La Roche-En- Ardenne, En Maakte Deze Niet Te Missen Plek Tot Ver Over De Grenzen Bekend

nr20 Blik op BELGiË WINTER 2017-2018

TOERISME BELGISCH LUXEMBURG

Natuur, erfgoed en toerisme op en rond de DEISTERBERG Een VERBLIJF voor twee, SPEKTAKELPARCOURS Met het hele gezin naar het EURO SPACE CENTER en MOOIE BOEKEN! WÉRIS, van ongewoon tot troostend De opleving van de GIETERIJ van TELLIN

KERSTMIS, lekker ZOET BLIKVANGER Trimestrieel magazine - 15 december 2017 - P916467 - MassPost Centrum: Charleroi X Charleroi Centrum: - MassPost 2017 - P916467 magazine - 15 december Trimestrieel La Roche-en-Ardenne 9 - B-6980 FTLB - Quai de l’Ourthe, - Directeur S. Vandermeulen uitgever: Verantw. Blik op 4 dee TOERISME BELGISCH LUXEMBURG

[email protected] [email protected]

Adres van de redactie: INHOUD Regards d’Ardenne c/o FTLB 4 PATCHWORK quai de l’Ourthe, 9 B-6980 La Roche-en-Ardenne 10 MIJN ARDENNEN [email protected] Offi cieel orgaan van de Toeristische Gauthier Louppe, ontmoeting met een bezielde vioolbouwer federatie van Belgisch Luxemburg VZW (FTLB) - Koninklijke maatschappij 14 OP ONTDEKKING IN DE NATUUR Tel.: +32 (0)84 41 10 11 Natuur, erfgoed en toerisme op en rond de Deisterberg Fax: +32 (0)84 41 04 39 [email protected] 22 ARDENS VAKMANSCHAP Verantwoordelijk uitgever: Een nieuw leven voor de gieterij van Tellin Sabine Vandermeulen Directeur FTLB - Quai de l’Ourthe, 9 B-6980 La Roche-en-Ardenne 28 DE ARDENNEN ANDERS Nr ISNN: 2294.4214 De literaire Ardennen: te gast bij ‘Tante Alice’ en haar favoriete Voorzitter: Bernard Moinet schrijvers Hoofdredactrice: Anne Segers [email protected] Redactiecomité: blikvanger Directiecomité van de FTLB 34 DE ARDENNEN VOOR FIJNPROEVERS Kerstlekkers ... zoet en hartig Auteurs: P. Ghislain, F. Lardot, P. Willems, J. Cornerotte, 37 De heel eigen suikerbroodjes van Vielsalm K. Hazard, B. Petit, J. Polet, R. Dupont 38 Geen feest zonder lekkernijen en tradities Redactiesecretaris: J. Polet 40 Het bakkersambacht vandaag?

Lay-out: LARDOGRAPHIC 41 Claude Pierrard, meesterbakker-banketbakker

Verantwoordelijke voor de advertenties: 42 In Bertrix gaan tradities nooit verloren … Rita Dupont - [email protected] 43 Banketbakker – IJsbereider Arnould, enkel het Abonnementendienst: summum Bertrand Petit 44 Agenda van de eindejaarsfeesten [email protected]

Vertaling: Lingua T, R. Oorschot, A. Goris

Oplage: 10.000 exemplaren Gratis behalve verzendkosten 46 ER EVEN HELEMAAL UIT

Druk: EXCELLE print Wéris, wonderlijk, ongewoon en troostend Blik op de Ardennen draagt zorg voor het milieu. Het magazine is gedrukt op papier dat afkomstig is van 56 BLIK VAN DE JONGEREN duurzaam beheerde bossen (PEFC) en van gecontro- Een familieweekend tussen de sterren, in het Euro Space Center leerde en gecertiﬁ ceerde loten. van Transinne

60 DE ARDENNEN ZONDER GRENZEN De Legend Boucles: hét winterevenement

Voor de artikels is enkel hun auteur aansprakelijk. Reproductie, zelfs gedeeltelijk, van artikels en illustra- Blik op de Ardennen is gratis te verkrijgen Blijf op de hoogte en beleef Belgisch Luxemburg ties die in Blik op de Ardennen verschenen, is verboden in de verschillende toeristische centra van elke dag behoudens voorafgaand akkoord van de redactie. Belgisch Luxemburg. Tegen betaling van de verzendingskosten (voor 4 nummers: 5€/België /blik-ardennen.luxembourg-belge.be – 15€/buitenland) krijgt u het magazine elk trimester in de bus. Eerder uitgegeven nummers www.luxembourg-belge.be Met de steun van kan u gratis downloaden op onze website de Provincie Luxemburg www.luxembourg-belge.be /Belgisch Luxemburg

/Belgisch Luxemburg Foto’s artikel WBT/J.P. Remy, A. Bernard, FTLB/P. Willems - A. Segers - P. Bertrand - K. Hazard, AC La Roche/J. Fauconnier Roche/J. La - K. Hazard, AC Bertrand - A. Segers P. Willems A. Bernard, FTLB/P. Remy, WBT/J.P. artikel Foto’s

Blik op de Ardennen 2 46 In 2018 is toeristisch Wallonië «Buitengewoon». Wij vertellen er meer over in het volgende nummer. In afwachting, ziet u bij de inhoudstafel staan, die al een tip van de sluier oplichten ! 28 22 blikvanger 44 56

EDITORIAAL 60 Beste lezeressen, beste lezers,

Wie beweert dat de winter een kille en zwaarmoedige tijd is? Wij trekken lekker warme kleding aan, wapenen ons tegen eventuele winterse buien, nemen u mee voor een tochtje langs mooie ontdekkingen. Een stukje geschiedenis, een ruimtereisje, een brokje literatuur of verkwikkende activiteiten. Geloof ons, er wachten u ﬁ jne en vooral (hart)verwarmende momenten.

Zoals het hoort, ruimt dit laatste nummer van het jaar ook veel plaats in voor dromerijen, voor allerlei lekkers en voor feesten! De kerstmarkten zetten hun chalets voor u open. Daar wachten u geschenken - om uzelf of anderen te verwennen -, versnaperingen van alle slag en andere warme wijn. Neem zeker ook een kijkje bij de ambachtelijke banketbakkers. Hun liefde voor het vak, hun knowhow en de vele uren die ze ‘kloppen’ brengen liefhebbers van gebak in de zevende hemel.

Van onze kant sporen wij u aan om mee te doen met ‘wedstrijdjes’. Er zijn mooie natuurboeken te winnen, maar ook spektakelparcours en een verblijf met zijn tweetjes aan de rand van de rivier!

Veel plezier tijdens het lezen, tijdens uw uitstapjes en gewoon tijdens de winter en … 14 PRETTIGE FEESTEN!

De Redactie

3 nr 20 - winter 2017-2018 DE AGENDA VAN DE eindejaarsfeesten vindt u in ons centraal dossier Teksten: Julien Polet

Mooie om te geven boeken (of voor uzelf te houden) Forêt d’Ardenne - A pas de loup Hautes-Fagnes - Savane d’Ardenne

Er zijn in de wereld van en hoogveen. De andere is zuidelijker die regio’s met een te vinden, in het grootste Belgisch bos- sterke ziel, die in een massief. waas van geheimzin- nigheid baden, die U houdt van de wilde natuur en van betoverend glooien. fotograﬁ e zonder franjes. Dan wordt dit Streken die hun bewo- genieten. Deze boeken van 176 pagina’s, ners sentimenteel met elk niet minder dan 140 foto’s, zijn gehecht maken aan de eerste die een nieuwe kleine Ardense hun bodem, aan de uitgeverij met de veelzeggende naam natuur. Daar behoren de Ardennen ze- “c’est beau ! Editions” uitgeeft. Met tel- ker toe. kens een voorwoord van Tanguy Dumor- tier, de man met een grote passie voor En dus nemen Martin Dellicour en beelden en voor de natuur die sinds Franck Renard u op sleeptouw naar die 2014 het beroemde natuurprogramma Ardennen. Beide fotografen zijn diep op de RTBF “Le Jardin extraordinaire” verknocht aan hun ‘tuinen’. De ene ligt presenteert. in het noorden, in het hart van heide www.cestbeaueditions.be

Franck Renard

Van beroep is Franck boswachter, maar ook zijn hobby, de natuurfoto- graﬁ e, draait rond bossen en wouden, waar hij dus ook vaak gewoon voor zijn plezier door dwaalt. De Hoge ERRATUM Venen zijn voor hem een mini-Scan- dinavië, dat hem na aan het hart ligt. ER GLIPTE EEN FOUTJE Onvermoeibaar loopt hij telkens en IN ONS VORIG NUMMER telkens opnieuw dezelfde veenwegen R en kronkelende paden af. Het som- (N 19) Martin Dellicour bere klimaat en de treurnis van de Op pagina 17, in het hemel zijn voor hem evenveel kansen blokje over de vogels Als fotograaf en videograaf die maar om inspiratie te zoeken voor nieuwe die aan de rand van niet genoeg krijgt van het bos en het beelden. Een lichtstreepje van de de Ourthe leven: wildleven, maakt hij graag authen- volle maan op met rijm bedekte ber- enkel de boomklever tieke en eenvoudige beelden. Hij ken: een aanblik die gelukkig maakt. kan met de kop naar verloor zijn hart aan de Ardennen beneden omhoog en waar hij opgroeide en die hij afspeurt www.franckrenard.be omlaag klimmen langs naar beelden die ons verlangen naar de boomstammen, in het ongetemde en onze verbeelding tegenstelling tot de beroeren … Die magie, dat raadse- boomkruiper die wel zo lachtige of poëtische vatten dat de naar boven, maar nooit natuur te bieden heeft, drijft hem elke op dezelfde manier naar dag. beneden kruipt. www.martindellicour.be Boomklevvveer

Blik op de Ardennen 4 PATCHWORK

Te winnen: 1 x 1 boek “A pas de loup – Forêt d’Ardenne” van Martin Dellicour 1 x 1 boek Yves Fagniart “Hautes-Fagnes – Savane d’Ardenne” Deze dierenschilder kwam al op heel van Franck Renard jonge leeftijd in de ban van de natuur. Hij beoefent nu al enkele jaren de 2 x 1 boek natuurkunst. Zijn aquarellen zijn een “Au cœur des couleurs” legering van licht, sfeer, liefde voor van Philippe Moës en Yves Fagniart de wilde fauna, waar dier en biotoop 2018 van even groot belang zijn. Al meer 2 x 1 kalender dan tien jaar doorkruist Yves Fagnart van Olivier Embise en Pierre Strijckmans In het hart allerlei natuurgebieden in Europa en Afrika, om hun fauna en schoonheid te Wedstrijd van 15/12/2017 van de kleuren schilderen en te repertoriëren. Uit zijn tot 14/01/2018 originele en geëngageerde werken http://bit.ly/Ardennen2017 Fotograaf Philippe Moës en schilder spreekt zijn persoonlijkheid en zijn Yves Fagniart kennen en waarderen streven om de natuur te beschermen. elkaar al sinds het vorige millennium. Dit Ze genieten veel erkenning en worden werk zoomt vooral in op twee van hun internationaal tentoongesteld. raakpunten. www.yvesfagniart.com KALENDER

Enerzijds op die heel bijzondere - intieme zelfs - kijk op de natuur, zoals ze deze zelf beleven. Anderzijds op een aparte voorliefde voor dierenlandschappen, lang voor alle anderen, voor deze taferelen waarin het decor minstens even belangrijk wordt als het dier zelf.

Langs de 200 pagina’s die dit boek telt, nodigen ze ons uit om deze tweeledige Philippe Moës aanpak te ontdekken, op het ritme van hoofdstukken die kleurige sfeerbeelden Deze natuurfotograaf leerde al Olivier Embise en Pierre Strijckmans afwisselen met boeiende verhalen. doende. Hij werd in 1972 geboren in zijn twee fotografen met een zelfde pas- Lubumbashi (RDC), waar hij tot zijn sie voor de natuur in het algemeen en vijftiende woonde. Daar kreeg hij www.weyrich-edition.be de smaak te pakken van de weidse voor de Ardennen in het bijzonder. Ze ongerepte ruimtes. Later werd hij trekken er op uit, op gelijk welk tijdstip, ook door de reismicrobe gebeten. in elk seizoen en bij elk weer. En telkens Intussen publiceerde hij al tien weer leggen ze vluchtige en broze, maar werken over het natuurlijk erfgoed vooral wonderlijke momenten vast. Ze van West-Europa met zowel teksten als beelden van zijn hand. Elk jaar bundelden hun werk over de nabije na- leidt hij stages in natuurfotograﬁ e tuur in het boek “Rendez-vous derrière en begeleidt hij een fotoreis voor chez nous”, dat verscheen bij uitgeverij het gespecialiseerde reisagentschap Weyrich. “Objectif Nature”.

www.photos-moes.be Omdat het voor een keertje wel mag, rui- len Olivier en Pierre even de Ardennen in om u mee te nemen naar andere oorden. We zeggen Schotland, Noorwegen, IJs- land …. Beroezende bergen, een regen van sternen, rendieren met indrukwekkende geweien … vergezellen u maand na maand, in ijl licht of tere tinten …

www.olivier-embise.be 5 nr 20 - winter 2017-2018 www.pierre-strijckmans.be Geleide natuurwandelingen … OOK IN DE WINTER EEN GENOT

Belgisch Luxemburg is zich heel goed bewust van de uitzonderlijke waarde van het natuurkapitaal waarover het beschikt. Heel wat verenigingen en organisaties bieden dus wandelweekends en -dagen aan. Kwestie van ﬁ jne momenten te beleven in groep en tegelijk circuits te ontdekken buiten de platgetreden paadjes.

13/01: SY EN DE OURTHE (CAR) 11/02: KENNISMAKING MET DE 17/12: WANDELTOCHT IN CELLES 22 km / Gemakkelijk / BEVERS IN SAINT-HUBERT (DEF) (ARP) Vertrek: Sy (Ferrière) Maak kennis met deze ingenieurs die 18,5 km (hoogteverschil: 400 m) / Tocht in de streek van Sy, tussen de onze waterlopen biologisch nog rijker Vertrek: Celles (Houyet) Condroz en de Ardennen. maken (1/2 dag). Ontdek een charmante bijrivier van de Lesse en begeleid hem langs een lange 20/01: WANDELING IN SAINT- 24/02: DE GEUREN VAN DE route. Meteen de kans om de eigen HUBERT (DEF) ARDENNEN (CAR) conditie te toetsen, met een forse klim Verkwikkende wandeling op ontdekking Gemakkelijk tot gemiddeld / naar het Condruzisch plateau! van het historisch en natuurlijk erfgoed Vertrek: Fourneau Saint-Michel van het mooie Land van Saint-Hubert. Een tocht in de Ardennen zoals 06>07/01: WINTERBIVAK IN ze het best bekend zijn, doorheen ONZE ARDENNEN (CAR) 27/01: OP NAAR DE ZEVENDE uitgestrekte wouden met afwisselende 40 km / Glooiend terrein / ‘CIELLE’ (CAR) boomsoorten die de ﬂ anken van de Vertrek: Grupont (Tellin) Gemiddeld (ongeveer 900 m Masblette gul bevolken. Vertrek op verkenning van de hoogteverschil) / Vertrek: Cielle (La ongerepte valleien van de Lomme Roche-en-Ardenne) 25/02: BOUILLON, WANNEER en van de Masblette, maar ook van Sportwandeling op ontdekking van NATUUR RIJMT OP GESCHIEDENIS het wildrijke bos tussen Nassogne de nieuwe bevervallei. Perfect als (DEF) en Mochamps. Zowel voor wie bergtraining. Het Land van Bouillon wordt winterbivaks gewoon is als voor gedomineerd door zijn kasteel ‘beginnelingen’. 28/01: TOCHT IN MAISSIN (ARP) en omringd door de Semois met 20,5 km (hoogteverschil: 550 m) / verbluff ende panorama’s. 07/01: NIEUWSJAARSTOCHT IN Vertrek: Maissin (Paliseul) MARCHE-EN-FAMENNE (ARP) Ga op ontdekking van twee onstuimige 04/03: DE KABOUTERS VAN 18 km (hoogteverschil: 280 m) / rivieren: de Our en de Lesse. ACHOUFFE (CAR) Vertrek: Marche-en-Famenne 20 km / Gemakkelijk / Arpernaz en Escap’Ânes Famenne 10>11/02: DUIK IN HET HART Vertrek: Achouff e (Houff alize) Ardenne vzw nodigen u uit om samen VAN HET GROTE WOUD VAN de start van het nieuwe jaar te vieren, SAINT-HUBERT (CAR) 11/03: DE VENEN VAN HET met een tocht langs de paadjes en Gemakkelijk / PLATEAU DES TAILLES (DEF) bosjes van Marche. Vertrek: Vliegveld van Saint-Hubert Een bergeiland in België? Vleesetende Ontdek ongerepte hoekjes natuur die planten? IJsresten? Zeer zeker! weinig bezocht worden, tussen hoge plateaus en diepe valleien. INFO EN INSCHRIJVINGEN:

CAR: Compagnie Ardennaise de Randonnée +32 (0)84 22 33 97 www.compagnieardennaisederan- donnee.be

DEF: Déﬁ Nature vzw +32 (0)71 84 24 74 www.deﬁ -nature.be

ARP: Arpernaz +32 (0)477 95 03 32 www.arpernaz.be

Blik op de Ardennen 6 PATCHWORK

Nieuwjaar VIERENin het woud van Saint-Hubert

Ontdek samen met een natuurgids de rasechte Ardennen en duik in het hart van hun uitzonderlijk natuurlijk en historisch erfgoed. Ze zullen u niet onbe- roerd laten!

U ziet de zon opkomen op een En binnenkort is het carnavalseizoen: waarnemingspost, om dan 14 km door het woud van Saint-Mi- chel te wandelen. Op het pro- WAAR ZIJN gramma staan een verkenning DIE FEESTJES? van het klein domaniaal reser- In alle hoeken van onze mooie provin- vaat van de veenlanden van cie organiseren allerlei comités carna- Baseille, een bezoek aan Saint- valevenementen in februari, maart en Hubert, de Europese hoofd- april: vreugdevuren, kleurige stoeten, stad van de Jacht en de Natuur, gemaskerde bals, inhuldiging van Prins met natuurlijk haar basiliek die een Carnaval … omweg meer dan waard is. En niet te Défi Nature asbl vergeten … hier kunt u de overgang +32 (0)71 84 24 74 Ze verschillen erg van elkaar, maar lood- van oud naar nieuw eens heel anders contact@defi -nature.be sen u allemaal mee naar een kleurige, vieren, met een uitstekend oudejaars- www.defi -nature.be feestelijke en gezellige wereld, die u de avonddiner, gevolgd door uitbundig stress van de dagelijkse sleur zal doen gefeest. vergeten! Aarzel dus geen moment en haal dat kostuum, die slingers en confet- ti boven om met ons te komen feesten! ZOOM OP UW BEELDEN

“Door de wind, door de regen… het is altijd ﬁ jn om op zoek te gaan 11/02: naar de mooiste hoekjes van België. Zoals het kasteel van Bouillon, (Bastogne) Pat’Carnaval dat ons werkelijk betoverd heeft.” 18/02: Martelange Ontdek nog andere foto’s van 25/02: Belgisch Luxemburg (en elders) op http://pixelsinthebag.com Barvaux-sur-Ourthe, Virton 04/03: Arlon, Nassogne 11/03: Florenville, La Roche-en-Ardenne, Wellin 17/03: Sibret 18/03: Heinstert 01/04: Meix-devant-Virton 08/04: Bellefontaine, Hotton 15/04: Carnaval de la Marquise Elk trimester publiceren wij de foto’s die u op onze Facebookpagina postte of (Habay-la-Neuve) mailde of met de post stuurde. Veel dank aan Maria Kacheeva, die houdt van extreem (mooi), voor deze zeer geslaagde foto van het kasteel van Bouillon. Zij krijgt het magazine een jaar lang gratis thuis!

7 nr 20 - winter 2017-2018 Le Blog

Blik op de Ardennen is een drie- Blik op de Ardennen biedt je elk trimester de mogelijkheid om plaatsen voor maandelijks papieren tijdschrift, attracties en musea, streekproducten, verblijven of boeken over de Ardennen te maar ook een blog met de bonussen winnen... Kijk snel op van het magazine, exclusieve onder- http://bit.ly/Ardennen2017 werpen, wedstrijden en ﬁ lmpjes.

Een terugblik op enkele artikels van WAT KUN JE DIT TRIMESTER WINNEN? vorig trimester: º Top 5 – Wat te doen tijdens de herfstvakantie Pagina 5 º Een avond luisteren naar het 1 x 1 boek “A pas de loup – Forêt d’Ardenne” van Martin Dellicour burlend hert 1 x 1 boek “Hautes-Fagnes – Savane d’Ardenne” van Franck Renard º Saint-Hubert, de legende van een 2 x 1 boek “Au cœur des couleurs” van Philippe Moës en Yves Fagniart nobele jager die op een dag het 2 x 1 kalender 2018 van Olivier Embise en Pierre Strijckmans Wedstrijd van 15/12/2017 van 14/01/2018 licht zag º Trots op onze Saucisson d’Ar- denne ! Pagina 28 Pagina 56 º Verschillende bieren van de 1 x 2 overnachtingen in de 2 x 4 tickets Mooiste Dorpen van Wallonië B&B «Chez Tante Alice» in voor een ‘Spektakelparcours’ º Ontdek de wereld van de vleer- Aisne-sous-Heyd (Durbuy). in het Euro Space Center in muizen in Orval Geldig voor 2 personen. Transinne Wedstrijd van 15/01 van Wedstrijd van 15/02 van En waarom zou u zelf niet vertellen 14/02/2018 14/03/2018 over uw eigen favoriete belevingen en op die manier “ambassadeur” van Belgisch Luxemburg worden? Afspraak op http://blik-ardennen.luxembourg- WIJ WILLEN U VERWENNEN... belge.be

Een picknickwandeling in Herbeumont KOM ONS (Weekend van de Landschappen) ONTMOETEN … Ingrid COEN (Charleroi), Raphaël HENRY (Villers-devant-Orval), Adrien MAROT (Faulx-les-Tombes), Giuseppe GIAMBARRESI (Charleroi), De toeristische Frédérique GODART (Leval-Chaudeville), Marine ADAM (Montignies-sur- federatie van Belgisch Sambre), Myriane HERMANS (Messancy), Séverine BODART (Pin), Luxemburg neemt het Chris SERVAIS (Fleurus), Sofi e BERNAERTS (Overpelt), Brigitte DEMOINY hele jaar door deel aan (Athus), Jaqueline LAMBERT (Voroux-Goreux), Ariane HENRION (Jambes), allerlei beurzen. De uitgelezen kans Daniel BURETTE (Mons-lez-Liège) en Auriane GODFRIN (Bouillon). om uw volgende verblijf of uitstap te plannen. Vakantiebeurs · 09>14/01: Twee tickets voor het defi lé van de Lux Fashion Week nature (Jaarbeurs / Utrecht – Nederland) Céline MARTIN (Arlon), Martine WEIS (Ortho) en Marie-France BAUVIR (Oberpalenn / GD Luxembourg). · 20>21/01: Reisbeurs Lauwers & Infobeurs (Antwerpen) Tourissima (Grand Palais / De vier delen van «1011 Liaisons» · 26>28/01: Nicolas VANHEE (Ruisbroek), Paulette NOIROT (Chênée), Delphine Lille – Frankrijk) VANDERMEULEN (Sainte-Ode), Christophe MOUZELARD (Brussel), Fiets en Wandelbeurs · 10>12/03: Benjamin CARABIN (Habay-la-Neuve), Philippe PREAUX (La Buissière), (Flanders Expo / Gent) Florence BASTIN (Wibrin), Chantal RENNOTTE (Liège), Fiets en Wandelbeurs · 02>04/03: Eric VAN AS (Beveren) en Christine LEPLANG (Neupré). (Jaarbeurs / Utrecht – Nederland) Horecatel (WEX / · 04>07/03: Een fi jnproeversmand van Le Comptoir d’Honoré in Virton Marche-en-Famenne) Yvette SOHIER (Liège), Claire POTVIN (Léglise) en Camille LABRANCHE (Saint-Mard). · 16>18/03: Wallonië in Vlaanderen Foto’s artikel D. Collin, Ph. Moës, Arpernaz, Défi Collin, D. artikel Foto’s (Grote Markt / Antwerpen)

Blik op de Ardennen 8 078 156 100 | [email protected] www.vayamundo.be | facebook.com/vayamundo.be

Houffalize MIJN ARDENNEN Tekst: Rita Dupont

MEESTER-VIOOLBOUWER Gauthier "EEN BOOM HEEFT 200 JAAR NODIG OM TELoupp e GROEIEN, DAN NOG EENS 20 JAAR OM TE DROGEN. Dan volgden de folkjaren. Ik kreeg de passie voor hout te pakken, omdat ik volksmuziek wilde DE OPLEIDING VAN EEN VIOOLBOUWER DUURT spelen. Het enige instrument dat ik op de zolder van mijn grootvader vond, was een viool. Ik leer- 10 JAAR. DE BOUW VAN EEN INSTRUMENT NEEMT de mezelf spelen. Mijn vader, die zich nog altijd om mijn toekomst bekommert, is blij dat ik voor NOG EENS 200 TOT 300 UREN IN BESLAG." iets interesse toon en gaat al snel op zoek naar een leraar die hij na twee jaar eindelijk zal vinden in Bastogne. Tot mijn grote verrassing krijg ik te “Mijn vak is aan verschillende factoren te danken. horen dat ik er als muzikant niets van bakte. “Ga Eerst en vooral wou mijn vader, die zeer traditio- violen bouwen”, raadt de man me aan.” neel dacht, mijn verdere leven voor mij uitteke- nen. Hij nam mij op mijn twaalfde onder zijn vleu- Ik herinner me die oude ‘zigeuner’ die in een oud gels omdat hij een doorslaggevende rol wilde houten hutje bij Bastogne woonde. Hij leek me spelen in mijn toekomst. Zelf was hij leerkracht vooral erg arm. Hij verwarmde zich nog met een houtbewerking en hij wou die passie voor hout baksteen in zijn houtkachel. Ik wist wel heel zeker op mij overbrengen. Dus schreef hij me in op zijn dat ik in geen geval op hem wou lijken. Mijn ou- school. Ik zat daar op die schoolbanken zonder ders waren natuurlijk in alle staten. Wat moest er enige overtuiging. Ik herinner me nog het strenge van mij worden? De troepen bundelden de krach- onderwijs van mijn vader, die ik met andere ogen ten (leerkrachten, ouders) en ik belandde in Italië bekeek, maar ik heb het al snel laten varen. om het vak van vioolbouwer te leren, daar waar

Blik op de Ardennen 10 MIJN ARDENNEN

“In Italië konden mijn leraars mijn voornaam ‘Gauthier’ niet onthouden. Dat werd dan ‘Gepetto’*. { Was het uit gemak of omwille van de gelijkenis?”

de grootste ooit woonden en werkten (zoals Stra- solist die me een fantastisch gevoel van grote divarius en Stainer, om maar de meest klinkende voldoening heeft gegeven. LES GRANDS namen te noemen). Mijn omgeving was natuurlijk VIOLONS D’ART wel wat ongerust, maar mijn ouders hebben er Daarna evolueer je. Je gaat van vier naar vijf sna- geen spijt van gekregen en zijn vandaag trots op ren. Ik herinner me ook nog de ontmoeting met In 2010 brengt de harmonie mijn atypisch beroep! een Vlaamse componist, die ik een heel nieuwe in de vormen van zijn harmonische rijkdom heb kunnen geven, een eerste hedendaagse viool Ik leerde de gevoeligheid in mijn diepste zelf in tessituur zoals dat in ons vakjargon heet. Ik ging ‘Charme’ (anagram van goede banen leiden, gebruik te maken van mijn voor hem over vier octaven naar 5,5. de stad Marche), hem op geurzin, mijn oren, mijn ogen en mijn tastzin. Maar het idee om een nieuw ik moet ook putten uit mijn muzikale, akoestische Door de jaren heen rijzen meer en meer vragen. artistiek gebied af te tasten: en historische kennis om het instrument te cre- Als Stradivarius in zijn tijd barok kon spelen, kan “Ik wou afstappen van ëren zoals het moet. Wat je vooral moet begrij- ik misschien ook zowel fysiek als akoestisch de het gebruikelijke formaat pen om een snaarinstrument te kunnen bouwen, stijl veranderen. Ik ga mijn licht opsteken bij com- van de viool om grotere is dat samenspel van emoties die de componist, ponist Victor Legley en vraag hem om een nieuw afmetingen te verkennen”. de vertolker opwekt om dan het instrument ma- werk voor viool te schrijven. Hij heeft er geen Hij beslist dan maar om een terieel vorm te geven.” oren naar en zegt mij: “Dat is niet meer voor mij, sculptuur van drie meter daar zijn jonge componisten voor.” Ik vertel hem hoog te bouwen. Dit werk Een instrument (weer) tot leven dan dat ik nieuwe types violen wil creëren en in is natuurlijk niet bedoeld brengen zijn grote wijsheid antwoordt hij me: “Ik weet niet als muziekinstrument, maar waar je heen gaat, maar ga”. Had ik genoeg aan als model voor andere “Mijn oudste verhaal dateert van 1700. Ik kreeg zijn zegen om mijn dromen waar te maken? Ik kunstenaars. de vraag om een oude viool te restaureren. Dat weet het niet, maar in ieder geval ging ik esthe- waren magische en heel intense momenten! Ik tisch asymmetrische violen bouwen, waaronder Deze violen zijn uitgevoerd hield eeuwen geschiedenis in mijn handen en dat de altviool Pentacle, de viool D’Art et de Lettres, uit glasvezel door Marc e was een hele eer. Ik dank vandaag nog altijd die de viersnarige violen Phénix, Contemporain, Dumont uit Verdenne en Saxy, … heel wat kunstenaars van bij ons en elders hebben er Ik ben ﬁ er op mijn beroep en op mijn bijnaam nu al hun eigen stempel op ‘viooldokter’. Soms is een tweede adem geven gedrukt. Elk in zijn of haar aan een oud instrument dat ik-weet-niet-waar eigen stijl, persoonlijkheid. opgeduikeld werd, een groot liefdesverhaal.” Er werd ook een boek gepubliceerd dat toelichting geeft bij de manier waarop elke kunstenaar aan de slag ging met deze grote kunstviolen. De meeste staan trouwens uitgestald in Marche en omgeving.

*de vader van Pinokkio

11 nr 20 - winter 2017-2018 De kennis doorgeven

De internationale vioolbouwschool, École Internationale de Lutherie, ontstond uit de samenwerking tussen de stad Marche-en- Famenne en de meester-vioolbouwer zelf. Ze is gevestigd in het complex ‘La Vieille Cense’ in Marloie en is bedoeld om zijn vakmanschap en zijn kennis door te geven. Zo moet ze jongeren met een passie voor vioolbouw opleiden en DE STRIJKKWARTETTEN begeleiden op hun weg naar de uitoefening van het beroep in de strijkerswereld. Alle lessen Deze bestaan uit: worden gegeven door Gauthier Louppe, met n Een viool veel respect voor de tradities in de vervaardiging n Een altviool van de instrumenten, op basis van de technieken n Een cello en methodes van de grote Italiaanse meesters uit n Een oud instrument (erhu, eensnarige rebec, dansmeestersviool, de zeventiende en de achttiende eeuw. armlier, viola da gamba, mandoline, luit, decacorde (tien snaren), oed… of een teorbe met 24 snaren, de helft voor de melodie, de “Studenten lopen hier drie jaar school om het vak helft voor de begeleidende bassen). onder de knie te krijgen. Ze moeten een volledig strijkkwartet uitvoeren: een viool, een altviool, De houtsoorten voor de fabricage een cello en een kopie van een oud instrument. n Licht hout voor de klankkleur: de spar van de Dolomieten met een Ik werk niet met inschrijvingen. Kandidaten stu- zeer dichte groei, omdat hij hoog wordt. ren een cv met een motivatiebrief. Als een cv me n Hard hout voor de slijtvastheid: ebbenhout. aanspreekt, ontmoeten we elkaar. Het ideale pro- n Middelhard hout voor de weerstand van het instrument: esdoorn ﬁ el is een persoon die hout kan bewerken en ook (de herkomst heeft niet echt gevolgen: onze regio’s zijn geschikt). een snaarinstrument bespeelt.” “Een van mijn laatste bestellingen heb ik uitgevoerd met twee stronken die een boswachter uit Ciergnon mij leverde voor de viool van zijn dochter. Generatie na generatie zal de oorsprong van het hout voor deze viool in de herinnering blijven.”

De laksoorten en kleurstoff en “Deze beschermen niet alleen het hout, maar zijn ook van groot belang voor de klankkleur. Zij zijn de kleding van de viool, zijn natuurlijke schoonheid. Er wordt uit verschillende aroma’s gekozen: kurkuma, meekrap, mirre, propolis, jenevergom, mastiek in tranen, huidenlijm, beenderlijm, …”

Het paardenhaar uit Mongolië “Dat brengt ons bij het vak strijkstokkenmaker. Ik beoefen het een beetje, maar het is wel degelijk een vak apart.“

Blik op de Ardennen 12 MIJN ARDENNEN

U had al ongewone leerlingen, Loula Mary bijvoorbeeld? “Ja, zij heeft een prijs gekregen voor de vervaardiging van een contrabas. Een dergelijk grandioos instrument bewerken, is natuurlijk een hele uitdaging. Maar nog andere leerlingen hebben opmerkelijke dingen verwezenlijkt, die op de vaste tentoonstelling te zien zijn.”

Een heuse duik in de wereld van de strijkinstrumentenbouw

De plek is niet uitsluitend voorbehouden voor de meester-vioolbouwer en zijn leerlingen. Er werd ook een vaste tentoonstelling uitgebouwd in het atelier waar de leerlingen de kunst van de instrumentenbouw beoefenen. Ze schetst het hele parcours in de bouw van een viool, met verklarende borden, van de schets op papier tot de keuze van het hout en de aanbreng van de lak. Door de jaren heen werden verschillende ten- toonstellingen opgezet, die soms ‘op reis gaan’: Er zijn ook klassieke, historische en “Ze zijn didactisch opgevat, met echte instru- heteroclytische instrumenten te zien, zodat menten, en worden aangepast aan de locaties en de bezoekers een goed beeld krijgen van hun de context waarin we worden uitgenodigd.” Ga Een mooi project evolutie en hun werking. Uiteraard staan er ook even kijken op de website van Gauthier Louppe instrumenten van de hand van Gauthier Louppe voor de data van de volgende voorstellingen. “Op 15, 16 en zelf uitgestald, die zijn creatieve aanpak duidelijk 17 juni 2018 mogen maken. “Onze huisvesting in ‘La Vieille Cense’ in Marloie we het congres van de biedt ons vooruitzichten op lange termijn, onder artistieke vioolbouwers “Tot nu toe hebben we niet echt vaste openings- meer voor een duidingscentrum. Zonder deze en strijkstokkenmakers uren. We maken afspraken met groepen van 10 nieuwe locatie (NVDR, het vroegere atelier lag van de Franse vakgroep tot 30 personen (ongeveer twee uur). Maar we in het hart van Marche, in eerder krappe ruim- GLAAF (Groupement denken eraan om het project te doen evolueren tes), konden we niet aan uitbreiden denken. We des Luthiers et met de inrichting van een duidingscentrum, dat mogen zeker ook niet de steun van het gemeen- Archetiers d’Art de ook individueel op eigen ‘houtje’ kan bezocht tebestuur van Marche vergeten, waar we in feite France) onthalen, worden.” onze school aan danken.” waar ik lid van ben. We komen elk jaar samen in Mirecourt, het traditionele centrum van de vioolbouw in Frankrijk. Volgend jaar MarloieMarloie – BB11 is het de beurt aan onze school om een kleine honderd vioolbouwers Ecole Internationale de Lutherie Gauthier en strijkstokkenmakers Louppe te verwelkomen. La Vieille Cense Het programma zal rue de la Station, 4 uiteraard zeer volledig B-6900 Marloie (Marche) zijn op het vlak van de +32 (0)84 44 59 50 vioolbouw, maar ook [email protected] toeristisch.” www.ecoledelutherie.eu Foto’s artikel FTLB/A. Segers - F. Cassara Segers - F. FTLB/A. artikel Foto’s

13 nr 20 - winter 2017-2018 OP ONTDEKKING IN DE NATUUR Tekst: Jacques Cornerotte Het was

Blik op de Ardennen 14 boven op de [Deister]

ject concreet vorm op Stilaan krijgt een mooi pro de ‘Deisterberg’ in La Roche-en-Ardenne.jnen jn de drie krachtli Natuur, erfgoed, toerisme zi die door een handvol gedreven mensen worden gesteund, om nieuw leven te blazen in deze bijzondere locatie . Ontmoetingen en wandelingen jkt over de Ourthe en in dit stukje natuur dat uitki het kasteel van Berthe …

15 nr 20 - winter 2017-2018 zijn plaats zijn. Hij gaat ten aanval, achter in de valleien, aan de achterkant van de scherpe hellingen.

Tuinen aan de voet van de berg …

“Nochtans wisten de mensen van La Roche toen wel hoe het zat”, gaat Josette verder. “Op de ﬂ ank aan de Ourthe, die goed zuidgericht is, hadden ze schistmuren opgetrokken als onder- steuning van de akkers, die ze wellicht vol liefde bewerkten. Het zijn heuse meesterwerkjes, deze muurtjes, met trappen om van het ene terras naar het andere te gaan. Tuinen? Aardappelteel- gewone gezinnen vertrouwen hun for- ten? We vragen ons zelfs af – de oude Oude werkwijzen tuin op vier poten toe aan de gemeente- prentbriefkaarten doen het vermoe- lijke herder. Er zijn geen onomstotelijke den – of er aan de voet van de Deister De Ardennen van de achttiende en de bewijzen van deze werkwijze van de ge- geen wijngaard was. Niemand weet het. negentiende eeuw zijn dichtbevolkt. meente La Roche, maar het is wel be- Met veel geduld aangelegd en geregeld Het bruist er van leven, in het nederig- kend dat dieren op de Deister graasden. onderhouden hebben ze eeuwen doors- ste gehucht tot in het wat grotere dorp. taan … om dan naaldbosgebied te wor- Er wordt vooral aan landbouw gedaan, De begrazing blijft duren tot in de jaren den.” al werkt de bodem niet altijd mee. Ook na de Eerste Wereldoorlog. Dan veran- het klimaat maakt het niet meteen mak- deren de werkwijzen plots en ingrijpend. Ook hier is de spar alom aanwezig. José kelijk. Maar de mensen doen het ermee. De kuddes geiten en schapen slinken. Layon, technisch beambte van het De- Spelt, rogge, haver, aardappelen zijn de Meteen verwilderen de n. Brem, berk, partement Natuur en Bos, blikt terug: teelten van de Ardennen. Alleen die ge- eik, heide en bosbessen eisen hun oude “Mijn grootvader vertelde me dat hij en wassen verdragen het harde weer en de rechten op de Deister weer op. Daarna andere jongeren van La Roche mestho- magere aarde. worden er overal in de Ardennen spoor- pen naar de heuveltop droegen om daar slags sparren geplant. We hebben de kleine velden te bemesten. Het was lang Daarnaast trekken leerlooierijen, kolen- deugden van de spar ontdekt: ze zijn voor de aanleg en de beplanting van het branderijen, de kleine metaalnijverheid goed aangepast aan het ruige klimaat arboretum in de jaren 1960. We schrij- partij van het woud en geven de men- van de Ardennen, ze groeien snel. Al- ven dan 1920-1930.” sen te eten. De heuvels – die sommigen gauw neemt de ‘dennenboom’ overal bergen noemen – en de valleien van de Ardennen lijken in niets op wat ze in de twintigste eeuw zullen zijn. De spar heeft nog niet alles ingenomen.

“Zo zien we de Deister”, vertelt Joset- te Fauconnier, milieuadviseur in La Ro- che, “op oude prentbriefkaarten als een vrijstaande berg van toch 350 meter hoog. De gemeentelijke gronden, die werden gewonnen met ontginning en stoppelbrand, zijn weiden.”

Elke dag verzamelt de herder de dieren met horens en wol (het is te zeggen schapen, geiten en enkele koeien, deze van de meest gegoede inwoners), om ze naar de gemeenschappelijke weiden te brengen om te grazen. Dat is al eeuwen de regel. Zowel grootgrondbezitters als

Blik op de Ardennen 16 OP ONTDEKKING IN DE NATUUR

Naar het domaniaal natuurreservaat

Een dergelijke verwaarlozing van een milieu verstoort alles wat het zo verscheiden en origineel maakt. Nieuwe in- secten- en plantensoorten, die eigen zijn aan het nieuwe milieu, installeren zich en … en een klein patrimonium van droge stenen ontwikkelen zich. Het idee ontstond in 2012 in het kantonnement van het DNF van La Roche. Houtvester François Baar “Het was jammer geweest om deze zo en José Layon zouden de Deister graag geduldig gebouwde muurtjes te laten gerestaureerd zien zoals in de tijd van overwoekeren door struiken en zo lang- de geiten en schapen. Te meer daar het zaam te laten vervallen”, geeft Josette domaniaal natuurreservaat dat ze plan- toe. “Het is een kostbaar erfgoed dat den een primeur is voor Wallonië. We getuigt van de vroegere werkwijzen in kennen tal van reservaten, maar een de tuinen landbouw. Het moest dus kalkhoudend grasveld op schist ontbrak worden beschermd en gerestaureerd. nog. Er zijn hier twee soorten habitat Gelukkig volgden enkele gemeentear- naast elkaar: de pioniergrasvelden op de beiders de opleiding ‘droge stenen’ van rotsachtige ondergrond en de beplan- het Natuurpark van de Twee Ourthes, ting van de kiezelhoudende rotsen met ook een bevoorrechte partner. De her- struikhei* en heischrale granslanden**. opbouw is momenteel aan de gang en de mensen uit La Roche legden al tuinen aan op enkele terrassen. Prei, kool, boontjes en erwtjes hebben de locaties weer in bezit genomen.”

* Struikhei behoort tot de heidefamilie en is typisch voor de arme en zure bodem van de Ardennen. ** Heischrale graslanden (of borstelgraslanden) zijn vegetaties op voedselarme, zure, lemige zandbodems. Het zijn soortenrijke graslanden met een gesloten grasmat, die vroeger begraasd werden door schapen of runderen. Ze worden vaak verbonden met de heidelanden. Sommige werden indertijd ontgonnen om hooi te oogsten.

StrStrtruuiuiki heiheiei

17 nr 20 - winter 2017-2018 Het ‘Duivelse Kasteel’

Er zijn twee bewegwijzerde wandelroutes om de site van de Deister en rondom te ontdekken. Les contributeurs d'OpenStreetMap contributeurs Les

De wandeling van het ‘Duivelse © Kasteel’ – nr. 4. Circuit van 6,2 km dat volledig met een kinderwagen kan afgelegd worden. Het loopt naar de Wildpark vijver van het ‘Duivelse Kasteel’ (Diable- Château) waar picknicktafels staan.

Wandeltocht van Samrée – nr. 5. Deze route van 13 km is bestemd voor trekkers en loopt naar de hoogtes van de stad (met als beloning fantastische uitzichten op het kasteel), het wildpark en het Arboretum prachtige arboretum van de Deister. Belvedere Kapel van de heilige Margaretha Natuurreservaat Wandelkaart en gpx-bestanden beschikbaar op de website van het

e tt e Maison du Tourisme Coeur de l’Ardenne, in p S a l au ﬁ l de l’Ourthe et de l’Aisne. e d r ie t n e S La Roche-en- www.coeurdelardenne.be Ardenne

Volgens José Layon zullen deze milieus Het idee spreekt de gemeente aan, die ook de fauna ten goede komen. “Zo er een mooie extra troef in ziet voor het zouden de gladde slang, de muurhage- toerisme. Zeker omdat de Deister aan dis, de levendbarende hagedis … moe- het wildpark paalt. En dan is er het arbo- ten terugkeren en ook enkele zeldzame retum boven op de top, waar we straks vlinders zullen weer verschijnen in de dieper op ingaan. Nu moeten alleen nog Ardennen.” enkele privé-eigenaars van naaldboom- velvveellsee KasKa teteeteeeel percelen worden overtuigd. VijVijjverve vav nnh hetet DuiDuD

LevLeL endendbarbaa ende hagagegeddisdiiiss HHeiischcchhralrarale grasrasslanlaandendene

Blik op de Ardennen 18 OP ONTDEKKING IN DE NATUUR

Projecten te over

De Deister krijgt weer beetje bij beetje voor de houtverkoling. Ook dat willen het uitzicht van de jaren 1920-1930. “Het we terug oproepen.” is een project van lange adem”, beklem- toont Josette. Nu is het natuurreservaat Op termijn zal een pedagogisch circuit afgesloten zodat de schapen niet gaan worden aangelegd op de site, met info- lopen. Er werd ook een kleine wandel- borden en bewegwijzering. De partners route aangelegd. Zo kunnen bezoekers willen van de Deister een heuse herin- kennis maken met de Mergelland-scha- neringsplek maken en tegelijk een oase pen en beseff en welk onderhoudswerk van rust voor al wie naar hier komt. Zon- In 2014 wordt een overeenkomst gete- ze doen. der het belangrijkste te vergeten: het kend die het DNF de mogelijkheid geeft behoud van het natuurlijk milieu. Laten om de douglassparren en andere naald- “Maar we willen verder gaan”, geeft José we niet vergeten dat de Deister geregi- bomen te exploiteren, ook deze in privé- nog mee. “De hele regio van La Roche – streerd is als ‘Site van groot biologisch bezit. Het is de eerste stap – niet altijd en een groot deel van de Hoge Ardennen belang’ en deels ook Natura 2000-gemakkelijk gezien de helling van het ter- erbij – was bezaaid met leerlooierijen, bied is. rein – van de ontbossing alvorens de site die gebruik maakten van de beken en gerestaureerd wordt. Vanaf 2016 komen van de Ourthe. De eik leverde het nodige Nog andere projecten liggen te wach- de eerste Mergellanders aan om hier te looihout. We zouden graag een beeld ten: de aanleg van een collectieboom- grazen. Mergelland is een vrij rustiek schetsen van deze kleine nijverheid die gaard om de aspecten natuurbehoud schapenras, dat gedijt op schrale grond. op de Deister werd beoefend. De klein- en bescherming van het traditionele po- Deze graasmachine op vier poten weegt schalige metaalbewerking bloeide echt pulaire erfgoed aan te vullen. Er is ook niet zoveel en drukt dus de grond niet in de zeventiende en de achttiende sprake van het herstel van een zone om in. En terwijl het eet, verhindert het eeuw, maar er was veel houtskool nodig de jeneverboom weer in te voeren. En schaap dat de gronden weer braak om de ovens te doen branden. Er waren sommigen dromen zelfs van een wijn- gaan liggen. toen heel wat kolenbranders in de regio, gaard … Maar dat is een ander verhaal. die geduldig houten meilers bouwden “We hebben weer vrij zeldzame korstmossen bij ons zien verschijnen”, stelt José Layon. “En dat is een goede aanwijzing van de Ook heel wat te zien in de omgeving luchtkwaliteit.” Het wildpark van La Roche-en- damherten, herten, reeën, steenschapen, Ardenne ligt op een steenworp van de everzwijnen en everjongen. Hier huizen Deister. Perfect voor een uitstapje met zelfs wolven en lynxen. En er is een kleine de kinderen. Op een tiental hectare leidt hoeve ingericht met neerhofdieren, een wandelparcours van iets meer dan schapen, … een kilometer zowel groot als klein langs

La Roche-en-ArdenneRoche-en-Ardenne – CC11

Parc à Gibier chemin du Parc à Gibier, 1 B-6980 La Roche-en-Ardenne +32 (0)84 31 10 15 +32 (0)497 38 10 15 info@ parc-gibier-laroche.be www.parc-gibier-laroche.be

Lynynx

19 nr 20 - winter 2017-2018 Rechts van het wildpark, Om dan het hart te verliezen aan de vanuit het centrum van nederige kapel van de heilige La Roche, neemt het Margaretha. Aanleunend tegen arboretum het plateau de rots – tegelijk een muur van de in en maakt deel uit van kapel – en met een mooi leidak, is het het natuurreservaat. kleine heiligdom echt representatief Het werd in de jaren voor de traditionele architectuur van 1960 aangelegd door de Ardennen. Ze zou in de jaren 1600 de Administratie Water opgetrokken zijn. De kapel werd en Bos en omvat een opgericht door de proost van Laroche, grote verscheiden- Georges de Waha-Baillonville. Er is heid aan boomsoor- bewijs dat hier een kluizenaar woonde ten. Nochtans had het vanaf 1638. Het is gewoon een mooi bijna niet bestaan. Er gebouw, van die geruststellende lag immers een vast- schoonheid die de meeste oude kapellen Kastanjeses goedproject klaar voor de van de Hoge Ardennen kenmerkt. We bouw van enkele panden op de site. Het denken dan bijvoorbeeld aan Saint- uitzicht op La Roche en de Ourthevallei Thibaut in Marcourt, van hetzelfde slag is dan ook meer dan de moeite waard. en op een gelijkaardige afgelegen plek.

r Het is een onvervalst uitstalraam van de bossen, waarop het DNF terecht trots mag zijn. Het wordt trouwens beheerd door de beambten van dat

te departement. Kersenbomen, verschil- La RRoche-en-Ardenneoche-en-Ardenne – C1 lende soorten eik, esdoorn, els, kastan- jebomen delen de ruimte met originele s naaldbomen: gewone sparren, lorken, Maison du Tourisme Coeur de pijnbomen, douglassparren, ceders ver- l’Ardenne, au ﬁ l de l’Ourthe et lenen de plek een vredige toets. Kuier de l’Aisne ei dus door de brede graslanen, op zoek place du Marché, 15 naar onze grote broers de bomen. Het B-6980 La Roche-en-Ardenne is een rustgevende plek die aanzet tot +32 (0)84 36 77 36 bezinning. [email protected]

www.coeurdelardenne.be Segers FTLB/A. Cornerotte, Prov.Lux./J. Fauconnier, Roche/J. La AC artikel Foto’s D

Blik op de Ardennen 20

ARDENS VAKMANSCHAP Tekst: Bertrand Petit

Een nieuw leven voor

van Tellin

Blik op de Ardennen 22 ARDENS VAKMANSCHAP

Georges Slégers, laatste baas van de gieterij

Charles Causard, oprichter van de gieterij

In Tellin, in het noordwesten van ambachtelijk de provincie, kennen alle inwoners Olivier Baudri, de eeuwenoude geschiedenis van klokkenbouwer de klokken die er werden gegoten en wereldwijd uitgevoerd, van Olivier Baudri is afkomstig van Tellin en Vandaag is het vak van klokkenbouwer Duitsland tot Nieuw-Zeeland! de enige gecertifi ceerde klokkenbouwer bijna uitgestorven in België. Vroeger van Wallonië. Hij is elektromecanicien waren er in Floreff e, in Luik … Maar En nu is de klokkengieterij van Tellin, van opleiding, maar stapte in de de nieuwe generatie heeft de fakkel beneden in het dorp, weer toegan- voetsporen van zijn vader en grootvader helaas niet overgenomen. In Frankrijk kelijk voor het publiek! Er worden die allebei in de gieterij werkten. Om daarentegen oefenen nog een vijftigtal op aanvraag rondleidingen gegeven het meer artistieke aspect van het vak ambachtslieden het beroep uit. en bezoekers kunnen er een fi lm beter onder de knie te krijgen, ging bekijken die de geschiedenis van de hij eerst aan de slag bij verschillende Olivier Baudri maakte beetje bij beetje gieterij schetst. In 2018 zal de giete- Franse ambachtelijke klokkenbouwers faam en werkt nu overal in Franstalig rij normaal gezien de erkenning als die hem de subtielste kneepjes van het België. Samen met zijn werkman museum krijgen van de Fédération vak bijbrachten: de wijzers schilderen, doorkruist hij het land om de klokken Wallonie-Bruxelles. Een mooie belo- het bladgoud aanbrengen op een van het koninkrijk te renoveren, te ning voor Olivier Baudri en de VZW wijzerplaat met een diameter van soms onderhouden en te elektrifi ceren. Hij Tellin-Fonderie! drie meter. herstelt ook de belmechanismen en renoveert de wijzerplaten en wijzers. Binnenkort pakt Olivier de klok van de klokkentoren van Mariembourg aan, met een diameter van twee meter!

In zijn atelier bouwt Olivier nieuwe klokkenstoelen. Dat is de stellage waarin een klok wordt opgehangen. Deze ‘klokkengalg’ was vroeger van hout, maar wordt nu uit metaal gemaakt. De bouw van de hele stoel in de werkplaats neemt meestal een week in beslag, zonder het schilderwerk dan nog …

Soms moet hij klokken elektriﬁ ceren die vroeger mechanisch werkten. Nu bevindt zich onderaan de stoel een motor. Deze stelt een ketting in werking,

23 nr 20 - winter 2017-2018 diedie ddee stoestoell in bewegingbeweging zet. Dit is ddee ErfgoedErfgoed om te bewarenbe Natuurlijk mag de restauratie weinig of ‘klokslag’:‘klokslag’: ddee klklokok kkanteltantelt en ddee klklepelepel niet afwijken van het origineel. Iedereen valt tegen de binnenkant. De klokslag Dat dit oude vak verdwijnt, is natuurlijk kan een subsidie aanvragen, zowel privé- kondigt meestal aan dat een dienst zal grotendeels toe te schrijven aan de personen als overheidsdiensten. Elke starten. Om de uren te slaan, wordt een geleidelijk verminderende katholieke kerkfabriek is gemachtigd om de klok of hamer in werking gesteld, rechts van de godsdienstbeoefening in onze de wijzerplaat van een klokkentoren te stoel, door een elektrisch horloge in de contreien. Veel kerken worden gesloten laten restaureren. sacristie. of ontwijd. Bijgevolg neemt de vraag af. Waarschijnlijk zullen ambachtelijke In dat kader trekt Olivier Baudri Olivier giet zelf ook klokken, maar enkel klokkenbouwers in de toekomst vooral binnenkort naar Vecmont (La Roche-en- van klein formaat. Er is niet genoeg ingezet worden om het erfgoed in stand Ardenne) om de wijzerplaat van de kerk plaats in zijn atelier om grote te gieten. te houden. op te knappen … Dit gietwerk doet hij echter enkel als de vraag groot is. Wist u dat Wallonië het erg belangrijk Een vak als geen enkel vindt om het Waals klein volkserfgoed ander Olivier werkt meestal op verplaatsing. te bewaren? Op verzoek kunnen Waalse Op een zelfde dag kan het team gemeenten een subsidie krijgen in de Nochtans is het een heel aantrekkelijk een wijzerplaat verwijderen in de vorm van een krediet, om een beroep beroep, zoals Olivier aantoont: “Als voormiddag en in de namiddag ergens te kunnen doen op restaurateurs. Zo ambachtsman kan ik met allerlei klokken een onderhoudsbeurt geven of worden elk jaar drinkgoten, zonnewijzers materialen werken: hout, ijzer, brons … een defecte motor weer doen werken … of ook glasramen beschermd tegen de Het is een beroep met veel afwisseling. Geen tijd om zich te vervelen! tand des tijds … Soms moet je een kraan bedienen om een klok van vijf ton op te tillen en dan moet ... p. 26 De hele hal van de gieterij

Blik op de Ardennen 24 ARDENS VAKMANSCHAP

Er zijn afgewerkte kernen te zien. Deze zijn van baksteen en bedekt met zeer ﬁ jne aarde, die met de vormplank wordt gevormd el van de klok en het binnenproﬁ vormt.

De fabricagetechnieken De vormplank ligt op een spil om te kunnen draaien. De fabricagetechnieken die de huidige klok- Als deze drie onderdelen klaar zijn, wordt kengieters toepassen, veranderden maar het nieuwe element aan de binnenkant weinig sinds de middeleeuwen. Ook al gedroogd op houtvuur. Dan volgt de hei- wordt sinds kort de computer gebruikt voor kelste stap: de scheiding van de drie delen. bepaalde berekeningen. Het is en blijft een De mantel wordt opgetild en de valse klok ambachtelijke activiteit die een aantal ope- wordt verwijderd. Daarna wordt de mantel raties omvat. De vormplank dient om de mal weer op de kern geplaatst, die perfect moet te bouwen die bestaat uit: bijgewerkt worden. Er is nu een lege ruimte, - De kern: binnenmal van zand en baksteen, waarin het brons wordt gegoten dat na har- bedekt met leem. Dit is de binnenkant van ding de uiteindelijke klok oplevert. de klok (het lege gedeelte), gemaakt van bakstenen die met een mortel van ge- Omdat de mal na het gieten letterlijk gebro- mengd leem bekleed zijn. ken wordt om de klok vrij te maken, is het - De valse klok: wordt volledig van aarde niet overdreven om te stellen dat klokken gevormd op de kern, op de plek waar later echt unieke kunstwerken zijn. het metaal zal komen. - De mantel: de buitenkant van vers- De toonhoogte van de klok wordt bepaald chillende lagen aarde die op de valse klok door zijn grootte en zijn proﬁ el. Hoe dikker

Een mantel, de buitenmal werden aangebracht. de klok, hoe lager de klank. De stemmer zal van de klok. met de beitel kleine stukjes metaal binnen in Deze wordt op de valse klok geplaatst. de klok verwijderen om de gewenste en vooral juiste klank te bekomen.

Een doorsnede van de drie benodigde mallen om een klok te vervaardigen. vormplank of vormplaat

mantel valse klok

kern

25 nr 20 - winter 2017-2018 Een getuigenis uit het verleden

De kerk ernaast herbergt in haar klokkentoren een heuse geschiedenis van de Causard-klokken

... je weer heel zorgvuldig de wijzers van zijn. Sommige niet goed afgedekte een wijzerplaat herschilderen … Ik moet klokkentorens worden schuilplekken dus op technisch vlak uit verschillende voor duiven. Hun uitwerpselen maken van mijn beroepsvaardigheden putten: de vloer glad en het is dan niet meteen Boven in het dorp, en uitkijkend op de elektriciteit, elektronica, mechanica, te zien dat hij verrot is. Het risico bestaat gieterij, woont Marie-Louise Evrard. Als horlogerie … dan dat je door het plafond zakt, een dochter van een van de laatste arbeiders ongeval schuilt immers in een klein herinnert zij zich nog heel goed de mar- Ook op menselijk vlak is het erg hoekje!” kante periode van na de oorlog … verrijkend. Omdat wij zelden meer dan vier dagen in Maar Olivier is vooral erg trots “Toen had de gieterij van Tellin, die in 1832 hetzelfde dorp blijven, kunnen dat hij zich een ambachtsman door Charles Causard was opgericht, het we telkens weer nieuwe kan noemen, een man die met lastig. De Duitse bezetter had de klokken plekken ontdekken en nieuwe zijn handen werkt! Het Belgisch uit België weggehaald en gesmolten. Het mensen ontmoeten. Vandaag Ministerie van Economie heeft ben je in Charleroi en morgen hem trouwens de erkenning als in Messancy. Het is ook een sportief ambachtsman toegekend (Erkend beroep. Soms moet je niet minder dan Ambacht). Als dat geen mooie beloning 300 trappen op naar een klokkentoren! is! Opgelet, het kan ook gevaarlijk

Tellin – B2

ASBL Tellin-Fonderie Val des Cloches, 129a B-6927 Tellin +32 (0)476 12 27 12 [email protected] Gietvormen van hout of vuurvaste vormsteen, www.lafonderiedetellin.be om de ﬁ guren in te drukken. Bukshout heeft geen draad en is ideaal voor de gietvormen.

Blik op de Ardennen 26 ARDENS VAKMANSCHAP

De redding van de gieterij

brons werd gebruikt voor wapentuigen. gename geuren van de gietprocessen … Na de oorlog moesten nieuwe klokken Er deden zich maar dan eens ongelukken worden gegoten. Toen draaide de giete- voor. Gelukkig bleef mijn vader daarvan rij weer op volle toeren en moesten veel gespaard.” mensen in dienst worden genomen. De beste jaren waren de zes jaren na de wa- “Door de jaren heen slonk de vraag”, penstilstand. Van de jaren ’40 tot ’70 kan vertelt Marie-Louise. “De gieterij werkte het aantal arbeiders op 50 worden ges- minder en minder en het aantal arbeiders chat. daalde voortdurend. Er werd een poging Als tiener herinner ik me nog dat de gedaan om de gieterij om te bouwen Guy de Plaen krijgs gevangenen die terugkeerden uit tot fabriek van veermatrassen, maar dat Duitsland massaal werden aangeworven, is niet gelukt. We beseften allemaal dat omdat ze bij hun thuiskomst geen werk de gieterij zou sluiten. Het was dus geen In 2013 vernam Olivier Baudri dat de meer hadden.” schok voor ons toen de sluiting inderdaad zonen Slégers de gieterij te koop stelden. werd aangekondigd na de dood van me- Hij aarzelde geen seconde. Er was geen Er vallen Marie-Louise nog andere herin- neer Slégers in 1970.” sprake van dat dit erfgoed zou verbouwd neringen te binnen: “Als kind keek ik sa- worden tot vakantiewoning of garage, men met de kinderen van meneer Slégers, Marie-Louise herinnert zich ook nog hoe een lot dat alle andere gieterijen van de eigenaar, toe terwijl het brons gegoten sterk de kerkklokken het ritme van het België beschoren was! werd. Maar bij zijn dood in 1970 moest de dorpsleven aangaven: “In mijn tijd konden gieterij deﬁ nitief de deuren sluiten … Mijn de landbouwers van Tellin die op hun ak- De gieterij moest en zou zichtbaar en papa was er begonnen toen hij 18 was kers werkten, meestal niet kloklezen. Als toegankelijk blijven voor iedereen. Dus en werkte er zijn hele carrière lang. Hij ze de klok van het dorp hoorden luiden, besliste hij om zijn eigen middelen te werkte toen niet meer in de gieterij, maar wisten ze dat het tijd was om naar huis investeren in de herinrichting van de in de smederij. Hij fabriceerde de stoelen te gaan. Toen had de klok nog echt een gieterij. Dat wil zeggen de herstelling van samen met Fernand Marchal. Hij had dus sociale rol. Hij was verankerd in ons dage- het dak, de installatie van mechanische maar weinig contact met de gieters en lijks leven.” Vandaag zijn de klokken die horloges, van het authentieke klokkenspel met de andere arbeiders. De arbeidsoms- rol kwijt. Soms klagen nieuwe inwoners van de grotten van Han, bewaring van tandigheden waren trouwens minder zelfs over de klank van de klokken en vra- het resterend erfgoed zoals de wassen zwaar in de smederij dan in de gieterij. gen dat ze ’s nachts niet zouden luiden. klokvormen en de vormplanken. Daarna De gieters moesten vaak omgaan met het Andere tijden, andere zeden … richtte hij samen met anderen de VZW smeltende metaal, werken in de onaan- Tellin-Fonderie op om de plek nog beter in stand te kunnen houden. Dankzij dit statuut kon de gieterij fondsen verzamelen en zal ze ongetwijfeld als museum erkend worden in 2018. Foto’s artikel V. Duseigne, FTLB/B. Petit Duseigne, V. artikel Foto’s

Momenteel zijn er enkel bezoeken op aanvraag mogelijk. Een lid van de VZW, Guy de Plaen (voorzitter), leidt de bezoekers rond en gaat in op allerlei onderwerpen die met de gieterij te maken hebben: haar geschiedenis, het bijzondere statuut van klokkenluider in de middeleeuwen, de symboliek rond de klok door de geschiedenis heen en in de wereld, het atelierwerk, het staalverleden van de regio, …

In de toekomst is het de bedoeling om schoolgroepen aan te trekken en dit unieke erfgoed van de provincie Luxemburg door te geven aan de jonge generaties. Het zou inderdaad erg jammer zijn als dit roemrijk verleden 27 nr 20 - winter 2017-2018 voorgoed zou verdwijnen!! DE ARDENNEN ANDERS Tekst: Fanny Lardot De literaire Ardennen

U wil u graag laten doordringen van de gedachtewereld en de geschriften van uw favoriete auteur? MMarie-Francearie-France LLesageesage is net als u! Ze biedt nu al enkele jaren gastenkamers met een thema aan in haar huis in Aisne, in het hart van de vallei van … de Aisne (om in de sfeer van de rivieren te blijven). Dit hoevelogies werd volledig gerenoveerd, maar met respect voor het oorspronkelijke typisch Ardense gebouw, dat edele materialen zoals hout zo charmant maken.

Blik op de Ardennen 28 DE ARDENNEN ANDERS

Chez Tante Alice

Een gesprek met deze liefhebster van Elke gast krijgt een persoonlijke huisgemaakte confi turen bij het ontbijt, mooie dingen en mooie letteren: “Ik ontvangst, alsof ik familie of vrienden een privé-visplekje achter in de tuin en was dertig jaar lang bloemiste in Bomal, zou verwelkomen. Om het verblijf zo een vintage inrichting met opgesnorde maar het werd tijd voor een nieuwe volledig mogelijk te maken, aarzel ik of gekregen dingen die de kamers echt uitdaging. Mensen ontvangen, dat heb niet om zelf voorstellen te doen voor ziel geven. ik altijd al graag gedaan. In het huis wandelingen, toff e restaurants uit de waar ik opgroeide, onthaalden mijn streek of de niet te missen activiteiten ouders al Nederlanders bij wie ik daarna of bezienswaardigheden (de megalieten HEER op mijn beurt op vakantie ging. Enkele van Wéris, gastronomie in Durbuy, Waar romans jaren geleden kreeg ik de kans om mij herdenkingstoerisme in Bastogne EN MEESTER ZIJN samen met mijn echtgenoot aan het ...). Zo wou ooit een brouwer van het avontuur van een B&B te wagen. Diep eiland Kodiak in Alaska meer weten in mezelf ben ik een reizigster en dit is over de Belgische brouwerijen en wij mijn manier om van thuis uit toch zelf hebben hem op zijn wenken bediend. een beetje te reizen, want de mensen We hebben het geluk dat we tussen die bij ons een tijdje verblijven, delen uitzonderlijke fauna en fl ora wonen, in een stukje van hun leven elders met ons. de wondermooie landschappen van de Belgen, Fransen, Duitsers, Amerikanen … Ardennen en de Calestienne. Daarom heb ze vinden bij ons een vredig plekje om ik een opleiding tot natuurgids gevolgd, helemaal tot rust te komen en nieuwe om het beste van ons grondgebied in de dingen te ontdekken. Sommige komen kijker te kunnen plaatsen.” zelfs geregeld terug, we zijn in feite een beetje hun buitenverblijf geworden. De toemaatjes van het huis? Gratis fi etsen (klassiek en elektrisch),

“Ik was altijd al een fervente lezeres. Ik lees trouwens elke week een roman uit. Met mijn gastenkamers heb ik die passie voor goede en mooie woorden willen delen. Daarom heb ik er drie naar een regionale auteur genoemd: ‘Armel’ (van Armel Job), ‘René’ (van René Hénoumont) en ‘Georges’ (van Simenon, mijn favoriete schrijver van wie ik zowat 150 romans in huis heb). De kamer ‘Alice’ is vernoemd naar de tante van mijn man, de vroegere eigenares. In elke kamer heb ik de belangrijkste werken van de romanschrijvers in kwestie gelegd. Ze zijn dus helemaal niet alleen als decoratie bedoeld! Wij hebben ook een goedgevulde bibliotheek ingericht voor leesgrage bezoekers. Er is voor elk wat wils.”

29 nr 20 - winter 2017-2018 Te winnen: overnachtingen in de B&B «Chez Tante Alice» in Aisne-sous-Heyd (Durbuy). Geldig voor 2 personen.

Wedstrijd van 15/01 tot 14/02/2018 http://bit.ly/Ardennen2017

En Marie-France gaat nog verder in die fascinatie voor de mooie letteren en voor haar streek. Sinds enkele jaren biedt ze een literaire wandeling aan, samen met haar goede vriend Armel Job.

“Armel is een schrijver ‘van hier’. Hij werd geboren in Ninane, het dorp naast Aisne, en bracht heel zijn kindertijd door in de vallei, om later leerkracht en nadien directeur van het seminarie van Bastogne te worden. Uit onze gesprekken ontstond dat verlangen om mensen kennis te laten maken met zijn werk op vertelwandelingen.”

Wij ontmoetten Armel Job tijdens een dergelijke tocht op zondag 10 september.

“Voor mijn roman ‘Baigneuse nue sur un rocher’ (2001), putte ik inspiratie uit mijn herinneringen aan mijn kinderjaren in de vallei van de Aisne. De locaties, de landschappen, de emblematische personages en het dagelijks leven in de jaren 50-60 liggen aan de basis van dit verhaal over liefde, oorlog en … moord. Natuurlijk heb ik de namen veranderd, de Aisne is de Velaine geworden, het dorp Roche-à-Frêne gaf ik de naam Rocafrème en het personage van de schilder José Cohen is gebaseerd op de kunstenaar José Wolff (1885-1964), een talentrijke Luikse portretschilder die in Logne, Vieuxville, Vaux-Chavanne, Villers-

Blik op de Ardennen 30 DE ARDENNEN ANDERS

Sainte-Gertrude en Fanzel woonde om ook verblijf, ik voel mij altijd Ardenner. zijn dagen te eindigen in Roche-à-Frêne. Ik ben als een plant die meewiegt met Hij bewaarde het geheugen van deze de wind, maar waarvan de wortels altijd kleine plattelandsdorpen in zijn vele in de moedergrond verankerd blijven. schilderijen. Ik heb de verschillende facetten van dit grondgebied goed leren kennen en mijn Deze wandeling voert de nieuwsgierigen voorkeur gaat uit naar de vallei van de naar de bijzondere natuurlijke hoekjes Aisne, waar de sfeer, het klimaat en de van Ninane en Roche-à-Frêne. Marie- mensen zo anders zijn dan in de harde France en ik vertellen historische Ardennen van Manhay of Bastogne. De anekdotes over het verleden van de valleien zijn zachter en moederlijker.” streek (mijnbouw en zo), maar we lezen ook voor uit het boek zelf. Het is de bedoeling om de regio weer tot leven te brengen door dit verhaal.” De Ardennen, een DE AUTEUR Ook in de recentere roman ‘Le bon onuitputtelijke bron coupable’ van 2013 kreeg het dorp Armel Job is de auteur van meer Aisne een rol. De belangrijkste episode voor de auteurs die dan twintig novellen, verhalen en van het ongeval speelt zich af op de romans, waaronder La Femme, weg vlak tegenover een oude kleine ze hebben gekend! Helena, Les Fausses Innocences, hoeve. Herkent u ze? Inderdaad, het Tu ne jugeras point, Loin des gastenverblijf van Marie-France! mosquées, Dans la gueule de la bête, Et je serai toujours avec toi, Armel Job vindt het essentieel om de en in 2017, En son absence, allemaal ﬁ ctie in een bekend geograﬁ sch kader AisneAisne – C1 bij Robert Laff ont. te plaatsen. “De verbeelding volstaat niet! De personages worden levendiger Zijn pennenvruchten werden als de locaties herkenbaar zijn. De grote zowel in Frankrijk als in België Ardennen zijn voor mij zo rijk aan details, Chez Tante Alice gepubliceerd en met tal van prijzen zowel het noorden als het midden, maar Marie-France Lesage bekroond, zoals de Prix Emmanuel- ook Luik of Malmédy (of Mormédy in Aisne, 52 Roblès, de Prix du jury Giono en de ‘Les eaux amères’, 2011).“ B 6941 Aisne-sous-Heyd (Durbuy) prijs van het Festival Simenon. Bij het woord Ardennen wordt Armel Job +32 (0)86 21 29 40 meteen poëtisch. “De Ardennen zijn [email protected] het land waar ik geboren ben. Waar ik www.cheztantealice.be Armel Job

31 nr 20 - winter 2017-2018 DE ARDENNEN KEIZER NAPOLEON III (1808-1873) Bouillon verteld… Schrijver Emile Zola beschrijft ons het korte verblijf van de over- wonnene na de slag bij Sedan in zijn roman “La Débâcle” (De Ondergang) die hij in 1892 publiceerde: “Wat een eerste nacht in verbanning in Bouillon, in een herberg, het Hôtel de la Poste, omringd door een dergelijke menigte gevluchte Fransen en gewoon nieuwsgierigen dat de keizer meende zich te moeten vertonen, te midden van gefluis - ter en gefluit! De kamer waarvan de drie ramen uitgaven op het plein en op aten we onze staplaarzen de Semoy, was de doordeweekse kamer aantrekken en vertrek- met door rood damast beklede stoelen, ken voor een tocht door met de acajoukast met spiegel en een de hele Ardennen, in het gezelschap GIACOMO CASANOVA zinken klok op de schoorsteenmantel (…). van dichters, romanschrijvers en per- (1725-1798) (In een van de twee eenpersoonsbedden), sonages van de vorige eeuw en vandaag. Mannen en vrouwen die door Bouillon lag de keizer lange tijd te woelen zonder deze streek werden geraakt. Door de slaap te vinden.” (vrije vertaling). dit raadselachtige en beschermende De Venetiaanse avonturier, diplo- duizenden jaren oude woud, maar maat en spion schreef ook “De ge- Voor dit 19de deel in de Rougon- ook door deze strenge en rustieke schiedenis van mijn leven”. Macquart reeks verkende Zola de dorpen, waar de kronkelende wegen streek rond Bouillon en sprak de en paden het vervoer van reizigers niet makkelijk maken. Zei de Franse “We waren twee dagen verwijderd bewoners aan om er een zo volledig historicus Jules Michelet in de negen- van de Ardennen (Casanova is in het mogelijk beeld van te krijgen. Het tiende eeuw al niet: “De Ardense dor- gezelschap van La Corticelli, een jonge in het uittreksel vermelde logies is pen leven omringd door het koppige zangeres uit Bologna, en van Madame niets anders dan het huidige Hôtel bomenvolk”? (vrije vertaling) d’Urfé). Het is een van de bijzonderste de la Poste, ook Relais de Napoléon landen van Europa, met een uitgestrekt III genoemd. Dit werd gebouwd in Niettemin komen er hier veel woud waarvan de oude ridderverhalen de jaren 1730 en onthaalde de reizi- avontuur zoeken. Sommige nemen Ariosto (Italiaanse dichter uit de gers van de postkoetsen die tussen ﬁ jne herinneringen mee, andere min- Renaissance) zoveel mooie bladzijden Zwitserland, Engeland of Nederland der … We maakten voor u een selec- reisden. Het ligt midden in de stad en tie van uittreksels van auteurs uit alle vol deden schrijven over (het ros) tijdperken, die inspiratie vonden in de Beiaard. Te midden van dit reusachtige dicht bij wandelroutes. Het is echter Ardennen. woud, waar geen stad te bespeuren is wel moeilijk om het kamernummer maar waar iedereen toch door moet van de keizer te weten te komen. om van het ene naar het andere land te De eigenaars leggen uit dat de zaak gaan, is niets te vinden dat nodig is voor sinds zijn komst heel wat werken de gemakken van het leven (…). onderging!

Nochtans zijn de Ardennen vrij bevolkt, want ik heb gehoord dat er 1200 klokkentorens zijn . D e mensen zijn er goe - daardig, inschikkelijk zelfs en vooral de jonge meisjes (…). In dit uitgestrekte kanton waar de Maas door loopt, ligt Bouillon, een echt gat maar in mijn tijd de meest vrije stad van allemaal! De hertog van Bouillon was zo gehecht aan zijn rechtsgebied, dat hij dit voorrecht verkoos boven alle andere eerbetuigingen die hij van het Franse Hof had kunnen krijgen” (vrije vertaling). Foto’s artikel D. Lardot, FTLB/A. Segers - P. Willems Segers - P. FTLB/A. Lardot, D. artikel Foto’s

Blik op de Ardennen 32 DE ARDENNEN ANDERS

ALPHONSE DE PRÉMOREL (1799-1888) De Semois

Hij is de eerste schrijver die een literaire en kunstroute van de Semois, de Koningin van de Ardennen, uitstippelde. De eigenaar van de vroegere priorij van Conques wordt trouwens zelf ook ‘het kind van de Semois’ genoemd. Zijn boek “Un peu de tout à propos de la Semois” dat hij in 1851 publiceert, is een smeltkroes van historische anekdotes, curiositeiten en poëzie.

“De Semois loopt op veel plekken, tussen rijkelijke groene tapijten die ze verschillende keren in een jaar bevloeit en vruchtbaar maakt. Haar randen zijn MARIE ADRIEN PERK getooid met eindeloos veel bomen, het (1834-1916) zijn de ‘gelukkigen van het woud’.” (vrije La Roche - en -Ardenne vertaling) Deze dominee uit het Nederlandse Delft schreef de eerste toeristische gids over de Ardennen in het Nederlands (1882). Hij verloor zijn hart aan de stad La Roche-en- Ardenne, en maakte deze niet te missen plek tot ver over de grenzen bekend.

Aan de avenue du Hadja staat een gedenkteken ter nagedachtenis van deze pionier. Een kort stukje uit ADRIEN DE PRÉMOREL zijn lofzang: “Laroche is het centrum (1889-1968) van een adembenemend panorama dat De Lesse onuitwisbaar in het geheugen gegrift is van diegene die het geluk gehad heeft De achterkleinzoon van de vorige, dat panorama te mogen aanschouwen. Adrien de Prémorel, is schrijver en Nooit heb ik dit aangename oord verla- vurig verdediger van de natuur en ten met een ander gevoel dan grote spijt, van de provincie Luxemburg. Hij doet dit oord dat begiftigd is met de meest niets liever dan de rivieren van het uiteenlopende geschenken van de natuur grondgebied met elkaar vergelijken: en waar het uitstekend verpozen is.” “De Lesse doordringt de vallei van een tegelijk ernstige en serene zachtheid, die Artistiek talent zit in de familie. Zijn haar eigen is. Ze heeft niet dat prachtige, zoon Jacques, ook een dichter, ver- maar woeste wilde van de Semois, van bleef ook lange tijd in deze stad de Ourthe. Wie er de blik over laat gaan, en wijdde er tal van gedichten aan. ziet hoe ze fonkelt, bre ed in het licht, De mooie uit La Roche afkomstige vaak door het wit van de dorpen.” (vrije Mathilde zit er zeker voor iets tussen vertaling) (zie zijn werk ‘Ode aan Mathilde’).

33 nr 20 - winter 2017-2018 Blik op de Ardennen 34 DE ARDENNEN VOOR FIJNPROEVERS Teksten: Pascale Ghislain en Bertrand Petit

ERSTLEKKERS ... zoet en hartig

35 nr 20 - winter 2017-2018 n Belgisch Luxemburg gaat iedereen aan het dromen als Kerstmis nadert. Het is de tijd van betoverende nachten recepten die onze brood- en banketbak- aan de open haard, van een ﬁ jn weerzien met familie, van kers zeker niet vergeten hebben. glinsterende oogjes rond de kerstboom, van sprekende Na enkele dagen vasten begon op 25 december de cyclus van twaalf dagen dieren in de kerststal … Maar ook van kerstliedjes die uit volle vanaf de geboorte van Christus op kerstdag, tot 5 januari, de dag vóór borst gezongen worden in de steegjes, van nachtwaken, Driekoningen. Het kerstmaal maakte een einde aan de ontbering. En geen sprookjes en vertellingen, van marktjes die warme wijn met feest zonder dessert, dat het einde van de maaltijd aangeeft. Het Franse woord kaneel uitdelen, van sudderende stoofpotjes en natuurlijk dat wij ook vaak gebruiken, komt van het werkwoord ‘desservir’, of de tafel van zoete nagerechten. ruimen. Het laatste gerecht, dat ‘na’ de hoofdschotel kwam, werd opgediend Om u in de Luxemburgse en Waalse als teken dat de maaltijd afgelopen was. kerstsfeer te brengen, trokken we naar De Ardenners blijven erg gehecht aan enkele ‘Meesterbakkers-banketbakkers’, hun typische kerstdesserts, van stron- kwestie van u een voorsmaakje te geven ken tot cougnous (suikerbroodjes), van hun kerstlekkernijen. Wij vroegen ze langs peperkoek, kerstkoeken en mar- naar de verwachtingen van hun klanten sepein, wafels en driekoningentaart … voor de decemberfeesten die zo sterk en zelfs de beroemde ‘crottes de bau- in traditie baden. En wie traditie zegt, det’ (macarons die er uitzien als ezelsvi- raakt aan het heilige! Op de christelijke jgen). Welke symboliek schuilt er achter kalender is het jaareinde een opeenvol- al deze zoetigheden en de ingrediënten ging van feesten. December begint met om ze te bereiden? Op welk winters het Sinterklaasfeest voor de kinderen, moment worden ze gegeten? Laten we de uitdeler bij uitstek van alle moge- eens kort ingaan op hun betekenis die lijke snoep in de vormen en volgens de de moderne tijd doorstond.

Blik op de Ardennen 36 DE ARDENNEN VOOR FIJNPROEVERS De heel eigen suikerbroodjes VAN VIELSALM, De mirou is een typisch gebak van de decemberfeesten. Het wordt gemaakt met tarwebloem, gemengd onder melk en boter, suikerdeeg en met rozijnen, een soort brioche in feite. en gezellig salon, de geur van idee in die richting al concreet vorm lekker brood, goedgevulde rekken, we kreeg wanneer uw favoriete magazine zijn in Vielsalm en wel in een oude bak- uitkomt tegen Kerstmis. En wat heeft kerij die in 2005 naast de toeristische hij nog voor ons in petto voor de fees- dienst geopend werd. Dimitri Willemet, tdagen? Wat betekent de kerstperiode een ambachtsman van Vielsalm zelf, en voor hem? En welke herinneringen heeft zijn echtgenote Laurence leiden dit be- hij aan zijn kindertijd? drijfje dat de zoete naam ‘Au Pré Fleuri’ (bloemenveld) kreeg. Een gezellig adres “In ons vak is het vooral hard werken, geen dat traditie ademt. Die traditie is voo- tijd voor familiefeesten. Rusten, samen reerst familiaal, want zijn vader was al lekker eten, dat is voor later. Ik herinner brood- en banketbakker. Gezellig omdat me dat ik als kind al in de kersttijd de het joviale koppel heel graag met klan- kerststronken versierde in de werkplaats ten omgaat. van mijn vader, waar ik daarna ook het mijn eieren. Vandaag koopt het publiek vak leerde en bedrijfsleider werd. Met veel bewuster en wantrouwt meer en Hij broedt al jaren op het plan om in Kerstmis houd ik vast aan de tradities, meer de uitwassen en de misleiding zijn winkel een oven te plaatsen, kwes- want zo doe ik mijn klanten plezier, met van de voedingsindustrie. Om zich te tie van ter plekke stokbroden en andere de traditionele taarten zoals de stronk onderscheiden, zet de ambachtsman in ﬂ appen te bakken. Waarom dan wel? (boterroom en chocolade, slagroom op de kwaliteit van zijn ingrediënten en Omdat Dimitri dat graag doet, tonen dat en frambozen, chocolademousse) geeft zichzelf meer tijd. Het product is de ambachtelijke bakker zijn brood echt of de ‘mirou’ (kerstbrioche). Mijn dan ook een beetje duurder.” zelf bakt, van a tot z, van deeg kneden gebak wordt vervaardigd met goede tot bakken in de oven. Hij is ook peda- streekproducten. Ik ken de producenten Hoe laat begint een ambachtelijke gogisch ingesteld. En misschien dat zijn van mijn slagroom, van mijn boter en van bakker? “Het werk begint omstreeks midder- nacht, één uur in de ochtend. Het brood moet al drie uur uit de oven zijn om het te kunnen snijden in de winkel. Ik bied meer dan tien soorten brood aan, waaronder telkens een brood van de maand.”

VielsalmVielsalm – D1

Au pré ﬂ euri avenue de Salm, 48a B-6690 Vielsalm +32 (0)80 21 62 29 Boulangerie Au pré ﬂ euri Vielsalm

37 nr 20 - winter 2017-2018 GEEN FEEST zonder lekkernijen en tradities

ijdens onze gesprekken vertel- peperkoek. Het deeg van roggemeel len onze ambachtsmensen over bij- en honing wordt op smaak gebracht zonder gebak dat aan kalenderfeesten met specerijen zoals peper en gember, gekoppeld is. daarna in vorm gebracht en in de oven gebakken. Er werd peperkoek als De rituele traditie rond de houten stronk geschenk gegeven, als teken van goed is al oud, maar het banketgebak in die geluk of een blijk van liefde. Jonge vorm die aan de houten ‘voorouder’ meisjes gaven ze aan jongens, of voor doet denken, is veel recenter. Het ritueel Sinterklaas, of andere gelegenheden bestond erin om te verzamelen rond in december. Soms vervingen noten het haardvuur waar de ‘kerststronk’ en hazelnoten de ‘kruidkoek’. De opgestookt werd. Het houtblok moest ‘verliefdenkermissen’ van Bastogne, zo dik mogelijk zijn. De oudste van het Arlon en Virton zijn op deze oude gezelschap legde het klaar en de jongste rituelen geënt. stak het aan. De familie bracht de avond van 24 december door bij zijn licht en De suikerbroodjes met melk, eieren vuur. Er werd gezongen en er werden en boter zijn bij uitstek verbonden aan verhalen verteld bij een hapje en een de kerstperiode. In de middeleeuwen drankje, om daarna allemaal samen naar deelden de kerk en de kloosters ze uit de middernachtmis te gaan. Daarna aan de armen in de plaats van gewoon werd de as van de stronken bewaard om brood. En de kinderen hadden er ook het huis te beschermen tegen bliksem recht op. Kindje Jezus legde ze zelf en brand. in hun bed of aan de schoorsteen, om ze te belonen voor hun goed gedrag. Nog lekkers dat ook te maken heeft Dit ritueel kon ook op nieuwjaarsdag met Kerstmis en dat trouwens vaak als plaatsvinden. remedie wordt gebruikt, is de bewuste Voor de eerste dag van het nieuwe jaar worden wafels (zwaarder deeg) of galettes (ﬁ jne en krokante koeken) aangeboden. In het Luikse was het de gewoonte om een eerste wafel te bakken in de vorm van een kruis. Er werd beweerd dat “deze wafel gezegend is, dat ze niet slecht zou worden en dat een stukje dat aan een zieke mens of een ziek dier werd gegeven, volstond om hem of het te genezen.” In de Franse Ardennen was de laatste wafel, ‘kindje Jezus’ genaamd, bestemd voor het jongste of het braafste kind.

Blik op de Ardennen 38 DE ARDENNEN VOOR FIJNPROEVERS

Het spel van de verleiding

Op ons platteland was december vroeger een tijd van vreugde, van overvloed en van ontmoetingen vóór de toekomstige ‘accor- dailles’ (verlovingen) van januari. Voor de jongeren komen de rituelen van de ‘marivau- dage’ (minnekozerij) terug. Zo herinnert in Bastogne bijvoorbeeld de Notenkermis, wanneer er noten worden gegooid in ‘Nuts City’, aan de tijd dat vrij- gezellen zich naar de uitverkorene van hun Schilderij van G. Gribaumont (Musée Gaumais, Virton) hart begaven om deze noten aan te bieden. In Virton wordt de verliefdenkermis georganiseerd op de dag na Kerstmis, als herinnering aan de oude gewoonte van de jongelui die de meisjes opzochten om ze enkele (liefkozende) zweepslagen op de benen te geven. Vandaag bestaat ook nog altijd de wedstrijd van de koning van de Gaumese vleestaart. Dit feest wordt in Arlon niet meer georganiseerd, maar het beeld of de reus van de emblematische ‘Helleschman’ of koppelaar, die vroeger het lief- desfeest aanstuurde, is gebleven.

Agenda 16>17/12: Notenkermis (Bastogne) 26/12: Verliefdenkermis (Virton)

Het Sinterklaaslekkers De grote kindervriend Sinterklaas staat symbool voor overvloed. In onze contreien deelde hij geschenken en taarten uit. Denken we maar aan marsepein, een mengeling van geplette amandelen en suiker, en ook de peperkoek en speculaas met rietsuiker. Nog een specialiteit zijn de ‘crotes-di-baudèt’, omdat Sinterklaas hier een ‘baudet’ (ezel) heeft en grauwtje moet natuurlijk ook aandacht van de kinderen krijgen!

39 nr 20 - winter 2017-2018 Het bakkersambacht VANDAAG?

vroeger, de wetgeving is complex en de concurrentie met de grootbedrijven is moordend. Maar uiteindelijk zal de ambachtsman of -vrouw met een stevige opleiding, ﬂ exibiliteit in de teams, verscheidenheid (brood, zoete en hartige specialiteiten, broodjes, …) en kwaliteit het altijd goed redden. Ondanks de huidige technische middelen zal kwaliteit altijd meer productietijd vragen. Voor een goed brood moet het deeg lang genoeg kunnen rusten, wat wil zeggen minder rust voor de bakker zelf!”

Bovendien, zoals de Franse dichter Nicolas Boileau al voorhield, (Zet twintig keer je werk op het weefgetouw), moet een mens altijd willen bijleren. Dat heeft Albert Denoncin ook 48 jaar lang gedaan, zijn kennis bijgeschaafd. Zijn beroep is altijd zijn passie geweest. Hij herinnert zich nog hoe hij op zijn zevende al meeging op ronde met de dorpsbakker. n Tellin ontmoeten we Albert Denoncin, al 30 jaar Hij is er nu 70 en liet onlangs zijn zaak over. De voorzitter deelt ons mee dat het voorzitter van de Fédération francophone des boulangers- 62ste nationaal feest van de Brood- en Banketbakkers van België volgend jaar pâtissiers en co-voorzitter van de nationale confederatie van op 4 juni plaatsvindt in de hoofdstad van onze provincie, Arlon. brood- en banketbakkers. Dankzij zijn erkend vakmanschap Vertel ons eens wat meer over de en zijn deskundigheid zetelt hij nu in nationale instanties lekkernijen van onze streek. “Vanaf 15 november gingen we het waar hij zijn tijd en energie besteedt aan de verdediging snoepgoed voor Sinterklaas maken, dan volgden de kerstdesserts en de van het beroep op alle machtsniveaus. versnaperingen voor Nieuwjaar. Net als in heel Wallonië bestaat ook in Tellin het “Ik moedig de jongeren aan om voor traditionele zoet uit de suikermannetjes dit beroep te kiezen, omdat het een van Sinterklaas (bounames di pâsse), toekomst heeft als ze zich onderscheiden de vollaards met kerst (cougnous), de met een aanbod van kwaliteit en wafels (wafe of galèts) van nieuwjaar en onmiskenbare versheid. Klanten willen de pannenkoeken (vôte, boûkètes) van meer en meer goede lokale producten. Maria-Lichtmis.” En dan vooral in Belgisch Luxemburg, waar de bevolking de smaak van echt www.ff rboulpat.be lekker brood nog herkent. Natuurlijk Fédération francophone is het zaak om het juiste evenwicht te boulangerie-pâtisserie vinden tussen rentabiliteit en kwaliteit. Een bedrijf beheer je niet meer zoals

Blik op de Ardennen 40 DE ARDENNEN VOOR FIJNPROEVERS

Meesterbakker- banketbakker

Er bestaat een Waals keurmerk dat de ambachte- In Champlon hebben we een afspraak met meesterbakker- lijke bakker ertoe verbindt om te garanderen dat hij met bloem en banketbakker Claude Pierrard. Het huis bestaat al vier grondstoff en van onberispelijke kwaliteit werkt. Andere voorschrif- generaties en een vijfde maakt zich klaar. De specialiteiten ten, zoals de verscheidenheid in zijn aanbod, absolute versheid en van het huis zijn bananentaart en Ardens brood met spekjes een hele reeks andere criteria, worden vastgelegd in een charter dat en ui. En welke zijn de nieuwe trends voor kerst? de ambachtsman of -vrouw moet volgen. Deze certiﬁ catie is al een “Sinds twee of drie jaar dessert naar zijn smaak eerste zekerheid voor de consu- willen de klanten graag kan vinden. Ik maak ook ment. U kunt het logo van het label koeken met stukjes feestbroden: met noten, met vinden op het uitstalraam van deze chocolade. De favoriete sesamzaadjes, stokbrood vaklui. Om de talenten op te dui- stronken zijn deze met met gist, briochebrood bij kelen en ze te doen uitblinken in framboos of passievrucht. ganzenlever of kaas. Voor hun vak, werd de trofee Jean-Marie Ook het snoepgoed valt Nieuwjaar maak ik taarten Wanet in het leven geroepen, die erg in de smaak: mini- in de vorm van een hart uitgereikt wordt aan de beste jonge eclairs, mini-glacés, mini- of suikerwafels.” En wat brood- en banketbakkers van Frans- bavarois, soesjes, een toch zeker moet vermeld talig en Duitstalig België. Deze tro- mooi assortiment zodat worden, want zeldzaam, is fee maakt het ook mogelijk om die elke genodigde een de thuisbezorging. kandidaten te selecteren die daarna zullen meedoen aan internationale wedstrijden.

www.maitre-boulanger-patissier.be Maître Boulanger-Pâtissier

Champlon – C2

L’artisan boulanger rue Grande, 127f B-6971 Champlon +32 (0)84 45 61 66 [email protected] www.artisanboulanger.be

41 nr 20 - winter 2017-2018 IN BERTRIXgaan tradities NOOIT VERLOREN …

u gaan we naar de brood- en banketbakkerij Toussaint- Gillet aan de rue de la Gare. Eerst een lust voor het oog en daarna voor de smaakpapillen. Taarten klein en groot, wafels, brioches, chocolade en natuurlijk allerlei broden wachten zowel op de trouwe als op eenmalige klanten. doorbrengen bij een bakker in Zuid- Frankrijk. Dat was voor mij een mooie kans om meer te leren over het vak!” De heer en mevrouw Toussaint namen de familiebakkerij over in de jaren ’80 Voor de feesten ontbreekt het niet aan om er een vermaard adres van te maken, ideeën! De kerststronk zal de vorm zowel in als buiten de gemeente. Hun hebben van een smakelijke bavarois zoon Alexandre is goed op weg om de met een koekje van amandelpasta als onderneming verder te zetten en er zijn versiering! De stronk zal ook verkrijgbaar eigen stempel op te drukken. Zo zou hij zijn in ijsversie, met een geﬂ ambeerde in de toekomst graag zijn werkplaats Italiaanse meringue. aan de klanten willen tonen, door een glazen wand! Hij is amper twintig, maar “Alle producten die wij gebruiken, zijn Alexandre is al een opgemerkte brood- 100% natuurlijk. Alles wordt in huis en banketbakker en werd bijvoorbeeld gemaakt”, drukt de bazin ons op het derde op Euroskills, een internationale hart. “U vindt geen enkele bereiding wedstrijd voor de manuele en technische op basis van industrieel poeder of een et `crottest dde bbaudets’ud beroepen. En tweede in de Trofee Jean- gebruiksklaar mengsel. Wij leggen de Marie Wanet. “Als beloning kreeg ik een klemtoon op kwaliteit. De bakkerij wordt beurs, waarmee ik enkele maanden kon twee keer per week beleverd met verse producten. Dat is wat we just-in-time noemen om voorraden te vermijden …”.

Maar de grote specialiteit van het huis zijn en blijven de kleine ijsgebakjes, die enkel tijdens de feesten worden gemaakt. Ze zijn gevuld met een smeuïge boterroom. En niet eender welke! Het gaat om de Luxemburgse ‘Rose’ boter met een beschermde herkomstbenaming (AOP). “Wij gebruiken geen margarine, want qua smaak is daar niets aan”, legt mevrouw Toussaint uit. “Wat een verschil in de mond! De boterroom smelt heerlijk, terwijl deze op basis van margarine aan het gehemelte plakt… Klanten beweren zelfs dat onze petitfours beter zijn dan deze van de beroemde Parijse banketbakker Fauchon!”

Blik op de Ardennen 42 DE ARDENNEN VOOR FIJNPROEVERS

op maat maken. In de winkel bieden we roomijs op basis van eigeel aan.” Mensen met een allergie voor eiwit kunnen het dus ook eten. BertrixBertrix – B3 Als u toevallig in Bertrix bent, verlaat dan de stad niet zonder even langs te Boulangerie-Pâtisserie lopen bij deze ambachtsmensen. U Toussaint-Gillet wordt er gastvrij onthaald en vindt er Rue de la Gare, 91-93 producten van kwaliteit. Het is trouwens B-6880 Bertrix de enige plek op de wereld waar de +32 (0)61 41 34 13 bewuste gepatenteerde ‘crottes de Boulangerie-Patisserie baudet’ te vinden zijn, lekkers dat nauw TOUSSAINT-GILLET aanleunt bij de truff el!

Nog enkele kersttoppers: de Noorse omelet of het hart met boterroom met een persoonlijke toets. “Op deze taart zijn we bijzonder trots. Ze is versierd met een roos uit boterroom, ons fabrieksmerk. Meestal is dit BANKETBAKKER – IJSBEREIDER bloempje van marsepein gemaakt. Het fabricagegeheim van deze roos wordt zo ARNOULD streng bewaard, dat sommige scholen ze bij ons bestellen omdat ze er niet in ENKEL slagen om ze na te maken.”

De driekoningentaart raakt steeds meer in trek. “Het rek moet zelfs elke dag het summum bijgevuld worden. Ze zijn 100% natuurlijk en 100% huisgemaakt, op basis van Hij volgde les aan de banketbakkersschool in Namen en ging dan zijn kunst echte amandelen.” Op vraag kunnen er vervolmaken bij grote huizen in België (Dumont, Wittamer), maar ook in Frankrijk lekkernijen worden gemaakt met een en Luxemburg. Daarna vestigt Renaud Arnould zich op een boogscheut van foto. Het volstaat om de foto te mailen, de prachtige basiliek van Saint-Hubert. Dat hij een gouden medaille won met die dan met een computerprogramma zijn signatuurtaart ‘Le Symphonie’, wil niet zeggen dat hij creatief op zijn afgedrukt wordt op marsepein. De lauweren rust. Hij blijft vernieuwen, ook voor deze eindejaarsfeesten. Zoals met banketbakker is een baanbreker op dat overheerlijke nagerechten op basis van groene appel. Mogen we iets meer weten? vlak. Een romig gebakje met groene appel en chocolademousse of een ‘tarte tatin’ in een nieuw kleedje. We kijken al uit naar december. En voor Driekoningen? Vandaag vragen de klanten meer en Een knapperige soes! Niet te missen. meer naar taarten van suikerdeeg. “Deze taarten die met verschillende kleuren worden versierd en met ﬁ guren zoals de Sneeuwkoningin, Minnie Mouse of de Minions zijn erg in de mode. Helaas Saint-HubertSaint-Hubert – B2B2 vragen ze veel tijd en zijn ze dus vrij duur. Daarom hebben we beslist om ons op ander gebak toe te leggen.“ Pâtissier - Glacier Arnould Er worden ook broden en gebak gemaakt 6, place du Marché rekening houdend met bepaalde B-6870 Saint-Hubert allergieën. “Er worden enkel natuurlijke +32 (0)61 61 23 73 producten gebruikt. In tegenstelling tot [email protected] de industriële producten, kennen we de www.patisserie-arnould.be samenstelling en kunnen we dus gebak

43 nr 20 - winter 2017-2018 AGENDAvan de eindejaarsfeesten Kerstmis IN HET ER ZIJN OVERAL IN DE PROVINCIE OOK NOG ANDERE GEZINSVOORSTEL- THEATER LINGEN DAN KERSTMIS IN HET THEATER: van 23 december 2017 tot 7 januari 2018 Noël DES CATHÉDRALES/ KERSTMIS VAN DE KATHEDRALEN 16 gezinsvoorstellingen en een ﬁ lm voor de allerkleinsten in 16 Voor de eindejaarsfeesten biedt de vzw dorpen van Famenne-Ardenne. Het Les Nocturnales u twee voorstellingen volledige programma vindt u op van Luc Petit aan. Een avontuur in een www.maisondelaculture.marche.be sprookjesachtige sfeer en vol poëzie om Reserveren nodig! met het hele gezin te beleven.

Plaatsen voor de voorstelling in uw 07>10/12: Les Sonneurs de Noël gemeente reserveren bij: (Saint-Pierrekerk / Bastogne) Maison de la Culture de Marche De kathedralen van Wallonië zijn +32 (0)84 32 73 86 stil geworden. De Grote Klok luidt Centre culturel de Hotton niet meer. Wat een drama voor de +32 (0)84 41 31 43 Klokkenluider die de opdracht heeft Syndicat d’Initiative de La Roche om te melden dat Kerstmis eraan +32 (0)84 36 77 36 komt. Hij moet en zal zo snel mogelijk Ligue des Familles de Saint-Hubert een oplossing vinden om Kerstmis te +32 (0)61 61 23 41 ou redden … Ga mee op stap en ontmoet +32 (0)498 13 46 49 ongewone en raadselachtige ﬁ guren, Centre culturel de Durbuy die u meenemen in een rocambolesk +32 (0)86 21 98 71 avontuur, op zoek naar de klank van Centre culturel de Nassogne de Kerstklok. +32 (0)84 21 49 08 Centre culturel de Libramont 03>06/01: Le Noël d’Anoki (Saint- +32 (0)61 22 40 17 Remaclekerk / Marche-en-Famenne) De Kathedralen van Wallonië en Er rijden gratis bussen door de regio. Brussel liggen bedolven onder immense ijsbergen. Volg het verhaal van Anoki en Elfy. De ene is een ijsbeer, de andere een eskimo die van avontuur droomt. Samen vinden ze de oplossingen voor de vragen van het bestaan en laten ze zich leiden door de sterren om de lente weer te doen verschijnen. Opduikend uit de ingewanden van de ijsschots vertelt Anoki u een betoverend verhaal dat zich in de nacht der tijden afspeelt … Licht, klank, dans, projecties, allemaal elementen die ook u het sprookje van kerst zullen doen beleven.

Info en reserveren: www.nocturnales.be

Blik op de Ardennen 44 DE ARDENNEN VOOR FIJNPROEVERS

09>10/12: Kerstmis IN KerstCONCERTEN LIBIN 02>03/12: Kerstmuziekfestival (Vielsalm) Een volledig en kwaliteitsvol animatie- 09>10/12: Cadeau du Chœur (Forrières) programma: concerten, kunstambach- 09/12: ten en ambachtelijk lekkers, een crea- • Trio Ôbade (Neufchâteau) tieve origamiwedstrijd, een fototen- • Vielsalm toonstelling, een corrida, sportanimatie, 10/12: Harmonie van Anloy (Saint- grime en poëtische verhalen voor kinde- Hubert) ren in een hartverwarmende en familiale 16/12: sfeer. • Léglise • Royal Concordia (Salmchâteau) 10/12 om 15 uur (Maison de • Koorgroep Contento van Lascheid village): ‘Pomme d’amour, Rouge (Gouvy) Noël’ KerstMARKTEN • ‘La Chanterelle’ van Bastogne Poëtische verhalen door Marie (Bercheux) Bylyna voor kinderen vanaf 5 en hun EN kerstDORPEN 17/12: familie. • Harmonie royale des Sapeurs- 24/11 > 07/01: Durbuy Pompiers (Athus) 10/12 om 16 uur (kerk): concert Van vrijdag tot zondag (24/11>10/12) • Les Chœurs de la Lorraine (Aubange) ‘Tam Echo Tam’ en vanaf 15/12 elke dag • Koninklijke harmonie ‘Les Echos de la Een door en door a-cappellagroep 01>03/12: Nassogne Batte’ (Battincourt) van vier zangers van verschillende 03/12: Bras, Montmédy • Traditionele kerstgezangen door

Toussaint horizonten (België, Marokko, 08>10/12: Arlon, Bastogne, zanggroep ‘Groupe Vocal de On’ en Frankrijk en Guyana). Tam Echo Rochefort, Bouillon, Libramont haar klarinettenkwartet (Saint-Hubert) Tam, dat is geen pop, geen jazz, 09/12: Bérismenil, Gouvy • Muziekacademie van Malmédy (Trois- geen soul, geen world… dat is de 09>10/12: Houyet, Libin, Soy, Ponts) ‘echo’ van zoveel inspiraties voor de Neufchâteau, Porcheresse, Trois- • Royale Schola Cantorum Wellin stadsbewoners. Ponts, Louette-Saint-Pierre (Corbion) 10/12: Manhay, Wellin, Fouches • Verjaardagsspecial La Tournerie 28/12: VertelNAMIDDAG 15>17/12: Houff alize, Bastogne, (Libramont) (FLORENVILLE) Hotton, Marche-en-Famenne, Saint- 22/12: Kerstgezangen en -deuntjes Kom een gezellig moment doorbrengen Hubert (Steinbach) bij het Syndicat d’Initiative van Florenville, 16/12: Arville, Biron (Erezée), 23/12: Harmonieën van Halanzy terwijl u luistert naar feestelijke verhalen Cherain, Herbeumont, Arbrefontaine, 27/12: Harmonie Caecilia (Les Bulles) in het gezelschap van Isabelle Prévost. Halanzy, Sainte-Cécile 29/12: Harmonie Caecilia (Pin) Feestsfeer en lekkernijen verzekerd 16>17/12: Corbion, Wanlin 17/12: Chéoux 22>23/12: Marche-en-Famenne SCHAATSBANEN 23/12: Léglise 24/11 > 07/01: Durbuy 23>30/12: La Roche-en-Ardenne Van vrijdag tot zondag (24/11>17/12) en vanaf 24>26/12: Deulin 22/12 elke dag 29>30/12: Marche-en-Famenne 25/11 > 07/01: La Roche-en-Ardenne 08/12 > 07/01: Marche-en-Famenne 15>17/12: Kerstmis in Libramont 15/12 > 07/01: Bertrix (Halle aux Foires) 02/12 > 07/01: Arlon 130 exposanten, geschenken, produ- (kleine versnapering aangeboden). centen, eten en drinken, schaatsbaan, ... VOOR KINDEREN concerten … 08>10/12 + 15>17/12: Bastogne 28/12: KinderVOORSTELLING Gratis toegang 15>17/12 + 21>23/12 + 27>30/12: Vielsalm (HABAY-LA-NEUVE) In deze tijd van alles digitaal en ‘alles, VARIA nu!’, is het ﬁ jn om even stil te staan en 15>17/12 + 21>23/12 + 27>30/12: 19/12: Uiteenzetting over bloemschikkunst en een moment met het gezin te delen, vol Kerstmarkt in Vielsalm (Noël sur kerstversiering (Aubange) verwondering bij een toneelvoorstelling, Salm) 30/12: Feesttocht (Chiny) een vertelling, een streepje muziek … Een tiental chalets, een schaatsbaan 30/12: Kersttocht (Maboge) Zoals elk jaar biedt het cultureel centrum voor kinderen, muzikale animatie en 09/12: Kerstwandeling (Bouillon) van Habay een voorstelling aan voor de het bezoek van de Kerstman. 09>10/12: Wijn en streekproducten voor kerst

Foto’s artikel Fotolia/J. Sudnitskaya, WBT/J.P. Remy, FTLB/P. Ghislain - B. Petit - P. Willems, Pâtisserie Arnould, Pâtisserie Pâtisserie Willems, Ghislain - B. Petit P. FTLB/P. Remy, WBT/J.P. Sudnitskaya, Fotolia/J. artikel Foto’s allerjongste toeschouwertjes. Dit keer (Vielsalm) wordt het een ‘verrassing’. 45 nr 20 - winter 2017-2018 Blik op de Ardennen 46 is,ER EVEN HELEMAAL UIT Tekst: Pascale Ghislain wonderlijk, ongewoon en troostend

Houdt u van hunebedden en menhirs die als een speer naar de hemel wijzen, of krijgt u maar niet genoeg van legendes rond verontrustende stenen? Bent u tegelijk liefhebber van mooie dorpen en afwisselende landschappen, routes door het

platteland en het bos? Dan is deze tocht u op het lijf geschreven. Volg ons langs deze landelijke wegen … op de ﬁ ets.

47 nr 20 - winter 2017-2018 Een ﬁ etsuitstap VOOR HET HELE GEZIN

Mist u wat training, dan raden wij u aan om de elektrische fi ets te testen. In het kader van het concept FFietsiets WWelkomelkom kocht de toeristische dienst van Hotton, waar onze tocht begint, acht elektrische Fiets Welkom tweewielers, zodat iedereen mee kan Dit label wordt toegekend aan fi etsen zonder zichzelf geweld aan te logiesadressen (vakantiewoningen, doen. Bij deze elektrisch aangedreven gastenkamers, hotels, campings, rijwielen krijgt u ook wat materiaal voor jeugdherbergen), maar ook aan basisherstellingen en een EHBO-kit en restaurants, streekbistro’s, toeristische er staan twee laadpalen in Hotton. bezienswaardigheden en musea die aan strenge criteria beantwoorden om fietsers In de winkel van deze dienst zijn ook optimaal te onthalen. U herkent ze aan alle nuttige kaarten en roadbooks voor een logo aan de ingang van de zaak in kwestie. uw uitstappen van vandaag en morgen www.lawallonieavelo.be te koop. Bijvoorbeeld deze met de knooppuntroutes van het fi etsnetwerk Famenne à Vélo. Hier is ook Riveo on- dergebracht, waar u alles te weten komt over de wereld van de rivieren. Ga er na uw tocht even kijken. De aquariums en een lange gereconstrueerde rivierarm maken u duidelijk hoe rijk onze watermi- FFamenneamenne à vvélo:élo: lieus wel zijn. Na dit bezoek kunnen de 335050 kkmm fi eetspadentspaden gezinsleden zich nog even met elkaar

Uw fietstocht in de Famenne uitstippelen volgens meten op het minigolfparcours of ge- uw persoonlijke wensen, is even makkelijk nieten van de mooie thematuinen. als praktisch! Dankzij een netwerk op maat en knooppunten is uw route vlotjes aan te passen, voor en tijdens uw tocht. Maar daarnaast zijn er ook de SityTour apps die via uw smartphone toegankelijk zijn. De perfecte oplossing om moeiteloos uw weg te vinden en rechtstreeks toegang te hebben tot een massa nuttige info … En alle geheimen van uw bestemming te ontdekken! www.famenne-a-velo.be

Blik op de Ardennen 48 ER EVEN HELEMAAL UIT

ROUTE De megalieten : 269 m Hoogteverschil

22,5 km / Zeer gemakkelijk / Barvaux 65

Wéris 66

Pas Bayard

Erezée Ny

73 74

Melreux Soy

y o -S n o tt o Hotton H eL RAV

70 Marche- en -Famenne

Klaar om te vertrekken? Op dan naar de zestiende de RAVeL-weg van Hotton naar Soy. eeuw werden We volgen de knooppunten nrs. 73 en platgelegd en 74. We fi etsen door Soy, een dorp in de vervolgens weer Famenne met een strook kalkstenen die rechtgezet wer- vroeger omgevormd werden tot bouws- den bij archeolo- gische opgravingen. tenen of kalk om de bodem vruchtbaar Als u verder de stenen weg naar deze te maken. Via het nr. 67 komen we in dolmen volgt, komt u op de site van de het dorp Oppagne, waar in het gehucht drie menhirs van Oppagne die de zuide- Pas-Bayard de steen met de hoefafdruk lijke grens van het megalietenveld afba- van het Ros Beiaard te vinden is. Naar kenen. verluidt zou het fantastische paard zich op deze puddingsteen hebben afge- Terug in Oppagne volgt u het nummer zet om met de vier Heemskinderen op 68, voor een mooie afdaling naar het zijn rug naar Durbuy te springen. Pud- dorp Biron, tussen bossen, weiden en dingsteenbanken komen we ook nog akkers. Van Biron (nr. 69), fi etst u ver- tegen in Wéris, het volgende dorp aan der naar Ny, een van ‘de mooiste dor- de rand van de Ardennen, maar dat toch pen van Wallonië’. Dit dorp van water en nog deel uitmaakt van de Famenne. Het fonteinen is beschut tegen de wind en is erg bekend voor zijn rijen dolmens en het gure klimaat door de beboste kalk- menhirs. Nr. 65 brengt u naar de dorps- helling. Ny ligt op het scharnier van de kern. Fagne-Famenne en het Ardens massief. De architectuur van zijn huizen toont Na een welverdiende pauze in een van dat het tot de twee geologische regio’s de vele zaken in Wéris (zie verder) verla- behoort. Een indrukwekkende kasteel- ten we de hoofdstad van de megalieten hoeve, die vroeger beschikte over een om richting Barvaux te gaan. Tegenover ophaalbrug, en de kerktoren met schiet- het parkeerterrein kunt u al een eerste gat herinneren aan twee defensievoor- dolmen zien, voorafgegaan door men- zieningen uit de zeventiende eeuw. hirs. Ze werden hier meer dan 5000 jaar Verlaat Ny via de rue de Longchamps geleden opgetrokken. Sla nu de richting om terug te rijden naar de toeristische nr. 66 in, naar de tweede dolmen die dienst van Hotton (R.S.I.), ons vertrek- gefl ankeerd is door vijf menhirs die in punt.

49 nr 20 - winter 2017-2018 Megalitomaniakken

Megalieten betekent ‘grote stenen’. in het oosten van de dorpen Wéris, Zoals de twee hunebedden en de vele Morville, Heyd en Ozo. Het heeft zijn menhirs die zich over acht kilometer naam waarschijnlijk te danken aan de uitstrekken in Wéris. Ze zijn opgetrokken gelijkenis met de typische Engelse op een kalkplateau (de Calestienne), op pudding met dikke rozijnen, waarop 280 meter hoog, daar waar de bodem de ronde elementen in de steen lijken. vruchtbaarder is en geschikter voor Deze dolmens en menhirs in Wéris landbouw. Deze monumenten behoren dateren uit het derde millennium voor tot de neolithische tijd. De archeologen Christus en zijn dus 5000 jaar oud. Hoe noemden dit de nieuwe steentijd, we dat weten? Dankzij de beenderen omdat er zich heel wat veranderingen die werden gevonden in de grafkamers voordeden in de levenswijze. De van de hunebedden en in de uitgraafkuil mensen bouwden nederzettingen, van een menhir. Ook het aardewerk en gingen aan landbouw en veeteelt doen. de soorten pijlpunten die in de graven Om de megalieten te bouwen, werd lagen, gaven heel wat prijs. De dolmens voor puddingsteen gekozen. Dit is een dienden inderdaad als grafkamer. Van de gruisvormig sedimentgesteente van menhirs, die bij de hunebedden in Wéris kiezel en met zandsteen als bindmiddel, horen, kan de rol niet met zekerheid dat stroomafwaarts van de dagzomen worden bevestigd. Daarom blijven deze gewonnen werd die veel voorkomen oude stenen ons ook zo fascineren.

Blik op de Ardennen 50 ER EVEN HELEMAAL UIT

HET HUIS VAN de Megalieten De site van de megalieten ligt aan het uiteinde van het dorp, richting Barvaux. We raden u aan om even halt te houden in het Huis van de Megalieten, om u te informeren over de prehistorische site die u gaat ontdekken. Een tentoonstelling met verduidelijkende borden, maquettes en voorwerpen en een reportage in drie talen (Fr / Nl / En) vertellen u meer over de mensen die de stenen in Wéris optrokken. Een ludiek kantje is de kiosk met aanraakscherm om de opgedane kennis over het onderwerp te testen of aan te vullen. In de inforuimte liggen boeken en brochures om in te kijken en in de winkel zijn wandelgidsen en kaartjes te koop om mee te nemen als aandenken. En natuurlijk kunt u voor alle culturele en toeristische info terecht bij het personeel ter plaatse.

WérisWéris – C1

Maison des Mégalithes place Arsène Soreil, 7 B-6940 Wéris + 32 (0)86 21 02 19 [email protected] www.weris-info.be

51 nr 20 - winter 2017-2018 Van stenen EN LEGENDES

Wil u enkele aangename momenten “Ik ben afkomstig van Tourinnes-La- De voorstelling van Maroussia Dussart, ‘Le Mime doorbrengen met wat poëzie en de Grosse, waar de beroemde dichter en d’argile - Histoires ardennaises’ wordt opgevoerd (her)ontdekking van de oudste Ardense zanger Julos Beaucarne het levenslicht in de vorm van een jukebox met acht verhalen legendes, dan moet u zeker op stap zag. Ik werd opgeleid in bewegingsthea- en legendes die worden verteld met poppen, de gaan met Maroussia Dussart. De actrice ter en muziekvoorstellingen aan de accordeon en tekeningen. Een ervan (De erg oude brengt de symbolische ﬁ guren van het internationale toneelschool Lassaad berg) gaat zo: Ardens erfgoed volop tot leven, met in Brussel en aan het conservatorium theater en muziek. Haar technieken zijn van Luik. Ik ben aangekomen in de Ar- De molenaar en het kaboutervrouwtje stellen zich geïnspireerd op de commedia dell’arte dennen, het land van mijn echtgenoot vragen over de omwentelingen in het landschap en het poppentheater. Het woud dat André Bernard, en ik heb er mijn tenten sinds de oerknal vier miljard jaar geleden! de puddingsteenlagen in het oosten opgeslagen om mijn gezin te stichten. van Wéris bedekt, dient als natuurlijk Ik vind het ﬁ jn om mijn voorstellingen in Duizenden jaren geleden, hebben mensen stukken kader voor haar vertellingen over het een natuurkader te organiseren, om ze rots verplaatst en opgericht … volksgeloof dat aan enkele wonder- zo een heel aparte sfeer te geven. Het Die nochtans niet te vervoeren waren! lijke stenen verbonden is. De duivel en is interessant om al deze legendes tot In de aarde, naar de hemel, naar de sterren … de heksen, de schalkse molenaar, Karel leven te brengen op de plaats waar ze Deze opstaande stenen. de Grote en Maugis de tovenaar verte- geworteld zijn.” Deze menhirs werden geplaatst, zelfs op een rijtje genwoordigen om beurt kwaad en goed door de mens, heel nauwgezet. en vertolken de tederheid, de jaloezie, Gewoon om naar de zon te kijken! de welwillendheid of de haat. Heel deze Om de zon waar te nemen tijdens nachteveningen verbeeldingswereld stemt tot nadenken ClerheidClerheid – CC11 en zonnewendes, en zet aan tot zingen om angsten af te om zo de poort van de seizoenen aan te duiden. weren. Maar Maroussia ensceneert ook Deze rijen blijven raadsels! verhalen van echte mensen, van wie de Er worden zinderende en helende energieën daden en wandaden in het regionaal Maroussia Dussart & André Bernard ervaren! volksgeheugen gegrift bleven. Zoals +32 (0)496 13 32 21 De kookpot van de Grote Beer op aarde? van de struikrovers Magonette en Géna [email protected] Ofwel ... Maar… Eigenlijk! die in 1821 werden onthoofd, of van het https://maroussiadussart.org Weten we nooit iets zeker! ‘Wilde Zwijn van de Ardennen’, de edel- Weten we nooit iets zeker … man wiens kop al veel eerder rolde, of (vrije vertaling) van herder-tovenaar Bellem.

Blik op de Ardennen 52 ER EVEN HELEMAAL UIT Wéris EEN VAN DE MOOISTE DORPEN VAN WALLONIË

Er is voor elk wat wils in Wéris, zowel voor wie van oude stenen houdt, als voor wie een zwak heeft voor het ongewone en wie graag lekker eet. Net als het dorp Ny dat u op de terugweg tegenkomt, is Wéris een van de eerste locaties die het keurmerk van ‘Mooiste dorpen van Wallonië’ kreeg. Dit label wordt verantwoord door de aanwezigheid van een romaanse kerk, oude hoeves uit de negentiende eeuw, soms met vakwerk en soms met kalksteen of zandsteen en ook klein erfgoed zoals broodovens, kapellen of opmerkelijke bomen. Infoborden geven u een kijk op hun geschiedenis.

En wil u alleen maar even uw innerlijke mens versterken, dan hebt u maar te kiezen uit de vele terrassen. Er is zelfs een kruidenierszaak waar alles te vinden is voor een geslaagde Les Lanternes picknick. op een nevenactiviteit die we al jaren uitoefenden. Maar nu de kinderen groot Les Lanternes zijn, grepen we de kans om de brasserie place Arsène Soreil, 6 van het dorp over te nemen. Het was een B-6940 Wéris +32 (0)86 38 76 83 hele ommekeer, maar we zetten de stap +32 (0)498 88 31 52 vooral omwille van de levenskwaliteit [email protected] en we hebben er allemaal samen de www.leslanternes.be schouder onder gezet. We werken met verse en seizoenproducten en zo veel mogelijk ook met streekproducten, zoals de kazen van de Paquet-hoeve in Morville, de biologische oliën van de molen van Lafosse, de forel van de Paul en Valérie wonen al jaren in Wéris. Wamme, de biologische melk van de Het stel leidt restaurant-brasserie ‘Les Henricot-hoeve … In de herfst en in Lanternes’, een sympathiek adres dat de winter staat er wild op onze kaart, eenvoudige gerechten serveert ‘côté een must voor de Ardennen. Hert en cour’ en iets meer verﬁ jnde gerechten everzwijnragout zijn erg in trek bij onze ‘côté jardin’. Ze zijn trots dat ze hun klanten.” steentje kunnen bijdragen tot het dorpsleven. Paul is trouwens voorzitter van de dorpsvereniging ‘Les amis réunis’, die lokale animatie organiseert en onder meer ook een nieuw bier tegen maakloon creëerde, ‘La Wérisienne’. Dit kan gedronken worden van het vat in hun zaak, of op ﬂ es worden gekocht bij de dorpskruidenier.

Kunt u ons het verhaal van uw zaak vertellen? “Het is een familiaal project, dat aansluit

53 nr 20 - winter 2017-2018 BIJ Hary Cot

andere keuken aanbieden, van gastronomie tot de meer traditionele keuken.”

Tijdens zijn leerperiode benaderde de jonge chef twee grote namen van de Belgische keuken: Yves Mattagne (Sea Grill in Brussel) en Sang Hoon De- geimbre (L’air du temps in Liernu), die zijn idool blijft. Deze laatste, een heuse alchemist van de hedendaagse keuken, bracht hem de zin bij om naar onge- kende smaken te zoeken.

Een huis dat recht uit de sprookjes van Net als deze grote chef hecht Gaël Grimm lijkt te komen en ontsproot uit veel belang aan de kwaliteit en de de verbeelding van Dominique Noël, de versheid van de producten die hij zorg- architect van restaurant La Gargouillle vuldig selecteert. Hij vertelt ons onder en van hotel La Balade des Gnomes in meer over de producten van een jonge Heyd… Kom en ontdek het verrassende groentekweker uit Méan (La Ferme des kader van La maison de Hary Cot, op Jeunes Pousses) of over de dagelijkse een boogscheut van de dolmens. De levering van zeevis. Zijn motto is en jonge chef beoefent een zogenoemde blijft: “Perfectie bestaat niet, maar is bistronomiekeuken, die hij zelf deﬁ ni- wel te benaderen.” Hij verbaast graag eert als “een technisch beheerste keu- en biedt graag verrassende combina- ken, met een verzorgde presentatie, ties aan. Omdat hij op lage temperatuur maar vereenvoudigd en beperkt tot drie kookt, blijven alle smaken en de smeuïg- gangen (voorgerecht, hoofdgerecht en heid van het uitstekende product be- nagerecht).” houden. Opgelet echter, zijn restaurant is enkel ’s avonds open, van dinsdag tot Het woord bistronomie is een samen- zaterdag. Het is dus voorzichtig om te trekking van ‘bistro’ en ‘gastronomie’. reserveren, want de mond-aan- Deze nieuwe formule wil een ﬁ jnproe- mond lijkt goed te werken. verskeuken toegankelijker maken, zonder een al te gepeperde rekening. Het La maison de Hary Cot is dit model dat ook gekozen werd door rue des Dolmens, 32 het jonge stel Gaël Colinet en Fanny B-6940 Wéris Perreaux: “Het is tegelijk een manier om +32 (0)470 89 46 29 ons te onderscheiden van de collega- [email protected] restaurateurs in hetzelfde dorp, die een www.lamaisondeharycot.be

Blik op de Ardennen 54 ER EVEN HELEMAAL UIT

AU GARDE-MANGER d’Obélix Sleur niet met al die zware lekkernijen voor uw picknick. Wil u even uitblazen, loop dan gewoon binnen in de kruidenierszaak van het dorp. Daar maken ze broodjes met verse producten klaar (kaas, vleeswaren, pasteien, biologische groenten en fruit), en streekspecialitei- ten.

Een uitstekende tip voor de eindejaarsfeesten ook, want de eigenares van de winkel Cindy kan voor u geschenkpak- ketten maken met even originele als ambachtelijke producten: thee, fruitwijnen, praktijk, om een duurzame relatie met vleeswaren, speciale bieren. Soms wor- de klanten uit te bouwen. Een voorbeeld den er ook wijnproeverijen georga- van haar attente aanpak: wanneer de niseerd. What else? Au Garde-Manger scholen weer starten, maakt ze om de d’Obélix is wel degelijk een buurtwin- vergeetachtigheid van overwerkte moe- kel. In een hoekje van de zaak staat een ders op te vangen, een heerlijk choco- koffi emachine, voor een kopje terwijl ladekoekje, om goed te beginnen aan de u met andere klanten praat, om kennis dag in de klas. te maken of om wakker te worden. Een opmerkelijk detail is dat de winkel al open is vanaf 6.30 uur en pas sluit om 19 uur. Maar door deze lange openingsuren Au Garde-Manger d’Obélix kunnen zowel de vroege arbeiders hier rue des Dolmens, 10 vers brood komen kopen als late wer- B-6940 Wéris kers hun voorraad komen inslaan na een +32 (0)86 21 90 82 lange werkdag. [email protected] Au Garde-Manger D’Obelix “Ik wil meer aanbieden dan wat bij een zogenoemde ‘noodkruidenier’ te vinden is. Ik stel graag mijn klanten tevreden die mij het hele jaar door doen leven. Ik hou erg van het contact met de mensen ANDERE ADRESSEN en ik ben blij dat mijn winkel meewerkt aan het dorpsleven, ik probeer er een in Wéris ontmoetingsplek van te maken zoals dat vroeger was.” Le Cor de Chasse +32 (0)86 21 14 98 www.lecordechasse.be Cindy gaat erg ver in de dienstverle- Moderne en gastronomische keuken. ning aan de klanten. Ze selecteert de Restaurant met 1 ster in de Michelin producten zoveel mogelijk op basis van Gids, lid van de “Jeunes Cuisiniers hun wensen. Is dat niet de beste manier d’Europe”. om aan ‘customer relationship manage- Tièsse di Bwès ment’ te doen, zoals in de beste bedrij- +32 (0)86 38 71 63 ven? Cindy brengt haar meelevendheid www.tiessedibwes.be en haar luisterend oor dagelijks in de Geraffi neerde, lokale en creatieve keuken.

Au Milieu de Nulle Part +32 (0)86 21 02 77 www.lapierrelevee.be Fijne keuken. Beperkt aantal zitplaatsen (12 personen). Foto’s artikel A. Bernard, FTLB/A. Segers A. Bernard, FTLB/A. artikel Foto’s L’Eso-thérix +32 (0)86 32 27 20 55 nr 20 - winter 2017-2018 Degustatiesalon. BLIKBBLLIKIK VANVVAAN DEDE JONGERENJONONGGEEREREN Tekst:TTekst:ekekstst: KevinKevinKeKevivin HazardHHaHazardazzaardrd VAN DE ARDENNEN naar de sterren

Een weekend met het hele gezin in het Euro Space Center

Antony,A Charline, Sylvie en Yannick Luxemburg op het programma: “Ik komenk uit Vrigne-aux-Bois in de Franse wou mijn gezin meenemen naar het Ardennen,A bij Charleville-Mézières. Voor Euro Space Center, nadat ik hier een henh hebben de Ardennen geen grenzen. personeelsetentje had. Ik vond het een Bijna elk weekend bezoeken ze het originele locatie en hier ben ik dus terug Belgische deel van de Ardennen. Of zoals om mijn echtgenote en kinderen de plek patriarch Yannick ons toevertrouwt: “Wij te laten ontdekken.” zijn geen gezin dat zijn tijd doorbrengt voor de tv of met tablets. We komen bijna elk weekend naar België. In de zomer trekken we eerder naar Bouillon, Missies ISS, Ariane, voor mooie wandelingen.” Hun favoriete plek is Rochehaut: “We zijn dol op het Soyouz, Discovery treintje en krijgen maar niet genoeg van het uitzicht op Frahan. In de winter gaan Elk weekend biedt het Euro Space we geregeld naar Florenville, omdat alle Center verschillende programma’s van winkels daar ook op zondag open zijn.” een of twee dagen aan, die vooraf te reserveren zijn. De deelnemers kruipen Dit septemberweekend zette Yannick dan in de huid van een astronaut, gaan een ander hoekje van Belgisch op verkenning in de ruimte. De familie

Blik op de Ardennen 56 BLIK VAN DE JONGEREN

Cornet koos voor de Ariane Missie, geslaagd. Met de vallende sterren en met op het menu een reeks draaide andere ruimtevaarders rond je, lijkt oefeningen, die de echte astronauten het alsof je er echt bent.” Sinds juni moeten uitvoeren vooraleer ze aan 2017 wordt ook de derde versie van het boord van een raket gaan: draaistoel, concept aangeboden, met een visuele multi-axisstoel, simulator om op de ervaring die nog verder gaat, een maan en op Mars te wandelen, … betere beelddeﬁ nitie en zeer reactieve animatie.

Yannick, die van sterke sensaties Ieder zijn eigen houdt, gaat vooral voor de draaistoel. Ruimtevaarders doen deze oefening attractie om niet ziek te worden in de ruimte. Samuel, de gids van de dag, licht de Elk gezinslid heeft zo een eigen favoriete reden toe: “twee organen spelen een activiteit. Voor de ouders is dat de rol in ons evenwicht: het binnenoor ‘Moonwalk/Marswalk experience’ en de en de ogen. In ons binnenoor zit een draaistoel. “De maanwandeling gaf me vloeistof. Als deze beweegt, krijgen de echt het gevoel dat ik op de maan en op hersenen de boodschap dat de persoon Mars rondliep. Het was indrukwekkend”, beweegt en de ogen bevestigen deze vertelt Sylvie. Deze attractie van het Euro boodschap. Maar in de ruimte is de Space Center is een wereldexclusiviteit. vloeistof van het binnenoor onderhevig “Alsof je gewichtloos bent, tussen aan de zwaartekracht. Ze stuurt dus vliegen en lopen in. Het verschil in veel boodschappen naar de hersenen, zwaartekracht tussen Mars en de maan alsof de persoon voortdurend in is een interessante belevenis.” beweging is. De ogen sturen echter de tegengestelde boodschap door: “we Om bezoekers helemaal onder te bewegen niet”. Het resultaat is dat veel dompelen in deze planeten, heeft het astronauten ziek worden als ze hun Euro Space Center een interactief hersenen niet trainen om niet meer te masker klaarliggen. Met een ‘Oculus luisteren naar hun binnenoor. Dat is het Rift’ waant de astronaut van de dag doel van de draaistoel.” Gewapend met zich echt in een maan- of Marsdecor. een ﬂ inke dosis moed gaat Yannick dus “Ik dacht dat het op Mars donkerder op de stoel zitten. Hij sluit de ogen en was, somberder. De animatie is erg laat zich 45 seconden lang tegen een

Te winnen: 2 x 4 tickets voor een ‘Spektakelparcours’ in het Euro Space Center in Transinne

Wedstrijd van 01/02 tot 15/02/2018 http://bit.ly/Ardennen2017

57 nr 20 - winter 2017-2018 om moderner, comfortabeler en immersie- ver te zijn. De enscenering wordt volledig herzien.” Voor wie niet vertrouwd is met het Euro Space Center, “tijdens een simu- latie van een ruimtemissie kunnen onze bezoekers een vluchtsimulator besturen en alle echte procedures van het NASA testen: opstijgen, baan kiezen, een satelliet neer- zetten, een afspraak met het International Space Station, in de atmosfeer gaan en landen. De missie wordt voorafgegaan door uitleg over de verschillende mogelijke rollen.

Vanaf november 2018 wordt het Euro Space Een unieke plek Center volledig gerenoveerd. We knappen de zalen en het buitengebouw op om de Wie vaak langs de E411 tussen Aarlen en mensen in nog betere omstandigheden te Namen rijdt, kan het Euro Space Center kunnen ontvangen.” echt niet missen. Het is dan ook een immens gebouw vol zonnepanelen en Stagiairs uit de hele wereld met raketten rondom. Hier is trouwens alles begonnen, met een raket die in Naast de bezoeken en de evenemen- de buurt van Libin achterbleef nadat ten voor het grote publiek, die elk jaar een ruimteproject werd afgeblazen, meer mensen aantrekken - tot een geen met een burgemeester met veel schatte 50.000 voor 2017 - biedt het interesse voor de ruimte. Met steun van Euro Space Center ook stageplaatsen het agentschap voor de economische aan (nvdr: bezoekers, scholen … enkele ontwikkeling van Luxemburg Idelux, dagen lang), voor belangstellenden met opent het centrum de deuren in 1990. allerlei achtergronden en landen van De raket in kwestie verwelkomt trouwens herkomst: “we onthalen meer dan 35 ver- nog altijd de klanten aan de ingang van schillende nationaliteiten, want ons concept het reusachtige gebouw. is echt uniek. Dit jaar verwelkomden we onze eerste Chinese stagiairs. We heb- Deze plek rond een uniek concept ben klanten uit Zwitserland, Israël, Ierland, blijft zich trouwens ontwikkelen en heeft Frankrijk, Australië, Dubai, Oman... In de nog mooie verrassingen in petto voor komende maanden richten we ons op de de toekomst. Volgens communicatie- Scandinavische landen zoals Denemarken, verantwoordelijke Yvan Fonteyne “wordt Noorwegen, Zweden.” de hele ruimtemissie deze winter herwerkt

Blik op de Ardennen 58 BLIK VAN DE JONGEREN

constante snelheid ronddraaien. Het is van de zetels en de 3D-ﬁ lm maken de even duizelen als hij weer stilstaat en hele belevenis superleuk! zijn ogen opendoet, maar dat vindt het groepje best grappig. Wanneer het gezin De kinderen aan zet een team wordt

De elfjarige Antony verkiest de multi- Om deze boeiende dag met het hele axisstoel of de ‘overkopper’ zoals hij gezin af te sluiten, doen ze mee aan een het toestel noemt. Deze stoel is een ‘raketworkshop’. De leerling-astronauten grote klassieker in de training van van de dag vertrekken samen voor een astronauten. Hij bootst de desoriëntatie spektakelparcours. Dit bezoek met na die ze kunnen ervaren aan boord van audiogids geeft onder meer toelichting een ruimteveer. “Ik vind sterke sensaties bij de planeten, het opstijgen van de keitof en die krijg je hier. Ik draaide nog raketten en de verovering van de ruimte. maar enkele tientallen seconden rond Al even origineel is de ontdekking van toen ik al vond dat het ding mocht al die dingen uit ons dagelijks leven die stoppen. Ik hoorde dat astronauten zes ontstonden uit de ruimtetechnologieën: uur per dag in die stoel oefenen, straf gedroogd voedsel, de airbag, het vind ik dat.“ brandalarm, het overlevingsdeken, …

Charline is 13 en zij was vooral onder de De laatste etappe van de dag brengt indruk van de space show. Deze best de hele stam samen met één doel voor het blad lijmen dat als romp zal dienen geestige en originele tekenﬁ lm in 5D ogen: hun heel eigen raket bouwen, de en de vleugels uitsnijden. Intussen (5 dimensies) speelt zich af tijdens de ‘Rocket’, met nuttige tips van Samuel. versieren de kinderen de raket en eerste maanlanding in 1969. De mens zet De raket kan een hoogte van 100 meter vervaardigen ze de landingsparachute. zijn eerste stappen op de maan, maar er halen. De ouders vinden het leuk om Alweer een geslaagd weekend voor zijn ook drie astronautvliegen van de nog eens te knutselen en buigen zich de familie Cornet, ver van televisie- en partij. De special eff ects, de beweging over de moeilijkste stappen in de bouw: andere schermen.

Transinne – B2

Euro Space Center Devant les Hêtres, 1 B-6890 Transinne +32 (0)61 65 64 65 [email protected] www.eurospacecenter.be Foto’s artikel FTLB/P. Willems - K. Hazard, , Fotolia/Pixel Willems FTLB/P. artikel Foto’s

59 nr 20 - winter 2017-2018 DE ARDENNEN ZONDER GRENZEN Tekst: Pascal Willems De Legend Boucles: hét winterevenement 2, 3 en 4 februari 2018

Door hun tenten op te zettenLegend in het hart van Bastogne, sloegen de Boucles twee vliegen in een klap. Enerzijds vergasten ze zo de piloten – onder wie zowat vijftig ‘lokale’ – op een fantastisch speelterrein en anderzijds brachten ze de harten van de fervente autosportliefhebbers in vervoering. Deze ‘Boucles’ dragen de titel ‘Legend’ sinds 2006 en hebben het vuur van de grote rally’s van vroeger weer aangewakkerd. Het recept van dit succes? Een goed gedoseerd compromis tussen regelmaat en snelheid, een gemoedelijke sfeer, een echte show, een palet van piloten met naam en een publiek dat massaal de wagens en hun meesters aan het stuur komt bewonderen.

Blik op de Ardennen 60 DE ARDENNEN ZONDER GRENZEN

De Boucles zijn natuurlijk al lang legendarisch. te eten en te drinken is, kan er nu al gerekend En het is niet gelogen om te stellen dat in worden op een grote opkomst tot in de late (of 2015 een nieuwe stap werd gezet toen ze Spa vroege) uurtjes. Dankzij de gratis en doorlopend inruilden voor Bastogne. Het aanzienlijke succes toegankelijke parkings kan de auto tot dicht bij van de meer Luxemburgse dan Luikse maar nog het stadscentrum blijven staan. altijd duidelijk Ardense editie, werd bevestigd en in 2016 zelfs overtroff en. In 2017 haalden ze een ongelooﬂ ijk niveau, zowel wat competitie als De beste zĳ n er bĳ bezoekersaantallen betrof, met de aanwezigheid van de beste twee Belgische rallypiloten. Het laat geen enkele twijfel dat het maximale Thierry Neuville, vice-wereldkampioen in 2016, aantal wagens weer zal gehaald worden. en François Duval, die de wedstrijd al drie keer En opnieuw zal het parcours buitengewoon won. In 2017 hielden de Legend Boucles al zijn. En het plateau net zo. Met misschien de hun beloftes. En voor 2018 ogen ze alweer erg aanwezigheid van Thierry Neuville die in 2017 veelbelovend. op een andere planeet de legende binnenreed. Als laureaat van 18 klassementsproeven op 18, tegelijk pijlsnel en spectaculair maar wel de In de buurt van uw idool vele valstrikken van de 59ste editie vermijdend, zal de beste Belgische piloot ongetwijfeld zijn Het is intussen traditie, de sterpiloten zijn al best doen om zijn naam een tweede keer te vanaf vrijdagavond te vinden in de hoofdtent laten noteren op het palmares van de Legend op de place McAuliff e om handtekeningen uit Boucles. Het staat als een paal boven water dat te delen. Er liggen posters en foto’s te wachten grote Belgische en buitenlandse namen van de op de toestromende fans die deze unieke kans rally paraat zullen staan om om ‘legendarische’ sterren te ontmoeten, niet hem er van af te houden. De willen missen. Hun wagens staan ten toon in de speciale etappes, waaronder hoofdstraat, die die avond verkeersvrij is. In 2017 de zondagse langs de Ardense hield de enthousiaste mensenmassa zich tot laat bossen en wegen, zullen in de nacht op in de stad. En het is weer met veel zeker sterke momenten doen geestdrift dat de handelaars tussen de tank op beleven, zowel voor de piloten de place McAuliff e en de kerk aan het eind van als voor de toeschouwers … de rue du Sablon hun deuren zullen openhouden tot 22 uur. En omdat er in Bastogne zowat overal www.racspa.be

61 nr 20 - winter 2017-2018 Thierry Neuville

alles te organiseren vanuit Nut’s City. En het liep allemaal gesmeerd. Omdat de wedstrijd al sinds 1968 in Spa liep, kregen we het hard te verduren van een deel van het publiek. We hebben dan toch twee klassementsproeven behouden in de provincie Luik. Zelfs voor de rijders was het een Nicolas Gilsoul schok om Bastogne te verlaten …”. Welke zĳ n de typ ische kenmerken van de Legend Boucles in de versie Bastogne? Pierre Delettre “De tweede dag op onverharde wegen wordt ons benijd. Om een dergelijke dag te beleven in een bos op een dergelijk terrein tijdens een rally moet je al snel naar Finland en Engeland. Het Pierre Delettre, terrein is fantastisch. We kunnen bijna eindeloos Vijf vragen aan vernieuwen. Vandaag betreurt niemand nog organisator van de Legend Boucles Bastogne Spa. Rond het kasteel van Mirwart rijden, samenkomen aan het Euro Space Center of op de place de la Basilique van Saint-Hubert, dat Pierre Delettre, dat is de ‘vriendelijke organisator’ van de zijn originele decors. Ik was toeschouwer tijdens Boucles, een taak die hij van zijn vader Alphonse overerfde. De het wereldkampioenschap toen ik jong was en vrolijkerd, die niet weg te denken is uit het landschap van de dankzij de rally’s heb ik landschappen gezien die Belgische rally’s, is een rasechte Ardenner. “Mijn grootmoeder ik anders nooit zou zien omdat het in de winter of was van La Roche en ik woon wel op het plateau van Herve, vroeg in de ochtend was. Wondermooie hoekjes maar toch beschouw ik mezelf als door en door Ardens. die je blij bent te ontdekken.” Toen ik de Boucles van Spa naar Bastogne verhuisde, kreeg ik een fantastisch onthaal. Ik heb dynamische mensen Wat vindt u van de eff ecten van uw rally? ontmoet, initiatiefnemers zoals ik er maar weinig tegenkom “Ik lees op de sociale netwerken dat veel piloten ergens anders …”. Het beeld is geschetst! en toeschouwers daarna terugkomen naar de streek. Automagazines zijn er proeven gaan afl eggen. De eerste reacties van de journalisten Waarom dez e ‘transfer’ van de wedstrĳ d waren dat Bastogne aan het eind van de wereld van Spa naar Bastogne? lag! Vandaag zeggen ze me dat het amper iets Pierre Delettre: “We wilden al een tijdje weg uit verder is dan Spa. En dan zijn er nog al die mensen Spa. In 1983 werden er drie speciale etappes die hier komen logeren of dingen bezoeken. Voor georganiseerd in Bastogne. In de praktijk werd Bastogne zijn de Boucles een ‘meerwaarde’. ik gecontacteerd door Luc Caprasse, die instaat Ze lopen ook in een minder drukke periode ten voor de werken van de Stad Bastogne en zelf ook opzichte van het herdenkingstoerisme. En ook piloot is. Hij stelde ons voor om naar zijn regio te komen. En dat hebben we dan ook gedaan in 2014, met nog altijd het vertrek in Spa, maar twee keer twee opeenvolgende etappes in de provincie Luxemburg. En ook het toeval heeft een beetje geholpen. Mijn dochter, die leiding geeft in de jeugdbeweging, verbleef in een kamp in Mirwart, waar mijn echtgenote haar ging bezoeken. Na de Boucles hebben we er een weekend doorgebracht. Ik heb de streek verkend en een haalbaarheidsstudie gedaan in de buurt van Saint-Hubert, La Roche, Houff alize… In mijn hoofd was de route voor de rally daar al uitgetekend. Drie dagen later werd tijdens een debriefi ng in Bastogne de vraag gesteld om

Blik op de Ardennen 62 DE ARDENNEN ZONDER GRENZEN L’ARDENNE SAN

dat komt de lokale handel ten goede. Het enige In totaal zal er 210 km afgelegd worden in 19 probleem zijn de hotels in Bastogne. Er zijn veel klassementsproeven. De piloten? De meeste kleine structuren, maar geen grote hotels. De willen aan het vertrek komen … maar ook de gîtes zijn altijd goedgevuld. En des te beter, er eindstreep halen! De top zou Thierry Neuville moet voor elk budget wat wils zijn.” als wereldkampioen aan het vertrek zijn. Maar de budgetten om sterren uit te nodigen, zijn Welke klassementsproeven verkiez en de erg zwaar. We zullen daarnaast streven naar piloten? nog betere animatie rond de rally, met een “De piloten vinden vooral de proef op asfalt van aantal nieuwigheden. Wat de mediaweerklank Mirwart op zaterdag de mooiste in zijn soort betreft, hadden we in 2016 al internationale in België. Ook over de zondag op onverharde berichtgeving in 47 landen! De Schotse piloot wegen zijn de piloten erg lovend. Wij dwingen Allister McRae, die in Australië woont, vertelde respect af dankzij een uitstekende samenwerking me dat Australiërs onze rally live volgen!” met het Departement Natuur en Bos. Onze sport is a priori erg vervuilend, maar veel minder dan andere horen we. Wij leggen ook winterbanden op, die minder beschadigen dan zomerbanden. We beveiligen de koorden (binnenbochten) met balen, paaltjes, … voor de schoonmaak werken we met jeugdbewegingen die alles oprapen zodra een etappe gedaan is. Er zijn stukken bos, waarvan één aan Herbeumont, waarvoor we 27 professionele stewards hadden aangeworven om te verhinderen dat de mensen in bepaalde boszones zouden lopen. We hebben ook veel contact met de Bosraden, om maximaal te vermijden dat het wild omsingeld wordt en het zoveel mogelijk met rust te laten. Het DNF adviseert ons om niet elk jaar op dezelfde plekken te komen. Dat is ook beter voor de piloten. We zorgen ervoor om zo weinig mogelijk hinder te veroorzaken, ook al brengen we enkele tienduizenden mensen op de been (ongeveer 80.000 toeschouwers in 2017). We hebben uitstekende contacten met de politiezones waarmee we volop samenwerken.”

Hebt u info over de editie 2018? “Een andere datum! We grijpen terug naar de historische data van de Boucles, namelijk het eerste weekend van februari. Naast de categorieën Classic en Legend, bieden we een derde aan onder de naam ‘Challenger’. Ik kan ook aankondigen dat er twee lussen van zes klassementsproeven op asfalt zullen zijn op zaterdag. En zeven op zondag, of dus een meer dan in 2017. Het wordt weer een magische dag, in een uitzonderlijk kader dat niet moet onderdoen voor andere grote rally’s in de wereld. In de praktijk konden we uit elf mogelijkheden kiezen, allemaal goedgekeurd door het DNF. Er waren dus teleurstellingen … Onze rally komt in twee nieuwe gemeenten: Florenville en Paliseul.

63 nr 20 - winter 2017-2018 De Glaudes: wat een familie!

In 2017 stond vader Christian, een kranige De jongste, Guillaume, werkt in een Ardense zestiger, aan het vertrek van de Legend Boucles garage die gespecialiseerd is in de voorbereiding in dezelfde categorie als zijn twee zonen! Het van oude Volvo’s voor de wedstrijd. was drie keer raak. Sébastien, de oudste zoon van 36, eindigde tiende, de jongste van 29 lentes, Welke voorbereidingen houden de Boucles Guillaume, volgde op de 27ste plaats en de vader in? werd 29ste. Hij neemt in 2018 weer deel met zijn “Het werk is over het hele jaar gespreid. Wij dochter Anne als copilote. En ze zijn allemaal van organiseren een steunmaaltijd in januari om plan om het volgend jaar minstens even goed te het ﬁ nancieel wat draaglijker te maken. De doen. manuele voorbereiding van de wagens vraagt veel werk. Eerst moet je alles herstellen wat stuk Christian, burgemeester van Bertogne, kreeg is. Vervolgens trachten we de prestaties en de de familiale Volvo om te leren rijden en zijn betrouwbaarheid van onze wagens te verbeteren. rijbewijs te halen. Sindsdien bleef hij trouw aan Ook al willen we ons niet onderling vergelijken, het Zweedse merk en reed hij al aan het stuur we laten ons toch meeslepen in het spel. Er is van bijna alle modellen. Hij kent vooral de 140 wat familiale wedijver, maar we staan vooral altijd erg goed, die hij kocht nadat de auto lange tijd klaar om elkaar te helpen.” werkeloos achter in een garage had gestaan. Welke zĳ n de sterke punten van de huidige “Toen mijn zoon Sébastien en ik hoorden dat de Boucles? Boucles weer naar onze streek kwamen, en in “De klassementsproeven zijn fantastisch een ‘Historic’ versie, beslisten we om de Volvo en de organisatie wordt alsmaar beter, met weer van stal te halen en minimaal op te knappen bijvoorbeeld de strikte naleving van de om zo dicht mogelijk bij het origineel te blijven. tijdschema’s. We wachten niet meer aan het We vertrokken om ons te amuseren en kregen vertrek van de klassementsproeven en blijven het laatste nummer van de 76 wagens, om in dus geconcentreerd. De adrenaline zakt dus niet. het midden van het klassement te eindigen. De spreiding van de rally over twee dagen, was We werden vooral weer gebeten, want deze een geniaal idee. Er staat altijd meer volk langs editie werd betwist in de sneeuw, met werkelijk de wegen, met helaas ook enkele waaghalzen die betoverende momenten …” de risico’s niet of zeer slecht inschatten. In 2017 Foto’s artikel FTLB/P. Willems, J. Letihon, Ch. Glaude Letihon, J. Willems, FTLB/P. artikel Foto’s

Blik op de Ardennen 64 DE ARDENNEN ZONDER GRENZEN

stonden er voor de klassementsproeven overal evenals een actie om de omwonenden te toeschouwers. Laten we niet vergeten dat er in waarschuwen en wat logistiek. Als alles goed totaal een veertigtal teams zijn uit de provincie georganiseerd is, wordt het alsmaar makkelijker Luxemburg zelf. En door de grote weerklank in de jaren nadien. Ik moet toevoegen dat dit de media met de komst van internationale grote evenement onze gemeente veel zichtbaarheid namen, zijn de Boucles de grote attractie en het geeft. Het is ook economisch een goede zaak, evenement van februari geworden. De beste want de 400 bedden die op ons grondgebied Belgen zijn van de partij, om het op te nemen beschikbaar zijn, zijn bijna allemaal bezet. En dat tegen vroegere buitenlandse kampioenen.” in een periode dat het toeristisch eerder minder druk is, niet te vergeten!” De mooiste klassementsproef? “Cobru-Wittimont! Dat is bij ons! Hij loopt langs Andere rally’s dan de Legend Boucles? de gezinswoning. We hebben het geluk dat we “Ja, de jongeren doen mee aan de Boucles van op een stevige fanclub kunnen rekenen, die altijd Clervaux, aan de Rally van de Famenne en enkele van de partij is, want deze klassementsproef is in provinciale rally’s”, meldt de pater familias. “Zo onze gemeente uitgetekend.” blijven we getraind”, haken de jongens in. “Maar dat vraagt ook tijd en budget om de wagens Wat betekenen de Boucles voor een in orde te brengen. Gelukkig zijn onze Volvo’s gemeente? misschien niet erg krachtig, maar wel stevig en “Op ons gemeentelijk grondgebied zijn er twee betrouwbaar. En vooral, we kennen ze erg goed. of drie klassementsproeven. Door de jaren heen Ze waren niet voorbestemd om aan rally’s mee te worden de mechanismen en zelfs automatismen doen. Ze vallen een beetje uit de toon, maar wij uitgebouwd, onder meer met de RACSPA. Voor genieten ervan om in andere dan andere wagens de Boucles vinden twee tot drie vergaderingen te rijden.” plaats tussen de organisatoren en de Politie,

65 nr 20 - winter 2017-2018 AUBERGE D’ALSACE HÔTEL DE FRANCE ****

30 CHAMBRES SPACIEUSES 30 RUIME KAMERS avec bain/douche, PROMOTIONS met bad/douche, wc privé, sèche-cheveux, toute l’année ! privé wc, haardroger, ascenseur, Wi Fi, TV, mini bar lift, Wi Fi, TV, mini bar Séminaires Seminaries PROMOTIES Accueil de groupes Opvang van groepen gedurende Pension complète et demi-pension Vol pension en half pension het hele jaar ! Forfaits mid-week Mid-week arrangementen Salle agréable pour les autocaristes Aangename zaal voor autocarchauffeurs

Ambiance familiale Familiale sfeer Salle de jeux pour enfants Speelzaal voor kinderen

Faubourg de France 1 & 3 - 6830 BOUILLON (Belgique - België) Tél : +32 (0)61 46 65 88 - +32 (0)61 46 60 68 - Fax : +32 (0)61 46 83 21 [email protected]

WWW.AUBERGEDALSACE.BE - WWW.HOTELDEFRANCE.BE Op deze kaart staan de locaties aangeduid die in dit nummer aan bod komen, elk met een referentiecode (bv.: Manhay C1, om ze vlotter te vinden). 267km Utrecht A BCD163km 300kmAmsterdam Düsseldorf 151km 173kmEindhoven Köln 86km Sy 91km ManhayManhay – C1 Maastricht Aachen 51km Liège Bomal BELGIË

Durbuy Aisne 48b Provincie Luik 57km Liège BARVAUX Wéris BELGIË Grandhan Biron Erezée 49 Provincie Namen 148kmAntwerpen Deulin Soy VIELSALM 106km Manhay 1 Bruxelles N63 Aisne Lierneux Hotton Ourthe 49km Namur Salm Celles 50 311km Rendeux Amsterdam 207km Chéoux Marcourt MARCHE-EN-FAMENNE Breda Gouvy 153km Marloie Cielle LA ROCHE-EN-ARDENNE 232km Oostende Antwerpen Cherain Bérisménil 110km Bruxelles Wamme N4 LLomme 18 km 51 54km Nadrin Namur Achouffe Ourthe orientale Rochefort 205km Nassogne Lille Wanlin Ortho Houffalize 325km Paris Champlon 52 23 Bertogne Wellin Grupont Tenneville Tellin 25 km E25 Fourneau N89 65 km Lesse 23a St Michel 2 Lomme SAINT-HUBERT N4 Daverdisse 22 km Arville REDU 53 Amberloup Wiltz 24 54 Gembes Sainte-Ode BASTOGNE Libin 55

Our Maissin Lesse

Vaux-sur-Sûre56 39 km N4 E411 Groothertogdom Libramont-Chevigny Paliseul 43,5 km 25 LUXEMBURG Sûre 26 27 25 km N89 Bertrix Fauvillers Rochehaut Frahan Vierre Martelange 3 Botassart Les Hayons Aleines NEUFCHÂTEAU 28 Léglise Poupehan Corbion Herbeumont BOUILLON 40 km Rulles Attert 28a Heinstert 22km Chiny Semois

Sedan Mellier Habay 322km Sainte-Cécile Vierre 119km Marbehan Attert Reims Strasbourg Lacuisine Semois Habay- Muno 29 la-Neuve 160km Châlons Izel Chassepierre 30 267km Paris Jamoigne Etalle ARLON Florenville Tintigny 31 Bellefontaine N4 Semois 32 33 Pays-Bas FRANKRIJK 21km Saint-Léger Luxembourg Meix- 75km Anvers Villers-devant-Orval N81 Bruges devant-Virton Rachecourt Messancy Trier 4E 17 259km E 40 Hasselt E 403 E 17 E 40 Bruxelles Ton Aubange Frankfurt Gand Allemagne Mussy-la-Ville

Courtrai N4 E 25 VIRTON Tournai E 411 Liege E 19 Musson E 42 E 42 Athus Mons E 42 Saint-Mard Vire Namur Charleroi E 25 Rouvroy

E 411 N4 Torgny

Bastogne

Neufchâteau N4 Grand-Duché France de Luxembourg

Luxembourg-ville Arlon

67 nr 20 - winter 2017-2018 IN HET VOLGENDE NUMMER

NATUURPARKEN, OOK EEN VERHAAL VAN MENSEN Momenteel zijn er vier in Belgisch Luxemburg. Samen bedekken ze al 48% van het grondgebied. En er loopt een project om een vijfde boven de doopvont te houden, het natuurpark van de zuidelijke Ardennen of ‘Parc naturel de l’Ardenne méridionale’. Klaar om van dichterbij kennis te maken met gebieden met een sterke identiteit, heuse laboratoria

BLIKVANGER voor een harmonieuze ontwikkeling van de natuur en de menselijke activiteiten? Kom dan maar mee …

EÉN DAG OP PAD, ACHT DAGEN GEZONDHEID! Het is zo waar dat de uitstippelaars van de langeafstandswandelpaden er hun slogan van maakten. Een nieuwe editie van het Grote Routepad GR57 langs de Ourthe, “Les sentiers de l’Ourthe” , de inhuldiging van een wandelpad dat de drie trappistenabdijen van Wallonië verbindt, een ruimer digitaal aanbod, de zestigste verjaardag van de VZW in 2019, … het werd hoog tijd voor een balans.

REUZEN BLIJVEN REUZELEUK Reuzen hebben altijd een rol gespeeld in de geschiedenis of de lokale legendes. Daarom brengen ze ook vandaag nog leven tijdens de traditionele feesten in onze steden en op ons platteland. We wandelen een stukje met ze mee.

TOCH GEEN HOOGTEVREES? Rotsklimmen is niet alleen weggelegd voor geoefende pro’s die vastgeketend in hun gordels aan kleurige touwen als heuse Spider-mannen naar omhoog gaan. Hun bewegingen lijken erg ingewikkeld, maar in feite kan iedereen het.