UvA-DARE (Digital Academic Repository) De Kunstkamera van Peter de Grote. De Hollandse inbreng, gereconstrueerd uit brieven van Albert Seba en Johann Daniel Schumacher uit de jaren 1711-1752 van het Reve, J.J. Publication date 2006 Document Version Final published version Link to publication Citation for published version (APA): van het Reve, J. J. (2006). De Kunstkamera van Peter de Grote. De Hollandse inbreng, gereconstrueerd uit brieven van Albert Seba en Johann Daniel Schumacher uit de jaren 1711-1752. Verloren. General rights It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Disclaimer/Complaints regulations If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible. UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl) Download date:04 Oct 2021 J. J. Driessen-van het Reve Driessen-van Onlangs is in Sint-Petersburg de briefwisseling teruggevonden van de Amsterdamse apotheker Albert Seba met de lijfarts en de bibliothecaris van tsaar Peter de Grote. De brieven leveren een schat aan gegevens over de verkoop van de collecties natu- ralia van Seba en anatomische preparaten van Frederik Ruysch, voor de huisvesting waarvan de tsaar de beroemde Kunstkamera liet bouwen. De aankoop van de Amsterdamse collecties was De een uitdrukking van tsaar Peters actieve deelname aan de Euro- pese ‘republiek der liefhebbers’, mensen die alles zelf wilden onderzoeken in plaats van af te gaan op het gezag van bijbel en Kunstkamera klassieke oudheid. Er blijkt een verband te bestaan tussen Pe- De ters gebruik van de Kunstkamera en de ideeën van de Radicale van Verlichting. Kunstkamera Seba’s brieven vormen een prachtig bewijs voor Hollands rol als exporteur van ideeën en cultuurgoederen. Peter de Grote De Hollandse inbreng, gereconstrueerd uit brieven van Albert Seba en Johann Daniel Schumacher van Peter de Grote uit de jaren 1711-1752 ISBN 90-6550-927-5 Amsterdamse Historische Reeks, Grote Serie 34 9 789065 509277 Jozien J. Driessen-van het Reve De Kunstkamera van Peter de Grote AMSTERDAMSE HISTORISCHE REEKS Onder redactie van F.J.A.M. Meijer H.F.K. van Nierop L. Noordegraaf C.L. Verkerk GROTE SERIE, DEEL 34 De Kunstkamera van Peter de Grote De Hollandse inbreng, gereconstrueerd uit brieven van Albert Seba en Johann Daniel Schumacher uit de jaren 1711-1752 ACADEMISCH PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van doctor aan de Universiteit van Amsterdam op gezag van de Rector Magnificus prof. mr. P.F. van der Heijden ten overstaan van een door het college voor promoties ingestelde commissie, in het openbaar te verdedigen in de Aula der Universiteit op woensdag 6 september 2006, te 14.00 uur door Jozina Jannetta van het Reve geboren te Amsterdam Hilversum Verloren 2006 Promotiecommissie: Promotor prof.dr. B. Naarden Overige leden prof.dr. P. den Boer prof.dr. J.I. Israel dr. L. Kooijmans prof.dr. H.F.K. van Nierop prof.dr. L. Noordegraaf dr. J.W. Veluwenkamp Faculteit der Geesteswetenschappen Deze studie is een voortzetting van onderzoek verricht ten behoeve van de tentoonstelling ‘Peter de Grote en Holland’ die te zien was in de Hermitage in Sint-Petersburg in 1996 en in het Amsterdams Historisch Museum in 1997 en is voltooid mede dankzij een subsidie voor kortlopend onderzoek van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek. De uitgave is tot stand gekomen met behulp van financiële bijdragen ter beschikking gesteld door de Directeuren der Oostersche Handel en Reederijen, door het Wilhelmina E. Jansen Fonds, het Dr Hendrik Muller’s Vaderlandsch Fonds, het De Gijselaar-Hintzenfonds, door de M.A.O.C. Gravin van Bylandt Stichting en de Kattendijke/Drucker Stichting. Afbeeldingen op het omslag: ‘Nieuw geïnventeert kleet om in te swemmen’. Seba-collectie, Kunst- kamera. Aquarel, ca. 1730. Sint-Petersburg Archief van de Russische Academie van Wetenschappen; Halfaapje met noot met een groene dekselversiering. Seba-collectie(?), Kunstkamera. Aquarel. Sint- Petersburg Archief van de Russische Academie van Wetenschappen; Helm van ‘schildpads ruggen’. Seba-collectie, Kunstkamera. Aquarel, ca. 1730. Sint-Petersburg Archief van de Russische Academie van Wetenschappen; ‘Natuurlijk gegroeide sotskap’ van een kokospalm. Seba-collectie, Kunstkamera. Sint-Petersburg Archief van de Russische Academie van Wetenschappen; Doorsnede van de Kunst- kamera. Palaty [1744], tab. VII. Dit proefschrift heeft geen eigen ISBN. Het ISBN van de handelsuitgave is 90-6550-927-5 © 2006 Jozien J. Driessen-van het Reve & Uitgeverij Verloren Postbus 1741, 1200 BS Hilversum, www.verloren.nl Omslagontwerp Robert Koopman, Hilversum Typografie Rombus, Hilversum Druk Wilco, Amersfoort Brochage Van Strien, Dordrecht No part of this book may be reproduced in any form without written permission from the publisher. Inhoudsopgave Inleiding 13 Onderzoek 15 Ontdekking van de gebruikte archivalia 17 Wat er al uitgezocht was 18 Werkwijze 24 Probleemstellingen 24 Terminologie 26 Hoofdstuk I Rusland en Europa 27 Nicolaas Witsen, een verzamelaar bezoekt Moskou 27 Peter gelooft: in kunsten en wetenschappen 29 Koerakin en Matvejev 30 Verbod op vermenging van ‘godgeleerdheid met wijsbegeerte’ in Holland 32 Wie niet gelooft, doet alsof 36 Peter gelooft niet in wonderen 40 Hoofdstuk II De Republiek der liefhebbers 42 Liefhebbers 42 Tekst, tekening, object 45 Amsterdam, Hortus Botanicus 49 Londen, Royal Society 51 Leiden, Van Musschenbroek 52 Amsterdam, Fahrenheit 53 Londen, koffiehuizen 53 Parijs, Académie des Sciences 54 Berlijn, voorbeeld voor Peter 56 Wetenschap brengt profijt 57 In Rusland 58 Hoofdstuk III De Hoofdrolspelers 59 Peter I 59 Adviseur van Peter, Gottfried Wilhelm Leibniz 60 6 Inhoudsopgave Adviseur van Peter, Jacob Bruce 62 Albert Seba 64 De collectie van Albert Seba 67 Robert Areskine (Erskine) 68 Johann Daniel Schumacher 73 Laurentius Blumentrost 75 De brieven 76 Hoofdstuk IV Albert Seba levert aan de Hofapotheken van Peter I 77 Enkele bijzonderheden over het handelsverkeer met Rusland 77 Geneesmiddelenimport 80 Seba biedt zijn diensten aan 83 De leverantie voor de Hofapotheken 86 A. De bestelling van 1715 86 De eerste bestelling, de bestelling van 1715 86 Het verschepen van de bestelling van 1715 87 De betaling van de bestelling van 1715 89 Bestellijst 90 De nagekomen zending van de bestelling van 1715 91 De aankomst in Petersburg en Moskou van de bestelling van 1715 91 B. De bestelling van 1716 91 Inkoop van de waren voor 1716 92 De betaling van de tweede leverantie, 1716 92 De verscheping van de tweede leverantie, 1716 93 De aankomst van de tweede leverantie, 1716 93 De betaling van de tweede leverantie, 1716 (vervolg) 93 C. De bestelling van 1717: concurrentie 96 De ‘achterstallige’ betaling van de bestelling van 1716 97 De betaling voor de bestelling van 1717 97 De ‘achterstallige’ betaling van de bestelling van 1716, vervolg 98 De begroting voor de bestelling van 1717 98 De betaling voor 1717 99 D. De bestelling voor 1718 100 De Admiraliteitsapotheek 101 De betaling voor de bestelling van 1718 101 Seba importeert uit Rusland 102 De aankomst van de bestelling van 1718 102 Areskine bestelt instrumenten via Seba 103 Seba krijgt opdracht nog meer instrumenten voor Areskine te kopen 104 Seba’s leveranties aan Areskine zelf 104 Inhoudsopgave 7 Hoofdstuk V Albert Seba biedt tsaar Peter I zijn collectie te koop aan 107 De brieven 107 Seba biedt zijn collectie te koop aan 107 Stukken uit Seba’s kabinet op zicht 108 De prijs van Seba’s kabinet 109 Seba wil zijn gezel meesturen 110 De lijst van Seba’s kabinet 110 De datum van aankoop. Initiatief voor de verkoop 111 De verzending van Seba’s kabinet 112 Financiering van het kabinet 112 De lijst van de collectie Seba 113 Omvang van de collectie 114 De reis 114 Krijgt Seba zijn ƒ2000 voor het kabinet? 115 Waaruit bestond het kabinet van Seba 116 Hoofdstuk VI De collectie van Frederik Ruysch 118 Frederik Ruysch 118 Prepareerkunst 125 De collectie van Frederik Ruysch 125 Ruysch maakt prenten naar preparaten 129 De brieven. Seba en het kabinet van Frederik Ruysch 131 Hoofdstuk VII Tsaar Peter I bezoekt Albertus Seba in 1716-1717 in Amsterdam De aankoop van de verzameling Ruysch 133 Tsaar Peter I in Amsterdam in 1716-1717 133 Bezoek aan de collectie van Jacob de Wilde Kennismaking met het in prent brengen van een collectie 134 Bezoek aan Albert Seba 135 De brieven 136 Ziekte van Peter I en de vredesonderhandelingen 136 Bezoek aan de collectie van Frederik Ruysch 138 Het inpakken en verschepen van de collectie Ruysch 138 Financiering van Ruysch’ kabinet 139 De brieven 139 Inpakken van Ruysch’ kabinet 139 Het geheim 141 Het tweede contract van Ruysch 141 De indeling Ruysch’ kabinet 142 De verzending van Ruysch’ kabinet 143 8 Inhoudsopgave Buitenlandse belangstelling voor het geheim en voor Ruysch’ preparaten 145 De tsaar wil lid worden van de Franse Academie van Wetenschappen 146 De tsaar en Areskine terug in Amsterdam 148 Hortus Botanicus 148 Versturen van het Ruysch’ kabinet 149 De tsaar wordt lid van de Franse Academie van Wetenschappen 151 Aankomst van het Ruysch-kabinet in Petersburg 153 Weloverwogen cultuurimport 155 Hoofdstuk VIII Johann Daniel Schumacher zorgt voor de Kunstkamera van Peter I onder de directie van Robert Areskine 157 A. Het gebouw De collecties onderdak. Het begin van de Kunstkamera 157 De brieven 163 Aankomst in Petersburg van de collectie Seba 164 Onderbrengen van de collectie Ruysch 166 B.