nederland

Fotonica in Frankrijk - Samenwerking met Nederland

De tijd is rijp voor een hernieuwde Frans- Samenwerking tussen Frankrijk en Nederland in Nederlandse samenwerking op het gebied van fotonica kan wel degelijk potentie hebben, als de fotonica. kansen maar professioneel, doelgericht, meerjarig en met een goede focus op de kennis- en waarde- In Frankrijk lijkt voor fotonica een veelbelovende keten worden benut. Om te beginnen helpt het toekomst te zijn weggelegd. De kennisbasis is goed en zonder meer dat beide landen een lange en bewezen het fundamenteel onderzoek is van een hoog niveau. geschiedenis hebben in de optica en dat daarvoor Ook is er veel bedrijvigheid in een aantal sectoren wederzijds veel waardering is (zie kader). waar fotonica een steeds belangrijkere rol vervult. De Nederlandse focusgebieden, geïntegreerde fotonica en medische toepassingen van fotonica, Aangezien de fotonica-industrie een relatief jonge passen goed bij de belangrijkste sectoren in bedrijfstak is, komt een flink deel van de activiteiten Frankrijk. Voorbeelden van bilaterale samenwerking voort uit de traditionele elektronicasector. kunnen bovendien een opstap zijn om via het Telecommunicatie, defensie, lucht- en ruimtevaart innovatieprogramma Horizon 2020 een samenwer- en automotive zijn sectoren waar veel fotonica- king op het gebied van fotonica als Key Enabling toepassingen te vinden zijn en die van oudsher goed Technology (KET) vanuit de EU te faciliteren. zijn vertegenwoordigd in Frankrijk. Voorts staan de markten voor medische en milieutechnische Tegen deze achtergrond organiseerde IA Parijs reeds toepassingen van fotonica ook in Frankrijk steeds in 2013 het Frans-Nederlandse seminar “Photonics meer in de aandacht. De technologie van geïnte- for the Future”. Op 25 september 2013 kwamen in de greerde fotonica sluit goed aan bij al deze sectoren. Nederlandse residentie te Parijs een vijftigtal Nederlandse en Franse professionals uit de Toch is het hightech, innovatief vermogen van de fotonicasector samen. Ze waren afkomstig uit het fotonicasector in Frankrijk nog niet voldoende terug mkb, grotere internationaal ondernemende te vinden in de groei van het aantal bedrijfsactivitei- bedrijven, kennisinstellingen, vertegenwoordigers ten en de werkgelegenheid. Volgens een studie uit van innovatieclusters en de overheid. De ochtend 2015 van het Franse ministerie van Economie heeft de was gewijd aan geïntegreerde fotonica; de middag helft van de Franse bedrijven in de fotonicasector aan medische toepassingen. Onder meer werd er minder dan 20 personen in dienst en genereert zij gesproken over de ontwikkeling van geïntegreerde slechts 4 procent van de totale omzet in de markt. fotonica op III-V-materialen, de vraag hoe fotoni- Het mkb, bedrijven met minder dan 250 werknemers, sche componenten op basis van halfgeleiders tot vertegenwoordigt 88 procent van het totaal aantal nieuwe toepassingen zullen leiden en het belang bedrijven en is goed voor 31 procent van de totale van dergelijk onderzoek voor radar- en communica- omzet in het fotonica-domein. Een paar grote spelers tiesystemen waar steeds meer vraag is naar domineren de markt. Volgens dezelfde studie was de bandbreedte. In de medische sector kwamen Franse fotonicasector in 2014 goed voor een omzet ontwikkelingen naar voren waaruit bleek dat de van 10 miljard euro (77 miljard euro in Europa) en precisie en beeldscherpte door middel van fotonica waren er meer dan 1000 bedrijven in Frankrijk actief sterk wordt vergroot, met toepassingen in de in dit domein. De groeiverwachtingen voor deze optische tomografie en in fotonica voor klinische sector richting 2020 en verder zijn relatief hoog. doeleinden. Ook werden andere toepassingen

8 | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities Frankrijk | Fotonica in Frankrijk - Samenwerking met Nederland Frankrijk | Fotonica in Frankrijk - Samenwerking met Nederland

getoond, zoals een eenvoudig systeem om bij de grote Franse afnemers van technolo- heid onderzoek waarschijnlijk alleen maar met je mobiele telefoon de mate van fijnstof gie, aangezien veel eindproducten, van toenemen. Nederland is goed in het in de lucht te meten. vliegtuigen tot wapensystemen, in Frankrijk omzetten van kennis naar commercieel Fotonica in Frankrijk - in elkaar worden gezet. De technologie productie, iets dat in Frankrijk nog niet Tijdens het seminar zijn veel nieuwe hiervoor wordt echter lang niet allemaal op altijd genoeg gebeurt. contacten gelegd en ideeën gegenereerd eigen bodem ontwikkeld, zodat het van Samenwerking met Nederland voor Nederlands-Franse samenwerking. belang is om upstream te gaan in de De grote internationale beurs “Invest in Op een aantal gebieden bestonden al kennis- en waardeketens van deze grote Photonics”, die tegenwoordig “Inpho® samenwerkingsverbanden, maar de bedrijven. In Frankrijk zijn er minder Venture Summit, Photonics and Beyond” complementariteit in kennis en expertise gespecialiseerde middelgrote bedrijven, heet, is een tweejaarlijkse internationale toonden ook nieuwe mogelijkheden aan. met als een van de weinige uitzonderingen bijeenkomst in Bordeaux waar natuurlijk De tijd is rijp voor een hernieuwde Frans- Samenwerking tussen Frankrijk en Nederland in Ondanks het succes van de dag in kennis- en de Photonis-groep. Dat wil niet zeggen dat ook veel Franse spelers aanwezig zijn. Nederlandse samenwerking op het gebied van fotonica kan wel degelijk potentie hebben, als de informatie-uitwisseling, en de netwerkcon- er in Frankrijk minder gespecialiseerde De volgende editie in 2018 zou een goede fotonica. kansen maar professioneel, doelgericht, meerjarig tacten die zijn gelegd, heeft het seminar kennis aanwezig is; alleen is deze vaak kans zijn om de Franse markt beter te leren en met een goede focus op de kennis- en waarde- toch niet de ‘boost’ in samenwerking ondergebracht bij de grote spelers, zoals in kennen. In Frankrijk lijkt voor fotonica een veelbelovende keten worden benut. Om te beginnen helpt het opgeleverd die destijds werd verwacht. het geval van bijvoorbeeld Sofradir. toekomst te zijn weggelegd. De kennisbasis is goed en zonder meer dat beide landen een lange en bewezen Achteraf kan als reden worden opgevoerd Mocht u interesse hebben om de Franse het fundamenteel onderzoek is van een hoog niveau. geschiedenis hebben in de optica en dat daarvoor dat de timing voor een forse toename van Het Franse Alcatel-Lucent, dat in 2016 fotonica-markt verder te verkennen, neem Ook is er veel bedrijvigheid in een aantal sectoren wederzijds veel waardering is (zie kader). concrete samenwerkingsverbanden nog niet onderdeel werd van de Nokia-groep, is één dan zeker contact op met IA Parijs. waar fotonica een steeds belangrijkere rol vervult. De Nederlandse focusgebieden, geïntegreerde juist was; het seminar was te vroeg in de van de belangrijkste spelers op het gebied fotonica en medische toepassingen van fotonica, tijd, veel van de aanwezige bedrijven waren van communicatietechnologie en kan een Aangezien de fotonica-industrie een relatief jonge passen goed bij de belangrijkste sectoren in relatief klein en jong en nog niet toe aan afnemer zijn van gespecialiseerde bedrijfstak is, komt een flink deel van de activiteiten Frankrijk. Voorbeelden van bilaterale samenwerking een grensoverschrijdend avontuur. Nederlandse kennis. Op het gebied van voort uit de traditionele elektronicasector. kunnen bovendien een opstap zijn om via het geïntegreerde fotonica bezit Frankrijk met Telecommunicatie, defensie, lucht- en ruimtevaart innovatieprogramma Horizon 2020 een samenwer- Inmiddels zijn we vier jaar verder. het III-V Lab en de gecombineerde kennis en automotive zijn sectoren waar veel fotonica- king op het gebied van fotonica als Key Enabling Technologische ontwikkelingen gaan snel, en expertises van Alcatel-Lucent, Thales en toepassingen te vinden zijn en die van oudsher goed Technology (KET) vanuit de EU te faciliteren. TRL-niveaus gaan naar beneden, bedrijven het CEA-Leti een kenniscentrum van zijn vertegenwoordigd in Frankrijk. Voorts staan de bestaan langer en groeien autonoom of wereldniveau waarmee verdere Nederlandse markten voor medische en milieutechnische Tegen deze achtergrond organiseerde IA Parijs reeds door fusies; kortom, er wordt met steeds samenwerking mogelijk is. toepassingen van fotonica ook in Frankrijk steeds in 2013 het Frans-Nederlandse seminar “Photonics meer verwachting gekeken naar fotonica als meer in de aandacht. De technologie van geïnte- for the Future”. Op 25 september 2013 kwamen in de veelbelovende technologie. IA Parijs zou Als het gaat om medische toepassingen is er greerde fotonica sluit goed aan bij al deze sectoren. Nederlandse residentie te Parijs een vijftigtal graag opnieuw de Franse en Nederlandse in Frankrijk vanuit het CEA en het INSERM Nederlandse en Franse professionals uit de fotonica-bedrijvigheid, de innovaties en het veel kennis aanwezig, die steeds meer via Toch is het hightech, innovatief vermogen van de fotonicasector samen. Ze waren afkomstig uit het onderzoek met elkaar in contact brengen. startups naar de markt wordt gebracht. fotonicasector in Frankrijk nog niet voldoende terug mkb, grotere internationaal ondernemende Het contactennetwerk hebben we nog en is Nederland heeft een zeer goede naam op te vinden in de groei van het aantal bedrijfsactivitei- bedrijven, kennisinstellingen, vertegenwoordigers inmiddels ook met andere partijen het gebied van biotechnologie en Franse ten en de werkgelegenheid. Volgens een studie uit van innovatieclusters en de overheid. De ochtend uitgebreid. We zien vooral kansen in bedrijven staan daarom positief tegenover 2015 van het Franse ministerie van Economie heeft de was gewijd aan geïntegreerde fotonica; de middag markten met grote volumes zoals de Nederlands-Franse samenwerking. helft van de Franse bedrijven in de fotonicasector aan medische toepassingen. Onder meer werd er automotivesector, de hightech-markten van De automotivesector heeft op dit moment minder dan 20 personen in dienst en genereert zij gesproken over de ontwikkeling van geïntegreerde defensie, veiligheid, lucht- en ruimtevaart, volop de aandacht van IA Parijs, vooral in slechts 4 procent van de totale omzet in de markt. fotonica op III-V-materialen, de vraag hoe fotoni- en ‘big science’-faciliteiten, groeimarkten het kader van ‘smart and green mobility’. Het mkb, bedrijven met minder dan 250 werknemers, sche componenten op basis van halfgeleiders tot als de medische sector, milieu en Aandacht voor fotonica-toepassingen in vertegenwoordigt 88 procent van het totaal aantal nieuwe toepassingen zullen leiden en het belang telecommunicatie. deze sector nemen we graag mee. bedrijven en is goed voor 31 procent van de totale van dergelijk onderzoek voor radar- en communica- omzet in het fotonica-domein. Een paar grote spelers tiesystemen waar steeds meer vraag is naar Grote bedrijven in de Franse defensie, Als het gaat om fundamenteel onderzoek domineren de markt. Volgens dezelfde studie was de bandbreedte. In de medische sector kwamen lucht- en ruimtevaart, zoals Airbus, heeft Frankrijk door de schaal van een Franse fotonicasector in 2014 goed voor een omzet ontwikkelingen naar voren waaruit bleek dat de Dassault, Safran en Thales, kunnen aantal onderzoeksprojecten veel (gespeciali- van 10 miljard euro (77 miljard euro in Europa) en precisie en beeldscherpte door middel van fotonica belangrijke afnemers zijn van gespecialiseerde) technologie nodig, die lang niet waren er meer dan 1000 bedrijven in Frankrijk actief sterk wordt vergroot, met toepassingen in de seerde (Nederlandse) fotonica zoals ze dit allemaal van Franse bodem kan komen. in dit domein. De groeiverwachtingen voor deze optische tomografie en in fotonica voor klinische nu al zijn op andere gebieden. Een belang- Frankrijk heeft veel fundamentele kennis in sector richting 2020 en verder zijn relatief hoog. doeleinden. Ook werden andere toepassingen rijke kans voor Nederlandse bedrijven ligt huis, en dit zal door de benodigde hoeveel-

8 | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities 9 | Overview HTSM - april 2017

Duitsland | Duitsland: Automotive

Duitsland

Duitse en Nederlandse auto-industrie bouwen samen aan de ‘straat van de 21ste eeuw’

De automobielindustrie is van levensbelang voor de Nederland als living lab lijkt te werken en trekt Duitse Duitse economie. De Duitse autobouwers en hun partijen aan om in Nederland ideeën in de praktijk toeleveranciers bieden werk aan 792.000 werknemers te testen. Nederlandse bedrijven zijn al een aantal en hebben een gezamenlijke omzet van 404 miljard jaren consequent aanwezig op de grote beurzen en euro (cijfers 2015). Bovendien wordt bijna een derde van congressen over e-mobiliteit in Duitsland, zoals de elke private R&D-euro in Duitsland door de automotive- Hannover Messe en de Internationale Automobil- industrie besteed, in totaal achttien miljard euro in Ausstellung (IAA). Bovendien reisde in april 2016 een 2014. In de sector en het netwerk van technische economische delegatie “urban mobility/e-mobility” universiteiten en Fraunhoferinstituten eromheen onder leiding van minister Ploumen en het konink- werken ruim 100.000 onderzoekers aan automotive- lijk paar naar de Zuid-Duitse deelstaat Beieren. Daar technologie. Hun traditionele zwaartepunten werden contacten gelegd met onder andere BMW, verschuiven wel: er wordt veel geïnvesteerd in Fraunhofer en Schaeffler. alternatieve aandrijftechnieken, communicatietechnologie en nieuwe mobiliteitsconcepten. Twee Nederlandse publiek-private consortia (‘E-Mobility von Amsterdam nach Berlin’ en Alternatieve ‘E-Mobility Zuid en West Duitsland’) bundelen de aandrijftechnologie electromobiliteit activiteiten en richten zich specifiek op samenwer- De Duitse overheid heeft als doel in 2020 één king met spelers in de verschillende Duitse regio’s. miljoen elektrische voertuigen op de weg te De clusters in de regio Baden-Württemberg hebben. Daarom investeerde de regering over de (e-mobil BW, www.e-mobilbw.de) en in Berlijn periode 2011–2017 maar liefst 2,2 miljard euro in (eMO, www.emo-berlin.de) hebben goede banden onderzoek en proefprojecten. Daarnaast is er sinds met Nederland. Naast de Hannover Messe en de IAA medio 2016 een subsidieregeling voor het opzetten vindt in 2017 in Stuttgart de EVS30 plaats, het van een laadinfrastructuur en voor de aanschaf van grootste internationale congres over elektrisch voertuigen. Vooral investeringen in batterijtechno- vervoer ter wereld. Diverse Nederlandse spelers logie worden gezien als van strategisch belang voor zullen zich op de EVS30 presenteren, gecoördineerd de toekomst van de Duitse auto-industrie. De bat- vanuit de RVO. terij is het meest waardevolle onderdeel van een elektrische auto en vertegenwoordigt ongeveer Alternatieve 40 procent van de toegevoegde waarde. Duitse aandrijftechnologie – waterstofmobiliteit autoproducenten hebben de ambitie volledige Voor het Duitse bedrijfsleven en de Duitse overheid batterijsystemen, inclusief de batterijcellen, is naast elektromobiliteit ook waterstof een in Duitsland te gaan produceren. belangrijke optie voor de verduurzaming van het verkeer. Sinds 2006 loopt een nationaal onderzoeks- Duitse bedrijven en beleidsmakers kijken met programma voor waterstof en brandstofceltechno- belangstelling naar de ontwikkeling van elektromo- logie voor zowel stationaire als mobiele toepassin- biliteit in Nederland. Nederland wordt als voorloper gen. In 2016 organiseerde de Nederlandse gezien dankzij een goed ontwikkelde laadinfrastruc- ambassade in Berlijn in samenwerking met Duitse tuur en een relatief snelle acceptatie van elektrisch partners een discussiebijeenkomst met politiek, vervoer door consumenten. De presentatie van wetenschap en het bedrijfsleven over de toekomst

11 | Overview HTSM - april 2017 Duitsland | Duitsland: Automotive

Figuur 1 Duits-Nederlandse bijeenkomst over elektrisch rijden op de Nederlandse ambassade in Berlijn.

12 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities Duitsland | Duitsland: Automotive Duitsland: “Samen fotonica in systemen integreren”

van waterstof in het energiesysteem, embedded systems steeds meer als De Duitse overheid en industrie hebben in met name in het verkeer. De Duitse NOW kerncompetentie, aangezien een toene- 2015 samen het programma ‘de straat van de (National Organisation Hydrogen and Fuel mend deel van de waarde van een auto 21ste eeuw’ (Straße des 21. Jahrhunderts) Cell Technology, www.now-gmbh.de) en bestaat uit infotainment en advanced driver ontwikkeld. Wat betreft ITS (intelligente DWV (de Duitse branchevereniging voor assistance systems. In december 2016 presen- transportsystemen) is de Europese corridor waterstof en brandstofcellen, www. teerde de Duitse academie voor technische Rotterdam-Frankfurt-Wenen ook onderdeel dwv-info.de) zijn goede aanspreekpartners wetenschappen (acatech) een studie over de van dit plan. Nederlandse partijen als TNO, voor Nederlandse partijen die op zoek zijn toekomst van autonoom rijden op de de Automotive Campus Helmond en Duitsland: “Samen fotonica in systemen naar informatie en contacten. Nederlandse ambassade in Berlijn. Bij het Connekt alsmede alle Duitse autoproducen- thema autonoom rijden is op een aantal ten zijn betrokken bij dit project. Als de Communicatietechnologie en cruciale punten internationale afstemming infrastructuur is voorzien van zendtechno- integreren” ICTbeveiliging noodzakelijk. Naast standaarden voor logie, is de eerste concrete stap het live Digitalisering en de implementatie van communicatie moet bijvoorbeeld regelge- informatie verschaffen over wegwerkzaam- embedded systems spelen ook binnen de ving over privacy en aansprakelijkheid heden en de actuele verkeerssituatie. automotive-sector een grote rol. Overheden worden geregeld. Er wordt op dit moment hopen dankzij slimme sensoren en door Nederland en Duitsland samengewerkt Meer informatie Met een totale productieomzet van 31 miljard euro in Het Duitse fotonica-netwerk beschouwt het (nog) communicatietechnologie op meer aan een follow-up van de ‘Amsterdam Joop Gilijamse 2015 is fotonica een belangrijke sector in Duitsland. Het sterker inzetten op geïntegreerde fotonische verkeersveiligheid en een betere doorstro- Declaration’, die door de Europese [email protected] is een industrie met een mondiale focus (exportquota 66 systemen en procesketens als de voornaamste ming. De Duitse OEM’s (original equipment verkeersministers is ondertekend tijdens het IA Duitsland procent), die bovendien zeer onderzoeksintensief is uitdaging voor de toekomst. Daarbij wordt een zeer manufacturers) zelf en toeleveranciers zoals EU-voorzitterschap. (R&D-quota 9–10 procent). Volgens een studie uit 2014 breed spectrum afgedekt: intelligente (LED-) Continental en Bosch zien software en werd in de periode 2010–2014 in Duitsland bijna 3 verlichting in huizen en de openbare ruimte, miljard euro per jaar in fotonica-onderzoek geïnves- integratie van fotovoltaïsche systemen in machines teerd, waarvan het merendeel uit private middelen werd en bouwelementen, nauwkeurige en snellere gefinancierd. De federale overheid (BMBF) investeert beeldverwerking voor life sciences en medische sinds 2012 via het programma Photonik Forschung systemen, de ontwikkeling van omgevingssensoren Deutschland circa 100 miljoen euro per jaar. Aan de en visuele systemen in auto’s, 3D-printen, lasersy- basis van dit programma staat de Agenda Photonik stemen, en communicatie- en micro-elektronica 2020, een roadmap die in 2010 door vertegenwoordi- (glasvezel, fotonische chips). gers van het bedrijfsleven en de onderzoekswereld is samengesteld en in 2016 werd geactualiseerd (zie verder Gezien de omvang van het land spelen regionale www.photonikforschung.de). Daarnaast zijn er tal van clusters een grote rol. Acht regionale clusters gespecialiseerde onderzoeksinstellingen die in hebben zich verenigd in het nationale OptecNet verschillende fasen van de onderzoeksketen onderzoek (www.OptecNet.de). Voor Nederland is in ieder geval uitvoeren. Zo opereren alleen al in Jena de Ernst Abbe het cluster in Baden-Württemberg (www.photonicsbw.de) Hochschule, het Fraunhofer-Institut für Angewandte relevant vanwege de relatie met Semicon (Zeiss Optik und Feinmechanik en het Leibniz Institut für SMT) en MedTech (o.a. endoscopie). Op het terrein Photonische Technologien (IPHT). van fotonische chips heeft PhotonDelta een partnerschap met het Fraunhofer Heinrich-Hertz- Onderzoeksthema’s Institut in Berlijn. Dichter bij de grens kent de regio Duitsland beschouwt fotonica als een sleuteltech- Aken een Photonik-cluster en een uitgebreid nologie met uitstekende groeivooruitzichten. kennissysteem voor (digitale) industriële productie, Centraal daarbij staat het belang van fotonica als inclusief het Fraunhofer-Institut für Lasertechnik. enabler van digitalisering. Fotonica is immers nodig voor het (bijvoorbeeld met gebaren) aansturen van Kansen voor Nederland machines en apparaten, data-productie (via senso- Een Nederlandse HTSM-delegatie bezocht in ren), dataverwerking en -opslag (computational februari 2017 Jena onder leiding van het koninklijk imaging, fotonische chips) en industriële productie paar. Drie grote persoonlijkheden stonden in de (3D-printen, online kwaliteitsmetingen, laserpro- negentiende eeuw aan de wieg van de huidige ductie). Doel van het overheidsbeleid is de huidige optica-sector in Jena: de instrumentenbouwer leidende technologische positie van Duitsland te Carl Zeiss, de wetenschapper Ernst Abbe en de behouden en te versterken en de groeiperspectieven glasfabrikant Otto Schott. Zij leven voort in de te realiseren. bedrijven en instituten die hun namen dragen en de grote politieke omwentelingen in de vorige eeuw Figuur 1 Duits-Nederlandse bijeenkomst over elektrisch rijden op de Nederlandse ambassade in Berlijn. hebben overleefd. Het bedrijf Carl Zeiss AG splitste zich na de Tweede Wereldoorlog, waarbij het

12 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities 13 | Overview HTSM - april 2017 Duitsland: “Samen fotonica in systemen integreren”

Figuur 1 ZKH Willem-Alexander bezoekt het Leibniz Institut für Photonische Technologien © Ralph Pache

westelijke deel naar Oberkochen in maar vooral ook in de integratie van Baden-Württemberg verhuisde. Na de fotonische technologie in instrumenten en hereniging nam het succesvolle westelijke systemen. Als de integratie van optische bedrijf enkele activiteiten in Jena over, systemen van Carl Zeiss AG en mechatroni- waarbij een deel overigens zelfstandig sche systemen van ASML een graadmeter verder ging als Jenoptik AG. Het cluster vormt voor de complementariteit van Optonet verbindt zo’n 120 bedrijven en Nederlandse en Duitse knowhow, dan kennisinstellingen op dit gebied (www. liggen er in Duitsland nog veel kansen voor optonet-jena.de). de Nederlandse hightech-industrie.

Met bezoeken aan Carl Zeiss AG (productie Meer informatie van o.a. oftalmologische apparatuur, Eelco van der Eijk Semicon), Jena Optronik (ruimtevaart, o.a. [email protected] docking-sensoren) en de bovengenoemde IA Duitsland publieke instellingen kregen de 50 deelnemers van de HTSM-missie een goed beeld van het netwerk in de deelstaat Thüringen. De Friedrich-Schiller- Universität, de TU Delft, Fraunhofer IOF, TNO en IPHT ondertekenden een MoU om de samenwerking op het gebied van R&D te versterken en een gezamenlijke masterop- leiding Fotonica uit te werken. De deelnemers zagen voldoende kansen voor samenwerking, niet alleen in toeleveranties

14 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities Duitsland: “Samen fotonica in systemen integreren” Duitsland | Space

Duitsland: Space Duitse ruimtevaart stijgt naar de top van Europa

Voor de Duitse overheid is ruimtevaart een sleuteltech- Ook een aantal Europese instellingen voor de nologie. Er zijn in deze sector naar schatting 7500 ruimtevaartsector zijn gevestigd in Duitsland. mensen werkzaam, met een totale omzet van circa De Europese Organisatie voor de Exploitatie van 2,3 miljard euro. Traditioneel is Duitsland wat betreft Meteorologische Satellieten (EUMETSAT) en het ruimtevaart na Frankrijk de nummer twee in Europa, Europese Centrum voor Ruimteoperaties (ESOC) van de maar door stijgende Duitse investeringen is dit beeld ESA zijn in Darmstadt gevestigd, terwijl het Europese aan het verschuiven. Astronautencentrum (EAC) is gevestigd in Keulen.

Sleutelspelers en netwerken Rol van de overheid De belangrijkste netwerken met betrekking tot Ruimtevaartonderzoek door DLR ruimtevaart zijn de branchevereniging BDLI in Het DLR heeft in opdracht van de regering het Berlijn en BavAIRria. De belangrijkste kennisinstel- Duitse ruimtevaartprogramma opgesteld. Het BMWi Figuur 1 ZKH Willem-Alexander bezoekt het Leibniz Institut für Photonische Technologien © Ralph Pache ling is het Deutsches Zentrum für Luft- und (Ministerie van Economische Zaken en Energie) Raumfahrt (DLR), met vestigingen op het gebied heeft voor het DLR in 2017 bij wijze van basisfinan- van ruimtevaart onder andere in Bremen, ciering circa 1,46 miljard euro ter beschikking westelijke deel naar Oberkochen in maar vooral ook in de integratie van Oberpfaffenhofen en Lampoldshausen. Ook wordt gesteld. Hiervan is ongeveer 276 miljoen euro voor Baden-Württemberg verhuisde. Na de fotonische technologie in instrumenten en er ruimtevaartonderzoek gedaan door de Universität het National Space Program. De fondsen voor de hereniging nam het succesvolle westelijke systemen. Als de integratie van optische der Bundeswehr München, Forschungsflughafen ESA bedragen in 2017 circa 755 miljoen euro. De bedrijf enkele activiteiten in Jena over, systemen van Carl Zeiss AG en mechatroni- Braunschweig, de instituten van het Max-Planck- BMWi bevordert op deze manier de ontwikkeling waarbij een deel overigens zelfstandig sche systemen van ASML een graadmeter Gesellschaft, het Fraunhofer-Gesellschaft en het van de ruimtevaarttechnologie en draagt bij aan de verder ging als Jenoptik AG. Het cluster vormt voor de complementariteit van Helmholts-Zentrum. instandhouding van een concurrerende Europese en Optonet verbindt zo’n 120 bedrijven en Nederlandse en Duitse knowhow, dan Duitse ruimtevaartindustrie. kennisinstellingen op dit gebied (www. liggen er in Duitsland nog veel kansen voor Wat betreft ruimtevaart zijn voornamelijk de optonet-jena.de). de Nederlandse hightech-industrie. deelstaten Beieren en Baden-Württemberg en de Europese programma’s regio Bremen belangrijk. Het Bremer Luft- und Duitsland participeert in alle toekomstige program- Met bezoeken aan Carl Zeiss AG (productie Meer informatie Raumfahrt-Forschungsprogramm 2020 (LuRaFo ma’s van de ESA. Belangrijke Europese projecten die van o.a. oftalmologische apparatuur, Eelco van der Eijk FHB 2020) is een programma dat bedrijven en de Duitse overheid steunt zijn het meteorologisch Semicon), Jena Optronik (ruimtevaart, o.a. [email protected] onderzoeksinstellingen ondersteunt met de satellietsysteem EUMETSAT, het aardobservatie- docking-sensoren) en de bovengenoemde IA Duitsland ontwikkeling van producten, processen en diensten systeem Copernicus en het satellietprogramma publieke instellingen kregen de 50 in de lucht- en ruimtevaartsector. Het Institut für Galileo. Galileo is Europa’s eigen navigatiesatelliet- deelnemers van de HTSM-missie een goed Raumfahrtsysteme in Bremen ontwikkelt en systeem dat wordt gebouwd in samenwerking met beeld van het netwerk in de deelstaat analyseert toekomstige ruimtevaartuigen en de ESA. Alle satellieten voor dit systeem zijn Thüringen. De Friedrich-Schiller- ruimtevaartmissies. gebouwd door Astrium Deutschland (nu Airbus Universität, de TU Delft, Fraunhofer IOF, Grote en belangrijke bedrijven in de Duitse Defence and Space) en OHB System AG. Ook neemt TNO en IPHT ondertekenden een MoU om ruimtevaartsector zijn Airbus Defence and Space, Duitsland verantwoordelijkheid voor projecten in de samenwerking op het gebied van R&D te OHB System AG, TESAT, MT Aerospace en Jena- het International Space Station. De verkenning van versterken en een gezamenlijke masterop- Optronik. Laatstgenoemde fabriceert AOCS het zonnestelsel heeft voor Duitsland een hoge leiding Fotonica uit te werken. De deelne- (Attitude and Orbit Control Systems), waarbij prioriteit. Zo neemt Duitsland deel aan de ExoMars- mers zagen voldoende kansen voor Rendezvous and Docking-sensoren de besturing van missie, waarvan de sonde die op zoek gaat naar samenwerking, niet alleen in toeleveranties onbemande ruimtevaartuigen ondersteunen. sporen van leven op Mars in Duitsland is ontwikkeld.

14 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities 15 | Overview HTSM - april 2017 Duitsland | Space

Actualiteit Van 24 tot en met 26 oktober 2017 vindt in Bremen de Space Tech Expo Europe plaats, de grootste beurs in Europa op het gebied van ruimtevaarttechniek. Op dit forum worden ontwikkelingen in satellieten, draagraketten en ruimtevaarttechnologieën gepresenteerd door zowel het bedrijfsleven als overheden en defensie. Van 1 tot en met 5 oktober 2018 vindt het International Aeronautical Congress (IAC) plaats in Bremen, een van de grootste congressen op het gebied van ruimtevaart wereldwijd.

16 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities Duitsland | Space Duitsland | MedTech

Het nationale ruimtevaartprogramma Kansen voor Nederland In tegenstelling tot de luchtvaartsector, Om innovatie te versnellen is het voor waar de markt sterk geprivatiseerd is, is voor ruimtevaartbedrijven in de private sector de ruimtevaart het nationale beleid en het belangrijk om op zoek te gaan naar beschikbaar gestelde budget bepalend. partnerschappen met Duitse of Europese Een beweging die op het moment in de VS marktleiders in industriële software. plaatsvindt is de opkomst van commerciële Er liggen kansen voor Nederlandse ruimtevaartstartups, ook wel NewSpace organisaties, niet alleen in de ruimtevaart- Duitsland: MedTech genoemd. Om in Duitsland de opkomst van sector maar ook in andere sectoren, om NewSpace te bevorderen is het van belang samenwerkingen aan te gaan met Duitse dat publiek-private partnerschappen organisaties. Er zijn al Nederlandse bedrijven Samenwerking tussen Duitsland en worden ondersteund en is er een breder actief in Duitsland; zo levert Dutch Space netwerk van ondernemingen in verschil- zonnepanelen en levert Bradford zonnesen- lende sectoren nodig. Een belangrijk doel soren aan OHB System AG. Nederland brengt grensverleggende van het BMWi hierbij betreft de uitwisseling van kennis en technologie tussen sectoren Meer informatie medische technologie voort om zo synergieën, bijvoorbeeld tussen Leoni Vogelsang, Joop Gilijamse robotica en kunstmatige intelligentie, te Email: [email protected] versterken en innovatie te versnellen. Door IA Duitsland Duitsland heeft de grootste MedTech-sector van Europa. Nederlandse sector actief in Duitsland aardobservatie en ontwikkelingen in de In de Duitse MedTech-branche werken rond de 195.000 Er zijn in Duitsland ongeveer veertig regionale ICT-sector kunnen big data en cloud mensen in meer dan 12.000 bedrijven (voornamelijk mkb) MedTech-clusters actief, waarvan vele lokaal gericht computing worden vrijgegeven voor nieuwe met een gezamenlijke omzet van 25 miljard euro in zijn. De regio’s Baden-Württemberg, Beieren, Berlijn toepassingen en kunnen er nieuwe markten 2014. Duitse medische technologie is wereldwijd sterk in en Noordrijn-Westfalen zijn de life sciences hotspots ontstaan. Daarnaast liggen er kansen voor trek; in 2014 was het exportaandeel ruim 68 procent. met internationale allure. NewSpace bij geo-informatie, breedband- Vijftien procent van de medewerkers is werkzaam in communicatie en -navigatie, terreinen die R&D en gemiddeld besteedden de bedrijven binnen de Medizintechnik Holland doorslaggevend zijn voor de ontwikkeling MedTech-industrie 9 procent van de omzet aan dit Twaalf Nederlandse hightech-toeleveranciers van intelligente transportsystemen en onderdeel. Belangrijke ontwikkelgebieden zijn trekken sinds november 2015 samen op om de zelfrijdende auto’s. technologieën als miniaturisering, Informatie- en banden met (Zuid-)Duitsland te versterken. Dit doen Communicatietechnologie (incl. e-health), personalise- zij onder de naam ”Medizintechnik Holland” Actualiteit ring, imaging, minimaal invasief, telemedicine, (PiB IntoMedBizz). Vanuit het IA-netwerk Berlijn en Van 24 tot en met 26 oktober 2017 vindt in prothesen en implantaten. het NBSO in Stuttgart wordt deze PiB ondersteund Bremen de Space Tech Expo Europe plaats, door onder andere contacten te leggen tussen de de grootste beurs in Europa op het gebied Een van de zes prioriteiten van het Duitse innovatiebe- Nederlandse bedrijven en Duitse bedrijven of van ruimtevaarttechniek. Op dit forum leid is “Gezond Leven”, met als speerpunten program- clusters. De bundeling van krachten vergroot de worden ontwikkelingen in satellieten, ma’s rond personalised medicine, verpleging en kans op het succesvol zakendoen met de Duitse draagraketten en ruimtevaarttechnologieën medische techniek. Van de tien Toekomstprojecten wereldspelers. gepresenteerd door zowel het bedrijfsleven (Zukunftsprojekte) die zijn vastgesteld binnen de als overheden en defensie. Van 1 tot en met Hightech-Strategie zijn er maar liefst drie gerelateerd BadenWürttemberg 5 oktober 2018 vindt het International aan gezondheid, te weten ”Gezonder door preventie en Meer dan de helft van alle Duitse MedTech-clusters Aeronautical Congress (IAC) plaats in gezonde voeding”, ”Gezond en zelfstandig ouder is gevestigd in de deelstaat Baden-Württemberg. Bremen, een van de grootste congressen op worden” en ”Betere therapie dankzij individuele Belangrijk zijn onder andere BioPRO Baden- het gebied van ruimtevaart wereldwijd. gezondheidszorg”. Deze onderwerpen spelen een Württemberg en MicroTec Südwest. Deze laatste zet belangrijke rol binnen het onderzoeksprogramma voor zich in voor bedrijven uit Baden-Württemberg gezondheid (Gesundheitsforschung 2010–2017), gericht op miniaturisering, met name op het gebied opgesteld door het Bundesministerium für Bildung und van microtechnologie en aanverwante terreinen. Forschung (BMBF) en het Bundesministerium für Het cluster behoort met zijn 360 partners tot de Gesundheit (BMG). grootste technologienetwerken van Europa; partners zijn o.a. wereldspelers als Bosch, Daimler, Festo, Roche Diagnostics en Zeiss.

16 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities 17 | Overview HTSM - april 2017 Duitsland | MedTech

Beieren In Beieren zijn Medical Valley Europäische Metropolregion Nürnberg en het Munich Biotech Cluster M4 belangrijk. Speerpunten van Medical Valley EMN zijn sensoren, imaging, optische systemen, telemedicine en hightech implantaten. Bij de ontwikkeling van nieuwe technologieën werkt het lokale bedrijfsleven nauw samen met het Fraunhofer-Instituut IIS. Het Munich Biotech Cluster M4 richt zich met name op gepersonaliseerde medicijnen. In april 2016 bezocht een brede MedTech- missie onder leiding van het koninklijk paar de deelstaat Beieren. In samenwerking met Figuur 1. Presentatie van het PiB-consortium “Medizintechnik Holland” het Forum MedTech Pharma werd onder andere een matchmakingsbijeenkomst georganiseerd. Het koninklijk bezoek heeft technologie is de MEDICA. Deze beurs vindt Bronnen de relatie met Beieren versterkt en heeft al ieder jaar in november plaats in Düsseldorf 1. MicroTec Südwest http://www.microtec-suedwest.de/ tot diverse vervolgbezoeken over en weer en kent een grote aanwezigheid van 2. Medical Valley Europäische Metropolregion Nürnberg geleid. In oktober 2016 bezocht een Beierse Nederlandse bedrijven. Het postennet http://www.medical-valley-emn.de/home delegatie Nederland en in december bracht Duitsland en de Taskforce Healthcare 3. Munich Biotech Cluster http://www.m4.de/ een Brabantse delegatie een bezoek aan de coördineren jaarlijks verschillende 4. Competence Center E-HEALTH van Fraunhofer regio Erlangen/Nürnberg. Voor juni 2017 netwerkactiviteiten, zoals een Pitch & http://www.fokus.fraunhofer.de/en/e-health staat er ook een economische missie Match-evenement in 2016. 5. Cluster Medizin Technik NRW gepland naar de MedTech Summit in http://www.medizin-technik-nrw.de/ Nürnberg. Microfluïdica in Duitsland en Zwitserland Meer informatie Berlijn Op 3 maart 2017 openden het Max-Planck- Joop Gilijamse Berlijn profileert zich als “Health Capital”. Gesellschaft, de Duitse organisatie voor Email: [email protected] In het strategisch programma van de stad fundamenteel onderzoek, en de Universiteit IA Duitsland neemt het thema e-health een centrale plek Twente een gezamenlijk centrum voor in, bijvoorbeeld in de vorm van het onderzoek naar complexe vloeistofdyna- Competence Center E-HEALTH van Fraunhofer. Dit is mica in Enschede. Microfluïdica kan worden een instituut voor toegepast wetenschappe- toegepast in de inktjet-printtechnologie, lijk onderzoek met kennis op het gebied van meet- en regelsystemen en MedTech, communicatiesystemen en samenwerkings- alsmede op lab-on-a-chip- en verbanden met vele partijen in de gezond- organ-on-a-chip-technieken. heidszorg. In Berlijn vindt jaarlijks in april de ConhIT plaats, de belangrijkste Europese Ook is er vanuit de Nederlandse microfluïdica- beurs voor health-IT. Parallel aan de ConhIT sector aandacht voor Zwitserland. In 2017 organiseert het postennet Duitsland op september 2016 brachten tien Nederlandse 25 april 2017 voor de tweede keer een Dutch bedrijven onder leiding van MinacNed een Digital Health Night op de Nederlandse bezoek aan Basel. MinacNed organiseerde ambassade in Berlijn. daar samen met de regionale ontwikkelings- maatschappij BaselArea een microfluïdica- NoordrijnWestfalen workshop en een matchmakings- De aan Nederland grenzende deelstaat bijeenkomst. Noordrijn-Westfalen loopt binnen Duitsland voorop in de digitalisering van de gezondheidszorg. Het regionale agentschap van de deelstaat, Cluster Medizin Technik NRW, is het eerste aanspreekpunt voor technologische samenwerking. De grootste beurs in Duitsland op het gebied van medische

18 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities Duitsland | MedTech Turkije | Fotonica: een hechte groep van Turkse topwetenschappers

Beieren In Beieren zijn Medical Valley Europäische Metropolregion Nürnberg en het Munich Biotech Turkije Cluster M4 belangrijk. Speerpunten van Medical Valley EMN zijn sensoren, imaging, optische systemen, telemedicine en hightech implantaten. Bij de ontwikkeling van nieuwe technologieën werkt het lokale Fotonica: een hechte groep van bedrijfsleven nauw samen met het Fraunhofer-Instituut IIS. Het Munich Biotech Cluster M4 richt zich met name op Turkse topwetenschappers gepersonaliseerde medicijnen. In april 2016 bezocht een brede MedTech- missie onder leiding van het koninklijk paar de deelstaat Beieren. In samenwerking met Figuur 1. Presentatie van het PiB-consortium “Medizintechnik Holland” het Forum MedTech Pharma werd onder De Turkse overheid blijft investeren in haar high tech Turkse nationale fotonicadag andere een matchmakingsbijeenkomst sector, omdat investeren in innovatie wordt gezien als georganiseerd. Het koninklijk bezoek heeft technologie is de MEDICA. Deze beurs vindt Bronnen middel om de economische groei op de lange termijn te Sinds 2005 wordt er een jaarlijkse optica-, de relatie met Beieren versterkt en heeft al ieder jaar in november plaats in Düsseldorf 1. MicroTec Südwest http://www.microtec-suedwest.de/ borgen(https://www.rvo.nl/sites/default/ elektro-optica en fotonica-workshop tot diverse vervolgbezoeken over en weer en kent een grote aanwezigheid van 2. Medical Valley Europäische Metropolregion Nürnberg files/2016/01/Innovatie%20%20Leidraad%20in%20 georganiseerd in Turkije, waarbij nationale geleid. In oktober 2016 bezocht een Beierse Nederlandse bedrijven. Het postennet http://www.medical-valley-emn.de/home het%20Turkse%20economische%20beleid.pdf ) spelers inhoudelijke discussies met elkaar delegatie Nederland en in december bracht Duitsland en de Taskforce Healthcare 3. Munich Biotech Cluster http://www.m4.de/ voeren met het oog op samenwerking en een Brabantse delegatie een bezoek aan de coördineren jaarlijks verschillende 4. Competence Center E-HEALTH van Fraunhofer Daarom is het van belang om excellente Turkse relevantie voor industriële toepassingen. regio Erlangen/Nürnberg. Voor juni 2017 netwerkactiviteiten, zoals een Pitch & http://www.fokus.fraunhofer.de/en/e-health kennis en kunde op het gebied van High Tech Systems Voor 2017 wordt deze workshop op staat er ook een economische missie Match-evenement in 2016. 5. Cluster Medizin Technik NRW & Materials (HTSM) te koppelen aan Nederlandse 29 september bij Koç Universiteit georga- gepland naar de MedTech Summit in http://www.medizin-technik-nrw.de/ organisaties. De topsector HTSM heeft niet voor niseerd. Voor de editie in 2018 wordt actief Nürnberg. Microfluïdica in Duitsland en niets Turkije als een prioriteitsland aangewezen en, gezocht naar Nederlandse inhoudelijke Zwitserland Meer informatie zoals ook uit dit artikel blijkt, zijn er interessante bijdrages. Berlijn Op 3 maart 2017 openden het Max-Planck- Joop Gilijamse ontwikkelingen op het gebied van fotonica, Berlijn profileert zich als “Health Capital”. Gesellschaft, de Duitse organisatie voor Email: [email protected] automotive en space in Turkije. Via een voorgeno- In het strategisch programma van de stad fundamenteel onderzoek, en de Universiteit IA Duitsland men Nederlands-Turks Jaar van Wetenschap en Wie zijn de belangrijkste spelers? neemt het thema e-health een centrale plek Twente een gezamenlijk centrum voor Innovatie 2017-2018 moeten deze kansen verzilverd Ankara in, bijvoorbeeld in de vorm van het onderzoek naar complexe vloeistofdyna- worden en dit jaar draagt zo bij aan innovatie in de In Ankara valt het Nationaal Instituut voor Competence Center E-HEALTH van Fraunhofer. Dit is mica in Enschede. Microfluïdica kan worden Turkse en Nederlandse hightechindustrie. Nanotechnologie en Materiaalonderzoek (UNAM) een instituut voor toegepast wetenschappe- toegepast in de inktjet-printtechnologie, op. Dit instituut is gelieerd aan Bilkent Universiteit, lijk onderzoek met kennis op het gebied van meet- en regelsystemen en MedTech, Noot: de bijdrage van IA Turkije ten behoeve van de maar is via forse financiële ondersteuning door het communicatiesystemen en samenwerkings- alsmede op lab-on-a-chip- en 2016 editie van het Holland High Tech Event kunt u Turkse ministerie van Ontwikkeling inmiddels verbanden met vele partijen in de gezond- organ-on-a-chip-technieken. via https://www.rvo.nl/sites/default/files/2016/03/HTSM_ uitgegroeid tot een nationaal expertisecentrum, heidszorg. In Berlijn vindt jaarlijks in april artikel_Turkije_RED-Final.pdf downloaden. waar ook het merendeel van de Turkse door de de ConhIT plaats, de belangrijkste Europese Ook is er vanuit de Nederlandse microfluïdica- European Research Council (ERC) gesubsidieerde beurs voor health-IT. Parallel aan de ConhIT sector aandacht voor Zwitserland. In Fotonica: een hechte groep van Turkse onderzoekers werkzaam is. UNAM doet onder 2017 organiseert het postennet Duitsland op september 2016 brachten tien Nederlandse topwetenschappers andere fundamenteel en toegepast onderzoek naar 25 april 2017 voor de tweede keer een Dutch bedrijven onder leiding van MinacNed een De fotonica-gemeenschap in Turkije is een hechte fiber lasers, high power optics, nanofotonica, nano- Digital Health Night op de Nederlandse bezoek aan Basel. MinacNed organiseerde groep van onderzoekers die elkaars werk goed elektronica (MEMS, NEMS), 2D-materialen, ambassade in Berlijn. daar samen met de regionale ontwikkelings- kennen. De gemeenschap concentreert zich vooral halfgeleider nanokristallen en biofotonica maatschappij BaselArea een microfluïdica- rond Ankara, Izmir, Istanbul en in mindere mate (lab-on-a-chip). Uitgangspunt van UNAM’s onderzoek NoordrijnWestfalen workshop en een matchmakings- Kocaeli. Onderzoekers hebben veelal een doctors- is om van onderzoek naar concrete toepassingen te De aan Nederland grenzende deelstaat bijeenkomst. titel in de VS behaald aan gerenommeerde gaan. UNAM heeft inmiddels 16 spin-offbedrijven Noordrijn-Westfalen loopt binnen universiteiten. Tevens heeft een aantal professoren voortgebracht en heeft strategische samenwerkin- Duitsland voorop in de digitalisering van de een deel van hun opleiding in Nederland gevolgd, gen gesloten met industriële partners zoals gezondheidszorg. Het regionale agentschap o.a. in Twente, Eindhoven, Delft en Leiden. ASELSAN en Samsung. van de deelstaat, Cluster Medizin Technik NRW, is het eerste aanspreekpunt voor technologische samenwerking. De grootste beurs in Duitsland op het gebied van medische

18 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities 19 | Overview HTSM - april 2017 Turkije | Fotonica: een hechte groep van Turkse topwetenschappers

20 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities Turkije | Fotonica: een hechte groep van Turkse topwetenschappers Turkije | Space: veel ontwikkelingen in nabije toekomst

Andere partijen in Ankara die actief zijn op Kansen voor samenwerking het gebied van fotonica zijn bijvoorbeeld de IA Turkije heeft gesproken met UNAM, Koç Technische Universiteit van het Midden- Universiteit en de afdeling fotonica van de Oosten (METU) en het voornoemde IYTE. Deze instituten zijn goed op de hoogte defensiebedrijf ASELSAN. van Nederlandse instellingen zoals MESA+, COBRA en AMOLF en hebben in het Istanbul verleden ook met deze instituten samenge- In Istanbul valt vooral Koç Universiteit op, werkt. Zij zijn ook geïnteresseerd in het Space: veel ontwikkelingen in nabije dat een aantal onderzoeksgroepen heeft die PhotonDelta-initiatief. zich met (nano)fotonica bezighouden. Deze toekomst onderzoeksgroepen richten zich onder De indruk die naar voren komt uit deze andere op microfotonica (silicium fotonica, gesprekken is dat UNAM het verst gevor- microcavity kwantumelektrodynamica, en derd is in het valoriseren van toegepast Verwacht laser sprectroscopie), waarbij near-infrared onderzoek. UNAM is erg geïnteresseerd om opto-elektronische apparaten gebaseerd op met Nederlandse instituten in gesprek te 3D microbollen worden ontwikkeld. Maar komen en te bezien hoe samen te wer- Integrated Agricultural Monitoring and mest en gewasbeschermingsmiddelen te ook op lasers (ultrasnelle lasers, near-infra- ken. IA Turkije heeft al met Nederlandse Information System met behulp van plannen via mobiele applicaties. Ook geeft red solid state lasers) gericht op biomedi- partijen gesproken hoe dat vorm te geven. satellietdata het systeem agrarische handelaren de sche toepassingen en op micro opto-elek- Voorgesteld wordt om dat te doen in de mogelijkheid om te voorspellen wat de tronische systemen (MOEMS). In gesprekken vorm van webinars waarin een inhoude- Turkije heeft een nationaal initiatief ontwik- oogst gaat opbrengen en biedt het aan het met vertegenwoordigers van deze onder- lijke afbakening gemaakt kan worden en keld gericht op het leveren van informatie Turkse ministerie van Landbouw ondersteu- zoeksgroepen kwam naar voren dat de link potentiele samenwerkingsgebieden worden aan boeren en tuinders, beleidsmakers, ning om beleidsbeslissingen te nemen. met de industrie hier minder groot is, geïdentificeerd. UNAM is bereid op als bedrijven en andere sleutelpersonen om hoewel het onderzoek dat hier uitgevoerd vervolg op deze webinars met een delega- allen tot goed onderbouwde beslissingen te Tarbil heeft niet alleen veel inzichten wordt wel van experimentele aard is en het tie een bezoek aan Nederlandse partijen kunnen komen. Dit Integrated Agricultural opgeleverd als het gaat om landbouw, maar per onderzoeksgroep verschilt. Zo heeft het te brengen. IA Turkije zal in dit geval een Monitoring and Information System heet ook voor de ontwikkeling en optimalisering Optical Microsystems Lab enkele interes- dergelijk bezoek inhoudelijk faciliteren en Tarbil. van sensornetwerken, het gebruik van big sante startups voortgebracht op het gebied begeleiden. data en het analyseren van satellietdata. van draagbare schermen. Het hieraan ten Tarbil telt meer dan 42.000 sensoren en Tarbil wordt aangestuurd door het Research grondslag liggende onderzoek is mede Daarnaast kan aansluiting gevonden 1.200 geautomatiseerde smart stations and Application Center for Satellite gefinancierd door de ERC. worden via de Turkse nationale fotonica- verspreid over heel Turkije. Gezamenlijk Communications and Remote Sensing van dag. Voorbereidingen voor de editie van verzamelen deze meer dan 2.2 miljard de Technische Universiteit van Istanbul Andere universiteiten die zich met fotonica 2018 zullen in 2017 gestart worden en de datapunten. Het systeem maakt tevens (ITU-UHUZAM). bezighouden zijn de Technische Universiteit organisatoren van deze dag zijn bereid te gebruik van remote sensing via onder van Istanbul (ITU) en Bogaziçi Universiteit. bezien hoe met hulp van IA Turkije andere satellietdata. Door al deze data te Belangrijk voor Nederlandse bedrijven en Nederlandse deelname ingekleed kan combineren is Tarbil één van de meest kennisinstellingen is dat de betrokkenen Izmir worden. veelomvattende geïntegreerde platformen recent nog een keer aangaven geïnteres- In Izmir is in 2016 bij het Izmir Instituut met een eigen aardobservatienetwerk. seerd te zijn in een samenwerking op het voor Technologie (IYTE) een afdeling Tegelijk is het één van de grootste nationale gebied van remote sensing, optimalisering fotonica opgericht, die zich richt op het onderzoeksnetwerken in het land. van sensornetwerken en het gebruik van big opleiden van studenten ten behoeve van de data voor het optimaliseren van het industrie en het uitvoeren van toegepast Het systeem geeft onder andere boeren de Tarbil-systeem. onderzoek. Dit onderzoek focust op mogelijkheid om hun verbruik van water, flexibele zonnecellen, flexibele LEDs, nanobiologie, opto-elektronische apparaten, quantum optics en organische fotonica. In een gesprek met het ministerie van Transport, neergezet in de buurt van Ankara. De ambitie is om Hoewel deze afdeling als doelstelling heeft Maritieme Zaken en Communicatie, dat afgelopen in 2023 tien eigen satellieten te hebben ontwikkeld. om voor de industrie te werken, is zij nog te september in aanwezigheid van NLR werd gevoerd, Momenteel speelt het ruimtevaartinstituut van nieuw om daar al concrete voorbeelden van kwam een gemengd beeld naar voren. TUBITAK (TUBITAK-UZAY) daarin een belangrijke te laten zien. Wel wordt ook deze afdeling rol. Daarnaast zijn er enkele toegepaste onderzoeks- financieel sterk ondersteund door de Turkse Enerzijds zijn de ambities van de Turkse regering op centra gelieerd aan de Technische Universiteit van overheid en wordt er fors geïnvesteerd in het gebied van de ruimtevaart groot. Turkije heeft Istanbul (ITU) en de Technische Universiteit van het het uitbreiden van laboratoria en aanver- een budget van 1 miljoen dollar voor satellietprojec- Midden-Oosten (METU) die zich bezighouden met wante faciliteiten. ten en heeft met een investering van 112 miljoen remote sensing en het analyseren van satellietdata dollar productie- en testfaciliteiten voor satellieten ten behoeve van bijvoorbeeld precisielandbouw.

20 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities 21 | Overview HTSM - april 2017 Turkije | Space: veel ontwikkelingen in nabije toekomst

Het Ministerie plant ook een haalbaarheids- studie aangaande een Aerospace Center of Excellence. Dit rapport moet in 2017 afgerond zijn en moet een beter beeld schetsen van wat Turkije precies nodig heeft ten behoeve van de ontwikkeling van haar ruimtevaartactiviteiten.

22 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities Turkije | Space: veel ontwikkelingen in nabije toekomst Turkije | Automotive: hoeksteen van de Turkse industrie

Het ministerie gaf dan ook aan geïnteres- Kansen voor samenwerking seerd te zijn in een samenwerking met Omdat de Turkse ruimtevaartsector door de Nederlandse organisaties op het gebied van komst van het Turkish Space Agency ruimtevaart. waarschijnlijk de komende jaren sterk gaat veranderen, lijkt een samenwerking op Anderzijds wordt uitgekeken naar de komst government-to-government niveau het meest van het Turkish Space Agency. Volgens de voor de hand te liggen. Dit is ook waar het ontwerpwet, die zeer recent door een Turkse ministerie het meest in geïnteres- Automotive: hoeksteen van parlementaire commissie is goedgekeurd, seerd is, vooral als het erom gaat te kijken zal dit agentschap sterk lijken op agent- welke rol een ruimteagentschap zou schappen uit andere landen. Het agent- moeten vervullen binnen het ruimtevaart- de Turkse industrie schap komt onder civiele controle te staan landschap. Het is daarbij belangrijk om de (en krijgt dus geen defensietaken), is resultaten van het Turkse haalbaarheidson- onafhankelijk van de overheid en zelfvoor- derzoek af te wachten. Vooralsnog is het van zienend. De komst van een dergelijk belang dat een structurele informatievoor- agentschap heeft waarschijnlijk een grote ziening vanuit IA Turkije en collega’s binnen Nationaal initiatief tot clusteren activitei Het Nederlandse economische diplomatieke reorganisatie van de aan de overheid het Nederlandse economische netwerk ten slimme mobiliteit in Turkije netwerk in Turkije heeft in het verleden regelmatig gelieerde ruimtevaartorganisaties tot richting relevante partijen (zoals het NSA) Niet alleen is Turkije na Duitsland, Frankrijk, Spanje gepubliceerd over elektrische mobiliteit in Turkije. gevolg. De taken van het agentschap liggen wordt georganiseerd, zodat op basis van en Groot-Brittannië de grootste automobielfabri- Het meest recente rapport is VIA https://www.rvo.nl/ onder andere op de volgende terreinen: ontwikkelingen in Turkije kan worden kant van Europa (met een productiestijging van sites/default/files/2015/06/Electric_vehicles_report.pdf hier besloten welke activiteiten het beste 16,6 procent van 2014 naar 2015 (1), het heeft met (3) te downloaden. • Beleidsontwikkeling en uitvoering in georganiseerd kunnen worden. Istanbul ook de op drie na meest filerijke stad ter samenspraak met andere organisaties. wereld, volgens een rapport van TomTom (2) Het is Kansen voor samenwerking • Stimuleren van eigen wetenschaps- en Daarnaast kan aangehaakt worden op de daarom niet verwonderlijk dat automobielfabrikan- TUBITAK-MAM zoekt internationale clustersamen- technologieontwikkeling. Turkse initiatieven met betrekking tot ten in samenwerking met toeleveranciers, kennisin- werking op dit vlak en heeft al automotive-clusters • Ontwikkelen van platformen, vaartuigen satellieten. Op het gebied van materiaal- stellingen en lokale overheden de handen ineen in Oostenrijk en Spanje bezocht. Men is vooral op en aanverwante (sub)systemen. gebruik, optiek, testen, maar ook op het hebben geslagen in de vorm van een Smart Mobility zoek naar partijen die van dienst kunnen zijn in het • Ontwikkelen van experimentele satellie- gebied van image analyse zijn Turkse Cluster. Dit gebeurt onder aanvoering van het adviseren over wat er in Turkije nodig is om deze ten en het (internationale) gebruik partijen geïnteresseerd in contacten met Marmara Research Center van de Turkse weten- onderwerpen te kunnen integreren in het mobili- daarvan. Nederlandse experts. schaps- en technologieraad TUBITAK. teitsaanbod en om op clusterniveau ervaringen, • Ontwikkelen van bemande en onbeman- diensten en kennis tussen clusterleden te kunnen de missies, ook met het oog op exploratie Dit cluster heeft als doel een laboratorium voor uitwisselen. IA Turkije bezocht dit cluster in van de ruimte. mobiliteitstrends en technologievisie te zijn. Het november 2016 samen met de Consul-Generaal en • Ontwikkelen onderwijs, inclusief gaat dan niet alleen om de technologie maar ook heeft inmiddels de eerste contacten met zowel beurzenprogramma’s. om de acceptatie daarvan. Het cluster ziet mobiliteit TU Eindhoven als TNO verzorgd. Het cluster staat • Ontwikkelen onderzoeksprogramma’s als één van de onderdelen van een groter geheel om ervoor open om in EU-verband projecten aan te gericht op oceanen en de poolcentra. tot meer leefbare steden te komen. Specifieke gaan en te onderzoeken of er bilateraal samenge- Overwogen wordt om ook (tijdelijke) onderwerpen van het cluster richten zich onder werkt kan worden en is zeer bereid om Nederland onderzoekscentra op de poolcentra in te andere op autonoom rijden, car-sharing, persoon- te bezoeken om kennis te maken met mogelijk richten. lijke mobiliteitsdiensten, slimme oplossingen voor samenwerkingspartijen. • Ontwikkelen van remote sensing het openbaar vervoer en communicerende capaciteiten, inclusief analyse van voertuigen. In het kader van dit cluster, richt men in Lopende trajecten tussen Nederland en satellietdata. Istanbul ook testen pilotcentra voor slimme Turkije • Het aangaan van internationale technolo- voertuigen op en bouwt men prototypes van Year of Science & Innovation Turkije – Nederland gische samenwerking waar dat nodig slimme voertuigen. Nederland en Turkije zijn voornemens om in 2017 wordt geacht. (doorlopend in 2018) de innovatiesamenwerking Op het vlak van elektrisch rijden is er een tussen beide landen te stimuleren door een Het Ministerie plant ook een haalbaarheids- Memorandum of Understanding tussen de Nederlandse Nederlands-Turks Year of Science & Innovation te studie aangaande een Aerospace Center of organisatie DoetDoet en de Turkse vereniging voor organiseren. Dit initiatief heeft de ambitie om Excellence. Dit rapport moet in 2017 elektrische en hybride voertuigen (TEHAD) gesloten. samenwerking op de volgende terreinen te afgerond zijn en moet een beter beeld ontwikkelen: schetsen van wat Turkije precies nodig heeft 1. een portefeuille van gedeelde onderzoeks- ten behoeve van de ontwikkeling van haar programma’s waarin Turkse en Nederlandse ruimtevaartactiviteiten. deelnemers meedoen (bedrijven, toegepaste kennisinstellingen, universiteiten);

22 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities 23 | Overview HTSM - april 2017 Turkije | Automotive: hoeksteen van de Turkse industrie

Kuantag: goedkope en efficiënte quantum dots

Het IA-netwerk Turkije heeft in samenwerking met het Netherlands Foreign Investment Agency in 2016 en 2017 het Turkse bedrijf Kuantag geïntroduceerd bij diverse Nederlandse partijen zoals TU Delft, TNO en Holst Center. Dit bedrijf is gespecialiseerd in het kosteneffectief produceren van (near) infrared quantum dots en heeft met bovenstaande Nederlandse organisaties inmiddels goede relaties opgebouwd.

24 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities Turkije | Automotive: hoeksteen van de Turkse industrie Israel | Photonics in Israel

2. een uitwisselingsprogramma tussen Rol IA Turkije binnen het Bron onderzoekers van technische en Nederlandse economische diplo 1. http://www.oica.net/wp-content/uploads//Total- toegepaste onderzoeksinstellingen, matieke netwerk in Turkije 2015-Q4-March-16.xls Israel gericht op toegepast onderzoek en IA Turkije is voor wat betreft samenwerking 2. http://www.tomtom.com/en_gb/trafficindex/ valorisatie van kennis; op het gebied van innovatie, wetenschap en 3. https://www.rvo.nl/sites/default/files/2015/06/ 3. startup bootcamps en andere activiteiten technologie met Turkse partijen het eerste Electric_vehicles_report.pdf om Turkse startups kennis te laten maken aanspreekpunt van het Nederlandse met het Nederlandse speelveld; economische diplomatieke netwerk in Meer informatie Photonics in Israel 4. netwerkactiviteiten ten behoeve van Turkije. IA Turkije faciliteert op het gebied Rory Nuijens ([email protected]). beleidsuitwisseling en matchmaking; van vraagbeantwoording, matching, het Arife Karaosmanoglu (NFIA) 5. bilaterale projecten, bijvoorbeeld in het organiseren van (delegatie)bezoeken en het ([email protected]) Eurostars-programma; (on)gevraagd verstrekken van informatie IA Turkije 6. samenwerking in EU-programma’s. over ontwikkelingen in Turkije met betrekking tot innovatie. Voor vragen, NFIAIAinitiatief aantrekken opmerkingen en suggesties over boven- hightechbedrijven staande onderwerpen kunt u dan ook Introduction The Netherlands recognises Israel’s strengths in the Het Netherlands Foreign Investment Agency contact opnemen met Rory Nuijens via rory. Photonics is the study of the use of radiant energy, such public and private sectors, as demonstrated by joint (NFIA) Turkije en het Innovatie Attaché [email protected]. Binnen het economische as light, whose fundamental element is the photon. EU projects, joint publications and the Integrated Netwerk hebben het initiatief genomen om diplomatieke netwerk wordt zoveel Devices using light have a number of advantages over Photonics Institute within the context of TU innovatieve Turkse hightechbedrijven te mogelijk samengewerkt met andere clusters those running on electricity. A smartphone contains as Eindhoven’s road mapping initiative, which introduceren in het Nederlandse speelveld. zoals het Netherlands Foreign Investment many as ten to twenty photonic devices. Without identifies Israel as one of the major players in the Dit kan ook leiden tot Turkse investeringen Agency, de Landbouwraad (bijvoorbeeld op photonics, innovative technologies like smart screens, photonics industry. in Nederland. Naar aanleiding van een het gebied van precisielandbouw) en het solar panels, cameras, (O)LED and optical communica- gezamenlijk onderzoek zijn interessante Economische en Commerciële Cluster. tions would not have had the major impact they Key players technologiespeelvelden in Turkije geïdenti- currently have. Key players in Israel’s photonics community are its ficeerd, in het kader waarvan in de week van academic institutions and private sector companies. 15 mei 2017 een evenement op het consu- Israel is a leader in photonics; most universities laat-generaal in Istanbul wordt georgani- have active photonics departments, valorise their Academia seerd. Hiervoor worden ook Nederlandse innovative research findings and transfer innovative Israeli academic institutions are advanced players in partijen uitgenodigd, zoals regionale technologies to the private sector. That sector photonics R&D. Seven major technical universities ontwikkelingsmaatschappijen, accelerator- encompasses NASDAQ-listed companies such as (Ben Gurion University, Technion, Tel Aviv programma’s en technologieparken. Mellanox, Lumenis, Suneron, Mobileye and University, the Hebrew University of Jerusalem, Orbotech, which are involved in developing and Bar Ilan University, the Haifa University and the commercialising photonics-based products. Kuantag: goedkope en efficiënte Through the Israel Innovation Authority (IIA) and quantum dots the Ministry of Science and Technology, the Israeli The Israeli photonics industry has government supports photonics R&D on behalf of Het IA-netwerk Turkije heeft in the private sector. Additionally, the government positioned itself as a world leader in samenwerking met het recently established the Israel Center for Advanced Netherlands Foreign Investment Photonics, with the objective of building advanced the field as a result of a unique mix Agency in 2016 en 2017 het Turkse infrastructure and services for the Israeli and of academic excellence in photonics bedrijf Kuantag geïntroduceerd bij international photonics industry. In the opinion of diverse Nederlandse partijen zoals Dan Slasky, senior vice president at Elbit Systems combined with a strong industry, TU Delft, TNO en Holst Center. Dit Electro-optics, ‘the Israeli photonics industry has bedrijf is gespecialiseerd in het positioned itself as a world leader in the field as a both driven by the significant Israeli kosteneffectief produceren van result of a unique mix of academic excellence in (near) infrared quantum dots en photonics combined with a strong industry, both defence industry and the cutting- heeft met bovenstaande driven by the significant Israeli defence industry and edge photonics industrial sector. Nederlandse organisaties inmid- the cutting-edge photonics industrial sector. These dels goede relaties opgebouwd. three pivot points (academic excellence, a dominant defence industry, and strong industrial presence) Weizmann Institute of Science) conduct extensive result in Israel being positioned as a major world research on photonics in different departments and player in the ever-growing field of photonics.’ special (nano)photonics institutes. The JCT – Lev Academic Center in Jerusalem, which combines religious and secular studies, has trained almost 15%

24 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities 25 | Overview HTSM - april 2017 Israel | Photonics in Israel

of all optical and photonics engineers in • Civan Advanced Technologies, which Cooperation with the Netherlands Israel. The Soreq Nuclear Research Center is develops and delivers laser modules and Over the last four years, Israel and the active in the fields of lasers and optical electro-optical systems, from in-house Netherlands have developed close materials, integrated photonics devices and chip design and assembly, through collaborative ties in the field of photonics, structured fibres. fiber-optic handling and precision- with a large role for the IA network. The IA automated optics assembly, to fully organised three missions on photonics Israel’s academic institutions conduct integrated, high-power, high-quality laser cooperation in 2016 (two to Israel and one high-level research on innovative topics systems built on Civan’s core technologies to the Netherlands) to foster such as integrated photonics, quantum and competencies. co-development by two major photonics optics, diffractive and phase optics, • Elbit Systems, an international defence countries. hyperspectral imaging, remote sensing, company that works specifically on opto-fluidic MEMS (micro- applications of electro-optics in the Missions electromechanical systems), optical defence industry. Incubit Technology On 8-9 May a delegation from TU Eindhoven materials and fibres, microscopy, optical Ventures is Elbit Systems’ high-tech and representatives from the Dutch communication and cryptography, and opto incubator, with several photonics Province of Noord-Brabant visited Israel to genetics and biomedical optics. start-ups in its portfolio. explore potential for collaboration in the • SemiConductor Devices (SCD), a field of photonics. Both Israel and the Industry worldwide supplier of high-end infrared Eindhoven region have excellent R&D Israel is home to a substantial number of detectors and laser diodes. Backed by facilities for photonics, and there are private-sector companies in the field of more than 30 years of accumulated opportunities for joint research projects and photonics, currently numbering over 500, half experience in development and student exchange. of them in the field of biophotonics, with manufacturing, in-house capabilities annual sales of around US$4 billion in 2010. include semiconductor processing, LPE On 26-28 September Prof. Ton Backx, Some major companies in this sector are: and MBE growth, VLSI design, dewar and director of the Integrated Photonics • Mellanox Technologies, a NASDAQ- vacuum technology, assembly and Institute (IPI), and Mr. Bert Pauli, the listed company and a leading supplier of radiometric modelling and testing. Deputy of Noord-Brabant (Economics and end-to-end Ethernet and InfiniBand Internationalization), paid a second visit to intelligent interconnect solutions and Further examples of Israeli companies Israel. They met with representatives from services for servers, storage, and involved in photonics are KLA (optic-based Ben Gurion University, the Weizmann hyper-converged infrastructure, working semiconductors inspection), V-Gen Institute of Science and Tel Aviv University specifically on silicon photonics for Spectra-Physics, Duma Optronics (infrared regarding R&D collaboration, joint transceivers. optics, lasers and sensors), Kilolambda conferences and a photonics winter school. • Orbotech, a NASDAQ-listed company, (nanophotonics), Indigo (digital printing) Photon Delta signed an MoU with the Israel which pioneered the optical-based PCB and Applied Materials (AMAT, Center for Advanced Photonics. Israel was (printed board inspection) systems and semiconductor inspection systems). selected as an active partner in TU has grown into a global leading provider Eindhoven’s roadmapping initiative. of electronics manufacturing systems. Government • Syneron, a world leader in laser and The Israeli government actively stimulates From 20–24 November a 16-person energy-based devices for non-invasive the development of new photonic photonics mission from Israel visited aesthetic treatments, with a presence in applications. To this end, the Israel Eindhoven, Twente and Amsterdam. over 100 countries and an annual Innovation Authority established the Israeli Experts from the public, private and turnover of US$300 million. Center for Advanced Photonics to create a academic sectors visited TU Eindhoven, • Ophir Optronics, established in Jerusalem National Photonics and Electro-Optics UTwente, AMC, Holst Center, ASML and in 1976, which has grown to become a Research Center with an overall budget of Philips Research to discuss further steps global leader in precision infrared optics, ILS 175 million (€45 million). Additionally, based on the previously signed MoU. photonics instrumentation and 3D the Israel Innovation Authority funds the Moreover, meetings at the policy level were non-contact measurement equipment. Consortium of Advanced Laser Technologies held with the Deputy of Noord-Brabant and It was recently acquired by the US-based for Industrial Applications (ALTIA) and the the Mayor of Enschede. Newport Corporation. Consortium for Next Generation Optical • Given Imaging, a medical technology Communications for Data Centers company that manufactures and markets (PetaCloud). diagnostic products for the visualisation and detection of disorders of the gastrointestinal tract, more commonly known as the camera in the pill.

26 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities Israel | Photonics in Israel Israel | Photonics in Israel

of all optical and photonics engineers in • Civan Advanced Technologies, which Cooperation with the Netherlands New initiative: photonics incubator Sources Israel. The Soreq Nuclear Research Center is develops and delivers laser modules and Over the last four years, Israel and the Concrete cooperation initiatives are 1. http://www.jpost.com/Israel-News/Health/National- active in the fields of lasers and optical electro-optical systems, from in-house Netherlands have developed close currently being led by TU Eindhoven and photonics-and-electro-optics-center-for-Negev-378606 materials, integrated photonics devices and chip design and assembly, through collaborative ties in the field of photonics, Photon Delta. A plan is being developed to 2. http://optics.org/article/31759 structured fibres. fiber-optic handling and precision- with a large role for the IA network. The IA set up a photonics incubator programme 3. http://itrade.gov.il/netherlands/israel-the-netherlands- automated optics assembly, to fully organised three missions on photonics that would host Israeli photonics start-ups signed-a-photonics-mou-but-what-does-this-entail/ Israel’s academic institutions conduct integrated, high-power, high-quality laser cooperation in 2016 (two to Israel and one for three months, cooperating with Dutch 4. http://www.ileos.org.il/BRPortal/br/P102.jsp? high-level research on innovative topics systems built on Civan’s core technologies to the Netherlands) to foster photonics researchers and using the arc=303472 such as integrated photonics, quantum and competencies. co-development by two major photonics advanced equipment available in optics, diffractive and phase optics, • Elbit Systems, an international defence countries. Eindhoven. More information hyperspectral imaging, remote sensing, company that works specifically on Racheli Kreisberg opto-fluidic MEMS (micro- applications of electro-optics in the Missions Challenges Email: [email protected] electromechanical systems), optical defence industry. Incubit Technology On 8-9 May a delegation from TU Eindhoven Challenges lie mainly in the funding IA Israel materials and fibres, microscopy, optical Ventures is Elbit Systems’ high-tech and representatives from the Dutch mechanisms for joint R&D activities. communication and cryptography, and opto incubator, with several photonics Province of Noord-Brabant visited Israel to Organisations looking for funding make use genetics and biomedical optics. start-ups in its portfolio. explore potential for collaboration in the of the funding opportunities under Horizon • SemiConductor Devices (SCD), a field of photonics. Both Israel and the 2020, but the success rate is relatively low. Industry worldwide supplier of high-end infrared Eindhoven region have excellent R&D Israel is home to a substantial number of detectors and laser diodes. Backed by facilities for photonics, and there are Opportunities private-sector companies in the field of more than 30 years of accumulated opportunities for joint research projects and The outcome of the mutual missions is a list photonics, currently numbering over 500, half experience in development and student exchange. of a dozen bilateral R&D projects to be carried of them in the field of biophotonics, with manufacturing, in-house capabilities out by Dutch and Israeli companies, and in annual sales of around US$4 billion in 2010. include semiconductor processing, LPE On 26-28 September Prof. Ton Backx, some cases with academic partners, which Some major companies in this sector are: and MBE growth, VLSI design, dewar and director of the Integrated Photonics could lead to the development of innovative • Mellanox Technologies, a NASDAQ- vacuum technology, assembly and Institute (IPI), and Mr. Bert Pauli, the products to be marketed in the coming years. listed company and a leading supplier of radiometric modelling and testing. Deputy of Noord-Brabant (Economics and These projects could be financed through end-to-end Ethernet and InfiniBand Internationalization), paid a second visit to existing funding mechanisms such as intelligent interconnect solutions and Further examples of Israeli companies Israel. They met with representatives from Eurostars and Horizon 2020. services for servers, storage, and involved in photonics are KLA (optic-based Ben Gurion University, the Weizmann The photonics delegations and the signed hyper-converged infrastructure, working semiconductors inspection), V-Gen Institute of Science and Tel Aviv University MoU serve as the basis for joint academic and specifically on silicon photonics for Spectra-Physics, Duma Optronics (infrared regarding R&D collaboration, joint industrial R&D breakthroughs, as well as transceivers. optics, lasers and sensors), Kilolambda conferences and a photonics winter school. photonics technologies to be incorporated • Orbotech, a NASDAQ-listed company, (nanophotonics), Indigo (digital printing) Photon Delta signed an MoU with the Israel in new and innovative products. which pioneered the optical-based PCB and Applied Materials (AMAT, Center for Advanced Photonics. Israel was (printed board inspection) systems and semiconductor inspection systems). selected as an active partner in TU has grown into a global leading provider Eindhoven’s roadmapping initiative. of electronics manufacturing systems. Government • Syneron, a world leader in laser and The Israeli government actively stimulates From 20–24 November a 16-person energy-based devices for non-invasive the development of new photonic photonics mission from Israel visited aesthetic treatments, with a presence in applications. To this end, the Israel Eindhoven, Twente and Amsterdam. over 100 countries and an annual Innovation Authority established the Israeli Experts from the public, private and turnover of US$300 million. Center for Advanced Photonics to create a academic sectors visited TU Eindhoven, • Ophir Optronics, established in Jerusalem National Photonics and Electro-Optics UTwente, AMC, Holst Center, ASML and in 1976, which has grown to become a Research Center with an overall budget of Philips Research to discuss further steps global leader in precision infrared optics, ILS 175 million (€45 million). Additionally, based on the previously signed MoU. photonics instrumentation and 3D the Israel Innovation Authority funds the Moreover, meetings at the policy level were non-contact measurement equipment. Consortium of Advanced Laser Technologies held with the Deputy of Noord-Brabant and It was recently acquired by the US-based for Industrial Applications (ALTIA) and the the Mayor of Enschede. Newport Corporation. Consortium for Next Generation Optical • Given Imaging, a medical technology Communications for Data Centers company that manufactures and markets (PetaCloud). diagnostic products for the visualisation and detection of disorders of the gastrointestinal tract, more commonly known as the camera in the pill.

26 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities 27 | Overview HTSM - april 2017

Rusland |

Rusland

Economische Sancties Rusland Op 29 juli 2014 heeft de Europese Unie (EU) besloten een pakket economische sancties aan te nemen ten aanzien van de Russische Federatie. Dit was een reactie op de Russische rol in de destabilisatie van Oekraïne en de annexatie van de Krim. Deze sancties hebben betrekking op de volgende terreinen:

• Kapitaalmarktrestricties • Wapenembargo • Goederen en technologie voor tweeërlei gebruik (dual-use) • Apparatuur, technologieën en diensten ten behoeve van diepzee-exploratie en – productie van olie, de exploratie van olie in het Arctisch gebied en schalieolieprojecten

Daarnaast heeft de EU een lijst vastgesteld van natuurlijke personen, rechtspersonen, entiteiten en lichamen waarvan de tegoeden binnen de EU zijn bevroren en waarvoor reisbeperkingen gelden. Het sanctiepakket heeft gevolgen voor Nederlandse ondernemers en kennisinstellingen. Met vragen over de sancties in relatie tot uw onderneming of instelling kunt u terecht bij het ondernemersloket van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl).

29 | Overview HTSM - april 2017 Rusland | Automotive ontwikkelingen in Rusland – een overzicht

Automotive ontwikkelingen in Rusland – een overzicht

Autoproductie en onderdelen De Russische auto-industrie wordt de afgelopen De economische crisis in Rusland heeft de autover- jaren sterk ondersteund door de staat. Bij de koop de afgelopen jaren flink parten gespeeld. Door aanschaf van een nieuwe auto die lokaal geprodu- de verminderde koopkracht, volatiele roebelsituatie ceerd is kan men rekenen op een bijdrage van ca. en economische onzekerheid is de Russische markt 50.000 RUB (ruim 800 EUR). Verwacht wordt dat de voor personenauto’s enkele jaren aan het krimpen. steunmaatregelen voor de automobielsector in 2017 In het jaar van de start van de economische crisis in worden voortgezet. Vanwege de afwezigheid van Rusland (2014) daalden de verkopen met -36%. een substantiële groei op de lokale markt zet de In 2016 zijn in Rusland 1.430.000 nieuwe voertuigen overheid in op promotie van export van auto’s: er is verkocht, een daling van 11% ten opzichte van 2015. 3,3 miljard RUB (53 miljoen EUR) uitgetrokken Cijfers van januari 2017 laten een daling van 5% zien, in februari was dat -4%. Ondanks de slechte cijfers van de afgelopen jaren, kan gezegd worden dat de markt zich langzaamaan herstelt.

Figuur 1 In februari 2017 zijn 102.297 nieuwe autoverkopen geregistreerd in Russische Federatie (bron: Autostat, AEB)

30 | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities Rusland | Automotive ontwikkelingen in Rusland – een overzicht Rusland | Automotive ontwikkelingen in Rusland – een overzicht

minstens 60 palen. Men plaatst zowel Autoonderdelen: De automotive-hubs in Rusland conventionele laders (bij business centra) • de Russische markt voor concentreren zich in een aantal als snelladers (bij tankstations). auto-onderdelen kent een grote regio’s: concurrentie tussen verschil- • Kaliningrad Regio (Avtotor) De regionale overheid zoekt onder andere lende merken • Leningrad Regio (Ford, samen met regionale energiebedrijven naar • de EU is overeengekomen dat Hyundai, PSA Citroen etc) een effectieve aanpak en advies om de Rusland bij een dalende EU • Kaluga Regio (VW en Skoda) Automotive ontwikkelingen in business case publiek-privaat rond te export verplicht is compensa- • Nizhniy Novgorod Regio (GAZ krijgen. Ook worstelt men met het tie-quota te openen (of: Group) vraagstuk hoe het elektrisch rijden Rusland – een overzicht tariefvrije import van auto- • Samara Regio/Toliatti (LADA) aantrekkelijk voor de consument te maken. onderdelen toe te laten). Dit • Republiek Tatarstan (KaMAZ, Voor technologie, integrale was tevens een randvoorwaarde Ford Sollers) EV-laadoplossingen en advies over de voor WTO-toetreding. Dit is systeem-aanpak kijkt men naar Noorwegen, niet gebeurd, en eea wordt Al deze bedrijven hebben hun Duitsland, Finland en Nederland. aangekaart bij de Russische eigen supply-chain voor Autoproductie en onderdelen De Russische auto-industrie wordt de afgelopen autoriteiten auto-onderdelen. De economische crisis in Rusland heeft de autover- jaren sterk ondersteund door de staat. Bij de Kans: Republiek Tatarstan koop de afgelopen jaren flink parten gespeeld. Door aanschaf van een nieuwe auto die lokaal geprodu- • een belangrijke uitdaging is Tatarstan, met als grootste en hoofdstad de verminderde koopkracht, volatiele roebelsituatie ceerd is kan men rekenen op een bijdrage van ca. tevens de wetgeving op het Kazan, drijft hoofdzakelijk op oliewinning- en economische onzekerheid is de Russische markt 50.000 RUB (ruim 800 EUR). Verwacht wordt dat de punt van parallelle import van Belangrijk is dat de Russische overheid een en raffinage (17,5 miljoen ton jaarlijks), voor personenauto’s enkele jaren aan het krimpen. steunmaatregelen voor de automobielsector in 2017 namaakonderdelen. De groeiend bewustzijn toont van het belang petrochemie (plastics, rubber), en automo- In het jaar van de start van de economische crisis in worden voortgezet. Vanwege de afwezigheid van ervaring leert dat dit aandeel is van energiebesparing in de verkeer- en tive inclusief fabricage van auto-onderde- Rusland (2014) daalden de verkopen met -36%. een substantiële groei op de lokale markt zet de bij auto-onderdelen groot is. vervoerssector. Sinds kort zetten de len. De Tataarse automotive- en petroche- In 2016 zijn in Rusland 1.430.000 nieuwe voertuigen overheid in op promotie van export van auto’s: er is • de Associatie van Europese ministeries van transport en energie in op mie-clusters zijn goed voor een derde van verkocht, een daling van 11% ten opzichte van 2015. 3,3 miljard RUB (53 miljoen EUR) uitgetrokken Bedrijven in Moskou heeft een de vergroening van het transport in en het totaal aantal vrachtwagens en de helft Cijfers van januari 2017 laten een daling van 5% zien, speciale werkgroep voor rondom grote steden, via een aantal van het aantal autobanden dat in Rusland in februari was dat -4%. Ondanks de slechte cijfers auto-onderdelen stimuleringsmaatregelen voor eco-vriende- wordt geproduceerd. Belangrijke lokale van de afgelopen jaren, kan gezegd worden dat de (www.aebrus.ru) lijk vervoer. Zo is er tijdelijk geen importhef- speler is KaMAZ, die ter plaatse onder meer markt zich langzaamaan herstelt. fing op elektrische auto’s, die daarmee 15% met Ford en Daimler onderdelen voor goedkoper uitkomen in de aanschaf. Ook is vrachtwagens en tractoren ontwikkelt. Hybride en elektrisch rijden in november 2016 verkondigd dat alle Hybride en elektrische auto’s winnen heel tankstations voorzien moeten zijn van een Deze Tataarse overheid wil diversificatie, langzaam terrein in Rusland. Volgens de of meer elektrische laadpalen. Bijgevolg kwaliteitsverbetering en efficiëntie in deze laatste cijfers (medio 2016) reden er in totaal wordt langzaam meer geïnvesteerd in zware industrie. In innovatie en duurzaam- 722 volledig elektrische auto’s op de elektrische laadpalen en de bijbehorende heid is interesse, maar weinig expertise en Russische wegen. structuur. technologie. De Tataarse clusters zijn op zoek naar buitenlandse partners op het Reden voor zo’n trage ontwikkeling is dat Voorbeelden van steden die het voortouw terrein van EV en zelfrijdende voertuigen. energiebesparende auto’s geen populair nemen bij de ontwikkeling van electrisch Een andere richting is de diversificatie van bezit of vervoermiddel zijn en niet kunnen vervoer zijn Sint-Peterburg, Moskou en polymerenproductie om speciale plastics te concurreren met conventionele vervoermid- Kazan. Deze steden zetten bijvoorbeeld maken voor de automobielindustrie. Tot delen; het prijssegment van dit type auto, de elektrische bussen in voor stadsvervoer en slot staat Tatarstan zeer open voor voorbeel- continu lage benzineprijs en het gebrek aan elektrische auto’s voor andere gemeente- den van bedrijven met circulaire oplossin- een dekkende laadpaleninfrastructuur lijke diensten. gen, recycling en re-use. vormen nog (te) hoge drempels. Ook technologisch is nog een horde te nemen: Kans: Regio Moskou Contact voor zowel auto’s als de laadpaleninfrastruc- De regio Moskou (dit is het gebied rondom, Een geschikte gelegenheid om het eerste tuur is Rusland afhankelijk van buitenland- maar wel exclusief, de stad Moskou) is qua contact met Russische partners te leggen is se producenten. Vrachtwagenfabrikant oppervlakte vrijwel zo groot als Nederland een vakbeurs. De voornaamste beurzen voor KaMAZ werkt aan een elektrische truck en en heeft ongeveer 7 miljoen inwoners. Qua automotive in Rusland zijn: autoproducent Avtovaz ontwikkelt al enkele innovatie-potentieel behoort de regio tot de • MIMS Automechanika (21-24.08.2017), jaren een elektrische Lada, maar feit is dat landelijke top 10. De bestuurders van de ‘21st International Exhibition of de diverse Russische automotive clusters regio hebben het afgelopen jaar de stap Automotive Parts, Components, Car Figuur 1 In februari 2017 zijn 102.297 nieuwe autoverkopen geregistreerd in Russische Federatie (bron: Autostat, AEB) nog geen eigen productie op gang hebben gezet om 22 laadpalen bij tankstations te Maintenance Equipment and Products’ in gebracht. installeren, om in 2017 te accelereren naar Moskou (http://www.mims.ru/en-GB/)

30 | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities 31 | Overview HTSM - april 2017 Rusland | Automotive ontwikkelingen in Rusland – een overzicht

• Interauto (23-26.08.2017) ‘International Bronnen exhibition of automotive industry’ 1. Association for European Businesses www.aebrus.ru http://eng.interauto-expo.ru/interauto/ 2. https://www.autostat.ru/infographics/27302/ exhibition/index.php?lang=change • Moscow International Automobile Salon Meer informatie die eens per 2 jaar plaatsvindt (eerstvol- Pauline Döll gende in 2018): http://eng.mas-expo.ru/mas/ E-mail: [email protected] exhibition/index.php?lang=change IA Moskou • OIp de energy efficiency beurs ‘ENES’ (Moskou) is traditioneel veel aandacht voor elektrisch vervoer: http://enes-expo.ru/en/

32 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities Rusland | Automotive ontwikkelingen in Rusland – een overzicht India | Dutch companies and government work together to launch first electric mobility pilot project in India

• Interauto (23-26.08.2017) ‘International Bronnen exhibition of automotive industry’ 1. Association for European Businesses www.aebrus.ru http://eng.interauto-expo.ru/interauto/ 2. https://www.autostat.ru/infographics/27302/ India exhibition/index.php?lang=change • Moscow International Automobile Salon Meer informatie die eens per 2 jaar plaatsvindt (eerstvol- Pauline Döll gende in 2018): http://eng.mas-expo.ru/mas/ E-mail: [email protected] exhibition/index.php?lang=change IA Moskou Dutch companies and government work • OIp de energy efficiency beurs ‘ENES’ (Moskou) is traditioneel veel aandacht voor elektrisch vervoer: together to launch first electric mobility http://enes-expo.ru/en/ pilot project in India

Summary Of all the automotive original equipment Dutch electric mobility companies, RVO.nl and the manufacturers (OEMs) operating in India, only Dutch economic network are working together to launch Mahindra Reva is currently producing electric cars the first pilot projects in electric mobility. The need for for the local market; the e2o, which was launched in electric mobility in India is increasing rapidly due to 2013. The e2o’s sales were lower than expected, as expensive oil imports and extremely poor and charging infrastructure was not readily available in deteriorating air qualities in cities. To support Indian cities. TATA Motors (India’s largest companies with the launch of the first pilots, the automotive manufacturer) is currently diversifying Ministry of Economic Affairs signed an MoU for the into electric vehicles but is hesitant to take its exchange of knowledge and best practices, which was products onto the market. The same goes for Ashok followed in April by an expert mission. In a series of Leyland, which is working on the development of workshops, experts from both countries worked out a an e-bus. plan for a range of pilot projects. A leading car manufacturer will be the first to import their top-range plug-in hybrid, which will be sold with Dutch chargers. The Indian transport market is on Indian high-level decision makers will visit the the verge of a large transformation Netherlands in March to learn more about our experiences. towards electric mobility. The urgent The Indian emobility landscape need for this transformation is due The Indian transport market is on the verge of a large transformation towards electric mobility. to two factors: India’s great The urgent need for this transformation is due to dependency on oil imports, and two factors: India’s great dependency on oil imports, and increasing air pollution along with increasing air pollution. increasing awareness of this problem. To be precise, in 2016, 81% of all oil used in India was imported from abroad (1). A shift from fossil-based transport to electric-based transport could decrease India’s Foreign OEMs like Renault and Nissan are hesitant to dependency on oil imports dramatically. import their electric cars, since the Indian authorities Furthermore, it would also encourage the next step impose high import tariffs on vehicles not produced towards the use of green electricity such as solar in India. Without adequate charging infrastructure, power. In addition, the Supreme Court of India these OEMs will not start manufacturing their electric imposed drastic regulations to fight air pollution in models in India, as there is no clear market yet. Delhi in 2015. For example, only CNG (compressed However, without electric cars on the Indian roads, natural gas) taxis are now allowed to operate in the no initiatives are being taken to provide (public) capital (2). These two factors together have made charging infrastructure. The result of this vicious the transition to electric transport a priority in India. circle is that there are few electric vehicles on the roads and there is no adequate charging infrastructure.

32 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities 33 | Overview HTSM - april 2017 India | Dutch companies and government work together to launch first electric mobility pilot project in India

Besides the corporate component of PIB, there is also a government-to-government programme. During the visit of Dutch Prime Minister Mark Rutte in 2015, an MoU was signed between the Dutch Ministry of Economic Affairs and the Indian Department of Heavy Industries (DHI) on the topic of electric mobility. Under this MoU, the DHI Secretary is visiting the Netherlands in March 2017 to learn about the Dutch expertise and experience in the area of electric transport. Furthermore, an inception mission took place in February 2017 that included the PIB members along with EVConsult, QBuzz and RVO.nl. The mission aimed to identify the possibilities for the first pilot project in New Delhi and Mumbai.

The first pilots During these missions an alliance was formed with a leading European car manufacturer to kick-start e-mobility in India. They are going to export their top-level plug-in hybrid to India, and the Dutch will provide the charging infrastructure. Another pilot project involves operating 100 electric taxis at Delhi’s international airport with Dutch charging technology.

Fabienne Derks, is a trainee at IAN office as a special project advisor in New Delhi

34 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities India | Dutch companies and government work together to launch first electric mobility pilot project in India India | The MedTech market in India

The Dutch approach Sources The ‘Partners in Business’ (PIB) initiative 1) http://economictimes.indiatimes.com/ known as Supercharging India aims to industry/energy/oil-gas/indias-dependence- launch the first electric mobility pilots in on-crude-oil-imports-on-rise-as-consumpti- India. PIB includes RVO.nl, the Dutch on-increases/articleshow/51934359.cms embassy in New Delhi, the Dutch consulate 2) http://indianexpress.com/article/cities/ general in Mumbai and several leading delhi/delhi-pollution-supreme-court-order- Dutch companies. The company you-must-know/ The MedTech market in India NewMotion is the global market leader in smart charging solutions for four-wheel More information vehicles. Heliox develops fast-charging Fabianne Derks, Jelle Nijdam infrastructure for buses. Asia Electric is a Email: [email protected] local company that provides these Dutch IA India charging solutions to the Indian market. PIB has already seen its first success, as Asia Electric is providing pilot charging Summary indigenous manufacturing restricted to medical infrastructure to a large Indian OEM. India is facing a major epidemiological transition. consumables. In fact, imports still constitute over There is a big shift in the burden on the healthcare 75% of the current MedTech market. India is looking Besides the corporate component of PIB, system from communicable to non-communicable to improve self-sufficiency in MedTech as a part of there is also a government-to-government diseases, which is driving key MedTech segments in the ‘Make in India’ initiative, which is supported by programme. During the visit of Dutch Prime turn. There is a demand for both cutting-edge precision various policy-level changes such as the revision of Minister Mark Rutte in 2015, an MoU was technologies and for low-cost functional technology. inverted duty structure. signed between the Dutch Ministry of The Indian MedTech innovation ecosystem is a rapidly Economic Affairs and the Indian evolving and vibrant sector with academic research, Interestingly, many start-ups have emerged in this Department of Heavy Industries (DHI) on venture capital firms, government funding and sector in the recent past, which are developing the topic of electric mobility. Under this promising start-ups developing products specifically for advanced yet easy-to-use devices at low cost. MoU, the DHI Secretary is visiting the the Indian market. In many ways, this is reflective of the With the presence of established players and Netherlands in March 2017 to learn about Dutch MedTech innovation ecosystem. start-ups and a huge market, India offers various the Dutch expertise and experience in the attractive opportunities for Dutch players, especially area of electric transport. Furthermore, an India’s MedTech market was valued at US$10 billion in the area of low-cost innovation. inception mission took place in February in 2014 and is expected to reach US$50 billion by 2017 that included the PIB members along 2025. This is due in part to India’s rising income Indian–Dutch collaboration in the with EVConsult, QBuzz and RVO.nl. The levels, increasing private sector investment in MedTech sector mission aimed to identify the possibilities healthcare, its ageing population, a growing The Netherlands Organisation for Scientific for the first pilot project in New Delhi and medical tourism industry and government Research (NWO) runs regular bilateral calls with Mumbai. incentives in the MedTech space. various funding agencies in India on a range of topics of mutual interest. One such call was The first pilots between NWO and the Indian Department of During these missions an alliance was The Indian MedTech industry has Electronics & Information Technology (Deity) on the formed with a leading European car topic ‘Big Data, Internet of Things and Serious manufacturer to kick-start e-mobility in been growing consistently in the last Gaming’, where around €2 million was made India. They are going to export their available for a total of five joint projects on both top-level plug-in hybrid to India, and the five years, and with the current sides. One of the projects funded under this call was Dutch will provide the charging government’s support in the form of between Maastricht University, Bhabha Atomic infrastructure. Another pilot project Research Centre and Philips, called ‘BIONIC: involves operating 100 electric taxis at initiatives such as ‘Make in India’, Big Imaging Data Approach for Oncology’. BIONIC Delhi’s international airport with Dutch unites academic, industrial and clinical leaders to charging technology. we believe it is the right time to improve cancer care using a Big Data approach for medical imaging. Vast amounts of patient image Fabienne Derks, is a trainee at IAN office as a special ‘Innovate with India’ data from top cancer centres in the Netherlands and project advisor in New Delhi India will be used (in a way that protects privacy) to There is a need to use MedTech effectively to address develop decision-support systems. The aim is to the huge gap between demand and supply of improve treatment decisions with the help of these healthcare services in India. The MedTech sector in support tools. The project started earlier this year. India is still in its infancy, with most of the

34 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities 35 | Overview HTSM - april 2017 India | The MedTech market in India

Conclusion The Indian MedTech industry has been growing consistently at a compound annual rate of 10-12% in the last five years. With the current government’s support in the form of initiatives such as ‘Make in India’, we believe now is the right time to ‘Innovate with India’.

More information Akanksha Sharma Email: [email protected] IA India

36 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities India | The MedTech market in India India | Space sector in India

NWO and the Indian Department of Science This consortium is now looking to enter the proposals to be submitted to NWO and DBT & Technology (DST) also ran a joint call for next phase through another joint call by 2 May 2017. NWO and DBT encourage proposals on the topic ‘New Medical Devices – ‘Technology for Sustainable Healthcare: participation from companies so that the for Affordable Health’ in 2011, where five Minimally Invasive Techniques’ – which is innovative technologies developed in this projects were funded. One project particu- currently running between NWO and the collaboration can be transferred to the larly worth mentioning is ‘An eye tracker Department of Biotechnology (DBT) with a market. perimeter – intuitive tool for affordable budget of €1,470,000 on the Dutch side that glaucoma diagnosis and screening’, under will be matched by the DBT on the Indian Living Lab Space sector in India which Erasmus Medical Centre from side, to fund two joint projects. The aim of In another initiative, the Innovation Attaché Rotterdam and Sankara Nethralaya from this programme is to stimulate long-term is currently working together with the Chennai were granted funds. Indian-Dutch research collaboration in the Nuffic-Neso Education Support Office for area of medical devices that have the explicit India. The purpose is to bring together The project has led to an improved goal to contribute to more sustainable students, faculty and companies in the form prototype for the fast screening of visual healthcare in India and in the Netherlands. of a ‘Living Lab’ for innovation and field defects. The prototype allows quick co-creation to tackle societal challenges, testing of a patient’s visual field, has a zero In this context, NWO sent a delegation of including healthcare. According to the latest Summary The argument in India is not Traditional vs learning curve and is easy to operate by 12 researchers from various institutes KPMG report, around 80% of all doctors and The Indian space sector is relatively young but growing NewSpace. Both these approaches have the diagnostic personnel. Patient satisfaction including Erasmus Medical Centre, 75% of pharmacies serve only 28% of the rapidly both in the traditional space sectors and in the potential to scale up the capacity of the Indian space has been reported to be high, both in Maastricht University Medical Centre, country’s population. Keeping in mind the NewSpace sectors. This offers a great opportunity for industry, which is still in its infancy with regard to Europe and in India. The success of the VU Medical Centre, Delft University of fact that access to healthcare services is a companies supplying complementary products and the design, development and delivery of a complete collaboration has not gone unnoticed, as Technology, UvA-AMC, University of Twente huge issue in India, e-health has been services to Indian organisations. Another promising end-to-end space system or space-based service. the Rotterdam–Chennai team has been and Technical University of Eindhoven to identified as the topic for the Living Lab to avenue is the geospatial data sector. Geospatial approached by a multinational European India for a two-day workshop hosted by the focus on. information and services increasingly find their way to Links to the Dutch Space Sector consortium of industry and academia to Indian Institute of Technology, Chennai the vast Indian markets for infrastructure, security and Early this year NEVASCO signed an MoU with its participate in the development of eye (3-4 March 2017). During the workshop, Philips is already very active in India in the asset management, to name but a few. Indian counterpart, the Association of Geospatial tracker technology for a broader range of Dutch researchers interacted with their area of e-health, and has come up with Industries (AGI), during the Geospatial World Forum clinical applications. This project is an ideal Indian counterparts, and the participants various innovative solutions for remote The Indian Space Programme has made giant strides in Hyderabad. NSO and ISRO have also reached an example of the Dutch Triple Helix model. are currently in the process of writing joint monitoring of patients in a cost-effective in space technology and its applications in the last agreement, which will be signed later this year. It is manner. Philips has shown interest in the two decades, supported by government funding and Living Lab initiative, and we are currently a vision of using space technology for the benefit of looking for other partners such as institutes, society. India’s relatively young space universities and companies. The Indian Space Research Organisation (ISRO) is programme struggles to keep up Conclusion intensifying its engagement with the space industry The Indian MedTech industry has been with a view to the production of both satellites and with the country’s ambitions in growing consistently at a compound annual launch vehicles. India requires a lot of satellites, as rate of 10-12% in the last five years. With the for this year the launch schedule of its Polar Satellite space. At the same time, India offers current government’s support in the form of Launch Vehicle (PSLV) has been increased to an enormous market for geospatial initiatives such as ‘Make in India’, we 12 launches per year. This provides an opportunity for believe now is the right time to ‘Innovate the Indian industry ecosystem to build structural products. with India’. capacity so as to enable the delivery of space systems.

More information This process is a requirement for keeping up with the intention of NSO to have a business delegation Akanksha Sharma the country’s development and its hunger for accompanying them to Bangalore for the signing of Email: [email protected] satellites offering data on the development of many the MoU. Obviously, there can be many links when IA India sectors, just as in Europe. A transition is slowly it comes to companies working with geospatial taking place that enables private industry data, as these businesses do not require any (NewSpace) to reach the required volumes of hardware presence. There are also possibilities for satellites/launch vehicles under ISRO supervision collaboration in the upstream segment of the space while allowing ISRO to focus completely on the industry in India, such as satellite hardware or development of novel technology on a longer launch services. horizon.

36 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities 37 | Overview HTSM - april 2017 India | Space sector in India

38 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities India | Space sector in India Singapore | Singapore is proeftuin voor elektrisch en autonoom openbaar vervoer

The PSLV platform in India is already used List of sources by Isis Space to launch satellites piggybac- 1. http://geospatialworldforum.org/ king on ISRO payloads. There is an increa- 2. http://iesaonline.org/downloads/Space2-0-Shaping- Singapore sing demand for launch services, as more Indias-Leap-into-the-Final-Frontier.pdf and more micro and nano satellites that are 3. http://www.cii.in/webcms/Upload/Antrix-CII- being developed by the NewSpace industry Deloitte%20report%20on%20Indian%20Space%20 do not need dedicated launch vehicles. The Sector%202010.25Aug102.pdf PSLV platform is one of the most reliable 4. https://www.newspaceindia.com/traditional-space- Singapore is proeftuin voor elektrisch en platforms in the launch market. and-newspace-understanding-the-growth-trajectories- and-their-potential-for-indias-space-economy/ autonoom openbaar vervoer On 15 February ISRO launched a record 5. http://www.bbc.com/news/world-asia- number of 104 satellites in a single india-37448629 operation, which also involved a Dutch satellite and Dutch CubeSat launching More information technology. Martijn Lammers Email: [email protected] Singapore heeft geen eigen automotive industrie. hoogste CO2-uitstoot per voertuig. Dit gegeven maakt IA India De afgelopen jaren heeft het land zich ontwikkeld als deze vervoerscategorie interessant voor het uitbreiden proeftuin voor elektrisch en autonoom vervoer in een van elektrisch vervoer. Momenteel is de LTA bezig met stedelijke omgeving met een tropisch klimaat. Als het de voorbereiding van een testprogramma voor aan de overheid ligt, ontwikkelt Singapore zich tot een volledig elektrische bussen. Evan Gwee, hoofd van het ‘car-lite society’. Dit toekomstbeeld omvat een Electro-Mobility Singapore Programme Office van de geïntegreerd systeem van mobiliteitsoplossingen, zonder LTA, geeft aan dat er nog onduidelijkheid bestaat over privéauto’s maar met openbaar vervoer en zelfrijdende welk type elektrische bussen men wil gaan inzetten: voertuigen. E-mobility en zelfrijdend transport dragen bussen die tijdens het rijden opladen, bussen die bij aan het multidisciplinaire doel om een ‘Smart opladen als ze stilstaan of bussen die alleen tijdens Nation’ te zijn. De overheid streeft ernaar om de helft een langere stop kunnen worden opgeladen. Het doel van de voertuigen elektrisch te laten rijden in 2050. van het testprogramma is om uit te zoeken welke laadtechnologie het beste past bij het heersende Elektrisch vervoer voor carsharing en klimaat. De grootste uitdagingen voor het invoeren openbaar vervoer van elektrische bussen liggen, naast de hoge kosten Singaporese beleidsmakers zien vooral mogelijk- die gemoeid zijn met de overgang naar elektrisch heden voor elektrisch vervoer als Mobility as a busvervoer, bij het uithoudingsvermogen van de accu. Service (MaaS). Hierbij wordt eigenaarschap Dit komt door het forse aircogebruik in deze ontmoedigd door mobiliteit als een service aan te tropische stad, het op sommige plekken heuvelach- bieden. Halverwege 2017 wordt in Singapore een tige landschap, het vele optrekken, stoppen en tienjarig landelijk project gelanceerd voor het delen wachten bij verkeerslichten. Ondanks deze uitdagin- van elektrische auto’s. Hiertoe hebben de Land gen bestaat voor de komende jaren veel potentie voor Transport Authority (LTA) en de Economic de inzet van elektrische bussen. Development Board (EDB) een overeenkomst getekend met BlueSG (een dochteronderneming Naast het elektrificeren van bussen concentreert van het Franse bedrijf Bolloré). Het doel van het Singapore zich ook op taxi’s. Recentelijk heeft de programma is om tienduizend elektrische auto’s op LTA een Taxi Service Operator License (TSOL) de weg te krijgen en tweeduizend oplaadpunten te verstrekt aan HDT Singapore Taxi, een zusteronder- creëren, verdeeld over Singapore. Van die tweedui- neming van BYD die de e-taxi gaat lanceren. In 2017 zend laadpunten zal twintig procent beschikbaar wil HDT honderd e-taxi’s laten rijden in Singapore. zijn voor publiek gebruik. De overige laadpunten Net als in veel andere delen van de wereld is in worden gebruikt voor het programma van Bolloré. Singapore sprake van sterke groei van de e-commer- Een speciale eis binnen het programma is dat in ce sector. Hierbij is de snelle levering van een online 2020 bij elk publiek woningblok mensen gebruik aankoop een cruciale factor voor succes, maar het is kunnen maken van elektrisch autodelen. ook van belang dat duurzaamheid en de kwaliteit van de leefomgeving worden gewaarborgd. Hoewel taxi’s en bussen samen maar vijf procent van Deze sector zorgt momenteel voor veel overlast, het totale aantal voertuigen in Singapore vertegen- bijvoorbeeld van draaiende motoren tijdens het woordigen, maken ze jaarlijks wel het grootste aantal laden en lossen. De inzet van plug-in hybrides en kilometers. Hiermee zijn ze verantwoordelijk voor de elektrische voertuigen biedt hier een uitkomst voor.

38 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities 39 | Overview HTSM - april 2017 Singapore | Singapore is proeftuin voor elektrisch en autonoom openbaar vervoer

40 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities Singapore | Singapore is proeftuin voor elektrisch en autonoom openbaar vervoer Singapore | Singapore is proeftuin voor elektrisch en autonoom openbaar vervoer

De markt voor stedelijk goederenvervoer is aan het worden. Onderzoek op dit terrein Naast de proeftuin van One-North is ook de echter sterk gefragmenteerd, waardoor het bestaat net als in Nederland uit samenwer- Nanyang Technological University een moeilijk is om verwachtingen te schetsen king tussen overheid, bedrijfsleven en hotspot voor de ontwikkeling van auto- voor toekomstige ontwikkeling. universiteiten. noom vervoer. Daar rijdt al een aantal jaren een grote golfkar rond die tien mensen kan Het succes van elektrische voertuigen hangt Volgens onderzoekers en beleidsmakers vervoeren en waarop je via een touchscreen sterk af van de beschikbaarheid van oplaad- draagt autonoom vervoer van personen en de route kunt plannen. Sinds april 2015 punten. Er zal een combinatie van publieke goederen bij aan het oplossen van een heeft de Nederlandse chipmaker NXP een en private laadpunten gebruikt moeten viertal uitdagingen. Zelfrijdende voertuigen onderzoekscentrum op de NTU campus, worden. Publieke laadpunten zijn belangrijk bevorderen een optimaal gebruik van waar wordt geëxperimenteerd met omdat een groot deel van de Singaporese schaarse ruimte door eigenaarschap te gegevensuitwisseling tussen auto’s bevolking geen privéparkeerplaats bij zijn ontmoedigen en mobility-as-a-service aan onderling en tussen auto’s en infrastruc- woning heeft (appartement/hoogbouw). te bieden. Met deze efficiëntieslag hoopt tuur. Dit ‘Centre of Excellence for Testing & De komende jaren wordt een exponentiele Singapore te voorkomen dat veel auto’s Research of Autonomous Vehicles in NTU groei verwacht van het aantal oplaadpunten. ongebruikt geparkeerd staan. Bovendien (ofwel: CETRAN, zie afbeelding) opende zijn Deze punten worden strategisch geplaatst bij kunnen de voertuigen dichter op elkaar deuren in 2016. TNO heeft aangekondigd winkels, kantoorpanden, hotels, kennisinsti- rijden. Dankzij data-uitwisseling vormen de met CETRAN te zullen gaan samenwerken. tuten, woningen etc. Ofwel: op locaties waar voertuigen onderling en in combinatie met De Nederlandse innovatieve 2GetThere, Centre of Excellence for Testing & Research of Autonomous Vehicles – NTU (bron: CETRAN) mensen langere tijd verblijven. De Electro- de infrastructuur een gecoördineerd wereldberoemd vanwege de zelfrijdende Mobility Singapore (EMS) Committee, netwerk. Robotauto’s zullen de wegen bussen in Capelle aan den IJssel en Masdar samengesteld door de LTA en EDB, heeft in veiliger maken, doordat ‘gedrag’ voorspel- City, heeft een joint venture met het het aandeel waterstofvoertuigen. Hier to-start-in-mid-2017 Infocomm Development Authority and Land Transport augustus 2016 een nationaal publiek baarder wordt – al is het maar omdat ze openbaarvervoerbedrijf SMRT in Singapore liggen kansen voor samenwerking op het http://www.dailysingapore.com/2016/07/electric- Authority, 5 augustus 2015 snellaadsysteem beschikbaar gesteld voor geen haast of ergernis kennen. Door de en is daarmee in heel Azië actief. De eerste gebied van kennisoverdracht en onderzoek. vehicles-evs-in-every-hdb-town-by-2020/ 16. Nieuwsbericht: Joint release by the land transport aut- elektrisch vervoer, met Type 2 AC en Combo gegevensuitwisseling zal ook de doorstro- projecten worden verwacht in 2017. Investeren in elektrisch vervoer in Singapore 7. Het NTU Energy Research Institute heeft een spilfunctie hority (LTA) & MOT –self-driving vehicles will transform 2 laadsystemen volgens de IEC (Europese ming op de wegen verbeteren. Ten slotte zal wordt gezien als een van de manieren om bij beleidsadvisering over de implementatie van Singapore’s transport landscape, Ministry of Transport International Electrotechnical Commission) de productiviteit verbeteren, simpelweg Kansen voor Nederlandse verduurzaming van de economie te elektrisch vervoer in Singapore - http://www.mse. and Land Transport Authority, 12 oktober 2015 61851 en 62196 series. De installatie van de omdat er geen (taxi)chauffeurs meer nodig oplossingen versnellen en hier ook economisch van te ntu.edu.sg/NewsnEvents/Pages/Detailed-Page. 17. Gezamenlijk nieuwsbericht: Autonomous truck platoo- laadinfrastructuur wordt gereguleerd door de zullen zijn. Concreet denkt Singapore vooral Singapore is als land bijzonder geschikt profiteren. Daarbij is publiek-private aspx?news=87274959-c3d5-464d-8491-4e504a50dec4 ning technology to boost port productivity, Ministry of Energy Market Authority (EMA), die ook aan het inzetten van zelfrijdende voertuigen voor elektrisch vervoer vanwege de kleine samenwerking een vereiste. Om dit te 8. Samenwerking tussen Nanyang Technological Transport and Land Transport Authority, 12 oktober toeziet op naleving van de procedures. voor: (i) personenvervoer op vastliggende omvang en grote bevolkingsdichtheid. Toch bereiken kan Singapore veel leren van het University en de Duitse Technische Universität 2015 routes en routes met een vastliggend is er nog een grote slag te slaan. In maart Nederlandse beleid. Qua zelfrijdende München heeft geresulteerd in EVA, de eerste elektri- 18. Persbericht: Good progress made in a year, on Zelfrijdende voertuigen op de tijdschema, (ii) mobility-on-demand voor 2016 telde Singapore twee volledig oplossingen liggen de meeste kansen in sche taxi ontworpen voor de tropen - http://www. implementation of the Sustainable Singapore openbare weg het eerste en laatste deel van de route,(iii) elektrische en 112 hybride auto’s in samenwerking op het gebied van weten eva-taxi.sg Blueprint 2015, Ministry of the Environment and Water Singapore is gek op technologische goederentransport over lange afstanden, en privébezit. Gemiddeld leggen auto’s in regelgeving, standaardisatie, big data- 9. De in Singapore gevestigde startup Nutonomy voor Resources and Ministry of National Development, oplossingen. In 2014 riep de premier (iv) onderhoud en schoonmaak (dus het privébezit 55 kilometer per dag af. Dit valt analyse en cybersecurity. autonoom vervoer heeft een eerste aanrijding gehad - 31 oktober 2015 Singapore uit tot de eerste ‘Smart Nation’ gebruik van elektrische straatvegers). ruim binnen het bereik van de accu’s van http://www.channelnewsasia.com/news/singapore/ 19. Autonomous Vehicle technology Showcase, A*STAR, ter wereld. Een van de speerpunten om alle elektrische voertuigen. Voor taxi’s en Bronnen nutonomy-halts-vehicle-trials-after-accident-at-one- SMART, NTU and ST Kinetics in collaboration with Singapore slimmer te maken is mobiliteit. De eerste zelfrijdende voertuigen rijden nu ‘op bussen ligt de gemiddelde afstand vele 1. Singaporese Smart Nation initiatieven in autonoom north/3219314.html LTA, 17 november 2015 Het onderzoek naar zelfrijdende voertuigen proef’ op campussen, in parken en voor malen hoger. Hierdoor liggen er naast vervoer - https://www.smartnation.sg/initiatives/ 10. Volgens het ministerie van vervoer is autonoom vervoer 20. Persbericht: Transport Research Centres to Be Set Up In heeft sindsdien een grote vlucht genomen. goederenvervoer in de haven en binnenkort uitdagingen ook grote kansen bij het Mobility de toekomst voor Singapore - https://www.mot.gov.sg/ NTU, NUS and SIT to Further Mobility Research, Land Het ministerie van vervoer (zie figuur) heeft ook op de luchthaven. Het Singapore elektrificeren van taxi’s en bussen. 2. Visie van het National Climate Change Secretariat, Transport-Matters/Motoring/?c=Driverless%20Vehicles Transport Authority, 18 november 2015 in 2014 het Committee on Autonomous Autonomous Vehicle Initiative startte in 2014 Bureau van de premier - https://www.nccs.gov.sg/ 11. Openbaar vervoer wordt elektrisch - http://www. 21. Future Mobility Symposium, Land Transport Authority, Road Transport for Singapore aangesteld. met R&D en het testen van technologie en Op dit moment concentreert Singapore zich climate-change-and-singapore/domestic-actions/ todayonline.com/singapore/electric-buses-charging- 18 november 2015 Deze groep van zeventien beleidsmakers en toepassingen op de openbare weg op de in mindere mate op individueel privaat reducing-emissions/transport stations-part-proposals-ltas-2050-road-map 22. Singapore’s first self-driving vehicle trials take off and onderzoekers heeft twee jaar de tijd One-North Campus. De eerste Singaporese elektrisch vervoer, maar meer op het delen 3. Interview met Greenlots, startup op het gebied van 12. Nieuwsbericht: Committee on autonomous Road Concept of self-driving vehicles gains pace, Straits gekregen om de technologische roadmap, startup op het gebied van zelfrijdende van elektrische auto’s en op elektrisch elektrisch laden - http://www.businesstimes.com. Transport for Singapore, Ministry of Transport, Times, 11 december 2015 de benodigde weten regelgeving en voertuigen zag vorig jaar het licht: Nutonomy openbaar vervoer zoals bussen en taxi’s, en sg/sites/default/files/attachment/2015/01/07/ 27 augustus 2014 23. The road to a car-less Singapore, by Kishore voorwaarden voor veiligheid te formuleren. – een spin-off van onderzoek door de National op elektrisch goederenvervoer. Nederland is SME2015jan_pg14.pdf 13. Singapore Sustainability Blueprint, Ministry for Mahbubani, one of Singapore’s thought leaders, Verschillende onderzoeksgroepen doen University of Singapore en het Amerikaanse in verschillende steden koploper op dit 4. www.channelnewsasia.com/news/singapore/nation- Environment and Water Resources, november 2014. Straits Times, 12 december 2015 onderzoek naar zelfrijdende voertuigen MIT. Nutonomy heeft alle sensoren en gebied en zou kunnen bijdragen aan de wide-electric-car/2918570.html Meer informatie: www.sustainablesingapore.gov.sg – met name op het gebied van robotica, analyseapparatuur aan boord om zelfstandig, ontwikkeling van Singapore. Singapore wil 5. Interview met Greenlots – Terence Siew, Regional 14. Press release: Gearing up for the development of Meer informatie interactie tussen mens en machine, dus zonder verbinding met internet of andere investeren in elektrisch vervoer en de Manager, Asia shared autonomous vehicles in Singapore, Land Susan van Boxtel gegevensverzameling met sensoren en voertuigen, de route te kunnen bepalen. Via de uitbreiding van de laadinfrastructuur. 6. Aankondiging van programma voor het delen van Transport Authority, 5 juni 2015 Email: [email protected] data-analyse, simulaties en cybersecurity. deelapp van ‘Grab’ kun je een ritje boeken met Daarnaast geven verschillende partijen aan elektrische auto’s - http://www.businesstimes.com.sg/ 15. Persbericht: Beeline experiment goes live with a mobile IA Singapore Singapore is een hotspot voor cybersecurity de Robo-Car van Nutonomy. geïnteresseerd te zijn in het vergroten van transport/nation-wide-electric-car-sharing-scheme- app to enable smart, prebooked express bus rides,

40 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities 41 | Overview HTSM - april 2017 Singapore | Fotonica-ontwikkeling in Singapore

Fotonica-ontwikkeling in Singapore

Singapore streeft ernaar om wereldwijd een rol te spelen De Optics and Photonics Society of Singapore binnen de fotonica-industrie. Het kennisniveau van (OPSS) is een privaat fotonica-platform dat als doel onderzoeksinstellingen is naar internationale standaar- heeft om individuen en bedrijven bij elkaar te den, maar de geïntegreerde fotonicakennis van bedrijven brengen en zo een sterk fotonica-platform te loopt achter op het onderzoek. De overheid ondersteunt vormen om te netwerken en om ideeën, training en een fotonica-consortium voor kennisinstellingen en onderwijs uit te wisselen. bedrijven dat als katalysator dient om beide kennisni- veaus te verhogen. Met fotonica kan dataverkeer sneller Hoog kennisniveau worden, het formaat van chips kleiner en verlichting onderzoeksinstellingen energiezuiniger, oplossingen die passen in het Research, Er zijn drie onderzoekinstellingen die fundamenteel Innovation and Enterprise Plan 2020 (RIE2020) van de onderzoek doen en de vertaalslag maken naar overheid van Singapore. toegepaste fotonica, namelijk A*STAR, de overkoepelende organisatie voor toegepast onderzoek in Fotonicaplatformen werken als Singapore, en de twee grootste universiteiten van katalysator Singapore, NTU en NUS. Bij de National University Op het gebied van fundamenteel fotonica-onderzoek Singapore (NUS) wordt onderzoek gedaan naar is Singapore klaar om internationaal te concurreren, fotonica in de Photonic System Research Group. maar de geïntegreerde fotonica is nog niet op dat In deze groep wordt gewerkt aan Optical niveau. Er zijn twee fotonica-consortia voor Communication Systems and Networks, Optical onderzoekers en bedrijven in Singapore, die beide als Sensors, Fiber-Optical Devices and Subsystems, doel hebben de fotonica-kennis in Singapore naar Optical Interconnects en Integrated Micro / Nano een hoger, internationaal niveau te brengen. Photonic Devices.

Op initiatief van de Nanyang Technological Grootschaliger fotonica-onderzoek vindt plaats aan University (NTU) en de National University of de Nanyang Technological University (NTU) bij The Singapore (NUS) is het LUX Photonic Consortium Photonics Institute (TPI). Dit onderzoeksinstituut is opgericht. Dit platform wordt gesteund door de het grootste op het gebied van fotonica in National Research Foundation (NRF) van de Singapore heeft een samenwerkingsverband met overheid van Singapore en verwerft daarnaast het Optoelectronics Research Centre van de inkomsten via de aangesloten bedrijven. Het is een University of Southampton. Het instituut heeft vijf fotonica-platform voor kennisinstellingen en verschillende onderzoekcentra en een onderzoeks- bedrijven om samenwerking te bevorderen en het programma met elk een eigen onderzoeksgebied en kennisniveau van de geïntegreerde fotonica naar samenwerkingsverbanden met andere internatio- een hoger, internationaal niveau te brengen. Op dit nale universiteiten: moment zijn achttien nationale en internationale bedrijven en drie onderzoeksinstellingen aangesloten bij dit platform. Het LUX-platform richt zich vooral op het aantrekken van kleine tot middelgrote bedrijven die zelf geen of weinig onderzoekscapaci- teit hebben op het gebied van fotonica.

42 | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities Singapore | Fotonica-ontwikkeling in Singapore Singapore | Fotonica-ontwikkeling in Singapore

Centre for Optical Fiber Technology (COFT) overheden en andere voorname belangheb- Bronnen • Centre for Disruptive Photonic benden van deelnemende landen te bereiken 1. Gesprekken met professor Tjin Swee Chuan op 12 juli Technologies (CDPT) en delegaties te co-hosten. 2016 en 27 februari 2017 • Centre for Optical & Laser Engineering Vooral voor startende ondernemingen die 2. Research, Innovation and Enterprise 2020 Plan, (COLE) vanuit Azië de fotonica-markt op willen zijn National Research Foundation (NRF) • Centre of Excellence for Semiconductor hier kansen: ze kunnen zich aansluiten bij het https://www.nrf.gov.sg/rie2020 Lighting and Displays (LUMINOUS!) LUX-consortium en vanuit Singapore 3. Optics and Photonics Society of Singapore (OPSS) Fotonica-ontwikkeling in Singapore • Centre for OptoElectronics and opereren. http://www.opssg.org/home Biophotonics (COEB) 4. LUX Photonic Consortium • Silicon Photonics Programme Conferenties in Singapore http://luxphotonicsconsortium-sg.org/home/ Voor dit jaar staat een grote fotonica-confe- 5. The Photonics Institute (TPI), Nanyang Technological Het Institute of Microelectronics (IME) is rentie gepland in Singapore om zo het University (NTU) een van de zeven onderzoeksinstituten van fotonica-platform aldaar verder te verster- http://tpi.ntu.edu.sg/Pages/Home.aspx het Agency for Science, Technology and ken. Deze conferentie vindt plaats van 31 juli 6. Photonic system research group, National University Research (A*STAR). Hier ligt de nadruk op tot en met 4 augustus in de Sands Expo en Singapore (NUS) Singapore streeft ernaar om wereldwijd een rol te spelen De Optics and Photonics Society of Singapore ontwikkeling en innovatie voor de Convention Centre in Singapore en https://www.ece.nus.edu.sg/stfpage/eleyc/ binnen de fotonica-industrie. Het kennisniveau van (OPSS) is een privaat fotonica-platform dat als doel semiconductorindustrie, met verschillende combineert drie internationale 7. Nano photonics programma, A*STAR onderzoeksinstellingen is naar internationale standaar- heeft om individuen en bedrijven bij elkaar te R&D-programma’s voor onder andere conferenties: https://www.a-star.edu.sg/ime/RESEARCH/NANO- den, maar de geïntegreerde fotonicakennis van bedrijven brengen en zo een sterk fotonica-platform te nanofotonica. • 12e Conference on Lasers and Electro- PHOTONICS-PROGRAMME.aspx loopt achter op het onderzoek. De overheid ondersteunt vormen om te netwerken en om ideeën, training en Optics Pacific Rim (CLEO-PR-2017) 8. Manufacturing Technology Asia 2017 (MTA2017) een fotonica-consortium voor kennisinstellingen en onderwijs uit te wisselen. Kansen voor Nederland • 22e OptoElectronics and Communications http://www.mta-asia.com/ bedrijven dat als katalysator dient om beide kennisni- Nederland heeft wereldwijd een voorlopers- Conference (OECC 2017) 9. Photonics@SG conference, veaus te verhogen. Met fotonica kan dataverkeer sneller Hoog kennisniveau positie op het gebied van fotonica, terwijl in • 5e Photonics Global Conference 2017 http://www.photonics2017.org/index.php worden, het formaat van chips kleiner en verlichting onderzoeksinstellingen Singapore het onderzoek naar fotonica en (PGC 2017) energiezuiniger, oplossingen die passen in het Research, Er zijn drie onderzoekinstellingen die fundamenteel vooral geïntegreerde fotonica nog in Meer informatie Innovation and Enterprise Plan 2020 (RIE2020) van de onderzoek doen en de vertaalslag maken naar ontwikkeling is. De overheid investeert in Marijke ten Haaf & Elsbeth Nijhuis overheid van Singapore. toegepaste fotonica, namelijk A*STAR, de overkoe- fotonica door het LUX-consortium te Email: [email protected] pelende organisatie voor toegepast onderzoek in ondersteunen via het NRF. Vorig jaar heeft het IA Singapore Fotonicaplatformen werken als Singapore, en de twee grootste universiteiten van LUX een samenwerkingsverband gesloten met katalysator Singapore, NTU en NUS. Bij de National University het European Photonics Industry Consortium Op het gebied van fundamenteel fotonica-onderzoek Singapore (NUS) wordt onderzoek gedaan naar (EPIC), waarin afgesproken is dat de twee is Singapore klaar om internationaal te concurreren, fotonica in de Photonic System Research Group. consortia informatie en contacten delen en zo maar de geïntegreerde fotonica is nog niet op dat In deze groep wordt gewerkt aan Optical voor alle deelnemers een platform zijn om niveau. Er zijn twee fotonica-consortia voor Communication Systems and Networks, Optical onderzoekers en bedrijven in Singapore, die beide als Sensors, Fiber-Optical Devices and Subsystems, doel hebben de fotonica-kennis in Singapore naar Optical Interconnects en Integrated Micro / Nano een hoger, internationaal niveau te brengen. Photonic Devices.

Op initiatief van de Nanyang Technological Grootschaliger fotonica-onderzoek vindt plaats aan University (NTU) en de National University of de Nanyang Technological University (NTU) bij The Singapore (NUS) is het LUX Photonic Consortium Photonics Institute (TPI). Dit onderzoeksinstituut is opgericht. Dit platform wordt gesteund door de het grootste op het gebied van fotonica in National Research Foundation (NRF) van de Singapore heeft een samenwerkingsverband met overheid van Singapore en verwerft daarnaast het Optoelectronics Research Centre van de inkomsten via de aangesloten bedrijven. Het is een University of Southampton. Het instituut heeft vijf fotonica-platform voor kennisinstellingen en verschillende onderzoekcentra en een onderzoeks- bedrijven om samenwerking te bevorderen en het programma met elk een eigen onderzoeksgebied en kennisniveau van de geïntegreerde fotonica naar samenwerkingsverbanden met andere internatio- een hoger, internationaal niveau te brengen. Op dit nale universiteiten: moment zijn achttien nationale en internationale bedrijven en drie onderzoeksinstellingen aangesloten bij dit platform. Het LUX-platform richt zich Laboratorium van The Photonic Insitute (Bron TPI) vooral op het aantrekken van kleine tot middelgrote bedrijven die zelf geen of weinig onderzoekscapaci- teit hebben op het gebied van fotonica.

42 | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities 43 | Overview HTSM - april 2017 Singapore | Ontwikkeling van satelliettechnologie in Singapore

Ontwikkeling van satelliettechnologie in Singapore

De ontwikkeling van satellieten en bijbehorende Onderdeel hiervan is een grote beurs met een forum technologie heeft de afgelopen jaren grote vooruitgang waar gesproken wordt over de nieuwste ontwikke- geboekt in Singapore. De Office for Space Technology lingen in ruimtevaarttechnologie, toepassingen en and Industry (OSTIn) is opgericht in 2013 met het oog innovatieve mogelijkheden. op de ontwikkeling van de ruimtevaartindustrie. Eind 2015 zijn de eerste zes Singaporese satellieten succesvol De afgelopen drie jaar heeft OSTIn een aantal gelanceerd vanuit India en in januari 2017 volgde de tenders uitgeschreven voor onderzoeksvoorstellen zevende satelliet, gelanceerd vanuit het International naar satelliet-gerelateerde technologie zoals Space Station. De Singaporese satellieten worden software, algoritmes en satelliet-subsystemen. ingezet voor toepassingen in telecommunicatie, gps en Tijdens de Global Space and Technology Convention aardobservaties. (GSTC) 2017 benadrukte minister Iswaran van het ministerie van Handel en Industrie dat Singapore Meer aandacht voor de ruimtevaartsector blijft investeren in onderzoek en ontwikkeling van in Singapore kleinere satellieten, maar dat het gaat inzoomen op OSTIn valt onder de Economic Development Board een aantal deelgebieden. OSTIn zal samen met (EDB), een instantie van het ministerie van Handel industriële spelers en overheid bepalen wat de en Industrie. Het is de coördinerende organisatie in belangrijkste technologische gebieden zijn en aan Singapore op het gebied van ruimtevaarttechnolo- de hand daarvan nationale onderzoeks- en gie en staat in direct contact met de verschillende ontwikkelingsprogramma’s opzetten. Deze aanpak onderzoeksgroepen binnen de Nanyang moet leiden tot verbetering van samenwerking Technological University (NTU) en de National tussen publieke onderzoeksinstellingen en de University of Singapore (NUS). OSTIn vormt de industrie enerzijds en de commercialisering van verbinding tussen de universitaire onderzoeksgroe- onderzoek anderzijds. pen en de toepassing van het onderzoek voor de industrie. Het is geïnteresseerd in het gebruik van Lancering van eerste zes Singaporese satellietdata en de ontwikkeling van nieuwe satellieten applicaties om de verkregen data zo efficiënt en Een grote stap in de ruimtevaartambitie van effectief mogelijk in te zetten. Een ander aandachts- Singapore was de lancering van zes Singaporese punt is het creëren van de juiste weten regelgeving satellieten vanuit India in december 2015. Deze om de ruimtevaartsector te laten groeien. satellieten zijn ontworpen voor verschillende toepassingen. De grootste is de TeLEOS1 (400 kg), De Singapore Space and Technology Association geproduceerd door het Singaporese bedrijf ST (SSTA) is een non-profit organisatie in Singapore Electronics (Satellite Systems). Dit bedrijf is een gericht op de ontwikkeling van de ruimtevaartindu- joint venture waar de Nanyang Technological strie. Zij biedt een neutraal platform om overheid, University (NTU) ook deel van uitmaakt. Daarnaast wetenschap en de industrie te verbinden in de heeft NTU twee van de andere gelanceerde satellie- uitwisseling van informatie en op daarmee de ten gebouwd: de VELOXCI (123 kg) en de VELOXII ruimtevaartindustrie te versterken. Jaarlijks (12 kg). Ook de National University of Singapore organiseert SSTA de Global Space and Technology (NUS) heeft twee satellieten gemaakt: de Galassia Convention om deze partijen samen te brengen. (2 kg) en de Kent Ridge 1 (77,2 kg). De zesde satelliet

44 | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities Singapore | Ontwikkeling van satelliettechnologie in Singapore Singapore | Ontwikkeling van satelliettechnologie in Singapore

satellieten. Dit bedrijf heeft een netwerk ontwikkeld voor directe communicatie tussen satellieten zonder tussenkomst van het grondstation. Dergelijke technologie is vooral interessant voor militaire doeleinden en spraaktoepassingen.

Ontwikkeling van satelliettechnologie Naast ST Electronics is een aantal kleinere Singaporese bedrijven actief in deze sector, bijvoorbeeld Microspace, een startup die in Singapore een eigen satelliet heeft gebouwd (de Athenoxat-1). De Athenoxat-1 test een afbeeldingssysteem met nachtvizier dat observatieafbeeldingen levert van de nachtkant van de aarde. De ontwikkeling van satellieten en bijbehorende Onderdeel hiervan is een grote beurs met een forum Figuur 1 Overzicht van ontwikkelde en gelanceerde satellieten in Singapore (bron: Satellite Research technologie heeft de afgelopen jaren grote vooruitgang waar gesproken wordt over de nieuwste ontwikke- Centre SaRC) Onderzoek en satellieten geboekt in Singapore. De Office for Space Technology lingen in ruimtevaarttechnologie, toepassingen en De twee grootste universiteiten van and Industry (OSTIn) is opgericht in 2013 met het oog innovatieve mogelijkheden. Singapore, de NUS en de NTU, hebben nu in op de ontwikkeling van de ruimtevaartindustrie. Eind is de Athenoxat1, gebouwd door de ondersteunen: totaal vijf satellieten ontwikkeld en 2015 zijn de eerste zes Singaporese satellieten succesvol De afgelopen drie jaar heeft OSTIn een aantal Singaporese startup Microspace. Alle zes • een modus waarin de satelliet continu gelanceerd, waarbij verschillende onder- gelanceerd vanuit India en in januari 2017 volgde de tenders uitgeschreven voor onderzoeksvoorstellen satellieten zijn succesvol naar een baan om een 12 km brede strook van het oppervlak zoeksgroepen zijn betrokken. zevende satelliet, gelanceerd vanuit het International naar satelliet-gerelateerde technologie zoals de aarde gebracht op ongeveer 550 km in beeld brengt met een maximum van Space Station. De Singaporese satellieten worden software, algoritmes en satelliet-subsystemen. hoogte. 200 km; Centre for Remote Imaging, ingezet voor toepassingen in telecommunicatie, gps en Tijdens de Global Space and Technology Convention • een modus waarin het ruimtevaartuig Sensing and Processing aardobservaties. (GSTC) 2017 benadrukte minister Iswaran van het Begin 2017 is de zevende Singaporese zich heroriënteert en meerdere afbeeldin- De NUS heeft een onderzoekscentrum dat ministerie van Handel en Industrie dat Singapore satelliet gelanceerd, voor het eerst vanuit gen maakt met een straal van 12 km gericht is op de ruimte en satellieten: het Meer aandacht voor de ruimtevaartsector blijft investeren in onderzoek en ontwikkeling van het International Space Station (ISS). Het ISS rondom een bepaald punt; Centre for Remote Imaging, Sensing and in Singapore kleinere satellieten, maar dat het gaat inzoomen op is een ruimtestation dat in een baan om de • een modus waarbij de satelliet drie Processing (CRISP). CRISP doet onderzoek OSTIn valt onder de Economic Development Board een aantal deelgebieden. OSTIn zal samen met aarde draait en door verschillende landen is aangrenzende stroken afbeeldt van 12 bij naar het verwerken, analyseren en toepas- (EDB), een instantie van het ministerie van Handel industriële spelers en overheid bepalen wat de gebouwd, bemand en bekostigd. De AOBE- 36 km zodat uiteindelijk een vierkante sen van remote sensing-data afkomstig van en Industrie. Het is de coördinerende organisatie in belangrijkste technologische gebieden zijn en aan VELOX-3 is gebouwd door de NTU in afbeelding ontstaat van 36 bij 36 km. satellieten. Het remote sensing-grondstati- Singapore op het gebied van ruimtevaarttechnolo- de hand daarvan nationale onderzoeks- en samenwerking met het Japanse Kyushu on van CRISP is in staat om beelden te gie en staat in direct contact met de verschillende ontwikkelingsprogramma’s opzetten. Deze aanpak Institute of Technology. De AOBEVELOX3 ST Electronics werkt samen met het Defence verwerven van het aardoppervlak binnen onderzoeksgroepen binnen de Nanyang moet leiden tot verbetering van samenwerking is naar het ISS gebracht door het ruimte- Science and Technology Agency (DSTA) aan een straal van ongeveer 3000 km (door Technological University (NTU) en de National tussen publieke onderzoeksinstellingen en de vaartuig HTV6. Een Japanse astronaut heeft de bouw van TeLEOS-2. DSTA is een instantie satellieten op een hoogte van ongeveer University of Singapore (NUS). OSTIn vormt de industrie enerzijds en de commercialisering van de satelliet vervolgens gelanceerd in een van het Singaporese ministerie van Defensie 800 km) of 2300 km (door satellieten op een verbinding tussen de universitaire onderzoeksgroe- onderzoek anderzijds. baan om de aarde op ongeveer 400 km gericht op ontwikkeling en aankoop van hoogte van ongeveer 700 km), waardoor ze pen en de toepassing van het onderzoek voor de hoogte. technologie. De TeLEOS-2 wordt uitgerust heel Zuidoost-Azië dekken. Het grond- industrie. Het is geïnteresseerd in het gebruik van Lancering van eerste zes Singaporese met een in Singapore ontwikkeld radarsy- station ontvangt data van meer dan twaalf satellietdata en de ontwikkeling van nieuwe satellieten Singaporese bedrijven en steem voor hoge resolutie en kan hierdoor satellieten, waarvan twee satellieten van de applicaties om de verkregen data zo efficiënt en Een grote stap in de ruimtevaartambitie van satelliettechnologie een dikke bewolkingslaag doordringen. Ook NUS zelf. effectief mogelijk in te zetten. Een ander aandachts- Singapore was de lancering van zes Singaporese ST Electronics is het grootste Singaporese krijgt de TeLEOS-2 de beschikking over 500 punt is het creëren van de juiste weten regelgeving satellieten vanuit India in december 2015. Deze bedrijf betrokken bij satellieten en GB aan dataopslag en een 800 Mb/s Galassiasatelliet om de ruimtevaartsector te laten groeien. satellieten zijn ontworpen voor verschillende verantwoordelijk voor de ontwikkeling en connectie met het grondstation. DSTA zal de De Galassia-satelliet van de NUS is ontwik- toepassingen. De grootste is de TeLEOS1 (400 kg), lancering van de eerste commerciële gegevens van de satelliet gebruiken ter keld door onderzoekers van CRISP in De Singapore Space and Technology Association geproduceerd door het Singaporese bedrijf ST satelliet voor aardobservaties in Singapore ondersteuning van een aantal overheidsin- samenwerking met de Faculteit Bouwkunde (SSTA) is een non-profit organisatie in Singapore Electronics (Satellite Systems). Dit bedrijf is een (TeLEOS-1-project). De TeLEOS-1 is ontwor- stanties, waaronder het National en heeft twee onderzoeksdoelen. Het eerste gericht op de ontwikkeling van de ruimtevaartindu- joint venture waar de Nanyang Technological pen rondom een gestabiliseerde SS-400 Environment Agency (NEA), de autoriteit onderzoeksdoel is het bestuderen van de strie. Zij biedt een neutraal platform om overheid, University (NTU) ook deel van uitmaakt. Daarnaast satelliet bus, met een ontwerplevensduur voor milieu, om smog te monitoren en de geleidbaarheid van de ionosfeer van de wetenschap en de industrie te verbinden in de heeft NTU twee van de andere gelanceerde satellie- van vijf jaar. Vier zonnepanelen leveren de Maritime and Port Authority, de autoriteit aarde op basis van de totale hoeveelheid uitwisseling van informatie en op daarmee de ten gebouwd: de VELOXCI (123 kg) en de VELOXII energie voor de satelliet; gedurende deze voor haven en maritiem, om olievlekken te elektronen (TEC: Total Electron Count). ruimtevaartindustrie te versterken. Jaarlijks (12 kg). Ook de National University of Singapore vijf jaar is dat minimaal 680 watt. monitoren. iDirect, een onderdeel van ST Aangezien de ionosfeer invloed heeft op organiseert SSTA de Global Space and Technology (NUS) heeft twee satellieten gemaakt: de Galassia De TeLEOS-1 heeft een grondresolutie van Engineering, werkt daarnaast aan de radiosignalen, kan de verkregen kennis Convention om deze partijen samen te brengen. (2 kg) en de Kent Ridge 1 (77,2 kg). De zesde satelliet één meter en kan drie afbeeldingsmodi verbetering van de communicatie tussen worden ingezet om bijvoorbeeld GPS-

44 | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities 45 | Overview HTSM - april 2017 Singapore | Ontwikkeling van satelliettechnologie in Singapore

navigatie of radiocommunicatie te camera’s te testen en te optimaliseren, Satellite Data Relay System (IDRS) te testen. verbeteren. Het tweede onderzoeksdoel is zodat ze in de toekomst kunnen worden Het IDRS is ontwikkeld door het middelgrote een experiment in kwantumcommunicatie ingezet voor de monitoring van het milieu Singaporese bedrijf Addvalue Innovation, met gebruik van een Small Photon of bij rampen zoals aardbevingen en een dochterbedrijf van Addvalue Entangling Quantum System (SPEQS). overstromingen. Technologies, gericht op LEO-satellieten. SPEQS bevat technologie die gecorreleerde Satellieten moeten rechtstreeks zicht hebben fotonen kan creëren, de voorloper op Satellite Research Centre op het grondsegment voordat zij de verstrengelde fotonen (twee fotonen die Aan de NTU is het Satellite Research Centre verzamelde gegevens kunnen doorsturen. zich in precies dezelfde kwantumtoestand (SaRC) gespecialiseerd in nanosatelliettech- Voor satellieten in een lage baan, zoals bevinden). Verstrengelde fotonen kunnen nologieën en ruimtevaartmissies voor LEO-satellieten, betekent dit dat zij slechts worden ingezet om informatie uit te remote sensing en communicatieapplica- enkele minuten per omloop de tijd hebben wisselen op lange afstanden, waardoor het ties. Ze ontwikkelen en onderzoeken Low om informatie te versturen naar het onderzoek een eerste kleine stap zet om in Earth Orbit- of LEO-satellieten (satellieten grondstation. Het IDRS verstuurt de de toekomst bijvoorbeeld internet via die zich tussen ongeveer 350 en 1400 km informatie continu naar het grondstation via kwantumtechnologie in de ruimte te boven het aardoppervlak bevinden) en doen communicatiesatellieten die zich in de gebruiken. innovatief onderzoek naar ruimtevaarttech- geostationaire baan bevinden (36.000 km nologieën voor aardobservaties en boven aarde). De LEO-satelliet kan hierdoor Kent Ridgesatelliet communicatiedoeleinden. 24/7 informatie ontvangen en versturen. De Kent Ridge-satelliet is de tweede satelliet van de NUS, ontwikkeld door CRISP in AOBEVELOX3 VELOXCI samenwerking met het Department of De AOBE-VELOX-3 is een gezamenlijk project De VELOX-CI is een grotere satelliet van de Electrical and Computer Engineering (ECE). van de NTU en het Kyushu Institute Japan of NTU die wordt gebruikt om het tropische Het is een microsatelliet met twee hyper- Technology (Kyutech). De satelliet weegt klimaat te bestuderen. Dit project wordt spectrale camera’s met een grondresolutie twee kg en test drie nieuwe systemen gefinancierd door de Economic Development van 44 en 110 meter en een spanwijdte van ontwikkeld door de twee instellingen. Board (EDB). De satelliet verzamelt data zoals 48 en 56 km respectievelijk. Deze satelliet Eén daarvan is een micro-voortstuwingssy- de temperatuur, luchtvochtigheid en maakt gebruik van spectrale banden, steem ontwikkeld door de NTU, een systeem luchtdruk binnen de atmosfeer. afgebakende segmenten van golflengtes dat een kleine hoeveelheid stuwkracht binnen het elektromagnetisch spectrum genereert met behulp van gepulst plasma. Aardobservaties (dat door de zon wordt verspreid). Hyper- Dit zorgt ervoor dat de satelliet ieder uur van Naast de onderzoekscentra op gebied van spectrale beelddata kunnen zo worden de vlucht tweehonderd meter wordt satellieten heeft de NTU een onderzoekscen- verzameld in meer dan honderd smalle, opgetild. Normaal gesproken verliest een trum in Singapore dat zich richt op opeenvolgende spectrale banden tegelijker- satelliet die in een lage baan om de aarde is aardobservaties, het Earth Observatory tijd. Voor elke pixel in een beeld registreert gebracht naar verloop van tijd hoogte door Singapore (EOS). Het EOS doet geen de sensor de intensiteit door middel van luchtweerstand in de omringende atmos- onderzoek naar satellieten of de applicaties verschillende spectrale banden. Hiermee feer. Het micro-voortstuwingssysteem stelt op satellieten, maar gebruikt verkregen kan een continu spectrum voor elke pixel in de satelliet in staat om in plaats van drie satellietdata voor onderzoek. Het verricht beeld worden gebracht. Hoe groter het maanden ongeveer zes maanden in dezelfde fundamenteel onderzoek naar aardbevin- aantal banden, des te groter is de spectrale baan in de ruimte te blijven. Op de satelliet gen, vulkaanuitbarstingen, tsunami’s en resolutie en des te meer informatie kan is ook een draadloos communicatiesysteem klimaatverandering in de buurt van worden ontleend. van Kyutech bevestigd, dat gebruikt maakt Zuidoost-Azië voor een veiligere en van betaalbare wifi-technologie die al veel duurzamere samenleving. Het EOS richt zich Door middel van hyper-spectrale sensoren wordt gebruikt voor mobiele telefoons en op drie onderwerpen: tektoniek, vulkanen kunnen gedetailleerdere spectrale signatu- routers. Dit systeem wordt getest tijdens de en klimaat. De onderzoeksgroepen gericht ren worden gemaakt om verschillende missie en zal bij goed gevolg ingezet worden op tektoniek en vulkanen zijn het grootst en landschapselementen en objecten te om verschillende systemen op een satelliet de meeste onderzoeken vallen onder deze onderscheiden. Deze techniek kan met elkaar te laten communiceren zonder twee afdelingen. De kleinere klimaatafde- veranderingen in vegetatie, bodem, de noodzaak om allerlei draden aan deze ling is bezig met een uitbreiding door meer vulkanen, watertemperatuur en vuur systemen te koppelen. Daarnaast worden er wetenschappers aan te trekken met expertise detecteren. De meeste hyper-spectrale via de satelliet experimenten gedaan om de op dit gebied. Binnen het EOS is professor camera’s zijn groot, duur en zwaar, maar de duurzaamheid van bestaande microproces- Tapponnier de specialist op het gebied van Kent Ridge 1 is een microsatelliet, weegt soren in de ruimte te evalueren. tektonisch onderzoek door middel van het slechts 77 kg en is veel kleiner dan conventi- observeren en analyseren van satellietafbeel- onele hyper-spectrale satellieten. De satel- VELOXII dingen om zo landschappen te ‘lezen’. liet blijft twee jaar in de lucht om de De VELOX-II is ontwikkeld om een Inter- Hierbij maakt Tapponnier onder andere

46 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities Singapore | Ontwikkeling van satelliettechnologie in Singapore Singapore | Ontwikkeling van satelliettechnologie in Singapore

navigatie of radiocommunicatie te camera’s te testen en te optimaliseren, Satellite Data Relay System (IDRS) te testen. gebruik van lidar (Light Detection And seerde Global Space and Technology • https://www.mti.gov.sg/NewsRoom/Pages/ verbeteren. Het tweede onderzoeksdoel is zodat ze in de toekomst kunnen worden Het IDRS is ontwikkeld door het middelgrote Ranging): een remote sensing-techniek Convention gehouden. Tijdens deze conferen- Speech-by-Minister-Iswaran-at-the-Global-Space- een experiment in kwantumcommunicatie ingezet voor de monitoring van het milieu Singaporese bedrijf Addvalue Innovation, waarbij de afstand tot objecten wordt tie komen bedrijven, overheid en wetenschap and-Technology-Convention-2017-.aspx met gebruik van een Small Photon of bij rampen zoals aardbevingen en een dochterbedrijf van Addvalue gemeten. Aan de hand van conclusies over samen om te spreken over de nieuwste Website geraadpleegd op 01-03-2017 Entangling Quantum System (SPEQS). overstromingen. Technologies, gericht op LEO-satellieten. het verleden doet hij voorspellingen voor ontwikkelingen in ruimtevaarttechnologie, SPEQS bevat technologie die gecorreleerde Satellieten moeten rechtstreeks zicht hebben ontwikkelingen in de toekomst. toepassingen en innovatieve mogelijkheden. Satelliet fotonen kan creëren, de voorloper op Satellite Research Centre op het grondsegment voordat zij de Informatie over satelliet, specificaties en verstrengelde fotonen (twee fotonen die Aan de NTU is het Satellite Research Centre verzamelde gegevens kunnen doorsturen. A*STAR Bronnen toepassing verkregen via: zich in precies dezelfde kwantumtoestand (SaRC) gespecialiseerd in nanosatelliettech- Voor satellieten in een lage baan, zoals A*STAR, de overkoepelende organisatie voor 1. Algemene informatie over satellieten, aardobserva- bevinden). Verstrengelde fotonen kunnen nologieën en ruimtevaartmissies voor LEO-satellieten, betekent dit dat zij slechts toegepast onderzoek in Singapore, heeft ties en ontwikkelingen in Singapore TeLEOS-1 worden ingezet om informatie uit te remote sensing en communicatieapplica- enkele minuten per omloop de tijd hebben geen eigen satelliet gelanceerd zoals de NUS • Interview met Mr. Wee Wei Tat, Assistant Manager, • http://space.skyrocket.de/doc_sdat/teleos-1.htm wisselen op lange afstanden, waardoor het ties. Ze ontwikkelen en onderzoeken Low om informatie te versturen naar het en de NTU. Wel heeft A*STAR onderzoeksin- Office for Space Technology and Industry (OSTIn), https://www.nasaspaceflight.com/2015/12/ onderzoek een eerste kleine stap zet om in Earth Orbit- of LEO-satellieten (satellieten grondstation. Het IDRS verstuurt de stellingen die zich hebben gespecialiseerd 27-07-2016 indian-pslv-six-singaporean-satellites/ de toekomst bijvoorbeeld internet via die zich tussen ongeveer 350 en 1400 km informatie continu naar het grondstation via in satelliet-gerelateerde diensten en • https://www.mti.gov.sg/NewsRoom/Pages/ • http://www.stengg.com/about-us/companies/ kwantumtechnologie in de ruimte te boven het aardoppervlak bevinden) en doen communicatiesatellieten die zich in de satellietcomponenten. Door de snelle Speech-by-Min-Iswaran-at-The-Global-Space-And- electronics/-3 gebruiken. innovatief onderzoek naar ruimtevaarttech- geostationaire baan bevinden (36.000 km ontwikkeling van satellietsystemen, waarbij Technology-Convention-2016.aspx Websites geraadpleegd op 14-09-2016 nologieën voor aardobservaties en boven aarde). De LEO-satelliet kan hierdoor die steeds intelligenter worden en meer • http://www.hcss.nl/reports/ TeLEOS-2 Kent Ridgesatelliet communicatiedoeleinden. 24/7 informatie ontvangen en versturen. data verzamelen, wordt het verwerken van aardobservatie-op-de-kaart/199/ • http://www.channelnewsasia.com/news/ De Kent Ridge-satelliet is de tweede satelliet al deze data steeds belangrijker. A*STAR’s • http://www.esa.int/SPECIALS/Eduspace_NL/ singapore/st-electronics-to-build-2nd-singapore- van de NUS, ontwikkeld door CRISP in AOBEVELOX3 VELOXCI Infocomm Research Institute (i2R) en SEM1GABE8JG_0.html made-earth-observation/3543244.html samenwerking met het Department of De AOBE-VELOX-3 is een gezamenlijk project De VELOX-CI is een grotere satelliet van de Institute of High Performance Computing Websites geraadpleegd op 08-09-2016 Website geraadpleegd op 01-03-2017 Electrical and Computer Engineering (ECE). van de NTU en het Kyushu Institute Japan of NTU die wordt gebruikt om het tropische (IHPC) zijn beide gespecialiseerd in 2. Lancering van de satellieten Athenoxat-1 Het is een microsatelliet met twee hyper- Technology (Kyutech). De satelliet weegt klimaat te bestuderen. Dit project wordt applicatieontwikkeling op het gebied van • http://www.channelnewsasia.com/news/ • http://space.skyrocket.de/doc_sdat/athenoxat-1.htm spectrale camera’s met een grondresolutie twee kg en test drie nieuwe systemen gefinancierd door de Economic Development signaalverwerking, datamanagement en singapore/6-singapore-satellites/2352288.html • https://www.nasaspaceflight.com/2015/12/ van 44 en 110 meter en een spanwijdte van ontwikkeld door de twee instellingen. Board (EDB). De satelliet verzamelt data zoals data-analyse. Daarnaast zijn het Data • https://www.nasaspaceflight.com/2015/12/ indian-pslv-six-singaporean-satellites/ 48 en 56 km respectievelijk. Deze satelliet Eén daarvan is een micro-voortstuwingssy- de temperatuur, luchtvochtigheid en Storage Institute (DSI) en het Institute of indian-pslv-six-singaporean-satellites/ • http://www.micro-space.org/classic/athenox.html maakt gebruik van spectrale banden, steem ontwikkeld door de NTU, een systeem luchtdruk binnen de atmosfeer. Microelectronics (IME) beide onderzoeksin- Websites geraadpleegd op 08-09-2016 Websites geraadpleegd op 14-09-2016 afgebakende segmenten van golflengtes dat een kleine hoeveelheid stuwkracht stellingen van A*Star gespecialiseerd in 3. Centre for Remote Imaging, Sensing and Processing Galassia binnen het elektromagnetisch spectrum genereert met behulp van gepulst plasma. Aardobservaties micro-elektromechanische systemen (CRISP) • http://space.skyrocket.de/doc_sdat/galassia.htm (dat door de zon wordt verspreid). Hyper- Dit zorgt ervoor dat de satelliet ieder uur van Naast de onderzoekscentra op gebied van (MEMS) en eindversterkers. Bedrijven • http://crisp.nus.edu.sg/~research/ • https://news.nus.edu.sg/ spectrale beelddata kunnen zo worden de vlucht tweehonderd meter wordt satellieten heeft de NTU een onderzoekscen- kunnen met deze onderzoeksinstellingen • http://www.crisp.nus.edu.sg/~research/tutorial/ press-releases/9797-nus-launches-satellites verzameld in meer dan honderd smalle, opgetild. Normaal gesproken verliest een trum in Singapore dat zich richt op samenwerken om op MEMS gebaseerd spot.htm • https://www.nasaspaceflight.com/2015/12/ opeenvolgende spectrale banden tegelijker- satelliet die in een lage baan om de aarde is aardobservaties, het Earth Observatory niet-vluchtig geheugen (computergeheugen Websites geraadpleegd op 13-09-2016 indian-pslv-six-singaporean-satellites/ tijd. Voor elke pixel in een beeld registreert gebracht naar verloop van tijd hoogte door Singapore (EOS). Het EOS doet geen dat de opgeslagen informatie kan bewaren, 4. Satellite Research Centre (SARC) • http://www.science.nus.edu.sg/ de sensor de intensiteit door middel van luchtweerstand in de omringende atmos- onderzoek naar satellieten of de applicaties ongeacht of de computer is in- of uitgescha- • http://www.sarc.eee.ntu.edu.sg/Pages/Home.aspx newshub/1734-singapore-built-quantum-satellite- verschillende spectrale banden. Hiermee feer. Het micro-voortstuwingssysteem stelt op satellieten, maar gebruikt verkregen keld) en hoogfrequente vermogensverster- Website geraadpleegd op 13-09-2016 device-tests-technology-for-global-quantum-network kan een continu spectrum voor elke pixel in de satelliet in staat om in plaats van drie satellietdata voor onderzoek. Het verricht kers voor de ruimtevaart te ontwikkelen. 5. Earth Observatory Singapore (EOS) • http://www.math.ru.nl/~landsman/bestaattoeval.pdf beeld worden gebracht. Hoe groter het maanden ongeveer zes maanden in dezelfde fundamenteel onderzoek naar aardbevin- • Gesprek met Prof. Tapponnier van het EOS, • https://www.newscientist.nl/nieuws/ aantal banden, des te groter is de spectrale baan in de ruimte te blijven. Op de satelliet gen, vulkaanuitbarstingen, tsunami’s en Kansen voor Nederland 23-06-2017 ronald-hanson-bewijst-quantumverstrengeling/ resolutie en des te meer informatie kan is ook een draadloos communicatiesysteem klimaatverandering in de buurt van De ruimtevaartsector in Singapore is nog sterk • http://www.earthobservatory.sg/ Websites geraadpleegd op 14-09-2016 worden ontleend. van Kyutech bevestigd, dat gebruikt maakt Zuidoost-Azië voor een veiligere en in ontwikkeling. Er is de afgelopen jaren veel Website geraadpleegd op 13-09-2016 Kent Ridge 1 van betaalbare wifi-technologie die al veel duurzamere samenleving. Het EOS richt zich geïnvesteerd in het verzamelen van kwalitatief 6. Singapore Space & Technology Association (SSTA) • http://space.skyrocket.de/doc_sdat/ Door middel van hyper-spectrale sensoren wordt gebruikt voor mobiele telefoons en op drie onderwerpen: tektoniek, vulkanen goede data, onder andere afkomstig van eigen • http://www.space.org.sg VELOX-II kunnen gedetailleerdere spectrale signatu- routers. Dit systeem wordt getest tijdens de en klimaat. De onderzoeksgroepen gericht satellieten die de afgelopen jaren zijn Website geraadpleegd op 14-02-2017 • http://space.skyrocket.de/doc_sdat/velox-2.htm ren worden gemaakt om verschillende missie en zal bij goed gevolg ingezet worden op tektoniek en vulkanen zijn het grootst en gelanceerd. De toekomstige ontwikkelingen 7. A*STAR • https://www.nasaspaceflight.com/2015/12/ landschapselementen en objecten te om verschillende systemen op een satelliet de meeste onderzoeken vallen onder deze liggen voornamelijk in het optimaal toepassen • https://www.a-star.edu.sg/Portals/65/Documents/ indian-pslv-six-singaporean-satellites/ onderscheiden. Deze techniek kan met elkaar te laten communiceren zonder twee afdelingen. De kleinere klimaatafde- en inzetten van de verkregen data. Een ander Media%20Coverage/Spore%20Target%20 • http://www.sarc.eee.ntu.edu.sg/Research/Projects/ veranderingen in vegetatie, bodem, de noodzaak om allerlei draden aan deze ling is bezig met een uitbreiding door meer aandachtsgebied is de weten regelgeving die Satellite%20and%20Space%20Tech%20Ind.pdf Pages/VELOX-II.aspx vulkanen, watertemperatuur en vuur systemen te koppelen. Daarnaast worden er wetenschappers aan te trekken met expertise benodigd is om de satellietindustrie te • https://www.a-star.edu.sg/Portals/65/Documents/ Websites geraadpleegd op 14-09-2016 detecteren. De meeste hyper-spectrale via de satelliet experimenten gedaan om de op dit gebied. Binnen het EOS is professor stimuleren en op de juiste wijze te laten Media%20Coverage/2014.06.24_Moneylife_ VELOX-CI camera’s zijn groot, duur en zwaar, maar de duurzaamheid van bestaande microproces- Tapponnier de specialist op het gebied van groeien om zo de ruimtevaartsector te Singapore%20Offers%20Incentives%20to%20 • http://space.skyrocket.de/doc_sdat/velox-c1.htm Kent Ridge 1 is een microsatelliet, weegt soren in de ruimte te evalueren. tektonisch onderzoek door middel van het versterken. Singapore is geïnteresseerd in Entice%20Space%20Companies.pdf • https://www.nasaspaceflight.com/2015/12/ slechts 77 kg en is veel kleiner dan conventi- observeren en analyseren van satellietafbeel- bestaande goede voorbeelden uit andere Website geraadpleegd op 15-02-2017 indian-pslv-six-singaporean-satellites/ onele hyper-spectrale satellieten. De satel- VELOXII dingen om zo landschappen te ‘lezen’. landen. In januari en februari wordt in 8. Speech minister Iswaran, Minister for Trade and • http://www.sarc.eee.ntu.edu.sg/Research/Projects/ liet blijft twee jaar in de lucht om de De VELOX-II is ontwikkeld om een Inter- Hierbij maakt Tapponnier onder andere Singapore jaarlijks de door de SSTA georgani- Industry Pages/VELOX-CI.aspx

46 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities 47 | Overview HTSM - april 2017 Singapore | Ontwikkeling van satelliettechnologie in Singapore

Websites geraadpleegd op 14-09-2016 AOBE-VELOX-3 • http://www.straitstimes.com/singapore/ first-singapore-satellite-launched-from-the-international-space-station • http://www.yellowpages.com.sg/article/ ntu-launches-first-satellite-international-space- station-southeast-asia • http://space.skyrocket.de/doc_sdat/aoba-velox-3.htm • http://media.ntu.edu.sg/NewsReleases/Pages/newsdetail. aspx?news=e2b14e35-a882-4fca-8488-f70c0d633d0f Websites geraadpleegd op 09-02-2017

Meer informatie Marijk ten Haaf, Astrid Seegers Email: [email protected] IA Singapore

48 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities Singapore | Ontwikkeling van satelliettechnologie in Singapore Japan | Automotive Japan

Websites geraadpleegd op 14-09-2016 AOBE-VELOX-3 • http://www.straitstimes.com/singapore/ Japan first-singapore-satellite-launched-from-the-international-space-station • http://www.yellowpages.com.sg/article/ ntu-launches-first-satellite-international-space- station-southeast-asia Automotive Japan • http://space.skyrocket.de/doc_sdat/aoba-velox-3.htm • http://media.ntu.edu.sg/NewsReleases/Pages/newsdetail. aspx?news=e2b14e35-a882-4fca-8488-f70c0d633d0f Websites geraadpleegd op 09-02-2017

Meer informatie Marijk ten Haaf, Astrid Seegers Email: [email protected] De Japanse auto-industrie kent op dit moment een Innovation (CSTI), een centrale adviesraad direct IA Singapore jaaromzet van ongeveer 450 miljard euro, ongeveer onder premier Abe. SIP stimuleert niet alleen Japanse twee derde van het Nederlandse BNP. Premier Abe wil R&D, maar richt zich ook op het realiseren van zelfrijdende auto’s en andere Smart Mobility gereed innovatie door het benutten van de met R&D bereikte hebben voor het olympisch jaar 2020. Zelfrijdende resultaten. Als proeftuin voor een geïntegreerd auto’s, aldus Abe, maken het verkeer niet alleen veiliger W&I-beleid, waartoe de ministeries gezamenlijk en schoner, maar bieden ook een uitstekende oplossing optreden, heeft CSTI elf projecten uitgekozen die voor maatschappelijke uitdagingen zoals vergrijzing en zullen bijdragen aan de Japanse economische groei. tekorten op de regionale arbeidsmarkt. Om dit te Vanuit het totale SIP-budget van 272 miljoen euro realiseren gaat vanaf september een grootschalig kreeg SIP-ADUS 23 miljoen euro voor 2016. proefproject van start voor zelfrijdende auto’s op openbare wegen. Automotiveindustrie In de Japanse Automotive-industrie werken vijf Naast zelfrijdende auto’s, zijn er ook in andere miljoen mensen, 8,3 procent van de gehele onderdelen van de automotive-industrie ontwikkelingen beroepsbevolking. De totale omzet van de Japanse gaande om de “meest innovatieve Olympische Spelen” auto-industrie bedroeg in 2014 452 miljard euro te realiseren. Zo heeft Toyota eind vorig jaar de eerste (17,5 procent van de maakindustrie), een kleine twee waterstofbussen verkocht aan Tokyo Metropolitan stijging van 2,6 procent vergeleken met 2013. Government (TMG). In het olympisch jaar zullen er 100 Ook de export van de Japanse auto-industrie groeide van deze bussen rondrijden in Tokio. tussen 2014 en 2015 naar 135 miljard euro, terwijl de import 18 miljard euro besloeg, 1,6 procent meer Society 5.0 dan in 2014. Grote spelers zijn onder andere Toyota, Super Smart Society, ofwel Society 5.0, staat centraal Nissan en Honda, waarbij de R&D-uitgaven van in de huidige wetenschaps- en innovatie-agenda Toyota in 2016 8,5 miljard euro omvatten. (W&I) van Japan voor de periode 2016–2020. Society 5.0 streeft naar een betere synergie tussen verschil- Grootschalig proefproject zelfrijdende lende maatschappelijke systemen, zoals Intelligent auto’s Transport Systems (ITS), onderhoud en vernieuwing In het najaar van 2017 gaat Japan een grote stap van infrastructuur, energiewaardeketens en slimme zetten met haar Smart Mobility. Het land is volop productiesystemen. bezig om voor dat tijdstip drie locaties voor Field Operational Tests (FOT) klaar te hebben, inclusief Om Society 5.0 te realiseren heeft de regering-Abe stukken op de openbare weg. Hier kunnen in 2014 een top-down W&I-programma SIP zelfrijdende auto’s testritten maken tussen normale (Cross-Ministerial Strategic Innovation Promotion auto’s. Verwachte deelnemers zijn grote spelers Program) geïntroduceerd. Eén van de elf kernpro- zoals Toyota, Nissan, Honda, Hino en Isuzu. jecten binnen SIP is het programma Innovation of Onderzoeksinstituten, overheidsinstanties en ook Automated Driving for Universal Services (ADUS). buitenlandse instanties kunnen eveneens deel- nemen aan deze proef, die tot begin 2019 doorgaat. SIP is een programma dat getrokken en gefinancierd Vanaf juni 2017 kunnen organisaties zich aanmelden wordt door de Council for Science, Technology and bij het Cabinet Office.

48 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities 49 | Overview HTSM - april 2017 Japan | Automotive Japan

Als eerste gaat op 17 april het nieuwe samen met de navigatiebedrijven Zenrin, herzien moeten worden. De Information testparcours open van het Japan Automotive Pasco, Aisan Technology, Increment P en Technology Strategic Headquarters van het Research Institute (JARI). Op dit parcours Toyota Mapmaster en met de autofabrikan- kabinetssecretariaat heeft hierin een vond een aantal jaren geleden de eerste rit ten Isuzu, Suzuki, Toyota, Nissan, Hino, Fuji voortrekkersrol en zal vanaf april van dit jaar met truck platooning plaats. De nieuwe versie Heavy Industries, Mazda en Mitsubishi hieraan gaan werken. van het parcours is voorzien van faciliteiten Motor werken aan de commercialisering waar technologieën tegen cyberaanvallen van dynamische kaarten. Eind vorig jaar heeft Tokio Marine & Nichido getest kunnen worden. Fire Insurance aangegeven ook dekking te Vergeleken met de kaarten voor navigatiesy- bieden voor ongelukken met zelfrijdende Verder zal binnenkort de snelweg Shin- stemen zullen dynamische kaarten veel auto’s, zolang deze niveau 1 t/m 3-technolo- Tomei tussen Tokio en Nagoya (ongeveer nauwkeuriger de plaats moeten kunnen gieën aan boord hebben. Hiervoor zullen 300 kilometer) klaar zijn voor testen met bepalen (navigatie in meters, dynamisch in geen extra kosten in rekening gebracht onder andere verificatie van dynamische centimeters), waarbij zelfs de wegbelijning worden; speciale contracten moeten vanaf kaarten, V2V-technologieën en menselijk op de kaart zichtbaar moet worden. april 2017 beschikbaar zijn. gedrag bij lange ritten. Vanaf begin 2018 In combinatie met sensoren aan boord zullen een aantal draadloos verbonden worden technologieën zoals automatisch Waterstofauto’s vrachtwagens gaan testrijden. In het remmen en Lane Keeping Assist-systemen Naast de ontwikkeling van zelfrijdende voorjaar van 2020 zal het traject waarschijn- veel nauwkeuriger. auto’s timmert Japan ook hard aan de weg lijk verlengd worden tot aan Osaka (500 met andere Smart Mobility-oplossingen kilometer). De planning is om de data voor de snelweg zoals brandstofcelauto’s en elektrisch Shin-Tomei (300 kilometer) klaar te hebben vervoer. Tenslotte zullen ook de belangrijke wegen in maart 2017. DMP hoopt de data klaar te binnen Tokyo Waterfront City Area, waar het hebben voor meer dan 30.000 kilometer nieuwe olympisch stadion en de olympische snelweg in heel Japan in 2020, als de Japanse Smart Mobility dorpen komen, openstaan voor auto’s zelfrijdende auto’s op de markt komen. zonder bestuurder. De planning is om hier DMP zal samen met de navigatiebedrijven in hoge versnelling naar de nieuwe bussen op basis van het Advanced de 3D-kaart in orde maken met gebruik van Rapid Transit-systeem (ART) en het Public gegevens afkomstig van gps, camera, lidar en olympisch 2020 Transportation Priority System (PTPS) te IMU, maar de systemen voor datatoegang testen. zullen per autofabrikant verschillen. Naar verwachting zullen bestaande telematica- Zo rijden de FCV’s Toyota Mirai en Honda Dynamische kaart diensten gebruikt worden zoals T-Connect Clarity al op de openbare weg. Vanaf 21 Dynamische kaarten zijn cruciaal voor de (Toyota), CARWINGS (Nissan) en internavi maart gaat een nieuw proefproject op basis ontwikkeling van zelfrijdende auto’s. Deze (Honda). van Fuel Cell-technologie (FC) in Tokio van zeer gedetailleerde digitale kaarten moeten start: twee Toyota FC-bussen gaan tussen 100 procent betrouwbaar en up-to-date zijn. Mobiel telefoonbedrijf NTT Docomo en Station Tokyo (Marunouchi-Zuid) en de Om zo’n kaart te maken en te onderhouden navigatiebedrijf Pasco gaan ook hun expositie Tokyo Big Sight rijden als een zullen er grote kosten gedragen moeten krachten bundelen. Zij zijn begonnen met normale lijnbus. Tokyo Big Sight staat op worden. Alleen al het in kaart brengen van een driejarig proefproject in het Yokosuka het Tokyo Waterfront waar het olympisch het hoofdwegennetwerk zou volgens Research Park (YRP), waarbij zelfrijdende stadion en het olympisch dorp komen. schattingen meer dan een miljard euro auto’s over het YRP-terrein rijden om de Tokio streeft naar honderd FC-bussen in het kosten. Daar bovenop komt jaarlijks nog dataoverdracht en handover-technologie olympisch jaar 2020. meer dan 10 miljoen euro aan kosten voor tussen de verschillende antennes te testen. updates. Ondanks deze hoge kosten wil Er wordt ook nagedacht over Dedicated Het Japanse ministerie van Economische Japan toch doorgaan met de dynamische Short Range Communications (DSRC), maar zaken (METI) heeft in maart 2016 de kaart, omdat het een sleutelelement vormt het meest realistisch is het gebruik van de Waterstof-roadmap aangescherpt. METI voor het realiseren van volledig zelfrijdende bestaande mobiele telefoonnetwerken – nu streeft naar veertigduizend FCV’s op de weg auto’s (niveau 4). nog LTE-netwerken, maar in de toekomst in 2020, tweehonderdduizend in 2025 en wellicht ook het 5G-netwerk. achthonderdduizend in 2030. Daartoe Daarom hebben Japanse partijen besloten zullen ook nieuwe tankstations voor dit vraagstuk gezamenlijk aan te pakken. Verzekering waterstof gebouwd moeten worden. METI Hiervoor is in juni 2016 het bedrijf Dynamic Om in 2020 de autonome auto’s te laten hoopt dat bedrijven als Iwatani tot 2020 een Map Planning Co, Ltd. (DMP) opgericht. rijden zijn hervormingen nodig in de netwerk van 160 stations gaan bouwen, dat Mitsubishi Electric, die onder het SIP-ADUS regelgeving, terwijl veiligheidsstandaarden, in 2025 verder moet groeien tot 320 programma een voortrekkersrol had, gaat aansprakelijkheid en verzekeringen ook stations.

50 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities Japan | Automotive Japan Japan | Automotive Japan

Als eerste gaat op 17 april het nieuwe samen met de navigatiebedrijven Zenrin, herzien moeten worden. De Information Elektrisch rijden Door de combinatie van verschillende Bronnen testparcours open van het Japan Automotive Pasco, Aisan Technology, Increment P en Technology Strategic Headquarters van het Voor elektrisch vervoer (EV) waren Nissan oplossingen hoeft volledig elektrisch rijden 1. Artikel Nikkei Asian Review: Japan looks to self-driving Research Institute (JARI). Op dit parcours Toyota Mapmaster en met de autofabrikan- kabinetssecretariaat heeft hierin een (Leaf ) en Mitsubishi (i–MiEV) tot nu toe de over lange afstanden zonder cars to bolster transport access (15 februari 2017) vond een aantal jaren geleden de eerste rit ten Isuzu, Suzuki, Toyota, Nissan, Hino, Fuji voortrekkersrol en zal vanaf april van dit jaar twee vooroplopende autofabrikanten. oplaadproblemen in 2030 wellicht geen http://asia.nikkei.com/Politics-Economy/Policy- met truck platooning plaats. De nieuwe versie Heavy Industries, Mazda en Mitsubishi hieraan gaan werken. Toyota en Honda maken nu hybride auto’s, droom meer te zijn. Politics/Japan-looks-to-self-driving-cars-to-bolster- van het parcours is voorzien van faciliteiten Motor werken aan de commercialisering maar richten zich sinds 2016 ook op pure transport-access waar technologieën tegen cyberaanvallen van dynamische kaarten. Eind vorig jaar heeft Tokio Marine & Nichido EV’s. Toyota hoopt in 2020 een nieuwe EV Andere relevante IA Tokioartikelen 2. Artikel Nikkei Asian Review: Japan steps on the gas for getest kunnen worden. Fire Insurance aangegeven ook dekking te op de markt te brengen, terwijl Honda de Waterstofauto’s: driverless-vehicle push (17 februari 2017) http://asia. Vergeleken met de kaarten voor navigatiesy- bieden voor ongelukken met zelfrijdende krachten gaat bundelen met Hitachi • Twee stappen verder met Japanse waterstof nikkei.com/Politics-Economy/Policy-Politics/Japan- Verder zal binnenkort de snelweg Shin- stemen zullen dynamische kaarten veel auto’s, zolang deze niveau 1 t/m 3-technolo- Automotive Systems om een nieuwe (22 mei 2015) http://news.nost.jp/2015/05/ steps-on-the-gas-for-driverless-vehicle-push Tomei tussen Tokio en Nagoya (ongeveer nauwkeuriger de plaats moeten kunnen gieën aan boord hebben. Hiervoor zullen EV-motor te ontwikkelen. twee-stappen-verder-met-japanse-water- 3. Persbericht Toyota: Toyota Delivers Fuel Cell Bus to 300 kilometer) klaar zijn voor testen met bepalen (navigatie in meters, dynamisch in geen extra kosten in rekening gebracht stof/ Tokyo Metropolitan Government (24 februari 2017) onder andere verificatie van dynamische centimeters), waarbij zelfs de wegbelijning worden; speciale contracten moeten vanaf De grootste uitdaging voor EV’s is de • De waterstofauto: Japan doet http://newsroom.toyota.co.jp/en/detail/15160167/ kaarten, V2V-technologieën en menselijk op de kaart zichtbaar moet worden. april 2017 beschikbaar zijn. accu. Agentschap NEDO (New Energy het gewoon (3 februari 2015) 4. 11de ITS-forum (14 februari 2017) gedrag bij lange ritten. Vanaf begin 2018 In combinatie met sensoren aan boord and Industrial Technology Development http://news.nost.jp/2015/02/ 5. EU Open Lecture: SIP Automated Driving System zullen een aantal draadloos verbonden worden technologieën zoals automatisch Waterstofauto’s Organization) heeft verschillende pro- de-waterstofauto-japan-doet-het-gewoon/ activities in Japan (17 februari 2017) vrachtwagens gaan testrijden. In het remmen en Lane Keeping Assist-systemen Naast de ontwikkeling van zelfrijdende jecten lopen, onder andere het Research ITS: 6. Cabinet Office, SIP http://www8.cao.go.jp/cstp/gaiyo/ voorjaar van 2020 zal het traject waarschijn- veel nauwkeuriger. auto’s timmert Japan ook hard aan de weg & Development Initiative for Scientific • Japan zet in op zelfrijdend vervoer voor Olympisch sip/ lijk verlengd worden tot aan Osaka (500 met andere Smart Mobility-oplossingen Innovation of New Generation Battery Tokio 2020 (26 februari 2016) http:// 7. Japan Automobile Manufacturers Association (JAMA) kilometer). De planning is om de data voor de snelweg zoals brandstofcelauto’s en elektrisch (RISING) project. Onderzoekers van de news.nost.jp/2016/02/japan-zet-in-op- http://www.jama.or.jp/index.html Shin-Tomei (300 kilometer) klaar te hebben vervoer. Universiteit van Kyoto en het National zelfrijdend-vervoer-voor-olympisch- 8. Tokyo Keizai Online: R&D ranking 2016 (25 april 2016) Tenslotte zullen ook de belangrijke wegen in maart 2017. DMP hoopt de data klaar te Institute of Advanced Industrial Science tokio-2020/ http://toyokeizai.net/articles/-/115008 binnen Tokyo Waterfront City Area, waar het hebben voor meer dan 30.000 kilometer and Technology (AIST) gaan de tweede fase • MoU ITS Japan en Connekt: Nieuwe impuls 9. Artikel Nikkei over Dynamische kaarten (1 febru- nieuwe olympisch stadion en de olympische snelweg in heel Japan in 2020, als de Japanse Smart Mobility in (2016–2020) van de ontwikkeling van voor smart mobility met Japan (10 nov 2014) ari 2017, Japans) http://www.nikkei.com/article/ dorpen komen, openstaan voor auto’s zelfrijdende auto’s op de markt komen. een nieuwe generatie accu’s die lithium- http://news.nost.jp/2014/11/nieuwe- DGXMZO10743060W6A211C1000000/ zonder bestuurder. De planning is om hier DMP zal samen met de navigatiebedrijven in hoge versnelling naar ion-accu’s kunnen vervangen. De planning impuls-voor-smart-mobility-met-japan/ 10. Aritikel Nikkei over Dynamische kaarten (2 febru- de nieuwe bussen op basis van het Advanced de 3D-kaart in orde maken met gebruik van is om in 2030 een accu te hebben waar- • Seminar on Intelligent Transport Systems, 29 ari 2017, Japans) http://www.nikkei.com/article/ Rapid Transit-systeem (ART) en het Public gegevens afkomstig van gps, camera, lidar en olympisch 2020 mee 500 kilometer gereden kan worden. October 2014, Tokyo (10 nov 2014) http:// DGXMZO10743100W6A211C1000000/ Transportation Priority System (PTPS) te IMU, maar de systemen voor datatoegang Ook bij dit project worden de krachten news.nost.jp/2014/11/seminar-on- 11. Persbericht Dynamic Map Planning Co, Ltd. (19 mei testen. zullen per autofabrikant verschillen. Naar gebundeld: 20 onderzoeksinstituten en 10 intelligent-transport-systems-on-29-oc- 2016, Japans) http://www.incrementp.co.jp/news/ verwachting zullen bestaande telematica- Zo rijden de FCV’s Toyota Mirai en Honda bedrijven, waaronder Panasonic, Toyota, tober-2014/ press/20160519.html Dynamische kaart diensten gebruikt worden zoals T-Connect Clarity al op de openbare weg. Vanaf 21 Nissan, Hitachi en Sony, doen hieraan • Zelfsturende auto’s voor Japan (19 juni 12. Artikel Japan Times: Tokio Marine to offer insurance Dynamische kaarten zijn cruciaal voor de (Toyota), CARWINGS (Nissan) en internavi maart gaat een nieuw proefproject op basis mee. Daarnaast ontwikkelen Toray, Teijin 2014) http://news.nost.jp/2014/06/ coverage for self-driving cars (9 november 2017) ontwikkeling van zelfrijdende auto’s. Deze (Honda). van Fuel Cell-technologie (FC) in Tokio van en andere bedrijven advanced materials voor zelfsturende-autos-voor-japan/ http://www.japantimes.co.jp/news/2016/11/09/ zeer gedetailleerde digitale kaarten moeten start: twee Toyota FC-bussen gaan tussen lichtere accu’s én lichtere voertuigen. • Japan: intelligente transportsystemen in de business/corporate-business/tokio-marine-offer-insu- 100 procent betrouwbaar en up-to-date zijn. Mobiel telefoonbedrijf NTT Docomo en Station Tokyo (Marunouchi-Zuid) en de Nog een andere innovatieve oplossing logistiek (26 aug 2013) http://news.nost. rance-accidents-involving-self-driving-vehicles/ Om zo’n kaart te maken en te onderhouden navigatiebedrijf Pasco gaan ook hun expositie Tokyo Big Sight rijden als een is het opladen via het wegdek. Professor jp/2013/08/japan-intelligente-transport- 13. Nieuws METI: Compilation of the Revised Version of zullen er grote kosten gedragen moeten krachten bundelen. Zij zijn begonnen met normale lijnbus. Tokyo Big Sight staat op Ohira, directeur van het Research Center systemen-in-de-logistiek/ the Strategic Roadmap for Hydrogen and Fuel Cells worden. Alleen al het in kaart brengen van een driejarig proefproject in het Yokosuka het Tokyo Waterfront waar het olympisch for Future Vehicle City aan Toyohashi SIP: (22 maart 2016) http://www.meti.go.jp/english/ het hoofdwegennetwerk zou volgens Research Park (YRP), waarbij zelfrijdende stadion en het olympisch dorp komen. University of Technology, leidt dit project. • Zelfrijdende auto’s en open data in press/2016/0322_05.html schattingen meer dan een miljard euro auto’s over het YRP-terrein rijden om de Tokio streeft naar honderd FC-bussen in het De vierde generatie van het project Electric Japan (12 maart 2015) http:// 14. Artikel IT Media: NEDO’s new generation batteries (19 kosten. Daar bovenop komt jaarlijks nog dataoverdracht en handover-technologie olympisch jaar 2020. Vehicle on Electrified Roadway (EVER) is news.nost.jp/2015/03/ mei 2016, Japans) http://www.itmedia.co.jp/smartja- meer dan 10 miljoen euro aan kosten voor tussen de verschillende antennes te testen. weer met stappen vooruit gegaan. Zijn team zelfrijdende-autos-en-open-data-in-japan/ pan/articles/1605/19/news042.html updates. Ondanks deze hoge kosten wil Er wordt ook nagedacht over Dedicated Het Japanse ministerie van Economische ontwikkelde nieuwe inductiemethodes • Premier Abe benadrukt innovatie met CSTI (17 15. Nieuws NEDO: Rechargeable Batteries (1 juli Japan toch doorgaan met de dynamische Short Range Communications (DSRC), maar zaken (METI) heeft in maart 2016 de waarbij EV’s via het wegdek worden juni 2014) http://news.nost.jp/2014/06/ 2016) http://www.nedo.go.jp/english/news/ kaart, omdat het een sleutelelement vormt het meest realistisch is het gebruik van de Waterstof-roadmap aangescherpt. METI opgeladen. Inductie via het wegdek met premier-abe-benadrukt-innovatie-met-csti/ AA5en_100083.html voor het realiseren van volledig zelfrijdende bestaande mobiele telefoonnetwerken – nu streeft naar veertigduizend FCV’s op de weg sneeuw of regen was jarenlang de uitdaging. • Japan: abenomics en onderwijs, wetenschap en 16. Research Center for Future Vehicle City (Japans) http:// auto’s (niveau 4). nog LTE-netwerken, maar in de toekomst in 2020, tweehonderdduizend in 2025 en Dit keer heeft Ohira een technologie technologie (3 april 2014) http://news.nost. www.rcfvc.tut.ac.jp/ wellicht ook het 5G-netwerk. achthonderdduizend in 2030. Daartoe ontwikkeld waarmee draadloze inductie jp/2014/04/japan-abenomics-en-onder- Daarom hebben Japanse partijen besloten zullen ook nieuwe tankstations voor onder water mogelijk wordt. Hiervoor wijs-wetenschap-en-technologie/ * Wisselkoers: 1 euro = 118 JPY (per 25 februari 2017) dit vraagstuk gezamenlijk aan te pakken. Verzekering waterstof gebouwd moeten worden. METI gebruikt hij een aangepaste versie van Hiervoor is in juni 2016 het bedrijf Dynamic Om in 2020 de autonome auto’s te laten hoopt dat bedrijven als Iwatani tot 2020 een de Toyota Coms, die tegenwoordig met Meer informatie Map Planning Co, Ltd. (DMP) opgericht. rijden zijn hervormingen nodig in de netwerk van 160 stations gaan bouwen, dat 10 kilometer per uur kan rijden op een Mihoko Ishii Mitsubishi Electric, die onder het SIP-ADUS regelgeving, terwijl veiligheidsstandaarden, in 2025 verder moet groeien tot 320 speciaal toegerust wegdek. Email: [email protected] programma een voortrekkersrol had, gaat aansprakelijkheid en verzekeringen ook stations. IA Japan

50 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities 51 | Overview HTSM - april 2017 Japan | Meer EU-Japan-samenwerking navigatiesatellietsystemen

Meer EU-Japan-samenwerking navigatiesatellietsystemen

Op 8 maart 2017 hebben Japan en de EU In combinatie met andere datasets streeft Andere relevante IA een MoU ondertekend op het gebied van Japan voor het raster naar een nauwkeu- Tokioartikelen: navigatiesatellietsystemen. Met deze MoU righeid van een paar centimeter. QZSS Michibiki: hopen beide landen op meer samenwer- Naast bestaande applicaties in landbouw, • Artikel “Satelliet ‘MICHIBIKI’ verbetert king wat betreft het gebruik van GNSS rampenbestrijding, offshore constructie, Japanse plaatsbepaling” (8 december (Global Navigation Satellite Systems) en zelfrijdende auto’s en weersvoorspelling 2010) http://news.nost.jp/2010/12/ plaatsbepaling met satellietsignalen zoals zijn er ook nieuwe, innovatieve toepas- satelliet-michibiki-verbetert-japanse- die van de Europese Galileo, het singen. Zo zijn er verschillende mogelijk- plaatsbepaling/ Amerikaanse GPS en de Japanse QZSS heden voor samenwerking tussen Ruimtevaart algemeen: (Quasi-Zenith Satellite System). Dit biedt EU-landen en Japan in het gebruik van de • Artikel “Meer bedrijvigheid in ’New voor Nederland weer nieuwe kansen om Multi-GNSS-signalen voor transport Space’ Japan” (28 februari 2017) met Japan samen te werken. (autonoom rijden, logistiek, trein), massamarketing, PPP (Precise Point Bronnen Nederland heeft een goede positie in het Positioning) en hulpdiensten. 1. Seminar ‘EU-Japan Cooperation Towards innovatief gebruik van satellietgegevens. Tokyo 2020:Tapping into the Potential of GNSS Zo kwam JOHAN Sports als vooraanstaan- Ook op het gebied van de sportweten- Application’ (7 maart 2017) http://www.eu-japan. de Europese innovator naar Tokio om te schappen zijn er nieuwe kansen. In de eu/events/eu-japan-gnss-week spreken op het EU-Japan–seminar, dat in middag van het GNSS-seminar hielden het het kader van de ondertekening van de rugbyteam Sungoliath Suntory, ASICS en Meer informatie MoU georganiseerd werd. Op dit EU-Japan het Nederlandse bedrijf JOHAN Sports Mihoko Ishii GNSS-seminar ”EU-Japan Cooperation presentaties over het gebruik van Email: [email protected] Towards Tokyo 2020: Tapping into the plaatsbepalingssignalen in de sport. IA Japan Potential of GNSS Application” kwamen Met data over onder andere positie, Japanse en Europese organisaties in deze afstand, snelheid en acceleratie kunnen sector bijeen en presenteerden het GSA atleten en coaches nuttige analyses (European GNSS Agency), Japanse maken voor betere prestaties, het ministeries en bedrijven hun activiteiten. opstellen van trainingsprogramma’s en Velen zien kansen voor het olympisch jaar coaching. De gegevens kunnen ook 2020, wanneer veel buitenlandse gebruikt worden voor blessurepreventie bezoekers hun weg moeten zien te vinden en -herstel. De huidige GNSS-constellatie in Tokio, een van de drukste steden ter levert nu al nuttige informatie voor wereld. sporten zoals voetbal, rugby, marathon en trailrunning, maar als er meer satellieten Op dit moment vliegt er één QZSS- in de constellatie komen, zijn er ook satelliet (Michibiki) boven Japan. Dit jaar kansen voor bijvoorbeeld tennis en komen daar drie nieuwe bij en tot 2023 honkbal. JOHAN Sports vertelde over het nog eens drie. Met deze constellatie van project voor de Nederlandse vrouwenhoc- zeven satellieten krijgt Japan de beschik- keyploeg, die in Rio de Janeiro de zilveren king over een eigen, onafhankelijk medaille won. Het bedrijf hoopt een systeem voor plaatsbepaling en zal de bijdrage te kunnen leveren aan een nauwkeurigheid veel beter worden. gouden medaille in 2020.

52 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities Japan | Meer EU-Japan-samenwerking navigatiesatellietsystemen Japan | Meer bedrijvigheid in “NewSpace” Japan

Meer EU-Japan-samenwerking navigatiesatellietsystemen

Op 8 maart 2017 hebben Japan en de EU In combinatie met andere datasets streeft Andere relevante IA Meer bedrijvigheid in “NewSpace” Japan een MoU ondertekend op het gebied van Japan voor het raster naar een nauwkeu- Tokioartikelen: navigatiesatellietsystemen. Met deze MoU righeid van een paar centimeter. QZSS Michibiki: hopen beide landen op meer samenwer- Naast bestaande applicaties in landbouw, • Artikel “Satelliet ‘MICHIBIKI’ verbetert king wat betreft het gebruik van GNSS rampenbestrijding, offshore constructie, Japanse plaatsbepaling” (8 december (Global Navigation Satellite Systems) en zelfrijdende auto’s en weersvoorspelling 2010) http://news.nost.jp/2010/12/ plaatsbepaling met satellietsignalen zoals zijn er ook nieuwe, innovatieve toepas- satelliet-michibiki-verbetert-japanse- die van de Europese Galileo, het singen. Zo zijn er verschillende mogelijk- plaatsbepaling/ Amerikaanse GPS en de Japanse QZSS heden voor samenwerking tussen Ruimtevaart algemeen: Japan gaat zich inzetten voor “NewSpace”-activiteiten, Door de snelle ontwikkeling van nanosatellieten die (Quasi-Zenith Satellite System). Dit biedt EU-landen en Japan in het gebruik van de • Artikel “Meer bedrijvigheid in ’New op basis van twee nieuwe ruimtevaartwetten in 2016: in een constellatie commerciële aardobservatie- of voor Nederland weer nieuwe kansen om Multi-GNSS-signalen voor transport Space’ Japan” (28 februari 2017) de Space Activities Act en de Remote-Sensing Act. Beide telecommunicatiediensten kunnen leveren, is er met Japan samen te werken. (autonoom rijden, logistiek, trein), maken de weg vrij voor de commercialisering van een toenemende behoefte aan een goedkopere massamarketing, PPP (Precise Point Bronnen ruimtevaartactiviteiten zoals de lancering van manier om miniraketten te lanceren. Ook de Nederland heeft een goede positie in het Positioning) en hulpdiensten. 1. Seminar ‘EU-Japan Cooperation Towards satellieten voor beelden met zeer hoge resolutie. Het SS-520-4 met een lengte van 10 meter en een innovatief gebruik van satellietgegevens. Tokyo 2020:Tapping into the Potential of GNSS tijdperk van enkel met publiek geld gefinancierde diameter van 50 centimeter had een nanosatelliet, Zo kwam JOHAN Sports als vooraanstaan- Ook op het gebied van de sportweten- Application’ (7 maart 2017) http://www.eu-japan. projecten is voorbij. De bestaande ruimtevaartbedrijven TRICOM-1 van de Universiteit van Tokio, aan boord. de Europese innovator naar Tokio om te schappen zijn er nieuwe kansen. In de eu/events/eu-japan-gnss-week kijken in binnen- en buitenland voor samenwerkingen Deze miniraket, ontworpen met vereende krachten spreken op het EU-Japan–seminar, dat in middag van het GNSS-seminar hielden het en er zijn ook een aantal nieuwe ondernemers door JAXA, Canon Electrics en IHI Aerospace, het kader van de ondertekening van de rugbyteam Sungoliath Suntory, ASICS en Meer informatie bijgekomen. Japan streeft naar een omzet van 423 gebruikte zoveel mogelijk commercial off-the-shelf- MoU georganiseerd werd. Op dit EU-Japan het Nederlandse bedrijf JOHAN Sports Mihoko Ishii miljoen euro binnen de ruimtevaartsector in 2027. producten (COSP) die de raket goedkoper maakten. GNSS-seminar ”EU-Japan Cooperation presentaties over het gebruik van Email: [email protected] Towards Tokyo 2020: Tapping into the plaatsbepalingssignalen in de sport. IA Japan Op 8 maart 2017 zal een overeenkomst worden Voor het ontwerp van de volgende miniraket zal Potential of GNSS Application” kwamen Met data over onder andere positie, getekend tussen EU en Japan op het gebied van ongeveer 4 miljoen euro vanuit de private sector Japanse en Europese organisaties in deze afstand, snelheid en acceleratie kunnen GNSS (Global Navigation Satellite Systems) in Tokio. komen, terwijl ook de overheid middelen zal sector bijeen en presenteerden het GSA atleten en coaches nuttige analyses De Olympische Spelen van 2020 in Tokio bieden een bijdragen. JAXA hoopt in het najaar van 2017 de (European GNSS Agency), Japanse maken voor betere prestaties, het uitstekende gelegenheid om projecten te presente- volgende raket klaar te hebben voor een tweede ministeries en bedrijven hun activiteiten. opstellen van trainingsprogramma’s en ren die gebruikmaken van satellietgegevens. poging. Velen zien kansen voor het olympisch jaar coaching. De gegevens kunnen ook 2020, wanneer veel buitenlandse gebruikt worden voor blessurepreventie Commerciële raketlancering Nieuwe ondernemers bezoekers hun weg moeten zien te vinden en -herstel. De huidige GNSS-constellatie ‘s Werelds kleinste raket SS-520-4 gaat in de herkan- Met ingang van de nieuwe Space Activities Act zijn in Tokio, een van de drukste steden ter levert nu al nuttige informatie voor sing, zo heeft topman Okumura van het Japanse de deuren geopend voor nieuwe ondernemers, met wereld. sporten zoals voetbal, rugby, marathon en ruimtevaartagentschap Japan Aerospace Exploration Canon Electronics, Interstellar Technologies, trailrunning, maar als er meer satellieten Agency (JAXA) aangegeven, een maand na de Astroscale en PD Aerospace als nieuwkomers. Op dit moment vliegt er één QZSS- in de constellatie komen, zijn er ook mislukte lancering op 15 januari 2017. De Japanse satelliet (Michibiki) boven Japan. Dit jaar kansen voor bijvoorbeeld tennis en raket vertrok vanuit Kagoshima, maar de operatie Canon Electronics, een dochterbedrijf van Canon, komen daar drie nieuwe bij en tot 2023 honkbal. JOHAN Sports vertelde over het moest helaas na 20 seconden stopgezet worden. JAXA heeft de controlemechanismen voor de vlucht met nog eens drie. Met deze constellatie van project voor de Nederlandse vrouwenhoc- vermoedt dat slijtage aan een van de stroomkabels de SS-520-4 ontworpen. Ondanks de mislukte zeven satellieten krijgt Japan de beschik- keyploeg, die in Rio de Janeiro de zilveren kortsluiting veroorzaakte, waardoor er geen lancering gaat Canon Electronics verder met een king over een eigen, onafhankelijk medaille won. Het bedrijf hoopt een telemetriedata meer verzonden konden worden. nieuwe satellietlancering in India (maart 2017). systeem voor plaatsbepaling en zal de bijdrage te kunnen leveren aan een nauwkeurigheid veel beter worden. gouden medaille in 2020. Voorheen was Mitsubishi Heavy Industries (MHI) het Interstellar Technologies ontwerpt een miniraket op enige bedrijf in Japan met toestemming om raketten te voormalig defensieterrein in een dorpje op lanceren, maar sinds vorig jaar is dit veranderd. Sinds Hokkaido, het noordelijkste eiland van Japan. november 2016 heeft Japan twee nieuwe ruimtevaart- Takahiro Inagawa, de topman van dit bedrijf, wil de wetten: de Space Activities Act en de Remote-Sensing ontwerpkosten tot 0,4 miljoen euro beperken, Act. Nu mogen ondernemers zelf raketten lanceren tien keer goedkoper dan JAXA’s Epsilon-2-raket die voor commercieel gebruik, maar hiervoor moet wel gelanceerd werd in december 2016. Ter vergelijking: een vergunning worden aangevraagd. de raket van SpaceX kost ongeveer 5 miljoen euro,

52 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities 53 | Overview HTSM - april 2017 Japan | Meer bedrijvigheid in “NewSpace” Japan

JSS vallen en waarvan de gegevens online Japan opent de deuren van “NewSpace” voor beschikbaar zijn. Het Space Business Court een nieuwe plaatsbepaling van de ruimtevaart gaat in april 2017 van start en ondernemers kunnen hier dan advies vragen om ruimtevaartbedrijven te beginnen. Ook gaat een HII-A of HII-B ongeveer 8,4 miljoen lanceren. Ook hier is een vergunningaan- een nieuw online platform van start waar euro. Deze goedkope miniraket staat in de vraag nodig, waarbij duidelijk aangegeven bedrijven samen kunnen komen om startblokken om in het voorjaar van 2017 moet worden wie de gebruikers zijn van ruimtevaartgegevens uit te wisselen. gelanceerd te worden tot een hoogte van deze gegevens om misbruik, bijvoorbeeld in JSS bundelt de krachten met S-NET om deze honderd kilometer. het kader van terrorisme, te voorkomen en nieuwe diensten te leveren. de veiligheid voorop Het Singaporese bedrijf Astroscale heeft De datacatalogus van RSSJ en JISA is een haar R&D-centrum in hartje Tokio. Het Ondanks het feit dat Japan veel nuttige eenvoudige, maar zeer waardevolle bron bedrijf ontwerpt satellieten die ruimteafval satellietgegevens heeft, wordt hier nog voor nieuwe ondernemers in de ruimte- kunnen verzamelen met een soort vacuüm- maar weinig gebruik van gemaakt in de vaartsector. De catalogus geeft bijvoorbeeld slang. Om de kosten laag te houden koopt private sector. Dit komt mede door de aan om wat voor soort informatie het gaat, dit bedrijf zelfs via Amazon COFP- traditiegetrouwe publieke opzet van de afkomstig van welke satelliet, en wat de onderdelen voor deze puinruimsatelliet. ruimtevaart. Veel ondernemers denken dat resolutie, de frequentie, het jaar en de de gegevens te specialistisch en te ingewik- kosten van elke dataset zijn. Vanuit dit Ook ruimtereizen wordt goedkoper. PD keld zijn om te gebruiken, maar met een overzicht kan de ondernemer kijken naar Aerospace, een bedrijf in Nagoya, ontwerpt kleine aanpassing van de ruwe data, mogelijke combinaties met andere een nieuwe generatie ruimtevaartuig met zogenoemde mobilised data, kunnen gegevens zoals geodata vastgelegd door een tweeledige voortstuwing. Dit vaartuig satellietgegevens door veel meer mensen vliegtuigen, drones en andere bronnen. stijgt op met een straalmotor vanaf een gebruikt worden. Om dit te realiseren zijn er normale startbaan op het vliegveld en een aantal initiatieven gestart: S-NET (Space Kansen voor Nederland schakelt vervolgens over op een raketmotor New Economy Creation Network) en Space Sinds 2008 kijkt Japan hoe de maatschappij om de ruimte binnen te dringen. Het bedrijf Business Court. Ook werken verenigingen beter gebruik kan maken van de gegevens hoopt in 2023 met de eerste ruimtereis te zoals RSSJ (The Remote-Sensing Society of uit grote hightech satellieten. Zo hebben in beginnen tegen een prijs van honderddui- Japan) en JISA (Japan Information het verleden een aantal onderzoeksmissies zend euro per passagier. Het ruimtevaartuig Technology Service Industry Association) naar Nederland aangedaan, met bezoeken kost ongeveer 15 miljoen euro, waarvan ANA met vereende krachten aan een aan onder andere het NSO en bedrijven die Holdings en reisbureau H.I.S. een paar datacatalogus. landbouw- of waterbeheerdiensten leveren honderdduizend euro hebben bijgedragen. door middel van satellietgegevens. Vorig Bij succesvolle commercialisering hoopt het S-NET is een initiatief van de National Space jaar bezocht een delegatie onder leiding van bedrijf duizend passagiers per jaar te Policy Secretariat van het kabinetsbureau het Japanse ministerie van Algemene Zaken kunnen accommoderen, een kleine tien van Japan om samenwerking te stimuleren Nederland tijdens de European Space procent van het totale ruimtevaarttoerisme. onder bestaande spelers maar ook nieuwko- Solutions in Den Haag, waarbij ook de mers in het netwerk voor downstream-activi- Nederlandse downstream-activiteiten de Downstreamaardobservatiediensten teiten. S-NET organiseert seminars en revue hebben gepasseerd. Japan is één van de koplopers als het gaat matchmakingsbijeenkomsten, zoals om hightech aardobservatiesatellieten die recentelijk het seminar “Space and Data Een recent onderzoek van het EU-Japan gegevens met hoge resolutie leveren. Na de Platform” georganiseerd in samenwerking Centre for Industrial Cooperation geeft aan komst van het Basic Plan for Space Policy in met het EU-Japan Centre for Industrial dat de sectoren landbouw, kustbeheer en 2008 zijn deze nuttige gegevens voor Cooperation (EU-Japan Centre). -veiligheid, visserij en stedelijke infrastruc- verschillende maatschappelijke thema’s tuurmanagement de meeste potentie gebruikt zoals weersvoorspelling, rampen- Space Business Court is een initiatief van hebben voor samenwerking tussen bestrijding, klimaatverandering en Japan Space Systems (JSS), waarbij drie Europese landen en Japan. waterbeheer Net zoals bij de lancering van organisaties die onder de Japanse ministe- raketten, waren er echter geen commerciële ries van Economische Zaken (METI) en Ook voor plaatsbepalingsdiensten werkt aardobservatiesatellieten. Onderwijs (MEXT) vielen in 2012 zijn Japan aan de relatie met Europa. Op 8 maart samengevoegd. Met het bundelen van de 2017 zal er een samenwerkingsovereen- Met ingang van de nieuwe Remote-Sensing krachten is JSS nu in staat om zelf het gehele komst worden getekend tussen de Act gaan ook hier de deuren open, waarbij traject van ontwerp tot aan lancering en EU-commissie DG Growth en het kabinets- ondernemers zelf satellieten met hogereso- datagebruik van satellieten te verzorgen. bureau (National Space Policy Secretariat) lutiesensoren (2 tot 3 meter) mogen ASTER en PALSER zijn satellieten die onder op het gebied van GNSS (Global Navigation

54 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities Japan | Meer bedrijvigheid in “NewSpace” Japan Japan | Meer bedrijvigheid in “NewSpace” Japan

JSS vallen en waarvan de gegevens online Satellite Systems). Samen met de Galileo- Bronnen Japan opent de deuren van “NewSpace” voor beschikbaar zijn. Het Space Business Court satelliet, die in december 2016 van start is 1. Rapport “Space Industry Business Opportunities een nieuwe plaatsbepaling van de ruimtevaart gaat in april 2017 van start en ondernemers gegaan met het leveren van gegevens, wil Japan”, EU-Japan Centre for Industrial Cooperation kunnen hier dan advies vragen om Japan haar QZSS-plaatsbepalingssatellieten (oktober 2016) http://www.eu-japan.eu/publications/ ruimtevaartbedrijven te beginnen. Ook gaat en downstream-toepassingen presenteren space-industry-business-opportunities-japan een HII-A of HII-B ongeveer 8,4 miljoen lanceren. Ook hier is een vergunningaan- een nieuw online platform van start waar tijdens het olympisch jaar 2020 in Tokio. 2. Aankondiging seminar “EU-Japan Cooperation euro. Deze goedkope miniraket staat in de vraag nodig, waarbij duidelijk aangegeven bedrijven samen kunnen komen om De QZSS zal in een constellatie van vier Towards Tokyo 2020:Tapping into the Potential of startblokken om in het voorjaar van 2017 moet worden wie de gebruikers zijn van ruimtevaartgegevens uit te wisselen. satellieten in 2018 en acht satellieten in GNSS Application”, EU-Japan Centre for Industrial gelanceerd te worden tot een hoogte van deze gegevens om misbruik, bijvoorbeeld in JSS bundelt de krachten met S-NET om deze 2023 plaatsbepalingsgegevens leveren. Cooperation (maart 2016) http://www.eu-japan.eu/ honderd kilometer. het kader van terrorisme, te voorkomen en nieuwe diensten te leveren. events/eu-japan-gnss-week de veiligheid voorop Tijdens een seminar dat in het kader van 3. Artikel Yomiuri Shimbun over herlancering SS-520-4 Het Singaporese bedrijf Astroscale heeft De datacatalogus van RSSJ en JISA is een deze overeenkomst georganiseerd wordt op (18 februari 2017, Japans) http://www.yomiuri.co.jp/ haar R&D-centrum in hartje Tokio. Het Ondanks het feit dat Japan veel nuttige eenvoudige, maar zeer waardevolle bron 7 maart 2017 houdt het Nederlandse bedrijf kyushu/news/20170218-OYS1T50001.html bedrijf ontwerpt satellieten die ruimteafval satellietgegevens heeft, wordt hier nog voor nieuwe ondernemers in de ruimte- JOHAN Sports een presentatie over de 4. Artikel Jiji Shimbun over oorzaak mislukking SS-520-4 kunnen verzamelen met een soort vacuüm- maar weinig gebruik van gemaakt in de vaartsector. De catalogus geeft bijvoorbeeld activiteiten op sportgebied. Dr. Naohiko (13 februari 2017, Japans) http://www.jiji.com/jc/ slang. Om de kosten laag te houden koopt private sector. Dit komt mede door de aan om wat voor soort informatie het gaat, Kohtake van de Keio Universiteit refereerde article?k=2017021300888&g=soc dit bedrijf zelfs via Amazon COFP- traditiegetrouwe publieke opzet van de afkomstig van welke satelliet, en wat de al kort aan dit onderzoek tijdens een 5. Artikel Nikkei Asian Review: Japan›s space agency to onderdelen voor deze puinruimsatelliet. ruimtevaart. Veel ondernemers denken dat resolutie, de frequentie, het jaar en de Sports-Science Roundtable in oktober 2016. try again with minirocket launch in 2017 (13 februari de gegevens te specialistisch en te ingewik- kosten van elke dataset zijn. Vanuit dit Deze bijeenkomst werd georganiseerd door 2017) http://asia.nikkei.com/Tech-Science/Tech/ Ook ruimtereizen wordt goedkoper. PD keld zijn om te gebruiken, maar met een overzicht kan de ondernemer kijken naar de Nederlandse ambassade in Tokio in Japan-s-space-agency-to-try-again-with-minirocket- Aerospace, een bedrijf in Nagoya, ontwerpt kleine aanpassing van de ruwe data, mogelijke combinaties met andere samenwerking met SIA en Lectorenplatform launch-in-2017 een nieuwe generatie ruimtevaartuig met zogenoemde mobilised data, kunnen gegevens zoals geodata vastgelegd door Sport tijdens het bezoek aan Japan van 6. Artikel Nikkei Asian Review: Japan›s space industry een tweeledige voortstuwing. Dit vaartuig satellietgegevens door veel meer mensen vliegtuigen, drones en andere bronnen. minister Schippers van VWS (*). gets some new life (21 januari 2017) http://asia.nikkei. stijgt op met een straalmotor vanaf een gebruikt worden. Om dit te realiseren zijn er com/Business/Trends/Japan-s-space-industry-gets- normale startbaan op het vliegveld en een aantal initiatieven gestart: S-NET (Space Kansen voor Nederland (*) Zie IA Tokio-artikel: Japan en Nederland some-new-life schakelt vervolgens over op een raketmotor New Economy Creation Network) en Space Sinds 2008 kijkt Japan hoe de maatschappij partners in sportonderzoek en –innovatie 7. Presentatie kabinetsbureau over Space Activity Act om de ruimte binnen te dringen. Het bedrijf Business Court. Ook werken verenigingen beter gebruik kan maken van de gegevens (18 november 2016) http://news.nost. and Remote-Sensing Act (25 november 2016) http:// hoopt in 2023 met de eerste ruimtereis te zoals RSSJ (The Remote-Sensing Society of uit grote hightech satellieten. Zo hebben in jp/2016/11/japan-en-nederland-partners-in- www8.cao.go.jp/space/comittee/27-sangyou/ beginnen tegen een prijs van honderddui- Japan) en JISA (Japan Information het verleden een aantal onderzoeksmissies sportonderzoek-en-innovatie/ sangyou-dai7/gijisidai.html zend euro per passagier. Het ruimtevaartuig Technology Service Industry Association) naar Nederland aangedaan, met bezoeken 8. S-NET 4th Sectional Meeting “Space and Data kost ongeveer 15 miljoen euro, waarvan ANA met vereende krachten aan een aan onder andere het NSO en bedrijven die Andere relevante IA Tokio-artikelen over Platform” (15 februari 2017) Holdings en reisbureau H.I.S. een paar datacatalogus. landbouw- of waterbeheerdiensten leveren ruimtevaartactiviteiten in Japan zijn te 9. Space Business Court: https://www.bizcourt.space/en/ honderdduizend euro hebben bijgedragen. door middel van satellietgegevens. Vorig vinden op het IA Tokio News blog. http://news. 10. S-NET (Japans) https://www.s-net.space/ Bij succesvolle commercialisering hoopt het S-NET is een initiatief van de National Space jaar bezocht een delegatie onder leiding van nost.jp/2016/11/japan-en-nederland-partners-in- 11. JSS (Japan Space Systems) http://www.jspacesystems. bedrijf duizend passagiers per jaar te Policy Secretariat van het kabinetsbureau het Japanse ministerie van Algemene Zaken sportonderzoek-en-innovatie/ or.jp/en_/ kunnen accommoderen, een kleine tien van Japan om samenwerking te stimuleren Nederland tijdens de European Space 12. RSSJ (The Society for Remote-Sensing of Japan), procent van het totale ruimtevaarttoerisme. onder bestaande spelers maar ook nieuwko- Solutions in Den Haag, waarbij ook de presentatie op G-Space EXPO 2016 http://www.rssj. mers in het netwerk voor downstream-activi- Nederlandse downstream-activiteiten de or.jp/eng/ Downstreamaardobservatiediensten teiten. S-NET organiseert seminars en revue hebben gepasseerd. 13. JISA (Japan Information Technology Service Industry Japan is één van de koplopers als het gaat matchmakingsbijeenkomsten, zoals Association) http://www.jisa.or.jp/e/tabid/1480/ om hightech aardobservatiesatellieten die recentelijk het seminar “Space and Data Een recent onderzoek van het EU-Japan Default.aspx gegevens met hoge resolutie leveren. Na de Platform” georganiseerd in samenwerking Centre for Industrial Cooperation geeft aan komst van het Basic Plan for Space Policy in met het EU-Japan Centre for Industrial dat de sectoren landbouw, kustbeheer en Meer informatie 2008 zijn deze nuttige gegevens voor Cooperation (EU-Japan Centre). -veiligheid, visserij en stedelijke infrastruc- Mihoko Ishii verschillende maatschappelijke thema’s tuurmanagement de meeste potentie Email: [email protected] gebruikt zoals weersvoorspelling, rampen- Space Business Court is een initiatief van hebben voor samenwerking tussen IA Japan bestrijding, klimaatverandering en Japan Space Systems (JSS), waarbij drie Europese landen en Japan. waterbeheer Net zoals bij de lancering van organisaties die onder de Japanse ministe- raketten, waren er echter geen commerciële ries van Economische Zaken (METI) en Ook voor plaatsbepalingsdiensten werkt aardobservatiesatellieten. Onderwijs (MEXT) vielen in 2012 zijn Japan aan de relatie met Europa. Op 8 maart samengevoegd. Met het bundelen van de 2017 zal er een samenwerkingsovereen- Met ingang van de nieuwe Remote-Sensing krachten is JSS nu in staat om zelf het gehele komst worden getekend tussen de Act gaan ook hier de deuren open, waarbij traject van ontwerp tot aan lancering en EU-commissie DG Growth en het kabinets- ondernemers zelf satellieten met hogereso- datagebruik van satellieten te verzorgen. bureau (National Space Policy Secretariat) lutiesensoren (2 tot 3 meter) mogen ASTER en PALSER zijn satellieten die onder op het gebied van GNSS (Global Navigation

54 | | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities 55 | Overview HTSM - april 2017 Japan | Japan working hard on regenerative medicine

Japan working hard on regenerative medicine

Summary ago. This revision of the law created a separate Japan is working hard on regenerative medicine. regulatory pathway for medical devices and could The development of cell and tissue regeneration is lead less complex approval procedures for some one of the pillars of the Growth Strategy in Japan foreign manufacturers. and the government is pushing projects to improve competitiveness of this growing industry. The Better support system legislation for pharmaceutical and medical device A National Agency, the Japan Agency for Medical was revised last fall to enable shorten the approval Research and Development (AMED, 1) was also processes for commercialization. A new Agency for established in April 2015. This new organization will Medical Research and Development (AMED, 1) was engage in R&D in the field of medicine, to maintain also established in April 2015 for better crossovers an efficient and better environment of R&D, between relevant ministries and strengthen support funding, and managing R&D projects with 330 staff. system of network in the development process. In addition, budgets for research expenses had Benefiting from these movements, major pharma- previously been allocated from three different ceutical companies and other industries, such as ministries, Ministry of Science (MEXT), Health Fujifilm and Nikon are actively investing and (MHLW), and Economy (METI). AMED consolidates collaborating with overseas companies. In June these budgets, for the effective management of 2015, the ten key companies formed a task force to research. AMED implements these tasks based on establish a regenerative medicine development the Healthcare Policy determined by the Cabinet center and are inviting biotech companies from and on the Plan for the Promotion of Medical R&D overseas. The opportunity for regenerative medicine produced by the Headquarters for Healthcare and has been expanding after Professor Shinya Medical Strategy Promotion chaired by the Prime Yamanaka of Kyoto University won the Nobel Prize Minister. for iPS cell research in 2012. These movements and globalization accelerated, Growth Strategy especially after Professor Shinya Yamanaka of The regenerative medicine is a pillar of growth University of Kyoto won the Nobel Prize in 2012 for strategy in Japan and the government is pushing developing iPS cells, which can grow into any type projects in the development of new drugs and of human tissue. The transplant surgery for technology to improve competitiveness of this regenerative retina cells in a female patient with growing industry. The revision of pharmaceutical age-related macular degeneration was performed in and medical device law enforced last November and September 2014. The Center for iPS Research a new approval system was established for priority Application (Director, Prof. Yamanaka) and Takeda review and approval for innovative products. As the pharmaceutical entered 10 years of collaboration regenerative medicine receives high expectations research in April 2015 (2). for practical application, the new system will shorten the approval for commercialization as little Industry benefits as three to four years including development after In addition to major pharmaceutical and medical meeting the safety requirements which shortened device companies, other industries and venture by approximately six years compared to decades businesses are entering the market. Japanese

56 | Global Challenges, Smart Solutions, International Opportunities Japan | Japan working hard on regenerative medicine Japan | Japan working hard on regenerative medicine

companies have been aggressively taking to grow rapidly to 1 trillion yen in 2020, National Hospital Organization Kyushu Cancer over foreign companies. For example, and 12 trillion yen in 2030. The cultivation center on manufacture investigational new drug, Fujifilm acquired U.S. based developer and equipment and other related industries that ATL-DE-101. manufacturer, of fully functioning human support products and services of regenera- • Regience In June 2015, announced an agreement cells in industrial quantities to precise tive medicine are also expected to increase with Anritsu corporation to develop regenerative specifications, Cellular Dynamics to 5 trillion yen by 2030 (8). medicine cell products management system and International, Inc. in March 15. Nikon and patient personal data store system. Japan working hard on regenerative Lonza of Switzerland agreed to collaborate As the advancement of regenerative medicine • Rohto Pharmaceutical Established a regenerative for cell and gene therapy manufacturing in is expected to contributes to better medical medicine center in Ryukyu University in Okinawa in medicine Japan in May 2015. Olympus and Mitsubishi treatment methods and lower cost on the June 2015, to progress research of materials for Chemical HD also established regenerative long term. At the same time, it is important propagating fat mesenchymal stromal/stem to medicine units within the organization to to secure the safety issues and speed up the launch products for internal diseases. Reached a expand the opportunities (3). commercialization. Through the collabora- research agreement in June 2014, with International tive development for regenerative medicine Stem Cell Corporation (ISCO), a California-based Ten companies set up new with overseas biotech companies, it is biotechnology company developing novel stem Summary ago. This revision of the law created a separate research lab expected to lead and build expertise and cell-based therapies, Rohto will evaluate stem Japan is working hard on regenerative medicine. regulatory pathway for medical devices and could Regenerative Medicine Industrialization establish the global standard of cell culturing cell-derived human cells owned and provided by The development of cell and tissue regeneration is lead less complex approval procedures for some Task Force (RMIT) announced its plan of ten and quality management. ISCO in a number of pre-clinical animal models. one of the pillars of the Growth Strategy in Japan foreign manufacturers. companies from Japan and abroad to • Takara Bio Published a research paper studied at Mie and the government is pushing projects to improve establish a regenerative medicine develop- Source and more information University on “Adoptive Transfer of MAGE-A4 T-cell competitiveness of this growing industry. The Better support system ment center in Kawasaki city in 2017. They 1. AMED (Agency for Medical Research and Development): Receptor Gene-Transduced Lymphocytes in Patients legislation for pharmaceutical and medical device A National Agency, the Japan Agency for Medical are inviting overseas biotech companies to www.amed.go.jp/en with Recurrent Esophageal Cancer” in April 2015. was revised last fall to enable shorten the approval Research and Development (AMED, 1) was also join and collaborate, to pool the technolo- 2. Takeda Pharmaceutical Company (Press release) : http:// 5. FIRM: http://firm.or.jp/en processes for commercialization. A new Agency for established in April 2015. This new organization will gies and provide regenerative medicine www.takeda.com/news/2015/20150417_6964.html 6. “Keihin life innovation international strategic zone” Medical Research and Development (AMED, 1) was engage in R&D in the field of medicine, to maintain treatments using cultured cells, in order to 3. Source: “Weekly Economist” 15 June 2015 http://translateen.city.yokohama.lg.jp/keizai/tokku/ also established in April 2015 for better crossovers an efficient and better environment of R&D, lead the development and commercializa- 4. Activities of the regenerative medicine companies 7. “Life Innovation Center” in Japanese http://www.pref. between relevant ministries and strengthen support funding, and managing R&D projects with 330 staff. tion of regenerative medicine. (Alphabetical order): kanagawa.jp/cnt/f531405/p891711.html http://www. system of network in the development process. In addition, budgets for research expenses had • Astellas Pharma As a part of the collaborative pref.kanagawa.jp/cnt/f531405/p845433.html Benefiting from these movements, major pharma- previously been allocated from three different The ten companies are; Fujifilm, Astellas research for kidney regenerative medicine with Kyoto 8. Source: “Nikkei Newspaper” in Japanese, 23 June 2015 ceutical companies and other industries, such as ministries, Ministry of Science (MEXT), Health Pharma, Janssen Pharma, Regience, Rohto University’s Center for iPS Cell Research and Fujifilm and Nikon are actively investing and (MHLW), and Economy (METI). AMED consolidates Ph