Rocznik Koszaliński Nr 42 (2014)
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
KOSZALIŃSKI 2014 KOSZALIN 192 Rocznik Koszaliński 2014 Xxxxxxxxxxxxx 1 KOSZALIŃSKA BIBLIOTEKA PUBLICZNA ROCZNIK KOSZALIŃSKI NR 42 KOSZALIN 2014 2 Rocznik Koszaliński 2014 Kolegium Redakcyjne Bogusław Polak – Przewodniczący Jerzy Banasiak – Sekretarz Joanna Chojecka, Rafał Janus, Leszek Laskowski, Wiesław Miller, Jerzy Rudzik, Andrzej Ziemiński Rada Naukowa Rocznika Koszalińskíego Prof. zw. dr hab. Bogusław Polak Prof. zw. dr hab. Lech Bończa-Bystrzycki (Politechnika Koszalińska) Prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Danielewicz (Politechnika Koszalińska) Prof. zw. dr hab. Marek Jabłonowski (Uniwersytet Warszawski) Prof. zw. dr hab. Tadeusz Gatkowski (Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu) Prof. nadzw. dr hab. Czesław Partacz (Politechnika Koszalińska) Prof. zw. dr hab. Andrzej Pepłoński (Akademia Pomorska w Słupsku) Prof. nadzw. dr hab. Michał Polak (Politechnika Koszalińska) Prof. nadzw. dr hab. Andrzej Suszyński (Politechnika Koszalińska) Prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Wawer (Politechnika Koszalińska, dyrektor Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie) Prof. zw. dr hab. Wiesław Wysocki (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie) ISSN-01-37-5652 Wydawca: Koszalińska Biblioteka Publiczna w Koszalinie Plac Polonii 1 Koszalin 2015. Wydanie I, format B-5, Opracowanie graficzne: Piotr Witkowski Druk: LASER-GRAF, Płock, ul. Nowy Rynek I, tel. 664 434 122 Xxxxxxxxxxxxx 3 SPIS TREŚCI Od redakcji .................................................................................................................... 5 Koszalin w przestrzeni Paweł Migdalski, Czy potrzebna nam jest pomorska tożsamość? .............................. 11 Jacek Borowski, Andrzej Kuczkowski, Proces lokacji średniowiecznego Koszalina w świetle źródeł archeologicznych i historycznych .................................... 19 Andrzej Chludziński, Toponimiczna przestrzeń średniowiecznego Koszalina ........................................................................................ 27 Joanna Chojecka, Przegląd źródeł kartograficznych Koszalina od XVIII wieku do 1952 roku w zasobie Archiwum Państwowego w Koszalinie ................................................................................................................. 41 Edward Włodarczyk, Procesy urbanizacyjne Koszalina w XIX stuleciu .............................................................................................................. 57 Greta Grabowska, Plan na spacer po Koszalinie. Proces powstawania mapy ............................................................................................ 65 Joanna Chojecka, Anna Janczewska, Historyczne jubileusze Koszalina w Archiwum Państwowym w Koszalinie ..................................................................... 71 Radosław Gaziński, Biblioteka kościoła w Jamnie .....................................................77 Leszek Laskowski, Kalendarium obchodów 750-lecia Koszalina .............................. 83 Bogusław Polak, Pomnik „Byliśmy, Jesteśmy, Będziemy” – w nowej lokalizacji .................................................................................................... 91 Jerzy Rudzik, Prasa w Koszalińskiem 1945-2010 (część II) ...................................... 97 Kalendarium Wiesław Miller, Kalendarium koszalińskich wydarzeń 2014 roku .......................... 115 Recenzje, omówienia, sprawozdania Jerzy Rudzik: Radość płynie z nadziei. Statuetki kardynała Ignacego Jeża rozdane po raz szósty ................................................................................................. 135 Wystawa w koszalińskim Archiwum. Tragiczny los i pośmiertne zwycięstwo ks. Popiełuszki nad komuną ........................ 137 Kolejna debata historyczna w Politechnice Koszalińskiej ......................................... 139 4 Rocznik Koszaliński 2014 Rzeź wołyńska. Wystawa o zbrodniach UPA na Polakach ........................................ 141 Koszalińska Civitas Christiana. Stowarzyszenie z pomysłami .................................. 143 Pomorscy Kaszubi. Wystawa w koszalińskim Archiwum ......................................... 145 Głęboki pokłon przed pionierkami. Współtworzyły historię miasta .......................... 147 75 rocznica Zbrodni Katyńskiej. Z prezydentem RP w Bykowni na Ukrainie ............................................................... 149 75 rocznica męczeńskiej śmierci. Jan Bauer – obrońca bytowskich Kaszubów .............................................................. 151 Michał Polak, War in History and Memory – międzynarodowa konferencja z okazji 70. rocznicy zwycięstwa Chin w wojnie przeciwko Japonii (sprawozdanie) ............................................................. 154 Pożegnania Irena Boguszewska: Zdzisław Myk, Aleksandra Lisiak-Seremak, Ryszard Piszczecki, Eugeniusz Zmysłowski, Helena Parczewska, Elżbieta Czabańska-Hyaes, Hubert Filipowicz, Jerzy Ściesiński, Jerzy Domin, Zygmunt Michalak, Wanda Lipska, Tomasz Aleksander Szrubka, Eugeniusz Kuryło, Julianna Gliszczyńska, Lucyna Siadak, Danuta Kaczanowska, Renata Dudek, Karol Psiuch, Eugeniusz Słapczyński, Mieczysław Kaźmirowicz ............................. 159 Bibliografia Anna Kowal, Bibliografia regionu koszalińskiego w wyborze (1 I 2013 r. – 31 XII 2013 r.) ......................................................................................... 167 Xxxxxxxxxxxxx 5 Od redakcji adchodzi wyjątkowy czas dla Koszalina. To już w 23 maja 2016 roku upłynie 750 lat, gdy Koszalin otrzymał prawa miejskie. Od tego momentu na przestrzeni kil- Nkuset lat wykształcił się organizm miejski, który mimo zawirowań historii, z kon- sekwencjami postanowień kończącymi hekatombę II wojny światowej, nieustannie trwa, zmienia się i nieprzerwanie rozwija. Działo się to i dzieje wysiłkiem pokoleń jego miesz- kańców – Kaszubów, Polaków, Niemców i innych narodowości, które zostawiły kilkuse- tletni dorobek materialny i niematerialny, stanowiący złożone dziedzictwo współczesnych polskich mieszkańców. Innym, bez wątpienia wielkiej wagi faktem w dziejach Koszalina jest pierwsza źró- dłowa wzmianka. Koszalin, a właściwie jako wieś Koszalice – na kartach historii pojawia się 800 lat temu, w 1214 roku w dokumencie księcia zachodniopomorskiego Bogusława II. Ten fakt źródłowy o osadzie Cussalin bądź Cussalitz w pobliżu góry Chełmskiej, nie znajduje niestety potwierdzenia w odkryciach archeologicznych. Świętowanie wzmianki źródłowej o Koszalinie i traktowanie tego faktu jako 800-lecia istnienia Koszalina powinno budzić zdziwienie i uzasadnione wątpliwości. Wynika to z faktu, iż książę przekazuje swoją wieś Koszalice norbertanom jako już ukształtowany ośro- dek osadniczy, którego metryka była z pewnością starsza niż 800 lat… Inna, nie mniej waż- ka w tym kontekście kwestia, to uznanie faktu, iż dokument zachował się w XVI wiecznym odpisie, a jego oryginał zaginął na wiele wieków przed II wojną światową. Przyjąć zatem należy, że to pierwszy zachowany do naszych czasów dokument, nie wiemy natomiast o innych, być może wcześniejszych, w których Koszalin, czy też Koszalice mogły poja- wiać się po raz pierwszy w historii, ale nie zachowały się do naszych czasów. Nie można także zapominać, że przez długie lata zarówno niemieccy historiografowie jak i ich polscy następcy, metryki Koszalina dopatrywali się już w kronice Helmolda, który wymienia niejaki Cusaliz założony w 1088 roku, czy też zapis w Kronice Wielkopolskiej wymieniającej wśród grodów zdobytych w 1107 roku przez księcia Bolesław Krzywouste- go obok Kołobrzegu, Białogardu i Wolina także Koszalin… Przyjmując takie przesłanki można by świętować jeszcze więcej jubileuszy, jednak brak innych materiałów źródło- wych, a przede wszystkim kluczowych dla potwierdzenia tez i przypuszczeń, wyników badań archeologicznych powoduje, że to właśnie nadanie praw miejskich w 1266 roku i rozwój Koszalina jako ośrodka miejskiego w kolejnych wiekach, zachowane dowody materialne i źródłowe potwierdzające wielowiekowy proces, jest kluczową datą w rozwoju Koszalina jako miasta. Jubileusz, to inaczej rocznica wydarzenia, wyróżniająca się w jakiś sposób, dzięki cze- mu istnieje okazja nie tylko do szczególnie uroczystych obchodów, ale także do refleksji nad minionym okresem. Stąd zarówno 750-lecie miasta jak i fakt pojawienia się wsi Kosza- lice w źródłach sprzed 800 lat spowodowały, że Rada Miejska ustanowiła lata 2014-2016 okresem obchodów Jubileuszowych. W tym czasie, aby rozwijać i pogłębić badania na temat dziejów Koszalina Archiwum Państwowe, Koszalińska Biblioteka Publiczna oraz Muzeum w Koszalinie podjęły się zorganizowania cyklu konferencji i wystaw w latach 2014-2016 pod nazwą „Przestrzeń- Czlowiek-Dokument. 750 lat miasta Koszalina”. Każdy rok poświecony jest innemu filarowi, 6 Rocznik Koszaliński 2014 wokół którego koncentrować się będą organizowane wydarzenia naukowe i kulturalne. Pod- jęta została także decyzja, aby przygotowane na te wydarzenia okolicznościowe opracowania i teksty utrwalić na łamach Rocznika Koszalińskiego. Rok 2014 poświęcony został przestrzeni, ponieważ 800 lat temu Koszalin pojawia się w przestrzeni historycznej, na kartach historii Pomorza Zachodniego. Stąd pojęcie prze- strzeń przyjęto w szerokim znaczeniu, w którym odwoływało się nie tylko do zapre- zentowania stanu badań nad przedlokacyjnym Koszalinem. Podjęto próbę poszukiwań przekazu historycznego w wielu sferach i dziedzinach (m.in. w nazwach miejscowych przestrzeni ziemi koszalińskiej), uwzględniających rozwój osadnictwa na przestrzeni wie- ków. Przestrzeń Koszalina rozumiana szeroko zaprowadziła nas w dociekaniach na Górę Chełmską, determinujacą