Ochrona Zabytków Na Pomorzu I Kujawach – W 100

Ochrona Zabytków na Pomorzu i Kujawach – w 100. rocznicę organizacji urzędów konserwatorskich w Polsce

OZnaPiK… - blok - dp - 2020-11-10.indd 1 10.11.2020 17:31:21 OZnaPiK… - blok - dp - 2020-11-10.indd 2 10.11.2020 17:31:21 Ochrona Zabytków na Pomorzu i Kujawach – w 100. rocznicę organizacji urzędów konserwatorskich w Polsce

Redakcja naukowa

Karolina Zimna-Kawecka Maciej Prarat

Toruń 2020

OZnaPiK… - blok - dp - 2020-11-10.indd 3 10.11.2020 17:31:21 Redaktor Naczelna Wydawnictw Towarzystwa Naukowego w Toruniu Grażyna Halkiewicz-Sojak

Recenzenci dr hab. inż. arch. Andrzej Gaczoł, profesor Politechniki Krakowskiej dr inż. arch. Bożena Zimnowoda-Krajewska

Redakcja Izabela Kabacińska

Projekt okładki Piotr Kabaciński

Na okładce

1. Fot. ze zb. Marienburg Archiv w Hamburgu; 2. Toruń. Miasto i ludzie na dawnej fotografii (do 1939 roku), oprac. M. Arszyński, T. Zakrzewski, red. M. Biskup, Toruń 1995; 3. Fot. ze zb. Narodowego Archiwum Cyfrowego, sygn. 1-K-886-1, 1936 r.; 4. Fot. ze zb. Muzeum Narodowego w Poznaniu; 5. „Słowo Pomorskie”, R. 1935, nr 49; 6. Rysunek aut. J. Stożek, za: Kroniki 50-lecia Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej, red. J. W. Rączka, Kraków 1996, s. 69; 7. Fot. ze zb. Archiwum Państwowego w Bydgoszczy, Urząd Wojewódzki Pomorski w Toruniu 1919–1939, sygn. 612; 8. „Przegląd Archeologiczny”, T. 5, R. 15–16 (1933–1934), Z. 1 – zb. IAiE PAN, za: www.rcin.org.pl; 9. Ilustracja potrójna za: C. Steinbrecht, Preussen zur Zeit der Landmeister. Beitraege zum Baukunst des Deutschen Ritterordens, Berlin 1888, Abb. 14; „Miesięcznik Diecezji Chełmińskiej“, R. 1937, nr 3, ryc. 4; K. Zimna-Kawecka, fot. 2007.

ISBN 978-83-65127-63-1

Wydanie publikacji dofinansowane ze środków Kujawsko-Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków

Przygotowanie do druku, skład i łamanie Studio KROPKA dtp – Piotr Kabaciński

Druk i oprawa Pozkal, Spółka z o.o., Spółka komandytowa

OZnaPiK… - blok - dp - 2020-11-10.indd 4 10.11.2020 17:31:21 SPIS TREŚCI

Wstęp (Karolina Zimna-Kawecka, Maciej Prarat) . . . . . 7

Rozdział 1. Janusz Krawczyk Dwa bieguny rodzimej myśli konserwatorskiej . . . . . 11

Rozdział 2. Izabella Brzostowska Proces kształtowania się prowincjonalnych służb konserwatorskich w Prusach i jego egzemplifikacja w prowincji Prusy Zachodnie ...... 25

Rozdział 3. Karolina Zimna-Kawecka Ochrona zabytków na Pomorzu i Kujawach przed rokiem 1939 – początki organizacji urzędu konserwatorskiego, zadania i praktyka ...... 47

Rozdział 4. Joanna Kucharzewska Ochrona zabytków Torunia w okresie 20-lecia między wojennego w świetle wybranych materiałów źródłowych . 87

Rozdział 5. Adam Kaźmierczak Witraż wschodniego okna prezbiterium katedry pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu – jego dzieje i problematyka konserwatorska ...... 111

Rozdział 6. Katarzyna Bartosiewicz Ochrona zabytków z obszaru działalności słupskiej Delega- tury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Gdań- sku (teoria, praktyka i społeczeństwo) ...... 135

OZnaPiK… - blok - dp - 2020-11-10.indd 5 10.11.2020 17:31:21 Izabella Brzostowska, Karolina Zimna-Kawecka Biogramy pruskich prowincjonalnych i polskich wojewódz- kich konserwatorów zabytków przed rokiem 1939 na Pomo- rzu, Kujawach i w Wielkopolsce ...... 153

Johannes Heise ...... 153 Adolf Boetticher ...... 156 Bernhard Schmid ...... 158 Artur Semrau ...... 161 Franz Schwartz ...... 163 Julius Kohte ...... 166 Ludwig Kämmerer ...... 168 Nikodem Pajzderski ...... 170 Witold Dalbor ...... 174 Jan Lankau ...... 177 Gwido Chmarzyński ...... 180 Jerzy Chyczewski ...... 184 Zygmunt Zakrzewski ...... 187

OZnaPiK… - blok - dp - 2020-11-10.indd 6 10.11.2020 17:31:21 WSTĘP

Rok 2018 był niezwykle ważny dla historii ochrony zabytków w Polsce. Dokładnie 100 lat wcze