ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

DOKTORA TEZİ

GEMLİK, SARI ULAK VE DOMAT ZEYTİN ÇEŞİTLERİNİN DÖLLENME BİYOLOJİLERİ ÜZERİNE ARAŞTIRMALAR

Cansu GENCER

BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI

ANKARA 2020

Her hakkı saklıdır

ÖZET

Doktora Tezi

GEMLİK, SARI ULAK VE DOMAT ZEYTİN ÇEŞİTLERİNİN DÖLLENME BİYOLOJİLERİ ÜZERİNE ARAŞTIRMALAR

Cansu GENCER

Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı Danışman: Doç. Dr. Mücahit Taha ÖZKAYA

Bu çalışmada, Türkiye’de yaygın olarak yetiştirilen Domat, Gemlik ve Sarı Ulak zeytin çeşitlerinin aynı bahçe içerisinde yetiştirilmesi durumunda, meyve tutumu ve meyve kalitesinin nasıl etkileneceği belirlenmeye çalışılmıştır. Bu amaçla, fenolojik gözlemler yapılmış; erselik çiçek oranları, çiçek tozlarının canlılık, çimlenme ve üretim miktarları belirlenmiş; çim borusu büyümesi ve embriyo gelişimi incelenmiş; ayrıca Kendileme, Serbest Tozlanma ve Yabancı Tozlama uygulamaları yapılmıştır.

Çalışma sonucunda çeşitlerin çiçek açma ve meyve bağlama dönemleri arasında 10-15 günlük bir süre olduğu saptanmıştır. Erselik çiçek oranları en yüksek Domat çeşidinde bulunmuş, bunu Sarı Ulak ve Gemlik çeşitleri izlemiştir. Çiçek tozu canlılık ve çimlenme yüzdeleri Gemlik ve Domat çeşitlerinde yüksekken, Sarı Ulak çeşidinde daha düşük bulunmuştur. Çiçek tozu çim borusunun tohum taslağına tozlamadan sonraki 2. veya 3. günde ulaştığı tespit edilmiştir. Mikrotomla alınan kesitler incelendiğinde, zigot varlığının 10-20. günler arasında tespit edildiği ve tam kotiledon gelişiminin ise meyve tutumundan 120-135 gün sonra tamamlandığı sonucuna varılmıştır.

Değerlendirme sonuçları tüm çeşitlerde Haziran dökümlerinin fazla olduğunu göstermiştir. Tüm çeşitlerin Kendileme uygulamalarında meyve tutumunun çok düşük olduğu, bu nedenle uygun çeşitlerle yabancı tozlamanın gerekliliği ortaya konulmuştur. Domat çeşidi için Sarı Ulak, Sarı Ulak için Domat, Gemlik için ise hem Sarı Ulak hem de Domat çeşitleri en uygun tozlayıcılar olarak belirlenmiştir. Ayrıca, Sarı Ulak çeşidinde boncuklu meyve oluşumunun oldukça yüksek düzeyde olduğu saptanmıştır.

Tüm uygulamalar dikkate alındığında; Serbest tozlanma ve Domat çeşidi ile yabancı tozlama uygulamalarından elde edilen meyvelere ait en, boy ve ağırlık değerleri yüksek bulunurken, bu değerlerin Sarı Ulak çeşidi ile yapılan tozlamalarda ve Domat dışındaki Kendileme uygulamalarında daha düşük olduğu belirlenmiştir.

Ekim, 2020, 233 Sayfa Anahtar Kelimeler: Zeytin, çiçek tozu, döllenme, meyve, tozlanma

i

ABSTRACT

PhD Thesis

RESEARCHES ON REPRODUCTIVE BIOLOGY OF GEMLİK, SARI ULAK AND DOMAT CULTIVARS

Cansu GENCER

Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Horticulture

Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Mücahit Taha ÖZKAYA

In this study, fruit set and fruit quality affection of Domat, Gemlik and Sarı Ulak, the common olive cultivars of Turkey, were determined when they grow at the same orchard. With this aim, phenological observations were made; hermaphroditic flower rate was determined; pollen viability and pollen germination rates with pollen production quantity were detected; pollen tube growth and embryo development were analysed. At the same time, Self-pollination, Open-pollination and Cross-pollination treatments were made.

As a result of this study, the period between anthezis and berry fruit set were determined as 10-15 days. The highest hermaphroditic flower ratio was in Domat which followed by Sarı Ulak and Gemlik olive cultivars, respectively. Pollen viability and germination rates were high in Gemlik and Domat while it is lower in Sarı Ula