Vrienden Van Het Zaanse Huis' Apri9 L14 199

UITGAVE VAN DE VERENIGING ANNO 'VRIENDE ZAANST HE N E NHuisVA ' 1961

APRIL 1999 E IN DIT MiMMLU: NO. 149 - RESTAURATIE VAN EEN SNIJRAAM - WAPEN VAN WORMER BLUFT EEN MYSTERIE - RESTAURATIE BOERDERIJ -IE ZUNDERDORP - DE OUDSTE GESCHIEDENIS VAN DE GEDEMPTE GRACHT - EEN TEGELTABLEAU IN HET ZAANTHE'YTER - EEN ANDERE KIJK OP MONUMENTENZORG - DEZAANSH KLOP - AANWINSTEN VAN HET GEMEENTE,\RCHIEF ZAANSTAD - DEWOOSNAP SCHILDERS BEHANGERS MEESTER SCHILDERS nationale schilders school

schilderwerken Gespecialiseerd in: IJSBRAND KUIPER oostzijde 391 Hout marmerimitatin e - e zaandam telefoon 6163084 Werkplaats: Zuideinde 63 155WestzaaB E 1 n Tel. 075-62805 31

STAD ROTTERDAM VERZEKERINGEN

ZAANSmet een Stad Rotterdam Verzekeringen NOORS accent Vestiging Zaandam Badhuisweg l Postbus 2145, Zaanda150C G 0 m Timmerfabriek LOONZAAGN E - Tel 075 6818600 SCHAAF-INRICHTING K. VISSE ZONER& N B.V. TIMMERWERKEN Fax 0756215655 Uitgavn eva de vereniging 'Vrienden van het Zaanse Huis' Apri9 l14 199. no 9-

VERENIGING 'VRIENDEN VAZAANST NHE E HUIS' Inhoud Voorzitter: t nummeIndi grotn ree e diversitei artikelenn aa trestauratie d snijraan n ee complete Va . d n t eva mto e H.G. Bouman, restaurati raadselee boerderin d ee n n va eva n n e j ron herkomse dt d Verbonde He n va t n Hoofn dva Lagedijk 100, Wormetegeltablean uitlee ee d n t t gZaantheaterrto va he n ui . Voorts aandacht voo oudste d r e geschie- 154ZaandijkBJ 4 , denis van de Gedempte Gracht, een andere kijk op monumentenzorg, nieuwe aanwinsten van het tel. 075-6210357 gemeentearchief Zaanstad Zaanse d , e Woosnape Klod n pe . Secretaris: (1435 . F.JMr ). Wytema ging eigen- (1446) Sinds enige maandet he s i n (1451) ANNO is een nieuwe rubriek Zaanen va . H , . w M handig aan de slag om een snij- Zaantheater een tegeltableau rijker: 'Aanwinsten van het Kal verringdijk 9, raam in oude luister te herstel- rijker dat de situatie in 1910 gemeentearchief Zaanstad'. 1509 BT Zaandam, len. In zijn artikel doet hij uit- rond de Dam weergeeft. Pietet he e rd opze t s da i t t He tel. 075-6357425 gebreid versla zijn gnva manier Helsloot beschrijft in zijn arti- gemeentearchief in iedere afle- Penningmeester: van aanpat uiteindelijkhe n ke e kel het reilen en zeilen van de vering verslag doeleuken va t , P.M.M. Cordes, resultaat. etablissementen op de Dam bijzondere, opmerkelijke en rond die tijd. interessante aanwinsten. In dit Lagedijk 206, (1437) Het gemeentewapen van 1544 BM Zaandijk nummer de eerste aflevering Wormer heeft een wonderlijke (1448) Binnenkort verschijnt er een van Dirk Rönitz over een Postgiro: 742899 t.n.v. bij/onder boekwerk over vijf kop als blikvanger: Het opmerkelijk prentbriefkaarten- eeuwen Zaanse schilderkunst. penningmeester Vereniging Verbonden Hoofd. Waar komt album van Krommenie. 'Vrienden van het Zaanse Huis' die oude kop vandaan? Wie Het boek wordt uitgebracht ter Ledenadministratie: stond er model voor? Peter gelegenheid van het 75-jarig (1453) In de Woosnap draait dit keer D. Schoen, Roggeveen dook in de historie bestaa n Kunstdrukkeriva n j alles om het Verkademuseum. Mercurius t artikedi n I . l alvast Justpier 100, en zett diverse ed e aangedragen Volgen Zaanse d s e historische theorieën daarove rijtjen ee .p ro een vooruitblik op de inhoud. verenigingen is er voor /o'n Zaandam150Z B 6 . stenen museum geen plek op (1449) Vorig jaar verzorgde Michiel (1440) Ge Sombroek was via bouw- e d Zaanse Schans. Klaas REDACTIE'ANNO 1961' bedrijf Somass betrokken bij Enderman, medewerker bij de Woudt ageerde daar tegen in Henk Bouman, de complete restauratie van een afdeling Monumenten en de Woosnap in het vorige Titi Groote ad , boerderi e Zunderdorpt j e Ho . Archeologie van de gemeente nummer. Jaap Schippet he s i r Zaanstad p onzo , e jaarverga- Ada Hannaart de uit 1650 daterende boerderij niet eens met de zienswijze van de ondergang werd gered, derin inleidinn gee g over cul- (secretariaat) van Woudt. zijn doei nj hi verslat g gedetail- tuurbehoud t nummedi n I . n ree Eindredactie: doekene leerd t dui . bijdrag zijn neva hand ovee rd Verder in dit nummer de vaste Peter Roggeveen, veranderende ed visin va e rubrieken: e Nieuwd n va s r Horstde Jaa n .pva (1443) In de vorige ANNO schreven overheid op monumentenzorg. Vereniging Vriendet he n nva H.C. Dorpema en P. Roggeveen Zaanse Huis (1434), Boeken- (1450) Naast de gulden en de euro is Kopij voor het volgende reeds ovee d Gedemptr e nieuws (1454), Kroniek (1457) Grachtt nummedi n I . r nog- Zaanse d k oo e u Klopn n r e Ee . nummer van ANNO en Culturele d n e e agenda (1460). maals de schijnwerper op de wettig betaalmiddel waarmee u opgaven voo rubriee rd k bekende gracht bijdrage d n I . e tot eind september in Zaanstad 'Annonces' inleveren Werkgroee D va e nd p Historie uw aankopen kunt afrekenen. vóór l juni 1999 bij: Oud West komt de oudste waaron e e n ho Ovemva t he r Redactie ANNO 1961, geschiedenis van de Gedempte dit tijdelijke betaalmiddel doet Veeringzoo, m96 Gracht, inclusief padregle- Joke Runeman versla haan gi r 154KooE S 1Zaand ga/ , menten, aan de orde. bijdrage. tel. 075-6170655. Reactie De redactie van 'ANNO 1961' Van H.C. Dorpema ontvingen wij een reactie op het artikel 'Van moerasbos tot scoutingcentrum' van S. de Jong. behoudt zich het recht voor tekse D t luidde alsvolgt: „Naar aanleidin heee t artiket decembernummeJond e he he n rD n n gi va l g va oven aanlee e rka rd d n gva binnengekomen artikelee nt N24 vermelg 6no jaree t dbegid wordehe n n n nva dertii t nda g allee t gedeeltnhe Buitenhuizen eva watertoree d t nto n gerealiseerd redigeren. werd. (Oo t wegva watertoree khe d n Guiswee kva d t nto Zaandijkn gi Julianabruge d , , Leeghwaterwe e f zonded o n t e gme H r voorloper van de A7 door de Wijde Wormer tot de ringdijk stammen uit die tijd). Voor de aanleg van het wegvak Wormerveer- Tapsloot werde 194n i s eerste 0d n pa e werkzaamheden verricht gevolgn oorlogsomstandighedee Te d . n eva n va ng werwe e dd Foto's: J.J. van der Horst, Wormerveer tot de Kogerpolder (Westgrafdijk) vervolgens eerst eind jaren vijftig voltooid. Daarna volgde nog het gedeelte langs tenzij anders vermeld. de Nauernasche Vaart. Wie nu het continu voortrazende verkeer op de N246 ziet, kan zich nauwelijks voorstellen hoe afgelegen en rustig de streek boven Knollendam nog maar vijftig jaar geleden was. Wie naar West-Graftdijk wilde, fietste via de Noorddijk Druk/vormgeving: naar West-Knollendam. Daar bevond zickabelponn hee t ove Tapsloote rd kabee D . hane l d wer t d dopgelierme pone d f n o td e Drukkerij Knijnenberg, schouw -in West-Knollendam is de Schouwstraat nog te vinden- werd door de veerman langs de kabel naar de overkant getrok- Krommenie. ken. Ove pone rd t liesmalln pee e weg, verhar t steenslagdme , langs Markenbinnen naa Kogerpoldere rd naag we r tuincene D . - trum Jansen is daar nog een overblijfsel van. Bij de Kogerpolder lag over het Noordhollands Kanaal een vlotbrug van het soort Illustratie omslag: t thanomgevine d da n si Schagen bewonderee gva t g nno Schermee d n n da valtdez a West-Graftdijn n re Vi . e me brun gko k berei- pand schetshet Een Oostzijdevan ken. Het ademde daar bij de vlotbrug nog helemaal de sfeer van de negentiende eeuw, net als in Spijkerboor trouwens. Daar 219 te Zaandam, getekend door de vormde een kabelpont de verbinding over het kanaal en twee draaibruggen lagen langs de oevers van het kanaal over de Engelsman G. Johnson die in 1816 Knollendammer Vaart en de Beemsterringvaart. Het Herenhuis nog zonder drommen rustende fietstoeristen, completeerde het de Zaanstreek bezocht. In het artikel F.J.van Wytema wordt nader inge- tafereel collegn Ee . mijn ava n vrouw kwajare e ouderwetsen di ee nmn i p iedero g eda , degelijke fiets, vanuit Markenbinnen naar restauratiegaanvan de op een van zijn t centruwerhe n kZaandami n mva , wee f geero n weer. Allee j beginnendnbi e ijsgang l eenmoeswe sj verstehi t k laten gaan, de snij koopmanshuis. ramenhet van l stera s kij t genoe toche he maad g m tg da o rwee gewoonlijn ee r a mogelijn s kwa maken.e kt "

1433 Nieuws van de Foto's Zaandam Een lid uit het oosten van het land schonk ons een Vereniging Vrienden van map met interessante foto's van gebouwen en buurten te Zaandam uit de jaren vlak na de oor- het Zaanse Huis log, gemaakt door fotograa . WoudtJ f e werkD . - Mededelingen van het bestuur groep documentatie heeft zich ove foto'e rd s ont- opnemee z l fermt documentatiearza he n n dne i - Cultuur-Historische Waardenkaart t opzettehe n aa n e chiezijnz t .da f Misschien nee We hebben u op deze plaats al eens gemeld dat de idee voor andere lezers: heef interessanu t t histo-, gemeente Zaansta haan di r strategiebepaling voor risch materiaal, de werkgroep zorgt ervoor dat het toekomse d t eindelijk aandacht kreeg voo stele rd - goed opgeborgen wordt en toegankelijk is voor ling, die wij al jaren verkondigen, datje de toe- geïnteresseerden. komst niet kunt plannen als je niet nauwkeurig vaststelt watje voor waardevols uit het verleden Jaarvergaderin Zaann gi s Museum meedraagt. Daarom werd begin 199 initiatiep 8o f Elders treft u aan een uitnodiging voor de jaarver- van Zaanstad een werkgroep ingesteld, waarin de gaderin gehoudee gdi n word Verkadezaae d n i t l regionale behoudsvereniginge ditn ne o stichtingen vat Zaannhe s Museum ervazijs e nW on . n bewust vertegenwoordig goedn d ee zijn em o ,inventarisa - dat we destijds niet blij waren met de gekozen tigaae et n maken. plek voo t museumrdi t fenomeeHe . n verdient t opzichVoridi n i g r jaate nies ri t veel gebeurd. onze steu waarderingn ne t bestuuHe . r heeft De werkgroep wilde graag weten wat exact haar gemeend dat het een goede gedachte is, nu het er competentie was en de gemeente liet weten dat er eenmaal is ook daar onze jaarvergadering te hou- gebroed wer parallellp do e activiteiten vanuie d t den. Zoals u op de uitnodiging kunt zien, worden gemeente zelf. we in staat gesteld iets te zien van de themaexpo- Eind 1998 kwam alles tocgoeg hwerno n d e e dd sitie over Zaanse schilderkunse d zullea n e n t e nw werkgroep als het ware rechts ingehaald: Zaanstad pauze meer ove achtergrondee rd n hiervan horen. besloot een cultuur-historische waardenkaart te groten i m roepee no getalW p o nu komene t . gaan maken t t houdaangegeveda Di . n i te d p n(o kaart ingekleurd) wordt welke gebieden of buur- Oude nummers Anno ten vanuit cultuur-historisch oogpunt waardevol Als resultaat van een vorige oproep op deze zijnt gaaHe .t daarbij niet allee lossm no e elemen- plaats, hebbeaantan ee e ln w lede n kunnen helpen ten zoals monumenten maar om gebieden en met kopietje oudn va se Anno-nummer comr ste - structure landschappelijkee ndi , architectonische pletering van hun collectie. We missen nu nog een of archeologische waarde hebben. Het is niet zo drietal nummers . nummenl , (aprir2 l 1962)7 , dat op de ingeklemde plekken nooit meer enige (september 1963) en 8 (december 1963). mocht u ontwikkelin plaatsvindeng gma , maa t eventurda - dez oningebondeg eno n hebben n liggenda l be , plannee el t nieuwnto e ontwikkeling duidelijk even naar 075-6210357 voo n t makeee r he n nva rekening houdehistorische d t nme e waarde di p eo kopie. plek en dat de nieuwe activiteit de balans niet ver- stoort. Een hartelijk welkom aan de Twee jonge gemeentefunctionarissen zijn inmid- volgende nieuwe leden: dels enthousiast aan de slag gegaan met inschake- Mevr. H.M. Post-van Venetië, Wormer ling van de werkgroepleden voor de lokale ken- Riddere Jd . , Zuid-Beijerland nis. Ook hebben zij contact met de Provincie waar W.R. Buis, Assendelft aan een provinciale waardenkaart gewerkt wordt. Mevr. N. Kooij, Amsterdam Begonne Zaanoeverse d t me s ni lage d , e dijken ne . BaxH , Selected View, Wormer de bijbehorende padstructuur, omdat daar de C.P. van Nieuwburg, Zaandam meeste activiteiten plaatsvinden. We zullen u van M.F. Veldmeijer, Zaandam de vorderingen op de hoogte houden. C.P. Homburg, Koog aan de Zaan I.E. Kuijt, Zaandijk Bijeenkomst 25 januari jl. P. Stolp, Zaandam Het was gezellig druk in de oude hervormde kerk GraafRe d . , Zaandam van Krommenie. Ondanks het slechte weer waren ruim ove hondere rd d lede belangstellenden ne n Binnengekomen berichten opgekomen voo echn ree t Zaanse avond. Nadat de gegevens over het prachtige historische kerk- Nostalgia Naarden gebouw waren verteld, was het woord aan de Op zaterdag 19 juni vindt een grote historische molenaars van verfmolen de Kat. Zij brachten in manifestatie plaats in Naarden. In de Grote Kerk woord en beeld een groot aantal wetenswaardigen wordt een historische markt gehouden; er zijn over het leven en werken met molens, in het ver- speciale tentoonstellingen, film videovoorsteln e - - lede hedenn ne belangstelline D . groots gt wa da ; lingen en demonstraties van o.a. klederdrachten, bleek onder meer uit de toeloop op hun stand met oldtimers en oude rijwielen. Aanvang 10.30 uur. producten, boekee plated n npauze e a d n n n i e e bijeenkomst werkgroee D . Activiteiten e R pP l nwi Bodemvondsten graag doorgaa t organiserehe t t soorndi me n t nva De provincie Noord-Holland meldt dat het nieuwe avonden. Moch suggestieu t s hebben over onder- telefoonnumme t Provinciaahe n va r l Depot voor werpe f sprekersno even , geeda ne t d doodi f n raa Bodemvondsten aan de Veerdijk in Wormer heer Piet Mars, tel. 6289301. (Mercurius) is geworden: 6474511.

1434 Netwerk Omgevingsonderwijs Molenmuseu tentoonstellinn mee g ove Zaanse rd e De Stichting Regionale Geschiedbeoefening schilderkunst 1600-1950. Gelijktijdig verschijnt meldt de voortgang van dit project. Onder leiding hierove boekn ree , getiteld: Kunst zonder rug- van de lerarenopleiding van de UvA en de wind, Zaanse schilderkunst 1600-1950 boet Di . k Stichting Kunstzinnige Vorming zijn docenten van is geschreven door Pieter Helsloot, Henk Heijnen, vijf Zaanse scholengemeenschappen bezig met het Jan Woud en Klaas Woudt en is verkrijgbaar bij samenstelle lesmateriaan nva l voor omgevingson- Zaanse d e boekhandels voo rf 45,- . Kopers tref- derwijs gericht op de tweede klas van de basisvor- e t boed reductiebon he p fe o kee n ni - 5, f n nva ming (onderbouw voortgezet onderwijs). Er zijn toegangsprij tentoonstelline d n sva t Zaanhe n gi s routes uitgeze Zaandamn i t , Koog/Zaandijn ke Museum aan. Wormerveer/Krommenie met opdrachten aan de leerlingen om onderzoekgegevens te verzamelen. Graven in de archieven van Holland Naas t gemeentearchiefhe t , bibliotheke musen ne a Onlangs verschee foldee nd r 'Gravee d n ni zijn ook de cultuurhistorische verenigingen inge- Archieve Holland'n nva kringee D . Noordn nva - t projeche schakeld j bi t t behorend he zijo Z .n ni e en Zuid-Hollandse archivarissen hebben het initia- bronnenboe artikelek koo Annt nui o opgenomen. tief genomen voor deze publieksfolder. Deze fol- t projeczomee d he starn l a N rza va t t gaan. der biedt belangstellenden een eerste kennisma- Hollandse d kint gme e archieven foldee D .n ka r Kunst zonder rugwind, Zaanse worden aangevraagd bij: Bureau Communicatie schilderkunst 1600-1950 van de provincie Noord-Hol land, tel. 023- Naar aanleiding van het 75-jarig bestaan van de 514445 afdelinn 2e g communicati provine d n eva - Mercurius Groep Wormervee organiseerv rb t he t cie Zuid-Holland, tel. 070-4416622.

Restaurati snin jee raan emva door F. J. Wytema

(Afbeelding 2) dec.( In Anno 140 1996) nr. p.1182 1184tot en toestand snij-De het van Anno 142 ( interieurfoto's ) heb ik verslag raam bij de demontage in gedaan van de historie van het pand Oostzijde 1986 219/Kopermolenstraat 3 te Zaandam. Het pand Oostzijde 219 was in feite een complex, bestaande uit de klokgevel en een classicistisch gebouw.

De aanbouw werd waarschijnlijk gebouwd door Adriaan Duijn aan het einde van de 18e eeuw. afbeeldine d p t boekjO he Johnson n gi eva n (zie afbeelding omslag) uit 1819 zijn twee identieke deurportale Oostzijdekante d ziee nt n naa .

Ook de Zaankant (zie foto in Anno nr. 140) had twee dezelfde deurportalen. Op de foto (afbeelding l) van omstreeks begin 1900 waarop een va twee nd e deurportale Oostzijdekane d n naa t staat afgebeeld, zien we dat het snijraam reeds behoorlijk is gehavend. Verdwenen waren stuk- t laurierbladeui e d n va n n ke bestaande guirlan- r Kake191n i Co e . voorgevee 5sdi d de l over- plaatste naar de Kopermolenstraat, tezamen met de kap, heeft een van de vier deurportalen mee- genome geplaatsn ne voorgevele d n i t . Omdat de classicistische lijst breder en het deurportaal hoger was dan de 18e-eeuwse lijst en ramen, hetgeen ook op de foto op pag. 1182 is te zien, moes hele d t e voorpui worden verhoogde D . ramen verlengk werde oo over e n d j nda d- bi plaatsing en de smallere 18e-eeuwse sierlijst werd vervangen doo bredere rd grotern ee e classicistische lijst. Bij de verhuizing werd ook een onderdee t snijraamhe n t kennelijva l da , l ernka - (Afbeelding 1) beschadigds stigwa , weggesnedene d j Bi . tweede van Een demontag 198n ei 6 (afbeeldin ) bleeg2 g kno deurportalen aan de meer verdwenen. De guirlande en de afhangen- Oostzijdekant, de trossen waren reeds door de tand des tijds gefotografeerd rond 1900 verloren gegaan.

1435 Restauratie bevestigine d a N t lijmtangegme allerk i b -nhe Het eiken snijraam, gemaakt uit drie aan elkaar eerst het buitenraam gerestaureerd. De ontbre- bevestigde planken, werd door mij eerst met een kende stukke aangevulk i b nhe t stukjedme s e laatstföhd n ne e reste t afbijnme t schoonge- eikenhout. Begin anderson binnenme n t va n me - maakt. Over bleef een aanzienlijk gehavend e latej m belanrn nieko va s n ti uig uitt da t .He raam, bestaand twintigtan ee t eui l losse onder- om van buiten naar binnen te werken bij de res- delen (afbeeldin. g3) taurati zorgee t t n vlat eallee he n da k n si ligt . Als lijm werd een moderne constructiehoutlijm (Afbeelding 3) Het gebruikt, die goed bestand is tegen zuur en gehavende snij raam vocht. Alle verrotte onderdelen werden voor- in losse onderdelen zichtig weggesnede bewaarn ne voorbeelds dal . Daarna kwam de ruitversiering aan de orde (afbeelding 4).

Ook hier werden stukjes eikenhout in de juiste nerfrichting gelijmd tusse onderdelee nd n nva ruite d . Vervolgens kwae t ovaad mhe n aa l beurt. Allereerst moes t getordeerdhe t naan ee r voren gebogen onderdeel weer in het vlak worden gemaakt. Dit gebeurde door voorzichtig inkepinge makee n t lijmee t vlakt he n ne n .ni Om te voorkomen dat het werk aan de ondergrond vasthecht, worde meubelmakerse d n ni - eerss Hewa t oorspronkelijkte d zaa m ko e afme- werel l krantedwe n n gebruiktee s i t He . tingen te reconstrueren, hetgeen het gemakke- omvangrij schrappee t kweee g di wer we r m ko n lijkst ging door de maat te nemen in het kozijn. of te vijlen, reden waarom ik steeds doorzichtig betonplem m 6 1 n x va (watervas b Ikhe t ver- plastic verpakkingsmateriaa genomeb he l t nda lijmd multiplex met heel glad oppervlak) in het door zijn gladheid nie tlije hechd eenn m e n aa -t kozijn passend een ondergrond gemaakt en voudi worden gka n weggetrokkent he n i k Oo . daarop alle onderdelen met lijmtangen beves- ovaal werden stukjes tussengezet. Na hechting tigd. Daaruit bleek hoezeer het snijraam was kon een en ander weer in oorspronkelijke vorm gekrompen. Omda onderdelee d t n destijds niet worden bijgewerkt. goed aan elkaar bevestigd konden worden, waren aan de achterzijde latten ingelijmd in inkepingen. Omda lattee d nere n d tn va fdwar s t snijraa t uiterhe di n nerston e f d -va mfga p d o aar j krimdbi p problemen, zodas wa zaae d ts klo gegaan. Ook de verbinding tussen de opstaande randjesponnine d n va s g waa t glahe rs tussen t kops-gesnedehe j bi zatf ga , n hou diversp o t e plekken problemen. Met had destijds bij het (Afbeelding 4) maken van het raam losse eiken latjes gemaakt, Wytema, werkend aan de ruitversiering t ijzereme n spijkers beves- t kopshe tig p edo houtk Oo . hier stond de draad van het houtn loodrechva e di p o t t snijwerkhe , zodak oo t krimpproblemen waren te verwachten. Het geheel was verde t beenderlijrme m gelijmd lijmsoorn ee , e di t binnen goed, maar buiten niet voldoet. De ijzeren spij- ker vijann sijze- ee n s i rdva eikenhout doo hoge rd e zuurgraad van het hout - bleken hun verwoestend wer hebbee kt n gedaan. t ovaahe t Voortn he i l s swa hout getordeert he t ui n de vlak getrokken.

1436 Vervolgens kwam de guirlande aan de beurt. Ik de mogelijkheid gaven om te reageren op de heb eers papiep o t ontbrekende rd e onderdelen weersinvloeden, zodat scheuren en barsten in de geteken vervolgenn de s uitgezaag eikenhoun di t toekomst kunnen worden voorkomen door de waarbi nauwlettenk i j nerfrichtine dd e d n gi wijz bevestigingn eva . gaten heb gehouden. Na het uitsteken in de Voo t schildererhe n wer t geheed he geïm g no l - vorm en afmeting zoals bedoeld, werden de pregneerd tegen de verwoestende werking van nieuwe stukke nn plaat weehu p sro gelijmde D . zwa houtwormn me . afhangende trossen blekeklein ee np no stukj e na verdwenen. Blijken oudste d s e foto moesten Het heeft mijns inziens de voorkeur om de ori- het er meer dan één zijn geweest. Afhankelijk ginele snijrame restaureree nt n boven deze va ruimtgekozee k ni d b ehe n voo t aantarhe l gehee vernieuwene t l t toepassinMe . e d n gva dat thans zichtbaar is. Ook bovenin het ovaal juiste materialen en conserveringstechnieken had een trosje gezeten, dat kon ik zien aan een jaasnijraa0 d 20 rou kaweeg n 0 mnee no 20 r overgebleven restantje. Die trossen waren ervan jaar mee t verlie .He oud n sva e bouwmaterialen het begin af aan los ingelijmd, zo bleek uit betekent mijns inzien verarminn see e d n gva inkepinge t snijraamhe n ni trossee D . n waren- streekcultuur t wer tijdrovends He . kwa , maar t hoef enietk nda oo t , omda vrie z t j hinge nnie- t niet moeilijk. ledere handige knutselaat di n ka r gestoke dezelfdn ni e nerfrichtin t snijhe -n gva doen t voordee t zo'He .da ns werwa l k niet onaf- raam. Aan de achterzijde van het raam moesten gebroke plaatsvinden nka r steede t n da see n ne in de gleuven weer stukjes worden ingezet. De kwartiertje of een half uurtje aan kan worden oorspronkelijk gemaakte ongelukkige construc- gewerkt, hetgeen uitermate ontspannenk I . dis tie heb ik niet meer gevolgd. Dit zou blijvend hoop dat anderen wellicht met behulp van mijn problemen opleveren ingezette D . e stukjes heb- opgedane kennis het oude Zaanse cultuurgoed in ben exact dezelfde nerfrichting als het snijraam. ere willen houden.

Lang heb ik getwijfeld over de aanwezigheid va rechthoekige nd e versiering t restet Ui he . n ni ovaal en uit sporen in de lijst kon ik afleiden dat versierine di g inderdaad aanwezi geweests gwa , zoals op de oudste foto's was te zien. (zie foto omslag Anno nr. 140) Ik heb deze opnieuw aangebracht, ook weer in de juiste nerfrichting. Na voltooiing met de ontbrekende onderdelen bleef een aantrekkelijk snijraam over, (afbeelding 5). Het raam is voorzien van oud glas dat ik reeds geruime tijd spaar t snijraat kozijhe He . n i n ms i (Afbeelding 5) Het oude, aangebracht tussen latten, zodat het kan blijven gehavende snij raam in schuiven en werken. Eerder was het door mid- oude luister hersteld schroeven va l de n bevestigd t raahe m e niedi , t Wapen van Wormer blijft een mysterie Herkomst van'het verbonden hoofd' in nevelen gehuld

Het dorp Wormer kon zich vele eeuwen lang beroepen op een intrigerend gemeentewapen. De markante kop in het wapen sprak tot de verbeelding. Maar in 1991 verdween Het Verbonden Hoofd in het Wormer wapen plotseling en definitief uit beeld. Door de samenvoeging van de gemeenten Wormer, Wijdewormer nieuwede Jisp en tot gemeente Wormerland raakte wapenhet gratie.de oeroudeuit De legdenieuwe aftegenhet kop het in lepelaarde wapen wel Jisp, van die van Wormerland is opgenomen. Maar tot op de dag van vandaag heeft de vreemde kop zijn geheim niet prijsgegeven. Wie stond er model voor? Waarom? Wanneer? Allemaal vragen waarop vele antwoorden zijn aangedragen door legenden, historische overleveringen en verklaringen.

Ove herkomse rd t wape he Worme n n nva va t r Ooit was het wapen feitelijk een dorpszegel. De zij aktee nd lang nno g niet gesloten oudshen Va . r officiële status van gemeentewapen werd pas in heef t wapehe t n -'in blaau aanzienn wee d 1816 verkregen door de bevestiging van de Hoge gebaard manshoofd van goud, de haren omwon- aanvraaRaan Adeln hu dj va confirmatiBi .m go e wronn ee t def ban go hetzelfde'n nme dva e d - vat gemeentewapenhe n maakt Wormee ed r fantasie geprikkeld r zijE . n veel speculatien se gemeentebestuurder foutn 181n si j stuuree 6Zi . - verklaringen ove omloopn ri : ongeloofwaardige, den geen tekening met kleuraanduiding naar de bizarre, vergezochte en al te fantastische bedenk- Hoge hered n en va Raa Adeln dva , zoals ver- sels.Wormer ken eerbiedwaardign ee t e geschie- zocht, maar volstonden t stureee he n t nva nme deni terue sdi gvroege d gaa t to t e middeleeuwen. t oudafdruhe en zegelkva , zonder verdere opgave

1437 over het email. De adellijke raad maakte zich er Onthoofde West-Friese aanvoerder niet druk ove vuldn re eigep eo n houtj onte ed - De fantasierijke Soeteboom was geen twijfelaar brekende kleuren in. Een standaardprocedure, en ook hij droeg met stelligheid een verklaring want Wormer was niet de enige die slordig te aan over de herkomst van die onfrisse kop. wer gegaans kwa . Soeteboom gaa terur tijde d ve t ,n g i naa t einhe r d van de 13e eeuw, de tijd van Floris V en het gra- Figuu goun rva d felijk bestuur over Holland. De Wormers hadden Wormer kreeg de kleuren van het rijkswapen toe- nogal te lijden van opstandige West-Friezen die bedeeld: een figuur van goud en een veld van zich niet wenste schikkee ne t d n va l n naawi e rd lazuur. Daarmee was het Wormer wapen in een Hollandsche graven. klap zijn natuurlijke kleuren kwijt. Die waren Volgens Soeteboom werde Wormere nd t he n si volgens een oud schilderij, gemaakt op last van jaar 1280 beloond voor hun heldhaftig optreden de magistraat van het dorp, allesbehalve goud en tegen de West-Friezen, die met hun bloeddorstige blauw. Op het doek was het hoofd afgebeeld in rooftochten weer een Zaanse sd e omgeving teis- een natuurlijke kleur, omwonden door een witte terden West-Friesn Ee . e aanvoerder verlooe d j rbi doek, omgeven doo roon ree d adellijvelde d n I . - schermutselingen letterlijk zijn hoofdn ee , ke terminologie werd het Wormer wapen teboek- lichaamsdee presenteerblaadjn ee p o t da l e werd gestel 'Ees dal n manshoof veln goun ee d dva p d o aangebode Florin zice naa di h sV toevalli zijn gi n van lazuur'. Zoiets klinkt heel indrukwekkend kwartier in Egmond bevond. De graaf, onder de maar laat de vraag naar de identiteit van 'het indruk van het bloederige geschenk, begunstigde manshoofd' onbeantwoord stone Wi .r mode de l wakkere d e dorpelinge Wormet n nui ee t rme voor t wape ?He Wormen nva n ee j r bi blijk k oo t wapenschil t rech vrijhein he n va t e d tole n D .d va nauwkeurige inspecti wonderlijn eee k product: onfris ogende, Westafgehouwen ee n - va p nko een gebaard woest manshoofd met een lap, Friese hoofdman zou aldus model hebben gestaan wron t hoofd f banhe g o kun e m J .d o r vee e t l kan- voo afbeeldine rd t wapenhe mooin n gi Ee . e ver- t vertoonhe ; op te gelijkenite nwildme n ee t e me s klaring, allee tikkeltjn nee e luguber. roverhoofdman aangeslagen ee , n Samsonn ee , bloeddorstige Viking of een geblesseerde Robin Wormer weesjongen Hood. Het koppelen van de herkomst van het wapen aan de vermeende dapperheid van de dorpelingen Christuskop, Noorman of blijk geliefn ee t d them zijne at . Heldendaden nva Moriaanskop? voorvaderen strelen de eigenwaarde. Hun gloed Een voor de hand liggende verklaring schrijft het straalt af op de nazaten. Zo zou, volgens een Christusn hoofaa e Christuskon dto Ee . p dus, andere visie historischn ee , e gebeurtenis tijdens maar nu eens zonder doornenkroon. Een provin- de Tachtigjarige Oorlog de ware oorzaak vormen ciale, misschien niet vat Wormenhe r wapen. Tijden Spaanse sd e al te geslaagde afbeel- Troebel opende februarn ni i 157 Spanjaardee d 4 n ding. Anderen, voort l offensie- fe n ee f tege dorpee nd n Worme Jispn re . bordurend op de reli- t ginHe g hard tegen hard Spaanse d , e wreedhe- gieuze gedachte, den waren berucht zelfn e , s weeskinderen kregen zagen er een schuts- wapens omgegor huim dhaaro n se d tege vije nd - patroon in, of een and te beschermen. Een Wormer weesjongen, Jan plaatselijke heilige, of Gerritszoon genaamd warn , groeidee et to t eui nien t ee mee n rda held l overgavVo . e stortt strijde j zicd ehi n hi . gewone Romaanse Maar hij liep klappen op, kreeg een houw met kop van een of andere deget n gezichee he n ni t waardoor 'het bloee dd heilige, verluchtigd wakkeren knaap ove t gelaarhe t gutste, maas rde meByzantijnn ee t s snellee t r vloeid t andeehe r door zijne aderen'. tintje. Erg origineel Gerritszoon wilde niet van wijken weten, de dor- verbeeldine d t ento g pelingen waren aan de verliezende hand. Hij sprekend zijn deze lapte zichzelf provisorisc t zijnme halsdoep ho k visies niet. Dan deed wiern e p zich opnieu t strijdgewoelhe wn i . Soeteboome d , Ditmaa lSpaans n kreeee j ghi e hopma pake nt - Zaanse kroniekschrij- ken t hoof'zoal,n e he hakt f arene da m sd ehe d ver uit vroeger eeu- nederschiet uit de hoogte op het lam in de dalen' wen, het beter. Die stortto z weesjongee ed nafgehouwee zicd p ho n schree 164n i f 0 recht kop en bracht zijn buit als jachttrofee naar voor z'n raap: 'Wat het Purmerend t ,Spaans waahe j rhi e souvenien rte eygentlijck voon ree geschenke gaf aan de Hollandse gouverneur, de ghedaente gheweest geuzenleider Diedrick Sonoy. is, weet men niet, of Drie uren hadden de dorpelingen standgehouden. het een Vriesman, vrouwee Ured e ndi kinderen ne staan ni t hadden Geldersche oftn eee gesteld naar Purmerend te vluchten 'nat en schier ander Noorman was stijf van koude, met zoo een geschrei als eenieder VerbondenHet Hoofd wordt niet verhaaldt. Om het kop seer vreemt af denken mag'. Sonoy kee druppeltjn k ee nie p o t e op de voorgevel van te beelden, make sommige nd Moriaenskopn eee , bloed dermats wa , e t vergulgeschenhe t t dme kda voormalighet raad- andere een hooft of het sieck was en een jaer te hij Wormer het recht verleende een eigen wapen huisWarmervan bed ghelegen had'. voerene t .

1438 Maar ja, wie stond er dan model voor de kop in spronkelijke kleuren wittn ee , e lepelaa r, meesta l het wapen weesjongene ?D ? Zoude eigenlijr ne k roon ee d p veldo kleuree , d maa k roo n groen ne wel weesjongens hebben bestaa t zo'nme n angst- rood met blauw werden soms gebruikt, werden aanjagend uiterlijk? Of stond de afgehakte kop verzuimd op te geven, waardoor de vogel in 1816 van de Spaanse hopman model? Maar wie zet nu plotselin goun gi d veranderd veln n ee d va p eo zo'n tronie van een verslagen tegenstander in zijn lazuur t wape He Worme.n nva Jisn re p geïnspi- wapen? De met bloed overgoten verklaringen reerd op een fabel om godsdienstige verschillen t wapehe n i n p leiddvooko e rn ed zelfee t sto uidrukkene t t t lijk?He t vergezocht maar niet zegswijze. 'Hij gelijk t verbondehe t n hoofn dva ondenkbaar. Wormer' werd iemand toegevoegd die met de dood in zijn schoenen liep. Kruistochten De mooiste verklaring neemt de diepste duik in Waterkering tije straaln d de t teven gouden see n gloe ovet dui r Maar misschien ligt de oplossing dichter bij huis het dorp Wormer. Ooit verlieten bezielde inwo- heee t mindedi wa ls i n r e heldhafti velen gda n nerWormen sva r hui haarn e se t zicm n do h aa lief is. Wellicht is het namelijk een symbolische sluiten bij de kruistochten tegen de heidense weergave, een verpersoonlijking van 'Het Hooft', Moren. Aan de zijde van graaf Floris III en graaf een waterkering waarop Willem zoudeI 118n va t 1199j to n zi 2 en/on va f Wormer het dijkrecht had, 121t 121to 7 9 zic voee ht t ofte paarheilie d n di - een recht dat het dorp later oorloe g g hebben gestort Neder-Egyptn i t To . e deelde met Jisp. De kunste- waren de Wormers te vinden, waar zij het / naa zice l inspiratirdi hvo e Arabische bolwerk Damiate, een havenstad, zo'n op de opdracht wierp is in tien kilometer van de Middellandse Zee, beleger- zijn symboliek wat te ver den. gegaan diepere D . e achter- Vooral de Wormers, Haarlemmers, Edammers en gronden van de hoofdband Dokkumers groeiden op die vreemde bodem uit blijven ook symbolisch in tot geduchte vechtersbazen die uitblonken door het duister gehuld. hun moe veroverine inzen d e j bi t n gva Damiate. Als dank voor de bewezen diensten Abdi Egmonn jva d kreeg Wormer het recht op een eigen wapen, Een mooie, ludieke verkla- waarin ter herinnering aan het heuglijke feit de ring grijpt terug naar de werp ko d vastgeleg verslagen ee n dva n aanvoer- fabel van de ooievaar en de der van de Moren. apotheker, waarbij twee Ook toen moet men zich er van bewust zijn vliege klan éé pn ni worde n geweest dat zo'n wilde krullekop van een woeste gevangen en zowel het ZaanMoon ee n rsi wapen vraagteken oproeu szo - manshoofd als de lepelaar pen t problee. he Vandaan me m t oplostrda e door van Jisdiepern pva e bedoe- het kroeshaa stoppee t g rwe n onde doen ree f ko Het beeldhouwwerk van lingen worden voorzien fabee D . l werd rond wrongn ee . 'Het Verbonden Hoofd tocs n du h'ee VerbondenHet Hoofd, 1525 geschreven door de abt van de abdij van Morenkop? Misschien. Misschien ligt hiee rd staande op de grens van Egmond, de in Wormer geboren Mainard Man. verklaring voor de naam 't Moerjaenshoofd', de Wormer en Jisp Volgens deze inspiratiebro 'Hes ni t Verbonden naam van een reeds in de 16e eeuw bestaande Hoofd' niets anders dan een variant van het sym- herberg in Wormer. bolische uithangbor apothekere d n dva e s(d gaper) t dezMe .e afbeelding drukte dorpeline nd - Veel gissingen, veronderstellingen, visies, verkla- Wormen va instemminn n e ge rhu d t me t gui ringe beweringen ne n ove mogelijke rd e her- Reformatie en hun afkeer van het afbeelden van mysterieuze komsd n va tt wa en kopee e .D heiligen Jisn I . p lage zakee nd n echter geheel geloofwaardiger dan de andere, maar doorslagge- anders zoveen Va . l vende argumenten gefun n ontbrekeee t -to m no nieuwlichterij was deerd eindoordeel te komen. Het dreigend ogende men daar niet mannenhoofd blijft een raadsel en zal zijn goed- gediend. Men gaf bewaarde geheim na al die eeuwen wel niet meer voorkeue d r e n raa prijsgeven. het oude gelooe ft blijven omarmen, Geraadpleegde literatuur: evenals de ooie- J. Honig Jsz. Jr.: Geschiedeni Zaanlandenr sde , vaar in de fabel. Zaltbommel, Europese bibliotheek, 1971 . Mol:UiC geschiedenie d t Wormern sva , Vandaa kleppee rd - Wormerveer, Meijer, 1966 rende lepelaar in H.P. Moelker riviee d t dor Ghyspee n He :rd p aa , het wapen van Jisp. Purmerend, Nooy, 1976 Dat men de keus liet vallen op een lepelaar en G.J. Honig: Beschrijving en geschiedenis der vooe d nie hane p rd o t d liggende ooievaars i , Zaanlandsche gemeentewapens, 's-Gravenhage, teru voeredorpsee gn t ee p no , dichterlijke vrij- Genealogisch-heraldiek archief, 1887 heid. De lepelaar kwam in de omgeving veelvul- J. Honig Jsz. Jr.: Historisch, oudheid- en letter- di gf daarme vooga n re t dorpj e he bijzonden eee - kundige studiën, Zaandijk, Heijnis, 1886 Boerderij 't Verbonden betekenise r . Zaanlandsch Jaarboek ove jaat rhe r 1932, onder Hoofd nabij Overigens maakte Jisp in 1816 dezelfde fout als redacti G.Jn eva . Honi . LootsmaS n ge , Koon gaa Oostknollendam Worme e Hogd j rbi e Raa Adeln doorva e D . - Zaane d Out. P , , 1932

1439 Restauratie boerderij aan het Voorwerf l te Zunderdorp door Ge Sombroek Deze boerderij, een langhuisstelp met dwarsstal aan het Voorwerf l, is de oudste boerderij van Amsterdam. boerderijDe staat maakten loodrechtweg zodoende de op geen uitzonderingde op regel, omdat boerderijen vrijwel altijd dezein positie staan. boerderijDe waarschijnlijkis omstreeks 1650 gebouwd voorwas eenjaaren geleden instor-de ting nabij. Maar gelukkig was monumentenzorg van de gemeente Amsterdam er veel aan gelegen om haar van de ondergang te redden. De bewoners hadden samen met architect Cok van Veen restauratieplaneen gemaakt, gauwal goedkeuringde dat Rijksdienst. kreegde van toenEn mochten wij in beeld komen. Naar ons gevoel moesten we gaan restaureren t andehe t eer nverbondeme n was. Doo latee rd - vanui vrijwen ee t l hopeloze situatie. Bijna alles re verbouwingen van waarschijnlijk riet naar was verzakt, verrot, verzaagd of veranderd. pannendak, heefgetrachn dezp me to t e di t Maar met de overtuiging dat wij hier weer iets manie camouflerene rt andere d n eAa . kann va t mooi zouden sva n kunnen maken, zijvoore nw - t dakvlahe k (westkant achterste d s i ) e helfn va t zichtig begonne ontmantelinge d t nme t he , het dakvlaopge m gootzijde c d 5 n -2 kaa n eee neme t make foto'n he aantekenin n nva n e nsva - licht, waardoor men beneden bij de lage wand gen. Nadat het nieuwe fundament weer aanwe- t meewa r e ruimtd tijdn n te eva n kreegko t Di . zig was, konden we met veel geduld en vak- rietbedekking gemakkelijk golven gedeke dme t manscha t herstehe n lpaa g beginnenma k i n E . worden. Met de overgang naar een pannendak best enigme t e trot heen see lt zeggehe t nda heefhieron waterborme n t pee puntin ee n dge geslaagde restauratie is geworden. uitlopende windveer aangebracht. Dit had ook opgelost kunnen worden op de manier, zoals Onderzoek mezien j verschillendnka nbi e huize Broen ni k Toen ik de eerste keer bij de boerderij kwam in Waterland, waar men dit heel kunstig met kijken, zag ik aan de voorgevelvorm dat het een dakpannen heeft gedaan. driebeukig voorhuis moest zijn, al was de voorgevel al lang niet meer oorspronkelijk. Beneden Vroegere indeling t voorhui inr weinihe e s ziee wa sgt n dooe d r De voorgevel bevatte oorspronkelijk een deur in vele betimmeringen en wandjes die er stonden, t middehe uitkwae ndi kamere d mn t voori he , - maar op de eerste verdieping waar een paar genoemdd nies en gebruikelijke d wa t t Di . e vloerdelen los zaten, kon je de ankergebintcon- ingang, dez verdeg ela r naar achteren t toeHe .- structie, die kenmerkend is voor een driebeuk, gangspad liep dan ook langs de rechter zijgevel duidelijk zien voorgevee D . l heeft twee ramen tweedn rechee p o te deu . Vlaaf r k hierbis wa j rechterzijde d deu n en topgee nee d aa r n i -n e aan het water een stoep met een gemetselde bak kozijntjen veee l gevee D . beschotes i l t lignme - t melkgoevoohe m r o schuurzan k n di re n ee n de gend topgevee rabad n e t small me l e staande latee t t zettee t nui lekkenn ne . Maa gebruie rd - vellingdelen t pannendaHe . overstekends ki , kelijke toegang lag nog meer naar achteren. wat tege streekgewoonte nd , maas i eis t rdi Daar bevond zich een dubbele met glas bezette waarschijnlijk doo wijzigine rd t pan he -n gaa t wate deurstoehe n hierbik n n ee re Oo p.g aa la j nendak ontstaan. De oorspronkelijke voorgeve- bovendien was er vlak naar de deur een boet, lindeling was nog te reconstrueren door de waarin een stookplaats aanwezig was. Heel wat inkepingen in de originele puibalk en had een huishoudelijk werk werd hier gedaan. gevelbeschieting van brede staande delen. De De deur van de boerderij gaf, zoals dat in boerderij had een sporenkap, wat betekent dat Noord-Holland gebruikelijk was, toegane d t gto er geen spanten met gordingen zijn maar rond- koestal dwarsstae d s . du vooe Hies t di l di rwa hout (sparren) met een diameter van 10 a 12 type boerderij kenmerken gane (D dezn g i . dis e n reikek ee t cmvanano e e ndi ,me gooe d d ft to t koesta breeg er s di l tweomdag no e r gebinte t - . h.o.hHierovecm 0 . 6 afstan r+ werden dva n stijlen staan die een overkraging van de vier- dwarslatten aangebrach tbevestigp waao t rhe d kantconstructie overbodig maken.) Deze twee kon worden. Later heeft men over het riet een vierkantstijlen ware l oorspronkelijnwe k omdat pannendak aangebracht. Alle buitengevels gedisselk zeoo hetzelfdn de e geconstrueerd ware getraptn nva e wee zwarn ge t geteerdt me , waren en de dekbalken ook in één lengte waren. uitzondering van de voorgevel welke in t houteInhe n dwarsgelegee schod t da t n n stava l Bentheimer geegeschilderds wa l . verdere d e boerderij afscheidde, zaten drie deuren. De middelste was de hooideur. Men kwam In het dak van het voorhuis zaten vreemde erdoo berge d zoale n ri di ,j all sbi e stelpen overgangen. De verspringing aan de oostkant omsloten wordt door het vierkant dat altijd mid- van het dak is waarschijnlijk ontstaan doordat den in de boerderijen staat. De verste deur gaf hooibere d kane n d va n t gaas gaa i k n no e d afgetimmern viaee d hokje toegan t hooihe t -gto zakken ondet t gewicht hoohe he rhe n e in va t hok t hooihoDi . k bevatt buitendeun eee r waar

1440 door men, vanuit een boot in de naastgelegen vervolgee W omschrijvine nd t woongehe n gva - sloot, de hooioogst binnenhaalde om vervol- deelte derde D .stae d eln i deuaanwezi e di r g gens vanui t hooihodi t k berweee d kune gn t ri - was, gaf hiertoe de toegang. Door een klein por- nen steken. Gerede t laagveengendi wern i r de - taaltj woonvertren ee e n kwai e luin d mft me kda bied niet veel, men deed alles per schuit, wegen genoemd werd. Naast het portaaltje bevond zich waren in die tijd kostbaa rbedsteen ee tegenovergesteld e g d n no I . e wand dus schaars. Het contact buitendeure d s wa , waa t spoelplaatsjrhe e vlakbij met de wei werd daarom lag. In de verste hoek van de luif bevond zich he schuite d best t teme deun ee rt aangebouwd g waardoohe no n i n me r e k onderhoudeoo s wa r e n ne vooreind kwam. Dit woongedeelte bevatte twee geen eenvoudiger vervoer- kamers, voor en achter de schoorsteenwand: het middel denkbaarn e n Ee . voorend en het middelend. Het middelend had ander had tot gevolg dat twee ramen in de zijwand bij het omhooggetilde grote dubbele dorsdeuren ni dakvlak en aan de tegenoverliggende kant deze streken schaars waren, bevonden zickastn bedste n hee porn ee , ee - n ee vooral bij de oude boerde- taaltje naast elkaar. De kast met een raampje in rijen. buitenweee d wonderschoon ee d gha n tonge- welfje kase D . t diende vroege zekek roo r niet De situatie van de boerderij in 1941 als klerenkast maar was provisieberging of iets dergelijks tevens , wanwa j shi t voorportaan va l keldertjn ee t ondeeda lage d r t e wanhe n dva vooreind lag. Deze werd lategebruikk roo s al t turfberging. De turf ging er in het voorjaar in t najaahe n zodai r t voldoendhe t e droog was. indeling boerderijDe de van rond 1941 naae D m 'bakeindje' voo kase l erord za t p wij- zet hienda r oorspronkelij buitendeun kee r geweest is met een bak (regenwaterbak), buiten 1: voorend t (lame ) diggelen- kast turfkist;n e : opkamer(je2 f misschieo l binnennwe t portaaltjHe e . d n aa e (kast); 3: gang; 4: middelend; 5: takelndje t toeganme g naar ander doorloon bedstee d kanee n s va te wa p t keldertjhe e (onde bedstee rd e t opkamertjeehe n : (regen6 ; - naa klein ree n geheel groen geschilderd slaapka- water-)bak : kamertje7 ; : luif;8 ; 9: hos; 10: koestal met (lOa) mertje dat weer onder het stelpdak uitgetimmerd hooideur; H: vierkant; 12: berg- hok: hooihok13 ; f kafee;o : 14 was en naast het vierkant lag. Het hooihok bijgebouwde koestal : plee15 ; ; 16: boet met (16a) schoorsteen; besloe nie s f niegdu (o t t meer volle )d e breedte 17: boenplaats; 18: hok voor (schuur-)zand; 19: meikrek; 20: va berge nd t vooren He . lated dha r zijn ramen ni huisje. de voorgevel. Langs de zijwand was het gedeel- achtee t gebintstijlee rd lage n(d e wand dus) afgetimmerd kandaardooe s en wa t e d n n ree Aa . gangetje gevormd waar de voordeur in uitkwam. Aa andere nd e kant lagen bove t genoemdnhe e keldertje een bedstee en een opkamer. De kamer heeft een mooie betegelde schouw gehad uit de achttiend f zeventiendeo ej dez eeuwbi t e Wa . indeling opviel, was de grote afstand tussen de eigenlijke woning en de stal, een afstand die meeste d j bi en andergroteda s erwa Noord- Hollandse boerderijen. Weliswaar was door de aanwezighei luit e contac d algee he f n d p dva - o t meen gangbare wijze aanwezig, maa wetee w r n ook dat het vertrek, dat hier het middelend heet- te, als de eigenlijke woonkamer beschouwd moet wordenweek oo rt gangbaawa , voos wa rr deze streek.

Dat het middelend ook bij dit type boerderij de eigenlijke woonkamer was, blijkt uit het feit dat in vele gevallen dit vertrek de winterkamer en de lui zomerkamee d f r meesta luin e wasd ko f n I . l niet gestookt worden dezj bi , e boerderit da s wa j oudste D . ezo woonwijzk oo makee t p t o nui s ei de beide voormalige stoepen aan het water en het feit dat de kadastrale gegevens vermelden dat de boet (schuur) in + 1880 aan de boerderij was toegevoegd . t middelenDaarvoohe n n i ee s g drwa no

1441 situatieDe voor tijdensen de ontmanteling

schou daan we r werd gekookte d s luie D .wa f Hopenlijk zullen de bewoners als er weer wat zomerkamer en werkkeuken. Als speelplaats gespaar , dezdis e prachtige verloren gegane diende de stoep die hier vlakbij was. Later is het indeling weer terug laten restaureren. Maar de centrum van het wonen meer naar de koestal buitenkant is nu al minstens zo mooi: de vorm verplaatst doordat men 's zomers meer in de stal va boerderie nd gehees al jt zijnme l driebeukige woonde op een beun die voor de koestal aan de voorhui stole t dwarsstad n pme se l erachter, t hooihohe kann va tk werd gelegd ginn p go Me . waardoor de daken in hoogte petroleum koken en hield het middelend schoon, verschillen en toch zo mooi harmoniëren, de de tweede stoep kwam in gebruik en de boet zijgevel steede sdi s verspringe daardoon ne r iets werd gebouwd, voorzie stookplaatsn ee n nva n e , buitengewoon idyllisch krijgen en niet in het 't Kombof genoemd. minst door de combinatie van het Bentheimer geel met de zwart getrapte weeg. Daarom, voor Tot slot de fietsers onder u, zou ik willen zeggen: ga er Hoe mooi, hoe mooi. Zeker door de indeling eens langs, het is de moeite van het bekijken van het woongedeelte en dan vooral door bij- waard! (Vanuit Zaandam richting Amsterdam- voorbeel t houtedhe n gewelfje bedsteee d , e d , Noord-Zunderdorp.) kelder, opkamer, schouw, turfkis diggelenn e t - kast was de indeling van de boerderij vroeger Bronnen: allergenoeglijks aantan ee t l zeeme t r gedetail- Brandts-Buys: Landelijke bouwkunst in leerde elementen. Hollands Noorderkwartier

De boerderij, in oude luister hersteld

1442 De oudste geschiedenis van de Gedempte Gracht door de Werkgroep Historie Oud West Naar aanleiding artikelhet van over ontstaan Gedemptehet de van Grachtheerde Dorpemavan en de nostalgische terugblik van Peter Roggeveen, willen wij dieper ingaan op de oudste geschiedenis van deze straat. De naam Gedempte Gracht is in 1858 ontstaan toen de sloot tussen het Zilverpad Kuijperspadhet Geldelozepaden het en gedempt tijd werd.die moetTot onderscheider gemaakt worden tussen de zuid- en de noordkant. De zuidkant Padreglementen De oudste geschiedenis van de zuidkant gaat Padreglementen bevatten vaak informatieve terug tot 1630, toen daar de Zuider Nieuwendijk gegevens, zoals het aantal bewoners, maar voor- aangelegd werd. Voor de aanleg van dit pad al bepalingen waar de (toekomstige) bewoners kunnen verschillende redenen zijn geweest. zich aan dienden te houden, zoals het onderhoud Omstreeks dezelfde tijd werd het Rustenbur bruggene d g n e verbodend n e , pa vat nhe , waarbij aangelegd t aansloo da ,Zuidee d p o t r vestiging van bepaalde bedrijven niet toegestaan Nieuwendijk aanlee D . beidn gva e dijken nka werd. bedoeld zijn gewees extrs al t a waterkering tegen Op 21 februari 1637 werd door de gebroeders de overstromingen van de veelvuldig door dijk- Meijndertsz. bij notaris C.P. Uperen het eerste doorbraken geteisterde Hogendijk t dezMe .e padreglement voor de Suyder Nieuwendijck of dijkaanleg wer t achterlandhe d beschermd. het Silverpadt opgesteld. Om een indruk te Daarnaast verkeerde Westzaandam toentertijn di geven van de bepalingen en beperkingen hebben een enorme expansiedrift. De Westzijde we dit padreglement overgenomen. Op l febru- (Molenbuurt) was volgebouwd en dus moesten i 177ar 0 kwanieun ee r mwe padreglement, r zijpadee n aangelegd worde daam no r huizee nt welke door 17 personen werd ondertekend. In kunnen bouwe mensee d m hiee no ndi r kwamen 1803 werd bij notaris J. Evenblij het laatste werken een onderkomen te bieden. Mogelijk padreglement opgesteld. Deze werd doo3 r2 combinatin ee t he beiden s eva wa , zowel extra personen ondertekend. bescherming tegen het water als verdere uit- Onder punt I van het padreglement uit 1637 zien bou Westzaandamn wva archievee D . n lates non we dat er in 1632 slechts sprake is van twee vooralsno t duistehe n gi r hieromtrent. bewoners op de Zuider Nieuwendijk of De eigenaars van het ven waarop de Zuider Zilverpad. Nieuwendijk is aangelegd, waren de gebroeders Gerrit, Arent en Dirk Meijndertsz, kooplieden, Bewoners molen landeigenarenn e - aanlee a d N .n gva t MaatboeInhe 164n kva 9 staa bewoners nze s Zuider Nieuwendijk verkavelde t venhe j ,nzi vermeld Dorpsrekeningee d n I . 167n nva 9 wer- vernummerden de erven en verkochten deze. Zij de bewoner8 n3 s aangeslagene d n I . vestigden zic eerstes t doo hontal n he rhe p -no Verpondingsboeke n 173 nva bewo7 4 1 n tel-me t wikkelde pad, op erf nummer 28 en stelden ver- ners. In 1734 loopt dit aantal weer terug naar volgens een padreglement op. 40. Naamsverklaring Padreglement 21-02-1637 De veelvuldig gehoorde naamsverklaring 'er Benige Ordonnantie van Particuliere, gemaeckt woonden veelal rijke mensen op het Zilverpad' over sommige nieuwe Buyrten of Paden is misschien voor latere toepassinn tijdva g t Zaanda' West-zijde d n mae e vande Zaan. geweest, maar de oorsprong was een heel andere reden. De oudste benaming voor de zuidkant is Ordr Reglementn ee Zuydee d p o , r Suyder Nieuwendijck, maar vrijwel gelijktijdig Nieuwendijck, anders genaem t Zilver-padhe t , naae d wer mk doo Silverpad t gebruikt, naae rd tot Zaarda West-zijde d n Zaane md ae n ,eva oosthoee d Zilverpadsteee p d o n kva g wonende voor inde Moolenbuyrt, gemaeck Gerrity b t , zilversmid. Arent ende Dirck Meynertsz. In 1668 verkoopt Johan Wasserberg, zilversmid, huis en erf vooraan op Zilverpad genaamd de Voorwaerden ende Conditien, wae Gerritp ro , Silverber Allern gaa t Allertsz. Wint voo r2100-f . Arent ende Dirck Meynders Soonen begheeren Belend ten oosten Dirk Kat en de dijksloot en Verkoopee t Ervee nd n opten Nieuwendijct kto ten westen Jan Jacobsz. Ommekomme. Zaandam, waer nae yden ree r Coope t'alm rhe - (T . 1584.A ) len tyde l hebbensa regulerene nt , aldus gedaen In 1669 koopt Sara Willems, weduw Evern eva t op den 21 February Anno 1637. van Gelder, in leven capitein ter zee, een huis en erf op het Zilverpad, genaamd de Silverbergh. I. (T. A. 1584-236) Inden eersten en sal niemandt vermogen sijn Vanaf circa 1632 werden dus, door elkaar de Huys te setten buyten de Royinge vande twee namen Suyder Nieuwendijc f Silverpadko t Huyse n/ getimmer t opte voorsz. Nieuwendijck/ gebruikt, waarbij de naam Zilverpad verre de in 't Jaer 1632 wesende No. 2 ende No. 28. Soo bewonere voorkeud j veelak bi oo d n lse rha ist dat den Nieuwendijck breet moet blijven als officieel gebruikt werd. hy bepaelt is negenthien-dalf voet / ende moet

1443 t uyterst' p o e niet breeder gemaeckt worden nda hooger noch lager mogen leggeBuyree d s nal n/ 19 voeten / tot vernauwinge vande Middel-sloot. noch oock de Wal verder uytplaten als de Royinge vande Middel-sloot mede brenght; als II. ooc Dijckden k niet smalder maeckede ndan Welcke voorsz. Middel-sloot de Verkoopers sul- Royinge lijde/ mae n nka r alle in-vallende saec- len leveren wij voete8 2 t n blijve Watet n' r/ kewetee t n/ t sincke nhe n vande Straet he / t doc hl voo gemeeNoordt-zijde we rd o so n/ s eal uytsijghen vand/ end l eeWa dierghelijcke meer voor den Nieuwendijck / alles ghemeeten met sal uyte gemeene Buyrte vermaeckt worden. Amsterdammer duyf voeteel n m nva ind e voe/ t gelijck oock alle andere Meetin-ge in desen IX. voor oft geschrevea n e voorsegde d a n n/ e Wat aengaet de Achter ofte Zuyder-sloot / sal Maten sullen gereeckent ende Gemeeten wor- yder voor sijn Erf selfs mogen Beplaten / doch den. moetem sahe l n reguleren nae bescheyde rd e daezijnd n t Jacova rme e/ b Mentsen gemaeckt. III. l mogheYdesa f rEr n behouden vierdalf voet to t X. de Stoep voor sijn Huys / welcke Stoep ofte Nieman l vermogedsa Nieuwen-dijcn de p no k Stoepen niet hooger sullen mogen wesen als voorsz. te doen dese navolgende Ambachten vier voeten boven de Straet / om het gesichte ofte Neeringe wetee t n/ n geen Smi / tgee n vande Gebuerte nie benemene t t . Stijfsel-maecke / rnoc h geen lichtveerdigh Herbergh houden / van Dansspel en diergelijcke. IV. De Straet sal breet moeten wesen tusschen de XI. Stoepen ende de Wal acht voet / ende sal ghe- Yder sal ghehouden wesen alle Vuylicheydt maeckt werden uijt gemeenderhandt over al achteZuyder-slooe d p o r brengee t t uy t n/ end e even hoogh / sonder dat yemandt sal vermoghe nMiddel-slooe d m o t Watehe t r niet vuyl ende sijn Strae leggee t t sija nn n eygen goet-duncken onrey maeckee nt salmen e n/ n nva optl eWa / maer sal uyt gemeenderhandt moeten geschie- dien / geen mis-hoopen van Koeyen / Paerden / den. ofte Schapen mogen leggen / noch aldaer geen Yer-kuylen maecken. V. Wert de Koopers toe-gelaten een vrije Ganck XII. totte Zaa/ benoorde e nto t Huynhe s staende Wat aengaet de vryheyt vande Middel-sloot / tegen over Pieter Aerjen Kuypers Hoy-huye d s/ mette Straet opte Nieuwendijck / sal een yder Ganck responderende genevens de Brugh / vryelijck mogen gebruycke opte ndi e voorsz. streckende vanden Nieuwendijck over den Dijck woont / gelijck als men alle Dijcken ende Dijcksloot / de Ganck breet ses voeten / uytte Wegen / Dijck ende Wech-slooten gebruyckt die Steenen-voetinghe ofte Wegt Huy' n e hst va inde Dorpen t gherijzijto n/ f vande Burgere t s/ meten. weten alle Koopmanschappen / Waren op ende af Schepen / een yder sijn Schuyt voor sijn deur VI. leggen / ghelijck als sulcke gelegentheyt vereyst De Straet ende Platinghe inde Middel-Sloot / ende mede brenght. mitsgader Brugge sd e ove Dijcksloon rde s al / t oock mede de Ganck totte Zaan toe / sal uytte XIII. gemeene Gebuyrt-e vande Nieuwendijck onder- Mae t ghebeurdrof t dae grooto eda so r e houden worden; mae Brugghe d r e ovee rd Schuyten inde voorsz. Middel-sloot mochten Middel-sloot / sullen de Buyren van de Middel-slooe komed t da n/ t niet wijt genoegh Nieuwendijck half onderhouden. voorbm o s eynwa malkandel komesa e t r o so n/ een yder schuldigh zijn malkander te gherijven / VII. sijm o n Schuyt ofte Schi laee t ps -vandlo l eWa End allem e o goed n si e ordr houdee et n/ sal - ten maecken ofte verlegge verbo so ym malo n/ - men stellen drie Mannen uytte Buyrte vande kan-de geraeckene t r . Nieuwendijck / die opsicht sullen hebben op 't maecken van de Straet ende repareren der sel- XIV. ver /als med t reparereehe n vande Platinghe Verkoopere D s behoude haen nae r selfs alsulcke inde Middel-sloot / ende oock de geheele vryheymogee t m o n / t ooc anderen kae n buyten Brugge over den Dijcksloot en de Ganck totte de Koopers vande voorsz. Erven / vergunnen t alle l gemaeckda Zaas/ we e nto t ende onder- ende toe te laten na haer eygen believen / vry houden mach worden. Padt ende Over-ganck over de voorsz. Straet ende Brugge n/ end e Ganck totte Zaa/ e nto VIII. ende ghebruyck vande gemelde Middelsloon i / t Itet gebeurdof m / t yemandeda t zijn eygen voegen dattet allee Verkoopere d l stae n sa nae s Straet ofte Platinge door d'ee f d'andeno r occa- ende haren Erven ofte actie hebbende / sulcx toe sie quam te ontramponeren / soo voor zijn Huys latee t n oft elatee t niee n/ onverminder to t / t als Erve / sal dat selve op zijn eygen kosten nochtans de Vryheyt de Koopers vande voorsz. wederom moeten goet maecken / tot contente- Erven in desen toe-geseyt. ment vande Opsienders ofte Bevelhebbers vande Buyrt / doch sal soodanige Straet niet

1444 XV. XXI. Alle gemeene / soo reparatie vande Wal ofte Wie onwilligh bevonden wordt om alle dese Platinge inde Middel-sloot / als mede vande voorsz. Conditie ende Artijckelen te onderhou- Bruggen ende Straet vooren ghementioneert/ l elck komeende n sa t e a ede e n di Maend n/ o so t sulle voorsze nd . drie Mannen dae ghestele rto / t langhe hy onwilligh blijft / verbeuren een Boete vermoghe doee nt n maecken naer haer goet-vin- vaguldes nse n/ yde r gulde twintign nva h stuy- den: maer oft haer te swaer viel / ofte bekom- proffijtvern te s/ e vande Weese Zaardamn nva . mert ware n/ doo r die kostee nd grooe nt t mochten vallen / ofte anders / soo sullen de gemelde XXII. drie Per-soonen haer toe-vlucht moghen nemen Item / de Huysen / Schueren / ofte Loodsen op totte geheele Buyrte inden Nieuwen-dijc k/ end e de voorsz. Nieuwen-dijck / sullen altemael meeste d y b e'n t stemmegenda s eal n goet- gedeckt moeten werden met Pannen of ander gevonde yden ee rl werdem nsa he l n/ daesa a rn hert t Dacgeeme n k/ Riet ofte Stroy. hebben te regule-ren / ende daer mede te vreden zije t n/ ooc k sijn aen-parte goetwilligh betalen/ Onderstondt. dit is te verstaen van gemeene dingen gelijck Gecollationeert tegen voorsze sd . Artijckelen/ voorseyt is. ende is daer mede accorderende bevonden / opte Februar7 n2 y Anno 1649 presenj s mi , wa t/ XVI. onder-teyckent C.P. Yperen, Not. Publ. Mae gelegentheyy rb oftt ehe f veranderingo t h des tijdts geviel / datter extraordinarische kosten dienden ghemaeckt / ofte eenige van dese De noordkant Artijckelen verander l altijd wesesa e t t tda n/ De oorspronkelijke naam van dit in 1637 aange- konnen gheschiede n/ als t vande twee derde- Noordes legdi d epa r Nieuwendijkn ve t di k Oo . paerten vande Stemmen ove ghestemn ree t was eigendo gebroedere d n mva s Meijdertsz, wordt / soo sal als dan de resterende derde-part die ook dit land verkavelden en de erven ver- vande Stemmen daer onder moeten buygen ende kochten. daer mede te vreden zijn: Maer indien het by de In 1641 koopt Jacob Jansz. Omecome van twee derde-paerten niet wort gestemt / te weten Gerrit Meynertsz. woningec.shui2 n n ee .se n dameeste d t e Stemmen geen twee derde moch- op Nieuwendijk. Belend ten westen Claas Jansz. ten halesulleo so minstne / n d e stemmen ver- Joor en ten oosten de dijksloot. (T.A. 1577) mogen soodanige resolutie tegen te houden. In 1642 koopt Cornelis Allertsz. blockmaker van Arent Meynertsz., houtkoper c.s. 2 erven op XVII. Nieuwendijk. Belend ten westen Willem Lijster De stemmen sullen staen op manieren als oosten te Cornelin n ne Ja s alias Janmaet. volght: Elck Erf van vijf-en-twintigh voeten (T.A. 1577) sten ee mbree l hebbensa t/ :t ghe maehe f -ro In 1648 verkoopt Gerrit Meijndertsz. verschei- beurde dat de Erven verdeelt wierden / soo sal dene erven op de Noorder Nieuwendijk aan Jan twintigh voet breete hebben een stem / veertigh Pietersz Boom, Dirk Sijmonsz en Wouter Jansz. voet breete twee stemmen / doch dat minder is (N.A. 5752-313) dan veertigh voeten / sal maer een stem hebben Tot 1665 worden doo gebroedere rd s / ende 't geen beneden twintigh voeten is / sal Meijndertsz op dit pad een levendige handel in niet mogen stemmen / maer sal te vreden wesen huizen onderhouden. Of zij deze zelf (lieten) met genhe t e gedaen wor / tend e goetwilligh bouwen, is niet bekend maar zij brachten het betalen / wel verstaende dat elcke vijf-en-twin- pad in sneltreinvaart tot ontwikkeling. tigh voete l hebbensa sten l waena ee mt / rda yemandt hadde veel-male vijf-en-twintigh voet veeo so l y stemmeh l sa breet o nso ehebbe/ s nal Naamsverklaring hy Erven heef vijf-en-twintign va t h voeten breet. 'Ordre Ind e ende Reglement' t padreglemenhe , t in 1645 doo gebroedere rd s Gerrit, Arenn e t XVIII. Dirk Meijndertsz opgesteld, heet het pad 'de Wannee t ghebeur rhe Middel-slooe d t da t t ver- Noorder Nieuwendyck ofte anders genaemt het latee di nn Opdiepeme l drooghsa o nso / end / t e Kuyperspad'. sulle kostee nd n daekomen va r n d'een helfn ae t De Noorder Nieuwendijk of Kuijperspad liep tot Nieuwen-dijcn de k ende d'andee rd helfn ae t aaslootn nee Vinkendwarsstraae waad u n r t ligt. Noordt-zijde. Evenals aan de zuidkant, ging ook hier een familie- of beroepsnaam overheersen en werd XIX. t 185to d 8 pa overwegen t he t Kuijperspadhe d Alle gemeene Onkosten voor desen gementio- genoemd (zie kaart). In 1637 woonde op de neerl gestelsa / t t werden ende ove Ervee rd n noord-westhoek Westzijde-Gedempte Gracht geslage n/ nae r datse voeten breet zijn. Pieter Aerjen Kuypers. In 1656 verkoopt Grietie Ariaens, weduwe van Pieter Ariaenss Kuyper XX. Zaae d t hooihuip no me f f er huier n n se n ee se onghelucm O Brandn kva verhoedee t n/ sulle n Molenbuurte vood n ri . Belen noorden dte e nd alle heert-steden ghemaeckt moeten werden tot brug van het Zilverpad en de Witte Oliphant. contentement vande drie Mannet to e di n/ (N. A. 5758-F36) Honderd jaar later woonde hier opsienders vande Buyrt geordonneert sijn sullen. Claes

1445 Abrahamsz. Kuyper. Deze had een kuiperij en padreglement en op 27 januari 1725 werd deze olieslagerin ee j (verpondingsnummen e 8 55 r wederom veranderd 175n I . 3 wer j notaridbi s 559) met een pakhuis. P. Leur het padreglement voor het Seyl- of Voorbi Vinkendwarsstraae d j t kree noorde gd - Geldelozepad opgesteld. Deze werd door 24 kant een andere naam en werd in 1645 het personen ondertekend. Seylpad genoemd. De betekenis van het woord 'seyl' is sluis, maar of hier een sluis gelegen Bewoners hedep o onduidelijk g t nto no s heefton s i , . t MaatboeInhe n 164kva 9t staahe j nbi Tegelijkertij l sprakechter e a e d s k n eroo va dwa Kuijperspa bewoner4 1 d s vermelde d n I . naam Geldelozepad. Voor deze naam hebben we Verpondingsboeken van 1731 telt men 25 bewo- tot nu toe geen verklaring kunnen vinden. Dat t Maatboehe nersn I . n n 173I . 26 kva r 4e zijt ndi deze naam al in 1650 als tegenhanger van het 1649 t Zeilpa staahe j nbi f Geldelozepa do 7 d1 Zilverpa ziju dnzo gebruikt, lijkonwaars on t - bewoners vermeld. In de Dorpsrekeningen van schijnlijk gezien de geringe bewoning in die tijd. 1679 werden op het Zeilpad 48 bewoners aangeslagen t hogDi . e aantal blijkt niet t alleehe n nva Padreglementen Zeilpa zijne dt , want, vreemd genoeg wordr e t Op 11 maart 1645 werd door de gebroeders in dit boek geen onderscheid gemaakt tussen Meijndertsz t eersthe . e padreglement vooe rd Zeilpad en Kuijperspad en worden de bewoners Noorder Nieuwendijc t Kuijperspahe f ko d opge- bij elkaar opgeteld Verpondingsboekee d n I . n steldl februar p O . i 1656 kwanieun ee mr we van 1731 en 1734 zijn er 23 bewoners.

Een tegeltablea Zaantheatet he un i r door Pieter Helsloot In december jongstleden werd in aanwezigheid van koningin Beatrix het Zaantheater Zaandamin feestelijk geopend. ZaanstreekDe heefteerderwel toneel- en feestzalen gehad, maar nog nooit met deze allure, en met de technische snufjes van een moderne schouwburg in een grote stad. Het is bovendien van boeiende architectuur, dankzij drie Zaanse ontwerpers: Paul Carree, WesterWim Zijlstra.Jan en

De Zaandamse Gemeenschap, de stichting die bestaat uit 40 tegels. De tekenaar heeft het haar vijftigjarig bestaan herdacht, had de goede tableau gemaakt naar een panoramafoto die wel inva j haabi l r jubileu gemeente d n t maa he n ee mee afgedruks ri waarvan e t makee nd r niet nieuwe theater een tegeltableau te schenken. Zij rechterbovenhoee bekend n I . dis toegifs al s ki t volgde daarmee een eeuwenoude Hollandse tra- het vroegere stadswapen van Zaandam aange- ditie, van verfraaiing van een wand met verfijnd aantreffen ka e brachtd k n oo aa nt , da zoal n sme handwerk. De tegels hebben een plaats gekre- Burche overzijdee d D geve n n aa tva l . foyerse d n e va D . n muue ee d n n rva aa n ge Zaandamse nostalgie? voorstelling hierop heef historiscn ee t h karakter De relatie die dit tegeltableau legt met de plaat- en benadrukt de unieke plek bij de Dam waar selijke histori origineels ei zeken e , r goed de schouwburg is verrezen. getroffe schouwburn ee wannee m o t rhe g gaat. Teneind bezoekere ed geschiedenie d n saa n sva Wie weet wat zich op de Dam en directe omge- deze omgeving te herinneren, is de situatie ving heeft afgespeeld pratee w n ne , over eeu- jaat afgebeelhe r n i 1910 e ddi , bijn eeun aee w wen, komt tot de ontdekking dat het Zaantheater geleden dus, bestond: toe verbindine nd g tussen daar gebouw waas di r altij t amusemendhe n e t weste d oostkann -e t tweme te kleine bruggen ni t uitgaanslevehe n zich heeft afgespeeld. Laten eikaars verlengde t havenkantoohe , g no n ee n e r wit centrudi j m eens vanui t oogpundi t t bekij- lege vlakte waar een jaar tevoren het water had ken welkn i ; e gebouwen speelde vroeger zich gekabbeld van de oude Zaandamse haven. het vertier af? Bewus Zaandamse d j tbi heefn me te Gemeenschap niet gekozen voo voorsteln ee r - Vrijwel op de plaats van het nieuwe theater heb- ling van oudere datum, die op zich veel schil- ben twee sociëteiten gestaan die veel betekend derachtiger zou zijn geweest, omdat er nu een hebben voo ontspannine d r ontwikkelinn ge g herkenbare vergelijking valt te trekken met de van de burgerij aan de Zaan. Aan het achterge- huidige situatie bewuste d p O . e e pled n ki t gebouw deeltHogendije he d n n eva aa , k num- theaterfoyer kan men namelijk zowel het mer l, stond in de 19e eeuw een nogal speels tableau bekijken en, als men zich een slag gebouw, als het ware met de voeten in het water omdraait, de werkelijkheid zien van het heden va havene nd oudp O . e foto't he s n zieme t door de grote ramen. Al heel wat bezoekers opschrift "Sociëteit"; de officiële naam was hebbe verrassende ndi e ervaring gehad. "Trouw aan Verbintenissen". Op twee schilderijen die Claude Monet in 1871 maakte van de t tegeltableaDi traditioneln ui e blauwe kleur, haven ziet men nog net de achterzijde. De vervaardigd door Plateelbakkerij Schoonhoven mooie naam was overgenomen van de voorgan- die het oude ambacht in ere houdt, meet l ,5 ger. De eerste sociëteit Trouw aan meter in de breedte en 0,60 m in de hoogte en Verbintenisse s sindnwa s 1818 gevestige D n di

1446 Prins, het eerste huis naast de sluizen op de Achtereenvolgens was die sociëteit derhalve (Lage) Dam. Dit eenvoudige gebouw, voorheen gevestigd op vier punten die nauwelijks een een logement, was de loge Anna Paulowna van paar honderd mete elkaan va r r liggens Pa . de Zaanse Vrij metselaren. Eigenaar Pieter in 193 t bestaa8 he kwaeinn n n ee dn aa va r m e Frederiks had het inclusief meubilair aan de ver- het instituut heren-sociëteit. Jammer dat we eniging verkocht. De soos was dus een macon- weinig weten van wat zich in die gebouwen nieke instelling, echter opengesteld voor niet- afspeelde. Er werden binnen vrijwel geen foto's lede zelfn ne s voor dames. gemaakt.Voo meee d r r eenvoudige mensen In 1858 werd De Prins afgebroken en vervangen ware (o.a'herbergene m d e r D .Da ne e d p o ' bestaandg no doo t rhe , ontworpee2 panm dDa n Otter, de Drie Zwanen, het Wapen van door Immink weru n sociëtei e dk d Oo . t T.A.V. Amsterdam andern )e e simpeler dranklokalen. erin ondergebracht t wel t voo Le t toen. he : rhe - Van jongere datum mag voorts niet vergeten malige Zaandam enorme en kostbare gebouw worden het café Tivoli aan de Hogendijk, uitge- was mede bedoeld als een schouwburg-concert- baat doo familie d r et Vinkdi zaae j d bi n l I . zaal! Niets nieuws onder de zon. Financieel was koffiehui restaurann e s t trade jaree d n ni twin- dit te hoog gegrepen. Vrij snel werd het afgesto- tig en dertig van deze eeuw tal van bekende

omgevingDe de van Zaandamse sluizen 19]Oin op het tegeltableau

achterzijdeDe het van ten en in 1874 verkocht aan de heren Felger en humoriste cabaretiern ne 194n i t 1Di . sop Zaantheater aan de Hiller, die er café-restaurant Suisse van maak- gesloopte gebouwe d hoee ston d n p kva do Hogendijk. ten r zijE . n vele openbare bijeenkomsten, expo- Czaar Peterstraatn ee t kluf,n me waa ee s i tu rn Opachtergrondde (hoek sities en uitvoeringen in Suisse gehouden. benzine-station. Ernaast, een braakliggend CzaarPeterstraat/Nicolaas- Ondertussen was de sociëteit uitgeweken naar perceel, stond eens broodbakkerij Noomen. straat) stond café Tivoli Hogendijke d t bovengenoemdhe , e gebouw. Tivoli stond dus schuin achter het nieuwe sociëteitde en TAV, Klaarblijkelijk moes t verdwijnedi t n vooe rd Zaantheater, recht tegenover het huidige café ooit geschilderd door demping van de haven. Voor de vierde keer Centru r (damBa t naar mijn berekening weer Claude Monet betrok T.A.V. een ander gebouw; wederom werd funderine exacd derde p d o t n e gva sociëtei t gezorgd voor liggin t prachtigme g uitzicht over staat). de Zaan en op het scheepsgebeuren. Dat werd het bij velen nog beken -klein ee wareo nz n i gebie n r E ne d allerlei de gebouw aan de etablissementen voor verpozing en voor seri- Nicolaasstraat, ook met euzere bijeenkomsten, zoals het Nutsgebouw. numme t langda , l er tijd En thans is de omgeving nogmaals stormen- 'burgerlijke d e stand' derhand in bezit genomen door de 'horeca'. van de gemeente heeft gehuisvest. Aan het nien ka t andern t Me he s t zeggeda n nda begin van de 20e eeuw Zaantheate bekenp o r d terrein staat, daar waar werd het neergezet, met eeuwenlan t vertie gezelligheie ghe d n e r e dd de ondertussen onbegrij- boventoon voerde. Hier was tevens steeds het pelijke letter boveV ingange sTA n d . Dooe d r intensieve contaczeilschepene d t me t , latee d r bewaard gebleven stenen ingang met de inscrip- motorboten dagelijke di , s aanlegdee d f no metselee t V TA ne ti tege zijmuue t nd he n va r sluizen passeerden betern Ee . e keus voot he r theater (hetgeen inmiddels gebeurd moet zijn) theate historiscs i r h gezien niet denkbaar. wordt het verleden weer in herinnering geroepen

1447 Groot Zaans schildersboek redactiede van Het 75-jarig bestaan van de vermaarde namebeeldend0 40 meen n nva rda e kunstenaars Kunstdrukkerij Mercurius Wormerveerte is die min of meer als Zaans aangemerkt konden aanleiding tot het uitbrengen van een bijzonder worden. Het zal overigens altijd moeilijk blijven boekwerk. Dezer dagen zal dit verschijnen bepalee t n welke kunstenaa Zaansn ee r e onder intrigerendede titel 'Kunst zonder rug- genoem wordeg dma n vele geled ep o tverhui - inhoudwind',als beschrijvingmet de vijfvan zingen o.m. naar de kuststreek of Amsterdam. eeuwen Zaanse schilderkunst. Zijdelings wordt Zaanstreee D k heef gemengn ee t d daaronder tevens verstaan teken-,de ets-en agrarisch/industrieel verleden, zonder uitgespro- grafische Mercuriusgroep de kunst.is Het en ken stedelijk element, zodat er geen vanzelf- de ermee gelieerde Uitgeverij Noord-Holland te sprekende voedingsbode voos t kunstmwa rhe - Wormerveer toevertrouwdwel hiervaneen bedrijf. De redactie heeft zich groothartig opge- prachtboek te maken, gezien de prestaties op stel noemn de t zoveel mogelijk kunstenaarsk oo , het gebied van esthetische boekuitgaven, druk- van passante n vertrokkene n zonen. techniek en grafische vormgeving. betekenie D 'Kunsn sva t zonder rugwind' moet historie schilderkunse D d n eva e d n i t gelege nartistieke d zij n ni e beoordelint wa n gva Zaanstreek is op dit niveau nog niet eerder Zaanse d e kunst heeft voortgebracht. Daartos ei beschreven zelf n terrn ka va sa n incognitMe . a belangrijkn ee e bijdrage geleverd niee di , t alleen spreken. Het zal velen verrassen als zij kennis de plaatselijke aandacht verdient maar ook ontwikkelinnemee d n nva beeldende d n gva e erbuiten van degenen die oog hebben voor dit kuns vorign i t ware d eeuwe n e va explosi n ne e regionale aandeel in de nationale schilderkunst. talenn aa eine eeue di t d19 vooran w eere e d -n i l redactie D e bestaa t Henui t k Heijnen (kunsthis- eeue 20 we d zic helfe n st hva t voordeed. toricus), Pieter Helsloot Woun Ja , Klaan de s Los van het boek wordt in het nieuwe Zaans Woudt t gebonde he prije n D . va s s n al boe n kko Museum een tentoonstelling gehouden met het- jubileumuitgaaf laag gehouden worden: zelfde onderwerp. Men kan zowel de originele ca.f 45,- tijdens de duur van de tentoonstelling, schilderijen gaan bekijke doos nal r aankoon pva daarna ca. f 70,- in de handel. het naslagwerk, want dat is het in feite, een geïl- lustreerde encyclopedi bezin ei t krijgen. 'Kunst zonder rugwind' behandelt in vijf hoofd belangrijkstede - van Een Zaanse schildersis stukken achtereenvolgens de bescheiden ont- Jaap Kaal (1893-1960) geweest. Hij maakte in plooiing van het artistieke leven langs de Zaan zijn vroege periode deze schildering van De tot aan de 20e eeuw en gaat uitvoerig in op de Held Jozua (30 x 40 cm). oorzake t schralhe n enva kunstzinnige klimaat. artistieke D e opleving t kortbegohe a enn maa r produktieve verblij Claudn va f e Mone n 187i t 1 hier eerste D . e generatie wordt belicht: Jacob Taanman, Klaas van Vliet, Jan Kruijver, Freek Engel en Félicien Bobeldijk. Van iets als een Zaanse School kan men spreken na 190 voora n 0Eerste e d a n le Wereldoorlog. Duidelijk wordt uiteengeze jongeree d e n ho t nva toen op de hoogte waren van de grote stromin- Europese d n i n ege schilderkuns t impreshe a n t - sionism welkp o n ee manie j dezzi r e invloed hebben verwerkt van 1920 tot 1950 en nog later. Uit het grote aantal verdienstelijke kunstenaars worde aparta nvi e biografieë veln ne e afbeeldingen in kleur personen uitgelicht als Jan de Boer, Cees Bolding r DikCo , , Geuse Gerrid n ,Ja t Willem Jansen, Gerrit de Jong, Jaap Kaal, Jac.J.Koeman, Cornelis Koning, Frans Mars, Arie van Me ver en Gerrit Woudt. Als overgang naar onze tijd zijn toegevoeg dezn daa e reeks Jaap Stellaart en Aart Roos; de laatste is de enige van de genoemden die nog in leven is. Dit neem t anderda t g niee we tname n passeren. Bovendien is een register toegevoegd met de

1448 andern Ee e kij monumentenzorp ko g

Inleiding gekomen en die zijn verwerkt in de Cultuurnota. bijdrageEen over monumentenzorgde van Daaruit kwamet he een g t ideeëe nno sd me m no heerhandde Michielvan Enderman, beleids- ontwikkelen van het toerisme te denken aan het technischen medewerker afdelingde van bezienswaardig maken van het industrieel erf- Monumenten en Archeologie van de gemeente goed wene .d beschrijvinge Tevenm r se o s swa n Zaanstad. bij historische gebouwe brengene t n naa . Nadat hij op de jaarvergadering van april vorig inleiding jaareen al heeft gehouden over Monumentenzorg staat voo t behoue d rhe n dva beleid Zaanstadhet van aanzienten cul-van cultuurhistorische waarde t versterkehe n ne n tuurbehoud, dezeis bijdrage weer tekeneen va identiteie nd stade d n . Daarbiva t j komen veranderendede van overheid de visievan op onder ander omgane ed t monumentengme , his- de onderwerpen waar wij ons al jaren druk om torisch belangwekkende omgevingen en archeo- maken. Zijn artikel voor Anno is tevens een logische vindplaatse ordee d n . naa Vanui t histo- blijk van de verbeterende verstandhouding tus- risch perspectie t geheef he pas t niee t m he lto t sen onze vereniging en de plaatselijke over- historisce d t bevriezenme r he t waardevollDa . e heid. bebouwing zorgvuldig dien wordee t t n omge- sprongen, staat hierbij buiten kijf. Maar het laatste D e paa rmonumentenzor e jaad s ri g sterk moet mogelijk zijpande m passee t no n n naa naa veranderd t heefDi . t onder andere vee makee t l n moderne gebruiken woonwensen. De beste t veranderenhe t me d rijksbeleid ron monue dd - bescherming voo monumenn ree functien ee s i t , mentenzorg. Zo is de gemeente het loket voor want alleen als een pand gebruikt wordt, zal het monumentenzore d g geworden t t houdda Di . n i t ook worden onderhouden. Bij aanpassingen en voor alle rijksmonumenten de gemeente het eer- wijziginge l echtenza r gelet wordet he p no aanspreekpune st . Daarnaasis t gewerks i t n aa t behoud van het historisch karakter en een zorg- t decentraliserehe t afgevee he d n n nva nva vuldige inpassing. Hierbi r jnie e gaam t o t he t monumentenvergunningen. Gemeenten met een dat bij een restauratie alles terug gebracht dient monumentenverordening en een commissie die te worden in de oorspronkelijke staat. Dit zou plannen voor monumenten toetst, kunnen ver- ook in tegenspraak zijn met het leefbaar/bruik- gunningverlenend worden. Zo is ook Zaanstad baar monumentn houdeee n nva . een vergunningverlenende gemeente geworden in januari 1997. Op stedebouwkundig gebied zorgt een overwo- inpassinn ge g binne planvormine nd g voor Naast veranderinge binnek t Rijoo he s ki j n nbi samenhang tussen de historische panden en hun Zaanstad het nodige aan het veranderen. De cul- omgeving, en voorkomt het ontstaan van eiland- tuurhistorische waarden binnen Zaanstad wor- gebien vormingee n aanwezige i dd m O . e cul- den steeds vaker gezien als een kwaliteit en in tuurhistorische waarden mee te kunnen nemen die zin aangehaald. Eén van de hoofdmotieven planvorminge ind , dienen deze waarden ni strategische ind e visie 'Zaankanter 2015n si ' kaar wordee t t ngoedn gebrachtee n e ka o Z . van november 1997 is dat Zaanstad zich moet integrale beleidsafweging plaatsvinden. ontwikkelen van een verborgen stad naar een Momentee samenwerkinn i k oo l n wordda r e tg zichtbar open ee n stad, waa kwaliteie rd e d n va t historische d t me e verenigingen binnen stad wordt versterkt en de stad meer in het oog Zaanstad gewerkt aan zo'n Cultuur Historische springend wordt gemaak strikn i t t ruimtelijke Waardenkaart. verborgee betekenisd n va n n Ee .kwaliteite s ni In situaties waarbij monumente f archeologino - de historische achtergrond van de gemeente, sche vindplaatsen bedreigd worde t vernietinme - met haar pre- en industrieel erfgoed. De totale ging, is onderzoek en documentatie wenselijk. historische bebouwing draagt voo groon ree t goen Ee d voorbeel geslaagn dva d onderzoek deel bij aan het beeld van de stad. Uit het onder- zij opgravingee nd Assendelfn ni t bouwhe n e t- zoek voor de visie 'Zaankanters in 2015' is historisch en archeologisch onderzoek aan de gebleken dat de bewoners van Zaanstad trots Hogendijk. Het bodemarchief kan gezien wor- zijn op de historie van de stad. De diverse groohiston éé s t- al monument n de . Door tijdie t n gi rische verenigingen onderschrijve eensg no t . ndi spelen op archeologische vindplaatsen kunnen deze in de planvorming worden meegenomen. Bij de werkconferenties Cultureel en Industriee vernietiginn l ka o Z g eventueel worden voorko- Erfgoe diense d n tdva Welzij n werden veel acti- f andero n voldoendn ska me e tijruimtn de e viteite t gebiehe monumentenzorn p no dva g gegeven worden voor onderzoek t gaaHe .t daar- aangehaald afdeline D . g Wone Monumenten& n zowebim o j l archeologisc bouwhistoriscs hal h heef t haame tr werkzaamhede aansluik oo n nda - onderzoek. ting gezocht bij de resultaten die naar voren zijn Michiel Enderman

1449 De Zaanse Klop door Joke Runeman

ZaanseDe Klop gearriveerd.is 25-jarigHet Margriet Eshuijs jubileum is voor Zaanstad aanleiding geweest Tijdens de opening van het jubileumjaar vond een eigen betaalmunt ter waarde van vijf gulde première van het Zaanstadlied plaats. den te introduceren. Eigenlijk zijn het zeven Margriet Eshuijs vertolkte het lied, bijgestaan verschillende geldstukken. Elke voormalige doo gelegenheidskoon ree r bestaand meet eui r Zaangemeente heeft namelijk een eigen uitga- dan 150 personen. Met behulp van de coupletre- ve waarop het vroegere gemeente-wapen en l 'Zaanstadge , Randstade Zaanstadd n va p ,to , een bijzonder kenmerkend, maar vooral fraai, waar zeven harten kloppen als een' is de klop horizonelement is afgebeeld. De munt- of keer- uiteindelijk een echte 'Zaanse' klop geworden. zijde gemeenschappelijkis hiervooren lietde ontwerper zich inspireren dooris liedhet dat geschreven gelegenheidter jubileum.het van Officiële proclamatie Op 20 maart jl. is de munt op feestelijke wijze Zaanse D e Klop werd ontworpen dooe rd geïntroduceer elkn di e voormalige beeldhouwe muntontwerpen re r Eric Claus. Zaangemeente t gebeurd Di . 'officiëlen ee a en ' Ooit won hij een door de Vereniging voor proclamatie door de burgervader in één van de Penningkunst uitgeschreven wedstrijd. huis-aan-huisbladen. Het bijzondere van de Sindsdien heeft hij talloze munten en munt is dat deze niet alleen een collectersitem penningen gemaakt, waaronder de allereerste is. Elke Zaanse Klop is tot eind september 1999 vijftig guldenmunt van 1982 en het zilveren in de gehele gemeente een geldig betaalmiddel. tientj 1996n ei . De munt is verkrijgbaar en inwisselbaar bij alle banken in de gemeente, met uitzondering van de Gegevens: Postbank, en verder bij veel winkeliers, horeca- Nominaal l Zaans x 7 : e Klop bedrijven en een aantal openbare instellingen. — Waarde5, . f x 7 : Voor de echte liefhebber is er trouwens goed Metaal: koper-nikkel nieuws. Naas oplage d t koper-nikken ei r e s i l Legering: 75/25 zilversen ee k cadeauverpakkinn oo i t g verkrijg- Gewicht graO l m . ca : baar. Diameter. mm 0 3 : Oplage: 10.000 sets Kloe D p De kenners weten het natuurlijk, maar voor velen is nieuw dat de benaming 'klop' is ont- muntgeschiedenise leend n daa vroegen I . r tijden werden munten door de overheid voorzien vainstempelinn nee f 'klop'go . Door deze han- mune delind n t gko binne bepaaldn nee e staf do provincie weer in circulatie worden gebracht. t daardoohe s wa rk mogelijOo mune kd n va t waard veranderene et zevee d p nO . voorzijden va nieuwe nd e mun zo's i t n klop aangebracht. Deze heefvierkantjn voree e d tn mva e waarop het voormalige gemeentewape zevee d n nnva kernen van Zaanstad is aangebracht. De eigen identitei Assendelftn va t , Zaane Kood n ,gaa Krommenie, Westzaan, Wormerveer, Zaandam Zaandijn e hiermes ki t ontwerhe n ei p benadrukt. Bindend element Naast de gemeenschappelijke muntzijde en de voor iedere woonkern kenmerkende beeldenaar- zijde heeft de ontwerper ook een bindend ele- menmune d n i tt aangebracht. Daar waat he r voormalige wapen leeuwen bevatte, is een hart opgenomen. Daarnaas dezn t toonva e k zijdeel t n een deel van het wapen van de jarige gemeente. kleinn ee s e Al puzzel vorme j samenzi t nhe wapen van Zaanstad.

1450 Aanwinste gemeentearchiet he n nva f Zaanstad door Dirk Rönitz, gemeentearchief Zaanstad

Het gemeentearchief verkrijgt vaak mooie aanwinsten waar niemand weet van heeft. Het leek ons daarom een goed idee de meest vermeldenswaardige aanwinsten onder aandachtde ANNOde van -lezers brengen.te dezeIn nieuwe rubriek gemeentearchiefhet zal voortaan geregeld of een meer saillante, recente aanwinsten nader toelichten. Dit kee bijzondern ree e aanwinst vooe rd eerste instantie uit naar de prent. Bij bezichtiging Topografisch-Historische Atlas t betrefHe .n ee t in het veilinghuis viel de prent echter tegen. Het prentbriefkaarten-albu Krommenien mva . toeval daa wildk kennii n t ree eda s tegenkwam Toenovemben i k ni r 199 catalogue d 8 'Van sva n tocm o h f eenga kijkee p st ti e nd j naat mi he re di Gendt's Book Auctions' doornam, tro daarik i f n prentbriefkaarten-album . t bewustToehe k ni e interessantn ee e pren 'hen tva t Padlaane t ' album zag, kreeg ik al meteen het gevoel dat het Krommeni prentbriefkaartenn ee n e n eaa - iets bijzonders was. Bij het doorbladeren werd dit album, eveneens Krommenie betreffende. voorgevoel bevestigd. Gelukkig lukte het me, een Nu heef t archieaardign he t ee l a f e prentbrief- paar dagen later t albudi , m tijden veiline sd g voor kaartenverzameling, dus ging mijn aandacht in t archieschaffene t he n aa f .

Een afbeelding uit het prentbriefkaarten-album van Krommenie, gemaakt J860in doorde kunstschilder Klaas lanenVlietde van in bij Assumburg Heemskerkin

Achterzijde van de hierboven afgebeelde prent

1451 afbeeldingEen het uit prentbriefkaarten-album van Krommenie Eenmaa t albumrazenk i he bezi n s i ln dwa ,va t - een aantal afbeeldingen is afkomstig van een nieuwsgierig hoeveel nieuwe plaatjes dit voor familieli hemn dva kunstenaae :d fotograan re f onze collectie zou opleveren. Dat was boven ver- Klaa Vlien t Krommeniesva ui t ; wachting. Van de 454 prentbriefkaarten hadden - er zitten veel prentbriefkaarten in van r slechtonzn e i e 0 ew 13 eiges n collectie. P.de Jong verzamelaan ee : r die ieden i , r geval Het merendeel was dus nieuw. een deel van de collectie van Klaas van Vliet wildk Oo graak ei g iets meer weten ove oore rd - heeft overgenomen; spronafbeeldingee d n gva ginn ne zoekp go . Via, - de jongste kaart is gedateerd ca. 1940, het via kwam ik bij de heer Dik van Vliet in album is dus waarschijnlijk van voor die tijd. Krommenie terecht. Voo aantan ree l lezers wel- - de kaarten zitten op een wat ontoegankelijke De achterkant van de licht een bekend persoon. Hij is particulier wijze door elkaar; hierboven afgebeelde verzamelaar van foto's en prentbriefkaarten. - het album heeft een manier van opbergen prentbriefkaart uit 1914. Samen hebbet albuhe e mnw doorgenomen ne waardoor je de kaarten er niet zo snel uit haalt PloegerJan tekstvan De is daarbij vieaantan ee l l zake: nop of in een andere ordening gaat opbergen.

^ % tJ 4 O I ut% •, . ïV 4 M |\^ 5 K

/f/y

1452 De Woosnap hoosvatEen werd vroeger door Zaankanters woosnapeen genoemd. Door gebruikenwoosnapte de toe afen zo werd lekkeeen boot voor zinken behoed. Gaat de Zaanstreek naar de haaien, of heeft hozen nog zin?

t enig Me t laatste he verbazin n i e k numi b ghe - uitbreiden, vreesde de daar wonende huisarts mer van ANNO (december 1998, nummer 148) geluidsoverlast en maakte, overigens tever- filippice d Klaan va a s Woudt gelezen ovet rhe geefs, bezwaar tegen de bouw. Na de ingebruik- bezwaar van de Zaanse historische verenigingen name van de fabriek bleek het doktersgezin al tegen het het voorstel om op het weiland tussedoor t oorverdovenduu rhe ns ze m o e lawaan va i bakkerij De Duivekater en pakhuis De Lelie een de smeden gewekt te worden. Slechts na een stenen Verkademuseum annex fabrie boue kt - rechtzaak bij de Hoge Raad kon de dokter het r begrie b wenpt oordeehe di vook I t . p rda o l aanbrengen van dubbele ramen bij de fabriek het eerste gezicht velen bevreemdt. Want waar- afdwingen. zoudem o oorspronkelijke nd e aquarellee d t nui bekende Verkade-albums niet op de Zaanse Schans tentoongesteld mogen worden denk ?I k Toeperiode d n ni e 1880 - 1900 tientallen nieu- dat alle Zaankanters dat graag gerealiseerd zou- we bedrijfjes door startende jonge fabrikanten den zien t enigMe . e goed l moe t tocewi da t h werden gesticht, begonnen deze meestan ee p o l mogelijk zijn. Zaanerf achte woningn ree . Roe stann e t k joe- gen de buren weldra op de vlucht. Aldus ont- stonde meeste nd e fabrieke fabriekjen ne s langs De bezwaren zijn drieërlei en richten zich tegen: oeverZaae e d d wern n ne kiee sva d d m gelegd - het bouwen in steen dezn vooi t e rhe eeu w steeds slechter wordende - het bouwen in het bewuste weiland woonklimaat in de Zaanstreek, door de vermen- - het bouwen van een fabriek binnen het terrein gin woningen gva fabriekenn ne . va Zaanse nd e Schans

In dezelfde periode werden elders afzonderlijke Zaanse D e Schan t bouwes he toc l n hwi n va terreinen voor fabrieksbouw bestemd. Na het houten woningen te midden van molens, pak- graven van het Noordzeekanaal in 1876 werden huize boerenbedrijvigheidn ne , zoal t zicshe h in Amsterdam speciale haventerreinen met pak- ontwikkeld heeft in de periode 1600 - 1850, huizen ingericht, terwij Umuiden i l n naast he t voor het nageslacht vastleggen. Daardoor is het Staatsvisserhavenbedrij zorgvuldin ee f g verka- bij deskundigen al wereldwijd bekend. Een veld industrieterrein werd aangelegd voor de overeenkomstige aanleg is alleen te vinden op bouw van koelhuizen en visverwerkende indus- t eilanhe d t OnegameerKizhhe n i i noorden te , n trieën Zaandan I . m wer 191n di Nieuwe 1d e van Sint Petersburg, waar elders bedreigde hou- Zeehaven aangelegd, maar Zaanse industrieën ten panden en kerken zijn herbouwd. Het eiland vestigden zich daar niet, noch werden ongunstig staat inmiddels op de werelderf goedlij st! De gelegen fabrieken langs de Zaan naar de oever historische verenigingen t uitwilledi -n naa van de nieuwe haven verplaatst. Het duurde tot gangspunt vasthouden gees Du .n stenen pann de 1923 voorda . BruynzeeC t . daaSr l r zijn hout- niet bouwen ten koste van het agrarisch gebied verwerkende industrie vestigde periode d n I . e ten oosten van de huidige bebouwing. In het tusse beide nd e wereldoorlogen ontbrae d t khe verleden heeft het bestuur van de Zaanse Zaanse plaatselijke overhede t inzichthe n naa , Schans de herbouw van de "villa Rome" op de dat speciale industrieterreinen ingericht moes- Schan dezp so e gronden terecht belet. ten worden en zo bleef de funeste vermenging van wonen en werken voortwoekeren. Tot welke ongerijmde toestanden dit kon leiden, Het bezwaar tegen de bouw van een fabriek op blijkt uit de ligging van de verffabriek van A. Zaanse d e Schans vraag uitgebreidern ee t e uit- Sabel en de naastgelegen levensmiddelenhandel leg. Toe Zaanse nd e nijverheid zich voorname- va Zaandame nt t SimoWi e nd . Beide bedrijven windmolenn i g lijkno s afspeelden ee s wa , waren te water goed bereikbaar, maar zij waren molen in de nabijheid van woningen weinig daarentegen slechts via twee nauwe stegen, de hinderlijk, hoewel "stinkerijen" zoals traankoke- Schippersstee Haagsesteege d n ge e d t me , rijen, stijfselmakerije lakstokerijenn e n , alleen Westzijde verbonden. woningee d n veva r n mochten worden opge- richt. jareToee d n ni zeventi vorige d n egva eeuw fabrikante Wormerveet nui peln rhu n - e oliemolens 'verstoomden', konde zondee nz r De Tweede Wereldoorlog bracht hierin verande- bezwaar lang Noorddije sd langn ke e sd ring. Bij de herbouw van de verwoeste steden Veerdijk in Wormer hun hoge stenen fabrieken Rotterdam, Middelburg, Arnhe Velsen me n eiste en pakhuizen bouwen, want daar woonden geen rijksoverheie d scheidine d wonen gva n ne mensen. Soms liet echtephe r anders. Toee nd hinderlijke Zaanstreee industried n i k Oo .k wer- blikfabriek aan de Padlaan in Krommenie wild industrieterreineu en n de n aangelegd.

1453 Terug naa Zaanse d r e Schans tijdenn Ee . e d s maakte t zowenda cacaofabriee d l t Nicn Wi k.va oorlog aan de firma Nicolaas Wit verleende ver- in de Gortershoek, de stenen fabriek "de Haan" gunning voocacaofabrien boue ee rd n wva p ko op het molenwerf van de Grootvorst en tenslotte t achtererhe Lagedijn va fZaandijke t 2 k7 s wa , e d n aa , Co cacaofabrie& e d y Ol . T n kva oorzaak, dat een aantal verontruste plaatsgeno- Lagedijk naast de Julianabrug, werden gesloopt ten, zoals Job Duyvis, Johan Groesbeek, Wim dan wel verplaatst. Hierdoor is door veler inzet de Boer en Evert Smit de stichting Zaans het waterfron Zaanse d n va et t Schanda t sme Schoon oprichtten. Uit overleg met de plaatse- va Gortershoee nd t fraaistkhe e dorpsgezicht lijke overheden bleek t sloo fraaida ,n pva e hou- van onze streek. Men moet er niet aan denken ten panden door de noodzakelijke uitbreiding dat deze drie stenen fabrieken het unieke water- van fabrieken vooralsnog niet te vermijden viel. front van Zaanse Schans en Gortershoek nog De enige oplossing was overplaatsing van de zouden verstorenn boue ee d n t wva Me . panden naa braan ee r k terrein, hetgee 196n ni 1 Verkademuseum annex fabrie mete0 k(1 r hoog leiddaanleZaanse e d d t n eto g va e Schanst He . schoorsteen ee t meter7 1 me n )nva zoudee nw moet in hoge mate gewaardeerd worden, dat de weer in de vooroorlogse fout, de vermenging Zaanse overheden, vooral door de inspanningen van wone industrien ne , vervallen. van wethouder Dirk Metselaar, het mogelijk J. Schipper

Boekennieuws door Pieter Helsloot

Poldernederland Zaann se s in opmars. Hoe dit mogelijk is, moet de belang- . StroopJ . Dr , woonachti Zaandan gi vern me - stellende maar nalezen. Hier alleen enkele voor- bonden aan de Universiteit van Amsterdam als beelden van de nieuwe uitspraak: mei of mij hoofddocent Nederlandse Taalkunde, heeft verandert in maai, vrijheid in fraaihaaid, vrouw onlangs landelij aandache kd t getrokket nme in vraauw, uithoe authoekn ki , fou faautn i t , huis zijt n he 'ontdekkingj hi t wa n va ' in haus, open in oupen. Al langer is bekend dat Poldernederlands heeft genoemd. Onder deze gewoonte d e bestaa t gelijkschakelinto t s n gva taalvariant verstaa ontwikkelinn ee j hi t g naar en z, van f en v, en van ch en g (naar het stemlo- nieuwn ee e uitspraa enkeln kva e tweeklanken ze toe). De positie van de r is helemaal drama- liefhebbere d j e Bi d . n ei va sn e j i , ui , zoalaa e sd tisch, deze medeklinker wordt op wel tien ver- Zaanse volkstaa t harl he klop t n snellerda t , want schillende manieren uitgesproken. Denk niet dat dezn i k e streektaaoo bijzondere d s i l e uitspraak het om plat spreken gaat, want deels gaan die va lange nd e klinkers algemeen bekendt he n I . wijzigingen volgens ontwikkeldStroon va t pui e Poldernederlands wordt volgens Stroop afgewe- mensen, vooral van hoog opgeleide vrouwen. ken van het ABN (Algemeen Beschaafd De natuurlijke neiging tot verlaging van lange Nederlands). Stroop ziet sociale omstandighe- klinker tweeklanken se n dringt verdee (d p ro den als oorzaak. Vroeger kon men zich door 'kauwgomkaak'). Het Engels is ons al eeuwen taalgebruik onderscheide rann ni standn ge e D . voorgegaan; die taal kent allang house (=haaus), bovenlaag spra r definitikpe e 'beschaafd'n ee n I . wife eeu(=waaife (=aaa)16 e w ar e d n e )n I . egalitaire samenleving aldus Stroopr e doe t he t hadden de sprekers van West-Germaanse talen niet toe hoe iemand praat zolang je hem of haar ongeveeg no r dezelfde uitspraak , luidnu e ; d t maar verstaat. Nivellering betekent dat de taal theorie, volgt het Nederlands het voorbeeld van nien ee tva e minderwaardind g wordt geachn aa t het Engels en Duits in dit opzicht. andern ee n di. eva Doo informele rd e omgang En wie het ABN als het juiste beschouwd zal kenneu n j wi n e verdweedi noodzaae nd m ko nog ergere dingen moeten ondergaan: hun als ABN te spreken en zal z.i. het ABN daarmee onderwerp (hun doen het)t i.p.vda b . zijhe e ;z zelf verdwijnen! gekregen (i.p.v. heeft); je kan i.p.v. je kunt, enz. Er is nog een vergeefse poging geweest het Wie het niet gelooft moet eens goed luisteren AB reddeNe t n door dez vervangee et n dooe rd naar sprekers en zangers op radio en televisie. term 'Standaardnederlands'. Volgene sd In de Hollandse plattelandsdialecten treft men Zaandams jaa0 einn e 35 ree geleerd d a n r e s ei de aai om dezelfde reden aan (de verlagingsten- gekomen aan een taalbeleid die van hogerhand dendens). In het West-Fries is het stadium van uit was op uniformering van de taal met het het Engels in de uitspraak allang normaal (mois- Hollands als standaard. De overheid doet er i.p.ve si . meisje) . G.JDr . . Boekenoogee 'D n i s ni niets meer aan, en het onderwijs evenmin. Zaanse Volkstaal' uitvoerig ingegaa uite d - p no Iedereen gelijk, dus ieders taal gelijk? Zo een- spraak t Zaanhe n I .s i klinke n e f klon j o ti e kd week variëtein voudioo ee t r s nieti he r s gi tE . . Kortoi s eal klinkeri u e d al, ssai worden soms

1454 lang aangehouden (me zangerign tee e dreun). Voor de tweede keer verschijnt een Westzaan in Stroop laat zich overigens niet uit over ons dia- vervlogen jaren. jaree foto'0 d t 15 n ui s tussen lect. geve0 '6 t dagelijk n nhe e 0 '4 s menlevee d n ne - t boekjHe e Poldernederlands. Waardoort he sen weer van het dorp. Het bestellen gaat telefo- ABN verdwijnt, door Jan Stroop, laat zich prettig nisch in zijn werk, na 18.00 uur. Als u er dertig lezen t verscheeHe . n vorig jaa j Uitgeverirbi j gulden voor over heeft, bel eve u t3448 n62 4 Bert Bakke kosn re f t24,90 . (Bruyn) of 687 4002 (Wilderom). Zuiderzeemusea Verenigingen in Jisp Van zustervereniging Vriendet he n nva Er moeten op dit moment in het Zaanse dorp Zuiderzeemuseum werden twee fraaie boekjes Jisp, deel van de gemeente Wormerland, 25 ver- ontvange geschiedenie d e ndi twee d n e sva enigingen nee bestaanp nogao s i t t wa lDa . musea in Enkhuizen behandelen. Na langdurige gering getal inwoners. Er hebben in het verleden verbouwin t binnenmuseuhe s gi m weer open meer verenigingen bestaan die de tijd niet heb- voo t publiekrhe mooie d n jaat I . ehe r helfn va t ben overleefd of waarvan het doel was achter- t buitenmuseuhe k oo n kanme m bezoeken (met t laatsthaaldhe t e Wa .betref t heeft J.Klopper enkele Zaanse huizen waaronder dachk i t Jbz. gemeend ze aan de vergetelheid te moeten Lagedij t Zaandijk)ui cultuur6 n 15 kEe n I . valt ontrukken door ze in kaart te brengen. Hij maakte droog wordt de voorgeschiedenis van het ont- een overzicht van Opgeheven verenigingen te t Zuiderzeemuseuhe staa n nva m tussen 191n 6e Jisp en daarin kwam hij eveneens tot een getal 1950 behandeld t steedHe . s meer uitgebreide van 25 verdwenen organisaties. Allerlei clubs, binnenmuseum bestaa vijftiu n t g jaar t buihe , - instellingen en verenigingen passeren op 166 tengebied kreeg zijn beslag in 1983. Het bladzijde revuee nd , rijkelijk voorzien nva instandhoude twep no e lokatie dezn sva e rijksin- afbeeldinge documentatien ne . Voo toen ee r - stellin kostbaas f veegwa ga l n problemere e ndi komstige historicus van het sociaal-culturele nu hopelijk overwonne bouwhise nd zijne Ho . - leven van het aangename dorp een schat aan t mooihe n torie va binnenmuseu s ei n me n mka materiaal. lezen in Een Museum voor mensen over mensen, Ik heb Klopper als aartsverzamelaar van lokale uitgegeven in 1998 door SDU (in de handel). gegevens al eens de lof toegezwaaid en wel bij Beide boekwerken behandelen derhalve niee d t zijn machtig overzich meestae d n va t l vergeten voorwerpen en panden die te bezichtigen zijn namen van akkers en sloten in Wormer, Jisp en maar de museale geschiedenis. Nadere inlichtingen Neck (zie ANNO 1961, december 199 r 140)6n . bij Vrienden van het Zuiderzeemuseum, postbus Di memorian i t m voo verenigingee rd n kent 146, 160 EnkhuizenC 0A , tel.0228 -351260. overigens een oplaag van 10 stuks zodat het duidelijk is dat u voor raadpleging het werk moet Zaanse geslachten bekijke bibliotheee d n nt i gemeentear he n kva - In deze rubriek worden boekuitgaven met chie Zaanstadn va f . betrekking tot Zaanse geslachten steeds geme- Een niet-opgeheven vereniging in Jisp is de moreerd. Te melden valt Familie Joosten, vijf amateurtoneelvereniging Herleving die vorig eeuwen in en buiten de Zaanstreek. De tweede jaar een eeuw bestond en nog zeer actief is. De ondertitel luidt t voor He :nageslach n e - n va t vereniging beschikt nog over een vaandel (uit Krijn Willemsz Joosten, alias Willem Joosten. 1902) t honderdjariHe . g bestaan zorgde voor t fraaHe i gebonden boe rui n pagina'0 kva m20 s jubileumboekn ee , rijk geïllustreer t bijndme a is het resultaat van 30 jaar speurwerk. De wor- 200 bladzijden op klein formaat. De titel: tels van deze familie liggen in het weidegebied Honderd jaar beleving.een Toneelvereniging ten weste Zaandan nva gaan me n e terud t gto Herleving 1898-1998. Met het overzicht van 16e eeuw. In Assendelft leefde toen de schepen alle gespeelde toneelstukken en leden, en vele Jan Joosten. Illustraties en foto's zijn aan de andere gegeven t indireche s si t tevenn see tekst toegevoegd. De samensteller is dorpsgeschiedenis van de 20e eeuw. In het voor- . JoostenW n Ja , V.d. Woudestraa , 18141 t T 5V woord kan men lezen: amateurtoneel heeft meer Alkmaar. Tel. 072- 5150675. socialn ee e functi 'hann da e g naar stadse cul- naae D m Beudeke nies i r t onbekene d n di tuur'. Zaanstreek. Ze stammen af van de Duitse Bödekers 'Zaanse D . e Stam weergeves i ' e d n ni Aangekleed gaat tui Genealogie Beudeker dees al I indertij I lt da , s di De streekkleding en cultuur in Noord-Holland verschenen 194n I . 7 leefdeBeudeker4 13 r ne s tussen 1750 en 1900 is het onderwerp in waarvan 16 in de Zaanstreek. Nu bezorgde de Aangekleed gaat uit, welke titel verwijst naar heer J.H. Beudeke Krommenie rt e deeI II l een oude zegswijze ove speciale rd e kledine gdi (Beudeker-Bohmte Stam). Deze publikatie van feestelijaantron n me me s kal k uitging. Deze 110 pag. bevat naamlijsten en data. studie geef ontwikkeline d t kledie d n jva n gaa en sieraden van de sociale bovenlaag en van de Westzaa vervlogen i n jaren lagere klassen uit de vroegere standenmaat- De namen Wilderom en Bruyn zijn bekend als schappij, een bijzonder sociaal-cultureel beeld publicisten van nostalgische fotoboeken met de van die interessante tijd in onze provincie. Het titel 'Vervlogen Jaren' j maakteZi . afgeloe d n ni - soorn isee t handboek voor kostuumgeschiede- pen jaren boeke Assendelfn nva t (3), Koog- nis, met beeldmateriaal gebaseerd op nieuw Zaandijk, Krommenie, Westzaa Wormerveern ne . bronnen-onderzoek. Het laatste is niet eenvoudig

1455 wan kledine d t g zel meestas i f l niet bewaard die in 1995 125 jaar bestond. Het fraai gebon- gebleven werdeo Z . n boedellijstee d t nui den boekje van 150 pagina's, natuurlijk voorzien Zaanstreek nagezien op textiellijsten. De aan- van veel foto's, werd samengesteld door Wietze duidingen uit die tijd moesten dan nog 'vertaald' var Veernde . worden t ZaansHe . e 'varkensoortje' bleet khe * Het nieuwe Zaans Museum gelegen aan de Franse manch éventain ee zijne t manchen l ee , t Zaanse Schans had als eerste tijdelijke tentoon- aavrouwenjakn nee schrijfstere D . , stelling het onderwerp de grond waarop de M.Havermans-Dikstaal, noemt enkele speciali- Zaankanters leven presentatis Al . museun eva m Zaanse teited n nva e kledij: invloee d n dva kwa boekwern mee k uit, getitel dubbelee dD doopsgezinde levensopvattin uitingee gdi n nva bodem. Verkenningen onderen maaiveldop het rijkdom binnen de perken hield; de verschillen Zaanstreek.e d n va schrijvee D Frits i r s David ron jaat dhe r 1800 tusse maniee nd kleden va r n Zeiler, met bijdragen van zeven anderen over tussen de behoudende middenklasse en de verschillende aspecten van de bodem. Het boek koopmanslaag aparte d ; e hoofdtoo gewee d n e i- instructievn isee e geschiedeni Zaanse d n sva e ven stroken kan mutsep o t allee e cole ndi d -n ni moeilijke bodem, o.a. met getekende dwarspro- t Zaanlectihe n s eva Historisc h Museum zijn fiele 3.00n nva 0 voor Christu t hedensto . teruggevonden. Het fraaie boek is voor f 60,- in Toegevoeg serin ee eg geëxposeerdno s di e foto- de handel. portrette levendn nva e Zaankanterst he t me t wa , eigenlijke onderwerp van het boek niets van Diversen doen heeft. Uitgeve Inmers i r c b.v Wormee .t r * 125 jaar Winter in Assendelft is een jubi- t Zaansamehe t s nme Museum prije D .s i s leum-uitgav IJsverenigine d n eva g Assendelft slechts f 25,-. Aanbeveling overbodig!

Wandelende meisjes Alkmaaruit in begin 19e-eeuwse kledingmet kaphogeen taille. Voor Zaanstreekde stadste ? (Uit 'Aangekleed gaat uit')

1456 Kroniek door Annemieke Emond

Drie maanden de Zaanstreek, samenge- kere d bouwene kt twen ee en metee , r Westzaan naar Zaandam een fietspad steld uit Dagblad Zaanstreek en de diepe ruimte in de grond. Tegen een aan te leggen. In het verleden protes- Zaanse weekbladen. eerder bouwplan maakten veel mensen teerde verenigine leded e nd n nva t gme bezwaar omdat de uitbreiding het zicht succes tege dergelijn nee k fietspade D . novembe5 r op de kerk zou ontnemen. provincie verbood toen de aanleg. werr E begin dee n gemaake d t me t bou Saendelftn wva , overigens vóót rhe 24 november 25 november officiee leerste d slaa n enva paa4 (2 l Gemeente Zaansta l viedwi r panden Ongeveer achthonderd belangstellen- november). kopen aan de Oostzijde te Zaandam den, onde veee rwi l toekomstige bewo- waaronde gebout rhe Bonde wD e D . ners, zagen toe hoe de wethouders 6 november panden moeten 1,1 miljoen gulden kos- M. Horselenberg, P. Kroesen-Van Waterschap De Waterlanden gaat de gemeente tenD . gebouwee d l ewi n Gelderen en D. Sanders, en R. Harders Poelsluis opknappen Poelsluie D . s kopen om verder te kunnen gaan met de (GEM) . SanderH n e , s (Oban eerste d ) e vormt de verbinding tussen de Zaan en ontwikkelin Oostzijdee d n gva r worE . - paal voo nieuwe rd e woonwijk Poel/hee d t Zwet. de jarel na n wooncomplexen gebouwd Saendelft met vereende krachten de vrijkomendp o e fabrieksterreinen naa gron sloegenn di . de Zaan. De aankoop moet nog worden goedgekeurd door de commissie econo- decembe9 r mische zaken en de gemeenteraad. De renovatie van het Koogerpark te Zaae Kood n gaa gaa t voorspoedig. Een groot aantal bomen werd gekapt en de grond is omgeploegd. In de toekomst is het streven meer fleur en kleur in de begroeiin brengene t n gaa ijsbaae D . n werd opgeknap t gaahe ts vriezeal n e t n De Poelsluis tussen Zaan Zweten ka r vanane decembe5 1 f wordep ro n Wormerin geschaatst. Men hoopt in mei 1999 klaar te zijn 14 november Archeologen van de Universiteit van Amsterdam ontdekten een scheepshel- ling van voormalige werven aan de Hogendij Zaandame kt archeoloe D . - ontdekkine d e gendi , j toevagbi l deden, spreken van een unieke gebeurtenis omda helline d t goeo gz d zichtbaa. is r Men schat dat de helling uit de periode rond 1580 stamt volgende D . e weken zouden talrijke bodemvondstee d n ni De trieste overblijfselen van het rooms- Het Koogerpark in Koog aan de Zaan omgevin helline d n gva g worden katholieke verenigingsgebouw De Bond tijdens de opknapbeurt gedaan. Oostzijdede aan Zaandamte 24 november 9 december Wethouder D. Sanders bracht slecht voormalige D e LBO-school Sancta nieuw drue d kp so bezocht e openbare Maria l aan de H. Gerhardstraat te vergadering van Rooswijks Belang te Zaandam werd gesloopt vrijkoe d p O .- Zaandijk boue D honderdvijfti.n wva g mende grond kom geboun ee t t wme bejaardenwoningee d plee n d kva p no appartementen, seniorenwoningen en voormalige middelbare school zal ten kantoren. koste gaan van de geplande ijsbaan van schaatsvereniging Willem Barentsz- 12 december Thialf wethoudee D . r zegde namene sd Bestuursvoorzitte . VrouwC r n eva De vindplaats van de scheepshellingen gemeente Zaanstad toe samen met de woningstichting De Arbeid te aan de Hogendijk te Zaandam leden op zoek te gaan naar een andere Wormervee i tijdenze r bijeenkomsn ee s t locatie voo ijsbaane rd . 19 november naar aanleiding van het slaan van de Een nieuw aanbouwplan voor de her- novembe4 2 r eerste paal van de Kruisbuurt: „We vormd et centru kerhe n ki n mva De Vereniging Ongeschonden Behoud moeten stedelijk gaan." Om in aanmer- Oostzaan werd goedgekeurd dooe rd Westzijderveld (OBW) verzet zicl hfe king te komen voor rijkssubsidie moet monumentencommissie. De bedoelinn gva . W n e . tegeB t plan nhe nva bij nieuwbouw in de stad een totaalpak- halvn isee e zuidzijd e maad m no n eva Zaansta dwarm do s doo t veln rhe dva ket worden aangeboden. Dit kan de

1457 woningstichting niet alleen. Daarom alln eva gemeentet he n ni 'Mercurius-broers' Cee Roen se i Woudt. werd hulp gezocht (en gevonden) bij de Noordzeekanaalgebie t 'protocodhe l Zij verzochten architec Goedharn Ja t t gemeente Zaanstad. Beide investeren voor samenwerking in de regio', waarin (FKG) een ontwerp te maken voor uit- zo'n anderhalf miljoen gulden in het werd vastgelegd dat ze elkaar zullen extrn breidin ee t pan at he dme n gva helpen bij het opzetten en uitbaten van buurtje. verdieping. De bedoeling is er een bedrijventerreinen. eigentijds kantoorpan makene t n dva , dat verhuurd kan worden. 12 december 18 december Het Zaantheater is open! In aanwezig- Het kruispunt van de Lagedijk in 6 januari heid van koningin Beatrix werd de Zaandijk en de Guisweg werd voorzien Het nieuwbouwplan voor het E3-gebied t nieuwdoohe n peva theate feesten ree - van verkeerslichten. Het is een ver- in Zaandam gaa t Zwaneneilanhe t d lijke plechtigheid met diverse optredens keersafhankelijke installatie; daar waar heten t ZwaneneilanHe . noorden te d- n spektaken enee t buiteda l n werd opge- verkeer staa wachtee t n wordt eerder van de Westzanerdijk - was de voorma- voerd door leerlinge IVVOe d n nva - groen licht gegeven. lige vuilnisbel Zaandamn va t , waar schoo Wormerveert ui l optree d a N -. vroeger veel zwanen te vinden waren. dens werde architectee nd n Paul 19 december r zijE n plannen nabij e hied n ri e toe- Carree, Willem Wester en Jan Zijlstra Het oude pandjGedempte d p eo e komst huur- en koopwoningen te bou- samen met enkele medewerkers van het Gracht te Zaandam waarin ooit sigaren- wen. theater voorgesteld aan de koningin. magazijn 'De Jager op de Gracht' was gevestigd, werd gesloopt r komE .n ee t 6 januari modern gebouw voor terug. t SacharovpleiHe Russische d n ni e buurt te Zaandam wordt opgeknapt. De 22 december betegelde muurtjes (kunstwern kva gedenknaale D d voo . CorverC n va r Floor van Dusseldorp) op het plein Wessem grondign weree a dn e opknap- worden verwijderd, omdan ee e z t beurt weer teruggeplaatst he n i t armoedige indruk make ernstin ne g ver- Volkspark te Zaandam. Houthandelaar zakt zijnt pleiHe . n wordt opnieuw Corver van Wessem deed het park in vormgegeven naar ideeën van bewoners 188r gelegenheite 9 zijn dnva veertigja- uiRussische d t e buurt t AchterschiHe . p Het nieuwe Zaantheater, gezien vanaf rig huwelijk cadeau aan de Zaandamse van tsaar Peter de Grote, een kunstwerk de Voorzaan bevolking. van Henk Dil, blijfl staanwe t .

15 december 7 januari urenlangn Naee e discussie besloten Westzaners proberen met elkaar het Provinciale State t planologiscnhe h vroegere raadhui monumens sal n i t mogelij makee agrarische kt d t nda e stand te houden. Stichting 't Reght Wijkermeerpolder over enkele jaren Huys meld groeienn ee t d aantal dona- een industrieterrein met een insteekha- teur vriendenn se actie D . e 'Hout ' ven wordt. Het plan maakt deel uit van Reght Huys uit de kou', om een verwar- het Streekplan Kennemerland. mingsinstallatie te kunnen aanschaffen, bracht inmiddels al bijna driekwart van 15 december benodigde d e 52.000 gulden I . nop In Oostknollendam worde bruggee nd n De opgeknapte gedenknaald in het december werd de verwarming bij de sluis vernieuwd. Het werk zal Volkspark te Zaandam geplaatst. De belangstelling om in zo'n tien weken duren; de bedoeling is 't Reght Huys te trouwen of het gebouw dat er dan weer boten door de sluis meandern ee t e rede huree nt n groeit kunnen varen. januar4 i hierdoor. De beweegbare brug bij het raadhuis 16 december Jisn va p werd ontdaa zijn nva bascule 8 januari gemeente D e Zaanstad exterlien ee t n (brugbalans), omda r noodzakelije t k De gemeente Zaanstad kocht het complex bureau onderzoeken of er meer toeris- onderhoud moet worden gepleegdn Me . Genius Klinkenbert he n gaa alleen da e n m naa Zaanse D r e Schans hoopt avond-ee klue d ed n si n nachtelij- Noordeind Wormerveee et behoevn rte e en omgeving mogelijk is. Uit dat januar n uree i k g klaree nt e no t i n ne vawoningbouwplann nee . onderzoek bleek dat cultuurhistorie, voltooien. natuur openluchtrecreatien e - , water- 12 januari sport en de veenweidegebieden de toe- 5 januari Biinterne d j e verbouwin rijksmon gva - ristische trekpleisters in het gebied kun- In de schuur van molen Het Pink te numen voormalin e t g weeshuis Huize nen vormen. Vier ambtelijke werkgroe- Zaae Kood n n gaa registreerde n vrijwil- Barkelo Krommeniee ot , zijkelden nee r zijn npe inmiddels bezig plannen voor ligers onder deskundige leidin cole gd - gemetseldn enee e watertank tevoor- deze peiler werkene t t hooe sui d n pi , t Molenmuseumlectihe n eva regise D . - schijn gekomen. Beide blijke t techndi - meer toeristen naar de Zaan te halen. tratie maak procedure d n t va dee t ui el nische hoogstandje zijne t s keldee d : r moee di t t verkrijgeleidehe t nto n nva helemaag no s wa watere l d droon i -n ge 17 december het museumkeurmerk. tank stond nog zo'n anderhalve meter Zaanstads wethouder D. Sanders en helder water bedoeline e D .d m o s gi Noord-Hollands gedeputeerde d . eH 6 januari vondste behoudene nt , maar hierdoor Boer maakten officieel een begin met t voormaligHe e gemeentekantoon va r zaboue d lvij n wfva appartementen ni het ophoge Westzanerpoldere d n nva . Wormerlan Nieuwewee d n daa n gi t pan l iethe dswe vertragen. Even daarvóór tekenden wethouders Wormer werd verkoche d n aa t

1458 12 januari 20 januari zustere D s t Bruynpan2 6 he l de a di , De plannen om in de oude zeepfabriek De Nederlandse Spoorwegen besloten jaar bewonen, noopten dat het huis van Loders Croklaan (De Adelaar) een de verdubbeling van de spoorlijn van temidden van de nieuwbouw zou kun- chocolademuseu mrealiseree t n zijn nva Amsterdam-Sloterdijk naar Uitgeest nen blijven staan. Stichting Frans Mars de baan. Loders Croklaan wil het pand voerene t nie t ui t'Zaanlijne D . zekes i ' r t panwihe l dweerszijden kopeaa t nme n nu restaureren en als kantoor gaan tot 2005 van de baan. t hui t grondt gevahe swa da u n zo lI . gebruiken. De kosten worden geschat kunnen blijven staan met replica's van zo'p o n acht miljoen gulden t plahe ; n januar3 2 i Zaanse huizen aan beide kanten. De kan alleen doorgang vinden als de pro- Verfmolen De Kat krijgt een nieuwe stichting wil dit plan zo snel mogelijk vincie in de restauratie van het zeer ver- rieten jasgelegenheie D . d wordt aange- aan de gemeente en de woningbouw- vallen fabriekspand bijdraagt. grepen om ook wat ander klein onder- vereniging voorleggen. houd aan de molen te verrichten. 13 januari 30 januari Bij een feest in het Zaantheater ter gele- januar3 2 i Tweede Kamerlid mevrouw S. van genheid van Zaanstads jubileumjaar Woningcorporatie Saenwonen gaa4 2 t oude d Vliee m t zico ze tn hi boo . BorgedW Stichtinn rva g Zaanse huizen aan de Belgischestraat te Zaandamse Vissershopbuurt te behou- Gemeenschap burgemeester R. Zaandam slopen. Een noodzakelijke den. Tijdens een bezoek aan haar adop- Vreeman een tegeltableau aan. Het is renovatie voo woningee rd t 192nui 0 tiewij getroffee z i kze zije t n n dooe rd een beeld van het gebied rond de sluis zo huree ud n onaanvaardbaar hoog schoonhei socialn de e samenhann gva van Zaandam in 1910. Het plateau maken voor de huidige bewoners. Voor buurt e buure d d n I .t heerst grote onge- hangt in een van de ruimtes van het deze mensen wordt een sociaal plan rustheid omdat woningbouwvereniging nieuwe theater. De bezoeker kan eerst opgesteld krijgee z : vergoedinn nee n ge ZVH overweegt of de buurt uit 1914 via het tableau kijken hoe het was, en anden ee r huis aangeboden. moet worden gesloopt of gerenoveerd. hoeft daarna alleen naar buiten te kijken t verschihe m zieo t e 1999t l nme . 25 januari 30 januari gemeente D e Zaansta f toestemmindga g drie D e gedemonteerde houten huisjes voor bouwplanne Stichtinn nva e gD ui t decembet to 1700 e di , e r d 199n aa 7 Volkswonin Krommenie gt e voor zeven Hogendij Zaandae kt m stonden, worden woningen aan de Uranuslaan en zeven in oude luister hersteld doo firme rd a woninge Provincialewee d n naa e d p go Somas Wormert sui e d t gaa m He .o t plek waar de afgebrande discotheek pande nt dubbel Hogendijhe n e 1 e1 , k9 Vegas stond. woonhuis 13-15 hoopn huisjeMe e . d t s in het eerste kwartaal van 2000 woon- 26 januari klaa hebbene t r . Diense D t Stadsontwikkeling Milien ue Beheer (DSMB gemeente d n )va e Het tegeltableau Zaanstad deed onderzoek naae rd NB Zaantheaterinhet afwikkelin verkeen t centrugva he n ri m De data aan het begin van de stukjes van Zaandam conclusiee D . : extra par- verwijzen naar de dag van publicatie keerruimt dringens ei d noodzakelijk. nies endu t vanzelfsprekend naae rd dag van de gebeurtenis. 13 januari 29 januari en 30 januari t nieuwhe k e Oo plan voo aanboue rd w t monumentalHe t ehe huin saa van de Grote Kerk in Oostzaan stuit op Noordeind Wormerveere et , waarie nd bezwaren van een groot deel van de nichten van schrijver Cor Bruyn wonen, Oostzaanse bevolking. De stichting wordt wellich zijn i t n geheel naae rd Behoud Oostzaans Erfgoed (BO ver) E - Zaanse Schans verplaatst t plaDi .n stuit- zamelde zeshonderd bezwaren tegen te op fel verzet bij de bewoonsters van uitbreidin kerke d n . gva het pand en de Stichting FransMars. Woningbouwvereniging en gemeente- 14 januari raad zijn het eens over verplaatsing van Het nieuw in te richten stationsgebied het huis, omdawoningbouwplan ee r e t n van Zaandam zou mogelijk in beeld ligt waarin geen ruimt voos ei t rhe zijn als locatie voor een nieuw te bou- monument. wen gemeentehui Zaanstadn sva . 19 januari Het bezoekersaantal aan het nieuwe Zaans Museum valt tegen. Sinds de opening in september bezochten de eer- viee st r maanden tienduizend betalende bezoekers het museum, de helft van het exploitatiaantae d t nodim da lo s gi e sluiten krijgee dt n (60.000 bezoekers jaar)r werkgroen pe Ee .t muse he n -pva um buigt zich inmiddels over eventuele Het huis van de dames Bruyn aan het aanpassingen. Noordeinde Wormerveervan

1459 Culturele agenda augustu9 2 t me maar5 sn 2 e 199 t tto 9 Zaanse schilderkunst 1600-1950. Rui schilderije0 m10 prenten ne n werpe nieun nee wt Zaans lichhe p o te kunstklimaat dooe rd eeuwen heen. Werken uit de Gouden Eeuw van o.a. Pieter Saenredam illustreren het begin van de Zaanse kunst, die na drie eeuwen uitmondt in het expressieve werk van Jaap Stellaart rond 1950. Zaans Museum, Schansend 7, Zaandam. zatOpenm 10.00-17.0n t/ va . di : 0 uur, zonda n 12.00-17.0gva 0 uur. Toegang f :f 6,-10,- ) .kinderen 11 ,e 65+ P m t/ CJ , 4 n( junt me i 199n aprie t 9to l 'Steven Hoogendijk (1698-1788): horlogemaker gedreven door stoom'. Tentoonstelling ove Rotterdamse rd e uurwerkmaken e r promotor van de stoommachine in Nederland. Een keur aan Hollandse staande horloges, tafelklokken, spilhorloges, modellen en documenten, waaronder een correspondentie met James Watt. Museum van het Nederlandse Uurwerk, Kal verringdijk 3, Zaandam. Open: dagelijks 10.00-17.00 uur. oktobe1 3 t me r n apri1994 e t 9to l versierde "D e gevel". Tentoonstelling over gevelversieringe t woord he breedste d n n nva .i Rijpen ezi r Museu t Houte' n m'I n Huis', Jan Boonplein 2, De Rijp. Open: zaterdag en zondag van 11.00-17.00 uur. Door de week: groepen op afspraak. Kosten: volwassenen jaa 2 f2,- 1 gratisrf K l,-t ,to MJ , . 10-11 april 1999 Nationaal Museumweekend. Inlichtingen: Zaanse VVV, tel. 075-61622-21/6351747. 20 april 1999 Lezing door de heer A. Lagerweij van de afdeling Stadsarcheologie van Amsterdam over aardewerk en steengoed. Georganiseerd doo Archeologische rd e Werkgemeenschap voor Nederland (AWN), afdeling Zaanstreek-Waterland e.o. Expositieruimte Dorpsstraat 370, Assendelft. Aanvang: 20.00 uur, toegang gratis. 8 mei 1999 Nationale Molendag. Een groot aantal molens is van 10.00-16.00 uur in bedrijf en toegankelijk voor het publiek. Inlichtingen: Vereniging Zaansche Molen, tel. 075-6215148. 27 juni 1999 Cultuurmarkt. Inlichtingen: Zaanse VVV, tel. 075-6162221/6351747. Restauratie - Verkoop van historische bouwmaterialen o.a. deuren ramen schouwen han sluitwern ge k plavuizen tegels GERARD WIJMA vastgoedadviezen Klop eens aan op het adrep s o waa g no r "Voor hou nieuwn e t " ambachtelijke wijze wordt gerestaureerd

Ameland 18 150 ZaandaW 6Z m 6160- 5 07 8 51 : tel b.g.g : 06-52 92 54 28

Utiliteitsbouw USP Woningbouw Renovatie/Restauratie Onderhoudswerken KLASSIEK.

VAN HOUT,

ALSINANPERE HOUTSOORTEN.

ACHTERSLUISPOLDER- braan va m minnesm• a RIJSHOUTWEG 3 ZAANDAM TEL 075-616422 -6164225 FAX 075-6701265

jonge arnoldusstraa zaanda0 2 t m tel. 075-615 5 6 78 GEOPEND 8.30 TOT 17.30 UUR ZATERDAG 9.00 TOT 12.30 UUR Veerdijk 40 1531 MSWormer 075-62: Tel.1 3 1 12 Fa075-62: x0 4 0 89

Postadres: Postbu0 s13 BOUWBEDRIJF 153 WormeC 0A r

Maakte iedereen zich maar druk...zo Drukken is in deze tijd iets anders dan een drukpers aan-

en uitzetten. Als klant verwacht u duidelijk meerwaarde.

Drukkerij Knijnenberg speelt actiefin op deze behoefte.

Door nauwe samenwerking met andere grafische specialisten.

Door ideeë investeringenn ne t best he t mensee ui di , n naar

boven halen. Door producte makene nt zice di ,h onderscheiden.

In vormgeving druktechnien i , afwerkingn i f ko . Vaak in alle drie tegelijk.

DRUKKERIJ KNIJNENBERG

Zuiderhoofdstraat 70 Het Knijnenberg-kantoor aan de Zuiderhoofdstraat in Krommenie Postbus 34 156A KrommenieA 0 0 7 2 6 7 Telefoon62 - 5 07 Sinds 1873 komt er in Krommenie, op een nuchtere, Zaanse 2 2 2 6 7 62 - 5 07 Fax manier, bijzonder drukwerk tot stand. Heeft u ook 'bijzonder' ISDN 075 - 640 12 90 drukwerk nodig? Bel Drukkerij Knijnenberg voor een goed advies, een scherpe offerte of een heldere presentatie.