pagina 1 Anno 18 n.2 Maggio 2020

Anno 18 Distribuzione gratuita in: Mensile di attualità e cultura italo-albanese Albania, Australia, Numero 2 Belgio, Canada, Germania, Direttore editoriale: Hasan Aliaj Grecia, Francia, Italia, Maggio 2020 Stati Uniti e Svizera

Il Salento e gli Scanderbeg Prof. Carmelo GAGLIANO, FEUDO NOBILE DI Pandolfi amico di tutti, in particolare ANDRONICA ARIANITI COMNENO amico degli Albanesi Di ANTONIO BIASCO di HASAN ALIAJ

ue frammenti di ceramica, con impressa Grottaferrata, il Prof Carmelo Pandolfi, l’Aquila bicipite, venuti alla luce in un lo conoscono tutti per tantissimi buoni Dritrovamento più o meno casuale, sono il A motivi considerando che con la sua intel- filo che si dipana per lunghi secoli e ci riporta a ligenza e il suo umanismo ha lasciato delle im- gloriose pagine di storia, che hanno visto Salento pronte positive in questa bellissima verde città. e Albania impegnate su uno stesso fronte. Un pic- colo cimelio. Un sorprendente potere evocativo. Una storia tutta da riscoprire. Quell’aquila ci por- ta a spiccare un volo lontano. Nel tempo e nello spazio. Rappresenta lo stemma della nobile fami- glia Scanderbeg, il valoroso condottiero albanese, strenuo difensore della sua patria. Baluardo della Cristianità e dell’Occidente. Non a caso, è solo nel 1480, dopo la sua morte, che la presa di Otranto diventa possibile, da parte delle forze turche di Maometto II. E la minaccia per Roma si avverte più stringente. I due reperti sono emersi, insieme ad una quan- tità di altri frammenti di epoche differenti, durante i lavori di scavo effettuati qualche anno fa nel giardi- no retrostante un prestigioso palazzo gentilizio, nel centro di Gagliano del Capo. Gagliano è la cittadina (legi a pagina 6) più a sud-est della provincia di Lecce, adagiata a Prof. Carmelo Pandolfi circa 167 metri di altezza sulle ultime propaggini Prof. Carmelo Pandolfi amico di tutti, in particolare amico degli Albanesi delle Serre Salentine, affacciata con ampie vedute Gagliano. Ricostruzione del castello baronale degli Scanderbeg (Disegno di Francesco Melcarne Casi). Lufta e Vlorës 1920, sull’ Adriatico. Di fronte ai monti dell’Epiro. di Hasan Aliaj Quel giardino si è poi rivelato essere un an- di Napoli, e di cui si conserva un estratto. Alla Gargano, concessi a suo tempo (1466) al padre nderiA Grottaferrata dhe, il Prof Carmelo shpëtimi Pandolfi, lo conoscono tutti per tantissimi buoni motivi considerando che con la sua tico fossato. Il sito del palazzo gentilizio quello morte del marito (1468), caduta Kruja in mano Giorgio da Ferrante, re di Napoli. Alleato della intelligenza e il suo umanismo ha lasciato delle impronte positive in questa bellissima verde città. Se a qualcuno capita dell’antico castello di Gagliano. Quei cocci la testi- turca, Andronica si rifugia in Italia insieme al fi- Corona d’Aragona, Giorgio non aveva fatto man- di visitare questa città sicuramente incontrerà per le sue strade il Prof. Carmelo, sempre correndo. Lui è appassionato monianza di chi quel fortilizio ha abitato e vissuto. glio Giovanni, appena tredicenne. wwAccolta dalla care il suo sostegno a Ferrante, sotto attacco delle idella Shqipërisë maratona quindi due volte al giorno, va a correre, in giro per la citta. Cammina dritto, con il passo leggero e un E il filo della storia ci riconduce ad Andronica corte di Napoli, vive nel palazzo reale dove stringe armate dei baroni ribelli (la così detta “Congiura corpoNga robusto, Prof. salutando Asoc. Dr tutti. BERNARD quelli che inco ZOTAJntra. Nello stesso tempo Carmelo frequenta la palestra dove viene spiccato Arianiti Comneno, vedova dell’eroe nazionale al- un forte e duraturo legame di amicizia con la re- dei baroni”) e delle truppe francesi dei D’Angiò, per la sua correttezza e precisione negli esercizi programmati. banese Giorgio Castriota Scanderbeg. Il 1° aprile gina Giovanna III. intenzionati a rivendicare il regno meridionale. Il Pero, cilora vogliamo edhe soffermare pas Luftës alla sua së visionaria Parë Botërore iniziativa in questi giorni di pandemia che è diventata un soggetto di 1498, il re di Napoli, Federico d’Aragona, le as- E’ il figlio Giovanni ad ereditare il feudo di Ga- suo sbarco in Puglia (agosto 1461) consentì di ro- conversazione.ndodhej In questonën periodopushtimin molto Italian.difficile, LuiPopulli ha potuto realizzare un idea-progetto, in un terreno vicino alla sua segna Gagliano in qualità di feudo nobile, “ jn tes- gliano, già titolare del Ducato di Galatina e della vesciare le sorti dello scontro (assedio di Barletta), Vproprietà,i Vlorësche ha acquistatodhe i tërë dalla Shqipërisë comune in Viae ndjente Delle Vale, regalando alla città un parco per bambini e per tutti i timonium nostre huius gratitudinis “, come recita il Contea di Soleto, permutati nel 1485 con i feudi rivelandosi risolutivo per l’esito favorevole alla thellësishtcittadini, co nkëtë parametri pushtim. contemporanei. Shqiptari Dale dinte punto mirë di vista se sociale, questo è un caso raro e particolare che ha portato in testo dell’atto di donazione, redatto nel Castelnovo di Monte Sant’Angelo e San Giovanni Rotondo, nel casa regnante. ç’ishtepiedestallo robëra, la figura sepse del kishteSig. Pandolfi. kaluar Creare 500 vjetun parco robëri con le tue abilità e budget, sulla tua terra, con alberi, un orto, (continua a pagina 4) nënvegetazione pushtimin e tutte osman. le strutture di cui un tale ambiente ha bisogno, non è una cosa da poco, ma piuttosto un caso unico nel mondo capitalista. Proprio di questo gesto straordinario gli abitanti di questa città ne parlano da giorni, Salento dhe Skënderbeu ringraziandolo con immenso gratitudine. I bambini sono in attesa di giocare nei piacevoli ambienti del parco. Attendono con impazienza l'apertura dei parchi dallo Stato, chiuse in occasione dell'epidemia. Nella sua vita professionale come professore all'Università "La Sapienza" e in precedenza al Liceo di Grottaferrata ha mostrato qualità umane, filosofiche e professionali sia in relazione con gli studenti che con i genitori. GALIANO, FEUDI FISNIK I DONIKA Quando gli viene chiesto dove trova tutto questo tempo, risponde semplicemente: - “Per il progresso degli studenti e per la creazione di solide relazioni nell'insegnamento è sempre stato il tempo che ha trovato me”. Questa espressione filosofica è profondamente radicata nel suo valore umano. Gli studenti e molti genitori raccontano dell'assistenza finanziaria fornita dal Prof. Carmelo per il pagamento della retta scolastica. ARIANITI KOMNENO (KASTRIOTI) Ecco, Lui è Carmelo Pandolfi, che ha (lexolasciato në faqentracce 18)positive non solo negli auditorium dove insegna, ma anche nei vari rapporti con tutti i cittadini di Grottaferrata, nonché con gli stranieri che vivono e lavorano in questa città. Nga ANTONIO BIASCO punës së gërmimit të kryer disa vite më parë në kop- Itali së bashku me djalin e saj Gjonin (Gjon Kastrioti Quando parliamo delle relazioni create con gli abitanti stranieri di questa città, ci soffermeremo su molti esempi, che shtin prapa një pallati prestigjoz fisnik, në qendër të II), vetëm trembëdhjetë vjeç. E mirëpritur nga gjyka- vale la pena menzionare in questo articolo, di ringraziamento e gratitudine per il Prof. Carmelo. Nel periodo in cui fu` y fragmente qeramike, me stemën e shtypur Galiano del Capo. Galiano është qyteti më jug-lindor ta e Napolit, ajo jetoi në pallatin mbretëror, ku krijoi Njëcelebrato ilvendbanim 1000 ° anniversario del Monastero i vjetër di «San Nilo» di Grottaferrata durante la stesura del bilancio per questo të shqiponjës me dy koka, të cilat dolën në në provincën e Leçes, i shtrirë rreth 167 metra mbi një lidhje miqësie të fortë dhe të qëndrueshme me evento, sostenne l'idea di includere anche il giornale, dandogli un aiuto simbolico nella sua pubblicazione. Ddritë në një gjetje pak a shumë të rastësishme, nivelin e detit në degëzimet e fundit të Serre Salenti- Mbretëreshën Gjovana III. Ishte djali i saj Gjoni ai që meriton vëmendje, janë filli që shpaloset për shekuj të gjatë dhe na çon nës, me pamje të gjerë të Adriatikut, përballë maleve që trashëgoi feudin e Galianos, duke u bërë pronar i përsëri në faqet e lavdishme të historisë, të cilat kanë të Epirit. Dukatit të Galatinës të Qarkut të Soletos, që e shkëm- parë Salento dhe Shqipëria të angazhuara me të njëj- Ai kopësht doli të jetë një hendek i thellë an- beu në vitin 1485 me feudin e Monte Sant’Angelos studime dhe gërmime tin front. Një trashëgimi e vogël. Një fuqi befasuese tik. Vendi i pallatit fisnik është ai i kalasë antike të dhe San Giovanni Rotondos, në Gargano, të dhënë Nga EDUARD DEMO evokuese. Një histori për tu rizbuluar. Ajo shqiponjë Galianos. Ato enë prej argile janë dëshmia e atyre që në kohën e tij, (viti 1466) babait të tij Gjergjit nga na merr me vete për të fluturuar larg. Në kohë dhe jetuan në atë fortesë. Fija e historisë na çon te Donika Ferrante, mbret i Napolit. Duke qenë aleat i Kurorës jatë veprimtarive të bëra si Shoqatë Histo- hapësirë. Përfaqëson stemën e familjes fisnike të Arianiti Komneno, e veja e heroit kombëtar shqiptar së Aragonit, Gjergji nuk e kishte kursyer përkrahjen riko-Kulturore – Arkeologjike “Oriku” (i Skënderbeut, udhëheqës trim shqiptar, një mbrojtës Gjergj Kastrioti Skënderbeu. Më 1 Prill 1498, mbreti e tij ndaj Ferrantes, i cili në atë kohë ishte nën sulmin Gcili në antikitet quhej si: ORETO, që njihej i vendosur i atdheut të tij. Mbrojtës i Krishterimit dhe i Napolit, Federiko d’Aragona, i caktoi asaj Galianon e ushtrive të baronëve rebelë (i ashtuquajturi “Kom- me emrin Oriko, sot Orisa, Orko ose Rigo ndod- het afër bregdetit, në kufi me Ilirinë në drejtim Perëndimit. Nuk është për t’u habitur se vetëm në si një pronë feudale fisnike, “in proofonium nostra ploti i Baronëve”) dhe trupave franceze të D’Angiò- të maleve Cerauni të ashtuquajtura nga Polibiusi, vitin 1480, pas vdekjes së tij, u bë i mundur pushtimi huius gratitudinis” (dëshmi për mirënjohjen tonë), siç s, që synonin të kishin pretendime mbi mbretërinë C.Çezari, Livio, Plinio, Apiano, Ptolomeo si dhe i Otrantos nga forcat turke të Muhamedit II, duke i thuhet në tekstin e aktit të dhurimit, të hartuar në jugore. Zbritja e tij në Puglia (Gusht 1461) lejoi të nga Strabone Oreuma), për mbrojtjen dhe ruajtjen imponuar kështu një kërcënim të madh Romës. Castelnovo të Napolit, prej të cilit ruhet akoma një kthejë valën e përplasjes (rrethimi i Barletës), duke e Trashëgimisë sonë Kulturore në fshatin Tërbaç, Të dy gjetjet u shfaqën, së bashku me një numër ekstrakt. Me vdekjen e burrit të saj ( në vitin 1468), dëshmuar praninë e tij si vendimtare për rezultatin e kemi hasur gjurmë të vjetra vendbanimi. fragmentesh të tjerë nga epoka të ndryshme, gjatë Kruja ra në duart e turqëve dhe Donika u strehua në favorshëm për shtëpinë në pushtet. (lexo në faqen 18) (vijon në faqen 4)

cmyk Storia Anno 18 n.2 Maggio 2020 pagina 2 Dy fjalë që ndryshuan historinë e botës

Nga FATBARDHA DEMI Duke e përkthyer shkrimin grek σέλας (sé- las), në gjuhën franceze do të lexojmë : 1.Siège du cavalier.2.Petit siège. (ndënjëse,për tu ulur); ndërsa (Historinë, arkeologjinë, mitet, figu- në it. dhe shq. - vënd (5), fjalë pa kuptim për emrin rat e shquara, etj.)“ ne i quajmë si e një perëndeshe hënore. Kjo ndodh edhe me shumë pjesë përbërëse të pushtimit apo të fjalë që hasim në botimtet mbi lashtësinë të përcaktuara me origjinë “greke”, por kur shkrimi grek përkthehet përfituara prej aneksimit, dhe nuk do në gjuhë të tjera, nuk përkon me veçoritë e emërtimit të ngurojmë që t’i shtiem në zotëri- të lashtë. min tonë edhe ato“. Në librin kushtuar besimit pellazg (Sellenizmi, be- simi që sundon Botën f.11), nëpërmjet gjuhës shqipe Jean Jacques Ampere (1800 – 1864), shpjegohet kuptimi i emrit Sellena: Hëna dritë-argjendë, anëtar i Akademisë Franceze. mbretëreshë e natës, largohej duke “s(j)ellë” ndriçimin e fortë të Diellit, një shkëmbim i pandërprerë dritash. Në të gjitha studimet që kanë lidhje me toponi- Në mite, jo rastësisht, paraqitet si fëmijë e Iperione (6), met gjeografike apo emërtimet e njerëzve të lashtësisë i cili quhet Titani i dritës, dhe fëmijët e tij përfaqëso- dhe atyre në mite, ajo që vihet re është se, shfrytëzo- jnë ndriçimin - Elio (dielli), Selene (hena), Eos (agimi). het metoda historike ose gjuhësore apo gërshetimi i të Edhe emri Iperi-one është i gjuhës shqipe: rrenja IPE, (12) (12) dyjave shkencave (historiko-gjuhësore). Mirëpo, shumë ne dialektin çam emërton shqiponjën. Pra, duke qenë bij 11, 20.) Seleucia Trachēa (Plin. 5, 27, 22, § 93; Amm. parasysh se zanoret a/e, në lashtësi kishin të njejtën vlerë fjalë dhe emërtime morrën formën e plotë në shqiptim, e një shqiponje, një Titane (tanët-një fis), përfaqësuese 14,Në 2, të14.) tretre , figuratSellasiafigurat e qytete më më sipisip zhvilluarëërme,rme, theksohet tregëtar,theksohet që simboli simbolilidhte i hënës, gjuhësorei hënës, që qëshprehdhe shpreh besimtare,besimibesimin siçHËNORn i HËNORgjejmëtë tëfiseve tëpërdorurafiseve në në periudha shumë më të vonshme se sa idea që kri- e Zotit-Hënë, vërtetohet se s´kemi të bëjmë me mite Argondruide me Spartëntëtë EuropësEuropës (Peloponez) qëndro qëndro re re dhe dhe veriore veriore (fig.1), (fig.1), të tëpellazgëveshembujtpellazgëve e (fig.2)mëposhtëm.(fig.2) i trashëguar i trashëguar deri deri në në druide- emër barishteje: të Europës qëndrore dhe) (Apul.veriore Herb. (fig.1), 8.) të pellazgëveSellistern um(fig.2) lat.: i(Sellisterne),quhej trashëguar deri ushqiminë hyjnor juan njerëzit primitiv për veten dhe botën që e rrethonte. “greke” por të shqip-folësve Pellazg dhe besimit të tij. shk.19-20 në traditënsĕlīnŏn kulturore, (sĕlīnum ritet (zakonet), etnografinë etj. ĭtek Shqipetaro-Arbërit. Në -shk.19 si emër -mali:20 në Sĕ traditënleucus: mal kulturore, në vargmalin ritet e Alpeve (zakonet), mid- etnografinëqë ju afrohej etj. altarëve tek Shqipetaro të perëndeshave-Arbërit. të ulura Në në fron Për shëmbull , një periudhë pafundësisht e gjatë e ndan Dëshmohet se ritet kushtuar Sellenës ishin shumë karrigenshk.19-20 ee ShqipërisënëShqipërisë traditën Veriorekulturore, Veriore (fig.3) (fig.3) ritet(Arkivi (zakonet),(Arkivi i Institutit i Institutitetnografinë Historik Historik etj. Tiranë) tek Tiranë) Shqipetaroparaqitenparaqiten-Arbërit. tre fazattre fazat Në e e emërtimin besimtar Ar (Ara) apo De (Dhe) , nga koha is Francës dhe Italisë. (Anton.) Vetëm në Francë gjejmë (23) . Rrënja e emrit Salii është “sa”(lat.Sǎ) prej së cilës të ndjekura gjatë qytetrimit me të famshëm të lashtësisë, hënës:karrigen dy e gjysmë Shqipërisë-hëna dheVeriore në mes (fig.3) hëna(Arkivi e plotë ie Institutit përdorur Historikshpesh tek Tiranë) furkatparaqiten dhe djepet tre e cilafazat e kur njeriu krahasoi “jetën” e bimëve në Tokë, me atë të atij minoik dhe mikenian. (7) Mikenet, pohon gjuhëtari 12 hënës:komuna, dy në gjysmëemrin e -tëhëna cileve dhe pasqyrohet në mes i hënaveçuar e emriplotë ee përdorurkanë origjinën shpesh emërtime tek furkat të figurave dhe djepet mitike edhe cila fjaleve lindjes-maturimit-vdekjes së njeriut dhe e hyjnizoi atë. dhe mitollogu Niko Stillo (Etruskishte-Toskërishte),apo “Sellë”:gabimishthënës: Komuna dy merretgjysmëmerret Selles-Saint-Denis si -sihëna simbol simbol dhe i nëiDiellit.në Diellit. rajonin mes hëna e Pikardisë e plotë enë përdorur besim: lat. shpesh Sanctus, tek efurkat shenjtë; dhe lat.Sabinus- djepet e cila një nga e banuar që në kohët prehistorike, Komuna Causse-de-la- popujt romak, prifterinjt Salii ishin nga fiset sabine; em- “Në periudhën më të herëshme të shoqerisë, pohon Mir- me sakte Eneskët mikenej, flisnin gjuhën jonike dhe gabimisht merret si simbol i Diellit. cea Eliade (Storia delle credenze e delle idee religiose), konkretisht dialektin çam, të shqipetarëve të Iperisë SelleNë rajoni tekstet Languedoc-Roussillon, ee lashtalashta Sellenës Sellenës iLa ikëndohej: këndohej:Selle-en –Luitrè ”... ”... ti ratiqë- që na ratna blaton Sacerdote,blaton një një jetë Sacrifices, jetë të trefishtë/.../të trefishtë/.../ etj. nënë nënë e e joni Bretagne, etj. Gjithashtu një vargmal në Francë e ka të Rrenja “Sa” ndodhet edhe në emrin Thesali (The/ të jetoje si qënje njerëzore ishte në vetvete një veprim (Epirit)(8) Për rrjedhojë, këto dy qytetrime, nuk kanë Perëndive/e njerëzve, e natyrës, nënë e të gjitha gjërave”.(13) Në objektet më të lashta përfshirëPerëndive/e këtë emër njerëzve, : Aiguille due natyrës, Plat de la nënëSelle.(15) e të gjitha gjërave”.Dhe + Sali(13) ), thesalëtNë objektet ishin fisemë tëtë ardhurlashta nga Thespro- besimtar”. (1) Nuk do të gabonim po të shpreheshim se qenë “greke”,por pellazge për të cilat Dr.Arif Mati (Aref arkeologjikeNë tekstet e lashtahëna vendosej Sellenës mbi i këndohej: kokë (fig.2). ”... Siti qësimbol na blaton i hënës një së jetë plotë të përdorejtrefishtë/.../ edhe nënë forma e e : mendimi besimtar mbi botën, ka lindur tek njeriu para arkeologjike hëna vendosej mbi kokë (fig.2). Si simboltia në Iperi i hënës (Epir) së ku plotë ndodheshin përdorej priftërinjt edhe forma Sellë. e (24) Mathieu) në librin Mikenët=Pellazgët, sjellë dëshmi të diskut.Perëndive/e (Giulio njerëzve, Giannelli e natyrës,- Enciclopedia nënë e Italiana të gjitha,1936) gjërave”.(14) (13) Në objektet më të lashta se ai të mësonte të shprehej me fjalë. Ky fakt tregon sesa shumta, siç e tregon edhe titulli i librit. diskut.SELLENA (Giulio NË GiannelliBESIMET - EEnciclopedia LASHTËSISË Italiana ,Priftëreshat1936) (14) e Egjiptit të lashte emërtoheshin “ Sā “. Ato i rëndësishëm është në studimet gjuhësore, shfrytëzimi i Sellena ishte perëndesha e parë së cilës ju kushtua EmratarkeologjikeNdermjetSellenë figurave hëna dhe mitike sellë,vendosej mbijetuantë botës mbi sëkokë nëTitanëve, shkrimet (fig.2). ku Si e autorëve simbolshërbenin itë hënës nëhershëm altarin së plotë dhee perëndeshës toponimetpërdorej edhe hënoree forma Isida e dhe shquheshinEmrat Sellenë figurat edhe Kronit sellë, dhe mbijetuan e Prometheut, në shkrimet vetëm eperëndeshave autorëve të hershëmtë tjera femra dhe toponimetdhe ishin bijat e e faraonit shkencës së besimit. tempulli i Dodonës, i ndodhur në Iperi (Epir) trevë au- shumtadiskut. (tëGiulio lashtësisë, Giannelli deri në - Enciclopedia kohët e sotme Italiana : ,1936) (14) Nuk janë të ralla emrat e gjuhës shqipe që lidhen toktone e Arbërve deri në pushtimin e Janinës nga shteti i Sellenashumta u përzgjodh të lashtësisë, të sundonte deri nënë tempullin kohët e sotmee Dodonës : apo të familjarëve të tij. (25) . E vetmja arësye ishte se, ajo përfaqësonte vetë Zotin / Në librin e tij (La Cité antique,1864) Fustel De me besimin parahistorik, që përbën edhe pjesën e dytë Helladës (mars 1915). Në këtë tempull, mbreti dhe gruaja -Emratsi emerSellenë femrash dhe dhe sellë, meshkujsh mbijetuan Sĕlēnē në shkrimet/ Sĕlēnĭum e autorëve/ Sellĭum të, ( Cic.hershëm Verr. dhe 4, 27 toponimet; Suet. Cal. e Hënë-si dheemer jo njeriunfemrash e hyjnizuar dhe meshkujsh të miteve SĕlēnēPellazge. / KëtëSĕlēnĭum Coulanges / Sellĭum arrin, (Cic.në një Verr. nga 4,përfundimet 27; Suet. themeloreCal. të të studimit “Dy fjalë që ndryshuan historinë e Botës”. e tij (në rolin e ndërmjetësve të Zotit), u pagëzuan me 26shumta. ; Just. të 39,lashtësisë, 4, 1) (Liv. deri 4,42) në kohët. Seleu ecus sotme, gjenerali : i Aleksandrit të Maqedonisë i cili u bë emrin Selleni / Sellena dhe “sellë” shërbenjësit, njëko- e dëshmon26. ; Just. edhe 39, fakti 4, 1 se) (Liv. emri 4,42)i saj, .dheSeleu jo cusai i, Dielgjenerali- shkencës i Aleksandrit historike të dhe Maqedonisë gjuhësore : i“Idetë cili u ubë shndruan lit apombret i Zeusit, i Sirisë emërtoi që formoi besimin dinastinë pellazg nëpellazge lashtësi. Seleucide. Me dhe[Seleucus kujtimet u Nicator,venitën; porSeleucus fjalët mbetën dëshimtare të 1. ORIGJINA E PANJOHUR hësisht të afërt me familjen mbretërore. Në periudhat e mbret i Sirisë që formoi dinastinë pellazge Seleucide. [Seleucus Nicator, Seleucus E EMRIT «SELLENA» mëvonshme, emri “sellë” morri kuptimin e “profesionit” zëvëndësiminPhilopator].-si emer femrash gradual( Just. të dhe 13,shoqërisë meshkujsh4, 16. )primitive Sĕlēnē nga “matri / Sĕlēnĭum- pandryshueshme / Sellĭum, ( Cic.të besimeve Verr. 4,që 27 u ;zhdukën”.Suet. Cal. (26) Këtë arkati”Philopator]. në “patriarkat”,( Just. vendi 13, 4,i saj 16. në) mite ndryshoi, nga e vërteton gjuha dhe besimi i shqipëtaro-Arbërve. Origjina besimtare (jo gjuhësore) e kësaj fjale lid- të shërbenjësve të tempullit, siç i përshkruan edhe Homeri 26. ; Just. 39, 4, 1) (Liv. 4,42). Seleucus, gjenerali i Aleksandrit të Maqedonisë i cili u bë het me kohën kur njeriu i shpellave dhe i kasolleve të (kënga XVI, 231-235) : “Zeusi i gjithpushtetshëm dodo- krijuese-si emër “nënë popujsh e Perëndive/e : Selepītānī, njerëzve, popull e natyrës, i Ilirise nënë (Liv. e 45, 26.) Sĕleucensis, populli i Parthëve të gjitha-si emër gjërave”, popujsh tek mitet: Sele olimpikepītānī, paraqitetpopull i thjeshtIlirise si(Liv. 45, 26.) Sĕleucensis, populli i Parthëve para, kuptoi se jeta dhe ndryshimet në trupin e njeriut nas, Perëndi Pellazgjike që sundon mbi Dodonë, në këtë (mbretTac. An. i Sirisë 6, 42 që.) dheformoi Galacisë, dinastinë rajon pellazge në Turqi Seleucide. (Plin. 5, 147.HËNAC[Seleucus); Sǎ –cæ, HËNOTEIZMI Nicator, (Saces) Seleucuspopull - SELLENIZMIi motër,(Tac. grua An. apo 6, bijë 42 .)e dhefigurave Galacisë, të tjera. rajon(16) në Turqi (Plin. 5, 147.); Sǎcæ,- HELLENIZMI (Saces) popull i ngjanin me natyrën, sidomos me Hënën. Sipas miteve vënd të ashpër të Sellëve hyjnor, me këmbë që nuk lahen Skithëve,(Philopator]. Plin( Just. 6,50. 13,) Sa 4,cass 16.āni,) popull i Kaukazit (Plin,6,29) të kohës homerike (2), “Sellena” i përkiste familjes së kurrë, që flenë në tokë”, shkrim i përmëndur edhe nga Skithëve,(Emri Sellenë Plin dhe 6,50. derivati) Sa i casssaj gjuhësorāni, popull dhe besimi Kaukazit- (Plin,6,29Në shkencën) e sotme, vihet në dyshim nëse duhet tar “sellë”, e vijuan rrugëtimin e tyre mjëravjeçar : e përdorur emertimi “besim” për periudhën parahistorike. Titanëve, pra miteve shumë më të lashta, krahasuar me shkrues të tjerë (Plin. 4, 2; Luc. 3, 180) ”.(9) - si emër qyteti: Selenica, prefekturën e Vlorës, Pieria Seleuceia (Strabon327), afër ato të Zeusit dhe perëndive të oborrit të tij. Në objektet Jemi të detyruar të zgjatemi me shumë sqarime, para-si si emëremër besimipopujsh (sellenizëm) : Selepītānī, dhe i populldyti, për i profesioIlirise (-Liv.Besimi 45, 26.) si konceptSĕleucensis, në Europë populli 327i përket i Parthëve shekullit të 18-të - Apollonisë,- si emër qyteti: Fier-Shqipëri. Selenica, prefekturënsĭa: Sellasie e Vlorës, (qytet Pierianë Laconi).( SeleuceiaLiv. (Strabon34, 28.) ), afërqytet në arkeologjike ajo paraqitet me krahët e shqiponjës, që sidomos kur bëhet fjalë për tema të lashtësisë. Arësyeja, nin( eTac. priftërinjve An. 6, në42 .)tempuj. dhe Galacisë,GeorgeSella Dumézil rajon në në librin Turqi e (Plin.pohon 5, Pr. 147. Jan); N. S ǎBremmercæ, (Saces) i Univ.GroningenSellē, popull i (Greek Reli- tij (LaLucani.Itali.Apollonisë, religione romana (FierStat.-Shqipëri. S.arcaica. 5, 3,) Miti127.Sella ,leggende,Sĕlisĭa:nus, Sellasie realtà),qytet (qytetnë Siçili:gion. në Encyclopedia Laconi).((Virg. En.Liv. 3, of 705)Religion) 34, dhe28. )- nëprandajSellē,shumëqytet nuk ka në një emër dëshmon rolin e saj të ndërmjetësit midis njerëzve dhe sipas gazetarit të shquar Marco Travaglio është se : “ Skithëve,( Plin 6,50.) Sacassāni, popull i Kaukazit (Plin,6,29) Krijuesit,“profesion” të cilin njeriu primitiv fillimish ja Të informosh për një ngjarje atë që nuk di asgjë, është dukeqyteteLucani.Itali. folur të për Azisë: Marte ( Stat.Sĕle (Marsin) S.ucīa 5, (Sĕleucēa) 3,dhe) 127. CuirinoSĕlikryeqyteti (Kuirino)nus, qytet ,i parthëvenëgrekSiçili: përnë “besimin”.(27)(Virg. Babiloni, En. 3,pranë “Eshtë705) lumit dhee qartë nëTigre ,shumë thekson Giovanni kishte besuar - shqiponjës. sundimtarëtqytete të e Azisë:parë, që bashkarishtucīa (Sĕleucēa) drejtuan Romën,kryeqyteti po- i parthëveFiloramosenë (Dizionario Babiloni, delle pranë religioni lumit Einaudi, Tigre 1993) , një shumë më lehtë, se sa të informosh atë që është njohur (Sall. Ep. Mithrid.Sĕle 19; Plin. 10, 48, 67, § 132); dhe i qyteteve të lashta në Turqi327 dhe Siri: Për origjinën e emrit të saj, deri më sot, nuk janë më parë me një lajm fallc ose të manipuluar. Së pari hon- se,si ishinemër të qyteti: vetmit që Selen zotëroninica, prefekturënarmët që përdoreshin e Vlorës, Pieriaemërtim Sele nuk uceiamund (Strabontë bëhet pjesë), e afërkërkimit, kur mungon në (ritetSall. dheEp. kishin Mithrid. lidhje 19;me dyPlin. grupet10, Sali. 48, (17)67, § 132); dhevetë emri”.i qyteteve (28) Sipas të lashta Mircea në Eliades Turqi (Storia dhe delleSiri: credenze kryer kërkime gjuhësore mbi baza shkencore. Sipas duhet bindur se është mashtruar (rrethanë që është e Apollonisë, Fier-Shqipëri. Sellasĭa: Sellasie (qytet në Laconi).( Liv. 34, 28.) Sellē, qytet në Enciklopedisë Treccani, perëndesha SELENE përfaqë- vështirë të pranohet), t’ia heqësh nga mëndja lajmin falls Sali (lat. Salii) ishin priftërinj dhe ushtarë, detyra e të e delle idee religiose): “Nuk zotërojmë asnjë mjet për të sonte Hënën dhe emri i saj është grek (Σελήνη) i ardhur dhe pastaj t’ia zëvëndësosh me lajmin e vërtetë“. (10) cilëveLucani.Itali. ishte adhurimi ( Stat. dhe ruajtjaS. 5, 3,e )12127. mburojave,Sĕlinus, ndërm qytet- nëpërcaktuarSiçili: (Virg. origjinën En. dhe 3, 705)zhvillimin dhe enë besimitshumë të paraard- jet të cilave ndodhej një mburojë e rënë nga qielli, shenjë hësve gjatë parahistorisë”. (29) Përsa më sipër, studiuesit nga fjala σέλας (sélas) që do të thotë : rrezatimi i zjarrit. Shumë faktet të lashtësisë, edhe pse të fallcifikuara, qytete të Azisë: Sĕleucīa (Sĕleucēa) kryeqyteti i parthëve në Babiloni, pranë lumit Tigre (3) Me të njejtin mendim (dritë, rrezatim, flakë, ndriçim) vijojnë të ruhen me fanatizëm në shkencën Historike, hyjnore e forcës ushtarake të Romës në të ardhmen. Ata pranojnë se nuk mund të flitet për besim në parahistori dhe bashkohen shumica e studiuesve modern. Por nuk janë si psh. “Zeusi pellazg” i Homerit, emërtohet sot “Zeusi zgjidheshin(Sall. Ep. nga Mithrid. familjet e patricëve19; Plin. dhe10, ditën 48, e67, një §marsit, 132) ; dhenuk kai qyteteve patur ndonjë të lashtaemërtim në që Turqi ta përcaktonte dhe Siri: atë. të paktë ata si Károly Kerényi, themeluesi i studimeve grek”, megjithese nga studiuesit modern, “grekët” nuk parakalonin nëpër rrugët e qytetit duke perplasur heshtat Përfundimisht, sot përdoren shprehjet “pagan” apo moderne mbi mitollogjinë e lashtë, i cili pohon se origji- pranohen si fise pellazge. Hesselmeyer(1890) :“Nëse po- mbi mburojat e shenjta, me kengë e kërcime të lashta “politeist” për besimin pellazg, me kuptim “besim në na e emrit të saj nuk është e qartë.(4) etët e kohëve historike flasin për prejardhjen e grekëve luftarake. Ky rit besimtar na kujton vallet e kënduara të shumë Zot-a”. Është vërtet për t´u çuditur se si studi- nga pellazgët, kjo nuk ka të bej me konceptin historik kuretëve që mbrojtën Zeusin foshnjë në ishullin e Kretës uesit modern anashkalojnë shkrimet e autorëve të lashtë. mbi Pellazget, ata ishin etnikisht të ndryshëm dhe është si dhe vallen e shqiponjës apo të shpatave, të traditës së Dy poetë të famshëm pellazg të Beocisë kanë lënë këto e gabuar ti trajtosh si paraardhës të grekëve”. (11) shqipetarëve. Në hymnet orfike, Kuretët quheshin prift- dëshmi për Perënditë : Sipas Hesiodit ( Hēsíodos, Jo rrallëherë shkruhet se Pellazgët dhe shqipetarët ërinjt Salii të perëndisë Mars (Aresit).(18) shk.8p.K.-7p.K. ), njerëzit dhe Perënditë kanë të njejtën adhuronin Diellin, i cili në fakt nuk është hyjnizuar asn- Emri Salii, sipas studiuesve modern, e ka origjinën origjinë. Ndërsa Pindari (518 p.K.- 438p.K.) sqaron se jëherë si Zot, ndërsa Sellena/Hëna po. Simboli i Diellit u nga folja latine salire , që do të thotë - të hidhesh (saltare “Të parët kanë origjinë njerëzore, të dytët atë hyjnore, ndërfut në mite shumë më vonë dhe hymnet ju kënduan ) sepse priftërinjtë gjatë ritit kërcenin në rrugë. (19) Folja dhe si njera dhe tjetra, të njejtës nënë (tokësore-shën im) jo në besimin popullor, por atë të mbretërve të forta ush- “saltare”(hidhem) nuk shpreh asgjë në besimin pellazg i përkasin, prej së cilës morrën frymë...”. (30) tarake dhe ligjore. (12) dhe s´ka lidhje me emrin e Sellenës, ndërkohë që folja Koha e përdorimit të emërtimeve “politeist” dhe Mensile di attualità e cultura Në të tre figurat e mësipërme, theksohet simboli i shqipe “sjell” shpreh mitin parahistorik të hënës. Mau- “pagan” është e vonëshme dhe pasqyron mjetin krye- italo-albanese hënës, që shpreh besimin HËNOR të fiseve druide të Eu- rus Servius Honoratus (shk.4) i njohur për veprën e tij sor të teologjisë kristiane për të luftuar besimin pellazg. Anno 18 = Numero 2 = Maggio 2020 ropës qëndrore dhe veriore (fig.1), të pellazgëve (fig.2) i mbi shkrimet e Virgjilit (Vergilii carmina comentarii. Filozofi hebre, Filone i Aleksandrisë (20 p.K.-50 pas K) Direttore editoriale: Hasan Aliaj trashëguar deri në shk.19-20 në traditën kulturore, ritet VIII, 285 ) pohon se Salii më përpara ishin priftërinj në shkrimet e tij, trajtoi dallimin midis besimit hebraik Sede operativa presso: Hasan Aliaj (zakonet), etnografinë etj. tek Shqipetaro-Arbërit. Në kar- Etrusk / Tosk, që më vonë u bënë romak.(20) (qënjen e një Zoti) krahasuar me besimet e lashta (nuk rigen e Shqipërisë Veriore (fig.3) (Arkivi i Institutit His- Masaliane emërtoheshin grupet besimtare në Siri adhuronin një Zot) (31). Kritika ndaj tezës së “dallimeve” via Filippo Coridoni 23, 00046 (shk.4-6 dhe Persi (shk.7) që adhuronin vetëm një Zot, siç midis besimit të lashtë dhe atij kristian nuk kanë munguar Grottaferrata (Roma) Tel. +39/3335912236 torik Tiranë) paraqiten tre fazat e hënës: dy gjysmë-hëna dhe në mes hëna e plotë e përdorur shpesh tek furkat dhe e dëshmon edhe vetë emri i tyre : Ma/emri i lashtë i hënës : “Tashmë është vërtetuar qartësisht, pohonte studiuesja e [email protected] Mana +Sali /priftërinj → priftërinj të besimit hënor. Një besimit të lashtë Helena Blavatski (1831 – 1891), se “po- [email protected] djepet e cila gabimisht merret si simbol i Diellit. Në tekstet e lashta Sellenës i këndohej: ”... ti që na pjesë e tyre, megjithëse përqafuan më vonë besimin e ri, pulli i zgjedhur” (hebrejtë-shën im) nuk pati asgjë, e cila [email protected] blaton një jetë të trefishtë/.../ nënë e Perëndive/e njerëzve, gjatë shk. 4-8 u dënuan nga teologët kristian si eretikë.(21) mund të quhej “e re”, të gjitha detajet e riteve dhe të be- gazetarrenjet.word.pres e natyrës, nënë e të gjitha gjërave”.(13) Në objektet më të 1.Hëna në shtizat e falangave romake qëndron mbi simit të tij ishin huazuar nga popujt më të hershëm” (32). Capo Redattore: Andrea Llukani lashta arkeologjike hëna vendosej mbi kokë (fig.2). Si sim- rrethin me topth (simbol i Zotit); 2.Perëndia pellazgo- Shkenca Besimtare dhe Historike ka fakte që dëshmo- Capo Traduttore: Nikolin. Sh. Lemezhi bol i hënës së plotë përdorej edhe forma e diskut. (Giulio egjiptiane Serapi i kohës së Ptolemeut I (shk.3p.K.); jnë, se në lashtësi janë hyjnizuar shumë dukuri natyrore 3.Relievi i priftërinjve Salii në Ara Pacis, Romë. (22) dhe njerëz tokësorë , por është adhuruar vetëm NJË ZOT Hanno collaborato: Antonio Biasco, Oltion Giannelli - Enciclopedia Italiana,1936) (14) Emrat Sellenë dhe sellë, mbijetuan në shkrimet e Të tre figurat i bashkon besimi hënor i pellazgëve: qiellor, i shprehur me simbolet e tij në të gjithë Kontinen- Muzaka, Lutfi Alia, Maria Teresa Carnevali, autorëve të hershëm dhe toponimet e shumta të lashtë- (fig.1) me një pohim, Hëna →Zoti; (fig.2) Simboli i Hë- tet ku banuan dhe emigruan Pellazgët hyjnor. Ishte njeriu Saimir Ljola, Petrit Aliaj, Gezim Llojdia, sisë, deri në kohët e sotme : nës mbi qeleshe tregon besimin dhe etnin pellazge të parahistorik që krijoi idenë e Fuqisë së mbinatyrshme “të perëndisë Serapi; (fig.3) Priftërinjtë Salii me qeleshen lartësisë”, duke ndjerë frikën prej ndryshimeve të formës Mihal Selimaj, Mark Palnikaj, Arian Kallço. -si emer femrash dhe meshkujsh Sĕlēnē / Sĕlēnĭum e vogël me “bisht” si e Papës. Qeleshja ishte simbol i së saj dhe errësirës që mbretëronte me largimin e dritës së Setki Çerekja ... / Sellĭum, (Cic. Verr. 4, 27; Suet. Cal. 26. ; Just. 39,Ma 4, salianeMasaliemërtoheshinane emërtoheshin grupet grupet besimtare besimtare nënë Siri (shk.4 (shk.4-6-dhe6 dhe Persi Persi (shk.7) (shk.7)që adhuroninqë adhuronin 1) (Liv. 4,42). Seleucus, gjenerali i Aleksandrit të Maqe- mbretërve që ishin edhe kryepriftërinj dhe më vonë e zbetë gjat natës. Hëna dhe Dielli në zanafillë, kuptoheshin Capo traduttore: Nikolin Sh. Lemezhi, vetëmpriftërinjve.(trajtuar njëvetëm Zot, një siç Zot, e siçdëshmontek e “Plisi dëshmon –Miti edhe edhe i origjinës vetë vetë emri emrisë Pel i tyre-tyre si: :MaobjektMa/emri /emrii njejtë i lashtë qiellor,i lashtë i hënës dhe i dukehënës Mana e krahasuar +ManaSali +meSali vepri - traduttori Alba Baba, Ana Biscolla. donisë i cili u bë mbret i Sirisë që formoi dinastinë pel- lazge Seleucide. [Seleucus Nicator, Seleucus Philopator]./priftërinj lazgëve/priftërinj → hyjnor”, prift → ërinjSellenizmi...f priftërinj të besimit të 120)besimit hënor. hënor. Një Një pjesë emet e tyre, tyre, e tij, megjithëse emegjithëse thirri: “Ha”(ajo përqafuan përqafuan që e hanë),më vonë fjalë më mrekullisht vonë e Capo fotocronista: Ylber Gjergji. (Just. 13, 4, 16.) besiminbesimin eSi ri,përfundim, gjatë e ri, gjatëshk. emri shk.4etrusk-Salii-8 4u- 8dënuan u dënuan, e ka ngaorigjinën nga teologët teologët nga kristian ruajturkristian edhe si eretikësi në eretikë ditët.(21) e sotme.(21) në shqip, si folje dhe si emër Direttore responsabile: Massimo Marciano -si emër popujsh: Selepītānī, popull i Ilirise (Liv. emri Sellë i prejardhur nga gjuha shqipe. Duhet të kemi me të njejtin kuptim: Ha-na (dial.geg). Proprietario ed editore: Università Popolare dei 45, 26.) Sĕleucensis, populli i Parthëve (Tac. An. 6, Castelli Romani 42.) dhe Galacisë, rajon në Turqi (Plin. 5, 147.); Sǎcæ, (Saces) popull i Skithëve, (Plin 6,50.) Sacassāni, popull Direzione, redazione e amministrazione: i Kaukazit (Plin,6,29) via Cavour n. 21, 00044 - si emër qyteti: Selenica, prefekturën e Vlorës, Pie- Frascati (Roma). Tel. 0689012752, ria Seleuceia (Strabon327), afër Apollonisë, Fier-Shq- fax 0662276721, ipëri. Sellasĭa: Sellasie (qytet në Laconi).( Liv. 34, 28.) e -mail [email protected] Sellē, qytet në Lucani.Itali. ( Stat. S. 5, 3,) 127. Sĕlinus, Registrazione del Tribunale civile di Velletri qytet në Siçili: (Virg. En. 3, 705) dhe në shumë qytete n. 11/2003 del 25/6/2003 të Azisë: Sĕleucīa (Sĕleucēa) kryeqyteti i parthëve në Përkujdesja grafike: Botime M&B Babiloni, pranë lumit Tigre (Sall. Ep. Mithrid. 19; Plin. Email: [email protected] 00355 69 20 68 603 10, 48, 67, § 132); dhe i qyteteve të lashta në Turqi dhe Siri: Seleucia Pieria (Plin. 5, 12, 13, § 67; Cic. Att.

1.Hëna 1.nëHëna shtizat në shtizat e falangave e falangave romake romake qëndron qëndron mbimbi rrethin rrethin me me topth topth (simbol (simbol i Zotit); i Zotit);2.Perëndia 2.Perëndia pellazgopellazgo-egjiptiane-egjiptiane Serapi Serapi i kohës i kohës së së Ptolemeut Ptolemeut II (shk.3p.K.) (shk.3p.K.) ; 3. Relievi; 3.Relievi i priftërinjve i priftërinjve Salii në Salii në Ara Pacis,Ara RomëPacis, Romë. (22). (22)

Të tre figuratTë tre figurat i bashkon i bashkon besimi besimi hënor hënor i ipe pellazgëvellazgëve : :(fig.1(fig.1) me) me një njëpohim, pohim, Hëna Hëna→Zoti;→ (fig.2Zoti;) (fig.2) SimboliSimboli i Hënës i Hënës mbi qeleshembi qeleshe tregon tregon besimin besimin dhe etnin etnin pellazge pellazge të perëndisë të perëndisë Serapi; Serapi; (fig.3) (fig.3) PriftërinjtëPriftërinjtë Salii meSalii qeleshen me qeleshen e vogël e vogël me me “bisht” “bisht” si si e ePapës Papës. Qeleshja. Qeleshja ishte ishtesimbol simbol i mbretërve i mbretërve që ishinqë edhe ishin kryepriftërinj edhe kryepriftërinj dhe dhe më më vonë vonë e e priftërinjve.priftërinjve.(trajtuar(trajtuar tek “tekPlisi “ Plisi–Miti –i Mitiorigjinës i origjinës së së PellazgëvePellazgëve hyjnor hyjnor”, Sellenizmi...f”, Sellenizmi...f 120) 120)

Si përfundim,Si përfundim, emri emrietrusk etrusk-Salii-Salii , e , kae ka origjinën origjinën nganga emri emri Sellë Sellë i prejardhur i prejardhur nga gjuha nga shqipe.gjuha shqipe. Duhet tëDuhet kemi të parasyshkemi parasysh se zanoret se zanoret a/e a/e , ,në në lashtësilashtësi kishin kishin të njejtëntë njejtën vlerë vlerë gjuhësore gjuhësore dhe dhe besimtare,besimtare, siç i gjejmë siç i gjejmë të përdorura të përdorura në në shembujt shembujt e e mëposhtëm. mëposhtëm.

SellisternĭumSellisternĭumlat. : (lat.Selli: (Sellisterne),quhejsterne),quhej ushqimi ushqimi hyjnorhyjnor që që ju juafrohej afrohej altarëve altarëve të perëndes të perëndeshave have të uluratë në ulura fron në(23) fron.(23)Rrënja. Rrënja e emrit e emrit Salii Salii është është “sa”(lat.“sa”(lat.Sǎ)S ǎ)prej prej së cilës së cilës e kanë e origjinënkanë origjinën emërtimeemërtime të figurave të figurave mitike mitike dhe dhe fjaleve fjaleve në në besim:besim: lat. lat.SaSnctusanctus, e shenjtë;, e shenjtë;lat.Salat.binusSa- njëbinus nga- një nga popujt romak,popujt romak, prifterinjt prifterinjt Salii Sa ishinlii ishin nga nga fiset fiset sabine; emrat emratSacerdote,Sacerdote, Sacrifices, Sacrifices, etj. etj.

Rrenja “RrenjaSa” ndodhet “Sa” ndodhet edhe edhe në emrinnë emrin Thesali Thesali (The/Dhe + +Sa Sali ),li thesalët ), thesalët ishin ishinfise të fiseardhur të ardhur nga Thesprotianga Thesprotia në Iperi në Iperi (Epir) (Epir) ku ku ndodheshin ndodheshin priftërinjtpriftërinjt Sellë. Sellë. (24) (24)PriftëreshatPriftëreshat e Egjiptit e Egjiptit të të lashte emërtoheshinlashte emërtoheshin “ Sā “ “Sā. Ato“. Atoshërbeninshërbenin nënë altarin e eperëndeshës perëndeshës hënore hënore Isida dheIsida dhe perëndeshaveperëndeshave të tjera të tjerafemra femradhedheishinishin bijat bijat ee faraonit apo apo të familjarëvetë familjarëve të tij. të(25) tij. (25)

Në librinNë e librin tij (La e tij Cité (La Citéant iqueantique,1864,1864) Fustel) Fustel De CoulangesCoulanges arrin arrin në një në nga një përfundimet nga përfundimet themelorethe meloretë shkencës të shkencës historike historike dhe dhegjuhësoregjuhësore :: ““IdetëIdetë u shndruanu shndruan dhe kujtimetdhe kujtimet u venitën u venitën; ; por fjalëtpor mbetën fjalët mbetën dëshimtare dëshimtare të pandryshueshmetë pandryshueshme tëtë besimeve besimeve që uqë zhdukën u zhdukën”. (26)”Këtë. (26) e Këtë e vërtetonvërteton gjuha gjuhadhe besimi dhe besimi i shqipëtaro i shqipëtaro-Arbërve.-Arbërve.

HËNACHËNA– HËCNOTEIZMI– HËNOTEIZMI - SELLENIZMI - SELLENIZMI --HELLENIZMIHELLENIZMI erdhierdhi i pari i pari në në tokë tokë (...) (...) Njeriun Njeriun toka toka e lindie lindi e para,e para, duke duke sjellë sjellë dhuratë dhuratë të tëbukur bukur (...) (...) pastajpastaj Arkadia, Arkadia, Pellazgun Pellazgun´pro´proselanaselanaionion´ “´(61)“ (61) 2. 2.ThumserThumser (1889) (1889) : Arkadet : Arkadet shikoheshin shikoheshin si popullsisi popullsi shumë shumë e lashtëe lashtë që që mbanin mbanin emrin emrin “pro“prosellenoisellenoi” (62)” (62) pagina 3 Anno 18 n.2 Maggio 2020 StudiuesitStudiuesit modern modern fjalën fjalën “prosellenoi” “prosellenoi” e trajtojnëe trajtojnë : “ : i“ lindur i lindur para para hënës”, hënës”, duke duke mos mos vënë vënë re re Storia përdoriminpërdorimin e përsëriture përsëritur nga nga Pausania Pausania të tënumërorit numërorit “i “ipari”, pari”, i cili i cili përcaktonte përcaktonte se sePellazgu Pellazgu ishte ishte i parii pari prifti/mbret, prifti/mbret, i perëndeshës i perëndeshës Sellenë Sellenë dhe dhe besimtari besimtari i parë i parë. Pro/proto,. Pro/proto, në në fjalor fjalor trajtohettrajtohet me me dy dy përdorime: përdorime: perpara perpara dhe dhe i pari, i pari, por por është është jashtë jashtë llogjikës llogjikës së sëfilozofisë filozofisë fetare fetare qëqë Pellazgu, Pellazgu, së sëbashku bashku me me banorët banorët e Arkadisë,e Arkadisë, kanë kanë lindur lindur përpara përpara Zotit Zotit të tëtyre tyre (Hënës). (Hënës). QëQë emri emri “sellenizëm” “sellenizëm” është është përdorur përdorur në në kohën kohën pa parakristiane,rakristiane, kristiane kristiane dhe dhe atë atë moderne, moderne, na na e e Dy fjalë që ndryshuan historinë edëshmondëshmon botës fjala fjala “proselenoi” “proselenoi”(besimtarët(besimtarët që që e braktisëne braktisën besimin besimin hënor) hënor) në në Testamentin Testamentin e e VjetërVjetër dhe dhe Testamentin Testamentin e Ri,e Ri, në në formën formën “proselito” “proselito” e përdorure përdorur nga nga filozofët filozofët hebrej hebrej për për paganëtpaganët që që përqafonin përqafonin Judaizmin Judaizmin (sh (shk.6k.6-1 -p.K.).1 p.K.). (63) (63)PraPra bëhet bëhet fjalë fjalë për për përdorimin përdorimin e emrite emrit Shenjtërimin e emrit Ha (hana) në besimin primi- 3.Në Fjalorin Treccani emri “hellenizëm”(ellenismo) dhe e përdor fjalën “hellenë” si mbiemër përcaktues (titull“sellenizëm” “sellenizëm”Në Universitetin për për besim besim edhe edhe perandorak në në Egjipt Egjipt dhe dhe Azinëtë Azinë Kostandinopojës, e Vogël.e Vogël. nën ku- tiv, na e vërteton gjuha kishtare sanskrite: HA – është e ka origjinën nga fjala “helen” (Ελλην -ellèno) dhe ka nderi) për ta. Po në këtë mënyrë shprehet edhe për elitënAq Aq e përhapurjdesine përhapur eka Kostandinitka qënë qënë feja feja dhe dhe filozofiadhe filozofia Teodosios “sellenike”(hellenike),sa “sellenike”(hellenike),sa II (408-450), edhe edhe megjith në në shk.15 shk.15 , sipas , sipas një fjalë magjike e përdorur në formulat e shenjta ; ajo dy kuptime: e huaj të mbretërive të pushtuara nga Aleksandrit i MadhAristidh Aristidhluftën Kolës, Kolës, e ekzistonteegër ekzistonte kundër mundësia mundësia “hellenizmit”, e zhdukjese zhdukjes së sëfesë nukfesë kristiane, kristiane,mësohej të tëpaktën paktënfilozofia nga nga territoret territoret përfaqëson pushtetin e shpirtit të përjetshëm.(33) Sot a) mënyra e të folurit sipas greqishtes; ose një shpre- në Euro-Afro-Azi, të cilët përqafuan “ besimin hënor”greke greke kristiane,(të (të Helladës Helladës -shënpor-shën im).rëndësia im). (64) (64)Në Në kryesoreUniversitetin Universitetin i perandorakkushtohej perandorak të ruajtjestëKostandinopojës, Kostandinopojës, dhe nën nën mund të përcaktohet edhe koha kur u krijua kjo fjalë. Në hje greke e huazuar nga një gjuhë tjetër. b) periudha dhe filozofinë e tij, duke u bërë “më të ditur”. kujdesinkujdesintransmetimit e Kostandinite Kostandinit dhetek dhe Teodosiosstudentët, Teodosios II (408II të (408 -filozofisë450),-450), megjith megjith pellazge. luftën luftën e egëre egër(65) kundër kundër studimin e David De Gusta (Hypoglossal Canal Size and historike e “qytetrimit grek” edhe në vëndet jo greke Në kohën e kristianizmit, siç lexojmë tek Philastrius“hellenizmit”, “hellenizmit”,Arësyeja, nuk nuk mësohej mësohej sipas filozofia filozofia historianit kristiane, kristiane,por Émilepor rëndësia rëndësia Bréhier kryesore kryesore i kushtohej(1876- i kushtohej ruajtjes ruajtjes dhe dhe Hominid Speech, 1999, botim i Akademisë nacionale të (Egjipt, Azia e Vogël, etj.) nga vdekja e Aleksandrit të (shk.4), i shenjtëruar për predikimet e tij kundra “pagatransmetimit- transmetimit1952), tek tekishte studentët, studentët, se gjatëtë tëfilozofisë filozofisë 5 shekujve pellazge. pellazge. të(65) (65)parë nuk ka ekzistuar Amerikës) është arritur në përfundimin se para 400 mijë Madh (323p.K) deri në betejen e Acios (31p.K.) dhe si nëve” : “hellenë”- ata që nuk kishin besimin kristian(54)Arësyeja,Arësyeja,filozofia sipas sipas historianit e historianit kristianizmit,ÉmileÉmile Bréhier Bréhier për( 1876shkak(1876- 1952- 1952të) ,nivelit ishte), ishte se setëgjatë gjatëulët 5 shekujve5 intele shekujve- të tëparë parë nuk nuk vitesh, njeriu i Nedertalit ishte i aftë të shqiptonte tingujt. sinonim i “periudhës aleksandrine”. Koha e Aleksandrit ishte periudha e ndryshimeve tëka ka ekzistuar ekzistuarktual filozofiadhe filozofia origjinalitetit, e kristianizmit,e kristianizmit, për si për shkakdhe shkak tëpamundësisë tënivelit nivelit të tëulët ulët intelektual intelektualsë besimit dhe dhe origjinalitetit, origjinalitetit, (34) Gjuha shqipe, në të dyja dialektet ka shumë fjalë 4. Helenik- mbiemër, nga greqishtja (῾Ελληνικός / politikës shtetërore dhe rrjedhimisht edhe të teollogjisësi dhesi dhetë pamundësisë pamundësisëri për të së sjellë sëbesimit besimit vlera të tëri përri filozofike për të tësjellë sjellë vl eratëvlera filozofikendryshme filozofike të tëndryshme nga ndryshme ato nga tënga ato ato të të me një/dy tinguj, si: u (un, dial.çam), a/as (asht, dial. ellènico) Helenë, ose të Helladës dmth Greqia e lashtë: (filozofise) hellenike, nga një besim i ndaluar “i mbyllur”autorëve autorëveautorëve paganë. paganë.(66) paganë.(66)(66) geg),ha, di, pi, pa, ku, ka, ri, etj.që dëshmon moshën e qytetrim, arti helenik... etj. Në disa raste përfshin edhe për fiset e huaja , prej dinastive ushtarake atllantido-pel- saj parahistorike. Greqinë moderne pa një kufizim kohor . psh.gadishulli lazge të Egjiptit dhe Gadishullit Pellazgjik, në besim “ Dokumentin e parë të emërtimit të besimit pellazg, helenik, popull helenik. (45) të hapur”, që me ndihmën e priftërinjve do t´i shërbente na e zbulon albanologu arbëresh Nikoll Ketta (1741 Por a përfaqëson fjala “hellenizëm” besimin e nënshtrimit psikologjik ndaj pushtuesve. – 1803), i cili duke folur mbi perënditë më të lashta “grekëve të lashtë”? Tradicionalisht besimi parahistorik Faza e dytë: (b) Kisha ortodokse e shk.19 nuk e (atllantido-pellazge) të Egjiptit, Osiris dhe Isis, pohon trajtohet me mitet. Kjo fjalë (mýthos), në greqisht nuk pranoi që emërtimi “hellenizëm” të përcaktonte be- se ishin « HËNAC »(hënok) (35), fjalë që luan rolin e ka shpjegim gjuhësor. Sipas Encyclopædia Britanica simin e banorëve. Ndërsa për studiuesit e shk.19-20, mbiemrit, i cili tregon përkatsinë apo natyrën e emrit. Në -mýthos- ka kuptimin “fjala” dhe është e rëndesishme fjala “hellinizëm” nuk emërtonte besimin e Arbërve, rastin tonë dëshmon se dy perënditë i përkisnin besimit në besim.(46) Në gjuhën shqipe zbërthehet : gr. μῦϑος megjithëse ishte një fakt i njohur për popullsinë autok- hënor. Nxenësi i tij, Zef Krispi (Giuseppe Crispi 1781– (mýthos) = mi/më + th/the +os dhe nënkupton tregimin tone shqipëtare kur u formua shteti i Helladës (1821- 1859), e përdor me të njejtin kuptim: “Atlanti quhej e historive hyjnore. 1828). Edhe Kisha katolike e shk21,e pohon emrin Hel- Hënoch (hëhok), fjalë që rrjedh nga “hënë”. (36) Edhe Studiuesit Jonathan Z. Smith, Richard G.A. Buxton, lenizëm për besim, siç dëshmohet në fjalimin e PapaNë Në objektin objektin arkeologjik(fig.1) arkeologjik(fig.1) i zhdukur i zhdukur si pasojësi pasojë e luftese luftes II bot.II bot. kemi kemi figurën figurën e Orfeut.e Orfeut. Me Me Në objektin arkeologjik(fig.1) i zhdukur si pasojë e romakët, siç e pamë nga objektet arkeologjike, kishin Kees W. Bolle pohojnë se Miti është një tregim simbolik Benedikti XVI në referatin e tij “Three Stages in thesimbolin simbolin e hënës,e hënës, 7 yjeve7 yjeve dhe dhe yllin/kryq, yllin/kryq, me me shigjetë shigjetë të tëdrejtuar drejtuar nga nga toka, toka, shpreh shpreh Orfeun Orfeun si si luftes II bot. kemi figurën e Orfeut. Me simbolin e hë- besimin monoteist “hënok”, i adaptuar nga shkruesit i ngjarjeve të traditës me origjinë të panjohur. Ndikohet Program of De-Hellenization”(tre fazat e çhellenizimit). zëdhënëszëdhënës tokësor tokësor i Zotit/Hënë. i Zotit/Hënë. (fig.2) (fig.2)DetajDetaj i afreskut i afreskut të tëOnufrit Onufrit (shk.16) (shk.16) në në kishën kishën e Shëne Shën nës, 7 yjeve dhe yllin/kryq, me shigjetë të drejtuar nga romak në gjuhën kishtare, me emrin “Henoteizem”(lat. nga besimi, por dallohet prej tij prej sjelljeve (të kultit, Çfarë kuptojnë studiuesit modern me fjalën “hel- toka, shpreh Orfeun si zëdhënës tokësor i Zotit/Hënë. henotheismus). Studiuesi i teologjisë, gjuhësisë dhe ritualeve) dhe objekteve simbolike (tempujt, ikonat). (47) lenizëm” : (fig.2) Detaj i afreskut të Onufrit (shk.16) në kishën e arkeologjisë Friedrich Welcker (1784-1868) ishte i pari I vetmi shërbim që Mitet i kanë kryer Besimit, ka qenë - Sipas historianit të besimeve Jonathan Z. Smith, me Shën Premtes në Elbasan. (67) Koka e Krishtit është që e përcaktoi se fjala “HENOTEIZËM” në parahistori se, statujat e tempujve të parë dhe emrat e dukurive “besim hellenistik”( Hellenistic religion) kuptohet “çdo e rrethuar me 3 (numër kultik hënor) trekëndsha (sim- shprehte besimin në NJË ZOT. (37) Filozofi gjerman tokësore dhe qiellore të botkuptimin primitiv, i ka ve- formë e sistemeve dhe praktikave besimtare të popujve bol i femres krijuese, në objektet arkeologjike). Brënda Friedrich Schelling (Philosophie der Mythologie und der shur me “histori” dhe “tipare” të ngjashme me të botës Mesdhetar nga v.300 p.K deri në v.300 pas K.”(55) sejcilit trekëndësh ndodhet një rreth (hapësira hyjnore) Offenbarung 1842) e quan me origjinë nga “greqishtja e tokësore si : krijues, të pushtetshëm, mbrojtjes, ndihmës, - “Hellenizmi” përcakton fazën e vonshme të besimit me një yll në formën e lules (simbol i Zotit/hënë). Onu- lashtë” (gjer.hén /gr. heîs-një + lat.theismus / gr. theós- luftëtarë, hakmarrës, rrëmbyes, dashurues, inatçor, etj. “Antik Grek” , që nënkupton besimet dhe ritet e popujve fri ka përdorur simbolet e besimit pellazg të huazuara zoti një zot). (38) duke ngjallur frikën dhe domosdoshmërinë e nënshtrimit që janë ndikuar nga kultura e “Grekëve të lashtë”, të → nga besimi i ri, megjith 550 viteve të inkuizicionit të Historiani dhe arkeologu rumun Silviu Sanie Cu- ndaj tyre. Mitet, në brëndësinë e tyre kanë ngjarje reale viteve të sipërpërmëndura nga J.Smith. (57) tmershëm kundër hellenizmit.Historiani i kristianizmit prins pohon se ky emërtim (rum. Henoteismul) i përkiste që ndihmojnë për të njohur veprimet e bashkësive fis- - Sipas John Richard, Thornhill Pollard dhe A.W.H. besimet dhe ritet e popujve që janë ndikuar nga kultura e “Grekëve të lashtë”, të vëren se “Do të duhesh besimit monoteist të fiseve Geto-Dake (dardane-shën nore apo individëve të hyjnizuar si perëndi dhe qytetri- Adkins, koncepti “besim Grek”, nënkupton botkuptimin В. Н. Ло́сский (Боговидение) (57) luftë shekullore dhe forca mbinjerëzore për ta mposhtur im), të përmëndur nga Herodoti (Lib.IV Historia), por met parahistorike. besimtar dheviteve ritet të sipërpërmëndurae Hellenëve ngatë lashtëJ.Smith. (...) Megjithëse besimin hellenik, duke e zhveshur nga trashëgimija e lashtë pa shpjeguar natyrën e tij gjuhësore dhe besimtare.(39) Pra MITI është një tregim hyjnor, por nuk është teo- një populli aq besimtar, çuditërisht Grekët nuk kishin etnike dhe kulturore (besimtare –shën im) deri sa të ar- Max Müller propozon një emërtim të sajuar “Kathé- llogji dhe ka lindur shumë më vonë se sa mendimi be- një fjalë- përSipas vetë John Richard,fenë; Emërtimet Thornhill Pollard e dhepërafërta A.W.H. Adkinsishin, koncepti “besim Grek”, rihej forma universale e së Vertetës kristiane”(68) Sipas nothéisme” (gr. e lashtë kath’ hena simtar. Fakti se sot kemi dy shkenca të veçanta, të Mitol- “eusebeia”(mëshirë)nënkupton botkuptimin dhe “threskeia”(kult).(58) besimtar dhe ritet e Hellenëve të lashtë (...) Megjithëse një καθ’ ἕνα θεόν [ studiuesit Jean-Paul Willaime (Sociologie des religions) nuk theon]), “një nga shumë Zota”, ndërsa emërtimin e logjisë dhe Historisë së besimit dëshmon se Besimi nuk - Për Mirçea Eliade, Walter Burkert, etj. besimi populli aq besimtar, çuditërisht Grekët nuk kishin një fjalë për vetëekziston fenë; Emërtimet një përkufizim e i pranueshëm, për atë (botkuptim Herodotit, studiuesit modern e quajnë si shprehje “të është Mitollogji, pavarësisht dukurive të përbashkëta, siç “grek” e ka origjinën nga popuj “indoeuropian” të mi- përafërta ishin “eusebeia”(mëshirë) dhe “threskeia”(kult).(58) dhe veprimtari fetare-shën im) që sot e quajnë “religion”. pa qartë”.(40) Ky shëmbull nuk është i rastësishëm për hasen edhe në shkenca të tjera (psh fizika me matematik- jëvjeçarit 3-2 p.K. të cilët u vendosën në Gadishull, të (69) Ciceroni (106 a.C.-43 a.C.) sqaron se emri latin “relì- metodën e disa studiuesve të shk 19 , të cilët kanë sajuar en). Sot pranohet se, nuk ka një shpjegim të kënaqshëm përfaqësuar nga qytetrimi minoik dhe mikenian të ndi- - Për Mirçea Eliade, Walter Burkert, etj. besimi “grek” e ka origjinëngio”, nga nga popuj e ka origjinën emërtimi i besimit në shumë gjuhë emërtime pa asnjë bazë shkencore, duke lënë në har- për emrin Hellenë (48) prej të cilit mendohet se e ka kuar nga qytetrimi i Lindjes së Afërme.(59) europiane, vjen nga folja “rilexim”. Të gjitha trajtimet e resë apo zëvëndësuar emrat historik. Emri Hënoteizëm, origjinën gjuhësore fjala Hellenizëm. Ky emërtim, sipas Pa u ndalur“indoeuropian” në trajtimin të mijëvjeçarit e gabuar 3-2 p.K. të tëfakteve cilët u vendosën histor- në Gadishull, të tjera të studiuesve (lidhje, të shenjta, absolute, shpirtërore, përbmban tre fjalë dhe mund të kuptohet nëpërmjet Fjalorëve historik , është shpikur nga historiani gjerman ike, për origjinënpërfaqësuar dhe nga kuptimin qytetrimi minoik besimtar dhe mikenian të fjalës të ndikuar “hel- nga qytetrimi i Lindjes së hyjnore ose të denja për nderim të veçantë) vetëm e justi- gjuhës dhe besimit të Shqipëtaro-Arbërve (hena+ gr. Johann G. Droysen (Geschichte des Hellenismus, 1836) lenizëm”, kjoAfërme rënditje.(59) mendimesh tregon paqartësinë fikojnë vendosjen e kësaj folje, si emër të besimit. (70) Me theós [the/them, flas] + os/ Zoti)(41). Duke e shqipëru- por gjithëmonë për dallimin gjuhësor midis “grekëve” që zotëron në shkencën e Historisë dhe Besimit mbi qënëse as në greqisht “nuk ka emër për fenë”(71), arrijmë ar kemi : Hëna +është + Fjala/Zoti dhe në kuptimin dhe popujve të tjerë (hebrenjve). (49) lashtësinë.Pa u ndalur Emri në trajtiminHellenizëm e gabuar është të fakteve i gjuhës historike, së përPellazgo- origjinën dhe kuptimin besimtar të në përfundimin se : të dyja teollogjitë (katolike dhe orto- besimtar→Hëna është vetë Zoti, që e gjejmë tek izraelitët Me emrin Hellenizëm, historianët e shk.19-20 Arbërvefjalës të “hellenizëm”, cilët , siç kjo e rënditjepamë mendimeshdhe më lart,tregon e paqartësinë emërtuan që zotëron në shkencën e dokse) janë të reja. në formën YHWH, i perkthyer nga alfabeti pellazgo- emërtuan arbitrarisht qytetrimin e 3 shekujve të lashtë- besiminHistorisë e tyre dhe me Besimit emrin mbi e lashtësinë. Perëndeshës Emri Hellenizëm Sellena: është i gjuhës së Pellazgo-Arbërve të E kundërta ka ndodhur me teollogjinë e Atllantido- shqip(Y-j, h-e, W-v, h,e) “Je vet” (Zoti), pa përmëndur sisë (shk.4-1p.K), në një hapësirë gjeografike që fillon- cilët , siç e pamë dhe më lart, e emërtuan besimin e tyre me emrin e Perëndeshës Sellena : Pellazgëve,siç e dëshmojnë faktet e sipër-përmëndura. sipas traditës emrin e Krijuesit. te nga Siçilia dhe pjesa qëndrore dhe jugore e Italisë SELLENIZËM Ata kishin krijuar fjalën “besim”, që përdoret edhe sot Sipas Testamentit të Vjetër “në një moment të cak- (Magna Grecia) deri në Indi (Regno indo-greco) dhe nga KySELLENIZ emërtim,ËM që zëvëndësoi në popull emrat “hënok” në gjuhën shqipe, e cila, së bashku me derivatet e saj (be, tuar Zoti i Izraelit u shpall si Zoti i qiellit dhe i tokës, i Deti i Zi (Regno del Bosforo Cimmerio) deri në Egjipt. dhe “hënoteizëm”, i mbritur në shk.19 në formën “hel- bekim, besa, besimtar, betim, besnik, besoj,etj). shpreh emërtuar në një formulë të thjeshtë, si e fjalës që jehon Ai zëvendësoi fjalën “aleksandrine” vetëm për faktin, se lenizëm”,Ky emërtim, përfaqësonte që zëvëndësoi VETËM në popull besimin emrat “hënok” e Shqipetaro- dhe “hënoteizëm”, i mbritur në shk.19 thelbin e botkuptimit dhe filozofisë fetare të raportit të përmes flakës që kanë përpirë turrën e druve : Jam vet. gjuha “greke”(koinè) u bë gjuhë e elitës administrative Arbërvenë formën dhe fiseve“hellenizëm”, të një përfaqësonte etnije me VETËM ta dhebesimin atë pjesëe Shqipetaro të -Arbërve dhe fiseve të njeriut me Zotin, dhe dokumentohet para 120 shekujve, ”(42). Kjo formulë e thjeshtë (YHWH) kuptohet vetëm dhe dokumentave të shkruara në “greqishten e lashtë”. qytetrimitnjë etnije (art, me letërsi,ta dhe atë shkrime, pjesë të qytetrimit botime, (art, filozofi,letërsi, shkrime, etj) që botime, filozofi, etj) që kishte e përfaqësuar nga perëndia Bes. (Sellenizmi...f.41). nëpërmjet gjuhës shqipe, pra është e shkruar nga shqip- Sot, fjala “hellenike” përfshin qytetrimin e Gadishullit kishte karakter fetar. Në fakt, të tre emrat (hënok, hëno- karakter fetar. Në fakt, të tre emrat (hënok, hënoteizëm, sellenizëm) janë të barazvlefshëmPërse emri Sellena, e ka ndryshuar historinë e folës, dhe nuk është rast i vetëm, Bibla fillon po me një Pellazgjik nga parahistoria (ardhjen e supozuar të hel- teizëm, sellenizëm) janë të barazvlefshëm sepse shprehin sepse shprehin besimin pellazg mbi Zotin/Hënë. Në Fjalorin mitollogjikBotës? të William Për Smith arësyenit , e dy fakteve historike: fjalë po shqipe - “po” e parë. lenëve) deri në shekujt modern.Arsyeja kryesore e tra- besimin pellazg mbi Zotin/Hënë. Në Fjalorin mitollogjik Sellena personifikon Hënën. (60) Së pari : sepse emri Sellenizmi/Hellenizmi dhe Sell- Që në besimin hënor të pellazgëve adhurohej NJË jtimeve të gabuara të emërtimeve, në përgjithësi është të William Smithit , Sellena personifikon Hënën. (60) eni/Helleni, nga “dora hyjnore” Zot, e pohon edhe Papa Françesku (në sheshin San Pi- mungesa e njohurive mbi BESIMIN e fiseve autoktone e shkruesve romak, mesjetar dhe etro 6.11. 2019) duke folur për misionin e shën Palit se të Gadishullit Pellazgjik, të njohur si Atllantido-Pellazgë. ata modern, u barazuan arbi- , në Athinë ndodhej një altar i veçantë i cili nuk kishte Ishin ata që për mijëra vjet punuan tokën, ndërtuan trarisht me fjalët “ besimi grek” statujë apo figurë si tek të tjerat, përveç shkrimit “Zotit banesat pranë vëndeve të shenjta, ngritën tempujt ku dhe “grekët”, duke e trajtuar të të panjohur”. Sipas Biblës, shën Pali u thotë athinasve mësonin dhe kryenin ritet, shkruan ligjet e para, kën- gjithë trashëgiminë e Europës : “Ai, që ju pa e njohur e adhuroni, unë po e shpall ” duan hymne, kërkuan shiun për të mbjellat dhe bollëkun mesdhetare, nga parahistoria deri (At 17,23). (43) Idea e NJË Krijuesi në besimin pellazg, e gjahut, lypën fitoren në luftime dhe mbrojtjen nga së- në periudhën romake (besimin, shprehet në një shkrim të Rig Vedës (2000p.K. Indi), në mundjet. E gjith jeta e tyre vërtitej rreth një boshti - Zotit kultet, mitet, arkeologjinë, gjuhësi- mësimet e priftërinjve egjiptian të tempullit të Thotit dhe / Hëna - i tempullit të Dodonës dhe simotrave të saj në në, kulturën, ndërtimet, filozofinë, u përpunua nga filozofët parakristian si Pitagora, Par- Euro-Afro-Azi. Ky Zot u përkiste VETËM fiseve të tyre shtetin, etj.) si të tyre. menide, Eraclito, Platone, Aristoteli, Plotino , etj.(shk. ( të një gjaku, gjuhe dhe zakoneve) prandaj simbolet, Së dyti: se, për nevojat poli- 6p.K.- shk.3). (44) Trajtimi i Krijuesit si numër “1” [Uno besimi dhe emërtimi i tij, ka qënë i njejtë kudo ku këto tike të teollogëve të kristianizmit (filosofia)] dhe raporti i Zotit me Natyrën dhe njeriun, ishte fise i çoi halli apo fati. SimboliSimboli ii besimitbesimit Sellenik Sellenik ka qenë ka Hëna/Ylli, qenë Hëna/Ylli, i theksuar prej i thek Arbërve- nëdhe objektet studiuesve arkeologjike të shekullit 19-21, emri i besimit arbër tema më e rëndësishme e mendimit filozofiko-besimtar Tek studiuesi Giorgio Pasquali(1885 –1952) lexo- suar prej Arbërve në objektet arkeologjike të lashtësisë të lashtësisë (fg.1), gjatë mesjetës (fg.2 Manastiri i Deçanit, Dardani) dhe“hellenizëm”(me në ditët tona (fg.3) origjinë nga Sellena) ju bashkangjit gjatë lashtësisë, mesjetës dhe kohëve moderne. Mendoj jmë : Herodoti (VIII, 144) me fjalën “hellenik” kupton (fg.1), gjatë mesjetës (fg.2 Manastiri i Deçanit, Dardani) besimit pa emër të “grekëve”, ndërsa fiset pellazgo- se jo rastësisht, Étienne Gilson (1884 –1978) njohësi i gjithëshka që ka gjakun dhe gjuhën e përbashkët, si- në mbulesën e kokës e traditës të Malësisë së Veriut). dhe në ditët tona (fg.3) në mbulesën e kokës e traditës të arbërore u pagëzuan si “barbar” dhe “pagan”, duke ju filozofisë së Aristotelit dhe të Shën Agostinit (354 – 430),i kurse tempujt e perëndive , ritet e sakrificave dhe za- Më poshtë kemi dy dëshmi që tregojnë përdorimin në lashtësi të emrit “sellenizëm”, për Malësisë së Veriut). mohuar qytetrimin e lartë dhe origjinën e traditës së be- emërtoi studimet historike mbi Zotin –NJË : “Henologji” konet e ngjashme.(50) Besimi parahistorik përfaqësonte besimin pellazg. Më poshtë kemi dy dëshmi që tregojnë përdorimin simit, teollogjisë, filozofisë, riteve, shërbenjësve të tij, etj. (Hëna + logos/fjala/Zoti Hëna është i vetmi Zot). Ide edhe ETNINË, fakt që shpjegon se përse emri i besimit, → në lashtësi të emrit “sellenizëm”, për besimin pellazg. Si përfundim: e përqafuar nga teologët kristian për Atin (Dio Padre). i perëndive, toponimeve që lidhen me besimin dhe shkri- 1. Historiani i shk.2, Pausania (Paus. Arkad. Lib.VIII,2) : “Arkadët thonë se Pellazgu 1. Historiani i shk.2, Pausania (Paus. Arkad. Lib. 1.Emërtimet Hënok, Hënoteizëm dhe Sellenizëm Si përfundim, emërtimet Hënac/hënok dhe Hëno- met e gurta parahistorike janë të papërkthyeshme për VIII,2): “Arkadët thonë se Pellazgu erdhi i pari në tokë (Hellenizëm), që përfshijnë të gjithë periudhën e zhvil- teizëm, që janë e njëjta gjë, e kanë origjinën nga besimi gjuhët e tjera, përveç gjuhës shqipe, e mbijetuar nga di- (...) Njeriun toka e lindi e para, duke sjellë dhuratë të bu- limit të besimit të fiseve atllantido-pellazge dhe të bashkë- i shqipfolësve pellazg të përhapur në Euro-Afro-Azi dhe alektet e shumta të fiseve Pellazge. kur (...) pastaj Arkadia, Pellazgun´proselanaion´ “ (61) sive fisnore të Arbërve, kanë përfaqësuar dhe dëshmuar janë dëshmi veçanrisht të rëndësishme për studimet Al- Njihet mosmarrëveshja e Demostenit me Filipin 2. Thumser (1889) : Arkadet shikoheshin si popullsi se, besimi i parë i njeriut të Euro-Afro-Azisë ka qënë banologjike si dhe shkencat botërore që trajtojnë qytet- e Maqedonisë , të cilin e akuzonte se nuk ishte helen. shumë e lashtë që mbanin emrin “prosellenoi” (62) monoteist dhe adhurohej NJË Zot (femër) -Hëna. rimet e lashta. Këto emërtime dëshmojnë se është ad- Por Filipi e sqaron për emrin “hellen” dhe përkatsinë Studiuesit modern fjalën “prosellenoi” e trajto- 2. Ky besim, gjatë mijëvjeçarëve është zhvilluar në huruar NJË Zot, i cili ishte femër (Hëna) si dhe faktin se e tij “hellenike” duke i sjell prova për përgatitjen e tij jnë: “i lindur para hënës”, duke mos vënë re përdori- vazhdimsi: si praktikë fetare dhe mëndësi, duke krijuar ishte ngritur e gjithë “ndërtesa” (ndërmjetësit - priftërinj, të thelluar, me filozofinë e lashtë (51). Plutarku (Jeta min e përsëritur nga Pausania të numërorit “i pari”, i teollogjinë e vet, ritet, shkrimin, simbolet, këngët, hym- simbolet, ritet, mitet, hymnet, ditët e shënuara, etj.) vër- e Aleksandrit) e përmënd faktin se, Filipi në rini kishte cili përcaktonte se Pellazgu ishte i pari prifti/mbret, i net, ndërtimet, artin,etj. të cilat u huazuan më vonë nga tet primitive , por e gatshme për tu përdorur nga besimet kryer ritet e iniciatëve të mistereve në tempullin pellazg perëndeshës Sellenë dhe besimtari i parë. Pro/proto, në hebraizmi, kristianizmi, islamizmi dhe budizmi . e mëvonshme. I vetmi emërtim i lashtësisë i ndodhur të Samothrakës ku ishte njohur edhe me Olimpinë. (52) fjalor trajtohet me dy përdorime: perpara dhe i pari, por 3. Emërtimi i dhënë nga Rilindasit në shk.20 se “Feja në dokumentet historike, i cili përfshin nganjëherë edhe Formulës “hellenizëm-besimit hënor pellazg”, gjatë është jashtë llogjikës së filozofisë fetare që Pellazgu, së e shqipetarëve është shqyptaria” përligjet nga shkenca besimin, është fjala : periudhave historike, për arësye politiko-fetare , ju ndry- bashku me banorët e Arkadisë, kanë lindur përpara Zotit historike, e besimit dhe ajo gjuhësore. Ky fakt pranohet shua kuptimi dy herë : a) prej oratorëve në shërbim të të tyre (Hënës). edhe nga studiuesit e huaj : “Në një kuptim filozofik dhe HELLENIZËM shtet-qyteteve të Helladës dhe kishës kristiane dhe b) Që emri “sellenizëm” është përdorur në kohën para- politik, kjo shprehje të kujton të vetmen përvojë në botë , Duke lexuar studimet moderne , si të historianëve prej studiuesve të shk.19-20. kristiane, kristiane dhe atë moderne, na e dëshmon fjala ku FEJA e një populli është kombësia e tij”. (72) edhe të teologëve kristian, kjo fjalë trajtohet me një Faza e parë (a) pasqyrohet tek fjala e Isokratit (436 “proselenoi” (besimtarët që e braktisën besimin hënor) 4.Se fondi themelor i gjuhës shqipe, sipas përfundi- llogjikë aq kontraditore, sa vë në dyshim metodën me të p.K – Atene, 338 p.K.) drejtuar athinasve (Panegyricus) në Testamentin e Vjetër dhe Testamentin e Ri, në for- meve shkencore të Jeronim De Radës, përmban emrat cilën është shpjeguar. Sipas Fjalorëve sqarohet se, emri : “Aq shumë qyteti ynë u largua nga të tjerët në filozofi mën “proselito” e përdorur nga filozofët hebrej për pa- zanafillor të idhujve fetarë të botës helenike-latine, të Hellenizëm apo Ellenizëm: dhe oratori, sa qytetarët e tij u bënë mësues për popujt e ganët që përqafonin Judaizmin (shk.6-1 p.K.). (63) Pra cilat “ tek ajo (gjuha shqipe) janë emra të zakonshëm 1. E ka origjinën nga gjuha greke el- botës; si rrjedhim emri Hellenes përdoret tashmë jo për (ἑλληνισμός / bëhet fjalë për përdorimin e emrit “sellenizëm” për be- dukurish të natyrës të paraqitur nga këta idhuj: (ajo linismós, lat.hellenismus) që do të thotë “mënyra e të etni, por për inteligjencë, dhe me këtë titull emërtohen sim edhe në Egjipt dhe Azinë e Vogël. është) çelësi i vetëm akoma i gjallë i një kulti që mbajti të folurit greqisht”. më shumë ata që u paisën me kulturën tonë, se sa ata që Aq e përhapur ka qënë feja dhe filozofia bashkuar për shumë shekuj me rradhë pjesën më fisnike 2. Tregon historinë e popullit grek e cila behet grad- kishin të përbashkët gjakun me ne”. (53) pavarësisht se “sellenike”(hellenike),sa edhe në shk.15 , sipas Aristidh të Europës dhe që mori trajtë mbi sfondin e një feje të ualisht histori e të gjithë atyre që flisnin dhe mendonin si kujt populli i përkisnin. Kolës, ekzistonte mundësia e zhdukjes së fesë kristiane, parë, që ka qënë e jona.” (73) grekët , pavarsisht origjinës etnike të tyre. Isokrati këtu ka parasysh “elitën” e qytetit të Athinës, të paktën nga territoret greke (të Helladës-shën im). (64) Attualità Anno 18 n.2 Maggio 2020 pagina 4 “Oh sa dhimbje ndiej o e bukura Itali” ë pllakatën “Oh sa dhimbje ndiej o e bu- kanikë. Vlashi është autori i ilustrimeve cilësore kura Itali” të Vlash Thimi Drobonikut është të disa revistave periodike dhe të shumë librave Npërfshirë me madhështi e talent gjithçka si: për fëmijë. Për meritat në krijimtarinë artistike i bukuria e gadishullit italik, dhimbja, shpresa, bu- kanë akorduar titujt “Artist i Merituar” dhe “Artist jaria, solidarzimi, sakrifica, përkushtimi, impenji- i karrierës”. Qyteti i Beratit e ka nderuar me titujt mi, guximi etj. Situatën kritike që po kalon populli “Albanian Exelent” dhe “Qytetar nderi i Beratit.” italian, shpirti i ndjeshëm i Vlashit e përjeton me Prej 24 vitesh, Vlashi me bashkëshorten dhe dhimbje, siç e ka shprehur në këtë punim dedikuar fëmijët jeton në qytetin Milwaukke në shtetin Wis- vuajtjes që ka mbërthyer Italinë, por ai shpreh dhe konsin USA. Vështirësitë dhe të papriturat e jetës optimizmin, shpresën dhe bukurinë e jetës, misio- në mergim i përballoi me kurajo, këmbëngulje dhe nin sublim humanitar, heroizmin e mjekëve, infer- modesti. Impenjimi në West Company, e vuri para mierëve dhe operatorëve shëndetësorë të përkush- kërkesave për vazhdimësinë e aktivitetit me filmat tuar në mbrojtjen e jetës të sëmurëve, të rrezikuar vizatimorë dhe pikturën. nga Covid-19. Edhe në Milwaukke i njohin dhe i vleresojnë Në këtë punim plot ndjenjë dhe art, Vlashi, aftësitë artistike te Vlashit. Prej vitesh është anëtar evokon mjeshtërisht edhe solidarietetin fisnik e i Shoqatës të Artistëve të Wisconsin dhe pjesëmar- traditat e vyera shqiptare si: gadishmërinë për t’iu rës aktiv në ekspozitat e pikturës të organizuara gjendur mikut, fqinjit afër në momente të vështira. nga shoqata, ku është prezantuar me punime në Qindra e qindra episode shqiptare flasin qartë, por shumta. Për disa vite Vlashi ishte instruktor i ne do të flasim për studenten shqiptare në Berga- jashtëm në Departamentin e Filmit në Universite- mo, Sara Bodo, e cila nuk pushoi as edhe një çast, tin e Milwaukee dhe nismëtar i çeljes të klasës së por me kurajo e shpirt luftarak u vinte në ndihmë animacionit. qytetarëve të Bergamos. Infermieri Ejnar Mehmeti Aktualisht Vlashi është pensionist, por në ak- në vatrën më të nxehtë në Bergamo qëndronte pa tivitet të plotë artistik dhe krijues. Fillimisht hapi frikë në krye të detyrës, i gatshëm dhe i papërtuar, studion “Eagle studio and galery” me partnership, duke shpëtuar jetë qytetarësh... më pas studion “Life on Fames”. Përvojën e gjatë, Gjithçka që ndodhi në këto ditë në vendin fq- talentin, përkushtimin plot pasion e dashuri për injë Itali, përfshihen brenda kësaj pllakate, e cila pikturën dhe filmat vizatimorë, i konkretizoi me është vlerësuar si nga publiku shqiptar ashtu edhe realizimin e 7 filmave, nga të cilët dy të fundit janë nga ai italian, nga personeli mjekësor dhe nga vlerësuar me 9 çmime ndërkombëtare. shumë kolegë artistë. Jeta amerikane i hapi horizonte dhe peres- Faleminderit Vlash Thimi Droboniku! pektiva të reja në krijimtarinë artistike. Ndonëse fizikisht jeton larg Shqipërisë, Vlashi nuk i ka KUSH ËSHTË PIKTORI shkëputur lidhjet, përkundrazi me dashuri dhe VLASH THIMI DROBONIKU me mall punon për të kontribuar në zhvillimet kulturore dhe artistike. Ai ka hapur 3 ekspozita Vlash Thimi Droboniku, u lind më 5 shkurt personale dhe ka marrë pjesë në festivalin e ani- 1945 në Berat. Prirjet për pikturën e drejtuan të macionit në Shqipëri “Anifest Rozafa”. Aktualisht sudiojë në Liceun Artistik “Jordan Misja” në Ti- punon me përkushtim për konkretizimin e ëndrrës ranë. Pas përfundimit të shkollës së mesme punoi së tij ‘”Legjenda e Beratit”. si mësues vizatimi në qytetin e lindjes. Në vitin Punimet artistike të Vlashit, i kanë kapërcyer 1972 përfundoi studimet në Institutin e Arteve kufijtë e Amerikës dhe të Shqiperisë. Përjetimin në Tirane, i diplomuar në grafikë ilustrative. Pasi me ngjarjet e kohës, Vlashi i ka reflektuar në pun- frekuentoi një kurs specializimi në studion “Ani- imet e tij si: “Alepo”, “Bëhu e Fortë Shqipëri” mafilm” në Bukuresht, në vitin 1974 fillon punë kushtuar tërmetit të 26 nëntorit 2019, pllakata në kinostudion “Shqipëria e Re”, ku realizoi të “Bëhu e fortë botë” si dhe punimi i fundit, që parin film vizatimor shqiptar. Në vitet në vazhdim boton gazeta jonë “Oh sa dhimbje ndiej o e bu- është regjizor dhe piktor animator i 26 filmave kura Itali”, përkushtuar epidemisë të Covid-19 vizatimorë. Shumë prej tyre janë vlerësuar me në Itali. çmime në festivale filmash kombëtarë dhe Ball- (redazione)

Stema heraldike e Gjoni II Kastrioti, në fund te shekullit XV. (continua dal pagina 1) di una Confraternita dedicata alla (vijon nga faqja 1) Il castello di Gagliano si er- Vergine, tuttora molto attiva. Kalaja e Galianos qëndronte në një pozitë mbi- geva in posizione dominante e A ricordo dell’evento, Giovan- zotëruese dhe qendrore, ngjitur me strukturat e tjera centrale, in adiacenza ad altre ni Scanderbeg volle innalzare una të pushtetit civil dhe fetar, të cilave iu referonte jetën strutture del potere civile e re- Croce Petrina nello spazio anti- e komunitetit. Për të forcuar mbrojtjen e saj, përdori ligioso, a cui faceva riferimento stante il celeberrimo Santuario hendekun e thellë tipik (që me raste mbushej me ujë la vita della comunità. Per rin- della Vergine di Leuca, o “De duke krijuar një kënetë rreth mureve të kalasë) dhe forzarne la difesa, si avvaleva del Finibus Terrae”, frequentatissima muret që rrethonin fshatin. Nga rikonstruksionet pa- tipico fossato e delle mura che meta di pellegrinaggio. In Ga- suese, ishte e mundur të lokalizohej në të njëjtën zonë cingevano il borgo. Dalle succes- gliano, favorì la venuta dei padri një kullë vëzhgimi, këmbanat, kisha antike e famul-

sive ricostruzioni, è stato possi- minimi e il culto di San Francesco lisë, ndërsa ajo aktuale, e ndërtuar në vitin 1574, Gagliano. Frammento di piatto con lo stemma degli Scanderbeg rinvenuto nell' originario fossato del castello (Foto di bile localizzare nella medesima da Paola, nella cui chiesa restano është e pozicionuar në anë, pothuajse e mbështetur Mauro Ciardo). area una torre di vedetta, la custodite alcune tombe della fami- në kështjellën e lashtë. Sot mbetet vetëm kujtesa e ka- Në Galiano, ai favorizoi mbërritjen e etërve Minimë dhe torre campanaria, l’antica chiesa glia Scanderbeg. La strada pros- lasë së lashtë, dhe disa pjesë të vogla të përfshira në kultin e Shën Françeskos të Paolës, në kishën e të cilit parrocchiale, mentre l’attuale, piciente la chiesa parrocchiale e strukturat murale të Pallatit Ciardo të sotëm, aktualisht mbesin disa varre të familjes Kastrioti. Rruga ka pamje costruita nel 1574, è posizionata l’attuale palazzo Ciardo, sito dell’ oratoria e famullisë, e ndërtuar mbi rrënojat e kalasë, nga kisha e famullisë dhe nga Pallati Ciardo i sotëm. a lato, quasi addossata all’antico antico castello baronale, oggi è pjesërisht e rrënuar, pjesërisht e shndërruar dhe e ripër- Siti i kështjellës së lashtë barone, ndodhet sot në rrugën maniero. Oggi, dell’antico cas- “Via Giorgio Castriota Scander- dorur. Ende mund të shihet një kullë e vjetër, të çarat e “Gjergj Kastrioti Skënderbeu”, e quajtur me emrin e tello non resta che la memoria, e Stema heraldike e Gjoni II Kastrioti, në fund te shekullit XV. beg”, intitolata all’eroe albanese, topave, një shteg dhe disa mbetje të mureve ekzistuese. heroit shqiptar, me rastin e 550 vjetorit të vdekjes, në 7 qualche piccola parte inglobata soprattutto nelle strut- in occasione del 550° della morte, il 7 agosto 2018, Në mesin e pasardhësve të degës baronë të Galianos, gusht 2018, me një ceremoni solemne zyrtare me pra- ture murarie dell’odierno palazzo Ciardo, attualmente con una solenne cerimonia ufficiale che ha visto pre- në veçanti spikat Gjoni (1551 - 1621), i cili gjithashtu ninë e delegacioneve dhe autoriteteve të rëndësishme të oratorio parrocchiale, sorto sulle sue rovine, in parte senti importanti delegazioni e autorità delle due na- ishte baroni i fermave fqinje të Ariglianos dhe Saligna- të dy kombësive, përfshirë kryetarin e bashkisë së qytetit demolite, in parte trasformate e riutilizzate. Si pos- zionalità, tra cui il sindaco della città di Valona, dott. nos. Ai mbahet mend për pjesëmarrjen e tij në betejën të Vlorës, dr. Dritan Leli-n. sono ancora osservare un vecchio torrione, con rela- Dritan Leli. e Lepantos e cila, më 7 tetor 1571, pa përplasjen midis Dua të shpreh një falënderim të veçantë për studi- tiva cannoniera, una feritoia, residue parti murarie. Un particolare ringraziamento voglio formulare flotave detare turke dhe të krishtera, me një fitore të pa- uesit pasionantë të vendit tim, të cilët me shumë Tra i discendenti del ramo baronale di Gagliano, si agli appassionati studiosi del mio paese, che con tan- harrueshme të raportuar nga kjo e fundit, duke ndaluar përkushtim kanë kontribuar fuqimisht në studimin, distingue in particolare Giovanni (1551 – 1621), che to impegno e dedizione hanno fortemente contribuito pak a shumë përfundimisht makthin e kërcënimit Mysli- kërkimin dhe shpërndarjen e njohurive të rëndësishme ebbe anche la baronia dei limitrofi casali di Arigliano allo studio, la ricerca, la diffusione delle importanti man për Perëndimin. Fitorja i atribuohej Krishterimit, si të realitetit tonë historik, në veçanti profesor Françesko e Salignano. Viene ricordato per la sua partecipazi- conoscenze della nostra realtà storica, in particolare pasojë e ndërhyrjes së “Virgjëreshës së Rruzares” dhe, Fersini dhe dr. Mauro Ciardo. Galiano është gjithashtu one alla battaglia di Lepanto che, il 7 ottobre 1571, il prof. Francesco Fersini e il dott. Mauro Ciardo. Ga- në ndërtimin e kishës së re me matricë Galianon, gjeti Komuna që përfshin qytezën e Shën Danës, qyteti i vide lo scontro tra le flotte navali turche e quelle cris- gliano è anche il Comune che comprende la piccola vend altari kushtuar Virgjëreshës, kulti i të cilit qysh prej vogël në Salento kushtuar Shenjtit të Vlorës, nga i cili tiane, con una memorabile vittoria riportata da queste frazione di San Dana, il piccolo paese salentino dedi- asaj kohe është afirmuar dhe praktikuar, madje edhe mban edhe emrin. Një shenjt martir i shekujve të parë ultime, arrestando in maniera piùGagliano. o meno Frammento definitiva di piatto con lo stemmacato aldegli Santo Scanderbeg di rinvenutoValona, nell' originariodi cui fossatoporta del anchecastello (Foto il dinome. me krijimin e një “Vëllazërie” kushtuar Virgjëreshës, që të epokës së krishterë, por kjo është një histori tjetër, e l’incubo della minaccia mussulmanaMauro per Ciardo). l’ Occidente. Un santo martire dei primi secoli dell’era cristiana. E ende vazhdon të jetë shumë aktive. gjatë dhe e lashtë, mbi një mijë vjeçare. Këto tregime na La vittoria fu attribuita dalla Cristianità all’intervento questa è un’altra storia, lunga di oltre un millennio. Në kujtim të ngjarjes, Gjon Kastrioti II dëshironte të bëjnë të rizbulojmë një afërsi të veçantë midis Salentos della Vergine del Rosario e, nella costruzione della Storie che fanno riscoprire una particolare vicinanza ngrinte një Kryq Petrin ( i Pjetrit - Papnor) në hapë- dhe Shqipërisë, e cila ka ekzistuar gjithmonë, shumë më nuova chiesa matrice di Gagliano, trovò posto l’altare tra Salento e Albania, sempre esistita, molto più di sirën përpara Shenjëtores së famshme të Virgjëreshës parë sesa majat e bardha që na shfaqen në ditët më të dedicato alla Vergine, il cui culto è da allora storica- quanto le bianche cime che ci appaiono nelle giornate së Leucas, ose tek “De Finibus Terrae” (Ekstremitetet bukura dhe që na bëjnë të mendojmë. mente affermato e praticato, anche con la costituzione più belle ci facciano supporre. e Tokës), një destinacion shumë i njohur pelegrinazhi. (Përktheu: Nikolin Sh. Lëmezhi) pagina 5 Anno 18 n.2 Maggio 2020 Storia Alla ricerca del Paropámiso perduto Di GIUSEPPE CHIMISSO - studioso semina ed al raccolto e non sono superstiziosi; alla più alta tradizione filosofica e religiosa bud- sono sostanzialmente vegetariani e si nutrono ab- dhista. Fino al 6° secolo d.C. in questa area geo- numerosissimi villaggi degli Hunzakut sono bondantemente di cereali, vegetali e frutta prodotti grafica, grazie anche all’impresa di Alessandro ed insediati nelle aree di confine del nord-est del nelle numerose ‘oasi’ spesso ubicate in arditi ter- alle via commerciali che si aprirono o che si con- I Pakistan e più precisamente nelle valli di Hun- razzamenti sulle montagne; solo d’inverno, ma non solidarono, si sovrappongono, si fondono e mis- za, Nagar e Yasin, spesso in altopiani fra i 1600 usualmente, si nutrono di carne di capra. celano concezioni, merci, popoli, stili e lingue; nei metri e i 2700 metri s.l.m. Rispetto ai residuali Gli hunzakut sono stati ‘scoperti’e quindi con- magazzini della ricca e splendente Peshawar, che Kalash, nascosti in tre alte valli del Chitral, gli osciuti dal grande pubblico occidentale nel corso faceva concorrenza a Roma, per splendore, si ac- hunzakut, nella valle di Hunza hanno formato per degli anni settanta,perché erano divenuti una fra cumulano indistintamente, in questi secoli, merci secoli un ‘principato’ in cui regnava un MIR (sino le mete preferite dei ’ figli dei fiori ’; si è fan- provenienti dall’occidente romano, dal continente al 1974). Gli hunza, come gran parte dei nuristani, tasticato e scritto molto ed anche a sproposito, indiano, come pure dal Katai. Il dio Apollo, il dio sono in maggioranza di pelle chiara, capelli chiari sulla longevità di questo popolo, della valle di della bellezza occidentale presta le sue forme este- ed hanno vissuto dinamiche diverse, nel tempo, Hunza come possibile sede della mitica Shangri- riori al Buddha, all’ “Illuminato”. rispetto alle genti di altre valli. la, come pure della millenaria koinè che ci ha Questa la panoramica culturale della regione I diversi insediamenti degli hunzakut at- fatto giungere la loro lingua, la Burrushaski (la che ha permesso il sopravvivere di gruppi linguis- tuali, gruppo umano che conta diverse decine lingua degli uomini) che con diverse inflessioni tici e popoli altri, di mantenere la propria idolatria di migliaia di persone, meritano di effettuare un e varianti è comune anche a genti vicine; lingua come per le popolazioni Kafire, nell’isolamento excursus descrittivo, seppur breve ma neces- che rimane ancora un enigma, che ha acquisito sempre più accentuato, in particolare quando sario, sullo sviluppo definito epico che questa prestiti culturali da numerosi idiomi nel corso dei le genti dell’impero del quale facevano parte è popolazione ha avuto negli ultimi due secoli; millenni e che ci sorprende quando riconosciamo divenuta buddhista prima ed islamica poi. Gli sviluppo grazie al quale è giunto numeroso sino in numerosi termini, oggi comunemente usati, le Hunzakut si sono ‘islamizzati’, ma a modo loro. ai tempi moderni. Gli attuali più antichi villaggi radici illiriche a noi familiari quali mir, burr, Se è vero che le lingue come i popoli sopravvi- dell’Hunza centrale sono i tre originali Khan (così balta, hundëza * (pronunciata huna!), shalvarë, vono solo se sanno rinnovarsi, rigenerarsi e mesco- sono chiamati i villaggi fortificati) di Ganish, di kamar, kamishë, la festa di primavera è chiamata larsi, e l’esempio delle nostre comunità arbëreshë Altit e Baltir; vicino ai tre storici Khan citati, vi (na urosh), il vicino monte Karaposhi con il ghi- è lapalissiano, è altrettanto verosimile che i termini è l’insediamento artigianale chiamato Dumyal o acciaio che scivola a valle (ka rah postë), agon poc’anzi citati, di chiara origine illirica, molti in Berishal, a servizio di musicisti ed artigiani. Il dei villaggi con la presenza di edifici commerciali (sta per agimi), bubulima, çila, ballkon, beson, uso nella lingua albanese moderna, non possono villaggio di Baltir è al centro di molte leggende ed amministrativi, i bazar si sono sviluppati e molti jasi si ka rah e ka da, kam ba, zor………… e chi essere usati “per caso”, ma ne denunciano la secondo le quali sarebbe stato fondato da un materiali da costruzione industriali sono disponibi- più ne ha più ne metta. remota origine da parte dei gruppi umani che ne cavaliere di Alessandro il Macedone. I tre villaggi li; non sempre le nuove case vengono costruite Le leggende ed i miti dovrebbero essere sem- fanno uso e che hanno vissuto per molti secoli un suggeriscono una forte correlazione tra la scelta secondo le tradizionali tipologie e materiali delle pre sfruttati per la ricostruzione storica, infatti radicamento culturale in ambiente iniziale non os- dei siti, gli obiettivi di difesa e di controllo, allo valli. Gli hunzakut sentono sempre più l’attrazione questa logica e l’intuizione di Heinrich Schliemann tile che ha permesso loro di consolidarsi. stesso tempo, delle riserve idriche e dei campi per la città, Gilgit e per le occupazioni non agri- ha illuminato ampia parte della proto-storia oc- Lo stesso dicasi per molti altri popoli della st- della più grande oasi irrigata della valle. I vil- cole, quindi dalle montagne si sta verificando un cidentale nello scoprire il sito in cui era ubicata essa zona, un esempio per tutti , la lingua Farsi laggi fortificati erano una costante storica in tutte percorso inverso al passato, sempre più si raggi- Troia e le stratificazioni delle nove città insedia- persiana usata nell’attuale Afganistan, il Dari; lin- le valli dell’Hindu-Kush-Karakorum perché si unge il fondo valle e le città. tisi nel tempo nella stessa località e non solo, nel gua parlata dagli Hazara, in specie nello Hazarad- pativano intrusioni dall’esterno. La struttura ur- jat, nella forma di un tipico dialetto nel quale molti bana dei Khan era formata da differenti sezioni termini di origine chiaramente mongola tradiscono delimitate da strade e vicoli; queste possedevano la lontana discendenza di questa etnia dai cava- un sistema di ostacoli e barriere (Dar Band) che lieri di Genghiz Khan che devastarono la regione servivano per controllare ed eventualmente in- per due anni nel 1220/22 ed aprirono l’epoca dei terdire il movimento degli abitanti e viaggiatori due Khanati, ossia i due regni mongoli che si for- intrusi all’interno dell’insediamento. Dai primi marono nella regione (hazar in persiano è mille e decenni del XIX secolo, sotto il MIR Tham Silum le colonne di cavalieri mongole erano formate da Khan III, gli hunzakut grazie all’aumento della circa mille soldati). popolazione, all’innovativa espansione delle reti *Hundëza – parola che diverse fonti traduco- di irrigazione, ancora visibile, straordinariamente no con naso dall’albanese Hunde. Personalmente ardita e ben mantenuta e spesso scavata nella ho perplessità sull’origine del termine; propendo roccia, hanno, ampliato la sfera di dominio nel per la versione più verosimile che la parola Hun- territorio, espellendo dal nord della valle i pastori zak derivi dall’illiro-albanese Hunj-e, ossia pic- nomadi kirghizi che stagionalmente occupavano chetto, il moderno Kunj, la parte in legno lavorato i pascoli, fondato nuovi villaggi e costruito due della lunga lancia che terminava con punta in nuovi Khan di Misgar e Kudabad, a guardia dei ferro e che rappresentava l’arma d’eccellenza passi montani, come a sud nel fondare il Khan di (Hunjza-t), che assieme allo scudo e la spada, Maiun , perno della linea difensiva meridionale caratterizzava le note ed agguerrite falangi mace- verso Gilgit. Con la fine del secolo, dal 1892 doni. I fanti o cavalieri armati di lancia, definiti in poi, il principato Hunza si trovò in mezzo al Hunjzak-e, combattenti, hanno tramandato il ter- ‘GREAT-GAME’ al Grande Gioco quando In- mine del loro ’mestiere’ nel tempo. D’altro canto ghilterra, Russia prima e poi anche la Cina si un fenomeno simile è avvenuto nel Medio Evo contendevano l’influenza sulle valli dell’Hindu- albanese, per quanto riguarda la formazione della Kush. Il MIR hunzako tentò di trarre vantaggio moderna parola Ushtar: soldato - quando i soldati dai singoli contendenti, ma finì a far parte delle La popolazione Hunzakut - Burrusho. regolari armati di lunga lancia completamente di Indie Britanniche preservando una certa auto- ferro (Ushte è Lancia), cominciarono ad essere nomia. Quando l’Inghilterra definì i confini con Gli Hunzakut - Burusho appartengono in mag- nostro caso mi pare che siamo di fronte a più di chiamati Ushtar: soldati con lancia, parola che è la Cina, molti territori del principato divennero gioranza alla corrente islamica degli ismaeliti che un’intuizione… rimasta per definire il soldato. indisponibili, ma soprattutto venivano a cadere riconosce come proprio capo spirituale, un dis- In questa area geografica a sud del Pamir, le esigenze di difesa esterna e gli elementi strut- cendente del profeta Maometto, l’Aga Khan, il dove anche a non voler dare credito storico alle BIBLIOGRAFIA turali e caratteristici dei Khan scomparvero e si quale negli ultimi decenni ha promosso la ristrut- leggende del passaggio di Alessandro ed il fer- sviluppò un processo di formazione di piccoli turazione di molti Khan rispettando le tecniche marsi in quei luoghi di suoi soldati , leggende - Men of influence in Nuristan – 1974 Seminar villaggi non fortificati, i Giram, processo che ri- tradizionali di costruzione con travi di legno oriz- che sono molto diffuse, una cosa è storicamente Press –Schuyler Jones ; dusse le distanze tra i campi e le abitazioni. Il zontali incernierate agli angoli, riempiti di sassi e certa: l’esistenza dei regni indo-elleni ed illiro- - Karakoram – Hidden treasure areas of Pakistan processo di colonizzazione di terre incolte fu ac- fango per formare muri poi intonacati, utilizzando elleno-battriani formatisi successivamente alla – The Aga Khan Trust for Culture; celerato e le oasi irrigate si moltiplicarono e si materiali e maestranze del luogo, facendo così morte di Alessandro, il quale, in diverse località - Hunza Proverbs – Etienne Tiffou – University of allargarono quelle esistenti. Fino al 1947 data rinascere a nuova vita i Khan, che sono divenuti lasciò truppe del suo multietnico esercito; questi Kalgary. PR. 1993; dell’indipendenza del Pakistan, diverse migliaia centri di reale interesse storico ed urbanistico. regni hanno preservato ed alimentato un humus - E. Scura – Gli Illiri nell’Afganistan. Lidhja , mag- di nuovi acri di terreno si coltivarono in seguito La religione viene vissuta dagli hunzakut come culturale di impronta illirica-ellena che hanno con- gio 1983; a piani concordati di espansione tra il MIR Bu- affare personale, le donne anche se non portano il tribuito a conservare nei secoli tratti di lingue e - URA – Midis Afganistan dhe Pakistan një popull rusho e l’amministrazione inglese. L’ultimo MIR velo, si vestono come le popolazioni vicine, non es- culture. Non a caso l’estinzione politica di questi më fjale shqipe - Dhjetor 2003; degli hunzakut, Jamal Khan (1945-1974) è ri- istono moschee ma solo ‘sale d’orazione’ , la fede regni non fu vana ma permise l’affermazione, dal - R. Biasutti – Razze e Popoli della terra Torino uscito a pianificare tre progetti di colonizzazione non è apertamente manifestata ed esteriorizzata, 1° secolo d.C., attraverso l’instaurazione di una . 1954; ed irrigazione con relativi insediamenti di villaggi non a caso, come i pagani Kalash, producono e dinastia di nomadi, i Kushana, che incoraggiavano - D. Canestrini. Gli ultimi pagani dell’Afganistan. insediati nel Gojal, alta valle Hunza. Da una sti- bevono il vino (con la viva avversione delle popo- e proteggevano il Buddhismo, il lievitare prima, Airone n° 98 del 1989 ma degli anni ’80 negli ultimi cinquanta anni la lazioni vicine, che li considerano eretici) in specie lo svilupparsi e l’affermazione poi , di quella che - F. Maraini – Gli ultimi pagani. BUR. MI. 2001; popolazione Hunza era raddoppiata e continuava nella festa del vino d’ottobre e, particolarità che è oggi definita l’Arte del Gandara, la più alta sin- - F. Maraini – Paropámiso – A. Mondadori ed. a crescere. Dal 1974 l’amministrazione dei ter- richiama l’antichità classica pre-ellenica, stemper- tesi delle culture occidentali ed orientali; i territori 2003 ritori è passata direttamente al governo centrale ano il vino con l’acqua; questa pratica diffusa in Kushana si estendevano non solo nella regione del - Afganistan: un mondo svelato – Arnoldo Lom- pakistano. tutti i tempi antichi, venne iniziata dal re Melampo Gandara, ma nella valle della Swatt, la valle di Ka- bardi Ed. 2002; L’estensione delle strade per Jeeps per le valli degli Eolici, appartenenti ai popoli pelasgo-tirreno- bul e la fertile piana di Peshawar, comprendeva - Valli della memoria: antiche genti, luoghi e im- Hunza e Nagar nel 1957 e della superstrada del tessalo, costruttori dei primi templi a Dioniso nelle non solo l’intero antico Paropámiso, ma giungeva magini dello Swat - IsIAO Karakoram (KKE) del 1978 hanno interrotto il penisola ‘ellenica’ prima che questa si definisse fino alle rive occidentali dell’Indo. Nell’Arte del - Hunza : fifteen secrets of the healthiest and old- millenario isolamento di queste valli, in specie tale. Gli hunzakut, come tutte le culture conta- Gandara gli stili e gli schemi illiro-ellenistici prima est living people- Professional P.P.Ass. Valley invernale, ed hanno contribuito al riorientamento dine, hanno festività e riti propiziatori legati alla e romani poi, prestano i canoni estetici occidentali Center Jay Milton Offman Attualità Anno 18 n.2 Maggio 2020 pagina 6 Prof. CARMELO PANDOLFI Prof. CARMELO PANDOLFI amico di tutti, in particolare miku i të gjithëve, por në amico degli Albanesi veçanti i shqiptarëve di HASAN ALIAJ Në jetën e tij profesionale si profesor në Universitetin “La Sapienza” dhe më parë në Grottaferrata, il Prof Carmelo Pandolfi, lo Liceun e Grottaferratës ka treguar cilësi humane, conoscono tutti per tantissimi buoni motivi filozofike e profesionale si në raport me studentët A considerando che con la sua intelligenza e ashtu edhe me prindërit. Kur e pyet se ku e gjen il suo umanismo ha lasciato delle impronte positive gjithë këtë kohë, ai me thjeshtësi të përgjigjet: -Për in questa bellissima verde città. Se a qualcuno cap- ecurinë e studentëve dhe krijimin e raporteve të ita di visitare questa città sicuramente incontrerà shëndosha në mësimdhënie është koha që më ka per le sue strade il Prof. Carmelo, sempre corren- gjetur mua. Kjo shprehje filozofike i ka rrënjët do. Lui è appassionato della maratona quindi due thellë në brymosjen e tij me cilësi e vlera humane. volte al giorno, va a correre, in giro per la citta. Studentët dhe shumë familjarë tregojnë për Cammina dritto, con il passo leggero e un corpo ndihmën financiare që ju ka ofruar Prof. Carmelo robusto, salutando tutti quelli che incontra. Nello për pagesën e shkollës. Ja, ky është Carmelo stesso tempo Carmelo frequenta la palestra dove Pandolfi, që ka lënë gjurmë pozitive jo vetëm në viene spiccato per la sua correttezza e precisione auditorët ku jep mësim, por dhe në raporte të negli esercizi programmati. ndryshme me gjithë qytetarët e Grottaferratës, si Pero, ci vogliamo soffermare alla sua vision- dhe me të huajt, që banojnë e punojnë në këtë aria iniziativa in questi giorni di pandemia che è qytet. diventata un soggetto di conversazione. In questo Kur flasim për raportet e krijuara me banorët e periodo molto difficile, Lui ha potuto realizzare un huaj të këtij qyteti do të ndalemi në shumë shembuj, idea-progetto, in un terreno vicino alla sua propri- të cilët ja vlen ti përmendim në këtë shkrim età, che ha acquistato dalla comune in Via Delle falënderimi për Prof. Carmelon. Në periudhën Vale, regalando alla città un parco per bambini që festohej 1000 vjetori i Manastirit «San Nilo» të e per tutti i cittadini, con parametri contempora- Grottaferratës gjatë hartimit të buxhetit për këtë nei. Dal punto di vista sociale, questo è un caso event ka mbështetur idenë që të përfshihej dhe raro e particolare che ha portato in piedestallo la gazeta, duke i dhënë një ndihmë simbolike në figura del Sig. Pandolfi. Creare un parco con le botimin e saj. Fjalët e tij domethënëse më kanë tue abilità e budget, sulla tua terra, con alberi, mbetur në kujtesë si: -Ky periodik që jepet falas, un orto, vegetazione e tutte le strutture di cui un dhe mbështet, duke publikuar në çdo numër tale ambiente ha bisogno, non è una cosa da poco, artikuj për Abacinë tonë e jetën e aktivitetin e Prof.l’attività Carmelo dei sacerdoti Pandolfi di origine albanese di questo Nga HASAN ALIAJ ma piuttosto un caso unico nel mondo capitalista. monastero, vale la pena non solo di essere ringra- priftërinjve me origjinë shqiptare të këtij manastiri, Proprio di questo gesto straordinario gli abitanti di vlen jo vetëm për tu falënderuar, por edhe për tu Prof.ziato, ma Carmelo anche incoraggiato Pandolfi e simulato amico a continudi tutti,- in particolareë Grottaferrata amico të gjithë degli e njohinAlbanesi Prof. questa città ne parlano da giorni, ringraziandolo are la sua missione storica e culturale.” Carmelo Carmelo Pandolfin për shumë arsye e inkurajuar, që të vazhdojë më tej misionin e tij con immenso gratitudine. I bambini sono in attesa ha affermato che proprio per questo motivo è nos- motive të mira sepse me sjelljen, intelektin historik dhe kulturor. di giocare nei piacevoli ambienti del parco. di Hasan Aliaj N Për këtë fakt shprehej Carmelo është detyra tro dovere sostenerlo finanziariamente. e humanizmin e tij ai ka lënë gjurmë pozitive në Attendono con impazienza l’apertura dei par- jonë që ta mbështesim financiarisht. Që nga ky A GrottaferrataDa questo momento, il Prof in Carmelo poi, il Prof. Pandolfi, Carmelo lo conosconokëtë qytet tuttitë bukur per etantissimi me plot gjelbërim. buoni motivi considerando che con la sua chi dallo Stato, chiuse in occasione dell’epidemia. ha una connessione diretta con il quotidiano “Le Nëse dikujt do t’i ndodhë ta vizitojë këtë moment e në vazhdim Prof. Carmelo ka lidhje Nella sua vita professionale come professore intelligenzaRadici”, che ele il piacesuo umanismo immensamente, ha lasciato non solo delle impronteqytet patjetër positive nëpër inrrugët questa e tij bellissima do të shikojë verde Prof. città. të Sedrejtpërdrejta a qualcuno me capita gazetën “Rrënjët”, të cilën all’Università “La Sapienza” e in precedenza al e pëlqen pa masë, jo vetëm për rubrikën e gjerë diper visitare le ampie questa sezioni città e gli sicura argomentimente che incontrerà affronta, perCarmellon, le sue strade gjithnjë il Prof.duke Carmelo,vrapuar. Ai sempre ka pasion correndo. Lui è appassionato Liceo di Grottaferrata ha mostrato qualità umane, ma anche per l’importanza e il ruolo che svolge dhe temat që trajton, por edhe për rëndësinë della maratona quindi due volte al giorno, va a maratonën,correre, in prandajgiro per dy la herë citta. në Cammina ditë vrapon dritto, rreth con il passo leggero e un filosofiche e professionali sia in relazione con gli come ponte di comunicazione e cooperazione tra e rotull qytetit. Ai ecën drejt me hapin e lehtë dhe dhe rolin që ajo luan si një urë komunikimi e studenti che con i genitori.Quando gli viene chiesto corpoi due paesirobusto, vicini, salutando Italia e Albania. tutti quelli In tuttiche questiincontra. trupin Nello muskuloz, stesso tempo duke përshëndeturCarmelo frequenta gjithkënd la qëpalestra bashkëpunimi dove viene midis spiccato të dy vendeve fqinje, Italisë dove trova tutto questo tempo, risponde semplice- dhe Shqipërisë. peranni, la lasua nostra correttezza redazione e precisione è stata onorata negli inesercizi col- programmati.has gjatë udhës. mente: - “Per il progresso degli studenti e per la laborazione con il Prof. Carmelo. In ciascuna delle Në gjithë këto vite redaksia jonë ka qenë e Pero, ci vogliamo soffermare alla sua visionaria iniziativaKrahas këtij in questi vrapimit, giorni Carmelo di pandemia frekuenton cheedhe è diventata un soggetto di creazione di solide relazioni nell’insegnamento è sue edizioni, il suo contributo è stato notato, come palestrën ku dallohet për saktësinë e përpikmërinë nderuar në bashkëpunimin me Prof. Carmelon. Në sempre stato il tempo che ha trovato me”. Questa conversazione.ad esempio: la pubblicazione In questo periodo della traduzionemolto difficile, di në Lui ushtrimet ha potuto e programuara. realizzare un idea-progetto, in unçdo terreno numër vicino të saj ështëalla sua vënë rë kontributi i tij si në: espressione filosofica è profondamente radicata nel publikimin e përkthimit të një materiali të rrallë proprietà,un materiale che raro ha con acquistato valori storiografici dalla comune del XIV in Via DellePor, le Vale, të ndalemi regalando tek iniciativa alla città humane un parco e me per bambini e per tutti i suo valore umano. Gli studenti e molti genitori rac- (quattordicesimo) secolo, “Illiria” ed “Epiro”, la plot vizion, që në këto ditë pandemie është kthyer me vlera historiografike të shekullit XIV, “Iliria” e contano dell’assistenza finanziaria fornita dal Prof. cittadini,traduzione co dellan parametri corrispondenza contemporanei. del nostro Dal eroe punto në diobjekt vista bisedash. sociale, questo è un caso raro e particolare“Epiri”, che përkthimin ha portato e letërkëmbimit in të Heroit tonë Carmelo per il pagamento della retta scolastica. piedestallonazionale Gjergj la figura Kastrioti del con Sig. il principePandolfi. Gjon Creare An- un parcoGjatë conkësaj le periudhe tue abilità të vështirëe budget, ai, sullamundi tua të terra,Kombëtar con alberi, Gjergj unKastrioti orto, me Princin Gjon Antoni Ecco, Lui è Carmelo Pandolfi, che ha lasciato trac- i Tarantos nga gjuha e vjetër latinishte në italisht. vegetazionetonio di Taranto, e tutte dal latinole strutture antico all’italiano.di cui un tale ambienterealizojë ha një bisogno, projekt-ide non në è njëuna terren cosa daafër poco, pronës ma piuttosto un caso unico ce positive non solo negli auditorium dove insegna, Prof. Carmelo è l’autore dell’introduzione së tijë të blere nga komuna në Via della Vale, duke Prof. Carmelo është autori i parathënies ma anche nei vari rapporti con tutti i cittadini di neldel terzomondo libro capitalista. “PER GLI ProprioALBANESI, di questoPER LE gesto i dhuruar straordinario qytetit një glipark abitanti për fëmijë di e përquesta qytetarët città nesë libritparlano të tretëda giorni, “PËR SHQIPTARËT, PËR Grottaferrata, nonché con gli stranieri che vivono e ringraziandoloCHIESE MODERNE con immenso GRECHE gratitudine. E PER IL COLI bambi- meni sonotë gjitha in attesaparametrat di giocare e kohës. nei piacevoli ambientiKISHAT del parco. GREKE MODERNE DHE KOLEGJIN lavorano in questa città. GREK NË ROMË” të PIETRO POMPILIO AttendonoLEGIO GRECO con impazienza A ROMA” l'aperturadi PIETRO dei POM parchi- dalloPo Stato, ta shikojmë chiuse in ngaoccasione pikëpamja dell'epidemia. shoqërore, Quando parliamo delle relazioni create con gli PILIO RODOTA, DOCENTE DELLA LINGUA ky është një rast i rrallë dhe i veçantë, që e ka RODOTA’ PROFESOR I GJUHËS GREKE NË abitanti stranieri di questa città, ci soffermeremo NellaGRECA sua NELLA vita professionale BIBLIOTECA comeDEL VATICANO. professore all'Universitàngritur në peidestal "La Sapienza" figurën ee inZ. precedenza Pandolfi. Tëal LiceBIBLIOTEKËNo di Grottaferrata E VATIKANIT. ha su molti esempi, che vale la pena menzionare in financiarisht. Që nga ky moment e në vazhdim Prof. Carmelo ka lidhje të drejtpërdrejta me gazetën “Rrënjët”, të cilën e Këtë libër të përkthyer me kulturë dhe mostratoQuesto qualità libro ptradottoë lqenumane, pa mas con ëfilosofiche, jo professionalitàvetëm për rubrik e professionaliën e ingjer alë dhe- tematkrijosh siaqë trajton, in me relazione porforcat edhe peër mundësitërconëndësin glië dhe studenti roline tua që ajopersonale che luan sicon një injë genitori. questo articolo, di ringraziamento e gratitudine per profesionalizëm në shqip nga Nikolin Sh. Lemezhi Quandobanese da gli Nikolin vieneurë Sh. komunikimichiesto Lëmezhi, edove bashk loë punimitrova pubblicheremo midis tutto të dy questo vendeve fqinjeparktempo,, Italinë s tokënërispondedhe Shqip tënde,ëris ësemplicemente:. me pemë, kopësht - “Per perimesh, il progresso degli studenti e per il Prof. Carmelo. Nel periodo in cui fu` celebrato molto presto. Në gjithë këto vite redaksia jonë ka qenë e ndergjelbërimuar në bashk eë punimintë gjithame P rof.ambientet, Carmelon. N ëqëçdo numi duhenër të saj një do ta publikojmë së shpejti. il 1000 ° anniversario del Monastero di «San Nilo» la creaProf.zione Carmelo dië shtsolide èë vstatoënë r ë relazionikontributied è presente i tij sinell'insegnamento në: publikimin non solo e p ërkthimitmjedisi tèë njsempre ë tëmaterial tillë,i të statonukrrallë me ështëil vlera tempo historiografikepak, chepor përkundrazihatë shekullit trovato me”. Prof.Questa Carmelo espressione ka qenë dhe është i pranishëm di Grottaferrata durante la stesura del bilancio per XIV, “Iliria” e “Epiri”, përkthimin e letërkëmbimit të Heroit tonë Kombëtar Gjergj Kastrioti me Princin Gjon Antoni i jo vetëm në jetën e periodikut tonë, por në filosoficanella vita delè profondamentenostroTarantos periodico,nga gjuha eradicata vjetmaë r inlatinishte molti nel n ëaltrisuoitalisht. valoreProf.është Carmelo njëumano. rast ësht ëunik autoriGli në i studentiparath botënënies kapitaliste. sëe libritmoltitë tret genitorië “PËR raccontano dell'assistenza questo evento, sostenne l’idea di includere anche casi in cui i membri della comunità albanese han- Pikërisht për këtë xhest të jashtëzakonshëm shumë raste të tjera ku pjestarë të komunitetit il giornale, dandogli un aiuto simbolico nella sua finanziaria fornitaSHQIPTARËT, dal Prof. PËR Carm KISHATelo GREKE per ilMODERNE pagamentoDHE KOLEGJIN della retta GREK scolastica. NË ROMË” të PIETRO POMPILIO shqiptar kanë patur nevojë për ndihmë. Ai nuk ka no avuto bisognoRODOTA’ di aiuto. PROFESOR Non ha esitato,I GJUHËS di GREKE essere NË BIBLIOTEKËNqytetarët E kanëVATIKANIT. ditë Këtqëë lib ërdiskutojnë, të përkthyer me kulturdukeë e pubblicazione. Ecco,vicino Luia loro è Carmeloperdh erisolvere profesionaliz Pandolfi, ëi mloro në shqip cheproblemi. nga ha Nikolin lasciato Sh.Tale Lemezhi traccefalënderuar do ta positivepublikojm ëe sëshprehurnon shpejti. solo mirënjohjenegli auditorium për të. Fëmijët dove insegna, hezituar, ma juanche është nei gjendur vari pranë, duke ju zgjidhur Le sue parole significative sono rimaste nella rapportiè il Prof. con Carmelo tutti i PandolficittadiniProf. Carmelo instancabile, di kaGrottaferrata, qenë dhe ë shtpronto,ë i pranish nonché ëmjanë jo vet con ënëm n ëpritjeglijetë nstranierie qëperiodikut të luajnë toncheë, pornëvivonon ëmjedisetshum ëeraste lavo et ëkëndshmetjerarano ku in questa problemin. città. I tillë është Prof. Carmelo Pandolfi i mia memoria: - “Questo periodico che viene dato devoto e visionario.pjestar Laë të comunitàkomunitetit shqiptaralbanesekanë èpatur orgo nevoj- ë ptëër ndihmparkut.ë. Ai Atanuk kapresin hezituar ,meju ështpadurimë gjendur fazën pranë, duke e hapjes ju papërtuar, i gatshëm, i devotshëm dhe vizionar. gratuitamente e supporta, pubblicando in ogni nu- Quando parliamozgjidhur delleproblemin relazioni. I tillë ësht createë Prof. Carmelo con gliPandolfi abitanti i papërtuar, stranieri i gatshëm, dii devotsh questaëm dh città,e vizion arci. Komuniteti soffermeremo Komuniteti su molti shqiptaresempi, ndjehetche krenar për miqësinë gliosa della sua amiciziashqiptar ndjehet e dei krenar risultati për miqë sincheë dhe Lui arritjet ha e tij nsëë çdo parqeve fushë të jet ës.nga shteti të mbyllura me rastin mero, articoli sulla nostra Abbazia e sulla vita e valeraggiunto la pena in ogni menzionare ambito della in suaquesto vita. articolo, di ringraziamentoepidemisë. e gratitudine per il Prof. Carmelo.dhe Nel arritjet periodo e tij in në cui çdo fu` fushë të jetës. celebrato il 1000 ° anniversario del Monastero di «San Nilo» di Grottaferrata durante la stesura del bilancio per questo Due sbarchi di truppe britanniche nelle nostre spiagge. evento, sostenne l'idea di includere anche il giornale, dandogli un aiuto simbolico nella sua pubblicazione. Due sbarchi di truppeDi Auron Tare britanniche nelle nostre spiagge Di AURON TARE amente a quello che lo storico albanese ci ha portato a credere che non ci fosse collaborazione e gli inglesi dove hanno chiesto di lasciare opo due settimane di post foto di uccelli nella mia fattoria questo non è vero dal Diario della guerra dell’Unità e dalle fotografie negli altopiani meridionali dell’Albania è tempo di un po’ di scattate all’epoca. Anche le storie orali di partigiani che partecipano Dstoria. Non troppo lontano dal nostro villaggio ci sono una se- alla lotta confermano una stretta collaborazione in questa zona du- rie di spiagge dove le forze britanniche Commando nr. 2 unità atter- rante l’atterraggio. Su un interessante colpo di scena, alcuni anni fa rarono in estate e autunno del 1944. (La nostra area era il centro del- un professore britannico scrisse un articolo sulla liberazione britan- le unità partigiane che hanno preso parte a sostegno dell’atterraggio nica di Saranda, affermando che lì dove i partigiani inglesi e non i britannico) Rispettivamente Spila a Himara e Sugar Beach a Saranda partigiani albanesi che hanno liberato la città. Stranamente il suo pe- (spiaggia di Kakome). È interessante notare che questi due sbarchi zzo era tipico di una propaganda comunista che affermava che l’altra di truppe britanniche non si parla molto sulla storiografia albanese. parte non ha fatto nulla, ma era la sua parte a fare tutto. La foto che Stranamente faceva parte di un primo film albanese (uno dei peggiori sto pubblicando oggi è una foto sconosciuta di 3 soldati britannici film che abbia mai visto). Enver Hoxha il leader della resistenza par- con un partigiano albanese insieme come godersi una tazza di caffè tigiana lo cita come possibile intervento britannico nei suoi territori. dopo una possibile lotta contro le truppe tedesche. Ha protestato contro la missione militare britannica e ha chiesto che Comando J. Bettany e John Japp del n. 2 Frank Gilles della i Commandos tornassero indietro. (i suoi ricordi scritti quasi 35 anno RSR, e il partigiano Mantho Rapo. Grazie a questa foto abbiamo un dopo l’evento non ha detto tutta la verità). Tuttavia i Commandos grande momento da questa collaborazione e il nome del partigiano

britannici e le forze partigiane collaborarono sul terreno. Contrari- J. Bettany e John Japp, Frank Gilles e partigiano albanese Mantho Rapo. albanese Mantho Rapo.

Dopo due settimane di post foto di uccelli nella mia fattoria negli altopiani meridionali dell'Albania è tempo di un po' di storia. Non troppo lontano dal nostro villaggio ci sono una serie di spiagge dove le forze britanniche Commando nr. 2 unità atterrarono in estate e autunno del 1944. (La nostra area era il centro delle unità partigiane che hanno preso parte a sostegno dell'atterraggio britannico) Rispettivamente Spila a Himara e Sugar Beach a Saranda (spiaggia di Kakome). È interessante notare che questi due sbarchi di truppe britanniche non si parla molto sulla storiografia albanese. Stranamente faceva parte di un primo film albanese (uno dei peggiori film che abbia mai visto). Enver Hoxha il leader della resistenza partigiana lo cita come possibile intervento britannico nei suoi territori. Ha protestato contro la missione militare britannica e ha chiesto che i Commandos tornassero indietro. (i suoi ricordi scritti quasi 35 anno dopo l'evento non ha detto tutta la verità). Tuttavia i Commandos britannici e le forze partigiane collaborarono sul terreno. Contrariamente a quello che lo storico albanese ci ha portato a credere che non ci fosse collaborazione e gli pagina 7 Anno 18 n.2 Maggio 2020 Geologia Pusi që ndryshoi historinë e Shqipërisë Nga ASTRIT AVDULAJ vjet nën mbikëqyrjen e fuqive të mëdha nëpërmjet konsorcium prej pesë kompanish të mëdha ameri- 1920 janë të pashembullta në historinë e Shqipërisë përfaqësuesve të tyre në Komisionin Ndërkombëtar kane) kishin nga 23,75% të aksioneve, ndërsa 5% dhe u realizuan si rezultat i një mobilizimi maksimal ë vitin 1859, Edvin L. Drejku, një faturino të Kontrollit (KNK). mbeten për C.Gulbenkion. të të gjitha shtresave të shoqërisë, të cilat kuptuan se treni në pension, duke përdorur një motor të Me fillimin e Luftës së Parë Botërore, KNK nuk Shqipëria në vitin 1920, fillim i dëshpëruar, fund ishin para zhbërjes përgjithmonë të shtetit shqiptar. Nvjetër me avull, me qëllim që të nxjerrë naftë funksiononte më, mbasi pjesëtarët e tij ishin pjesë i ndritur me pranimin në Lidhjen e Kombeve Gjithashtu pati një aktivizim maksimal të diasporës shpoi një pus 22 metra të thellë, afër Tajtësvillit në të dy palëve ndërluftuese, ndërsa Shqipëria u kthye Situatën e Shqipërisë në ditët e para të fillimvitit shqiptare në të gjitha fushat, në politikë, në luftë, në Pensilvani, SHBA. thjesht në një shesh lufte të këtyre palëve. Në vitin 1920 e përcakton më së miri fjala e Fan Nolit në diplomaci, me shtyp dhe me ndihma të ndryshme. 1914 Italia qëndroi në pozicion asnjëanës, duke pri- parlament në 11 Shkurt 1924, në homazh të vdekjes Për të kuptuar më mirë arritjet e mëdha të vitit 1920, Kjo ngjarje shënoi fillimin e epokës së naftës. tur ofertën më të mirë nga palët. Ofertës së Antantës së Presidentit amerikan Willson: “Në Janar 1920 një sidomos pranimin në Lidhjen e Kombeve, le ta kra- Shpejt, blerja me ngut e tokave dhe shpimi i pu- për t’u rreshtuar me të, Ministri i Jashtëm i Italisë iu erë zije dhe dëshpërimi kish rënë në të gjithë anët hasojmë atë me pranimin e Shqipërisë 25 vjet më seve u bë një ndër bizneset kryesore në të ashtuquaj- përgjigj homologut të tij britanik me një memorandum e vendit, i cili qe si një i vdekur në agoni. Projekti vonë, kur ajo bëri kërkesën për pranimin në OKB. turat rajone nafte në Shtetet e Bashkuara. Në ato vite të dërguar në 29 Mars 1915, i cili ndër pikat krye- i copëtimit të Shqipërisë, i redaktuar prej Aleateve, Megjithëse Shqipëria në Luftën e Dytë Botërore ishte e zakonshme të dëgjoje për njerëz që papritur sore përmbante planin për copëtimin e Shqipërisë. ishte njohur dhe pritej vetëm një firmë që të bëhej u rreshtua me fitimtarët dhe numëronte 70 mijë bëheshin të pasur dhe për të tjerë që e humbnin pa- Ky plan u përfshi në Traktatin e Fshehtë të Londrës, i një fakt definitiv. Firma që mungonte ishte ajo e luftëtarë që ndoqën nazistët deri në Vishegrad, ajo u surinë e fituar. Si për ironi, Edvin Drejku, njeriu që nënshkruar nga palët më 26 Prill 1915. Një muaj më Presidentit Willson, firmë që nuk u vu në atë pro- pranua në OKB vetëm mbas 10 vjetësh, në 14 Dhje- hapi pusin e parë të naftës në Pensilvani, ishte njëri vonë Italia i shpalli luftë Austro-Hungarisë dhe Gjer- jekt aq të padrejtë. Presidenti Willson jo vetëm nuk tor 1955 duke u bërë antari i 176 i saj! Pse u pranua nga ata që e humbën gjithë pasurinë e tyre. Pavarë- manisë. Lufta e Parë Botërore përfundoi në 11 Nën- e vuri firmën, po u përgjeq edhe me Dy nota, me edhe atëherë kur pengesat e mospranimit nuk kishin sisht nga lulëzimi i jashtëzakonshëm i tregtisë së naf- tor 1918 me fitoren e Antantës. Pasojë e kësaj lufte të cilat mpronte të drejtën e Shqipërisë së vogël për rënë kjo mbetet të analizohet!? tës, e ndoshta për shkak të këtij lulëzimi, industria ishte rënia e katër perandorive, dy nga të cilat ajo vetë qeverim, dy nota që janë dy nga xhevairet më e naftës në Pensilvani shpejt pësoi për herë të parë Austro-Hungareze dhe Gjermane kishin qënë baza të ndritshëm të karierës së tij të shkëlqyer. Ato nota SHKAQET E PAQËNDRUESHMËRISË POLI- humbje. Çmimi i naftës ra nga 20 dollarë për fuçi në për krijimin e shtetit shqiptar. Shqipëria nuk kishte ndaluan copëtimin e Shqipërisë dhe na dhanë kohë TIKE NË SHQIPËRI NË VITET 1921-1924 10 cent për fuçi. Mbiprodhimi dhe spekulimi çuan në marrë pjesë në luftë, por ajo kishte qënë shesh lufte të marrim frymë dhe të gatitim lirinë e Shqipërisë që Në vitet 1921 deri në 1924 qeveritë shqiptare uljen e menjëhershme të çmimeve, e si pasojë disa dhe plaçkë lufte e përcaktuar për t’u ndarë. Përfituesit gëzojmë sot…Dhe si u hoq nga fuqia Presidenti Will- kanë ndryshuar 12 herë. Në këtë situatë kanë ndi- puse shteruan shpejt. Një kujtim i veçantë i atyre ko- e kësaj plaçke ishin në radhët e fituesve të luftës: Ita- son, kush e mori mprojtjen e Shqipërisë? Ishte Lidhja kuar faktorë të brëndshëm si niveli i ulët i zhvillimit hërave është qyteti i Pitolit, në Pensilvani, i cili sot lia një nga katër fuqitë kryesore; Greqia megjithëse e Kombeve, krijesa e Presidentit Willson.” ekonomik të vendit dhe pamjaftushmëria e mbled- ka mbetur një qytet fantazmë. Ai u ndërtua, lulëzoi ishte rreshtuar me Antantën nga fundi i luftës dhe Me mosfirmosjen e projektit të copëtimit të Shq- hjes së të ardhurave buxhetore, mungesa e kapitalit dhe pastaj u braktis. E gjithë kjo ndodhi në një hark Serbia, e cila me 1 Dhjetor 1918, vetëm njezetë ditë ipërisë u bë hapi i parë, por për të konsoliduar shtet- vendës, mungesa e përvojës demokratike të popullit kohor prej pak më shumë se një viti e gjysmë. Këto mbas mbarimit të luftës, me mbështetjen e Antantës formimin e shtetit të parë të shqiptarëve një projekt dhe të qeverisjes së tij nga klasa politike etj. Për vetë ulje-ngritje do të bëheshin pjesë e pandashme e his- ishte bërë pjesë e Mbretërisë Serbe-Kroate-Sllovene. i ri ishte hartuar nga aleatët anglo saksonë dhe prej gjendjen e krijuar faktorët e jashtëm kanë qënë për- torisë së naftës. Konferenca e Paqes e Parisit u mblodh nga 18 Janari muajsh po punohej për zbatimin e tij. Synimi i ketij caktues në situatën politike të vendit dhe këtu nuk 1919 deri në 21 Janar 1920. Në kuadër të kësaj kon- projekti ishte që Shqipëria të ishte një shtet me pa- bëhet fjalë vetëm për ndikimin e vendeve fqinje me PUSI I PARË NË SHQIPËRI ference u përpilua dhe marrëveshja për copëtimin e varësi të plotë në kufijtë e vendosur në 29 Korrik synimet e tyre territoriale, por për interesat dhe ri- Zbulimi i vendburimeve të naftës në shumë pjesë Shqipërisë midis Italisë dhe Greqisë e firmosur në 29 1913 në Londër të rikonfirmuar nga ndërkombëtarët, valitetin e fuqive të mëdha për të kontrolluar burimet të tjera të botës pati një ndikim të madh në ekonomi korrik 1919 nga Titoni-Venizellos. Të gjitha gjasat e në mënyrë që ajo të kishte sovranitet të plotë qeveris- e naftës që mendohej të kishte Shqipëria mbas daljes dhe në politikë. Sigurimi i burimeve energjetike, sido- kohës tregonin se copëtimi i Shqipërisë dhe asgjësimi je mbi territorin dhe pasuritë e veta kombëtare. Këtij së të dhënave për pusin e shpuar në Drashovicë. mos të hidrokarbureve, ka përcaktuar gjeopolitikën, i pavarësisë së saj ishin të sigurta. qëllimi i shërbeu mbajtja e Kongresit Mbarëkombëtar Më lart treguam se britanikët luajten rol vendim- ndërtimin e strategjive afatgjata të fuqive të mëdha, të Lushnjës në 21-31 Janar 1920, i cili miratoi Aktin tar në përgatitjen dhe sigurinë e Kongresit të Lushnjës si dhe ka qënë shkaku kryesor i rivaliteteve, konflik- GJEOPOLITIKA E NAFTËS NË FILLIM TË Themeltar Kushtetues për Pavarsinë e Plotë të Shq- dhe në pranimin e Shqipërise në Lidhjen e Kombeve, teve dhe luftrave në planetin tonë. Rasti i Shqipërisë SHEKULLIT TË NJËZETË ipërisë, duke hedhur poshtë çdo përpjekje për ceni- që si shpërblim për këtë të merrnin monopolin në tregon qartë se zbulimi i naftës një shekull më parë Në vitin 1901 britaniku William D’Arcy mori min e kufijve të saj. Mbasi e quajti të rrëzuar Qeverinë kërkimin dhe shfrytëzimin e naftës, mbasi në rast se ndryshoi qasjet gjeopolitike të kohës, duke ndaluar koncesionin të zbulojë dhe shfrytëzojë burime nafte e Durrësit, Kongresi zgjodhi Këshillin e Lartë prej 4 në Shqipëri do të zbuloheshin sasi të konsiderueshme copëtimin e Shqipërisë Londineze dhe garantimin e në Iran. Në vitin 1908 u zbulua naftë dhe në vitin vetësh, në funksionin e Kryetarit të Shtetit, Këshillin nafte cilësore, për shkak të kostos së transportit ajo qenies së shtetit të parë të shqiptarëve. 1909 u krijua Shoqëria Anglo-Persiane e Naftës Kombëtar prej 37 vetësh, Qeverinë me Kryeministër do të konkuronte naftën e Iranit dhe Irakut, ku ata Për gjurmë të naftës në territorin shqiptar, his- (APOC). Në vitin 1914 vetë Qeveria Britanike mori Sulejman Delvinën dhe caktoi kryeqytet Tiranën. Një kishin kontrollin. Në 25 Mars 1921 nga Qeveria me torianët e lashtësisë shprehen që gati 20 shekuj më kontrollin e kësaj kompanie. Në fund të shekullit të problem i madh për Kongresin e Lushnjës ishte sigu- kryeministër Iliaz Vrionin, u ndërmor iniciativa për të parë. Në mars të vitit 1875, Qeveria Osmane dha Nëntëmbëdhjetë, nga kërkimet e bëra, ishte rritur ria e mbajtjes së tij, mbasi ai ishte midis dy armiqve; paraqitur në parlament një projekt për dhënie konc- të drejtën koncesionare për kërkime të bitumit të besimi se në Mesopotami (Iraku dhe Siria) që ishte forcave të ushtrisë italiane që ndodheshin në Vlorë esioni të naftës për “D’Arcy Exploration Company”, Selenicës duke krijuar mundësinë e një industrie të pjesë e Perandorisë Osmane, kishte rezerva të kon- dhe forcave të qeverisë së Durrësit. Eshtë fakt i njo- një filial ky i kompanisë Anglo Persiane të Naftës. re nxjerrëse shqiptare, e cila për shumë vite mbeti e siderueshme nafte. Për këtë arsye në vitin 1912 në hur se majori anglez Morton Frederik Iden kishte Ky projekt nuk arriti të prezantohej në parlament për vetmja industri minerare në vend. Me rilindjen e këtij Stamboll u krijua Kompania Turke e Naftës (TPC), muaj që lëvizte nëpër Shqipëri duke takuar delegatët shkak të krizës së kabinetit qeveritar, i cili u detyrua aktiviteti minerar Shqipëria tërhoqi vëmendjen e gje- ku aksionerë ishin shoqëri të mëdha europiane, si e Kongresit dhe organizuar sigurinë e lëvizjes së tyre. të krijojë një qeveri koalicioni, pasojë kjo e rritjes së ologëve të ndryshëm, të cilët realizuan në disa pjesë Deutsche Bank, Kompania Anglo Saksone e Naftës, Në një nga këto lëvizje duke kaluar Urën e Matit, atij rivalitetit midis aleatëve dhe ndikimit të tyre në par- të territorit, zhvillimin e disa kërkimeve gjeonaftëm- Banka Kombëtare e Turqisë dhe biznesmeni turk i zunë pritë i vranë dy nga shoqëruesit dhe e pla- lamentin shqiptar. bajtëse. Rreth vitit 1914, gjeologët e ushtrisë italiane, me origjinë armene C.Gulbenkian. Në vitin 1914, gosën në krah. Megjithatë ai vazhdoi punën e tij dhe Veçanërisht e pakënaqur nga kjo situatë ishte Ital- e cila ishte vendosur në ishullin e Sazanit, vunë re kur Shoqëria Anglo Persiane e Naftës zotëronte 50 gjatë ditëve të Kongresit organizoi konkretisht forca ia, së cilës futja në luftë i kishte kushtuar rreth 700 mijë në det shënja nafte dhe, duke i gjurmuar ato, zbu- përqind të kapitalit të TPC, ajo mori premtimin për të armatosura që mbrojtën punimet e tij. Kongresi të vrarë, rreth 1 milion të plagosur dhe 22 miliard lira luan se vinin nga Lumi i Shushicës, i cili kalon në dhënien e koncesionit nga Qeveria Osmane, por fil- në fillim të punimeve të tij bëri homazhe për Abdyl deficit buxhetor. Mosmbajtja e premtimeve të Traktatit Drashovicë të Vlorës. Shumë të interesuar ata zhvil- limi i luftës i ndërpreu planet për kerkimin e naftës. Ypin, një nga iniciatorët dhe delegat i tij, i cili pak të Fshehtë të Londrës krijoi në mbarë Italinë ndjenjën luan studime të gjithanshme dhe projektuan shpimin Ishte pikërisht konflikti për zotërimin e burimeve të ditë para u vra nga njerëzit e Qeverisë së Durrësit e tradhtisë nga aleatët. Kjo pakënaqësi masive, ashtu e një pusi nafte. naftës së Irakut një nga shkaqet kryesore, që çoi në për të trembur delegatët e tjerë që të mos shkonin në si në Gjermani barra e reparacioneve të rënda të luftës Kështu, plot një shekull më parë me fillimin e 6 shpërthimin e Luftës së Parë Botërore. Kongres. Mbas Kongresit të Lushnjës, u rrit fryma çoi në lindjen dhe marrjen e pushtetit nga nazistët, mujorit të dytë të vitit 1917 nën drejtimin e kapit- Gjatë luftës nevojat për naftë dhe rëndësia e saj u atdhetare dhe filluan organizimet për të bërë reale edhe në Itali çoi në rritje të përgjithshme të fashizmit enit Plate të Marinës Italiane, të gjeologut Madalena rritën jashtëzakonisht shumë; pa karburant nuk mund pavarësinë e Shqipërisë në të gjithë territorin e saj. dhe krijimin e qeverisë fashiste nga Musolini në Tetor dhe të teknikut të naftës inxh.Amoretti, në luginën e të lëviznin luftanijet, aeroplanët, tanket dhe mjetet e Një nga epopetë më të lavdishme është ajo e Luftës 1922. Në këtë periudhë rivaliteti midis Perandorisë Shushicës afër fshatit Drashovicë filloi puna për shpi- tjera të motorizuara. Shërbimet inteligjente të shteteve së Vlorës për të larguar prej andej ushtrinë italiane. Britanike dhe Shteteve të Bashkuara për zotërimin min e një pusi për nxjerrjen e naftës. Aty u morën dhe të kompanive të mëdha, kishin përparësi çdo Luftëtarët nga krahina e Vlorës dhe nga shumë kra- e fushave naftëmbajtëse kishte arritur kulmin. Si pa- shenja të naftës në thellësinë 71,4 m , 81 m , 119 informacion që lidhej me mundësitë e kërkimit dhe hina të tjera të Shqipërisë, të mbështetur nga Qeveria sojë e pakënaqësisë për mënyrën e shpërndarjes së dhe 125 m dhe në thellësinë 101 m, u eksperimentua zbulimit të vendburimeve të reja të naftës. Megjithë e Tiranës, filluan sulmin mbi ushtrinë italiane në 5 burimeve të naftës, veçanërisht atyre të Mesopotamisë niveli produktiv i pusit, nga i cili u nxorën fillimisht synimet e italianëve për të mbajtur sekret të dhënat e Qershor 1920 dhe në 2 Gusht 1920 u nënshkrua Pr- nga ana e britanikëve, amerikanët kishin vendosur të 3,500 litra në ditë. Ky ishte shpimi i pusit të parë të pusit të shpuar në Drashovicë, qarqe të interesuara, otokolli i Tiranës, ku Qeveria e Romës deklaronte se luftonin fort për naftën në Shqipëri. Zyrat e ministrive kryer në territorin shqiptar, me anë të të cilit u kon- në radhë të parë anglezët, i morën informacionet e “ Respektonte sovranitetin shqiptar mbi Vlorën dhe dhe të parlamentit në Tiranë frekuentoheshin gjithnjë firmua ekzistenca e naftës në Shqipëri. Për më tepër duhura dhe filluan ta shohin Shqipërinë si një vend tërësinë tokësore të Shqipërisë”. Një muaj më vonë dhe më shumë nga përfaqësues të Sinclar Oil Com- rezultoi të ishte një naftë cilësore e lehtë me densitet me interes të madh dhe të bëjnë projekte për të sigu- trupat italiane ishin tërhequr nga Vlora. Kjo ishte një pany dhe nga Standard Oil Company të Neë Yorkut. 0,78-0,94 gr/cm kub. Ekipi i shpimit, i entuziazmuar ruar përfitimet e veta. Henry Berenger, shkrimtar fitore e madhe, por edhe një mesazh për pretendimet Nisi ndërkohë një fushatë e vërtetë konkruence midis me rezultatet e marra, e vazhdoi punën deri në 6 mu- dhe politikan i shquar francez, në 12 Dhjetor 1919 i territoriale të fqinjëve jugorë dhe veriorë. partnerëve të kontraktuar të cilët vijuan të avanconin jorin e dytë të vitit 1918 duke e çuar pusin deri në shkruan një notë kryministrit të vet Zhorzh Klemanso Në 12 Tetor 1920 Qeveria Shqiptare bëri kushtet gjithnjë e më shumë për shtetin (edhe pse thellësinë 200m. Në këtë fazë për efekt të ruajtjes së nga Londra, ku ai kishte për detyrë të përgatiste ta- kërkesë për pranimin në Lidhjen e Kombeve, e cila ishin të bindur se ata nuk do t’i respektonin) dhe in- sekretit u vendos të ndërpritet puna dhe vetëm në kimin e ardhshëm France-Britani në kuader të Kon- në 15 Nëntor 1920 do të mblidhej në Gjenevë në të fluencuan në opinionin publik nëpërmjet mjeteve të vitin 1924 të dhënat e marra nga pusi i shpuar në ferencës së Paqes, në funksionin e Komisionerit të parën Asamble të saj. Në 12 Nëntor 1920 mbërriti shtypit lokal, duke kërkuar që të fitonin simpatinë e Drashovicë u bënë publike nga gjeologu Madalena. Përgjithshëm të Naftës dhe të Lëndëve Djegëse, në të delegacioni shqiptar i kryesuar nga Fan Noli, i cili partive parlamentare të opozitës. Pretendentëve Anglo cilën theksonte se “Ëho ëill have the oil ëill have the filloi të plotësojë dokumentacionet e pranimit. Mbas Saksonë u ishin shtuar edhe Francezët të cilët kishin SHQIPËRIA DHE GJEOPOLITIKA NË domination” (Kush do të ketë naftën do të sundojë). shumë debatesh, kërkesa e Shqipërisë me raportin legalizuar në Paris një “Sindikatë Franko Shqiptare” BALLKAN NË FUND TË LUFTËS SË PARË Garantimi i burimeve të naftës mori prioritet absolut 8 pro dhe 13 kundër, me arsyrtimin që të shtyhej dhe dy ndërmarrje financiare private ”Shoqëria Ital- BOTËRORE mbi çdo interes tjetër të fuqive kryesore të Antantës, deri sa të rregullohej statusi ndërkombëtar i saj, nuk iane e Minierës së Selenicës” dhe “Grupi Londinez H Shpallja e pavarësisë së Shqipërisë nga Peran- që dolën fitimtarë të Luftës së Parë Botërore. Kjo fitoi në Komisionin e Pestë, i cili shqyrtonte kërkesat H Rushton”. Problemi i dhënies së koncensioneve po doria Osmane në 28 Nëntor 1912, e realizuar nga u tregua më së miri në Konferencën e San Remos për pranim. Në këto kushte kryetari i këtij komisioni merrte një predominancë të rëndësishme në politikën diplomati i shquar Ismail Qemali ishte shumë e mbajtur në 19-26 Prill 1920, pasuar nga Traktati i Lordi Cecil, përfaqsues i Afrikës së Jugut, e ngriti e brëndëshme e të jashtme shqiptare. rëndësishme për krijimin e një shteti shqiptar. Ky akt Sevrës në 10 Gusht 1920, që përcaktuan interesat e problemin në Asamble, duke argumentuar prani- Pranimi i Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve e i kryer në kushtet kur, si rezultat i Luftrave Ballkanike këtyre fuqive të mëdha, të cilat lidheshin me rikonfig- min e Shqipërisë. Mbas mbështetjes që i bënë atij, ndihmoi atë për njohjen ndërkombëtare. Vendimi i gati i gjithë territori ishte i pushtuar nga ushtritë e urimin e territoreve të ish Perandorisë Osmane dhe përfaqësues të tjerë të vendeve pjesë të Perandorisë Konferencës së Ambasadorëve në Paris në 9 Nentor fqinjëve veriorë dhe jugorë, nuk mund të realizohej në rradhë të parë me Mesopotaminë, ku mendohej se Britanike, si Kanadaja, India dhe vetë Britania, Shq- 1921 rikonfirmoi Shqipërinë si shtet të pavarur dhe pa mbështetjen e drejtpërdrejtë të Perandorisë Aus- kishte rezerva të mëdha të naftës. Mbas këtij rikonfig- ipëria në 17 Dhjetor 1920 u bë antare e 43 e Lidhjes sovran, në kufijtë e përcaktuar në 1913 duke njohur tro-Hungareze dhe ndikimin pozitiv të Italisë, e cila urimi, TPC mori nje koncesion për naftë nga Qeveria së Kombeve, me 35 vota pro, 7 abstenime dhe asnjë de jure dhe de facto qeverinë shqiptare. Nuk mund të kishte interesat e veta. Mbas tetë muajsh, më 29 Kor- e Irakut në vitin 1925 për 20 vjet. Në Tetor 1927 votë kundër. Kjo ishte një ngjarje shumë e madhe, themi të njëjtën gjë për mbështetjen e Shqipërisë nga rik 1913, Konferenca e Ambasadorëve në Londër në Kirkuk të Irakut u zbulua naftë. Ky zbulim mbas mbasi tani për fatet e Shqipërisë nuk do të diskuto- Lidhja e Kombeve në drejtim të ekonomisë, megjithë caktoi kufijtë e Shqipërisë, duke lënë jashtë trojeve shumë negociatave coi në rikonfigurimin e interesave hej dhe të merreshin vendime nëpër kulisa, por në kërkesat e përsëritura nga ana e qeverive shqiptare, etnike rreth 60% të territorit dhe dy të tretat e shq- të aksionerëve ku Anglo Persian Oil, Royal Dutch/ institucione ku do të debatohej dhe do të dëgjohej duke ndikuar edhe këtu rivaliteti i fuqive të mëdha. iptarëve. Gjithashtu Shqipëria do të ishte për dhjetë Shell, Kompania Franceze e Naftës dhe NEDC (Një edhe zëri i përfaqsuesve të saj. Këto arritje të vitit Antichità Anno 18 n.2 Maggio 2020 pagina 8

La bataglia di Strato Beteja e Stratos Preparato da HASAN ALIAJ che nello stesso tempo i nemici sarebbero apparsi TUÇIDIDI e detit me flotën, nuk u bashkuan për të mbështetur dalla parte del mare con la flotta, non si riunirono njëri-tjetrin, por çdo popullsi u vendos të ruajë ter- TUCIDIDE per sostenersi a vicenda, ma ogni popolazione si ë të njëjtën verë, jo shumë pas këtyre fak- renet e veta, dhe i dërgonin misione diplomatike te mise a guardia delle proprie terre, e inviavano teve, Ambraciotët dhe Kaonët, të cilët do- Formione, duke e ftuar që t’i ndihmojë. Formione u ella stessa estate, non molto dopo questi fatti, ambascerie a Formione, invitandolo a soccorrerli. Nnin të nënshtronin gjithë Akarnaninë dhe përgjigj se nuk e kishte të mundur të linte Naupaton gli Ambracioti e i caoni, che volevano sot- Formione rispose che non gli era possibile lasciare ta shkëpusnin nga Athina, ia mbushën mendjen të pambrojtur, sepse një flotë përgatitej që të nisej Ntomettere tutta l’Acarnania e staccarlo da Naupatto indifesa, poiché una flotta si preparava Spartës që të organizojë një flotë nëpërmjet for- nga Korinti. Ndërkaq Peleponezët dhe aleatët, të Atene, indussero Sparta ad allestire una flotta per a salpare da Corinto. Frattanto i Peloponnesi e gli cave aleate dhe të dërgojë një mijë hoplitë (ushtarë ndarë në tri trupa, synonin mbi qytetin e Stratëve mezzo delle forze alleate, e ad inviare mille opliti alleati, divisisi in tre corpi, puntavano sulla città të falangës greke) në Akarnani. Thoshin se, nëse me qëllimin për të fushuar në afërsi të tij, e të kalo- nell’Acarnania. Dicevano che, se Sparta si fosse degli Strati con la mira di accamparsi nelle sue Sparta do të ishte bashkuar me ta me një flotë dhe, nin muret me forcë, nëse fjalët nuk do ia dilnin të unita a loro con una flotta e, insieme, con un eser- vicinanze, e di tentarne le mura con la forza, se së bashku, me një ushtri tokësore, duke mos mun- ishin bindëse. cito terrestre, non potendo gli Acarnani accorrere le parole non fossero riuscite persuasive. Al cen- dur Akarnanët të ngarendnin nga bregu, pasi të ta Në qendër të ushtrisë përparonin Kaonët dhe dalla costa, dopo essersi agevolmente impossessati tro dell’esercito avanzavano i Caoni e gli altri bar- kishin zotëruar me lehtësi Akarnaninë do të mund barbarët e tjerë, në të djathtën e tyre Leukadët dhe dell’Acarnania sarebbero divenuti padroni anche di bari, alla loro destra i Leucadi e gli Anattori con të ishin bërë zotërues edhe të Zaçintos dhe të Ke- Anatorët me aleatët e tyre, në të majtë Knemo me Zacinto e di Cefallenia, e gli Ateniesi non avreb- i loro alleati, alla sinistra Cnemo con i Pelopon- falenisë, dhe Athinasit nuk do të mund të presin Peleponezët dhe Ambraciotët. Këto reparte ishin të bero più potuto incrociare come prima tutt’intorno nesi e gli Ambracioti. Questi reparti erano sepa- më rrugën si përpara përreth Peleponezit. Dhe do ndara nga distanca të mëdha, dhe në disa pika as që al Peloponneso. E si sarebbe potuto anche sperare rati da grandi distanze, e in certi punti nemmeno të ishte mundur edhe të shpresohej në marrjen e shiheshin njëra me tjetrën. Helenët marshonin në nella presa di Naupatto. Accolta la proposta, i La- si vedevano l’un l’altro. Gli Elleni marciavano in Naupatit. Me të pranuar propozimin, Lacedemo- rend beteje dhe duke qëndruar me kujdes, derisa cedemoni inviarono immediatamente su poche navi ordine di battaglia e tenendosi in guardia, finché nët dërguan menjëherë mbi pak anije Knemon, që fushuan në vend të përshtatshëm. Ndërsa, Kaonët, Cnemo, che era ancora navarca, con degli opliti, e si accamparono in luogo adatto. I Caoni invece, ishte akoma komandant flote, me disa hoplitë, dhe i plot me besim në vetveten, dhe të njohur nga ato diedero ordine alla flotta della lega di allestirsi al pieni di confidenza in sé stessi, e riconosciuti da dhanë urdhër flotës së lidhjes të organizohen sa më banorë të kontinentit si popullsia më luftarake, nuk più presto a recarsi a leucade. I Corinzi erano i più quegli abitanti del continente come la popolazione shpejt e të shkojnë në Leukade. Korintianët ishin u ndalën për të fushuar, dhe, duke përparuar me entusiasti nel voler soccorrere gli Ambracioti, che più guerriera, non si fermarono per accamparsi, e, më entuziastët në dëshirën për të ndihmuar Am- nxitim me barbarët e tjerë, llogaritnin të merrnin erano loro coloni. La flotta di Corinto, di Sicione, e avanzando precipitosamente con gli altri barbari, braciotët, që ishin koloni të tyre. Flota e Korintit, e qytetin me sulmin e parë, sikur kjo gjë t’u përkiste delle regioni prossime era in preparazione; quella di contavano di prendere la città al primo assalto, sic- Sicionisë, dhe e rajoneve të afërta ishte në përgatitje vetëm atyre. Stratët e ditën se ata, me të lënë Hele- Leucade, di Anattorio, di Ambracia, giunta prima, chè la gesta appartenesse a loro soltanto. Gli Strati e sipër; ajo e Leukades, e Anatorios, e Ambracisë, nët, vazhdonin të përparonin, dhe, duke llogaritur attendeva a Laucade. Cnemo poi e i suoi mille seppero che essi, lasciati gli Elleni, continuavano pasi mbërriti përpara, priste në Laukade. Knemo, se po t’i mundnin ndërsa ishin të izoluar, opliti, passati sfuggendo al controllo di Formione, l’avanzata, e, calcolando che se li avessero vinti pastaj, dhe një mijë holpitët e tij, pasi kaluan duke Helenët nuk do të vinin njësoj në takim, predis- che era a capo delle venti navi attiche di guardia nei mentre erano isolati, gli Elleni non si sarebbero iu shmangur kontrollit të Formiones, që ishte në pozuan disa prita përreth qytetit dhe, me t’u afruar pressi di Naupatto, prepararono subito la spedizione più egualmente fatti incontro, predisposero im- krye të njëzet anijeve antike të rojës pranë Naupa- Kaonët, i sulmuan duke lëvizur nga qytetit dhe nga di terra. Con lui erano come truppe elleniche uo- boscate nei dintorni della città e, avvicinandosi i tit, përgatitën menjëherë ekspeditën tokësore. Me të pritat. Paniku i zuri trupat dhe Kaonët pësuan hum- mini di Amracia, di Leucade, di Anattorio, e i mille Caoni, li assalirono muovendo addosso dalla città e ishin si trupa helenike burrat e Amracias, të Leu- bje të mëdha; barbarët e tjerë, duke i parë të shpar- Peloponnesi che, venendo, aveva portato con sé; dalle imboscate. Il panico s’impadronì delle truppe kadesë, të Anatorios, dhe një mijë Peleponezët që, talluar, nuk rezistuan më shumë dhe ia mbathën come truppe barbare, mille Caoni non retti a regime e i Caoni subirono gravi perdite; gli altri barbari, duke ardhur, kishte marrë me vete; si trupa bar- “nga sytë këmbët”. Në asnjërin prej dy fushimeve monarchico, di cui erano a capo in carica per un vedendoli battuti, non resistettero oltre e si volsero bare, një mijë Kaonë jo të mbajtur me një regjim helenike nuk kishte ardhur lajmi për betejën, sepse anno Fozio e Nocanore, appartenenti alla famiglia in fuga. In nessuno dei due accampamenti ellenici monarkik, ku ishin në krye për një vit Focio dhe barbarët kishin përparuar shumë, dhe Helenët che deteneva il comando. Con i Caoni prendevano era giunta notizia della battaglia, perché i barbari Nokanore, që i përkisnin familjes që mbante kom- mendonin se po afroheshin për të përgatitur fush- parte alla spedizione i Tesproti non retti a regime erano avanzati d’assai, e gli Elleni credevano che andimin. Me Kaonët merrnin pjesë në ekspeditë ën e tyre. Por, meqenësë barbarët në arratisje u monarchico. si affrettassero per disporre il proprio campo. Thesprotët që nuk kishin një regjim monarkik. Në hodhën mes tyre, i pranuan, dhe, pasi i bashkuan A capo dei Molossi e degli Atintani era Sali- Ma, poiché i barbari in fuga si gettarono fra krye të Molosëve dhe të Atintanëve ishte Saliçinti, fushimet, për atë ditë nuk lëvizën prej aty. Stratët cinto, tutore del re Taripo ancora ragazzo, e, dei loro, li accolsero e, riuniti gli accampamenti, per tutor i mbretit Tarip akoma djalosh, dhe, të Para- nuk bënë luftë të drejtpërdrejtë me ta, sepse akoma Paravei, Oredo loro re. Mille Oresti, dei quali era quel giorno non si mossero da lì. Gli Strati non venjve, Oredi mbreti i tyre. Një mijë Orestë, mbret i nuk ishte shfaqur ndihma e Akarnanëve; por, nga re Antioco, facevano parte della spedizione, con i vennero con essi alle mani, perché non era ancora të cilëve ishte Antioku, ishin pjesë e ekspeditës, me larg, gjuanin me hobe, duke krijuar një situatë të Paravei sotto il comando di Oredo, col consenso apparso l’aiuto degli altri Acarnani; ma da lontano Paravenjtë nën komandën e Oredos, me pëlqimin vështirë, meqenëse pa armë mbrojtjeje nuk mund të di Antioco. Anche Perdicca, di nascosto di Atene, tiravano con le fionde, creando una situazione dif- e Antiokos. Edhe Perdika, fshahurazi nga Athina, lëvizej, dhe Akarnanët shquhen për aftësi të mëdha inviò mille Macedoni, che giunsero più tardi. Cne- ficile, poiché senz’armi di difesa non ci si poteva dërgoi një mijë Maqedonas, që mbërritën më vonë. në përdorimin e hobes. mo avanzava con queste truppe, senza attendere muovere, e gli Acarnani godono fama di grande Knemo përparonte me këto trupa, pa pritur flotën Me të rënë nata, Knemo u tërhoq me nxitim la flotta corinzia. Durante la marcia attraverso il abilità nell’uso della fionda. korintase. Gjatë marshimit nëpërmjet territorit të me ushtrinë drejt lumit Anapo, që është larg nga territorio di Argo, e poi dell’Acarnania vera e pro- Calata la notte, Cnemo si ritirò in fretta con Argos, dhe pastaj të vetë Akarnanisë, plaçkitën Lim- Strato tetëdhjetë stadje. Ditën në vijim nënshkroi pria, saccheggiarono Limnea, villaggio indifeso da l’esercito verso il fiume Anapo, che dista da strato nenë, fshat i pambrojtur nga mure. Arritën kështu një armëpushim për të mbledhur kufomat dhe, mura. Giunsero così a Strato, la città principale ottanta stadi. Il giorno seguente stipulò una tregua në Strato, qyteti kryesor i Akarnanisë, duke konsid- meqenëse Eniadët gjendeshin për miqësi mes tru- dell’Acarnania, ritenendo che, se avessero anzi- per raccogliere le salme e, poiché gli Eniadi si tro- eruar që, nëse para së gjithash do ta kishin pushtuar pave të tyre, u tërhoq në vendin e tyre përpara se tutto conquistata questa, avrebbero facilmente sot- vavano per amicizia tra le sue truppe, si ritirò nel këtë, do të kishin nënshtruar lehtësisht pjesën tjetër. t’i vinin ndihmat armikut. Prej aty, secili u kthye tomesso il resto. loro paese prima che arrivassero gli aiuti al nemi- Kur Akarnanët morën vesh se një ushtri e në atdhe. Stratët lartësuan një trofe për betejën Quando gli Acarnani appresero che un nu- co. Di lì ognuno tornò in patria. Gli strati eressero shumtë kishte pushtuar territoret e tyre, dhe që në kundër barbarëve. meroso esercito aveva invaso il loro territori, e un trofeo per la battaglia contro i barbari. të njëjtën kohë armiqtë do të ishin shfaqur nga ana (Përktheu: Nikolin Sh. Lëmezhi) pagina 9 Anno 18 n.2 Maggio 2020 Antichità Festa pagane e adhurimit të Diellit

nga DR.LUFTULLA PEZA DR.LILJANA PEZA

‘KRISHTLINDJA’ ËSHTË FESTË PAGANE (PELLAZGE) E ADHURIMIT TË DIELLIT

ë ditët e sotme Krishtlindja është festë popullore në botën kristiane, por në kohët Ne lashta në këtë datë festohej festa pagane (pellazge) e Adhurimit të Diellit, një ditë e shenjtë për paganët. Festimi bëhet kur ditët fillojnë të zgjaten, dhe kjo ndodh në Hemisferin Verior në mes të dimrit, më 25 dhjetor. Shumë fe në histori kanë pretenduar Diellzgjatjen (solsticin) e dimrit si një ditë e shenjtë, por historikisht paganët njihen të parët dhe ishin ata, që festonin madhërishëm festën e madhe të Perëndisë së Diellit në këtë ditë. Për shqiptarët historitë, që lidhen me paganët dhe historia e Adhurimit të Diellit kanë rëndësi të madhe, sepse shqiptarët janë populli më i vjetër i vërtetuar historikisht, që e ka origjinën tek paganët, pellazgët dhe pasadhësit e tyre dhe Adhurimi i Diellit ka qenë festë e stërgjyshëve të tyre. Deri më 24 dhjetor ditët e vitit vijnë duke u gjuha e lashtë pellazge. Edhe për emrin e Jezusit është një nga shtyllat kryesore të fesë pagane. krishterët festojnë lindjen e Jezu Krishtit, vetë data zvogluar. Pikërisht më 25 dhjetor fillon diellzgjatja, kristianët huazuan emrin e kryezotit Zeus Pellazg: Adhuruesit e Perëndisë Diell, perëndia e parë e dhe disa nga zakonet që ne kemi arritur të lidhemi sepse dita fillon të bëhet më e gjatë, duke i marrë JEZUS = JE ZEUS = JE ZeUS = JEZUS. Kështu njerzimit. Festohej fitorja e forcës së Diellit mbi me Krishtlindjet, evolucionarisht kanë evoluar natës çdo ditë disa minuta d.m.th. dielli ndriçon nga Zeusi Pellazg u krijua Jezusi i krishterë. Prof. forcat e errësirës, që përpiqen ta shtypin atë. nga traditat pagane që festojnë Ditën e Diellit, më shumë tokën. Ky ndryshim ka qenë i njohur Hutton, një historian me përvojë në fushën e Mario Righetti, një liturgjist i njohur katolik, diellzgjatjen e dimrit. qysh në kohrat e lashta nga popullsia pagane, studimit të paganizmit, përmend Krishtlindjen shkruan: “Kisha e Romës, për të lehtësuar Sipas historianit Kenneth C. Davis, Krishtlindja prandaj njihet tradita e lashtë pagane e Adhurimit në librin e tij të vlefshëm për historinë e pranimin e besimit nga masat pagane, e gjeti të u festua qysh në shekullin e katërt, duke sugjeruar të Diellit, duke nderuar ciklin natyror për mijëra Paganizmit. “Është gjithashtu absolutisht e saktë përshtatshëm që të themelohej 25 Dhjetori si festa se ajo nuk kishte pothuajse asnjë lidhje me Jezu vjet. që disa zakone folklorike britanike kanë zbritur e lindjes së përkohshme të Krishtit, për t’i larguar Krishtin. Shumë elementë tradicionalë fetar të drejtpërdrejt nga ritualet pagane, siç është [...] ata nga festa pagane, e festuar në të njëjtën ditë Një zakon tjetër për të cilin mund të Krishtërimit datohen para lindjes së krishtërimit, dhënia e dhuratave dhe dekorimi i shtëpive me për nder të ‘Diellit të Pamposhtshëm’. “Ishte falënderojmë paganët janë edhe Pemët e sepse janë marrë nga paganët. Jo vetëm, që të gjelbërim.”(Hutton 1999). “Shumica e zakoneve një zakon i kombeve për të festuar në të njëjtën Krishtlindjeve. Davis sqaroi se pemët me krishterët e morën festën e Diellit, por e emruan të Krishtëlindjes, në të vërtetë, bazohen në 25 dhjetor ditëlindjen e Diellit, në të cilën ata gjelbërim të përhershëm sinjalizuan “kthimin e atë me fjalën “Krishtlindje”, dhe nën shembullin festat e vjetra pagane, Saturnalia Romake dhe ndezën dritat në shenjë feste. Në këto solemnitete jetës” dhe “dritën”, pasi diellzgjatja e dimrit do e faltoreve pagane u ndërtuan kishat dhe vende të Yule Skandinave dhe Teutonike. Të krishterët i dhe festime morën pjesë edhe të krishterët”. të thoshte se ditët po fillonin të bëheshin më të tjera të shenjta të krishtera, ku bëheshin shërbesat adoptuan këto gjatë periudhës më të hershme të “Praktikisht të gjitha hyjnitë e njohura të Diellit gjata. “Ata filluan të varnin një mollë mbi pemë, kishtare etj. Kush kanë qenë paganët? Paganë historisë së Kishës. Kisha, megjithatë, e ka dhënë kanë lindur në 25 Dhjetor. Mithet e Diellit Aryan, aq pak topa të kuq në pemë jeshile,... Pra, të janë quajtur nga latinët e lashtë (një fis italik gjatë këtë njohje dhe e përfshinë atë në vitin e Kishës pa origjinën e feve, ne i shohim të cituara nga burime gjitha këto gjëra festojnë idenë se jeta dhe drita shekullit të parë p.e.s.) popujt paralatin, që kanë shumë keqkuptime. Vetëm elementët më radikalë parësore, sepse hyjnitë e Diellit të mëposhtëm kanë po kthehen në botë, që është në thelb ajo që banuar në Ballkan, Itali dhe Mesdhe, kryesisht fondamentalistë në disa kisha protestojnë herë lindur të gjithë më 25 dhjetor, sipas legjendave të Krishtlindjet do të thotë për të krishterët në mbarë pellazgët dhe popujt që lindën prej tyre: ilirët, pas here në lidhje me këtë përzierje të elementeve tyre: Crishna (Vishnu), Mithra (Mithras), Osiris, botën “. “Nëse do të takonit dikë në pyll, ju do t’u epirotët, dardanët, maqedonët, thrakët, dakët, ‘pagane’ në fe”. (M.Momen) Horus, Hercules, Dionysus (Bacchus), Tammuz, jepnit atyre shenjën e paqes nën veshtull, kështu paeonët, etruskët etj. Emërtimi “pagan” ka Indra, Buddha. Aty mund të lexojmë gjithashtu që njerëzit filluan të varnin mjegullën mbi dyert kuptimin “pa kan”, që don të thotë “që kanë”, ADHURIMI I DIELLIT Perëndeshë skandinave Frigga për nder të së cilës e tyre, si një simbol të paqes. Ky ishte një simbol sepse paganët kishin disa zota, 12 zotat e Olimpit u mbajt një festival “Nënë-natë” në diellzgjatjen e aq i fuqishëm i paganizmit, sa kishat angleze në me kryezotin Zeus. Për perënditë e tyre kishin Adhurimi i Diellit formoi bazën e besimit dimrit (+ - 25 dhjetor)”. të vërtetë ndaluan përdorimin e saj “, Tha Davis. ngritur shumë faltore, më e vjetra dhe kryesorja fetar romak marrë si dhe shumë tradita të tjera Adhuruesit paganë të diellit e ndanin qiellin Davis gjithashtu theksoi se shkalla e parë e një ishte Dodona pranë Janinës në Epir, ngritur nga zakonet pagane. Arsyeja ka qenë sepse dita në 12 zota, që ishin 12 zotat e Olimpit me Zeusin “lufte për Krishtlindje” në të vërtetë daton nga gjatë mijëvjeçarit të tretë p.e.s., dmth në fillim e Diellit ka qenë një ditë e shenjtë. Prandaj kryezot. Ndërsa të krishterët vendosën 12 apostojt Puritans në mesin e shekullit të 17-të. “Ata i të kohës së bronzit. Këta njerën nga festat e tyre kuptimi i vërtetë i Krishtëlindjeve është adhurimi e krishterë. Nga kristianët dhe nga kisha katolike dinin të gjitha këto gjëra, datën, traditat, ishin fetare kishin Ditën e Adhurimit të Diellit, që e i diellit; një kujtesë për të gjithë jetën në Tokë, San Day, Dita e Diellit u kthye në Holy Day - Dita ide pagane. Puritans ndaluan Krishtlindjet për 20 bënin më 25 dhjetor, ditën kur ndodh diellzgjatja. që i detyrohemi gjithçka Diellit. Adhurimi i diellit e Shenjtë. Megjithëse 25 Dhjetori është dita, që të vjet në Amerikë para se festimi të bëhej thjesht Ajo, që sot quhet “Krishtlindja” është një festival shumë i popullarizuar”. multikulturor me një histori të gjatë pagane, si Festa e parë e regjistruar e Krishtëlindjes ishte festa e Perëndisë Diell dhe mund të festohet nga në Romë në 25 Dhjetor 336 kushdo. Kjo festohet nga të gjithë, por shumica e “Njerëzit janë jashtëzakonisht të ndjeshëm festojnë si ditën e Adhurimit të Diellit dhe nuk e kur bëhet fjalë për Krishtlindjet, dhe kjo është lidhin me Krishtin. e kuptueshme. Pjesa më e madhe e botës është mësuar se festa shënon lindjen e shpëtimtarit NJË HISTORI E PËRGJITHSHME të krishterë, Jezu Krishtit, por kjo është thjesht PAGANE E “KRISHTËLINDJES” e gabuar. Jezusi nuk ishte i bardhë. Dëshmitë historike sugjerojnë se Jezusi, personi, që lindi në Shumë elementë tradicionalë, që praktikohen kohën e pranverës - por që misionarët e krishterë nga të krishterët kanë ekzistuar para ardhjes së adoptuan festimet, me qëllim që të qetësonin dhe krishtërimit. Festa e Krishtlindjes është njëra nga të kthenin paganët, të cilët ishin të lidhur ngushtë, këto. Me fjalë të tjera, Krishtëlindja ka qenë festë shpirtërisht në festat e tyre. Të krishterët e pagane para se të adoptohej (dhe riemërohej) nga hershëm gjithashtu ishin të magjepsur nga traditat të krishterët si Krishtlindje. Enciklopedia Katolike pagane rurale, fshatare (Dickman). e vitit 1908 thotë se “Krishtlindjet nuk ishin ndër “Të krishterët e asaj periudhe janë mjaft të festat më të hershme të Kishës. Irenaeus dhe interesuar për paganizmin,” thotë Philip Shaw, Tertullian e heqin atë nga listat e festave të tyre”, një studiues i gjuhëve të hershme gjermanike dhe këta autorë të lashtë kanë jetuar gjatë shekullit anglishtes së vjetër në Universitetin Leicester. të tretë të erës sonë. Deri në vitin 350 të erës Të gjitha këto fakte na rikujtojnë që dita e 25 sonë në të gjithë rajonin e Mesdheut zotëronte dhjetorit, dita e diellzgjatjes, ka qenë festa pagane feja pagane ose pellazge, me zotat e Olimpit me e Adhurimit të Diellit, perëndia e dhënies së jetës. kryezot Zeusin. Perandori romak Theodhori në Për shqiptarët kjo ka rëndësi jetike, sepse jemi vitin 350 të erës sonë e shpalli kristianizmin si populli i vetëm me prejardhje nga paganët e lashtë, fe të gjithë Perandorisë Romake dhe ndaloi me që i dhanë botës qytetërimin e parë dhe festën e ligj fenë pagane. Me këtë rast institucionet fetare madhe të “Adhurimit të Diellit”, që e festojmë pagane, faltoret, monumentet, shkollat etj, filluan bashkë me “Krishtindjet” e të krishterëve të prishen dhe shpesh në vendin e tyre ngrihen kishat kristiane. Edhe paganët filluan të ndiqen si BIBLIOGRAFIA: armiq në këtë kohë. -Laurel Dickman dec. 2, 2016. Christmas isn’t Edhe Vatikani në Romë është ndërtuar christian: the pagan roots of the winter holiday mbi një faltore pagane, emrin e të cilës ruan: -Moojan Momen 1999. The Phenomenon Of VATIKAN në gjuhën pellazgo/shqipe është U ATI Religion: A Thematic Approach” KAN, emërtim mjaft lehtë i spjeguar nga gjuha -Ronald Hutton 1999. The Triumph of the Moon: shqipe, që është e vetmja gjuhë, që vijon nga A History of modern Pagan Witchcraft.

Medioevo Anno 18 n.2 Maggio 2020 pagina 10 Sllanica, skela e Pusi që ndryshoi panjohur e lumit Vjosa historinë e Shqipërisë Nga ILIRJAN GJIKA - historian Po kështu edhe në hartën e tyre të vitit 1700, të (vijon nga faqja 7) Exploration Co ), në 11 Mars 1925 merrnin antikli- titulluar ”Graeciae et Archipelago, Divisus in Singu- Kështu kur për këshilltar financiar të qeverisë nalin në rrjedhjen e poshtme të Semanit përfshi zo- okumentat mesjetare na dëshmojnë se pranë lares Regiones Macedoniae, Albaniae, Epiri, Thes- shqiptare u propozua anglezi R.S.Peterson, për- nën e Patosit me një sipërfaqe prej 34,412 hektarë. Spinaricës ndodhej edhe një tjetër skelë lu- saliae, Achaiae, et Moreae, quibus accedunt Insulae faqësuesi i Francës kundërshtoi se ai mund t’u 2. Hekurudhat e Shtetit të Mbretërisë Italiane, Dmore, Sllanica. Te botimi ‘’Acta et Diplomata Candia, Corcyra, Cephalonia, Zacyntho, Stalimine, shërbente vetëm interesave britanike në Shqipëri. në 12 Mars 1925 përfshinte zonën nga brigjet e res Albaniae Meidae Aetatis Illustrantia’’ gjejmë një Metelino, Chius”, autorët Gerard dhe Leonard Valk, Në 12 Maj 1922 Këshilli i Lidhjes shqyrtoi alter- Semanit deri në Gjirin e Vlorës dhe në luginën e dokument raguzian të datës 15 nëntor 1297 (Ragusi- paraqesin në bregdetin e Shqipërisë (Albania) edhe nativën e marrjes së protektoratit ekonomik mbi Shushicës (7 zona ku përfshiheshin shenja të naftës ni mercatores conqueruntur de iniuria a hominibus lumin Salmich8. Edhe nga vëzhgimi i pjesës së breg- Shqipërinë, gjë që e kundërshtoi prerë Italia, e cila dhe pikërisht aty ndodhej edhe miniera e bitumit Matarangi in loco Slaniza illata), ku dëshmohet se një detit të këtij rajoni në pjesën J-P, duket qartë se lumi s’mund ta pranonte këtë protektorat pa siguruar in- Selenicë), nga ana tjetër përfshinte zonën e De- anije e ngarkuar me mall u detyrua të qëndrojë në i emërtuar me emrin Salmich nuk është gjë tjetër teresat vitale të Italisë në këtë vend. Në 21 Korrik vollit në Shqipërinë Qëndrore me një sipërfaqe të Slanicë pranë Spinaricës. veçse Vjosa që ndodhet midis Spinaricës (Spinarz) në Lidhja vendosi të dërgojë në Shqipëri Prof. Albert përgjithëshme 47,213 hektarë. Calmes nga Luksemburgu, për të studiuar situatën 3. Shoqëria Italiane Minerare Selenica, ekonomiko-financiare të vendit. Ky ekspert përgatiti S.I.M.S.A. në 2 Maj 1925 në territorin e së cilës raportin ku thekson gjëndjen e keqe ekonomiko- përfshihej edhe Penkova e Drashovica me një sipër- financiare të vendit duke filluar nga infrastruktura faqe prej 2,148 hektarë. minimale, si dhe tregon edhe mundësitë e mëdha 4. Standard Oil Co e New Yorkut , në 29 Kor- që ka vendi për t’u rimëkëmbur, por për këtë rik 1925 me dy perimetra prej të cilëve një për i duhet një hua prej 50 milionë fr.ari. Raporti u ultësirën bregdetare, nga krahu i Lagunës së Kara- shqyrtua, por as Lidhja dhe as ndonjë shtet nuk u vastasë përfshinte plazhet deri në Vlorë dhe tjetra ofroi qeverive shqiptare ndonjë hua, duke u lënë kufizohej në luginën në lindje të Durrësit gjithësej atyre si alternativë vetëm dhënien me koncesion të 51,500 hektarë. pasurive natyrore të vëndit. 5. H.H.Rushton në 12 Gusht 1925 përmblidhte Zgjedhjet politike të vitit 1923 kishin rritur zonën që kufizohej me kufirin Anglo Persian të Pa- konfliktin midis partive të ndryshme, që u acarua tosit dhe një zonë të izoluar në Mallakastër gjithësej me shumë gjatë vitit 1924 me atentatin ndaj Ahmet prej 8,600 hektarësh. Zogut në parlament në 23 Shkurt dhe me vrasjen e 6. Sindikata Franko Shqiptare në 18 Dhjetor Avni Rustemit në 20 Prill 1924 në Tiranë. Rritja e 1925, kishte zonën formuar nga perimetri midis revoltës popullore çoi në largimin e Zogut nga vendi koncesioneve të më sipërm duke u zgjatur në Lugi- dhe ardhjen në fuqi të qeverisë me kryministër Fan nën e Shushicës si dhe dy izolime, një në zonën Nolin. Noli filloi menjëherë tratativat për njohjen e e Shkodrës dhe një në afërsi të Korçës në total qeverisë së tij nga fuqitë e mëdha. Britanikët nuk 118,193 hektarë . e mirëpritën, ndërsa megjithëse shkoi dy herë në 7. Hekurudhat e Shtetit Italian të Mbretërisë së Legatën Amerikane në Tiranë në 22 qershor dhe Italisë (2 koncensione nga 15 Korriku i vitit 1925) që në 4 korrik, përfaqësuesi amerikan Grant Smith i përfshinte tre perimetra (Nga Dumreja, Mallakastra vuri si kusht të parë për njohjen dhënien e kon- qëndrore dhe luginën e Vllahinës) që shteti shqiptar Po kështu edhe në volumin e dytë të këtij botimi, veri dhe Vlorës (Valona) në jug. Nga analiza e këtyre cesioneve të naftës për shoqëritë amerikane. Në kishte zgjedhur në verën e vitit 1925 që dështoi në autorët, na sjellin edhe një tjetër dokument që flet për hartave vihet re se lumit Salmich nuk është gjë tjetër verën e vitit 1923 një projekt i ri koncesioni Anglo- konstituim. Një zonë e gjërë e cila përfshin depresivin Sllanicën. Dokumenti raguzian që mban datën 15 nën- veçse Sllanica e dokumenteve raguziane. Ndërsa e Persian i ishte paraqitur parlamentit, me insistimin neogjenik dhe perëndimin e vargut të Malit të Dajtit, tor 1402 flet për një lundrim nga Dyrrësi për në Slan- paraqitur qartë në veri të këtij lumi është vendosur për t’u miratuar. Në Mars 1924 Administrata Heku- Dumrenë Qendrore dhe një pjesë të vogël në afërsi icë dhe Vlorë (De navigatione Dyrrhachium, ad locum Spinarica (Spinarza, Spinarz) e cila është paraqitur rudhore Italiane prezantoi pranë qeverisë shqiptare të Vlorës, gjithësej 116,815 hektarë. Slanizae, Valonam agitur). Te i njëjti libër por vëllimi në formën e një qendre të banuar. Kështu duket se të një propozim koncesioni të një niveli të lartë teknik Madhësia e territorit të dhënë me koncesion i parë, pikërisht në faqet e fundit gjendet edhe një dyja skelat që ndodhen pranë e pranë kanë vepruar dhe financiar dhe me garanci të plota për të ardh- përmbledh 13% të sipërfaqes së përgjithëshme të hartë të kompozuar nga Milan Shuflai dhe e titulluar pothuajse në të njëjtën kohë. Por këtu ka një kontra- men e naftës në Shqipëri. Në 11 Tetor 1924, Fan vendit. Shteti arkëtonte një tarifë fikse në franga ‘’Albania Medievalis’’, ku me emrin Sllanica ndeshim ditë midis të dhënave që na japin dokumentet ragu- Noli takon Musolinin, i cili i propozon nënshkrimin ari prej 1,5 fr për hektar, si edhe një rentë vjetore zonën bregdetare midis lumenjve Seman dhe Vjosë. ziane dhe dëshmive të hartave të mësipërme. Sipas e një pakti ku në këmbim të kredive dhe ndihmave prej 13, 5% të vlerës së produkteve të nxjerra. Tetë Ndërkohë që historia na jep vetëm këto dëshmi, Sl- dokumentit të dytë raguzian thuhet se ‘’për këtë lum, për ushtrinë shqiptare të miratohej propozimi konc- vjet mbas marrjes së rezultateve të para pozitive për lanica, ndeshet sot në të njëjtin zonë me emrin Sllanik. Slanic…nuk mund të hynin varkat’’, pra nuk ishte i esionar italian i naftës. Noli nuk e pranoi këtë pakt naftë nga pusi i shpuar në Drashovicë , projekti an- Pikërisht në këtë vend që ndodhet në Jug-Perëndim të lundrueshëm dhe detarët duhet të përdornin Vlorën dhe pas dy muaj e gjysmë, si pasojë e ndërhyrjes së glo –sakson për ndalimin e copëtimit të Shqipërisë Fierit në fshatin Boçovë, kohët e fundit janë zhvilluar për ankorim9. Duke u bazuar te dokumentet të cilat armatosur të Zogut me mbështetjen e Beogradit dhe dhe krijimin e një shteti shqiptar sovran që të marrë midis të tjerave edhe disa kërkime arkeologjike në ter- janë më të besueshme se janë formuluar nga njerëz të fuqive të mëdha që i qëndronin mbas, qeveria vendime mbi pasuritë e veta ishte realizuar. Të ren. Ekspedita arkeologjike e organizuar në kuadrin që i kanë prekur këto vende del se lumi i Sllanikut e tij u detyrua të larghet në azil politik. Sejfi Vlla- gjitha kërkesat koncesionare për naftë të shoqërive e ‘’Projektit Via Egnatia’’ në vitet 2003-2005, duke mund të ketë qenë një prej shtrateve të braktisur të masi, delegat në Kongresin e Lushnjës dhe ministër të huaja, u plotësuan brënda vitit 1925, mbi bazën kërkuar në terren gjurmët e degës jugore të rrugës Vjosës i cili në atë periudhë, (dokumentat mbajnë për në qeverinë e Fan Nolit në librin e tij ”Ballafaqime edhe të një akordi që fuqitë e mëdha që ato përfaqë- Egnatia, gjeti në fshatin Poro të Fierit disa të dhëna. koiçidencë të dy datën 15 nëntor) mbushej me ujërat politike në Shqipëri (1899-1942)” shkruan se kur sonin kishin arritur midis tyre. ‘’Për rrugën e vjetër drejt Apolonisë banorët dhanë e shirave të vjeshtës dhe bëhej i lundrueshëm. ishte si emigrant politik në Paris në vitin 1934 ta- Për një kombinim rrethansh këto koncesione i këto vendkalime Poro-Fikth-Sllanik (lumi i vdekur)- Në ditët e sotme në të dy anët e shtratit të lu- kon Majorin Morton Frederik Iden, të cilin e kishte dha Ahmet Zogu, duke e vendosur atë në një pozitë Shënepremte-Sop-Pojan’’, shkruajnë në këtë rast au- mit Vjosa dallohen qartë meandrat e dikurshëm të njohur që në Lushnjë, me të cilin ha një darkë dhe shumë të favorshme për të plotësuar të gjitha am- torët e këtij kërkimi. Ndërsa gjatë viteve 2013-2015, Vjosës që në gjuhën e popullit quhen me emrin ‘’lumi ai i thote “Vajguri që ia shkëputi Turqisë vilajetin biciet e tij politike. Ishte edhe në interesin e fuqive ekspedita që kreu kërkime arkeologjike në disa zona i vdekur’’. Këto pjesë shtrati gjatë dimrit mbushen e Mosulit për shkak të burimeve vajgurore për t’ja të mëdha, që qeveria që u dha koncesionet të vazh- përfshirë edhe këtë pjesë të Myzeqesë, shkruante në me ujë dhe shërbejnë si habitate për shumë specie dhënë Irakut, po ai vajguri ju përzuri juve nga Shq- donte dhe të ishte e fortë, prandaj ato mbështetën shkrimin e saj studimor se: ‘’Në kërkim të skelave të ndryshme. Gjithsesi problemi i Sllanicës pavarë- ipëria dhe pruri Zogun në fuqi” dhe nxitën të gjitha nis- grykëlumore të Spinaricës dhe Sllanicës ende të paid- sisht të dhënave të pakta duket i mbyllur. Ruajtja e mat e Zogut në ndryshi- entifikuara, fillimisht mësuam se në fshatin Boçovë e tij në termin Sllanik, në shtratn e vjetër të Vjosës DHËNIA E KONCESIONEVE met e sistemit politik që ruhet toponimi Sllanik’’. Pikërisht këtu arkeologët (lumi i vdekur), provat arkeologjike të gjetura në ter- NGA AHMET ZOGU E BËNË ATË pasuan. Shoqëritë konc- gjetën edhe disa rrënoja për të cilat me të drejtë ngri- ren dhe të dhënat nga hartat europiane janë fakte të PRESIDENT DHE MBRET esionare tashmë ishin në hen disa pyetje. Çfarë ka qenë Sllanica? Një nga degët rëndësishme të identifikimit të saj. Ndërkohë që ky Sapo Zogu mori pushtetin dhe qeveria e re nuk fazën e shpenzimeve dhe e Vjosës apo shtrati i lumit ka kaluar aty në një periud- lokalizim na çon në mënyrë të pashmangshme në një ishte formuar ende, njerëzit e tij përgatitën projek- të investimeve prandaj hë të caktuar kohore. A ndodhej në këtë vend një tjetër tjetër pohim. Prania e tij është prova më e fortë se tin e Konçensionit Anglo Persian Oil dhe me shpe- donin të eliminonin çdo skelë mesjetare? Ç’lidhje kishte ajo me Spinaricën dhe Spinarica nuk ndodhej në Zvërnec të Vlorës por në jtësi e dërguan në parlament pa asnjë diskutim, për risk politik. I vetmi risk me prapatokën rreth saj? Por në një stad të tillë ku zonën e Myzeqesë së Fierit. Kështu arkeologët duhet t’a miratuar në një nga seancat e para të tij në 16 që ato tashmë donin të të dhënat dokumentare dhe gjurmët në terren janë të ta kërkojnë atë në veri të Sllanikut aty ku gjurmët e Shkurt 1925. Kjo procedurë e përshpejtuar nuk përballeshin ishte ajo se pakta është i vështirë ndërtimi i një historiku rreth saj. dikurshme të Vjosës i afrohen bregut të Adriatikut. mund të mos tërhiqte vëmëndjen e qeverisë fash- çfarë do t’u ofronte nën- Gjithsesi një nga faktet ku duhet mbështetur fort iste, e cila ishte përfshirë në një procedurë konkuri- toka shqiptare, në sipër- është vëshgimi në terren që bëri ekspedita e fun- LITERATURA mi dhe refuzoi të njihte legjitimitetin e këtij urdhëri faqet që kishin marrë dit arkeologjike. Kështu, te i njëjti artikull autorët e 1-L. De Thalloczy-C. Jirecek-E. De. Sufflay, Acta et Diploma- politiko administrativ të parlamentit të Tiranës. Qe- me koncesion. Me këtë ekspeditës arkeologjike në vitet 2013-2015, thek- ta res Albaniae Meidae Aetatis Illustrantia, Vol I, A. Hol- veria e Romës e dinte se urdhërat për këto veprime konjukturë ndërkombëtare dhe të kombinimit të in- zhausen, Vindobonae MCMXIII, 528, gallica,bnf.fr>ark. sojnë se: ‘’Përveç toponimit Sllanik që përdoret nga 2-L. De Thalloczy-C. Jirecek-E. De. Sufflay, Acta et Diplo- vinin nga Londra, prandaj çështja doli nga situata në teresave ekonomiko-politike shpjegohen ndryshimet banorët për të emërtuar një nga meandret e lumit të mata res Albaniae Meidae Aetatis Illustrantia, Vol II, A. një terren ndërkombtar tepër të vështirë dhe zgjidhja politike që ndërmori Zogu. Duke eliminuar partitë vjetër, aty gjenden edhe rrënoja muresh që duket se i Holzhausen,Vindobonae MCMXVIII, 711, gallica,bnf.fr>ark. e tij nuk mund të realizohej pa konsensusin e Romës. politike, në vitin 1925 ai u bë Kryetar Shteti në një përkasin një lagjeje që ka shërbyer edhe si skelë, që 3-L. De Thalloczy-C. Jirecek-E. De. Sufflay, Acta et Diplo- Tezat kontraditore u bënë objekt i shkëmbimeve të Republikë Presidenciale dhe me një parlament me mata res Albaniae Meidae Aetatis Illustrantia, Vol I, A. mund të identifikohet me skelën lumore të Sllanicës’’. Holzhausen, Vindobonae MCMXIII, Albania Medieva- notave të ashpra diplomatike midis Romës dhe Lon- dy dhoma, ndërsa në vitin 1928 me një Asamble Por le ti kthehemi dokumentave. Sipas dëshmive të lis, gallica,bnf.fr>ark. drës. Për të zgjidhur këtë problem Londra dërgoi në Kushtetuese prej 58 vetësh e shpalli veten mbret. tyre, Sllanica, funksionoi si skelë në vitet 1297-1402. 4-Ilir Gjipali, Kërkime në degën jugore të Egnatias, Iliria Romë ekspertin më të mirë të saj, Sër Xhon Kad- Kjo është historia e pusit të parë të naftës shq- Ndërkohë që ajo përmendet edhe shumë kohë më XXXII, 2005-2006, f. 315. man, me një ekip të madh teknikësh dhe juristësh. U iptare e treguar në njëqind vjetorin e fillimit të 5-S. Xhyheri-S. Muçaj-A. Pentkovskiy-I. Ristani, Kërkime arke- vonë në hartat e ndryshme europiane. Kështu, në një ologjike në krahinën e Vlorës, Mallakastrës, Myzeqesë dhe Kor- realizua kështu akordi për rishpërndarjen e zonave të shpimit të tij. Gjatë dhjetra viteve në vendburimin hartë të vitit 1700 vepër e hartografit francez Hubert çës, Kandavia, 6, Tiranë 2016, f. 309. kërkimit për naftë duke respektuar interesat e Italisë e Drashovicës janë shpuar 78 puse, nga të cilët 49 Jaillot, të titulluar ‘’Estats de l’Empire des Turqs en 6-Po aty, f. 309. në fushat naftëmbajtëse. Kjo u arrit nëpërmjet një kanë dhënë naftë. Aktualisht në punë është vetëm Europe’’, në pjesën perëndimore të Shqipërisë (Al- 7- Alexis Hubert Jaillot, ‘’Estats de l’Empire des Turqs en Eu- bashkpunimi shkencor dhe teknik dhe të shkëmbimit një pus, i cili jep një ton naftë në ditë. Ai pus rri rope’’, Paris 1700, David Rumsey Historical Map Collection. banie) gjendet edhe lumi i quajtur Salnich. 8-Gerard & Leonard Valk , ”Graeciae et Archipelago, Divi- të informacioneve midis dy palëve. Vetëm pas kësaj atje në qetësinë e vet, duke bërë punën e vet dhe I vendosur midis Spinarisës (Spinarza) në veri sus in Singulares Regiones Macedoniae, Albaniae, Epiri, marrëveshjeje midis fuqive të mëdha u bë e mundur duke shërbyer si një foltore për t’u kujtuar të gjithë dhe Vlorës (la Valona) në jug nga vëzhgimi i thjeshtë Thessaliae, Achaiae, et Moreae, quibus accedunt Insu- që qeveria shqiptare të japë koncesionet e para. shqiptarëve se një i ngjashmi i vet një shekull më i hartës duket qartë se ai korrespondon me lumin lae Candia, Corcyra, Cephalonia, Zacyntho, Stalimine, Sipas rendit kronologjik koncesionet e naftës të parë bëri shtet Shqipërinë dhe kondicionoi për dh- Metelino, Chius”, Amsterdam 1700, Barry Lawrence Vjosa, te i cili dallohet qartë jo vetëm lugina ku kalon Ruderman Antique Maps In. dhëna nga qeveria e Zogut ishin: jetë vjet politikën shqiptare dhe trazoi jo pak të mëd- por edhe degët e tij. 9-Acta Albaniae, II, 711. 1. Anglo Persian Oil Co ( në mes me D’Arcy henjtë e botës. pagina 11 Anno 18 n.2 Maggio 2020 Antichità POETI ILIR PUBLIUS PAPINIUS STATIUS (PUBLIO PAPINI STACI – ose STASI) Nga Prof. Dott LUTFI ALIA Erasmo di Valvasone [2]) bashkë me Dryopët: Sellët braktisën Kaoninë dhe lisat - Dhe tani njerëzit e mi. e vjetër, sepse nuk shpallnin më orakuj. [15, 16] lirët popullonin pjesën perëndimore të gadishullit Si shihet, Publio Papini Staci, i referohet ilirëve, Një aspekt i veçantë, që evokon përkatësinë IBallkanik, ishin popuj me histori e me kulturë dhe duke përdorur të njejtën shprehje si themi ne sot për genike ilire të Publio Papini Staci, është fakti i trajtimit flisnin gjuhën ilire. Në trojet ilire kanë lulëzuar shumë familjarët dhe kushërinjtë: “këta janë njerëzit e mi”. të origjinës të ilirëve, të cilët i quan “njerëzit e mi”. qytete si Durresi, Shkodra, Rizoni, Dioklea, Ulqini, Në veprat e tij Staci shpesh përmend vende dhe Origjinën e ilirëve e trajton me legjendën të lidhur Scampa, Albanopoli, Dimali, Valona, Bylis, Butrinti, emra ilire si Shpella e Syrras (Syrras mbreti i parë i me mitin e Kadmo dhe Harmonisë (Kandavia). Në Ulpiana etj, etj dhe në veçanti Gylacea, të cilin kolonët mbretërisë ilire), lisat e Kaonisë, tempullin e Dodonës, Tebaide, në librin VIII, duke filluar nga faqia 1824, helenë e quajtën Apollonia, atë qytet madhështor e Lisat e Dodonës, lisat e Selles, fiset ilire Mollose, fushat Staci trajton mitin e shndërrimit në gjarpërinj të Kadmo hijerëndë, metropoli i botës ilire, ku krahas tempullit e Ilirisë, ashtu si tregon dhe mitet e lashta për genezën dhe Harmonisë: të Artemises, shkëlqente dhe gymnasium, një shkollë e ilirëve. Në poemën epike Tebaide, Publio Papini Staci Divae Veneris quod figlia longum reptat, me famë në botën antike, për të cilën ka shkruar shkruan: “Le fatidiche piante di Dodona in Epiro, eravi et Illiricus ejectat virus in herbas Straboni. Në gymnasium të Apollonisë janë shkolluar un bosco di querce, entro la quale si dice fossevi un Nunc gentem immeritam oratori i famshëm Ciceroni shumë patricë ambiciozë tempio dedicato a Giove. Le piante di questo bosco Kadmo, i biri i mbretit Agenore në Tiro dhe Te- romakë si Oktaviani (i biri i adoptuar i Jul Çezarit), që davano le risposte a chi domandava quasi fossero tanti lefassa, themeluesi i qytetit grek Teba, ishte nisur në u shpall perandori Augustus, por kanë studiuar dhe oracoli” (Perkthimi ne italishten e vjeter”[5,6,7] – Pemët kërkim të motrës Europa, që e kishte rrëmbyer Zeusi. shumë ilirë, disa prej të cilëve pas shkollimit shërbenin fatdhënëse të Dodonës në Epir, ishin në një pyll dushku, Kur arrijti në ishullin e Samothraka, Kadmo njohu dhe si scriber (shkrues) dhe krahas latinishtes si gjuha në brendësi të cilit dikur ishte një tempull i dedikuar u dashurua me Harmoninë (Kandavia) e bija e Marsit zyrtare, nuk përjashtohet mundësia që kanë shkruar Zeusit. Pemët e këtij pylli iu jepnin përgjigjie atyre që i me Aferditën. Këtë rrethanë e shfrytëzoi Zeusi, i cili i dhe në gjuhën ilire. [1] bënin pyetje dhe aty ishin shumë orakuj”. propozoi Kadmos martesën me Kandavian, me kusht të Lexuesi me të drejtë mund të pyesi: cilët janë ilirët Në poemën epike Tebaide, Publio Papini Staci ndërpriste kërkimet për motrën Europa. Kadmo pranoi e shquar në historinë tonë të lashtë ? Portreti i poetit ilir Publius Papinius Statius përmend shpesh tempullin e Dodonës, vende dhe fise dhe u martua me Kandavian. Në dasmën e tyre, Zeusi i Gjatë shekujve të pushtimit romak, Iliria ka nxjerrë Veper e piktorit Luka Signorelli (Kortona 1445 – 1523) ilire dhe natyrisht kjo nuk është rastësi, por ishte thirrja dërgoi 12 hyjnitë e Olimpit. [17]. Nga martesa e Kadmos figura si gjeneralin Agripa, senatorët Ptolemeu dhe dy dhe Euripidin, Apollonono Rodio, Kalimakon dhe në e gjakut, e origjinës së tij nga këto troje. me Kandavian, lindën katër vajza dhe një djalë, ndërsa djemtë e mbretit Genci të shquar në Senatin romak, përgjithësi autorët aleksandrinë. Stili tregimtar i Stacit Në vargjet në vazhdim shprehet qartë terreni, bota në moshë të avancuar u lindi dhe Iliri. Kur Dionisi historianin Ulpiano, poetë, mjeshtra të retori-kes dhe dhe metrika përkojnë me leksionet e Ovidit, ndërsa ilire, fiset ilire, shpirti ilir. e shkatërroi Samothrakën, Kadmo së bashku me gramatik. Nga shekulli III pas Krishtit e në vazhdim 33 në përshkrimet e ngjarjeve ishte ndikuar nga Seneka. O Jupiter i fuqishëm! Kandavian dhe me fëmijët, shkuan të jetojnë me fiset fisnikë ilirë ishin perandorë, që drejtuan perandorinë Krijimtaria epike e Stacit, qëndron ndërmjet stilit të Ti i dhe zogjëve fluturues privilegjin ilire të Enkelejve, që atë kohë ishin në luftë me fqinjët. Romake dhe Perandorine Bizantine. Ndër figurat e traditës Virgjiljane dhe krijimtarisë moderne, duke të drejtojnë pa mëdyshje veprimet tona, Gjatë lutjeve në tempull, orakulli u tha enkelejve, se shquara të historisë iliro-romake janë dhe dy poetët imituar pak sa dhe Lukanin. Per stilin modern, veprat të parashikojnë të ardhmen, me Kadmon dhe Kandavian do ta fitonin luftën dhe at e bir: Publius Papinius Statius Plaku dhe Publius [4, 6, 7] nga ata marrim orakuj të sigurtë. atëhere populli e emëroi komandant të ushtrise dhe pas [1] e Stacit u mirëpritën dhe mbijetuan gjatë. Papinius Statius i Riu. Staci jetonte në kushte ekonomike modeste, Jeta e ka përligjur besimin e etërve tanë! fitores, Kadmo u bë sovrani i Enkelejve dhe në nderim Publio Papini Staci i Riu (45 – 96 pas Krishtit), tregon Decimus Iunius Juvenalis (50 – 127 Shpella e Syrrhas, të bashkëshortes së tij, vargmalet në veriperëndim të i kish kryer studimet në Napoli. Talenti dhe fantazia Lisat e Kaonisë, trojeve të mbretërisë, i quajtën me emërin Kandavia. pas K) [4] dhe për të përballuar jetën në Rome, [17, 18] e pasur, kultura ilire e transmetuar nga i ati, i nxitën ishte detyruar të shiste disa nga fabulat satirike. që si thonë, profetizojnë në emrin tënd, Pas vdekjes, Kadmo dhe Kandavia u shndërruan pasionin t’i dedikohet kryeisht poezisë, me krijime Vështirësitë financiare e detyruan ta braktisi Romën në vendin ku banojnë Mollosët. në gjarpërinj. Me këtë legjendë, spjegohet përse ilirët e me motive mitologjike dhe për heronjt mitikë. Motivet dhe të kthehet në Napoli, megjithë kundërshtimet e Në vargun ku flet për “Zogjtë fluturues”, Publius nderonin kultin e gjarpërit. Asi kohe, Iliri u bë mbreti mitologjike i shtjelloi dhe i zbukuroi me hire të rralla, sa të shoqes Klaudia. Në Napoli jetoi si poet mondan, Staci i Riu, bën lojë fjalësh, sepse Πελειαι – Peleiai, mitik i fiseve ilire të Liburnëve, me kryeqendër Rizoni pak poetë te asaj kohe, ishin në gjendje ta bëjnë. [1, 2, 3] ne dialektin epiriot do të thotë plaka, ndërsa në gjuhën (Risinium), ndërsa djali i vogël Dyrrachi, u bë mbreti i në shërbim të patricëve romake, duke recituar [19] Në fillimet e krijimtarisë poetike u transferua në poezitë e tij në festat dhe në gostitë që organizonin helene do të thotë «pëllumba». Si kuptohet në gjuhën Durrësit (Epidamnos). Romë. Që në moshë të re, Publio Papini Staci i Riu patricet. Vdiq në Napoli në vitin 96 pas Krishtit. [4, iliro-epirote, janë dy fjalë të ndryshme, por që ngjajnë Ovidi tregon një tjetër varjant të kësaj legjende. korri suksese në krijimtari, në recitimet publike dhe 6, 7] në shqipëtim, andaj autorët e vjetër heleno-romakë i Kadmo dhe Kandavia, e bija e Aferditës me Hermes, në garat poetike. Në prani të atit, mori çmimin letrar Jeta dhe vepra e Publio Papini Staci, vazhdoi të ngatërronin, duke i marrë si një fjalë e vetme. Këtë loje të lodhur nga peripecitë dhe fatkeqësitë në fisin e tyre, gjatë kremtimeve të festës Cerere romake (Demetra frymëzoi krijuesit për shumë shekuj. Vargjet Silvae, fjalësh e vazhdoi Statius i Ri në poemën Thebaide kur i e braktisën Tebën dhe shkuan të jetojnë në Beoci dhe helene); u nderua me tre çmime letrare në Romë në që shprehin dhe aspekte të jetës personale të Stacit, referohet plakave priftëresha të Tempullit Dodona. Për më pas në Iliri. Në ditët e fundit të jetës, Kadmo kërkoi garat e Kampidolios; fitoi kurorën e artë dhe çmimin kuptimin e ndryshëm të këtyre dy fjalëve janë shprehur të trasformohej në gjarpër, ashtu si e kishte parathënë kishin frymëzuar lirikën e shumë krijuesve, poet dhe [9] e madh në garat poetike gjatë lojrave të Minervës, që shkrimtar, por mbi te gjitha dy veprat Tebaide dhe shumë autorë antike, si e spiegon Abate Sallier. orakulli Febo, kur Kadmo vrau kuçedrën. Kandavia zhvilloheshin në kodrën Albano të Romes. Kurorën e Abate Sallier në botimin “Accademia delle nuk u nda nga bashkëshorti dhe ajo u shndërrua në [ 2, 3, 4] Akileide kanë inspiruar shumë shkrimtar mesjetarë në artë i dorëzoi vetë Perandori Domiciani. [2, 7] Inscrizioni”, vëllimi V me kujtime shkruan: “Rezulton gjarpër dhe të dy së bashku shkuan të jetonin në krijimtarinë e epikës allegorike. kësisoj rezulton se [20] Në këtë periudhë realizoi disa krijime poetike dhe Dante Alighieri në Divina Commedia, gjatë udhëtimit se te Esikio, Eustasio dhe Pausania, fjala Πελειαι thellësi të pyjeve të Ilirisë. poemën epike “Thebaide” dhe disa pjesë të veprës në Purgator, ka dy shoqërues Virgjilin dhe Publius - Peleiai në dialektin e popujve të Epirit do të Historiani Apiani i Aleksandrisë, gjeanologjinë e lirike Silvae, ku shquhet për stilin elegant dhe të thotë plaka, ndërsa në pjesën e Greqisë do të thotë ilirëve, e tregon të lidhur me ciklopin Polifemo dhe [3, 4, 5] Papinius Statius, si e përshkruan në këngën XXI (strofa thjeshtë të thurjes së vargjeve. 93), duke i thënë se ty Stacia ende të përmendin, si i pëllumba. Ky kuptim i dyfishtë, ndikoj që Homeri të nimfën Galatea. Sipas kësaj legjende, fëmijët e tyre Publio Papini Staci i Riu nën udhëheqjen e të atit, këndove Tebes dhe te madhit Akil: thotë se pëllumbat e furnizonin Zeusin me Ambrosia Kelti, Gali dhe Iliri, u larguan nga Siçilia dhe shkuan i u fut plot besim dhe shpresë rrugës së magjishme Stazio la gente ancor di là mi noma: (Αμβροσία - ushqimi dhe pijet që i blatoheshin në vende të tjera, ku sunduan dhe nga rrodhën popujt të krijimtarisë letrare dhe u shqua si autori i shumë Hyjnive); ndërsa e verteta ishte, se disa prifteresha keltë, galë dhe ilirët. Djali i vogel Iliri kishte shumë [2] cantai di Tebe, e poi del grande Achille; veprave, ndër të cilat me kryesoret janë: Valerio Rafaelle, në një studim kritiko – estetik plaka, kishin detyrë të përgatisnin mishrat, ose ofertat fëmijë si Autarieus, Dardanos, Parthó, Daorthó, - Poema epike “Thebais - Thebaide”, vepra më e të Divina Commedia, konstaton se ngjarjen e Kont e tjera, dhe sakrifikimet për Giove (Zeusin) në Epir. Dassaró etj, të cilët u shpërndanë në trojet perëndimore mirë e Stacio, e hartuar në 12 libra, e botuar ne vitin Ugolinit në veprën Ferri (kënga XXXII), Dante Në se Homeri do ta kishte ditur këtë fjalë Epirote, të gadishullit Ballkanik, ku i dhanë emërat fiseve ilire 92 pas K. Në këtë poemë tregon historinë e luftës sigurisht do t’ia kishte zgjuar mendimin, se ato ishin të Autariateve, Dardanëve, Parthinëve, Daorthëve, Alighieri e ka huazuar nga episodi mizor i Tideo dhe [9] [21] të të shtatëve kundër Tebës dhe konfiktin mes dy Melanipo, të përshkruar nga Publio Papini Staci në Plakat prifteresha shërbëtorët e Zeusit”. Dasareteve. Fiset ilire ishin popullata më masive vellezerve Eteokle dhe Poliniçe, për të hypur në Tebaide, në librin III, vargu 733. [8] Kjo ngatërresë u krijua sepse besohej se pëllumbat e gadishullit, si shkruan Plini (Plaku), ata formuan fronin e të atit Edipit. Në pjesë të veçantë të librave, e egër dhe shqiponja (zogu i shenjtë i Zeusit), ishin me mbreteritë e shumta ilire dhe banorët e këtyre trojeve Gjithashtu Dante Alighieri, përshkrimin e dy [22] Publio Staci permend ilirët dhe Ilirinë. Thebaide flakëve të shpirtave të Odiseas dhe të Diomede në rol në shpalljen e orakujve, sepse konsideroheshin si ishin ilirët e vërtetë Illyrii Proprie Dicti. u përkthye në frengjisht nga Cormilliole në vitin 1783. këngën XXVI të Ferrit, e ka huazuar nga Tebaide e mediatorët mes të gjallëve dhe të vdekurve. - Poema epike Achileide” (e pa përfunduar, por Duke iu referuar Homerit në Iliada [10] dhe idhullit BIBLIOGRAFIA: 01. Lutfi Alia. Dixit 2. Shkrimet dhe shkollat ne gjuhën shqipe. Botim Publio Papini Staci, ku rrëfen fundin e dy vëllezërve [11], e konsideruar Magnum Opus). Në librin e I dhe II, Eteokle dhe të Poliniçe, djemtë e mbretit Edip, që të tij Virgjilit në Eneida Publio Papini Staci, në MB Printing Durres. 2017 Staci tregon vitet e rinisë dhe edukimin e Akilit, tregon poemën Akileide, përmend Akilin, i cili i dërgon një 02. Erasmo di Valvasone. La Thebaide di Statio. In Venetia. 1570, 18 - 47 digjen me flakë, larg njeri nga tjetri, si shprehet Staci Appresso Francesco de Franceschi Senese. për vizitën e gjatë dhe miqësinë me vajzat e mbretit edhe të vdekur shpirtrat e tyre nuk gjetën paqe. [2, 8] përshendetje Zeusit të Dodonës: 02. Le opere di Publio Papino Stazio. Tebaide. Sylviae. Achilleide. La tra- Likomede të Skyros dhe dashurinë me të bukurën O zot, mbret i Dodonës pellazgjike duzione e note da varii. Venezia. 1840. Dalla Tipografia di Giuseppe Antonelli ED. f. 1100 – 1850 Deiadamia, deri ne nisjen e tij per ne luften e Trojes. Që banon në ato vende të largëta 03. Decimo Giunio Giovenale. Satirae. Venetis 1536, in aedibus haeredum Ne epilogun e kesaj poeme, Staci deklaron se ne ORIGJINA ILIRE E PUBLIO PAPINI STACI I Dhe sundon Dodonën dimërkeqe Aldi et Andrea socieri. Satirae VII, f. 80 - 86 hartimin e kesaj vepre kishte perdorur si model Eneida RIU DHE BOTA ILIRE NË VEPRAT E TIJ. Rreth teje banojnë Sellet 04. Bonino Mombrisio. Della Tebaide. Milano 1478. F. 12 - 18 05. Giulio Lisati. Saggio di traduzione in ottava rima del libro VII della (Aeneis) e Publio Virgilio Marone, madje në dy pjesë Fatdhënësit këmbëzbathur, që flejnë në tokë... Tebaide di Stazio. Ediz. 1923, ribotim ne anglisht 2002 dhe Editore Nabu Press riprodhon besnikërisht gjysmën e Odisea dhe pjesën e Origjinën ilire të poetit Publius Papinius Statius i Në kohën e Homerit nuk ekzistonte tempulli, por 2012, f. 16 - 20 [2, 3] Riu, e deklaroi studiuesi francez P .L. Cormiliolle, i 06. Cornelio Bentivoglio. La Tebaide di Stazio. Edizione UTET, Torini përgatitje për luftë të Iliada, ashtu si i tregon Virgjili. ishin lisat e Dodonës, që parathonin fatin e njerëzve. 1928, vol 2, 268 - 280 - Poema epike “De bello Germanico”, kushtuar cili ka përkthyer në frengjisht “Thebaide”, të botuar Tempulli i Dodonës u ndërtua në shekullin IV para 07. Neck A. F. Relique di Cherilo Samio. Lipsia 1817, cap. IX, p. 67 perandorit Domiciano në fushata kundër fiseve gjermane. në ”Oeuvres de Stace - Veprat e Stasit”, Société Libre K, si e përmendin Euripidi në veprën “Melenippo”, 08. Valerio Raffaelle. Stazio nella Divina Commedia. Studio critico-estetico. Arezzo. Tipografia del XX sec. 1901 Kjo vepër ka humbur, ashtu si dhe vepra “Agave”. des Sciences, Lettres et Arts de Paris. Tome 1, 1783. dhe Herodoti, që tregon për orakullin e Dodonës 08. Cormiliolle P. L. ”Oeuvres de Stace - Veprat e Stasit”, botim i Société [1, 9] - Poemat lirike “Silvae”, në 32 kompozime metrike (Ribotuar në vitin 1820). dhe priftereshat Promeneia dhe Timareta. Hesiodi Libre des Sciences, Lettres et Arts de Paris. Ediz. Hardouine 1783 Tome 3. f. 8 – 30 P.L. Cormiliolle, në parathënien e botimit frengjisht 09. Biografia Universale Antica e Moderna. Abate Sallier. Accademia me 3300 vargje në metrikë Oraciane, të ndara në pesë në poemën Karmina dhe Straboni (libri VII f. 19), delle Iscrizioni e belle lettere.Volume L. 1729, p. 349 Venezia. Presso Gio. Batista libra, sejcili i paraprirë nga një epistolar në proze dhe shkruan “Në shekullin I pas Krishtit, u shquan poetët përmendin qytetin Sella si vendin e tempullit të Missiaglia. me dedikim miqëve të tij poeta. Asi kohe ishin të modes ilirë Publius Papinus Statius – Plaku, i cili njihej si Dodonës, ashtu si thekson dhe Publio Papini Staci. 10. Homeri. Iliada. Kenga XVI, f. 295. Botim Buzuku, Prishtine 2006 11. Virgilio Eneide. Nella stamperia della Biblioteca Ambrosiana, Milano poezite dhe prozat panegjirike dhe Stacio bëri emër si mjeshtër i retorikës si gramatik dhe poet, si dhe i biri [2] Aristidh Kola dhe Dhimitër Pilika, duke iu 1752. poet. Termi Silvae përdorej nga poetet për të treguar Publius Papinus Statius i Riu dhe ai poet i shquar, referuar Herodotit theksojnë se Dodona në kohët 12. Aristidh Kola. Arvanitasit. Tirane, 2002, f. 330 eksponent i poezisë epike në periudhën Flavia”. [9] Për 13. Dhimiter Pilika. Pellazget, origjina e jonë e mohuar. Tiranë 2005, f. se vargjet ishin boca e një poezie e shkruar menjëherë parahelenike ishte tempull i Thesprotëve, andaj dhe 160 – 161 gjatë një inspirimi të madh e më pas përpunoheshin me këtë zbulim i jemi mirënjohës studjuesit francez P.L. shkrimtarët helenë të tragjedisë e quajnë Dodonën 14. Perikli Ikonomi. Tomori dhe Dodona pellazgjike. Botim “Bota metrikë poetike dhe botoheshin. Për këtë vepër kritikët Cormiliolle, i cili hapi një dritare të re të historisë së Thesprote. [12, 13] shqiptare”, Tiranë 2008, f. 13 - 20 [3, 7, 15. Marti B. M, “La structure de La Pharsale”, in Entretiens sur l’Antiquité kanë theksuar se Staci i shkroi brenda pak diteve. letërsisë dhe të kulturës ilire. Staci thotë se fiset Selles banonin pranë Dodonës, classique, tom XV, Lucain, Genève, 1968, f 21 - 40. 8] Ne paratheniet e kater librave te pare, Staci shkruan Në ndryshim me të gjithë historianët, shkrimtarët disa thonë se banonin në jug të Apollonise, ndërsa 16 Marcus Annaeus Lucanus. ”Pharsalia”, Roma, 1469 f. 23 dhe poetët e antikitetit romak, të cilët e përmendin Ilirinë 17. La leggenda di Dardano: Rivista Aufidus. Università di Bari; CNR se jane poezi te lehta, te guximeshme e te lira (stili Perikli Konomi i saktëson ne veri të qytetit të Beratit. 2000. [2, 3, 4] facilitus, audacia stili dhe libellorum temeritas). vetem për rrethana lufte, apo si rrugëkalimi, Publio Papini [14] Iteresant është përmendja e Selles nga historiani 18. Roberto Calasso. Le nozze di Cadmo ed Armonia. Milano, 1991. Poemën Silvae e botoi ne vitin 93 pas K. [3, 6, 7] Staci në veprat e tij, e trajton Ilirinë si vendin e tij dhe ilirët romak Marcus Annaeus Lucanius në veprën ”Pharsale”, 19. Karl Patsch. Iliret. 1923. Përkthim i Karl Gurakuqi ne vitin 1925. 20. Publio Ovidio Nasone. Metamorphoses: 1471. Editio princeps Bologna Studiuesit e veprës të Staci-t i Riu, theksojnë si njerëzit e tij. Në Tebaide Ai shkruan: botuar në vitin 62 pas K, i cili gjatë përshkrimit të IV, 562 – 603 se nga modeli i hartimit të veprave, kuptohet se - Illiricus ... epopesë të Çezarit kundër Pomeput, na jep një dëshmi 21. Giovanni Boccaccio: De Geneologia Deorum Gentilium. Tradotta ed - Nunc gentem immeritam (origjinali në latinisht) [1] adornata Messere Giuseppe Betussi da Bassano. Venetia 1547, libri VI, f. 107 njihte shume mirë poemat ciklike të Antimako dhe të vagullt për vendndodhjen e Selles, jo si emër qyteti, 22. John Wilkes, The Illyrians. The Peoples of Europe, Hartnolls Limited, natyrisht Homerin si e përshkruante Virgjili, njihte - Ed ora la gente mia (përkthimi ne italisht nga por si emër fisi, duke shkruar: “Thesprotët rendën Bodmin, Cornall London 1996, p. 216 Antichità Anno 18 n.2 Maggio 2020 pagina 12 Sekretet e etruskëve Nga ΝΙΚΟ STYLOS

Shtatë Gushtja e Minoikëve perëndesha

dhe shenjtorja me shumë emra

Parathënie

Me prejardhje nga një familje arvanitase me vetëdije të plotë greke, me paraardhës që dhanë jetën duke luftuar nga Mesolongji deri në Qeracini për çlirimin e Greqisë, prej preriudhës sime shkollore nisa të më interesoj problemi i prejardhjes sime dhe në përgjithësi probemi i prejardhjes së arvanitasve. Në kërkim të informacioneve mbi këto pyetje u gjenda përpara përgjigjes së të ashtuquajtur shkencore të historiografisë greke se arvanitasit janë emigrant nga Shqipëria e jugut, gjë jo vetëm e gabuar por shpesh dhe ofenduese. Fillova të lexoj literatura nga më të ndryshmet për të gjetur të vertetën mbi këtë çështje.

Duke lexuar gjithnjë e më shumë në disa prej tyre gjeta të shprehur se arvanitasit kanë afërsi me banorët e lashtë të Italisë, të quajtur etrusk për latinët dhe tirrenas për grekët, dhe që kultura e Fig.Fig. 2: 2: Ilustrim Ilustrim mbi mbi një njëkapak kapak bronzi bronzi e shek e . shekIII pes. III, Praeneste pes, Praeneste. Muzeu. KombëtarMuzeu Kombëtar Berlin (lindor) Berlin 3467. (lindor) Lexicon 3467. Lexicon tyre kish qenë shumë e shquar në lashtësi. Sot gjetjet arkeologjike të kësaj kulture, etruske, IconographicumIconographicum Mythologiae Mythologiae Classicae Classicae (LIMC), (LIMC), Artemis Artemis Verlag VerlagZürich undZürich München, und München, 1981, τ. ΙΙΙ 1981, (1), fq τ.. 45.ΙΙΙ (1), fq. 45. gjenden në muzeumet më të shquara arkeologjike të botës. Ndërkoh përgjatë arsimimit tim dymbëshjetveçarë në Greqi as emrin nuk ja kisha dëgjuar kësaj Ndërkoh... ParaPara se se të të av avancojmëancojmë në leximinnë leximin e tekstit e tekstit të fig.1, të fig.1,duhet tëduhet sqaroj tëm sqarojë probleminmë problemin e shqiptimi e tshqiptimi të t të kulture. Menjëherë futa në dorë disa prej numrit të madh të librave të shkruar për të pothuaj në të gërmavegërmave (apo(apo simboleve simboleve_gërm_gërmë), pasië), pasinë krahasimnë krahasim me shqiptim me shqiptimin e tyrein neë tyrealfabeti nën alfabetilatin, n latin, gjitha gjuhët e evropës, përveç asaj greke. Ndërsa ndjeja gjithënjë e më shumë admirim për ekzistojnëekzistojnë disa disa dallime, dallime, gjë gjë e natyrshme e natyrshme kjo pasi kjo alfabeti pasi alfabeti i çdo gjuhe i çdo është gjuhe në është funksion në tëfunksion të madhështinë e saj ndjeja njëkohësisht indinjatë për mospërfilljen ndaj saj të historiografisë greke artikulimitartikulimit vokal vokal të tësaj. saj. Por Por në disanë disa gjuhë gjuhë dhe nëdhe përgjith në përgjithësi në atëësi shqipe,në atë ështëshqipe, e nevojshme është e nevojshme ti ti por dhe ndaj atyre që mbahen si ekspert në këtë fushë në Europë. shtshtojmëojmë simbolet_ simbolet_gërmagërma në alphabet.në alphabet. Për këtëPër arsyekëtë arsyekemi dykemi S, për dy dhënienS, për dhëniene bashkëtingëllores e bashkëtingëllores S, qëqë shqiptarët shqiptarët e shkruajnëe shkruajnë SH SHdhe dhegjermanët gjermanët SCH, SCH,dhe S dhepër tëS përbashkpër të përbashkëtën S të ëalfabetevetën S të alfabeteve Krahasimi i relikteve me mbishkrime të shkruara prej etruskëve, numri i të cilave e tejkalojnë latine.latine. njëmbëdhjetëmijëshin, me mbishkrimet e pazbërthyera të gjetura në hapësirën e sotme të quajtur PërveçPërveç të të përdorimit përdorimit të dytë gërmavedy gërmave S kemi S kemiedhe (Placeholder1)edhe (Placeholder1) përdorimin përdorimin e dy gërmave e dy- Hgërmave -H greke, madje me ato që janë gjetur në vendet që dhe sot flitet gjuha arvanitase, na solli në pah, shkruarshkruar si si Η Η dhe dhe Χ .Χ Këto. Këto dy gërmady gërma H i gjejmëH i gjejmë edhe nëedhe alfabetin në alfabetin shqip të shqip përdorur të përdorur nga albanologu nga albanologu lehtësisht identifikueshëm, faktin se kemi të bëjmë me të njëjtën gjuhë. gjermangjerman J. J. G. G. von von Hahn Hahn1, të1, cilattë cilat ai i shkruanai i shkruan dhe Χ, dhe dhe Χ, që dheshqiptohen që shqiptohen përkatësisht përkatësisht, siç ai vet, siç ai vet 2 2 Në njëjtësinë e gjuhës së Tirrenasve apo ndryshe të Etruskëve me atë që aktualisht quhet shkruanshkruan, ,si si gjermanisht gjermanisht gërma gërma h dhe h dhee dyta e dytasi gërma si gërma ch po chnë gjermanishtpo në gjermanisht apo në alfabetin apo në ealfabetin e gjermanishtesgjermanishtes. . Arvanitase, gjendet edhe përgjigja e pyetjes: Cila është arsyeja apo sekreti që gjuhëtarët evropian nuk kanë qenë në gjendje të lexojnë mbishkrimet etruske deri më tani? Njëkohësisht

kështu zgjidhet problemi etrusk. 11 J.J. G. G. von von Hahn, Hahn, Albanesische Albanesische Studien, Studien, ό.π., όHeft.π., ΙHeftII, Albanesische ΙII, Albanesische-Deutschen-Deutschen Lexikon. Lexikon.Verlag von Verlag Friedrich von Mauke, Fried richJena, Mauke, 1854. Jena, 1854. ReprintReprint Verlag Verlag Dion Dion Karavias, Karavias, Athen, Athen, MCMLXXI. MCMLXXI. Kështu, pas shumë vitesh hulumtimi nga ana ime në marrjen e përgjigjes për pyetjet, si dhe 22 Shkrimi Shkrimi i gërmësi gërmës Η Ηnë nëdy mënyrady mënyra e kemi e kemi dhe në dhe alfabete në alfabete të tjera tëtë tjeravjetra të të vjetrashqipes. të Përshembullshqipes. Përshembull në përkthimi nën epërkthimi Dhjatës sën e Dhjatës së dokumentimin e tyre, u krijua ky libër me titullin e përgjithshëm: SEKRETET E ETRUSKËVE, Re,Re, dalë dalë në në Korfuz Korfuz në në1827, 1827, apo aponë alfabetin në alfabetin e Dhimitë e Dhimitër Kamarrda Kams. Porarda nës .alfabetin Por në alfabetine njohur si e i njohurElbasanit, si idhënë Elbasanit, po nga dhënë J. G. vonpo nga J. G. von Hahn, e ekemi kemi gërmë gërmën Hn tëH dhën të dhën në tre në forma tre forma shqiptimi shqiptimi si më poshtë: si më poshtë: Fillimi… e cila nuk është vetëm një përgjigje, por edhe një përpjekje për ta rikthyer Prehistorinë e Vërtetë me transformimin e mitologjinë greke në Histori. Në qytetin e lashtë të Bylisit, në zonën e ashtuquajtur veriu i Epirit, është gjetur mbishkrimi i mëposhtëm,Fillimi… datuar në shek. II pas Krishtit. Pavarësisht se si janë shprehur arkeologët shqiptar në lidhje me përmbatjen e kësaj pllakate, ne në këtë libër do të shtjellojmë gjërë e gjatë se kemi tëNdrys him të shqiptimit kemi edhe me gërmën V, e cila shqiptohet si U-ja e alfabetit të sotëm bëjmë as mëNë shumëqytetin ee lashtë as më të pak,Bylisit me, në gjuhënzonën e epirotaseashtuquajtur ashtu veriu siçi Epirit, e quan është Franciscum gjetur mbishkrimi Blanchum i nëlatin të shqipes. Në vazhdimësi të shtjellimit të alfabetit të mbishkrimit të fig.1 sqarojmë se kemi mëposhtëm, datuar në shek. II pas Krishtit. Pavarësisht se si janë shprehur arkeologët shqiptar në fjalorin e tij “Dictionarium Latino-Epiroticum”, ndryshe toske, e njëjtë me gjuhën e banorëve tëedhe tre dybashkëtingëllorshe - ΑΕ, ΑΙ dhe VE, nga të cilat dy të parat shqiptohen si Ε dhe e lidhje me përmbatjen e kësaj pllakate, ne në këtë libër do të shtjellojmë gjërë e gjatë se kemi të treta si UE (dytingullsh), d.m.th me shqiptimin e dy zanoreve në një rrokje. Po kështu do të kemi lashtë të Toskanësbëjmë as mësë shumësotme, e ase mëmirënjohur pak, me gjuhën si gjuha epirotase etruske ashtu siçpër e quanlatinët Franciscum dhe tirrenase Blanchum apo në pellazge të nevojshme të japim edhe sqarime të tjera për përdorimin e një gërme_simbol në vend të një për grekët efjalorinFillimi… lashtë. e ti j “Dictionarium Latino-Epiroticum”, ndryshe toske, e njëjtë me gjuhën e banorëve të fjale apo të zëvendësimit të numrit me një fjalë dhe anasjelltas, e të tjera kleçka të deshifrimit për lashtë të Toskanës së sotme, e mirënjohur si gjuha etruske për latinët dhe tirrenase apo pellazge për grekët e lashtë. të cilat do të na duhet të japim shumë shëmbuj për të vërtetuar tërthorazi saktësinë e shqiptimit Në qytetin e lashtë të Bylisit, në zonën e ashtuquajtur veriu i Epirit, është gjetur mbishkrimi i mëposhtëm, datuar në shek. II pas Krishtit. Pavarësisht se si janë shprehur arkeologët shqiptar në dhe të kuptimit të të gjitha simboleve_gërma që janë përdorur në mbishkrimin e pllakës së Bylisit lidhje me përmbatjen e kësaj pllakate, ne në këtë libër do të shtjellojmë gjërë e gjatë se kemi të (fig.1). bëjmë as më shumë e as më pak, me gjuhën epirotase ashtu siç e quan Franciscum Blanchum në fjalorin e tij “Dictionarium Latino-Epiroticum”, ndryshe toske, e njëjtë me gjuhën e banorëve të Prandaj… lashtë të Toskanës së sotme, e mirënjohur si gjuha etruske për latinët dhe tirrenase apo pellazge për grekët e lashtë. Vejmë në dukje se në këtë proces na është i domosdoshëm, të bëjmë të pranishme përmbajte të shumë figurave mitologjike, historitë e tyre, pasi vetëm kështu për një lexues normal, mund të perceptohet vërtetësia e përkthimit të këtij mbishkrimi dhe mbi të gjitha rëndësia e kuptimit të këtij përkushtimi. Çdo lloj pllakate e mbishkruar edhe sot i kushtohet diçkaje apo dikujt.

Vazhdojmë…

Më poshtë po e rijapim tekstin e fig.1 tashmë të ndarë në fjalë dhe do vazhdojmë me traskriptimin e tij në alfabetin shqip.

Fig. 1: Mbishkrim në Bylis, veriu i Epirit, shek. II pas.Kr. Muzeu i Apollonisë, Shqipëri. Albanien, Schätze aus dem Land der Skipetaren. 1988 Verlag Philipp von Zabern, Mainz, fq. 420

Së pari…  SHESHILIA,  L. F. UENUST, A BYL LID Fig. 1: MbishkrimAjo çka vëjmë në Bylis, re që veriunë sy itë Epirit, parë ësht shek.ë fakti II pas.Kr. se kemi Muzeu të bëjmë i Apollonisë, me një gjuhë Shqipëri. që nuk është Albanien, shkruar Schätze aus dem Land deras Skipetaren. nëFig latinisht. 1: Mbishkrim 1988dhe asn Verlagë nëBylis, greqisht, veriuPhilipp i pasiEpirit, von dukshëm shek. Zabern, II pas.Kr. ësht Mainz,ë Muzeue pranishme fq .i 420Apollonisë, jo njëherë Shqipëri. gërma Albanien, (Α) Schätze. aus  SHUM LART DIONAISSO MARI, demKështu Land der, emri Skipetaren. VENVS 1988 (me Verlag përmbatjen Philipp von e Zabern,të cilës Mainz, do të merremifq. 420 më poshtë si emërtesë perëndie)  TOSUO HISH SITA EST SHUM QUO (KUO),  Së pari… dhe përdorimi e gërmës (Α) na jepin menjëherë afinitetin e këtij shkrimi me atë etrusk (për ata ANNIS XXXXII, SINE QUERE, qëSë janëpari… të familjarizuar me shkrimet truske). Shikoni fig.2, një artifact etrusk i shek. III pr.Kr. E  LIA SANCH TISSIMEU IHIT. k anë njësoj të shkruar fjalën VENVS dhe gërmën (Α) tek fjala . Ajo çka vëjmëAjo ç kare vëjmëqë në re sy që të në parë sy të parëësht është faktië fakti se se kemi kemi të bëjmëbëjmë me me një një gjuhë gjuhë që nuk që është nuk shkruar është shkruar Dhe përkthimi përshtatur sipas shqiptimit të sotëm në shqip: as në latinishtas në dhe latinisht as në dhe greqisht, as në greqisht, pasi pasidukshëm dukshëm ësht ështëë ee pranishme jo njëherëjo njëherë gërma gërma (Α). (Α). • Sesila, Kështu, emri VENVS (me përmbatjen e të cilës do të merremi më poshtë si emërtesë perëndie) • e Venusit të Lartë të Gjashtë, vajzë e parëlindur, Kështu, dheemri përdorimi VENVS e gërmës (me përmbatjen (Α) na jepin e menjëherëtë cilës do afinitetin të merremi e këtij shkrimimë poshtë me atë si etrusk emërtesë (për ata perëndie) • prej Dionisi marrë shumë lartë, me tis hish syt ësht qorru shum, dhe përdorimiqë janë e gërmëstë familjarizuar (Α) me na shkrimet jepin menjëherë truske). Shikoni afinitetin fig.2, një e artifactkëtij shkrimi etrusk i shek. me atëIII pr.Kr.etrusk E (për ata • lindur prej shum kohësh, 42 vite, synë qorre, kanë njësoj të shkruar fjalën VENVS dhe gërmën (Α) tek fjala . • la hitet e tingujve të leht. që janë të familjarizuar me shkrimet truske). Shikoni fig.2, një artifact etrusk i shek. III pr.Kr. E kanë njësoj të shkruar fjalën VENVS dhe gërmën (Α) tek fjala .

+ Ε Ι RRINJEYSH E RE SHTATË AVGUSHTË + Ε Ι RRINJEYSH E RE SHTATË AVGUSHTË + Ε Ι RRINJEYSH E RE SHTATË AVGUSHTË + Ε Ι RRINJEYSH E RE SHTATË AVGUSHTË

+ Ε Ι RRINJEYSH E RE SHTATË AVGUSHTË + Ε Ι RRINJEYSH E RE SHTATË AVGUSHTË

pagina 13 Anno 18 n.2 Maggio 2020 Antichità + Ε Ι RRINJEYSH E RE SHTATË AVGUSHTË

E gjithëditura Elena e bukur

Që të marriQë të kuptimmarri kuptim ky transkri ky transkriptimptim duhet duhet qëqë të të gjitha gjitha elementët elementët që na qëdolën na këtu,dolën pra këtu,emrat pra emrat Që tëtë marrimarri kuptimkuptim ky ky transkri transkriptimptim duhet duhet që që të tëgjitha gjitha elementët elementët që qëna nadolën dolën këtu, këtu, pra praemrat emrat Sesilia, Venusi,Sesilia, Venusi, i Gjashtë, i Gjashtë, i Lartë, i Lartë, vajzë vajzë ee parëlindur, Dionisi,, Dionisi, sy të syqorruara të qorruara me tis hish me, apotis hish, apo Sesilia, Venusi,Venusi, i i Gjashtë,Gjashtë, i iLartë, Lartë, vajzë vajzë e eparëlindur parëlindur, Dionisi,, Dionisi, sy sytë qorruaratë qorruara me metis hishtis hish, apo, apo + Ε Ι RRINJEYSH E RE SHTATË AVGUSHTË tingujt e tingujtlehtë tëe lehtë veglave të veglave muzikore muzikore duhet duhet të të marrin kuptim kuptim dhe dhe të lidhen të lidhen me njëra me tjetrën. njëra tjetrën. tingujt ee lehtëlehtë të të veglave veglave muzikore muzikore duhet duhet të të marrin marrin kuptim kuptim dhe dhe të lidhentë lidhen me menjëra njëra tjetrën. tjetrën. Fig.4: Ikonë mesjetare e Shtatë Gushtes në të ashtuquajturën “Tempulli i artë” (Pala d’ oro) e katedrales_tempull

VazhdojmëVazhdojmë më tej… më tej… Fig.4: Ikonë mesjetare e Shtatë Gushtes në të ashtuquajturën “TShënempulliFig.4 Marku: iIkonë artë” Venecia mesjetare(Pala. d ’ oro e Shtatë) e katedrales_tempull Gushtes në të ashtuquajturën “Tempulli i artë” (Pala d’ oro) e katedrales_tempull Vazhdojmë më më tej… tej… Fig.4: Ikonë mesjetare e Shtatë Gushtes në të ashtuquajturën “Tempulli i artë” (Pala d’ oro) e katedrales_tempull Shën Marku Venecia. Shën Marku Venecia. Fig.4: Ikonë mesjetareShën Marku e Shtatë Venecia Gushtes. në të ashtuquajturën “Tempulli i artë” (Pala d’ oro) e katedrales_tempull CAECILIACAECILIA..., ..., Përkthimi apo shqipërimi: CAECILIA...... , , Shën Marku Venecia Fig.4. : Ikonë mesjetare e Shtatë Gushtes në të ashtuquajturën “Tempulli i artë” (Pala d’ oro) e katedrales_tempull …me transkri…me transkriptiminptimin me alfabetinme alfabetin latin latin ee gjejmë të të shkruar shkruarPërkthimi edhe edhe apoCecilia shqipërimi Cecilia ose Caecilia: ose ,Caecilia por edhe , por edhePërkthimi apo shqipërimi: …meme transkritranskriptiminptimin me me alfabetin alfabetin latin latin e gjejmëe gjejmë të tëshkruar shkruar edhe edhe Cecilia Cecilia ose ose Caecilia Caecilia, por, poredhe edhe ShënPërkthimi Marku Venecia apo shqipërimi. : Cäcilie, Cndërsaäcilie, ndërsame alfabetin me alfabetin grek grek Σεσίλια Σεσίλια. SSi i emër emër e kemi e kemi të njohur të njohur prej S hë prejn Sesilia Shë npër Sesilia për E Rrënjës së re (Dinasti) Shtatë Gushtja. Cäcilie,, ndërsandërsa meme alfabetinalfabetin grek grek Σεσίλια Σεσίλια. S. iS emëri emër e kemie kemi të të njohur njohur prej prej Shë Snhë Sesilian Sesilia për Përkthimipër apo shqipërimi: kristianëtkristianët ndaj le ndajtë shohim le të shohim pasqyrimin pasqyrimin e e saj saj nëpër ikona ikona kristiane. kristiane. E Rrënjës së re (Dinasti) Shtatë Gushtja. E Rrënjës së re (Dinasti) Shtatë Gushtja. kristianët ndajndaj le le të të shohim shohim pasqyrimin pasqyrimin e saje saj nëpër nëpër ikona ikona kristiane. kristiane. Përkthimi apoE shqipërimiRrënjës së: re (Dinasti) Shtatë Gushtja. Me një ndryshim shqiptimi në këtë tekst të vogël në lidhje me mbishkrimin në Byllis fig.1, E Rrënjës së re (Dinasti) Shtatë Gushtja. Me një ndryshim shqiptimi në këtë tekst të vogël keminë lidhje meMe gërmënmenjë mbishkriminndryshim H, ku shqiptimsiç nëe thamë Byllisi në sillet fkig.1,ëtë sitekst X ndërsa të vog ëlkëtu në silidhje Ë e mungëtme mbishkrimin e gjatë. K nëëto B shqiptimeyllis fig.1, i - Mee njëpara ndryshim AEQVITASAVG shqiptimi neë ndarë këtë tekst në fjalë, të vog bëhetël në lidhjeA E me QUITAS mbishkrimin AVG në (USTA), Byllis fig.1, është në kemi me gërmën H, ku siç e thamë sillet si X ndërsa këtukemigjejmë si meË eedhe gërmënmungët në alfabetin EH,e gjatë.Rrënjës ku siç gjermanK eëto sëthamë reshqiptime (Dinasti)ku sillet sillet sii si XSh H ndërsat atëe pa Gushtja.zëshme këtu si por Ë e që mungët edhe shqiptohet e gjatë. K ëtosi X. shqiptime i Me një kemindryshim megjuhën gërmën shqiptim minoike H,i kunë ksiçëtë ose e tekstthamë vretiase të silletvog3siël sidhe në X lidhjendryshendërsa me këtu nëmbishkrimin gjuhënsi Ë e mungët mbretërore në B eyllis gjatë. siçfig.1, K eëto thonim shqiptime në lashtësi i , gjejmë edhe në alfabetin gjerman ku sillet si H e pazëshmegjejmë por edhe që edhe në alfabetin shqiptohet gjerman si X.Fig.4 ku: Ikonësillet mesjetaresi H e pa zëshmee Shtatë Gushtespor që edhenë të ashtuquajturënshqiptohet si “TX.empulli i artë” (Pala d’ oro) e katedrales_tempull kemi me gërmëngjejmëPër H,të kuptuar kuMeedhedo siç një të në e thotë:këtëndryshim thamëalfabetin transkriptim, Α΄ sillete gjermanshqiptimPara siShën X e Markundërsa «quajturkuiE n ëRrënjëssillet kVenecia ëtëkëtu Avg(ushta sitekst siH .së Ë e të repae vog mungëtzëshme(Dinasti)),ël dhe në epor lidhje gjatë.Shtatë që edheme K ëtoGushtja mbishkrimin shqiptohet shqiptime», na si iduhetnë X. B yllis të dijmë fig.1, Për të kuptuar këtë transkriptim, «E Rrënjës së re (Dinasti) Shtatë Gushtja», na duhet të dijmë Për të kuptuar këtë transkriptim, «E Rrënjësgjejmë së reedhe (Dinasti) nësePërkemi alfabetin kush të Shtatëmekuptuar është gërmën gjerman Gushtjakjo këtë GushteH, transkriptim,ku ku» sillet, nasiç dhe duhet esi thamëkjo H «eShtatëtë Epa dijmësilletRrënjëszëshme e sipastaj X porsë ndërsa re çfarëqë (Dinasti) edhe këtulidhje shqiptohet si kanëShtatëË e mungët me siGushtja Sesilian X. e gjatë.». ,Jemi na K duhetëto të detyruarshqiptime të dijmë të i se kush është kjo Gushte dhe kjo Shtatë e pastaj çfarë lidhjesesjellimgjejmë kush -kanë ështëtëedhee tjeramedyta kjonë Sesilian artifakte ,alfabetin GushteDIV.A Jemi që dhe AUGgjerman flasin tëkjo PërkthimiUSTA,detyruar Shtatëe ku ndërkoh sillet që tëe apo pastaj- sido na e H shqipërimi para tështohene çfarë pa AEQVITASAVGthotëzëshme lidhje ι:nevojat: E porkanë dyta e që pëndarë me redhe shtjellimeAgushte Sesiliannë fjalë,shqiptohet bëhet.. JemitëTitull Atë si Etëtjera X. QUITASdetyruar që figurave do AV tëG thotë(USTA), është në Për të kuptuarse këtë kush transkriptim, është kjo Gushte «E Rrënjës dhe kjo së Shtatë re (Dinasti) e pastaj Shtatë çfarë lidhjeGushtja kanë», mena duhetSesilian të .dijmë Jemi të detyruar të sjellim të tjera artifakte që flasin e ndërkoh nagjuhën shtohen minoike nevojat ose vretiase pë3rsi shtjellimedhe ndryshe nëtë gjuhën të tjera mbretërore figurave siç e thonim në lashtësi, sjellim të tjera artifakte që flasin e ndërkoh na shtohen sjellimhyjnorenevojat të apo"pë madhështorëtjerar gjysëmshtjellime artifakte hyjnore. "të që dhetë flasin tjera "I respektuarfiguravee ndërkoh ",na dheshtohen- e ipara cili AEQVITASAVGnevojat ishte titullpër shtjellimee nderindarë në suprem fjalë, të tëbëhet tjera i APerandorëve Efigurave QUITAS AV nëG (USTA), është në se kush është kjoPër Gushte të kuptuar dhe këtëkjo Shtatëtranskriptim, e pastaj « Eçfarë Rrënjës lidhjeEdo së Rrënjës kanëtë thotë:re (Dinasti)me Α΄ esëSesilian Para re e (Dinasti) Shtatëquajtur. Jemi Avg(ushta Gushtja të Sh detyruartatë), dhe» ,Gushtja. na të duhet të dijmë hyjnore apo gjysëm hyjnore. hyjnore apoRomë gjysëm dhe hyjnore.në Perandorinë Bizantine. gjuhën minoike ose vretiase3si dhe ndryshe në gjuhën mbretërore siç e thonim në lashtësi, sjellim të tjerahyjnoreNëse artifakte kushmonedhat apoështë që gjysëm flasin ekjo mëposhtëme Gushte ehyjnore. ndërkoh dhe të kjona periudhës shtohenShtatë e romake,nevojat pastaj çfarë pëkushtuarr shtjellime lidhje Mino kanë tëit ,me tëmbretit tjeraSesilian figuravetë .Perandorise Jemi të detyruar Detare të Në monedhat e mëposhtëme të periudhës Me një romake, ndryshim kushtuardo shqiptimtë thotë: Α΄Minoei Para nëit ,ke ëtëmbretitquajtur tekst Avg(ushta të të Perandorise vog), ëldhe në lidhje Detare me mbishkrimin në Byllis fig.1, Në monedhat e mëposhtëme të periudhës hyjnoreromake, apo kushtuar gjysëmNëMinoike,sjellim monedhat Mino hyjnore. të it fig.tjera, mbretit e7 mëposhtëmeartifaktekemi të të Perandorise shkruar që kemiflasin të periudhësdhe me e Detare ndërkohmë gërmën tej romake,- të e nandarëH, dyta shtohenku, kushtuar DIVgërmatsiçA e AUGnevojat thamë në MinoUSTA, fjalë: silletpëit që,r mbretit shtjellimedo si tëX thotë ndërsatë ι:Perandorise tëE tëkëtudyta tjera Agushte si figurave ËDetare e. mungëtTitull që doe gjatë. të thotë K ëto shqiptime i Minoike, fig. 7 kemi të shkruar dhe më tej të "ndarëmadhështorë gërmat" dhe në "I fjalë:respektuar ", dhe i cili ishte titull nderi suprem i Perandorëve në Minoike, fig. 7 kemi të shkruar dhe më tej të ndarë gërmatMinoike,hyjnore në fjalë: apo fig. gjysëm 7 kemi hyjnore. të shkruargjejmë dhe edhe më tejnë tëalfabetin ndarë- e gërmatdyta gjerman, DIV nëA fjalë:AUGku silletUSTA, siqë H do e tëpa thotëzëshmeι: E dytapor Agushteqë edhe. Titull shqiptohet që do të si thotë X. Në monedhat eCilësimi mëposhtëme femëror të periudhës Augusta romake,ishte titu kushtuarlli mbizotëRomë Minorues dhe"madhështorëit në, përmbretit Perandorinë grat" tëdheë eBizantinePerandorise "perandorëveI respektuar. ", Detaredhe Bizantin. i cili ishte titull nderi suprem i Perandorëve në Për të kuptuar këtë transkriptim, «E Rrënjës së re (Dinasti) Shtatë Gushtja», na duhet të dijmë Minoike, fig. 7Në kemi monedhat 1të- shkruar AEQVITASAVG e mëposhtëme dhe më tej të=të Andarëperiudhës E QVITASgërmat romake, në AVG fjalë:Romë kushtuar= A dhe E në QUITASMinoPerandorinëit, mbretit Bizantine AVG të(USTA),. Perandorise Detare se kush është kjo Gushte dhe kjo Shtatë e pastaj çfarë lidhje kanë me Sesilian. Jemi të detyruar të 12-- AEQVITASAVGDIVA VSTA = =A E QVITAS AVG = A E QUITAS AVG (USTA), 1- AEQVITASAVG = A E QVITAS AVG= AMinoike, E QUITAS1- fig.AEQVITASAVG 7AVG kemiAVG (USTA), të shkruarsjellim = A dhe Etë më QVITAStjera tej artifaktetë ndarë AVG gërmat=që A flasin E nëQUITAS efjalë: ndërkoh AVG na shtohen(USTA), nevojat për shtjellime të të tjera figurave 2- DIVA AVGVSTA = Cilësimi femëror Augusta ishte titulli mbizotërues për gratë e perandorëve Bizantin. 2- DIVA AVGVSTA = 2- DIVA VSTAhyjnore = apo gjysëm hyjnore. 1- AEQVITASAVG = AAVG E QVITAS AVG= A ECilësimi QUITAS femëror AVG Augusta (USTA), ishte titulli mbizotërues për gratë e perandorëve Bizantin. Fig. 3: Α΄:Fig Ikonë. 3: Α΄: e IkonëS. CECILIA e S. CECILIA. . Fig.. 3:3: Α΄:Α΄: Ikonë Ikonë e e S S. .CECILIA CECILIA. . 2- DIVA AVG1-V STAAEQVITASAVG = Në = monedhat A E QVITAS e mëposhtëme AVG= A të E periudhës QUITAS romake, AVG (USTA), kushtuar Minoit, mbretit të Perandorise Detare Β΄: Ikonë Β΄: në Ikonë Mozaik në Mozaik e shek. e shek. të IXtë IX e eShën Shën SesiliasSesilias, Kisha, Kisha Mbretërore Mbretërore në Transtever në Transteverës në Romë,ës .n ë Romë,- e para. AEQVITASAVG e ndarë në fjalë, bëhet A EMinoike, QUITAS AVfig.G (USTA),7 kemi është të shkruar në dhe më tej të ndarë gërmat në fjalë: Β΄:Β΄: Ikonë Ikonë në në Mozaik Mozaik e eshek. shek. të të IX IX e Shëne Shën Sesilias Sesilias, Kisha, Kisha Mbretërore Mbretërore në Transtevernë Transteverës nëës Romë, në Romë,. . 2- DIVA AVGVSTA = gjuhën minoike ose vretiase- e 3parasi dhe ndrysheAEQVITASAVG në gjuhën mbretërore e ndarë siç enë thonim fjalë, në lashtësibëhet, A E QUITAS AVG (USTA), është në - e para AEQVITASAVG e ndarë në fjalë, bëhet A E 3QUITAS AVG (USTA), është në gjuhën minoike3 ose vretiase si dhe ndryshe në gjuhën mbretërore siç e thonim në lashtësi, Tek ikonaTek A, ikona e kemiA, e kemi S. CE S. _CECILI_CILIAA me me harpë në në dorë dorë (lirë ( lirëe lashtë e lashtë vegël muzikorevegël muzikore) pasi dokjo të thotë: ) gjuhënpasi Α΄e Para minoike kjo e quajtur ose vretiase Avg(ushtasi dhe), dhendryshe në gjuhën1 mbretërore- AEQVITASAVG siç e thonim në lashtësi = A, E QVITAS AVG= A E QUITAS AVG (USTA), Tek ikonaikona A,A, ee kemikemi S. S. CE CE_CILI_CILIAA me me harpë harpë në në dorë dorë (lirë (lirë e lashtëe lashtë vegël vegël muzikore muzikore) pasi) pasi kjo kjo - doe para të thotë: AEQVITASAVG Α΄e Para e quajtur e ndarë Avg(ushta në fjalë, bëhet), dhe A E QUITAS AVG (USTA), është në është e njohurështë e sinjohur shënjtore si shënjtore dhe dhe mbrojtëse mbrojtëse e e muzikës.muzikës. do të thotë: Α΄e Para e quajtur Avg(ushta), dhe 23- DIVA AVGVSTA = është ee njohurnjohur si si shënjtore shënjtore dhe dhe mbrojtëse mbrojtëse e muzikës.e muzikës. Fig.4: Ikonë mesjetaregjuhën e minoikeShtatë Gushtes ose në vretiase të ashtuquajturënsi dhe “T ndrysheempulli i artë” në gjuhën(Pala d’ oro mbretërore) e katedrales_tempull siç e thonim në lashtësi, Tek ikonaTek e ikona dytë, e dytë,B, në B, knëish këishn ëmbretëroren mbretërore tëtë Shën Shën Sesilias Sesilias në Trastevere në Trastevere në Romë në, jepet Romë- eme dyta ,, DIVjepet A AUG meUSTA, që do të thotëι: E dyta Agushte. Titull që do të thotë Tek ikonaikona ee dytë,dytë, B, B, në në k ishkishënë nmbretërore mbretërore të tëShën Shën Sesilias Sesilias në nëTrastevere Trastevere në Romënë Romë, jepet, jepet me "memadhështorë - Shëne dyta Marku" dhe, DIV Venecia"-I Arespektuar AUGdoe . dytatë USTA, thotë:",, dhe DIVqë iΑ΄ dociliA e të ishteAUGPara thotë titull USTA,ι:e E quajturnderi dyta suprem qëAgushte Avg(ushtado i Perandorëve. tëTitull thotë ) që, dhe ι: donë E të thotëdyta Agushte. Titull që do të thotë kurorë mbretkurorëë rorembret nëërore kokë, në kokë, pra pranjë një mbretëreshë. mbretëreshë. Për Për cilësinë cilësinë e të eqën tëurit qën mbretëreshëurit mbretëreshë në fakt nuk në fakt nuk kurorë mbretmbretëërorerore në në kokë, kokë, pra pra një një mbretëreshë. mbretëreshë. Për Për cilësinë cilësinë e të e qëntë qënuriturit mbretëreshë mbretëreshë në faktnë fakt nuk nukRomë dhe" madhështorënë Perandorinë" dhe "Bizantine madhështorë "I respektuar. "," dhedhe i cili"I ishterespektuar titull nderi", suprem dhe ii ciliPerandorëve ishte titullnë nderi suprem i Perandorëve në kemi asnjëkemi informacion asnjë informacion nga ngabiografët biografët k kristian,ristian, megjithësemegjithëse në figurënë figurë ajo qëndron ajo qëndron si mbretëreshë si mbretëreshë kemi asnjëasnjë informacioninformacion nga nga biografët biografët k ristian,kristian, megjithëse megjithëse në nëfigurë figurë ajo ajo qëndron qëndron si mbretëreshë si mbretëreshë RomëPërkthimi dhe në- PerandorinëapoRomëe shqipërimidyta dhe, BizantineDIV në: A Perandorinë. AUGUSTA, Bizantine që do . të thotëι: E dyta Agushte. Titull që do të thotë dhe pikërishtdhe pikërisht në mesdhe nëpikërisht të mes Papa të në Papa mes Paskalit tëPaskalit Papa PaskalitΑ΄ Α΄dhedhe Α΄ Apostoldhe Apostol Pavlit. Pavlit. Pavlit. " madhështorë " dhe "I respektuar", dhe i cili ishte titull nderi suprem i Perandorëve në dhe pikërisht në mes të Papa Paskalit Α΄dhe Apostol Pavlit. Cilësimi femëror Augusta ishte tituRomëlli mbizotë dherues në për Perandorinë gratë e perandorëve Bizantine Bizantin. . Cilësimi femëror Augusta ishte titulli mbizotërues për gratë e perandorëve Bizantin. Për të shtuarPër të informacioneshtuar informacione sjellim sjellim edhe edhe një një tjetër ikonë ikonë të marrëtë marrë nga katedralnga katedralia (tempull)ia (tempull) e Shën e ShënFig. 6: E Monedhë Rrënjës sëremake re (Dinasti) me tekstin Sht atëpër Gushtja.figurënFig. 6: femëroreMonedhë remake, AEQVITASAVG me tekstin për figurën femëroredhe DIVA, AEQVITASAVG AVGVSTA dhe DIVA. AVGVSTA. Për të shtuarshtuar informacioneinformacione sjellim sjellim edhe edhe një një tjetër tjetër ikonë ikonë të tëmarrë marrë nga nga katedral katedralia (tempull)ia (tempull) e Shën e Shën Cilësimi femëror Augusta ishte titulli mbizotëruesFig. 6: për Monedhë grat remakeë e perandorëve me tekstin për figurën Bizantin. femërore, AEQVITASAVG dhe DIVA AVGVSTA. Markut nëMarkut Venecia në Venecia (fig.4) (fig.4), ku, eku kemi e kemi përsëri përsëri sisi mbretëreshë,mbretëreshë, pikërisht pikërisht të një jtëntë njëfigurejtën së figurebashku së bashku Markut nënë VVeneciaenecia (fig.4) (fig.4), ,ku ku e ekemi kemi përsëri përsëri si simbretëreshë, mbretëreshë, pikërisht pikërisht të njëtë jnjëtënj tënfigure figure së bashku së bashku me një tekstme një me tekst të njëme jtëtën një gjuhëjtën gjuhë dhe dhe më më të të njënjëjjtintin al alfabetfabet të mbishkrimittë mbishkrimit të Bylis tëit ,Bylis fig.1. it, fig.1. Me një ndryshim shqiptimi në këtë tekst të vogël në lidhje me mbishkrimin në Byllis fig.1, me një teksttekst meme të të një njëjtënjtën gjuhë gjuhë dhe dhe më më të të një njëjtinjtin al falabetfabet të mbishkrimittë mbishkrimit të Bylis të Bylisit, fig.1it, fig.1. . Cilësimi femëror Augusta ishte titulli mbizotërues për gratë e perandorëve Bizantin. kemi me gërmën H, ku siç e thamë sillet si X ndërsa këtu si Ë e mungët e gjatë. Këto shqiptime i

Le ta kqyrimLe ta kqyrim për një për moment një moment këtë këtë tekst tekst duke e esjellë sjellë të shtrirëtë shtrirë në një në rrjesht një dherrjesht të ndarë dhe në të gjejmëndarë edhe në në alfabetin gjerman ku sillet si H e pazëshme por që edhe shqiptohet si X. Le tata kqyrimkqyrim përpër një një moment moment këtë këtë tekst tekst duke duke e sjellëe sjellë të tështrirë shtrirë në nënjë një rrjesht rrjesht dhe dhe të ndarë të ndarë në në fjalë. Përfjalë. përkatësinë Për përkatësinë e shkrimit e shkrimit me me presencën presencën ee dy dy gërmave gërmave Γ dhe Γ Rdhe mësojmë R mësojmë menjëherë menjëherë se nuk se nuk fjalë. PërPër përkatësinëpërkatësinë e e shkrimit shkrimit me me presencën presencën e dye dy gërmave gërmave Γ dheΓ dhe R mësojmëR mësojmë menjëherë menjëherë se nuk se nuk Për të kuptuar këtë transkriptim, «E Rrënjës së re (Dinasti) Shtatë Gushtja», na duhet të dijmë është as latinështë as(nuk latin ka (nuk Γ )ka dhe Γ) dheas grekas grek (nuk (nuk ka ka gërmë R). R). është asas latinlatin (nuk (nuk ka ka Γ Γ) )dhe dhe as as grek grek (nuk (nuk3 ka ka gërmë gërmë R). R). se kush është kjo Gushte dhe kjo Shtatë e pastaj çfarë lidhje kanë me Sesilian. Jemi të detyruar të alfabetin shqip të Kostandinopojës, të cilat i përdor edhe sot alfabeti shqip por të shkruara posaç ërisht R dhe RR (ose “r„ dhe “rr„). sjellim të tjera artifakte që flasin e ndërkoh na shtohen nevojat për shtjellime të të tjera figurave

______hyjnore apo gjysëm hyjnore. NdërkohëNdërkohë kemi dyNdërkohë3 kemi R dy (R, kemi R (R,P) dy P)të R (R,tëshkruar shkruarP) të shkruaraa sisi a si dhedhe dhe si si . .Këto Këto. Këto gërmagërma gërma nevojiten nevojiten nevojiten për për të dhën të dhënë përë të dhënë Ndërkohë Ky alfabet u kemikrijua më dy 1879 R , (R,në kryeqytetin P) të shkruar e atëhershëma si të Kost dheandinopojës si . (Stamboll)Këto gërma, prej dijetar nevojitenëve epirot për të diplomuar të dhën në ë Në monedhat e mëposhtëme të periudhës romake, kushtuarFig. 7: Monedhë FigMino. 7: Monedhë itfloriri, mbretit romake floriri metë romake shkriminPerandorise me shkriminIOVI STATORI Detare IOVI STATORI për perëndin për perëndintë ikonizuar. të ikonizuar. shqiptiminshqiptimin fonetikshqiptimin fonetik të gjuh të fonetik ësgjuh shqipeës të shqipegjuhës, eshqipe, ecila cila, e nënë cila3 popo në të potë njëjtën tënjëjtën njëjtën mënyrë mënyrë mënyrë të të tëtë shktë ruarittëruarit shk e gjejmëe ruaritgjejmë edhe eedhe nëgjejmë në edhe në shqiptimintëalfabetin famshmen shqipZosime fonetik në të Janinë.të Kostandinopojës gjuh ës shqipe, ,e cilatë cilat në po i tëpërdor njëjtën edhe mënyrë sot alfabetitë të shk shqipruarit epor gjejmë të shkruara edhe në Minoike,Fig. 6: fig. Monedhë 7 kemi të remake shkruar dheme mëtekstin tej të përndarë figurën gërmat në fjalë:Fig. 7: Monedhë floriri romake me shkrimin IOVI Fig. 6: MonedhëFig. 6: remake Monedhë me remaketekstin përme figurëntekstin përfemërore figurën, AEQVITASAVG femërore, AEQVITASAVG dhe DIVADuke dheAVGV DIVA marrëSTADuke AVGV. parasysh marrë STA . parasysh informacionin informacionin që kemi q ëtek kemi ikona tek eikona kishës e Shënkishës M Shën arku Mnëarku Venecia në Venecia për për posaç ërisht R dhe RR (ose “r„ dhe “r3r „). Në Figmonedhat. 7: Monedhë e arta floriri romake romake me me sipër, shkrimin hyjni a ΙOVISTATORI në pjesën për perëndin për që perëndinështë të ikonizuar. e shkruar të ikonizuar. me alfabetin latin alfabetin shqip të Kostandinopojës, të cilat i përdor edhe sot alfabeti shqip por të shkruara femërore, AEQVITASAVG dhe DIVA AVGVSTA.IOVIpërshkrimin STATORI e kësaj gruaje të cilën grekët gabimisht e kanë transkriptuar IRINI D______uhet të sqarojmë edhe disa gërmat prezente: , , , . në gjuhën etruske është edhe emri STATORIpërshkrimin , e që kësaj në gruaje gjuhën të cilën mbretërore grekët gabimisht minoike e kanë ,transkriptuar ndryshe e thënë IRINI 3posaçërisht R dhe RR (ose “r„ dhe “rr„). pasi në pasifakt nëësht faktë SHTATË është SHTATË AUGUSTA AUGUSTA-ja, e marr-ja,im e marrkëtë imSh tkëtëatë AShugushtentatë Augushten si gruan si e gruanMbretit e Mbretittë të Ky alfabet u krijua më 1879, në kryeqytetin e atëhershëm të Kostandinopojës (Stamboll), prej dijetarëve epirot të diplomuar në gjuhaDuke1- AEQVITASAVG toskemarrë apo parasysh etruske = A ,infE do QVITASo tërmacionin thotë AVG I Shtatë. =q ëA kemi SEh t atëQUITAS tëtek Perand ikona AVGorisë D (USTA),etaree kishës Minoike Shën. Marku në Venecia për të fa ______mshmen Zosime në Janinë. Fig . 6: Monedhë remake me tekstin për figurënShtatë femërore të Perand , oAEQVITASAVG ris ë Detare Minoike .dhe DIVA AVGVSTA. 3 përshkrimin2- DIVA AVG eV kësajSTA = gruaje të cilën grekët gabimisht e kanë transkriptuar IRINI Gërma Ky alfabet e paru krijuaë më është1879, në gërm kryeqytetina dyshe e atëhershëm ST (ΣΤ të), Koste përdorandinopojësur në (Stamboll) lashtësi, prej nga dijetar alfabetiëve epirot klasik të diplomuar i Atikës në të famshmen Zosime në Janinë. pasiFig në. 6: fakt Monedhë ësht remakeë SHTATË me tekstin AUGUSTA për figurën femërore-ja , e marr , AEQVITASAVG im këtë Sh t a tëdhe A DIVAugushten AVGV siSTA gruan. e Mbretit të meD 24uhet gë rma,të sqarojmë (sot alfabeti edhe dgrekisa gërmat me 27 prezentegërma) :për shkrimin, , e ,numrave. grek. Ky symbol, dmth Në monedhat e arta romake me sipër, hyjni a Ι OVI në pjesën që është e shkruar me alfabetin latin Sht atë të Perandorisë Detare Minoike. 3 3 «Vretto (Breto), qytet etrusk, (nga Vretta i Herkulit dhe Valitia e Valitit). Vretanjasit (bretanjasit) e bredhur (që lëvizin). Siç (ΣΤ), përveç përdorimit si numër e gjejmë edhe si gërmë në shumë shkrime greke deri në në gjuhën etruske është edhe emri STATORI «Vretto (Breto), , qëqytet nëetrusk gjuhën, (nga Vretta mbretërorei Herkulit dhe Valitia minoike e Valitit). Vretanjasit, ndryshe (bretanjasit) e e thënëbredhur (që lëvizin). Siç Duhet të sqarojmë edhe disa gërmat prezente: , , , . quhet vendi Vretia ashtu quhet dhe gjuha. AristofanMelenia flet për gjuhën vretase. I takon një fisi italian që thiren (quhen) shGërmaek. XX e par, të ëshkruar është me gërm pora dysheedhe ST. P (ërdorimiΣΤ), e përdor i kësajur gërmenë lashtësi dyshe nga, që alfabeti me alfabetin klasik ie Asottikësëm gjuha3 «Vretto toske (Breto), apo qytet etruske etrusk,, (ngado të Vretta thotë i Herkulit I quhetShtatë. vendi dheVretian VretiaValitia ose ashtu Inotriane Valitit). quhet » dhe.Stefan Vretanjasit gjuha. Bi zanti: AristofanMelenia Stephanus (bretanjasit) i fletQyteteve për e gjuhën . bredhurWilhelm vretase. Xylan (që I takonder,lëvizin). Kolegji një fisi Siç de italian Sainte quhet që Trinit thiren nga (quhen Compagnie) de vendi Vretia ashtu quhet dhe gjuha. AristofanMelenia Vretianflet për oseJésus. gjuhënInotrian Basel » vretase.1568Wilhelm.Stefan Bi Izanti: takon Xylander, Stephanus një Collègefisi i Qyteteveitalian de la Sainte. Wilhelmqë Trinitéthiren Xylan de (quhen) lader, Compagnie Kolegji Vretian de de Jésus. Sainte ose Basel TrinitInotrian 1568 nga. Compagnie » de grekme 24 transkriptohet gërma, (sot alfabetiΣΤ (ST) grek, si edheme 27 dy gërma bashkëtingëlloret) për shkrimin e tjerae numrave Ξ (ΚS )grek. dhe ΨKy (PS symbol,), ka qenë dmth e Jésus. Basel 1568Wilhelm Xylander, Collège de la Sainte Trinité de la Compagnie de Jésus. Basel 1568. Gërma e parë është gërma dyshe ST (ΣΤ), e përdorur në lashtësi nga alfabeti klasik i Atikës .Stefan Bizanti: Stephanus i Qyteteve. Wilhelm Xylander, Kolegji de Sainte Trinit nga Compagnie de Jésus. Basel 1568Wilhelm Xylander, nevojshme (ΣΤ), përveç për të dhënëpërdorimit S-në sie trashë,numër qëe shqiptohengjejmë edhe në si shqip gërmë SH në dhe shumë gjermanisht shkrime SCH greke. deri në 3 me 24 gërma, (sot alfabeti grek me 27 gërma) për shkrimin e numrave grek. Ky symbol, dmth Collège «Vretto de la Sainte (Breto) Trinité, qytet de etrusk la Compagnie , (nga Vretta de Jésus. i Herkulit Basel dhe1568. Valitia e Val itit). Vretanjasit (bretanjasit) e bredhur (që lëvizin). Siç shek. XX, të shkruar me por edhe . Përdorimi i kësaj gërme dyshe, që me alfabetin e sotëm FigNë. 7: Monedhëmonedhat floriri eromake arta meromake shkrimin meIOVI sipër, STATORI hyjni për perëndina ΙOVI të nëikonizuar. pjesën që është e shkruar me alfabetin latin (ΣΤ), përveç përdorimit si numër e gjejmë edhe si gërmë në shumë shkrime greke deri në quhet vendi Vretia ashtu quhet dhe gjuha. AristofanMelenia flet për gjuhën vretase. I takon një fisi italian që thiren (quhen) Gërmagrek transkriptohet e dytë , ështëΣΤ (ST) dhënë, si përedhe N -dyn ebashkëtingëlloret dytë të kësaj gjuhe e tjera. Gërmë Ξ (Κ qëS )gj dheëndet Ψ edhe(PS), në ka a lfqenëFiga.bete 7: Monedhë e në floriri gjuhën NëromakeVretian etruskemonedhat me oseshkrimin Inotrianështë IOVI e edhe arta STATORI» .Stefan emromaker përi BiSTATORI perëndinzanti: me tëStephanus ikonizuar.sipër,, që në hyjni i gjuhënQytetevea Ι mbretëroreOVI. Wilhelm në pjesën Xylanminoikeder, që , Kolegjindrysheështë dee e shkruar Saintethënë Trinit me nga al f Compagnieabetin latin de shek. XX, të shkruar me por edhe . Përdorimi i kësaj gërme dyshe, që me alfabetin e sotëm nevojshme për të dhënë S-në e trashë, që shqiptohen në shqip SH dhe gjermanisht SCH. Dukegjuha marrë toskenëparasyshJésus. gjuhën apo Basel inf etruskeo rmacionin 1568Wilhelmetruske, do q tëëështë kemithotë Xylander, tek edheI Shtatë. ikona Collège em e rkishësi deSTATORI la Shën Sainte M arkuTrinité, qënë de Venecianë la gjuhënCompagnie për mbretërore de Jésus. Basel minoike 1568. , ndryshe e thënë tëgrek tjera transkriptohet me origjinë ΣΤ latine (ST) , të si vendeveedhe dy bashkëtingëllorettë Mesdheut, të eshkruara tjera Ξ (ΚngaS ) shqiptarëtdhe Ψ (PS NJ), ka dheDuke qenë marrënga përshkrimine parasysh einf kësajormacionin gruaje të q ëcilën kemi grekët tek ikonagabimisht e kishës e kanë Shën transkriptuar Marku në Venecia për IRINI gjuha toske apo etruske, do të thotë I Shtatë. spanjollëtnevojshme dhe për turqittë dhënë Ñ. SV-ejmënë e trashë,në dukje që shqiptohense kjo gërmë në, shqiptë cilën SH e dhe gjejmë gjermanisht të përdoret SCH në. tëpërshkrimin gjithapasi e nëkësaj fakt gruaje është SHTATËtë cilën grekët AUGUSTA gabimisht-ja, ee marrkanëim transkriptuar këtë Shtatë Augushten si gruan IRINI e Mbretit të Gërma e dytë , është dhënë për N-n e dytë të kësaj gjuhe. Gërmë që gjëndet edhe në alfabete alfabetet etruske, gabimisht që nga kohët e lashta është transkriptuar si Μ. Po japim një shembullpasi në faktSh tëatësht tëë SHTATËPerandoris AUGUSTAë Detare Minoike-ja, e marr. im këtë Shtatë Augushten si gruan e Mbretit të të tjera me origjinë latine të vendeve të Mesdheut, të shkruara nga shqiptarët NJ dhe nga Fig. 7: Monedhë floriri romake me shkrimin IOVI STATORI për perëndin të ikonizuar. qëGërma tregon e dytëgabimin , nëështë transkriptim dhënë për. NNë-n a elfabeti dytë ntë ekësaj mëposhtëm gjuhe. Gërmëtë lashtë që megjë ndet27 gërma edhe , nëshohim Sahlftatëabete të sePerand orisë Detare Minoike. spanjollët dhe turqit Ñ. Vejmë në dukje se kjo gërmë, të cilën e gjejmë të përdoret në të gjitha katë gërm tjera ën me Μ origjinë të shkruar latine . Por të vendevenë fakt sipas të M aesdheut,lfabetin latintë shkruara dhe grek ngaku gërmashqiptarët Μ, e NJshkruar dhe këtunga Fig . 7: Monedhë floriri romake me shkrimin IOVI STATORI për perëndin të ikonizuar. alfabetet etruske, gabimisht që nga kohët e lashta është transkriptuar si Μ. Po japim një shembull Duke marrë parasysh informacionin që kemi tek ikona e kishës Shën Marku në Venecia për spanjollët dhe turqit Ñ. Vejmë në dukje se kjo gërmë, të cilën e gjejmë të përdoret në të gjitha 3 Fig. 8: ARDVINE, që tregonështë e gabimintë ndjekur në nga transkriptim pra N. . Në alfabetin e mëposhtëm të lashtë me 27 gërma, shohim se « Vretto (Breto)përshkrimin, qytet etrusk, (nga Vretta e kësaji Herkulit gruajedhe Valitia etë Val cilënitit). Vretanjasit grekët (bretanjasit) gabimisht e bredhur (që e lëvizin). kanë Siç transkriptuar IRINI quhet vendi VretiaDuke ashtu quhet marrë dhe gjuha. parasysh AristofanMelenia inf fleto rmacionin për gjuhën vretase. q I ë takon kemi një fisi tek italian qëikona thiren (quhene kishës) Shën MarkuCAMVLO, në Venecia IOVI, për alfabetet etruske, gabimisht që nga kohët e lashta është transkriptuar si Μ. Po japim një shembull3 «Vretto (Breto) , qytet etruskpasi, (nga Vrettanë fakt i Herkulit ësht dhe ëVal SHTATËitia e Valitit). Vretanjasit AUGUSTA (bretanjasit) e- jabredhur, e marr(që lëvizin).im Siç këtë Shtatë Augushten si gruan e Mbretit të ka gërmën Μ të shkruar . Por në fakt sipas alfabetin latin dhe grek ku gërma Μ, e shkruar këtuVretian ose Inotrianpërshkrimin » .Stefan Bizanti: Stephanuse kësaj i Qyteteve gruaje. Wilhelm të cilënXylander, grekët Kolegji de gabimisht Sainte Trinit nga Compagniee kanë detranskriptuar MERKVRIO IRINI dhe që tregon gabimin në transkriptim. Në alfabetin e mëposhtëm të lashtë me 27 gërma, shohimquhet vendi se Jésus. Vretia Basel ashtu 1568Wilhelm quhet S dheh t atë gjuha. Xylander, të AristofanMelenia Perand Collège deo laris fletSainteë për D Trinité gjuhënetare de vretase. la MinoikeCompagnie I takon de një .Jésus. fisi italianBasel 1568 që thiren. (quhen) është e të ndjekur nga pra N. Vretian ose Inotrian » .Stefanpasi Bizanti: në Stephanus fakt i ëQyteteveshtë . SHTATËWilhelm Xylander, AUGUSTA Kolegji de Sainte - Trinitja, e nga marr Compagnieim dekëtë Shtatë Augushten si gruanHERCVLI. e Mbretit të ka gërmën Μ të shkruar . Por në fakt sipas alfabetin latin dhe grek ku gërma Μ, e shkruarJésus. Baselkëtu 1568Wilhelm Xylander, Collège de la Sainte Trinité de la Compagnie de Jésus. Basel 1568. ShtFigatë. 8:të ARDVINEPerandoris, ëCAMVLO Detare Minoike, IOVI, MERKVRIO. dhe HERCVLI. Reliev në mermer gri është e të ndjekur nga pra N. 2 Reliev në mermer gri nga Kodra Eskuilit Romë, (188-217). Μ. Vatikan 8960. (LIMC, τ. II (1), fq. 476). Το αλφάβητο της Marsiliana d’ Albegna nga Kodra Eskuilit

3 Romë, (188-217). Μ. 2 Për « Vretto emërtesën (Breto) , qytet ΙΟ VI etrusk , ku, , (nga siç Vretta e shikojmë i Herkulit dhekemi Val itiatë eshkruar Valitit). Vretanjasitdhe për (bretanjasit)perëndin e nëbredhur qendër (që lëvizin). të figurës Siç së Gërma e tretë dhe e katërt janëΤο (fig.αλφάβητο 5) janë της dygërmësha Marsiliana: d’ Albegna quhet vendi Vretia ashtu quhet dhe gjuha. AristofanMelenia flet për gjuhën vretase. I takon një fisi italianVatikan që thiren 8960. (quhen (LIMC,) mësipërme3 të lashtë, këtu thjesht do të themi se është emërtesa e përdorur si sinonim i Jupiterit - në gramatikën greke dygërmëshi ΑΥ 2 Vretian «Vretto ose (Breto) Inotrian, qytet » .Stefan etrusk Bi, (ngazanti: Vretta Stephanus i Herkulit i Qyteteve dhe Val. Wilhelmitia e Val itit)Xylan. Vretanjasitder, Kolegji (bretanjasit) de Sainte e Trinit bredhur nga (që Compagnie lëvizin). Siç de Το αλφάβητο της Marsiliana d’ Albegna për Romakët dhe Zeusit për grekët si dhe TINIA për etruskët (tirrenasit). τ. II (1), fq. 476). Gërma e tretë dhe e katërt janë (fig. 5) janë dygërmësha: Jésus.quhetFig Basel vendi. 8: 1568WilhelmARDVINE Vretia ashtu , quhet Xylander,CAMVLO dhe Collège gjuha., IOVI AristofanMelenia de, laMERKVRIO Sainte Trinité flet dhede përla HERCVLI Compagnie gjuhën vretase. de. Jésus. I takon Basel një 1568 fisi. italian që thiren (quhen) - që përdoret ΟΥ e gjatë, pasi ΟΥ e trashë shkruhet me gërmën V. Reliev në mermer gri nga Kodra Eskuilit Romë, (188-217). Μ. Vatikan 8960. (LIMC, τ. II (1), fq. 476). - në gramatikën greke dygërmëshi ΑΥ EmërtesaVretian ose Inotrianqë kemi » .Stefan të shkruar Bizanti: Stephanus i( GIOVDQyteteve. Wilhelm) dhe në Xylan bustinder, Kolegji e mëposhtë de Saintem Trinit etrusk nga Compagnietë Διός, të de cilin Gërma e tretë dhe e katërt janë (fig. 5) janë dygërmësha: Jésus. Basel 1568Wilhelm Xylander, Collège de la Sainte Trinité de la Compagnie de Jésus. Basel 1568. - që përdoret ΟΥ e gjatë, pasi ΟΥ e trashë shkruhet me gërmën V. duke e transkriptuar G IOV D., në përkthim do të thotë: Teksti -i nëikonës gramatikën i shtrirë greke në një dygërmëshi rrjesht dhe ΑΥ i ndarë në fjalë si dhe transkriptimi në alfabetin shqip Për emërtesën ΙΟVI, ku, siç e shikojmë kemi të shkruar dhe për perëndin në qendër të figurës së

do të na - japiqë përdoret mbishkrimin ΟΥ e egjatë mëposhtëm, pasi ΟΥ: e trashë shkruhet me gërmën V. Fig. 8:mësipërme ARDVINE- Perëndia, CAMVLO të lasht e ,Shtatë IOVIë, këtu, MERKVRIO JOVI thje,s ht dhedo HERCVLI të themi. se është emërtesa e përdorur si sinonim i Jupiterit Teksti i ikonës i shtrirë në një rrjesht dhe i ndarë në fjalë si dhe transkriptimi në alfabetin shqip Relievpër në mermerRomakët gri nga dheG Kodra- jaZeusi n Eskuilitë alfabetitt për Romë, grekët (188latin- 217).si është dhe Μ. VatikanTINIAe shtata 8960. për dhe ( LIMCetruskë , τ. IIt (1),(tirrenasit). fq. 476). o do të na japi mbishkrimin e mëposhtëm: D -si shkurtim të DEUS. Teksti i ikonës i shtrirë në një rrjesht dhe i ndarë në fjalë si dhe transkriptimi në alfabetin shqip Për emërtesënEmërtesa ΙΟVI qëo, ku,kemi siç tëe shikojmë shkruar kemi të shkruar (GIOVD dhe )për dhe perëndi në bustinn në qendër e mëposhtë të figurësm etrusksë të Διός, të cilin

do të na japi mbishkrimin e mëposhtëm : mësipërmedukeFig të .e lasht8: transkriptuar ARDVINEë, këtu thje, CAMVLO sGht doIOV të ,themi IOVID., në ,se MERKVRIO përkthimështë emërtesa do dhe të HERCVLIe thotëpërdorur: . si sinonim i Jupiterit 2 Ky alfabet është i shkruar në një pllakë të vogël të fildishtë, të njohura këto në antikitet. Është gjendur në Marsiliana, pranë për RomakëtReliev dhe në Zeusi mermert për grigrekët nga siKodra dhe TINIAEskuilit për Romë, etruskë (188t (tirrenasit).-217). Μ. Vatikan 8960. (LIMC, τ. II (1), fq. 476). lumit D'Albegna. Madhësia e saj është 8.8 x 5 cm dhe mbrapa është e larë në ar. Është vlerësuar se i përket përafërsisht vitit 650 - Perëndia- Perëndia e Shtatë e JOVI, Shtatë oJOVI G-ja, në alfabetit latin është e shtata dhe o D -si shkurtim të DEUS. 2 Po kush është JOVI dhe përse na duhet të dijmë më tepër për të? para Ky Krishtit.alfabet ështëPo ka i tëshkru tjerëar e nëdatojnë një pllakë në gjysmën të vogël e parëtë fildishtë, të shekullit të njohura VIII para këto Krishtit. në antik ndajitet .është Është konsideruar gjendur në siMarsiliana, dokumenti pranë më i Emërtesa që kemi të shkruar (GIOVD) dhe në bustin e mëposhtëm etrusk të Διός, të cilin lumi t D'Albegna. Madhësia e saj ë shtë 8.8 x 5 cm dhe mbrapa është e larë në ar. Është vlerësuar se i përket përafërsisht vitit 650 o G-ja në alfabetit latin është e shtata dhe vjetër i shkrimit etrusk. Sot ndodhet në muzeun arkeologjik të Firences. duke ePër transkriptuar emërtesën G Po IOVΙΟ kushVI D, .,ku, nëështë përkthimsiç JOVIe shikojmë do dhetë thotë përse kemi: natë shkruarduhet të dhe dijmë për mëperëndi tepërn nëpër qendër të? të figurës së para2 Ky Krishtit.alfabet ështëPo ka i tëshkru tjerëar e nëdatojnë një pllakë në gjysmën të vogël e parëtë fildishtë, të shekullit të njohura VIII para këto Krishtit. në antik ndajitet .është Është konsideruar gjendur në siMarsiliana, dokumenti pranë më i D -si shkurtim të DEUS. mësipërmeDuke qenë otë lashtse nëë, historinë këtu thje es htlashtë do të greke themi dhe se ështënë mitologji emërtesa me e emrinpërdorur ΙΟ VIsi sinonimnuk gjejmë i Jupiterit asnjë lumivjetërt D'Albegna.i shkrimit etrusk. Madhësia Sot ndodhete saj është në muzeun8.8 x 5 cmarkeologjik dhe mbrapa të Firences. është e larë në ar. Është vlerësuar se i përket përafërsisht vitit 650 Duke qenë se në historinë e lashtë greke dhe në mitologji me emrin ΙΟVI nuk gjejmë asnjë personazh, - personPerëndia azh e, Shtatë do të JOVI kalojmë, në Dhjatën e Vjetër, ku gjendet një IOV (Ιώβ), dhe pikërisht profeti i para Krishtit. Po ka të tjerë e datojnë në gjysmën e parë të shekullit VIII para Krishtit. ndaj është konsideruar si dokumenti më i dopër të Romakëtkalojmë në dhe Dhjatën Zeusit epër Vjetër, grekët ku si gjendet dhe TINIA një IOV për etruskë(Ιώβ), dhet (tirrenasit). pikërisht profeti i cili në të njëjtin cili në tëG -njëja njtinë alfabetit libër latintë D hjatësështë e shtatasë Vjetër dhe paraqitet si shumë i pasur, fetar, i virtytshëm por edhe vjetër i shkrimit etrusk. Sot ndodhet në muzeun arkeologjik të Firences. libër tëo Dhjatës së Vjetër paraqitet si shumë i pasur, fetar, i virtytshëm por edhe njeri i drejtë. Për shkak njeriEmërtesa i drejtëD - qësi shkurtim kemi. PërPo shkaktë kushtë shkruar DEUS tëështë faktit. JOVI se nuk (dheGIOVD përmendet përse) dhena në duhetnë Bibël bustin të nëdijmë ese mëposhtë ai mëishte tepër gjithashtum etrusk për të të ?një Διός, mbret, të cilin po të faktito se nuk përmendet në Bibël nëse ai ishte gjithashtu një mbret, po imazhin e tij në vijim (Kisha imazhinduke e transkriptuar e tij në vijim G (Kisha IOV DOtodokse., në përkthim Sllave) do, kutë ,thotë siç e: shikojmë , sllavët duke e mbajtur mirë Otodokse Sllave), ku, siç e shikojmë , sllavët duke e mbajtur mirë në mëndje historinë e tij, i vejnë në mëndjeDuke qenë historinë se në e historinëtij, i vejnë e njëlashtë kurorë greke mbretërore dhe në mitologji në kokë qëme në emrin fakt ështëΙΟVI madhështore. nuk gjejmë asnjë një kurorë- Perëndia mbretërore e Shtatë në kokë JOVI që ,në fakt është madhështore. Tek Dhjata e Vjetër shkruhet se Zoti për personTek azhDhjataPo ,kush do e tëështë Vjetër kalojmë JOVI shkruhet dhenë Dpërsehjatën se Zotina duhete përVjetër, tatë dijmëprovuar ku gjendet më i tepër dha një atij…për IOV të? duke (Ιώβ i ):,« -dhe Jov pik të ërishtgjitha profetisa kam i ta ciliprovuar në të i njëdhao jtin atij…G -libërja ndukeë të alfabetit D ihjatës :«- Jov latin së të V ështëgjithajetër paraqitete sa shtata kam dheja si jap4shumë pushtetit i pasur te tij,, fetar, por aii virtytshëm vet as që do por ta edhepreki Dukeja qenëjap pushtetitse në historinë te tij ,e por lashtë ai vetgreke as dhe që donë mitologjita preki meatë .emrin , mundemi ΙΟVI nuk të gjejmëthemi asnjëqë si mbret jo vetëm që atë.njeri ,4 mundemi i drejtë . tëDPër themi-si shkak shkurtim që të si faktit mbret të DEUS se jo nuk vetëm. përmendet që u hoq në por Bibël edhe në use zu ai rob, ishte -çështje gjithashtu kjo donjë të mbret, merremi po personuazh hoq, do por të kalojmë edheo u nëzu Drobhjatën, -çështje e Vjetër, kjo ku do gjendet të merremi një IOV në ( Ιώβnjë) ,tjatër dhe pik libërërisht kushtuar profeti i këtij personazhi. Fig. 5: Pllaka shkruar e Marsiliana d’ Albegna. Kopje besnike e saj bërë prej Sprenger -Bertoloni. (Larissa Bonfante, Etruscan Life në imazhinnjë tjatër e libërtij n ëkushtuar vijim (Kisha këtij personazhi.Otodokse Sllave), ku, siç e shikojmë , sllavët duke e mbajtur mirë Fig. 5: Pllaka shkruar e Marsiliana d’ Albegna. Kopje besnike e saj bërë prej Sprenger-Bertoloni. (Larissa Bonfante, Etruscan Life cili në të një jtin libër të D hjatës së V jetër paraqitet si shumë i pasur, fetar, i virtytshëm por edhe and Afterlife, Wayne State University Press, Detroit, Michigan, 1986, fq. 216.) 4në Dhjata mëndje e Vjetër historinë , ΙΩΒ, Α΄e tij 12,, i Jetavejnë, Α Thinënjë kurorë, 1997. mbretërore në kokë që në fakt është madhështore. and Afterlife, Wayne State University Press, Detroit, Michigan, 1986, fq. 216.) njeri i drejtë. Për shkak të faktit se nuk përmendet në Bibël nëse ai ishte gjithashtu një mbret, po Fig. 5: Pllaka shkruar e Marsiliana d’ Albegna. Kopje besnike e saj bërë prej Sprenger-Bertoloni. (Larissa Bonfante, Etruscan Life imazhin e Tektij në Dhjata vijim (Kisha eP Vjetëro kush Otodokse s hkruhetështë Sllave) JOVI se, Zotiku dhe, siç për përsee shikojmëta provuar na duhet , s llavëti dha të duke atij…dijmë e mbajtur dukemë tepër i mir:«- ëJovpër tëtë ?gjitha sa kam 4 and Afterlife, Wayne State University Press, Detroit, Michigan, 1986, fq. 216.) në mëndjeja j ahistorinëp pushtetit e tij, tei v ejnëtij, pornjë kurorëai vet mbretëroreas që do tanë prekikokë qëatë në. ,fakt mundemi është madhështore. të themi që si mbret jo vetëm që Tek uDhjata hoqDuke pore Vjetërqenë edhe sse hkruhetu zunë robhistorinë se, Zoti-çështje për e talashtë kjo provuar do greke të i dhamerremi dheatij… në dukenë mitologji një i : «tjatër- Jov metëlibër gjitha emrin kushtuar sa kaΙΟmVI kë nuktij personazhi. gjejmë asnjë ja jap pushtetitperson azh te tij, do, por të ai kalojmë vet as që do në ta D prekihjatën atë e. ,Vjetër,4 mundemi ku të gjendet themi që një si mbret IOV jo ( Ιώβvetëm), dheqë pikërisht profeti i u hoq porcili4 Dhjata edhe në të ue Vjetërzunjë robjtin ,, -ΙΩΒ, çështjelibër Α΄ të kjo 12,D dohjatës Jeta të ,merremi Α sëThinë Vjetër, në1997. një paraqitet tjatër libër si kushtuarshumë këi pasurtij personazhi., fetar, i virtytshëm por edhe

4 njeri i drejtë. Për shkak të faktit se nuk përmendet në Bibël nëse ai ishte gjithashtu një mbret, po Dhjataimazhin e Vjetër , ΙΩΒ, e tij Α΄ n 12,ë vijim Jeta, Α Thinë(Kisha, 1997. Otodokse Sllave), ku, siç e shikojmë , sllavët duke e mbajtur mirë në mëndje historinë e tij, i vejnë një kurorë mbretërore në kokë që në fakt është madhështore. Tek Dhjata e Vjetër shkruhet se Zoti për ta provuar i dha atij… duke i :«- Jov të gjitha sa kam ja jap pushtetit te tij, por ai vet as që do ta preki atë. ,4 mundemi të themi që si mbret jo vetëm që u hoq por edhe u zu rob, -çështje kjo do të merremi në një tjatër libër kushtuar këtij personazhi.

4 Dhjata e Vjetër , ΙΩΒ, Α΄ 12, Jeta, ΑThinë, 1997. Storia Anno 18 n.2 Maggio 2020 pagina 14 La migrazione stradiotica nell’onomastica Dyndja stradiote në emrat e njerëzve e toponomastica albanese dhe në emrat e vendeve shqiptare Di P.GIUSEPPE VALENTINI S.J. nia, continua la provvisione; oramai essa non consiste più Nga P. GIUSEPPE VALENTINI mbretërorët, u formua një lloj aristokracie ushtarake, e in concessione di terreni ma di pensioni o di uffici redditizi ndërmjetme midis fisnikërisë dhe qytetarisë, duke i kristali- n che consistette l’organizzazione e il movimento stra- in grecia, Dalmazia o Terraferma, come quelli di dogan- ë çfarë konsiston organizimi dhe lëvizja stadiotike? zuar edhe më shume gjatë shek. XV: “urdhri i tretë i fis- diotico? All’epoca bizantina noi troviamo in Albania ieri, pesatori, salineri, massari, custodi alle porte di città o Në epokën bizantine, në Shqipëri, ne gjejmë një lloj nikëve dhe pronarëve” (këtu, si në kohët e arta të kalorësisë Iuna spezie di organizzazione feudale, se feudalismo castelli ecc; anzi questi più facilmente sono in certo senso Norganizimi feudal, nëse feudalizëm mund të quhet Romake). Është e kuptueshme sesi, duke pasur origjinën si può chiamare un frazionamento di territorio a favore di ereditari, perché le vedove e gli orfani dei provvisionati con- një ndarje territori në favor të kadetëve dhe njerëzve të e konçesionit dhe ndryshueshmërinë e tij, familjet pronare cadetti e di persone benemerite o temibili o di usurpatori, tinuano a goderne. Intanto durante il secolo XV era andato denjë apo të frikshëm, ose pushtuesve, të cilët përveç titujve janë shpërndarë në rajonet më të thella dhe më të largëta che all’infuori di pomposi titoli curiali, quasi altro legame organizzandosi vastamente ai servizi di Venezia la cavalleria pompozë kuriozë, nuk kanë pothuajse asnjë lidhje tjetër me të vendit, kudo që kishte një terren të zakonshëm që mund non hanno con il governo centrale, e non solo governano stradiotica, sicchè poi anche per tutto il secolo XVI la via qeverinë qendrore, dhe jo vetëm që qeverisin në mënyrë të të jepej si pronë me konçesion. Prandaj është e thjeshtë të e sgovernano autonomi, ma non cessano di ingrossare o ordinaria per accedere al suo tempo alle provvisioni era il pavarur, por ata nuk pushojnë duke bymuar ose zvogëlu- gjejmë raste ku dy vëllezër, të dy pronarë, i kanë tokat e sminuire il complesso dei propri fondi per mezzo di guerre, servizio nella stratia. ar tërë fondet e tyre me anë të luftërave, martesave dhe tyre; njëri në brigjet e lumit Buna e tjetri në Brazo të Mainës, di matrimoni, di eredità. Lo stesso vediamo avvenire anche Famiglie distinte, per tradizione vi mandavano i propri trashëgimive. Në të njëjtën epokë, e njëjta gjë mund të shi- në skaj të Moresë në Peloponez. Si pasojë kanë përshtatur all’epoca e nei territori occupati dai Bulgari, dai Serbi, dai figli col cavallo e tutto il seguito; vi ottenevano il titolo onor- het edhe në territoret e pushtuara nga bullgarët, serbët, nor- emrat dhe mbiemrat e tyre sipas shpërndarjes gjeografike Normanni, dai Crociati, da Manfredi, dagli Angoini. ifico di “strenuo”, a suo tempo in pingue saldo di provvision- manët, kryqtarët, manfredët e Siçilisë dhe angoinët. Mbiem- duke krijuar një shkallë të gjerë toponimesh. I cognomi di tali famiglie si vedono naturalmente ri- ato, per speciali meriti di guerra l’onorificenza di cavaliere, rat e këtyre familjeve riprodhohen natyrshëm në toponimi. Edhe pasi Venediku i humbi fshatrat në Shqipëri dhe më prodotti nella toponomastica. e finalmente il grado di capitano o addirittura di governatore Vetëm për t’ju dhënë një ide, do të shtoj këtu një listë të disa pas në Morenë, duke lënë jashtë termin pronë, dispozita vazh- Tanto per darne un’idea aggiungo qui una lista di alcuni di stratia col titolo di “magnifico”. Il numero ne era molto prej këtyre mbiemrave, duke vendosur toponimet relative të don; tani nuk konsiston më në dhënien e tokës ,por të pen- di tali cognomi, ponendovi fra paantesi i relativi toponimi, e notevole sicchè va preso in considerazione perché, pure non tyre, dhe duke shënuar me pikëpyetje ata që origjina shq- sioneve apo zyrave fitimprurëse në Greqi, Dalmaci ose nëpër contrassegnando con punti interrogativi quelli la cui origine avendo il fatto più influsso, almeno nella regione balcanica iptare e të cilëve është e dyshimtë ose e përjashtuar, edhe kontinent, siç janë ato të oficerëve doganorë, peshuesve, treg- albanese è dubbia o esclusa anche se ebbero a lungo feudi extraalbanese, nella formazione della toponomastica, data nëse ata kishin një feudalizëm gjatë në Shqipëri: tarëve, korrierëve, rojeve të portave të qyteteve apo kështjel- in Albania: Angeli?, Araniti? (Aranitasi di Mallakastra), la sua vasta documentazione, ci dà larghe possibilità per Engjëlli?, Arianiti? (Arianitët e Mallakastrës), Balsha? lave, etj; përkundrazi, këto janë më lehtë të trashëgueshme, Balscia? (cfr. Balesium o Baleci e forse anche Ballshi), Bal- la cognizione dell’onomastica, e, per riflesso, della topono- (shiko Balesium ose Baleci dhe ndoshta edhe Ballshi), Bal- sepse gratë e veja dhe jetimët e punëtorëve të përkohshëm ta?, Barbuka?, Basarada, Berisha (Berisha tribù del Nord), mastica preesistente. Anche altre nazioni si servirono di tali ta?, Barbuka?, Basarada?, Berisha (Berisha, fis në veri të vazhdojnë t’i gëzojnë. Ndërkohë, gjatë shekullit të XV, ka- Besosja, Blevisti – Bletisti – Blinishti (Blinishti di Puka, milizie, ma il fenomeno non è per loro finora così minuta- Shqipërisë), Besosja?, Blevisti - Bletisti - Blinishti? (Blinishti valeria stradiotike kishte organizuar gjerësisht shërbime ndaj Mirdita e Zadrima), Braka? (Vraka di Scutari?), Branioli?, mente documentato da darci abbondante materiale al nostro i Pukës, Mirditës dhe Zadrimës), Braka? (Vraka, fshat në Venecias, kështu që edhe për tërë shekullin XVI mënyra e Bruti (Kukesi), Buduj?, Burila (Bureli?), Carlo? (i.e. Tocco, scopo. Del resto la Turchia continuò dopo venezia supper- Shkodër), Branioli?, Bruti (Kukësi), Buduj?, Burila (Burre- zakonshme për të pasur akses në prona të përkohshme ishte e da lui Karlili nome dell’Epiro presoo i Turchi), Dukagjini giù il sistema delle pronie: gli spahì albanesi, così rinomati li), Karli? (me prejardhje nga Karrlili, emri i Epirit sipas shërbimi në ushtri apo kavaleri. Familje të dallueshme, tradi- (oltre che come nome di regione anche di villaggio nella (e giustamente nei secc. XVI e XVII) nell’esercito turco, turqëve), Dukagjini (përveç se emri i rajonit varior, gjithash- cionalisht dërgonin fëmijët e tyre me kalin dhe gjithë pjesën Matja), Dushmani (Pulati), Ervopula?, Gradisklavo?, Gan- dopo le campagne ottenevano dei timari e dei zjameti: questi tu fshat në zonën e Matit), Dushmani (Pulati), Ervopula?, tjetër; atje ata morën titullin e nderit të “guximshëm”, në atë za?, Golemi (Golemi di Scutari, Golemja di Croja, Golemi solo nel sec. XVIII cominciarono a divenir ereditari dando Gradisllavi?, Ganza?, Golemi? (Golemi në Shkodër, Golemja kohë në bilancin e dyfishtë të provizionit, për merita të veçanta di Kavaja, Golemanji di Berati, Golemi di Kurvelleshi), origine così alla formazione del feudalismo latifondistico in në Krujë, Golemi i Kavajës, Golemanji i Berati, Golemi i të kalorësit të ndershëm në luftë, merrnin gradën e kapitenit Gropa (monte nella regione di Kelçyra), Guoro?, Jonima – Albania e alla decadenza dell’arma degli spahì nell’esercito. Kurveleshit), Gropa? (mal në rajonin e Këlcyrës), Guro?, apo edhe guvernatorit të ushtrisë si dhe titullin “madhështor”. Jonema – Gjonema (Giormi presso Scutari, Gjonemi presso Il popolo poi continuò con l’antica terminologia, sicchè an- Jonima - Jonema - Gjonema (Gjormi në Shkodër, Gjonemi Numri ishte shumë i dukshëm, prandaj duhet të merret në kon- Croja, Gjormi in val di Sushica), Juras?, Kakarrigi? (è una che oggi si conservano i termini di pronia e pronario, con la në Krujë, Gjormi pranë lumit të Sushicës), Gjura?, Kakar- sideratë sepse, megjithëse nuk ka shumë ndikim, të paktën në mia supposizion) (Kakarriqi di Scutari), Kakoraga?, Kale- modifica (settecentesca) del significato da quello di conces- riqi? (sipas hamendsimit tim, Kakarriqi i Shkodrës), Ka- rajonin e Ballkanit ekstra-shqiptar, në formimin e toponimisë, mani?, Kalojorgji?, Kalojani?, Kamona?, Kasnesi (Kasneci sione a quello di possesso. Anche la terminologia veneta è koraga?, Kalemani?, Kalojorgji?, Kosmaçi? (hamendja ime, duke pasur parasysh dokumentacionin e tij të gjerë, ai na jep provincia di Scutari), Kastriota (Kastri di Mirdita, e sec. Al- attestata fino alla fine del secolo XVIII: il prete scutarino Kosmaçi i Shkodrës), Kurila (Kurilo në Zhabjak), Laçi (në mundësi të bollshme për njohjen e onomastikës, dhe reflekton tri Kastrati), Kommeni?, Kosmaqi? (è una mia supposizion) che stendeva una relazi- Vau Dejës, Milot, Kosovë), La- në toponimininë ekzistuese. Kombet e tjera gjithashtu përdorën (Kosmaçi presso Scutari), Kurila (Kurilo presso Zhabjak), one sulla sua diocesi per il lemi (në Lezhë), Làskari?, Leti këto milici, por fenomeni nuk është dokumentuar deri më tani Laçi (Kosova, Vau Dejes, Arbni), Lalemi (Alessio), Làs- Coleti, chiamava allora gli (Letaj e Gjakovës në grykën e që ata të na japin materiale të bollshme për qëllimin tonë. Në kari?, Leti (Letaj di Jakova e d’Oroshi), Likuda, Limi, Lo- spahì di Dulgino “stipen- Oroshit), Likuda?, Limi?, Lo- fund të fundit, Turqia vazhdoi sistemin e pronësisë edhe pas sha, Malàgari, Malakassi? (Epiro), Maramatha, Materenga diati del Signor Turco”, sha?, Malàgari dhe Malakassi? Venecias: spahitë shqiptarë, aq të njohur (dhe me të drejtë, në (Mataranga in Grecia), Mavro?, Mavriqi? (Muriqi e Muriqani nel qual termine si vede ( në Thesalinë e Epirit), Mara- shekujt XVI dhe XVII) në ushtrinë turke, pas fushatave, ata di Kraja e Anamali), Mazaraki (Mazareku di Prizreni, Ma- la reminiscenza del “prov- matha dhe Materenga ( ndryshe morën timare* dhe zjamete*: këto vetëm në shekullin e XVII. zerreku di Scutari, Mazereku di Kruma, Mazerreku di Ti- visionati” veneto. Mataranga, në Greqi), Mavro?, Në shekullin e XVIII, prona filloi të bëhej e trashëgueshme, rana, Mazerreku d’Opari, Mazaraki di Grecia), Mengulfi, Però anche questa Mavriqi? (Muriqi dhe Muriqa- duke krijuar kështu krijimin e feudalizmit latifundial në Shq- Mensi, Merkoti? (Merkoti alias Markoviqi d’Antivari), Mesa specie di feudalismo turco ni i Krajës dhe Anamalit në ipëri dhe rënien e pushtetit së spahìut të ushtrisë. – Mesi – Mesja (Mesi di Scutari, Mali i Mesit di Kolonja?), per noi non ha speciale Shkodër në kufi me Malin e Zi), Njerëzit më pas vazhduan me terminologjinë antike, Mikleushi?, Muzaka (Muzaka di çepani, Myzeqeja, Guri i ragione di venire studiata, Mazaraki (Mazrreku i Prizrenit, kështu që edhe sot ruhen termat e pronësisë dhe pronarit, Muzhaqit di Cermenika?, Muzaki in Grecia), Nesa, Nixa, Ol- dato lo scarso uso dei Mazrreku i Shkodrës, Mazrreku me modifikimin (të shekullit të tetëmbëdhjetë) të kuptimit fani?, Perlati (Matja), Petruçi?, Piloti – Pùlati (Puleti), Sakati cognomi in tale ambiente, i Krumës, Mazrreku i Tiranës, nga ai i konçesionit në atë të posedimit. Terminologjia vene- (Puleti), Sbramuni o Sumbramoni, Sguri (Sgurri di Tirana?, sicchè i molti toponimi Mazrreku i krahinës së Oparit, ciane vërtetohet deri në fund të shekullit XVIII: prifti nga Mali i Zgorrit di Librazhdi?), sinadini?, Skura (Arbeni), tipo “Aliaga”, “Mustafaj” Korçë dhe Mazaraki i Greqisë), Shkodra që shkroi një raport në dioqezën e tij për Koletin, e Sona, Spani, Spata, Suma (Suma tribù, Suma di Bojana, ecc. non ci possono dir Mengulfi?, Mensi?, Merkoti? quante spahì të Ulqinit “ të paguar nga Zotëria Turk”, term e Sumaj di Zadrima), Tocco?, Thopia, Verona?, Zakarija, nulla finchè non abbiamo (Merkoti ose Markoviqii Tiva- nga ku dallojmë rimarrjen e “pronësisë” së Venecias. Por, Zenevizi. ulteriori notizie altrimenti rit), Mesa - Muaj - Mesja (Fshati edhe ky lloj feudalizmi turk për ne nuk ka asnjë arsye të Le serie è ricavata dagli Acta et Diplomata del Suf- documentate. Venendo Mes, Postrribë në Shkodër, veçantë për t’u studiuar, duke pasur parasysh përdorimin flay, dal primo volume della Biblioteca di Terra Santa del ora alla onomastica e to- Mali i Mesit i Kolonjës), Mikle- e pakët të mbiemrave në një mjedis të tillë, në mënyrë që Golub ovich (Galvano da Levanto) e dal saggio Cordignano ponomastica proniario – ushi?, Muzaka (Muzaka e Çepa- toponimet e shumta si “Aliaga”, “Mustafaj” etj. nuk mund – Valentini. stradiotica, ne diamo qui nit, Myzeqeja, Guri i Muzhaqit e të na e tregojnë derisa të kemi ndonjë lajm të mëtejshëm të Una nuova forma di feudalismo che ebbe le sue origi- una lista, se non completa, Cermenikës, Muzaki në Greqi), dokumentuar ndryshe. Duke ardhur tani tek përemrat ono- ni all’epoca bizantina e andò perfezionandosi poi nell’epoca almeno comprendente tutti Nesa?, Niksa?, Olfani?, Perlati mastikë dhe toponimia - stradiotike, ne japim këtu një listë, franca (crociata e angioina) e in quella veneta, è il sistema i nomi più importanti. Non (zona e Matit), Petruçi?, Piloti ndonëse jo të plotë, por të paktën duke përfshirë të gjithë della pronia. Pronia chiamavasi allora la provvisione, ossia farà specie se alcuni sem- - Pùlati (Puleti), Sakati (Puleti), emrat më të rëndësishëm. Pavarsisht nëse disa duket se janë il sussidio o compenso, inizialmente annuo e in beni mo- breranno slavi o greci, per- Sbramuni apo Sumbramoni?, sllavë ose grekë, ata nga dokumentacioni, duket se u për- bili, con cui si rimeritava la persona che ne fosse degna. ché dalla documentazione Sguri (Sgurri i Tiranës, Mali i kasin familjeve shqiptare; megjithatë ato mbi të cilat mund Ma, siccome in practica dai franchi ciò si faceva per umoni ci risultano ciononostante Zgorrit i Librazhdit), Sinadini?, të ekzistojë dyshimi do të shënohen me pikëpyetje. Për të di guerra che s’erano distinti nella “conqueste”, venendo appartenenti a famiglie albanesi; tuttavia quelli su cui ci pot- Skura? (Arbëri), Sona?, Spani?, Spata?, Suma? (fisi Suma, shmangur çdo keqkuptim, le të themi menjëherë se një prej essi dal mondo feudale di ponente, fu affatto naturale per esse esser qualche dubbio verranno contrassegnati con punti Suma e Bojanës, dhe Sumaj i Zadrimës), Tokaj?, Thopia?, këtyre mbiemrave që ka toponimin përkatës në Greqi, nuk essi trasformare tale istituzione in vera e propria conces- interrogativi. A scanso di equivoci, diciamo subito che uno di Verona?, Zakarija?, Zenevizi?. do të konsiderohet se ka marrë prej toponimit, por përkun- sione permanente ed ereditaria di feudi terrieri, sicchè nella tali cognomi che abbia il corrispondente toponimo in Grecia, Seria e këtyre emrave rrjedh nga “Aktet Diplomatike të drazi do t’i ketë dhënë origjinë atij. Cronaca di Morea, versione metrica greca del “Livre de la non è da ritenersi esser derivato dal toponimo, ma più tosto Sulfeit”, nga vëllimi i parë i Bibliotekës së Tokës së Shenjtë Lista është tërhequr jo vetëm nga Sathas, por edhe nga Conqueste” troviamo sinonimi (fief) Pyrsos. Invece venezia, avergli dato origine. të Galvanos së Levantos dhe nga saga “Cordignano – Val- dokumente të ndryshme nga Arkivi Shtetëror i Venecias, trovata la pronia in Albania nel suo primitivo stato, se ne La lista è ricavata, oltre che dal Sathas, da vari docu- entini”. Një formë e re e feudalizmit që e kishte zanafillën veçanërisht nga raportet në Senat. servì largamente per ricompensa ai suoi fedeli specialmente menti dell’Archivio di Stato di Venezia, specialmente dalle në epokën Bizantine dhe që më pas u përsos në epokën Agatsiqi? (Nuk është gjithmonë e qartë vlera fonetike e indigeni: il pronario, detto pure provvisionato, ottenuta la relazioni al Senato. Franke (Kryqëzatat dhe Angjioneze) dhe në epokën Vene- grupeve ts dhe tz, shumicën e kohës ato do të ruhen si në pronia (mai molto estesa) doveva pagarne dei livelli allo stato Agatsiqi? -Non essendo sempre chiaro il valore fonetico ciane, është sistemi i pronës. Prona atëherë quhej provizion, origjinal; në pjesën tjetër ne ndjekim alfabetin aktual shq- che ne rimaneva vero propretario (la pronia era terreno de dei gruppi ts e tz, il più delle volte verranno conservati come ose subvencion ose shpërblim, fillimisht vjetor dhe në pasuri iptar; toponimet përkatëse dhe vendndodhja e tyre janë në comun) ed essere inoltre sempre disposto a servire in guerra nell’originale; nel resto si segue l’alfabeto attuale albanese; i të luajtshme, me të cilat ndrohej personi që ishte i denjë. kllapa), Andinji?, Arvaniti? (Greqi), Baiboti? (Boboti, Oboti la signoria con un certo numero di cavalli (Il cavallo era toponimi corrispondenti e la loro località stanno tra parante- Meqenëse në praktikë nga Frankët kjo ishte bërë për bur- afër Bunës), Balì? (Greqi), Barbàsena? (Greqi), Barbati? una piccola squadra composta d’almeno un cavaliere con si), Andinji?, Arvaniti (Grecia), Baiboti? (Boboti di Bojana?), rat e luftës që ishin shquar në “pushtimet”, që vinin nga (Gashi), Bartsi? (Barçi apo Berati i sotëm), Bardhi? (fshati destriero e alcuni servienti con ronzini, un trombetta e un Balì (Grecia), Barbàsena (Grecia), Barbati (Gashi), Bartsi bota feudale perëndimore, ishte krejt e natyrshme që ata ta Bardhaj në Shkodër), Bardhi Kosta? (Greqi), Barketi?, etj. ragazzo; v’erano cavalli alla latina, alla greca e all’albanese). (Barçi, Berati), Bardhi (vari, p. es. Bardhaj, Scutari), Bardhi shndërronin këtë institucion në një konçesion të vërtetë të Baselaku, Basi (Bajza e Kastratit, Malësi e Madhe , Bazja Però la serenissima, sempre aliena per indole dal feudal- Kosta (Grecia), Barketi, Baselaku, Basi (Bajza di Kastrati?, përhershëm dhe të trashëgueshëm të feudalizmit të tokës, e Burrelit), Basta? (Greqi), Bedeni dhe Bendeni (Bena e ismo, non consentì mai che l’istituzione si trasformasse in Bazja di Bureli?), Basta (Grecia), Bedeni e Bendeni (Bena kështu që në Kronikën e Moresë, në versionin metrik Grek Krujës dhe Benda e Elbasanit), Bedroni? (Greqi), Begani?, vero e proprio feudalismo a carattere perpetuo e autonomo; di Croja?, Benda di Elbasani?), Bedroni (Grecia), Begani, të “Libri i Pushtimit” gjejmë sinonimin e kësaj fjale si “Pyr- Behru? (Greqi), Bèlesi – Bèlanji (Bèlaj pranë lumit Bunë), il proniario non era giurisdicente né poteva lasciare la pro- Behru (Grecia), Bèlesi (Bèlanji o Bèlaj di Bojana?), Beloka, sos”. Përkundrazi, Venediku, pasi e gjeti pronën në Shq- Beloka?, Belusi? (Greqi), Beserè? (Greqi), Besiri? (Beshiri, nia in eredità; i figli suoi, se mai, potevano ottenerne, per Belusi (Grecia), Beserè (Grecia), Besiri (=Beshiri?, Ura e ipëri në gjendjen e tij primitive, e përdori atë gjerësisht për Ura e Beshirit e Tiranës, Besiri në Greqi), Betsi? (Beci i meriti speciali del defunto o propri personali, nuova conces- Beshirit di Tirana, Besiri in Grecia), Betsi (Beci di Jakova, të shpërblyer besnikët e tij, veçanërisht indigjenë: pronari, Gjakovës, Betsi në Greqi), Bezaiti (Greqi), Bezani?, Bibi?, sione previa supplica che la Signoria esaudiva o rigettava a Betsi in Grecia), Bezaiti (Grecia), Bezani, Bibi, Bisbardhi i quajtur edhe provizor, mori pronën (asnjëherë shumë të Bisbardhi? (Greqi), Bis-hini? (Greqi), Bisqeni? (Bishqemi suo arbitrio. Però siccome erano in generale sempre quelle (Grecia), Bis-hini (Grecia), Bisqeni (Bishqemi di Peqin?, zgjeruar) dhe duhej të paguante për kontratën në mënyrë që i Peqinit, Bisqemi në Greqi), Blessa dhe Blessi (Pëlezhja), famiglie o quelle tribù che concorrevano così al servizio di Bisqemi in Grecia), Blessa e Blessi (v. Pëlezhja), Bogoj e të mbetej pronar i vërtetë (prona ishte terren i zakonshëm) Bogoj dhe Bugoj (Boga mbi Shkodrën, Bogoj dhe Bugoj në guera come poi alle pronie, si venne di fatto formando una Bugoj (Boga sopra Scutari?, Bogoj e Bugoj in Grecia), Bo- dhe gjithashtu të ishte gjithnjë i gatshëm për t’i shërbyer Greqi), Borani? (Boriçi i Shkodrës), Borshi? (Borshi i Bilishti specie di aristocrazia militare, intermedia fra la nobilità e la rani (Borici di Scutari?) Borici e Borshi (Borshi di Bilishti e zotërisë në luftë me një numër të caktuar kuajsh. (“Kali” dhe Borshi di Porto Palermos), Botzari?, Bozja? (Greqi), cittadiananza, come appare oramai cristallizzato allo scorcio Borshi di Porto Palermo), Botzari, Bozja (Grecia), Brakma- ishte një ekip i vogël i përbërë nga të paktën një kalorës me Brakmadhi? (Greqi), Bresëna – Bresa - Bresi (Pëlezhja), del sec. XV: “ex triplici ordine, nobilium, et proniariorum dhi (Grecia), Bresëna, Bresa e Bresi (v. Pëlezhja), Bressan?, kalë dhe disa shërbëtorë, një bori dhe një djalë; kishte kuaj Bresan?, Brumàzi? (Greqi), Bruxari (drejtshkrimi origjinal), (qui, ut olim equites romani, medii erant), prebeiorum”. Brumàzi (Grecia), Bruxari (grafia orginale), Bua (questo cog- latinë, grekë dhe shqiptarë). Bua (ky mbiemër më parë i zotërve feudalë, pastaj e hasim È comprensibile come, data l’origine della concessio- nome già di feudatari, continua poi tra gli stradioti. Grecia), Sidoqoftë, Republika Serene e Venedikut, gjithnjë e midis ushtarëve; Greqi), Buba (Bubësi i Krujës dhe i Bera- ne e la sua mutabilità, le famiglie proniarie siano andate dis- Buba (Bubësi di Croja e di Berati, Buba in grecia), Bufla huaj nga natyra për sa i përket feudalizmi, nuk lejoi kurrë tit, Buba në Greqi), Bufla? (Bùfuli i Beratit), Buja (Greqi), perdendosi nelle regioni più dissite e più lontane, dovunque (Bùfuli di Berat), Buja (Grecia), Bukura, Bulgjasi, Bura që institucioni të shndërrohej në feudalizëm të përhershëm Bukura?, Bulgjasi?, Bura? (Greqi), Burdani? (Burdanu në ci fosse un terreno “de comun” che potesse esser concesso (Grecia), Burdani (Burdanu in Grecia), Burleski, Burnazi dhe autonom; pronari nuk kishte juridiksion dhe nuk mund Greqi), Burleski?, Burnazi? (Greqi), Busiqi? (Bushiqi), Buza in pronia; sicchè è facile trovare due fratelli pronari uno alle (Grecia), Busiqi (Bushiqi?), Buza e Buzi (Buzi in Grecia), ta linte pronën si trashëgimi; fëmijët e tij, nëse ndonjë gjë, apo Buzi? (Buzi në Greqi), Kelmi (mbiemër më parë i feu- rive della Bojana e l’altro nel Brazzo di Maina alla estremità Chelmi (cognome già di feudatori, poi di stradioti) Helmi e mund të merrnin pronë për merita të veçanta të të ndjerit dalëve, pastaj i ushtarëve) Helmi dhe Helmica? (pjesë e Trj- della Morea; e quindi come siano andate disseminando i Helmica di Trjepshi sopra Scutari, Helmesi di Kolonja), çili- ose si konçesion të ri personal, me kërkesë që mund të re- epshit sipër Shkodrës, Helmesi i Kolonjës), Çilioti?, Dajza loro nomi, cognomi e teponimi caratteristici in vasta scala. oti, Dajza e Gajza (cognome già di feudatari, poi di stradioti) fuzohej apo dekretohej nga Republika e Venedikut në bazë dhe Gajza (mbiemër dikur i feudalëve, pastaj i ushtarëve; Anche dopo la perdita da parte di Venezia dei suoi stabili- Dajca di Postripia, Dajçi di Bojana e di Zadrima), të interesave të saj. Meqë, në përgjithësi, ishin ato familje Dajca e Postribës, Dajçi i Bregut të Bunës dhe Zadrimës), menti in Albania e poi in Morea, tralasciato il termine pro- (segue a pagina 16) ose ato fise që kontribuan në shërbim të luftës, si dhe për (vijon në faqen 18) pagina 15 Anno 18 n.2 Maggio 2020 Linguistica Gjuha shqipe shikohet dhe vlerësohet si simbol i identitetit etnik, i cili nuk mund të lihet në harresë Nga ARQILE GJATA standardet e shqipes së përgjithëshme përkrah shoqërore, etj. Pavarësisht evolimit të gjuhës sot, gjëgjësive të tyre dialektore. “Që në shek. XVIII, ku në zhvillimet leksikore, rol parësor në ruajtjen ë më 1933 B. Havranek përvijoi disa tufëza J.G. Herderi ka mbrojtur pikëpamjen sipas së e fjalëve të ndryshme, marrin edhe faktorë të tjerë veçorish të përbashkëta dhe vijimisht u shk- cilës kultura popullore vështrohet si pjesë e rëndë- si: rethana, çasti i ligjërimit, situata, përdorimi për Qruan artikuj dhe studime përkatëse,mbetet sishme e kulturës kombëtare. Kultura Gjuhësore qëllime të ndryshme emotive, krenaria për origji- ende punë për të hartuar një pamje të qartë të ball- është e thjeshtë, por e ndjerë dhe e përzgjedhur nën, humori etj. Nuk mund të mos vlerësojmë kanizmave fonetike “Aristotel Spiro ALBANOHE- bukur e me forcë shprehëse, e cila na jep një tablo edhe faktorë të tjerë, siç janë lidhjet me arsimin, LENICA, viti 2013, 41 3. Nga pikëpamja gjene- interesante e të vërtetë, të jetuar, të bukur dhe të veprimtarinë prodhuese, veprimtarinë kulturore e alogjike dhe kronologjike gjuha shqipe ka sistemin ndjerë shpirtërisht.” Gjuha shqipe po tregon qën- shoqërore. e saj, trajta dhe modele, që janë trashëguar nga drueshmëri dhe hapje ndaj ndryshimeve politike e Si dhe me faktorë të tjerë shoqërorë e naty- periudha e hershme indoevropiane, janë trajtuar ekonomike për bashkekzistencën dhe vijimësinë rorë, po aq të rëndësishëm si martesa, mosha, gjin- më qartë sipas rregullave të funksionimit të saj, të e pashkëputshme të dy dialekteve të saja, përmes ia, ku gjuha dhe ligjërimi çam kanë pësuar lëvizje krijuara në mënyrë të pavarur dhe nën ndikimin e vlerave të përbashkëta kulturore dhe gjuhësore, e ndryshime ndër breza. Ndryshimi gjuhësor nxitet gjuhëve ballkanike, që e kanë çuar në konstituimin që shprehin këto dy shtylla, tashmë të mbrojtura e përcaktohet nga zhvillimi i kulturës, veprimtarisë e gjuhës moderne shqipe. Në fushën e onomastikës në Gjuhën standarde! “Studimet etimologjike në prodhuese, mjeteve të reja teknike, jetës politiko- çdo kulturë, që ka jetuar ka lënë gjurmët e saj, fushë të shqipes të kryera në gjysmën e shekullit shoqërore, përparimit e shkencës, elektronikës etj. nga koha pagane, orthodhokse, myslimane, kato- të 19-të, në mënyrë të veçantë vepra prej 7-të Nën trysninë e të cilit është edhe vetë gjuha stan- like dhe bektashjane! Nga Paganizmi kemi emra vëlimesh e Eqerem Çabej, japin mundësi të vrehet darde... zogjsh, lulesh si; Shqiponjë, Dallandyshe, Lule, se midis shqipes dhe greqishtes ka afri të shumta Për sa kohë gjuha standarde do të jetojë së Flutur, Bilbil, Kanarinë, Thëllëzë, etj. Emra me gjuhësore.”Aristotel Spiro, ALBANOHELLONI- bashku me dialektet, me të folmet, gjithmonë do të prejardhje nga kultura Greke si, Dhionis, Kleopa- CA – 6, viti 2018, f,13. ekzistojë një lidhje bashkëveprimi midis tyre. tra, Odise, Theodhora, Akil, Eleni, Nikolla, Ma- ria, Dhimitra, Foto, Telemak. Emra nga ndikimi i E FOLMJA ÇAME SI PJESË ZHDUKJA E GJUHËS, KULTURËS DHE kulturës osmane si; Ali, Novruz, Hysen, Barjam, E MULTIGJUHËSISË DHE ELEMENTIT ARVANITAS NË GREQI! Zeqir, Kamber, Murat, Osman, Tahir, etj. Kemi MULTIGJUHËSIA DHE MULTIKULTURA MULTIKULTURËS SHQIPE... Me kalimin e dhjetravjeçarëve Arvanitasit trashëguar mbiemra nga ndikimet e pushtuesve, KANË PËRQASJE DHE AFRI NË SHUMË E folmja çame përbën një pasuri për gjuhën u “bindën”, ose u detyruan të binden, se duhet ose fetare si: Hoxha, Shehu, Dervishi, Kauri, DREJTIME: shqipe, po aq dhe në historinë, kulturën tonë të braktisin gjuhën e tyre në se dëshironin të Prifti, Papa, Hyseni… Të gjitha këto bashkë, që Popujt e gadishullit të Ballkanit dhe me gjerë, kombëtare si objekt i vlefshëm studimi, si pasuri bëheshin qytetar të denjtë të shtetit të ri Grek. cituam më lart, kanë bashkëjetuar dhe përsëri pë faktin se kanë qëndruar dhe jetuar pranë si fq- leksikore me të folmen çame dhe një pasuri gjuhë- Numri i sakt i arvanitasve, ose të shqiptarëve në bashkëjetojnë mrekullisht në trojet tona shqipfolse! injë nëpër shekuj gjatë gjithë historisë së tyre, duke sore e patjetërsueshme, ku s’kanë munguar hu- Greqi nuk dihet, por nga Kuvëndi I fundit që kam levizur dhe komunikuar midis tyre, duke marrë, lumtimet dhe studimet e ndryshme etnolinguistike pasur me studiuesin, historianin dhe shkrimtarin e MULTIKULTURA ËSHTË MJEDISI KU përciellë dhe dhënë në marrëdhëniet e tyre të për- dhe përgjithësisht në fushën e dialektologjisë. Në njohur Arvanitas Arsidh Kolia, që vdiq në Tetor të GËRSHETOHEN KULTURA TË POPUJVE ditshme janë miqësuar. Në histori, në luftën e për- këtë punim që po përgatis, ajo përcjell jo vetëm 2002 dhe që ky kuvend është botuar në revistën E KOMBEVE TË NDRYSHME. bashkët kundër të njëjtëve armiq, nëpër të gjithë frymën dhe aromën e kulturës dhe traditës çame, ESKLIZIVE, THOTË SE: “Të gjitha të folmet letrare të shqipes, të këtyre perandoritë, kanë marrë dhe kanë dhënë në doke por shihet e lidhur ngushtë me mënyrën e të ndër- “Në Greqi pak njerës nuk e kanë gjyshin, apo trojeve e gjejnë veten në variantin më të përpunu- dhe zakone, në gjuhë dhe në krijimtarinë gojore tuarit të leksikut dhe frazeologjisë, që përkon me gjyshen arvanitas“. ar, më të lartë e më me prestigj të këtij ektnolekti, popullore, në përrallat, gojëdhënat, gjë e gjëzat, të folmen çame. Ato vijnë të lidhura ngushtë me Sot burimet historike, gjuhësore, muzikore në gjuhën letrare Kombëtare.”Gjovalin Shkurtaj, legjendat për urat, kështjellat, kanë imituar dhe mjediset çame, ku spikatin bukuritë e vendeve e janë shumë të kufizuara,ose mungojnë plotësisht “SI TË SHKRUAJMË SHQIP””, Botime TOENA, janë frymëzuar për të mirë eposet e njeri tjetrit në fshatrave çame dhe zakonet e tyre, të cilat i rua- në drejtim të arvanitasve të Greqisë. Në vitën 1983 Tiranë 2008, f,64. mënyrë krijuese, kanë bërë martesa, lidhje famil- jnë me fanatizëm edhe sot, si vlerë e autoktonisë arvanitasi Jorgo Maruga do formonte “Lidhjen e -Këto dy kategori jetësore{ Gjuha dhe Kultura} jare, bashkëpunime të gjithanshme. Kjo dallohet dhe e zhvillimit të tyre në kohë, pavarësisht se tek Arvanitasve të Greqisë”. Por në këtë vit, Jorgo të domosdoshme, janë dy shtyllat që e mbajnë, e shumë midis shqipes dhe greqishtes në fjalor, në brezi i ri, zenë vend prirjet drejtë zëvendësimit Maruda vdes dhe detyrën e tij e mori arvanitasi, mbrojnë Kombin dhe Shtetin nga ndikimet agres- strukturë, për faktin se të dy gjuhët janë të familjes të të folmes çame me standardet e shqipes së studiuesi ARISTIDH KOLIA!, që me punën e tij sive të ideologjive të ndryshme antikombëtare: indoevropiane. Prirjet nga kontaktet me modele të përgjithëshme përkrah gjëgjësive të tyre dialek- madhore, mund të quhet me të drejtë, DERADA Në çdo stad zhvillimi ato plotsojnë dhe pasurojnë tjera gjuhësore forcojnë me fjalë dhe frazeologji të tore, ku s’kanë munguar hulumtimet dhe studimet I ARVANITASVE TË GREQISË. Lidhja e arvani- njera-tjetrën. Kjo vartësi është në funksion të jetës reja dhe hap rrugën për modernizimin gjuhësor. e ndryshme etnolinguistike dhe përgjithësisht në tasve në Greqi me në krye Aristidhin dhe pasuesin politike, ekonomike dhe fetare. - Fonetike “Aris- “Kultura e gjuhës është kujdesi për të zhvilluar në fushën e dialektologjisë. Dukuria artistike e prurjes e tij Jorgo Miha dhe Jorgo Gjero do të ngrinte në totel Spiro ALBANOHELENICA, viti 2013, 413. gjuhën letrare, ato veti, që janë të domosdoshme së kësaj pasurie e frazeologjisë popullore çame, ka një farë mënyre lartë figurën e arvanitit që lufoi Multigjuhësia është më e ndjeshme, më in- për funksionimin e saj të veçantë.“Norma Letrare vlerën e një produkti të veçantë, kreativ e figurativ. dhe që krijoj shtetin e ri Grek.Lidhja do të botonte teligjente, më solide, e ndërtuar sipas parimeve të Kombëtare dhe Kultura e gjuhës”, vëllimi i parë, Ato vijnë të lidhura ngushtë me mjediset çame, ku Revistën “BESA” dhe broshura të ndryshme për fonetikës, sintaksës, morfologjisë dhe dialekteve të Tiranë 1973, f, 8. E folmja çame përbën një pa- spikatin bukuritë e vendeve e fshatrave çame dhe historinë shqiptare. Në vitin 1986, na vërtetohet se shqipes. Në kushtet e një globalizmi multigjuhësija suri në historinë dhe kulturën tonë kombëtare me zakonet e tyre, të cilat i ruajnë me fanatizëm edhe Suljotët që jetonin në Korfuz, kur pastronin armët pëson ndrydhje, ngarkohet me termonologji të larminë e këngëve e poezive, me frymë poetiko- sot, si vlerë e autoktonisë dhe e zhvillimit të tyre në e tyre, ata këndonin këngët arvanitase, të heron- ndryshme tekniko-shkencore, juridike e eko- letrare si gurrë e pashtershme dhe një objekt i kohë, pavarësisht se tek brezi i ri, zenë vend prirjet jëve të tyre …Në këngët e Suljotëve arvanitas nuk nomike. Ndërsa multikultura pasurohet, përthith, vlefshëm studimi si pasuri leksikore, me të folmen drejtë zevendësimit të të folmes çame me standar- kishte asnjë asnjë fjalë greke! ndikohet, merr dhe jep prej kulturave të tjera çame dhe një pasuri gjuhësore e patjetersueshme det e shqipes së përgjithëshme përkrah gjëgjësive Dy këngë që këndoheshin nga arvanitët Sul- bashkëkohore të fqinjëve, apo rrymave moderne ku s’kanë munguar hulumtimet dhe studimet e të tyre dialektore. jot, gjenden në librin me titull “BLETA SHQIP- të kombeve të tjerë. ndryshme etnolinguistike dhe përgjithësisht në Ky punim bën objekt, ka si vlerë të folmen NI” me autor Thimi Mitko botuar n; vitin 1878 Dihet mirë se: Në vendin tonë bashkëjetojnë fushën e dialektologjisë. çame si pjesë e multigjuhësisë shqipe. Ato vi- në Aleksandri. Në vitin 1891, gjermani ARTHUR dhe pakica të tjera si, grekë në zonën e Dropullit, Kjo e folme përcjell jo vetëm frymën, aromën jnë nga fushat konceptore të lidhura me mjediset MILCHKOFER në veprën e tij me titull “ Attika Delvinës, apo shumë pak sllav në Veri, si dhe një e kulturës dhe traditave të saj, por do shihet e lid- dhe trevat çame. Me natyrën e vendeve skajore und seine Heutigen“ ndër të tjera shkruan: “Nga pakicë maqedonase në Peerëndim, pranë liqenit hur ngushtë me mënyrën e të ndërtuarit të leksikut jugore çame; me atdhedashurinë çame dhe temën ç”di unë ,këngët popullore greke, i janë përshta- të Prespës! dhe frazeologjisë që përkon me të folmen çame. e patriotizmit; me kulturën e traditën e veshjeve tur këngëve të vjetra arvanite të dashurisë, lirisë Brenda këtyre raporteve dhe ndikimeve mul- Ato vijnë të lidhura ngushtë me mjediset çame, ku e të mënyrës së jetesës; me figurën e spikatur të dhe kaçake“.Shumë këngë arvanite janë shkruar tikulturore të huaja, kultura qytetare dhe njeriu spikatin bukuritë e vendeve, e fshatrave çame dhe vashëzës çame dhe dashurinë; me punët në bujqë- në gjuhën greke, kështu kanë humbur indititetin e qytetar bëhen më funksionalë, më të pranueshëm zakonet e tyre, të cilat i ruajnë me fanatizëm edhe si e blegtori; me botën e kafshëve e të shpendëve; tyre të vërtet shqiptar. dhe më të ndërgjegjëshëm për të ruajtur dhe kul- sot, si vlerë e autoktonisë dhe e zhvillimit të tyre me emozione që sjellin vlera semantike në mard- Këto 15 vjetët e fundit falë vullnetit dhe am- tivuar traditat, doket, folklorin, vallet tradicionale në kohë, pavarësisht se tek brezi i ri zenë vend hëniet farefisnore, në dasmat e tyre, në problemet bicjes të studuesit Aristidh Kolia, Dhimitër Leka dhe këngët që këndohen sipas krahinave. prirjet drejtë zevendësimit të të folmes çame me dhe këngëtarit Thanasi Moraiti, u bë e mundur që të prodhohen dy CD me këngë arvanitase me titull “Këngët Arvanitase“dhe “Trëndafilat e shkëmbit”, që kanë përmbledhjen e disa këngëve arbëreshe të FJALA SHQIPE NË VEND TË FJALËS SË HUAJ Italis së jugut dhe të Arvanitasve të Greqisë. Këto Nga Prof. EROLL SEJDIU perhapen prej nje gjuhe ne gjuhen tjeter. Duhet pasur kujdes qe ne gjuhen dy CD janë të vetmet, që janë prodhuar në mbarë shqipe te rrenjosen me shume ato fjale qe jane ne natyren e gjuhes sone. historinë shqiptare në gjuhën tonë arbëreshe... më una per pastrimin e gjuhes sone nga fjalet e huaja dhe per pasurimin Nga ana tjeter duhet te ruhemi qe te mos i zevendesojme fjalet e huaja me thoshte i ndjeri Aristidh Kolia!... e saj me fjale te gurres popullore ka filluar qe ne kohen e Rilindjes ato shqipe qe ngushtojne kuptimin. Kriteret e zevendesimit te fjaleve te PKombetare, kurse perpjekje te ndergjegjshme duken qe nga Buzuku huaja me ato te shqipes duhen te jene ne pajtim me normen e gjuhes sone BIBLOGRAFI e ketej. Kujdesi i tille duhet te vazhdoje gjithnje, sepse gjuha shqipe mund dhe me ligjet e pergjithshme fonetike e morfologjike. Te merren parasysh 1 - Gjovalin Shkurtaj - “SI TË SHKRUAJMË t’i zevendesoje fjalet e huaja te panevojshme, pos fjaleve nderkombetare, fjalet me te perhapura, qe i bashkohen nje klase fjalesh sipas kriterit lek- SHQIP”. Botime TOENA, Tiranë, 2008, f, 64. qe kane zene rrenje ne gjuhen tone. Nje numer fjalesh te huaja jane ngu- siko-semantik e fjaleformues. Mjetet e informacionit masiv kane me shume 2 - Aristotel Spiro, ALBANOHELLONICA 6, viti litur, sepse nuk kane pergjegjeset shqipe. Mirepo ne gjuhen tone gjenden pune me pastrimin e fjaleve te huaja. Ne vend te fjales turke: adash, mund 2018,,f,13. edhe disa fjale te huaja qe mund te zevendesoheshin me fjale gjegjese te te perdorim: emnak. Ne vend te fjales frenge: avantazh, mund te perdorim: 3 - Aristotel Spiro, Revista ALBANOHELLENI- gurres popullore shqipe. Ne kete menyre do ta pastronim gjuhen tone e epersi, perparesi. Ne vend te fjales greke: farmaci, mund te perdorim: CA 6, viti 2018, f, 59. do ta pasuronim me fjale shqipe te burimit kombetar. Dihet se procesi i barnatore. Ne vend te fjales serbe: vlage, mund te perdorim: lageshtire. 4 - Ilir Mborja, nga vëllimi me studime letrare,Të pastrimit dhe i perpunimit te gjuhes nuk perfundon asnjehere krejtesisht, Ne vend te fjales angleze: finish, mund te perdorim: perfundim, mbarim. pikturosh fjalën, të pikturosh dritën, të autorit A.Gjata, sepse gjuha si organizem i gjalle zhvillohet vazhdimisht. Krahas zhvillimit te Duke vazhduar me tej: Kredibilitet = besueshmeri. Beneficion = perfitim. Shtëpia Botuese “ADA”, vit 2017, Tiranë, f, 25. jetes, te shoqerise e te teknikes edhe leksiku merr e jep fjale te reja, nxjerr Definicion = perkufizim. Sensibilizim = ndergjegjesim. Impozant,-e = 5 - Aristidh Kola, Sinan Gashi, “Zëri i arbërorëve prej perdorimit fjale te vjetra dhe huazime. Si rezultat i ketij zhvillimi, fjalet madheshtor,-e. etj. në Greqi”, Prishtinë, 2010 Storia Anno 18 n.2 Maggio 2020 pagina 16 Lufta e Vlorës 1920, nderi dhe shpëtimi i Shqipërisë Nga Prof. Asoc. Dr. BERNARD ZOTAJ 200 veta nga Pleqësia e fshatrave dhe e qytetit të Vlorës. U betuan se “do të luftojmë deri sa të bash- FILLIMI I NJË LUFTE HEROIKE kohemi me shtetin tonë ose në mos e arritshim këtë ideal, të vdesim me armë në dorë, që ta marrë vesh lora edhe pas Luftës së Parë Botërore ndodhej bota e qytetëruar, se shqiptari për lirinë e vet din të nën pushtimin Italian. Populli i Vlorës dhe i vdesë, dhe kur vendos të vdesë, s’e trembin milionat Vtërë Shqipërisë e ndjente thellësisht këtë push- me ushtri e topa…”. tim. Shqiptari e dinte mirë se ç’ishte robëra, sepse Betimin Pleqësia e bëri në Flamurin Kombëtar, kishte kaluar 500 vjet robëri nën pushtimin osman. të ngulur pranë një gorrice. U ngrit një Komision Ndaj për të shpëtuar nga kjo robëri e re, ai e Ushtarak i plotfuqishëm për të drejtuar luftën. Komis- dinte se kodrat dhe fushat e Vlorës duhej të laheshin ioni përbëhej nga Osman Haxhiu, Sali Bedini, Hamit me gjak. Kështu në vitin 1919 rrugët e Vlorës, fusha Selmani, Duro Shaska, Hazbi Cano, Beqir Sulo, Ali e Dukatit dhe rrugicat në Brataj, populli me rast e Beqiri, Alem Mehmeti, Hysni Shehu, Qazim Kokoshi, 28 Nëntorit, me flamurë në duar u përleshën dhun- Myqerrem Hamzarai dhe Murat Myftari. U dërguan shëm me pushtuesit italianë. Kjo ishte një lëvizje e njoftime në Kurvelesh, Tepelenë, Bregdet etj., ku patriotëve dhe atdhetarëve shqiptar që ndezën flakë lajmëroheshin për vendimet e luftës për liri. shpirtin e popullit për liri. Kuvendi përcaktoi ditën e mërkurë më 2 Qershor Në qytetin e Vlorës shtëpitë e atdhetarëve ishin 1920 për një mbledhje të armatosur te Rrapi i Gur- bërë qendra të mbledhjeve të fshehta, ku merreshin rave në Beun. Në këtë ditë u mblodhën 480 veta, të vendime për të luftuar me nder, se sa Vlora të lën- cilët të armatosur me martinë e dogra dhe me nga gonte nën pushtimin Italian. Ajo nuk varej nga qeve- 20-30 fishekë, me maliherë italianë të marrë ush- ria e Tiranës, por siç thoshte patrioti i madhe Halim tarëve italianë në çadra me nga 40-60 fishekë, dhe Xhelo, “e kishin ngjitur me Leçen”. Ndërsa në Lu- kush me ndonje dyfek shishapua ose kapsolli nga të min e Vlorës ishte formuar nga djemtë e Labërisë Sulltan Azizit, ishin gati për fillimin e luftimeve. Ush- shoqëria “Mbrojtja shkollore” me qendër në Brataj, e qim kishin bukë misri të prurë prej fshatrave Velçë cila emrin e kishte “Mbrojtja Kombëtare”. Kjo vatër e Ramicë. Ushtria italiane ishte pranë Beunit dmth i quanin hinterlandi i Vlorës, duke thënë se nuk lar- U NGRIT FLAMURI I KRYENGRITJES patriotike të vetmin qëllim, kishte të përhapte në po- në Tepelenë, në Sinanaj, në Kudhës, në Bregdet etj. goheshin në asnjë mënyrë nga ky territor. Në muajin pull idenë e kryengritje, se tjetër mënyrë, shpëtimi Pranë Beunit ishin Kota dhe Gjormi, ku ishin garni- maj 1920, qyteti i Vlorës dhe gjithë Labëria filluan Mjaft atdhetarë të qytetit u nisën dhe shkuan nuk kishte. zonte ushtarake të fuqishme të Italisë. lëvizjen dhe organizimet në popull për një kryengritje në Shashicë, në Kudhës e në Mesaplik dhe bënë Zëri i atdhetarëve në qytetin e Vlorës dhe thirrja Një ultimatum nga Beuni u dërgua në koman- të madhe dhe largimin e pushtuesit italian nga krej mbledhje në sheshin e Mesaplikut e në Dërrasë të e djalërisë në Lumin e Vlorës u dëgjua nga Dukati dën ushtarke në Vlorë, ku i thuhej prej Komisionit vendi. Beunit, ku ngritën flamurin e kryengritjes me moton në Rrëzë, nga Shullëri në Kudhës, dhe populli e Luftarak, se brenda 3 ditësh të zbrazej Vlora dhe e Në Tiranë u dërgua një përfaqësi për të njoftuar “Më mirë një orë jetë me liri, se sa 40 vjet dënim e mirëpriti me gjithë pleqësit e fshatarve. Fillim i vitit tërë krahina, ndryshe do t’i shpallej luftë Italisë prej qeverinë për vendimin e popullit për luftë kundër robëri”. 1920 me Kuvendin e Lushnjës rriti dhe i forcoi mora- popullit shqiptar. Piaçentini nuk u përgjegj, se nuk ushtrisë italiane. Ndërsa italianët më 18 Maj 1920 Patriotët dhe atdhetarët u muarr vesh dhe cak- lin e popullit dhe i dha shpresë lirisë. Italianët pasi i besonte që një krahinë me 30-32.000 banorë të jetë morën me forcë mjaft patriotë të qytetit dhe në tuan vendin e një Kuvendi të Përgjithshëm për të dhanë qeverisë së Tiranës, Beratin në fund të prillit aq patriote sa të vendosë të vdesë për lirimin e saj. Në një varkë të prishur në det, i torturuan në mënyrë vendosur mbi kryengritjen pothuaj të filluar. Dita e 1920 dhe Gjirokastrën më 8 Maj 1920, filluan të for- Beun u bashkua dhe heroi i Salarisë, Selam Musai me të tmerrshme. Ishte kjo një shkëndijë për të filluar mbledhjes e Kuvendit u bë ditën e shtunë më 29 Maj tifikonin Tepelenën, Vjosën dhe deri në Bregdet, që 100 luftëtarë trima me fletë, të cilët malet e Salarisë i luftën. 1920, në vendin e quajtur Barçalla. Aty morën pjesë kishin vaditur me gjak më 1914-1916 kundra grekut, si dhe fatosa të Kurveleshit. Mbarimi i kohës së ultimatumit ditën e shtunë më La migrazione stradiotica nell’onomastica e toponomastica albanese 5 Qershor 1920, forcat kryengritëse në bazë të planit të Komisionit, natën, më 02.00 duke gdhirë e diel më (continua dal pagina 14) e Alessio), Kuçi (Kopliku, Scutari sulla Drinassa, Lushnja, Berati, Sudi(= Suli?), Sugra, Suli-Sulu), (Suli d’Epiro, Suli e Sulu in Bilishti, Kurveleshi), Kukullino?, Kùkura (Grecia), Kukurista grecia), Suma (Suma tribù, Sumaj di Zadrima), Surbi?, Sviro?, 6 Qershor, nisën sulmin në garnizonet ushtarake ital- Daka, Dalaklì (grecia), Dallaporta?, Dara (Grecia), Darigo- iane në Kotë, Gjorm, Llogora, Drashovicë, Jonufër etj. ti? (Daragiati, Scutari?), Deda (Dedaj di Shkreli e di Puka), De- (Grecia), Kurmulisi, Kurtesi e Kortesi, Kusi, Kuskuni, Kuskuteli?, Shestani (sul lago di Scutari), Shkupi Scopia sec. la pron. Alba- huni (Grecia), Demestiha(Grecia), Desi, Dorangriqa e Doran- Kutrubuhi (Grecia), Kutruvali?, Kutsumadha (=Kuçi i madh?, nese, shkupi in Grecia), Tandi, Taraqa?, Tatsi (in Grecia), Tavel- griqi, Doreka, Doresa – Doresi – Dòriza (Doreza di Tirana, di Grecia), Kuvli e Kuvuli?, Kyriaki?, Labeti e Lambeti (Grecia), lari?, Telussa-Telluja, Teosklao?, Terbuli (in Grecia), Tipaldo?, AMANETI, DATA 2 SHTATOR KUJTIM PËR Librazhdi e di Tepeleni, Doresi di Peqini e di Grecia, Dòriza di Ladino, Lala (Lalaj di Mirdita e di Tirana, Lalemi d’Alessio, Lala Toloiti?, Topoviqi?, Toronoviti?, Toskesi (Toskeza di Lushnja, TRIMËRINË SHQIPTARE Grecia), Doroxa (grafia originale), Dosa, Dragomi (Dragònaj di di Grecia), Lali Kosta (Grecia), Laloj, Laloti-Laljoti (Laljoti in Gre- Toskezi in Grecia), Toski, Trambotino?, Travapoliti, Trepito?, Zerqani?, Dragomi di Grecia), Dranga (Dragaj di Scutari, Dran- cia), Laluka (Grecia), Lando, Lapanagoj (Grecia), Lapi (Laberia, Trubè (in Grecia), Trumpshi (Trùshi di scutari), Tuba (in Gre- Të dielën para mesdite, pra më 5 Qershor 1920, ga di Selita e di Peqini, Shtegu i Dranges di Luma, Dragoti di Lapi in Grecia), Likuresi (Lekuresi di Porto Edda), Liguriati?, cia), Turkali?, Turkoleka (in Grecia), Tuzi (sopra Scutari), Ljongjini, Loveri (Livari-Larja d’Antivari? Luarezi di Bojana e Tsapoja (in grecia), Tsitzori (in Grecia), Tsiva (in Grecia), Tsuka të gjitha garnizonet ushtarake strategjike, të thurrur Lushnja e di Gramshi, Dranga in Grecia), Dukagjini (questo cog- me tela me gjemba, me transhe dhe hendelidhje, të nome già di feudatari, continua poi tra gli stradioti), Dusia (Du- Luàrasi di Berati e di Korça?), Ljarmu (Grecia), Logoreci-Lugare- (in Grecia), Tzeraguni (in Grecia), Tsogia (in Grecia), Tzonga (in Grecia), Tzuni (in Grecia), Ungaro (cfr. Ungrej di Mirdita), Ut- pajisura me bomba, mitroloza e topa ishin në duart e shaj di Tropoja e di Merturi, Dushej di Hoti, Dushet in Gurizì di si (Logoreci di Zadrima); Logotheti, Londa?, Lopesi e Lòposi sari?, Valaka?, (in Grecia), Valemi-Vàlami (Valmi nella regione Scutari, Dushi di Puka e di Mirdita, Dusha di Croja, Dushaj di (Mali i Lopes di Zerqani? Maja e Lopesit di Tepeleni); Lorando?, kryengritësve, nuk kishte rënë garnizoni i Llogorasë i di Croja), Valu (in Grecia), Varibopi (Varibobi monte presso Zerqani, Dusia in Grecia), Dhelga (Grecia), Floka (Floqi in Cer- Loti, Loxa (grafia orginale; forse Loska, nome già feudale), Luke- cili ra pas 2 ditësh. Kolonja, Varibobi in val Vojussa, Varibopi in Grecia), Varnat- menika e in provincia di Korça, Floka in Grecia), Franku? si, Lumi (Lumi del Kiri, Luma di Kukesi, Lumi in Grecia), Lune- Për dy muaj shqiptari vlonjat, kurvelesash, te- to?, Luqisa, Luzi (Luza di Croja e di Kavaja, Luzi di Grecia), zuki?, Vaskoni?, Venturino?, Versitsi (in Grecia), Ververi?, Vili- (Frankthi di Bureli?), Fràssina e Frossina (Frasheri di Devolli e Llavda (Grecia), Magulla? Megulla di Pulati, Megulla di Dush- ca-Vileza (Vilica di Scutari), Vinjari?, de Vita, Vlasi (= Vlashi?), pelenas, mallakastriot, elbasanas, tiranas, dëshnicas di Permeti), Frati? (Fratari di Kelcyra?), Fudi, Fukà?, Gajeta? mani, megulla di Kukesi, Minguli di Lunxheria, Megulla di Corfù, Vojka?, Vojmiri, Vojnuri (= Vojmiri?), Volasi (= Vlashi, oppure etj., luftoi me një heroizëm që siç shkruan Halim (Gajtani in Scutari?), Gajza (v. Dajza), Galatà? (Galata di Kurbi- magulla di grecia), Majota, Makri?, Makuciqi?, Malafara?, Mal- Vòlashi?), Volej, Volemi (v. Valemi), Vorello?, Vrana (in Gre- ni, Galatà in Grecia), Gambjèra – Gamberà – Gambra, Gazela? Xhelo “pena ime s’ka fuqi ta përshkruajë”. Luftëtarët akasa?, Malakeqi, Malàpasi (Grecia), Malaxo (grafia orginale?), cia), Vrati (in Grecia), Vutsi (in grecia), Xigi ( Ka cosa è univer- (Gazulli di Mirdita?), Gèrbesi – Gepersi (Gjerbesi di Mallakastra, shqiptarë me nga një copë bukë të misëri në trastë, Maljosino, Maliqi (Maliqi presso la laguna omonima e più a po- salmente e naturalmente nota; pure, v. per conferma quanto ne Gerbesi di Tom orri, Gjerbesi e Gerpesi in Grecia), Gjalina? (Ge- me opinga me leqe, me armë të çdo lloji të çdo usht- nente sul Devolli, e in Grecia), Malkura?, Màmuli (Mameli di El- dice in “Hylli i Drites”, 1941, nn. 3-5, Gelasius (D. Nicolò Ga- lina di Jakova, Gellina di Scutari, Gellina di Leskoviku, Gellina basani), mamuna?, mamusà (Grecia), Mànasi e manesi (Grecia), zulli) alla voce fis del pur tanto utile dizionario toponomastico.), rie pushtuese, me fishekë të ndryshëm dhe me mjaft di Libohova), Glava (Glava di Tepelena), Golemi (questo cognome Manganari?, Maniaqi (Grecia), Maniati?, Manola?, Manos?, Ma- Zabanidi e Zapandi (in Grecia), Zabatosi?, zaha (in Grecia), mungesa, luftuan kundër një ushtrie të madhe në già di feudatari, poi tra gli stradioti), Grampsi (Gramsh di Bojana e nuresi (Mamurasi sotto Croja?), Manuso?, Manzavino?, Manja- Zeza (Zezaj di Scutari, Zeza di Croja, Zeza in grecia), i Zezi, i Zì, numër, të pajisur me mjetet luftarake të kohës dhe që di Zadrima, Gramshi di Peqini e del Tomorri, Gramshi di Berati?, no?, Marangosi?, Margjeli (Margela di Karma, Margeli in Grecia); Zogàni, Zoja (in Grecia), Zojka?, zonati (in Grecia). Grapshi di Bilishti e di Libohova ?), Greka (in Grecia), Greko e zotëronin tokën, detin dhe ajrin humbën përballë një Marisa?, Markesi (Grecia), Matagushi (al confine verso Podgori- Si potrebbe ora domandare se siano veramente le famiglie Griko?, Grila (Grila di Scutari, Grimani (Skrapari), Grisumpsa, populli kryengritës. za), Materanga (Grecia), Matesi, Mavriqi? (Muriqi sul lago di scu- o tribù che diano il nome alla località o non piuttosto il contrario. Grizi (Griza di Scutari, Grizi in Grecia), Grupoli?, Guma?, Gu- Më në fund, mbas kësaj lufte të rrepte, të përg- tari e in Anamali, Muriqani d’Anamali), Mazaraki (feudale, poi Ma il fatto che, come s’è visto, un solo toponimo si vede ripetuto sani?, Gusmatsi?, Gjata e Jatta, Gjinji e Gjini (Gjinai di Kukesi), stradiota), Mazi (Grecia), Meleti?, Menalia?, Mendrini?, Mesi varie volte in regioni diverse, ci fa propendere ad ammettere in jakshme, luftëtarët shqiptarë lanë mishin në telat dhe Gjorgjila?, Hajkali (Hekali di Tirana, Hajkali in Grecia), Hallam- (Mesi di Scutari, Mali i Mesit di Kolonja?), Mexa (grafia orginale), prevalenza la prima ipotesi, soprattutto quando si tratti di nome al- gjëmbat, në grykat e mitrolozavet të ushtrisë së fortë brezaa (Hallambrezi di Berati, Hallambreza in Grecia), Hantzuri Mihoj (Grecia), Miljoti? (Miloti sul Matja e alla foce dello Shkumbi- banese in regione non albanese, di nome che non ha spiegazione ilaliane dhe më 3 Shtator 1920, pas traktatit të 2 Gush- (in Grecia), Hàstemi (Hasi?, Hastemi in Grecia), Homoj e Humoj, ni), Milutino (Miletini di Tetovo), Minaggia e menagjo (Grecia; cfr. più semplice come potrebbe essere un significato corrispondente Horemesi (in Grecia), Hoti – Otti – ottis (Hoti), Hotusa (in Grecia), tit të Tiranës hyjnë triumfatorë në Vlorë, në Vlorën Menalio), Mingoli?, Moguzzi (Montagne del Nord), Molla (Mollasi alla topografia, e quando addirittura si trata di nome di per sé e Shqipërisë. Zëri është ngritur që nga Halim Xhelo Hovoli (in Grecia), Hrusa (in Grecia), Iliqi, Inclechi (grafia orgi- del Devolli?), Mormori (Marmari di Jakova?), Mosko?, Murtati personale. In altri casi si può ammettere che se una famiglia al nale), Ipsari – Psari? (Psari i Zi di Korça), Isari (in grecia), Jatta (Murtatu in Grecia), Musika (Grecia), Muska (Grecia), Musta (Gre- principio può avere assunto come suo cognome il toponimo del dhe patriotë të tjerë shqiptarë se “kjo ditë madhështore v. Gjata), Kabashi (Dukagjini, Gramshi, Leskoviku, e Grecia), cia), Muzaka (Feudale, poi stradiota), Muzati?, Nasia (Grecia), da luogo d’origine, l’abbia poi lasciato come suo ai territori dove pos- duhet të kremtohet prej tërë kombit vit për vit e brez Kaqimari? (Kaçinari in Mirdita?), Kajkali, Kajza? Kukuri?, Kalan- Nassin?, Orlandi, Orsjoli, ottis (v. Hoti), Pamaljoti, Panariti (Pana- teriormente ha avuto dimora, pronia o feudo. Inoltre, dato che la pas brezi, se nuk qe vetëm nderi dhe shpëtimi i Vlorës dras? Kalavri?, Kalenai (Grecia), Kalesi?, Kaliga?, Kalifoni, riti di Berati e di Korça), Pania?, Passimada e passimida, pastro- direttiva generale di marcia dello spostamento è sempre, per gli al- Kalkuri?, Kalogjini, kallogjersi (Grecia), Kaloletetsi (Grecia), kalosi por qe nderi dhe shpëtimi i tërë Shqipërisë”. viqi? (Antivari), Perivoli?, Perlepo (Perlepi), Perlestino, Peta banesi dell’epoca a cui ci riferiamo, da nord a sud, si può ritenere Ky kremtim lënë amanet nga trimat e 1920 me – Klosa – Kolosi (=Kaloshi?, cfr. Klosi o Kalosi di Berati), Ka- (Grecia), Petriqi?, Pezi (Peza di Tirana?), Pelakesi, Pelezhja-Bles- che, delle varie località note sotto uno stesso toponimo che abbia misan?, Kamniti?, Kàmpisi – Kapnisi – Kambesi? – Kamsi?, sa.Blessi-Bressa-Bressi-palessa (Pelzheja di Scutari e Matja), Pi- servito anche di cognome a famiglie stradiotiche, quella posta più heronjtë Selam Musai, Kanan Maze, Zigur Lelo, Kanaqi?, Kandreva, Kangadi (Grecia), Kapareli, Kaponji?, Kapo- gani?, Piqerflni, Piljora?, Plataniti?, Poprati (Montagne del Nord), a nord sarà quella da cui la famiglia è uscita inizialmente o almeno Sado Koshena, Sali Vranishti dhe qindra dëshmorëve rali?, Kappelletti (grafia orginale ricordare che i cappelletti di fama Predi, Prèkali (montagna di Nord), prifti (sul cemi), Pritza (gre- quella a cui dapprima ha imposto il suo cognome. të saj, “të bëhet e do të bëhet kremtimi me qëllim manzoniana formavano un corpo speciale albanese nell’esercito cia), Psari (v. Ipsari), Psevdaqi?, Pulaqi (Pulaj di Bojana?), Rab- Fanno eccezione naturalmente certe famiglie più antiche di kujtimin e trimërisë shqiptare për indipendencën e veneto) (Grecia), Kapsali?, Karakalla?, Karandini?, Karapsa, dosa?, Radovani, Radu (Grecia), Rali?, Ramusati? Rebeka?, Reçi cui conosciamo almeno approssimativamente la culla dinastica e Shqipërisë dhe për forcimin e moralit e të ndjenjës së Karatolla (Grecia), Kardata?, Kallkuri e karguri?, Karidhi?, Kar- poi gli spostamenti; tale è per es. la famiglia Jonima, che all’inizio (Reçi-Lohja, Bisaj, Buena), Rekùni (Grecia), Remeniko?, Rende- atdhedashurisë në popull”. katsiano?, Karkea?, Karletto?, Karmaliqi?, Karmi (Karma di Scu- tò-Redetò-Rodotà? (Rendetù in Grecia), Repesi (Grecia), Retuni dell’epoca veneziana troviamo nei dintorni di Durazzo dove dà tari e di Bureli, Karmi in Grecia), Karulla?, Karusi (Grecia), Kas- (Grecia), Riçardopolo ?, Rimaniqi? (Remani-Remaj di Scutari), anche non poca molestia ai veneti, diviene poi preziosa e fedele Data 2 Shtator ende nuk është festë kombëtare, maqi? (Kosmaçi di Scutari?), Kasnesi (Cognome già di feudatari, Rodi?, Roditi?, Ronja, Rojs?, Romesi (Grecia), Romino?, collaboratrice del governo della Serenissima stabilendo sua di- pasi në këtë datë do të kujtoheshin ata kur në brigjet e poi di stradioti), Kastrati (Scutari), Kathelo?, Kathifoli?, Katsaiti – Rondaqi?, Rongosi-Rogosi (Grecia), Rosoliqo?, Rupaqà (Grecia), mora a Scutari; quindi il Gjonemi del distrettp di Croya (sylva Vlorës e të Kaninës ranë dëshmorë për liri, si dhe në Katzanopulo – Katziqi? (Kaça di Scutari), Katsiballi (Grecia), Rutsi (Grecia), Renesi (Renci di Scutari, d’Alessio e di Lushqja, Jonimorum presso il Barlezio) dev’essere sede anteriore a con- fushat e Koplikut, në Shkodër dhe në malet e Dibrës Katsimadhi (Grecia), Katsumadhi (Grecia), Katsura (Grecia), Kat- Renesi in Grecia), Sagamola, Salume, Saluniqi, Sangali?, Sanga?, fronto del Gjormi dei dintorni di scutari. Anzi la cosa dev’essere ku luftonin vëllezërit e Veriut kundra sllavit po për zarosi (Katsarù in Grecia), Kavisi?, Kavopena?, Kelevi (Grecia), Saraqini?, Sarandino?, Saùli (v. Suli), Savina?, Segluro?, Selegu- ordinariamente così per l’epoca feudale, dato che il centro da cui Keqi, Kertezi (Grecia), Kembethekra (in Grecia), Khankali (v. dhi (Grecia), Selvia?, Serabega, Sembrikos?, Sergianos?, Serva- il feudalismo emanava era al sud (Costantinopoli, Epiro); né fa ec- këtë qëllim, që të shpëtonin atdheun nga synimet e Kangadi), Kiuki?, Kladà??, Kladari??, Kladuri??, Klementi (Kel- si?, Servo?, Sevra?, Sguri (Sguri di Tirana?, Mali i Sgorrit di Li- cezione il fatto che il centro del governo angioino fosse non a sud, tyre. Viti 1920 ka qenë viti më i shënuar në Përlind- mendi), Kljasti, Klisia (v. Krisia), Klissirioti? (da Kelcyra alias Klis- brazhdi? Sgurades di Corfù?), Sguromali, Sifra?, Sina (in Grecia), ma piuttosto a nord (Durazzo), perché gli Angioini più che impi- jen e Shqipërisë, se pas Gjergj Kastriot Skënderbeut sura?), Klosa (v. Kalosi), Kokino?, Kokla (Grecia), Kolardi?, Koli- Singuni (in Grecia), Sipolisia?, Skariqi?, Skarmidioti?, Sklavo, antare nua nuova rete feudale, badarono a rendersi fedele quella ishte e para herë që shqiptarët të bashkuar nën flam- va?, Kolosi (v. Kalosi), Komà?, Komaqini?, Komi (Komi al confine Sklleva (in Grecia), Skliri-Sqirò, Skordili (Skordulla), Skordo, Sk- preesistente. Con tale direttiva di diffusione feudale, o almeno di urin e tyre luftuan krah për krah kundër të huajve. di Podgoriza, Qafa e Komit di Bicaj), Komino? (Komina di Dul- influenza feudale vanno spiegati i toponimi di sapore greco che raniopulo, Skuri-Skura (Skura di Matja, Smaqj-Sumaqj, Snati?, Ata luftuan me moton “më e ëmbël vdekja, kur cigno), Komishi, Konatsi (Konaj di Malsija), Kondi (Lagja e Kondit Sojka, Sojmiri, Solimari?, Solmira (=Sojmira), Sonda?, Sornja, troviamo nello scutarino, come Muriqi e Muriqani, Kosmaqi, ka- di Trùmshi), Kondoleo?, Kondolinioti?, Kondomyti?, Kordaski?, Spano-Spani, Spata (in grecia), Spathari (Scutari e grecia), Spet- karriqi, Spathari. Non è chi non veda l’abbondanza di conclusioni i huaji vjen dhe në mes të “vatrës” bën si i pëlqen”. Koresi, Kornakia?, Korogona?, Kortesi (v. Kurtesi), Kortiva?, Ko- si?, Spilioti?, Spintsula?, Sqadà?, Sqadopulo?, Sqimatari, Stajko che si potranno trarre da tale studio, completato che sia in sé e Kjo datë do të ishte shënjtërimi i të gjitha përpjekjeve retzi, Kotzika?, Krano?, Krapsa, Kresia (=Krejesia), Krisino, (Stajka presso Scutari), Stamanga?, (= i shtemange?), Stamma?, con l’apporto dell’onomastica delle tribù nel paese e delle colonie të popullit shqiptar për fitimin e plotë të pavarësisë Krutsa (Kruta di Dulcigno?, Krutsa in Grecia), Kryebardhi, Stanmi, Staqi?, Steki, Sterbazo, Stini?, Stratìgò, Strassino?, Strigi- italo-albanesi; ed è perciò da augurarsi che attiri l’attenzione degli dhe nisjen e rrugës drejt epokës së demokracisë dhe Kryekuqi (presso la Kravasta e in Grecia), Kryezì (Kosova, Puka studiosi più che non l’abbia fatto finora. la?, Strilitsa, Strusa (in Grecia), Subardhi (in Grecia), Sukulla, qytetërimit modern. pagina 17 Anno 18 n.2 Maggio 2020 Antichità Fillet e monoteizmit HIEROGLIFET DHE ROLI në Egjiptin e lashtë I TYRE NDËR SHEKUJ Nga ARI UKIMERI (MA.SC. PEDAGOGE) toheshin nga skllevërit e asaj kohe, ku në çdo Pi- Nga ARI UKIMERI (MA.SC. PEDAGOGE) djalë ku e pagëzuan me emrin Tutankamon, i cili PRIZREN ramidë shkruhej me Hieroglife emri i Faraonit të PRIZREN pas vdekjes së të atit do ta merrte vendin në duart vdekur. Një rol të rëndësishëm tek egjiptianët ka e tij. Si u mendua, ashtu edhe u bë. Pas vdekjes së ur flasim për popujt e lindjes së lashtë, luajtur edhe përpunimi i Papirusit si material për QELLIMI I MONOTEIZMIT tij, Akenatoni u varros në vendin e quajtur “Lugi- gjithmonë mendojmë për historinë, tra- të shkruar. Për vjetërsinë e shkrimeve egjiptiane ëllimi kryesor i besimeve monoteiste sot, na e mbretërve”, në vendin Luxory (që ishte edhe ditën, kulturën, gjuhën, religjionin kushtet dhe rëndësinë e tyre flet egjiptologu K.A. Kiçen është besimi në një Zot të vetëm, nënshtri- kryeqytet i Egjiptit), ku më pas qyteti e mori emrin K dhe periudhat e ndryshme nëpër të cilat ka kaluar ku ndër të tjera thekson: Sipas llogaritjeve, 99% të mi dhe frika ndaj tij, ku çdo gjë që ndodhë Teba. Zakonisht në këtë vend varroseshin fara- Q shoqëria njerëzore. Në Egjipt fillimisht shkruhej në papiruseve janë të shkruara pothuajse para 3000 në mbarë rruzullin tokësor të mbështetet në fuqinë onët më me zë në Egjipt, ku kishin lënë gjurmët e dru, në gurë, në pllaka, në pëlhurë dhe në brez. Sa vjetëve, ku deri në fillim të epokës greko-romake mbinatyrore të quajtur Zot. Në fund mund të themi tyre gjatë sundimit. Ishte e pamundur që edhe pas i përket kulturës egjiptiane, hasim edhe në shkrime janë shpërbërë të gjitha këto shkrime. Mirëpo që besimi është një përjetim psikik dhe si i tillë për- vdekjes së Akenatonit të mbizotëronte monoteizmi dhe dokumentet e tyre që njihen si Hieroglifet, që bëhet pyetja rreth zhdukjes të papiruseve: Pse bën anën subjektive të fesë. Ai nuk është vetëm një në vend, sepse djali i tij Tutankamoni përbuzi çdo ata (egjiptianët) gdhendnin ose shkruanin me bojë kanë mbijetuar kaq pak dokumentime të lashtë- besim i zakonshëm. Aty vërehet një lidhje e fortë gjë që kishte bërë i ati i tij. Përsëri në Egjipt ishte në muret e tempujve dhe gjetiu. Po ashtu, letërsia sisë të shkruara në Papirus? Sepse, materialet që në Egjipt karakterizohej me mite të shumta fetare, shpërbëhen si papirusi, lëkura ose ndonjë material tregime kushtuar perëndive, shkrime historike etj. tjetër i zakonshëm, dekompozohen aq shpejtë, dër- Ndër tregimet më të njohura të letërsisë egjiptiane gohen në vende me klimë të lagështa. janë: “Tregimi mbi përjetimin e fatkeqësisë në det”, Po ashtu, tregohet qartë se për shkak të klimës, “Epi i Gilgameshit”, Zbulimi i shkrimit (Hieroglife) dokumentet në papirus nga periudha (Mijëvjeçari i nga egjiptianët, shkrimi Kuneiform nga babilonasit, parë p.e.s), deri në ditët e sotme dokumentet mund zbulimi i Alfabetit fontetik nga fenikasit, dhe përdor- të ruhen në një shkretëtirë të thatë, brenda një imi në masë të gjerë, ndikoi në hartimin e veprave shpelle ose brenda një vendi të mbrojtur.Në vitin letrare që nga ajo kohë e deri në ditët e sotme. 1799 Napoleon Bonaparta pushtoi Egjiptin. Gjatë pushtimeve të ushtrisë franceze në Egjipt, u zbu- HIEROGLIFET lua “Guri i Rozetës”. Qëllimi i zbulimit të këtij guri Rreth gjuhës së hieroglifeve janë bërë hulum- është që të ruhen Shkrimet e Shenjta që ishin të time të ndryshme. Gjatë periudhës së Mesjetës, shkruara në tri gjuhë mbi këtë gurë. Ky zbulim ishte shumë filozofë dhe dijetarë janë munduar që të i rëndësishëm jo vetëm për francezët por edhe për kuptojnë këto shkrime, ku disa prej tyre bënin dal- egjiptianët, pasiqë gurë të tillë ishin të njohur për limin e gjuhës demotike dhe asaj greke, ku gjenin ndërtimet e ndryshme të objekteve të banimit në edhe disa fjalë që shkruheshin dhe lexoheshin Egjiptin e lashtë. Fatkeqësisht, me pushtimin e Egji- njëjtë në të dy gjuhët për ta pasur më lehtë edhe ptit nga Britania e Madhe, ushtria franceze arriti që zbulimin e sekreteve të Hieroglifeve.Hieroglifet (*) të humb gurin e zbuluar. Në këtë gur, që sot gjen- (rrjedhë nga gjuha greke që nënkupton Shkrimet det në njërin nga muzetë angleze, është shkruar në e Shenjta). Hieroglifet janë shkrime që në vete tri gjuhë: në Gjuhën Hieroglife, Demotike e Greke. ngërthejnë një rëndësi aq të madhe historike, sa Rreth gjuhës së hieroglifeve janë bërë hulumtime edhe vetë historia e njerëzimit. Këto shkrime datoj- të ndryshme. Gjatë periudhës së Mesjetës, shumë në qysh nga shekulli i katërt para Krishtit. Qytetëri- filozofë dhe dijetarë janë munduar që të kuptojnë

Gjatë kësaj kohe, një rol të veçantë kanë luajtur besimet fetare politeiste. Një ndër vendet që përqafoi këtë gjë ishte Egjipti. Qysh në atë kohë ishin ndërtuar tempuj të ndryshëm nga Faraonët egjiptian, të cilët besonin në zotëra të shumtë, duke bërë adhurime për ta. Mbreti Amon (që egjiptianët e konsideronin si Zotin kryesor) ishte krijuesi i çdo gjëje në tokë dhe në qiell. Njerëzit e tij (Amonit) ishin të mençur, të pasur dhe me shëndet të mirë. e vullnetit për një fuqi absolute, ku individi gjen rikthyer besimi në shumë zotëra, duke shkatërruar të vërtetën dhe rehatinë e kënaqësinë shpirtërore. çdo gjë që kishte ndërtuar faraoni Akenaton. Qël- Me anë të adhurimit të shenjtorëve apo profetëve limi kryesor i tij (Tutankamonit) ishte që përmes të Zotit, mund të eliminojmë sjelljet negative që politeizmit ta mbante të bashkuar mbarë Egjiptin. kemi, qëndrimet shtazarake që kemi ndaj njerëzve, Mirërpo, nuk qëndroi gjatë në pushtet pasi të krijojmë dhe zhvillojmë dashuri ndaj njëri tjetrit, vdiq në moshën 18 vjeçare. Rreth vdekjes së tij siç na mëson edhe vet besimi fetar. egzistojnë disa ide: Mjeku me emrin Arizon thotë që vdekja e Tutankamonit ndodhi nga Tuberku- MONOTEIZMI NE EGJIPITIN E LASHTE lozi. Me kalimin e kohës, kjo teori rreth sëmundjes Historia e besimeve fetare është aq e lashtë së faraonit 18 vjeçar nuk e shikoi me sy të mirë sa vet historia njerëzore. Krijimi i shteteve në atë mjeku Gray, duke konstatuar që vdekja tij u shkak- kohë kishte një rëndësi të madhe, pasi në to u tua nga dëmtimi i kockave në kokë. Ndërsa sot, zhvillua kultura, arti, letërsia dhe shkenca. Këto vdekja e tij mbetet një enigmë e pazgjidhur në his- krijime kishin zënë vend në Babiloni, Kinë dhe torinë e njerëzimit. Disa mendimtarë e mbështete- mi i lashtë egjiptian ka bërë që këto shkrime të këto shkrime, ku disa prej tyre bënin dallimin e Egjipt. Gjatë kësaj kohe, një rol të veçantë kanë sin vdekjen e tij në problemet familjare siç ishte jenë ushqim shpirtëror dhe psikik për kulturën, gjuhës demotike dhe asaj greke, ku gjenin edhe luajtur besimet fetare politeiste. Një ndër vendet martesa e hershme që më pas i sollën trauma traditën ndërshekullore të Egjiptit në veçanti dhe disa fjalë që shkruheshin dhe lexoheshin njëjtë në që përqafoi këtë gjë ishte Egjipti. Qysh në atë kohë faraonit të ri (i cili u martua në moshën 9 vjeçare) asaj botërore në përgjithësi. Ndërsa emrin heriog- të dy gjuhët për ta pasur më lehtë edhe zbulimin e ishin ndërtuar tempuj të ndryshëm nga Faraonët me gruan Ankesenamon, ku së bashku jetuan në lif këtyre shkrimeve ua kanë lënë grekët e vjetër sekreteve të Hieroglifeve. Filozofë, historianë, egji- egjiptian, të cilët besonin në zotëra të shumtë, qytetin e ndërtuar nga i ati i tij Egjipti mbeti në një dhe këtu del që nga ajo kohë ekzistonin Shkrimet ptologë, ndër ta edhe egjiptologu i njohur Kerkel, duke bërë adhurime për ta. Mbreti Amon (që kohë kritike. e Shenjta, jo vetëm në Egjipt por edhe në mbarë mendojnë që nga fillimi i krijimit shkrimeve, deri në egjiptianët e konsideronin si Zotin kryesor) ishte Ramseti i II (I biri i Tutankamonit) erdhi në popujt që kishin kulturë dhe traditë në të gjitha ditët e sotme, kurrë nuk do të arrihet që të kuptohen krijuesi i çdo gjëje në tokë dhe në qiell. Njerëzit e krye të vendit. Gjatë sundimit të tij, në vitin 1266- fushat. Në këto shkrime paraqiteshin figura të karakteristikat dhe fshehtësitë e botës së mistershme tij (Amonit) ishin të mençur, të pasur dhe me shën- 1269 para Krishtit ndërtoi tempullin e parë po- ndryshme si ato të Faraonëve, të kafshëve, të lu- të Hieroglifeve. Nuk është çudi atëherë që në hol- det të mirë. Me kalimin e kohës, në Egjipt filloi të liteist AMBUS-SIMBEL, që shënoi edhe fundin e leve, por paraqiteshin edhe figura të perëndive lësitë e fshehura brenda alfabetit tonë sot qëndrojnë zbehej politeizmi, pasi faraoni me emrin Akenaton politeizmit në Egjipt. Por mbetet per tu theksuar të ndryshme që ekzistonin në atë kohë në Egjipt. mbeturinat e këtyre formave të lashta, shumë prej ishte krijuesi i parë i monoteizmit në Egjipt. Si- se tradita, kultura dhe arti i lashtë egjiptian luajnë Karakteristikë e Hieroglifeve është shkrimi nga ana të cilave pasqyrojnë marrëdhëniet e hershme midis pas tij, perëndia i vërtetë është Dielli dhe të gjithë një rol të pazëvëndësueshëm, jo vetëm në kohën e majtë në të djathtë dhe anasjelltas, me qëllim njeriut dhe natyrës. Për të dalluar ato, njeriut sot i njerëzit duhet t’i besojnë atij. Po ashtu, Akena- antike, por edhe në ditët e sotme. Në besimin fe- të ruajtjes së këtyre shkrimeve. Po ashtu, një rol duhet vetëm të shikojë pak më afër. Ndryshe (**) toni besonte që perëndia Diell përbëhet prej dy tar, monoteizmi (nga greqishtja monos – një, dhe të veçantë ka luajtur edhe shkrimi në “Hedike”, nga Perëndimi, ata (egjiptianët) nuk e shkruan his- gjinive Mashkull dhe Femër. Në vitin 1344 para theos – Zot) është besim në ekzistimin e një hyjnie ku dy persona shkruanin Hieroglifet në Hedike, torinë që t’i shkonte për shtat ideve fetare të kohës, Krishtit, ai ndërtoi tempullin e parë monoteist në ose Zoti, ose në njëshmërinë e Zotit. Në kontek- ndërsa personi i tretë kontrollonte punën e bërë gjë që e bën rrëfimin e tyre më të besueshëm. Ata Egjipt me emrin Al-Amarna me qëllim që njerëzit stin Perëndimor, koncepti i monoteizmit priret të nga këta dy persona. Krahas këtyre shkrimeve, ishin gjithashtu të prirur drejt universalitetit të his- të luteshin në një perëndi të vetmë siç ishte Di- dominohet nga koncepti i Zotit të besimeve fetare ekzistonin edhe shkrimet e quajtura “Shkrimet torisë njerëzore, të bazuar në unitetin e origjinës së elli, duke shpërfillur kështu politeizmin që e kishte të Abrahamit dhe konceptin Platonik të Zotit. Demotike” që ishin pothuajse të ngjashme me qenieve njerëzore dhe diversitetin e paraqitjes dhe kapluar në atë kohë Egjiptin. Më vonë, faraoni u Ndërkaq, monoteizmi është një proces gradual që Hieroglifet. Ndërsa faraonët që ishin me famë në gjuhëve të tyre. Për më tepër, ka shumë gjasa që martua me gruan e quajtur Nefertiti, ku së bashku përfshin nocionet henoteistike dhe panenteistike atë kohë në Egjipt, pas vdekjes së tyre në varre të ekzistojnë shumë dorëshkrime të fshehura nëpër sunduan për 12 vite në Egjipt, dhe duke ruajtur (që përfshijnë Zotin si krijues apo si fuqi prapa (zakonisht faraonët kur vdisnin varroseshin nëpër botë, të cilat mund të kontribuojnë shumë për kup- monoteizmin e tyre. Gjatë martesës, lindën një Universit dhe si burim moral Universal). piramida) dhe këto ndërtesa për Faraonët ndër- timin e botës së lashtë. Antichità Anno 18 n.2 Maggio 2020 pagina 18 NJË VENDBANIM I VJETËR QË MERITON VËMENDJE, STUDIME DHE GËRMIME Nga EDUARD DEMO disa varre të vjetër ndërtuar me pllaka të mëdha guri të butë, shtufi. Mendohet të jenë varre ilire. Poshtë jatë veprimtarive të bëra si Shoqatë Historiko- burimit të Noftisës, afërsisht 200 – 250 m në vijë Kulturore – Arkeologjike “Oriku” (i cili në ajrore ndodhen muret e rrëzuar të një kishe, të cilët Gantikitet quhej si: ORETO, që njihej me emrin banorët e quajnë Kisha e Shiroke. Shirokët janë një Oriko, sot Orisa, Orko ose Rigo ndodhet afër breg- fis edhe sot në Tërbaç. Kisha ka një sipërfaqe të detit, në kufi me Ilirinë në drejtim të maleve Cerauni brendëshme 9.80x4.30m, me gjërësi të mureve 60 të ashtuquajtura nga Polibiusi, C.Çezari, Livio, Plinio, cm. Eshtë e rrethuar me pemë të larta druri përralli e Apiano, Ptolomeo si dhe nga Strabone Oreuma), për për besytni vendalinjtë nuk e presin, sepse sipas tyre mbrojtjen dhe ruajtjen e Trashëgimisë sonë Kulturore ndjell fatkeqësi. Nga banorët është mbajtur si vend i në fshatin Tërbaç, kemi hasur gjurmë të vjetra vend- mirë pelegrinazhi, duke kryer ritet sipas mënyrës së banimi. Të gjitha vendbanimet e vjetra e kanë një tyre. Shumë afër pyllit gjendet një shpellë, e cila si- histori të trashëguar brez pas brezi, por veç historisë, pas banorëve quhet shpella e Lubisë. Në një vështrim ka dhe gjurmë, të cilat koha i ruan me fanatizëm si sipërfaqësor të shpatit të malit nga ana e Lindjes së dëshmi. Vëmendjen më të madhe nga ekspeditat e ndodhjes së shkëmbit është e mbushur me mbetje kryera nga ne e tërhoqi venbanimi i lashtë në ma- muresh të regullt, ndërtuar me llaç gëlqereje si dhe lin e Shëngjergjit në fshatin Tërbaç. Ky vendbanim në masë të madhe ndodhen edhe qeramikë e vjetër, ndodhet në një teren të thyer malor, poshtë Majës gjë e cila na tregon se kemi të bëjmë me një vend- së Zezë. Këtu fillon vargmali i Akrokerauneve ose banim të hershëm. Në fund të këtij shpatmali kemi mali i Vetëtimave dhe përfundon në lindje në ma- por nuk e kemi gjetur. Fjala Noftis duhet të jetë e vjetër shkonin për të prerë dru në këtë pyll, por largoheshin lumin e “Kaurit” {të Selajve} i cili është i veçantë nga lin e Bogonicës, ose në malin e perëndive. Këto dy {Pellazge} dhe mendojmë se duhet të ketë kuptimin shpejt sepse pësoni fatkeqësi. Nga ana e banorëve lumenjtë e tjerë, sepse buron në Perëndim dhe derd- pika janë përballë njera-tjetrës me një fushëpamje të e fjalës që përdoret sot Vaftis. Ky burim rrjedh ujë vendas nuk është prekur gjatë shkujve edhe sot vazh- het në Lindje. Lumi furnizohet me ujë nga burimet e qartë. Ndërmjet majës, te shkëmbi i kuq dhe në ma- të pastër qartësisht të kristaltë dhe të “bekuar” sipas don të mbetet gojëdhënat dhe besytnia e për këtë nuk shumta të shpatit të malit. jën e zezë ka shumë mbetje qeramike dhe gërmadha. vendasve. është prekur asnjëherë edhe në momentet dhe kohët Kufi me vëndbanimin e vjetër për të cilin kemi Veçanërisht të bien në sy çka ka mbetur nga një go- Faqia e malit mbi qafën e Rrotorit ka mure të më të vështira. Jeta ua ka mësuar t’i nderojnë dhe vëzhguar, nga ana lindore ndodhet një pllajë e cila dinë si edhe muret që i duken mirë. Nga pozicioni i vjetër, pa llaç që formojnë disa taraca. E gjitha kjo t’i zbatojnë urdhëresat e ardhura nga shekujt si fat- quhet Vija e Sele. Në këtë territor kemi shumë emra shtrirjes, mënyra e ndërtimit të saj, të jep përshtypjen sipërfaqe ka qënë e pyllëzuar me pemë lisi, por është keqësitë po ashtu edhe të mirat dhe gjithçka që mund të vjetër malesh, pllajash dhe burimesh të cilat nuk e një faltoreje. djegur së bashku me një pjesë të pyllit të Kathes, të përfitonin për të përballuar jetën. janë shpjeguar deri më sot nga gjuhëtarët apo his- Në faqen jugore të malit kemi një shkëmb shumë pyll i shenjtë mbi fshatin Tërbaç, sipas tregimeve të Në majën e shkëmbit ndodhet një shesh me bu- torianët, siç janë: Paros, Noftisa, Picuridhe, Luqit, të thepisur, me një lartësi 50-60 m e për këtë faqe banorëve të vendit. Është një pyll shekullor, në të kuri natyrore të rallë dhe quhet qafa e Rrotorit. Në Grabje, Somat, Kathes, Lujt, Pasko, Gume, Rrashqe, shkëmbi është ndërtuar një mur guri me llaç e gëlqere- cilin nuk është vënë asnjëherë sëpatë. Në gojëdhënat këtë shesh ndodhen rrënojat e një ndërtese, e cila Dybanisht, Rrakuçe, Kanxhel, Gjergen etj. Në je. Ky mur që fillon pas katër shkallëve të gdhëndura e banorëve edhe ushtritë e huaja gjatë pushtimeve të jep përshtypjen e një tempulli. Po aty ndodhen ekspeditat e ardhshme do të kërkojmë më shumë të në shkëmb dhe ka një lartësi reth 10 m. Nga forma e dhëna në arkiva dhe në bashkëpunimet me historianë ndërtimit të bind se ky mur ka shërbyer si mur shkal- dhe akeologë do të sjellim më shumë informacion, e lësh për të shkuar në majën e tij. Ky mur quhet Kalaja të dhëna faktike burimore apo arkivore. e Teutës. Nga gojëdhënat mësojmë se në këtë vend ka ardhur mbretëresha e Adrianëve, Teuta. Ka fjetur dy BIBLIOGRAFI netë dhe është larguar nga rruga e cila erdhi, për në 1.Akademia e Shkencave te Shqiperise - Fjalor i Gjuhes Shqipe portin e qytetit Orik e më pas ka kaluar ne Itali. Kalaja 2.Fjalori Enciklopedik e Teutës në grykën e malit të Shëngjergjit, vëzhguar me 3.Historia e popullit shqiptar f 44-46;76-79 sy të lirë dhe mbi sipërfaqe, pa bërë gërmime apo son- 5.Petrika Thengjilli – Historia e popullit shqiptar f 33 – 34 dazhe, ruan vetëm emrin, shumë pak histori dhe asnjë 6.Zhan Klod Faveirial – Historia e Shqiperise f 41 – 45 gjurmë të fortesës apo të kalasë. Në fund të shkëmbit 7.Myzafer Korkuti – Parailiret, iliret, arbrit f 76-78 kemi një burim uji shumë të freskët, me prurje të pan- 8.Neritan Ceka – Iliret f 27 – 38 ; 73 – 79 ; 103 – 105 dryshueshme në të katër stinët e vitit. Burimi ka dy 9.Eva Brinja – Antikiteti f 202 – 223 dalje pranë njëra-tjetrës, të cilat bashkohen dy metra 10.Dhimitri Pilika – Pellazget origjina jon e mohuar më poshtë në një depo të vogël të ndërtuar me mur 11.Sulejman Mato – Labirintet dhe enigma guri dhe llaç gëlqereje. Burimi quhet burimi i Noftisës, 12.Ilir Cenollari – Profecit e Zotit te Tomorit një emër domethënës kuptimin e të cilit e kemi kërkuar 13.Perikli Ikonimi – Historia e Tomorrit, Dodona pellazgjike edhe në fjalorët e greqishtes së vjetër dhe të latinishtes, 14.Selim Beqiri – Si u krijua dhe si mbijetoi Terbaci. Dyndja stradiote në emrat e njerëzve dhe në emrat e vendeve shqiptare (vijon nga faqja 14) e Burrelit, Karmi në Greqi), Karulla?, Karusi? (Greqi), Kasmaqi? Tetovës), Minagia dhe Menagjo? (Greqisht Menalio), Mingoli?, Mo- Gazulli, ky fis njihej gjerësisht dhe u bë pjesë e fjalorit toponimik Daka - Dalaklì (Greqi), Dallaporta?, Dara? (Greqi), Darigoti? (Kosmaçi i Shkodrës), Kasnesi? (Kasneci, mbiemër feudalësh e më guzi? (Malet Veriore), Molla? (Mollasi i Devollit), Mormori? (Marmari ende të dobishëm). Zabanidi dhe Zapandi? (në Greqi), Zabatosi?, (Darragjati në Shkodër), Deda? (Dedaj e Shkrelit dhe Pukës), pas ushtarakësh), Kastrati? (Shkodër), Kathelo?, Kathifoli?, Katsaiti - i Gjakovës), Mosko?, Murtati? (Murtatu në Greqi), Musika? (Greqi), Zaha? (në Greqi), Zeza? (Zezajt e Shkodrës, Zeza e Krujës, Zeza Dehuni? (Greqi), Demestiha? (Greqi), Desi?, Dorangriqa dhe Katzanopulo - Katziqi? (Kaça e Shkodrës), Katsiballi? (Greqi), Katsi- Muska? (Greqi), Musta? (Greqi), Muzaka? (Feudalë), Muzati? Orlan- në Greqi), I Zezi - I Zì – Zogàni? Zoja – Zojka? (në Greqi), Zonati? Dorangriqi?, Doreka - Doresa - Doresi - Dòriza (Doreza e Tira- madhi? (Greqi), Katsumadhi? (Greqi), Katsura? (Greqi), Katzarosi? di?, Orsjoli?, Ottis? (Hoti, Shkodër), Pamaljoti?, Panariti? (Panariti (në Greqi). nës, Librazhdit dhe Tepelenës, Doresi i Peqinit dhe i Greqisë, (Katsarù në Greqi), Kavisi?, Kavopena?, Kelevi (Greqi), Keqi?, i Beratit dhe Korçës), Pania?, Pasimada dhe Pasimida?, Pastroviqi? Tani mund të pyetet nëse janë vetë familjet ose fiset që i Dòriza e Greqisë), Doroxa? (drejtshkrimi origjinal), Dosa?, Drago- Kertezi? (Greqi) , Kembethekra? (në Greqi), Khankali? (Kangadi), (Bar, Mali i Zi), Perivoli?, Perlepo? (Perlepi), Perlestino?, Peta? japin vendit emrin e tij apo më saktë e kundërta. Por fakti që, siç mi? (Dragònaj i Zerqanit, Dragomi i Greqisë), Dranga? (Dragaj Kiuki?, Kladà?, Kladari?, Kladuri?, Klementi? (Kelmendi, Malësi (Greqia), Petriqi? ,Pigani?, Piqerflni?, Piljora?, Plataniti?, Poprati? kemi parë, vetëm një toponim përsëritet disa herë në rajone të i Shkodrës, Dranga e Selitës dhe e Peqinit, Shtegu i Drangës së e Madhe), Kljasti?, Klisia? (Krisia), Klissirioti - Klissura? (Këlcyra), (Malet Veriore), Predi? (Prèkali, malet veriore të Shkodrës), Prifti? ndryshme, na bën të priremi dhe të pranojmë hipotezën e parë, Lumës, Dragotët e Lushnjës dhe Gramshit, Dranga në Greqi), Klosa – Kalosi? (Klosi), Kokino?, Kokla? (Greqi), Kolardi?, Koliva?, (mbi lumin e Cemit), Pritza? (Greqi), Psari? (Ipsari), Psevdaqi?, Pu- veçanërisht kur bëhet fjalë për një emër shqiptar në një rajon jo- Dukagjini (ky mbiemër më parë i zotërinjve feudalë, pastaj vazh- Kolosi? (Kalosi), Komà?, Komaqini?, Komi? (Komi në kufi me laqi (Pulajt afër Bunës), Rabdosa? (Rraboshta), Radovani?, Radu? shqiptar, emër ky, që nuk ka një shpjegim më të thjeshtë pasi mund don midis ushtarëve), Dusia? (Dushajt e Tropojës dhe Merturit, Podgoricën, Qafa e Komit në Bicaj), Komino? (Komina e Ulqinit), (Greqi), Rali?, Ramusati?. Rebeka?, Reçi? (Reçi Malësi e Madhe), të jetë një kuptim që korrespondon me topografinë, dhe mund të Dushej e Hotit, Dushet në Gurin e Zi në Shkodër, Dushi i Pukës Komishi?, Konatsi? (Konaj, Malësi e Madhe), Kondi? (Lagjia Kondi Rekùni? (Greqi), Remeniko?, Rendetò-Redetò-Rodotà? (Rendetù bëhet fjalë edhe për një emër në vetvete personal të familjes apo dhe Mirditës, Dusha e Krujës, Dushaj e Zerqanit, Dusia në Greqi), i Trùmshit), Kondoleo?, Kondolinioti?, Kondomyti?, Kordaski?, Ko- në Greqi), Repesi? (Greqi), Retuni? (Greqi), Riçardopolo?, Rima- fisit. Në raste të tjera, mund të pranohet se nëse një familje në fillim Dhelga? (Greqi), Floka (Floqi në Cermenikë dhe në provincën e resi?, Kornakia?, Korogona?, Kortesi? (Kurtesi), Kortiva?, Kotzika?, niqi? (Remani-Rremaj në Shkodër), Rodos?, Roditi?, Ronja?, Rojs?, mund të ketë marrë toponimin e vendit të origjinës si mbiemrin e Korçës, Floka në Greqi), Franku? (Frankthi i Burrelit), Frasaina Krano?, Krapsa?, Kresia? (Krejesia), Krisino?, Krutsa? (Kruta e Romesi? (Greqi), Romino?, Rondaqi?, Rongosi-Rogosi? (Greqi), saj, ajo më pas e trashëgoi toponimin si të vetin në territoret ku më dhe Frossina (Frashëri i Devollit dhe Permetit), Frati? (Fratari i Ulqinit, Krutsa në Greqi), Kryebardhi?, Kryekuqi? (afër Kravastës Rosoliqo?, Rupaqà (Greqi), Rutsi? (Greqi), Renesi? (Rrenci i Shko- vonë banonte, kishte prona ose ku ishin feudalë. Këlcyrës), Fudi?, Fukà?, Gajeta? (Gajtani në Shkodër), Gajza? në Greqi), Kryezì? (Kosovë, Pukë dhe Lezhë), Kuçi? (Koplik, afër drës, Lezhës dhe Lushnjes, Renesi në Greqi), Sagamola?, Salume?, Për më tepër, duke pasur parasysh se direktiva e përgjith- (Dajza), Galatà? (Galata e Kurbinit, Galatà në Greqi), Gambjèra - Drinit në Shkodër, Lushnje, Berat, Bilisht, Kurvelesh), Kukullino?, Saluniqi?, Sangali?, Sanga?, Saraqini?, Sarandino?, Saùli? (Suli), shme për marshim është gjithmonë, për shqiptarët e kohës në të Gamberà - Gambra - Gazela? (Gazulli i Mirditës), Gèrbesi - Gepersi Kùkura? (Greqi), Kukurista? (Greqi), Kurmulisi?, Kurtesi dhe Kor- Savina?, Segluro?, Selegudhi? (Greqi), Selvia?, Serabega?, Sem- cilën ne i referohemi, nga veriu në jug, mund të konsiderohet si (Gjerbesi i Mallakastrës, Gerbesi i Tomorrit, Gjerbesi dhe Gerpesi tesi?, Kusi?, Kuskuni?, Kuskuteli?, Kutrubuhi? (Greqi), Kutruvali? brikos, Sergianos? Sguromali?, Sifra?, Sina? (në Greqi), Singuni? arsye e vendeve të ndryshme të njohura me të njëjtin toponim, i në Greqi), Gjalina? (Gjelina e Gjakovës, Gjelina e Shkodrës, Gje- Kutsumadha? ( Kuçi i madh ), Kuvli and Kuvuli?, Kyriaki?, Labeti (në Greqi), Sipolisia?, Skariqi?, Skarmidioti?, Sklavo – Sklleva? (në cili shërbeu edhe si mbiemër i familjve të ushtarakëve që u bënë lina e Leskovikut, Gjelina e Libohovës), Glava (Glava e Tepele- and Lambeti? (Greqi), Ladino?, Lala? (Lalaj e Mirditës dhe Tiranës, Greqi), Skliri-Sqirò?, Skordili? (Skordulla), Skordo?, Skraniopulo?, feudalë dhe pronarë. Ai toponim që lanë pas në veri, do të jetë nës), Golemi? (ky mbiemër më parë i zotërve feudalë, pastaj midis Lalemi i Lezhës, Lala në Greqi), Lali Kosta? (Greqi), Laloj – Laloti Skuri-Skura? (Skura e Matit), Smaqi-Sumaqi?, Snati?, Sojka, Sojmi- emri nga i vendit nga ku fillimisht u largua familja apo fisidhe të ushtarakëve), Grampsi? (Gramshi i Bunës dhe Zadrimës, Gramshi – Laljoti? (Laljoti në Greqi), Laluka? (Greqi), Lando?, Lapanagoj? ri?, Solimari?, Solmira (Sojmira), Sonda?, Sornja?, Spano-Spani?, cilit i imponoi si emër mbiemrin familjar. Natyrisht, disa familje i Peqinit dhe Tomorrit, Gramshi i Beratit, Grapshi i Bilishtit dhe (Greqi), Lapi? (Labëria, Lapi në Greqi), Likuresi? (Lekuresi i Porto Spata? (në Greqi), Spathari? (në Shkodër dhe në Greqi), Spetsi?, të lashta janë përjashtim, për të cilat ne njohim të paktën përafër- Libohovës), Greka? (në Greqi), Greko dhe Griko?, Grila (Grila e Edës), Liguriati?, Ljongjini?, Loveri? (Livari-Larja e Tivarit, Luarezi Spilioti?, Spintsula? , Strigila?, Strilitsa?, Strusa? (në Greqi), Sub- sisht djepin dinastik dhe më pas lëvizjet; e tillë është për shembull Shkodrës, Grimani? (Skrapar), Grisumpsa?, Grizi? (Grizha e Shko- i Bunës dhe Luàrasi i Berati dhe Korçës), Ljarmu? (Greqi), Logoreci- ardhi? (në Greqi), Sukulla?, Sudi? (Suli), Sugra?, Suli-Sulu? (Suli i familja Gjonemi, e cila në fillimin e epokës veneciane e gjejmë në drës, Grizi në Greqi), Grupoli?, Guma? (në Greqi), Gusani?, Gus- Lugaresi - Logotheti? (Logoreci i Zadrimës); Epirit, Suli dhe Sulu në Greqi), Suma (fisi Suma, Suma ne Dukagjin, rrethinat e Durrësit ku gjithashtu u jep venecianëve shumë ngac- matsi?, Jatta – Gjata?, Gjinji e Gjini? (Gjinai i Kukësit), Gjorgjila?, Londa?, Lopesi dhe Lòposi (Mali Lopës në Zerqan, Maja e Sumaj i Zadrimës), Surbi?, Sviro?, Shestani? (në liqenin e Shkodës), mime, pastaj bëhet bashkëpunëtore e çmuar dhe besnike e qe- Hajkali? (Hekali i Tiranës, Hajkali në Greqi), Hallambreza? (Hal- Lopesit në Tepelenë), Lorando?, Loti?, Loxa? (drejtshkrim origjinal; Scopia ( sipas shqiptimit në gjuhën shqipe; Shkupi, Maqedoni si dhe verisë Venedike duke themeluar shtëpinë e saj në Shkodër; prandaj lambrezi i Beratit, Hallambreza në Greqi), Hantzuri? (në Greqi), mbase Loska, emër feudalësh), Lukesi?, Lumi? (Lumi i Kirit, Lumi Shkupi në Greqi), Tandi?, Taraqa?, Tatsi? (në Greqi), Tavellari?, Gjonemi i rrethit të Krujës (Gjonermi pranë Barlezit) duhet të jetë Hàstemi? (Hasi, Hastemi në Greqi), Homoj dhe Humoj?, Horemesi i Kukësit, Lumi në Greqi), Luneto?, Luqisa?, Luzi? (Luza e Krujës Telussa-Telluja?, Teosklao?, Terbuli? (në Greqi), Tipaldo?, Toloiti?, selia e përparme në krahasim me Gjormin e rrethinës së Shkodrës. (në Greqi), Hoti - Otti – Ottis? (Hoti), Hotusa? (në Greqi), Hovoli? dhe Kavajës, Luzi në Greqi), Llavda? (Greqi), Magulla? (Megulla e Topoviqi?, Toronoviti?, Toskesi? (Toskeza e Lushnjës, Toskezi në Në të vërtetë, kjo duhej të ndodhte zakonisht në epokën feudale, (në Greqi), Hrusa? (në Greqi), Iliqi?, Inclechi? (drejtshkrim origji- Pulatit, Megulla e Dushmanit, Megulla e Kukësit, Minguli i Lunx- Greqi), Toski?, Trambotino?, Travapoliti?, Trepito?, Trubè? (në duke pasur parasysh se qendra nga e cila lindi feudalizmi ishte në nal), Ipsari - Psari? (Psari i Zi i Korçës), Isari? (në greqisht), Jatta? herisë, Megulla e Korfuzit, Magulla e Greqisë), Majota?, Makri?, Greqi), Trumpshi? (Trùshi i Shkodrës), Tuba? (në Greqi), Turkali?, jug (Kostandinopojë, Epir); dhe nuk është përjashtim që qendra (Gjata), Kabashi? (Dukagjin, Gramsh, Leskovik, dhe Greqi), Kaqi- Makuciqi?, Malafara?, Maljosino?, Maliqi? (Maliqi në lagunën me Turkoleka? (në Greqi), Tuzi? (qytet mbi Shkodrën, në Mali të Zi) , e qeverisë së Angevinit nuk ishte në jug, por përkundrazi në veri mari? (Kaçinari në Mirditë), Kajkali?, Kajza? Kukuri?, Kalandras?, të njëjtin emër dhe më tej në perëndim të Devollit, dhe në Greqi), Tsapoja? (në Greqi), Tsitzori? (në Greqi), Tsiva? (në Greqi), Tsuka? (Durrës), sepse Angevinët në vend që të vendosnin një rrjet të ri Kalavri?, Kalenai? (Greqi), Kalesi?, Kaliga?, Kalifoni?, Kalkuri?, Malkura?, Màmuli? (Mameli i Elbasanit), Mamuna – Mamusà? (në Greqi), Tzeraguni? (në Greqi), Tsogia? (në Greqi), Tzonga? (në feudal, u kujdesën që të krijonin besim në atë ekzistues. Me këtë di- Kalogjini - Kallogjersi (Greqi), Kaloletetsi? (Greqi), Kalosi - Klosa (Greqi), Mànasi e Manesi? (Greqi), Manganari?, Maniaqi? (Greqi), Greqi), Tzuni? (në Greqi), Ungaro ?(Ungrejt e Mirditës), Utsari?, Va- rektivë të difuzionit feudal, ose të paktën të ndikimit feudal, duhet - Kolosi (Kaloshi, Klosi ose Kalosi i Beratit), Kamisan?, Kamni- Maniati?, Manola?, Manos?, Manuresi? (Mamurrasi nën Krujën), laka? (në Greqi), Valemi-Vàlami? (Valmi në rajonin e Krujës), Valu? të shpjegohen toponimet e aromës Greke që gjejmë në Shkodër; si ti?, Kàmpisi - Kapnisi - Kambesi - Kamsi?, Kanaqi?, Kandreva?, Manuso?, Manzavino?, Manjano?, Marangosi? Marisa?, Markesi? (në Greqi), Varibopi (Varibobi afër Kolonjës, Varibobi pranë Vjosës, Muriqi dhe Muriqani, Kosmaçi, Kakarriqi dhe Spathari. Nuk është Kangadi? (Greqi), Kapareli?, Kaponji?, Kaporali?, Kappelletti? (Greqi), Matagushi? (në kufi me Podgoricën), Materanga? (Greqi), Varibopi në Greqi), Varnatzuki?, Vaskoni?, Venturino?, Versitsi? dikush që nuk sheh një sërë përfundimesh që mund të nxirren nga (drejtshkrimi origjinal; mbani mend se kapelat e stilit manzonian Matesi?, Mavriqi? (Muriqi në liqenin e Shkodrës, Muriqani afër (në Greqi), Ververi?, Vilica-Vileza (Vilëza e Shkodrës), Vinjari?, De ky studim, i përfunduar si në vetvete, ashtu edhe me kontributin e formuan një trupë të veçantë shqiptare në ushtrinë veneciane) Anamalit), Mazaraki? (emër feudal, pastaj ushtarak), Mazi? (Greqi), Vita – Vlasi? (Vlashi), Vojka?, Vojmiri – Vojnuri? (Vojmiri), Volasi? fiseve dhe të kolonive italo-shqiptare në vend; dhe prandaj duhet të (Greqi), Kapsali?, Karakalla?, Karandini?, Karapsa?, Karatolla? Meleti?, Menalia?, Mendrini?, Muaj? (Muji në Shkodër, Mali i Mesit (Vlashi ose Vòlashi), Volej?, Volemi? (Valemi), Vorello?, Vrana? (në shpresojmë se kjo temë do të tërheqë vëmendjen e studiuesve më (Greqi), Kardata?, Kallkuri dhe Karguri?, Karidhi?, Karkatsiano?, i Kolonjës), Mexa? (drejtshkrim origjinal), Mihoj? (Greqi), Miljoti? Greqi ), Vrati? (në Greqi), Vutsi? (në Greqi), Xigi (e hasim në gazetën shumë sesa ka bërë deri më tani. Karkea?, Karleto? Karmaliqi – Karmi? (Karma e Shkodrës dhe (Miloti mbi Mat dhe në grykën e Shkumbinit), Milutino? (Miletini i “Hylli i Drites”, viti 1941, rreshti 3-5, sipas shkrimeve te Dom Nikoll (Përktheu: Nikolin Sh. Lëmezhi) pagina 19 Anno 18 n.2 Maggio 2020 Cultura Emine S. Hoti, njëra ndër atdhetaret më të dëshmuara në Evropë në afirmimin dhe sensibilizimin e etnografisë shqiptare Nga HYSEN IBRAHIMI, recension, është i gjërë dhe ka 448 faqe. Por, përshtypjet cionale shqiptare etnografia ka qenë element kul- Förslöv, Suedi, 20.02.2020 më të veçanta të kësaj atdhetarje, për ne, na del turor shumë i rëndësishëm. Studimet e një veshje se është edhe vizionare dhe arritëm të zbulojmë kombëtare shqiptare dëshmojnë preokupimin e ara pak kohe doli nga shtypi libri i titulluar se përveç fushës së krijimtarisë poetike, ajo me vetë njeriut prej artit, d.m.th., në qoftë se i hyjmë ”MARIGOJA SHQIPTARE NË NORVEG- shumë të drejtë i çaset formës me të mirë për një studimi të një veshje ILIRE del studim social, PJI”, Tiranë, 2019, i autorit Viron Kona, sensibilizimin e popullit shqiptar, që ka zgjedhur psikologjik e historik. kushtuar shkrimtares, stilistes dhe atdhetares fushën e etnografisë. Ndaj është rëndësi e veçantë dhe këtu, kur së njohur shqiptare EMINE S. HOTIT (MONO- Kjo formë e sensibilizimit është për t’u për- Emine Hoti, me qindra palë rroba kombëtare të GRAFI), botim i revistës ”Dituria” Båros. Rreth shëndetur dhe vlerësuar shumë lart. Pse? Sepse, punuara me punë dorë dhe të shpërndara në Nor- këtij libri, mund të themi se është njëra ndër ne jemi në dijeni se kultura e jonë ka hasur në vegji, Suedi, troje etnike shqiptare e të gjitha falas, monografitë më gjithëpërfshirëse, në formën le- diversion kulturor nga armiq të rrethuar (që ka që vërtet është për t’u admiruar. Kjo dëshmon trare, në mënyrë të shkëlqyer, e shkrimtarit tonë pasur edhe kultura të tjera të ardhura në rajon), që për gatishmërinë e saj se Emine S. Hoti është të madh z. Viron Kona. ndonjëherë populli shqiptar ka qenë i ndikuar me njëra ndër atdhetaret më të dëshmuara në Evropë S’ka dyshim se një parim i këtillë i ndërtimit pa dijeninë e tij, thjesht mungesa e informacionit në afrimimin, sensibilizimin e etnografrisë shqip- të monografisë nga shkrimtari ynë i madh Viron dhe shkollimit të duhur të popullit shqiptar. tare. Veshjet kombëtare të punuara me mund, Kona, nëpërmjet intervistave (për jetën e person- Ne kemi rastin konkret kur këmishat e gjinisë me shumë kujdes, janë nga detaje të ndryshme, azhit të librit znj. Emine Hoti), poezive, pjesë- femërore ILIRE janë quajtur dalmatinka, d.m.th., duke filluar nga qorapat, këmisha të gjata, tirqi, marrjeve kulturore e kombëtare nëpër vende të prej dalmatëve që është një fis ILIR. Këto këmi- plisa, xhubleta, pshtjellak, jelek pa mëngë, kecele ndryshme, recensioneve, mirënjohjeve, mund sha janë përdorur edhe në Senatin Romak, që do e shami të dekoruara, etj. Me të drejtë e shohim ta quajmë lirisht përshkrim i përsosur, kallëzim të thotë se kanë lashtësi të madhe këto këmisha. në ballinën e librit, duke e qëndisur flamurin kom- i jetës krijuese dhe përforcim i shkallës së lartë Kjo dëshmon për lashtësinë tonë dhe përdorimin e bëtar. Në shumicën e veshjeve shqiptare dominon njerëzore. veshjeve tona nga popujt përreth, që ju kanë bërë ngjyra e kuqe që ka prekur më tepër shqiptarinë, Autori, Viron Kona, ka arritur për mrekulli përshtypje shumë llojllojshmëria e veshjeve të kra- që simbolizon gjakun, pjellshmërinë e më vonë ka pasqyrimin e jetës dhe veprës kushtuar shkrim- hinave shqiptare që është një pasuri e veçantë e evoluar dhe ka hyrë në flamur kombëtar. tares, stolistes dhe atdhetares së njohur shqiptare, kulturës kombëtare, shqiptare. Secila krahinë shq- Imagjinata e Znj. Emine Hotit për t’u marrë Emine S. Hoti, duke jetuar dhe vepruar jashtë at- iptare i ka veçantitë e veta të veshjeve. më shumë me fushën e etnografisë në mërgatë, dheut, në shtetin e Norvegjisë, jo vetëm se krijoi Ndaj, Emine Hoti, me energjinë e saj enorme, mund ta quaj se është ide e saj origjinale, jo vetëm dhe botoi, por ajo ka gjetur formën më të mirë ka punuar aq shumë për të pasqyruar drejt etno- se merret me përmbajtjen e veshjes kombëtare, për prezantimin e kulturës shqiptare, duke punu- kulturës shqiptare, për të dëshmuar se ne jemi të grafisë së mirëfilltë ILIRE edhe këtu në Skandi- ngaqë tema për sensibilizimin e popullit shqiptar ar, stolisur, dizenjuar, prerë dhe qepur vetë, me veçantë edhe në fushën e etnografisë me popujt navi, Evropë dhe në trojet etnike shqiptare. edhe në fushën e etnografisë, nga zonja Hoti, shi- mjete vetanake, duke gëzuar shumë miq tanë për që na rrethojnë. Rrugëtimi i autorit të librit Viron Autori dhe shkrimtari ynë i madh Viron Vona, kohet prej një këndi që mund të quaj si një ide të të dëshmuar që kanë origjinë shqiptare. Është kjo Kona për të zbuluar veprimtarinë e shkrimtares, me të drejtë i jep rëndësi kësaj fushe në këtë jashtëzakonshme dhe që është një veçori dalluese një fushë shumë e rëndësishme në afirmimin e stilistes dhe atdhetares së njohur EMINE S. HOTI, vepër, duke e ditur rëndësinë, se në jetën tradi- e një mërgimtarje siç është Emine Hoti.

T’i njohim personalitetet arbëreshe PROFESOR XHUZEPE NJË POET E SHKENCËTAR ERUDIT Nga BEXHET ASANI nga Nando Elmo, piktor kalabrez-arbëresh. vepra: Për tokën fisnike të Horës, Orëmira, Kërkue- - POEMA ARBËRESHE - POEMS ARBERIS- sit, Tiranë 2008 etj. Studiuesi Xhuzepe Skiro Di rofesor Xhuzepe Skiro Di Maxhio (Giuseppe CHI - Dy poemat “Udhëtimi në parajsën shqiptare” Maxhio ka shkruar një numër të madh tekstesh nga Schirò Di Maggio) u lind më 11 janar 1944 dhe “Fatosat” - Parathënie nga Gianfranco Rom- gjuhësia si: “Fletë – fogli” e gramatikës për kurse të Pnë Hora e Arbëreshëve të Palermos (Piana agnoli, Luan Topçiu, Visar Zhiti - OMBRA GVG, Gjuhës shqipe për shkollat e mesme 1982, “Pjesën degli Albanesi). Shkollën tetëvjeçare dhe të mes- Tiranë 2018. e “foljes”, Gramatikë themelore 2000, “Udha e men e kreu në vendlindje. Ai u diplomua në letërsi Ndërsa përmbledhjet poetike janë: mbarë” -Pjesët e ligjëratës 2011 etj. Profesor Xhuz- klasike me veprën “Kthimi” të Giuseppe Schirò Sunata - Sonata - poezi 1965 / ‘75 - Settimo epe Skiro Di Maxhio është i njohur edhe si përkthy- 1927-1965, te prof. Giuseppe Valentini, ud- Torinese. es nga arbërishtja në italisht dhe anasjelltas. Ai lëroi hëheqës i Katedrës së Gjuhës dhe letërsisë shqipe Më para se të ngriset - Para se të ngryset- Set- me sukse edhe eseun. Është pjesëmarrës në shumë në Universitetin e Palermos. Pas kryerjes së studi- timo Torinese, 1977. veprimtari kulturore. Për punën e tij të suksesshme meve ai punoi në provincën e Torinos, por u kthye Apkls fotofjalë - Settimo Torinese, 1980. dhe të palodhur është vlerësuar mjaftë dhe ka marrë në Sicili për të punuar në vendlindjen e tij, siç Kopica e ndryshku - Mole e ndryshk - Palermo, shumë mirënjohje. Ka marrë pjesë në shumë semin- bëjnë shumica e të rinjve posa diplomojnë, kështu 1981. Gjuha dhe buka - redaktor Ali Podrimja; are, panaire e konferenca shkencore në Itali dhe në ai ia nisi punës në SMS “Dhimitër Kamarda” të zgjedhje e pasthënie: Rexhep Ismaili - Rilindja, hapësirën gjithëshqiptare. Profesor Xhuzepe Skiro Horës së Arbëreshëve, si dhe lëndë kurrikulare, 1981 - Prishtinë (Kosovë). Di Maxhio, me punën e tij titanike edhe sot është gjithashtu të gjuhës shqipe, duke përdorur ligjet Përtej maleve prapa kodrës nga Nasho Jorgaqi aktiv në fushë të letërsisë dhe të Shkencave Alban- e duhura për mbrojtjen e pakicave gjuhësore. Në – boton “Naim Frashëri ”- Tiranë, 1985. ologjike. Një numër i madh i veprave të tij janë për- shtator të vitit 1969 martohet me mësuesen dhe Vjeç të tua 500 Anni tuoi dhe Mas rrushi ar- shtatur dhe botuar në gjuhën shqipe. Ai zë një vend poeteshën Margherita Scilippa. Për një kohë të bëresh - Mastro Gio’ italoalbanese - Ed. Mondo të merituar në letërsinë arbëreshe në veçanti dhe në gjatë ishte anëtar i Urdhërit të Gazetarëve të Sicilisë Albanese, Lercara Friddi, 1988. (Kushtuar pesëq- letërsinë shqiptare në përgjithësi. Është njëri ndër që nga viti 1982 - listë speciale, si dhe redaktor i indvjetorit të Themelimit te Horës) shkrimtarët më të njohur nga lexuesi shqiptar. “MONDOALBANESE” (1975/1989) dhe “MON- Laerti, i jati - Laerti, babai - Ed. Mondo Alba- DO ALBANESE i ri” (2003/2007). Ai themeloi nese, 1989. HORA E ARBËRESHËVE grupin në facebook “Bota Shqiptare - Shkruanj Metaforë - Metafora - Ed. Bota Shqiptare, 1990. (Piana degli Albanesi - Palermo – Sicilia) Urtimisht Përgjithësisht Arbërisht”. Faqja e tij në Kosova lule - Fiore Kosova - Ed. Mondo Alba- Trimdita, poezi dygjuhëshe - Pitti Editore, Pal- Facebook: Zef Schirò Di Maggio. Ai shkruan në nese (Bota Shqiptare), 1991. ermo 2009. - Veprat arkitektonike më të bukura, revistën Katundi ynë, Biblos, Jeta arbëreshe (bota Anije me vela e me motor- Anije me vela dhe Te liqeni i Zemrës, poezi-zgjedhje dhe veprat artistike me nam shekullor italo-shqiptare), dhe herë pas here në revista të motorrë - M. A., 1992. parathënie nga Anton Nikë Berisha, redaktor Agim ... “Sheshi Shën Marko” tjera italiane dhe shqiptare. Është anëtarë i aka- Ne pas se pencher au dehors – Ed. M. Alba- Mato, Milosao 2017. “Kambanari i Xhotos” demisë “Akademia dei Mitici” në Palermo. Poeti nese, 1994. Poema arbëreshe - Parathënie nga Gianfranco “Kulla e pjerrët e Pizës” Giuseppe Schirò është autor i disa vëllimeve me Poezi gushtore dhe tjera – Ed. M. A., 1995. Romagnoli, Luan Topçiu, Visar Zhiti – Ombra “Xhokonda e Leonardos” poezi dhe me poema. Përmbledhjet poetike të tij Kopshti im me dritare - Ed. M. A., 1996. Gvg - Tiranë, 2018. “Moisiu i Mikelanxhelos” janë botuar në Itali dhe në Shqipëri. Në vazhdim Dhembje e ngrirë - zgjodhi, shtjelloi dhe shkroi Ali Podrimja, Njeriu pa adresë – letra, men- “Kapela Sistina”... po japim veprimtarinë e tij poetike: “Nëpër udhat parathënien Anton Nikë Berisha - Palermo, 1998 - dime, email, shënime dhe poezi – Parathënien dhe janë për mua, që s’kam vepra monunentale dhe parajsit shqiptar dhe t’arbëreshë” – “Ud- Fletoret e Biblos, Piana degli Albanesi. pasthënien Anton Nikë Berisha – Shtepia Botuese t’u nxjerr përpara turistëvet, hëtimi në Parajsë” Shqip - dhjetë këngë në vargje Gjeometri dhe ikje – Ed. M. A., 1998. Faik Konica, Prishtinë 2019. gjuha ime! tetërrokëshe, të përkthyera në prozë italisht - Ed. 22 sonete - Ed. Mondo Albanese, 1999. Poezitë e profesor GIUSEPPE SCHIRÒ, janë të gjuhë e prerë e përçmuar Mondo Albanese, 1974. “Fatosat” - Trimat e rinj Poezi dashurie në Kohë vdekjeje - Kosova Mar- përkthyera në disa gjuhë të botës. Kështu, ai është i e ndotur e copëtuar arbëreshë apo mësimi i gjërave - Heronjtë e rinj tire, Tremujori i dytë 1999. pranishëm edhe në shumë antologji që janë botuar e thartuar me të mbeturat e shpendëvet italo-shqiptarë ose logjika e gjërave - dymbëdhjetë Tekste dygjuhëshe - Parathënie nga Matteo Man- në Itali, Shqipëri, Kosovë, Francë, Maqedoni, Po- si monument i mbajtur keq këngë në vargje tetërrokëshe, të përkthyera në dalà - Salvatore Sciascia Ed., Caltanissetta, 2000. loni, Mal të Zi, Taiwan, Finlandë etj. Shkrimtari ar- e nxijtur me smog prozë italiane - Settimo Torinese, 1977/79. Atje kam (La mia Morea) - vargje dygjuhëshe - bëresh Xhuzepe Skiro Di Maxhio, kotribut të madh në rrezik të vazhdueshëm të prishet Ai propozoi në vitin 1975 në hendekasllëqet Parathënie nga Matteo Mandalà - Salvatore ka dhënë edhe në fushën e teatrit arbëresh e shq- por megjithatë shqiptare (arbëreshë): Lufta e mivet me brethiqt Sciascia Ed., Caltanissetta, 2004. iptar, është e pa mundur të përmenden gjithë ato vepra ime arkitektonike më e bukur (La BATRACOMIOMACHIA) - nga teksti italisht Metaforë - ribotimi arbërisht - vargje dygjuhëshe. shkrime që ka bërë në fushë të teatrit, megjithatë kryevepra artistike e qytetërimit tim! (1826) nga G. Leopardi. Ribotimi i 2010, redak- Parathënie nga Matteo Mandalà. - Salvatore Scias- vlen të përmenden disa prej tyre: “Dashuri tuar nga Unioni i Komunave Shqiptare të Sicilisë cia Editore, Caltanissetta, 2005. magjike” 1982, “Paja” 1982, “Mushti 1860” Nga METAFORË – 54 poezi kushtuar Ka- “Besa” (Pitti Editore, Palermo), përmban prezan- Ishuj - antologji nga poezia e tij – Përgatitur 1986, “Për tokën fisnike të Horës” 1989, “Mëso tundeve arbëreshe në Itali – Botoi Mondo Alba- timet nga Pietro Manali (Besa), Renata Lavagnini për botim nga Nasho Jorgaqi - OMBRA GVG, Ti- artin” 1992, “Investime në jug” 1990, “Flutura nese 1990 dhe ribotim S. Sciascia Editore, 2005 (Unipa), Matteo Mandalà (Unipa), me bojëra uji ranë, 2007. çë do fluturonjë” 2005, “Teatri im arbëresh” – Tri Caltanissetta (Sicilia). Storia Anno 18 n.2 Maggio 2020 pagina 20 Përtej maskës heroike të Prometeut Nga PERPARIM REXHEPAJ rrufe. Por kur njerëzit avancuan në njohjen dhe zotër- hante. Prometeu i duronte këto mundime e tortura të imin e natyrës dhe ndërtimin e shtetit, ata kuptuan jashtëzakonshme dhe nuk pranoi t’i tregonte Zeusit rometeu është fiksuar/ruajtur në kujtesën e se mund ta ndërtonin jetën sipas dëshirave të tyre, sekretin e fatit të tij. Ai krenohet se mori në mbrojtje njerëzimit si një rebel që sfidoi sundimin e atëhere mbretëria e Zeusit pushoi së dukuri si diçka racën njerëzore, duke denoncuar sundimin e egër PZeusit, duroi torturat më të mëdha nga dashu- ideale dhe e përkryer. Përderisa mbi tokë sundonte dhe tiranik të Zeusit. ria për racën njerëzore, të cilën donte ta shpëtonte varfëria dhe fatkeqësia, dhimbja, bëheshin luftra dhe Tek Prometeu vjen edhe i dërguari i Zeusit, Her- nga situata e pashpresë, ku ndodhej. Por a është real derdhej gjak, etj. kjo lëkundëte besimin tek zotat. mesi, i cili duke e kërcënuar me mundime të mëdha, imazhi i tij heroik dhe cili ishte motivi i vërtetë që e Kështu lindi miti për mbarimin e sundimit të Zeusit. mundohet më kot t’i nxjerrë të fshehtën. Por Prome- shtynte Prometeun të ndihmonte njerëzit. teu i kujton Hermesit se “të durosh vuajtjen, si armik, Dihet se, me Prometeun nisin udhëtimin e tyre AKTI III nga armiku, nuk është turp”. Ai i kujton Hermesit se në kozmosin e ideve shumë simbole dhe ikona të ai ishte dëshmitar në Olimp, kur ranë dy tiranë, dhe mendimit dhe të filozofisë së shoqërisë së civilizuar shpejt Zeusi do të jetë i treti. Le ta djegë Zeusi me njerëzore, që shoqërohen nga imazhi i Prometeut, i rrufetë e tij gjithë qiellin e le të shndërrohet ai në një lidhur me vargonj hekuri në malet e Kaukazit, duke tufan krahbardhë, fundi i tij është i pashmangshëm. duruar sqepin e shqiponjës së Zeusit, që i ha mëlçinë Zeusi, si përgjigje ndaj këtyre fjalëve krenare, e godit çdo ditë. me rrufe të zjarta; gjëmojnë dhe dridhen malet, os- Por një shqyrtimi i mitit, traditës filozofike dhe hëtijnë retë, ndriçojnë vetëtimat dhe Zeusi e rrëzon estetike, te krijuar ne shekuj per Prometeun hap (Paramëthe). Ai e dinte se do t’i vinte fundit pushtetit shkëmbin, bashkë me Prometeun dhe e dërgon në shtegun për një këndvështrim alternativ të profilit të titanëve dhe do të sundonte Zeusi, prandaj fshehu- botën e nëndheshme. politik të titanit të fundit, i cili u bë pjesë e oborrit razi vëllezërve të vet titanë, ndihmonte Zeusin për të Pas vuajtjeve shekullore, më në fund Prometeu te Keshillit të perëndive në malin e Olimpit. Mbase marrë forcërisht pushtetin nga Urani, babai I tij. del në mbi tokë, së bashku me shkëmbin, ku është aureola e tij prej heroi anti Zeus fsheh ADN e tij poli- lidhur. Por mundimet vazhdojnë. Çdo tre ditë, një tike që e kushtëzonte kalimin e këtij titani nga zotat AKTI II shqiponjë e madhe e mbulon diskun e diellit me e vjetër që humbnin pushtetin tek të rinjtë, për të krahët e saj dhe me kthetrat dhe sqepin e saj të hek- gëzuar të mirat e qënies në pushtet! Prandaj, ja vlen urt i ha mëlçinë Prometeut. Dhe kështu nga viti në vit, që të ndriçohen pjesë të pa trajtuara të bërthamës Kaluan mijra vjet nga sundimi i Zeusit dhe mbi nga shekulli në shekull. Por, më në fund, gjendet një arkaike të mitit, pasi kushtëzojnë interpretimin e ri tokë ende nuk kishte qënie njerëzore, por vetëm perëndi, i cili është dakord të japë pavdekësine tij për të figurës së tij. perëndi të pavdekësme. Zeusi mëzitej atje lart, në të shpëtuar Prometeun. Miku i tij, kentauri Hiron, i Modelimi i parë i imazhit heroik të Prometeut malin e Olimpit, sepse për të nuk kishte lavde, tem- cili është plagosur me shigjetë padashje nga Herakli, nuk u bë nga miti arkaik, por nga tragjediani i madh puj, fli, ku njerëzit të faleshin e luteshin për të, etj. vendos të ndahet nga pavdekësia dhe të shkojë tek i antikitetit, Eskili tek vepra e tij e njohur “Prom- Atëhere, ai urdhëroi Prometeun të krijontë racën mbretëria e të vdekurve. Vetëm vdekja e tij mund ta eteu I lidhur”, që u luajt në amfiteatrin e Athinës. njeërzore mbi tokë, që duhet të ishte e vdekshme lirojë Prometeun. Greqia antike, e sidomos qyteti I Athinës, kur jetoi dhe e pafuqishme për t’i rrezikuar pushtetin. Askle- Eskili, kërcënohej nga pushtimi prej perandorisë së pi, hyjnia e shëndetit, që deshi t’i bënte njerëzit e AKTI IV fuqishme persiane. Vetë Eskili luftoi si një luftëtar I pavdekshëm, u godit me rrufe nga Zeusi. Kështu, thjeshtë kundër invazionit pers, madje mbi varrin e Prometeu krijoi njerëzit e parë nga glina dhe uji, tij, kjo gjë evidentohet dhe jo tragjeditë e tij. Figura e kurse perëndesha Athina u futi frymën, jetën. Prom- Prometeut krenar, i cili me fjalët madhështoe të Es- eteu u injektoi krijesave të tij pragmatizmin, në jetë kilit, sfidonte mbretin e mbretërve, Zeusin pellazgjik, ata duhet të shikonin, në radhë të parë, interesin e frymëzonte tek spektatorët guximin për të mos iu tyre dhe të ndryshonin, përshtateshin, si kamelonë, nënshtruar kërcënimit pers, që po afrohej si një re për të mbijetuar. Athinaja u dha mëndjen dhe di- e madhe e zezë mbi trojet akeje! Fjalët e Prometeut nakërinë për të nënshtruar natyrën dhe njëkohësisht drejtuar Zeusit gjëmonin në amfiteatër si trumpeta grupet njerëzore kundërshtare, nëpërmjet luftrave të lufte dhe shumëfishonin vendosmërinë e athinjotëve Mijra vjet vazhdoi kjo luftë e egër midis Zeusit pafundme. për qëndresë kundër armikut! dhe Titanëve. Betejat e tmerrëshme zhvilloheshin Por Zeusi i mbante njerëzit në padije, errësirë, Kështu, arti mjeshtëror I Eskilit e gdhëndi për- në tërë planetin, në tokë, në re, në dete e oqeane, uri, në të ftohtë, pa zjarr. Ata ishin ca krijesa të jetësisht në memorien e njerëzimit portretin rebel dhe në humnera dhe male. Skuqte deti, gjëmonte toka, mjera, gati si miligonat, që jetonin në shpella e guva, njeridashës të Prometeut, duke krijuar një traditë sol- rënkonte qielli, dridhej deri në themel mali i Olimpit. pa ditur asnjë mjeshtëri dhe pa pasur asnjë shkëndijë ide, që është vështirë ta vësh në dyshim! Nga rrufetë e Zeusit ndizeshin flakët që mbulonin mendimi. tokën, ato digjnin pyjet, tokën, ziente oqeani dhe Prometeu, fshehurazi Zeusit, filloi të ndihmonte MITI MBI FIGURËN E PROMETEUT: zjarri, shkoi deri në botën e errët të nëntokës, në njerëzit, u dha atyre mendimin hyjnor, kujtesën, u Zeusi, duke parë qëndresën e pamposhtur të AKTI I Tartar, ku do të burgoseshin titanët nga Zeusi. Pas mësoi shkencat e ndryshme, përpunimin e metaleve, Prometeut dhe sakrificën e Hironit, vendos t’i përulet shumë përleshjeve të përmasave kozmike midis ti- ndërtmin e shtëpive, parashikimin e së ardhmes titanit të lidhur tek shkëmbi. E frikëson atë edhe e Sipas mitit, në kohëra shumë të vjetra, kur mbi- tanëve të sfiduar (me përjashtim të Prometeut) dhe nga të brendshmet e bagëtive, nga tymi i flive, nga fshehta që di Zeusi për fatin e tij. Zeusi dhe Prom- zotëronte Kaosi, botën, universin e sundonin titanët, Zeusit, më në fund ai u bë sundimtari i ri i botës. Në fluturimi i zogjve. Ai u dha njerëzve zjarrin, duke e eteu, bien në ujdi (kompromis). Prometeu i tregon të cilët banon diku në kozmos. Fillimisht sundonte shenjë falënderimi, Zeusi u krahasua me gjëmimin vjedhur atë nga shtëpia e Zeusit, ku ai rrinte ndezur mesazhin sekret që i kishte ardhur për fatin e Zeusit. perëndesha e tokës, Gea, por pas mijra vjetësh, push- dhe rrufenë, si simbol i pushtetit ditë e natë, pa pushim. Kështu, njeriu fillojë ta ndjejë Nëqoftëse ai do të martohej me mbretëreshën e detit tetin e mori burri I saj, Urani. Nuk dihet se si e mori, Pasi vendosi rezidencën e tij në malin Olimp të veten të fortë e të pavarur. Zeusi u zemërua për këtë Tetis, atëhere djali që do të lindëte nga kjo martesë, por zakonisht ai merrej me dhunë. Ky ndryshim në Greqisë (ndryshe nga titanët, të cilët nuk kishin seli veprim tinzar të Prometeut, i cili dikur e kishte ndi- do ta rrëzonte atë nga froni. hierarkinë e pushtetit fetar dhe atij politik, që në atë në një vend të caktuar), tempullin e tij më të vjetër hmuar në luftë kundër titanëve. Duke njohur aftësitë Në shenjë falënderimi, Zeusi dërgon birin e tij, kohë ishte një dhe I pandarë, pasqyron procesin e e ndërtoi në Epir, atje ku jetonin Dodonët. Po nga parashikuese të Prometeut dhe të kaluarën e tij poli- Heraklin që ta lirojë nga vargonjtë e hekurt. Herakli njohur në parahistorinë e shoqërisë njerëzore të ka- e dinin pellazgët se Olimpi, që ndan Thesalinë nga tike, Zeusi dyshoi se ai (Prometeu) kishte ndryshuar vret me shigjetë shqiponjën dhe e liron Prometeun nga limit të pushtetit nga matriarkati në partiarkat. Kjo Maqedonia, është mali më I lartë I Greqisë( 2917 qëndrim, pasi mund të kishte marrë ndonjë mesazh zinxhirët. Sunduesi i Olimpit e rikthen Prometeun në gjendje vazhdon edhe sot e kësaj dite, kur të gjithë metra) dhe një nga malet më të lartë në Europë të fshehtë për fatin e sundimit të Zeusit në Olimp. Ai Këshillin e Perëndive, duke i dhënë të gjitha favoret, që zotat janë meshkuj, dke filluar nga Kryezoti I univer- dhe pse ata e zgjodhën atë si rezidencën kryesore i kërkoi P{rometeut që t’í tregonte të ardhmen e e gëzonte dikur. Prometeu, krenar për fitoren e tij, merr sit dhe të dërguarit e tij në tokë, Krishti, Gautama të Zeusit. Sipas një studiuesi francez, agimet boreale pushtetit të tij. pjesë në festën që organizonte në Olimp, me rastin e Buda, Profeti Muhamet, etj. u panë në Europë, për një dekadë, që nga viti 1736 Megjithë këmbënguljen e Zeusit, Prometeu nuk martesës së Tetisit me një njeri të vdekshëm, Peleun. Urani dhe djemtë e tij titanë, ndër të cilët edhe deri më 1746. Sipas tij , këto agime duhet të jenë pranoi të tregonte mesazhin e fshehtë, që ai kishte Nga kjo martesë do të lindë heroi i Trojës, Akili. Prometeu, nuk kishin atë imazh të mrekullueshëm shfaqur edhe në Greqinë e Lashtë dhe bukuria e tyre marrë. Atëhere, Zeusi urdhëroi shërbëtorët e tij që ta Gjithëçka harrohet nga ky sherr perëndish. Nuk që morën më vonë në poezi dhe skulpturë perënditë në 52 majat e Olimpit, të mbuluar nga megullat dhe burgosnin Prometeun në malet e Tartarit në Kaukaz, ka më mllef, urrejtje, tortura të pafund dhe shqiponjë e Olimpit, pasi ata ishin të ashpër, të rrëmbyer dhe bora e badhë, mund të ketë qenë një nga arsyet pse ta lidhnin me vargonj të hekurtë tek një shkëmb, ku të pamëshirëshme që ha çdo ditë mëlçinë e tradh- arrogantë, si forcat e egra të natyrës. Djemtë titanë ky mal u zgjodh si Selia e perëndisë së Pellazgëve dhe një shqiponjë do t’i hante çdo ditë mëlçinë. Atje, në tarit. Vetëm Prometeut i kanë mbetur në duar disa përmbysën nga froni babain e tyre, Uranin sepse ai Dodonëve, si e përcakton Homeri. vendin e egër dhe të largët të Tartarit, në skajin më të hallka të vargonjve, si shenjë nga kohët heroike, kur donte t’i hante sepse, sipas profecisë, ata do të rrëzo- Zeusi, me përjashtim të Prometeut, I cili e ndi- largët të tokës, në male, tek shkëmbinjtë, që goditen ishte i lidhur tek malet e Tartarit në Kaukaz. Dhe nin nga pushteti. Ata vunë në fron Kronin, më të riun hmoi, burgosi babain dhe xhaxhallarët e tij titanë nga dallgët e oqeanit, Pushteti dhe Forca, robërit besn- këtu mbaron miti. Në të vërtetë, Prometeu nuk I tre- e titanëve, por edhe ai nga frika se do t’í merrej push- në malin Etna në Italinë e Jugut, aty ku gatuhen/ ikë të Zeusit, sjellin Prometeun e lidhur për të ekzeku- goi Zeusit plotësisht përmbajtjen e mesazhit sekret. teti nga njëri prej bijve të tij, i gëlltiti të gjithë fëmijët, shpërthejnë vullkanet dhe tërmetet, që të mos kishin tuar dënimin ndaj tij. Hefesti kovaç, me dhimbje në Vërtetë e shpëtoi nga martesa me Temidën dhe nga me përjashtim të Zeusit, i cili u fsheh nga gruaja dhe më asnjë mundësi që të dilnin mbi tokë e t’i rreziko- shpirt, merr pjesë në dënimin e titanit të fundit. kërcënimi për marrjen e pushtetit nga biri I tij, që motra e tij, Hera, që e dërgoi në një mal në Kretë, ku nin pushtetin. Edhe kjo është një çudi tjetër, pasi di- Hefesti ngul në gjoksin e Prometeut një pykë dia- do të lindëte nga kjo martesë, por jo nga njerëzit e u rrit me qumështin e dhisë Amaltea (shqip tamël). het se Etna është vullkani aktiv më I lartë në Europë, manti dhe trupi i tij lidhet me vargonj të hekurt në vdekshëm. Ata, duke u zhvilluar dhe modernizuar (Sipas disa studiuesve, heroi ynë kombëtar, 3350 metra. Nga e dinin këto pellazgët per Olimpin shkëmb. Asnjë ofshamë, asnjë rënkim nuk del nga e braktisën Zeusin dhe në vend të tij preferuan një Gjergj Kastriot-Skënderbeu mbante në përkrenaren dhe Etnën apo ata kane qenë me të vërtetë një pop- goja e Prometeut, pasi ai është tepër krenar që të perëndi tjetër, e cila ndodhet shumë larg, në një pikë e tij dy brirët e dhisë për të treguar se ishte stërnip i ull, I ardhur nga yjet, siç pretendonin në mitet dhe shfaqë dobësinë e tij para shërbëtorëve të Zeusit. të panjohur të Universit, I vetëm, si numri 1, pa grua Zeusit pellazgjik). legjendat e tyre! Titanët e burgosur në thellësinë e Vetëm kur ikin ata, ai u ankohet dhimbshëm erërave, dhe lidhje familjare apo të dashura. Duke u burrëruar, Zeusi filloi të luftonte me ba- llavës së zjarrtë, tentojnë herë pas here të dalin në lumenjve, dallgëve të oqeanit, Nënës tokë dhe Diellit bain e tij, Kronosin për t’I zënë fronin. Fillimisht, sipërfaqe, për këtë arsye, shpërthejnë vullkanet dhe se i vetmi faj i tij, për të cilin po ndëshkohet, është MESAZHET E MITIT DHE INTERPRETIMI ai mundi t’í nxjerrë nga barku I babait të gjithë bien tërmetet. E ndërsa ata vuanin në këtë ferr të se parashikoi të ardhmen dhe ndihmoi njerëzit. Kori NGA ESKILI vëllezërit dhe motrat e tij. Por Kronosi dhe vëllezërit zjarrtë, Prometeu banonte me gjithë të mirat në obor- i okeanideve qan për fatin e tij dhe ndëshikimin e e tij titanë nuk donin që t’ja lindin sundimin e botës rin e Zeusit, në malin e Olimpit, duke shijuar frytet e padrejtë. Qajnë për të edhe dallgët e detit, lumenjtë, Miti i Prometeut është shumë I vjetër dhe kjo pro- Zeusit, pasi ky preferonte rregullin dhe drejtësinë, parashikimit/tradhëtisë së tij. Nëna tokë, madje edhe Hadi i zi, mbreti i botës së vohet nga fakti se ai përmban në vetvete elemente gjë që nuk pëlqehej nga ata. Mbi botën filloi të sundojë Zeusi dhe kështu nisi të vdekurve. Por mbretëria e Zeusit nuk është e për- tepër arkaikë të shoqërisë njeërzore, si kanibalizmi Titanët filluan luftën kundër nipit të tyre që pre- sundimi i një gjenerate të re perëndish, ajo e Olimpit. jetëshme dhe ai e di të fshehtën, të cilën e zotëron (babai hante fëmijët e vet), martesat brenda familjes, tendontë të bëhej sunduesi i ri. Ashtu si në tokë zh- Zeusi vuri rregull dhe ligj, duke I dhënë fund periud- nëna e tij, Themida. Këtë të fshehtë, që është vdekja si Zeusi, që u martua me motrën e vet, Hera, mar- villohej lufta midis së vjetrës dhe së resë, edhe në hës së Kaosit. Ai u shndrua në autoritetin më të lartë e Zeusit, mundohet sundimtari i Olimpit ta nxjerrë rëdhëniet seksuale pa limite të Zeusit, i cili kishte një qiell luftonin zota e vjetër me të rinj, luftonin titanët dhe të padiskutueshëm, që vinte drejtësi në shoqërinë nga goja e Prometeut. numër të pafund të dashurash, por edhe meshkuj, si me Zeusin. Në këtë luftë titanësh u implikua edhe e asaj kohe, ku mungonte shteti me strukturat e tij Që tortura të vazhdonte pa fund, mëlçia e Prom- Ganimedi i bukur trojan, martesat e perëndive me Prometeu, i cili mori anën e Zeusit, pasi nga nëna e të detyrimit dhe dënimit. Kush kundërshtonte apo eteut rigjenerohej vazhdimisht, në mënyrë që shqi- njerëzit e vdekshëm, ndërhyrjen e tyre në luftrat mes tij, Themida, kishte marrë aftësinë të parashikonte shkelte rregullat e tij e ndëshkonte, duke e goditur me ponja “qeni me flatra i Zeusit”, të kishte se ç’farë të njerëzve, etj. (vijon në faqen 22) pagina 21 Anno 18 n.2 Maggio 2020 Storia Rroftë Shqipëria! Rroftë Krahina Autonome e Korçës! Nga KRISTAQ TURTULI ‘Bërrr, sa ftohtë,’ ia bënë ata:‘ Na u shpif kjo luftë,’ dhe trokitën me nervozizën, me kondakët e pushkëve derën e rëndë, metalike të h ç’ditë e bekuar që ishte moj bijë, qyteti, qielli shndriste! burgut. Rruga oshtiu. Ditë e madhe. Na ngazëllohej shpirti, na këndonte zemra. Njëri prej tyre shkundi çelësat dhe hapi derën e karrocës me OZonja Dhoksanë hapi kat më kat të gjitha dhomat e shtëpisë, zhurmë. Andrea pa shpresë dhe me kujdes tentoi t’i afrohej burgut. shtroi rrugën me karafila të kuq dhe priti e përcolli me gjithë të mi- Themostokliu po zbriste nga karroca, i lidhur me duart prapa. E rat të madh e të vogël. Këshilli qeveritar kishte funksione të fuqisë pa, ktheu kokën anash, i bëri me shenjë të mos reagonte. Andrea ekzekutive dhe të asaj legjislative dhe ishte organi suprem i Repub- s’u përmbajt dot, e turr drejt tij. Policët i ngulën sytë Andreas me likës. Kryesine e Këshillit e mbanin me radhë për një muaj rresht egërsi, hungëritën, e shtynë me kondakët e pushkëve, e kërcënuan çdo anëtar i saj dhe, për atë kohe, zinte vendin e Kryetarit të Re- me arrestim: publikës. Themistokliu u emërua prefekt i policisë, ndërkohë që një ‘Hej ti, akoma je këtu?! Mos je dhe ti si ky, tradhtar, pjesëtar në francez përfaqësonte komandën franceze dhet kryente detyrat e një grupin ogurzi? Do të bëhesh baltë?’ prefekti civil. U theksua prapë, se gjuha zyrtare do jetë gjuha shqipe. Andrea s’foli, u tërhoq në heshtje. U mbështet në një bërryl Këshilli qeveritar me Miston në krye bënë shumë për përparimin e rruge dhe nisi të qante. Ç’ të bënte a mundej i vetëm të përballej me qytetit: me shkollat, rrugët, ligjet, pronat, pyjet, gazetat, punësimin, ta. Ç’ ishin ato fjalë?! Rreth e rrotull vërtiteshin patrulla ushtarake. furnizimin e popullit me bukë, pullën e postës, qetësinë në qytet, a Gjithçka i dukej ogurzi. ku di unë tjetër. Por shumë shpejt qeveria franceze filloi të anojë Gjyqi u bë me dyer të mbyllura. E akuzuan për aktivitet të zh- nga grekët. Gjenerali Sarrail ishte një person i ashpër dhe në një villuar në favor të shërbimit informativ austro-bullgar kur ndodhej bisedë që pati me Themistokliun, me pamje autoritare dhe gati me në Pogradec, para marrëveshjes me francezët. Themistokliu nuk e urdhër e pyeti: mohoi këtë aktivitet. Ai insistoi dhe tha: ‘Zotëri, nuk e kuptoj përse nuk hapni shkolla greke në Korçë?’ ‘Zotërinj, pas marrëveshjes kam vepruar besnikërisht dhe si një Themistokliu iu përgjigj prerë: aleat i vërtetë me francezët, prandaj kërkoj të mos merret parasysh “Kurrë ndonjëherë qeveria shqiptare nuk do lejojë hapjen e veprimtaria ime para marrëveshjes.’ shkollave greke në Korçë”. Trimi kërkoi ndihmë nga miqtë që i kishte ndihmuar dhe shpë- ‘Ashtu?!’ - ia bëri gjenerali francez Moris Sarrel dhe hodhi vësh- tuar jetën. Heshtje dhe indiferentizëm. Një prift u vu në dispozicion trimin gjetiu. të Mistos, në prag të ekzekutimit dhe një pjesë të natës e kaloi me të. ‘Si mundet, zoti gjeneral, kur ata kanë qëllime të këqija ndaj ‘Lutu bir,’ i tha prifti dhe i afroi kryqin. nesh?’ i tha Misto. ‘A vlen të falem, uratë?’ e pyeti Mistoja, ‘kur jam i pafajshëm? Gjenerali francez Sarrel s’i ktheu përgjigje. Humbja e pesë Prifti ngriti supet. djemve në luftë shpesh e bënte nervoz, gati gjysmë anormal. U ‘Oh! Sa e vështirë është kur ta tregoj. Më rrëqethet mishi,’- ia suall vërdallë nëpër dhomë, me hap të rëndë ushtarak. Qëndroi, bëri nani Viti zë dredhur dhe fshiu sytë e përlotura: Të nderuar miq më datën 9 nëntor 1917 pra, 102 vjet më parë, u mbështeti duart e mbledhura grusht mbi tavolinë dhe tha: ‘Të nesërmen në ag, gjithçka ishte gati për të ekzekuar të mirin, ‘Zotëri, me sa di grekët e vjetër kanë pasur një udhëheqës të vra trimi i madh i Korçës dhe i Kombit Shqiptar Themistokli Gërmënji. trimin Burrë. Themistokliu, i veshur me pardesynë e tij më te bukur, shquar me emrin Themistokli. Mos është rastësi apo vazhdimësi... Në shenjë nderimi për këtë figure të shquar po hedh për ju një fragment eci me hap të sigurt drejt shtyllës së ekzekutimit. U gjunjëzua vetë dua të them...? nga romani: (MISTERET E PARISIT TË VOGËL) Respekt dhe mirën- dhe refuzoi t’ia lidhnin sytë; zgjati krahët si të bënte kryq dhe thirri ‘Me sa di zoti gjeneral, shumë gjëra ata i kanë marrë nga ne, bile johje kujtimit të burrit të madh! me zë të lartë: dhe perënditë... ‘Nuk më vjen keq për asgjë!’ ‘Perënditë!’- hungëriti gjenerali Sarrel:-’ Ha ç’na the?!’ Eh! Ja kështu. Por ato nuk ishin shkopinj moj zemër e Vitos, por E beson moj bijë çfarë burri, nuk tutej nga vdekja! Themistokliu ‘Po perënditë. Ju jap vetëm një shembull: Zeusi kryperëndia, i zinxhirë të trashë. Dreqërit komplotonin në pabesi për djalin tonë nuk lejoi t’i mbylleshin sytë para skuadrës së pushkatimit. biri i Kronit është emër skip-ilir dhe shpjegohet nëpërmjet shqipes më të mirë, për qytetin tonë. Përgatitën kurthin në fshehtësi. Një ‘Hiqu tutje,’ i tha: ‘Nuk më trembin grykat e pushkëve, që janë së vjetër: Zo- is domethënë zë- ish. Perëndesha Afërdaitë, në gjuhën mbrëmje të errët, një kamion solli disa oficerë të sigurimit nga Fol- drejtuar drejt gjoksit tim për të marrë jetën.’ shqipe ka kuptim konkret: Afër-ditë dhe plot të tjera si këto kanë lorina në Korçë të cilët u mbështollën me pelerina e kapuçonë të zinj Eh! Vetë trimi urdhëroi në frëngjisht, me zë të lartë: burim të hershëm pellazgjik.’ dhe u drejtuan si skutha për në shtëpinë e Themistokliut. ‘Feu!’ ‘Hëm” Ashtu!’ ‘Urdhëroni,’ u tha Misto me gjakftohtësi.’ Pas këtyre fjalëve ushtuan armët. Trimi ynë, azgani ynë, heroi ‘Po zotëri. Adashi im, gjenerali Themistokli, ishte strateg brilant. ‘S’kemi kohë zoti Themistokli. Duhet të vish me ne në Selan- ynë, i ndëshkuar padrejtësisht, ra përdhe i shpuar prej plumbave. Ai është një nga figurat më të rëndësishme dhe plot ngjyra të Athi- ik,’ i thanë: ‘Të kërkon urgjend gjeneral Sarrel, për një çështje me Eh, haram dynja, jazëk dynja, thotë turku. nës klasike, u bë mbrojtës i lirisë së popullit grek. Me aftësitë e tija rëndësi.’ Në mëngjes, kur prisnim ndonjë lajm mbi fatin e tij, pamë që gjeniale, në betejën detare të Salaminës mundi persët, perandorinë ‘Më prisni sa të vishem,’ u tha. shëtitnin nëpër rrugët e qytetit patrulla të shumta franceze, të cilat më të madhe të kohës dhe pas fitores ishin grekët që i vunë drunë, e Misto si i mençur që ish, e kuptoi dredhinë dhe, kishte kohë të kishin vënë nëpër dritare mitraloza. Gjeneral Sarel me bruralitet zbuan dhe ai iku në mërgim,’ tha Misto. fshihej, të arratisej, të mos u dorëzohej pelerinave të zeza që kishin njoftoi këshillin qeveritar për pushkatimin e Themistokliut dhe i kër- ‘E di. Por përsëri mos ka diçka kontradiktore, ndoshta paralel- ardhur ta arrestonin, cënoi: izëm?’ ‘Ikë,’ i pëshpëritëm ne: ‘Mos bjer në dorë të atyre qenave.’ ‘Dëgjoni këtu. Në rast të ndonjë manifestoni do të marr masa ‘Aspak. Korçarët kanë një marifet të bukur, më thërresin shkurt: Ai na vështroi me trishtin dhe tha: të rrepta për të gjithë. Gjithashtu ju porosis; këshilloni popullin të Misto. Pastaj zoti gjeneral është e njohur lufta e gjatë e Trojës dhe ‘Përse të fshihen kur jam i pafajshëm,’ pastaj shtoi ultas: ‘Unë mbajë gjakftohtësinë dhe të rijë urtë.’ në fund; dinakëria dhe pabesia greke...’ kam besim te drejtësia.’ Atdhetarizmi i Themistokli Gërmenjit, Andrea Gozhdaxhit dhe ‘Duhet të jesh më gjakftohtë në gjykime... Kuptove?’- foli vrazh- ‘Drejtësia zgjidhet këtu, në qytetin tënd, jo atje mes pelerinave disa korçarëve të tjerë njihej mirë nga autoritetet ushtarake franceze. dë gjenerali frances Sarrel. Dukej i mundur. Mori pamje të rëndë si dhe kapuçonëve të zinj si korba,’ i pëshpëriti zonja Dhoksanë. Me vrasjen e Themistokliut ndryshoi dhe qëndrimi politik i francës. për ti thënë, takimi mbaroi. Misto përkuli kryet me respekt. Bëri dy S’na dëgjoi. U dorëzua Burri dhe u nis bashkë me gjarpërinjtë Ata nuk kishin më interes për krahinën autonome të Korçës. hapa prapa, u kthye dhe doli. për në Selanik, në një kohë të vrenjtur. Karroca mbështjellë me çelik Djali ynë, Andrea Gozhdaxhi mbërriti në mesnatë, i mbështjellë Sigurimi francez administrohej nga vëllazëria Galvani, filluan in- që tundej e shkundej nëpër gurë, sikur do vidhisej, la pas qytetin. nga dhembja e mbuluar nga pluhuri, solli letrën e prijësit, mikut të trigat kundër Mistos duke shfrytëzuar mërinë dhe pakënaqësinë që Kuajt shkrofëtinin prej padurimit dhe djersës. Retë e zeza rëndonin ndjerë për gruan e tij. Unë e ndjeva sikletin e djalit kur pashë fytyrën kishin kundër tij disa persona me influencë në Korçë. Më thoshin mbi qytet. Dëgjohej diçka si uturimë që vinte nga lumi dhe një erë e e ligur. U preva në fytyrë dhe, duke u kalamendur, i bëra udhë. shoqet: hidhët që frynte nga mali, të priste si me brisk Andrea hyri në dhomën e ndenjes si i çakërdisur, përqafoi zonjën ‘Viti, moj korbë, na ka rënë në vesh, diçka po punohet nën ‘Na e morën Miston, bir,’ i tha mëma Dhoksanë Andreas. dhe i tha: rrogoz kundër autonomisë së qytetit.’ ‘Ç’më the mëmë, ç’më the,’ gërhiti djali dhe si i çakërdisur, i hipi ‘Pabesia na i vrau Miston mëmë’ Por nuk më besohej. Një ditë tjetër, një mikeshë nga mëhalla e kalit dhe ndoqi karrocën e burgut ku mbahej i lidhur prijësi, miku ‘Oh! Gjithnjë pabesia na ka kafshuar si gjarpri,’ - rënkoi zonja. Rrotës erdhi në shtëpi dhe më tha: i armëve, i idealit. Karrocierët e përlyer prej pluhurit dhe llumit të Mua mu drodh gjuha në qellzë. Shkova me vrap në kuzhinë dhe ‘Moj motër, moj Viti; grupi i hileqarëve, të pakënaqurve kryeso- rrugës, ulërinin të ndërkryer. Me gjeneral Sarailin nuk bëhej shaka. qava me dënesë. Dëgjova Zonjën Dhoksanë që më thërriste me zë të het nga bejlerët e Dishnicës. Këta turkoshakë të këqinj organizojnë Kuajt e karrocës së burgut shkrofëtinin prej kamxhikut, hidhnin për- lartë, gati të çjerrë, që nuk kish bërë vaki më parë: mbledhje të fshehta dhe po, përgatitin një peticion kundër Mistos. pjetë copëra balte të verdhë, turreshin me revan drejt shtetit fqinj ‘Viti, Viti moj!’ ‘Ku?’ e pyeta me ankth. Mikesha ngriti supet. dhe era uturinte si e tërbuar. Fshiva lotët me përparëse dhe dola. Ngaqë i qe prishur mendja, Dy herë ngjita shkallët e prefekturës për ta takuar, e pashë të Karroca hyri me trokëllimë në qytetin e Selanikut, që nxinte. vërtitej si e çakërdisur nëpër dhomë dhe nuk po gjente syzet. rrethuar nga bashkëpunëtorë. Më i pashmi burrë, kokë menduar, i Rrugët e ngurta kullonin ujë të trashë dhe të qelbur. Ndaloi përpara ‘Qyteti ynë, Korça në shekuj ka nxjerrë plot burra të shqur, por preokupuar, sy lodhur, i zënë me punë. U mata ti afrohesha Mistos godinës me tulla të kuqe dhe qepena hekuri të burgut. Disa metra Mistoja është dhe mbetet burrë mbi burra dhe do të kujtohet në pranë, me kujdes, mos bija në sy dhe ti thosha: larg tyre Andrea ndali kalin, i cili turfullonte dhe kullonte djersë. I breza,’- foli zonja me ton solemn. ‘Vëlla, ngrije kokën, vështro rreth e rrotull, diçka e keqe luhet zbriti kalit. Sytë i përvëlonin prej djersës së kripur, me cepin e gunës Lotët nuk na pushonin dhe përmes dënesave, së bashku me zon- pas shpinës suaj.’ i fshiu. Kapuçonët e zinj kërcyen pa kokëçarje mbi pellgjet e rrugës. jën Dhoksanë, lexuam letrën: Nuk guxova. Më merrte për frikamane. Mu dhimbs, ndoshta Ishin të llangosur me baltë dhe pelerinat e tyre avullonin prej djer- “E dashura ime Evdhoksi, ishin fjalë. Të themi të vërtetën qytetasit i kanë qejf fjalët, thasheth- sës së udhëtimit dhe bënë të ngjisnin shkallët. Dikush prej tyre tha: Rashë dëshmor i çpifjeve. Me qenë se unë nuku kthenem në emet ti tjerrin me shtija dhe ti bëjnë çorap... ‘Gjeneral Sarrel e urren baltën.’ Korçë dhe më s’jam për shtëpi, tinë ke të drejt të martohesh, po Netët e thella më ngjanin si ëndrra të liga me merimanga të zeza, ‘Ngaqë balta ja tretën gruan dhe pesë djemtë,’ ia priti një zë i për martesën tënde të këshillohesh me Pandelinë e Tsalit i cili ka që tirrnin rrjeta dhe i varnin nëpër dritare. Mu bë në gjumë, sikur ngjirur. për detyrë, si atdhetar që është, të mos të të lërë të vuash. Nënës i u ngrita me thikë në dorë, të prisja ku të mundja rrjetat e ndyra të ‘Po shokët tanë të vrarë a nuk dergjen në baltë, a nuk treten?!’ puth dorën. Vasilin dhe Efçën i puth me mall sytë. Dijeni që vdes i merimangave. Por ato mu ngatërruan nëpër duar e këmbë. Klitha u grind tjetri. pafajshëm. Kërkoj ndjesë nga të gjithë atdhetarët, në qoftë se kam dhe nuk dëgjova asnjë përgjigje. Dëgjoja vetëm qenër të egërsuar ‘Hëm!’ ia bënë dhe hungërinë: ‘ Pa fjalë...’ bërë ndonjë të ligë pa dashur. matanë avllisë. Ia tregova zonjës, ajo më dëgjoi e ngrysur. Pa folur, ‘Bindja është më e mirë se balta,’ shtoi i treti. Rroftë Shqipëria nën mbrojtjen e Francës. u ngrit, futi koburen në brez dhe doli. Hoqën pelerinat, i flakën përdhe, qëndruan në xhaketat e holla Shoqi yt, Themistokli Gërmenji, Selanik 9, 11, 1917. Moj bijë, kujton fle në paqe, në gjumin e bekuar të perëndisë, dhe thanë: Adresa Evdhoksi Th. Gërmenji, Në Korçë, Shqipëri.” dhe nuk di që në qilarin e shtëpisë lëvrinjtë gjarpërinjtë e nepërkat ‘Nga balta vijmë dhe drejt baltës shkojmë.’ Amaneti i BURRIT, na la pa mend moj bijë. A ka gjë më fis- e helmëta. Një mbasdite e rastisa Mistion. Ja thashë. Ai buzëqeshi Panë Andrean dhe gërhitën: nike, më të madhërishme, më thuaj?! Vështronin njëra tjetrën, letrën me trishtim dhe tha: ‘Hej, ti atje, ç’bën, pa dil të shohim?!’ e zhubravitur të HEROIT, të shkruar me fjalë zemre dhe kapërdi- ‘Motër, të ligjtë gjithnjë mundohen të venë shkopinj në rrota.’ Andrea u struk pas murit, në pritje. heshim me vështirësi. Attualità Anno 18 n.2 Maggio 2020 pagina 22 Dr. Themistokli Sinjari, mjeku që u shërben pacientëve me përkushtim Nga ANDREA LLUKANI, Tiranë më mirë njerëzve në nevojë. Ajo ishte njeri me shpirt të madh. Me interesimin e saj, sigurisht edhe ë këto ditë të vështira, që po kalon mbarë me bekimin e Kryeepiskopit Anastas, janë dërguar njerëzimi mendja na shkon te mjekët, të nëpër spitalet e Greqisë shumë besimtarë me prob- Ncilët si ata të vijës së parë, por edhe të tjerët leme shëndetësore. Motra Domeniqi kujdesej për kanë shfaqur humanizmin e tyre, duke u shërbyer gjithshka, që me nisjen e pacientit nga Shqipëria, njerëzve në nevojë. Një nga këta është mjeku kardi- spitalin ku do të kurohej, hotelin ku do të qëndron- olog Dr. Themistokli Sinjari, i cili prej shumë vitesh te, kush do ta shoqëronte, kush do ta përkthente të u shërben pacientëve me përkushtim. Fjalëmbël sëmurin gjatë vizitës etj. dhe i kudogjendur. Kështu e përcaktojnë pacientët Mjekët që kanë shërbyer në Klinikën Shënde- sjelljen e mjekut Sinjari, i cili përveç faktit që pothu- tësore “Shën Lluka” kanë qenë: Dr. Naum Theod- ajse çdo ditë punon me orare të zgjatura, derisa të hosi, Dr. Violeta Dhimitri, Dr. Keti Moçka, Dr. Ylli mbarojë vizitën me klientin e fundit, në çdo kohë Xhagjika, Dr. Harilla Jorgji, Dr. Violeta Ngjela, Dr. ju përgjigjet atyre në telefon, duke i këshilluar për Themistokli Sinjari etj. Në Klinikën Shëndetësore shqetësimet kardiake që kanë. Përpos faktit që është “Shën Lluka” pacientëve u jepej ndihma e parë kardiolog me reputacion të mirë Dr. Sinjari, duke shëndetësore. Gjithashtu, pas vizitës merrnin falas vazhduar traditën familjare është ndjekës sistematik edhe barnat. Murgesha Domeniqi, si njeri me vizion i shërbesave kishtare. Ai është i biri i Dhimitër Sin- që ishte me interesimin e vazhdueshëm të Kryepesh- jarit, i cili gjatë gjithë jetës së tij ka qenë i zgjedhur kopit Anastas dërgoi për specializim nëpër spitalet në epitropinë e kishës. Dhimitrër Sinjari ka pasur e Athinës: Dr. Themistokli Sinjarin, Dr. Violeta miqësi të ngushtë me Kryepeshkopin Kristofor Kisi. Dhimitrin, Dr. Ermal Takon, Dr. Keti Moçkën, Dr. Gjithashtu ai bënte pjesë në grupet e të krishterëve Violeta Ngjelën etj. Me largimin e motrës Domeniqi, të fshehtë, të cilët gjatë viteve dikaturës ateiste, vazh- administrimin e klinikës e mori motra Athanasia donin të kryenin shërbesat fetare. Dhimitër Sinjari Puliu, e cila kishte përvojë në këtë punë, sepse ka shoqërohej me Dhimitër Bedulin, Petraq Ramën, punuar për një kohë të gjatë në Spitalin e “Shën Stavri Bojaxhiun, Koço Fështin e të tjerë besimtarë Savës” në Athinë. të devotshëm të Kishës Ortodokse. Me ardhjen e Kryepeshkopi Anastas e dërgoi Dr. Themistokli Eksarkut Anastas në Shqipëri, ka qenë nga të parët Sinjarin për t’u specializuar për kardiologji në Spit- që i ka uruar mirëseardhjen dhe e ka mbështetur në alin “Evangjelizmo” të Athinës, një nga spitalet më ditë të vështira. Veprën e Dhimitër Sinjarit e vazh- të mirë. Gjatë asaj kohe unë studioja në Universitetin don i biri, Themistokliu, i cili ka qenë i zgjedhur Kombëtar “Kapodistria” të Athinës dhe çdo të shtunë disa herë anëtar i Këshillit Kishtar Kleriko-Laik të e të dielë shkoja për të ndjekur shërbesat kishtare Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë. në manastirin e “Joan Pararendësit” në Kareas, në Me Dr. Themistokli Sinjarin jam njohur në vitin periferi të Athinës. Në manastir takoja Dr. Themis- 1992. Në atë kohë ai sapo kishte përfunduar spe- gëzua pa masë. Madje Dr. Tokli nëpërmjet papa gjendej në rrugën “Gjon Buzuku” në Tiranë. Në tokli Sinjarin, i cili vinte të ndiqte shërbesat kishtare cializimin për kardiologji dhe ishte te depot e rezer- Spiridhonit i dërgoi përshëndetje edhe Kryepesh- ceremoninë e inagurimit përveç personelit mjekë- që zhvilloheshin në manastir bashkë me familjen e vave të shtetit në Lundër për të tërhequr disa libra kopit Anastas, i cili ato ditë të nxehta korriku sapo sor merrnin pjesë shumë besimtarë ndërmjet tyre tij. Në manastirin e “Joan Pararendësit” në Kareas të profesionit që i duheshin. Unë atëherë sapo kisha ishte fronëzuar. Që prej asaj kohe Dr. Themistokli edhe autori i këtij shkrimi. Kjo klinikë u financua mblidheshin miqtë e Kryepeshkopit Anastas, Aer- përfunduar Seminarin dhe ndihmoja papa Spiridhon Sinjari do të ishte një nga bashkëpunëtorët e afërt të nga ICCO, që është një organizatë ndërkishtare për opagiti Evangjelos Krustalaqi, Dr. Jorgos Papazahos, Simantirin në shpërndarjen e medikamenteve nëpër Kryepeshkopit Anastas në ringritjen nga gërmadhat bashkëpunimin dhe kooperim. Drejtoi i Klinikës Av. Theothoros Llafazanos, Kostas Vllahojanis etj, të spitale dhe në institucionet bamirëse pa dallim feje. të institucioneve shëndetësore të Kishës Ortodokse Shëndetësore “Shën Lluka” ka qenë Dr. Naum cilët ndihmonin në furnizimin me medikamente dhe Dr. Tokli me shprestarinë që e karakterizon, sapo Autoqefale të Shqipërisë. Theodhosi, ndërsa administratore ishte motra Do- aparatura mjekësore në ringritjen e institucioneve pa një klerik ortodoks erdhi ta përshëndeste. Papa Nga klinika “Shën Lluka” në Qendrën Diagnos- meniqi, misionare e ardhur nga manastiri i “Shën shëndetësore të Kishës Orthodhokse Autoqefale të Spiridhoni në fillim e priti si një besimtar të thjeshtë, tikuese “Ungjillëzimi” Joanit” të Kareas. Shqipërisë. Një punë me përkushtim ka bërë Jorgos Korkoçilos, i cili mblidhte barnat dhe ndihmat nga që vjen të përshëndesi një klerik, por kur biseda Më 16 nëntor 1994 Kryepiskopi Anastas ina- Murgesha Domeniqi arriti që ta mësojë shumë klinikat e shkollat. Këto grumbulloheshin në manasti- vijoi dhe mësoi se ishte i biri i Dhimitër Sinjarit u guroi Klinikën Shëndetësore “Shën Lluka”, e cila shpejt gjuhën shqipe, në këtë mënyrë u shërbente rin e “Joan Pararendësit” në Kareas dhe prej andej dërgoheshin në Shqipëri me kamionët që dispononte firma “Përparimi” e Mihal Delijorgjit. Sigurisht një nga njerëzit më të përkushtuar në mbledhjen dhe shpërndarjen e ndihmave humanitare ka qenë papa (vijon nga faqja 20) tek bërthama e mitit, me teknologjinë e tij ideore dhe arë të së nesërmes, partizanë të ndryshimit, etj. etj. Spiridhon Simantiri, i cili megjithë moshën e thyer që Ende nuk ka një shpjegim bindës se përse artistike, Esikili lartësoi në skenën e amfiteatrit fig- Pothuajse të gjithë, me ndonjë përjashtim, për hir të kishte punonte me përkushtim. shoqëria antike greke, por edhe popujt e tjerë të Mes- urën imponuese dhe heroike të Prometeut. përjashtimit, nuk u dërguan të lidhur me vargonj të Kryepeshkopi Anastas si njeri me vizion të gjerë dheut, ku nderohej Zeusi (përfshirë artistët, politika- Pothuajse të gjithë krijuesit antikë grekë i janë hekurt tek malet e Kaukazit apo tek Bjeshkët e Na- vendosi të krijonte Qendrën Diagnostikuese “Ungjil- nët, priftërinjë, etj.) I suportonin disa nga elementët drejtuar miteve, duke i përpunuar ato artistikisht muna dhe as duruan sqepin e pamëshirshëm të shqi- lëzimi”, me parametra shërbimi nga më të përparu- më të vjetër, si kanibalizmi, martesat brenda familjes, për të përçuar mesazhet që dëshironin të jepnin. ponjës së egër t’u hante mëlçinë e butë. arit e kohës. Guri i themeleve për fillimin e punimeve kur ato nuk zbatoheshin më, madje dënoheshin. Kjo ndodhte, pasi realiteti me problematikën e tij Ata, ndoshta pa lexuar as një rresht nga tragjeditë u vu në gusht të vitit 1997 nga Kryeepiskopi Anas- Dihet se, Prometeu ze një vend qendror në ko- prozaike, konsiderohej i padenjë për skenat e am- e Eskilit, e zbatuan mjeshtërisht mesazhin e Prom- tas, ndërsa Qendra Diagnostikuese “Ungjillëzimi” rpusin e mitologjisë së grekëve të lashtë. Nuk kemi fiteatrove madhështore. Mitet dhe historia mitike eteut për t’u bërë me ata që marrin pushtetin, për u përurua në nëntor 1999 gjatë vizitës së Tërësh- për qëllim që të ndalemi gjerësisht në pasurinë e me- shërbente si lëndë e parë për artin e kohës. Eskili, t’u shërbyer me përkushtim atyre, derisa të marrin enjtërisë së Tij, Patrikut Ekumenik Bartolomeu I. sazheve, që sjell miti i Prometeut, por ai, nuk duket nga mozaiku kuptimor i mitit të Prometeut, zgjodhi një sinjal të ri të fshehtë. Duke përvetësuar këtë mor- Qendra Diagnostikuese “Ungjillëzimi” u shërben të se synonte krijimin e imazhit të tij, si një kryengritës pjesën heroike, ku ai evidentohet si një rebel kokëkri- al dhe filozofi, ata mbeten kurdoherë në “Olimp”, gjithë njerëzve pa dallim besimi. Gjithkush që par- rebel kundër sundimit tiranik të Zeusit. Po të ndjekim sur, që u rrëmbeu zjarrin perëndive të Olimpit dhe megjithëse zotat u ndërruan vazhdimisht. Ata pa- linjën kryesore të zhvillimit të aksionit të mitit, del iu dha njerëzve. (Dihet se tragjedia e Eskilit ka patur surohen, bëhen personalitete të famshëm publikë, raqitet për vizitë gjen një shërbim të kualifikuar. Kjo se Prometeu tradhëtonte “zotat” e tij, kur e para- edhe dy pjesë të tjera, të cilat thuhet se kanë hum- bllokojnë ekranet e TV, ngjiren në parlament e në qendër përbëhet nga në 24 specialitete dhe labora- shikonte se pushteti do të ndërrohej dhe nga këto bur, ndërsa ka mbetur vetëm pjesa e rebelimit të tij mitingje, por “ rrallë, sa rrallë” kujtohen për zotërin- torë bashkohorë, ku punojnë mjekët më të njohur të aleanca të reja, ai gjithëmonë dilte i fituar. Kështu, kundër Zeusit dhe jo pjesët e tjera). jtë e dikurshëm. vendit. Disa nga repartet e qendrës janë: kabineti i kur Prometeu mori mesazhin se e ardhmja nuk do I parë në logjikën e zhvillimeve historike botërore “Prometejtë” modernë qëndrojnë në oborrin e Ekografisë, ai i Fizoterapisë, Grafisë, Kardiologjisë, t’i përkiste më Titanëve, ai ndihmoi Zeusin. Dhe kur dhe të vendin tonë, Prometeu ishte prototip i njer- perëndive të Olimpit, dmth në vilat e tyre luksoze në Kirurgjisë, Neurologjisë, Pediatrisë, Laboratori pushteti i Zeusit po kalonte tek njerëzit, ai e braktisi iut (po të doni edhe i një force të caktuar politike, kryeqytet, buzë detit apo pranë maleve, ku mbajnë Kimik-Biologjik, Laboratoti Dentar etj. Me kalimin sunduesin e Olimpit. shoqërore, etj.), i cili parashikonte se kush do ta lidhje me parathënësit e fatit, që në kohët moderne, e viteve, duke parë kërkesat e pacientëve repartet Shihet qartë se, në këtë “Opozicion të pandërpre- merrte pushtetin dhe të kalonte në anën e fituesit. quhen analistë apo prognozistë. Çfarë thonë ata dhe janë shtuar. Në këtë kohë Kryepeshkopi Anastas si rë” të Prometeut ndaj Zotave nuk kishte motive të një Dhe në funksion të kësaj skeme, ai ndërtonte strat- kompanitë e sondazheve, kush do ta marrë pushtetin, administratore të Qendrës Diagnostikuese “Ungjil- heroi klasik, i cili është gati të sakrifikojë dhe të durojë egjinë e tij për t’u lidhur dhe shërbyer atyre forcave cila forcë politike, cili politikan, pas “këtyre”, “këtij” lëzimi” caktoi motrën Athanasia, misionare e ardhur të gjitha torturat për të ndihmuar të tjerët, pa asnjë të reja, të cilat në rrjedhën e pandalshme të ndryshi- ose “atij””. Dhe sapo të marrin sinjalin e pritur, ata nga Spitali “Shën Sava” i Athinës, ndërsa drejtues të interes. Sigurisht, me pozicionin e tij, ai ndihmonte meve historike, do të ishin fitimtare dhe do të mer- denoncojnë me vendosmëri padrejtësitë, tiraninë dhe personeli mjekësor caktoi Dr. Themistokli Sinjarin, i ato forca, të cilave u takonte e ardhmja dhe kjo nuk rnin pushtetin. Kush kalon në anën e fituesit siguron korrupsionin (i panjohur në oborrin e Zeusit) e “ishëve” cili me punën e tij në shërbim të njerëzve në nevojë mund të mohohet. Por nga ana tjetër, në ndihmën ndaj statusin e fituesit, kurse kush mbetet me të humburit, të pushtetit, pse një sundimtar ri po përgatitet të vijë e ka justifikuar plotësisht besimin e Kryepeshkopit. zotave të rinj, duken qartë edhe motivet e përfitimit do të pësojë pasojat e pamëshirëshme të këtij statusi në Olimp, në Bjeshkët apo në Shqipërinë e Namun. Me largimin e motrës Athanasia, Kryepeshkopi An- personal, që duket më i fortë se motivet e tjera. Në ( ”Mjerë të mundurit”). Mesazhi i Prometeut është Prometeu ka mijra vjet që endet nëpër këtë botë astas caktoi si administrator të Qendrës Diagnosti- rastin e parë, kur pushtetin e mori Zeusi, ai shpëtoi nga gjithëmonë aktual. Çdo shtet, komb, shoqëri, forcë të ëmbël dhe të bukur si mashtrimi, duke mbajtur kuese “Ungjillëzimi”, psikologun Vasil Kristo. Motra ndëshkimi fatal, që pësuan vëllezërit e tij titanë, kurse politike, madje dhe çdo njeri, duhet të bashkohet me një maskë të rremë heroike, të përgatitur me mun- Athanasia Puliu punoi me dinamizëm, entuziazëm, në rastin e dytë, ai jo vetëm që u ripajtua me Zeusin, atë/ata që u takon e ardhmja, nëqoftëse nuk do që të dim nga Efesti i çalë, në kovaçanën tërë tym, atje duke fituar vlerësimin dhe respektin e të gjithë atyre por investoi tek një racë e re pushtetarësh, që do të humbasë. Historia botërore dhe e Shqipërisë është e në shpellat e errëta të Olimpit. Thonë se ai kishte që e njohën. Në vjeshtën e vitit 2019 ajo u rikthye sundonin tokën dhe këta ishin njerëzit. mbushur me shembuj në funksion të kësaj ideje. dhuntinë shumë të rrallë apo ndoshta që nuk ekziston në Athinë, por nuk e shkëputi komunikimin dhe Është fakt se gjenerata njerëzore ia ka shpër- Sa oborrtarë të pushtetit të dikurshëm apo të fare, që të shikonte dhe të “parathoshte” të ardhmen. bashkëpunimin me përgjegjësit e Qendrës Diagnos- blyer Prometeut ndihmën që i dha në luftën kundër pushteteve të sotshëm, me çfarë lehtësie braktisën Por raca njerëzore, që ka privilegjin e sundimit mbi tikuese “Ungjillëzimi”, me psikologun Vasil Kristo Zeusit, me memorizimin e tij, si një ikonë heroike. zotat e vjetër dhe u vunë me gatishmëri, në mënyrë një objekt hyjnor, të ardhur nga hapësirat e kozmosit, dhe me Dr. Themistokli Sinjarin, me të cilin kishte Por modelimi i imazhit prej luftëtarit të pamposhtur permanente, në shërbim të zotave të rinj. Ata nuk është e verbër dhe nuk shikon se ku po shkon. Ajo, edhe lidhje shpirtërore si kumbare. Në njëzet vitet e të Prometeut kundër tiranisë dhe avokatit sublim të u treguan të pabesë, tradhëtarë, mosmirënjohës, siç thoshte Ajnshtajni, është e dënuar të shikojë dhe funksionimit të saj, Qendra Diagnostike “Ungjillëzi- racës njerëzore nuk u bë vetevetiu, por nga Eskili,-i bukëshkalë, shpinëkthyer, besëprerë, etj. Përkun- të kuptojë vetëm të kaluarën. mi” e Tiranës u ka shërbyer 2,5 milionë pacientëve, pari tragjedian i nivelit botëror. Duke u mbështetur drazi, ata ishin elastikë, reformatorë, fluidë, vizion- Fola dhe shpëtova shpirtin tim! pa asnjë dallim.

pagina 23 Anno 18 n.2 Maggio 2020 Religione Një dokument që shërbente si kod etik rreth sjelljes së mësuesve në Kosovë gjatë viteve 1941-1944 Nga XHEMË ELSHANI Gjuha e përdorur në shkrimin e dokumentit është në dialektin Gegnishte, gjuhë e cila përdorej kryesisht ushtimi i Kosovës nga Gjermania Naziste në shkresat e administrates së kohës. Ky dokument solli ndryshime në gjendjen politike por që ministri ua kishte dërguar institucioneve arsimore Pedhe kulturore arsimore për popullin shq- në Kosovë dhe në një pjesë të Maqedonisë ishte një iptar. Pjesa më e madhe e territorit të Kosovës iu porosi që do të shërbente si një kod etik rreth pu- bashkua Shqipërisë të pushtuar nga Italia që më nës dhe sjelljes së mësuesve në raport me nxënësit 1939, të cilët për të fituar simpatinë politike të në shkollë por edhe me qytetarët jashtë ambienteve popullit shqiptar, sidomos në Kosovë, lejoj hapjen shkollore. Ky dokument kërkonet nga mësuesit që të e shkollave në gjuhën shqipe dhe përdorimin e qëndronin larg politikës, që nënkupton se kërkohej gjuhës shqipe në administrate si dhe kishte propa- nga mësuesit të përqendroheshin vetëm në misio- ganduar jetësimin e një të drejte historike, të mo- nin më fisnik, edukimin dhe mësimin e fëmijëve në huar nga fuqitë e tjera, atë të bashkimit kombëtar gjuhën shqipe, e cila deri në këtë kohë kishte qenë e me Shqipërinë. ndaluar me ligj hapja e shkollave shqipe në Kosovë Qeveria shqiptare, sidomos Ministria e Arsimit në ish mbretërinë e Jugosllavisë. Pastaj kjo rregul- në krye me ministrin Ernest Koliqi ndërmorën lore i obligonte mësuesit që edhe jashtë ambienteve masa të shpejta për të përgatitur dhe filluar për të shkollës të ishin të kujdesshëm në sjelljet e tyre me herë të parë mësimin në gjuhën shqipe me plan- qëllim të fitimit të simpatisë së popullit, si dhe të jen program unik në mënyrë legale edhe në “Tokat e shembull për të mirë me sjelljen e tyre. Gjithashtu Lirueme”, ku edhe vet ministri Koliqi do të shpre- dokumentin merrej edhe me raportet nxënës-mësues hej: “…Shkolla Shqiptare po nis me veprue edhe sepse kërkonte që mësuesit të kenë sjellje të mira dhe në viset e lirueme.” Shumë mësues me origjinë ta afërta me nxënës, pra kërkonte që mësuesi të lu- nga Kosova të cilët kishin ikur në Shqipëri, por nate rolin e prindit të dytë për nxënësit, sidomos të edhe nga Shqipëria u dërguan nga ministri Koliqi jenë të duruar me fëmijët fillestar. Pra dokumenti në në Kosovë, për të punuar dhe kontribuar në zhvil- fjalë është mjaftë i rëndësishëm sepse po tregon se limin e arsimit në gjuhën shqipe në Kosovë. Për përveq hapjes së shkollave në gjuhën shqipe, zhvil- kontributin e tyre në arsim dhe për lëndët mësi- e shënoj të plotë tekstin që përmbanë dokumenti minritare (minoritare XH. E) limit të arsimit, organizimit të kurseve për të luftuar more që jan zhvilluar në shkollat në Kosovë gjatë dhe pastaj do tentoj të jap komente shtesë rreth 2. Mos me u-përzi në çashtje lokale apo admin- analfabetizmin dhe për t’iu mësuar shkrim-leximin viteve 1941-1944 do flasim një herë tjetër, këtë përmbajtjes së dokumentit: istratash të tjera. e gjuhës shqipe të sa më shumë shqiptarëve në to- herë vëmendje do t’i kushtoj një dokumenti të gje- 3. Me u-pru (sjellë XH. E.) mirë me popull e kat e lirueme, rëndësi iu kushtua edhe sjelljes dhe tur në Arkivin Shtetëror të Republikës së Kosovës Porosi për personelin mësimuer me ja fitum zemrën këtij me punën t’uej të paraqitjes sa më profesionale të mësuesve dhe duke Zbatueme me mend e me themel si mbrenda e që titullohet: të viseve të lirueme iu ofruar atye këtë kod etik që të ju shërbente si një ashtu edhe jashta shkollës. udhërrëfyes për sjellje dhe paraqitje sa më dinjitoze Porosi për personelin mësimuer 4. Me i trajtuem naxansit e nxanset me das- në vendin e tyre të punës. të viseve të lirueme Drejtoris së Shkollavet të Mesme huni atnore dhe në mënyrën ma të përsosun të Kopja e dokumentit gjendet në Arkivin Drejtoris së Shkollavet të Mesme dhe Inspektorivet t’Arsimit Filluer Njij edukatori tue i ndihmuem me durim që Shtetëror të Kosovës dhe Inspektorivet t’Arsimit Filluer të kapërxejnë vështirsitë e fillesës e veçanisht në Fondi: Inspektoriati i Arsimit në Prefekturën e Prizren mësimet e para. Prizrenit: Qarkore, komisione shkollore, vendime, Prizren Nr. 386 Rezervat 03. XI. 1941. 5. Me jetën t’uej private të rregullt e të nder- raporte, njoftime etj. shme të jeni shembulla ma e përsosun e vetivet Të dhëna të tjera të dokumentit janë: Nr. 386 Me fillimin e vitit shkolluer e t’administratës REFERENCA SHTESË TË PËRDORURA: Rezervat dhe mban datën 03. XI. 1941. Ky doku- shkollore për herë të parë në viset e lirueme të burrnore të shqiptarit të kulturuem. - Akademia e Shkencave “Kosova në Vështrim Enciklopedik” Kam bindje të plotë se me vullnet të pathyeshëm Tiranë, 1999. ment kishte shërbyer si rregullore e punës apo thë- Kosovës e të Dibrës e shof me vend të jap këto - Dr. Ali Hadri “Lëvizja Nacional Çlirimtare në Kosovë 1941- në më sakt si një Kod Etik për punën e mësuesve porosi, të cilat jam i bindur se i çmoni e se do t’i do t’ia delni në krye të punës që ju kam besuem. 1945” Prishtinë, 1971. - Hajrullah Koliqi ”Shkollat dhe Arsimi Shqip në Kosovë (1941- të kohës dhe pëmbante në vete pesë pika. Duke merrni ma për zemer: Ministri 2004)” Prishtinë, 2005. qenë se dokumenti është i shkurtër, fillimisht po 1. Mos me u-përzi në çashtje politike, fetare e - Dr. Muhamet Shatri “Kosova në Luftën e Dytë Botërore 1941- Ernest Koliqi 1945” Tiranë, 1997. Tri vëllime poetike “Sytë kah atdheu”, “U ktheva atdhe” dhe “Për ty Kosovë” Nga ILMI TAHIRI ZHITI - Podujevë Kosovë pasuri vlerë dije dhe lumturonte të tërin sikur isha njeriu më i lumtur në art për lexuesit, për botë në at çast magjik poetik të dritës dhe arritjes jë ditë e madhe drite dhe bekimi dhe një bibliotekat shkollore së ëndrrës sime të gjatë, që më në fund u realizua diell i madh gëzimi dhe suksesi për mua si si edhe për bibliotekat në këtë buzëmbrëmje magjike, ku të tëra krijimet Npoet, për të gjithë sponsorët lexuesit dhe tuaja shtëpiake. Tri e botuara ia dhurova atdheut dhe kombit tim të letërsinë tonë kombëtare. Një lajm i madh për të librat janë tërhequr dashur. gjithë lexuesit e mi në atdhe, mërgim e kudo në pjesërisht nga shtë- Sikur i përqafova të gjithë me lotët e gëzimit botë. Në ditën sonte po ju sjell lajmin për suk- pia botuese dhe pjesa me aq dashuri dhe i falënderova me shpirtin e një sesin tim më të madh letrar dhe poetik, të cilin tjetër pritet në dy tri poeti të përvuajtur të përndjekur dhe të perseku- e ndaj me të gjithë ju pas gjashtëmbëdhjetë an- ditët në vazhdim që tuar të një ish mësimdhënësi. Gjithashtu, të gjithë tologjive poetike me grup autorësh në antologji të të tërhiqen tërësisht sponsorët e mi që mundësuan në botimin e këtyre përbashkëta poetike të ndryshme në Tiranë dhe nga për shkak të pan- tri vëllimeve poetike, i bekova, i urova me lutjet e Prishtinë. E ndaj me ju gëzimin dhe suksesin më demisë së virusit Co- mia tek Zoti në këtë prag iftari agjerimi të muajit të madh në fushën e krijimtarisë sime letrare si të jemi të lire, që të jetojmë dhe veprojmë si komb vit-19 dhe zbatimit të Ramazan për kontributin e tyre të shenjtë në dritën poet. Më datën 11 mars të muajit të kaluar janë edhe si shtet. Lavdi të gjithë bijve dhe bijave të rënë masave nga institucionet tona shëndetësore gjer në e botimit të këtyre tri librave të mia poetike. Ndër- botuar tri librat e mia poetike “Sytë kah atdheu”, për lirinë e atdheut. rikthimin e plotë të normalitetit jetësor. sa unë e falënderoj Zotin, që më bekoi në këtë “U ktheva atdhe” dhe “Për ty Kosovë”. Tirazhi i Ky projekt i botimit të këtyre tri vëllimeve po- Sot ka qenë gëzimi më kulmor në jetën time muaj të shenjtë të ramazanit. Unë në momentin tyre është me nga 500 kopje për secilin vëllim, etike letrare ka kushtuar 2500 euro ndërsa punët letrare poetike dhe artistike kur i morra në dorë tri më të përshtatshëm do ti njoftoj lexuesit dhe spon- pra bëhen 1500 libra të botuara në Shtypshkro- tjera lidhur me to kanë kushtuar rreth 500 euro vëllimet e mia poetike, tri libra të shkruara nga unë sorët të gjithë artdashësit e librit për të rejat tjera njën dhe shtëpinë botuese “Shkrola” Bardhosh- mjete financiare vetjake nga unë autori Ilmi Tahiri dhe të botuara njëkohësisht. Sot, jo vetëm unë por rreth promovimit të tyre dhe vendit ku mund të Prishtinë me menaxher z. Naim Dushi. Botimi i në kohë të ndryshme prej shumë vitesh. Pra tërë edhe familja ime dhe fëmijët e mi, sikurse djali im gjenden në pikat shitëse në librari dhe kudo tjetër. këtyre tri librave u realizua falë mbështetjes fi- ky projekt i plotë ka kushtuar 3000 euro. Fale- Tili im i vogël nxënës i klasës së shtatë në shkollë Urime miq, urime gjithë ju artdashës dhe lexues nanciare, respektivisht të sponzorimit të shumë minderit Zotit që më dhuroi këto mundësi që tu fillore i morri me aq dashuri i puthi i përqafoj i të dashur për përkrahjen, vlerësimin, mbështetjen miqve artdashës të librit jashtë dhe brenda atd- kushtoj tri vëllime poetike atdheut dhe bijve e bi- shtrëngoj e me gjithë shpirt i bekoi, këto tri vel- dhe lexueshmërinë tuaj. heut, prandaj gjej rastin ti falënderoj përzemër- jave heroina. Faleminderit prindërve të mi që më lime politike. Me shpirtin e një engjëlli, të një ar- Së shpejti do të dalim edhe me libra të tjerë, sisht për mbështetjen e dhënë për botimin e fryzmëzuan në dije e atdhedashuri. Faleminderit tisti të vogël më përgëzoi urime o babai im poet. por e paçim mbështetjen financiare të institucione- këtyre tri librave poetikë për atdheun dhe vlerat vendlindjes sime Zhiti, që është djep frymëzimi Urime me gjithë shpirt. Kjo është lumturia që unë ve tona shtetërore dhe jo sikur këto libra, që nuk tona kombëtare. Kontributi dhe emri i tyre do të dhe krenarie, që nga trungu i saj i lashtë. Një po e ndjej, e shoh edhe e shijoj në këto momente. u mbështetën nga plotë shtatë vite nga këto insti- jenë përherë në brendinë e librave. Lexuesit e falënderim të veçantë i kushtoj bashkëpunimit me Krenar më bëre mbi vuajtje edhe në mjerime më tucione, por edhe u penguan që mos të dalin, që shumtë sa herë do të shfletojnë librat do të shpre- redaktorin e tri vëllimeve poetike publicistin Albert parë që të të jetoja, urime baba poet. Pena jote të vlerat e mia si poet mundohen ti heshtin, por dielli hin edhe ata falënderime dhe mirënjohje për ata Zholi, që bëri një punë të madhe dhe dha vulën e dritërojë përherë për atdheun dhe kombin tonë sado vranësira që të ketë asgjë nuk mund ta ndal që iu dhanë mundësinë financiare që ti kenë tri botimit daljes së tyre në dritë. Në bashkëpunim me dhe të mos shterrojë kurrë. Këtë natë buzëmbrem- ndriçimin e rrezeve të tij të arta. Ju faleminderit vëllimet poetike në bibliotekat e tyre shtëpiake dy recensentët Agim Desku dhe Imer Topanica, je të 7 majit unë nuk do ta harroj kurrë. Edhe gjithë ju miq të librit kudo ndodheni. Paçim së apo shkollore, duke marrë frymëzime të thella më pas lektoren e tri librave, bashkëshorten time hëna e buzëmbrëmjes filloi më e lumtur sot të na bashku dritë gëzime suksese në botën e artit, dijes, nga kjo krijimtari e begatë letrare e imja si poet. profesoreshë Emrije Tahiri, dizajnerën Zamira ndriçojë. E ndjeva thellë magjinë dhe urimin e saj dritës, dashurisë, atdhedashurisë, letërsisë dhe Përmbajtja e librave krijon atdhedashuri tek çdo Mira Korance dhe Endrit Aliu u realizua ky pro- sikur edhe ajo me dritë dhe buzëqeshje e qiellit kulturës sonë kombëtare. Me respekt dhe mirën- lexues dhe lexuese e pasionuar me këto tematika jekt i madh letrar i botimit të tri librave poetikë, që hareplotë më përgëzoi, por thellë në shpirt ndjej se johje për të gjithë ju sponsorizues artdashës dhe letrare poetike për bijtë më të ndritur të atdheut janë pasuri e madhe letrare jo vetëm për letërsinë të gjithë lexuesit e ndjejnë këtë gëzim të pa përsh- lexues të artit tim poetik nga unë miku i juaj, ish që dhuruan jetën, që ne sot si popull edhe atdhe tonë kombëtare shqiptare, por edhe më gjerë. Janë kruar dhe të shumëpritur prej vitesh. Shpirti më mësimdhënësi dhe poeti autori i tri librave poetikë. Reclama Anno 18 n.2 Maggio 2020 pagina 24

Romë