OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

Autor: mgr Dorota Sowa

Łódź, lipiec 2011 r.

GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

SPIS ZAWARTOŚCI:

• Cz ęść tekstowa  Opis

• Cz ęść graficzna  rys. nr 1 – Warunki gruntowe, glebowe i budowlane 1:10 000

 rys. nr 2 – Uwarunkowania przyrodnicze 1:10 000

 rys. nr 3 – Uwarunkowania sozologiczne 1:10 000

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 2 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

SPIS TREŚCI:

1. PRZEDMIOT, CEL I ZAKRES OPRACOWANIA ...... 5 2. ROZPOZNANIE I CHARAKTERYSTYKA STANU ORAZ FUNKCJONOWANIA ŚRODOWISKA ...... 10 2.1. Poszczególne elementy przyrodnicze i ich wzajemne powiązania ...... 10 2.1.1. Położenie administracyjne ...... 10 2.1.2. Rzeźba terenu ...... 11 2.1.3. Budowa geologiczna i grunty ...... 15 2.1.4. Surowce mineralne ...... 19 2.1.5. Warunki hydrograficzne i hydrogeologiczne ...... 20 2.1.5.1. Wody powierzchniowe ...... 20 2.1.5.2. Melioracje ...... 23 2.1.5.3. Zagrożenie powodziowe ...... 24 2.1.5.4. Wody podziemne...... 25 2.1.5.5. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP) ...... 29 2.1.6. Warunki klimatyczne ...... 31 2.1.7. Warunki glebowe ...... 34 2.1.8. Szata roślinna ...... 37 2.1.9. Świat zwierząt ...... 44 2.2. Dotychczasowe zmiany w środowisku ...... 45 2.3. Struktura przyrodnicza obszaru ...... 47 2.4. Powiązania przyrodnicze z otoczeniem ...... 48 2.5. Prawnie chronione zasoby przyrodnicze i walory krajobrazowe ...... 50 I. Użytek ekologiczny ...... 50 II. Pomniki przyrody...... 51 III. Założenia parkowodworskie ...... 53 2.6. Jakość środowiska i źródła jego zagrożeń ...... 55 2.6.1. Powietrze atmosferyczne ...... 55 2.6.2. Wody ...... 57 2.6.2.1. Wody powierzchniowe ...... 57 2.6.2.2. Wody podziemne...... 60 2.6.2.3. Powierzchnia ziemi i gleby ...... 61 2.6.2.4. Odpady ...... 62 2.6.2.5. Hałas ...... 64

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 3 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

A. Hałas drogowy ...... 64 B. Hałas kolejowy ...... 65 C. Hałas przemysłowy ...... 65 2.6.2.6. Promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące ...... 65 2.6.2.7. Potencjalne obiekty uciążliwe ...... 66 2.6.2.8. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska ...... 67 3. DIAGNOZA STANU I FUNKCJONOWANIA ŚRODOWISKA ...... 68 3.1. Ocena odporności środowiska na degradację oraz zdolność do regeneracji ...... 68 3.2. Ocena stanu ochrony i użytkowania zasobów przyrodniczych i walorów krajobrazowych ...... 69 3.3. Ocena zgodności dotychczasowego zagospodarowania z uwarunkowaniami przyrodniczymi ...... 72 3.4. Ocena zmian zachodzących w środowisku ...... 73 3.5. Ocena stanu środowiska, jego zagrożeń i możliwości ograniczenia .... 74 4. PROGNOZA DALSZYCH ZMIAN W ŚRODOWISKU ...... 75 5. PRZYRODNICZE PREDYSPOZYCJE DO KSZTAŁTOWANIA STRUKTURY FUNKCJONALNOPRZESTRZENNEJ ...... 76 6. OCENA PRZYDATNOŚCI ŚRODOWISKA – OGRANICZENIA DLA RÓZNYCH FORM ZAGOSPODAROWANIA ...... 78 7. UWARUNKOWANIA EKOFIZJOGRAFICZNE WNIOSKI ...... 79 7.1. Określenie przydatności obszaru opracowania dla potrzeb budownictwa ...... 79 7.2. Określenie przydatności poszczególnych terenów dla rozwoju funkcji użytkowych ...... 82 7.3. Wskazanie terenów, których użytkowanie i zagospodarowanie winno być podporządkowane potrzebom prawidłowego funkcjonowania środowiska i zachowania różnorodności biologicznej ...... 84 7.4. Określenie ograniczeń wynikających z konieczności ochrony zasobów środowiska i występowania uciążliwości oraz zagrożeń ...... 85 7.5. Wytyczne do studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego ...... 86

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 4 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

1. PRZEDMIOT, CEL I ZAKRES OPRACOWANIA

Przedmiot opracowania i podstawa prawna

Obszar obj ęty opracowaniem obejmuje gmin ę Głowno w granicach administracyjnych. Przedmiotem bada ń niniejszego opracowania ekofizjograficznego jest środowisko przyrodnicze – abiotyczne i biotyczne gminy wiejskiej Głowno oraz wszystkie jego elementy we wzajemnych powi ązaniach, jakie pomi ędzy nimi zachodz ą.

Podstaw ę prawn ą sporz ądzenia opracowania ekofizjograficznego stanowi ą: - Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008, Nr 25, poz. 150), - Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. 2001, Nr 100, poz. 1085 z pó źn. zm.), - Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie opracowa ń ekofizjograficznych (Dz. U. Nr 155, poz. 1298).

Cel opracowania

Opracowanie ekofizjograficzne, zgodnie z art. 72 ust. 5 ustawy „Prawo ochrony środowiska” (Dz. U. z 2008, Nr 25, poz. 150) zawiera charakterystyk ę poszczególnych elementów przyrodniczych na obszarze obj ętym opracowaniem i ich wzajemne powi ązania. Z opracowania ekofizjograficznego winna wynika ć potrzeba okre ślenia w ustaleniach planów zagospodarowania przestrzennego działa ń, które zapewni ą warunki utrzymania równowagi przyrodniczej i racjonalnej gospodarki zasobami środowiska. Opracowanie dokumentacji ekofizjograficznej na potrzeby planów zagospodarowania przestrzennego ma na celu stworzenie podstaw do: - prawidłowego kształtowania środowiska, w tym do wła ściwego zaprojektowania struktury przestrzennej gminy i systemu terenów otwartych, - wyboru rodzaju u żytkowania i form zagospodarowania obszaru w dostosowaniu do warunków przyrodniczych, - minimalizacji kolizji pomi ędzy u żytkowaniem terenu a środowiskiem przyrodniczym, - zapewnienia odpowiedniej jako ści środowiska mieszkaniowego z punktu widzenia higienicznych, wypoczynkowych i estetycznych potrzeb mieszka ńców gminy oraz funkcjonowania przyrody żywej.

Zakres opracowania Opracowanie ekofizjograficzne obejmuje swym zakresem badania oraz kompleksow ą ocen ę środowiska przyrodniczego dla potrzeb planowania przestrzennego. Dostarcza

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 5 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE podstaw do racjonalnej gospodarki zasobami przyrody oraz prawidłowego kształtowania środowiska w celu zapewnienia na obj ętym opracowaniem obszarze oraz w jego otoczeniu odpowiednich warunków dla funkcjonowania ekosystemów, życia ludzi i działalno ści gospodarczej człowieka.

Materiały źródłowe i literatura:

• Opracowania planistyczne:  Aktualizacja Plan zagospodarowania przestrzennego Województwa Łódzkiego zatwierdzona Uchwał ą Nr LX/1648/10 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 21 wrze śnia 2010 r.;  Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Głowno, opracowane przez Biuro Rozwoju w Łodzi Urbanistyka i Komunikacja, lipiec 1999 r.;  Opracowanie ekofizjograficzne do planu zagospodarowania przestrzennego województwa łódzkiego , marzec 2008, BPPWŁ Łód ź;  Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Zgierskiego na lata 2007 – 2015 , 2007;  Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Głowna na lata 2004 – 2013 , 2004; • Opracowania kartograficzne:  Mapa geologiczna w skali 1:50 000 arkusz Sobota (554) stanowi ąca map ę podstawow ą do Mapy Geologicznej Polski w skali 1:200 000 arkusz Płock (A – mapa utworów powierzchniowych, B – mapa bez utworów czwartorz ędowych), (red. A. Kawecka), 1976, Instytut Geologiczny;  Mapa geologiczna w skali 1:50 000 arkusz Głowno (591) i Łyszkowice (592) stanowi ące map ę podstawową do Mapy Geologicznej Polski w skali 1:200 000 arkusz Łód ź (A – mapa utworów powierzchniowych), (red. A. Kawecka, J. Małecka), 1978, Instytut Geologiczny;  Mapa geologiczna w skali 1:50 000 arkusz Głowno (591) i Łyszkowice (592) stanowi ące map ę podstawow ą do Mapy Geologicznej Polski w skali 1:200 000 arkusz Łód ź ( B – mapa bez utworów czwartorzędowych), (red. A. Kawecka, J. Małecka), 1975, Instytut Geologiczny;  Szkic geomorfologiczny w skali 1:100000 (Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50000);  Rastrowa Mapa Podziału Hydrograficznego Polski udost ępniona na stronie internetowej Krajowego Zarz ądu Gospodarki Wodnej (http://mapa.kzgw.gov.pl/),  Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony 1:500000 , Kleczkowski A.S., (red.), 1990, Wyd. AGH, Kraków;

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 6 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

 Mapa przegl ądowa walorów przyrodniczych. Nadle śnictwo Grotniki (Obr ęb Grotniki, Obr ęb Głowno) 1:50 000, stan na 01.01.2004 r., BULIGL Oddział w Warszawie;  Mapa glebowo – rolnicza w skali 1:5000 sporządzona dla poszczególnych wsi gminy Głowno na podstawie dokumentacji gleboznawczej klasyfikacji gruntów i bada ń gleboznawczo-rolniczych, Wojewódzkie Biuro Geodezji i Urz ądze ń Rolnych w Łodzi;  Mapa ewidencyjna w skali 1:5000, gmina Głowno, powiat zgierski, woj. łódzkie (arkusze 1–18); Wojewódzki Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Łodzi, Terenowy Inspektorat w Łodzi;

• Akty prawne:  Rozporz ądzenie Nr 50/2001 Wojewody Łódzkiego z dnia 8 sierpnia 2001 r. w sprawie uznania za u żytki ekologiczne;  Zarz ądzenie Prezydenta Miasta Łodzi Nr 8/90 z dni 10 stycznia 1990 r. w sprawie uznania tworów przyrody na terenie województwa łódzkiego za pomniki przyrody i ochrony tych pomników (Dz. Urz. Woj. Łódz. z dnia 31 stycznia 1990r., Nr 3, poz. 24);  Rozporz ądzenie Nr 10/93 Wojewody Łódzkiego z dnia 12 listopada 1993 r. w sprawie uznania niektórych tworów przyrody na terenie województwa łódzkiego za pomniki przyrody i ochrony tych pomników (Dz. Urz. Woj. Łódz. Nr 12, poz. 117);  Uchwała Rady Narodowej Miasta Łodzi Nr X/41/85 z dnia 23 wrze śnia 1985 r. w sprawie uznania niektórych terenów zadrzewionych na obszarach wsi województwa łódzkiego za parki wiejskie, ochrony tych parków i zarz ądzania nimi (Dz. U. Woj. Łódzkiego Nr 10 poz 133 z 31.10.1985 r.).

• Inne:  Brzezi ński H., 1992, Obja śnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski, Arkusz Głowno (591) 1:50000 , Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa;  Dyduch-Falniowska A. (red.), 1999, Ostoje przyrody w Polsce (CORINE) , Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków;  Dylikowa A., 1973, Geografia Polski. Krainy geograficzne, Pa ństwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa;  Gminny plan gospodarki odpadami dla gminy Głowno (aktualizacja) wykonany w 2004 roku przez ATMO-ex Sp. z o.o. Biuro projektów ochrony środowiska, Łód ź, kwiecie ń 2004;  Gminny program ochrony środowiska dla gminy Głowno wykonany w 2004 roku

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 7 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

przez ATMO-ex Sp. z o.o. Biuro projektów ochrony środowiska, Łód ź;  Informacja o stanie środowiska na obszarze powiatu zgierskiego , luty 2009 r., Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi, Łód ź  Inwentaryzacja złó ż kopalin, punktów eksploatacji i składowisk odpadów z uwzgl ędnieniem elementów ochrony środowiska miasta i gminy Głowno (stan na 31.12.2000) , 2000, Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. Zakład w Łodzi, Łód ź;  Kierunki bada ń w dziedzinie hydrogeologii (na lata 2008-2015), wrzesie ń 2008, Ministerstwo Środowiska, Warszawa;  Kondracki J., 1994, Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne, Pa ństwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa;  Liro A. (red.), 1998, Strategia wdra żania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska , Fundacja IUCW , Warszawa;  Liszewski S. (red.), 2001, Zarys monografii województwa łódzkiego , ŁTN, Łód ź;  Liszewski S. (red.), 2008, Geografia urbanistyczna , Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łód ź;  Obja śnienia do Mapy Hydrogeologicznej Polski, Arkusz Głowno (591) 1:50000 , 2002, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa,  Obja śnienia do Mapy Geo środowiskowej Polski, Arkusz Głowno (591) 1:50000 , 2004, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa;  Nowacki K., 1993, Obja śnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski, Arkusz Łyszkowice (592) 1:50000 , Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa;  Paczy ński B. (red.), 1995, Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500000 , cz. II, PIG, Warszawa;  Paczy ński B., Sadurski A. (red.), 2007, Hydrogeologia regionalna Polski , t. I, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa;  Program Ochrony Przyrody stan na 01.01.04, RDLP Łód ź, Nadle śnictwo Grotniki Obr ęby: Grotniki, Głowno;  Program Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego na lata 2008-2011 z perspektyw ą na lata 2012-2015, grudzie ń 2007, BPPWŁ Łód ź;  Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w 2009 roku , 2010, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Łód ź;  Studium dla potrzeb planów ochrony przeciwpowodziowej – Etap II, marzec 2006, Warszawa (realizowane dla Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Warszawie przez Neokart GIS Sp. z o. o. ul. Sapieżyńska 10);

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 8 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

 Szafer W., Zarzycki K., 1977, Szata ro ślinna Polski , PWN, Warszawa;  Szponar A., 2003, Fizjografia urbanistyczna , Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa;  Uproszczony plan urz ądzenia lasów poło żonych na terenie wsi: , Antoniew, Gawronki, Helenów, , Władysławów Bielawski, Karnków, Mąkolice, Lubianków, Jasionna na okres od 01.01.2003 r. do 31.12.2012 r.  Uproszczony plan urz ądzenia lasu wsi na okres od 01.01.2008 r. do 31.12.2017;  Uproszczony plan urz ądzenia lasu wsi Wola Zbro żkowa na okres od 01.01.2001 r. do 31.12.2010;  Inwentaryzacja stanu lasów dla wsi Feliksów, D ąbrowa, Wola Lubiankowa, Bronisławów, , , Albinów na okres od 01.01.2003 r. do 31.12.2012 r.;  Wojewódzki Program Małej Retencji dla województwa łódzkiego Synteza, pa ździernik 2005, BIPROMEL Sp. z o.o. Biuro Studiów i Projektów Gospodarki Wodnej Rolnictwa, Warszawa;  Aneks Wojewódzkiego Programu Małej Retencji dla województwa łódzkiego , marzec 2010 r., Wojewódzki Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Łodzi i Biuro Planowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego w Łodzi, Łód ź;  Wo ś A., 1996, Zarys klimatu Polski, Wydawnictwo Naukowe UAM, Pozna ń.

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 9 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

2. ROZPOZNANIE I CHARAKTERYSTYKA STANU ORAZ FUNKCJONOWANIA ŚRODOWISKA (§6 ust. 1 Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dn. 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie opracowa ń ekofizjograficznych)

2.1. Poszczególne elementy przyrodnicze i ich wzajemne powiązania

1.1.1. Położenie administracyjne

Gmina Głowno poło żona jest w północno-wschodniej cz ęś ci województwa łódzkiego, w powiecie zgierskim. Jest jedn ą z dziewi ęciu jednostek samorz ądowych wchodz ących w skład powiatu. S ąsiaduje z ośmioma gminami:  od północy – z gmin ą Bielawy i Domaniewice (powiat łowicki);  od wschodu – z Łyszkowice (powiat łowicki);  od południa – z miastem Głowno i gmin ą Stryków (powiat zgierski) oraz gmin ą Dmosin (powiat brzezi ński);  od zachodu – z gmin ą (powiat zgierski) i gmin ą Pi ątek (powiat łęczycki).

Rys. 1. Gmina Głowno – poło żenie na tle powiatu zgierskiego i gmin s ąsiednich Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Zgierz_powiat_gminy.png

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 10 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

Powierzchnia gminy wynosi 104,76 km 2, co stanowi 12,3% powierzchni powiatu zgierskiego. To trzecia pod wzgl ędem wielko ści gmina powiatu. Jej rozci ągło ść równole żnikowa wynosi 21,8 km, za ś południkowa 11,7 km.

1.1.2. Rzeźba terenu

Wg podziału Polski na regiony fizycznogeograficzne (regionalizacja wg J. Kondrackiego, 1994 r.), analizowany obszar le ży w obr ębie: − prowincji Ni ż Środkowoeuropejski, − podprowincji Niziny Środkowopolskie, − makroregionu Nizina Środkowomazowiecka, − mezoregionu Równina Łowicko-Bło ńska.

Rys. 2. Orientacyjne poło żenie miasta i gminy Głowno na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1994) 1 – granica makroregionu, 2 – granica mezoregionu Nizina Południowowielkopolska: 318.15 – Wysoczyzna Kłodawska, 318.19 – Wysoczyzna Łaska; Nizina Środkowomazowiecka: 318.71 – Równina Kutnowska, 318.72 – Równina Łowicko – Bło ńska; Wzniesienia Południowomazowieckie: 318.81 – Wysoczyzna Bełchatowska, 318.82 – Wzniesienia Łódzkie, 318.84 – Równina Piotrkowska

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 11 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

Równina Łowicko-Bło ńska zajmuje obszar Pradoliny Warszawsko-Berli ńskiej. Stanowi ona płaski poziom denudacyjny. Południowa granica pradoliny przebiega w przybli żeniu na linii Podd ębice – Ozorków – Głowno – Pszczonów – Maków, a dalej kilka kilometrów na południe od Skierniewic. Wyst ępuj ą tu rozległe równinne obszary w wi ększo ści pokryte piaszczystymi osadami aluwialnymi o spadkach poni żej 2%. Równiny te pochylaj ą si ę łagodnie w kierunku północnym, ku pradolinie i s ą poprzecinane licznymi prawobrze żnymi dopływami Bzury. Ku południowi teren podnosi si ę ku wysoczyznom. Na tle krain wyznaczonych przez Dylikow ą (1973) obszar bada ń le ży na Wy żynie Łódzkiej b ędącej cz ęś ci ą Krainy Wielkich Dolin, na pograniczu Wysoczyzny Skierniewickiej i Niecki Ł ęczyckiej. Wysoczyzna Skierniewicka posiada urozmaicon ą powierzchni ę wynikaj ącą z du żej zmienno ści budowy geologicznej – szereg płatów gliny morenowej jest bezładnie rozmieszczonych po śród glacifluwialnych żwirów i piasków buduj ących wi ększo ść wzniesie ń. Za ś Niecka Ł ęczycka stanowi odcinek Pradoliny Warszawsko-Berli ńskiej. Gmina Głowno poło żona jest na północnym przedpolu wysoczyzny, która rozci ąga si ę na południe od granic analizowanego obszaru. Strefa przej ściowa pomi ędzy wysoczyzn ą a terenami równinnymi ma posta ć współczesnej strefy kraw ędziowej (tzw. strefa kraw ędziowa Wy żyny Łódzkiej). Od strefy najwy ższych wzniesie ń teren obni ża si ę w kierunku północnym tworz ąc pi ęć płaszczyzn (poziomów) ograniczonych kraw ędziami: powierzchnia Wy żyny (I), smardzewski (II), strykowski (III), katarzynowski (IV), równina Woli Mąkolskiej (V). Ka żdy z poziomów ma niezbyt urozmaicon ą górn ą powierzchni ę i wyra źny stok nachylony ku północy, przechodz ący w powierzchni ę kolejnego, ni ższego poziomu. W ukształtowaniu gminy Głowno mo żna wyró żni ć dwa poziomy erozyjno-denudacyjne (Brzezi ński, 1992; Nowacki, 1993): - poziom IV – katarzynowski – stanowi on ostatni stopie ń kraw ędziowy mi ędzy wysoczyzn ą a równin ą; teren wyniesiony jest od 160,0 do 135,0 m n.p.m.; powierzchnia ma charakter lekko falisty z lokalnymi, mało wyra źnymi wniesieniami; generalnie opada ku północy – południowe i południowo-wschodnie kra ńce gminy (na wschód od Głowna oraz w widłach rzek Strugi Domaradzkiej i Mrogi na pograniczu z miastem); - poziom V – równina Woli M ąkolskiej - stanowi ona stosunkowo płask ą, słabo urozmaicon ą równin ę opadaj ącą lekko i równomiernie ku północy, wysoko ści w pobli żu południowej granicy płaszczyzny wynosz ą 150,0 – 137,0 m n.p.m.; poprzecinana licznymi ciekami (rzeki, strumyki, strugi) i sieci ą rowów melioracyjnymi zorientowanymi w kierunku północnym; urozmaiceniem tego poziomu s ą pola piasków przewianych; charakter morfologiczny oraz charakter utworów powierzchniowych świadcz ą o odmienno ści tego poziomu od poziomów poprzednich – zdecydowana cz ęść powierzchni gminy. Ww. poziomy dziel ą powierzchni ę gminy na dwa ró żne krajobrazy. Najwi ększe

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 12 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE wysoko ści bezwzgl ędne obserwuje si ę w cz ęś ci wschodniej gminy – od ok. 130 m n.p.m. (północne kra ńce gminy – sołectwo Ostroł ęka) do ok. 165 m n.p.m. – najwy ższy punkt wysoko ściowy gminy (na wschodnich kra ńcach gminy – sołectwo Wola Lubiankowa). Cz ęść północn ą i zachodni ą gminy stanowi mało urozmaicona równina poprzecinana licznymi ciekami o przebiegu południkowym – jest ona wyniesiona na wysoko ści od 137,5 m n.p.m. (w widłach rzek Strugi Domaradzkiej i Mrogi na pograniczu z miastem) do 110 m n.p.m. – najni ższy punkt wysoko ściowy (na północnych kra ńcach gminy – sołectwo D ąbrowa). Zatem powierzchnia gminy generalnie cechuje si ę rze źbą monotonn ą, któr ą urozmaicaj ą jedynie drobne pagóry i wały wydmowe poro śni ęte lasami. Najwi ększe urozmaicenie powierzchni gminy tworzy dolina rzeki Mrogi – silnie wci ęta w powierzchni ę terenu, z mocno nachylonymi stokami erozyjnymi o meandruj ącym przebiegu, tworz ąca niezwykle cenn ą stref ę przyrodniczo-krajobrazow ą. Formy geomorfologiczne wyst ępuj ące na terenie gminy s ą bardzo zró żnicowane pod wzgl ędem pochodzenia (wg Szkicu geomorfologicznego 1:100 000 - arkusz Głowno (591), arkusz Łyszkowice (592), arkusz Sobota (554)): • formy pochodzenia lodowcowego:  wysoczyzna morenowa płaska – zajmuje znaczne powierzchnie w południowo- wschodniej cz ęś ci gminy; wysoko ści wzgl ędne do 2 m, nachylenie do 2°; • formy pochodzenia wodnolodowcowego:  równiny sandrowe i wodnolodowcowe – zajmuj ą znaczne powierzchnie w widłach rzek Strugi Domaradzkiej i Mrogi; tworz ą płaszczyzny faliste lub zbli żone do równin;  kemy – są to bardzo słabo zaznaczaj ące si ę pagórki otulone glin ą zwałow ą wysoczyzny morenowej w północno-wschodniej cz ęś ci gminy; wysoko ści wzgl ędne wynosz ą od 5 do 15 m, a nachylenie stoków 6-12°;  równiny wód roztopowych – zajmuj ą znaczne powierzchnie w zachodniej cz ęś ci gminy (generalnie na zachód od rzeki Maliny) oraz południowe kra ńce w widłach rzek Strugi Domaradzkiej i Maliny oraz na prawym brzegu rzeki Strugi Domaradzkiej; opadaj ą ku Pradolinie Warszawsko-Berli ńskiej; s ą zbudowane z utworów piaszczystych sto żków napływowych zrównanych przez wody roztopowe; • formy pochodzenia eolicznego:  wydmy – na północno-zachodnich kra ńcach gminy (sołectwo Jasionna) wykształciły si ę dwie takie formy, a w s ąsiedztwie lewego brzegu rzeki Strugi Domaradzkiej jedna; maj ą kształt paraboliczny, wysoko ść wzgl ędn ą 3-5 m, szeroko ść nie przekraczaj ącą 100 m, nachylenie stoków 5-6°; s ą zwrócone stron ą nawietrzn ą na wschód;  równiny piasków przewianych – wykształciły si ę w s ąsiedztwie wydm oraz w pobli żu doliny rzeki Mrogi na jej lewym brzegu; posiadaj ą zró żnicowane, generalnie

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 13 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

znacz ące rozmiary; • formy pochodzenia rzecznego:  dna dolin rzecznych – wyst ępuj ą w obr ębie dolin rzeki Mrogi i Maliny; rzeka Mroga ma uformowane terasy zalewowe;  terasy akumulacyjne, nadzalewowe – wykształcone w dolinie Mrogi; poło żone 1-2 m do 3 m powy żej terenu zalewowego, ich szeroko ść jest zmienna, najwi ększ ą terasy osi ągaj ą w północnej cz ęś ci gminy;  parowy, młode rozci ęcia erozyjne oraz dolinki – na terenie gminy Głowno wyst ępuj ą głównie dolinki, s ą to formy o nieckowatym kształcie i głównie przebiegu południkowym (Struga Domaradzka, Dopływ z Feliksowa), mniejsze formy równie ż o przebiegu równole żnikowym w okresie opadów stanowi ą miejsce koncentracji spływu wód; • formy pochodzenia denudacyjnego:  równina denudacyjna – zajmuje znaczne zwarte powierzchnie w zachodniej i północnej cz ęś ci gminy (najwi ększy płat tej równiny wyst ępuje w okolicy M ąkolic); to obszary utworów morenowych – gliny i piaski gliniaste osłaniaj ących si ę spod utworów piaszczystych (sto żki napływowe); • formy utworzone przez ro ślinno ść :  równiny torfowe – obszary w bezpo średnim s ąsiedztwie dolin rzeki Mrogi, na granicy z miastem; małe formy o średniej mi ąż szo ści 1,5 m.

Działalno ść gospodarcza człowieka, prowadzona w ró żnej formie od zarania dziejów (wycinanie lasów, uprawa roli) przyczyniała si ę stopniowo do zachwiania równowagi w przyrodzie i wzmo żenia działania procesów rze źbotwórczych (degradacja, erozja wodna i eoliczna). Najwi ększe jednak zmiany w rze źbie wywołała urbanizacja. Przekształcenia te s ą tym wi ększe, im wi ększy jest jej stopie ń. Na obszarze gminy Głowno wyst ępuj ą liczne formy morfologiczne powstałe na skutek antropopresji: − nasypy (forma wypukła), − wykopy (forma wkl ęsła), − rowy odwadniaj ące (forma wkl ęsła), − skarpy wzdłu ż rzek. Nasypy spotykamy wzdłu ż liniowych obiektów infrastrukturalnych, m.in. nasypy pod linie kolejow ą relacji Łód ź – Zgierz – Głowno – Łowicz, nasypy drogowe, maj ące na celu wyrównanie powierzchni. Liniowym obiektom transportowym cz ęsto towarzysz ą wykopy, które zapewne pełni ą funkcj ę drenuj ącą (odwadniaj ącą). Ponadto nieznaczne nasypy i wykopy towarzysz ą każdej budowli.

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 14 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

Naturaln ą rze źbę urozmaicaj ą skarpy utworzone przez człowieka wzdłu ż rzek, maj ące na celu zabezpieczenie przed powodzi ą, zalaniem. Ponadto człowiek ingerował w rze źbę, aby poprawi ć niezbyt korzystne warunki wodne – wykopano 127,7 km rowów melioracyjnych na terenie gminy.

Rze źba o spadkach 0-3% (znaczna cz ęść powierzchni gminy) z przyrodniczego i gospodarczego punktu widzenia nie stwarza zagro żeń dla gospodarki wodnej (jest wolna od zagrożeń erozyjnych). Nie stanowi ą one równie ż ograniczenia dla działalno ści gospodarczej i budownictwa. Nale ży jednak zwróci ć uwag ę, że obszary 0–0,5% nie stwarzaj ą wprawdzie ogranicze ń technicznych dla rolnictwa, budownictwa i gospodarki, mog ą jednak na nich wyst ąpi ć problemy z odprowadzaniem wód, co wi ąż e si ę z mo żliwo ści ą ich płytkiego zalegania.

Na terenie gminy Głowno wyst ępuj ą obszary powierzchniowych ruchów masowych (obszary zagro żone osuwaniem si ę mas ziemnych – osuwiska). Stopie ń zagro żenia jest jednak niski. Zjawiska geodynamiczne (potencjalnie podci ęcie erozyjne, zsuw) stwarzaj ą niestabilne brzegi rzeki Mrogi na: 16.95 – 17.05, 18.0 – 18.1, 19.1 – 19.2 kilometrze biegu rzeki. Zagra żaj ą one jedynie istniej ącym w tym miejscu ł ąkom (Studium dla potrzeb planów ochrony przeciwpowodziowej…, 2006). Ponadto potencjalne zjawiska geodynamiczne mog ą wyst ąpi ć na obszarach o nachyleniu powierzchni przekraczaj ącym 5% (m.in. skarpy, wydmy).

1.1.3. Budowa geologiczna i grunty

Podło że na terenie gminy Głowno stanowi południowe skrzydło Wału Pomorsko- Kujawskiego (zwanego tak że środkowopolskim) – antyklinorium kujawskie. Ze wzgl ędu na zró żnicowan ą subsydencj ę i intensywno ść rozwoju tektoniki solarnej w antyklinorium wyró żnia si ę dwa obszary: kutnowski i rawski oddzielone wgł ębn ą stref ą dyslokacyjn ą o kierunku SWW – NEE przebiegaj ącą na południe od granic gminy i przez jej południowo- wschodni ą cz ęść . Podło że zostało skonsolidowane podczas fałdowa ń kaledo ńskich i waryscyjskich (hercy ńskich), a pokrywa platformowa zacz ęła si ę rozwija ć od górnego permu (cechsztynu) i powstawała przez cał ą er ę mezozoiczn ą (Liszewski, 2001; Obja śnienia do mapy hydrogeologicznej Polski, 2002). Utwory wieku górnojurajskiego, dolnokredowego i trzeciorz ędowego stanowi ą podło że dla utworów czwartorz ędowych o powierzchni wykazuj ącej znaczne urozmaicenie i zró żnicowanie (na podstawie mapy geologicznej Polski 1:200 000 – B – mapa bez utworów czwartorz ędowych arkusze Płock (Sobota (554)) oraz Łód ź (Głowno (591) i Łyszkowice

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 15 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

(592)). Podło że mezozoiczne gminy Głowno tworz ą utwory jury górnej wykształcone jako: wapienie, wapienie margliste, margle, łupki margliste, dolomity, mułowce, z wkładkami oolitów, muszlowców, gipsów i anhydrytów o urozmaiconej powierzchni i mi ąż szo ści. Powierzchnia tych wapieni jest skrasowiała i pokryta rumoszem chropowatych odłamków (wynik procesu denudacji i krasowienia wyst ępuj ącego w kredzie i trzeciorz ędzie). Strop utworów jest bardzo zró żnicowany i kształtuje si ę na wysoko ści od ok. 5 m p.p.t. (Kamie ń), 20 m n.p.m. (Mąkolice), 40-50 m n.p.m (Mi ęso śnia, Boczki Domaradzkie, Boczki Zarzeczne, Domaradzyn), do ok. 70 m n.p.m. (Władysławów, Wola Zbro żkowa). Utwory kredy dolnej wykształciły si ę jako łupki margliste i ilaste z wkładkami piaszczystymi, a ich strop kształtuje si ę na wysoko ści ok. 65 m n.p.m (Wola M ąkolska). Utwory trzeciorz ędu wykształciły si ę o zmiennej mi ąż szo ści od kilku metrów (Wola Zbro żkowa), ok. 30-40 m (Mi ęso śnia, Domardzyn, Wola M ąkolska) do ok. 50-60 m (M ąkolice, Bronisławów). Reprezentowane s ą one przez: plioce ńskie iły i piaski, podrz ędnie mułki oraz mioce ńskie iły (w tym pylaste i piaszczyste), piaski (głównie drobnoziarniste) i mułki miejscami w ęgliste lub z przerostami w ęgli brunatnych, oraz w ęgle brunatne. Osady czwartorz ędowe w Polsce Środkowej zwi ązane s ą z kilkakrotn ą transgresj ą lądolodów skandynawskich, z warunkami klimatu peryglacjalnego oraz umiarkowanego. W powierzchniowej budowie geologicznej województwa łódzkiego główn ą rol ę odgrywaj ą zło żone przez l ądolody środkowopolskie osady glacjalne, powstałe podczas vistulianu, osady peryglacjalne oraz holoce ńskie osady umiarkowane. Najwi ększe powierzchnie zajmuj ą osady glacjalne, a najmniejsze – osady holoce ńskie. Ilo ść zachowanych osadów peryglacjalnych zale ży od żywo ści wcze śniejszej rze źby glacjalnej, intensywno ści procesów niszcz ących i siły transportu podczas kolejnych cykli morfogenetycznych (Liszewski, 2001). Warunki sedymentacji w okresie czwartorz ędu były kształtowane przez kolejne zlodowacenia, zale żały tak że od morfologii oraz budowy strukturalnej i tektoniki podło ża podczwartorz ędowego. Osady czwartorz ędowe na terenie gminy Głowno wyst ępuj ą powszechnie i tworz ą pokryw ę o mi ąż szo ści do ść zró żnicowanej. Uzale żniona jest ona w znacznym stopniu od ukształtowania stropu podło ża czwartorz ędu. Generalnie w zachodniej i północnej cz ęś ci gminy kształtuj ą si ę w granicach 45 – 70 m, a we wschodniej cz ęś ci na poziomie 90 – 100 m. Najni ższ ą mi ąż szo ść osi ągaj ą na południowo-zachodnich kra ńcach gminy i w widłach rzek Strugi Domaradzkiej i Mrogi na pograniczu z miastem wysoko ści 20-30 m, a najwi ększ ą w sołectwie i Ostroł ęka – 120 – 130 m. Najstarsze osady czwartorz ędowe na terenie gminy Głowno zwi ązane s ą ze zlodowaceniem środkowopolskim – stadiał mazowiecko–podlaski (Warty). S ą to osady lodowcowe i wodnolodowcowe w postaci gliny zwałowej, piasków, żwirów i mułków.

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 16 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

Zlodowacenie północnopolskie nie obj ęło swym zasi ęgiem gminy Głowno. Powstawały wówczas osady rzeczne, sto żki napływowe i deluwialne. Na przełomie plejstocenu i holocenu (czwartorz ęd nierozdzielny) kształciły si ę osady eoliczne. W holocenie tworzyły si ę osady buduj ące teras współczesnej doliny (teras zalewowy) oraz osady organiczne. Osady holoce ńskie tworz ą si ę równie ż współcze śnie. Powierzchni ę obszaru gminy Głowno buduj ą nast ępuj ące utwory czwartorz ędowe w podziale na wiek (od najstarszych do najmłodszych osadów) (na podstawie mapy geologicznej Polski 1:200 000 – A–mapa utworów powierzchniowych arkusze Płock (Sobota (554)) oraz Łód ź (Głowno (591) i Łyszkowice (592)): • Plejstocen: − zlodowacenie środkowopolskie – stadiał mazowiecko-podlaski (Warty):  gliny zwałowe,  mułki, piaski i żwiry kemów,  piaski i żwiry wodnolodowcowe (dolne i górne), − zlodowacenie północnopolskie – zlodowacenie Wisły:  mady, mułki, piaski i żwiry rzeczne,  piaski i żwiry sto żków napływowych,  piaski i mułki deluwialne; • Czwartorz ęd nierozdzielony:  piaski eoliczne w wydmach,  piaski eoliczne,  eluwia glin zwałowych, • Holocen:  mułki, piaski i żwiry rzeczne,  namuły,  torfy. Powy ższe osady tworz ą swoist ą mozaik ę na terenie gminy Głowno. Deglacjacja lądolodów środkowopolskich pozostawiła grub ą seri ę wodnolodowcowych osadów piaszczysto-żwirowych i morenowych glin zwałowych. Na znacznych przestrzeniach obszaru gminy płytkie podło że stanowi ą gliny morenowe lądolodu Warty (rejon Karnkowa, Glinnika, Karasicy, obszar na północny-wschód i wschód od miasta Głowna) oraz piaszczysto-gliniaste eluwia pochodz ące z rozmycia stropu utworów zwałowych (północny obszar gminy). W południowej częś ci terenu gminy (mi ędzyrzecze rzek Mrogi i Strugi Domaradzkiej) strop glin przykrywaj ą płaty piaszczysto-żwirowych osadów wodnolodowcowych, osi ągaj ących mi ąż szo ści w granicach 5 – 10 m. Wschodnie kra ńce gminy i pas o szeroko ści 300-500 m w sołectwie Kamie ń, b ędące jednocze śnie kulminacj ą

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 17 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE powierzchni tej cz ęś ci gminy, buduj ą mułki, piaski i żwiry kemów. Z okresu zlodowace ń północnopolskich pochodz ą piaski i żwiry oraz mułkowate osady sto żków napływowych, pokrywaj ące znaczne przestrzenie w północnej i zachodniej częś ci gminy (rejon Woli M ąkolskiej, M ąkolic, Mi ęso śni, Chlebowic, mi ędzyrzecze rzeki Mrogi i Zimnej Wody) oraz w dolinie Strugi Domaradzkiej i lewobrze żnego dopływu w Domaradzynie. Powstanie tej formacji wi ąż e si ę z odpływem wód powierzchniowych ku północy, w kierunku rozległego obni żenia pradoliny warszawsko-berli ńskiej odległej o ok. 10 km od północnych granic gminy Głowno. Z tego okresu pochodz ą równie ż serie piasków buduj ących wy ższe, nadzalewowe terasy w dolinach rzek. Na przełomie plejstocenu i holocenu formowały si ę pojedyncze, niewielkie pola piasków przewianych i nieliczne pagórki wydmowe uformowane na podło żu piaszczystych osadów sto żków napływowych (północno-zachodnie - sołectwo Jasionna i północno- wschodnie – sołectwo Helenów kra ńce gminy oraz południowa cz ęść gminy (w pobli żu doliny rzeki Mrogi i Strugi Domaradzkiej)). Do najmłodszych utworów osadzonych w okresie holocenu nale żą piaski rzeczne wypełniaj ące dna współczesnych cieków powierzchniowych i zagłębie ń bezodpływowych oraz pojedyncze płaty organicznych gruntów namułowo-torfowych. Lokalne wyst ąpienia osadów organicznych zwi ązane są głównie z dolinami Mrogi i Maliny. W rejonie Ziewanic torfy osi ągaj ące mi ąż szo ść do 18 m były przez lata eksploatowane przez okoliczna ludno ść w celach opałowych.

Zarówno gliny zwałowe i ich eluwia, piaski i żwiry wodnolodowcowe oraz mułki, piaski i żwiry kemów s ą to grunty no śne, cho ć nierzadko utrudnienia dla budownictwa mog ą stanowi ć wody śródglinowe lub wody naglinowe w strefach płytko zalegaj ących gruntów gliniastych. Stwarzaj ą one korzystne warunki do bezpo średniego posadowienia zabudowy. Wyst ępuj ące w granicach gminy utwory eoliczne o ró żnych mi ąż szo ściach i zró żnicowanej no śno ści, zwłaszcza formy wydmowe zbudowane z sypkiego materiału eolicznego, ze wzgl ędu na słab ą no śno ść nie s ą wskazane do zabudowy. Stwarzaj ą one średnie warunki do posadowienia budynków. Ograniczenia do posadowienia zabudowy stwarzaj ą piaski i żwiry sto żków napływowych ze wzgl ędu na du że uwilgotnienie. Osady piaszczysto-organiczne, namuły, piaski rzeczne, miejscami utwory torfowe o ró żnych mi ąż szo ściach z domieszk ą cz ęś ci organicznych wypełniaj ące dna dolin rzecznych, oraz zagł ębienia bezodpływowe stwarzaj ą niekorzystne warunki do zabudowy – nie nadaj ą si ę do zabudowy.

W wyniku działalno ści człowieka na terenach zabudowanych powstaj ą grunty

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 18 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE nasypowe. W zale żno ści od sposobu ich formowania, na obszarze gminy wyst ępuj ą nast ępuj ące kategorie gruntów: - grunty nasypów budowlanych powstałe w wyniku określonego planowanego przedsi ęwzi ęcia in żynierskiego – np. pod nasypy kolejowe i drogowe, zabudowania, wały i groble – na obszarze obj ętym opracowaniem powstały one pod kolej ą, drogami asfaltowymi, zabudowaniami – ich mi ąż szo ść jest zró żnicowana w zale żno ści od stopnia skomplikowania morfologii danego terenu; - grunty nasypów niekontrolowanych, składowanych chaotycznie (m.in. grunty dzikich wysypisk odpadów i zwałowisk).

Gł ęboko ść przemarzania gruntów na obszarze obj ętym opracowaniem wynosi 1,00 m (strefa tej warto ści obejmuje Polsk ę środkow ą i wschodni ą). W gruntach wysadzinowych (wszystkie grunty zawieraj ące ponad 10% cz ąstek o średnicy zast ępczej poni żej 0,002 mm i grunty organiczne) gł ęboko ść posadowienia nie powinna by ć mniejsza od gł ęboko ści przemarzania (mierzy si ę j ą od projektowanego poziomu terenu lub posadzki piwnic w nieogrzewanych budynkach) (Szponar, 2003).

1.1.4. Surowce mineralne

Wyst ępowanie surowców mineralnych zale ży od budowy geologicznej regionu. Rejon gminy Głowno nie jest zasobny w kopaliny pospolite przydatne do lokalnych potrzeb budowlanych. Na terenie gminy Głowno surowce naturalne maj ące lokalne znaczenie gospodarcze to pospolicie wyst ępuj ące surowce skalne, okruchowe – piaski. Udokumentowanym zło żem tego kruszywa naturalnego (piasku) jest zło że „Albinów” zlokalizowane we wschodniej cz ęś ci gminy (sołectwo Albinów). Udokumentowane zasoby złoża w kategorii C 1 wynosiły (wg stanu na 31.12.1998 r.) 207 tys. ton. Było ono obj ęte koncesj ą prywatn ą i eksploatowane w latach 1993 – 1998. Dla prowadzonej działalno ści w 1996 r. zostały ustanowione decyzj ą Wojewody Łódzkiego obszar i teren górniczy o nazwie „Albinów”. Eksploatacja zło ża została zaniechana w 2002 r. (wyga śni ęcie koncesji i zniesienie wyznaczonego obszaru i terenu górniczego decyzj ą Wojewody Łódzkiego z 2002 r.). Z uproszczonego projektu zagospodarowania zło ża kruszywa naturalnego (piasku) „Albinów” wynika, że jego zasoby nie zostały całkowicie wyeksploatowane (pozostało około 178 tys. ton). Zgodnie z wytycznymi dokumentowania złó ż kopalin zło że to nale ży do klasy 3A – złó ż powszechnych, licznie wyst ępuj ących, łatwo dost ępnych, mo żliwych do eksploatacji bez szczególnych uwarunkowa ń, nie wymagaj ących ochrony i mało konfliktowych. Przedmiotem wydobycia jest kopalina pospolita, zło że słu ży celom lokalnym, ma niewielkie rozmiary

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 19 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

(1,9 ha), wyst ępuje poza obszarami chronionymi na słabych glebach (VI klasa bonitacyjna). Eksploatacja ma obj ąć jedynie zło że suche, zatem nie zostanie naruszony re żim wodny terenu i nie zostan ą pogorszone warunki wegetacji na przyległym obszarze. Powy ższe czynniki decyduj ą o skali konfliktu zło ża zaliczonego do grupy 4D (klasa D – stopie ń zagro żenia środowiska wydobyciem jest mały – dotyczy obszarów le śnych i rolnych niskich klas oraz grupa 4 – stopie ń przekształcenia i obci ąż enia środowiska dotyczy obiektów małych o wydobyciu prowadzonym na potrzeby lokalne, w małej ilo ści, których skutki mog ą by ć całkowicie usuni ęte). Po zako ńczeniu wydobycia nale ży przeprowadzi ć rekultywacj ę w kierunku le śnym. Poszukiwan ą na rynku budowlanym kopalin ą jest kruszywo naturalne, zwłaszcza kruszywo grube – żwiry i mieszanki piaszczysto-żwirowe. Na obszarze gminy Głowno ta kategoria surowców nie wyst ępuje. Pola piaszczystego zasypania rzecznego rejonu Woli Mąkolskiej i Helenowa zbudowane s ą z drobnoziarnistych piasków sto żków napływowych, zanieczyszczonych w znacznym stopniu domieszkami pylasto-gliniastymi. Dodatkowym elementem utrudniaj ącym podj ęcie eksploatacji jest płytki poziom wód gruntowych zwi ązanych bezpo średnio wi ęzi ą hydrauliczn ą z wodami rzeki Maliny i Strugi Domaradzkiej. Podobnie nisk ą jako ść i niesprzyjaj ące warunki wodne obserwuje si ę w południowych obszarach gminy, w obr ębie płatów piasków rzecznych i wodnolodowcowych, zwi ązanych z zalesionymi obszarami doliny Mrogi i Brzu śni. Kruszywo drobnoziarniste o dobrych parametrach technologiczno-jako ściowych wyst ępuje na wschodnich kra ńcach gminy, w rejonie Albinowa i Woli Lubiankowej. W granice gminy si ęga zachodnia cz ęść zespołu pagórków kemowych, których kulminacyjne partie znajduj ą si ę w obr ębie s ąsiedniej gminy Łyszkowice.

1.1.5. Warunki hydrograficzne i hydrogeologiczne

1.1.5.1. Wody powierzchniowe

Gmina Głowno le ży w dorzeczu Wisły, w cało ści zlewni rzeki Bzury. Współczesna sie ć hydrograficzna gminy Głowno to wynik działalno ści wód fluwioglacjalnych w okresie stadium recesji l ądolodu zlodowacenia Warty i kierunku spływu rzek (południkowy i równole żnikowy). Wypadkowa ł ączenia si ę na tym obszarze wód rzecznych i postglacjalnych. W układzie sieci rzecznej i przebiegu działu wodnego zaznacza si ę wpływ głównych elementów rze źby polodowcowej starszego podło ża (Opracowanie ekofizjograficzne…, 2008). Przez obszar gminy przebiegaj ą dwa działy wodne III rz ędu mi ędzy zlewniami rzek stanowi ących dopływy Bzury. W zachodniej cz ęś ci gminy linia wododziałowa III rz ędu rozdziela zlewni ę Mrogi i Moszczenicy, a we wschodniej cz ęś ci gminy zlewni ę Mrogi

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 20 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE i Bobrówki. Ponadto przebiegaj ą liczne działy wodne IV i V rz ędu (na podstawie Rastrowej Mapy Podziału Hydrograficznego Polski). Zachodnia cze ść gminy odwadniana jest przez rzek ę Malin ę będącą dopływem Moszczenicy i jej dopływy: Dopływ spod Gozdowa, Dopływ z Ko źla i Dopływ z Feliksowa. Centraln ą cz ęść gminy i jej południowo-wschodnie kra ńce odwadnia rzeka Mroga i jej dopływy: Dopływ z jez. Szczypiorniak, Struga Domaradzka, Brzu śnia wraz z Dopływem spod Kolonii Lubianków oraz Dopływ z Helenowa. Grunty północno-wschodniej cz ęś ci gminy odwadniaj ą za ś dopływy rzeki Bobrówki – Zimna Woda oraz Kalinówka wraz z Dopływem spod Kadzielina. Odwodnienie przedmiotowego obszaru odbywa si ę w kierunku północnym – ku Pradolinie Warszawsko-Berli ńskiej. Generalnie cieki obszaru gminy płyn ą ku północy, zgodnie z nachyleniem terenu maj ąc swoje odcinki źródłowe w obr ębie wy ższych poziomów strefy kraw ędziowej Wy żyny Łódzkiej. W cz ęś ci zachodniej i centralnej układ hydrograficzny ma przebieg południkowy, a koryta biegn ą niemal że równolegle do siebie w nieznacznej odległo ści. Rzeki charakteryzuj ą si ę mał ą obfito ści ą wód. Głównym ciekiem na terenie gminy Głowno jest rzeka Mroga. Wyró żnia si ę ona spo śród pozostałych cieków obszaru gminy naturalnym charakterem oraz wyra źnie wykształcon ą doliną. Wci ęła si ę ona gł ęboko w obszar wysoczyznowy tworz ąc liczne meandry i starorzecza. Jej profil podłu żny pozwolił na wykorzystanie energii wodnej poprzez wybudowanie w przeszło ści na rzece licznych młynów. Niektóre spełniaj ą obecnie wył ącznie rol ę zabytkow ą. Pozostałe rzeki nie wykształciły wyra źnych dolin. Płyn ą w mało wyra źnych, lekko wci ętych obni żeniach. Naturalna sie ć rzeczna na terenie gminy Głowno w du żym stopniu została poddana działaniom regulacyjnym i obecne stosunki wodne są bardzo przeobra żone. Uregulowany został bieg Brzu śni, Maliny i Strugi Domaradzkiej. Na terenie gminy Głowno wi ększe zbiorniki wodne wyst ępuj ą w Karnkowie, Glinniku, Boczkach Zarzecznych, Boczkach Domaradzkich, Chlebowcach, Ziewanicach, Rudniczku i Lubiankowie. Główn ą funkcj ą zbiorników wodnych znajduj ących si ę na terenie gminy jest funkcja retencyjna. Niektóre ze zbiorników zostały utworzone w celu hodowli ryb. W okresach bezopadowych nast ępuje przesuszenie gruntów, co wpływa na zmniejszenie efektywno ści produkcji rolnej. Wa żne staje si ę zatem zwi ększenie małej retencji na terenie gminy Głowno. Zasoby wodne gminy wynosz ą 14,9 mln m 3 (warto ść rocznego odpływu z powierzchni gminy), co wskazuje na fakt, i ż obszar ten wykazuje du że potrzeby z zakresu małej retencji. Charakteryzuje si ę on niekorzystnymi warunkami klimatycznymi oraz niedostatecznymi zasobami wodnymi na obszarach rolniczych.

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 21 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

Konieczne jest zwi ększenie ilo ści retencjonowanych wód poprzez budow ę nowych zbiorników wodnych, jak i równie ż zwi ększenie lesisto ści gminy (zwi ększenie ilo ści wody retencjonowanej w glebie), czy zwi ększanie ilo ści zadrzewie ń śródpolnych na gruntach słabych i nieprzydatnych rolniczo (m.in. skarpach, nieu żytkach itp.). Popraw ę stosunków wodnych mo żna cz ęś ciowo uzyska ć poprzez zakaz lokalizowania inwestycji wodochłonnych. W ramach realizacji „Wojewódzkiego Programu Małej Retencji” (2005) na terenie gminy Głowno nale żało wybudowa ć zbiornik retencyjny „Rudniczek” (nr 100) na rzece Brzu śni o powierzchni 1,7 ha, pojemno ści 25,5 tys. m3 i średniej gł ęboko ści 1,5 m, maj ący spełnia ć główn ą funkcj ę przeciwpowodziow ą. Wymóg ten został on zrealizowany. Z biegiem czasu narodziła si ę potrzeba uzupełnie ń wykazu obiektów słu żą cych retencjonowaniu wody uwzgl ędnionych w „Wojewódzkim Programie Małej Retencji” dla województwa łódzkiego sporz ądzonego w 2005 r.. Uchwał ą Nr 581/10 Zarz ąd Województwa Łódzkiego z dnia 13 kwietnia 2010 r. zatwierdził Aneks do „Wojewódzkiego Programu Małej Retencji”. Zgodnie z ww. dokumentem mała retencja będzie realizowana poprzez dodatkowe zbiorniki wodne (zgłoszone do realizacji poprzez samorz ądy lokalne, instytucje, stowarzyszenia oraz Regionaln ą Dyrekcj ę Lasów Pa ństwowych w Łodzi i Poznaniu) oraz tzw. „retencje korytow ą1” polegaj ącą na wykorzystaniu wszystkich budowli pi ętrz ących mog ących stale lub okresowo magazynowa ć wod ę w korytach rzek oraz umo żliwiaj ących prowadzenie nawodnie ń rolniczych. Mieszka ńcy gminy Głowno zgłosili wniosek mo żliwo ści realizacji zbiornika „Ziewanice” (nr 165/A) na rzece Mrodze o powierzchni ok. 30 ha Tabela nr 1 Wykaz obiektów retencji korytowej na terenie gminy Głowno Nr w Zlewnia Nazwa Miejscowo ść Rodzaj Rok Lokalizacja Administartor Wielko ść Ocena stanu wykazie obiektu budowli wykonania retencji technicznego rzeki korytowej (w tys. m 3) 50/K Wisły Bzura Boczki Jaz+most bd 16+100 Urz ąd Gminy 30,401 zadowalaj ący Domaradzkie Głowno 51/K Wisły Bzura Ziewanice Jaz+most bd 18+780 Urz ąd Gminy 51,369 zadowalaj ący Głowno Źródło: Aneks „Wojewódzkiego Programu Małej Retencji” dla województwa łódzkiego, marzec 2010 r. Wojewódzki Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Łodzi i Biuro Planowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego w Łodzi, Łód ź

1 Retencja korytowa to jeden z najta ńszych sposobów zwi ększania zasobów wody w zlewniach nie tylko w obr ębie samego cieku, lecz równie ż przyczynia si ę do zwi ększenia zasobów wód podziemnych. Ten sposób retencji wody ma szczególne znaczenie w okresie wegetacyjnym, kiedy mo żliwe jest wykorzystanie wody dla nawodnie ń u żytków rolnych – głównie u żytków zielonych. Natomiast w zlewniach małych i okresowo prowadz ących wod ę utrzymanie retencji korytowej wydatnie ogranicza odpływ wody ze zlewni

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 22 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

1.1.5.2. Melioracje

Ze wzgl ędu na obecno ść na powierzchni lub niekiedy w płytkim podło żu gruntów półprzepuszczalnych i nieprzepuszczalnych i wi ążą ce si ę z tym niekorzystne stosunki wodne dla gospodarki rolnej (warunki naturalne objawiaj ą si ę nadmiernym uwilgotnieniem warstw gruntów przypowierzchniowych, okresow ą stagnacj ą wód na powierzchni oraz miejscami wyst ępowaniem nieci ągłych warstw wodono śnych), niezb ędne było przeprowadzenie regulacji stosunków wodnych dla potrzeb rolniczego u żytkowania gleb. Konieczno ść odwodnie ń spowodowała, że znaczna cz ęść obszaru gminy została zmeliorowana sieci ą drenarsk ą melioracji szczegółowej. Powierzchnia zmeliorowanych gruntów ornych wynosi 5968,15 ha, za ś u żytków zielonych – 577,6 ha. Jednak na powierzchni 454 ha u żytków rolnych (gruntów ornych) urz ądzenia wymagaj ą odbudowy lub modernizacji. Ogólna długo ść rowów melioracyjnych na terenie gminy Głowno wynosi 127,7 km. Tabela nr 2 Melioracje wodne szczegółowe na terenie gminy Głowno Ogółem [wg Wyszczególnienie ewidencji] Ogółem 6545,75 Ogółem 5968,15 Gruntów nawadniane --- ornych W tym: nawadniane ściekami i gnojownic ą --- zdrenowane [ha] 5800,15 Ogółem 577,6 Trwałych nawadniane 136 użytków Obszarzmeliorowany W tym: nawadniane ściekami i gnojownic ą 136 zielonych zdrenowane 264 Rowy 127,7 [km] Ruroci ągi (z wyj ątkiem deszczownianych) 2,78 Powierzchnia nawadniana systemami nawodnie ń ci śnieniowych [ha] 136 Źródło: Dane z Urz ędu Gminy Głowno

Zało żone podziemne systemy sieci drenarskich odprowadzające wody gruntowe do zbiorczych rowów melioracyjnych – tzw. kolektorów zbiorczych są bardzo powa żną przeszkod ą dla budownictwa kubaturowego. Ich przerwanie dla potrzeb zabudowy mo że powodowa ć potencjalnie nieustanne podsi ąkanie i podtapianie fundamentów budynków. Generalnie wymagana jest ochrona sieci przed zniszczeniem. W przypadku konieczno ści zabudowy nale ży ogranicza ć kolizje poprzez wła ściwe przeło żenie sieci lub bezkonfliktowe zaprojektowanie przyszłych inwestycji. Wszelkie

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 23 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE działania musz ą by ć podejmowane w uzgodnieniu i pod nadzorem Wojewódzkiego Zarz ądu Melioracji i Urz ądze ń Wodnych.

1.1.5.3. Zagrożenie powodziowe

W strefie klimatycznej, w której znajduje si ę powiat zgierski wyst ępuj ą dwa rodzaje wezbra ń powodziowych: wyst ępuj ące wczesn ą wiosn ą wezbrania roztopowe i letnie (lipiec – sierpie ń) wezbrania opadowo–rozlewowe. Wielko ść zagro żenia powodziowego jest uwarunkowana m.in. rze źbą terenu, mo żliwo ściami retencyjnymi zlewni, zatrzymywaniem wody w zbiornikach zaporowych, stopniem zalesienia, istnieniem budowli hydrotechnicznych typu: rów melioracyjny, próg, kanał, mog ących słu żyć jako urz ądzenia retencyjne oraz wyst ępowaniem starorzeczy, mokradeł i bagien. Regulacja rzek zmniejsza ich naturaln ą retencyjno ść , co skutkuje przyspieszonym odpływem wód z górnych odcinków i może powodowa ć powstanie zagro żenia powodziowego. Wszystkie wody płyn ące na terenie gminy maj ą charakter nizinny. Charakteryzuj ą si ę krótkotrwałymi wezbraniami tylko w okresach nasilenia opadów, długotrwałymi stanami niskimi i niedu żymi przepływami średnimi. Najwy ższe stany i wezbrania powodziowe odnotowuje si ę w miesi ącach letnich – głównie w lipcu. Na podstawie opracowania zagro żenia powodziowego przygotowanego dla rzeki Mrogi 2 na terenie gminy Głowno tereny zagro żone powodzi ą3 wyst ępuj ą po obu brzegach rzeki Mrogi na całym jej odcinku w granicach administracyjnych gminy. Zainwestowanie wyst ępuje jedynie w Ziewanicach – stacja benzynowa, PPHU „Rolfoods”, młyn Sopel E. Jarz ębowska oraz dwie zabudowy mieszkaniowe jednorodzinne. Ponadto w strefie zalewu wielk ą wod ą zlokalizowane jest składowisko odpadów, obecnie zamkni ęte i rekultywowane.

2 Zgodnie z art. 79 pkt. 2 ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej w Warszawie opracował dla rzeki Mrogi „Studium dla potrzeb planów ochrony przeciwpowodziowej – etap II”, marzec 2006 r. Celem przeprowadzonych prac studialnych było opracowanie podstawowych danych i informacji, umo żliwiaj ących w przyszło ści Dyrektorowi RZGW w Warszawie, zgodnie z zaleceniem art. 92 ustawy Prawo wodne tj.: opracowanie studiów i projektów ochrony przeciwpowodziowej regionu wodnego, koordynowanie działa ń zwi ązanych z ochron ą przed powodzi ą oraz susz ą w regionie wodnym, w szczególno ści prowadzenie o środków koordynacyjno-informacyjnych ochrony przeciwpowodziowej. W opracowaniu przeprowadzono symulacj ę przepływu wód o ró żnych prawdopodobie ństwach pojawienia si ę: − woda o prawdopodobie ństwie pojawienia si ę 0,5% to woda, która mo że wyst ąpi ć raz na 200 lat, − woda o prawdopodobie ństwie pojawienia si ę 1% to woda, która mo że wyst ąpi ć raz na 100 lat, − woda o prawdopodobie ństwie pojawienia si ę 2% to woda, która mo że wyst ąpi ć raz na 50 lat, − woda o prawdopodobie ństwie pojawienia si ę 5% to woda, która mo że wyst ąpi ć raz na 20 lat, − woda o prawdopodobie ństwie pojawienia si ę 10% to woda, która mo że wyst ąpi ć raz na 10 lat. 3 Przez zagro żenie powodziowe nale ży rozumie ć potencjalne negatywne skutki wezbrania. Ostatnia powód ź w Głownie nast ąpiła mi ędzy 17 a 21 marca 2005 r. na rzece Mrodze.

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 24 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

W ramach zrealizowanych prac studialnych na terenie gminy Głowno zidentyfikowano obszary wymagaj ące szczególnej ochrony 4 przed zalaniem wod ą powodziow ą.

Tabela nr 3 Tereny szczególnie zagro żone powodzi ą (zalew woda 0,5%) Brzeg Km biegu rzeki Nazwa miejscowo ści Praw/Lewy

24-22 L Ziewanice

Ziewaniczki, Boczki 20-17 L Domaradzkie, Gawronki, Boczki 17-13 P Zarzeczne, Psary Źródło: Studium dla potrzeb planów ochrony przeciwpowodziowej – Etap II, marzec 2006, Warszawa (realizowane dla Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Warszawie przez Neokart GIS Sp. z o. o. ul. Sapie żyńska 10)

Obszary doliny Mrogi to obszary bezpo średniego zagro żenia powodziowego – na odcinku Mrogi poło żonym w granicach administracyjnych gminy nie zlokalizowano dotychczas wałów przeciwpowodziowych. Zasi ęg terenów zagro żonych zalaniem wodami rzeki Mrogi w sposób graficzny przedstawiono na rys. nr 2 - Uwarunkowania przyrodnicze.

Ponadto w zasi ęgu dolin wyst ępuj ą lokalne podmokło ści utrzymuj ące si ę przez znaczn ą cz ęść roku.

1.1.5.4. Wody podziemne

Gmina Głowno znajduje si ę w strefie średniej zasobno ści w wody podziemne. Według regionalizacji hydrogeologicznej B. Paczy ńskiego (1995) gmina le ży w VIII regionie hydrogeologicznym zwanym „Kutnowskim”, w którego granicach wody podziemne poziomów użytkowych (pierwszy poziom wodono śny) wyst ępuj ą w utworach czwartorz ędowych i jurajskich, lokalnie w paleoge ńsko-neoge ńskich (trzeciorz ędowych) (Paczy ński, 1995; Paczy ński, Sadurski (red.), 2007). Gł ęboko ść wyst ępowania pierwszego poziomu wodono śnego jest ści śle uzale żniona od morfologii terenu i jego budowy geologicznej, a tak że od zró żnicowania litologicznego osadów. Przebieg hydroizobat obrazuj ących gł ęboko ść od powierzchni terenu do pierwszego zwierciadła wód podziemnych nawi ązuje do ukształtowania powierzchni gminy. Najpłytsze

4 Zgodnie z art. 80a ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. dla obszarów o szczególnym znaczeniu społecznym, gospodarczym lub kulturowym nale ży wyznaczy ć zasi ęgi zalewu wod ą 0,5% (o prawdopodobie ństwie pojawienia si ę raz na 200 lat).

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 25 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE wyst ępowanie zwierciadła wód – generalnie do 2 m p.p.t. zwi ązane jest z osadami holoce ńskimi w obr ębie den dolin rzecznych i obni żeń oraz na równinnym terenie w rejonie Mąkolic w zachodniej cz ęś ci gminy. Symetrycznie w stosunku do dolin, na wyniesionych terenach morenowych i sandrowych gł ęboko ść wyst ępowania pierwszego poziomu wodono śnego wzrasta do 10 – 20 m. Najzasobniejsza seria wodono śnych piasków plejstocenu zalega pod glinami zwałowymi l ądolodu Warty. Wyst ępowanie zwierciadła wód podziemnych na gł ęboko ści mniejszej ni ż 2 m p.p.t. powoduje, i ż bezpo średnia lokalizacja zabudowy jest znacznie utrudniona lub niemo żliwa. Wody gruntowe den dolin rzecznych wykazuj ą ścisłe uzale żnienie od stanów wody w rzekach. Wraz z podniesieniem si ę stanu wód mog ą wyst ępowa ć lokalne podtopienia. Im dalej od den dolin tym mniejsza jest ta zale żno ść i wahania okresowe zwi ązane s ą w wi ększym stopniu z wielko ści ą i intensywno ści ą opadów atmosferycznych. Wody podziemne obszaru gminy Głowno maj ące znaczenie u żytkowe ści śle wi ążą si ę z warstwami skalnymi wieku trzeciorz ędowego i czwartorz ędowego. Wody poziomu trzeciorz ędowego wyst ępuj ą w piaskach mioce ńskich na gł ęboko ści 40- 50 m p.p.t. Poziom ten był eksploatowany przez uj ęcie w Ziewanicach dla potrzeb wodoci ągu wiejskiego. Obecnie uj ęcie to jest nieczynne. Wody poziomu czwartorz ędowego stanowi ą główny u żytkowy poziom wodono śny gminy. Wyszczególni ć mo żna dwie podstawowe warstwy wodono śne: − I warstwa wodono śna – wody zwi ązane z piaskami i żwirami wodnolodowcowymi znajduj ącymi si ę pod pierwszymi glinami zwałowymi na gł ęboko ści 3-10 m p.p.t.. Lokalnie napi ęte zwierciadło wody; − II warstwa wodono śna – wyst ępuje w osadach fluwioglacjalnych i rzecznych pod glin ą na gł ęboko ści 20-90 m p.p.t. Napi ęte zwierciadło wody (wznios od 25 do 40 m).

Górnojurajski poziom wodono śny facji wapienno-marglistej na terenie gminy Głowno odgrywa rol ę podrz ędn ą ze wzgl ędu na du żą gł ęboko ść wyst ępowania oraz dobrze zawodnione nadległe osady czwartorz ędowe b ądź czwartorz ędowo – trzeciorz ędowe.

Czwartorz ędowy poziom wodono śny, z którego zaopatrywane s ą wszystkie wodoci ągi wiejskie, niektóre obiekty usługowe i produkcyjne, gospodarstwa niezwodoci ągowane i rolnictwo cechuje du ża wydajno ść i generalnie dobra jako ść (tabela nr 4). Ponadto na terenie gminy Głowno (sołectwo Domaradzyn, Kamie ń, Kadzielin, Ostroł ęka) wyst ępuj ą liczne uj ęcia wody słu żą ce do celów prywatnych (głównie dla rolnictwa), których ustalone zasoby wodne wynosz ą średnio 2-6 m3/h.

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 26 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

Tabela nr 4 Uj ęcia wody na terenie gminy Głowno

Zasoby Uwagi Gł ęboko ść zatwierdzone Depresja Stratygrafia Lp. Nazwa uj ęcia Zwierciadło wody Liczba uj ęć : studni [m] w kat. „B” [m] (Q – czwartorz ęd) [m³/h] 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Zaopatrywane miejscowo ści: Napi ęte – ustabilizowało 63,0 65,0 5,45 si ę na gł ęboko ści 8,5 m 2 - Studnia nr 1 Q  Lubianków, p.p.t.  Rudziczek,  , 1. Stacja wodoci ągowa w Lubiankowie  , Napi ęte – ustabilizowało  Albinów. 57,0 42,0 6,8 si ę na gł ęboko ści 9,6 m 2 - Studnia nr 2 Q Pozwolenie wodnoprawne do p.p.t. 01.01.2021 r.

Zaopatrywane miejscowo ści: ę Napi te – ustabilizowało  Popów, 56,5 31,8 24,5 si ę na gł ęboko ści 3,5 m 2 - Studnia nr 1 Q p.p.t.  Popówek,  Karnków, 2. Stacja wodoci ągowa w Popowie  Mi ęso śnia, Władysławów Popowski, Napi ęte – ustabilizowało  52,0 31,8 11,2 si ę na gł ęboko ści 4,5 m 2 - Studnia nr 2 Q  Glinik. p.p.t. Pozwolenie wodnoprawne do 31.12.2015 r.

Zaopatrywane miejscowo ści: Napi ęte – ustabilizowało Stacja wodoci ągowa w Boczkach  Boczki Domaradzkie, 3. 43,0 60,0 8,2 si ę na gł ęboko ści 2,8 m 2 - Studnia nr 1 Q Domaradzkich p.p.t.  Chlebowice,  Boczki Zarzeczne,

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 27 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

 Gawronki,  Helenów, Napi ęte – ustabilizowało  Władysławów Bielawski, 44,6 60,0 9,7 się na gł ęboko ści 2,6 m 2 - Studnia nr 2 Q  Wola Zbro żkowa, p.p.t.  Ziewanie. Pozwolenie wodnoprawne do 31.12.2015 r.;

Zaopatrywane miejscowo ści:  Mąkolice, Napi ęte – ustabilizowało  Wola M ąkolska, 4. Stacja wodoci ągowa w M ąkolicach 29,0 60 11,8 si ę na gł ęboko ści +2,8 m 1 – Studnia nr 1 Q  Pie ńki Popowskie, p.p.t. (samowypływ wody)  Jasionna. Pozwolenie wodnoprawne do 01.01.2021 r.;

43,0 2 - Studnia nr 1 Gospodarstwo „Glinik” Pozwolenie wodnoprawne do 5. 36,0 (30,0) 16,5 (17,75) --- Q Glinik 1 31.05.2019 r.; 48,0 2 - Studnia nr 2

Lubianków 39 Pozwolenie wodnoprawne do 6. 48,0 40,0 2,02 9,88 m p.p.t. 1 Q Dekatyzacja i ścieranie tkanin 31.12.2015 r.;

Żródło: Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Urz ędu Marszałkowskiego – Wydział Geologi i Koncesji Geologicznych oraz Urz ędu Gminy Głowno

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 28 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

1.1.5.5. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP)

Znacz ąca cz ęść obszaru gminy Głowno znajduje si ę w obr ębie wyznaczonych w 1990 r. Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) (Kleczkowski, 1990). Wyznaczenie ich poprzedzały badania hydrogeologiczne, w wyniku których wytypowano na obszarze Polski zbiorki wód słodkich (niezmineralizowanych) wskazane do ochrony przed zanieczyszczeniami. Wydzielenie GZWP ma na celu m.in. powstrzymanie degradacji wód podziemnych. Ochronie podlega ć powinny przede wszystkim najwa żniejsze i najsilniej zagro żone degradacj ą obszary zasilania GZWP. W tym celu zostały wyodr ębnione obszary wymagaj ące specjalnej ochrony: ONO – obszary wymagaj ące najwy ższej ochrony i OWO – wymagaj ące wysokiej ochrony. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych wyst ępuj ące na terenie gminy to: − nr 402 Zbiornik Stryków – górnojurajski – szczelinowo-krasowy – obejmuje zachodni ą, południowo-zachodni ą i centraln ą cz ęść gminy, zawiera wody bardzo czyste (klasa Ia), czyste (klasa Ib) i bardzo nieznacznie zanieczyszczone (klasa Ic); − nr 403 – Zbiornik mi ędzymorenowy Brzeziny-Lipce Reymontowskie czwartorz ędowy, porowy; obejmuje wschodni ą i północno-wschodni ą cz ęść gminy, wody zbiornika s ą bardzo nieznacznie zanieczyszczone (klasa Ic), wymagaj ą uzdatniania; jest on obj ęty stref ą wysokiej ochrony (OWO) – m.in. teren gminy Głowno; − nr 404 – Zbiornik Koluszki–Tomaszów Mazowiecki – górnojurajski – szczelinowo- krasowy – obejmuje swym zasi ęgiem wschodni skraj gminy, wody zbiornika s ą czyste (klasa Ib) i bardzo nieznacznie zanieczyszczone (klasa Ic); − nr 226 – Zbiornik Kro śniewice–Kutno – górnojurajski – szczelinowo-krasowy – obejmuje swym zasi ęgiem północno- wschodni skraj gminy, wody zbiornika s ą czyste (klasa Ib) i nieznacznie zanieczyszczone (klasa Id) Zasi ęg zbiorników oraz obszaru OWO przedstawiono na rys. 2 - Uwarunkowania przyrodnicze. Wody podziemne Głównych Zbiorników Wód Podziemnych podlegaj ą ochronie prawnej na tych samych zasadach, co wszystkie wody podziemne 5, a ponadto mog ą by ć obj ęte dodatkow ą ochron ą obszarow ą poprzez ustanowienie obszarów ochronnych. Zbiorniki nr: 402 Stryków, 403 Brzeziny-Lipce Reymontowskie, 404 Koluszki–Tomaszów Mazowiecki, 226 Kro śniewice–Kutno nie posiadaj ą, w trybie przepisów ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. 6, ustanowionych obszarów ochronnych.

5 Wg art. 98 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. 2001, nr 62, poz. 627 tekst jedn.). 6 Dz. U. 2001, Nr 115, poz. 1229 z pó źn. zm.

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 29 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

Obecnie prowadzone jest dokumentowanie warunków hydrogeologicznych Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (dot ąd udokumentowano 62 GZWP). Ustalenia zawarte

Rys. 3. Poło żenie miasta i gminy Głowno na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) wymagaj ących szczególnej ochrony Źródło: A.S. Kleczkowski, 1990, Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony 1:500000, Wyd. AGH, Kraków; 1 – obszar najwy ższej ochrony (ONO); 2 – obszar wysokiej ochrony (OWO); 3 – granica GZWP w o środku porowym; 4 – granica GZWP w o środku szczelinowo-porowym; 5 – granica GZWP w o środku szczelinowo-krasowym. Nazwa i numer GZWP, wiek utworów wodono śnych: Subniecka Warszawska – 215, trzeciorz ęd (Tr); Subniecka

Warszawska (cz ęść centralna) – 215A, trzeciorz ęd (Tr); Zbiornik Kro śniewice-Kutno – 226, jura górna (J 3); Zbiornik

Dolina Chru ślina – 227, czwartorz ęd (Q); Niecka Łódzka – 401 kreda dolna (K 1); Zbiornik Stryków – 402, jura górna

(J 3); Zbiornik mi ędzymorenowy Brzeziny-Lipce Reymontowskie – 403, czwartorz ęd (Q); Koluszki-Tomaszów – 404,

jura górna (J 3); w dokumentacjach hydrogeologicznych poszczególnych zbiorników b ędą podstaw ą dla formalnego ustanowienia ochrony na obszarach zasilania (obszarów ochronnych), co stanowi istotny element opracowywania i wdra żania przez Krajowy i Regionalne Zarz ądy Gospodarki Wodnej programów gospodarowania wodami w obszarach dorzeczy dla potrzeb osi ągni ęcia dobrego stanu wód podziemnych słu żą cych do zaopatrzenia ludno ści w wod ę do

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 30 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE picia. Zbiorniki GZWP przebiegaj ące przez teren gminy Głowno zostały wytypowane do udokumentowania warunków hydrogeologicznych w zwi ązku z ustanawianiem obszarów ochronnych (Kierunki Bada ń w dziedzinie hydrogeologii, 2008):  zbiornik nr 404 – w etapie I – 2009-2011,  zbiornik nr 402, 403 i 226 – w etapie II – 2011-2013.

1.1.6. Warunki klimatyczne

W wyniku podziału Polski według A. Wosia (1996) na regiony klimatyczne w świetle frekwencji dni z ró żnymi typami pogody gmina Głowno le ży w granicach regionu XVII, tj. regionu środkowopolskiego. Wyró żnia si ę on na tle innych regionów znaczniejsz ą liczb ą dni z pogod ą bardzo ciepł ą oraz dni do ść mro źnych z du żym zachmurzeniem i opadem. Jest to strefa tzw. cyrkulacji zachodniej i południowo-zachodniej. Gmina Głowno charakteryzuje si ę krótk ą i do ść chłodn ą wiosn ą, długim latem oraz dług ą i chłodn ą zim ą. Analizowany obszar znajduje si ę w strefie wpływu klimatów suboceanicznego i kontynentalnego. W ci ąg całego roku, podobnie jak w całej Polsce środkowej, przewa ża równole żnikowa cyrkulacja mas powietrza, ze szczególn ą preferencj ą wilgotnych mas powietrza polarnomorskiego (45% dni w ci ągu roku) oraz polarnokontynentalnego (38% dni w ci ągu roku) napływaj ących z zachodu, a w mniejszym zakresie ze wschodu. Równie ż roczny rozkład pr ędko ści wiatru jest analogiczny jak na obszarze całej Polski. Maksymalne pr ędko ści wyst ępuj ą zim ą i wiosn ą. W skali roku przewa żaj ą wiatry zachodnie i południowo- zachodnie – stanowi ą ł ącznie 30-32% wiatrów rocznie. Istotn ą cech ą warunków anemometrycznych jest niezbyt cz ęste wyst ępowanie bardzo silnych wiatrów, głównie zim ą. W ci ągu roku przewa żaj ą wiatry słabe (2 – 5 m/s). Latem wyst ępuj ą cisze (Liszewski, 2001). Wiatry maj ą du że znaczenie dla formowania si ę topoklimatów i kierunków rozprzestrzeniania zanieczyszcze ń. Najlepiej przewietrzanymi terenami na obszarze gminy Głowna s ą tereny wyniesione (wschodnia cz ęść gminy). Opady atmosferyczne wykazuj ą wyra źne uzale żnienie od ukształtowania terenu. Średnia roczna suma opadów z wielolecia jest tu ni ższa ni ż w strefie kraw ędziowej Wzniesie ń Łódzkich i waha si ę w granicach 500 - 540mm (przy średniej kraju 635 mm). Na okres letni przypada wi ększo ść opadów (maksimum w lipcu – 105 mm), najmniej opadów notuje si ę zim ą i wczesn ą wiosn ą (minimum w styczniu – 31 mm). Cz ęstotliwo ść występowania opadów nawalnych najwi ększa jest w okresie czerwiec-sierpie ń. Pokrywa śnieżna utrzymuje si ę średnio przez okres 1,5 miesi ąca w ci ągu roku. Charakterystyczn ą cech ą przebiegu zachmurzenia jest wyra źny rytm roczny z maksimum w zimie, a minimum w sierpniu i wrze śniu. Średnie roczne zachmurzenie si ęga ok. 5,0 stopnia pokrycia nieba (w skali 1:10) (Studium…, 1999; Liszewski, 2001; Obja śnienia do mapy hydrogeologicznej

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 31 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

Polski, 2002). Wilgotno ść wzgl ędna osi ąga warto ść średnio 80%. Parowanie z wolnej powierzchni wodnej przekracza średniorocznie warto ść 550 mm/rok, natomiast parowanie terenowe kształtuje si ę na poziomie 400-420 mm/rok (Obja śnienia do mapy hydrogeologicznej Polski, 2002). Zró żnicowanie stosunków wilgotno ściowych, prócz ilo ści ą opadów atmosferycznych, wywołane jest tak że rze źbą terenu, ro ślinno ści ą, gł ęboko ści ą zalegania wód gruntowych. Najwy ższ ą wilgotno ści ą cechuj ą si ę tereny poło żone wzdłu ż doliny Mrogi i wi ększych cieków (nawet do 90–100%). Znaczne powierzchnie le śne (południowa, północno-wschodnia i południowo-wschodnia cz ęść gminy) równie ż wpływaj ą na zwi ększenie wilgotno ści powietrza. Najkorzystniejsze tereny wilgotno ściowe posiadaj ą tereny wyniesione (wschodnia cz ęść gminy) o gł ęboko zalegaj ącej wodzie gruntowej (tereny wyniesione s ą lepiej przewietrzane). Dni z mgł ą najwi ęcej notuje si ę w pa ździerniku. Najcz ęś ciej obserwuje si ę je na terenach o du żym uwilgotnieniu, w dolinach i obni żeniach. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 8,2ºC, a roczna amplituda temperatur – 19,8 ºC. Najwy ższ ą średni ą temperatur ę notuje si ę w lipcu – 18,5ºC, natomiast najni ższ ą w styczniu – (-3,0ºC). Liczba dni mro źnych waha si ę w granicach 30-40 dni, a liczba dni z przymrozkami od 90 do 100 dni (Studium…, 1999; Obja śnienia do mapy hydrogeologicznej Polski, 2002). Najlepsze warunki termiczne w obr ębie gminy posiadaj ą tereny poło żone poza zasi ęgiem inwersji dolinnych o gł ębokim zaleganiu wód gruntowych, o korzystnych warunkach solarnych i wilgotno ściowych (tereny wschodniej cz ęś ci gminy). Zró żnicowanie warunków termicznych pomi ędzy dolinami rzek a terenami wyniesionymi mo że osi ągn ąć 4ºC. Zale żny od temperatury okres wegetacyjny ro ślin wynosi ok. 210-220 dni w roku. Warunki klimatyczne na obszarze gminy Głowno są zatem korzystne dla rolnictwa. Dolina Mrogi oraz doliny wi ększych cieków stanowi ą naturalne rynny spływowe dla mas powietrza. Ogólne cechy przedstawionego wy żej klimatu gminy Głowno ulegaj ą zró żnicowaniu na tzw. topoklimaty w zale żno ści od lokalnych warunków, tj. rze źba terenu, rodzaj i pokrycie podło ża, gł ęboko ść zalegania wód gruntowych, zabudowa, rodzaj zagospodarowania przestrzeni. Najwi ększy wpływ ww. czynników jest zauwa żalny w dniach o pogodzie wy żowej – zwłaszcza bezchmurnej i bezwietrznej (w czasie dni pochmurnych oddziaływanie to prawie nie wyst ępuje): • tereny o dobrych i bardzo dobrych warunkach topoklimatycznych wyst ępuj ą w obr ębie zboczy o dyspozycjach S, SW, W, SE o nachyleniu wi ększym ni ż 5%. Wyst ępuj ą one fragmentarycznie na terenie gminy Głowno. Charakteryzuj ą si ę one bardzo dobrymi warunkami solarnymi i termicznymi, dobrymi warunkami wietrznymi i wilgotno ściowymi,

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 32 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

mał ą cz ęstotliwo ści ą wyst ępowania mgieł, a tak że najkrótszym okresem zalegania pokrywy śnie żnej i długim okresem bezprzymrozkowym. Wskazane s ą do lokalizacji ró żnych form zabudowy mieszkaniowej, letniskowej, rekreacyjnej oraz do upraw rolnych, warzywniczych, sadowniczych w tym równie ż ro ślin ciepłolubnych. Niewskazana jest za to lokalizacja obiektów o działaniu szkodliwym i/lub uci ąż liwym. • tereny o przeci ętnych warunkach topoklimatycznych, które obejmuj ą obszary płaskie i lokalne fragmenty zboczy o ró żnej ekspozycji i nachyleniu – tereny dominuj ące dla gminy Głowno. Charakteryzuj ą si ę one dobrymi i przeci ętnymi warunkami termicznymi i wilgotno ściowymi oraz bardzo dobrymi warunkami przewietrzania terenu. S ą to obszary predestynowane do upraw rolniczych, sadowniczych i warzywnych oraz dla zabudowy mieszkaniowej. • tereny o okresowo gorszych warunkach topoklimatycznych, które s ą charakterystyczne dla obszarów płaskich o okresowo płytko zalegaj ącej wodzie gruntowej (na gł ęboko ści do 2,0 m p.p.t.), które wyst ępuj ą w bezpo średnim s ąsiedztwie wi ększych dolin rzecznych i obni żeń terenów oraz w zachodniej cz ęś ci gminy (rejon M ąkolic). • tereny o gorszych warunkach klimatycznych wła ściwych dla zboczy o ekspozycji N, NE, NW i o znacznym nachyleniu (ponad 10%). Wyst ępuj ą one fragmentarycznie na terenie gminy Głowno. Charakteryzuj ą si ę one niekorzystnymi warunkami solarnymi a tak że dłu ższym okresem zalegania pokrywy śnie żnej. Obszary te nie powinny by ć wykorzystywane na cele lokalizacyjne zabudowy mieszkaniowej oraz upraw wymagaj ących du żej ilo ści sło ńca. Wykazuj ą jednak walory do wykorzystywania ich na cele rekreacyjne zwi ązane z popularyzacj ą sportów zimowych. • tereny o niekorzystnych warunkach topoklimatycznych, które obejmuj ą doliny rzek Mrogi oraz Maliny i ich dopływów, doliny mniejszych cieków oraz obni żeń. Tereny dolinne charakteryzuj ą si ę niekorzystnymi warunkami termicznymi i wilgotno ściowymi ze wzgl ędu na zjawisko inwersji termicznej oraz stagnacj ę chłodnego, wilgotnego powietrza. Cechuj ą si ę tak że gorszymi wła ściwo ściami solarnymi ze wzgl ędu na zwi ększon ą cz ęstotliwo ść wyst ępowania mgieł. Wskazane tereny nie s ą wskazane dla lokalizacji zabudowy oraz realizacji miejsc wypoczynku. Nie powinny te ż podlega ć przeobra żeniom skierowanym na realizacj ę barier, zabudowy, nasypów, zwartych nasadze ń zieleni itp.), które utrudniałyby swobodny przepływ powietrza. W istniej ących zaporach nale ży tworzy ć prze świty, które poprawi ą cyrkulacje powietrza i zapewni ą napowietrzanie obszarów. Wskazane jest wprowadzanie (lub utrzymywanie) na wskazanych obszarach upraw ł ąkowych i innych wykazuj ących wysokie wymagania wilgotno ściowe. • tereny o warunkach topokliatycznych wła ściwych obszarom le śnym. Na terenie gminy Głowno znajduje si ę niewiele lasów a wi ększe kompleksy zlokalizowane s ą w cz ęś ci

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 33 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

południowej, północno-wschodniej i południowo-wschodniej. W śród powy ższych lasów mo żna wyró żni ć te o korzystnych warunkach klimatycznych, czyli na siedliskach suchych, które wykazuj ą predyspozycje do rozwoju turystyki i rekreacji oraz lasy podmokłe i wilgotne, nie wskazane do u żytkowania antropogenicznego.

1.1.7. Warunki glebowe

O charakterze pokrywy glebowej w znacznym stopniu decyduj ą utwory powierzchniowe. W granicach obszaru gminy Głowno dominuj ą utwory plejstoce ńskie. Skał ą macierzyst ą s ą osady pochodz ące z przełomu plejstocenu i holocenu oraz osady holoce ńskie. Przydatno ść rolnicz ą gleb okre ślaj ą klasy bonitacyjne wyró żniane na podstawie: budowy profilu glebowego (typ i podtyp gleby, rodzaj, gatunek, mi ąż szo ść poziomu próchnicznego i zawarto ść próchnicy, skład chemiczny gleby i jej odczyn, oglejenie, wła ściwo ści fizyczne); stosunków wilgotno ściowych uwarunkowanych poło żeniem w terenie; wysoko ści ą bezwzgl ędn ą (Szponar, 2003). Gleby na terenie gminy Głowno charakteryzuj ą si ę bardzo du żym zró żnicowaniem zarówno pod wzgl ędem typu gleb jak i przydatno ści rolniczej. W zale żno ści od rodzaju skał buduj ących podło że na terenie gminy wytworzyły si ę nast ępuj ące typy i podtypy gleb (na podstawie map glebowo-rolniczych w skali 1:5000): − gleby brunatne – podstawowy typ gleby na terenie gminy:  brunatne wyługowane i kwa śne – wykształciły si ę na znacznej cz ęś ci gminy Głowno przede wszystkim na podło żu gliniasto-piaszczystym i piaszczystym – piaski: lu źne, słabo gliniaste, gliniaste lekkie, gliniaste mocne miejscami pylaste oraz gliny lekkie jako gleby kompleksu żytniego dobrego, słabego oraz bardzo słabego; na piaskach gliniastych mocnych i lekkich oraz glinach lekkich wykształciły si ę żyzne gleby nale żą ce do kompleksu pszennego dobrego i żytniego bardzo dobrego - znaczne powierzchnie we wschodniej (sołectwo Ostroł ęka, Rudniczek, Wola Lubiankowa) i północno-centralnej (sołectwo Ziewanice, Boczki Domaradzkie, Chlebowice, Popówek Głowie ński, Władysławów Popowski, Karnków, Dabrowa) cz ęś ci gminy;  brunatne wła ściwe – żyzne gleby wykształcone na podło żu piaszczysto-gliniastym – piaski gliniaste mocne i gliny lekkie miejscami pylaste nale żą ce do kompleksu pszennego dobrego – wschodnia cz ęść gminy (sołectwo Kadzielin, Wola Zbro żkowa i Albinów), a nawet pszennego bardzo dobrego – sołectwo Kadzielin; − czarne ziemie i gleby szare – podstawowy typ gleby na terenie gminy:  czarne ziemie zdegradowane i gleby szare – wykształciły si ę na znacznej cz ęś ci

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 34 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

gminy Głowno przede wszystkim na podło żu gliniasto-piaszczystym i piaszczystym – piaski: lu źne, słabo gliniaste, gliniaste lekkie miejscami pylaste, gliny lekkie oraz pyły zwykłe jako mało żyzne gleby kompleksu zbo żowo-pastewnego słabego oraz użytki zielone średnie oraz słabe i bardzo słabe; na piaskach gliniastych mocnych i lekkich oraz glinach lekkich miejscami pylastych wykształciły si ę żyzne gleby nale żą ce do kompleksu pszennego dobrego, żytniego bardzo dobrego oraz zbo żowo-pastewnego mocnego - znaczne powierzchnie w północnej (sołectwo Jasionna, D ąbrowa, Chlebowice) i centralnej (sołectwo Władysławów Popowski, Popów Głowie ński, Boczki Domaradzkie) cz ęś ci gminy, a nawet pszennego bardzo dobrego – sołectwo Chlebowice;  czarne ziemie wła ściwe – żyzne gleby wykształcone na podło żu piaszczysto- gliniastym – piaski gliniaste mocne i lekkie oraz gliny lekkie, miejscami pylaste, nale żą ce do kompleksu pszennego dobrego i do kompleksu zbo żowo-pastewnego mocnego – wschodnia (sołectwo Kamie ń, Kadzielin, Wola Zbro żkowa, Ostroł ęka, Albinów, Wola Lubiankowa, Rudniczek) i centralna (sołectwo Chlebowice, Popów Głowie ński, Popówek Wło ścia ński, Domaradzyn) cz ęść gminy, a nawet pszennego bardzo dobrego – sołectwo Kadzielin, Popów Głowie ński; − gleby bielicowe i pseudobielicowe – wykształcone na znacznych powierzchniach terenu gminy na piaskach gliniastych lekkich, słabo gliniastych i lu źnych oraz glinach lekkich tworz ąc gleby kompleksu żytniego bardzo dobrego i dobrego; w centralnej (sołectwo Władysławów Popowski, Boczki Domaradzkie, Chlebowice) i we wschodniej (sołectwo Ostroł ęka) cz ęś ci gminy piaski gliniaste mocne i gliny lekkie tworz ą podło że dla żyznych gleb kompleksu pszennego dobrego; − mady – wykształcone głównie na utworach piaszczystych (piaskach: lu źnych, słabo gliniastych, gliniastych lekkich, gliniastych mocnych (miejscami pylastych), pyłach zwykłych oraz miejscami na glinach lekkich, przede wszystkim w dolinach rzeki Mrogi, Brzu śni, Maliny, Strugi Domaradzkiej tworz ąc generalnie u żytki zielone średnie i u żytki zielone słabe i bardzo słabe, oraz w bezpo średnim s ąsiedztwie dolin tworz ąc kompleks żytni dobry i słaby oraz zbo żowo-pastewny mocny i słaby; − gleby murszowo–mineralne i murszowate – wykształcone na utworach piaszczystych (piaskach: lu źnych, słabo gliniastych, gliniastych lekkich (miejscami pylastych)), pyłach zwykłych oraz miejscami na glinach średnich w lokalnych zagł ębieniach terenu oraz w dolinie rzeki Mrogi, Maliny, Strugi Domaradzkiej, Zimnej Wody i mniejszych cieków jako u żytki zielone średnie oraz słabe i bardzo słabe; − gleby torfowo–mułowe - wyst ępuj ą lokalnie w dolinie rzeki Mrogi (na granicy z miastem); Cz ęść wszystkich podtypów gleb (prócz torfów) wytworzonych z piasków lu źnych,

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 35 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

rzadziej z piasków słabo gliniastych porastaj ą kompleksy le śne.

Przydatno ść rolnicz ą gleb okre ślaj ą klasy bonitacyjne. Na obszarze gminy przewa żaj ą gleby dobre i średnie nale żą ce do III i IV klasy bonitacyjnej, które stanowi ą 51,6%. Znaczn ą powierzchni ę, ponad 34%, zajmuj ą gleby słabe – V klasa bonitacyjna. Gleby I i II klasy wyst ępuj ą na niewielkiej powierzchni i zajmuj ą łącznie około 3%. Tabela nr 5 Struktura jako ści gleb gminy Głowno wg klas bonitacyjnych i rodzajów gruntów Powierzchnia gruntów w poszczególnych klasach bonitacyjnych Jednostka gruntów ornych I II IIIa IIIb IVa IVb V VI VIz Razem [ha] --- 73,3 857,4 1465,2 1298,2 985,4 2348,8 847,5 10,2 7886,0 % --- 0,73 8,52 14,56 12,9 9,79 23,34 8,42 0,1 78,36 użytków zielonych - pastwiska I II III IV V VI VIz Razem [ha] ------37,7 229,0 240,4 11,4 1,6 520,1 % ------0,37 2,28 2,39 0,11 0,02 5,17 użytków zielonych - łąki I II III IV V VI VIz Razem [ha] ------18,8, 269,3 122,8 26,5 --- 437,4 % ------0,19 2,68 1,22 0,26 --- 4,35 gruntów le śnych I II III IV V VI VIz Razem [ha] 227,4 --- 1,3 18,8 693,8 230,5 --- 1171,8 % 2,26 --- 0,01 0,19 6,89 2,29 --- 11,64 gruntów zadrzewionych i zakrzewionych I II III IV V VI VIz Razem [ha] ------4,3 7,9 35,4 1,5 --- 49,1 % ------0,04 0,08 0,35 0,01 --- 0,48 Razem [ha] 227,4 73,3 2384,7 2808,6 3441,2 1117,4 11,8 10064,4 % 2,26 0,73 23,69 27,92 34,19 11,09 0,12 100 Źródło: opracowanie własne na podstawie mapy ewidencyjnej gminy Głowno w skali 1:1 000

Naj żyźniejsze gleby – gleby klasy II maj ą niewielki udział w powierzchni gruntów ornych i wyst ępuj ą małymi płatami w rejonie Mi ęso śni, Chlebowic, Kadzielina, Ostroł ęki i Lubiankowa. Gleby o bardzo du żej i du żej przydatno ści rolniczej (gleby wy ższych klas bonitacyjnych - klasa III, IIIa, IIIb, IV, IVa i IVb) zajmuj ą generalnie wschodni ą cz ęść gminy oraz wyst ępuj ą w cz ęś ci centralnej – mi ędzyrzecze Strugi Domaradzkiej i Mrogi. Mi ędzyrzecze Strugi Domaradzkiej i Maliny odznacza si ę nieco mniej korzystnymi warunkami

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 36 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE dla rozwoju rolnictwa – znaczny udział gleb słabych V klasy bonitacyjnej. Najsłabsze warunki glebowe posiada zachodnia cz ęść gminy – najwi ększy udział maja gleby V i VI klasy bonitacyjnej. Zatem generalizuj ąc mo żna stwierdzi ć, i ż na terenie gminy Głowno dominuj ą: − w cz ęś ci wschodniej – gleby lasy III, − w cz ęś ci centralnej – gleby klasy IV, − w cz ęś ci zachodniej – gleby klasy V-VI. W dolinach rzek Mrogi, Brzu śni, Maliny i Strugi Domaradzkiej wyst ępuj ą u żytki zielone średnie, słabe i bardzo słabe. Dobre warunki glebowe ( średnie u żytki IV klasy) s ą w dolinie Maliny i Strugi Domaradzkiej. W rozległej dolinie Mrogi oraz dolinie Brzu śni generalnie wyst ępuj ą słabsze u żytki zielone, głównie V i VI klasy. Około 12% pokrywy glebowej gminy zajmuj ą gleby le śne oraz gruntów zadrzewionych i zakrzewionych. S ą to głównie gleby V i VI klasy bonitacyjnej. W Domaradzynie wykształciły si ę gleby le śne I klasy bonitacyjnej. Warunki glebowe zostały przedstawione w sposób graficzny na rys. nr 1 - Warunki gruntowe, glebowe i budowlane. Znaczna cz ęść gruntów ze wzgl ędu na złe warunki wodne oraz słabo przepuszczaln ą skał ę macierzyst ą (m.in. glina) na terenie gminy została zmeliorowana. W wyniku działalno ści człowieka cz ęść pokrywy glebowej gminy uległa zniszczeniu (np. pod zabudow ą, infrastruktur ą techniczn ą). W wyniku prowadzenia prac ziemnych doszło do przemieszania poziomów genetycznych gleb, czy nawet usuni ęcia poziomu próchnicznego. Modyfikacjom mogła ulec: struktura gleby, zawarto ść próchnicy, odczyn, skład mechaniczny i chemiczny, wła ściwo ści fizyczne. Zgodnie z ustaw ą z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych (tekst jedn. Dz. U. 2004, Nr 121, poz. 1266 z pó źn. zm., grunty u żytków rolnych wytworzone z gleb pochodzenia organicznego klasy I-VI i gleby pochodzenia mineralnego klasy I-III oraz grunty le śne s ą chronione prawem przed zmian ą u żytkowania.

1.1.8. Szata roślinna

Zgodnie z kryteriami podziału kraju na krainy i dzielnice przyrodniczo-le śne, lasy gminy Głowno poło żone s ą w VI Małopolskiej krainie przyrodniczo – le śnej, 1 dzielnicy Łódzko-Opoczy ńskiej. Przez teren gminy Głowno przebiega dolina Mrogi, granica geobotaniczna podziału W. Szafera (1977) pomi ędzy Poddziałem Pasa Wy żyn Środkowych (dokładniej Krain ą Północnych Wysoczyzn Brze żnych, b ędącej jego cz ęś ci ą), a Poddziałem Pasa Wielkich Dolin (dokładniej jego cz ęś ci ą – Krain ą Mazowieck ą). Na terenie miasta Głowna granica ta pokrywa si ę z północn ą granic ą wyst ępowania jodły ( Abies alba ). Nieco na południe od

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 37 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE miasta i gminy Głowno przebiega północna granica wyst ępowania buka zwyczajnego ( Fagus sylvatica ), a przez północne tereny gminy – granica wyst ępowania świerka ( Picea excelsa ) i jawora ( Acer pseudoplatanus ). W zwi ązku z historycznie i przyrodniczo uwarunkowanym rozwojem rolnictwa, a w dalszej kolejno ści osadnictwa pierwotna ro ślinno ść gminy uległa znacz ącej zmianie. Miejsce lasów zaj ęły pola uprawne, a nast ępnie zabudowa oraz tereny komunikacyjne. Stan przeobra żenia szaty ro ślinnej gminy obrazuje struktura u żytkowanie ziemi. Tabela nr 6 Struktura u żytkowania gruntów (stan na 01.01.2010 r.) Powierzchnia gruntów Wyszczególnienie [ha] Ogółem 8885 grunty orne 6942 sady 684 łąki trwałe 421 pastwiska trwałe 499 ytki rolne ż W tym: U grunty rolne zabudowane 213 grunty pod stawami 28 grunty pod rowami 98

Ogółem 1225 ne oraz

ś lasy 1178

W tym: grunty zadrzewione i zakrzewione 47 Grunty le zadrzew. i zakrzew.

Ogółem 315 tereny mieszkaniowe 84 tereny przemysłowe 11 inne tereny zabudowane 8 zurbanizowane tereny niezabudowane 2 tereny rekreacji wypoczynkowej --- drogi 203

tereny kolejowe 7

inne --- Tereny komunikacyjne użytki kopalne --- Tereny zabudowane i zurbanizowane W tym: Ogółem 20 morskimi wewn ętrznymi --- powierzchniowymi płyn ącymi 20 Grunty pod wodami W tym:

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 38 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

powierzchniowymi stoj ącymi --- Nieu żytki 31 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Urz ędu Gminy Głowno

Najwi ększymi skupiskami zieleni wysokiej w gminie s ą lasy. Ł ączna powierzchnia lasów w 2009 r. (stan na 01.01.2010 r.) wynosiła 1178 ha, co daje bardzo niski stopie ń lesisto ści wynosz ący ok. 11,2% powierzchni gminy. Lesisto ść gminy jest jedn ą z najni ższych w powiecie zgierskim i daleko odbiega od lesisto ści kraju (30,3%) 7. Lasy pa ństwowe zajmuj ą 603 ha, a będące własno ści ą osób fizycznych (prywatne) - 570 ha. Lasy pa ństwowe s ą własno ści ą Skarbu Pa ństwa w zarz ądzie Lasów Pa ństwowych. Gospodark ę le śną na terenie gminy prowadzi Nadle śnictwo Grotniki oraz Nadle śnictwo Brzeziny pod nadzorem Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Łodzi. Kompleksy le śne koncentruj ą si ę w południowo-centralnej oraz w północno-wschodniej cz ęś ci gminy. Niektóre z nich zwłaszcza zwarty kompleks na południu stanowi pozostało ść pierwotnych lasów, które jeszcze 200 lat temu pokrywły prawie cały teren, a wyparte zostały przez rozwijaj ące si ę rolnictwo. W powierzchni lasów pa ństwowych rosn ących w południowej cz ęś ci gminy (sołectwo Domaradzyn) du ży udział maj ą drzewostany ponad 100-letnie. Lasy na terenie gminy s ą lasami wielofunkcyjnymi. Obok funkcji gospodarczych spełniaj ą tak że funkcje dydaktyczne, rekreacyjno-turystyczne, historyczne, ekologiczne, krajobrazowe i kulturowe. Uwzgl ędniaj ąc powy ższe mo żna wyodr ębni ć generalnie lasy gospodarcze i lasy ochronne. Na terenie gminy Głowno za lasy ochronne uznano 8 lasy Skarbu Pa ństwa poło żone w obr ębie le śnym Głowno w oddziałach le śnych 9:  1, 9, 22-26, 28, 30, 39, 247, 249 - lasy wodochronne;  26, 29-31 - lasy stanowi ące ostoje zwierz ąt podlegaj ących ochronie gatunkowej, o powierzchni ł ącznej około 58 ha;  25-27, 30 - lasy stanowi ące ostoje zwierz ąt podlegaj ących ochronie gatunkowej, wodochronne o powierzchni ł ącznej około 78 ha. Lasy prywatne zajmuj ą najwi ększe powierzchnie we wsi Ziewanice, Władysławów Bielawski, Wola Zbro żkowa, Helenów, Karnków, Rudniczek, Jasionna. W pozostałych sołectwach zajmuj ą niewielkie powierzchnie i nie tworz ą wi ększych kompleksów.

7 Stan na 31 grudnia 2009 r. 8 Zgodnie z Decyzj ą Ministra Środowiska Nr DL.lp-0233-10/04 z dnia 26.02.2004 r. 9 Wg stanu z 01.01.2004 r.

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 39 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

Tabela nr 7 Lasy prywatne na terenie gminy Głowno - charakterystyka

Powierzchnia Typ siedliskowy – powierzchnia w ha Główne Grunty do Wie ś lasów gatunki zalesienia Bs Bśw Bw BM św BMw LM św LMw Ol Inne [ha] panuj ące [ha] Albinów 9,17 --- 8,16 --- 0,39 ------0,62 ------So, Dd --- Antoniew 11,46 --- 6,7 0,37 2,23 1,78 0,14 ------0,24 So, Dd, Jd --- Boczki 6,13 --- 1,22 --- 1,93 0,25 1,21 1,52 ------So, Dd, Jd Domaradzkie Boczki 1,89 --- 0,88 ------0,59 ------0,42 --- So, Dd, Ol --- Zarzeczne Bronisławów 1,51 --- 0,46 0,33 0,72 ------So, Dd, --- Dąbrowa 2,72 --- 0,65 0,18 1,89 ------So, Dd --- Domaradzyn 12,45 --- 3,95 ------2,51 5,37 --- 0,62 So, Dd, Jd --- Feliksów 5,39 --- 19,76 ------So 14,37 Gawronki 12,5 --- 6,12 0,24 ------6,14 --- So, Ol --- Helenów 54,84 --- 73,93 0,92 ------0,46 --- So, Ol 20,47 Jasionna 20,44 --- 17,22 --- 2,05 0,32 ------0,55 0,3 So, Dd, Ol --- Karnków 45,34 --- 6,96 --- 23,76 3,43 11,09 0,1 ------So, Dd, Jd --- Lubianków 11,88 --- 0,69 --- 5,34 --- 5,37 0,26 --- 0,22 So, Dd, Jd --- Mąkolice 17,07 --- 16,32 0,59 ------0,16 --- So, Ol --- Rudniczek So, Dd, Ol, 30,01 --- 0,62 --- 24,2 --- 3,24 1,02 0,33 0,6 --- Jd Władysławów 62,2 --- 109,19 2,08 ------1,4 So, Ol 50,47 Bielawski Wola 8,43 0,06 6,62 0,22 0,34 ------1,19 ------So, Dd, --- Lubiankowa Wola 171,3 --- 160,3 --- 10,6 0,1 --- 0,3 ------So, Dd, --- Zbro żkowa Ziewanice 104,5 --- 75,62 5,21 3,97 2,78 ------16,07 0,85 So, Dd, Ol --- Razem 589,23 0,06 515,37 10,14 77,42 9,25 23,56 11,78 24,13 2,83 85,31 So – Sosna pospolita, Db – Dąb, Ol – Olsza czarna, Jd - Jodła

Źródło: opracowanie własne na podstawie „Uproszczonego planu urz ądzenia lasów” poło żonych na terenie wsi: Domaradzyn, Antoniew, Gawronki, Helenów, Rudniczek, Władysławów Bielawski, Karnków, Mąkolice, Lubianków, Jasionna na okres od 01.01.2003 r. do 31.12.2012 r.; „Uproszczonego planu urz ądzenia lasu wsi Ziewanice” na okres od 01.01.2008 r. do 31.12.2017; „Uproszczonego planu urz ądzenia lasu wsi Wola Zbro żkowa” na okres od 01.01.2001 r. do 31.12.2010 „Inwentaryzacji stanu lasów” dla wsi Feliksów, D ąbrowa, Wola Lubiankowa, Bronisławów, Boczki Zarzeczne, Boczki Domaradzkie, Albinów na okres od 01.01.2003 r. do 31.12.2012 r.

Skład siedliskowy porastaj ących gmin ę drzewostanów stanowi ą przede wszystkim bory, w których dominuj ącym gatunkiem jest sosna, lokalnie d ąb, jodła, świerk, brzoza oraz olsy, gdzie głównym gatunkiem siedliskotwórczym jest olsza czarna. Dominuje bór świe ży,

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 40 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE nast ępnie bór mieszany świe ży. Znaczne powierzchnie zajmuj ą równie ż olsy rosn ące głównie w dolinach rzek oraz lasy mieszane świe że. Lokalnie wyst ępuj ą: bór wilgotny, bór mieszany wilgotny i las mieszany wilgotny. W lasach prywatnych dominuj ą drzewostany młodsze, wieku 21 – 60 lat (II – III klasa). Drzewostany starsze - 60 – 80 lat (IV klasa) zajmują zdecydowanie mniejsz ą powierzchni ę. Jedynie lokalnie wyst ępuje drzewostan powy żej 80 lat. Wzrasta te ż udział drzewostanów w I klasie wiekowej – 1-20 lat, ze wzgl ędu na wzmo żone w ostatnich latach prace dolesieniowe. Gospodarka leśna w lasach pa ństwowych i prywatnych prowadzona jest na podstawie planów urz ądzenia lasów. Wielowiekowa działalno ść człowieka, tak że długotrwałe oddziaływanie przemysłu w przeszło ści spowodowały niekorzystne zmiany w pierwotnej strukturze szaty ro ślinnej. Lasy s ą powa żnie zmienione w wyniku u żytkowania, cz ęsto rabunkowej gospodarki (nielegalne pozyskiwanie drewna, mechaniczne uszkodzenia drzew, za śmiecanie) oraz na skutek zanieczyszcze ń powietrza atmosferycznego, czego nast ępstwem jest podatno ść na działanie szkodników. Abiotyczn ą przyczyn ą degradacji lasów jest obni żanie si ę poziomu wód gruntowych (przesuszenie gleb przyspiesza eliminacj ę świerka i brzozy). Ogólny stan zdrowotny i sanitarny lasów na terenie gminy Głowno jest zadowalaj ący. Nie wyodr ębniono stref uszkodzenia przemysłowego. Pozostawianie w lesie złomów i wywrotów oraz drzew opanowanych przez szkodniki, niekorowanie pni wpływa na pogarszanie si ę stanu zdrowotnego i sanitarnego lasów. Najbardziej za śmiecane s ą lasy poło żone blisko gospodarstw domowych i szlaków komunikacyjnych. Lasy wsi Ziewanice i Wola Zbro żkowa nale żą do grupy o du żym zagro żeniu po żarowym, które zwi ększa dodatkowo silna penetracja mieszka ńców miasta i gminy Głowno. Wśród lasów prywatnych nie wyodr ębniono lasów ochronnych. Cz ęść lasów wymaga systematycznej przebudowy, tak że ze wzgl ędu na du żą ilo ść wydzielaj ącego si ę posuszu. Poza lasami godne uwagi s ą zbiorowiska ro ślinno ści źródliskowej, wodnej i łąkowej towarzysz ącej licznym rzekom, strugom i rowom, pełni ąca wa żną rol ę w systemie przyrodniczym i krajobrazowym. W dolinach rzek występuj ą zadrzewienia nadwodne ze znacznym udziałem olchy, wierzby i topoli – zadrzewienia olchowe, wierzbowo-topolowe i olchowo-wierzbowe, stanowi ące pozostało ść dawnych ł ęgów i olsów, o du żych walorach przyrodniczo-krajobrazowych. Zró żnicowanie ł ąk i pastwisk wi ąż e si ę z ró żnorodno ści ą warunków wilgotno ściowych i czynników antropogenicznych w obr ębie dolin. Cze ść z nich wykorzystywana jest rolniczo. Na dnie dolin w niekoszonych miejscach rosn ą naturalne ziołoro śla.

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 41 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

Na terenach podmokłych, okresowo zalewanych lub zalanych przez cały rok wyst ępuje ro ślinno ść bagienna i torfiasta.

Wa żnym elementem szaty ro ślinnej gminy s ą parki podworskie – reprezentat zieleni urz ądzonej. Odgrywaj ą one istotn ą rolę przestrzenno-krajobrazow ą i biologiczn ą gdy ż stanowi ą cenne enklawy zieleni wysokiej w otoczeniu monotonnej otwartej przestrzeni rolniczej. S ą to oazy dla świata fauny, pełni ą bardzo wa żną funkcj ę przyrodnicz ą i ekologiczn ą, s ą skupieniem ró żnorodnych gatunkowo i wiekowo, niejednokrotnie rzadkich drzew i innych ro ślin, na ogół z przewag ą starszych drzewostanów i w dobrym stanie zdrowotnym. Stanowi ą małe w ęzły ekologiczne w systemie przyrodniczym gminy. Szczegółowe opisy szaty ro ślinnej zawieraj ą dokumentacje sporz ądzone dla poszczególnych parków w latach 80-tych XX w. 1. Park wiejski w Lubiankowie – granice parku obejmuj ą aktualny zasi ęg starodrzewu parkowego, zajmuje on powierzchni ę ok. 0,8 ha, z czego woda stanowi ok. 0,2 ha. Staw i otoczenie tworz ą malownicze miejsce. Wokół stawu skupiony jest najcenniejszy drzewostan parkowy, pot ęż ne d ęby, lipy, kasztanowce, graby i wi ązy. Wzdłu ż drogi wyznaczaj ącej północna granic ę zało żenia ro śnie rz ąd okazałych d ębów i grabów, a na pastwisku, nieznacznie za nimi, dąb. Na ternie parku wyst ępuje ponad trzydzie ści gatunków drzew i krzewów. S ą to wył ącznie drzewa li ściaste, w przewa żaj ącej wi ększo ści gatunki krajowe, charakterystyczne dla zbiorowisk le śnych potencjalnych na istniej ących siedliskach. S ą one okazałych wymiarów i w dobrym stanie zdrowotnym. Najstarsze drzewo – dąb rosn ący nad stawem liczy ponad 200 lat. Zasadnicza za ś cz ęść drzewostanu została posadzona w połowie XIX wieku. Brak drzew w wieku ok. 100-letnim. Wygl ąd parku wskazuje na fakt, i ż w ci ągu ostatnich kilkudziesi ęciu lat nie dokonano w nim żadnych zmian czy przekształce ń, co najwy żej wyci ęto kilka drzew. Wi ększo ść drzew, głównie okazałe d ęby, wykazuje dobry stan zdrowotny. Słabsz ą zdrowotno ści ą cechuje si ę rz ąd lip drobnolistnych oraz kilka drzew rosn ących na łuku drogi w północno-wschodnim kra ńcu parku (wi ększo ść wyci ęto w 1980 r. przy regulacji łuku drogi). Z drzew rosn ących w parku 3 d ęby szypułkowe, 1 jesion wyniosły i 1 kasztanowiec zwyczajny zostały obj ęte ochron ą w postaci pomników przyrody (tabela nr 8). Park stanowi oaz ę cennego starodrzewu li ściastego, niewyst ępuj ącego ju ż na naturalnych stanowiskach w tej okolicy. 2. Park wiejski w Domaradzynie – park zajmuje powierzchni ę 6,8 ha, z czego powierzchnia zadrzewiona, stanowi ąca cz ęść ozdobn ą parku wokół dworu zajmuje 1,5 ha, a wody – 0,2 ha. W parku znajduj ą si ę dwa niewielkie stawy oraz starorzecze Strugi Domaradzkiej. Wzdłu ż północnego odcinka zachodniej granicy parku ro śnie rz ąd

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 42 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

okazałych kasztanowców, a za nim grupa lip i jesionów. Teren znajduj ący si ę na przedłu żeniu osi podłu żnej dworu w kierunku południowym jest pozbawiony zwartego drzewostanu. Wyró żniaj ą si ę tu pojedyncze, pot ęż ne jesiony i kasztanowce. Kompozycje parku wyznacza układ dwóch prostopadłych alei. Jedna z nich, o przebiegu wschód – zachód jest obsadzona modrzewiami i świerkami. Druga obsadzona jest świerkami. Na północny-zachód od dworu istnieje tak że fragment alei jesionowej. Dendroflora parku nie jest bardzo zró żnicowana i tworzy j ą zaledwie kilkana ście gatunków drzew i krzewów. Znaczny udział maj ą drzewa iglaste, a zwłaszcza świerki pospolite. W śród drzew li ściastych dominuj ą jesiony wyniosłe, kasztanowce białe, lipy drobnolistne. Osi ągn ęły one znacz ące rozmiary. Stanowi ą najstarsz ą cz ęść drzewostanu, licz ącą około 150 - 100 lat. Nast ępna młodsz ą grup ę tworz ą drzewa posadzone prawdopodobnie w latach 20-tych XX w. Stan zdrowotny drzewostanu jest na ogół dobry. Z dawnego sadu zachowało si ę tylko kilka drzew. Z drzew rosn ących w parku 5 jesionów wyniosłych, 1 lipa drobnolistna, 1 klon zwyczajny i 3 kasztanowce zwyczajne zostały obj ęte ochron ą w postaci pomników przyrody (tabela nr 8). 3. Park wiejski w Glinniku – park zajmuje powierzchni ę ok. 2,0 ha, z czego ok. 0,18 ha stanowi ą stawy. Od wej ścia, na odcinku ok. 100 m w kierunku południowym, ci ągnie si ę aleja starych przystrzy żonych grabów. Na terenie parku na północny-zachód od rowu poło żony jest niewielki staw, nad którym rosn ą stare wierzby. Teren poło żony na północ i południe od stawu oraz na zachód od dworu jest bardzo zdziczały, porośni ęty ró żnymi gatunkami krzewów. W s ąsiedztwie dworu rosn ą stare kasztanowce białe, a na zachód od dworu – trzy unikalne korkowce amurskie oraz usytuowane jest najwi ększe skupisko starodrzewu – okazałe kasztanowce białe, świerki pospolite, robinie, topole i wierzby. W dalszej odległo ści od dworu rosn ą pojedyncze drzewa: orzech, klony, głogi. Wzdłu ż szerokiej drogi rozcinaj ącej sad rosn ą stare kasztanowce białe i klony jawory oraz g ęste krzewy leszczyny i głogi. W parku wyst ępuje ponad 40 gatunków drzew i krzewów. Zdecydowana wi ększo ść to gatunki li ściaste, w śród których dominuj ą gatunki rodzime: klon zwyczajny i jawor, wierzba biała i krucha, topola czarna i osika, lipa drobno- i szerokolistna, d ąb szypułkowy. Z gatunków obcych przewa żaj ą kasztanowce białe i robinie akacjowe, bardzo popularne w polskim krajobrazie. Unikalnym gatunkiem jest korkowiec amurski. Drzewa iglaste reprezentowane s ą przez: świerk pospolity i kłuj ący, sosn ę czarn ą, żywotnik wschodni. W parku ro śnie te ż wiele gatunków krzewów, w śród których najliczniej reprezentowane s ą: leszczyna pospolita, bez czarny, głóg jednoszyjkowy, śliwa tarnina. Wyst ępuje te ż wiele krzewów o charakterze ozdobnym, a wśród nich: ja śminowiec Leomoine’a, lilak pospolity, karagana syberyjska, trzmielina pospolita, suchodrzew pospolity, sumak octowiec, tawuła Douglasa, śnieguliczka biała, porzeczki, dzikie ró że. Trudny jest do okre ślenia dokładny wiek drzewostanu. Nie

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 43 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

zachowały si ę stare drzewa z okresu budowy dworu. Orientacyjny wiek drzew to ok. 100 lat. Istniej ący starodrzew został posadzony na pocz ątku XX wieku i jest pozostało ści ą ówczesnego zało żenia parkowego. W parku ro śnie równie ż wiele drzew młodszych, głównie samosiewy oraz młode nasadzenia zakładane współcze śnie. Stan zdrowotny ro ślinno ści parkowej jest ogólnie zadowalaj ący. 4. Park Ró żany – obszar parku w ramach zało żenia historycznego obejmował 9 ha. Obecnie zadrzewiona cz ęść ogranicza si ę jedynie do bezpo średniego otoczenia dworu oraz fragmentu terenu od strony południowej. Obecnie w parku wyst ępuje ok. 25 gatunków drzew i krzewów. Wiele okazów osi ągn ęło wiek ponad 100-letni. Dominuj ącymi gatunkami s ą drzewa li ściaste. Szczególnie cennym gatunkiem jest d ąb szypułkowy o obwodzie 365 cm rosn ący przy południowo–wschodniej granicy parku.

Gmina jest stosunkowo bogata w szpalery przydro żne oraz ziele ń śródpoln ą, pełni ące cenn ą rol ę przyrodniczo-krajobrazowo-ochronn ą. Dominuj ą w nich lipy, klony, jesiony, topole, robinie, wierzby, lokalnie brzozy, olchy. Szpalery przydro żne s ą wa żne, jako swoiste korytarze ekologiczne. Dobre gleby sprzyjaj ą rozwojowi sadownictwa i ogrodnictwa. Sady są znacznym elementem w przestrzeni gminy, jak równie ż wa żnym składnikiem szaty ro ślinnej. Zajmuj ą około 6,5 ogólnej powierzchni gminy. Inne skupiska zieleni wysokiej to ziele ń towarzysz ąca obiektom usługowym, siedliskom oraz ziele ń cmentarza.

Wskazane jest, oprócz prac dolesieniowych, zadrzewianie terenu zieleni ą śródpoln ą (na miedzach) oraz wzdłu ż górnych kraw ędzi dolin cieków i rzek, tworzenie pasów wiatrochronnych, szpalerów przy drogach polnych i ci ągach komunikacyjnych (wzmacnianie istniej ących szpalerów, zwłaszcza przy drogach o nasilonym ruchu – tworzenie pasów ochronnych przed uci ąż liwo ściami komunikacyjnymi), tak że utrwalanie ro ślinno ści ą stoków o du żym nachyleniu w celu ochrony przed procesami erozyjnymi. Mimo ró żnej warto ści zwi ązanej z wiekiem i gatunkiem, cała ziele ń wysoka w gminie powinna byc zachowana i chroniona ze wzgledu na jej nieocenion ą rol ę przyrodnicz ą. Powinna byc równiez poddawana zabiegom pielagnacyjnym. Priorytetowo jednak nale ży traktowa ć ochron ę środowiska le śnego, które stwarza najwi ększe bezpiecze ństwo ekologiczne oraz podnosi warto ści krajobrazowe.

1.1.9. Świat zwierząt

Wyst ępowanie zwierz ąt ści śle zwi ązane jest ze zbiorowiskami ro ślinnymi, w których

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 44 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE znajduj ą pożywienie i schronienie. Zatem w zwi ązku ze zmianami szaty ro ślinnej (wylesienia, osuszanie ł ąk, procesy urbanizacyjne) zniszczone zostały naturalne siedliska i biotopy. Na analizowanym terenie wyst ępuje fauna le śna, wodna, nadwodna i terenów rolniczych. Z uwagi na rolniczy charakter gminy dominuje fauna terenów rolniczych, których bogactwo zale ży od stopnia mozaikowato ści terenu oraz intensywno ści prowadzonej na tych obszarach działalno ści antropogenicznej. Ponadto fauna skupia si ę głównie w rejonie dolin rzek, zbiorników wodnych, terenów podmokłych oraz lasów. Nale ży zatem unika ć odwodnie ń terenu (osuszania zbiorników wodnych, torfowisk) i wyr ębu na znacznych powierzchniach. W lasach zaobserwowano wyst ępowanie m.in. sarny, dzika, jelenia zaj ąca. Tereny podmokłe, okresowo zalewane lub zalane przez cały rok s ą siedliskiem ptactwa wodnego i błotnego. Wybudowane przez człowieka zabudowania tworz ą swoisty układ biocenotyczny akceptowany tylko przez niektóre gatunki zwierz ąt i stanowi ą przeszkod ę na szlakach migracyjnych zwierz ąt.

2.2. Dotychczasowe zmiany w środowisku

Gmina Głowno jest gmin ą typowo rolnicz ą – główne funkcje to rolnictwo i sadownictwo. Użytki rolne zajmuj ą 8885 ha, co stanowi 84,8 % powierzchni ogólnej gminy, z czego grunty orne i sady to 7626 ha, trwałe u żytki zielone 920 ha. Uwarunkowane jest to korzystnymi czynnikami przyrodniczymi – małe urozmaicenie powierzchni terenu, gleby dobre i średnie – III i IV klasy bonitacyjnej (zajmuj ą ok 50% powierzchni gminy), korzystne warunki klimatyczne (długość okresu wegetacyjnego waha sie w granicach 210-220 dni). Ekspansja człowieka na terenach gminy jest stosunkowo niewielka – obszary zabudowane stanowi ą nieznaczny procent powierzchni gminy. Obszar gminy jest ekstensywnie zainwestowany. Zabudowa skoncentrowana jest generalnie w pasmach przyulicznych. Rozproszenie zabudowy na terenach rolnych jest nieznaczne. Dominuj ącą funkcj ą zabudowy na obszarach wiejskich jest zabudowa zagrodowa ust ępuj ąca obecnie funkcji mieszkaniowej jednorodzinnej. Towarzysz ą im pojedyncze obiekty usługowe oraz obiekty produkcji rolniczej. Najwi ększe zainwestowanie cechuje sołectwo M ąkolice, Wola Mąkolska, Bronisławów, Chlebowice, Boczki Domaradzkie, Ziewanice, Władysławów Bielawski, Wola Zbro żkowa, Kamie ń, Kadzielin, Rudniczek i Lubianków przede wszystkim w postaci zwartej zabudowy mieszkaniowej i zagrodowej zlokalizowanej w pasach przyulicznych. Poziom przedsi ębiorczo ści na terenie gminy nie jest du ży. Łącznie w 2009 r. było około 220 podmiotów gospodarczych, głównie z sekcji handel hurtowy i detaliczny, naprawa

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 45 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE pojazdów samochodowych i motocykli, przetwórstwo przemysłowe i rolnictwo, łowiectwo, rybołówstwo, niewielkich pod wzgl ędem zatrudnienia i kapitału. Wkomponowane s ą one w zabudow ę mieszkaniow ą i zagrodow ą. Najwi ęcej zlokalizowanych jest w Ziewanicach – młyn Sopel E. Jarz ębowska, FPH „Steelworks”, PPHU „Vega”, PPHU „Wer-Mir”, „Argo – Naprawa”, tartak, stacja benzynowa, PPUH „Rolfoods”, i w Lubiakowie „Altair”, wulkanizacja, blacharstwo, mechanika pojazdowa, Stacja Dekatyzacji i Ścierania Tkanin. Ka żda forma obecno ści człowieka na danym terenie wi ąż e si ę z przemianami w środowisku. Wprowadzenie zabudowy na znacznej powierzchni powoduje zmian ę naturalnego rozkładu i przebiegu poszczególnych elementów meteorologicznych nad obszarami zwartej zabudowy m.in. nat ęż enia promieniowania słonecznego, temperatury, wilgotno ści i nawietrzania. Oprócz wprowadzenia naniesie ń budowlanych, dodatkowym czynnikiem wpływaj ącym na zmian ę pierwotnego klimatu s ą emisje zanieczyszcze ń do atmosfery powodujące zmian ę składu chemicznego powietrza. Działania melioracyjne spowodowały zmian ę warunków wodnych. Nast ąpiło osuszenie terenu. Integracja człowieka w środowisko przyrodnicze prowadzi do nieodwracalnych zmian w siedliskach, do zast ępowania jednych zbiorowisk ro ślinnych przez inne. W wyniku działalno ści człowieka pierwotna ro ślinno ść , tj. lasy zajmuj ą obecnie jedynie 11,2% powierzchni gminy. Wzniesiona przez człowieka zabudowa oraz infrastruktura liniowa stanowi ą barier ę w swobodnym przemieszczaniu si ę zwierz ąt przyczyniaj ąc si ę do zmiany układu biocenotycznego analizowanego obszaru. Swobodn ą migracj ę flory i fauny wzdłu ż dolin rzecznych utrudniaj ą bariery komunikacyjne (drogi), a w dolinie Mrogi równie ż zainwestowanie bezpo średnio przy rzecze – stacja benzynowa, składowisko odpadów, młyn, przedsi ębiorstwo handlowo-usługowe, zabudowa mieszkaniowa. Efektem działalno ści człowieka s ą przemiany zachodz ące w składzie gatunkowym flory przedmiotowego obszaru. Zjawiskiem niekorzystnym dla szaty ro ślinnej jest ekspansja gatunków obcego pochodzenia (tzw. neofityzacja), które wypieraj ą rodzime gatunki. Naturalna rze źba terenu została urozmaicona antropogenicznymi formami rze źby. Inwestycje budowlane, tj., drogi, linie kolejowe, obiekty budowlane, zbiorniki wodne wi ążą si ę z konieczno ści ą modyfikacji rze źby terenu. Wzdłu ż rzek Mrogi i cz ęś ciowo Brzu śni oraz wokół zbiorników wodnych człowiek utworzył skarpy maj ące na celu zabezpieczenie przed powodzi ą, zalaniem. Mechanizacja i chemizacja rolnictwa przyczynia si ę do zmiany warunków glebowych, głównie do zanieczyszczenia gleb (głównie metan, amoniak i tlenki azotu), zmiany profilu glebowego (przede wszystkim zawarto ści próchnicy, składu chemicznego i jej odczynu). Zmiana sposobu u żytkowania gruntów, czyli przejmowanie gruntów rolnych i le śnych na inne cele niezwi ązane z gospodark ą roln ą i le śną (np. pod zabudow ę) przyczynia si ę do

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 46 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE degradacji ziemi i gleb. Dotyczy to nie tylko gleb niskich i średnich klas bonitacyjnych, ale tez tych najwy ższych. Najwi ększe nasilenie zjawiska wyst ępuje w s ąsiedztwie terenów ju ż zurbanizowanych (rozrost terenów zurbanizowanych) oraz na terenach o wysokich walorach przyrodniczo-krajobrazowych, które s ą szczególnie atrakcyjne dla lokalizacji zabudowy letniskowej.

2.3. Struktura przyrodnicza obszaru

Obszar obj ęty opracowaniem cechuje coraz wi ększa presja człowieka na środowisko. Układ ro ślinno ści jest zarówno wynikiem działalno ści człowieka: parki, ziele ńce, sady, ogrody przydomowe, pole uprawne, ziele ń cmentarna, ziele ń wzdłu ż ci ągów komunikacyjnych, jak i praw natury: lasy, zadrzewienia o charakterze le śnym, zadrzewienia nadwodne, stanowi ące pozostało ść dawnych ł ęgów i olsów, łąki, pastwiska, ro ślinno ść bagienna. Jednak cz ęść lasów wyst ępuj ących w granicach gminy oraz ł ąki i pastwiska to obecnie zbiorowiska półnaturalne, ukształtowane przy udziale człowieka. Znaczna cz ęść gminy ze wzgl ędu na walory przyrodniczo-krajobrazowe proponowana jest do obj ęcia ochron ą w postaci Obszaru Chronionego Krajobrazu: „Mrogi-Mro życy” i „Sokolnicko – Pi ątkowskego”. Zasadnicz ą rol ę w strukturze przyrodniczej gminy odgrywa dolina rzeczna Mrogi oraz mniej wykształcone w krajobrazie doliny rzeki Brzu śni, Maliny i Strugi Domaradzkiej. Dolina Mrogi stanowi „szkielet” systemu przyrodniczego; jest lokalnym i regionalnym korytarzem ekologicznym ł ącz ącym poszczególne ogniwa systemu przyrodniczego w obr ębie gminy Głowno z terenami s ąsiednimi. To ostoja dla wielu gatunków zwierz ąt. Oprócz dolin istotn ą rol ę ekologiczn ą odgrywaj ą lasy oraz wszelkie skupiska zieleni wysokiej, które spełniaj ą szereg funkcji: - wodochronn ą (zwi ększaj ą infiltracj ę, ograniczaj ą spływ powierzchniowy), - glebochronn ą (lasy najlepiej ze wszystkich zbiorowisk ro ślinnych chroni ą gleby przed erozj ą wodn ą i wietrzn ą), - ochronn ą dla powietrza (maj ą zdolno ść absorbcji pyłów i gazów), - zdrowotn ą (głównie lasy sosnowe, wyst ępuj ą równie ż: dęby, jodły, świerki, brzozy, olchy, a tak że klony, jawory, topole, jesiony, lipy; zwi ększaj ą one ilo ść tzw. lekkich jonów w powietrzu, korzystnych dla organizmu człowieka), - funkcj ę społeczno-kulturaln ą (turystyka, rekreacja). Lasy stanowi ą bardzo wa żne w ęzły w systemie ekologicznym gminy. Im wi ększa powierzchnia kompleksu tym wi ększa jego rola w systemie przyrodniczym (tylko du że

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 47 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE powierzchnie zalesione mog ą stanowi ć ostoj ę dla du żych zwierz ąt). Koncentruj ą si ę głównie w południowo-centralnej oraz w północno-wschodniej cz ęś ci gminy. Wa żną rol ę w systemie przyrodniczym i krajobrazowym pełni ą zbiorowiska ro ślinno ści źródliskowej, wodnej i łąkowej towarzysz ącej licznym rzekom, strugom i rowom. W dolinach rzek wyst ępuj ą zadrzewienia nadwodne ze znacznym udziałem olchy, wierzby i topoli – zadrzewienia olchowe, wierzbowo-topolowe i olchowo-wierzbowe, stanowi ące pozostało ść dawnych ł ęgów i olsów o du żych walorach przyrodniczo-krajobrazowych. Wa żną rol ę w systemie przyrodniczym i krajobrazowym spełnia ziele ń niska oraz ziele ń łęgowa w dolinach rzecznych. Cz ęść z nich wykorzystywana jest rolniczo. W niekoszonych miejscach rosn ą naturalne ziołoro śla. Ponadto struktur ę przyrodnicz ą obszaru wzbogacaj ą ro ślinno ść bagienna i torfiasta wyst ępuj ąca na terenach podmokłych, okresowo zalewanych lub zalanych przez cały rok, obj ęta ochron ą w postaci u żytku ekologicznego. Wa żnym elementem szaty ro ślinnej gminy s ą równie ż parki podworskie – reprezentat zieleni urz ądzonej.

2.4. Powiązania przyrodnicze z otoczeniem

Gmina Głowno posiada atrakcyjne przyrodnicze poło żenie. Powi ązania przyrodnicze z otoczeniem oraz ci ągło ść ekosystemów ekologicznych zapewniaj ą doliny rzeczne oraz ekosystemy le śne w południowo-centralnej oraz w północno-wschodniej cz ęś ci gminy. Istniej ące na obszarze gminy doliny rzek: Mrogi, Brzu śni, Maliny i Strugi Domaradzkiej oraz mniejszych cieków s ą korytarzami ekologicznymi o znaczeniu regionalnym i lokalnym. Obejmuj ą aktywne biologicznie ekosystemy wodne, bagienne, łąkowe, polne i le śno- zaro ślowe. Główny korytarz ekologiczny gminy - dolina rzeki Mrogi zapewnia poł ączenie obszaru opracowania z dolin ą Bzury, b ędącą korytarzem ekologicznym o randze krajowej według koncepcji systemu krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska 10 . Efektywno ść funkcjonowania korytarzy (ci ągów) przyrodniczych zale żna jest przede wszystkim od potencjału biologicznego ekosystemów tworz ących ci ąg przyrodniczy oraz od ci ągło ści przebiegu i nawi ązania do potencjału ekosystemów zasilaj ących. Lokalne „si ęgacze” powinny by ć chronione przed przerywaniem lub osłabianiem ci ągło ści, gdy ż zabezpieczaj ą równowag ę ekologiczn ą w obr ębie gminy. Istnieje konieczno ść ochrony i kształtowania tych powi ąza ń przyrodniczych.

10 Krajowa sie ć ekologiczna ECONET – Polska składa si ę z obszarów w ęzłowych charakteryzuj ących si ę wysokim stopniem ró żnorodno ści biologicznej i krajobrazowej oraz korzystnymi uwarunkowaniami dla zachowania siedlisk i ostoi gatunków o znaczeniu europejskim i krajowym, powi ązanych korytarzami ekologicznymi.

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 48 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

Doliny rzeki Mrogi oraz jej dopływu Mro życy (uchodzi do Mrogi na terenie miasta Głowno) stanowi ą istotny element regionalnej sieci powi ąza ń ekologicznych. Ze wzgl ędu na cenne walory przyrodnicze i krajobrazowe wskazane są one do obj ęcia ochron ą prawn ą na całej długo ści, jako obszar chronionego krajobrazu.

Rys. 4. Poło żenie miasta i gminy Głowno na tle mapy systemów ECONET (Liro, 1998) i CORINE (Dyduch-Falniowska, 1999) Źródło: Obja śnienia do mapy geo środowiskowej Polski 1:50000 - arkusz Głowno (591), 2004, PIG, Warszawa System ECONET 1 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym i jego numer: 21M – Obszar Puszczy Pilickiej; 2 – biocentrum w obszarze w ęzłowym o znaczeniu mi ędzynarodowym; 3 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu krajowym i jego numer: 11K – Obszar Puszczy Bolimowskiej; 4 – biocentrum w obszarze w ęzłowym o znaczeniu krajowym; 5 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym: 39k – Bzury, 40k – Słudwi, 42k – Rawki; System CORINE 6 – ostoje przyrody o znaczeniu europejskim, o powierzchni powy żej 100 ha: 269 – Dolina Bzury, 269a – Stawy Rybne Walewice, 274 – Stawy Łowicz Mysłaków, 283 – Stawy Rybne Psary, 284 – Stawy Rybne Okr ęt i Rydwan, 288 – Puszcza Bolimowska.

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 49 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

Zgodnie z aktualizacj ą „Planu zagospodarowania przestrzennego województwa łódzkiego 11 , jednym z głównych celi polityki rozwoju przestrzennego województwa do 2030 r. jest kształtowanie to żsamo ści regionalnej z wykorzystaniem walorów przyrodniczych regionu. Jego realizacja b ędzie mo żliwa poprzez ochron ę najcenniejszych zasobów przyrodniczych i krajobrazowych oraz zapewnienie ciągło ści systemu ekologicznego poprzez stworzenie spójnego systemu obszarów chronionych i ochron ę korytarzy ekologicznych. System tworz ą istniej ące i projektowane wieloprzestrzenne formy ochrony przyrody: obszary chronionego krajobrazu, parki krajobrazowe, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Celem jego utworzenia jest zapewnienie powi ąza ń ekologicznych pomi ędzy obszarami charakteryzuj ącymi si ę najwy ższymi walorami przyrodniczo-krajobrazowymi oraz umo żliwienie swobodnego przemieszczania si ę fauny i flory. Został on oparty na sieci ekologicznej ECONET i uzupełniony o dwa parki krajobrazowe. Parki jako obszary w ęzłowe poł ączone s ą korytarzami ekologicznymi obejmuj ącymi doliny wi ększych rzek i kompleksów le śnych województwa, które w „Planie…” obj ęto ochron ą w postaci obszarów chronionego krajobrazu i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych. Ponadto północno-wschodnie kra ńce gminy s ą obj ęte zasi ęgiem korytarza ekologicznego o znaczeniu krajowym wyznaczonym przez Zakład Badania Ssaków PAN w Białowie ży dla migracji du żych zwierz ąt.

2.5. Prawnie chronione zasoby przyrodnicze i walory krajobrazowe

Na terenie gminy Głowno dotychczas powołano nast ępuj ące prawne formy ochrony przyrody:

I. Użytek ekologiczny

Został utworzony Rozporz ądzeniem Nr 50/2001 Wojewody Łódzkiego z dnia 8 sierpnia 2001 r. w sprawie uznania za u żytki ekologiczne. Poło żony jest na terenie Nadle śnictwa Grotniki, na gruntach le śnych Skarbu Pa ństwa pozostaj ących w zarz ądzie Lasów Pa ństwowych. Powy ższa forma ochrony przyrody została powołana w sołectwie Domaradzyn, na działce o nr ewid. 629 (oddział le śny 30j). Zajmuje powierzchni ę 1,76 ha. Jest to podmokła łąka okresowo zalewana, przylegaj ąca bezpo średnio do zbiornika wodnego. Cele ochrony:  zbiornik wodny podlegaj ący naturalnej sukcesji,

11 Zatwierdzona Uchwał ą Nr LX/1648/10 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 21 wrze śnia 2010 r.

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 50 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

 ochrona miejsc bytowania ptactwa wodnego i błotnego,  ochrona i zachowanie swoistych zespołów przyrodniczych, charakterystycznych dla terenów podmokłych i okresowo zalewanych,  du że znaczenie dla zachowania zasobów genowych i typów środowisk niezb ędnych dla zapewnienia ci ągło ści istnienia ekosystemów i ró żnorodno ści gatunkowej.

II. Pomniki przyrody

Na terenie gminy Głowno ustanowiono 23 pomniki przyrody o żywionej – pojedyncze drzewa. Tabela nr 8 Pomniki przyrody o żywionej na terenie gminy Głowno

Forma Obwód Wysoko ść L.p. Miejsce lokalizacji Gatunek drzewa Akt prawny pomnika drzewa* [m]

Dąb szypułkowy Zarz ądzenie Nr 8/90 Karnków , pojedyncze o szeroko rozło żonej Prezydenta Miasta Łodzi z dn. 1. przy drodze Karnków – 245 24 drzewo koronie i du żym 10.01.1990 r. (Dz. U. Woj. Łódz. Popów, dz. nr 188 ugał ęzieniu Nr 3 poz. 24 z 1990 r.)

Dąb szypułkowy Zarz ądzenie Nr 8/90 Lubianków , pojedyncze o szeroko rozło żonej Prezydenta Miasta Łodzi z dn. 2. park wiejski nad 498 22-24 drzewo koronie i du żym 10.01.1990 r. (Dz. U. Woj. Łódz. stawem, dz. nr 261/3 ugał ęzieniu Nr 3 poz. 24 z 1990 r.)

Lubianków , Dąb szypułkowy Zarz ądzenie Nr 8/90 pojedyncze o szeroko rozło żonej Prezydenta Miasta Łodzi z dn. 3. park wiejski nad 358 22-24 drzewo koronie i du żym 10.01.1990 r. (Dz. U. Woj. Łódz. stawem, dz. nr 261/3 ugał ęzieniu Nr 3 poz. 24 z 1990 r.)

Dąb szypułkowy Zarz ądzenie Nr 8/90 Lubianków , pojedyncze o szeroko rozło żonej Prezydenta Miasta Łodzi z dn. 4. park wiejski nad 310 22-24 drzewo koronie i du żym 10.01.1990 r. (Dz. U. Woj. Łódz. stawem, dz. nr 261/3 ugał ęzieniu Nr 3 poz. 24 z 1990 r.)

Rozporz ądzenie Nr 10/93 Lubianków , pojedyncze Kasztanowiec Woj. Łódzkiego z dn. 5. park wiejski, dz. nr 320 --- drzewo zwyczajny 12.11.1993 (Dz. U. Woj. Łódz. 261/2 Nr 12 poz. 117 z 1993 r.)

Lubianków , Rozporz ądzenie Nr 10/93 park wiejski nad pojedyncze Woj. Łódzkiego z dn. 6. Jesion wyniosły 250 stawem, dz. nr 261/2 drzewo 12.11.1993 (Dz. U. Woj. Łódz. Nr 12 poz. 117 z 1993 r.)

Lubianków , Dąb szypułkowy Zarz ądzenie Nr 8/90 przy drodze z pojedyncze o szeroko rozło żonej Prezydenta Miasta Łodzi z dn. 7. 439,6 22-24 Lubiankowa do drzewo koronie i du żym 10.01.1990 r. (Dz. U. Woj. Łódz. Łyszkowic, dz. nr 65 ugał ęzieniu Nr 3 poz. 24 z 1990 r.)

Lubianków , Dąb szypułkowy Zarz ądzenie Nr 8/90 przy drodze z pojedyncze o szeroko rozło żonej Prezydenta Miasta Łodzi z dn. 8. 345,4 22-24 Lubiankowa do drzewo koronie i du żym 10.01.1990 r. (Dz. U. Woj. Łódz. Łyszkowic, dz. nr 65 ugał ęzieniu Nr 3 poz. 24 z 1990 r.)

Lubianków , Dąb szypułkowy Zarz ądzenie Nr 8/90 przy drodze z pojedyncze o szeroko rozło żonej Prezydenta Miasta Łodzi z dn. 9. 345,4 22-24 Lubiankowa do drzewo koronie i du żym 10.01.1990 r. (Dz. U. Woj. Łódz. Łyszkowic, dz. nr 65 ugał ęzieniu Nr 3 poz. 24 z 1990 r.)

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 51 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

Lubianków , Dąb szypułkowy Zarz ądzenie Nr 8/90 przy drodze z pojedyncze o szeroko rozło żonej Prezydenta Miasta Łodzi z dn. 10. 219,8 22-24 Lubiankowa do drzewo koronie i du żym 10.01.1990 r. (Dz. U. Woj. Łódz. Łyszkowic, dz. nr 65 ugał ęzieniu Nr 3 poz. 24 z 1990 r.) Lubianków , Dąb szypułkowy Zarz ądzenie Nr 8/90 przy drodze z pojedyncze o szeroko rozło żonej Prezydenta Miasta Łodzi z dn. 11. 219,8 22-24 Lubiankowa do drzewo koronie i du żym 10.01.1990 r. (Dz. U. Woj. Łódz. Łyszkowic, dz. nr 65 ugał ęzieniu Nr 3 poz. 24 z 1990 r.) Lubianków , Dąb szypułkowy Zarz ądzenie Nr 8/90 przy drodze z pojedyncze o szeroko rozło żonej Prezydenta Miasta Łodzi z dn. 12. 471 22-24 Lubiankowa do drzewo koronie i du żym 10.01.1990 r. (Dz. U. Woj. Łódz. Łyszkowic, dz. nr 65 ugał ęzieniu Nr 3 poz. 24 z 1990 r.) Lubianków , Dąb szypułkowy Zarz ądzenie Nr 8/90 przy drodze z pojedyncze o szeroko rozło żonej Prezydenta Miasta Łodzi z dn. 13.. 430 22-24 Lubiankowa do drzewo koronie i du żym 10.01.1990 r. (Dz. U. Woj. Łódz. Łyszkowic, dz. nr 65 ugał ęzieniu Nr 3 poz. 24 z 1990 r.) Rozporz ądzenie Nr 10/93 Domaradzyn, pojedyncze Woj. Łódzkiego z dn. 14. park wiejski, Jesion wyniosły 390 --- drzewo 12.11.1993 (Dz. U. Woj. Łódz. dz. nr 585 Nr 12 poz. 117 z 1993 r.) Rozporz ądzenie Nr 10/93 Domaradzyn, pojedyncze Woj. Łódzkiego z dn. 15. park wiejski, Jesion wyniosły 255 --- drzewo 12.11.1993 (Dz. U. Woj. Łódz. dz. nr 585 Nr 12 poz. 117 z 1993 r.) Rozporz ądzenie Nr 10/93 Domaradzyn, pojedyncze Woj. Łódzkiego z dn. 16. park wiejski, Jesion wyniosły 310 --- drzewo 12.11.1993 (Dz. U. Woj. Łódz. dz. nr 585 Nr 12 poz. 117 z 1993 r.) Rozporz ądzenie Nr 10/93 Domaradzyn, pojedyncze Woj. Łódzkiego z dn. 17. park wiejski, Jesion wyniosły 270 --- drzewo 12.11.1993 (Dz. U. Woj. Łódz. dz. nr 585 Nr 12 poz. 117 z 1993 r.) Rozporz ądzenie Nr 10/93 Domaradzyn, pojedyncze Woj. Łódzkiego z dn. 18. park wiejski, Jesion wyniosły 245 --- drzewo 12.11.1993 (Dz. U. Woj. Łódz. dz. nr 585 Nr 12 poz. 117 z 1993 r.) Rozporz ądzenie Nr 10/93 Domaradzyn, pojedyncze Woj. Łódzkiego z dn. 19. park wiejski, Lipa drobnolistna 300 --- drzewo 12.11.1993 (Dz. U. Woj. Łódz. dz. nr 585 Nr 12 poz. 117 z 1993 r.)

Rozporz ądzenie Nr 10/93 Domaradzyn, pojedyncze Woj. Łódzkiego z dn. 20. park wiejski, Klon zwyczajny 220 --- drzewo 12.11.1993 (Dz. U. Woj. Łódz. dz. nr 585 Nr 12 poz. 117 z 1993 r.)

Rozporz ądzenie Nr 10/93 Domaradzyn, pojedyncze Kasztanowiec Woj. Łódzkiego z dn. 21. park wiejski, 235 --- drzewo zwyczajny 12.11.1993 (Dz. U. Woj. Łódz. dz. nr 585 Nr 12 poz. 117 z 1993 r.)

Rozporz ądzenie Nr 10/93 Domaradzyn, pojedyncze Kasztanowiec Woj. Łódzkiego z dn. 22. park wiejski, 260 --- drzewo zwyczajny 12.11.1993 (Dz. U. Woj. Łódz. dz. nr 585 Nr 12 poz. 117 z 1993 r.)

Rozporz ądzenie Nr 10/93 Domaradzyn, pojedyncze Kasztanowiec Woj. Łódzkiego z dn. 23. park wiejski, 260 --- drzewo zwyczajny 12.11.1993 (Dz. U. Woj. Łódz. dz. nr 585 Nr 12 poz. 117 z 1993 r.) * Obwód drzew na wysoko ści 1,3 m podany w cm zawiera dane z okresu ustanawiania pomników przyrody Źródło: opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Urz ędu Gminy Głowno

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 52 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

III. Założenia parkowodworskie

Ochron ą prawną obj ęte s ą równie ż obiekty przyrodniczo-kulturowe – dawne zało żenia parkowo-dworskie: 1. Wpisane do rejestru zabytków Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków: a) Domaradzyn - Dwór z oficyn ą i park – Dec. Nr A/316/1-2 z dnia 15.01.1989 r., b) Ró żany – dwór murowany oraz park w zespole dworskim – Dec. Nr A/309/1-2 z dnia 29.04.1986 r. 2. Objete ochron ą w postaci wpisu do ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków: a) Park wiejski w Lubiankowie, b) Dwór murowany z oficyn ą i park w Glinniku. Parki w: Lubiakowie, Gliniku i Domaradzynie zostały zatwierdzone Uchwał ą RN miasta Łodzi nr X/41/85 z dnia 23.09.1985 r. w sprawie uznania niektórych terenów zadrzewionych na obszarach wsi województwa łódzkiego za parki wiejskie, ochrony tych parków i zarz ądzania nimi (Dz. U. Woj. Łódzkiego Nr 10 poz 133 z 31.10.1985 r.). Ponadto zostały wyznaczone strefy ochronne, które obejmuj ą otoczenie zabytkowych zespołów dworsko – parkowych w Domaradzynie, Ró żanach, Glinniku i parku wiejskiego w Lubiankowie:  Strefa ochrony zabytkowego zało żenia,  Strefa ochrony zewn ętrznych powi ąza ń widokowych,  Strefa ochrony ekologicznej. Wszelkie działania w obr ębie parków i ich bezpo średnim s ąsiedztwie (zmiany przestrzenne, działania piel ęgnacyjne) mog ą by ć czynione po wcze śniejszym uzgodnieniu lub zaopiniowaniu Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska.

Ponadto na terenie gminy Głowno wyst ępuj ą liczne obiekty i zespoły architektoniczne o znacznych warto ściach zabytkowych, których wyj ątkowe cechy predestynowały je do uj ęcia w rejestrze zabytków nieruchomych lub ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (WKZ). Ochron ą poprzez wpis do rejestru WKZ zostały obj ęte :  rzymskokatolicki ko ściół w zespole ko ścioła Parafialnego p.w. św. Wojciecha, Stanisława, Klemensa i Katarzyny w M ąkolicach - Dec. Nr A/139 z dnia 24.08.1967 r.,  dzwonnica w zespole ko ścioła Parafialnego p.w. św. Wojciecha, Stanisława, Klemensa i Katarzyny w M ąkolicach –Dec. Nr A/140 z dn. 24.08.1967 r.,  chałupa drewniana w Woli M ąkolskiej - Dec. Nr A/619/192 z dnia 25.08.1967 r.

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 53 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

Ochron ą w postaci wpisu do ewidencji WKZ zostały obj ęte 12 :  młyn drewniany z pocz ątku XX w. – Boczki Domaradzkie nr 36;  dom drewniany z lat 20-tych XX w. - Boczki Domaradzkie nr 23;  dom drewniany, ok. 1930 r. – Boczki Zarzeczne nr 15;  stodoła drewniana, ok. 1930 r. – Boczki Zarzeczne nr 9;  kapliczka przydro żna w Karnkowie;  szkoła drewniana, ok. 1849 r. (przebudowana w I poł. XX w.) w M ąkolicach;  cmentarz rzymskokatolicki XVII w. w M ąkolicach;  dom drewniany z II poł. XIX w. – Mąkolice nr 15;  stodoła drewniana, koniec XIX w. – Mąkolice nr 15;  dom drewniany, ok. 1880 r. – Mąkolice nr 160;  dom drewniany, 1920-1930 r. – Mąkolice nr 2;  dom drewniany, ok. 1885 r. – Mąkolice nr 151;  młyn drewniany z ko ńca XIX w. w Patykach;  dom drewniany, ok. 1920 r. – Popów Głowie ński nr 6;  ku źnia, czworak, kapliczka, brama wjazdowa na teren parku w obr ębie zespoły dworskiego w Ró żanach;  spichlerz dworski murowany, 1844 r. – Sopel – Ziewanice;  młyn murowany z lat 20-tych XX w. – Sopel – Ziewanice;  dom drewniany, ok. 1920-1930 – Wola M ąkolska nr 15;  dom drewniany, z I poł. XIX w. – Wola M ąkolska nr 24;  dom drewniany, z I poł. XIX w. – Wola M ąkolska nr 38;  dom i obora drewniane, ok. 1906 r. - Wola M ąkolska nr 95;  stodoła drewniana, z ko ńca XIX w. – Wola Lubiankowska nr 17;  dom drewniany, pocz ątek XX w. – Wola Zbro żkowa nr 17;  dom drewniany, pocz ątek XX w. – Wola Zbro żkowa nr 27;  dom i stodoła drewniane, pocz ątek XX w. – Wola Zbro żkowa nr 47;  stodoła drewniana, pocz ątek XX w. – Wola Zbro żkowa nr 57;  stodoła drewniana, z ko ńca XIX w. – Ziewanice nr 17.

Na obszarze gminy Głowno znajduje si ę około 100 stanowisk archeologicznych. Najwa żniejsze ich skupiska znajduj ą si ę we wsiach: M ąkolice, Władysławów Popowski, Popówek Wło ścia ński, Domaradzyn, Lubianków, Kadzielin oraz na obszarach wzdłu ż rzeki Mrogi – w szczególno ści we wsiach Boczki Domaradzkie i Ziewanice.

W obr ębie obszaru gminy wyst ępuje cenny teren tworz ący ide ę kr ęgu kulturowo-

12 Poni ższy wykaz wymaga rzeczywistej weryfikacji przestrzennej na podstawie wizji lokalnej w terenie.

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 54 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE przyrodniczego, która wpłynie na kształtowanie i wzmacnianie to żsamo ści regionalnej oraz przyczyni si ę do wzrostu znaczenia regionu łódzkiego w kraju i Europie. Celem utworzenia kr ęgu jest: promocja walorów lokalnych na poziomie regionalnym, krajowym i mi ędzynarodowym; podnoszenie świadomo ści społeczno ści lokalnej o dziedzictwie kulturowym regionu; rewitalizacja i rewaloryzacja obszarów; integracja społeczno ści lokalnej. Kanw ę wyznaczenia kr ęgu to żsamo ści kulturowej - "du żego zielonego kr ęgu" stanowi ą miasta ogrody, miejscowo ści letniskowe, rezydencje my śliwskie, dziewi ętnastowieczne uzdrowiska. Miejscom tym towarzysz ą zachowane cenne obiekty zabytkowe, wille, pensjonaty, dwory, oraz obiekty sakralne.

2.6. Jakość środowiska i źródła jego zagrożeń

2.6.1. Powietrze atmosferyczne

Powietrze atmosferyczne jest elementem środowiska naturalnego o szczególnym znaczeniu dla istnienia życia na ziemi. Ze wzgl ędu na powszechno ść wyst ępowania i brak naturalnych barier dla przenikania substancji gazowych i pyłów jest ono odbiorc ą du żego ładunku zanieczyszczenia. Łatwa dyfuzja i ruch mas powietrza umo żliwiają rozprzestrzenianie si ę szkodliwych substancji na znaczne odległo ści, co uniemo żliwia ograniczenie zanieczyszczenia do miejsca jego powstania. Do antropogenicznych źródeł emisji zanieczyszcze ń do powietrza mo żna zaliczy ć:  energetyczne spalanie paliw; główne źródło emisji dwutlenku siarki, pyłów; du ży udział w emisji tlenków azotu;  procesy technologiczne stosowane w zakładach przemysłowych;  transport; du ży udział w emisjach tlenku w ęgla, tlenków azotu;  paleniska indywidualne;  produkcja rolna; źródło emisji du żych emisji amoniaku. Na jako ść powietrza na terenie gminy Głowno maj ą wpływ: 1. Warunki meteorologiczne – decyduj ą o wielko ści emisji energetycznej i sposobie rozprzestrzeniania si ę zanieczyszcze ń. Przy dominuj ącej pogodzie typu antycyklonalnego (wy ż) mo że doj ść do gwałtownego wzrostu st ęż enia zanieczyszcze ń w powietrzu spowodowanego zaleganiem chłodnych mas powietrza nad danym terytorium, zmniejszeniem pr ędko ści wiatru, powstawaniem warstw inwersji temperatury na stosunkowo niskich wysoko ściach. Przy pogodzie typu cyklonalnego (ni ż) mamy z kolei do czynienia z lepszym przewietrzaniem terenu (wi ększa pr ędko ść wiatru), nie zaleganiem mas powietrza nad danym terenem, wzrostem temperatury powietrza

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 55 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

w sezonie zimowym. Na jako ść powietrza wpływaj ą równie ż zanieczyszczenia z zewn ątrz, głównie znad miasta Głowna. 2. Emisja punktowa – pochodzi ona ze zorganizowanych źródeł w wyniku energetycznego spalania paliw i przemysłowych procesów technologicznych. Na terenie gminy Głowno brak jest emitorów energetycznych i technologicznych; nie ma równie ż zakładów przemysłowych, które emitowałyby du że ilo ści zanieczyszcze ń. Szczególnie uci ąż liwe źródła punktowe na obszarze gminy w 2010 r. to: Stacja Dekatyzacji i Ścierania Tkanin w Lubiankowie, Przedsi ębiorstwo Produkcyjno – Usługowo - Handlowe „Rolfoods” w Ziewanicach. 3. Emisja powierzchniowa – pochodzi z niskich emitorów odprowadzaj ących gazowe produkty spalania z domowych palenisk i lokalnych kotłowni ogrzewanych w wi ększo ści węglem kamiennym. To tzw. niska emisja maj ąca najwi ększy wpływ w sezonie grzewczym i pojawiaj ąca si ę na terenach wi ększej koncentracji zabudowy opalanej węglem (M ąkolice, Wola M ąkolska, Chlebowice, Boczki Domaradzkie, Ziewanice, Wola Zbro żkowa, Bronisławów, Kadzielin, Kamie ń, Rudniczek, Lubianków). Podstawowe

zanieczyszczenia to: tlenek w ęgla (CO), dwutlenek siarki (SO 2), dwutlenek azotu (NO 2), pył zawieszony (PM10); modernizacja źródeł energetycznych oraz przechodzenie na ekologiczne no śniki energii wpływa na spadek st ęż eń zanieczyszcze ń powietrza. 4. Emisja liniowa (komunikacyjne) - jej źródłem jest głównie transport samochodowy, a znaczenie w emisji jak i w imisji z roku na rok coraz wi ększe, gdy ż wzrasta liczba poruszaj ących si ę samochodów na drogach. Jest ona szczególnie istotna ze wzgl ędu na niskie źródło emisji. Substancje emitowane z silników pojazdów oddziaływaj ą na stan czysto ści powietrza szczególnie w najbli ższym otoczeniu dróg, a ich wpływ maleje wraz z odległo ści ą. Stanowi najwi ększe zagro żenie dla obszarów poło żonych w s ąsiedztwie dróg o du żym nat ęż eniu ruchu - droga krajowa nr 14 relacji Walichnowy – Łowicz łącz ąca Łód ź - Pozna ń). Podstawowe zanieczyszczenia to: tlenek w ęgla (CO),

dwutlenek siarki (SO 2), dwutlenek azotu (NO 2), pył zawieszony (PM10); w ęglowodory aromatyczne, ołów (Pb). Poza zwi ązkami b ędącymi produktami spalania paliw w ruchu kołowym emituje si ę równie ż du że ilo ści pyłów pochodz ących ze ścierania opon i nawierzchni drogi.

Na terenie gminy w ramach wojewódzkiego systemu oceny jako ści powietrza prowadzone s ą pomiary zanieczyszcze ń powietrza. Punkty pomiarów jako ści powietrza z pasywnym poborem próby SO 2 i NO 2 na terenie gminy zlokalizowany jest w Woli Mąkolskiej. Stan czysto ści powietrza w gminie generalnie nie budzi zastrze żeń. Mo żna si ę spodziewa ć zwi ększonych st ęż eń zanieczyszcze ń w sezonie grzewczym, w o środkach

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 56 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE o wi ększej koncentracji zabudowy, bowiem w gminie dominuje ogrzewanie w ęglem (obejmuje około 90% budynków). Źródłem emisji zanieczyszcze ń powietrza jest równie ż nasilony ruch komunikacyjny, szczególnie na drogach krajowych, gdzie du ży udział ma ruch tranzytowy. Obecnie jedno z najwi ększych zagro żeń zdrowia ludno ści i środowiska stanowi ą zanieczyszczenia pyłowe 13 . Średnie roczne st ęż enie pyłu PM10 w mie ście Głowno kształtowało si ę na poziomie 16µg/m 3, 24µg/m 3 i 30µg/m 3 (nie przekroczyło warto ści dopuszczalnej tj. 40µg/m 3).

2.6.2. Wody

Do głównych czynników negatywnie wpływaj ących na środowisko wodne zalicza si ę:  zanieczyszczenia punktowe ( ścieki przemysłowe i komunalne),  zanieczyszczenia obszarowe (np. ze źródeł rolniczych),  zanieczyszczenia liniowe (np. z transportu drogowego),  zmiana stosunków wodnych wynikaj ąca z zabudowania, pi ętrzenia czy regulacji koryt cieków (nie jest obj ęta monitoringiem WIO Ś),  tzw. „dzikie” wykorzystywanie studni kopanych na szamba.

2.6.2.1. Wody powierzchniowe

Rzeka Mroga, Malina i Struga Domaradzka w 2009 r. były obj ęte monitoringiem czysto ści wód powierzchniowych (monitoring operacyjny)14 . Wg oceny jednolitych cz ęś ci wód rzeka Mroga (silnie zmodyfikowana) na odcinku od Mro życy do uj ścia posiadała umiarkowany potencjał ekologiczny, stan chemiczny poni żej dobrego i zły stan ogólny jednolitych cz ęś ci wód. Rzeka Malina (rzeka naturalna) posiadała umiarkowany, a rzeka Struga Domaradzka (rzeka naturalna) - słaby stan ekologiczny (jako ść wody uległa pogorszeniu w stosunku do lat poprzednich). We wszystkich badanych rzekach stwierdzono zagro żenie eutrofizacj ą (Raport…, 2010). Ocen ę jako ści wód Mrogi i Strugi Domaradzkiej z uwzgl ędnieniem poszczególnych parametrów przedstawia tabela nr 9.

13 Najwi ększe warto ści st ęż enia pyłu PM10 wyst ępuj ą zawsze na nieuciepłownionych obszarach g ęstej zabudowy, cz ęsto dodatkowo poprzecinanej ruchliwymi arteriami komunikacyjnymi o charakterze słabo przewietrzanych kanionów ulicznych. Najwi ększ ą uci ąż liwo ść w śród źródeł emisji pyłu dla wielko ści jego imisji ma emisja niska – mimo jej małego obszarowo zasi ęgu oddziaływania. 14 Ocena stanu wód powierzchniowych w 2009 r. została wykonana zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 162, poz. 1008). Ocen ę wód wg ww. rozporz ądzenia wykonuje si ę dla jednolitych cz ęś ci wód (JCW), tj. oddzielnych, znacz ących elementów wód powierzchniowych, takich jak rzeka lub jej cz ęść , jezioro i inny zbiornik wodny, itp., które dzielą si ę na naturalne, silnie zmienione i sztuczne. Ocenia si ę stan ekologiczny JCW (w przypadku cieków naturalnych) lub potencjał ekologiczny (w przypadku sztucznych jednolitych cz ęś ci wód i silnie zmienionych), stan chemiczny i stan jednolitych cz ęś ci wód (ogólny).

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 57 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

Tabela nr 9 Ocena jako ści wód Mrogi i Strugi Domaradzkiej w 2008 r. Wynik Stwierdzona klasa L.p. Parametr Jednostka N STRUGA STRUGA MROGA MROGA DOMARADZKA DOMARADZKA 1 Temp. wody °C 12 18,8 21,5 I I Zawiesina mg/l 4 12 27,1 --- III --- ogólna 5 Odczyn 12 7,6-8,2 7,4-8,2 I I

Tlen mg O 2/l 6 12 6,916 9,632 II I rozpuszczony

7 BZT5 mg O 2/l 12 8,514 6,076 IV IV Ogólny w ęg. mg C/l 10 12 13,87 17,358 III IV org.

11 Amoniak mg NH 4/l 12 0,307 1,717 I III 12 Azot Kjeldaha mg N/l 12 3,67 5,052 IV V

13 Azotany mg NO 3/l 12 17,578 33,312 III IV

14 Azotyny mg NO 2/l 12 0,2 0,572 III IV 15 Azot ogólny mg N/l 12 6,81 12,582 III IV

16 Fosforany mg PO 4/l 12 0,213 0,14 II I 17 Fosfor ogólny mg P/l 12 0,235 0,345 II II 18 Przew. elektrol. uS/cm 12 513 937 II II 19 Subst. rozp. og. mg/l 12 362 652 II III 31 Cynk mg Zn/l 12 0,0292 --- I --- 35 Mied ź mg Cu/l 12 0,0078 --- I --- 49 Chlorofil „a” ug/l 4 244,94 21,31 V II 50 Lb. b. coli fek. n/100ml 12 2346 620 IV III Ogólna liczba n/100ml 51 12 24 000 7000 IV IV bakterii coli Źródło: Informacja o stanie środowiska na obszarze powiatu zgierskiego, luty 2009, WIO Ś, Łód ź

Ocena wód rzek pod k ątem ich przydatno ści do bytowania i migracji ryb w warunkach naturalnych wykazała, że rzeka Mroga i Malina nie spełniaj ą wymaganych warunków. Główn ą przyczyn ą takiego stanu s ą zbyt wysokie st ęż enia wska źników tlenowych (tlen rozpuszczony, BZT5) oraz biogenów (azotu amonowego, azotynów oraz fosforu ogólnego). Rzeki Mroga i Struga Domaradzka s ą odbiornikiem oczyszczonych i cz ęsto nieoczyszczonych ścieków zarówno komunalnych jak i przemysłowych. Głównym źródłem zanieczyszczania wód rzeki Mrogi jest miejska oczyszczalnia ścieków w Głownie oraz Przedsi ębiorstwo Produkcyjno – Usługowo – Handlowe „Rolfoods” w Ziewanicach, a rzeki

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 58 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

Struga Domaradzka – pola rolniczego wykorzystania ścieków Spółki Akcyjnej „Solan”. Przedsi ębiorstwa te wprowadzaj ą ścieki do rzek na podstawie pozwole ń wodnoprawnych, które reguluj ą m.in. warunki ilo ści i jako ści zrzucanych ścieków. S ą one obj ęte kontrol ą. Miejska oczyszczalnia ścieków zlokalizowana jest w północno-zachodniej cz ęś ci miasta przy ul. Piaskowej, na lewym brzegu rzeki Mrogi. Jest to oczyszczalnia mechaniczno- biologiczna o przepustowo ści 3600 m 3/d, wyposa żona w urz ądzenia do podwy ższonego usuwania biogenów. Stopie ń oczyszczenia ścieków jest bardzo wysoki, a odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest rzeka Mroga. Strefa ochronna zamyka si ę w granicach ogrodzenia obiektu. Produktami ubocznymi oczyszczania ścieków s ą osad, piasek i skratki. W 2007 r. oczyszczalnia obsługiwała 7829 osób i ł ącznie oczy ściła (z wodami infiltracyjnymi i ściekami dowo żonymi) 766 dam 3/rok. Powstałe 268 ton osadów zostało wykorzystane w rolnictwie jako nawóz 15 . Własn ą oczyszczalni ę ścieków przemysłowych posiada zakład przemysłowy SOLAN S.A. Jest to oczyszczalnia mechaniczna o przepustowo ści 2 177 m 3/d. Odbiornikiem oczyszczonych ścieków jest rzeka Struga Domaradzka. W 2007 r. oczyszczalnia odprowadziła 360 dam 3/rok ścieków, z czego 325 dam 3/rok bezpo średnio do wód lub do ziemi (323 dam 3/rok ścieków oczy ściła), a 25 dam 3/rok do sieci kanalizacyjnej. Powstałe 360 ton osadów zostało wykorzystane do rekultywacji terenów (w tym gruntów na cele rolnicze) 16 . Tabela nr 10 Ilo ść ścieków i ładunki zanieczyszcze ń komunalnych i przemysłowych odprowadzanych w ci ągu doby w 2007 r. Ilo ść Ładunki zanieczyszcze ń [kg/dob ę] Nazwa Odbiornik - L.p. ścieków BZT5 Azot Fosfor zakładu rzeka ChZT Zawiesina [m3/dob ę] ogólny ogólny Struga 1 SOLAN S.A. 817 1,4 49,4 9,2 3,9 0,1 Domaradzka MZWiK 2 Mroga 1 841 14,8 207,4 48 32,4 1,3 Głowno Źródło: Informacja o stanie środowiska na obszarze powiatu zgierskiego, luty 2009, WIO Ś, Łód ź

Powodem wzrostu zanieczyszczenia wód powierzchniowych jest wzrost zaopatrzenia mieszka ńców wsi i rolnictwa w wod ę bez równoczesnego rozwi ązywania pal ącego problemu gospodarki ściekowej, co podnosi ilo ść ścieków. Zagro żeniem wód powierzchniowych s ą równie ż spływy powierzchniowe z pól nawozów sztucznych, głównie fosforanów, które powoduj ą przy śpieszony, nadmierny rozwój glonów, które ulegaj ąc rozkładowi pochłaniaj ą

15 www.stat.gov.pl 16 www.stat.gov.pl

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 59 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE bardzo du że ilo ści tlenu, przyczyniaj ąc si ę do dalszej degradacji wody. To zjawisko jest najbardziej niekorzystne w zbiornikach wodnych. Rzeka Mroga na odcinku od Mro życy do uj ścia do Bzury jest zagro żona zanieczyszczeniem azotanami ze źródeł rolniczych. Rzeka Brzu śnia prowadzi wody złej jako ści. Przyczyn ą takiego stanu rzeczy jest fakt, i ż ciek jest równie ż odbiornikiem zanieczyszcze ń komunalnych i pochodz ących z obszaru gminy spływów obszarowych. Nie są prowadzone dokładne badania umo żliwiaj ące ocen ę poszczególnych składników i wska źników.

2.6.2.2. Wody podziemne

Główne źródła presji zanieczyszcze ń wód podziemnych to składowiska odpadów – źródło punktowe oraz trasy komunikacyjne – źródło liniowe. Na terenie gminy Głowno nie był prowadzony monitoring wód podziemnych w s ąsiedztwie tras komunikacyjnych oraz składowiska odpadów (II etap rekultywacji). Wody podziemne ze wzgl ędu na sw ą wysok ą jako ść jak i potencjalne zasoby są podstawowym źródłem zaopatrzenia ludno ści w wod ę do picia. Dlatego te ż istotna jest kontrola zamian jako ści tych wód oraz okre ślenie ich trendów i dynamiki, m.in. poprzez prowadzenie monitoringu regionalnego. Na terenie gminy Głowno w 2009 r. nie było monitorowane, w ramach monitoringu regionalnego jako ści wód podziemnych, żadne uj ęcie wód podziemnych 17 . Najbli żej poło żony punkt pomiarowy, reprezentowany przez studni ę wód wgł ębnych poziomu czwartorz ędu, mie ści si ę na terenie miasta Głowno. Wody posiadały II klas ę czysto ści (wody dobrej jako ści) (Raport…, 2010)18 . Wody na obszarach dolinnych (strefy drena żu) s ą ni ższej jako ści ni ż wody w obr ębie wysoczyzn (strefy zasilania). Szczególnie nara żone na zanieczyszczenia są wody gruntowe o swobodnym zwierciadle. Funkcj ę polegaj ącą na zachowaniu wód podziemnych dobrej jako ści oraz niezb ędnych zasobów wód podziemnych pełni ą wydzielone na obszarze kraju Główne Zbiorniki Wód Podziemnych. System zaopatrzenia w wod ę bazuje na uj ęciach wód podziemnych o du żych wydajno ściach eksploatacyjnych, z których woda po uzdatnieniu rozprowadzona jest sieci ą wodoci ągow ą do odbiorców indywidualnych na terenie gminy. Mieszka ńcy gminy Głowno zaopatrywani s ą w wod ę ze stacji wodoci ągowych le żą cych w granicach gminy – Lubianków,

17 W 2009 r. ocen ę jako ści przeprowadzono zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w spawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. 2008, Nr 143 poz. 896). Klasyfikacja ta wyodr ębnia: klas ę I – woda bardzo dobrej jako ści, klas ę II – woda dobrej jako ści, klas ę III – woda zadowalaj ącej jako ści, klas ę IV – woda nie zadowalaj ącej jako ści, klas ę V – woda złej jako ści. 18 W 2008 r. monitoringiem była obj ęta studnia wód wgł ębnych poziomu czwartorz ędu w Popowie. Wody posiadały II klas ę czysto ści (wody dobrej jako ści) (Informacja o stanie środowiska…, 2009).

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 60 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

Popów, Boczki Domaradzkie, M ąkolice oraz poza granicami gminy: Ko źle (gm. Stryków), Waliszew (gm. Bielawy), Domaniewice (gm. Domaniewice) oraz Głowno. Żadne z uj ęć gminnych zaopatruj ących wodoci ągi wiejskie nie ma ustanowionych stref ochrony po średniej. Strefy ochrony bezpo średniej, które powinny wynosi ć minimum 8,0 m licz ąc od zarysów obudów studziennych, to wygrodzone tereny uj ęć (wymogi s ą spełnione). Istniej ąca na terenie gminy wysoka dysproporcja mi ędzy stopniem rozwoju sieci kanalizacyjnej (brak na terenie gminy) i wodoci ągowej (83% powierzchni gminy) powoduje, i ż istnieje powa żne zagro żenie zanieczyszczenia wód podziemnych ściekami odprowadzanymi bezpo średnio do gruntu. Innymi źródłami zanieczyszcze ń wód podziemnych mog ą by ć:  tzw. „dzikie” wysypiska śmieci;  tzw. „dzikie” wykorzystywanie studni kopanych na szamba,  nieodpowiednio zabezpieczone stacje paliw,  fermy hodowlane zwierz ąt;  ścieki wprowadzane do gleby, np. poprzez nieszczelne szamba, czy oczyszczanie tych że szamb bezpo średnio na pola. Zagro żenie dla jako ści wód podziemnych mog ą stanowi ć równie ż nieczynne lub niewła ściwie zabezpieczone studnie wiercone. S ą one źródłem bakteriologicznego ska żenia warstwy wodono śnej.

2.6.2.3. Powierzchnia ziemi i gleby

Eksploatacja piasku i żwiru oraz torfu na potrzeby lokalne spowodowała deformacje terenu na mał ą skal ę. Wyst ępuj ą wyrobiska po piaskowniach i żwirowniach, cz ęsto zajmowane na „dzikie wysypiska” Podstawowymi czynnikami decyduj ącymi o stopniu degradacji gleb s ą: zakwaszenie gleb i zubo żenie ich w składniki pokarmowe. Na terenie gminy Głowno, podobnie jak na terenie powiatu przewa żaj ą gleby kwa śne. Zakwaszenie wpływa na jako ść i produktywno ść gleb, w skrajnych wypadkach prowadz ąc do bardzo szybkiego zubo żenia gleby i ska żenia zwi ązkami żelaza, glinu i manganu. Gleby nadmiernie zakwaszone s ą podatne na wymywanie, co prowadzi w konsekwencji do wzrostu zanieczyszczenia wód. Przyczyn ą zakwaszania gleb oprócz naturalnych procesów zachodz ących w glebach s ą nadmierne ilo ści SO 2 i tlenków azotu emitowanych przez przemysł i motoryzacj ę. Zanieczyszczenie gleb mo że by ć tak że wywołane zabiegami zwi ązanymi z podnoszeniem żyzno ści gleb (niewła ściwe ilo ści stosowanych nawozów oraz środków ochrony ro ślin). Skutkiem takich zabiegów s ą podwy ższone st ęż enia zwi ązków azotu i fosforu w glebach. Bardzo niskie zu życie nawozów mineralnych mo że za ś sta ć si ę

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 61 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE przyczyn ą ubo żenia gleb w składniki mineralne. Ilo ść składników pokarmowych dostarczanych w nawozach jest wielokrotnie mniejsza, ni ż zu życie ich przez ro śliny zbierane jako plon. Źródłem zanieczyszczenia gleb jest m.in. Gospodarstwo Glinnik oraz pola rolniczego wykorzystania ścieków Spółki Akcyjnej „Solan”, które posiada pozwolenie wodnoprawne na rolnicze wykorzystanie ścieków powstaj ących w procesach technologicznych przygotowania warzyw do suszenia czy powstawania suszu ziemniaczanego. Zagro żeniem dla gleb s ą równie ż przeprowadzane melioracje, które nadmiernie wysuszaj ą gleby poprzez naruszanie gospodarki wodnej. Niewłaściwa mechanizacja rolnictwa (stosowanie ci ęż kiego sprz ętu) powoduje ugniatanie gleby, niszczenie struktury, zmiany porowato ści, zaskorupienie powierzchni gleby, zahamowanie wymiany gazowej. Tereny wzdłu ż arterii komunikacyjnych nara żone s ą w sposób ci ągły na zanieczyszczenia powstałe w wyniku spalania paliw: tlenki azotu, w ęglowodory i pierwiastki śladowe, w tym ołów. Eksploatacja dróg i pojazdów jest równie ż przyczyn ą przenikania do gleby zwi ązków organicznych i metalicznych: kadmu, niklu, miedzi i cynku. Kolizje drogowe z udziałem pojazdów transportuj ących substancje niebezpieczne powoduj ą lokalne zagro żenia dla środowiska glebowego przez ska żenia substancjami ropopochodnymi, kwasami i innymi. Dla gminy Głowno brak jest danych dotycz ących zanieczyszczenia gleb metalami ci ęż kimi. Nale ży jednak przypuszcza ć, i ż ich najwi ększe st ęż enie wyst ępuje wzdłu ż arterii komunikacyjnych. Zagro żenia zanieczyszczenia gleb płyn ą równie ż ze strony ka żdego przedsi ęwzi ęcia, kiedy nie s ą stosowane podstawowe zasady bhp.

2.6.2.4. Odpady

Efektem działalno ści gospodarczej i bytowej człowieka s ą odpady przemysłowe i komunalne. Główn ą metod ą zagospodarowania odpadów jest ich składowanie na wysypiskach. Na terenie gminy – w Ziewanicach zlokalizowane jest składowisko odpadów komunalnych dla miasta Głowna. Składowisko odpadów komunalnych powstało na terenach wyeksploatowanych dołów potorfowych o powierzchni 1,33 ha. Jego eksploatacja została dokonana bez rozpoznania hydrogeologicznego. Nie była te ż poprzedzona opracowaniem dokumentacji projektowej. Warstwa odpadów komunalnych została usypana bez zabezpieczenia podło ża i uwzgl ędnienia ochrony wód gruntowych i powierzchniowych. Składowisko miało charakter podpoziomowo-nadpoziomowy o wypi ętrzeniu około 8m. Składowisko nie spełniało żadnych norm Unii Europejskiej z zakresu ochrony środowiska. Jego rekultywacja była konieczna ze wzgl ędu na jego negatywny wpływ na środowisko i okolicznych mieszka ńców. Składowisko

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 62 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE zlokalizowane jest w bezpo średnim s ąsiedztwie rzeki Mrogi, co powodowało zagro żenie wyst ąpienia katastrofy ekologicznej przy wylaniu z koryta rzeki. Zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego Gminy Głowno teren składowiska przeznaczony jest do rekultywacji i dolesiania. Decyzj ą Starosty Powiatu Zgierskiego miasto mogło u żytkowa ć składowisko do ko ńca grudnia 2004 r., a rekultywacja terenu ma zosta ć zako ńczona z dniem 31.12.2013r. Zgodnie z projektem rekultywacja polega na wykonaniu prac na powierzchni 1,33 ha składowiska dotycz ących ukształtowania czaszy składanych odpadów, nadania jej odpowiedniego kształtu i spadków dla prawidłowego odprowadzenia powierzchniowych wód opadowych. Na czaszy zostanie uło żona przesłona z geomembrany stanowi ąca zabezpieczenie przed infiltracj ą wód opadowych w gł ąb składowiska, nast ępnie warstwa z pospółki o grubo ści 30 cm i gleby o grubo ści 90 cm. W ko ńcowym etapie b ędą posadzone krzewy, drzewa i trawa. Wody deszczowe b ędą odprowadzane do rowu odparowuj ącego, uszczelnionego geomembran ą oraz zamkni ętego wałem ochronnym ziemnym. Dla niedopuszczenia przesi ąków do czaszy, od strony zachodniej zaprojektowano szczeln ą ściank ę. W latach 2004-2006 został zrealizowany I etap rekultywacji składowiska odpadów komunalnych w Ziewanicach, polegaj ący na: • wykonaniu robót przygotowawczych i ukształtowaniu istniej ącej czaszy składowiska, nadaniu jej, odpowiedniego kształtu i spadków w celu prawidłowego odprowadzenia wód powierzchniowych. Istniej ące skarpy uprofilowano poprzez zmian ę nachylenia z około 1:1.5 na 1:3, wierzchowina czaszy składowiska została wykonana ze spadkiem 3.5% w kierunku skarpy południowej i północnej (lata 2004 -2005); • wykonaniu nasypu pod ściank ę szczeln ą bentonitow ą (lata 2005 – 2006); • wbiciu ścianki szczelnej do gł ęboko ści około 6,00 m poni żej terenu, która zapobiega migracji do wn ętrza czaszy składowiska wód podskórnych, których kierunek spływu przebiega z południowego zachodu na północny wschód (lata 2005 – 2006). II etap rekultywacji i jego zako ńczenie planowane jest na lata 2010-2013. Etap ten będzie obejmował: • nawiezienie ziemi w celu uzupełnienia mas gruntu do wykonania warstwy obsypkowej (2010r.) • odgazowanie składowiska i budowa instalacji odgazowuj ącej (2011r.) • wykonanie rekultywacji technicznej, uszczelnienia warstwami obsypkopwymi i geomembran ą PEHD obustronnie tresurowan ą grubo ści 1,5 mm wierzchowiny i skarp składowiska (2011-2012r.).

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 63 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

• odwodnienie składowiska poprzez wybudowanie rowu wokół składowiska umocnionego płytami typu krata na podsypce piaskowej oraz włóknin ą syntetyczn ą i uszczelnionego geomembran ą PEHD obustronnie tresurowan ą grubo ści 1,5mm. (2012-2013r.). • wykonanie rekultywacji biologicznej - cało ść zrekultywowanej skarpy składowiska zostanie obsadzona drzewami, krzewami i traw ą, co pozwoli na wkomponowanie si ę wypi ętrzenia w okoliczny krajobraz (2013r.) Mieszka ńcy gminy to główni wytwórcy odpadów komunalnych. Ich ilo ść jest uzale żniona od liczy mieszka ńców oraz poziomu życia na danym terenie. Wzrost stopy życiowej mieszka ńców powoduje zwi ększenie ilo ści wytwarzanych odpadów oraz wpływa na zmian ę ich składu. W 2009 r. Przedsi ębiorstwo Usługowe RS II odebrało z terenu gminy 479,5 ton odpadów niesegregowanych (w 2008 r. - 432 tony).

2.6.2.5. Hałas

Źródła emisji hałasu na terenie gminy to przede wszystkim transport drogowy, kolejowy i przemysł.

A. Hałas drogowy

Stanowi on najbardziej uci ąż liwy rodzaj hałasu komunikacyjnego. Wraz z niewystarczaj ącym i spó źnionym w stosunku do tempa rozwoju komunikacji drogowej, rozwojem układów drogowo – ulicznych (zły stan nawierzchni, zbyt w ąskie drogi, wzmo żony ruch), uległy pogorszeniu warunki akustyczne oraz zwi ększyła si ę uci ąż liwo ść dla mieszka ńców terenów poło żonych w pobli żu tras komunikacyjnych. Zagro żenie hałasem drogowym, zwłaszcza ulicznym, stanowi około 80% wszystkich zagro żeń akustycznych w środowisku. Na terenie gminy najwi ększe nat ęż enie ruchu i najbardziej zagro żone rejony oddziaływania hałasu drogowego obserwuje si ę na drodze krajowej nr 14 relacji Walichnowy – Łowicz oraz, w mniejszym stopniu, na drogach powiatowych. Nat ęż enie ruchu drogowego ( ŚDR – średni dobowy ruch) w 2010 r. na drodze krajowej nr 14 na odcinku Jamno - Głowno wg pomiaru przez GDDKiA kształtował si ę nast ępuj ąco: ogółem 16 543 pojazdów silnikowych/dob ę w obu kierunkach, w tym: − 8990 samochodów osobowych i mikrobusów, co stanowi 54,3%, − 1613 lekkie samochody ci ęż arowe (dostawcze), co stanowi 9,6%, − 5831 samochodów ci ęż arowych, co stanowi 35,2%, − 63 autobusów co stanowi 0,4%, − 12 ci ągników rolniczych, co stanowi 0,07%, − 34 motocykli, co stanowi 0,2%

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 64 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

Uci ąż liwo ści od drogi krajowej mog ą by ć odczuwalne w pasie nawet do 100 m od drogi (bardzo du że nat ęż enie ruchu w 2010 r., które nadal ro śnie 19 ), przy czym najbardziej nara żone s ą zabudowania poło żone w pierwszej linii od drogi. Zabudowa ta stanowi jednocze śnie ekrany akustyczne dla zabudowa ń poło żonych gł ębiej. Drogi powiatowe i gminne stanowi ą znacznie mniejsz ą uci ąż liwo ść akustyczn ą.

B. Hałas kolejowy

Jest on odczuwalny wzdłu ż linii kolejowych oraz w pobli żu stacji kolejowych. Przez gmin ę Głowno przebiega fragment linii kolejowej Nr 15 relacji Bednary – Łód ź Kaliska, na której z dniem 9 grudnia 2007 r. poł ączenia zostały wstrzymane. 20 Zatem ten rodzaj hałasu na terenie gminy Głownio obecnie nie wyst ępuje. Jednak że, projekt „Rewitalizacja linii kolejowej Nr 015 Bednary – Łód ź Kaliska, znalazł si ę na liście projektów do realizacji w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla województwa łódzkiego na lata 2007 – 2013, zatem mo żna oczekiwa ć przywrócenia poł ącze ń na tej trasie.

C. Hałas przemysłowy

Jego nat ęż enie od kilku lat ulega du żym zmianom, co wynika zarówno z post ępu techniki i modernizacji starych urz ądze ń, jak i stosowania w zakładach mniej uci ąż liwych technologii, a tak że z powodu likwidacji wielu zakładów uci ąż liwych dla środowiska. Istniej ące rozproszone zakłady oraz jednostki usługowe i przemysłowe nie stanowi ą znacznej uci ąż liwo ści akustycznej, jedynie uci ąż liwo ści lokalne.

2.6.2.6. Promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące

Promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujace wyst ępuje powszechnie w środowisku. Źródła promieniowania to: systemy przesyłowe energii elektrycznej wysokiego napi ęcia, stacje transformatorowe, stacje radiowe, telewizyjne, radiolokacji, radionawigacji, telefonia komórkowa, oraz wszelkiego typu urz ądzenia przemysłowe, czy gospodarstwa domowe. Promieniowanie niejonizuj ące to promieniowanie, którego energia oddziałuj ąca na ka żde ciało materialne (w tym tak że na ciało człowieka) nie powoduje w nim procesu jonizacji. Jest ono ści śle zwi ązane ze zmianami pola elektrycznego i magnetycznego. Ujemny wpływ na stan środowiska i ludzi maj ą wpływ urz ądzenia emituj ące fale elektromagnetyczne wysokiej cz ęstotliwo ści w postaci radiofal i mikrofal.

19 Dla porównania w 2007 r. ŚDR ( średni dobowy ruch) na drodze krajowej nr 14 na odcinku Jamno - Głowno wg pomiaru przez GDDKiA kształtował si ę na poziomie 8 845 pojazdów samochodowych/dob ę. 20 http://www.przewozyregionalne.pl/img_in//regiony/lodzkie/602%20na%202008.pdf - Witryna PKP Przewozy Regionalne, [stan na dzie ń 27 wrze śnia 2010 r.]

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 65 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

Promieniowanie niejonizuj ące uwa ża si ę obecnie za jedno z powa żniejszych zanieczyszcze ń środowiska, a jego oddziaływanie na środowisko b ędzie stale wzrasta ć, w wyniku post ępu cywilizacyjnego. Od kilku lat wzrasta emisja pól elektromagnetycznych w środowisku, co jest przede wszystkim spowodowane rozwojem telefonii komórkowej oraz rozbudow ą linii i stacji elektroenergetycznych o napi ęciu znamionowym równym lub wy ższym ni ż 110 kV. Na terenie gminy Głowno oprócz źródeł niskiej cz ęstotliwo ści wyst ępuj ą tak że sztuczne źródła emisji pól elektromagnetycznych w postaci:  linia 2x400kV,  linia 110kV,  radiolinialinie 15kV. Na terenie gminy Głowno nie zlokalizowano żadnej stacji bazowej telefonii komórkowej.

2.6.2.7. Potencjalne obiekty uciążliwe

W gminie funkcjonuje kilka obiektów, które w mniejszym lub wi ększym stopniu mog ą oddziaływa ć na środowisko. Do wi ększych z nich nale ży Przedsi ębiorstwo Produkcyjno – Usługowo – Handlowe „Rolfoods” w Ziewanicach. Zakład posiada własn ą kotłowni ę w ęglow ą o niewielkiej mocy, dla której nie jest wymagana decyzja o dopuszczalnej emisji zanieczyszcze ń. Zakład pracuje w oparciu o du żą ilo ść wody pobieranej dla celów płukania owoców i warzyw. Posiada własn ą oczyszczalni ę mechaniczno-biologiczn ą, z której oczyszczone ścieki kierowane s ą kanałem do rzeki Mrogi poni żej wysypiska odpadów komunalnych. Inne obiekty oddziaływuj ące na środowisko, które okresowo mog ą wpływa ć na niektóre z elementów środowiska to: • stacja benzynowa w Ziewanicach zlokalizowana w dolinie Mrogi (ok. 100 m od koryta rzeki) - potencjalnym zagro żeniem dla wód powierzchniowych i podziemnych, tak że

gruntów, mo że by ć·utrata szczelno ści podziemnych zbiorników paliwa, jak równie ż odcieki powierzchniowe bez urz ądze ń podczyszczaj ących; • wysypisko odpadów komunalnych w Ziewanicach – jest ono zlokalizowane w bezpo średnim s ąsiedztwie rzeki Mrogi, co powoduje zagro żenie wyst ąpienia katastrofy ekologicznej przy wylaniu z koryta rzeki, na gruntach o znacznym stopniu przepuszczalno ści bez zabezpieczenia podło ża i uwzgl ędnienia ochrony wód gruntowych i powierzchniowych; oddziałuje równie ż na jako ść powietrza atmosferycznego (emisja biogazu, spali, odorów), przyrody i jej zasobów (rozwój gryzoni, owadów, żerowisko dla ptaków); obecnie jest rekultywowane – II etap; • ubojnia w Ziewanicach - emisja nieprzyjemnych zapachów, ścieki, odpady;

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 66 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

• młyn Sopel – uci ąż liwo ść akustyczna; • farbiarnia w Lubiankowie (dekatyzacja tkanin poprzez ich płukanie) – uci ąż liwo ść w przypadku nie wywi ązywania si ę z obowi ązku usuwania wód popłucznych zgodnie z decyzj ą i wylewania ich w inne miejsca do wód lub do gruntu; • pola rolniczego wykorzystania ścieków Spółki Akcyjnej „Solan”, z których ścieki trafiaj ą do Strugi Domaradzkiej – uniemo żliwiaj ą pozyskanie w pełni warto ściowej paszy dla zwierz ąt (siano pochodz ące z ł ąk deszczowania nie mo że stanowi ć jedynej karmy dla zwierz ąt); • Gospodarstwo Glinnik, które posiada pozwolenie wodnoprawne na rolnicze wykorzystanie ścieków powstaj ących w procesach technologicznych przygotowania warzyw do suszenia – uci ąż liwo ść głównie w zakresie zanieczyszczania gleb; • tartak w Ziewanicach - uci ąż liwo ści głównie w zakresie hałasu i zapylania powietrza trocinami; • blacharstwo, lakiernictwo, mechanika pojazdowa – uci ąż liwo ść akustyczna i emisja lotnych rozpuszczalników organicznych do powietrza.

2.6.2.8. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska

Na terenie gminy Głowno nie wyst ępuj ą zakłady du żego i zwi ększonego ryzyka wyst ąpienia powa żnych awarii. Według stanu na 31 pa ździernika 2007 r. funkcjonuje jeden zakład, w którym wyst ępuj ą substancje niebezpieczne w ilo ściach mog ących spowodowa ć wyst ąpienie zagro żenia dla ludzi i środowiska poza swoim terenem, tj. PPHU „Rolfoods” w Ziewanicach (Ziewanice 10) (Program Ochrony Środowiska…, 2007). Potencjalnymi nadzwyczajnymi zagro żeniami dla środowiska przyrodniczego i człowieka na terenie gminy Głowno mog ą by ć zagro żenia zwi ązane z transportem materiałów niebezpiecznych drog ą krajow ą nr 14 relacji Walichnowy – Łowicz. Na ww. szlaku przewo żone s ą praktycznie wszystkie materiały używane obecnie przez przemysł chemiczny. Potencjalne zagro żenia (wyciek substancji niebezpiecznych, wybuch, po żar, itp.) mog ą zaistnie ć w wyniku nieprzewidzianych wydarze ń na w/w szlakach komunikacyjnych (awaria, wypadek, itp.). Mog ą one wywoła ć negatywne skutki w wielu elementach środowiska przyrodniczego (powietrzu, wodach, gruntach z glebami, szacie ro ślinnej, świecie zwierz ąt) oraz bezpo średnio zagrozi ć zdrowiu i życiu ludzi. Ponadto na terenie gminy znajduje si ę stacja benzynowe b ędąca potencjalnym źródłem zagro żenia wyst ąpienia powa żnej awarii przemysłowej.

Główne czynniki degradacji środowiska oraz elementy kolizyjne w krajobrazie zostały graficznie zobrazowane na rys nr 3 – Uwarunkowania sozologiczne.

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 67 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

3. DIAGNOZA STANU I FUNKCJONOWANIA ŚRODOWISKA (§6 ust. 2 Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dn. 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie opracowa ń ekofizjograficznych)

3.1. Ocena odporności środowiska na degradację oraz zdolność do regeneracji

Zdefiniowanie odporno ści środowiska na degradacj ę wymaga tak że wytłumaczenia poj ęcia stabilno ści, wra żliwo ści i reakcji środowiska 21 Stabilno ść oznacza trwało ść systemu (np. fragmentu środowiska) w warunkach niezmiennego otoczenia oraz zdolno ść do powrotu do stanu oryginalnego po zako ńczeniu oddziaływania zakłócaj ących czynników zewn ętrznych. Odporno ść odnosi si ę do konkretnego rodzaju oddziaływania na środowisko. Antonimem odporno ści jest wra żliwo ść . Im środowisko danego obszaru jest bardziej wra żliwe na dany bodziec, tym mniej jest na niego odporne, i odwrotnie. Istotny jest fakt, że ten sam obszar mo że by ć jednocze śnie mało odporny na jeden typ działa ń człowieka, b ędąc jednocze śnie bardzo odpornym na inny. Natomiast reakcja środowiska przyrodniczego to zespół procesów zachodz ących w środowisku będących skutkiem działania bod źców antropogenicznych lub naturalnych. Reakcja środowiska na antropopresj ę jest funkcj ą dwóch podstawowych grup zmiennych: odporno ści środowiska (wynikaj ącej ze struktury środowiska i sposobu zachodzenia w nim procesów przyrodniczych) oraz typu i intensywno ści (nat ęż enia i czasu działania) bod źców antropogenicznych (uwarunkowanych przez struktur ę społeczno- gospodarcz ą danego obszaru). Zdolno ść do regeneracji posiadaj ą przede wszystkim komponenty biotyczne, a spo śród abiotycznych – hydrosfera i klimat (a pozostałe s ą nieodnawialne). Regeneracja przyrody odbywa si ę dzi ęki procesowi sukcesji i rozprzestrzenianiu si ę gatunków. Środowisko przyrodnicze odznacza si ę zdolno ści ą do regeneracji. Środowisko przyrodnicze gminy charakteryzuje si ę w powy ższym zakresie zmienno ści ą i powtarzaln ą w wielu sferach dychotomi ą wynikaj ącą z podstawowego zró żnicowania biotopu w jej obszarze. Obszary w obr ębie płatów wysoczyzny polodowcowej cechuj ą si ę mał ą wra żliwo ści ą oraz stosunkowo znaczn ą odporno ści ą na degradacj ę. Dotyczy to zwłaszcza sfery przyrody ożywionej. Wynika to z małej ró żnorodno ści i braku rozbudowania przestrzennego

21 Mariusz Kistowski. Ocena odporno ści środowiska na degradacj ę oraz jego zdolno ść do regeneracji.

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 68 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE ekosystemów a przede wszystkim z silnego, antropogenicznego przekształcenia tych elementów. Te cechy decyduj ą jednak równie ż o jego stosunkowo małej zdolno ści do regeneracji, zwłaszcza wobec trwaj ącej ci ągle antropopresji na otaczaj ących terenach. Jedynym elementem wra żliwym na degradacj ę i cechuj ącym si ę nisk ą zdolno ści ą do regeneracji jest najbardziej cenny element środowiska w tych obszarach opracowania, a mianowicie wierzchnia, próchniczna warstwa gleb brunatnych. Jest to element łatwo poddaj ący si ę degradacji ju ż przez sam fakt zaniechania jej uprawy. Jakiekolwiek działanie powoduj ące dewastacj ę gleby, niepoprzedzone planowym jej zabezpieczeniem b ądź zdj ęciem i zagospodarowaniem przyrodniczym powoduje jej bezpowrotn ą utrat ę, a wszak gleba jest podstawowym ogniwem wielkiej przemiany daj ącej pocz ątek życiu, jak ą jest obieg pierwiastków w przyrodzie. Obszary zlokalizowane w południowo-centralnej oraz w północno-wschodniej cz ęś ci gminy, wyj ąwszy enklawy śródle śne wykazuj ą o wiele wi ększ ą wra żliwo ść na degradacj ę i niezwykle nisk ą zdolno ść do regeneracji ze wzgl ędu na to, i ż s ą zbudowane ze skomplikowanych przyrodniczo i wzajemne powi ązanych ekosystemów o du żej ró żnorodno ści biologicznej. Udowodniły to poprzednie okresy, kiedy kompleksy le śne nara żone były na imisje zanieczyszcze ń energetycznych i technologicznych, co powodowało powa żne zniszczenie w substancji le śnej. W podobny sposób słabo odporne na degradacj ę s ą obszary w osiach dolin cieków. S ą one wra żliwe zarówno na degradacj ę płyn ąca od czynników zewn ętrznych jak i na degradacj ę wynikaj ącą z nadmiernych waha ń poziomu wód powierzchniowych i gruntowych. Obszary te s ą szczególnie wra żliwe na czynniki degradacji płyn ące ze źródeł rolniczych (o czym świadczy cho ćby stale zmniejszająca si ę ró żnorodno ść gatunkowa ichtiofauny w korycie Mrogi, Brzu śni, Maliny i Strugi Domaradzkiej).

3.2. Ocena stanu ochrony i użytkowania zasobów przyrodniczych i walorów krajobrazowych

Walory krajobrazowe środowiska s ą to warto ści ekologiczne, estetyczne i kulturowe terenu oraz zwi ązanych z nim elementów przyrodniczych, ukształtowane przez siły przyrody lub w wyniku działalno ści człowieka (art. 5, ust. 23 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004, Nr 92, poz. 880 z pó ź. zm.)). Walory krajobrazowe podlegaj ą ochronie bez wzgl ędu na to, czy s ą obj ęte szczególnymi formami ochrony przyrody. Na obszarze gminy nie mamy do czynienia z ra żą cym naruszeniem poprzez nieodpowiednie zagospodarowanie (zabudow ę) walorów krajobrazowych, prócz lokalizacji bezpo średnio w dolinie Mrogi w Ziewanicach stacji

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 69 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE benzynowej, składowiska odpadów i PPHU „Rolfoods”. Obj ęcie ochron ą prawn ą obszarów o najwy ższych walorach ekologicznych i zasobach przyrodniczych w gminie (ich klasyfikacje i opis zawiera pkt. 2.5 ekofizjografii) zabezpiecza je przed niewła ściwym u żytkowaniem i chroni przed utrat ą cennych warto ści. Walory krajobrazowe obszaru gminy, rozumiane jako walory naturalnego krajobrazu geomorfologicznego i ro ślinnego zostały na znacznym obszarze od dawna utracone, ze wzgl ędu na lokalizacj ę terenu w strefie przyległej do o środka miejskiego, kształtowanego od kilu stuleci oraz w obszarze intensywnie wykorzystywanym rolniczo. W chwili obecnej istniej ą jedynie mo żliwo ści ścisłej ochrony zmierzaj ącej do zachowania wysokich walorów krajobrazowych w projektowanych obszarach chronionego krajobrazu. Zgodnie z aktualizacj ą „Planu zagospodarowania przestrzennego województwa łódzkiego”22 ”, w ramach tworzenia spójnego systemu obszarów chronionych, na znacznej powierzchni gminy Głowno zostanie utworzony: • Obszar Chronionego Krajobrazu „Mrogi-Mro życy” 23 – powy ższa forma ochrony przyrody obejmuje tereny chronione ze wzgl ędu na cenne walory przyrodnicze i krajobrazowe dolin rzecznych Mrogi i Mro życy stosunkowo mało jeszcze przekształconych wraz z rzekami o naturalnych korytach na zdecydowanej większo ści ich przebiegu, jak równie ż terenów s ąsiaduj ących z dolinami obu tych rzek charakteryzuj ących si ę wysokimi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi. Swoim zasi ęgiem obejmie tereny kilku gmin: m. gm. Stryków, m. Głowno, gm. Głowno, gm. Dmosin, gm. Brzeziny, m. Brzeziny, gm. Nowosolan, m. gm. Koluszki, gm. Rogów. • „Sokolnicko - Pi ątkowski” Obszar Chronionego Krajobrazu – obszar ten, jako kompleks lasów regionu Sokolnik i Gieczna z uroczyskami: Sokolniki, Modlna i cz ęś ciwo B ądków oraz uroczyska: Gieczno, Kwilno i Witów, pełni funkcje turystyczne, rekreacyjne i sportowe dla terenu Ozorkowa, Małachowic, Aleksandrii, Sokolnik, a nawet Pi ątku i Kutna. Lasy te skupiaj ą du żą ilo ść domków letniskowych regionu łódzkiego. Warto ść proponowanego obszaru szczególnie podnosz ą walory krajobrazowe ogrodów Sokolnik. S ą to tereny historycznie przeznaczone jako lasy masowego wypoczynku.

22 Zatwierdzona Uchwał ą Nr LX/1648/10 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 21 wrze śnia 2010 r. 23 Obszar Chronionego Krajobrazu Mrogi i Mro życy został utworzony w województwie łódzkim na początku lat 70-tych. Po zmianach administracyjnych w 1975 roku cz ęść terenu znalazła si ę w granicach województwa łódzkiego, cz ęść weszła w granice województwa skierniewickiego. Od tego czasu status prawny obu cz ęś ci obszarów zacz ął si ę ró żni ć. Obszar znajduj ący si ę w granicach województwa skierniewickiego został ponownie utworzony rozporz ądzeniem Wojewody Skierniewickiego w 1997 roku. Obszar le żą cy na terenie województwa łódzkiego posiadał status obszaru chronionego na podstawie planów zagospodarowania przestrzennego gmin Stryków i Głowno. Po powstaniu nowego województwa łódzkiego oba obszary uległy poł ączeniu z zachowaniem uprzedniego statusu prawnego. Wg „Planu zagospodarowania przestrzennego województwa łódzkiego” (2002 r.) i jego aktualizacji (2010 r.) wszystkie obszary chronionego krajobrazu województwa wymagaj ą korekty w zakresie prawnym i w przebiegu ich granic z uwagi na niespójno ść systemu wynikaj ącą z tworzenia ich w odr ębnych jednostkach administracyjnych (byłe województwa) oraz ró żnego statusu prawnego.

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 70 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

W drzewostanie dominuje sosna z domieszk ą d ębu oraz brzozy. Na szczególn ą uwag ę zasługuje teren bagnisto-wydmowy w uroczysku Witów, gdzie został zaprojektowany zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Silne błota”, obecnie jest on postulowany na „Shadow list” jako Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk w ramach sieci Natura 2000 (tuż za zachodnimi granicami gminy). Ich zasi ęg został przedstawiony na rys nr 2 – Uwarunkowania przyrodnicze . Granice proponowanych obszarów chronionego krajobrazu s ą orientacyjnie, a ich uszczegółowienie nast ąpi na etapie przygotowywania uchwały sejmiku województwa w sprawie ich wyznaczenia. Poprzez odpowiednie kształtowanie krajobrazu nale ży d ąż yć do zabezpieczenia przestrzennego i funkcjonalnego systemu wszystkich elementów przyrody w powi ązaniu z rozwojem zabudowy. Na terenie gminy Głowno mo żna wyró żni ć:

• krajobraz rolniczy – wyst ępuje na znacznym obszarze gminy o charakterze mozaiki, któr ą kształtuje stosunkowo silne rozdrobnienie upraw i du ża liczba miedz i ugorów. Tereny otwarte s ą urozmaicone sadami i niewielkimi powierzchniowo lasami. Na obrze żach terenu, wzdłu ż dróg (lokalnie w niewielkim oddaleniu) wyst ępuje zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna i zagrodowa. Bior ąc pod uwag ę obecne tendencje rozwoju istnieje mo żliwo ść , iż rolnicza przestrze ń produkcyjna ulegnie zmniejszeniu i zostanie ograniczona do gleb wysokich klas bonitacyjnych (I-III klasy). Na glebach IV- VI mo że nast ąpi ć rozwój innych funkcji (w przewadze mieszkaniowej i usługowej).

• krajobraz le śny – dominuje w południowo-centralnej oraz w północno-wschodniej cz ęś ci gminy. Lasy stanowi ą bardzo wa żne w ęzły w systemie ekologicznym tego terenu. Wa żne jest wykształcenie układu pasmowego, tj. stworzenie tzw. korytarzy ekologicznych poprzez powi ązanie istniej ących i planowanych do zalesienia terenów le śnych z ci ągami dolinnymi oraz systemem zadrzewie ń, co spowoduje powstanie ci ągłego systemu przyrodniczego, wpływaj ącego korzystnie na popraw ę warunków hydrologicznych gleb, przeciwdziałanie erozji wietrznej i powierzchniowej oraz degradacji ziemi, zwi ększenie wodnej retencyjno ści środowiska i podniesienie ró żnorodno ści ekologicznej środowiska.

• krajobraz dolinny – zajmuje najmniejsz ą powierzchni ę, ale jest to najlepiej zachowany typ krajobrazu, z najwa żniejszymi dolinami Mrogi, Brzu śni, Maliny i Strugi Domaradzkiej stanowi ącymi fragment przyrodniczych struktur o ponadlokalnym znaczeniu. W zwi ązku z tym nale ży je obj ąć ochron ą, która pozwoliłaby na wprowadzenie w tym terenie ogranicze ń lokalizacyjnych dotycz ących tych form zagospodarowania, które w sposób ewidentny wpływałyby degraduj ąco na środowisko, zachwiały równowag ę ekologiczn ą i prowadziły do obni żenia jego walorów.

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 71 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

Du że przestrzenie otwarte (z uwagi na nieznaczne deniwelacje terenu, niewielk ą lesisto ść oraz „punktowe” zainwestowanie) oraz dolina rzeki Mrogi – silnie wci ęta w powierzchni ę terenu, z mocno nachylonymi stokami erozyjnymi o meandruj ącym przebiegu są niew ątpliwym walorem krajobrazowym gminy.

3.3. Ocena zgodności dotychczasowego zagospo darowania z uwarunkowaniami przyrodniczymi

Użytkowanie zasobów przyrodniczych jest pełne i wi ąż e si ę zarówno z rolniczym użytkowaniem naturalnej powierzchni ziemi jak i antropogeniczn ą przemian ą naturalnego krajobrazu ro ślinnego. Środowisko jest w cało ści przekształcone antropogenicznie, aczkolwiek w ró żnym stopniu. U żytkowanie ziemi na terenie gminy Głowno w 2010 roku przedstawia tabela nr 6 (patrz strona 40). Ekspansja człowieka na terenach gminy jest stosunkowo niewielka – obszary zabudowane stanowi ą nieznaczny procent powierzchni gminy. Obszar gminy jest ekstensywnie zainwestowany. Zabudowa skoncentrowana jest generalnie w pasmach przyulicznych. Rozproszenie zabudowy na terenach rolnych jest nieznaczne. Dominuj ącą funkcj ą zabudowy na obszarach wiejskich jest zabudowa zagrodowa ust ępuj ąca funkcji mieszkaniowej jednorodzinnej. Towarzysz ą im pojedyncze obiekty usługowe oraz obiekty produkcji rolniczej. Najwi ększe zainwestowanie cechuje sołectwo M ąkolice, Wola M ąkolska, Bronisławów, Chlebowice, Boczki Domaradzkie, Ziewanice, Wola Zbro żkowa, Kamie ń, Kadzielin, Rudniczek i Lubianków, przede wszystkim w postaci zwartej zabudowy mieszkaniowej i zagrodowej zlokalizowanej w pasach przyulicznych z wkomponowanymi w ni ą drobnymi podmiotami gospodarczymi. Najwi ęcej zlokalizowanych jest w Ziewanicach oraz w Lubiankowie. Dotychczasowy sposób u żytkowania i zagospodarowania obszaru gminy jest generalnie zgodny z cechami i uwarunkowaniami przyrodniczymi obszaru opracowania. W wyniku antropopresji nie została w sposób nieodwracalny naruszona powierzchnia ziemi na wi ększych obszarach. Nie zostały znacznie naruszone jakiekolwiek elementy środowiska przyrodniczego obj ęte ochron ą lub wymagaj ące ochrony, prócz lokalizacji bezpo średnio w dolinie Mrogi w Ziewanicach stacji benzynowej, składowiska odpadów i PPHU „Rolfoods”!!! stanowi ących du że zagro żenie ekologiczne. W sposób racjonalny wykorzystywany jest najbardziej istotny walor przyrodniczy obszaru – dobre jako ściowe gleby. Generalnie najbardziej przekształcone s ą obszary wzdłu ż ci ągów komunikacyjnych (droga krajowa, drogi powiatowe i gminne). W wyniku procesów antropopresji powstały obszary, na których nast ąpiła bezpowrotna utrata wierzchniej, próchniczej warstwy gleby

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 72 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE oraz nast ąpiło naruszenie walorów naturalnego krajobrazu poprzez wprowadzenie antropogenicznych, ostrych form terenu. Ze wzgl ędu na rolniczy charakter gminy – główne funkcje to rolnictwo i sadownictwo, dominuj ący udział (84,8%) w ogólnej powierzchni gminy maj ą u żytki rolne, z czego 3/4 (78,1%) stanowi ą grunty orne. Znaczn ą powierzchni ę zajmuj ą równie ż sady (684 ha), przede wszystkim we wschodniej cz ęś ci gminy. Uwarunkowane to jest korzystnymi czynnikami przyrodniczymi – małe urozmaicenie powierzchni terenu, gleby dobre i średnie – III i IV klasy bonitacyjnej (zajmuj ą ok 50% powierzchni gminy), korzystne warunki kliamatyczne (długo ść okresu wegetacyjnego waha sie w granicach 210-220 dni). W dolinach rzek i cieków, na zró żnicowanych warunkach glebowych wykształciły si ę łąki i pastwiska zajmuj ące ł ącznie 8,8% powierzchni gminy. Obszary kolizji istniej ącego zagospodarowania z systemem ekologicznym gminy (oprócz zdegradowanego odcinka doliny Mrogi w Ziewanicach są to wszystkie miejsca przeci ęcia dolin szlakami komunikacyjnymi) wymagaj ą docelowo działa ń naprawczych, w tym stopniowej likwidacji istniej ącej zabudowy, wykonania przepustów.

3.4. Ocena zmian zachodzących w środowisku

Zmiany jakie nast ąpiły w środowisku przyrodniczym gminy s ą efektem wielowiekowej działalno ści człowieka na tym obszarze. W chwili obecnej środowisko przyrodnicze nie podlega wi ększym zmianom wskutek powolnego post ępu procesu antropopresji w obszarze gminy. Intensywno ść zmian dotyczy obecnie jedynie walorów krajobrazowych i przekształce ń naturalnej powierzchni ziemi. Przekształcenia na skutek działalno ści człowieka na omawianym terenie dotycz ą przede wszystkim szaty ro ślinnej. Nast ąpiły zmiany składu gatunkowego drzewostanów. Doszło do prawie całkowitej niezgodno ści dzisiejszych zbiorowisk le śnych z potencjalnymi siedliskami. Obecnie dominuj ą głównie lasy sosnowe. Przekształcenia środowiska przyrodniczego terenu gminy polegaj ą równie ż na zaburzeniach stosunków wodnych w postaci regulacji fragmentów rzek i cieków, zabiegów melioracyjnych, pi ętrzenia wody na rzekach, prowadz ące do tworzenia sztucznych zbiorników, osuszania bagien. Osuszanie na skutek zabiegów melioracyjnych lasów łęgowych (ł ęgi) i olszowych (olsy) doprowadziło do ich zanikni ęcia na niektórych obszarach, w trakcie procesów osadniczych w znacznym stopniu uległy zmianie w ł ąki i pastwiska. Osuszanie spowodowało degradacj ę cz ęś ci ekosystemów bagiennych i ł ąkowych. Na obszarach zwartej zabudowy, na skutek wprowadzania do gruntu obcych elementów tj. fundamentów budowli kubaturowych, sieci infrastruktury podziemnej, nast ąpiły

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 73 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE zaburzenia w układzie warstw skalnych i ich strukturze, a nawet usuni ęcie poziomu próchniczego. Modyfikacjom mogła równie ż ulec zawarto ść próchnicy, odczyn, skład mechaniczny i chemiczny, wła ściwo ści fizyczne gleby. Gleby poło żone bezpo średnio pod budynkami ulegaj ą dewastacji. Na pozostałych terenach b ędących w zasi ęgu obszarów zurbanizowanych nast ąpiły bio-fizyko-chemiczne zmiany gleb tj. zasolenie, zakwaszenie, alkalizacja, oraz nagromadzenie metali ci ęż kich w wyniku osiadania pyłów i zanieczyszcze ń komunikacyjnych. Powstały tereny przekształcone na skutek robót ziemnych zwi ązanych z infrastruktur ą techniczn ą i układem komunikacyjnym (nasypy, wykopy). Nieprawidłowe gospodarowanie ściekami ma toksyczny wpływ na wody powierzchniowe, podziemne i podło że gruntowe, co prowadzi do du żych zmian w ekosystemach. Istniej ąca na terenie gminy wysoka dysproporcja mi ędzy stopniem rozwoju sieci kanalizacyjnej (brak na terenie gminy) i wodoci ągowej (83% powierzchni gminy) powoduje, i ż istnieje powa żne zagro żenie zanieczyszczenia wód podziemnych i powierzchniowych ściekami odprowadzanymi bezpo średnio do wód lub gruntu. Niemniej jednak obecny stan wymaga dalszej poprawy, by stosunek długo ści sieci kanalizacyjnej do wodoci ągowej w przyszło ści wynosił 1:1. Trasy komunikacyjne o najwi ększym nat ęż eniu ruchu s ą najbardziej uci ąż liwymi w gminie obszarami ze wzgl ędu na hałas i spaliny. Podstawowy układ drogowy gminy stanowi droga krajowa nr 14 o znaczeniu mi ędzyregionalnym prowadz ąca ruch tranzytowy oraz drogi powiatowe. W ich s ąsiedztwie nast ąpiło na skutek hałasu i wibracji obni żenie komfortu i higieny życia (najwi ększe wzdłu ż drogi krajowej).

3.5. Ocena stanu środowiska, jego zagrożeń i możliwości ograniczenia

Stopniowo zagro żenia, jakie stwarza bytowanie człowieka na badanym obszarze są eliminowane. Konieczna jest stopniowa eliminacja paliw nieekologicznych jako surowców grzewczych i energetycznych. Niezb ędna jest modernizacja istniej ących lokalnych kotłowni węglowych na opalane paliwami ekologicznymi, tj. zapewniaj ącymi wysoki stopie ń czysto ści emisji spalin (energia elektryczna, gaz, olej niskosiarkowy). Nale ży uwzgl ędni ć mo żliwo ść wykorzystania odnawialnych źródeł ciepła. Zagro żeniem dla prawidłowego funkcjonowania środowiska przyrodniczego gminy s ą liniowe obszary imapktu środowiskowego, jakimi jest droga krajowa nr 14 maj ąca charakter drogi tranzytowej oraz linia kolejowa. Du żą uci ąż liwo ść stanowi ą zanieczyszczenia pyłowe

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 74 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE i gazowe do atmosfery oraz hałas i wibracje. Orientacyjna strefa uci ąż liwo ści od drogi krajowej mo że wynosi ć ok. 100 m licz ąc od kraw ędzi jezdni. W strefie tej znajduj ą si ę zabudowania wsi Kamie ń i Kadzielin. Na stan wód i gleb zasadniczy wpływ ma dotychczas nieuregulowana gospodarka wodno-ściekowa gminy. W wyniku tego faktu znaczna cz ęść ścieków jest zrzucana bez oczyszczenia w niekontrolowany sposób do wód i do gruntu. Źródłem zanieczyszczenia wód substancjami biogennymi tzn. azotanami i fosforanami s ą równie ż spływy obszarowe z nawo żonych pól uprawnych oraz ł ąk i pastwisk. W celu poprawy czysto ści wód, do zada ń pierwszoplanowych gminy nale ży zaliczy ć całkowite uregulowanie gospodarki ściekowej gminy! Nadmierne zakwaszenie gleb oraz ich zubo żenie w składniki pokarmowe jest przyczyn ą wypłukiwania z nich pozostałych składników do wód, co powoduje eutrofizacj ę wód i ich zanieczyszczenie. Ro śliny rosn ące na kwa śnych glebach łatwo przyswajaj ą wi ększo ść metali ci ęż kich. Jedyn ą metod ą na zneutralizowanie kwa śnego odczynu gleb jest ich wapnowanie. W zwi ązku ze wzrostem ilo ści wytwarzanych odpadów komunalnych wymagane jest dalsze propagowanie konieczno ści selektywnej zbiórki odpadów pochodzenia komunalnego. Pozwala to na pozyskanie cennych surowców wtórnych i zmniejszenie ilo ści składowanych odpadów.

4. PROGNOZA DALSZYCH ZMIAN W ŚRODOWISKU (§6 ust. 3 Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dn. 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie opracowa ń ekofizjograficznych)

Gmina Głowno dysponuje Planem Rozwoju Lokalnego, Programem Ochrony Środowiska, Planem Gospodarki Odpadami, Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy oraz Miejscowym Planem Zagospodarowania Przestrzennego Gminy. Informacje zawarte w tych opracowaniach oraz zakres przyj ętych działa ń ułatwiaj ą okre ślenie prognozy zmian, którym w zale żno ści od okresu realizacji ustale ń zawartych w tych dokumentach podlega ć b ędą poszczególne elementy środowiska. Nie ma jednak w tych opracowaniach i przedstawionych programach okre ślonych, konkretnych ram czasowych realizacji proponowanych przedsi ęwzi ęć . Trudno wi ęc prognozowa ć i wskazywa ć przedziały czasowe, w których nast ąpi polepszenie jako ści poszczególnych składników środowiska przyrodniczego. Wobec braku znacz ących lokalnych czynników modeluj ących przyrodnicze środowisko gminy Głowno, zasadniczy wpływ na jego kształtowanie b ędzie odgrywała działalno ść

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 75 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE człowieka. Charakter obszaru, który stanowi przedmiot poni ższego opracowania wskazuje na kierunek zmian zachodz ących w środowisku. Nadal b ędzie post ępowa ć urbanizacja tego terenu kosztem środowiska naturalnego. B ędą rozwija ć si ę tereny zabudowy mieszkaniowej, usługowej i przemysłowej. Zmiany środowiska przyrodniczego gminy Głowno będą miały charakter pozytywny i negatywny. Wprowadzenie zabudowy na tereny dotychczas niezainwestowane b ędzie skutkowało niewielkimi niwelacjami terenu oraz stopniowym unieczynnieniem gleby. Dotyczy ć to b ędzie głównie terenów zabudowanych gminy oraz poło żonych wzdłu ż ci ągów komunikacyjnych, które posiadaj ą korzystne warunki ekofizjograficzne dla zabudowy. Ze wzgl ędu na mało urozmaicon ą rze źbę terenu i niewielkie deniwelacje terenu zabiegi uzdatniaj ące charakter rze źby terenu praktycznie nie b ędą miały znaczenia. Z tytułu wzmo żonej eksploatacji dróg (systematycznie wzrasta liczba samochodów na drogach) do atmosfery przedostan ą si ę wi ększe ilo ści zanieczyszcze ń w postaci CO, SO 2,

NO 2, PM10, w ęglowodorów, ołowiu i jego zwi ązków. W zakresie zmian pozytywnych prognozuje si ę wzrost powierzchni terenów zieleni wysokiej. Postuluje si ę przeznaczy ć cz ęść terenów s ąsiaduj ących z terenami le śnymi pod zalesienie.

5. PRZYRODNICZE PREDYSPOZYCJE DO KSZTAŁTOWANIA STRUKTURY FUNKCJONALNO PRZESTRZENNEJ (§6 ust. 4 Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dn. 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie opracowa ń ekofizjograficznych)

Tereny otwarte pełni ą w strukturze przestrzennej gminy zasadnicze role: m.in. klimatyczno-higieniczn ą, ekologiczn ą, estetyczn ą, wypoczynkow ą, akustyczn ą. Aby te funkcje mogły by ć pełnione, system przyrodniczy musi by ć odpowiednio ukształtowany. Przedstawiony na rysunku nr 2 – Uwarunkowania przyrodnicze schemat układu ekologicznego gminy stanowi ący koncepcj ę ochrony warto ści przyrodniczych i walorów krajobrazowych gminy Głowno wykorzystuje charakterystyczne cechy środowiska. Zabezpiecza ci ągło ść terenów otwartych w obr ębie gminy i ich wła ściwe powi ązanie z systemem terenów otwartych poza nim. Zachowanie ci ągło ści tych terenów umo żliwi pozytywne oddziaływanie na siebie poszczególnych elementów systemu i migracj ę organizmów. Zaproponowany system terenów otwartych wykorzystuje struktur ę

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 76 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE geomorfologiczn ą obszaru, istniej ącą sie ć wód powierzchniowych, fragmenty najbogatszych ekosystemów, kompleksy le śne. Obszarami wskazanymi do pełnienia funkcji przyrodniczych s ą wszystkie istniej ące na obszarze gminy kompleksy lasów, zadrzewie ń, zbiorowiska ł ąkowe, bagienne i torfowisk, niezale żnie od ich ekologicznych warto ści i zajmowanej powierzchni. Tereny te charakteryzuj ą si ę bowiem bogactwem biomasy i decyduj ą o biotycznym potencjale obszaru. Lasy charakteryzuj ą si ę najwi ększym bogactwem biomasy i zajmuj ą stosunkowo najwi ększe powierzchnie. Zbiorowiska niele śne (ł ąkowe, szuwarowe, bagienne i torfowisk) maj ą du że walory ekologiczne. Istnieje zgodno ść tych zbiorowisk z ich siedliskiem (przede wszystkim torfowiska i bagna), dlatego nale ży bezwzgl ędnie chroni ć na terenie gminy ich walory ekologiczne, pozostawi ć je w dotychczasowym u żytkowaniu oraz wykluczy ć prowadzenie zabiegów osuszaj ących i przeznaczenie u żytków zielonych na inne cele. Zarówno lasy jak i zbiorowiska niele śne maj ą du że znaczenie wodochronne. Odgrywaj ą istotn ą rol ę w regulacji stosunków hydrologicznych. Za obszary o warunkach abiotycznych do utworzenia systemu terenów otwartych nale ży uzna ć przede wszystkim dna dolin. Bowiem doliny dzi ęki swym naturalnym predyspozycjom maj ą zasadniczy wpływ na funkcjonowanie środowiska przyrodniczego w gminie. Odgrywaj ą istotne role: hydrologiczn ą, klimatyczn ą, ekologiczn ą i estetyczno- krajobrazow ą. Jako wkl ęsłe formy liniowe maj ą predyspozycje do utrzymania przestrzennej ci ągło ści obszarów aktywnych biologicznie, zachowania bogactwa świata żywego oraz pełnienia roli w małym obiegu wody i przewietrzaniu gminy. Ponadto stanowi ą podstawowy element zapewniaj ący poł ączenie systemu terenów otwartych z pozagminnym układem przyrodniczym. Bezodpływowe formy punktowe spełniaj ą wa żną rol ę w utrzymaniu płytkich wód podziemnych. Ich warunki biotopowe oraz cz ęsta obecno ść wód powierzchniowych umo żliwiaj ą rozwój bogatych biocenoz. Ograniczenia, a nawet brak przydatno ści dla zagospodarowania stanowi ą obszary wyst ępowania gleb wykształconych na podglebiu organicznym, tj. mad, gleb torfowo – mułowych, gleb murszowo–mineralnych i murszowatych oraz torfach – obszary dolin rzecznych i cieków. Rejonem koncentracji obszarów o najwy ższych warto ściach przyrodniczych jest południowo-centralna i północno-wschodnia cz ęść gminy. S ą to tereny rozległych kompleksów le śnych oraz dolina rzeki Mrogi. Ponadto przez gmin ę przebiegaj ą doliny rzeki Maliny, Strugi Domaradzkiej i Brzu śni. Ze wzgl ędu na cenne walory przyrodnicze i krajobrazowe dolin rzecznych Mrogi i Mro życy, stosunkowo mało jeszcze przekształconych, wraz z rzekami o naturalnych korytach na zdecydowanej wi ększo ści ich przebiegu, jak równie ż terenów s ąsiaduj ących z dolinami obu tych rzek charakteryzuj ących si ę wysokimi

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 77 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi, południowo-centralna i północno-wschodnia cz ęść obszaru gminy proponowana jest do obj ęcia ochron ą w postaci Obszaru Chronionego Krajobrazu Mrogi i Mro życy. Obszar ten tworzy spójny system ekologiczny i jest powi ązany z terenami północnego i południowego s ąsiedztwa gminy. Doliny rzeczne oraz kompleksy le śne s ą obszarami wskazanymi do ochrony przed zainwestowaniem, w tym przed zabudow ą. Warunkuj ą one utrzymanie równowagi w środowisku przyrodniczym poprzez zawart ą w ich obr ębie ró żnorodno ść ekosystemów (le śne, ł ąkowe, wodne, bagienne, torfowe). Priorytetowo nale ży traktowa ć ochron ę środowiska le śnego, które stwarza najwi ększe bezpiecze ństwo ekologiczne oraz podnosi warto ści krajobrazowe. Przed zabudow ą nale ży równie ż chroni ć obszary gleb o najwy ższych warto ściach użytkowych – generalnie gleby klas II - IV. Zaleca się ich bezwzgl ędn ą ochron ę przed zmian ą u żytkowania, gdy ż posiadaj ą wysok ą warto ść u żytkow ą i powinny by ć wykorzystywane do rozwoju produkcji rolnej, szczególnie warzywnictwa i sadownictwa. W celu zachowania ró żnorodno ści biologicznej obszaru gminy nale ży zachowa ć i wzbogaca ć zasoby zieleni śródpolnej, chroni ć przed przekształceniami zespoły szuwarowo- bagienne, torfowiskowe. Ochronie podlega ć powinno otoczenie zbiorników wodnych. One to retencjonuj ąc wod ę tworz ą stosunki wodne sprzyjaj ące powstawaniu okre ślonych nowych siedlisk. Ograniczenia w u żytkowaniu dotycz ą tak że miejsc stanowi ących ostoje ptactwa, miejsc ich gniazdowania i l ęgów. Nale ży stworzy ć optymalne warunki do rozrodu i bytowania zwierz ąt, gdy ż stanowi ą one bardzo istotny element składaj ący si ę na bioró żnorodno ść obszaru.

6. OCENA PRZYDATNOŚCI ŚRODOWISKA – OGRANICZENIA DLA RÓZNYCH FORM ZAGOSPODAROWANIA (§6 ust. 5 Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dn. 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie opracowa ń ekofizjograficznych)

Niekorzystne dla lokalizacji zabudowy warunki wyst ępuj ą na terenach poło żonych w bezpo średnim s ąsiedztwie du żych dolin. Oprócz warunków geologiczno – in żynierskich ograniczaj ących mo żliwo ść lokalizacji zabudowy nie sprzyjaj ą inwestycjom na tych terenach warunki klimatyczne. S ą to obszary w dolinie rzeki Mrogi, Brzu śni, Strugi Domaradzkiej i Maliny (z jej dopływami – Dopływ z Feliksowa, Dopływ spod Gozdowa, Dopływ z Ko źla) na

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 78 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE terenach granicz ących z ł ąkami w jej obr ębie o du żej wilgotno ści powietrza. Ograniczenia stwarzaj ą równie ż gleby wytworzone w dolinach rzek, tj. gleby hydrogeniczne, które nie powinny by ć zabudowywane. Ponadto du że zagro żenie stwarzaj ą same rzeki - szczególnie Mroga, które mog ą wyst ąpi ć z koryta. Tereny poło żone w bezpo średnim s ąsiedztwie rozległych kompleksów le śnych, ju ż obecnie w du żym stopniu zadrzewione, nie powinny by ć zabudowywane. Mo żna je przeznaczy ć pod zalesienie. Ograniczenia dla lokalizacji zwartej zabudowy miejskiej wyst ępuj ą równie ż na terenach poło żonych w bezpo średnim s ąsiedztwie rozległych kompleksów le śnych. Bioklimatyczne oddziaływanie lasu czyni te tereny atrakcyjnymi dla zabudowy rekreacyjnej lub rozproszonej jednorodzinnej. Ten rodzaj jest najmniej uci ąż liwy dla środowiska. Ponadto utrudnienia w zagospodarowaniu przestrzeni gminy stanowi ą urz ądzenia drenarskie wyst ępuj ące do ść powszechnie na obszarze całej gminy oraz liniowe urz ądzenia infrastruktury technicznej: linia radiowa przebiegaj ąca przez południowo-wschodni teren gminy oraz napowietrzne linie elektroenergetyczne 2x400kV i 110kV.

7. UWARUNKOWANIA EKOFIZJOGRAFICZNE WNIOSKI (§6 ust. 6 Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dn. 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie opracowa ń ekofizjograficznych)

7.1. Określenie przydatności obszaru opracowania dla potrzeb budownictwa

Jednym z zagadnie ń, które nale ży bra ć pod uwag ę przy planowaniu struktury funkcjonalno-przestrzennej terenu s ą uwarunkowania przyrodnicze w zakresie warunków geologiczno-in żynierskich: własno ści litologiczne gruntów, gł ęboko ść wyst ępowania pierwszego poziomu wód gruntowych, rze źba terenu. Warunki gruntowo-wodne danego obszaru okre ślaj ą parametry wytrzymało ściowo-odkształceniowe poszczególnych warstw gruntów tam wyst ępuj ących, ich mi ąż szo ść i wzajemne poło żenie, gł ęboko ść , dynamika (re żim) i sposób wyst ępowania zwierciadła wody gruntowej oraz stosunek poszczególnych warstw gruntu do zwierciadła wody gruntowej. Ocena tych warunków mo że by ć dokonywana w aspekcie geotechnicznym – warunki posadowienia i podpiwniczenia; jak i pod wzgl ędem

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 79 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE ekologicznym – na ile dany układ warunków gruntowo-wodnych jest trwały i jak si ę zmieni pod wpływem zainwestowania. Bior ąc pod uwag ę elementy składaj ące si ę na ocen ę warunków geologiczno- in żynierskich, na obszarze obj ętym opracowaniem mo żna wyró żni ć:  obszary o warunkach geologiczno-in żynierskich korzystnych dla budownictwa – obejmuj ące obszary gruntów spoistych, zwartych, półzwartych i twardoplastycznych oraz gruntów sypkich średnio-zag ęszczonych, na których gł ęboko ść wody gruntowej przekracza 2 m p.p.t.; nie wyst ępuj ą zjawiska geodynamiczne, a spadek terenu nie przekracza 5%; stwarzaj ą mo żliwo ść bezpo średniego posadowienia ka żdego typu zabudowy z podpiwniczeniem; ograniczenia zabudowy wynika ć b ędą przede wszystkim z funkcji u żytkowania terenu: - rejon glin zwałowych i jej eluwiów – dobre warunki do posadowienia budynków (ograniczenia stwarzaj ą wody śródglinowe lub wody naglinowe), - rejon mułków, piasków i żwirów kemów – bardzo dobre i dobre warunki do posadowienia budynków, - rejon piasków i żwirów wodnolodowcowych – bardzo dobre warunki do posadowienia budynków,  obszary o warunkach geologiczno-in żynierskich utrudniaj ących budownictwo obejmuj ące obszary gruntów słabono śnych, słabozag ęszczonych, sypkich i/lub trwale wysoki poziom wody gruntowej (powy żej 2,0 m p.p.t.): - rejon piasków eolicznych – mo żliwo ść posadowienia jedynie obiektów lekkich, niepodpiwniczonych, ze wzgl ędu na strome stoki w obr ębie wydm nie nale ży lokalizowa ć zabudowy; - rejon piasków i mułków deluwialnych – mo żliwo ść posadowienia obiektów podpiwniczonych i gł ęboko posadowionych; - rejon mad, mułków, piasków i żwirów rzecznych buduj ących terasy nadzalewowe rzeki – mo żliwo ść posadowienia wył ącznie obiektów lekkich niepodpiwniczonych i płytko posadowionych; - rejon piasków i żwirów sto żków napływowych – mo żliwo ść posadowienia obiektów lekkich niepodpiwniczonych i płytko posadowionych;  obszary o warunkach geologiczno-in żynierskich niekorzystnych dla budownictwa obejmuj ące obszary gruntów słabono śnych, słabozag ęszczonych, sypkich lub całkowicie nieno śnych; gruntów organicznych o stale wysokim (płytkim) poziomie wód gruntowych (powy żej 2,0 m p.p.t.), okresowo lub stale podmokłych, nienadaj ących si ę do bezpo średniego posadowienia zabudowy; przydatne dla terenów zieleni i rekreacji:

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 80 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

- rejon mułków, piasków i żwirów rzecznych wypełniaj ących dna dolin rzecznych – buduj ą dolin ę rzeki Mrogi, Brzu śni i Strugi Domaradzkiej – generalnie s ą to tereny zagro żone wylewem rzeki; - rejon namułów – wypełniaj ą dna doliny Maliny i zagł ębie ń bezodpływowych – generalnie tereny zagro żone wylewem rzeki lub podtopieniem; - rejon torfów - charakteryzuj ą si ę bardzo du żą wilgotno ści ą. Du że nachylenie terenu przekraczaj ące 5% i tym samym potencjalna mo żliwo ść wyst ąpienia zjawisk geodynamicznych obni ża warto ść poszczególnych terenów dla budownictwa. Klasyfikacj ę oceny i waloryzacji warunków budowlanych przedstawiono na rys. nr 1 – Warunki gruntowe, glebowe i budowlane . Na terenie gminy Głowno w cz ęś ci centralnej i wschodniej dominuj ą warunki korzystne dla budownictwa. Wynika to z dobrej no śno ści podło ża w warunkach wysoczyzny morenowej, równiny sandrowej i wodnolodowcowej oraz zalegania poziomu wodono śnego generalnie poni żej 2 m p.p.t. Cechują si ę one najcz ęś ciej prostymi, miejscami zło żonymi, warunkami gruntowymi dla posadowie ń bezpo średnich. S ą to grunty pod wzgl ędem warunków gruntowo-wodnych przydatne dla realizacji wszelkich przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych. Ograniczenia b ędą stanowi ć tereny zmeliorowane oraz obszary wysokiej ochrony wód podziemnych. Obszary, na których mog ą pojawi ć si ę utrudnienia dla budownictwa wyst ępuj ą na znacznej powierzchni gminy. S ą to rozległe tereny w cz ęś ci zachodniej i północnej i cz ęś ciowo w południowej (sołectwo Domaradzyn), co wi ąż e si ę z równin ą denudacyjn ą i z buduj ącymi podło że piaskami i żwirami sto żków napływowych. Ograniczenia stwarza wysoki poziom wody gruntowej kształtuj ący si ę na gł ęboko ści 0–2 m p.p.t. Istnieje mo żliwo ść poprawy warunków wodnych po wykonaniu drenażu. Ponadto utrudnienia mo że stanowi ć no śno ść podło ża – lu źne piaski eoliczne (cz ęś ciowo zalesione) oraz piaski i mułki deluwialne wypełniaj ące dna suchych dolin. Utrudnienia dla zabudowy mog ą równie ż stanowi ć wody podskórne zalegaj ące lokalnie na płycej wyst ępuj ących, słabo przepuszczalnych glinach, mułkach i iłach, lub wody śródglinowe w obr ębie utworów gliniastych. Zagospodarowanie tych gruntów wymaga bada ń geotechnicznych warunków podło ża dla potrzeb konkretnych inwestycji. W dnach dolin rzecznych oraz lokalnych obni żeniach terenu panuj ą mało korzystne i niekorzystne warunki gruntowo-wodne oraz zło żone i skomplikowane warunki geotechniczne. Jednocze śnie obszary te są obszarami o znacznych walorach przyrodniczych. Powinny one pozosta ć terenami otwartymi w jak najmniejszym stopniu zabudowanymi.

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 81 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

Wątpliw ą przydatno ść dla budownictwa posiadaj ą tereny o znacznym spadku (powy żej 5%) i potencjalnej mo żliwo ści wyst ąpienia zjawisk geodynamicznych – pagórki, stoki dolin rzecznych, strome skarpy. Powinny one by ć zagospodarowane zieleni ą, szczególnie wysok ą, by zapobiec zjawiskom geodynamicznym.

7.2. Określenie przydatności poszczególnych terenów dla rozwoju funkcji użytkowych

Uwarunkowania ekofizjograficzne oraz istniej ący stan zagospodarowania przestrzennego obszaru gminy Głowno stwarzaj ą podstawy waloryzacji jej przestrzeni w podziale na funkcje u żytkowe: • funkcj ę rolnicz ą: Na obszarze gminy gleby dobre i średnie III i IV klasy bonitacyjnej stanowi ą 51,3% ogólnej powierzchni, a gleby słabe V i VI klasy bonitacyjnej - 35,9%, naj żyźniejsze gleby II klasy wyst ępuj ą na niewielkiej powierzchni i zajmuj ą niespełna 0,7%; zatem warunki glebowe gminy cechuj ą si ę dobr ą przydatno ści ą dla rolnictwa, z tego punktu widzenia powinno si ę nadal rozwija ć na nich intensywne rolnictwo, z preferencj ą rolnictwa ekologicznego, a w użytkowaniu rolnym powinny by ć grunty rolne odznaczaj ące si ę stosunkowo najwy ższ ą warto ści ą produkcyjn ą. Są to wszystkie prawnie chronione przed zmian ą u żytkowania – zgodnie z ustaw ą o ochronie gruntów rolnych i le śnych (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r., Nr 121, poz. 1266): - grunty rolne pochodzenia organicznego u żytkowane jako grunty orne, sady i użytki zielone bez wzgl ędu na klas ę bonitacyjn ą, - grunty rolne wytworzone z gleb pochodzenia mineralnego u żytkowane jako grunty orne, sady i użytki zielone klas I-III. Na gruntach tych nale ży ograniczy ć lokalizowanie funkcji pozarolniczych. Zajmuj ą one znaczne powierzchnie we wschodniej i cz ęś ciowo w centralnej cz ęś ci gminy. • funkcj ę mieszkaniow ą: Nowe tereny mieszkaniowe należy wyznacza ć z uwzgl ędnieniem istniej ących uwarunkowa ń przyrodniczych oraz potrzeb mieszka ńców gminy. Nale ży przede wszystkim koncentrowa ć now ą zabudow ę na terenach ju ż zainwestowanych w sąsiedztwie istniej ących ci ągów i skupisk osadniczych (najwi ększe zainwestowanie cechuje sołectwo Mąkolice, Wola M ąkolska, Bronisławów, Chlebowice, Boczki Domaradzkie, Ziewanice, Wola Zbro żkowa, Kamie ń, Kadzielin, Rudniczek i Lubianków). Nowa zabudowa powinna stanowi ć uzupełnienie lub kontynuacj ę istniej ących ci ągów zabudowy. Taka ich lokalizacja powinna by ć podyktowana wzgl ędami gospodarki

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 82 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

wodno-ściekowej. Nie nale ży lokalizowa ć zabudowy wysokiej wielorodzinnej. Preferuje si ę zabudow ę nisk ą. Bezwzgl ędnym zakazem zabudowy nale ży obj ąć doliny rzeczne oraz kulminacje wzniesie ń. • funkcj ę usługow ą i przemysłow ą: Treny aktywno ści gospodarczej powinny, podobnie jak tereny zabudowy mieszkaniowej, stanowi ć kontynuacj ę istniej ących struktur. Terenami koncentracji usług i przemysłu powinny by ć tereny w bezpo średnim s ąsiedztwie drogi krajowej nr 14, ze wzgl ędu na jej du żą uci ąż liwo ść akustyczn ą. Pożą dan ą bran żą z uwagi na rolniczy charakter gminy jest przetwórstwo rolno-spo żywcze. Lokalizowane nowe obiekty nie powinny stanowi ć obci ąż enia dla środowiska oraz życia mieszka ńców. • funkcj ę wypoczynkowo-rekreacyjn ą, turystyczn ą: Najbardziej wskazanymi terenami dla rozwoju rekreacji (zabudowa letniskowa, agroturystyka) s ą tereny poło żone w bliskim s ąsiedztwie du żych kompleksów le śnych (sołectwo Helenów, Władysławów Bielawski, Wola Zbrożkowa, Ziewanice, Lubianków, Piaski Rudnickie, Rudniczek). • le śną: Lasy zajmuj ą obecnie 11,2% powierzchni gminy, nale ży zwi ększy ć warto ść tego wska źnika poprzez zalesianie nieu żytków i gruntów rolnych najni ższych klas, zapobiegaj ąc w ten sposób m.in. ich erozji (potencjalne tereny wskazane do dolesienia zostały wskazane na rys nr 2 – Uwarunkowania przyrodnicze ). Wybór terenów przeznaczonych pod zalesienia powinien si ę odbywa ć przy uwzgl ędnieniu kilku czynników m.in. klasy bonitacyjnej gleb – powinny to by ć gleby klas V-VI(VIz) nie nadaj ące si ę do efektywnego u żytkowania rolnego, s ąsiedztwo istniej ących lasów – nale ży d ąż yć do powi ększania powierzchni le śnych w oparciu o istniej ące niewielkie tereny zalesione; po żą danymi terenami do zalesie ń s ą pasma terenu ł ącz ące istniej ące du że kompleksy le śne (formowanie korytarzy ekologicznych); morfologii terenu – terenami preferowanymi do zalesie ń s ą obszary wododziałowe (retencjonowanie wody), tereny o du żym spadku. Lasy oprócz funkcji ekologicznych pełni ą kluczow ą rol ę jako miejsce wypoczynku (najcz ęś ciej weekendowego).

Korytarze ekologiczne o znaczeniu regionalnym i lokalnym rozczłonkowuj ą obszary o warunkach ekofizjograficznych korzystnych do zabudowania, wskazuj ąc naturalne granice podziału terenów zabudowanych. S ą to naturalne miejsca wej ścia przyrody w obszary zabudowane. Obszary tworz ące system terenów otwartych stanowi ą ci ągły układ przestrzenny obszarów o najcenniejszych, w skali gminy, walorach ekologicznych oraz o najwi ększym potencjale i aktywno ści biologicznej. System ten pozwala na zachowanie łączno ści

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 83 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE ekologicznej terenów zielonych w gminie i jej sąsiedztwie. Nale ży bowiem unika ć rozdrobnienia terenów zielonych, ł ączy ć poszczególne obszary zielone korytarzami umo żliwiaj ącymi migracje organizmów. W aspekcie potencjalnej lokalizacji na obszarze gminy inwestycji mog ących pogorszy ć stan środowiska przyrodniczego, a zwłaszcza zanieczy ści ć wody podziemne nale ży zwróci ć uwag ę na lokalizacj ę gminy w obszarze Wysokiej Ochrony Wód Podziemnych w ramach czwartorz ędowego GZWP Nr 403. Ze wzgl ędu na coraz wi ększ ą dost ępno ść poszczególnych terenów le śnych na penetracj ę ludzk ą (za spraw ą rozwoju motoryzacji) nale ży lokalizowa ć odpowiednie miejsca na parkingi i krótkookresowe postoje samochodów. Działania takie s ą niezb ędne dla ochrony środowiska le śnego przed degradacj ą i zapobie żenia obni żeniu komfortu wypoczynku. Nie- zorganizowana penetracja, dziki wypoczynek powoduj ą w szybkim tempie trwał ą dewastacj ę lasów.

7.3. Wskazanie terenów, których użytkowanie i zagospodarowanie winno być podporządkowane potrzebom prawidłowego funkcjonowania środowiska i zachowania różnorodności biologicznej

W sposób oczywisty u żytkowanie i zagospodarowanie przestrzenne szczególnie na terenach południowo-centralnych i północno-wschodnich gminy winno by ć podporządkowane potrzebom funkcjonowania środowiska i zachowania ró żnorodno ści biologicznej. Obszary te to w znacznej cz ęś ci rozległe kompleksy le śne oraz współpracuj ące z nimi cieki, rzeki oraz zbiorniki, które decyduj ą o homeostazie i prawidłowym funkcjonowaniu środowiska. St ąd w ocenie i waloryzacji obszaru gminy uwzgl ędniono uwarunkowania przyrodnicze tych terenów ograniczaj ąc mo żliwo ść ich zagospodarowania poprzez obni żenie przydatno ści oraz zakwalifikowanie ich jako terenów otwartych. Podporz ądkowanie funkcjonowania środowiska winno dotyczy ć równie ż obszaru dolin rzecznych Mrogi, Brzu śni, Maliny i Strugi Domaradzkiej zaj ętych przez ekosystemy wodne, łąkowe, torfowe i bagienne stanowi ące cenne obszary o warto ściach ekologicznych, krajobrazotwórczych, klimatotwórczych.

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 84 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

7.4. Określenie ograniczeń wynikających z konieczności ochrony zasobów środowiska i występowania uciążliwości oraz zagrożeń

Ustalenia okre ślaj ące zasady gospodarowania na terenach obszarów i w otoczeniu obiektów prawnie chronionych zawieraj ą akty prawne je powołuj ące. Nale ży chroni ć przed zmian ą u żytkowania tereny o szczególnych walorach ekologicznych. Ograniczenia w zagospodarowaniu dotycz ą dolin rzecznych, wynikaj ą z pełnionych przez nie funkcji - są one naturalnymi korytarzami ekologicznymi, hydrologicznymi i przewietrzaj ącymi. Wyst ępuj ące na terenie gminy doliny powinny ł ączy ć si ę bez przeszkód z dolinami na terenach s ąsiaduj ących z gmin ą i tworzy ć z nimi jednolity system ekologiczny. W tym celu w ich obr ębie nie nale ży wyznacza ć terenów zwartej zabudowy w sposób stanowi ący przegrody poprzeczne dolin, konieczne jest wprowadzenie ograniczenia w zakresie wysoko ści budynków. W miejscach istniej ących obecnie przegród w obr ębie dolin nale ży wykona ć przepusty dla umo żliwienia swobodnej migracji zwierz ąt i ro ślin. Gospodarka le śna powinna by ć prowadzona w taki sposób, aby nie naruszała równowagi przyrodniczej. Ograniczenia w zagospodarowaniu dotycz ą tak że terenów o najwy ższych walorach glebowych dla rozwoju rolnictwa (wysokiej jako ści gleby mineralne). Nie nale ży wprowadza ć w ich obr ębie zabudowy, a gospodarka rolna powinna by ć prowadzona przy ograniczeniu stosowania nawozów sztucznych i środków ochrony ro ślin. Ponadto konieczna jest ochrona gleb wytworzonych na podglebiu organicznym bez względu na jej klas ę bonitacyjn ą przed przeznaczeniem ich na cele nierolnicze i niele śne. Ponadto utrudnienia w zagospodarowaniu przestrzeni gminy stanowi ą urz ądzenia drenarskie wyst ępuj ące powszechnie na terenie całej powierzchni gminy. Generalnie wymagana jest ochrona sieci przed zniszczeniem. W przypadku konieczno ści zabudowy nale ży ogranicza ć kolizje poprzez wła ściwe przeło żenie sieci lub bezkonfliktowe zaprojektowanie przyszłych inwestycji. Wszelkie działania musz ą by ć podejmowane w uzgodnieniu i pod nadzorem Wojewódzkiego Zarz ądu Melioracji i Urz ądze ń Wodnych. Ponadto na terenie gminy wyst ępuj ą zagro żenia i uci ąż liwo ści dla środowiska i zdrowia publicznego płyn ące z ekspozycji cz ęś ci terenów na hałas komunikacyjny i niekontrolowan ą emisj ę zanieczyszcze ń płyn ących z obszarów komunikacji drogowej. Linie infrastruktury technicznej równie ż stanowi ą ograniczenia w gospodarowaniu przestrzeni ą na terenie gminy. Szczególnej ochronie podlegaj ą wody podziemne i obszary ich zasilania. Nale ży chroni ć je przed zanieczyszczeniem, przede wszystkim w obszarze wysokiej ochrony (OWO)

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 85 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE wód podziemnych w ramach czwartorz ędowego GZWP Nr 403. Obiekty o znacznych walorach widokowych i krajobrazowych oraz ich otoczenie powinny równie ż stanowi ć barier ę dla lokalizacji nowych elementów zagospodarowania ograniczaj ąc ich widoczno ść (w tym równie ż zalesienia). Mog ą to by ć zarówno obiekty naturalne, takie jak np. doliny rzek, jak i kultury materialnej, takie jak np. obiekty kulturowe wpisane do rejestru zabytków.

7.5. Wytyczne do studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego

Aby zachowa ć w pełni walory środowiska przyrodniczego nale ży w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego przyj ąć nast ępuj ące ustalenia i zasady: - wprowadzi ć ograniczenia lub zakaz lokalizacji inwestycji prowadz ących do istotnych zmian środowiska, w tym równie ż przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko (za wyj ątkiem istniej ących), - dla terenów przeznaczonych pod zabudow ę wprowadzi ć parametryczne okre ślenie dopuszczalnej powierzchni zabudowy, powierzchni utwardzonej, powierzchni biologicznej, - w zakresie infrastruktury technicznej:  rozwi ąza ć pal ący problem gospodarki wodno-ściekowej na terenie całej gminy, ze szczególnym akcentem na tereny ju ż zainwestowane i przeznaczone do inwestycji;  modernizowa ć lokalne w ęglowe źródła ciepła z preferencj ą bezpiecznych ekologicznie no śników energii cieplnej oraz tworzenie nowych źródeł ciepła z wykorzystaniem energii odnawialnej - zało żenia rozwoju przestrzennego winny uwzgl ędnia ć wszelkie wymogi ochronne terenów i pojedynczych obiektów przyrodniczych obj ętych ochron ą prawn ą, - zachowa ć istniej ące zalesienia, zadrzewienia, w tym ziele ń śródpolną, - wprowadzi ć zakaz lokalizacji na terenach le śnych zabudowy kubaturowej za wyj ątkiem zwi ązanych z gospodark ą le śną i ekstensywn ą funkcj ą turystyczno – rekreacyjn ą oraz niezb ędnych urz ądze ń infrastruktury technicznej,

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 86 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

- przeznaczy ć cz ęść gruntów pod dolesienia 24 ; - wprowadzi ć zapis o konieczno ści stosowania zabiegów hodowlanych maj ących na celu zachowanie i dostosowanie drzewostanów do warunków siedliska i presji zewn ętrznych, - wył ączy ć z zainwestowania dna dolin rzecznych, gdy ż tworz ą one lokalny system ekologiczny (zachowa ć ich dro żno ść ), w obszary te nale ży wprowadza ć ł ęgowe zadrzewienia i ro ślinno ść , - chroni ć ekosystemy ł ąkowe i szuwarowo-bagienne przed przekształceniami (melioracjami), - chroni ć przed zabudow ą kompleksy naj żyźniejszych gleb (II - IV) i gleb pochodzenia organicznego, - chronić gleby wytworzone na podglebiu organicznym bez względu na ich klas ę bonitacyjn ą, - we wschodniej i centralnej cz ęś ci gminy ze wzgl ędu na wysok ą jako ść gleb wiod ącą funkcj ą powinna pozosta ć i by ć funkcja rolnicza, - wzdłu ż najruchliwszych tras komunikacyjnych wprowadza ć ziele ń izolacyjn ą wytłumiaj ącą hałas i blokuj ącą rozprzestrzenianie zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych, szeroko ść i skład gatunkowy pasów zieleni powinien by ć dostosowany do intensywno ści zanieczyszcze ń, - wprowadzi ć zapis o konieczno ści dostosowania poziomu hałasu do dopuszczalnych poziomów dla terenów o poszczególnych rodzajach przeznaczenia (zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami), - zadba ć o estetyczn ą architektur ę budynków z okre śleniem ich gabarytów, kolorystyki dachów i elewacji (powinny harmonijnie wtapia ć si ę w krajobraz), - opracowanie ekofizjograficzne gminy Głowno powinno odgrywa ć rol ę wspomagaj ącą przy realizacji studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w dalszej kolejno ści szczegółowych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego z uwzgl ędnieniem lokalnych warto ści środowiskowych, - studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego a pó źniej projekt miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego powinien uwzgl ędnia ć wymienione w opracowaniu wra żliwo ści środowiska i potrzeby zabezpieczenia jego stanu, ich realizacja b ędzie znacz ącym krokiem gminy w zakresie realizacji polityki zrównowa żonego rozwoju w zakresie gospodarki przestrzennej,

24 Zgodnie z art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 28 wrze śnia 1991 r. o lasach (Dz. U. z 1991, Nr 101, poz. 444 pod zalesienia mog ą by ć przeznaczane powinny to by ć nieu żytki, grunty rolne nie przydatne dla produkcji rolnej oraz inne tereny, w szczególno ści: grunty poło żone przy źródliskach rzek, na wododziałach, wzdłu ż brzegów rzek oraz na obrze żach jezior i zbiorników wodnych; lotne piaski i wydmy piaszczyste, strome stoki i zbocza, hałdy i tereny po wyeksploatowanym piasku, żwirze, torfie i glinie,

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 87 GMINA GŁOWNO – OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE

- ustalenia STUDIUM oraz przyszłych projektów MPZP powinny by ć kompromisem łącz ącym ochron ę poszczególnych warto ści środowiskowo-przyrodniczych wraz z mo żliwo ściami zapewniaj ącymi lokalny rozwój gospodarczy, rozwój oraz tworzenie lokalnych struktur gospodarczych s ą społecznie niezb ędne, gdy ż stymuluje to powstawanie nowych miejsc pracy, a co za tym idzie godn ą egzystencj ę tutejszych mieszka ńców, obecnie mo żna już zało żyć, że mo że to by ć źródłem przyszłych konfliktów społecznych, gdy ż pogodzenie sprzecznych funkcji dla okre ślonych terenów gminy mo że okaza ć si ę zadaniem niezwykle trudnym dla urbanistów.

PRACOWNIA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO ARCHITEKCI T. BRZOZOWSKA, A. TOMCZAK Sp. p. 88