D:\0-Naswietlarnia\Pg 2017 06
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Przegl¹d Geologiczny, vol. 65, nr 6, 2017 ARTYKU£Y INFORMACYJNE Inwentaryzacja i ocena atrakcyjnoœci geostanowisk województwa œl¹skiego Ryszard Chybiorz1, Maja Kowalska2 Inventory and assessment of the attractiveness of geosites in the Silesian Voivodeship (southern Poland). Prz. Geol., 65: 365–374. Abstract.This article presents the inventory and assessment of the attractiveness of educa- tional and research geosites as tourist destinations in the Silesian Voivodeship. The work was performed according to the criteria of the Polish Central Register of Geosites, as maintained by the Polish Geological Institute – National Research Institute. Despite the centuries of mining for mineral resources and a strong pressure from settlements and industry, many sites of geological and geomorphological interest have been preserved in the Voivodeship as part of both domestic R. Chybiorz M. Kowalska and European natural heritage. The most valuable geosites of the Silesian Voivodeship should be protected and/or open to the public as geotourism products. Keywords: geosite inventory, geosite assessment, regional geological heritage, geoinformation Geostanowiska s¹ przejawem georó¿norodnoœci i naj- geologicznym i geomorfologicznym województwa œl¹skiego czêœciej bywaj¹ uto¿samiane z miejscami lub obszarami w kontekœcie ochrony przyrody nieo¿ywionej, edukacji charakteryzuj¹cymi siê unikalnymi walorami przyrodni- i turystyki. Dokonano tak¿e krótkiej charakterystyki czymi o szczególnym znaczeniu dla zrozumienia historii CRGP, który umo¿liwia ³atwy dostêp do informacji o geo- Ziemi (m.in. Wimbledon, 1996, 1999; Chmura & Wójcik, stanowiskach zlokalizowanych na terenie ca³ego kraju. 2005; Reynard & Panizza, 2005; Ruban & Kuo, 2010; Bru- no, 2014). Wpisuj¹ siê w ideê ochrony georó¿norodnoœci GEOGRAFICZNO-GEOLOGICZNA (m.in. Alexandrowicz, 1996, 2007; Koz³owski i in., 2004; CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA Burek & Prosser, 2008; Gonera, 2008; Wimbledon & Smi- ŒL¥SKIEGO th-Meyer, 2012; Gray, 2013; Brilha, 2014), s¹ tak¿e niezbêdnym elementem geoparków, które ³¹cz¹ ochronê Województwo œl¹skie zajmuje tylko 3,9% powierzchni i promocjê dziedzictwa geologicznego i kulturowego Polski, a zamieszkuje je 11,9% ludnoœci kraju (stan w dniu z polityk¹ zrównowa¿onego rozwoju regionalnego (m.in. 31.XII.2015 r.). Jest jedynym województwem w Polsce, w któ- Alexandrowicz, 2006b; Alexandrowicz & Miœkiewicz, rym jest wiêcej miast na prawach powiatu (19) ni¿ powiatów 2007; Kondej, 2011). (17). Siedzib¹ w³adz województwa s¹ Katowice. W fizyczno- Województwo œl¹skie cechuje siê du¿¹ georó¿norodnoœ- geograficznym podziale Polski (Kondracki, 2011) pó³noc- ci¹ i licznymi walorami zarówno przyrody o¿ywionej, jak na i œrodkowa czêœæ województwa œl¹skiego nale¿y do i nieo¿ywionej (ryc. 1). PokaŸn¹ bazê danych o wybranych Wy¿yn Polskich (podprowincja Wy¿yna Œl¹sko-Krakowska elementach œrodowiska przyrodniczego województwa i Wy¿yna Ma³opolska), po³udniowa – do Karpat Zachod- œl¹skiego, o nazwie BIOGEO-SILESIA ORSIP (BIOGEO), nich z Podkarpaciem (podprowincja Pó³nocne Podkarpacie utworzyli pracownicy Uniwersytetu Œl¹skiego (lider pro- i Zewnêtrzne Karpaty Zachodnie), a najmniejsza, zachod- jektu) wraz z ekspertami Centrum Dziedzictwa Przyrody nia – do Ni¿u Œrodkowoeuropejskiego (podprowincja Nizi- Górnego Œl¹ska i Œl¹skiego Centrum Spo³eczeñstwa Infor- ny Œrodkowoeuropejskie) – ryc.1i2. macyjnego (patrz http://biogeo.us.edu.pl/). System informa- Na powierzchni województwa œl¹skiego ods³aniaj¹ siê tyczny bazy wykona³a firma ESRI Polska Sp. z o.o. Baza ska³y m³odszego paleozoiku (dewon, karbon i perm), danych BIOGEO zawiera 18 zbiorów danych prze- mezozoiku (trias, jura i kreda) oraz kenozoiku (paleogen, strzennych dotycz¹cych ró¿norodnoœci biologicznej i jeden neogen i czwartorzêd) – ryc. 1. Starsze utwory, prekambryj- zbiór informacji o geostanowiskach województwa œl¹skie- skie (neoproterozoiczne) oraz dolnopaleozoiczne (kambr, go, opracowany wspólnie z Pañstwowym Instytutem Geolo- ordowik i sylur) bloku górnoœl¹skiego i ma³opolskiego, gicznym – Pañstwowym Instytutem Badawczym (PIG-PIB) rozpoznano tylko wierceniami (Bu³a i in., 2002). Procesy (Tokarska-Guzik i in., 2015). geologiczne w kenozoiku: m.in. nasuniêcie utworów fliszu Celem pracy jest przedstawienie wyników identyfika- karpackiego na utwory neogenu zapadliska przedkarpac- cji, inwentaryzacji oraz oceny atrakcyjnoœci turystycznej, kiego, dzia³alnoœæ lodu, wody oraz wp³yw wiatru spowodo- dydaktycznej i naukowej geostanowisk województwa wa³y, ¿e województwo œl¹skie nale¿y do uprzywilejowanych œl¹skiego na podstawie informacji dostêpnych w Central- obszarów Polski pod wzglêdem obfitoœci walorów geolo- nym Rejestrze Geostanowisk Polski (CRGP). Celem nad- gicznych, geomorfologicznych i hydrologicznych (Lewan- rzêdnym zaœ jest upowszechnienie wiedzy o dziedzictwie dowski, 2015). 1 Uniwersytet Œl¹ski w Katowicach, Wydzia³ Nauk o Ziemi, ul. Bêdziñska 60, 41-200 Sosnowiec; [email protected]. 2 Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; [email protected]. 365 Przegl¹d Geologiczny, vol. 65, nr 6, 2017 Ryc. 1. Georó¿norodnoœæ województwa œl¹skiego: A – lokalizacja obszaru badañ na terenie Polski; B – sieæ hydrograficzna i mezoregiony fizycznogeograficzne wg Kondrackiego (2011) na tle uproszczonej budowy geologicznej Fig. 1. Geodiversity of the Silesia Voivodeship: A – location of the study area in Poland; B – hydrographic network and physical- -geographical mesoregions on the background of the simplified geological structure 366 Przegl¹d Geologiczny, vol. 65, nr 6, 2017 Zró¿nicowana litologia, geomorfologia i hydrologia Bazy Danych Geologicznych (CBDG) przez Pañstwowy powoduj¹, ¿e wystêpuje tu wiele osobliwoœci przyrody nie- Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy. S¹ o¿ywionej, wa¿nych w skali kraju, a nawet Europy (m.in. w nim gromadzone informacje o najcenniejszych obiek- Czudek, 1929; Sosnowski, 1949; Racki i in., 1999; W³och, tach przyrody nieo¿ywionej, tzw. geostanowiskach, czyli 1999; Alexandrowicz & Poprawa, 2000; Labus i in., 2000; obiektach geologicznych wa¿nych z punktu widzenia pre- Jureczka, 2001; Tyc, 2001; Dulias & Hibszer, 2004; Partyka, zentacji i zachowania georó¿norodnoœci Polski. Poniewa¿ 2004; Alexandrowicz, 2006a; S³omka i in., 2006; Gabzdyl & jest on najpe³niejszym Ÿród³em informacji o interesuj¹cych Gorol, 2008; Pietrzyk-Sokulska, 2008; Tyc, 2008; Stefa- obiektach geologicznych i geomorfologicznych w Polsce niak i in., 2009; Pe³ka-Goœciniak, 2010; Chybiorz & Tyc, (Warowna i in., 2013), realizatorzy projektu BIOGEO 2012; S³omka, 2012; Krzeczyñska i in., 2013a, b; Czaj- nawi¹zali wspó³pracê z PIG-PIB, w celu wymiany danych kowski, 2014; Chybiorz i in., 2015). na temat geostanowisk województwa œl¹skiego. Ocena walorów krajobrazowych, geologicznych i geo- W ramach wspó³pracy opracowano i wprowadzono do turystycznych wyrobisk skalnych na Wy¿ynach Œrodkowo- rejestru opisy 150 geostanowisk z obszaru województwa polskich, w tym na Wy¿ynie Œl¹sko-Krakowskiej zosta³a œl¹skiego, a informacje o 205 innych geostanowiskach przedstawiona w monografii Nity (2013). Koncepcja typo- z tego obszaru, które ju¿ wczeœniej by³y zgromadzone logii, waloryzacji i ochrony zabytków górnictwa w Górno- w CRGP, wyeksportowano do bazy BIOGEO (Chybiorz œl¹skim Zag³êbiu Wêglowym zosta³a opisana w pracy i in., 2015). Lamparskiej (2013). W artykule przedstawiono zbiorcz¹ informacjê o wszyst- kich 355 geostanowiskach województwa œl¹skiego (ryc. 2). CENTRALNY REJESTR Szczególn¹ uwagê zwrócono na atrakcyjnoœæ geostanowisk GEOSTANOWISK POLSKI pod wzglêdem turystycznym, dydaktycznym i naukowym (ryc. 3), dlatego ich ocenê w skali od 0 do 10 zamieniono na Centralny Rejestr Geostanowisk Polski (CRGP) jest skalê 5-stopniow¹, od bardzo niskiej (punkty 0, 1 i 2), przez popularnonaukowym serwisem internetowym (http://geo- nisk¹ (3 i 4), œredni¹ (5 i 6), wysok¹ (7 i 8), do bardzo wyso- stanowiska.pgi.gov.pl) prowadzonym w ramach Centralnej kiej (9 i 10). Ryc. 2. Geostanowiska województwa œl¹skiego wg Centralnego Rejestru Geostanowisk Polski w podziale na regiony fizyczno- geograficzne Kondrackiego (2011). Stan w dniu 16.03.2015 r. NS – Niziny Œrodkowopolskie, WSK – Wy¿yna Œl¹sko-Krakowska, WM – Wy¿yna Ma³opolska, PP – Pó³nocne Podkarpacie, ZKZ – Zewnêtrzne Karpaty Zachodnie. Symbole mezoregionów patrz ryc. 1 Fig. 2. Geosites in the Silesia Voivodeship by Polish Central Register of Geosites (PCRG) in physical-geographical regions by Kondracki (2011). As of 16 March 2015. Explanations: NS – Middle Polish Lowlands, WSK – Silesian-Cracow Upland, WM – Ma³opolska Upland, PP – Northern Subcarpathia, ZKZ – Western External Carpathians. For explanations of symbols of mesoregions see Fig. 1 367 Przegl¹d Geologiczny, vol. 65, nr 6, 2017 GEOSTANOWISKA Zborów jest jednym z dwóch rezerwatów przyrody w WOJEWÓDZTWA ŒL¥SKIEGO województwie œl¹skim, w których celem ochrony s¹ g³ównie elementy abiotyczne (patrz Chybiorz & Tyc, Wœród 355 geostanowisk województwa œl¹skiego, które 2012 – tab. 6). Na terenie rezerwatu, w Jaskini G³êbokiej, zosta³y opisane w CRGP, najliczniejsz¹ grupê stanowi¹ znajduje siê jedyna w województwie œl¹skim podziemna elementy rzeŸby (109 geostanowisk), reprezentowane trasa turystyczna, udostêpniona do ruchu w 2010 r. Obiek- przez 103 formy denudacyjne (jest to 29% geostanowisk tami o du¿ych walorach przyrodniczych s¹ te¿ wydajne województwa œl¹skiego) i 6 form akumulacyjnych (1,7%), Ÿród³a wy¿ynne oraz sta³e i okresowe jeziora krasowe. drugie miejsce zajmuj¹ ods³oniêcia geologiczne