atha trayoviàçaà püraëam

prathama-saìga-raìgaja- väkoväkya-bhaìgé-saìgétam

[1] atha räsärambhe nija-çapatha-sambhedaà vedayaàñtadédaà yäcanam äcinomi |

nije kävye sarvaà rasa-valanam astiti likhatä mayä dhärstyät spañöé-kåta-mati-rahasyaà tu yadéha | tad etad govinda-vraja-vijana-käntänucaraëaà dadhadbhir yogyasya çravasi param arpyaà na sadasi ||1||iti | [çikhariëé]

[2] atha rätri-kathäyäm grathyamäna-prathäyäà madhukaëöhaù snigdhakaëöhaà snigdhakaëöham apy älambamänaù sambabhäñe, yatra prathamamédaà präïjali vyaïjayämäsa—

räsa-kelir ajaniñöa jägaraà sa sphuöaà bhavatu tat-kathä tathä | käraëaà bhavati yasya yad-vidhaà tasya tad-vidhatayä matä sthitiù ||2|| [rathoddhatä]

[3] tad etad äkarëya sänandaà nirvarëya ca sarve’pi procuù—yukti-yuktam eva cedam uktam, yataù—

paramä yä rasa-dhärä sä yadi madhye viyuktim äyäti | pürväpara-saàvalanä- bhävän naiva svarüpam äyäti ||3|| [géti] tasmäd yatheccham avicchedam evedaà prastüyatäm |

[4]madhukaëöha uväca—

mukhaà çaçimukhé-gaëa-pracura-moha-saàrohaëaà dåçor yugam amüdåçäà måga-dåçäà ghürëanam | tanuù sutanu-maëòalé-dhåti-vikhaëòané çré-hares tadäjani yadä janià mågayate sma räsotsavaù ||4|| [påthvé]

mukhaà vidhu-vimohanaà nayanam abja-dåg-lobhanaà rucir ghana-rucé-hita-prathama-saìga-raìga-pradä | ramä-ramaëa-rämaëéyaka-vibhüñi-rämävales tadäjani yadä janià mågayate sma räsotsavaù ||5|| [påthvé]

[5] atha pürva-krameëa pürëimäçrame pürëäù pulindyaù [BhP 10.21.17] ity ädi‚ våtte nirvåtte satya-pürnaà-manyatayä rädhikä-mätra-karñäya haris tarñaà dhåtavän—katham aho, nibhåtamédaà sambhåtaà syät?iti |

[6] tatra käcit tat-kuìkuma-lipta-caré vana-caré çré-rädhäm anu karuëayä taruëäruëa-kamala- locanam uväca—

tava muralém iva nitaräà viñama-çaraù sa vijito bhavatä | ahaha na jäne katham iva çuñkäà biddhäà ca täm kurute ||6|| [upagéti]

[7] tadä ca vana-gérväëibhir äkäça-väëéyam udbhävitä— çuñkä tapta-çaläkayä ca parito biddhä suvaàçodbhavä seyaà te muralé priyeti niyataà vijïätavän manmathaù| täà çuñyad-vapuñaà vidhäya kulajäà bäëair nijaiù païcabhir biddhäìgéà vidadhäti hä bakaripo tvat-prétaye samprati ||7|| [çärdüla-vikréòétam]

[8] tarhy eva cädhératayä bhraman vanamälé kvacana tamäle kuìkumälekham imam älokayämäsa— änaìgärcir bhinnä tvad-atiçubhagäìgävåta-manä muralyäà räga-çré-parimala-kulaà sambhåtavaté | sadä çyämäà käntià diçé vidiçi cäbhävayamato mayäptaà kåñëatvaà tad api na hi kåñëa tvam abhitaù ||8|| [çikhariëé]

[9] tad etan niçamana-pürvakän niçämanän muraçamanena tad idaà vicäritam—hanta hanta ! rädhäyä eveyam asädhäraëa-väg-arthavaté lipiù | seyaà sambhavet | evam api kula-janmatayä tayä manmatha-vikäram äcchädayantyä sthéyate | tasmän nikhilävåti-dhvaàsanaà vaàçé- çaàsanaà paraà mama çaraëam iti |

[10] tad evaà rädhä-sudhä-durbhikñäditas titikñäm abhajan sa punar veëu-çikñä-bhikñam eva kevaläà sevate sma, yatra varñä api tarñäkaratayä vyatéyuù, samåddha-gardhanatayä çarad apy ardhaà vardhate sma |

[11] taträha, rahaù-çikñä tu yathä—

yarhy äkarña-vidhià harir muralikä-çikñäsu tasyäh kramäc cakre tarhi gatäç cirät para-para-kñobhäs ta ete tayä | kampo ghürëanam äsanäd vicalanaà dvitra-kramä västuto niñkräntir vana-vartma-vartanam upavrajyä ca dürädhvani ||9|| [çärdüla] kià ca— rädhäkarña-kåte kåtä muralikä-çikñätha yä yä tadä sä sä tena sadäçayä valayitäpy äséd alaà niñkalä | täm etäà nata-kandharaù sa-pulakaà vande’ham uccaiù sadä yä kåñëasya manorathävalim aho pürëam akärsén muhuù ||10|| [çärdüla-vikréòétam]

[12] tathä hi, tad evaà prävåñi veëu-çikñä-parékñä-tåñëag asau kåñëaù samayaà pratékñamäëaù çaral-lakñmém ägatäà lakñitavän | lakñayann eva ca vicäritavän—

[13] iyaà khalu svabhävataù svacchä mal-lélä-paricchadatäà yadi gacchati, tadä pramadävalim åcchämaù | kintu, samaya-mayatayä sarvavaçya-käriëam api bhävaà vaçyaà kurvatém enäà paçyämi, yathä mäm api rädhä |

[14] tato yady asyäà api vaçyatäm vyasyan bhäväntara-bhävitatvaà bhävayituà prabhavämi, tad-ärädhäyäm api tad-ädhänäya nirbädhatäà gatavän asméty avadadhämi |

[15] tad evaà vicärayann agrecaraà maìgalaà vilocayann uväca—äho ! çvo-vaséyasam evädhyavaséyate | yataù— khaïjana-khelä-raïjita-kaïja-nayanaà nayan vidhiù sa mama | rädhä-maïjula-netra-sphurad-änanam äsu saïjayitä ||11|| [upagéti]

[16] tad etacchubha ñakunamanubhavatä, yävat paurëamäsaààä sameva sarvata eva veëudhareëa ve nusvanacaryäsaïcäryate sma | tataç ca—

vaàçé-kaläd udayataù çaradi prabhävän mallébhir apy atula-phulla-daçäà gatäbhiù | rätrér nibhälya muhur ullasitäh sa åäma- bhrätä ratià rati-kåte’kåta vallavébhiù ||12|| [vasantatilakä]

[17] tataç ca türëam eva pürëa-candrä bahu-tithé tithir atithir iva tasya prasannatäà vidhätum äsannavaté | tatra cäjïäyähni vana-vihära-çälé vana-mälé dhenür ädäya vrajägamanaà vidhäya säyaà pratyavasäya nija-candra-çälikälindaà vindamänaù sphuöam äditye’staìgatya sthite sa- tärä-samudayaà taà sändra-candrikaà candram udayantaà paçyaàs tad-vaçya-bhäva-viçeña- çleñatas tad idaà cintayämäsa— jäguòa-piëòa-sapiëòaà kià vidhu-bimbaà tad etad unnamati | kià vä roñäruëa-ruci mukham idam udbhäti kämasya? ||13|| [äryä] punaç ca, kuìkuma-rasa-saìkulam iva kià vidhu-bimbaà puraù sphurati | athavä rädhä-mukham idam udayati yamunä-vanät purataù ? ||14|| [upagéti]

[18] tatra yadi vidhu-bimbam evedaà, tadä tad idaà vibhävyate—

pürëa-candro’yam aindréà haritam anugataù preyaséà düradeçäd asyävaktraà vilimpan ghusåëa-çavaliteneva çaçvat kareëa | tad-vyäjän mäm amüdåk-kåtim upadiçatévädya sadyaù kiçoraà çubhrätmä yas tadéyaà bhavati viracanaà sarvato-bhadram eva ||15|| [çärdüla]

[19] kià cäyam idam apy upadiçann iva sambhävyate—

vidhur ahaà haritaù pratidik-pati- praëayiëi ramayan jana-çarmadaù | tvam iha kià nu vidho sthagitäyase para-ramä-ramaëaà prati samprati? ||16|| [drutavilambita]

[20] tad evaà sarvathaiva daivänukülyataç candra-candrikä-sändrita çubhaà tasya kakubham eva gantuà çantur asmi, yataù—

nikhilam eva vanaà vidhunämunä diçi diçi pratiraïjitam ékñyate | mad-anukülam idaà çakunaà bhaved iti gatir mama tatra çubhävahä ||17|| [drutavilambita]

[21] atha yadi kämäbhidhänasya kopa-dhämänanam idam, tadä viñama-bäëasya tasyänuyänam eva bhaya-nirväëaà viçräëayati | yadi ca tasyä eva känti-sadanaà vanam idaà vidyate, tadä tu sutaräm eva tad-diçaà praviçatas tan mama çarma-marma praviçatiti | kià ca—

rayäëe vartate cittaàërtyaty akñéca dakñiëam | tasmäd våttaà caërtyaà ca känt abhirbhavitämama ||18|| [anuñöubh]

[22] tad etad uööaìkya niñöaìkya ca praëaya-paëa-santuñöaà dämädi-kumära-catuñöayaà saìgataù prasajya, tad-dvärä nidrä-vyäjäd anyän dvära-pälakatayä tatraiva saàvalayya, nibhåta- kåta-pratéhärataç caraëa-vihäratas täm eva haritaà harir muralé-dhara-karatayänusaran dina- kara-tanayä-téram anvatérëavän | ävatérya ca vicäritavän—

na kruddha-kämänanam etad asti prayäti yac chubra-daçäm udaïcat | viyogi-rädhäsyam idaà ca na syäd yataù kalaìkädi bhaved vibhedi ||19|| [upajäti 11]

[23] tataç ca mrga-läïchana eväyam iti niçcitya punar vicäritavän—

çärvaraà ñarvaréçänaù saàhartuà siàhatäà gataù | pürva-parvatam ärohan sarvaà parvati parvaëa ||20|| [anuñöubh] kintu, candramä rädhikä-vaktram anukurvan viräjate | tadäkäram idaà cetaù kathaà mama vidüyate? ||21|| [anuñöubh]

[24] punar vibhävya candraà prati präha sma—

anupama-rucir asmi sarva-lokeñv iti bhagavann amåta-dyute na dåpya | na tu bhavad-upamä daçäpi tasyäç caraëa-nakhä vilasanti rädhikäyäh ||22|| [puñpitägrä]

[25] tad evaà vicintya samucita-sthänaà vicitya dürataç caturäàç caturaù kumäran vartmani vartamänatayä vidhäya, svayam upasaritam uccatara-catvaram ätmanä rüòhaà sandhäya, vraja- diçam avadhäya, veëuà mukhe nidhäya, vädayiñyamänaç cintayämäsa—prathamaà rädhä- gamanam eva sädhayämaù | täm vinä phalasya ca viphalatäm kalayämi | tad-ägamana- kamanéyatayä tu ramaëénäà anyäsäm apy ägatir mama manasi ramaëéyatäm äyämam änayati | kintu tad eva bhavyaà kathaà bhavyam ity eva pratipattavyam | äm äm, bäëa-vidyä- pravéëenaiva vaiëavikena mayä tathä yoktavyam, yathä tena saiväviñöäkåñöä ca bhavati näparä iti |

[26] tad evaà sampradhäryävadhärya ca tena, veëum evaà vädayiñyäméti yadä vicäryate sma, tadä ca täbhiù sändra-candrika-candramasaù sandåñö-vaçatayä sändåñöikam idaà parämåñöam— hanta ! sa khalv ayam oñadhéço’py ädhi-vyädhita-janän asmän adya sadyaù pratiritsed eva, na tu cikitset iti |

[27] tataç ca tat-kñaëaà kiïcid vilakñaëaà çaça-lakñmäëam älakñya våndä cedaà cintitavaté— hanta hanta ! täsäà kåñëa-viyogägni-bäñpair viñvag-viniùçrtaiù | ädarça iva paçyändhaç candramä mandatäà gatah ||23|| [anuñöubh]

[28] atha camüru-dåçäm amüñäà muhur api saàmukhatayä vaçékåtim iväpannaù çaçé svadiçi tadä madäd unnatena kåñëasya gabhasti-çatena tasya sphürtià samäninäyeti |

[29] tad-avalokanäya vyäkulatäkuläyamanäsu täsu—

çäradena çaçinä harià prati prasthitiù samam ayoji subhruväm | pratyayoji kila tena sä tadä maìkñu tasya muralé-kalena tu ||24|| [rathoddhatä]

[30] yatas tadaiva ca—

anurägeëa rägeëa varëa-bhägena mädhuréù | kalayantaà kalaà veëoù kalayämäsa keçavaù ||25|| [anuñöubh]

[31] tatränurägo yathä, säçru-kaëöha-nayanaà sakaëöakaà kampa-sampad-ayanaà sa-mädhavaù | rädhikä-virahajädhibädhitaù çravya-veëu-kalabhavyam äjagau ||26|| [rathoddhatä]

[32] rägo yathä—

rägam édåçam asäv acékÿpat präpa rägaéva yaù priyä-hådi | yaù sphuöaà na rasitaù purä bhuvi kväpi nämåtavad aìga-viçrutaù ||27|| [rathoddhatä]

[33] tat-praëäda-maya-varëa-vibhägo, yathä—

ayi sudhäàçu-sudhä-mukhi rädhike madhura-bhäva-dhurä madhu-mädhavi | mayi sadä dayite dayite ciraà tava guëair hådayaà mama déryati ||28|| [drutavilambita]

[34] atha bäëaéva veëu-näde pravéëaù svayamañav anena tasyäh siddhäà biddhatäm avabudhya sudhy-agraëér anyäç ca tan-nyäyam äjuhäva | [35] tatra varëa-vibhägas tv evam—

ahaha gopa-sutä mama géù-sitä dharatha hanta manoratha-durdharäù | iti bhavämi bhavaj-jita-lajjitas tad-udayaà sudayaà kuruta priyäh ||29|| [drutavilambita]

[36] atha yadä péta-vasanena gétam evam udgétam, tadä täsam eva karëäbhyarëatäm ägataà tatra ca yathäyatham abhirucitam eva citté-kåtaà rägädikam avadhärya nivärtyatätikrama- niratästhiratäh pratasthire | tatra ca kåñëäbhimukhatäm evätasthire, nänyat kim api | tathä hi,

yä yatra karmaëi gatäs tad-anusthitià tä vismåtya tasya muralé-çruti-divya-neträh | dåçya-prabhaà tam abhivavrajur açru-néra- srotasvaté-mayatayä nija-jévaneçam ||30|| [vasantatilakä] tadä ca— gokula-kumudäkñéëäà kumudvaténäà tadä tathä kumudäm | akuruta kumad-ädhéçaù sa tadä çatadhä paräm sumudäm ||31|| [äryä] tadä ca— çuçrüñantyaù patén käçcin niruddhäh prasthitià prati | kåñëaà tatraiva täh prapur ity evaà muni-jalptam ||32|| [anuñöubh]

[37] ätra ca ñnigdhakaëöhenäntaç cintitam, tä etäh khalu pädmottarakhaëòa-dåñöa- daëòakäraëya-gata-muni-varyatayä sädhaka-caryas tadänim api lakñmé-varyäëäà rädhikädi- nitya-tad-bhäryäëäà sva-kämyaà sukämyaà sämyam anaväptä yathä tad aväpya çré-kåñëam aväptäs tathä varëyam iti sthite—

tam eva paramätmänaà jära-buddhyäpi saìgatäh| jahur guëa-mayaà dehaà sadyaù prakñéëa-bandhanäh || [BhP 10.29.11] ity eva pratipattaye kalpate |

[38] uktaà ca pädmottara-khaëòa [272.167] eva—

te sarve strétvam äpannäh samudbhütäç ca gokule | harià sampräpya kämena tato muktä bhavärëavät || iti |

[39] kintu, näsüyan khalu kåñëaya [BhP 10.33.37] ity ukta-diçä tadéyäs tu na tad ühitum éçämäsur iti jïeyam | yac ca jighämsayäpi haraye stanaà dattväpi sad-gatim [BhP 10.6.35] ity asya sadåçena tam eva paramätmänaà jära-buddhyäpi ity ädinä sädhanasya nikarña-rüpam aper abhidheyaà phalasya tu sarvottama-rüpatvaà pratipadyate |

[40] tac ca yuktaà, yataù— täsäà kåñëaù parätmä na tu paraiti na präpnuyäj järatäà tat pränte präptaù patitvaà dadad ucita-matià järam atyäpi vittaù| yadvad bakyäà jighäàsäv api samucitam atyarpaëäl lälya-bhävaà lebhe dhätré-nibhäyäà sthiratamam iha yad yuktitas tat phalaà hi ||33|| [sragdharä]

[41] tathäpi—

uktaà purastäd etat te caidyaù siddhià yathägataù | dviñann api håñékeçaà kim utädhokñaja-priyäh || [BhP 10.29.13] ity anusärätâ premämñena tu täsäà mahad eva vailakñaëyam anugatam |

[42] ëa ca nitya-käntäsv api prakaöa-léläyäà jära-buddhir dåçyata iti tasyäh çläghaiva väcyä | yataù—

yä nityä eva käntä danuja-kula-ripo rädhikädyä na täsäm çläghäà sä järatä-dhé-saciva-janir iyät kintu rägaù sa nityaù | täà bhittvä vighna-kartréà druta-muditavatä tena taà nitya-käntaà präpus tä näparäsäm iva vapur aparaà sa pratékñeta täsäm ||34|| [sragdharä] iti |

[43] tad etad vicintya sphuöaà proce, tatas tataù ?

[44] madhukaëöha uväca—abhiñrtavaténäà viçeño yathä—

çrute murali-käkale nija-nijähvaya-präpake samaà vraja-nata-bhruvaù sapadi phulla-dehä babhuù | anaìgam api vardhitaà vihitavän aho yas tadä kathaà na kila vardhayen nija-kalä-balenäìganäh ? ||35|| [påthvé]

[45] kià ca,

satvara-prasäravattva-sattva-dhäma-häyiné sarva-gurv-ahärya-küöa-väraëatiyäyiné | nätham ekam anv aneka-dära-sampad-arpiëé ogha-mogham anv ananta-bhakta-loka-tarpiëé ||a||

lola-keça-çaivaläïci-karëa-püra-cakriëé puñpa-jäta-niñprapäta-çubhra-pheëa-cakriëé | ucchalan-navéna-ména-netra-néra-gätriëé agrimädhva-mätra-pätra-sammukhänuyätriëé ||b||

manda-cäla-bähu-näla-päëi-padma-säliné accha-bäla-kacchapäìga-vatsa-janma-jäliné | jüti-dhüti-kåt-kuöéra-téra-dhéra-gäminé üru-bhüruhäli-päta-samprapäta-käminé ||c||

käïci-käïci-kaìkaëädi-çiïjad-ambha-saïjiné präyaças tu haàsa-saìgha-çñabditänuraïjiné | türëa-türëa-ghürëanädi-saìkuläìga-nartiné pürëa-pürëa-bhäva-gürëa-jäòya-jäta-vartiné ||d||

veça-vastra-sanniveça-caïcalatva-bhaìginé tat-tad-artha-vaiparétya-käri-vega-saìginé | yan-nimittam ätma-sarva-saìga-bhaìga-bhäviné yatra sarva-näma-rüpa-vismrtiç ca bhäviné ||e||

çyäma-dhäma-suñöhu-rämam etam atra sad-dhavam sindhu-tulyam uttaraìgad-aìgam äçu mädhavam | pürva-pürva-bhinnayätir uttaräpta-saìgatiù äpagäli-sammitäpa seyam äli-saàhatiù ||f||36|| [tüëaka]

[45] täs tatra ca—

çubhaàyu-vana-maïjule savitåjä-rucä saìkule prasüna-gaëa-räjite bhramara-kokila-bhräjite | sugandha-marud-aïcite kumuda-bandhu çobhäcite samasta-guëa-niçcite nidhitayä ciraà saïcite ||37|| [påthvé]

sthale maëija-catvaraà samadhiruhya taà satvaraà vicitra-muralé-kalaà viracayantam udyat-kalam | ghanäghana-ghana-çriyaà taòéd-abhéñu-vastra-priyaà maëi-dyuti-vikasvaraà dadåçur aìgi divya-smaram ||38|| [påthvé] (yugmakam)

nirmäya kåñëam abhitaù sthitim atra gauré- paìktis tadä tam avalambitum utka-cittä | madhye tamälam upalabhya suvarëa-varëa- vallé-tatir vilasatéti kila vyaloki ||39|| [vasantatilakä] atha— vaàçé-dütikayä nimantrya kalitäh saurabhya-dhärä-sakhé saìghaiù sädrti bhüri düra-saraëer änäyitäh subhruvaù | präptäh sväntikam ätma-rocir amåtäny apy äçitäh preyasä örptià naiva yayur na vä viramitaà tad-däna-karmämunä ||40|| [çärdüla] pratyuta— navyäh kalädharäh çubhrä bhräji-nakñatra-mälikäh | aräla-locanäh kåñëa-cakoraà örsëa-jaà vyadhuù ||41|| [anuñöubh]

[46] atha kåñëas tatra sa-tåñëam acintayat—aho ! nava-täruëyasya puëya-sampada etä, vara- lävaëyasya mat-kretavya-navya-paëya-çreëyas triloké-lakñmyäç cüòämaëayaù, sphuran- manmathasya jévanauñadhayaù kumudäyamäna-madéya-locanayor navénäç candra-kaläh sahävatérya rucià vitérya viräjante |

[47] tad evaà sthite—

kåñëäpäìga-çaraù säìgaà bhittväpäìga-çaraà mama | manorathinam udbhettuà kila präviçad antaram ||42|| [anuñöubh] iti täh pratyekaà pratyetavyaà cakruù |

[48] vastutas tu hares täsu sarväsu latäsv iva dvitra-lava-sevana-pürvakam apürvatayäbhraman- netra-bhramara-yugalaà kamalinyäm iva rädhäyäm nirbädhäm sthitim ätasthe |

[49] ästhitavatéti ca tatredaà sa tu vicärayämäsa—

çobhäyäh çubhadä çobhä ramäyäh paramä ramä | seyaà mal-locanasyäpi rädhikä-cäru-locanam ||43|| [anuñöubh]

[50] tad evaà sati sä ca tadéya-tädåça-dåçaù sparñataù kampa-sampad-unmélana-rasa-prasara- vaçatayä kñobhaà labhamänäpi taà prati prahita-lobhäà çobhäm uväha |

[51] ätra ca praçnottara-mayaà padyam:

smerayoù prati vidhüdyad-asrayo rädhikä-nayanayos tuläàvada | çäradaà vikaca-mecakotpalaà yan maranda-jhara-moci tat kim u? ||44|| [rathoddhatä]

[52] tad evaà sthite täù puraù-sthitä yadyapy anavadya-saàvanana-pravéëa-veëu-vidyä-maditä lajjäm ujjahati sma, tathäpy avitathäbhijätyatayä namratä-kamrä muni-vratam evänuvavåtire |

[53] çré-kåñëas tu yadä viçéñöa-lalanä-madhyam adhyävasann evam adyotiñöha, tadä täsäà parama-durlabha-parimala-mäträëäm api vaiëava-madhura-géta-madhu-maditatayä svayam eva kåtäbhiyäträëäm ägatià dåçoù pathi nirmäya, sa-narma-smitas tad-vidhäm buddhim upadhayä labdha-çuddhim avadhärayann iva tan-mukhäd unmukhänuräga-jägarüka-väg- amåtam äsvädayitum, täsu ca samutsukatäm äsädayituà, nijäntika-sthiti-yäcïä-garbheëa sphurad-upekñä-sandarbheëa vacasä täh kñobhayämäsa | yathä—

mahäbhägä yuñman-milanam abhavan naù çubha-kåte tataù påcchämy aträgamanam idam avyähatam iti | tad etävat-kleçäd abhigamanataù saìkucita-dhéù sa bhüyaù sampåcche bhavad-abhimataà kià nu karavai? ||45|| [çikhariëé]

[54] tad evam aträdara-jïäpanayä jïätväpy ajïäna-vijïäpanayä ca sveñüpekñäpekñayor ekataratayä tad-abhipräyaà präyaço boddhum asamarthäsu täsu tata evänabhivyakta-kiïcid- arthäsu punaù sa-narma ca tathä väcaà präha—

påcchato’pi purato mama bhavyaà maunam eva kurutha pratigér yat | tad-bhavad-vraja-gåhe gåha-bhäjäà kià nirämayam atha pratibhäti? ||46|| [svägatä]

[55] tataç ca mithaù sa-smita-nirékñitäsu täsu punar uväca— tad idaà durabhipräyaà boddhuà bahvadéyam asmi na samarthaù | svayam iha yüyaà tasmät kathayata saìkocam uddhüya ||47||

[56] punar atéva saìkacatér nirékñya yojanäviçeña-çleñamayatayäpi tathä prathayämäsa—

atha na bhavati käryaà brütha tan neti buddhaà vrajam anu cala-cittä yäta nädhvaà mayätra | vanam idam aitghoraà rätrir aträtighorä svayam atiçayi-ghora-präëi-våndaiù parétäù ||48||

[57] atra nädhvam iti na yäteti vä yojanä | punas tad eva çleñayituà sopäna-viçeñaà cakära—na cedåçé svairatä bhavädåçénäà sadåçé bhavati yataù mätäpitara-pramukhäù sahajäù patayaç ca vaù santi iti |

[58] punaù sa-häsam äha sma—çrüyante’pi tanüjäù iti |

[59] atra kathakaç cintayämäsa—våndä-paurëamäsé-saàväda-gata-siddhäntänusäri-dhiyä— siñeva ätmany avaruddha-saurataù sarväù çarat-kävya-kathä-rasäçrayäù [BhP 10.33.25] ity anena pratipannasya tatrakéya-rasasyälambana-vairüpyäd vairasyäpannatä-bhiyä ca tad idaà parihasitam eveti vidvan-matatayä vyaktékariñyämi iti |

[60] atha tad eva spañöam äcañöa—[61] tad evaà täbhiù saha rantuà kåta-vaàçé-dhvaniù sa tu sarasänäà çiromaëir yadyapî täsäm utpattita eva sva-mätra-sätkåta-pati-bhävänäm anyatra patir iti pratétir loka-saàvadana-vaçaàvadatä-mätra-mayé kevala-sva-saìgama-kämanä-vrataç cäparäìga-saìgama-rüpa-virüpatä-nirjayéti viçadam arthaà täsu svéya-käntä-bhäva-samutpatty- anyathänupapattyä sambhävitavän |

[62] yadyapi ca täsäm ajäta-puträëäm api devaraà-manya-puträdiñu putratä-vyavahäraù kevalaà sannihita-bälaka-viñayaka-vatsalatä-svabhäväkäras tat-sambandhäbhimänas tu bahir eväcära ity äpta-vacanän nirdhäritaväàs tathäpi tat-tad-ullekhana-karmaëä narma-mätram äcaritavän | tad äcarya ca tad-bandhünäm andhäyamänänäm api tad-anveñaëa-nirbandhäd bhayaà vicärya sämarñam iva vivakñitam uväca—katham iha tat-tad-bhayaà kurutha iti | atra ca ñañöhé païcamé vä samasyate |

[63] kià cätra khaëòam akhaëòaà ca padyaà yathäyatham anüòhä üòhäbhäsäç ca tä dåñöväcañöeti gamyate | tatränüòhäù prati sahajä ity antam | üòhäbhäsäù pratiçrüyante’pi tanüjä ity antam | akhaëòaà tu sarväù pratéti jïeyam |

[64] punaç cärtha-dhvani-saàvalanayä cittam ändolayämäsa—

dåñöaà yad-vanam aty apürva-kusumair divyartunä püjitaà dyotaiç carcitam indunä yamunayä cätmänilair nartitam | sämagréyam udeti deva-nicitäsmäkaà vihära-krame tasmäd etad abhävatas tu va iha stavyä na västavyatä ||49|| kintu— diñöenäpte tatra gatvä sva-goñöhe kañöenäpi svéya-dharmaà kurudhvam | patyur bhaktir bäla-vatsädi-pälya- vyakténäà yaù pälanädiç ca diñöaù ||50||

[65] tataù kañöa-sädhyaà taà dharmaà bädhyamänaà vidhäyäträvikala-sarva-dharma-phale mama sukha-vihära-sthale praviçata | [66] anyathä punar udyad-vidhu-vanam idaà bhavaténäà vidhuvanäya sampatsyata iti yäcïä-pakñäbhipräyaù |

[67] punaù sa vimarçam iva proväca—

aham ahaha na budhye smeti pürvaà praläpaà cakara tad iha yüyaà tad vicärya kñamadhvam | rati-visara-viläsair yantraëäd ägatä yas tad-ucitam akhilaà yat snigdhatä mayy upaiti ||51||

tad api na yadvad virahe prétis tadvan na sännidhye bhavati tato gåha-yänaà bhavaténäm aucitéà cinute ||52||

[68] atra ca préti-viñayäd düre sthitir na yukteti virodhi-lakñaëayä yäcïäpakñaù saìgamyate | tataç ca— pürvaà yac cirataù spåhävalanayä saàkÿptam äsét punar vaàçyäkäraëayä baläd upacitaà tad bhagnam uccair yataù | tac chrutvä dayitäd vyaléka-vacanaà bäòhaà na niçcikyire kià na smaù kim u vä sma ity aî tadä gopäla-väma-bhruvaù ||53||

tad äsäà niçcaläìgénäà käïcénäm api räjayaù | samaà samantataù kleçät tüñëékäm eva saìgatäù ||54|| tataç ca— bäñpa-vyäjäd äsäà priya-kåta-parihåti-samüòha-santäpaù | manye hådayämbhoruha-nivahaù svarasän muhuç ca susräva ||55||

[69] atra caivaà vicärayämäsuù—

präëäàs tyajäma dayitasya pade luöhäma kupyäma tatra vinivåtya gåhaà vrajäma | kåñëäà viçäma ca na vä kaöhinäyamänam etaà svabhälam abhihatya nicäyayäma ||56||

[70] tatra tu—

çiraù-péòä bäñpa-vyathita-galatä håd-gata-mahä- prakampaù pratyaìga-skhalanam iti nänä-vikåtayaù | priye rükñe jätä dalayitum amür ävavåtire paraà tad-vakträntaù-prasadanam agät pälayitåtäm ||57||

masé-valita-dåg-jala-srava-tamobhir äräd uraù- sthalaà valita-kuìkuma-praciti-sandhyam ävåëvatéù | aväì-mukha-vidhur vadhüù sapadi paurëamäsé-çaçi- sphuran niçi ca tämasér iva cacäya tasmin hariù ||58||

[71] tataç ca kiïcid amarñe sati—

çväsa-dérëa-madhurädhara-çriyaù komaläìghria-dala-kérëa-bhümayaù | hanta käntam api taà nata-bhruvo vivyadhur nayana-säyakäsribhiù ||59||

[72] tad evaà kñobhe sati däòimäd antaù-sakta-rakta-béjänäm iva nijänäà bhävänäà hådayän niñkuläkåtiù svayam eva jätä, tathäpi vaidagdhé-digdhatayä priya-gérvad eva sandigdham ücuù | yad adyäpi gäyanti—

iyam iva mä kuru punar ativädam | bhakta-janän bhaja muhur itaräàs tyaja vibhur iva rahita-vivädam ||dhruvam||

pati-puträdika-bhajanam ihädhikam iti yaà vadasi vicäram | sa tvayy eva hi tiñöhatu na tu bahir iti vimåçämaù säram ||60|| anayor artha-çleño’yam ubhayam eva pakñaà viçeñayati |

atha dhava-suta-mukha-gaëatas tava sukham asti satäà hådi yätam | tad api ca na hi bhavad-anusaraëaà bhavad-icchati yuvaté-jätam ||61|| atra sandigdha-käku-padaà nahéti padaà tad-icchä-nirdhäraëe, yad vä niñedhe—

sväm äçäm anuvardhaya vara-tanu-tatir iha labhatäà çätam | satatänaçvara-vara varadeçvara na vitanu vitanütpätam ||62|| atränuvardhayeti samedhane chedane vä—

gåha-karmäëy anucittaà sukha-tanu bhavatä nahy apinaddham | caraëau pracalata iha na ca valataù pratigamanaà kila baddham ||63|| atra sukha-tanv iti bhavatety asya cittam ity asya vä viçeñaëam | apinaddham iti bandhanäbhäve bandhane vä na ceti pürva-nahi-vat | kileti niçcaye’nåte vä |

svabhava-täpa-bharam amåta-dharädhara-rasa-jharataù svata eva | näçaya yadi na hi mädåçam api sa hi saìkramitä sakhideva ||64|| atra svabhaveti käme svajäte vä | mädåçam ity asmat-sadåçe vä jane’smad-arthe vä |

lakñmé-sukha-dadam api bhavataù padam ahaha pulindé-bhavyam | spåñöaà yad-avadhi dåñöaà tad-avadhi sarvaà jagad-apasavyam ||65|| aträpasavyaà pratikülam ity ubhaya-pakñe’pi samaïjasam | äkñepa-pakñe punlindé-bhavyam iti néca-gämitvaà vyajyate—

lakñér vrajam anu tulasé-vanam anu bhavad-udaya-sphurad-udayä | dåçyata iti tava pada-dhülyäplavam icchaty api pati-hådayä ||66|| yasyä vékñaëam api valita-kñaëa-pärñada-vånda-nidhänam | tadvad vayam api hådi väïchäm api nahyämaù savitänam ||67|| aträpi-çabdaù samuccaye pürvavat käkvä niñedhe vä |

tattvaà sukåpaya kåta-våjinätyaya tava yäç caraëe raktäù | tä bhavataù smita-vékñaëa-vismita-cittäù kuru nija-bhaktäù ||68|| idam ubhayatra ca yogyam |

alakävåta-mukha kuëòala-dhåta-sukha hasita-vibhüñita-netra | dattäbhaya-bhuja-vakñaù-çré-yuja däsyo vayam api te’tra ||69|| atra cäpiù pürvavat |

tava muralé-kalam api ca rüpa-balam anubhüyäbhavad eva | druma-kulam api pulakäìkura-saìkulam iha kä näré deva ||70|| atra keti kaumutye niñedhe vä—

vyaktaà vraja-bhaya-hara-lélä-caya devas tvam asi sa ko’pi | tan no nija-karam api çirasi ca dhara däsénäà bhramato’pi ||71||

[73] tad evaà sthite—

tathä viläpa-täpena na täsäà vivyathe hariù | yathä rädhä preìkhita-bhrü-dhanur iìkhi-dåg-äçugaiù ||72||

atha vyathita-mänasaù prathita-bhäva-käruëyataù prahasya muditänanaù svaka-rahasyam ulläsayan | pratisvam anayat priyä druta-matiù sva-pärçvaà balé baläd api balänujo valayati sma léläà prati ||73||

ämåçann aìguléù päëià prakoñöhaà bähum apy atha | täsäà hari-karas tåptià nägändhanam ivädhanaù ||74|| yad api ca rädhä täsu svam abhijugopäyutädi-saìkhyäsu | tad api ca hariëä spañöaà dåñöä täräsu candralekheva ||75|| rädhä yarhi svakara-spåñöä jätä muräräteù | ativismitaye jajïe tarhi ca sä tatra candralekheva ||76||

gopyaù kåñëaà tatra kåñëaç ca rädhäm äçliñoccair ävrajan narma-çarma | bhäva-çreëyaù sthäyi-bhävaà svabhävo yadvat puëyäd väsanäà pürva-labdhäm ||77||

[74] tatra käçcid bhürur iva nibhälya vana-mälyaù paréhäsataù parasparam ücuù—

jalade vilasati vidyud bibhyati hådayäni bhérüëäm | kià parihasasi sakhi tvaà kià na hi paçyasi puraç citram ||78||

ätmärämä apy aho yasya gandhäd brahmänandaà bäòham äccädayanti | pürëänandaù sa svayaà hanta täbhiù svänandäya kréòanäya prayete ||79||

[75] atha samäpanam—

édåg apyayi rädhe yas täsäà mukha-nirékñakaù | tvad-utkarña-rasäyäséd iva täsu parékñakaù ||80||

iti çré-çré-gopäla-campüm anu prathama-saìga-raìgaja-väko-väkya-bhaìgé-saìgétaà näma trayoviàçaà püraëam ||23||