HBC_txt 6/2/06 1:51 pm Page 1

ADAU DINGS IL H L C E A I O N U D B U A E N S C R C Y I

I

O R

D L

G

O

D

F

T N O

O

S

Y

L

I R C C WH Y M R U A L E S

Cyngor Adeiladau Historic Buildings Hanesyddol Council for CYMRU

49ain 49 th

ADRODDIAD BLYNYDDOL ANNUAL REPORT 2004–05 2004–05

Cyhoeddwyd gan Published by the Gynulliad Cenedlaethol National Assembly for Wales Cymru yn unol ag in pursuance of Adran 2(8) Deddf Section 2(8) of the Adeiladau Hanesyddol Historic Buildings and a Henebion 1953, Ancient Monuments Act 1953, fel y’i cymhwysir gan as applied by adran 3 y Ddeddf honno section 3 of the same Act, ac fel y’i diwygiwyd gan and as amended by adran 45 Deddf section 45 of the Llywodraeth Cymru 1998 Government of Wales Act 1998 HBC_txt 6/2/06 1:51 pm Page 2 HBC_txt 6/2/06 1:51 pm Page 3

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

At To Alun Pugh AC Alun Pugh AM Gweinidog dros Ddiwylliant, y Gymraeg Minister for Culture, Welsh Language a Chwaraeon and Sport

Mae’n bleser gennyf gyflwyno adroddiad Cyngor I am pleased to present to you the report Adeiladau Hanesyddol Cymru ar gyfer y flwyddyn of the Historic Buildings Council for Wales 2004–05, sef fy adroddiad cyntaf fel Cadeirydd for the year 2004–05, my first as Chair of y Cyngor. the Council.

Erys y diddordeb mewn adeiladau hanesyddol yn Interest in historic buildings continues to be high, uchel, yn rhannol o ganlyniad i raglenni teledu aided in part by popular television programmes poblogaidd a dyhead gan bobl i wybod mwy am and a desire by people to know more about their eu hachau a gwreiddiau eu cymuned. Ceir ancestry and the roots of their . There gwerthfawrogiad cynyddol hefyd o gymeriad is also a growing appreciation of the distinct arbennig yr amgylchedd hanesyddol yng Nghymru. character of the historic environment of Wales. Ategir hyn gan ddyhead i gadw neu ailddefnyddio’r This is accompanied by a desire to preserve or hen yn hytrach na llechfeddiannu mwy o dir glas gan reuse the old rather than encroach on more green adeiladu tai newydd sy’n ddigymeriad ac yn debyg land with, all too often, characterless and similar iawn i’w gilydd. Mae’r diddordeb hwn yn arwain i new build. This interest translates to a large raddau helaeth at brosiectau atgyweirio ac adfer extent into projects of repair and restoration and, ac, o ganlyniad, at alw am grantiau atgyweirio. Mae consequently, a demand for repair grants. There mwy a mwy o bobl hefyd yn sylweddoli buddiannau is an increasing realization too of the wider ehangach cadwraeth o ran adfywio economaidd benefits of conservation in terms of economic and a chymdeithasol, cynaliadwyedd ac addysg. social regeneration, sustainability and education.

Rwyf yn falch bod gan y Cyngor rôl bwysig i’w I am glad that the Council has an important role chwarae yn hyn. Er mai grwˆ p bach ydym, rhyngom to play in this. Although a small group, between rydym wedi cronni llawer o arbenigedd a phrofiad us we have accumulated a vast amount of o adeiladau hanesyddol mewn sawl ardal. Mae’r expertise and experience of historic buildings in rhain yn cwmpasu plasdai mawreddog, tai brodorol many areas. These encompass the grand country a strwythurau diwydiannol, eglwysi a chapeli house, vernacular housing and industrial Cymru, adeiladau anarferol fel goleudai, parciau structures, the churches and chapels of Wales, hanesyddol a gerddi, a chynlluniau mewnol unusual buildings such as lighthouses, historic hanesyddol. Felly teimlwn ein bod mewn sefyllfa parks and gardens, and historic interior designs. dda i roi cyngor i chi ar yr agweddau hyn ar We feel therefore that we are well-placed to dreftadaeth hynod gyfoethog Cymru ac, yn advise you on these aspects of the extremely rich benodol, ar ba rai o’r adeiladau hyn sydd o heritage of Wales and, particularly, on which of ddiddordeb archaeolegol a hanesyddol eithriadol, those buildings are of outstanding architectural sef y meini prawf ar gyfer cael grant gan and historic interest, the criterion for grant from Lywodraeth Cynulliad Cymru. the Welsh Assembly Government.

3 HBC_txt 6/2/06 1:51 pm Page 4

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

Yn 2004–05 edrychwyd ar 172 o geisiadau am grant In 2004–05 we looked at 172 applications for a arweiniodd at 83 o gynigion o gymorth gyda grant which led to 83 offers of assistance with a chyfanswm gwerth o tua £1.7 miliwn.Yn ogystal â total value of some £1.7million. In addition to this hyn edrychwyd ar nifer o gynlluniau trefi mewn we looked at a number of town schemes in run ardaloedd tlawd ond hanesyddol bwysig. Mae down but important historic areas. Conservation grantiau cadwraeth i ardaloedd o’r fath yn arbennig grants to such areas are particularly useful since o ddefnyddiol oherwydd y gallant ddenu cymorth they can lever-in support from other organizations, gan sefydliadau eraill, megis Awdurdod Datblygu such as the Welsh Development Agency or the Cymru neu Gronfa Dreftadaeth y Loteri. Mae arian Heritage Lottery Fund. Partnership funding such partneriaeth fel hyn yn galluogi Cymru i elwa ar as this enables Wales to benefit from substantial arian sylweddol sy’n helpu i ddiogelu ardaloedd funds which not only help conserve historic areas hanesyddol a gwella eu hymddangosiad, yn ogystal â and improve their appearance, but also contribute chyfrannu at eu hailddefnyddio a’u hadfywio. to their reuse and regeneration.

Yn ystod y flwyddyn daeth cyfnod swydd un o During the year the term of appointment of one aelodau’r Cyngor, Dr Eurwyn Wiliam,i ben. Bu of the Council’s members, Dr Eurwyn Wiliam, Eurwyn yn aelod o’r cyngor ers 10 mlynedd a came to an end. Eurwyn was a council member chollir ei arbenigedd yn fawr, yn enwedig ar for 10 years and his expertise is much missed, archaeoleg frodorol Cymru.Talaf deyrnged hefyd particularly on the vernacular architecture of i’m rhagflaenydd fel cadeirydd,Thomas Lloyd, a Wales. I also pay tribute to my predecessor chair, oedd yn aelod o’r Cyngor ac yn gadeirydd am Thomas Lloyd, who was with the Council as gyfanswm o 19 o flynyddoedd. Roedd Tom yn member and chair for a total of 19 years. Tom was gadeirydd brwdfrydig a llawn egni gyda gwybodaeth an enthusiastic and energetic chair with a detailed fanwl o’r sefyllfa yng Nghymru. Gwnaeth gyfraniad knowledge of the Welsh scene. He made an sylweddol i waith y Cyngor a dymunwn yn dda iddo. immense contribution to the work of the Council Ar nodyn mwy cadarnhaol, croesawyd dau aelod and we all wish him well. More positively, we newydd yn ystod y flwyddyn, Claire Deacon a Judith welcomed two new members during the year, Leigh, ac edrychwn ymlaen at weithio gyda hwy yn Claire Deacon and Judith Leigh, and we look y dyfodol. forward to working with them in future years.

Wrth gwrs bydd rhai newidiadau i’r Cyngor yn There will of course be some changes for the ystod y flwyddyn i ddod, pan fyddwn yn cael ein Council in the coming year, when we will be diwygio fel panel cynghori o Lywodraeth Cynulliad reformed as an advisory panel of the Welsh Cymru. Gallwn eich sicrhau y byddwn yn parhau i Assembly Government. We assure you that, in gynnig cyngor arbenigol o safon yn rhinwedd ein this capacity, we will continue to offer expert and swydd fel bod adeiladau hanesyddol Cymru’n cael high quality advice so that the historic buildings eu cadw er budd a gwerthfawrogiad cenedlaethau of Wales are conserved for the benefit and heddiw a chenedlaethau’r dyfodol. appreciation of current and future generations.

Richard Keen Richard Keen Cadeirydd Chair

4 HBC_txt 6/2/06 1:51 pm Page 5

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

CYNNWYS CONTENTS

Tudalen Page

Aelodau’r Cyngor 6 Council Members 6

Adolygiad o Fusnes y Flwyddyn Review of the Year’s Business • Ymweliadau 7 • Visits 7 • Ceisiadau a gafodd eu hystyried yn ystod 12 • Applications considered during 12 y flwyddyn the year • Materion o bwys 13 • Issues of note 13 • Costau’r Cyngor 19 • HBC costs 19 • Cydnabyddiaethau 19 • Acknowledgements 19 • Astudiaethau achos 20 • Case studies 20

Ychwanegiad A Annex A • Crynodeb o’r Grantiau 30 • Grants Summary 31

Ychwanegiad B Annex B • Grantiau ar gyfer Adeiladau Eithriadol 33 • Grants to Outstanding Buildings 33

Ychwanegiad C Annex C • Grantiau ar gyfer Ardaloedd Cadwraeth 50 • Conservation Area Grants 51

Ychwanegiad CH Annex D • Rôl a chyfeiriad Cyngor Adeiladau 55 • Role and future direction of the Historic 55 Hanesyddol Cymru yn y dyfodol Buildings Council for Wales • Atodiad A: Cylch Gorchwyl 60 • Appendix A: Terms of Reference 60 • Atodiad B: Diffiniad o adeiladau o 62 • Appendix B: Definition of buildings 62 ddiddordeb hanesyddol neu bensaernïol of outstanding historic or architectural eithriadol interest

5 HBC_txt 6/2/06 1:51 pm Page 6

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

AELODAU’R CYNGOR COUNCIL MEMBERS

Cadeirydd: Chair: • Mr Richard Keen MA • Mr Richard Keen MA

Aelodau: Members: • Dr Eurwyn Wiliam MA PhD FSA • Dr Eurwyn Wiliam MA PhD FSA (hyd at fis Medi 2004) (until September 2004) • Miss Elizabeth Evans DipArch RIBA • Miss Elizabeth Evans DipArch RIBA • Dr Roger Wools BArch PhD DipCons • Dr Roger Wools BArch PhD DipCons (York) (Caerefrog) RIBA RIBA • Dr Charles Kightly • Dr Charles Kightly • Mr Michael Tree • Mr Michael Tree • Ms Claire Deacon (o fis Tachwedd 2004) • Ms Claire Deacon (from November 2004) • Mrs Judith Leigh BA DipAnth DipArchsCons • Mrs Judith Leigh BA DipAnth DipArchsCons IHBC (o fis Tachwedd 2004) IHBC (from November 2004)

Aseswyr Pensaernïol: Architectural Assessor: • Mr Robert Wall BArch BSc • Mr Robert Wall BArch BSc

Ysgrifennydd: Secretary: • Mrs Jean Booker • Mrs Jean Booker

Ysgrifennydd Cynorthwyol: Assistant Secretary: • Mrs Claire Jenkins • Mrs Claire Jenkins

Aelodau o’r Cyngor. Members of the Council.

6 HBC_txt 6/2/06 1:51 pm Page 7

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

ADOLYGIAD O FUSNES Y FLWYDDYN REVIEW OF THE YEAR’S BUSINESS

Ymweliadau Visits

Fel rhan o’i raglen waith ar gyfer y flwyddyn As part of its work programme for the year the ymwelodd Cyngor Adeiladau Hanesyddol Cymru Historic Buildings Council for Wales (HBC) (y Cyngor) â nifer o adeiladau a safleoedd visited a number of historic buildings and sites hanesyddol a fanteisiodd ar grant ar gyfer that had benefited from grant for historic atgyweirio adeiladau hanesyddol neu pan gynigiwyd buildings repair or where work was proposed. gwaith. Roedd y math o adeiladau a’u maint The buildings varied in type and scale and yn amrywiol a dangosodd hyn amgylchedd illustrated the distinct and rich historic arbennig a chyfoethog Cymru. environment of Wales.

Yn anffodus, oherwydd tywydd gwael ni allasom Sadly, the weather prevented us sailing to Caldey hwylio i Ynys Byˆr ger Dinbych y Pysgod i edrych Island off Tenby to look at the restoration works ar y gwaith adfer i’r mynachdy. Ond, yn fwy to the monastery. More positively, though, the cadarnhaol, oherwydd y tywydd, cawsom gyfle elements gave us the opportunity to consider i ystyried cynigion gan Gyngor Sir Penfro i proposals by the Pembrokeshire County Council atgyweirio ardal yr harbwr yn Ninbych y Pysgod to repair and make improvements to the harbour a gwneud gwelliannau. Hefyd cawsom gyfle i area of Tenby. We were also able to view the weld cyflawniadau Cadw ac Awdurdod Parc achievements of Cadw and the Pembrokeshire Cenedlaethol Arfordir Sir Benfro drwy Bartneriaeth Coast National Park Authority through the Cynllun y Dref yn Ninbych y Pysgod. Drwy’r Town Scheme Partnership at Tenby. Through Cynllun atgyweirio ac adfer adeiladau hanesyddol this scheme of historic building repair and hwn, mae’r Bartneriaeth wedi gwella ymddangosiad restoration, the Partnership has vastly improved yr ardal gadwraeth bwysig hon yn sylweddol ac the appearance of this important conservation wedi helpu i annog datblygiad economaidd newydd. area and helped to encourage new economic Roeddem yn falch o nodi prysurdeb a bywiogrwydd development. We were pleased to note the bustle canol y dref hanesyddol ddeniadol hon hyd yn oed and vibrancy of the attractive historic town ar ddiwrnod cymylog. centre even on a gloomy day.

Golygfa o Ddinbych-y-Pysgod o’r awyr. Aerial view of Tenby.

7 HBC_txt 6/2/06 1:51 pm Page 8

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

Yng nghanol gosteg cefn gwlad Gwynedd bu i In the calm of the Gwynedd countryside we ni ymweld â dau dyˆ mewn cyflwr gwahanol iawn visited two houses in vastly different states of i’w gilydd. Mae’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol repair. Egryn, Dyffryn Ardudwy, is a recent newydd brynu Egryn, Dyffryn Ardudwy, ac mae acquisition of the National Trust and is currently mewn cyflwr gwael ac adfeiliedig ar hyn o bryd. in a run down and dilapidated condition. Er bod ychwanegiadau o’r ail ganrif ar bymtheg Although it has seventeenth and nineteenth- ac o’r bedwaredd ganrif ar bymtheg i’r adeilad, century additions, its core is a medieval aisled neuadd-dy ystlysog canoloesol o ddiwedd y hall-house probably of the late fifteenth century. bymthegfed ganrif yw’r craidd mae’n debyg. Mae’r The dais screen survives to its full original palis llwyfan wedi goroesi i’w uchder gwreiddiol, height, as does a substantial amount of the ynghyd â llawer o’r trawstiau crwn. Ar byst yr ystlau spere-truss. The aisle posts have grouped Gothic ceir grwpiau o golofnau bach Gothig gyda chapitalau colonettes with splayed capitals, all with ymledol, gyda thystiolaeth o liwio ar bob un, a cheir evidence of colouring, and the upper parts of the llawer o bigau ar rannau uchaf y trawstiau. Mae’r truss have much cusping. This wealth of good cyfoeth hwn o fanylion yn parhau i fyny i’r gofod detail continues up into the roof space where yn y to lle gallwn edmygu’r bylau trawstiog one can admire the ornamental truss bosses, addurnedig, y trawst llusern ar gyfer yr aelwyd the lantern truss for the original central hearth ganolog wreiddiol a’r rhengoedd o ategion gwynt and the ranks of cusped wind-bracing. Council pigfain. Cytunodd aelodau’r Cyngor bod Egryn o members agreed that Egryn was of outstanding ddiddordeb archaeolegol a hanesyddol eithriadol. architectural and historic interest. They noted Nodwyd hefyd leoliad y tyˆ a’r adeiladau allanol too the location and setting of the house and its mewn tirwedd ddiwylliannol bwysig, a ychwanegodd outbuildings in an important cultural landscape, gryfder i’r ansawdd cyffredinol. which added strength to its overall quality.

Roedd yr aelodau’n falch o ymagwedd yr Members were pleased with the approach of Ymddiriedolaeth Genedlaethol tuag at atgyweiriadau. the National Trust towards repairs. They noted Nodwyd mai’r bwriad oedd adfer yr adeiladau er that it was intended to restore the buildings for mwyn eu gosod i bobl ar eu gwyliau a’i bod yn use as a holiday let and that the works would debyg y byddai’r gwaith yn cael ei gwblhau mewn probably be undertaken in one phase. The Trust un cam. Mae’r Ymddiriedolaeth yn bwriadu gwneud intends to apply for a historic buildings grant cais am grant adeiladau hanesyddol ac edrychwn and we look forward to seeing the plans and the ymlaen at weld y cynlluniau a’r gwaith adfer terfynol. eventual restoration.

Ar y llaw arall, defnyddir Vanner, Llanelltyd, Vanner, Llanelltyd, Gwynedd, on the other Gwynedd, fel tyˆ annedd ar gyfer Fferm Vanner sydd hand, is now in use as the dwelling house for the gerllaw. Neuadd-dy o ddiwedd y bymthegfed ganrif associated Vanner Farm. It too is a late fifteenth- yw hwn hefyd, ac mae’n debyg mai yma yr oedd century hall-house, probably the former abbot’s llety cyn abad Abaty Cymer sydd gerllaw. Mae lodgings to the adjacent Cymer Abbey. It has wedi elwa’n fawr ar grant adeiladau hanesyddol ar benefited greatly from a historic buildings grant gyfer gwaith atgyweirio allanol. Roedd yr aelodau for external repairs. Members were glad of the yn falch o gael y cyfle i ymweld a gweld y gwaith a opportunity to visit and see the grant-aided dderbyniodd gymorth grant. Roeddent hefyd yn works. They also much appreciated being able to gwerthfawrogi gallu gweld y tu mewn i’r tyˆ,yn view the interior of the house, in particular, the enwedig y trawstiau to agored ar y llawr cyntaf. open roof trusses on the first floor.

8 HBC_txt 6/2/06 1:51 pm Page 9

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

Vanner: y tu allan, ar ôl cael ei adfer. Vanner: the exterior, following restoration.

Rhoddodd ein hymweliad ag eglwys segur Gradd I, Our visit to the Grade I redundant church, St Marc ym Mrithdir, ger Dolgellau, Gwynedd, St Mark’s at Brithdir, near Dolgellau, Gwynedd, gyfle i ni ystyried materion mynediad i adeiladau gave us an opportunity to consider issues of o bwysigrwydd archaeolegol a hanesyddol access to, and the security of, such buildings of eithriadol, a diogelwch yr adeiladau hyn. outstanding architectural and historic importance. Cysegrwyd yr adeilad yn 1898 ac mae’n enghraifft The building was consecrated in 1898 and is a bwysig a digyfnewid o waith Henry Wilson,un highly important and unaltered example of the o arweinwyr y mudiad Celf a Chrefft. Eglwys work of Henry Wilson, a leading figure of the St Marc yw un o’i brif weithiau ym Mhrydain. Arts and Crafts movement. St Mark’s ranks Fe’i caewyd yn flaenorol gan yr Eglwys yng amongst his major works in Britain. Formally Nghymru ym mis Medi 2003 oherwydd y nifer closed by the Church in Wales in September 2003, fechan yn y gynulleidfa, ac mae’r adeilad bellach because of its dwindling congregation, the building yng ngofal Cyfeillion yr Eglwysi Digyfaill, y sefydliad is in the care of the Friends of Friendless Churches, elusennol sy’n gofalu am eglwysi segur eithriadol a the charitable organization that looks after fyddai’n dadfeilio ac yn darfod fel arall. Gyda outstanding redundant churches which would chymorth Cadw, mae’r Cyfeillion wedi gwneud otherwise fall into disrepair and decay. With the gwaith atgyweirio i’r adeilad ac mae bellach ar support of Cadw, the Friends have carried out agor i’r cyhoedd. repairs to the building and it is open to the public.

9 HBC_txt 6/2/06 1:51 pm Page 10

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

Roeddem yn ffodus o gael gweld sawl tyˆ pwysig We were fortunate to view several important yn amgylchedd hanesyddol gyfoethog de ddwyrain houses in the rich historic environment of south- Cymru. Defnyddir Plasdy’r Hendre, Llangatwg east Wales. Hendre Mansion, Llangattock Vibon Feibion Afel, Sir Fynwy, fel clwb golff ar hyn o Avel, , is currently in use as a bryd. Plasdy bric coch mawr a chymhleth o oes golf club. This is a large and complex red-brick Fictoria ydyw. Dechreuodd fel porthordy saethu Victorian mansion. Begun as a shooting lodge ar gyfer John Rolls yn 1829–30, mae ei gynllun for John Rolls in 1829–30, it is irregular in plan yn afreolaidd a chanddo ddrychiadau anghymesur and has asymmetrical elevations in a mixture mewn cymysgedd o arddulliau hanesyddol. of historical styles. This is a result of several Mae hyn o ganlyniad i sawl cam o helaethu gan phases of enlargement by successive generations genedlaethau olynol o deulu’r Rolls rhwng tua 1830 of the Rolls family between about 1830 and ac 1900. Erys nodweddion mewnol addurnedig y 1900. The Grade II* listed house retains richly tyˆ a restrwyd fel Gradd II*, ac mae o ddiddordeb decorated interiors, and is of special interest as arbennig fel canol Ystâd yr Hendre, yn ogystal the centre of the Hendre Estate, as well as its â’i gysylltiad â theulu’r Rolls. Roedd yr aelodau’n association with the Rolls family. Members were ddiolchgar am y cyfle i ymweld â’r plasdy i weld grateful for the opportunity to visit the mansion y rhaglen barhaus o atgyweiriadau ac i drafod y to view the ongoing programme of repairs and to cynlluniau ar gyfer dyfodol yr adeilad. Roedd yr discuss the plans for the future of the building. aelodau’n falch o weld ansawdd yr atgyweiriadau Members were pleased with the quality of repairs i’r gwaith maen ond roedd pryderon ynghylch to the stonework but had concerns about the cyflwr rhai elfennau eraill. Roeddem yn falch o condition of some other elements. We were glad allu cynnig ein cyngor, a gobeithio y bu o ddefnydd to offer our advice, which we hope has been i’r perchenogion ac i’r awdurdod cynllunio lleol helpful to the owners and to the local planning wrth gyflawni ei ddyletswyddau statudol tuag at authority in fulfilling its statutory duties toward adeiladau rhestredig. listed buildings.

Gwerthfawrogodd yr aelodau eu hymweliad Members also appreciated their visit to High â , Lydart, Sir Fynwy, enghraifft Glanau, Lydart, Monmouthshire, an excellent ardderchog o arddull Celf a Chrefft domestig example of 1920s domestic Arts and Crafts style. yr 1920au. Mae’r tyˆ mewn lleoliad trawiadol ar The house is spectacularly sited on the western lethr gorllewinol cefnen i’r de o Drefynwy gyda slope of a ridge to the south of with golygfeydd o’r mynyddoedd o amgylch Y Fenni views of the mountain ranges around Abergavenny a Bannau Brycheiniog. Cynlluniwyd y tyˆ a’i ardd and the Brecon Beacons. The house and its Grade restredig Gradd II* gan Eric Francis mewn II* registered garden were designed by Eric Francis cydweithrediad â H. Avray Tipping.Nid oedd in collaboration with H. Avray Tipping. Members amheuaeth ymysg yr aelodau ynghylch cymeriad had no doubt as to the outstanding character eithriadol y tyˆ a’i erddi ac argymhellwyd grant i of the house and its gardens and recommended atgyweirio nodweddion yr ardd. grant for the repair of garden features.

Yn ystod ein hymweliad â Thyˆ Tredegar, Casnewydd, On our visit to Tredegar House, Newport, we clywyd rhywfaint o’r materion sy’n wynebu heard something of the issues facing a local awdurdod lleol wrth redeg tyˆ gwledig hanesyddol. authority in the running of a historic country Yn benodol, y gwrthdaro posibl y mae’n rhaid ei house. In particular, the potential conflicts that wynebu wrth gydbwyso’r angen i gynyddu incwm have to be faced in balancing the need to maximize

10 HBC_txt 6/2/06 1:51 pm Page 11

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

i’r eithaf tra’n parchu pwysigrwydd archaeolegol income whilst also respecting the architectural a hanesyddol tyˆ rhestredig Gradd I a’i barc and historical importance of a Grade I listed cofrestredig. Mae’r awdurdod wedi cynnal asesiad house and its registered park. The authority has manwl o gyflwr y tyˆ a’i adeiladau allanol a carried out a detailed assessment of the condition rhagwelwn geisiadau am gymorth grant, y byddai’n of the house and its outbuildings and we anticipate bleser gennym eu hystyried. Nodwyd hefyd bod applications for grant support, which we shall be yr awdurdod yn archwilio opsiynau ar gyfer glad to consider. We noted too that the authority darparu mynediad i ymwelwyr anabl, ac anogwyd was exploring options for providing access for yr awdurdod i ystyried datrysiadau arloesol i disabled visitors, and we encouraged it to consider ddarparu mynediad llawn i’r cyhoedd cyn belled innovative solutions to provide full public access â phosibl. Deallwn fod Cyngor Dinas Casnewydd as far as possible. We understand that Newport yn ystyried hyn ymhellach. City Council is considering this further.

Yn olaf, gwnaethom wyriad bach o’n busnes Finally, we made a slight departure from our arferol ac roedd yn bleser gennym ymweld â normal business and were pleased to visit Raglan Chastell Rhaglan. Roedd yn bleser arbennig Castle. We were particularly delighted to learn gennym gael y manylion ymchwil diweddar gan from Cadw the details of recent research into the Cadw i faint yr hen erddi a gobeithio y gellir eu extent of the former gardens and we hope that, hadfer maes o law. at some stage, they might be restored.

The pergola at High Glanau. Tredegar House, the Gilt Room. Y pergola yn High Glanau. Tyˆ Tredegar, yr Ystafell Euraid.

11 HBC_txt 6/2/06 1:51 pm Page 12

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

CEISIADAU A GAFODD EU HYSTYRIED YN APPLICATIONS CONSIDERED YSTOD Y FLWYDDYN DURING THE YEAR

Rhan helaeth o waith y Cyngor oedd ystyried, A large part of the Council’s work was, as yn ôl yr arfer, geisiadau grant unigol a chynghori usual, to consider individual grant applications Cadw ar rinweddau’r eiddo a oedd yn cael eu and to provide advice to Cadw on the merits hystyried. Rhoddodd y Cyngor gyngor ar yr of the properties concerned. The Council adeiladau a oedd â rhinweddau pensaernïol advised which buildings were of outstanding neu hanesyddol eithriadol yn perthyn iddynt — architectural or historic merit, the legislative sef y gofynion deddfwriaethol ar gyfer grantiau requirement for grant under the Historic o dan Ddeddf Adeiladau Hanesyddol a Henebion Buildings and Ancient Monuments Act 1953. We 1953. Gwnaethom argymhellion hefyd ar also made recommendations on those projects y prosiectau hynny a allai wneud cyfraniad that might make a significant contribution to the sylweddol i wella a chadw ardaloedd cadwraeth enhancement and preservation of conservation at ddibenion grant ardal cadwraeth o dan areas for the purposes of conservation area Ddeddf Cynllunio (Adeiladau Rhestredig ac grant under the Planning (Listed Buildings and Ardaloedd Cadwraeth) 1990. Conservation Areas) Act 1990.

Cafwyd 172 o geisiadau am grant yn ystod y There were 172 applications for grant during flwyddyn ac 83 o gynigion grant ‘mewn egwyddor’. the year and 83 ‘in principle’ offers of grant. Argymhellodd y Cyngor grant ar gyfer prosiectau Grant for other projects was recommended by eraill ond roedd y rhain yn amodol ar baratoi the Council but these were subject to suitable cynlluniau atgyweirio addas neu ar ofyniad am schemes of repair being prepared or to a arfarniad ariannol o dan bolisi ac arfer Cadw requirement for a financial appraisal under ar gyfer grantiau o’r fath.Y grant uchaf a gafodd Cadw’s policy and practice for such grants. The ei gynnig oedd £90,000 i Ddinas a Sir Caerdydd highest grant offered was £90,000 to the City tuag at adfer ac atgyweirio’r plasdy yng and County of Cardiff towards the restoration Nghastell Caerdydd. and repair of the mansion at Cardiff Castle.

Am resymau gwahanol ni fydd yr holl gynlluniau y For one reason or another not all schemes cynigiwyd grant ar eu cyfer yn mynd yn eu blaenau offered grant will progress and the actual a bydd cyfanswm gwirioneddol y grant yn amrywio amount of grant will vary in the light yng ngoleuni’r tendrau a dderbyniwyd. Ond mae’r of tenders received. But the grant offers set cynigion grant a nodir isod yn adlewyrchu out below reflect the recommendations of argymhellion y Cyngor. the Council.

12 HBC_txt 6/2/06 1:51 pm Page 13

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

Ceisiadau am grantiau Nifer Gwerth Applications for grants Number Value 2004–05 2004–05

Cyfanswm y ceisiadau a 172 Total applications received 172 dderbyniwyd gan Cadw by Cadw

Cynigion ‘mewn egwyddor’ 83 £1,710,762 Offers ‘in principle’ 83 £1,710,762

Adeiladau eithriadol 31 £717,295 Outstanding buildings 31 £717,295 — seciwlar — secular

Adeiladau eithriadol 28 £630,808 Outstanding buildings 28 £630,808 — eglwysig — ecclesiastical

Grant ardal gadwraeth 24 £362,659 Conservation area grant 24 £362,659

Mae ychwanegiadau B a C yn rhoi manylion cryno Annexes B and C give brief details of the am yr eiddo a gafodd gynnig grantiau ‘mewn properties that were offered ‘in principle’ grants egwyddor’ yn ystod y flwyddyn. during the year.

Cyflwynwyd ceisiadau ar gyfer pob math o adeiladau Applications were submitted for buildings of all gan unigolion preifat, sefydliadau elusennol a types and from private individuals, charitable sefydliadau eraill ac awdurdodau lleol. and other organizations, and local authorities.

Materion o Bwys Issues of Note

RHAGLEN ‘RESTORATION’ BBC 2 BBC2 RESTORATION PROGRAMME

Yn dilyn llwyddiant y gyfres gyntaf, rhoddodd ail Following the success of the first series, historic gyfres y rhaglen Restoration hwb sylweddol arall i’r building conservation was given another gwaith o gadw adeiladau hanesyddol. Roedd yn significant boost by the second series of the bleser gennym nodi y rhoddwyd sylw da i adeiladau Restoration programme. We were pleased to note yng Nghymru a bod dau adeilad yng Nghymru wedi that Welsh buildings were given good coverage bod yn agos iawn i gyrraedd y rownd derfynol. and that two buildings in Wales almost went Methodd Tyˆ’r Castell, Castell Aberteifi, Ceredigion, through to the final. Castle House, Cardigan lle y cliriwyd y llystyfiant trwchus oedd yn ei Castle, Ceredigion, newly released from its cover orchuddio yn ddiweddar, â chyrraedd y rownd of dense vegetation, just missed out on a place in derfynol o drwch blewyn. Mae’r tyˆ mewn cyflwr the final. The house is in a dire condition but we difrifol ond roedd yn bleser gennym argymell y dylid were pleased to recommend that it be given grant rhoi grant iddo ar gyfer rhaglen o waith brys i for a programme of emergency works to make sicrhau ei fod yn cael ei warchod rhag y tywydd sure that it was weatherproof pending a fuller tra’n aros am raglen lawnach o atgyweiriadau. programme of repairs.

13 HBC_txt 6/2/06 1:51 pm Page 14

Awditoriwm y sinema yn Neuadd Goffa Trecelyn. The cinema auditorium in Newbridge Memorial Hall.

Gwnaeth Sefydliad Gweithwyr Pyllau Glo Celynnen, The Celynen Collieries Institute, better known as a elwir yn Neuadd Goffa ac Institiwt Trecelyn, the Memorial Hall and Institute at Newbridge, Caerffili, neu’r ‘Newbridge Stute and Memo’, yn Caerphilly, or the Newbridge ‘Stute and Memo’, arbennig o dda, a daeth yn ail yn y rownd derfynol. did particularly well, and was runner-up in the Roedd yn arbennig o galonogol gweld yr adeilad final. It was particularly encouraging to see this hwn yn cynrychioli Cymru, gan ei fod yn enghraifft building representing Wales, as it is a fine wych o’r adeiladau sydd mor bwysig i’n treftadaeth. illustration of the buildings that are so important Adeiladwyd ‘Memo’ Trecelyn yn 1924.Yn anarferol, to our heritage. The Newbridge ‘Memo’ dates talwyd amdano gan y glowyr eu hunain, gyda from 1924. Unusually, it was paid for by the thanysgrifiadau’n cael eu cymryd o’u cyflogau. Dyma miners themselves, with subscriptions taken from oedd prif ffocws cymdeithas yr ardal.Yn y Neuadd their wages. It was the prime social focus in the Goffa ceir sinema mewn arddull Art-Deco sydd o area. The Memorial Hall houses an exceptionally ansawdd uchel, wedi’i gadw’n eithriadol o dda a well preserved, high quality Art-Deco style cinema neuadd ddawns. Fe’i defnyddiwyd yn rheolaidd hyd and a dance hall. It was well used until the 1980s at yr 1980au pan arweiniodd cau’r pyllau glo lleol when the closure of local collieries caused a long at gyfnod hir o ddirywiad.Yn y pen draw, gorfu’r period of decline. Eventually, the Institute itself Institiwt ei hun gau wrth i’r dyledion gynyddu ac was forced to close as debts mounted and the yn raddol adfeiliodd yr adeilad. building gradually fell into disrepair.

Yn ystod gwanwyn 2003 ffurfiwyd grwˆ p lleol In the spring of 2003 a local group formed gyda’r nod o ddenu cymorth y gymuned leol i with the aim of rallying the support of the gadw’r ‘Stute and Memo’ ar agor nes y gallwyd local community to keep the ‘Stute and Memo’ codi arian i arbed yr adeiladau. Nod y grwˆ p yw open until funding could be found to save sicrhau bod yr adeilad yn cael ei ddefnyddio the buildings. The group aims to bring it back unwaith eto fel canolfan gelfyddydau wrth galon into use as an arts centre at the heart of the y gymuned. Ni wnaed unrhyw gais eto am grant community. No application has yet been made adeiladau hanesyddol ond, os bydd hyn yn digwydd, for historic buildings grant but, in this event, edrychwn ymlaen at ystyried rhinweddau arbennig we look forward to considering the particular yr adeilad ymhellach. merits of the building further. 14 HBC_txt 6/2/06 1:51 pm Page 15

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

TRAWSNEWIDIADAU CONVERSIONS

Yn ystod y flwyddyn daeth y Cyngor yn During the year the Council became aware of ymwybodol bod nifer cynyddol o geisiadau am an increasing number of applications for grant grant i drawsnewid adeiladau yn llety preswyl — for conversions of buildings into residential adeiladau amaethyddol neu hen eglwysi a chapeli accommodation, particularly, but not exclusively, yn benodol ond heb fod yn gyfyngedig i’r rhain. of agricultural buildings or former churches Buom yn trafod egwyddorion trawsnewidiadau o’r and chapels. We discussed the principles of such fath a ph’un a ddylem fabwysiadu polisi cyffredinol conversions and whether we should adopt a wrth ystyried cymorth grant. Buom yn trafod p’un general policy in our consideration of grant a allwyd barnu bod adeiladau eithriadol yn dal i fod support. We discussed whether outstanding yn eithriadol ar ôl cael eu trawsnewid at ddefnydd buildings could still be judged outstanding after arall, a ph’un a oedd achosion o drawsnewidiadau being converted for other uses, and whether sensitif sy’n diogelu pwysigrwydd yr adeilad. there were cases of sensitive conversions that Hefyd ystyriwyd p’un ai grant ar gyfer prosiectau safeguarded the importance of the building. trawsnewid yw’r ffordd orau o ddefnyddio We considered too whether grant for conversion adnoddau cyfyngedig a ph’un a oedd addasu ac projects provides the best use of limited resources ailddefnyddio adeilad gyda phosibilrwydd o’i and whether potentially damaging adaptation and ddifrodi yn well na’r posibilrwydd o golli adeiladau reuse was preferable to possibly losing important hanesyddol pwysig, hyd yn oed os byddant wedyn historic buildings, even though they might then yn fforffedu eu cymeriad eithriadol. forfeit their outstanding character.

Adeilad fferm a drawsnewidiwyd i wasanaethu fel hostel i A farm building converted to serve as a hostel for wirfoddolwyr ar gynlluniau cadwraeth yr Ymddiriedolaeth volunteers on National Trust conservation schemes. Genedlaethol. Cadwyd nodweddion gwreiddiol y sgubor. The original features of the barn have been preserved. 15 HBC_txt 6/2/06 1:51 pm Page 16

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

Adeilad fferm a drawsnewidiwyd i wasanaethu fel A farm building converted to serve as a hostel hostel i wirfoddolwyr ar gynlluniau cadwraeth yr for volunteers on National Trust conservation Ymddiriedolaeth Genedlaethol. schemes.

Roeddem o’r farn, er bod rhai adeiladau We took the view that, although some eithriadol wedi cael eu hachub drwy eu outstanding buildings had been saved by trawsnewid, ei bod yn amheus p’un a oedd eu conversions, it was questionable whether their cymeriad eithriadol wedi’i gadw.Teimlwyd hefyd outstanding character had been retained. We felt bod ychwanegiadau i ffermydd bach ar adegau too that on occasions, extensions and additions wedi arwain at ystadau mawr neu ymddangosiad to small farms had resulted in a large complex pentref bach hyd yn oed. Cytunwyd yn gyffredinol or even the appearance of a small village. It was mai fel dewis olaf y dylid ystyried trawsnewid generally agreed that conversion to residential adeilad ar gyfer defnydd preswyl ac y byddai use should be considered something of a last defnyddiau eraill yn well. Nodwyd arweiniad resort and that other uses were preferred. We Historic Scotland, a nododd mai’r defnydd gorau noted Historic Scotland’s guidance, which oedd y defnydd y cynlluniwyd yr adeilad ar ei advised that the best use was the one for which gyfer yn wreiddiol, neu ddefnydd cyffelyb, fel yn the building was originally designed, or a closely achos adeiladau amaethyddol, storfa, stablau aligned use such as, in the case of agricultural marchogaeth neu weithdai. buildings, storage, riding stables or workshops.

Daethom i’r casgliad na fyddem yn mabwysiadu We concluded that we should not adopt a polisi cyffredinol o wrthod argymell grant ar general policy of refusing to recommend grant gyfer atgyweiriadau sy’n gysylltiedig â for repairs associated with conversions, but that thrawsnewidiadau, ond y byddem yn edrych ar we would look at individual cases based on their achosion unigol yn ôl eu teilyngdod. Fodd bynnag, merits. However, this would be done only after dim ond ar ôl cael Caniatâd Adeilad Rhestredig, a Listed Building Consent had been granted, and phan fyddai’n bosibl barnu manylion cynllun when the details of a particular scheme could be penodol yn llawnach y gellid gwneud hyn. more fully judged.

16 HBC_txt 6/2/06 1:51 pm Page 17

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

MYNEDIAD I ADDOLDAI A MATERION ACCESS TO AND SECURITY ISSUES AT DIOGELWCH PLACES OF WORSHIP

Mae’r Cyngor yn ystyried llawer o geisiadau ar gyfer The Council considers many applications for repairs atgyweiriadau i addoldai ac mae rhan sylweddol o to historic places of worship and a significant gyllideb grantiau adeiladau hanesyddol y Cynulliad yn element of the Assembly’s historic buildings grants cael ei roi i adeiladau o’r fath.Ystyriwyd y byddai’n budget is directed towards such buildings. We gyfle da i archwilio’r adenillion i’r trethdalwr o’r considered it would be opportune to explore further buddsoddiad hwnnw o ran mynediad i’r cyhoedd. the return for the taxpayer from that investment in Felly cawsom drafodaethau helaeth ar p’un a ddylai terms of public access. We had extensive discussions addoldai, ac yn enwedig y rhai sy’n cael arian therefore on the question of whether, and to what cyhoeddus, fod ar agor i ymwelwyr, ac i ba raddau y extent, places of worship, and particularly those dylent fod ar agor.Ystyriwyd sut y gellid sicrhau eu which receive public funding, should be accessible bod yn fwy hygyrch ac a allai fod yn ofynnol neu’n to visitors. We considered how they might be made orfodol darparu mynediad rhesymol mewn achosion more accessible and whether and how, in cases lle derbynnir arian, a sut y gellid gwneud hyn. where funding is received, reasonable access could Ond, yn anochel, mae materion mynediad yn codi be required or enforced. Access issues, however, cwestiynau diogelwch ar gyfer yr adeiladau a’u inevitably raise questions of security for both the cynnwys a buom yn ystyried y mesurau y gellid eu buildings and their contents and we gave some cymryd i wella diogelwch, a pha gyngor y gellid ei thought to the measures that might be taken to roi ar y mater hwn. Cytunodd yr aelodau ar yr improve security, and what advice might be given egwyddor cyffredinol y dylai eglwysi a chapeli, yn on this matter. Members agreed the general principle enwedig y rhai sy’n cael arian cyhoeddus, fod ar that churches and chapels, and particularly those agor i bawb. Ond sylweddolwyd bod hwn yn bwnc receiving public funds, should be accessible to all. amrywiol iawn ac yn un y byddai angen i ni ei drafod We realized though that this was a wide ranging ymhellach yn ystod y flwyddyn i ddod gyda phobl topic and one that we would need to discuss further â diddordeb yn yr etholaethau, yn cynnwys in the coming year with constituent interests, cynrychiolwyr yr Eglwys yng Nghymru. Edrychwn including representatives of the Church in Wales. ymlaen at ystyried materion o’r fath ymhellach We look forward to considering such issues further gyda’r bwriad o gynnig arweiniad maes o law. with a view to offering guidance in due course.

Capel Tabor, Maesteg, Morgannwg, cyn (chwith) ac ar ôl Tabor Chapel, Maesteg, Glamorgan, before (left) (uchod) ei adfer gyda chymorth grant fel rhan o Gynllun and after (above) restoration with grant aid as part Menter Treftadaeth Trefluniau. of a Townscape Heritage Initiative Scheme. 17 HBC_txt 6/2/06 1:51 pm Page 18

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

GRWˆ P AMGYLCHEDD HANESYDDOL HISTORIC ENVIRONMENT GROUP

Roedd y Cyngor yn falch bod Llywodraeth y The Council was pleased to be consulted by Cynulliad wedi ymgynghori ag ef ar faterion the Assembly Government on various issues of amrywiol yn ymwneud â pholisi ar yr amgylchedd policy on the historic environment. Following hanesyddol.Yn dilyn y datganiad gan Mr Alun Pugh the statement by Mr Alun Pugh AM, Minister AC, y Gweinidog dros Ddiwylliant, y Gymraeg a for Culture, Welsh Language and Sport, in Chwaraeon ym mis Ionawr 2004, croesawyd y January 2004, we welcomed the establishment broses o sefydlu’r Grwˆ p Amgylchedd Hanesyddol in October 2004 of the new Historic newydd ym mis Hydref 2004 i roi cyngor pellach Environment Group to advise him further on iddo ar bolisïau a chyfarwyddiaethau strategol ar strategic policies and directions for the historic gyfer yr amgylchedd hanesyddol. Mae’n bleser environment. We are glad to feed into this gennym fwydo i’r broses hon drwy Cadw a byddem process through Cadw and would be willing yn barod i gynnig ein sylwadau arbenigol ar unrhyw to offer our expert comment on any specific faterion penodol, yn benodol ar adeiladau issues, particularly on historic buildings, if hanesyddol, os yw’n briodol. appropriate.

STRATEGAETHAU CYMUNEDOL COMMUNITY STRATEGIES

Nodwyd hefyd, yn dilyn ymgynghoriad eang yn We noted too that, following wide consultation cynnwys cyfarfod o brif swyddogion awdurdodau including a meeting of local authority chief lleol gyda’r Gweinidog dros Ddiwylliant a’r officers with the Ministers for Culture and for Gweinidog dros Lywodraeth leol, bod y Cynulliad Local Government, the Assembly is producing yn llunio arweiniad ar sut y gellid adlewyrchu’r guidance on how the historic environment might amgylchedd hanesyddol yn well mewn strategaethau be better reflected in community strategies. cymunedol. Mae’n beth da bod proffil yr amgylchedd It is good news that the profile of the historic hanesyddol yn cael ei wella yn y ffordd hon. Mae environment is being raised in this way. cymunedau’n gwerthfawrogi gwerth eu treftadaeth Communities are appreciating the value of leol a’r effaith ehangach y gall cadwraeth ei chael their local heritage and the wider impact that ar eu hardaloedd o ran buddiannau economaidd conservation can have on their areas in terms a chymdeithasol. Edrychwn ymlaen at weld yr of economic and social benefits. We look arweiniad terfynol ac at weld yr amgylchedd forward to seeing the final guidance and to hanesyddol yn cael ei gynrychioli mewn cynlluniau the historic environment being represented in strategol lleol. local strategic planning.

18 HBC_txt 6/2/06 1:51 pm Page 19

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

Costau’r Cyngor HBC Costs

Caiff Ysgrifenyddiaeth y Cyngor, sy’n darparu The Council’s Secretariat, which provides cymorth a chyngor proffesiynol, ei darparu gan support and professional advice, is provided by Cadw. Roedd costau’r Cyngor ar gyfer y flwyddyn Cadw. The Council’s costs during the year were fel a ganlyn: as follows:

Cyflog y Cadeirydd £5,840 Chair’s salary £5,840 Treuliau cyfarfodydd £9,516 Meeting expenses £9,516 Amcan o gostau Cadw wrth £20,295 Cadw’s estimated costs in £20,295 ddarparu cymorth i’r Cyngor supporting the Council

Cyfanswm £35,651 Total £35,651

Cydnabyddiaethau Acknowledgements

Roedd y Cyngor yn ddiolchgar am y cymorth a The Council was grateful for the support it gafodd gan ei Ysgrifenyddiaeth a’r Aseswyr received from its Secretariat and Architectural Pensaernïol o fewn Cadw, ac i’r cyrff a’r unigolion Assessor within Cadw, and to those other bodies eraill hynny a gyflwynodd sylwadau manwl a chyngor and individuals who provided detailed comments yn ystod y flwyddyn. and advice during the year.

Sant Marc, Brithdir, eglwys wag yng ngofal Cyfeillion St Mark’s, Brithdir, a redundant church in the care yr Eglwysi Digyfaill, a atgyweiriwyd yn ddiweddar gyda of the Friends of Friendless Churches, has recently chymorth grant. undergone repair with grant aid. 19 HBC_txt 6/2/06 1:51 pm Page 20

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

ASTUDIAETHAU ACHOS CASE STUDIES

Allt-y-Bela, Llangwm, Sir Fynwy Allt-y-Bela, Llangwm, Monmouthshire

Ymwelodd y Cyngor ag Allt-y-Bela, Llangwm, ym The Council visited Allt-y-Bela, Llangwm, in mis Gorffennaf 2001. Mae’r ffermdy ffrâm nenfforch July 2001. This Grade II* listed cruck-framed hwn a restrwyd fel Gradd II* yn tarddu o’r unfed farmhouse is of sixteenth and seventeenth- ganrif ar bymtheg a’r ail ganrif ar bymtheg ac fe’i century origins and has been described as the disgrifiwyd fel yr enghraifft ddyddiedig gynharaf yn earliest dated example in Monmouthshire of a Sir Fynwy o adeilad gyda nodweddion y Dadeni. building with Renaissance features. It was Roger Edwards, sefydlydd Ysgol Ramadeg Brynbuga, owned in the late sixteenth and early seventeenth oedd yn berchen ar yr adeilad ar ddiwedd yr unfed centuries by Roger Edwards, founder of Usk ganrif ar bymtheg ac ar ddechrau’r ail ganrif ar Grammar School, who built the tall Renaissance bymtheg, ac ef a adeiladodd y bloc tal yn arddull y block on the west flank of the building in 1599. Dadeni ar ochr orllewinol yr adeilad yn 1599. Roedd The Council had noted the decay of this building y Cyngor wedi nodi dadfeiliad yr adeilad hwn dros over a number of years and was concerned at nifer o flynyddoedd ac roedd yn pryderu ar un adeg one point that the house had deteriorated to bod y tyˆ wedi dirywio cymaint fel ei fod mewn such an extent that it was in severe danger of perygl difrifol o gael ei golli. Argymhellodd y Cyngor being lost. The Council recommended grant for y dylid rhoi grant ar gyfer gwaith brys i ddiogelu’r emergency works to protect the structure strwythur a chymerodd yr awdurdod lleol ran gyda and the local authority became involved with cham prynu gorfodol. compulsory purchase action.

20 HBC_txt 6/2/06 1:51 pm Page 21

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

Allt-y-Bela: adfeilion bloc o gyfnod y Dadeni Allt-y-Bela: the dilapidated Renaissance block prior cyn ei atgyweirio a’i adfer (gyferbyn).Y tyˆ ar ôl to repair and restoration (opposite). The house cwblhau’r gwaith adfer (uchod). after restoration work was completed (above).

O ganlyniad, prynwyd yr adeilad gan ymddiriedolaeth Subsequently, the building was taken on by a cadw adeiladau — Ymddiriedolaeth Spitalfields — building preservation trust — the Spitalfields ac mae’n bleser gennym argymell grant ar gyfer Trust — and we were pleased to recommend atgyweirio ac adfer. Mae’r Ymddiriedolaeth wedi grant for repair and restoration. The Trust has cynnal rhaglen waith fawr i ddychwelyd yr adeilad carried out a large programme of work to return i’w ddefnydd preswyl. Cwblhawyd hyn bellach ac the building to residential use. This has now been mae’r tyˆ’n cael ei hysbysebu ar gyfer ei werthu. completed and the house is being advertised for Rydym yn fodlon iawn â chanlyniad y prosiect: sale. We are delighted with the outcome of the sy’n deyrnged i bwysigrwydd cadwraeth adeiladau project: a testimony to the importance of historic hanesyddol, ac sy’n brawf y gellir achub strwythurau building conservation, and proof that structures mewn cyflwr enbyd iawn a sicrhau eu bod yn cael in the most parlous conditions are capable of eu defnyddio’n well unwaith eto. being saved and put once more into gainful use.

21 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 22

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

Eglwys Cyffig, Eglwys Gymun, Cyffig Church, Eglwyscummin, Sir Gaerfyrddin Carmarthenshire

Mae Eglwys Cyffig a restrwyd fel Gradd II yn cuddio The Grade II listed Cyffig Church is tucked away yn y bryniau i’r de o Hendy-gwyn ar Daf. Mae talcen in the hills south of Whitland. The west gable gorllewinol y corff hynafol yn dangos amlinelliad to of the ancient nave shows the outline of a is, ond mae’r cwt clychau gwreiddiol wedi goroesi lower roof, yet the original bell cote survives wedi’i amgylchynu gan waith maen y talcen a surrounded by the stonework of the heightened godwyd ac sydd bellach wedi’i orchuddio gan gwt gable and is now surmounted by a tall later bell clychau diweddarach tal.Ynghlwm wrth ochr cote. Attached to the north side of the gable, and ogleddol y talcen, ac yn wynebu’r ystlys ogleddol, fronting the north aisle, is an early sixteenth- ceir twˆ r caerog o ddechrau’r unfed ganrif ar century embattled tower. This has a prominent bymtheg. Mae ganddo dyrred grisiog amlwg ac stair turret and paired window openings with agoriadau ffenestri pared gyda sbandrelau suddedig. sunk spandrels. In the south wall of the nave is Ym mur deheuol y corff ceir porth â phig main iawn, a sharply-pointed doorway, to the right of which ac i’r dde ohono ceir dwy ffenestr fwaog o ddiwedd are two large arched late Georgian windows y cyfnod Sioraidd gyda fframiau haearn bwrw. with cast iron frames. The low chancel is lit Ffenestr ddwyreiniol golau triphlyg, sy’n dyddio only by a triple-light east window, which dates o gyfnod adfer yr eglwys yn 1891 gan Middleton, from the restoration of the church in 1891 Prothero a Phillpott o Cheltenham, yw’r unig by Middleton, Prothero and Phillpott of ffynhonnell olau i’r gangell isel.Ymddengys fod Cheltenham. The square-headed windows of the ffenestri pennau sgwâr yr ystlys ogleddol yn north aisle appear to date from a later phase of dyddio o gyfnod diweddarach o atgyweiriadau. repairs. The internal character of the church is Mae cymeriad mewnol yr eglwys braidd yn rather unconventional. The nave has extremely anghonfensiynol. Mae gan y corff furiau trwchus thick walls through which low wide arches have iawn a ffurfiwyd bwâu llydan ac isel drwyddynt i roi been formed for access into the later chancel, mynediad i’r gangell ddiweddarach, yr ystlys ogleddol north aisle and tower. There is an early piscina a’r twˆ r. Ceir pysgodlyn cynnar ym mhen gorllewinol at the west end of the nave and a seventeenth- y corff a bedyddfaen pedestal o’r ail ganrif ar century pedestal font. The tower is now a full- bymtheg. Mae’r twˆ r bellach yn wag yr holl ffordd height void, the floor having been destroyed i fyny, ac mae’r llawr wedi’i ddinistrio o ganlyniad by the collapse of the bell frame and bells in i gwymp y ffrâm clychau a’r clychau yn 1784. 1784. Continued movement and severe water Arweiniodd symudiad parhaus a dwˆ r yn treiddio’n penetration in the tower prompted a programme ddifrifol yn y twˆ r at raglen o atgyweiriadau. Roedd of repairs. The Council considered the building y Cyngor yn ystyried bod yr adeilad yn eithriadol to be outstanding on account of the memorable oherwydd natur unigryw a chofiadwy rhai o’r individuality of some of its details, such as the manylion, fel y cytiau clychau arosodedig a’r ffenestri superimposed bell cotes and the huge iron haearn anferth sy’n goleuo’r pulpud, ynghyd â windows lighting the pulpit, together with the hynodrwydd ei drefniant mewnol. Cynigiwyd grant oddity of its internal arrangement. Grant of o £62,500 ac mae’r gwaith yn mynd rhagddo. £62,500 was offered and works have started.

Golygfa o du allan Eglwys Cyffig, lle mae’r gwaith adfer Exterior view of Cyffig Church, where restoration yn mynd yn ei flaen (gyferbyn). work is ongoing (opposite).

22 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 23 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 24

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

Tyˆ Drybridge,Trefynwy, Drybridge House, Monmouth, Sir Fynwy Monmouthshire

Mae Tyˆ Drybridge,Trefynwy, a restrwyd fel Drybridge House, Monmouth, listed as Grade II*, Gradd II*, yn enghraifft anarferol o ddiddorol o dyˆ is an unusually interesting example of a substantial cyfnod a adferwyd yn helaeth. Roedd ffermdy ar Restoration period house. There was a farmhouse y safle hwn o’r oesoedd canol ac fe’i prynwyd ar on this site from medieval times and it was ddechrau’r ail ganrif ar bymtheg gan John Roberts, purchased in the early years of the seventeenth gwˆ r o Drefynwy. Etifeddodd ei wˆ yr, y cyfreithiwr century by John Roberts, gentleman of Monmouth. William Roberts, yr eiddo yn 1667 ac aeth ati i His grandson, the lawyer William Roberts, ailadeiladu’r hen ffermdy. O ganlyniad fe’i penodwyd inherited the property in 1667 and set about fel Tâl-feistr Gwaith yng Nghastell Windsor rebuilding the old farmhouse. He was subsequently drwy gydol y cyfnod o ailfodelu. Roedd gan ei appointed as Paymaster of the Works at Windsor ddisgynyddion benodiadau mawreddog yn yr Castle throughout its great period of remodelling. Eglwys a’r Wladwriaeth drwy gydol y ddeunawfed His descendants held prestigious appointments in ganrif, yn cynnwys y Parchedig William Roberts, sef Church and State throughout the eighteenth

Golygfa o do Tˆy allan yn Nhˆy Drybridge cyn (chwith) A view of the roof of an outhouse at Drybridge ac ar ôl (uchod) ei adfer. House before (left) and after (above) restoration.

24 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 25

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

Llywydd Coleg Magdalen, Caergrawnt, rhwng 1760 century, including the Reverend William Roberts, a 1765. Estynnwyd Tyˆ Drybridge i’r de mewn adain who was President of Magdalen College, wasanaeth bric coch ar ddechrau’r bedwaredd Cambridge, between 1760 and 1765. Drybridge ganrif ar bymtheg, tua’r un adeg ag yr etifeddodd House was extended southwards by a red-brick Henry Roberts yr eiddo yn 1829, ac mae rhywfaint service wing in the early nineteenth century, o waith moderneiddio mewnol hefyd yn dyddio o’r probably about the time that Henry Roberts cyfnod hwn. Ond yn 1867 y gwnaed yr addasiadau inherited the property in 1829, and some internal mwyaf, yn ystod perchenogaeth Charles Henry modernization also dates from this period. But Roberts, a gymerodd yr enw Crompton-Roberts more significant alterations came in 1867, during pan briododd aeres Roger Crompton o the ownership of Charles Henry Roberts, who in Breightmet, Swydd Gaerhirfryn.Tynnwyd y rendro 1861 had assumed the name Crompton-Roberts on gwreiddiol oddi ar y tyˆ gwreiddiol o’r ail ganrif ar his marriage to the heiress of Roger Crompton of bymtheg ac fe’i haddurnwyd gydag addurniadau Breightmet, Lancashire. The seventeenth-century nadd, adeiladwyd adain newydd fawr ar ochr house was shorn of its original rendering and was ogleddol yr adeilad a rhoddwyd to newydd ar yr embellished with ashlar dressings, a large new wing holl adeilad. Gwnaed gwelliannau sylweddol hefyd was constructed on the north side of the building i’r parc amgylchynol, yn cynnwys ffurfio cae criced and the property was re-roofed throughout. o’r radd flaenaf lle y cynhaliwyd gwyliau criced Extensive improvements were also undertaken to wythnos o hyd yn flynyddol rhwng 1874 a 1891. the surrounding park, including the formation of a Parhaodd yr ystâd i ehangu ymhell i mewn i’r ganrif first-class cricket pitch which saw annual week-long bresennol, ac roedd Tyˆ Drybridge yn ddigon cricket festivals between 1874 and 1891. The estate mawreddog i fod yn gartref i Price Arthur, Dug continued to expand until well into the present Connaught, yn 1906. Parhaodd i gael ei ddefnyddio century, and Drybridge House was grand enough fel cartref teulu’r Crompton-Roberts nes iddo to accommodate Price Arthur, Duke of Connaught, gael ei werthu yn 1947 i Gyngor Sir Mynwy. in 1906. It continued in use as the home of the Fe’i trawsnewidiwyd yn gartref preswyl ac Crompton-Roberts family until it was sold in 1947 ychwanegwyd y cyntaf o sawl estyniad modern i to Monmouthshire County Council. It was ochrau gorllewinol a gogleddol yr adeilad yn 1951. converted into a residential home and the first Roedd Tyˆ Drybridge yn segur ac yn wag o 1990 of many modern extensions was added to the a phan ddaeth gerbron y Cyngor roedd mewn western and northern sides of the building in 1951. cyflwr gwael, ac roedd angen gwneud gwaith Drybridge House was unused and empty from 1990 atgyweirio mawr ar holl elfennau allanol y and when it came before the Council it was in a strwythur. Hyd yn oed gyda’r dirywiad hwn, poor condition, with all external elements of the ystyriodd y Cyngor bod y tyˆ o bwysigrwydd structure requiring major repairs. Even with this eithriadol, o ystyried ei hanes a’r ffaith y cadwyd deterioration, the Council considered that the house gwaith sylweddol a wnaed ar ddiwedd yr ail ganrif was of outstanding importance, given its history ar bymtheg a dechrau’r ddeunawfed ganrif, and its retention of significant work from the wedi’u cyfuno yng nghanol y bedwaredd ganrif ar late seventeenth and early eighteenth centuries, bymtheg i ffurfio enghraifft ddiddorol iawn o dyˆ melded together in the mid-nineteenth century to o oes Fictoria. Cwblhawyd y gwaith atgyweirio yn form a more than usually interesting example of llwyddiannus erbyn hyn ac mae’r adeilad yn cael a Victorian house. The repairs have now been ei ddefnyddio unwaith eto, fel adnodd cymunedol successfully completed and the building is in use bellach, yn cynnig amrywiaeth o weithgareddau once again, now as a community resource, offering cymunedol yn ogystal â chynnig ystafelloedd ar a range of community activities as well as corporate gyfer digwyddiadau corfforaethol a phriodasau and wedding hire against the backdrop of its mewn lleoliad hanesyddol. historic interiors.

25 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 26

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

Caer Belan, Llanwrda, Caernarfon Fort Belan, Llanwrda, Caernarfon

Mae Caer Belan yn enghraifft eithriadol o gyflawn o Fort Belan is an exceptionally complete amddiffynfa arfordirol o ddiwedd y ddeunawfed example of a late eighteenth-century coastal ganrif sy’n anarferol iawn gan ei bod wedi’i fortification which is most unusual in having hadeiladu’n breifat ac sy’n unigryw gan mai hi yw’r been privately built and unique in being the unig amddiffynfa Brydeinig bwrpasol sy’n gysylltiedig only purpose-built British defence relating to â Rhyfel Annibyniaeth America. Mewn perthynas the American War of Independence. As such, â hyn, mae ganddi le pwysig iawn mewn hanes it holds a very important position in national milwrol cenedlaethol. Fe’i rhestrwyd fel Gradd I, ac military history. Grade I listed, the fort was adeiladwyd y gaer yn 1775 gan Thomas Wynn, yr AS built in 1775 by Thomas Wynn, the MP for dros Sir Gaernarfon, yr Arglwydd Raglaw, a ddaeth Caernarvonshire and Lord Lieutenant, who was yn Arglwydd Newborough yn ddiweddarach. Roedd later to become Lord Newborough. Wynn had gan Wynn bryderon ynghylch pa mor ddiamddiffyn concerns about the vulnerability of Britain’s yw arfordir Prydain, yn arbennig mewn cysylltiad â coastline, in particular relating to the American Rhyfel Annibyniaeth America. War of Independence.

Roedd cynllun yr amddiffynfa arfordirol hon yn The design of this coastal fortification was based seiliedig ar system amlonglog gyda llenfur allanol a on a polygonal system with an outer curtain wall muriau mewnol consentrig yn amgáu ffos wedi’i and concentric inner walls, enclosing a stone- leinio â charreg gyda rhodfa fewnol a barics. Credir lined ditch with inner parade and barracks. It is iddynt gael eu dylanwadu gan Gaer Sior ar y Moray thought to have been influenced by the grander, Firth, sy’n fwy mawreddog, ac a adeiladwyd gan government-built Fort George on the Moray y llywodraeth, a ddechreuwyd yng nghanol y Firth, which was begun in the mid-eighteenth ddeunawfed ganrif. Adeiladwyd Caer Belan o century. Fort Belan is built of large rubble gerrig llanw mawr mewn cynllun petryal gyda stonework in an oblong plan with salients to chameddau ar bob pen ac, ar ben y tir, mae’r mur each end and, at the landward end, the wall yn ymestyn ar ffurf atgilfur sy’n cynnwys llwyfan projects in the form of a redan containing a gun gynnau gyda muriau wedi’u curo’n sylweddol a platform with broadly battered walls and chorneli crwn. Mae tyrrau gwylio crwn i’r gogledd, rounded corners. There are circular sentry towers i’r dwyrain ac i’r gorllewin. Ar ochr y gaer sydd ger to the north, east and west. At the seaward side y môr mae llwyfan magnelfa gynnau, lle ceir sawl of the fort there is a gun battery platform, which canon sy’n dyddio o 1846 a 1847. Ceir mynediad retains several cannons dated 1846 and 1847. i’r gaer drwy dwnnel cromennog o dan y llwyfan The fort is entered through a vaulted tunnel gynnau ac ar draws bont godi dros y ffos. Mae hyn under the gun platform and across a drawbridge yn arwain at fur perimedr crenellog a phorthdy over the ditch. This leads to a crenellated gyda phlac dros fwa eryr â dau ben, arwyddlun y perimeter wall and a gatehouse with a plaque teulu Wynn. Mae’r hen farics, a drefnwyd o amgylch over the arch of a double-headed eagle, the tir gorymdeithio glaswelltog, yn ddomestig o ran Wynn family emblem. The former barracks, graddfa a chymeriad. Maent wedi’u hadeiladu o arranged around a grassed parade ground, are gerrig llanw gyda thoeau llechi, ac mae ganddynt domestic in scale and character. Built of rubble ffenestri codi sy’n llithro ar i fyny, o’r cyfnod stone with slate roofs, they have mainly Sioraidd yn bennaf. Georgian, vertical sliding sash fenestration.

26 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 27

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

Golygfa o Gaer Belan o’r awyr. An aerial view of Fort Belan.

Unwaith y daeth ei rôl filwrol i ben, aeth y gaer yn Once its military role ceased, the fort became segur ac roedd yn wag ac ni roddwyd sylw iddi am redundant and stood empty and neglected for sawl blwyddyn nes i’r perchenogion presennol ei many years until the present owners acquired it phrynu tua ugain mlynedd yn ôl. Addaswyd y barics some twenty years ago. The barracks have been i ffurfio unedau domestig ar wahân sy’n cael eu adapted to form separate domestic units now gosod fel llety gwyliau bellach. Roedd y Cyngor yn let as holiday accommodation. The Council barod iawn i farnu bod y strwythur o bwysigrwydd did not hesitate to judge the structure to be of eithriadol ac argymhellwyd grant ar gyfer outstanding importance and recommended atgyweiriadau i’r mur mewnol mawr. grant for repairs to the substantial inner wall.

27 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 28

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

Marchnad Nwyddau Dan Do Casnewydd, Newport Indoor Provisions Market, Y Stryd Fawr, Casnewydd High Street, Newport

Yn ogystal ag asesu adeiladau unigol sydd â As well as assessing single buildings that are theilyngdod eithriadol, mae gan y Cyngor hefyd rôl of outstanding merit, the HBC also has a role wrth edrych ar grantiau i adeiladau mewn ardaloedd in looking at grants to buildings in conservation cadwraeth a ddynodwyd felly gan awdurdodau lleol areas which have been so designated by local oherwydd eu diddordeb i drefluniau. Mae grant ar authorities because of their townscape interest. gael ar gyfer gwaith a fydd yn gwella ymddangosiad Grant is available for works which will ardal gadwraeth yn sylweddol. Gall llawer o significantly improve the appearance of a ardaloedd ymddangos fel petaent yn mynd â’u pen conservation area. Many such areas can appear iddynt ac fel na roddir sylw iddynt a gall grant ardal run down and neglected and conservation area gadwraeth wneud gwelliannau sylweddol i drefluniau, grant can make significant improvements to the gan gynnig manteision i ysbryd pobl a chan roi hwb townscape, bringing benefits to morale and an economaidd a chymdeithasol. Mae Marchnad economic and social boost. Newport Indoor Nwyddau Dan Do Casnewydd yn enghraifft dda Provisions Market provides a good example o’r hyn y gall grant ardal gadwraeth ei gyflawni. of what conservation area grant can achieve.

Ardal to cromennog Marchnad Casnewydd. The vaulted roof area of Newport Market.

28 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 29

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

Mae’r Farchnad Nwyddau Dan Do yn adeilad An important large-scale late Victorian market marchnad pwysig ar raddfa fawr o oes Fictoria, a building, which opened in 1889, the Indoor agorodd yn 1889, ac efallai mai hon yw un o’r Provisions Market is perhaps one of the best neuaddau marchnad dan do mawr gorau sydd surviving large covered market halls in Wales. wedi goroesi yng Nghymru. Fe’i hadeiladwyd yn It is built in the French Renaissance style with arddull y Dadeni Ffrengig gyda tho baril gwydrog a vaulted glazed barrel roof of lattice girders. cromennog o hytrawstiau delltog. Mae’r adeilad The building is a well known landmark in the yn dirnod enwog yn ardal gadwraeth canol tref Newport town centre conservation area. Its Casnewydd. Mae ei do nodedig yn amlwg yn y distinctive roof is prominent both in the adjoining strydoedd cyfagos, ac mewn golygfeydd o ardal rhan streets, and in views of the upper Dock Street uchaf Dock Street o afon Wysg ac o ffyrdd dynesu area from the river Usk and approach roads to at ganol y dref. the city centre.

Mae Cyngor Dinas Casnewydd yn atgyweirio’r Newport City Council is undertaking a complete farchnad yn llwyr. Gwneir atgyweiriadau helaeth overhaul of the market. Extensive repairs to the i’r to, ynghyd ag atgyweiriadau strwythurol eraill i roof, together with other structural repairs to sicrhau dyfodol hirdymor yr adeilad, ac yn dilyn ensure the long-term future of the building, are hynny gwneir gwaith ailwampio ac addasiadau i being followed by the refurbishment and fynedfa’r farchnad o’r Stryd Fawr, a gwaith replacement of the market’s High Street entrance, adnewyddu dilynol i’r tu mewn, yn cynnwys y and the subsequent renovation of its interior, stondinau marchnad unigol. including the individual market stalls.

Roedd yn bleser gan y Cyngor argymell grant The HBC was pleased to recommend grant tuag at gynllun gwaith i adnewyddu to nodedig y towards a scheme of works to restore the market’s farchnad a thalwyd tua £30,000 gan Cadw. distinctive roof and some £30,000 has been paid Cwblhawyd gwaith ar yr agwedd hon o’r prosiect by Cadw. Works have been completed on this a cheir gofod oriel newydd yn ardal y to aspect of the project and the vaulted roof area cromennog — Enterprising Arts — sy’n dangos now houses a new gallery space — Enterprising gwaith gan artistiaid newydd nad ydynt wedi’u Arts — which exhibits work from new and un- sefydlu eto, ac yn cynnal digwyddiadau sy’n dangos established artists, and stages events showcasing prosiectau celf ar y cyd ar themâu penodol. Mae’r collaborative arts projects around specific prosiect newydd hwn, ynghyd ag ystafelloedd themes. This new project, along with business busnes a grëwyd ar gyfer cwmnïau newydd, yn accommodation created for new companies, creu defnydd modern ychwanegol i’r farchnad i creates an additional modern-day use for the ddenu pobl a busnesau newydd i’r ardal, ac i roi market to attract new people and businesses into bywyd newydd yn rhan uchaf canol y ddinas. Bydd the area, and breathe new life into the upper part pobl leol hefyd yn elwa ar y gwaith adnewyddu a of the city centre. Local people will also benefit wneir i’r farchnad a’i chyfleusterau, sy’n cynnwys from the revamp of the market and its facilities, caffi newydd a lifft. which include a new café and lift.

29 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 30

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

YCHWANEGIAD A

Crynodeb o’r Grantiau

1. Ceisiadau a Dderbyniwyd a Chynigion a Wnaed

2004–05 Cyfanswm nifer y ceisiadau a dderbyniwyd 172 Cyfanswm nifer y cynigion a wnaed 83

2. Grantiau ar gyfer Adeiladau Seciwlar Eithriadol

Ceisiadau a gymeradwywyd 2004–05 Nifer y grantiau a gymeradwywyd gan Lywodraeth y Cynulliad 31 Gwerth y grantiau a argymhellwyd ac a gymeradwywyd (a) £717,295 (b) Gwariant £791,159

(a) Nid yw gwerth y grantiau a argymhellwyd ac a gymeradwywyd yn cymryd i ystyriaeth werth y grantiau a ganslwyd, sef cyfanswm o £325,350 yn 2004–05. (b) Mae’r ffigur hwn yn cynnwys gwerth y grantiau a gynyddwyd, sef cyfanswm o £131,707 yn 2004–05.

3. Grantiau ar gyfer Adeiladau Eithriadol a ddefnyddir ar gyfer Addoli

Ceisiadau a gymeradwywyd 2004–05 Nifer y grantiau a gymeradwywyd gan Lywodraeth y Cynulliad 28 Gwerth y grantiau a argymhellwyd ac a gymeradwywyd (a) £630,808 (b) Gwariant £916,962

(a) Nid yw gwerth y grantiau a argymhellwyd ac a gymeradwywyd yn cymryd i ystyriaeth werth y grantiau a ganslwyd, sef cyfanswm o £129,570 yn 2004–05. (b) Mae’r ffigur hwn yn cynnwys gwerth y grantiau a gynyddwyd, sef cyfanswm o £20,062 yn 2004–05.

4. Grantiau ar gyfer Cynlluniau mewn Ardaloedd Cadwraeth

Ceisiadau a gymeradwywyd 2004–05 Nifer y grantiau a gymeradwywyd gan y Cynulliad Cenedlaethol 24 Gwerth y grantiau a argymhellwyd ac a gymeradwywyd (a) £362,659 (b) Gwariant £360,454

(a) Nid yw gwerth y grantiau a argymhellwyd ac a gymeradwywyd yn cymryd i ystyriaeth werth y grantiau a ganslwyd, sef cyfanswm o £206,225 yn 2004–05. (b) Mae’r ffigur hwn yn cynnwys gwerth y grantiau a gynyddwyd, sef cyfanswm o £67,564 yn 2004–05.

30 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 31

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

ANNEX A

Grants Summary

1. Applications Received and Offers Made

2004–05 Total number of applications received 172 Total number of offers made 83

2. Grants for Outstanding Secular Buildings

Applications approved 2004–05 Number of grants approved by the Assembly Government 31 Value of grants recommended and approved (a) £717,295 (b) Expenditure £791,159

(a) The value of grants recommended and approved does not take account of the value of grants cancelled, which totalled £325,350 in 2004–05. (b) This figure includes the value of increased grants, which totalled £131,707 in 2004–05.

3. Grants for Outstanding Buildings in Use for Worship

Applications approved 2004–05 Number of grants approved by the Assembly Government 28 Value of grants recommended and approved (a) £630,808 (b) Expenditure £916,962

(a) The value of grants recommended and approved does not take account of the value of grants cancelled, which totalled £129,570 in 2004–05. (b) This figure includes the value of increased grants, which totalled £20,062 in 2004–05.

4. Grants for Schemes in Conservation Areas

Applications approved 2004–05 Number of grants approved by the National Assembly 24 Value of grants recommended and approved (a) £362,659 (b) Expenditure £360,454

(a) The value of grants recommended and approved does not take account of the value of grants cancelled, which totalled £206,225 in 2004–05. (b) This figure includes the value of increased grants, which totalled £67,564 in 2004–05.

31 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 32 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 33

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

YCHWANEGIAD B ANNEX B

Grantiau ar gyfer Adeiladau Eithriadol Grants to Outstanding Buildings

Deddf Adeiladau Hanesyddol a Henebion 1953, The Historic Buildings and Ancient Monuments Adran 4. Act 1953, Section 4.

Mae’r canlynol yn rhestr o adeiladau yr The following is a list of buildings in respect argymhellwyd y dylid rhoi grant iddynt yn ystod of which a recommendation for grant has been y cyfnod 1 Ebrill 2004 i 31 Mawrth 2005. Mae’n made during the period 1 April 2004 to 31 bosibl na chafodd y grant ei dalu’n llawn, neu ei March 2005. Grant need not necessarily have fod ond wedi’i dalu’n rhannol, ym mhob achos. been paid, in part or in full, in all cases.

Mae pob cynnig grant ar gyfer adeiladau All grant offers in respect of outstanding eithriadol yn destun amod sy’n gofyn am buildings are subject to a condition requiring fynediad i’r cyhoedd. Gellir cael manylion access for the public. Details of access trefniadau mynediad ar wefan Cadw: arrangements can be found on Cadw’s website: http://www.cadw.cymru.gov.uk http://www.cadw.wales.gov.uk

Pen-y-bont ar Ogwr Bridgend

Eglwys Sant Cein, Llangeinor St Cein’s Church, Llangeinor Yn ymroddedig i sant Celtaidd, saif yr eglwys hon Dedicated to a Celtic saint, this church is situated mewn safle aruchel ar safle canoloesol cynnar ac in a commanding position on an early medieval mae llawer o adeiledd yr adeilad wedi goroesi ers site and much of the fabric of the building hynny. Gwnaed gwaith adfer helaeth arni ym 1894 survives from that time. It was subject to major gan bensaer esgobaethol Llandaf, George Halliday, restoration in 1894 by the Llandaff diocesan a adawodd ei farc mewn addurniadau gwaith architect, George Halliday, who left his style carreg cain fel y pysgodlyn cywrain a’r trefniant on fine stonework details such as the ingenious sedilia a cherrig diddos amrywiol. Cynigiwyd piscina and sedilia arrangement and various label grant o £5,352 tuag at gost atgyweirio’r to, gosod stops. Grant of £5,352 offered towards the cost offer dwˆ r glaw newydd ac ail-bwyntio mur of roof repairs, replacement of rainwater goods canllaw’r gangell. and repointing of the chancel wall parapet.

Caerffili Caerphilly

Eglwys Sant Tudur, Mynyddislwyn St Tudor’s Church, Mynyddislwyn Adeiladwyd Eglwys Sant Tudur yn y bedwaredd Built in the fourteenth to fifteenth centuries, ganrif ar ddeg a’r bymthegfed ganrif ac fe’i St Tudor’s Church was restored in 1820. Grant hadnewyddwyd yn 1820. Cynigiwyd grant o £30,000 of £30,000 offered towards the re-instatement tuag at ailosod gorchudd cysgodol o rendrad i’r twˆr. of a shelter coat of render to the tower.

Y cyntedd gwreiddiol yn Nhyˆ Drybridge (gyferbyn). The original entrance hall at Drybridge House (opposite).

33 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 34

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

YCHWANEGIAD B ANNEX B

Capel Groeswen, Groeswen Groeswen Chapel, Groeswen Rhestrwyd Capel Groeswen fel Gradd II* am ei Groeswen Chapel is listed Grade II* for its bwysigrwydd cenedlaethol fel y capel Methodistiaid national importance as the first Calvinistic Calfinaidd cyntaf yng Nghymru. Roedd nifer o Methodist chapel in Wales. A number of arweinwyr carismatig yn gysylltiedig â’r capel ac charismatic leaders were associated with the maent wedi’u claddu yn y fynwent. Mae’r capel chapel and are buried in its graveyard. The hefyd yn cynnwys penddelw efydd er cof am y chapel also houses a bronze bust in memory of Parchedig William Edwards, gweinidog cyntaf y Reverend William Edwards, the first minister of capel. Cynigiwyd grant o £40,000 tuag at atgyweirio the chapel. Grant of £40,000 offered towards ffabrig hanesyddol y capel, yn cynnwys toi, gwaith repairs to the historic fabric of the chapel, plwm ac ail-rendro. including roofing, leadwork and re-rendering.

Caerdydd Cardiff

Capel Bedyddwyr Cymraeg y Tabernacl, Tabernacle Welsh Baptist Church, The Hayes Yr Aes A Classical, Italianate style chapel, the Capel Clasurol, mewn arddull Eidalaidd yw capel y Tabernacle church is listed Grade II*. The Tabernacl, ac mae wedi’i restru fel Gradd II*. Mae’r present building dates from 1865 and was adeilad presennol yn dyddio o 1865 ac fe’i designed by J. H. Hartland and Son of Cardiff. cynlluniwyd gan J. H. Hartland a’i Fab o Gaerdydd. It has round-arched openings with crowning Mae ganddo agoriadau bwa crwn gyda goruwchadail entablature and high parapet, and a coronog a chanllaw uchel, a nodweddion mewnol particularly fine interior. Grant of £9,858 arbennig o gain. Cynigiwyd grant o £9,858 tuag at offered towards structural works to the waith strwythurol i’r nenfwd diffygiol. defective ceiling.

Castell Caerdydd (Plasdy) Cardiff Castle (Mansion) Rhestrwyd Castell Caerdydd fel Gradd I ac mae Cardiff Castle is listed Grade I and dates back rhannau ohono’n dyddio’n ôl i gyfnod y Rhufeiniaid in part to Roman times (AD 55–60). The castle (AD 55–60). Etifeddwyd y castell gan Arglwydd was inherited by Lord Mountstuart, later the Mountstuart ac yn ddiweddarach ef oedd y person first marquess of Bute, in 1776. He had the cyntaf i fod yn ardalydd Bute, yn 1776.Trefnodd i’r western apartments modified by Henry fflatiau gorllewinol gael eu haddasu gan Henry Holland, and the grounds landscaped by Holland, ac i’r tir gael ei dirlunio gan Lancelot Lancelot Brown. From 1868, the third Brown. O 1868, cyflogodd trydydd ardalydd Bute marquess of Bute employed William Burges William Burges i drawsnewid y castell yn ffantasi to transform the castle into a High Victorian canoloesol Uwch Fictoraidd gyda nodweddion medieval fantasy with particularly exotic mewnol arbennig o egsotig. Mae’r cam hwn o’r interiors. This phase of work relates to the gwaith yn gysylltiedig â’r fflatiau gorllewinol lle western apartments where grant of £90,000 cynigiwyd grant o £90,000 tuag at waith allanol yn has been offered towards external works to cynnwys gwaith maen, toeau, ffenestri a systemau include masonry works, roofs, windows and dwˆ r glaw. rainwater systems.

34 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 35

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

YCHWANEGIAD B ANNEX B

Sir Gaerfyrddin Carmarthenshire

Fferm Heol Ddu, Foelgastell, Cefneithin Heol Ddu Farm, Foelgastell, Cefneithin Mae Heol Ddu yn cynnwys grwˆ p buarth Heol Ddu comprises a remarkable farmyard hynod, gyda dau dyˆ preswyl, stabl, ysgubor group, with two dwelling houses, stable, barn a chwt gwartheg â’r holl gerrig yn dyddio o’r and cowshed all with stones dating from the ddeunawfed ganrif. Roedd y cais hwn ar gyfer eighteenth century. This application was for y bloc stablau a chynigiwyd grant o £4,200 the stable block and grant of £4,200 has been i atgyweirio’r to a phennau meini presennol offered for the repair of the roof and existing y mur. masonry wall heads.

Ceredigion Ceredigion

Gwastad Gwrda, Abermeurig Gwastad Gwrda, Abermeurig Mae Gwastad Gwrda bron yn unigryw yn ardal Almost unique in the Ceredigion area, Gwastad Ceredigion. Mae’n dyˆ o adeiladwaith to nenfforch Gwrda is an early seventeenth-century house eithriadol o ddechrau’r ail ganrif ar bymtheg. Mae of exceptional cruck roof construction. Many llawer o’i nodweddion cynnar wedi goroesi, pump of its early features survive, notably five of o’r nenffyrch gwreiddiol yn arbennig. Cynigiwyd the original crucks. Grant of £45,000 offered grant o £45,000 tuag at gynllun i adfer y tyˆ mewn towards a scheme of sympathetic restoration modd cydymdeimladol. of the house.

Y Porthordy yn y Gelli,Talsarn, The Lodge at Gelli, Talsarn, Lampeter Llanbedr Pont Steffan The lodge is an informal, rustic structure Strwythur anffurfiol o bren garw yw’r porthordy, a built in Picturesque style and a very rare adeiladwyd mewn arddull Pictiwrésg ac mae’n example of its type in Wales. Grant of enghraifft brin iawn o’r fath yng Nghymru. Cynigiwyd £3,000 offered towards re-thatching the grant o £3,000 tuag at aildoi’r to gwellt a gosod roof and replacement of its veranda’s cynhalwyr pren newydd i’r feranda. timber supports.

Conwy Conwy

Tyˆ Crwn Conwy (Yr Hen Dalwrn), Conwy Round House (The Old Cock Pit), York Place, Conwy York Place, Conwy Y Tyˆ Crwn yw un o’r unig brif dalyrnau sydd One of the only significant cock pits surviving wedi goroesi yng Nghymru. Adeilad silindrig un in Wales, the Round House is a tall single storey llawr tal ydyw gyda tho llechi pigfain. Cynigiwyd cylindrical building with a conical, slate roof. grant o £3,400 ar gyfer gwneud gwaith atgyweirio Grant of £3,400 offered for emergency repairs brys i’r adeilad. to the building.

35 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 36

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

YCHWANEGIAD B ANNEX B

Eglwys Plwyf Sant Hilary, Llanrhos, St Hilary’s Parish Church, Llanrhos, Llandudno Llandudno St Hilary’s is a cruciform building with its Adeilad croesffurf yw Sant Hilary gyda’i tharddiad medieval origins evident in the nave, with the canoloesol yn amlwg yng nghorff yr eglwys, a remainder of the church dating from the gweddill yr eglwys yn dyddio o’r ail ganrif ar seventeenth century. The south chapel houses bymtheg. Ceir sawl heneb murol coeth yn y capel many elaborate mural monuments, and there are deheuol, a cheir cerrig coffa ac efyddynnau cywrain fine memorials and bronzes in the churchyard. yn y fynwent. Cynigiwyd grant o £30,000 am ailosod Grant of £30,000 offered for the re-slating of the llechi ar y to ac am osod offer dwˆ r glaw newydd. roof and renewal of rainwater goods.

Sir Ddinbych Denbighshire

Eglwys Sant Tomos,Russell Road, y Rhyl St Thomas’ Church, Russell Road, Rhyl Mae hon yn eglwys bwysig a gynlluniwyd gan Syr A major church designed by Sir Gilbert Scott in Gilbert Scott yn 1860 ac a adeiladwyd mewn camau; 1860 and built in stages; the tower and spire of mae twˆ r a meindwr yr eglwys yn nodwedd amlwg the church dominate the town of Rhyl. The yn nhref y Rhyl. Mae’r nodweddion mewnol lliwgar colourful interior is richly furnished, with the wedi’u dodrefnu’n oludog, a’r pulpud a’r gangell yn pulpit and chancel particularly of excellent arbennig yn cynnwys crefftwaith ardderchog a craftsmanship to elaborate designs. Grant of chynlluniau coeth. Cynigiwyd grant o £47,000 tuag £47,000 offered towards works to repair and at waith i atgyweirio ac ail-bwyntio’r gwaith maen i repoint the stonework to the west gable porch bortsh y talcen gorllewinol a’r bwtresi, ac i atgyweirio and buttresses, and repairs to the north doorway porth y gogledd sy’n arwain i siambr yr organ. leading to the organ chamber.

Neuadd Llannerch, Parc Llannerch, Llanelwy Llannerch Hall, Llanerch Park, St Asaph Tyˆ gwledig mawr ag ymddangosiad Eidalaidd iddo Llannerch Hall is a large country house of yw Neuadd Llannerch, er bod y rhan fwyaf o’r Italianate appearance, though most of the house tyˆ yn dyddio o ddechrau’r ail ganrif ar bymtheg, dates from the early seventeenth century, when it pan y’i sefydlwyd ar safle tyˆhyˆn fel plasdy was established on the site of an older house as a Jacobeaidd tal â nifer o dyrrau. Erys nodweddion tall multi-towered Jacobean mansion. This fine mewnol safonol y tyˆ coeth hwn sy’n dyddio o multi-period house retains original interiors of sawl cyfnod. Cynigiwyd grant o £3,900 tuag at high quality. Grant of £3,900 offered towards atgyweirio to’r neuadd. repairs to the roof of the hall.

Tyˆ Nantclwyd, Stryd y Castell, Rhuthun Nantclwyd House, Castle Street, Ruthin Adeilad ffrâm pren o’r bymthegfed ganrif yw Tyˆ A fifteenth-century timber-framed building, Nantclwyd. Mae wedi’i restru fel Gradd I ac mae’n un Nantclwyd House is listed Grade I and is one of o’r tai trefol gorau yng Nghymru. Cynigiwyd grant o the finest town houses in Wales. Grant of £50,880 £50,880 i Gyngor Sir Dinbych — gyda’r nod o adfer offered to Denbighshire County Council — which yr adeilad i’w ddefnyddio fel amgueddfa a chanolfan aims to restore the building for use as a museum ymwelwyr — ar gyfer gwaith i atal pydredd sych a and visitor centre — for works to arrest dry rot sicrhau bod yr adeilad yn ddiogel yn strwythurol. and make the building structurally safe. 36 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 37

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

YCHWANEGIAD B ANNEX B

Yr Hen Esgobty, Llanelwy Hen Esgobty, St Asaph Tyˆ ffrâm pren o’r unfed ganrif ar bymtheg–ail ganrif A Grade II* listed sixteenth- or seventeenth- ar bymtheg wedi’i restru fel Gradd II*, gyda century timber-framed house, with eighteenth- gorchudd bric o’r ddeunawfed ganrif yw’r Hen century brick encasing, Hen Esgboty was Esgobty, a dyma oedd palas yr esgob yn wreiddiol, a originally the bishop’s palace and said to dywedir mai dyma oedd cartref Esgob Morgan, be the home of Bishop Morgan, translator cyfieithydd y Beibl i’r Gymraeg. Cynigiwyd grant o of the Welsh Bible. Grant of £9,000 offered £9,000 ar gyfer gwaith cam dau i’r colomendy o for phase two works to the early Georgian ddechrau’r cyfnod Sioraidd, sy’n cynnwys dovecote, which include the repair of atgyweirio’r gwaith bric mewnol. internal brickwork.

Eglwys y Santes Fair, Betws Gwerful Goch, St Mary’s Church, Bettws Gwerfil Goch, Corwen Corwen Eglwys fechan o’r bedwaredd ganrif ar ddeg yw St Mary’s is a small fourteenth-century church, Eglwys y Santes Fair, a adferwyd yn effeithiol gan well restored by John Douglas, architect, in John Douglas, pensaer, yn 1879–80.Ynddi ceir 1879–80. It retains an important medieval cerfwaith canoloesol pwysig o’r croeshoeliad gyda’r carving of the crucifixion with St Mary and Santes Fair a Sant Ioan, sydd bellach wedi’i fowntio St John, now mounted as a reredos and said fel reredos a dywedir iddo ddod o’r rhwd. to have come from the rood. Grant of £16,500 Cynigiwyd grant o £16,500 ar gyfer atgyweirio’r offered for roof repairs, repointing of external to, ail-bwyntio’r gwaith maen allanol, atgyweirio’r stonework, repairs to windows, provision of ffenestri, darparu offer dwˆ r glaw haearn bwrw a cast-iron rainwater goods and a ground-water system draenio dwˆ r daear, trin ac atgyweirio drainage system, treatment and repair of wood pren yr effeithiwyd arno gan bryfyn, ac adnewyddu’r affected by insect attack, and the renewal of gwyngalch allanol. external limewashing.

Sir y Fflint Flintshire

Capel Presbyteraidd Bethesda, Stryd Bethesda Presbyterian Chapel, Newydd, yr Wyddgrug New Street, Mold Lleolir Capel Bethesda yng nghanol yr Wyddgrug Situated in the heart of Mold in a prominent mewn safle amlwg ac mae ganddo wyneb carreg position, Bethesda Chapel has a Classical nadd pum llawryf Clasurol ar blinth uchel gyda five-bay ashlar front on a high plinth with a phortico pediment Corinthaidd. Cynigiwyd grant projecting Corinthian pedimented portico. o £4,000 tuag at atgyweirio’r to, yr offer dwˆ r glaw Grant of £4,000 offered towards repairs to a’r gwaith maen. the roof, rainwater goods and stonework.

37 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 38

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

YCHWANEGIAD B ANNEX B

Gwynedd Gwynedd

Castell Bryn Bras, Llanrug, Caernarfon Bryn Bras Castle, Llanrug, Caernarfon Tyˆ gwledig Gradd II* wedi’i adeiladu yn arddull A Grade II* country house built in the early castell canoloesol Pictiwrésg o ddechrau’r nineteenth-century Picturesque style of a bedwaredd ganrif ar bymtheg. Cynigiwyd grant o medieval castle. Grant of £7,500 offered towards £7,500 tuag at ail-rendro, atgyweirio’r gwaith bric, re-rendering, repairs to brickwork, removal of tynnu capanau drysau sy’n pydru, atgyweirio’r gwaith decaying lintels, repairs to plasterwork and roof plastro a draeniad y to. drainage.

Capel Methodistaidd Soar, Soar,Talsarnau Soar Methodist Church, Soar, Talsarnau Adeiladwyd Capel Soar yn 1839, ac mae’n fath o dyˆ Built in 1839, Soar Chapel is an unspoilt, little- cwrdd heb ei ddifetha, na wnaed llawer o addasiadau altered, early Victorian meeting house of a type iddo, o ddechrau oes Fictoria sy’n brin yng Nghymru that has become scarce in Wales. Although small, bellach. Er ei fod yn fach, mae’r nodweddion mewnol the interior is of a high quality, which gives it the o ansawdd uchel, sy’n rhoi mawredd rhai o’r capeli grandeur of the largest of chapels. Grant of mawr iddo. Cynigiwyd grant o £1,500 tuag at waith i £1,500 offered towards works to eradicate beetle ddifa plâu chwilod. infestation.

Caffi Morannedd, Cricieth Morannedd Café, Criccieth Wedi’i gynllunio yn 1948 gan Clough Williams Ellis, Designed in 1948 by Clough Williams Ellis, pafiliwn glan y môr nodedig yw Caffi Morannedd a Morannedd Café is a distinctive seaside pavilion adeiladwyd yn yr arddull Modern rhyngwladol sy’n built in the international Modern style and unigryw i’r ardal lle y’i lleolir. Cynigiwyd grant o unique to the area in which it is situated. Grant £21,000 tuag at gynllun i atgyweirio ac atgyfnerthu’r of £21,000 offered towards a scheme of repair adeilad. and consolidation of the building.

Caer Belan, Llanwrda, Caernarfon Fort Belan, Llanwrda, Caernarfon Amddiffynfa arfordirol a adeiladwyd gan ddilyn y A coastal fortification constructed to the system amlochrog yw Caer Belan. Mae wedi’i polygonal system, Fort Belan is listed Grade I rhestru fel Gradd I ac mae’n strwythur arbennig o and is a particularly unusual structure in anarferol gan ei bod wedi’i adeiladu’n breifat a being privately built and the only purpose- dyma’r unig amddiffynfa Brydeinig bwrpasol sy’n built British defence relating to the American gysylltiedig â Rhyfel Annibyniaeth America. War of Independence. Grant of £25,500 Cynigiwyd grant o £25,500 tuag at atgyweirio rhan offered towards repair of a collapsed section o’r gaer sydd wedi cwympo. of the fort.

Plas Penisarnant, Nant Ffrancon, Bethesda Plas Penisarnant, Nant Ffrancon, Bethesda Rhestrwyd Plas Penisarnant fel Gradd II*.Ystâd Listed Grade II*, Plas Penisarnant is a fferm addurnol ydyw mewn lleoliad gwych sydd remarkable estate ornamental farm in a fine wedi cadw llawer o’i ffurf a’i manylion gwreiddiol. setting which retains much of its original form Cynigiwyd grant o £12,000 tuag at aildoi a gosod and detail. Grant of £12,000 offered towards pren newydd yn lle’r rhai a ddifrodwyd a gosod re-roofing and the replacement of damaged goleuadau to newydd i’r toeau is. timbers and roof lights to the lower roofs. 38 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 39

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

YCHWANEGIAD B ANNEX B

Eglwys Hywyn Sant, Aberdaron, Pwllheli St Hywyn’s Church, Aberdaron, Pwllheli Eglwys Hywyn Sant yw un o brif eglwysi Pen Llyˆn One of the major churches of the Lleyn ac mae wedi’i rhestru fel Gradd I fel eglwys gywrain Peninsula, St Hywyn’s Church is listed Grade I as o’r Oesoedd Canol. Mae ganddi ddrws gorllewinol a fine medieval church. It has a particularly fine ac arcêd gwych. Cynigiwyd grant o £23,000 tuag at west door and arcade. Grant of £23,000 offered wneud gwaith plastro calch lle ceir plastr diffygiol, towards works to replace faulty plaster with lime i atgyweirio’r system gwaredu dwˆ r glaw ac i plaster, to overhaul the rainwater disposal atgyweirio’r dyffryn canolog rhwng y ddau do, ac system and repair the central valley between the i atgyweirio’r gwaith maen a’r gwaith plwm. two roofs, and stonework and re-leading repairs.

Plas Tan y Bwlch,Maentwrog Plas Tan y Bwlch, Maentwrog Plasdy o ddiwedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg Plas Tan y Bwlch is mainly a late nineteenth- yw Plas Tan y Bwlch yn bennaf wedi’i adeiladu o century mansion built around an Elizabethan amgylch cnewyllyn o oes Elisabeth. Mae mewn nucleus. It has a commanding position and, with safle amlwg a, chyda’i erddi helaeth, mae’n its extensive gardens, is a noted feature on the nodwedd amlwg o’r dirwedd. Mae’r adeilad yn landscape. The building is currently owned by the eiddo i Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri ar Snowdonia National Park Authority and used as hyn o bryd ac fe’i defnyddir fel canolfan astudiaethau an environment study centre. Grant of £59,602 amgylcheddol. Cynigiwyd grant o £59,602 tuag at offered towards repairs to the stonework, roof, atgyweirio’r gwaith maen, y to, y simneiau a’r offer chimneys and rainwater goods, reinstatement of dwˆ r glaw, ailosod y pyst carreg a’r rheiliau. stone mullions and replacement of railings.

Tyˆ Golchi a Chefn Caer, Pennal, ger Tyˆ Golchi and Cefn Caer, Pennal, near Machynlleth Machynlleth Mae’r adeiladau yng Nghefn Caer yn dyddio’n The buildings at Cefn Caer date back to at least ôl i’r unfed ganrif ar bymtheg o leiaf a cheir the sixteenth century and there is evidence that tystiolaeth bod y safle hwn yn lleoliad i this site was previously the location of a Roman Gaer Rufeinig a adeiladwyd gan yr ail leng Fort constructed by the second Augustan legion. Awgwstaidd. Un o’r adeiladau ar y fferm yw’r One of the buildings included in the farmstead is ffermdy Gradd II*, sy’n cynnwys llawer iawn the Grade II* farmhouse, which has a great deal o nodweddion gwreiddiol o’r unfed ganrif ar of original sixteenth-century fabric, and which bymtheg, ac sydd wedi cael ei adfer o’r blaen. has been the subject of previous restoration. Cynigiwyd grant o £7,786 tuag at osod Grant of £7,786 offered towards the replacement drysau nad ydynt yn rhai dilys, adfer dwy of non-authentic doors, the restoration of two o ffenestri’r ffermdy, a gwyngalchu ac adfer windows to the farmhouse, and limewashing and ffenestri’r tyˆ golchi. renewal of windows to the wash house.

39 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 40

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

YCHWANEGIAD B ANNEX B

Ynys Môn Isle of Anglesey

Eglwys y Santes Fair a Sant Niclas, Biwmares Church of St Mary and St Nicholas, Beaumaris Mae Eglwys y Santes Fair a Sant Niclas yn dyddio’n The Church of St Mary and St Nicholas dates bennaf o ddechrau’r bedwaredd ganrif ar ddeg; yn mainly from the early fourteenth century; in the ystod y bymthegfed ganrif ailadeiladwyd y gangell a fifteenth century the chancel was rebuilt and the chodwyd muriau’r ystlysau gan roi bylchau ynddynt. walls of the aisles raised and battlemented. Cynigiwyd grant o £23, 500 tuag at ail-wneud gwaith Grant of £23,500 offered towards the re-leading plwm to’r ystlys ddeheuol, atgyweirio gwaith maen y of the south aisle roof, repairing stonework to ffenestr ddwyreiniol a gwaith ail-bwyntio cysylltiedig. the east window and associated repointing.

Y Priordy, Penmon Priory House, Penmon Tyˆ mawr is-ganoloesol yw’r Priordy sy’n ffurfio Priory House is a major sub-medieval house that cydran bwysig o grwˆ p o adeiladau wedi’u gosod o forms an important component of a group of amgylch iard cloestr eglwys priordy Seiriol Sant, buildings set around the cloister court of the Penmon. Er y gwnaed addasiadau iddo dros y priory church of St Seiriol, Penmon. Although blynyddoedd, mae’r tyˆ yn cynnwys llawer o it has been subject to alterations over the years, nodweddion gwreiddiol o ddiddordeb hanesyddol the house retains many original features of great mawr. Cynigiwyd grant o £21,600 tuag at gynllun i historic interest. Grant of £21,600 offered atgyweirio’r simneiau, y muriau a’r ffenestri, a mân towards a scheme of repairs to the chimneys, atgyweiriadau i’r to. walls and windows, and minor roof repair.

Eglwys Sant Cwyfan, Aberffraw St Cwyfan’s Church, Aberffraw Lleolir Eglwys Sant Cwyfan mewn safle unig ar ynys Situated in an isolated location on an island just oddi ar yr arfordir ym Mhorth Cwyfan a gellir ei off the coast at Porth Cwyfan, St Cwyfan’s chyrraedd drwy groesi sarn arw pan fydd y llanw’n church is reached by a rough causeway at low isel. Eglwys ganoloesol syml sy’n nodweddiadol i tide. A simple medieval church of characteristic Ynys Môn ydyw. Erys rhywfaint o fanylion cynnar yr Anglesey type, the building retains some of its adeilad yn cynnwys cyfres dda o gyplau gafaelfachog early detail including a good set of late medieval bwa o ddiwedd yr Oesoedd Canol yn y to. arch-braced trusses to the roof. Grant of Cynigiwyd grant o £10,760 tuag at wneud gwaith £10,760 offered towards external repairs to the atgyweirio allanol i’r to, y muriau a’r ffenestri, a roof, walls and windows, and the limewashing gwyngalchu muriau mewnol ac allanol. of internal and external walls.

40 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 41

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

YCHWANEGIAD B ANNEX B

Eglwys Seiriol Sant, Penmon St Seiriol’s Church, Penmon Mae Eglwys Seiriol Sant yn eglwys o sefydliad St Seiriol’s is a church of an important early mynachaidd cynnar pwysig, sy’n dyddio o’r monastic foundation, dating from the twelfth ddeuddegfed ganrif. Mae’n cynnwys cyfres o gerrig century. It houses a series of important Christian Cristnogol pwysig a hi yw canolbwynt ystâd stones and is the centrepiece of a monastic estate, fynachaidd, sy’n cynnwys yr adeiladau cwfeiniol which includes the surrounding conventual amgylchynol, y ffynnon sanctaidd a’r gell gyfagos, buildings, the nearby holy well and cell, and a’r olion mynachaidd yn Ynys Seiriol. Cynigiwyd the monastic remains at Ynys Seiriol. Grant of grant o £20,750 ar gyfer cynllun o waith sy’n £20,750 offered for a scheme of works that cynnwys atgyweirio’r gwaith plwm a’r offer dwˆr includes repairs to leadwork and rainwater glaw, ac ail-bwyntio a gwyngalchu to’r twˆ r a’r rhan goods, and the repointing and limewashing of uchaf. the tower roof and superstructure.

Melin y Bont, Bryn Du Melin y Bont, Bryn Du Melin y Bont yw’r unig felin flawd ar Ynys Môn sy’n Melin y Bont is the only corn mill on Anglesey defnyddio pwˆ er gwynt a dwˆ r, cyfuniad unigryw to utilize wind and water power, a unique sy’n golygu bod yr hwyliau’n troi mewn cyfeiriad combination which meant that the sails turned gwahanol i’r melinau gwynt eraill ar yr ynys. Mae in the opposite direction to the other windmills twˆ r y felin wynt yn gyflawn bron a dyma un o on the island. Its windmill tower is substantially ddeunaw yn unig sydd wedi goroesi ar Ynys Môn, intact and it is one of only eighteen surviving on ac un o ddwy yn unig sydd wedi cadw rhywfaint Anglesey, and one of only two to retain some of o’i pheirianwaith gwreiddiol. Cynigiwyd grant o its original machinery. Grant of £40,000 for £40,000 i adfer nodweddion hanesyddol yr adeilad, restoration of the historic fabric of the building, yn cynnwys yr olwyn ddwˆ r fewnol. including the internal water wheel.

Sir Fynwy Monmouthshire

Eglwys Sant Pedr, Llandidiwg,Trefynwy St Peter’s Church, Dixton, Monmouth Mae mur gogleddol yr eglwys wedi goroesi o The north wall of the church survives from a eglwys Romanésg sy’n dyddio o tua 1080. Romanesque church of about 1080. The rest of Ailadeiladwyd gweddill yr adeilad yn ystod y the building is a reconstruction of the thirteenth drydedd ganrif ar ddeg. Cynigiwyd grant o century. Grant of £18,000 offered towards works £18,000 tuag at waith i’r ffrâm clychau a’r siambr to the bell frame and bell chamber, and the clychau a darparu sgriniau rhwyll wifrog provision of non-ferrous wire mesh screens to anfferrus i agoriadau lwfer yr ail. Hefyd, the louvred openings in the latter. Also, the ail-blastro’r corff, tynnu gorffeniadau brau ar re-plastering of the nave, removal of friable wynebau mewnol llawr gwaelod y twˆ r ac finishes to the internal surfaces of the ground- ailaddurno, a gorchuddio’r holl furiau allanol floor storey of the tower and redecoration, and gyda gwyngalch. coating of all external walls with limewash.

41 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 42

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

YCHWANEGIAD B ANNEX B

Eglwys Dewi Sant, Llanddewi Rhydderch St David’s Church, Llanddewi Rhydderch Eglwys ganoloesol fechan yw Eglwys Dewi Sant sy’n St David’s is a small medieval church comprising cynnwys corff, cangell, portsh deheuol a thwˆr a nave, chancel, south porch and west tower, gorllewinol, gydag olion gwaith adeiladu mawr yn y with signs of a major rebuilding in the fifteenth bymthegfed ganrif a’r unfed ganrif ar bymtheg, yn and sixteenth centuries, as well as general ogystal â gwaith adfer cyffredinol yn y bedwaredd restoration in the nineteenth century. Its unspoilt ganrif ar bymtheg. Ceir strwythur mewnol ffrâm tower has an impressive timber-framed inner pren trawiadol a grisiau gwreiddiol yn ei dwˆ r sydd structure and original staircase. Grant of heb ei ddifetha. Cynigiwyd grant o £11,000 ar gyfer £11,000 offered for a scheme to repair the roof cynllun i atgyweirio’r to a’r gwaith plwm ac i and leadwork and repointing with traditional ailbwyntio gyda morter calch traddodiadol. lime mortar.

High Glanau, Lydart,Trefynwy High Glanau, Lydart, Monmouth Mae High Glanau yn enghraifft ardderchog o dyˆ High Glanau is an excellent example of a 1920s Celf a Chrefft domestig o’r 1920au. Fe’i domestic Arts and Crafts house. It was built in hadeiladwyd yn 1922–23 ac fe’i cynlluniwyd gan 1922–23 and designed by Eric Francis in Eric Francis mewn cydweithrediad â H. Avray collaboration with H. Avray Tipping, a leading Tipping, un o brif noddwyr a haneswyr archaeolegol twentieth-century architectural patron and yr ugeinfed ganrif. Rhestrwyd y tyˆ fel Gradd II*. historian. The house is listed Grade II*. The Gosodwyd tir y tyˆ, sydd hefyd wedi’i restru fel grounds of the house, which are also listed Gradd II*, gan Tipping mewn arddull tebyg i’r arddull Grade II*, were laid out by Tipping in a style a ddefnyddiwyd gan Syr Edwin Lutyens a Gertrude similar to that practised by Sir Edwin Lutyens Jekyll. Cynigiwyd grant o £5,100 ar gyfer adfer and Gertrude Jekyll. Grant of £5,100 offered for nodweddion yr ardd, yn cynnwys atgyweirio’r the restoration of garden features, including the terasau gorllewinol ac ailosod y pergola gwreiddiol repair of the western terraces and re-instatement o’r 1920au. of the original 1920s pergola.

Yr Hen Floc Stablau, Llys Llanddingad, Former Stable Block, Dingestow Court, Llanddingad, ger Trefynwy Dingestow, near Monmouth Tyˆ gwledig mawr yw Llys Llanddingad sy’n dangos Dingestow Court is a large country house y trawsnewid a gafwyd yn y bedwaredd ganrif ar which clearly shows the nineteenth-century bymtheg o’r arddull Sioraidd plaen i arddulliau transition from plain Georgian to more hynafol mwy coeth, yn rhannol gan J. P.Seddon. elaborate antique styles, in part by J. P. Seddon. Fodd bynnag, ei nodweddion allanol hynaf yw’r However, its oldest features externally are the adain wasanaeth a stablau, lle ceir ffenestri â physt service and stable wing, where some mullion a phennau simneiau sy’n dyddio’n ôl i’r ail ganrif windows and chimney heads date back to the ar bymtheg. Cynigiwyd grant o £4,500 ar gyfer seventeenth century. Grant of £4,500 offered atgyweiriadau i nodweddion hanesyddol adeilad y for repairs to the historic fabric of the stable bloc stablau. block building.

42 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 43

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

YCHWANEGIAD B ANNEX B

Cornwall House, 58 Stryd Mynwy,Trefynwy Cornwall House, 58 Monnow Street, Monmouth Tyˆ wedi’i blastro o’r ddeunawfed ganrif a restrwyd A Grade II* listed eighteenth-century stucco fel Gradd II*, gyda thri llawr dros islawr. Erys llawer house, with three storeys over a basement. Many o’r nodweddion gwreiddiol. Cynigiwyd grant o of the original features remain. Grant of £16,500 £16,500 tuag at ailosod y to dros ardaloedd y offered towards the replacement of the roof over swyddfa a’r gegin fach, ail-rendro plastr garw the office and scullery areas, replacing roughcast uwchben y to gyda render calch a gwyngalch, render above the roof with lime render and atgyweirio offer dwˆ r glaw ac ail-blastro gyda limewashing, overhauling rainwater goods, and phlaster calch. re-plastering with lime plaster.

Allt-y-Bela (cam 4), Llangwm Allt-y-Bela (phase 4), Llangwm Ffermdy canoloesol â ffrâm nenfforch a restrwyd Allt-y-Bela is a Grade II* cruck-framed medieval fel Gradd II* yw Allt-y-Bela a oedd yn gartref i farmhouse once occupied by Roger Edwards, Roger Edwards, sylfaenydd Ysgol Ramadeg Wysg, founder of Usk Grammar School, who built the a adeiladodd y bloc Dadeni tal ar adain tall Renaissance block on the west flank of the orllewinol yr adeilad ym 1599. Cynigiwyd grant building in 1599. Grant of £25,228 offered o £25,228 tuag at gam o’r gwaith i’r sied certiau towards a phase of works to the cart shed and a’r ydlofft. granary.

Eglwys Plwyf Sant Mabli, Llanfable, St Mabli’s Parish Church, Llanvapley, y Fenni Abergavenny Mae Eglwys Sant Mabli yn eglwys ganoloesol wedi’i St Mabli’s is a well preserved medieval church chadw’n dda a leolir ar safle hynafol ar bwynt uchaf situated on an ancient site at the highest point pentref Llanfable. Mae ganddi dwˆ r coeth, rhyllwaith of Llanvapley village. It has a fine tower, original gwreiddiol a nodweddion mewnol da, yn cynnwys tracery and good interior detail, including roofs, toeau, pysgodlyn, pulpud diweddarach a rheiliau piscina, later pulpit and communion rails. cymundeb. Cynigiwyd grant o £4,738 ar gyfer Grant of £4,738 offered for emergency repairs gwneud atgyweiriadau brys i’r to. to the roof.

Castell Nedd Port Talbot Neath Port Talbot

Eglwys Mihangel Saint, Cwmafan, St Michael’s Church, Cwmavon, Neath Castell Nedd Dating from 1660, most of the church, with the Yn dyddio o 1660, ailadeiladwyd y rhan fwyaf o’r exception of the tower, was reconstructed in eglwys, ac eithrio’r twˆ r, yn 1850–51 gan y pensaer 1850–51 by the architect John Prichard. The John Prichard. Erys cymeriad unigryw yr adeilad sy’n building retains a unique character that adds to ychwanegu at ei safle amlwg, yn ei fynwent unionlin its prominent position, within its large rectilinear fawr, yng nghanol Cwmafan. Cynigiwyd grant o churchyard, at the centre of Cwmavon. Grant of £20,000 ar gyfer gwaith i adfer nodweddion mewnol £20,000 offered for works to restore the historic hanesyddol yr eglwys. interior of the church.

43 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 44

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

YCHWANEGIAD B ANNEX B

Casnewydd Newport

Eglwys St Michael and All Angels, St Michael and All Angels Church, Lower Machen Isaf Machen Saif Eglwys St Michael and All Angels mewn Occupying a picturesque setting with a handsome lleoliad prydferth gyda rheithordy Sioraidd Georgian rectory on one side and a backdrop of deniadol ar un ochr a chefndir o fryniau coediog wooded hills to the rear, St Michael and All y tu ôl iddi. Eglwys ganoloesol ydyw gyda thwˆ r o’r Angels is a medieval church with a fifteenth- bymthegfed ganrif a phortsh deheuol o’r ail ganrif century tower and seventeenth-century south ar bymtheg. Mae’n cynnwys capel coffa Morgan porch. It houses the Morgan memorial chapel gyda heneb pediment coeth iawn i Syr William with a very fine, pedimented monument to Sir Morgan, yn ogystal â nifer o blaciau eraill i’r teulu William Morgan, as well as numerous other Morgan. Cynigiwyd grant o £1,035 ar gyfer plaques to the Morgan family. Grant of £1,035 atgyweirio’r twˆ r a’r cwteri plwm a gosod offered for the repair of the tower and lead cyfarpar diogelwch rhag mellt. guttering and installation of lightning protection.

Sir Benfro Pembrokeshire

Eglwys Gadeiriol Tyddewi,Tyddewi St Davids Cathedral, St Davids Yr eglwys gadeiriol hynaf ym Mhrydain.Ystyrir The oldest cathedral foundation in Britain. mai hwn yw’r adeilad eglwysig canoloesol Considered to be the most important medieval pwysicaf yng Nghymru. Adeiladwyd Eglwys ecclesiastical building in Wales, St Davids Gadeiriol Tyddewi ar safle mynachdy a sefydlwyd Cathedral was built on the site of the monastery gan Dewi Sant tua 520. Cynigiwyd grant o founded by Saint David about 520. Grant of £42,394 tuag at waith rendro hanesyddol a £42,394 offered towards the historic renders gwaith maen ar ystlys a chloestrau gogleddol and stonework of the cathedral north aisle yr eglwys gadeiriol. and cloisters.

Fferm Gorllewin Orielton (Bwthyn y Ciper), West Orielton Farm (Gamekeeper’s Cottage), Hundleton Hundleton Adeiladwyd hen Fwthyn y Ciper ar Fferm Gorllewin Built in a stylized Regency Gothic form in Orielton ar ffurf arddull Gothig Regentaidd ar the early nineteenth century, the former ddechrau’r bedwaredd ganrif ar bymtheg ac erys Gamekeeper’s Cottage at West Orielton Farm heb ei ddifetha na’i addasu. Fe’i hadeiladwyd o waith remains unspoilt and unaltered. It is constructed cerrig llanw cymysg gyda gwaith rendro plastr garw of random-rubble stonework with roughcast ac mae ganddo simnai ganolog anferth. Cynigiwyd render and has a huge central chimney. Grant grant o £15,000 tuag at atgyfnerthu ac atgyweirio of £15,000 offered towards the consolidation nodweddion hanesyddol y bwthyn. and repair of the historic fabric of the cottage.

44 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 45

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

YCHWANEGIAD B ANNEX B

Powys Powys

Tyn y Llwyn, Pertrisw, ger Crughywel Tyn y Llwyn, Partrishow, near Crickhowell Rhestrwyd Tyn y Llwyn fel Gradd II* a dywedir ei Listed Grade II*, Tyn y Llwyn is said to have fod yn dyddio o’r bymthegfed ganrif fel tyˆ hir. originated in the fifteenth century as a longhouse. Ailadeiladwyd ei ben uchaf ar ddiwedd yr unfed Its upper end was rebuilt in the late sixteenth ganrif ar bymtheg gyda neuadd a dwy ystafell century with a hall and two inner rooms, a lower fewnol, beudy is a thramwyfa groes allanol.Yn y byre and outside cross passage. Eventually the pen draw trawsnewidiwyd y beudy yn gegin pan byre was replaced by a kitchen when the house oedd y tyˆ yn eiddo i’r teulu Herbert, ieirll Penfro. was owned by the Herbert family, earls of Ychwanegwyd estyniadau pellach dros y Pembroke. Further extensions have been added blynyddoedd. Cynigiwyd grant o £31,500 tuag at over the years. Grant of £31,500 offered towards atgyweirio’r to, gwaith maen, plastro â chalch lle roof repairs, stonework, replacement of internal ceir plastr rhydd y tu mewn, atgyweirio bondoeau loose plaster with lime plaster, repairs to ceiling nenfydau, cadw’r linter cerfiedig uwch y lle tân yn soffits, conservation of carved fireplace lintel to yr ystafell fyw, ac atgyweirio’r drysau allanol a the sitting room, and repairs to internal and mewnol a’r ffenestri. external doors and windows.

Eglwys Oen Duw, Beulah Eglwys Oen Duw, Beulah Mewn safle anghysbell ar gyrion Beulah, mae tu Set in an isolated position outside Beulah, this allan yr eglwys hon a restrwyd fel Gradd II* yn Grade II* listed church has a relatively simple weddol syml, sy’n gwrthgyferbynnu â’r addurniadau exterior which belies the rich Victorian policromatig gwych o oes Fictoria y tu mewn a polychromatic detail to its interior, designed gynlluniwyd gan John Norton o Fryste. Cynigiwyd by John Norton of Bristol. Grant of £23,732 grant o £23,732 tuag at atgyweirio’r to a’r offer offered towards repairs to the roof and dwˆ r glaw. rainwater goods.

Eglwys Gadeiriol Aberhonddu, Aberhonddu Brecon Cathedral, Brecon Adeiladwyd Eglwys Gadeiriol Aberhonddu Built as the church of the priory of Brecon, an fel eglwys y priordy Aberhonddu, cangen y offshoot of the Benedictine abbey of Battle in Benedictine abbey of Battle yn Sussex yn y Sussex in the thirteenth century, Brecon Cathedral, drydedd ganrif ar ddeg, a chyda’i hadeiladau cyfagos, together with its adjoining buildings, comprises mae’n ffurfio un o’r grwpiau mwyaf cyflawn o one of the most complete groups of ecclesiastical adeiladau eglwysig yng Nghymru. Cynigiwyd grant buildings in Wales. Grant of £60,000 offered o £60,000 tuag at gam o waith atgyweirio allanol ar towards a phase of external repair works to the ochr ddeheuol y gangell a’r corff, y gysegrfa, Capel south side of the chancel and nave, the sacristy, Laurence a’r adenydd, a gwaith i leihau’r dwˆ r sy’n the Laurence Chapel and the transepts, and works dod i mewn i’r twˆr. to reduce water penetration to the tower.

45 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 46

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

YCHWANEGIAD B ANNEX B

Castell Powys, y Trallwng, Powys Powis Castle, Welshpool, Powys Mae Castell Powys yn adeilad a restrwyd fel Gradd I Powis Castle is a Grade I listed building owned sy’n eiddo i’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol. Mae’r by the National Trust. The original castle dates castell gwreiddiol yn dyddio’n ôl i tua 1170 pan back to about 1170 when it was a Welsh oedd yn gadarnle Cymreig, i Owain Cyfeiliog a’i stronghold, probably of Owain Cyfeiliog and etifeddion mae’n debyg. Fe’i haddaswyd dros y his heirs. Altered through the years, it was blynyddoedd, ac fe’i prynwyd yn 1587 gan Syr acquired in 1587 by Sir Edward Herbert, who Edward Herbert, a ddechreuodd ar y gwaith o greu initiated the creation of a country house. tyˆ gwledig. Mae Castell Powys yn parhau i fod yn Powis Castle continues to be an outstanding heneb eithriadol sy’n dangos datblygiad o gaer monument which charts a progression from ganoloesol i gartref domestig.Y strwythur allanol medieval fortress to domestic residence. The canoloesol sydd wedi goroesi’n helaeth sy’n ffurfio’r extensive survival of the medieval external fframwaith ar gyfer cyfres hynod o nodweddion structure forms the framework for a remarkable mewnol diweddarach, ac mae’r nodweddion Baroc series of later interiors, amongst which those of o ddiwedd yr unfed ganrif ar bymtheg a diwedd the late sixteenth- and late seventeenth-century yr ail ganrif ar bymtheg ymysg rhai sy’n eithriadol Baroque are of exceptional importance. Grant o bwysig. Cynigiwyd grant o £33,300 tuag at of £33,300 offered towards repair of the atgyweirio’r portico gwaith maen ar fynedfa’r wyneb stonework portico to the east front entrance, dwyreiniol, £18,600 ar gyfer atgyweiriadau i barapet £18,600 for repairs to the parapet and a cholofnres y bloc stablau, a £30,000 ar gyfer balustrade of the stable block, and £30,000 atgyweirio’r paentiadau nenfwd a’r tapestrïau yn for the repairs to the ceiling paintings and Ystafell y Wladwriaeth. tapestries in the State Bedroom.

Tyˆ Newydd, Llansilin, Powys Tyˆ Newydd, Llansilin, Powys Mae rhan hynaf Tyˆ Newydd yn dyddio o ddechrau’r The oldest part of Tyˆ Newydd dates from the ail ganrif ar bymtheg. Adeiladwyd y ffermdy hwn early seventeenth century. This farmhouse gan ddilyn cymesuredd cynllun-H yr ail ganrif ar was built to the seventeenth-century H-plan bymtheg ac mae wedi’i gadw’n eithriadol o dda symmetry and is exceptionally well preserved yn fewnol ac yn allanol, gyda rhannau helaeth o’i internally and externally, with substantial parts nodweddion cynharaf yn amlwg o hyd. Cynigiwyd of its earliest material still being evident. Grant grant o £34,500 tuag at atgyweirio nodweddion of £34,500 offered towards repairs to the hanesyddol yr adeilad. historic fabric of the building.

The Stone House, Gladestry, Kington, Powys The Stone House, Gladestry, Kington, Powys Mae’r Tyˆ Carreg yn dyˆ urddasol dau lawr a hanner A well preserved, imposing two and a half o ganol yr oes Sioraidd sydd wedi’i gadw’n dda ac storey mid-Georgian house, the Stone House sydd wedi cadw llawer o’i nodweddion gwreiddiol retains many of its fine original features. It is gwych. Mae pwysigrwydd hanesyddol iddo, gan mai of historical significance, being the home of dyma oedd cartref y peiriannydd a’r dyfeisiwr o’r the eighteenth-century engineer and inventor ddeunawfed ganrif, James Watt. Cynigiwyd grant o James Watt. Grant of £30,000 offered £30,000 tuag at ailosod y to a gwneud atgyweiriadau towards the replacement of the roof and other strwythurol eraill. structural repairs.

46 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 47

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

YCHWANEGIAD B ANNEX B

Eglwys Dewi Sant, y Drenewydd St David’s Church, Newtown Cynlluniwyd yr eglwys hon o fric lliw bwff anarferol Prominently situated, this most unusual buff- iawn sydd mewn lleoliad amlwg yn yr 1840au gan coloured brick church was designed in the 1840s Thomas Penson, ac eithrio’r gangell a adeiladwyd yn by Thomas Penson, save for the chancel of 1875. 1875. Mae gan y twˆ r pum cam do ar oleddf rhwng The five-stage tower has a pitched roof between pedwar uchafbwynt yn y corneli. Cynigiwyd grant o four corner pinnacles. Grant of £6,561 offered £6,561 tuag at waith ailbwyntio mewnol ac allanol. towards internal and external repointing.

Abertawe Swansea

The Hawthorns, 23 St James Gardens, The Hawthorns, 23 St James Gardens, Ffynone, Uplands Ffynone, Uplands Mae’r Hawthorns yn dyˆ dau lawr mawreddog o oes An imposing two-storey Victorian house, dating Fictoria, sy’n dyddio o tua 1885. Mae’n anarferol from around 1885, The Hawthorns is a rarity ymhlith eiddo preswyl o’r cyfnod hwn, gyda chyfoeth amongst residential properties of this period, o nodweddion gwreiddiol sydd wedi’u cadw hyd with a wealth of original features retained to this heddiw. Cynigiwyd grant o £11,100 tuag at waith day. Grant of £11,100 offered towards repairs to atgyweirio i’r to a’r gwaith maen allanol, ynghyd â the roof and external stonework, plus the gwaith atgyweirio cadwraeth i’r nodweddion conservation repair of internal decorative addurniadol mewnol. features.

Castell Penrice (Gatiau Gorllewinol yr Ystâd), Penrice Castle (Estate Gates West), Reynoldston Reynoldston Ceir nodweddion Baroc ar y gatiau addurnedig i’r The ornate gates to the south west of Penrice de orllewin o Gastell Penrice gyda phileri sgwâr Castle have Baroque features with square piers o waith maen Caerfaddon haenog a garw bob yn ail. of alternate banded and rusticated Bath Cynigiwyd grant o £2,891 ar gyfer gwaith i gywiro stonework. Grant of £2,891 offered for works cyrydiad i’r crampiau a bracedi’r gatiau ac to remedy corrosion to the cramps and gate atgyweirio’r gwaith maen. brackets and repair the stonework.

Capel Cymraeg y Tabernacl,Treforys Tabernacle Welsh Chapel, Morriston Mae’n bosibl mai dyma’r capel mwyaf uchelgeisiol Perhaps the most ambitiously grand chapel in fawreddog yng Nghymru, gyda golwg allanol hynod Wales, with a strikingly effective exterior and o effeithiol a nodweddion mewnol godidog sydd a magnificent interior that remains virtually heb eu haddasu o gwbl bron ers ei gwblhau yn 1872. unaltered since its completion in 1872. Grant Cynigiwyd grant o £50,000 tuag at drin pydredd of £50,000 offered towards the treatment sych a gwlyb-bydredd mewn pren, muriau a ffenestri of dry and wet rot in affected timber, walls yr effeithiwyd arnynt. and windows.

47 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 48

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

YCHWANEGIAD B ANNEX B

Eglwys Sant Paul, De La Beche Road, Sgeti St Paul’s Church, De La Beche Road, Sketty Adeiladwyd Eglwys Sant Paul yn 1850 mewn carreg Built in 1850 in dark stone with Bath stone dywyll gydag addurniadau carreg Caerfaddon. Mae dressings, St Paul’s church is excellently sited mewn safle gwych ac mae’n gymesur iawn. Mae wedi and proportioned. It retains very high quality cadw ei nodweddion mewnol o ansawdd uchel, interiors, including possibly the finest stone yn cynnwys y cerfiadau carreg gwychaf o’r cyfnod carving of this date and style to be found in hwn ac o’r arddull hwn yng Nghymru o bosibl. Wales. Grant of £45,250 offered for historic Cynigiwyd grant o £45,250 ar gyfer atgyweiriadau i’r fabric repairs, including leadwork repairs, nodweddion hanesyddol, yn cynnwys atgyweiriadau treatment of timbers and repointing. i’r gwaith plwm, gwaith trin pren ac ailbwyntio. Henglyn Isaf, Palleg, Ystradgynlais, Swansea Henglyn Isaf, Palleg,Ystradgynlais, Abertawe Dating from the eighteenth century, Henglyn Yn dyddio o’r ddeunawfed ganrif, mae Henglyn Isaf Isaf is a small vernacular farmhouse exceptional yn ffermdy bach cynhenid sy’n unigryw i’r rhanbarth to the region and a rare survival. Grant of ac nid oes llawer o’i fath wedi goroesi. Cynigiwyd £21,000 offered towards a sensitive scheme grant o £21,000 tuag at gynllun adnewyddu sensitif. of restoration.

Eglwys Bedyddwyr Mount Pleasant, Mount Pleasant Baptist Church, The Kingsway, Abertawe The Kingsway, Swansea Mae’r eglwys yn enghraifft wych o bensaernïaeth A fine example of chapel architecture, the church capel, ac mae’n adeilad pwysig yng nghanol dinas is an important building in Swansea city centre, Abertawe, gan mai hwn yw un o’r unig adeiladau being one of the few buildings in the city to yn y ddinas i oroesi ar ôl bomio’r Ail Ryfel Byd. Fe’i survive the Second World War bombings. It is hadeiladwyd mewn arddull Clasurol trawiadol ac built in impressive Classical style and retains erys llawer o’i nodweddion mewnol ac allanol much of its original internal and external gwreiddiol. Cynigiwyd grant o £35,000 tuag at detailing. Grant of £35,000 offered towards a gynllun atgyweirio i’r eglwys yn cynnwys atgyweirio’r scheme of repairs to the church including gwaith maen, y ffenestri a’r to. masonry, window and roof repairs.

Wrecsam Wrexham

Eglwys Sant Chad, Hanmer St Chad’s Church, Hanmer Sefydlwyd Eglwys Sant Chad yn y drydedd ganrif ar Founded in the thirteenth century and occupying ddeg a saif mewn lleoliad awdurdodol uwch y llyn. a commanding position above the Mere, Ailadeiladwyd rhannau helaeth o’r eglwys yn dilyn St Chad’s church was substantially rebuilt tân yn 1889, gan mai dim ond y twˆ r a’r muriau following a fire in 1889, which left only the west gorllewinol a oroesodd. Cynigiwyd grant o £14,000 tower and walls remaining. Grant of £14,000 tuag at atgyweirio to corff yr eglwys. offered towards repairs to the nave roof.

48 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 49

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

YCHWANEGIAD B ANNEX B

Eglwys Sant Dunawd, Bangor Is-Coed St Dunawd’s Church, Bangor on Dee Eglwys ganoloesol wych yw Eglwys Sant Dunawd St Dunawd’s is a fine medieval church with gyda thwˆ r o ddechrau’r ddeunawfed ganrif a llawer an early eighteenth-century tower and many o nodweddion mewnol diddorol o ansawdd. interior features of quality and interest. Grant Cynigiwyd grant o £27,878 tuag at ailosod y gwaith of £27,878 offered towards re-leading of north plwm ar gwteri’r parapet gogleddol a gorllewinol, and west parapet gutters, stonework repairs and atgyweirio’r gwaith maen ac ailbwyntio’r gangell, ac repointing of the chancel, and coping repairs to atgyweirio cerrig copa’r ystlys ogleddol. the north aisle.

Parc Iscoed,Ystâd Iscoed Iscoyd Park, Iscoyd Estate Tyˆ mawr bric coch a leolir mewn tir parc gwych A large red-brick house set in fine parkland, the ydyw, ac mae prif ran y tyˆ yn dyddio o 1737, principal part of the house dates from 1737, but ond gall ei adain ogledd orllewinol fod yn gynharach. its north-west wing may be earlier. Additions Gwnaed ychwanegiadau ac addasiadau yn y and alterations were carried out in the nineteenth bedwaredd ganrif ar bymtheg. Cynigiwyd grant o century. Grant of £33,708 offered towards £33,708 tuag at atgyweirio’r gwaith bric, pibellau repairs to brickwork, soil pipes, defective pridd, gwaith plwm diffygiol a gwaith morter calch. leadwork and application of lime mortar.

Eglwys y Plwyf All Saints, Gresffordd, ger All Saints Parish Church, Gresford, near Wrecsam Wrexham Eglwys All Saints yw un o’r eglwysi unionsyth gorau All Saints is one of the finest Perpendicular yng Nghymru. Mae’r tu fewn wedi’i addurno’n churches in Wales. Its interior is richly decorated goeth gyda nenfydau pren rhesog a phanelog. with ribbed and panelled timber ceilings. Cynigiwyd grant o £9,000 tuag at waith atgyweirio Grant of £9,000 offered towards the repair and ac ailadeiladu uchafbwyntiau de orllewinol a gogledd reconstruction of the south-west and north-east ddwyreiniol y twˆr. pinnacles of the tower.

49 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 50

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

YCHWANEGIAD C

Grantiau ar gyfer Ardaloedd Cadwraeth

Deddf Cynllunio (Adeiladau Rhestredig ac Ardaloedd Cadwraeth) 1990, Adran 77 Grantiau a gynigiwyd 1 Ebrill 2004–31 Mawrth 2005

Cynigiwyd grantiau tuag at gostau cynlluniau sy’n gwneud cyfraniad sylweddol i warchod neu wella ardaloedd cadwraeth. Ochrau allanol yr adeiladau hyn yw eu nodweddion pwysicaf a gellir eu gweld o’r stryd.

Ardal Gadwraeth Adeilad Grant £

PEN-Y-BONT AR OGWR

Court Road Cerflun Coffa Randall £2,000 Pentref Merthyr Mawr Tyˆ’r Ysgol,Ystâd Merthyr Mawr £5,750

SIR GAERFYRDDIN

Aberglasni Y Tai Adar £22,050

CEREDIGION

Aberteifi Tyˆ Gwydr y Castell, Castell Aberteifi £60,000

SIR DDINBYCH

Tremeirchion Brynhyfryd £12,500

GWYNEDD

Dolmenmaen Plas Dolbenmaen £25,000

YNYS MÔN

Biwmares 5 Stryd Rhaglan £3,250

SIR FYNWY

Llanarth Eglwys Sant Teilo (Mur Terfyn) £1,886 Trefynwy Llwybr Troed, Agincourt Square £18,750 Trefynwy Castle Hill House, Castle Hill £37,500

50 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 51

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

ANNEX C

Conservation Area Grants

The Planning (Listed Building and Conservation Areas) Act 1990, Section 77 Grants offered 1 April 2004–31 March 2005

Grants were offered towards the cost of schemes which make a significant contribution to the preservation or enhancement of conservation areas. The exteriors of these buildings are their most important feature and may be viewed from the street.

Conservation area Building Grant £

BRIDGEND

Court Road Randall Memorial Statue £2,000 Merthyr Mawr Village School House, Merthyr Mawr Estate £5,750

CARMARTHENSHIRE

Aberglasney The Aviaries £22,050

CEREDIGION

Cardigan Castle Green House, Cardigan Castle £60,000

DENBIGHSHIRE

Tremeirchion Brynhyfryd £12,500

GWYNEDD

Dolbenmaen Plas Dolbenmaen £25,000

ISLE OF ANGLESEY

Beaumaris 5 Raglan Street £3,250

MONMOUTHSHIRE

Llanarth St Teilo’s Church (Boundary Wall) £ 1,886 Monmouth Footpath, Agincourt Square £18,750 Monmouth Castle Hill House, Castle Hill £37,500

51 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 52

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

YCHWANEGIAD C

SIR BENFRO

Abergwaun, rhan isaf y dref 14–18 Stryd Fawr £12,500 Hwlffordd Rhifau 16–37 Perrots Terrace, Barn Street £18,750 Hwlffordd Tyˆ Masnach £13,750 Sain Dunwyd Bwthyn yr Hen Ysgol £18,750

POWYS

Aberhonddu Y Deondy, Eglwys Gadeiriol Aberhonddu £6,000 Aberhonddu Y Ganolfan Esgobaethol/ £13,500 Tyˆ’r Clerigwyr, Eglwys Gadeiriol Aberhonddu Aberhonddu St Mary’s Bakery, 4 St Mary Street £2,400 Aberhonddu Yr Hen Amgueddfa, Glamorgan Street £11,250 Cemaes Tyˆ Cilmor £5,000 Machynlleth Cloc y Dref £12,500 Trefaldwyn Amgueddfa’r Old Bell £4,073

TOR-FAEN

Blaenafon, Canol y Dref Eglwys Efengylaidd Blaenafon, Broad Street £8,000 Pont-y-pwˆ l Amgueddfa Pont-y-pwˆ l, Adeiladau’r Parc £34,250

WRECSAM

Erbistog Yr Hen Reithordy £13,250

52 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 53

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

ANNEX C

PEMBROKESHIRE

Fishguard, Lower Town 14–18 High Street £12,500 Haverfordwest Nos 16–37 Perrots Terrace, Barn Street £18,750 Haverfordwest Commerce House £13,750 St Dogmaels Old School Cottage £18,750

POWYS

Brecon The Deanery, Brecon Cathedral £6,000 Brecon The Diocesan Centre/ £13,500 Clergy House, Brecon Cathedral Brecon St Mary’s Bakery, 4 St Mary Street £2,400 Brecon The Old Museum, Glamorgan Street £11,250 Cemmaes Tyˆ Kilmore £5,000 Machynlleth Town Clock £12,500 Montgomery The Old Bell Museum £4,073

TORFAEN

Blaenavon, Town Centre Blaenavon Evangelical Church, Broad Street £8,000 Pontypool Pontypool Museum, Park Buildings £34,250

WREXHAM

Erbistock The Old Rectory £13,250

53 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 54 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 55

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

YCHWANEGIAD CH ANNEX D

Rôl a Chyfeiriad Cyngor Adeiladau Role and Future Direction of the Hanesyddol Cymru yn y Dyfodol Historic Buildings Council for Wales

Cefndir Background

Corff cyhoeddus a noddir gan y Cynulliad yw The Historic Buildings Council for Wales is an Cyngor Adeiladau Hanesyddol Cymru (CAHC) Assembly Sponsored Public Body (ASPB) ac a sefydlwyd o dan ddeddfwriaeth sylfaenol — established under primary legislation — the Deddf Adeiladau Hanesyddol a Henebion Historic Buildings and Ancient Monuments Act 1953; ei rôl yw rhoi cyngor annibynnol i 1953; its role is to give independent advice to the Lywodraeth Cynulliad Cymru ar faterion sy’n Welsh Assembly Government on matters ymwneud ag amgylchedd hanesyddol Cymru, concerning the historic environment in Wales ac yn arbennig ar geisiadau am grant gan and, particularly, on applications for grant from Cadw ar gyfer atgyweirio adeiladau o Cadw for the repair of buildings of outstanding ddiddordeb hanesyddol neu bensaernïol historical or architectural interest, or for works eithriadol, neu ar gyfer gwaith a wnaiff that will make a significant contribution towards gyfraniad pwysig tuag at warchod neu wella the preservation or enhancement of the character cymeriad neu olwg ardal gadwraeth. or appearance of a conservation area.

Aelodaeth Membership

Mae’r Cyngor yn cynnwys aelodau sydd â The Council is comprised of members with gwybodaeth arbenigol am adeiladau sydd o expert knowledge of buildings of historic bwysigrwydd hanesyddol a phensaernïol yng and architectural importance in Wales. Its Nghymru. Mae’r Cadeirydd a’r aelodau yn derbyn Chair and members receive remuneration in cyflog yn unol â pholisi Llywodraeth y Cynulliad ar line with the Assembly Government’s policy gyfer Cyrff Cyhoeddus a Noddir gan y Cynulliad. for Assembly Sponsored Public Bodies. Penodir aelodau’r Cyngor gan Lywodraeth y Appointments are made by the Assembly Cynulliad. Mae’r Cadeirydd hefyd yn gwasanaethu Government. The Chair also serves on the ar Bwyllgor Cynghori Cadw, sy’n cyfarfod bob Cadw Advisory Committee, which reviews chwarter i adolygu perfformiad cyffredinol Cadw. Cadw’s general performance quarterly.

Adroddiadau Reports

Mae’r ddeddfwriaeth yn mynnu bod y Cyngor The legislation requires the HBC to Adeiladau Hanesyddol yn cyflwyno adroddiad present an annual report to the Assembly, blynyddol i’r Cynulliad, sydd wedyn yn cael ei which is then published. The HBC has gyhoeddi. Mae’r Cyngor hefyd wedi paratoi also prepared a publication scheme, in cynllun cyhoeddi, yn unol ag egwyddorion accordance with freedom of information rhyddid gwybodaeth, a gymeradwywyd gan y principles, which has been approved by Comisiynydd Gwybodaeth. the Information Commissioner.

Defnyddir ardal to cromennog Marchnad Casnewydd The vaulted roof area at Newport Market is used fel lleoliad ar gyfer cyngerdd ysgol (gyferbyn). as the venue for a school concert (opposite).

55 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 56

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

YCHWANEGIAD CH ANNEX D

Rôl y Cyngor Adeiladau Hanesyddol Role of the HBC

Nodir cylch gorchwyl y Cyngor yn Atodiad A. The terms of reference of the Council are set out at Appendix A.

Bydd y Cyngor yn cyfarfod yn ffurfiol tua pum The HBC meets formally around five times a gwaith y flwyddyn, gan gynnal cyfarfodydd busnes year, holding business meetings and carrying out ac ymweld ag eiddo ledled Cymru, y gofynnwyd visits to properties throughout Wales, for which am grant ar eu cyfer. Cynhaliodd y Cyngor 235 grant has been requested. The Council has held o gyfarfodydd yn 2004–05.Yn ogystal, ymgynghorir 235 meetings to the end of 2004–05. In addition, ag aelodau yn ad hoc ar faterion polisi neu faterion members are consulted on matters of policy or sy’n achosi pryder; yn aml mae aelodau yn cynnal concern on an ad hoc basis; and members often archwiliadau ad hoc o adeiladau gan gynnig cyngor make ad hoc inspections of buildings and offer pan na fydd yn ymarferol neu’n angenrheidiol i’r advice where it may be impractical or where Cyngor cyfan ymweld â’r adeiladau. there is no need for the whole Council to visit.

Prif ffocws y Cyngor yw ystyried ceisiadau unigol am The main focus of the Council is to consider grantiau a bu’n llwyddiannus wrth sicrhau bod nifer individual applications for grants and in this way fawr o adeiladau hanesyddol pwysig yn cael eu it has been successful in ensuring that large gwarchod ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol drwy atal numbers of important historic buildings have not dirywiad, dadfeilio neu hyd yn oed o ganlyniad i gael been lost to future generations through decay, eu dymchwel. Mae’r Cyngor wedi cyhoeddi meini dereliction or even demolition. The Council has prawf i’w defnyddio wrth ystyried a yw adeilad o published criteria against which it considers ddiddordeb pensaernïol neu hanesyddol eithriadol; whether a building is of outstanding architectural adolygwyd y meini prawf hyn ym mis Tachwedd 2000 or historic interest; these were reviewed in ac fe’u rhestrir yn Atodiad B. November 2000 and are set out at Appendix B.

Mae’r cynllun grantiau adeiladau hanesyddol cyfredol The current historic buildings grant scheme has wedi gweithio’n dda ers blynyddoedd lawer. worked well for many years. Grants have been Cyfeiriwyd grantiau yn benodol at waith atgyweirio’r directed exclusively to the repair of historic adeiladwaith hanesyddol, heblaw pan fydd angen fabric, save where alterations or replacement addasiadau neu waith adnewyddu ar gyfer adfer are required for reinstatement of an original cynllun gwreiddiol.Ystyriwyd rhyw 172 o geisiadau design. Some 172 individual applications for unigol am grant gan y Cyngor yn ystod 2004–05, grant were considered by the HBC in 2004–05, gyda’r canlyniad bod Cadw wedi cynnig 83 o grantiau resulting in some 83 ‘in principle’ grant offers mewn egwyddor gwerth bron i £1.7m. Hefyd bu’r by Cadw with a value of around £1.7m. The Cyngor yn ystyried dyrannu arian i awdurdodau lleol Council also considered allocations to local ar gyfer atgyweirio adeiladau hanesyddol o dan authorities for historic building repairs in gynlluniau cytûn trefi hanesyddol yr awdurdodau agreed local authority and Cadw historic town lleol a Cadw ac ar gyfer prosiectau o dan Fenter schemes and projects under the Heritage Treftadaeth Trefluniau Cronfa Dreftadaeth y Loteri. Lottery Fund’s Townscape Heritage Initiative.

56 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 57

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

YCHWANEGIAD CH ANNEX D

Cyfeiriad yn y Dyfodol Future Direction

Cynhaliwyd adolygiad pum mlynedd o’r Cyngor gan A five-yearly review of the HBC was carried out Lywodraeth Cynulliad Cymru yn ystod 2002 a by the Welsh Assembly Government during ystyriodd rôl y Cyngor, pa mor werthfawr oedd ei 2002, which considered the role of the HBC, waith a’i effeithiolrwydd. Argymhellodd yr adolygiad the value of its work, and its effectiveness. The y dylai’r Cyngor barhau i fodoli gyda rhai review recommended the continued existence of awgrymiadau am ei nodau a’i ddatblygiad yn y the HBC with some suggestions about its aims dyfodol.Ystyriwyd yr awgrymiadau hyn ymhellach ac and future development. These suggestions were ym mis Tachwedd 2004 cyhoeddodd Prif Weinidog y considered further and in November 2004 the Cynulliad y byddai’r Cyngor, er mwyn sicrhau Assembly First Minister announced that to allow hyblygrwydd yn y dyfodol, yn peidio â bod yn Gorff for future flexibility, the HBC would cease to be Cyhoeddus a Noddir gan y Cynulliad, ond y byddai’n an ASPB but would become a panel of the dod yn banel o Lywodraeth y Cynulliad. Bydd y Assembly Government. The legislative process broses ddeddfwriaethol a fydd yn arwain at hyn yn which will lead to this will progress through mynd rhagddi yn ystod 2005–06, gan anelu at gael ei 2005–06, with a view to completion in April chwblhau ym mis Ebrill 2006. Caiff cylch gorchwyl y 2006. The terms of reference of the HBC and its Cyngor ac amcanion ei bolisi eu hystyried o’r policy objectives will be considered afresh during newydd yn ystod 2005–06. 2005–06.

Mae Cadw a’r Cyngor yn ymwybodol bod angen Cadw and the HBC are aware that there is a adolygu’r trefniadau ar gyfer rhoi grantiau yn gyson need for regular review of the grant er mwyn sicrhau eu bod yn parhau i adlewyrchu arrangements to ensure that they continue to anghenion amgylchedd hanesyddol Cymru yn awr reflect the current and future needs of the ac yn y dyfodol a bod adnoddau’n cael eu targedu historic environment in Wales and that resources lle y mae eu hangen fwyaf. O ran yr adeiladau sy’n are targeted where they are most needed. The derbyn cymorth mae’r pwyslais wedi symud dros y types of building being aided has shifted over the blynyddoedd oddi wrth dai mawr i gynnwys ystod years from large houses to include an ever wider ehangach o adeiladau a strwythurau hanesyddol range of other historic buildings and structures, eraill, megis eglwysi a chapeli sy’n cael eu defnyddio, such as churches and chapels in use, cathedrals, eglwysi cadeiriol, adeiladau brodorol, nodweddion vernacular buildings, built features in historic adeiledig mewn gerddi hanesyddol ac, yn arbennig, gardens and, particularly, assistance for cymorth ar gyfer gwaith brys i adeiladau sydd emergency works to buildings at risk of being mewn perygl o gael eu colli. Hefyd rhoddwyd sylw lost. There has, nationally, been a growing cynyddol yn genedlaethol i ffiniau ehangach appreciation of the widening boundaries of what treftadaeth ac i gydnabod bod atgyweirio ac constitutes heritage and a realization that the ailddefnyddio adeiladau yn ei hanfod yn ddefnydd repair and reuse of buildings is an inherently cynaliadwy o adnoddau sy’n ychwanegu at ansawdd sustainable use of resources which adds quality yr amgylchedd lleol. to the local environment.

57 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 58

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

YCHWANEGIAD CH ANNEX D

O ystyried bod yr amgylchiadau yn newid, Given changing circumstances, the HBC has cydweithiodd y Cyngor â Cadw i ystyried systemau worked with Cadw to consider new systems for newydd ar gyfer rhoi grantiau i adeiladau historic buildings grants, moving away from hanesyddol, gan symud i ffwrdd o’r sefyllfa ymatebol, a primarily reactive, demand-led position to a ‘yn ôl y galw’ tuag at gynllun mwy strwythuredig more structured scheme with clear priorities sydd â blaenoriaethau clir ac sy’n fwy tryloyw ac yn and more transparency for and accountability fwy atebol i ymgeiswyr. to applicants.

Wrth ystyried ei rôl a’i amcanion cyffredinol, In considering its overall role and objectives, the mae’r Cyngor yn fwyfwy ymwybodol o’r gwerth HBC is increasingly aware of the added value ychwanegol sydd i’r gwaith o warchod ein of heritage conservation, in terms of promoting treftadaeth — o ran hyrwyddo datblygiad sustainable development and contributing cynaliadwy a chyfrannu at y broses o adfywio to local social, economic and aesthetic cymdeithas, economi ac estheteg leol. Wrth wneud regeneration. In so doing, the HBC is conscious hyn, mae’r Cyngor yn ymwybodol na ddylai edrych that it should not view its work in a vacuum but ar ei waith mewn gwacter, yn hytrach, dylai annog should encourage Cadw and other agencies to Cadw ac asiantaethau eraill i gydweithio. work together.

Mae’r Cyngor yn croesawu ymagwedd bartneriaeth The HBC welcomes the partnership approach of y Fenter Treftadaeth Trefluniau sy’n dod ag the Townscape Heritage Initiative which brings asiantaethau megis Cronfa Dreftadaeth y Loteri, together agencies such as the Heritage Lottery awdurdodau lleol, Awdurdod Datblygu Cymru, Fund, local authorities, the Welsh Development Bwrdd Croeso Cymru a Cadw ynghyd mewn Agency, the Wales Tourist Board and Cadw in cynlluniau adfywio drwy warchod adeiladau regeneration schemes through historic building hanesyddol. Mae’r Cyngor hefyd yn cefnogi dull conservation. The Council also endorses Cadw’s Cadw o gyfrannu cymorth grant i gynlluniau approach of contributing grant-aid to local atgyweirio grwˆ p tai awdurdodau lleol mewn authority housing group repair schemes in ardaloedd cadwraeth i gwrdd â chostau atgyweirio conservation areas to meet the additional costs adeiladau i safonau cadwraeth. Mae trefniadau of repairs to conservation standards. Cadw’s new newydd Cadw ar gyfer partneriaethau cynlluniau arrangements for town scheme partnerships trefol yn dilyn yr ymagwedd hon. follow this approach.

Wrth wneud argymhellion sy’n galw am ddefnyddio In making recommendations involving the use of arian cyhoeddus, bydd y Cyngor, ynghyd â Cadw, public funds, the HBC, with Cadw, will look for yn edrych am ddulliau o godi ymwybyddiaeth y ways of encouraging wider awareness of and cyhoedd o adeiladau hanesyddol, ynghyd â mynediad access to historic buildings by the public, iddynt, gan gynnwys mynediad i bobl anabl. including access for disabled people.

58 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 59

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

YCHWANEGIAD CH ANNEX D

Amcanion Polisi ar gyfer 2005–06 a thu hwnt Policy Objectives for 2005–06 and beyond

Caiff yr amcanion polisi ar gyfer y Cyngor o fis Ebrill The policy objectives for the HBC from April 2006 eu hystyried ymhellach ond ar gyfer 2005–06 2006 will be considered further but for 2005–06 cynigir y bydd y Cyngor yn: it is proposed that the HBC will:

• cynghori Llywodraeth Cynulliad Cymru ar • advise the Welsh Assembly Government on geisiadau unigol am grantiau o fewn ei gylch individual applications for grant within its gorchwyl a’i feini prawf cyhoeddedig; terms of reference and published criteria; • cyfrannu at y strategaeth ehangach o hyrwyddo • contribute to the wider strategy of encouraging gwarchod yr holl adeiladau sydd, yn ei farn ef, o the conservation of all buildings which it ddiddordeb pensaernïol a/neu hanesyddol considers to be of outstanding architectural eithriadol a’r gwaith o wella ardaloedd and/or historic interest and the enhancement cadwraeth; of conservation areas; • datblygu a chynnal golwg strategol eang ar • develop and maintain a broad strategic view of amgylchedd hanesyddol Cymru, sy’n pennu lle i the historic environment of Wales, which allots adeiladau o bob math ac sy’n cymryd i ystyriaeth a place to buildings of all types and takes amrywiaeth daearyddol a chymdeithasol; account of geographical and social diversity; • o fewn cyd-destun trefniadau Cadw ar gyfer rhoi • within the context of Cadw’s arrangements grantiau i adeiladau hanesyddol, sicrhau bod ei for historic building grants, ensure that argymhellion yn cael eu gwneud mewn modd teg recommendations are made in a fair and ac agored, rhoi ystyriaeth lawn i egwyddorion open manner, have full regard to the tryloywder ac atebolrwydd a sicrhau bod principles of transparency and accountability blaenoriaeth yn cael ei rhoi i’r adeiladau hynny and that priority is given to the buildings sydd â’r angen mwyaf; of greatest need; • sicrhau bod ei argymhellion yn cynrychioli’r • ensure that its recommendations represent ‘gwerth gorau’; a gosod safonau ansawdd o ran ‘best value’; and set standards of quality in gwarchod adeiladau hanesyddol; historic building conservation; • hyrwyddo partneriaeth gydag ystod o • promote partnership with a range of asiantaethau eraill i sicrhau cysondeb o ran other agencies to ensure consistency of ymagwedd a chydlyniad yn yr amgylchedd approach and cohesion in the historic hanesyddol; environment; • hyrwyddo’r cyfraniad cadarnhaol a all ddod • promote the positive contribution that yn sgîl gwarchod adeiladau haneysddol i conservation of historic buildings can bring strategaethau adfywio a chynaliadwyedd to wider regeneration and sustainability ehangach; strategies; • hyrwyddo ymwybyddiaeth ac annog mwy o • promote awareness and encourage greater fynediad i’r cyhoedd i eiddo sy’n derbyn cymorth public access to Cadw-aided properties. gan Cadw.

59 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 60

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

YCHWANEGIAD CH ANNEX D

Atodiad A Appendix A

Cylch Gorchwyl y Cyngor Terms of Reference of the HBC

1. Cynghori Cynulliad Cenedlaethol Cymru 1. To advise the National Assembly for Wales on ar arfer ei bwerau o dan Ran I o Ddeddf the exercise of its powers under Part I of the Adeiladau Hanesyddol a Henebion 1953, Deddf Historic Buildings and Ancient Monuments Act Cynllunio (Adeiladau Rhestredig ac Ardaloedd 1953, the Planning (Listed Buildings and Cadwraeth) 1990 ac ar faterion cyffredinol Conservation Areas) Act 1990 and on other eraill, sef: general matters, namely: i. rhoi grantiau a benthyciadau tuag at atgyweirio i. the making of grants and loans towards the neu gynnal a chadw adeiladau o ddiddordeb repair or maintenance of buildings of hanesyddol neu bensaernïol eithriadol neu eu outstanding historic or architectural interest cynnwys neu dir sy’n cyffinio â hwy ynghyd â’u or their contents or adjoining land and of gerddi neu diroedd eraill o ddiddordeb gardens or other land of outstanding historic hanesyddol eithriadol; interest; ii. caffael adeiladau o ddiddordeb hanesyddol neu ii. the acquisition by purchase, lease or bensaernïol eithriadol, trwy eu prynu, eu prydlesu otherwise, or the acceptance as a gift, of neu fel arall, neu drwy eu derbyn yn rhodd; neu buildings of outstanding historic or gynnwys y cyfryw adeiladau neu’r tiroedd sy’n architectural interest; or their contents or cyffinio â hwy neu gynnwys adeiladau y mae’r adjoining lands or of the contents of the Cynulliad yn warcheidwad arnynt o dan Ddeddf buildings of which the Assembly is guardian Henebion ac Ardaloedd Archaeolegol 1979, neu under the Ancient Monuments and gynnwys adeiladau a ymddiriedwyd i’r Archaeological Areas Act 1979, or of the Ymddiriedolaeth Genedlaethol, a chynghori’r contents of buildings vested in the National Cynulliad ar werthu unrhyw eiddo a gaffaelwyd Trust, and on the disposal of any property so neu a dderbyniwyd yn y modd hwnnw; acquired or accepted; iii. rhoi grantiau i awdurdodau lleol tuag at gaffael iii. the making of grants towards the acquisition adeiladau o dan Adran 47 o Ddeddf Cynllunio of buildings under section 47 of the Planning (Adeiladau Rhestredig ac Ardaloedd Cadwraeth) (Listed Buildings and Conservation Areas) 1990 ac i’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol tuag Act 1990 by local authorities, and of at gaffael adeiladau o ddiddordeb hanesyddol buildings of outstanding historic or neu bensaernïol eithriadol; architectural interest by the National Trust; iv. rhestru adeiladau sydd o ddiddordeb iv. the listing of buildings of special architectural pensaernïol neu hanesyddol arbennig ac arfer or historic interest and the exercise of the swyddogaethau eraill y Cynulliad mewn Assembly’s other functions relating to such perthynas ag adeiladau o’r fath o dan y Ddeddf buildings under the Town and Country Cynllunio Gwlad a Thref. Planning Act.

60 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 61

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

YCHWANEGIAD CH ANNEX D

2. Cynghori’r Cynulliad ar arfer ei bwerau o dan 2. To advise the Assembly on the exercise of its Ddeddf Cynllunio (Adeiladau Rhestredig ac powers under the Planning (Listed Buildings and Ardaloedd Cadwraeth) 1990 i roi grantiau neu Conservation Areas) Act 1990 to make grants or fenthyciadau tuag at gynlluniau sy’n gwneud loans towards schemes which make a significant cyfraniad pwysig tuag at warchod neu wella contribution towards the preservation, or cymeriad neu olwg ardaloedd cadwraeth a rhoi enhancement of the character or appearance of grantiau tuag at atgyweirio adeiladau a gynhwysir conservation areas and to make grants towards mewn cynllun trefol ac sydd o ddiddordeb the repair of buildings included in a town scheme pensaernïol neu hanesyddol. which are of architectural or historic interest.

3. Rhoi cyngor i’r Swyddfa Trethi Cyfalaf a’r Trysorlys 3. To provide advice for the Capital Taxes Office ar eithrio adeiladau o ddiddordeb pensaernïol neu and the Treasury on the exemption from hanesyddol eithriadol, y tir sy’n cyffinio â hwy, a thir Inheritance Tax for buildings of outstanding o ddiddordeb hanesyddol eithriadol o Dreth architectural or historic interest, their adjoining Etifeddiaeth. land and land of outstanding historic interest.

4. Cyflwyno cynrychioliadau gerbron y Cynulliad os 4. To make representations to the Assembly if it ymddengys i’r Cyngor fod angen gweithredu ar appears to the Council that there is a need for unwaith o dan Ran I o Ddeddf Adeiladau immediate action under Part I of the Historic Hanesyddol a Henebion 1953. Buildings and Ancient Monuments Act 1953.

5. Arolygu cyflwr cyffredinol adeiladau o ddiddordeb 5. To keep under review, and to report to the hanesyddol neu bensaernïol eithriadol ledled Cymru Assembly from time to time, on the general state a chyflwyno adroddiadau i’r Cynulliad o dro i dro ar of preservation of buildings of outstanding gyflwr y cyfryw adeiladau hyn ac ar y ffordd o ddod historic or architectural interest throughout o hyd i ddefnyddiau newydd ar gyfer adeiladau Wales, and on ways of finding new uses for hanesyddol, a gwneud awgrymiadau ynghylch historic buildings and to make suggestions about defnyddiau posibl ar gyfer adeiladau penodol pan possible uses for particular buildings when fydd Llywodraeth y Cynulliad yn gofyn iddo. requested by the Assembly Government.

61 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 62

DA LA U H EI A D N A E

S R Y

O D G

D Nawfed Adroddiad Blynyddol a Deugain 2004–05

N

O

Y L

CC Y M R U

YCHWANEGIAD CH ANNEX D

Atodiad B Appendix B

Diffiniad o adeiladau o ddiddordeb Definition of buildings of outstanding historic hanesyddol neu bensaernïol eithriadol or architectural interest

Mae Cyngor Adeiladau Hanesyddol Cymru yn The Historic Buildings Council considers the ystyried rhinweddau adeiladau o bob math yng merits of all kinds of buildings in Wales. The Nghymru. Mae Deddf Adeiladau Hanesyddol a Historic Buildings and Ancient Monuments Henebion 1953 yn darparu mai dim ond Act 1953 provides that only examples judged enghreifftiau y bernir eu bod o ‘ddiddordeb to be of ‘outstanding historic or architectural hanesyddol neu bensaernïol eithriadol’ sy’n gymwys interest’ are eligible for grant assistance. ar gyfer derbyn cymorth grant. Mae asesu adeiladau Assessment of buildings is always a matter bob amser yn fater o farn; gellir barnu gwahanol of judgement; different building types, fathau o adeiladau — addoldai, tai, adeiladau religious buildings, houses, industrial buildings, diwydiannol, ac ati — mewn ffyrdd gwahanol. Nid etc — may be judged in different ways. oes unrhyw reolau cadarn y gellir eu defnyddio i There can be no firm rules by which eligibility fesur a yw cais yn gymwys ar gyfer derbyn grant ai for grant is judged, but in addition to the peidio, ond yn ogystal â chyflwr yr adeilad, fel rheol condition of the building, generally the following cymerir i ystyriaeth y meini prawf canlynol (nad criteria (not in order of importance) are taken ydynt yn nhrefn pwysigrwydd): into account:

Diddordeb Hanesyddol Historic Interest

• cysylltiad cryf â digwyddiad hanesyddol • strong association with a significant o bwys; historical event; • cysylltiad cryf â pherson pwysig mewn • strong association with an important hanes; figure in history; • cysylltiad cryf â mudiad pwysig (e.e. crefyddol, • strong association with an important gwleidyddol, cymdeithasol, diwylliannol, movement (e.g. religious, political, social, ac ati); cultural, etc.); • cysylltiad cryf â chyflawniad diwylliannol neu • strong association with an important ddiwydiannol pwysig. cultural or industrial achievement.

62 HBC_txt 6/2/06 1:52 pm Page 63

DINGS IL C U O B U N C C I

I

R

L O

Forty-ninth Annual Report 2004–05

F

T

O

S

I R

WH A L E S

YCHWANEGIAD CH ANNEX D

Diddordeb Pensaernïol Architectural Interest

• ansawdd y bensaernïaeth (gall hyn ddeillio • architectural quality (this may derive as cymaint o ffurf syml adeilad brodorol ag o much from the simple form of a vernacular fanylion pensaernïol moethus addoldy neu building as from the rich architectural faintioli mawreddog plasty); details of a religious building, or the grand proportions of a country house); • ei bwysigrwydd o fewn lleoliad o ansawdd • importance within a setting of significant (tirlun, treflun, ac ati); quality (landscape, townscape, etc.); • ei bwysigrwydd fel enghraifft nodweddiadol o • importance as a distinctive example of the waith pensaer o bwys, neu fel cyfraniad o bwys i work of a significant architect, or significant hanes pensaernïaeth; contribution to the history of architecture; • ei bwysigrwydd fel enghraifft glasurol o arddull • importance as a classic example of a penodol, mudiad penodol neu fath penodol o particular style, movement or building adeilad; type; • ei bwysigrwydd fel enghraifft brin o fath penodol • importance as a rare example or survival o adeilad, ffurf strwythurol benodol ar adeilad of a particular building type, structural neu ddull hanesyddol penodol o adeiladu sydd form, or historical method of construction wedi goroesi yn cynnwys adeiladau lleol, a fu gynt including local, formerly typical, yn nodweddiadol, sydd erbyn hyn mewn perygl o structures now under threat of ddiflannu; disappearance; • ei bwysigrwydd fel enghraifft o gyfraniad arloesol • importance as an example of an innovative at dechnoleg adeiladu. contribution to the technology of building construction.

63