Meld. St. 23 (2009–2010) Publikasjonen Er Også Tilgjengeleg På Melding Til Stortinget

Home , Green Valley (Mars)

Offentlege institusjonar kan tinge fleire eksemplar frå: Servicesenteret for departementa Internett: www.publikasjoner.dep.no E-post: [email protected] Telefon: 22 24 20 00

Opplysningar om abonnement, laussal og pris får ein hjå: Fagbokforlaget Postboks 6050, Postterminalen 5892 Bergen E-post: [email protected] Telefon: 55 38 66 00 Faks: 55 38 66 01 Meld. St. 23 www.fagbokforlaget.no/offpub (2009–2010) Publikasjonen er også tilgjengeleg på www.regjeringa.no Melding til Stortinget

Omslagsbilete: Nordisk Ministerråds sekretariats arkiv

Trykk: Lobo Media AS 09/2010 Nordisk samarbeid

Meld. St. 23 (2009–2010) Melding til Stortinget

Nordisk samarbeid 2 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid Innhald

1 Innleiing ...... 5 5.3 Miljø, medrekna tverrfagleg samarbeid ...... 27 2 Aktuelle saker ...... 7 5.4 Nærings-, energi- og 2.1 Globalisering ...... 7 regionalpolitikk ...... 27 2.2 Grensehinder ...... 8 5.5 Fiskeri og fangst ...... 30 2.3 Organisering av det nordiske 5.6 Jord- og skogbruk ...... 31 samarbeidet ...... 10 5.7 Økonomi- og finanspolitikk ...... 32 2.4 Stoltenberg-rapporten ...... 11 5.8 Sosial og helse ...... 34 5.9 Arbeidsmarknad og arbeidsmiljø . 36 3 Norden og nabolanda ...... 14 5.10 Ernæring og mattryggleik ...... 37 3.1 Nordisk Ministerråd og 5.11 Likestilling ...... 37 samarbeidet med nabolanda ...... 14 5.12 Justissektoren ...... 37 3.2 Den nordlege dimensjonen ...... 17 5.13 Flyktningar og migrasjon ...... 39 3.3 Austersjørådet ...... 17 5.14 Administrasjon og forvaltning ...... 39 3.4 Barentsrådet ...... 18 5.15 Barn og ungdom ...... 40 3.5 Arktisk Råd ...... 19 5.16 Frivillig sektor ...... 41 3.6 Nordisk samarbeid om 5.17 Forbrukarpolitikk ...... 41 europeiske spørsmål ...... 20 5.18 Samferdsel ...... 41 5.19 Samar og nasjonale minoritetar .... 41 4 Utanriks-, forsvars- og utviklingspolitisk samarbeid ... 21 Vedlegg 4.1 Det utanrikspolitiske samarbeid .. 21 1 Samanstilling av budsjetta for 4.2 Utanrikshandel ...... 22 2011 og 2010 (2010-priser, 4.3 Forsvar ...... 23 i tusen danske kroner): ...... 43 4.4 Utviklingssamarbeid ...... 23 2 Oversikt over globaliserings- initiativer ...... 44 5 Fagleg samarbeid ...... 25 3 Nordisk samarbeid. Nettstader ... 52 5.1 Kultur ...... 25 4 Forkortingsregister ...... 53 5.2 Utdanning og forsking ...... 25

Meld. St. 23 (2009–2010) Melding til Stortinget

Nordisk samarbeid

Tilråding frå Fornyings-, administrasjons- og kyrkjedepartementet av 24. september 2010, godkjend i statsråd same dagen. (Regjeringa Stoltenberg II)

1 Innleiing

Norden som region har lange tradisjonar for å med på å gje dette fellesskapet eit breiare og meir samarbeide over nasjonale grenser. Regjeringa mangfaldig fundament. prioriterer dette samarbeidet. Utfordringane som I det nordiske samarbeidet vert det lagt stor følgjer av globaliseringa og den aktuelle situasjo- vekt på å vareta og styrkje det skandinaviske nen i internasjonal økonomi, krev at det vert lagt språkfellesskapet. Det vert difor arbeidd aktivt større vekt på å tilpasse og fornye seg i ei verd i med informasjon og haldningsskapande arbeid, kontinuerleg endring. Dei nordiske landa, med spesielt retta mot barn og ungdom. sitt kultur- og språkfellesskap, har eit godt grunn- Det formelle nordiske samarbeidet har rote- lag for å møte desse utfordringane saman. rande eittårige formannskap. Dette gjer det moge- For Noreg er Norden, nabolanda til Norden og leg for kvart enkelt land å setje eigne prioriterin- nordområda eit naturleg utgangspunkt for viktige gar på dagsordenen. Samtidig er det viktig å følgje prioriteringar i utanrikspolitikken vår. Soria Mo- opp hovudsaker i samarbeidet frå ein formann- ria-erklæringa slår fast at regjeringa legg vekt på skap til den neste, slik det no er tilfellet med både nordisk dialog og ønskjer å utvikle potensialet i grensehinderarbeidet og globaliseringsinitiativet. samarbeidet òg når det gjeld europeiske samar- Den danske formannskapen i 2010 sette grøn beidsspørsmål. vekst på formannskapsprogrammet, som ein veg Det er positivt for landa i Norden at aktiviteten for dei nordiske landa når dei skal møte utfordrin- over grensene har auka. Det skapar nye utsikter gane frå den økonomiske krisa. Tema for globali- for næringslivet, både på arbeidstakar- og arbeids- seringsforumet for statsministrane i Snekkersten i gjevarsida. Det same gjeld for studentar og for Danmark var Norden som lavenergisamfunn og kulturarbeidarar. Samtidig stiller det større krav Norden som grønt teknologilaboratorium. Denne til innsatsen for å løyse grensehinder, slik at den- vekta på utvikling og fornying gjev det nordiske ne mobiliteten over grensene vert så problemfri samarbeidet ein ny dynamikk. Det same gjeld dei som mogeleg. Dette arbeidet er høgt prioritert bå- potensielle nye samarbeidsområda som er omtalte de nasjonalt og i dei nordiske institusjonane. Fri- i Thorvald Stoltenbergs rapport om utviklinga av villige foreiningar som Norden-foreiningane er det nordiske samarbeidet. 6 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid

Nordisk Ministerråd legg stor vekt på samar- grensehinder og Stoltenberg-rapporten er hovud- beidet med nabolanda til Norden. Det er òg utvi- saker. Kapittel 3 omhandlar samarbeidet med na- kla eit nært samarbeid med dei andre regionale bolanda og dei andre regionale råda, kapittel 4 ori- råda, Arktisk råd, Barentsrådet og Austersjørådet. enterer om nordisk utanriks- og forsvars- og utvi- Den nordlege dimensjonen er eit viktig forum for klingspolitisk samarbeid. Kapittel 5 omtalar det eit sterkare nordisk samarbeid med Nordvest- faglege samarbeidet. Russland. Den islandske formannskapen i 2009 la Den norske delegasjonen til Nordisk Råd utar- òg vekt på å styrkje tilhøvet til Vest-Norden, og beider ein eigen rapport som eit separat doku- dette vert følgt opp i arbeidet til ministerrådet. ment. Meldinga orienterer i kapittel 2 om aktuelle saker i det nordiske samarbeidet. Globalisering, 2009–2010 Meld. St. 23 7 Nordisk samarbeid

2 Aktuelle saker

2.1 Globalisering Nordisk globaliseringsforum vart under den danske formannskapen i Nordisk Ministerråd i Globaliseringsinitiativet som er lansert av dei nor- 2010 halde i Snekkersten i Danmark. Fokuset var diske statsministrane, har sidan Punkaharju i 2007 på grøn vekst, som fell saman med fleire av dei ak- vore retningsgjevande for arbeidet i Nordisk tuelle globaliseringsinitiativa. Det var to hovud- Ministerråd (NMR). Engasjementet til statsminis- tema: «Norden som lavenergisamfunn» med vekt trane har ikkje minst bidrege til ei sterkare foku- på felles strategiar for å auke energieffektiviteten sering av arbeidet og eit tettare samarbeid mellom og redusere energiforbruket, i tillegg til erfarin- dei ulike fagministerråda i NMR. Globaliserings- gar med omstillinga til grøn økonomi, og «Norden initiativet har resultert i at det er utarbeidd ein som teknologilaboratorium» med fokus på samar- nordisk profil som har utgangspunkt i visjonen frå beid på forsking og innovasjon for å fremje utvik- Punkaharju om «Eit Norden med potensial – eit ling av ny grøn teknologi. Målet med dette er å svar på utfordringane i globaliseringa». Initiativet styrkje konkurranseevna til Norden og nordiske har òg vekt interesse i EU og dei baltiske landa. bedrifter i forhold til andre regionar. Det skal ut- Gjennom globaliseringsinitiativet har Ministerrå- greiast og utarbeidast konkrete forslag til korleis det kunna generere medfinansiering òg utanfor ein kan styrkje den nordiske elektrisitetsmarkna- det nordiske budsjettet og har slik skapt større den, med sikte på ein statusrapport til statsminis- gjennomslag. termøtet under Nordisk Råds sesjon i november For samarbeidsministrane (MR-SAM) er det 2010. Statsministrane gav Nordisk Ministerråd i overordna globaliseringsinitiativet sentralt, ikkje oppgåve å utarbeide mandat til ei innsatsgruppe minst som eit instrument til hjelp for å gjennomfø- (task force) som fram til globaliseringsforumet re nødvendige prioriteringar i verksemda. Dette neste år skal kartleggje korleis grøn vekst kan gje er nødvendig dersom Norden ønskjer å møte ut- retning til forsking på dette området. Finland, som fordringane frå globaliseringa saman. Det er av- har formannskapen i Nordisk Ministerråd i 2011, gjerande å ha støtte frå statsministrane i dette ar- har signalisert at grøn vekst òg vil bli følgt opp på beidet, både for å gje retning og fokus til globalise- globaliseringsforumet neste år. ringsinitiativet og for å gje legitimitet. Med den Toppforskingsinitiativet (TFI, 2009–2013) inn- noverande situasjonen i verdsøkonomien trengst anfor klima, energi og miljø er så langt det største det større politisk solidaritet i Norden enn nokon felles forskingsinitiativet i Nordisk Ministerråd, sinne. Dei nordiske regjeringane kan gjennom og det byggjer på felles nordiske prioriteringar og sterke felles innsatsar støtte næringslivet og utvi- finansiering. Det vert koordinert av Kunnskapsde- de dei nordiske heimemarknadene, auke flyten av partementet. TFI er omtalt nærmare under kap. kunnskap og styrkje konkurranseevna til regio- 5.2, Utdanning og forsking. nen på lang sikt. Ikkje minst innanfor grøn tekno- Globaliseringsstrategien til kulturministrane, logi er det både globale utfordringar og sjansar for Det kreative Norden, omfattar ei rekkje konkrete Norden. Dette er allereie inne som ein del av glo- initiativ som fokuserer på kulturnæringar og pro- baliseringsinitiativet til Nordisk Ministerråd. motering av nordisk film, arkitektur og litteratur. Samarbeidsministrane har ansvaret for det Strategien gjeld for perioden 2010–2012 og skal bi- fortløpande arbeidet, medan generalsekretæren i dra til å synleggjere nordisk kultur utanfor Nor- Nordisk Ministerråd skal koordinere og førebu den. Hausten 2009 gjennomførte Nordisk film- og den konkrete innsatsen. Prosessen er no godt for- TV-fond ei stor satsing på nordiske film- og TV- ankra i dei ulike ministerråda. Toppforskingsiniti- produksjonar – High Five – på den internasjonale ativet vil bli finansiert gjennom synergikoplingar filmfestivalen i Toronto. Denne satsinga synte at til næringslivet, medan globaliseringsaktivitetane det nordiske kultursamarbeidet både har konkret elles i hovudsak skal finansierast innanfor den kunstnarisk verdi og kan vekkje internasjonal gjeldande budsjettramma i Nordisk Ministerråd. merksemd og interesse. Expo 2010 i Shanghai vil 8 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid

Tabell 2.1 Konkrete globaliseringsinitiativ 2010

Globaliseringsforum Utvikling av det nordiske forskings- og innovasjonsområdet NORIA, mellom anna eScience Nordisk toppforsking Fremjing av høgare utdanning Innovasjonsrepresentasjon i Asia God opplæring av ungdom og vaksne Nordisk innovasjonspris (ikkje sett i verk) Sjå på konsekvensar av klimaendringane for naturressursane i Norden Verdsutstillinga i Shanghai 2010 Kultur og kreativitet, mellom anna kreative nærin- gar i Norden Nordisk engasjement som innspel til Klimavennlege bygg klimaforhandlingane Nedbygging av grensehinder i Norden Forhandlingar om kvikksølvavtale Helse og velferd Energi og transport, inkludert EnergiExpo vere arena for ei utstilling av nordisk landskapsar- territorial integrasjon og kva rolle og ansvar det kitektur, som deretter skal på turné. Det vert no regionale nivået skal ha. arbeidd med sikte på å presentere nordisk littera- Utdrag frå globaliseringsutgreiinga, utarbeidd tur på bokmessa i Paris i 2011. Prosjektet vert av Nordisk Ministerråds sekretariat til statsminis- gjennomført av dei nordiske litteratursentralane. tranes møte i 2010, er lagt ved (vedlegg 2). Profileringa av Norden som senter for kulturnæ- ringar skal vidareutviklast og styrkjast. Det er de- finert to nye satsingsområde: (i) global marknads- 2.2 Grensehinder føring og digital distribusjon av nordisk film og (ii) ny nordisk mat. Det er lagt ytterlegare vekt på arbeidet med å Institusjonane i Nordisk Ministerråd på kultur- fjerne grensehinder mellom dei nordiske landa. og medieområdet skal òg bidra til å gjennomføre Samtidig er det svært viktig å unngå at nye gren- globaliseringsstrategien til kulturministrane. sehinder oppstår gjennom nasjonal lovgjeving Regionalpolitiske utfordringar for det nordiske eller ved implementering av EU-direktiv. I samar- samarbeidet er globalisering av økonomi og sam- beidet mellom dei nordiske landa for å møte utfor- funn, klimautfordringar, EU-utvidinga og auka ar- dringane frå den internasjonale globaliseringa beidskraftmobilitet. står innsatsen mot grensehinder sentralt. Samar- Det nordiske regionalpolitiske samarbeidet fo- beidsministeren har i møte med politisk leiing i kuserer på å skape vekst og betre levevilkår i alle departementa understreka det ansvaret fagdepar- typar regionar ut frå potensialet og behova i kvar tementa har både for å bidra til å løyse eksiste- enkelt region. Målet er å bidra til å utvikle innova- rande grensehinder og for å unngå at det utilsikta sjonsevna og det økonomiske vekstpotensialet i oppstår nye. Dette er ei oppfølging av brevet som i heile det nordiske territoriet. Det er avgjerande at 2008 vart sendt frå justisministeren og nordisk politikken er territorielt forankra for å kunne ko- samarbeidsminister til regjeringskollegaer. Sam- ple ulike politikkområde og sektorinteresser stra- arbeidsministeren vil følgje opp dette i regelmes- tegisk saman. Samtidig er politikken òg retta mot sige møte med departementa, fordi det krev poli- dei distriktspolitiske problema som finst i store tisk merksemd viss ein skal løyse mange av dei delar av Norden, med lange avstandar, utflytting, ofte kompliserte sakene. aldrande befolkning og svak arbeidsmarknad. I Nordisk Ministerråd er det vedteke at alle For å møte desse utfordringane er det regio- fagministerråd og embetskomitear skal ha gren- nalpolitiske fokuset retta mot tiltak for nedbyg- sehinder på dagsordenen på alle møte. Også her ging av grensehinder, sektorsamvirke og ein diffe- er bakgrunnen at ein ønskjer å halde merksemda rensiert regional utviklingspolitikk, auka fokus på på desse sakene, som må løysast av styresmakter 2009–2010 Meld. St. 23 9 Nordisk samarbeid innanfor dei ulike fagområda og ofte i samarbeid mellom landa. Justisområdet Fullstendig nedbygging av grensehinder er Som tidlegare nemnt er det stort fokus på å hin- verken realistisk eller ønskeleg, fordi dei nordiske dre at nye grensehinder oppstår. Der det er nye landa har ulike lover og regelverk på mange områ- reglar eller lovar, har samarbeidsministeren og de. Der hinder ikkje kan fjernast, kan ein søkje å justisministeren i eit felles brev oppfordra depar- få til størst mogeleg grad av harmonisering. På sa- tementa om å gjere greie for rettstilstanden i dei me måten må det sørgjast for lett tilgjengeleg in- nordiske landa på dei områda som forslaga til nye formasjon om dei relevante regelverka og om kvar reglar gjeld. I brevet vert det særleg framheva at ein kan vende seg for å få bistand. Føremålet er å proposisjonar bør ha med ei vurdering av om for- gjere kvardagen enklare for næringsverksemd, slaget kan tenkjast å skape grensehinder i Nor- studiar og jobb over landegrensene i Norden. Hal- den. Temaet blei følgt opp i Forum for lovførebu- lo Norden har ei viktig rolle i informasjonsarbei- ing og lovteknikk (eit halvårleg, totimars seminar det, og det inngår i mandatet deira at dei skal in- som Lovavdelinga i Justisdepartementet held for formere aktuelle interessentar om eksisterande departementa) våren 2010, der eit av innslaga var grensehinder i Norden. at professor Niels Fenger ved Københavns Uni- Arbeidet med å fjerne grensehinder innanfor versitet gjorde greie for rapporten «Nordisk sam- høgare utdanning er i hovudsak fullført. Her er no arbejde om gennomførelse af EU- og EØS-lovgiv- avtalen om tilgang til høgare utdanning forlenga ning» som han er medforfattar til. med tre nye år frå 2010. Avtalen sikrar at søkjarar som er busette i eit nordisk land, får tilgang til offentleg høgare utdanning i eit anna nordisk land Kulturområdet på same eller likeverdige vilkår med landets eigne Dei nordiske landa er ein stor og viktig marknad søkjarar. for kunstnarar og produkta deira. Eit av hovudmå- la for det nordiske kultur- og mediesamarbeidet er å medverke til opne grenser og mobilitet for Grensehinderforum kunstnarar og kulturprodukt/-verk. Samarbeidet Etter initiativ frå dei nordiske statsministrane eta- skal medverke til at nordiske kulturuttrykk får blerte samarbeidsministrane hausten 2007 Gren- betre gjennomslag hos publikum i regionen. Vik- sehinderforum. Det er sett saman av framståande tige verkemiddel er kultur- og kunstprogrammet representantar frå landa og dei sjølvstyrte områda og det nordisk-baltiske mobilitetsprogrammet (Grønland, Færøyane og Åland). Grensehinderfo- som det er stor oppslutning om. rum møtest med jamne mellomrom og arbeider sjølvstendig og uavhengig for å identifisere, priori- tere og finne løysingar på hinder som kjem opp. Nordisk samferdselssektor Dei tek opp enkeltsaker med dei rette styresmak- Når det gjeld internasjonal transport på jernbane, tene, på politisk nivå eller embetsnivå. Grensehin- er det ingen større grensehinder mellom Noreg derforum legg stor vekt på arbeidet for å hindre at og Sverige. Utviklinga av EØS-regelverket vil føre det oppstår nye grensehinder som følgje av nasjo- til ytterlegare forenklingar for å lette grensepasse- nal lovgjeving eller EU-direktiv. Det vert rappor- ringar vidare mot Danmark og kontinentet, m.a. tert årleg til statsministrane om status for arbei- krav til samtrafikk og felles tekniske løysingar for det. rullande materiell og infrastruktur. Leiar av Grensehinderforum er den finske am- Gjennom eit samarbeidsprosjekt mellom Sam- bassadøren Ole Norrback, norsk representant er ferdselsdepartementet og Näringsdepartementet tidlegare statsråd og nordisk samarbeidsminister i Sverige, saman med underliggjande etatar, har Bjarne Mørk-Eidem. Sekretariatet i Nordisk Mi- ein vurdert om dagens E16 kan forlengjast. Da- nisterråd hjelper til med planlegging av møte og gens E16 går mellom Bergen og Oslo, og den ak- annan administrasjon av verksemda i forumet. tuelle forlenginga, gjennom omklassifisering av Det er semje mellom landa om at arbeidet i foru- eksisterande veg, går via Hønefoss, Gardermoen, met er svært godt og nødvendig. Mandatet for Kongsvinger, Riksgrensa. Ny E16 vil ende i Gävle Grensehinderforum går ut ved utgangen av 2010. på austkysten av Sverige. Utgreiinga er nærare omtalt i St.meld. nr. 16 (2008-2009) Nasjonal transportplan 2010–2019 s. 239. Samferdselsdepartementet og Näringsdepar- tementet har på bakgrunn av denne utgreiinga 10 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid sendt søknad til FN som ansvarleg for den internasjonale avtalen om internasjonale hovudtrafikk- 2.3 Organisering av det nordiske årer (AGR-avtalen). Det er venta at søknaden blir samarbeidet endeleg behandla i løpet av 2010. På bakgrunn av dette har Statens vegvesen og Vägverket starta eit Statsministrane samarbeid for å vurdere om det skal setjast i verk Statsministrane har det overordna ansvaret for det eit felles arbeid som skal greie ut behov og løysin- nordiske regjeringssamarbeidet og har regelmes- gar for vidare utvikling av delar av ny E16 i gren- sige møte i tillegg til den kontinuerlege kontakten seområdet mellom Noreg og Sverige. om nordiske og internasjonale spørsmål. Statsmi- nistrane møttest mellom anna i samband med Nordisk Råds sesjon i Stockholm i oktober 2009, Trygdeområdet under globaliseringsforumet i Snekkersten i Dan- Embetsmannskomiteen for arbeidsliv (EK-A) har mark 20. mai og det uformelle sommarmøtet i invitert embetsmannskomiteen for sosial og helse København 21. mai. I samband med sesjonen var (EK-S) til eit samarbeid for å gå gjennom grense- det òg møte med Nordisk Råds presidium og med hinder på trygdeområdet og eventuelt peike på representantar for dei sjølvstyrte områda. Neste mogelege løysingar. Det er planlagt at det skal set- statsministermøte vil finne stad i samband med jast ned ei ekspertgruppe som skal identifisere Nordisk Råds sesjon i Reykjavik 2.– 4. november grensehinder, sortere dei og drøfte i kva grad dei 2010. Generalsekretæren i Nordisk Ministerråd inneber vesentlege konsekvensar for personar informerer statsministrane om arbeidet i minister- som pendlar eller flyttar mellom nordiske land. rådet under sommarmøtet og i møtet som finn Ettersom trygdeordningane og vilkåra for å få stad i samband med sesjonen i Nordisk Råd. ytingar er ulike frå land til land, vil det kunne ha Under sesjonen informerer òg leiaren av Grense- vesentlege konsekvensar å pendle eller flytte. Det hinderforum statsministrane om verksemda i for- viktige er å vurdere om slike konsekvensar synest umet, med status for arbeidet med å avvikle gren- å vere urimelege. Det er viktig at gruppa vurderer sehinder i Norden. forholdet til EU/EØS-retten som regulerer feltet. Gruppa skal vere eit supplement til arbeidet som går føre seg gjennom Grensehinderforum. Samarbeidsministrane, budsjett og administrasjon Ho skal raskare kunne sile ut saker som skuldast Samarbeidsministrane møtest fire gonger i året manglande informasjon og misforståingar, slik at under den aktuelle formannskapen, som i 2010 er ein kan konsentrere seg om dei viktige sakene. Danmark. Fornyings-, administrasjons- og kyrkje- Tidlegare har ikkje periodar med permittering minister Rigmor Aasrud har vore nordisk samar- blitt rekna som arbeidd tid i samband med overfø- beidsminister sidan oktober 2009. ring av arbeids- og trygdetid frå Noreg til Sverige. Samarbeidsministrane koordinerer det nordis- Dette grensehinderet er frå norsk side teke opp ke regjeringssamarbeidet. Eit viktig ansvarsområ- med dei svenske styresmaktene, som stadfester at de er ministerrådsbudsjettet og økonomistyring. dei tek sikte på å endre regelverket slik at perio- Budsjettet til Nordisk Ministerråd var for 2010 dar under permittering vert rekna som arbeidd tid 899 millionar danske kroner, og vedteke i semje ved søknad om arbeidsløysetrygd i Sverige. med Nordisk Råd. Den norske delen er 28,1 pro- I etterkant av konkursen i Sterling vart det sent, basert på ein fordelingsnøkkel som vert re- avdekt eit grensehinder som skuldast det norske kna ut med utgangspunkt i delen dei respektive arbeidskravet i samband med overføring av opp- landa har av den samla nordiske bruttonasjonal- tente trygderettar frå andre EØS-land. Etter drøf- inntekta. 67 millionar er sette av til globaliserings- tingar vart det avklart at EU-trygdeforordninga initiativ. Også for 2011 er det føreslått å halde bud- bør tolkast slik at både vanlege grensearbeidarar sjettet på same nivået som i 2010. Den norske de- og «atypiske» grensearbeidarar, når dei vert heilt len vil bli på 29 prosent. Globaliseringsinitiativa ledige, vil vere unnatekne frå arbeidskravet ved skal etter framlegg frå generalsekretæren vidare- søknad om norske dagpengar. førast med 71 millionar danske kroner. Samar- beidsministrane har dei siste to åra prioritert høgt å gje støtte til studentar frå Island og til å sikre islandsk deltaking i nordiske møte, og vil vidareføre støtta i 2011. 2009–2010 Meld. St. 23 11 Nordisk samarbeid

ning og opplæring av personell innanfor sivil kri- Stillinga til dei sjølvstyrte områda i det nordiske sehandtering (forslag 1) og på utvikling av samar- samarbeidet. beidet mellom dei nordiske utanrikstenestene Ålandsdokumentet inneber at dei sjølvstyrte om- (forslag10). råda på visse område vert likestilte med dei nor- Andre forslag må sjåast i eit meir langsiktig diske landa når det gjeld arbeidet i Nordisk Minis- perspektiv. Nedanfor følgjer ein kort gjennom- terråd. Ålandsdokumentet vart vedteke av samar- gang av status for dei sakene som vert følgde opp beidsministrane på Åland i 2007, og Nordisk Råd på kort og mellomlang sikt. slutta seg til dokumentet på den 59. sesjonen i Regjeringa har arbeidd aktivt med oppfølginga Nordisk Råd i Oslo i oktober 2007. Helsingforsav- av forslag 1 i Stoltenberg-rapporten om krisehandte- talen vart ikkje endra, men vert tolka slik at sjølv- ring og stabilisering, der Noreg har teke på seg eit styre, landsstyre og landskapsregjering, innanfor leiaransvar. Ei nordisk arbeidsgruppe med man- ramma av den kompetansen dei har, får rett til å dat frå dei nordiske utanriksministrane arbeider vere adressatar for og kan svare på tilråingar og med styrkt koordinering av opplæring av perso- spørsmål frå Nordisk Råd. De sjølvstyrte områda nell som eit første steg. På militær side er det alle- kan leie ministermøte, embetsmannskomitear og reie eit klart etablert samarbeid om opplæring. arbeidsgrupper. Under det danske formannskapet Det er behov for å finne fram til praktiske og gode vert flere møte lagt til Grønland og Færøyane. løysingar òg på sivil side som vil kunne styrkje Ålandsdokumentet gjev dei sjølvstyrte områda innhaldet og kvaliteten i opplæringa, samtidig rett til å søkje om full medlemskap i nordiske insti- som dette kan gje meir effektiv ressursbruk. Som tusjonar og samarbeidsorgan dersom området har følgje av dette arbeidet er det no etablert tettare ei «særskilt og påviseleg interesse» for institusjo- kontakt mellom dei ulike organisasjonane i Nor- nen. Sjølvstyreområda har meldt inn kva institu- den som administrerer beredskapsstyrkar. Målet sjonar dei er spesielt interesserte i å delta i med til regjeringa er at dette samarbeidet skal gje kon- røysterett, og dette vert vurdert i dei enkelte mi- krete resultat i form av felles kurstilbod, større nisterråda. grad av samkøyring av innhaldet i opplæringa og, i neste omgang, bidra til å styrkje den fellesnordiske tenkinga rundt krisehandtering. 2.4 Stoltenberg-rapporten Dei nordiske landa drøftar i tillegg andre mogelege samarbeidsområde til støtte for den fredso- I ei verd i endring er det viktig at også dei nor- perative innsatsen i FN. Det vert lagt vekt på å for- diske landa underkastar samarbeidet eit grans- sterke det allereie gode nordiske samarbeidet kande blikk. Med dette som utgangspunkt fekk som eksisterer både i og utanfor FN. Bidrag gjen- tidlegare utanriks- og forsvarsminister Thorvald nom andre organisasjonar, som i sin tur bidreg til Stoltenberg i oppdrag av dei fem nordiske utan- FN-målsetjingane, er viktig. Dei nordiske landa riksministrane å skrive ein rapport med konkrete har i lang tid samarbeidd innanfor ramma av EU, forslag til korleis ein kan styrkje det nordiske der Noreg er med i fleire krisehandteringsopera- utanriks- og tryggingspolitiske samarbeidet. Han sjonar. vart utfordra til å gå lengre i forslaga sine enn det i Dei nordiske utanriksministrane vedtok på utgangspunktet var realistisk å vente at dei nor- møtet i Reykjavik i juni 2009 at forslag 10 i Stolten- diske regjeringane kunne følgje opp. Rapporten berg-rapporten om styrkt samarbeid mellom utan- vart lagd fram våren 2009 med 13 konkrete forslag rikstenestene skulle følgjast opp med det same, og til potensielle tettare nordiske samarbeidstiltak saka har sidan stått sentralt på dagsordenen i nor- dei neste 10–20 åra. diske møte på politisk nivå og på embetsnivå haus- Vi må kunne konstatere at Stoltenberg-rapporten 2009 og i 2010. ten har skapt ny dynamikk i det nordiske utanriks- Våren 2009 vart det sett i gang eit arbeid på ho- og tryggingspolitiske samarbeidet. Rapporten har vudstadsnivå for å operasjonalisere forslag 10. bidrege til at merksemda vert retta mot Norden Som ledd i dette arbeidet er det gjennomført ei som region og nærområda våre, og har utfordra kartlegging av det utstrakte formelle og uformelle dei nordiske regjeringane til å engasjere kvaran- samarbeidet som allereie er etablert mellom nor- dre i ein ny generasjon av tettare samarbeid mel- diske utanriksstasjonar i utlandet, samtidig som lom landa. det er innhenta innspel til nye tiltak. Dette har re- I året som har gått, har rapporten vorte grun- sultert i ein omfattande katalog over konkrete dig behandla. I første omgang har dei nordiske re- samarbeidstiltak på ei rekkje felt – både på dei tra- gjeringane fokusert særleg på samarbeid om tre- disjonelle administrative og konsulære samar- 12 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid beidsområda, men òg på saksfelt knytte til utan- ordning av nordiske posisjonar i store europeiske rikspolitikk og økonomi, bistandspolitikk, kultur, utviklingsprogram. Den beste måten å realisere handel og næringsliv osb. Katalogen tener som nordiske ambisjonar innanfor romverksemd på er ein idébank for eit utdjupa og utvida samarbeid å føre ein tett dialog om arbeidet innanfor den eu- mellom dei nordiske representasjonane, som er ropeiske romorganisasjonen ESA og i program oppfordra til å initiere nordiske samarbeidstiltak som Galileo og GMES. Dei nordiske landa bør òg lokalt på dei områda og i det omfanget som synest føre vidare dialogen om neste generasjon euro- å vere naturleg på den enkelte tenestestaden. Fø- peiske polare vérsatellittar, som skal takast opp på resetnaden er at samarbeidet skal vere pragma- ministerkonferansen i ESA i 2012. Det kan vere tisk og gje meirverdi for arbeidet på stasjonane, mykje å vinne på ei felles nordisk haldning for å si- og det er dermed rom for lokale løysingar og flek- kre at slike satellittar vert bygde i samsvar med sible tilnærmingar, tilpassa tilhøva på staden. Til- våre behov. bakemeldingar frå stasjonane viser at det allereie Noreg har teke eit initiativ overfor dei andre vert tenkt breiare når det gjeld mogelege nordis- nordiske landa for eit styrkt samarbeid om straffe- ke samarbeidsområde på dei ulike tenestestade- forfølging av krigsforbrytarar (forslag 9). Tilbake- ne. Ny statusrapport frå utanriksstasjonane skal meldingane har synt at dagens samarbeid i Nor- leggjast fram for det nordiske utanriksminister- den for det meste skjer frå sak til sak. Samarbei- møtet hausten 2010. det er fruktbart. Ein antar at det vil bli styrkt om Dei nordiske utanriksministrane gav våren ein etablerer ordningar som sikrar kontinuitet, for 2010 hovudstadane i oppdrag særleg å vidareutvi- eksempel felles tilnærming til opplæring og kunn- kle den administrative og konsulære dimensjo- skapsformidling og ein felles nordisk informa- nen, mellom anna ved å utvikle modellar for aktu- sjonsdatabase. Den nordiske embetsmannskomi- elle samarbeidsområde. Det skal leggjast fram ein teen for lovsamarbeid arbeider med å følgje opp rapport til utanriksministermøtet i november. saka overfor riksadvokatane i dei respektive lan- Stoltenberg foreslo i rapporten sin at det vert da. etablert eit nordisk havovervakingssystem, som i Dei tryggingspolitiske forslaga i Stoltenberg- utgangspunktet skal vere sivilt og rettast inn mot rapporten vert følgde opp av den nye nordiske for- overvaking av havmiljø, forureining og sivil tra- svarspolitiske samarbeidsstruktur kalla Nordic fikk (forslag 3). Stoltenberg foreslo at systemet Defence Cooperation (NORDEFCO), som vart skulle byggjast på to pilarar, ein for overvaking av etablert av forsvarsministrane i november 2009. det nordlege Atlanterhavet, delar av Polhavet og Denne strukturen spenner over heile breidda av Barentshavet (BarentsWatch) og ein for overva- det nordiske forsvarssamarbeidet. Ein arbeider king av Austersjøen (BalticWatch). Noreg er leiar- såleis med prosjekt innanfor fleire samarbeidsom- nasjon («lead nation») i arbeidet med å følgje opp råde som, i tillegg til å fange opp forslaga som forslag 3. kjem fram i Stoltenberg-rapporten, går langt ut- Sverige har etablert eit havovervakingssystem over desse. Heller enn å sjå på dei enkelte forslaga (Sjøbasis) som vart operativt i november 2009. i rapporten er desse sett inn i ei breiare ramme i Noreg greier ut etableringa av eit liknande system forsvarssamarbeidet for å gje større synergi og som skal samkøyre havovervakingsdata frå ei rek- dermed auka økonomisk og operativ meirverdi. ke norske organ (BarentsWatch). Dette vil bli eit Noreg har formannskapen i NORDEFCO i viktig instrument for å få samla oversikt over det 2010. Ei sentral målsetjing for formannskapen er å som til einkvar tid hender i og på våre enorme styrkje det nordiske samarbeidet i operasjonar. På havområdar i nord. Kystverket leiar arbeidet med dette området er det allereie gjort store framskritt «BarentsWatch» samråd med fleire relevante fag- i ISAF-operasjonen i Afghanistan, og det vert ar- miljø. beidd kontinuerleg med å finne løysingar som kan Forslaget i Stoltenberg-rapporten om å etable- redusere kostnadar og gje auka operativ evne. Det re eit nordisk satellittsystem i polarbane (forslag er ein ambisjon å styrkje og vidareutvikle nordisk 5) vart greidd ut av ei nordisk ekspertgruppe støtte til kapasitetsbygging i Aust-Afrika og nor- hausten 2009 under finsk leiing. Ekspertgruppa disk-baltisk samarbeid om tryggingssektorre- vurderer eit nordisk system basert på eigne satel- form. littar som lite aktuelt, på grunn av høge kostnadar Den norske formannskapen vil òg arbeide for i forhold til forventa nytte. Det vert i staden tilrådd å styrkje kapasitetsamarbeidet, særleg på land- og nordisk samarbeid om rominfrastruktur gjennom luftsida der samarbeidspotensialet er størst. På koordinering på europeisk og internasjonalt plan. bakgrunn av erfaringar hausta i det nordiske lo- Ved planmessig arbeid kan vi hente mykje på sam- gistikksamarbeidet i Afghanistan vil det verte sett 2009–2010 Meld. St. 23 13 Nordisk samarbeid i gang arbeid med å utvikle framtidige nordiske lo- lag av felles interesser og geografisk nærleik er gistikkapasitetar. Det vil òg bli søkt etter andre naturleg at dei nordiske landa vil samarbeide om å måtar å styrkje det allereie omfattande nordiske møte utanriks- og tryggingspolitiske utfordringar materiell- og industrisamarbeidet på. i ei solidarisk ånd (jf. forslag 13). Vi vil følgje og Eit av forslaga i Stoltenberg-rapporten er at diskutere utviklinga framover, mellom anna i for- Norden bør ta eit ansvar for luftovervakinga og hold til fokuset EU har på dette. luftpatruljeringa over Island (forslag 2). Som eit – Klimaendringar i Polhavet kan opne for auka første skritt planlegg Sverige og Finland deltaking menneskeleg aktivitet i Arktis som på øvinga Northern Viking i 2011. Frå før deltek – skipsfart, turisme, olje- og gassutvinning m.m. Noreg og Danmark regelmessig i luftpatruljeringa Samarbeid med andre land er viktig m.a. innan- over Island. Sverige og Finland vil i løpet av 2010 for søk- og redning, og ministermøtet i Arktisk knyte seg opp til NATO-systemet for utveksling av råd i Tromsø i april 2009 vedtok å opprette ei luftbilete. Dette gjev ytterlegare gevinstar for nor- arbeidsgruppe som fram til neste ministermøte disk luftoperativt samarbeid. (2011) skal utvikle ein internasjonal reiskap for Erklæringa frå dei nordiske utanriksministra- samarbeid om søk- og redningsoperasjonar i ne i Reykjavik av mai 2009 om vidare oppfølging Arktis. Arbeidet er godt i gang. Det er no semje av Stoltenberg-rapporten slår fast at det på grunn- om at avtalen skal vera juridisk bindande. 14 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid

3 Norden og nabolanda

3.1 Nordisk Ministerråd og Nordisk-baltisk mobilitetsprogram på samarbeidet med nabolanda næringsområdet Nabolandspolitikken til Nordisk Ministerråd Det vart vedteke å etablere det nordisk-baltiske omfattar samarbeidet med Nordvest-Russland, mobilitetsprogrammet av Nordisk Ministerråd og Estland, Latvia og Litauen. I tillegg kjem dei regi- regjeringane i Estland, Latvia og Litauen 20. onale råda Barentsrådet, Austersjørådet og Ark- januar 2009 innanfor områda offentleg administra- tisk råd. Samarbeidet omfattar òg innsats overfor sjon, næringsverksemd og kultur. Målsetjinga er å Kviterussland. Formålet er å styrkje dialogen styrkje det politiske samarbeidet mellom dei åtte mellom dei nordiske landa og nabolanda og å landa og bidra til å fremje utvikling av ein konkur- konsentrere det nordiske samarbeidet til område ransedyktig Austersjøregion innanfor desse tre der det kan gje ein meirverdi og samordning i sektorane. forhold til nasjonale aktivitetar. Frå norsk side På området næringsverksemd vert det gjeve fi- legg vi stor vekt på styrkt samarbeid og dialog nansiell støtte til søkjarar til mellom anna studie- mellom Nordisk Ministerråd og Nordvest-Russ- besøk, vikariat i bedrifter, nettverksbygging, akti- land. Russlandssamarbeidet er tett knytt opp til vitetar knytte til etablering av næringsklynger inn- EU-politikken og støttar opp om Den nordlege anfor regionen og teknologioverføring. Det vert dimensjonen, der ministerrådet er partnar. Nor- lagt vekt på å få søkjarar som har fokus på innova- disk Ministerråd deltek aktivt i partnarskapen sjon, kreativitet og entreprenørskap. for helse og livskvalitet og støttar partnarskapen Styringsgruppa er samansett av medlemer av for miljø. embetsmannskomiteen for næring i Nordisk Mi- Innanfor lokalforvaltning, kamp mot mennes- nisterråd og representantar frå dei baltiske landa kehandel, utvikling av sosial- og helsevesen og fri- som er utnemnde av relevante styresmakter i ved- villige organisasjonar er det etablert prosjekt der komande land. Kontoret til Nordisk Ministerråd i samarbeidet er basert på retningslinjene for perio- Riga tek hand om sekretariatsfunksjonen. For- den 2009–2013, som er godkjende av samarbeids- mannskapen i styringsgruppa roterer på årsbasis. ministrane. Noreg har formannskapen i 2010. Dei nordiske landa støttar ei demokratisk utvikling i Kviterussland. Nordisk Ministerråd samarbeider aktivt med EU om støtte gjennom BEATA – Barents European Arctic Transport Area eksiluniversitetet European Humanities Univer- Under den finske formannskapen vart det lagt sity (EHU) for kviterussiske studentar i Vilnius. stor vekt på å konkretisere arbeidet gjennom del- Det er etablert eit internasjonalt fond for EHU taking i Interreg-prosjektet Sustainable Transport for å sikre koordinering av støtta og for å trekkje in the Barents Region (STBR). Prosjektet vart til seg fleire gjevarar. Fondet vert administrert i leidd av Norrbottens län, og både nasjonale og ministerrådet i nært samarbeid med EHU. Mi- regionale transportstyresmakter deltok som nisterrådet forvaltar i tillegg eit stipendprogram partnarar. Gjennom prosjektet vart det utarbeidd for unge kviterussarar. Dei nordiske samarbeids- ei rekkje studium og analysar av transportinfra- ministrane besøkte European Humanities Uni- strukturen og transportstraumane i Barentsregio- versity saman med medlemer av presidiet i Nor- nen. Noreg har teke initiativ gjennom Nasjonal disk Råd 18. februar 2010. Både vertslandet Li- transportplan 2010–2019 til å utarbeide ei utgrei- tauen og representantar frå EHU gav uttrykk for ing av transportsystemet i nordområda, som skal at støtta frå Nordisk Ministerråd, i tillegg til den omfatte dei fire landa. Ein tek sikte på å setje i bilaterale støtta frå nordiske land, vart høgt verd- gang utgreiinga i 2010. Både BEATA og STBR- sett. prosjektet kan vere viktige støttespelarar og 2009–2010 Meld. St. 23 15 Nordisk samarbeid bidragsytarar til arbeidet. Sverige har formannskapen frå oktober 2009 til oktober 2011. Så over- Svensk-norsk samarbeid for elektrifisering av tek Noreg formannskapen i to år. vegtransport Både den norske og den svenske regjeringa ser på elektrifisering av vegtransport som eit viktig til- Partnarskapen for transport og logistikk i Den tak for å redusere CO2-utslipp frå transportsekto- nordlege dimensjonen (ND PTL) ren. Etter dialog mellom den norske samferdsels- På utanriksministermøtet i Den nordlege dimen- ministeren og den svenske infrastrukturministe- sjonen i St. Petersburg oktober 2008 kom ein fram ren etablerte Samferdselsdepartementet og det til prinsipiell semje om å etablere ein partnarskap svenske Näringsdepartementet i 2009 ei felles for transport og logistikk innanfor ramma av Den arbeidsgruppe for å lage ein plan for korleis ein nordlege dimensjonen. Det vart underteikna eit kan utvikle felles infrastruktur for ladbare bilar. memorandum (MoU) om partnarskapen i 2009 av Arbeidsgruppa er samansett av Vegdirektoratet, transportministrane i Noreg, Russland, Kviteruss- Transnova og NVE frå Noreg og Vägverket, land, Sverige, Finland, Danmark, Polen, Tyskland, Transportstyrelsen, Energimyndigheten og Ener- Estland, Litauen og Latvia. Island har signalisert gimarknadsinspektionen frå Sverige. Arbeids- at dei eventuelt vil ta del i partnarskapen på eit sei- gruppa skal levere ein delrapport til Næringsde- nare tidspunkt. partementet. Delrapporten vil gje ei vurdering av Våren 2010 vart det semje om å etablere eit se- kva prosjekt som vil ha størst nytte av eit samar- kretariat for partnarskapen i Den nordiske inves- beid på tvers av landegrensene. Tema som vert teringsbanken i Helsingfors. Sekretariatsavtalen vurderte, er mellom anna samordna innsats for skal etter planen underteiknast hausten 2010, uttesting av nye ladeteknologiar, felles skilting og med sikte på at sekretariatet skal vere operativt merking av parkeringsplassar og ladeinfrastruk- frå 1. januar 2011. Føremålet med partnarskapen tur og felles forskingsprosjekt. er å bidra til å forbetre transportsambandet og lo- gistikken mellom partnarlanda på ein slik måte at det stimulerer til berekraftig økonomisk vekst. Ut- Luftfart arbeiding og rullering av ein handlingsplan for Under det nordisk-baltiske transportministermø- grensekryssande utbygging av infrastruktur og tet i Riga i september 2009 underteikna transport- såkalla horisontale tiltak, mellom anna teknisk og ministrane ei felles nordisk-baltisk transportmi- administrativ forenkling og standardisering, er ho- nistererklæring, «draft declaration on Nordic Bal- vudinstrumenta til partnarskapen. Arbeidet med å tic co-operation in the Air Transport Area». identifisere infrastrukturprosjekt av felles interes- Erklæringa omhandlar gjennomføringa i statane se mellom to eller fleire land i partnarskapen har av plikta til å opprette funksjonelle luftromsblok- starta opp. Partnarskapen skal ikkje erstatte eksis- ker (FAB), i samsvar med lovgjevingspakka om terande samarbeidsformer, til dømes BEATA, Felles europeisk luftrom II. Erklæringa munnar ut men kan utgjere ein samlande paraply for samar- i ei oppfordring retta til tilsynsstyresmaktene og beid i eit breiare regionalt perspektiv. utøvarane av flysikringstenester. Erklæringa omhandlar ikkje dei konkrete FAB-prosjekta som dei nordiske og baltiske landa er involverte i. Nordisk-baltisk fråsegn om TEN-T-programmet I september 2009 sendte dei nordiske og baltiske transportministrane ut ei felles fråsegn om revi- NEFAB – North European Functional Airspace Block sjon av EU-programmet for utbygging av transeu- Lovgjevingspakka Felles europeisk luftrom II ropeiske transportnettverk (TEN-T). I fråsegna medfører at det vil bli fastsett felleseuropeiske peikar ein m.a. på kor viktig det er med god til- ytingskrav til utøvarar av flysikrings- og lufttra- komst til marknadene for land med geografisk fikkteneste. Ytingskrava vil primært dreie seg om lange avstandar, at det må leggjast stor vekt på krav til tryggleik, kostnadseffektivitet, kapasitet samanheng mellom hovudårane, og at TEN-T- og miljøeffektar. Eit verktøy som medverkar til å nettverket bør utvidast til naboland. Fråsegna skal oppfylle desse ytingskrava, er funksjonelle luft- følgjast opp i samband med framlegginga av for- romsblokker, som inneber grenseoverskridande slaget til reviderte TEN-T-retningslinjer. samling av luftrommet over fleire land. Etablering av ei slik luftromsblokk er eit krav i den nemnde lovgjevingspakka. Noreg samarbeider i denne samanhengen med dei andre nordiske landa, i til- 16 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid legg til Estland og Latvia, om etablering av ei rolle i styrking og koordinering av kultursamban- mogeleg funksjonell luftromsblokk kalla NEFAB det i den nordatlantiske regionen. (North European Functional Airspace Block). Sta- tane som går inn i ei luftromsblokk, må inngå avtalar om mellom anna utpeiking av operatørar, til- NORA (Nordisk Atlantsamarbeidet) synsverksemda innanfor blokka, oppgåver i sam- Nordisk Atlantsamarbeidet (NORA) hadde i 2009 band med avgiftsspørsmål og forholdet til spesielt fokus på klimaendringane og verknadene militære styresmakter. dette vil ha for den havbaserte økonomien i samarbeidslanda. I samband med COP15 i København lanserte NORA boka Climate Change – and the Bilateral luftfartsavtale North Atlantic. Utviklinga av samarbeidet med dei Noreg har ein bilateral luftfartsavtale med Russ- vestlege naboane til Norden er inne i ei positiv land frå 1956. Avtalen har vorte supplert med utvikling. Ein delegasjon frå NORA besøkte i 2008 enkelte tillegg, men må framleis karakteriserast to av dei atlantiske provinsane i Canada, Nova Sco- som restriktiv og hemmande for utviklinga av luft- tia og Newfoundland-Labrador. Dette vart følgt farten mellom Noreg og Russland. opp ved at generalsekretæren i Ministerrådet gjennomførte ei reise i Canada i desember 2009. Det danske formannskapsprogrammet legg opp Bilateral vegtransportavtale til at NORA kan få ei koordinerande rolle i dette Noreg og Russland underteikna ein bilateral veg- samarbeidet vestover. Ei rekkje av aktivitetane til transportavtale den 20. juni 2005. Avtalen tredde i NORA i 2009 har hatt deltakarar frå Canada – m.a. kraft 16. november 2007. Avtalen regulerer trans- dei to konferansane Challenges By Demography i port av gods og passasjerar mellom Noreg og Alta og Innovation in the Nordic Marine Sector i Russland, og transitt gjennom dei til og frå tredje- Reykjavik. I tillegg til konferansane støtta NORA i land med motorvogn som er registrert i eitt av dei 2009 ca. 30 prosjekt med til saman 7,8 millionar to landa. danske kroner. NORA vedtok i 2008 å ta initiativ til ein OECD- analyse av NORA-regionen. Analysen skal liggje Kultur føre hausten 2010 og skal innehalde ein samla po- Nordisk-baltisk mobilitetsprogram har sidan 2009 litisk-økonomisk regionsanalyse av Grønland, vore ei felles støtteordning for kunst- og kulturak- Færøyane, Island og kyst-Noreg. Målet er at ana- tørar i Norden og dei baltiske landa. Erfaringar så lysen skal medverke til å styrkje samarbeidet. langt viser at programmet er vellukka; talet på Samtidig ønskjer ein at analysen skal tydeleggjere søkjarar aukar, og dei baltiske landa deltek godt i det særlege potensialet og dei ressursane regio- programmet. nen har. Kultursamarbeidet i nordområda er eit viktig satsingsområde for Noreg. Der går det føre seg aktiv satsing på kulturområdet gjennom Barents- Interreg Kult-programmet som skal bidra til å gjennomføre Interreg er eit EU-program for å fremje sosial og større kunst- og kulturprosjekt i norsk og russisk økonomisk integrasjon over landegrensene gjen- del av Barentsregionen. Noreg har òg delteke ak- nom regionalt samarbeid. Programmet vart eta- tivt i arbeidet til Nordisk Ministerråd med å utvi- blert i 1991 for å styrkje samarbeidet mellom kle kulturpartnarskapen innanfor Den nordlege naboregionar som var delte av nasjonale grenser dimensjonen. Kulturpartnarskapen skal fungere innanfor og på grensa av EU. Noreg har delteke i som eit supplement til allereie eksisterande nasjo- Interreg sidan 1996. Inneverande programperiode nale og internasjonale organisasjonar og institu- strekkjer seg til og med 2013. Deltakinga er ikkje sjonar som arbeider med kulturnæringar og kul- ein del av EØS-avtalen. tursamarbeid. I mai 2010 vart det arrangert eit Interreg IV A handlar om grenseregionalt nordisk kulturforum i St. Petersburg som marker- samarbeid, det vil seie samarbeid mellom regio- te etableringa av partnarskapen, der partane un- nar som ligger langs eller på kvar si side av ei na- derteikna ein intensjonsavtale (Memorandum of sjonalgrense. For Noreg inneber dette samarbeid Understanding). med Sverige, Finland, Russland og Danmark. Pri- Vestnorden er ei viktig bru til samarbeid med oriterte innsatsområde er mellom anna nærings- nabolanda i vest. Dei nordiske kulturinstitusjona- utvikling, FoU og grenseoverskridande fellesskap ne i Nuuk, Torshavn og Reykjavik speler ei viktig og samhøyr. Eit av måla er å utvikle attraktive re- 2009–2010 Meld. St. 23 17 Nordisk samarbeid gionar og sentra for innbyggjarar og næringsliv på 3.3 Austersjørådet tvers av landegrensene. Noreg deltek i fire grenseregionale Interreg- Noreg har vore medlem av Austersjørådet sidan program: Nord, Botnia-Atlantica, Sverige-Noreg etableringa i 1992 og deltek aktivt i dei forskjellige og Øresund-Kattegat-Skagerrak, i tillegg til eit aktivitetane Rådet har. Norsk deltaking i Auster- samarbeidsprogram ved yttergrensene til EU – sjørådet utgjer ein viktig del av norsk nærområde- Kolarctic ENPI CBC. politikk, og Rådet er eit sentralt forum for politisk dialog og praktisk samarbeid der både Russland og Europakommisjonen er med. 3.2 Den nordlege dimensjonen I tråd med ein avtalt rotasjon mellom medlemslanda har Noreg overtatt formannskapen i Den nye nordlege dimensjonen vart oppretta Austersjørådet for eitt år frå 1. juli 2010. Det vil under den finske formannskapen i EU i november innebere at utanriksministeren blir formann for 2006 i Helsingfors, ved at det vart underteikna ei Rådet i perioden, og Noreg skal leie ei eiga em- politisk erklæring og eit politisk rammedokument. betsgruppe som fungerer som styre. Noreg over- EU, Russland, Island og Noreg er likeverdige tok formannskapen etter Litauen, og Tyskland føl- partnarar, medan dei regionale organisasjonane gjer etter Noreg 1. juli 2011. og IFF (internasjonale finansieringsinstitusjonar) Litauen har i formannskapsperioden sin lagt er deltakarar. Den nordlege dimensjonen (ND) vekt på å setje i verk vedtaket om reform av Aust- skal vere det regionale uttrykket for dei fire sam- ersjørådet som vart gjort i 2008. Det står framleis arbeidsromma mellom EU og Russland, der mykje arbeid att før organisasjonen fungerer til- Noreg og Island skal ha fullt innpass. Det første fredsstillande reint operativt, blir meir synleg og ministermøtet i ND vart halde i St. Petersburg i oppfattast som relevant. Det vil ta tid å byggje opp oktober 2008. Møtet var prega av ei positiv hald- ein prosjektportefølje, særleg å framskaffe finansi- ning til det arbeidet som går føre seg, og det var elle ressursar i ei tid der fleire av medlemslanda ein grunnleggjande konsensus om kva satsings- er prega av finanskrisa. Det vil vere ei stor utfor- områda skal vere. Det er lagt vekt på konkrete dring for den norske formannskapen å arbeide vi- samarbeidsprosjekt. Desse prosjekta vert sette ut dare med reformarbeidet, med særleg sikte på å i livet gjennom dei to partnarskapane: partnarska- identifisere prosjekt, skaffe finansiering til dei og pen for helse og livskvalitet (NDPHS) og miljø- gjennomføre dei. Skal dette lukkast, vil det vere partnarskapen (NDEP). Ministermøtet vedtok at avgjerande å ha eit aktivt samarbeid om prosjekt det skal opprettast ein ny partnarskap for trans- med andre regionale råd i Nord-Europa som Nor- port og logistikk, som etter planen skal verte ope- disk Ministerråd, andre samarbeidsstrukturar rativ i år. Ein ny partnarskap for kultur vil òg verte som Den nordlege dimensjonen med sine partnar- oppretta i år. Andre satsingsområde framover er skap og EU-strategien for Austersjøregionen. enøk, grensenært samarbeid og arbeidet med å Det vil vere eit prioritert område for den nor- opprette eit ND-institutt i St. Petersburg. Det er ske formannskapen å bidra til å gjere Austersjørå- òg i denne regionen av Russland at dei største mil- det meir operativt og resultatorientert. Eit anna vil jøprosjekta er gjennomførte, innanfor reduksjon vere maritim politikk og menneskehandel. av miljøskadelege utslepp til Austersjøen. Finland Maritim politikk er eit viktig fokusområde, for- og Russland har teke initiativ til å opprette eit di Austersjøen allereie i dag har ein stor del av næringslivsråd for verksemder og selskap i regio- skipstrafikken i verda, og etter prognosane vil nen. Fleire store aktørar er allereie involverte. denne trafikken auke i monaleg grad i åra fram- Den nordlege dimensjonen har ikkje uventa over. At EU har vedteke ein eigen integrert mari- vore prega av stor merksemd mot Austersjøregio- tim politikk, som vil bli prøvd ut i Austersjøen, un- nen. Frå norsk side har ein peika på at det bør vere derstrekar kor viktig det er at også Austersjørådet ein fornuftig balanse mellom Austersjøregionen, tek sin del av ansvaret for dette feltet. Sjøverts tra- Barentsregionen og Arktis i ND-samarbeidet. Eit fikk har mange fasettar og knyter seg til både øko- positivt trekk i denne samanhengen er at styrings- nomisk utvikling, handel, miljø, energi og trygg- gruppa i ND har vedteke at det arktiske vindauga i leik. Den norske formannskapen vil mellom anna ND skal drøftast med jamne mellomrom. Fleire go- arbeide for reduserte utslipp til vann og luft frå de miljøprosjekt er sette i verk i Barentsregionen. skipstrafikken i regionen. Austersjørådet har sett Noreg er vertskap for det andre ministermøtet ned ei eiga ekspertgruppe for maritim politikk, og i Den nordlege dimensjonen. Det vert halde i Oslo Noreg skal leie denne gruppa under formannska- 2. november i år. pen. 18 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid

Austersjørådet har allereie eit sterkt engasje- kle og konsolidere dei breie samarbeidsstruktu- ment når det gjeld kamp mot menneskehandel i rane mellom dei nordiske landa og Russland inn- regionen. Dette engasjementet må sjåast i saman- anfor Barentssamarbeidet. Den andre sentrale heng med innsatsen for å avgrense den organiser- målsetjinga er knytt til ønsket om å fremje bere- te kriminaliteten meir generelt. Austersjørådet kraftig utvikling i Barentsregionen. Samarbeidet har på plass ei arbeidsgruppe for kamp mot men- rettar seg særleg mot Nordvest-Russland, som neskehandel, retta mot vaksne, i tillegg til ei eiga framleis har store utfordringar når det gjeld øko- gruppe som tek seg av barn som har vore utsette nomisk og sosial utvikling, helse, miljøvern, res- for slik handel. Arbeid mot menneskehandel med sursforvaltning og behovet for å reformere mange kvinner og barn har vore sterkt fokusert dei seine- samfunnsinstitusjonar. Ein kan definere Barents- re åra, og dette må fortsette med full kraft. Sam- samarbeidet som eit samspel mellom fire samar- stundes vert det registrer aukande menneskehan- beidsnivå, på styresmaktnivå og direkte mellom del på arbeidsmarknaden i regionen, der arbeids- aktørar i regionen: krafta vert utnytta på ulovleg vis, og der ein ser – regjeringssamarbeidet (Barentsrådet) der dei døme på regelrett tvangsarbeid. Noreg vil under fem nordiske landa, Russland og EU-kommi- sin formannskap leggje vekt på at Austersjørådet sjonen deltek, deltek i utviklinga av nye metodar for å identifise- – det regionale styresmaktsamarbeidet (Barents re ofre for ulovleg utnytting av arbeidskraft; sam- regionråd), arbeidet på justisområdet må betras, og det må ut- – urfolkssamarbeidet, viklas godt og utvida samarbeid mellom politi og – direkte næringslivs-, kommune- og grasrot- offentlege arbeidskraftinstansar for å stoppe den- samarbeid («folk til folk»). ne negative utviklinga. Noreg vil i formannskapsperioden leie arbeids- Det gode samspelet mellom sentrale og regionale gruppa for kamp mot menneskehandel. styresmakter i alle landa og den direkte kontakten I tillegg til å ha særleg fokus på desse tre om- over grensene i regionen gjer Barentssamarbeidet råda vil den norske formannskapen leggje til til eit politisk instrument som kan handtere ei grunn dei fem prioriterte felta Austersjørådet sjølv rekkje spørsmål som er svært viktige for folk i har vedteke: miljø, energi, økonomisk utvikling, regionen. utdanning og kultur og sivil tryggleik. På fleire av Sverige er no formann fram til hausten 2011. desse områda vil Noreg ha formannskapen i ek- Svensk hovudprioritering er miljø og næringsut- spertgrupper og arbeidsgrupper. Austersjørådet vikling, «an eco-efficient economy» i Barentsregi- har eit engasjement på alle desse områda, og sam- onen. Etter Sverige tek Noreg over som formann. arbeidet er viktig for fagdepartementa og dei stat- I regionrådet er Troms formann. lege institusjonane i landa, for det regionale og Det er god aktivitet både på regionalt nivå og i kommunale nivået, for dei frivillige organisasjona- dei 16 arbeidsgruppene. Regionrådet har vedteke ne og sivil sektor generelt, for partane i arbeidsli- eit nytt arbeidsprogram for tidsrommet 2009– vet og for privat sektor. Samarbeidet i direkte regi 2013. Det er òg vedteke eit nytt handlingsprogram av Austersjørådet, eller knytt opp til Rådet, er for urfolk. Vidare er det oppretta ei ny arbeids- breitt og går på mange måtar på eigen kjøl. Samar- gruppe for turisme. Energiarbeidsgruppa er gjort beidet får ikkje alltid dei store oppslaga i media, om og skal først og fremst ha fokus på enøk og men vert oppfatta som relevant og fagleg nyttig og fornybare energikjelder. Universitetet i Petroza- utfordrande for dei som er involverte. Noreg har i vodsk har teke initiativ til ei ny satsing på høgsku- samband med den norske formannskapen sett le- og universitetssamarbeid i Barentsregionen. ned ei eiga norsk referansegruppe der fagområda Innanfor ramma av den årlege løyvinga frå som samarbeider, er med. At dette utgjer om lag Utanriksdepartementet gjev Det norske Barents- 30 område, er ein indikasjon på breidda i samar- sekretariatet i Kirkenes støtte til ei rekkje samarbeidet. beidsprosjekt på regionalt nivå i Barentsregionen. Det går no føre seg ei særleg aktiv satsing på kul- turområdet gjennom BarentsKult-programmet. 3.4 Barentsrådet Det internasjonale Barentssekretariatet (IBS) er no vel etablert og i god drift. Det vert leidd av den Utviklinga av Barentssamarbeidet har heilt sidan russiske ambassadøren Aleksandr Ignatjev. IBS starten i 1993 hatt to sentrale målsetjingar. Den har tre tilsette som har gjort mykje for å støtte opp første er å bidra til at Russland speler ei sterkare om arbeidet på alle nivå og sikre det internasjona- rolle i det europeiske samarbeidet, m.a. ved å utvi- le kontaktnettet. I 2009 har Utanriksdepartemen- 2009–2010 Meld. St. 23 19 Nordisk samarbeid tet og Sametinget i fellesskap sendt ein ur- har vore nokre av prioriteringane for den norske folksmedarbeidar til det internasjonale Barentsse- formannskapen. På ministermøtet vart det mel- kretariatet for ein toårsperiode og ønskjer på den- lom anna vedteke at Arktisk råd framover skal mø- ne måten å bidra til å styrkje samarbeidet mellom tast på politisk nivå ein gong i året. Det første mø- urfolka i regionen. Sverige vil i år sekondere ein tet var i København i år. ny medarbeidar til IBS. Klimaendring er eit hovudtema for arbeidet i I regi av Barentsrådet er det etablert ein komi- Arktisk råd. I samband med ministermøtet i Ark- té som handsamar grenseoverskridande red- tisk råd vart det arrangert ein konferanse om is- ningsfaglege spørsmål i Barentsregionen. Ein smelting under leiing av utanriksministeren og multilateral redningsavtale for Barentsregionen tidlegare visepresident Al Gore. Rapporten deira vart signert i Moskva 11. desember 2008. Noreg, om status/konsekvensar av issmeltinga i verda Russland, Sverige og Finland er partar i avtalen. vart lagd fram på klimamøtet COP15 i København Føremålet med avtalen er gjensidig bistand over i desember i fjor av Al Gore og utanriksministe- landegrensene i krisesituasjonar og redningsope- ren. Hovudelementa i arktisk klimaendring – at rasjonar. havisen trekkjer seg tilbake, Grønlandsisen smel- Barentsregionen er ein region med store av- tar, og permafrosten/snødekket vert redusert – standar og få redningsressursar. Næraste red- har globale konsekvensar i form av sterkare tem- ningsressurs kan vere på andre sida av grensa i eit peraturauke og havnivåstigning. Konferansen la naboland. fram ny dokumentasjon om dette og om at parti- I september 2009 vart øvinga Barents Rescue klar (sot) og kortlevde klimagassar kan forklare 2009 halden. Øvingsserien Barents Rescue vert opptil halvparten av temperaturauken i Arktis. gjennomført annakvart år innanfor ramma av Ba- Eit anna hovudfokus for arbeidet i rådet er rentsrådet (BEAC – Barents Euro-Arctic Council). konsekvensane det får for miljø og urfolk at hav- Det overordna målet for øvingsrekkja Barents isen trekkjer seg tilbake, men òg dei perspektiva Rescue har vore å forenkle og betre kommunika- dette opnar for auka menneskeleg aktivitet. Den sjon, koordinering og samarbeid mellom land og største utfordringa i Arktis for rådsmedlemene er sivil-militære einingar som kan bli involverte i kri- å finne balansen mellom vern og bruk av områda ser i Barentsregionen. Ansvaret for øvingane går som kan bli liggjande opne når havisen har trekt på omgang mellom medlemslanda i Barentsrådet. seg tilbake. Arktisk råd samarbeider om m.a. to Sverige arrangerte øvinga i 2001, Noreg i 2005 og omfattande status-/konsekvensanalysar av olje-/ Finland i 2007. Russland var vert for øvinga i 2009. gassverksemd og skipsfart i Arktis, retningslinjer Finland, Sverige og Noreg deltok i øvinga med for petroleumsverksemd offshore, samarbeid om redningsressursar. Sverige arrangerer øvinga i søk og redning, oljevern, miljøvern og retningslin- 2011. jer for heilskapleg ressursforvaltning. Minister- møtet oppretta ei arbeidsgruppe om søk og redning under leiing av USA og Noreg og vedtok i til- 3.5 Arktisk råd legg eit russisk prosjekt om tryggleik ved økono- misk utvikling i Arktis. Noreg tok på seg ei leiar- Den norske formannskapen i Arktisk råd 2006– rolle i dette prosjektet saman med Russland. 2009 vart avslutta med ministermøtet i Tromsø 29. Auka ressursutnytting og trafikk i arktiske far- april 2009. Danmark har no overteke formannska- vatn gjer det nødvendig å vurdere redningsbered- pen. Sverige skal overta etter Danmark. Dette skapen i desse farvatna. Rapporten Arctic Marine tyder at vi er inne i ein periode med seks års Shipping Assessment (AMSA) frå Arktisk råds ar- samanhengande nordiske formannskapar, som beidsgruppe PAME (Protection of the Arctic Ma- sluttar i 2013. Dei tre landa har samordna for- rine Environment) peikar på manglande rednings- mannskapsprioriteringane sine. Det er oppretta beredskap i arktiske farvatn og tilrår at det vert ut- eit sekretariat for Arktisk råd i Tromsø. Arktisk arbeidd ein samarbeidsavtale om søk og redning. råd drøftar no om sekretariatet skal gjerast perma- Ministermøtet i Tromsø gav mandat til at det vert nent. oppretta ei arbeidsgruppe for å forhandle fram ein Arktisk råd er blitt eit viktig politisk samar- avtale om søk og redning i Arktis. Arbeidsgruppa beidsorgan dei siste åra. Dette skuldast dels ein vart leia av USA og Russland. ambisiøs og aktiv norsk formannskap, men i før- Ministermøtet vedtok i tillegg eit russisk pro- ste rekkje skuldast utviklinga auka fokus på Arktis sjekt om tryggleik ved økonomisk utvikling i Ark- som følgje av klimaendringane. Auka politisk tis. Noreg tok på seg ei leiarrolle i dette prosjektet merksemd og effektivisering av arbeidet til rådet saman med Russland. 20 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid

3.6 Nordisk samarbeid om europeiske gjeld både informasjonsflyt og deltaking på møte i spørsmål interessante EU-forum. Den svenske formannskapen hausten 2009 viste dette på ein god måte. Det er stor grad av nordisk semje i ei rekkje sen- Den svenske formannskapen i EU arrangerte i trale spørsmål som står på dagsordenen i EU. desember 2009 ein konferanse i Kiruna om den Dette gjeld m.a. sysselsetjing, demokrati, nærleik, framtidige samhøyrspolitikken i EU og regionalut- openheit, likestilling, forbrukarvern og miljø- viklinga i nord. I forkant av konferansen inviterte vern. Sjølv om dei nordiske landa er knytte til EU Kommunal- og regionaldepartementet dei euro- på ulike måtar, knyter EØS-avtalen dei nordiske peiske regionalrådane som er stasjonerte i Brus- landa saman i ei felles marknadsramme. EØS-avta- sel, til ein konferanse i Tromsø. Besøket opna for len er dermed den viktigaste nordiske samar- samtalar med dei fleste av dei 27 medlemslanda i beidsavtalen. EU. Det vart fokusert på utfordringar i det sær- Det nordiske samarbeidet gjev ei viktig ram- prega nordområdet, som spreidd busetjing og kli- me for å koordinere nordisk europapolitikk, og mautfordringar, og det vart høve til å markere re- europaspørsmål er difor eit fast punkt på dagsor- gionalpolitikken og nordområdepolitikken til re- denen for nordiske og nordisk-baltiske minister- gjeringa, mellom anna overfor arktiske område. møte. Noreg deltek òg med jamne mellomrom på Dei mest konkrete og synlege døma på nor- nordiske eller nordisk-baltiske formøte før nokre disk samarbeid i EU-samanheng dei siste åra er av rådsmøta i EU. Dette gjeld særleg rådsmøte om etableringa av den nordiske militære innsatstyr- miljø, energi og samferdsel. ken (Nordic Battle Group, NBG) som stod i be- Kontakten mellom dei nordiske hovudstadene, redskap våren 2008, og den aktive innlemminga EU og dei nordiske EU-delegasjonane i Brussel er av Noreg og Island i det EU-initierte samarbeidet i tett og god. Sett frå norsk side er det særleg viktig Den nordlege dimensjonen. Likevel er det fram- å sørgje for at europapolitiske saker med relevans leis slik at Austersjø- og Barents-samarbeida til ti- for Noreg vert diskuterte i den nordiske kretsen der kan vere prega av at mange prosjekt er foran- på eit tidleg tidspunkt. Dette gjeld særleg EØS- kra i EU gjennom naboskapspolitikken (ENP) eller relaterte spørsmål. Slik kan Noreg få indirekte EU-programmet for regionalt samarbeid (Interreg) innverknad på dei interne drøftingane i EU i saker Dei nordiske naboane våre er difor opptekne som er viktige for oss. Det er difor viktig at norske av at sambanda til Brussel er nære, og Kommisjo- styresmakter på alle nivå held fram med arbeidet nen deltek òg i Austersjø- og Barents-samarbeida. med å utvide og utdjupe kontaktnettverket i nor- For Noreg vil det seie auka innsats for – og merk- diske EU-kretsar. semd om – nordområda. Også på justis- og innan- I spørsmålet om gjennomføringa av ein nor- riksområdet er nordisk samarbeid sentralt. For disk europapolitikk finst det ikkje nokon «nordisk Noreg er det viktig at vi held oppe dei nordiske blokk» i EU. EU-samarbeidet er ikkje prega av sta- modellane på område der EU etablerer og vidare- bile geografiske blokkar. Det vert ført forhandlin- utviklar tilsvarande samarbeid. Døme på slike om- gar mellom EU-landa, og posisjonar vinn fram, råde er det konsulære samarbeidet og visumsam- gjennom alliansar av land som skiftar frå sak til arbeidet. Ved å sikre at det nordiske samarbeidet sak. Likevel er det eit ganske nært samarbeid i ei er velfungerande og attraktivt, kan vi medverke til «nordgruppe», som primært består av Danmark, at dei nordiske EU-medlemslanda vidarefører det- Sverige, Storbritannia og Nederland. te, sjølv når liknande samarbeid vert forsterka på Det er viktig å føre vidare det gode samarbei- EU-nivå. det som er etablert mellom alle dei nordiske lan- Avtalen mellom Noreg, Island og EU om delta- da, både uformelt og formelt, når det gjeld infor- king i Schengen-samarbeidet har gjort det moge- masjon og konsultasjonar i viktige spørsmål. Dan- leg å halde oppe den nordiske passunionen. Avta- mark har EU-formannskapen våren 2012. (Noreg len inneber òg at alle dei nordiske landa er del av har formannskapen i Nordisk Ministerråd i 2012.) eit større europeisk område med reisefridom og I desse halvårsperiodane vert det nære nordiske at dei tek del i alle dei kompenserande tiltaka på samarbeidet ekstra viktig for Noreg. Det er ofte mellom anna politisamarbeidsfeltet. Det er eit enklare å vinne innpass i sentrale EU-prosessar godt samarbeid mellom dei nordiske landa i med eit nordisk naboland ved EU-roret. Dette spørsmål som er relevante for Schengen. 2009–2010 Meld. St. 23 21 Nordisk samarbeid

4 Utanriks-, forsvars- og utviklingspolitisk samarbeid

4.1 Det utanrikspolitiske samarbeid nordiske landa justeringar i sine eigne utanriksre- presentasjonar, noko som i sin tur kan påverke det Det har vore eit aktivt år for det nordiske utanriks- etablerte samarbeidet mellom dei nordiske landa politiske samarbeidet òg i 2010. Stoltenberg-rap- på landnivå. I tillegg er det eit ønske frå fleire land porten, som vart lagt fram i fjor, har medverka til å om at EUs utanriksteneste skal ta på seg konsulæ- løfte Norden opp på den felles utanriks- og tryg- re spørsmål, noko som tradisjonelt har vore eit gingspolitiske dagsordenen og retta merksemda område for det nordiske ambassadesamarbeidet. mot nærområda våre (sjå òg kap. 2.4). Dei nor- Desse spørsmåla er til løpande diskusjon på alle diske utanriksministrane, statssekretærane og møte mellom dei nordiske utanriksdepartementa. politiske direktørar i utanriksdepartementa Samarbeidet mellom de nordiske utanriksteneste- møtest med jamne mellomrom, og det er tett nor- ne er omtalt nærare nedanfor og i kapittel 2.4. Det disk kontakt på ei rekkje fagområde. Femlands- nordiske samarbeidet om europeiske spørsmål, samarbeidet (N 5) utgjer hovudramma for dette mellom anna EØS og Schengen-samarbeidet, er samarbeidet. Samtidig er samarbeidet ope og flek- omtalt i kapittel 3.6. sibelt òg for mindre nordiske format der det er Det nordiske FN-samarbeidet ser ut til å utvikle føremålstenleg. For eksempel er Noreg, Finland seg mot eit nordisk-baltisk samarbeid på fleire og Sverige opptekne av felles utfordringar i nord- område. Den årlege nordiske utanriksministerfru- områda som er knytte til grenseregionalt samar- kosten under opninga av høgnivåveka under gene- beid og naboskapen med Russland. Samarbeidet ralforsamlinga i FN har sidan 2009, på svensk initi- blir stadig tettare med Danmark og Island i spørs- ativ, vore eit nordisk-baltisk arrangement. Det mål som gjeld det nordlege Atlanterhavet og Ark- nordiske valsamarbeidet fungerer framleis til- tis. Målet for regjeringa er å styrkje grunnlaget for fredsstillande. Det er nordiske rotasjonsordningar ytterlegare utvikling av det nordiske samarbeidet. for kandidatur til FNs tryggingsråd, Menneske- Samarbeidet mellom dei nordisk-baltiske landa rettsrådet og andre sentrale posisjonar i FN-syste- (NB8-kretsen) har utvikla seg sida byrjinga av met. Valsamarbeidet og ordninga med felles nor- 1990-åra og omfattar no nær alle departementa. På diske kandidatar er ein viktig grunn til å ta vare på det utanrikspolitiske området er det årlege møte ein nordisk profil der det er naturleg. Innanfor mellom utanriksministrane, statssekretærane og gruppa av vestlege land (WEOG) har det over tid dei politiske direktørane. Regionale spørsmål har vore forståing for at dei nordiske landa i ei rekkje ein sentral plass i NB8-samarbeidet, inkludert til- valsamanhenger i realiteten utgjer ei eiga «under- høvet til og samarbeidet med Russland. Dei baltis- gruppe». Det finske kandidaturet til FNs tryg- ke landa ønskjer eit endå tettare samarbeid med gingsråd 2013–2014 er eit nordisk fellesprosjekt. I dei nordiske landa, og på latvisk initiativ blei det dei fleste større særorganisasjonane er det ufor- våren 2010 nedsett ei vismannsgruppe på to per- melle nordiske rotasjonsordningar som sikrar at sonar som etter ei konsultasjonsrunde i landa skal minst eitt nordisk land er representert i styret i fremje forslag om område som kan inkluderast i kvar periode. Også i styrande organ for FNs fond samarbeidet. Noreg står utanfor EU og deltek di- og program, m.a. UNDP, Unicef, UNFPA og WFP, for ikkje i det pågåande samarbeidet mellom dei er det nordisk koordinering og formaliserte rota- nordiske og baltiske EU-medlemene (NB6-samar- sjonsordningar for styremedlemskap. beidet). Den positive utviklinga dei siste åra av det nor- Med Lisboa-traktaten som tok til å gjelde 1. de- diske samarbeidet om forsvars- og tryggingspoli- sember 2009, skal det etablerast ei eiga utanrik- tiske spørsmål har halde fram òg det siste året. steneste i EU. Dei nordiske EU-landa oppfattar Stoltenberg-rapporten og oppfølginga av denne ikkje den nye utanrikstenesta som ei erstatning rapporten har bidrege til å forsterke dynamikken i for den nasjonale representasjonen til EU-landa, samarbeidet (jf. kapittel 2.4). Det kjem i dag stadig men snarare som eit tillegg. Like fullt vurderer dei klarare fram at den nordiske verdifellesskapen og 22 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid den geografiske nærleiken til kvarandre gjer det Det er lang tradisjon for eit tett administrativt naturleg å samarbeide endå tettare om dei felles og konsulært samarbeid mellom dei nordiske utanriks- og tryggingspolitiske utfordringane vå- utanrikstenestene, både på hovudstadsnivå og re. Dialogen om forsvars- og tryggingspolitiske mellom utanriksstasjonane. Med utgangspunkt i spørsmål vert difor stadig tettare. pågåande moderniserings- og effektiviseringspro- Regjeringa legg samtidig stor vekt på den sessar i dei fem utanrikstenestene vert det foku- breie politiske tilslutninga i dei nordiske landa sert både på å utdjupe og vidareutvikle eksisteran- vert følgd opp gjennom praktiske samarbeidstil- de samarbeidsområde og utvide samarbeidet til tak. Trass i ei positiv utvikling dei siste åra meiner nye fagfelt, og å dele erfaringar og «beste prak- Regjeringa at det framleis er eit uutnytta potensial sis». òg på dette området. Når ein no stadig ser nye På hovudstadsnivå møtest representantar for samarbeidsområde, vitnar det om at satsinga frå embetsverket til faste koordinerings- og informa- dei nordiske regjeringane på auka nordisk samar- sjonsmøte, og det er etablert ulike kontaktgrup- beid tilfører ein reell tilleggs- og nytteverdi. per på ei rekkje administrative og konsulære fag- Dei nordiske landa har ulik tilknyting til NATO område. I 2010 er samarbeidet på hovudstadsnivå og EU, men dette er ikkje til hinder for eit styrkt utvida til òg å omfatte geografiske og tematiske forsvars- og tryggingspolitisk samarbeid i Nor- deskar i utanriksdepartementa for m.a. samord- den. Både NATO og EU har fleksible samarbeids- ning av kontakt til styresmaktene i tenestelandet rammer med ikkje-medlemer, noko som gjer det og av rapportverksemda til utanriksstasjonane på naturleg å styrkje det nordiske samarbeidet òg utanrikspolitiske fagområde. innanfor desse organisasjonane. Sverige og Fin- Også ved utanriksrepresentasjonane møtest land er tett knytte til NATO gjennom det stadig nordiske utsende diplomatiske og konsulære te- meir utvikla partnarskapssamarbeidet med allian- nestemenn til lokale kontakt- og samordningsmø- sen, og på same måten har Noreg svært breie te. Samarbeidet mellom dei nordiske utanrikssta- kontaktflater med EU, både på politisk og praktisk sjonane varierer frå stad til stad og kan gå føre seg nivå. Mellom anna stilte Noreg i 2009 med ein fre- på ulike måtar – som fysisk samlokalisering av gatt i anti-sjørøvaroperasjonen til EU utanfor So- ambassadar, felles administrative støttefunksjo- malia, og i 2011 vil Noreg på nytt stå i beredskap nar, felles visumseksjonar, avtalar om gjensidig vi- for EU gjennom bidraget til den nordiske EU-inn- sumrepresentasjon og hjelp i konsulære saker og satsstyrken. ved akutte kriser ved behov. Dei nordiske ambas- Samtidig har dei nordiske landa til tider ulike sadane samarbeider lokalt om krise- og bered- prioriteringar, mellom anna av kva operasjonar dei skapsplanlegging og om kriseøvingar. deltek i, og kva rammeverk det skjer innanfor. Det I Stoltenberg-rapporten «Nordisk samarbeid er klart på svensk, finsk og dansk side at når det om utenriks- og sikkerhetspolitikk» (februar gjeld sivile bidrag, vil EU-leidde operasjonar i 2009) er samarbeid om utanrikstenesta lagt fram mange tilfelle verte prioriterte. Regjeringa arbei- som eit eige forslag. Sidan då har det gått føre seg der for ytterlegare å styrkje det nordiske samar- eit arbeid i dei nordiske hovudstadene for å vida- beidet til støtte for den fredsoperative innsatsen til reutvikle aktuelle samarbeidsområde og ulike for- FN. Dei nordiske landa har avgrensa personellres- mer for nordisk «arbeidsdeling», sjå kapittel 2.4. sursar, men samtidig lang erfaring i å bidra med godt kvalifisert sivilt og militært personell. Nor- disk samarbeid kan både betre og effektivisere bi- 4.2 Utanrikshandel draga i fredsoperativ innsats og bidra til utvikling av politikk, retningslinjer og doktrinar i FN. Dei Det er brei kontakt mellom dei nordiske hovud- nordiske landa har i store trekk felles syn på ut- stadene, mellom delegasjonen/representasjonen i viklinga av fredsoperasjonane til FN. Grunnlaget Brussel, mellom dei nordiske ambassadane og for styrkt samarbeid er difor godt. (Det nordiske mellom EU-delegasjonane og sekretariatet i Nor- forsvarspolitiske samarbeidet er nærare omtalt un- disk Ministerråd i utanrikshandelspolitiske spørs- der kap.4.3.) mål. Nordisk Ministerråd er òg ein arena for Noreg har vidareført det særskilte tryggings- regelmessig nordisk dialog om aktuelle EU- og politiske samarbeidet med Island, innanfor dei EØS-saker. Dei nordiske utanrikshandelsminis- rammene som er trekte opp i avtalen som vart inn- trane og statssekretærane med ansvar for han- gått etter at USA trekte tilbake det militære nær- delspolitiske spørsmål møtest årleg til uformelt været sitt frå Island. Støtta frå Noreg er høgt verd- samråd om aktuelle utanrikshandelspolitiske sett av islandske styresmakter. saker. På dagsordenen står grensehinderspørs- 2009–2010 Meld. St. 23 23 Nordisk samarbeid mål, implementering av tenestedirektivet, Auster- med å styrkje det allereie eksisterande samarbei- sjøsamarbeidet, den nye vekst- og sysselsetjings- det om ISAF-operasjonen i Afghanistan. Det finst strategien i EU (Europa 2020-strategien) og tilhø- videre eit nordisk samarbeid for å støtte afrikansk vet mellom handel/utvikling og handel/klima. kapasitetsbygging i Aust-Afrika, der Noreg m.a. Regjeringa legg stor vekt på at det utanrikshan- bidreg med personell for å støtte Den afrikanske delspolitiske samarbeidet skal dyrkast og utvi- unionens kapasitet til sjølv å handtere kriser på klast vidare. det afrikanske kontinentet. Spørsmål om EØS og den indre marknaden har Det vert no arbeidd konkret med å etablere fått større plass i det nordiske utanrikspolitiske nye mekanismar for å leggje til rette for ei ytterle- samarbeidet. Den tette kontakten med dei nordis- gare styrking av det nordiske samarbeidet, som ke landa i spørsmål om EØS og den indre markna- ein utvida nordisk tryggingsavtale og ein avtale den er viktig for å oppfylle ambisjonen regjeringa som regulerer opphavsrettar. har om ein aktiv Europapolitikk og om å arbeide Når det gjeld materiellsamarbeid, vert det no målretta for å vareta norske interesser opp mot gjennomført eit felles prosjekt mellom Noreg og EU. Samarbeidet med nærområda til Norden på Sverige for utvikling av eit nytt rørartillerisystem det økonomiske og handelspolitiske området har (ARCHER). Utover sjølve materiellinnkjøpet vert òg vorte viktigare. Noreg har dei siste åra delteke det lagt opp til samarbeid om trening og utdan- i ei uformell nordisk-baltisk-polsk-tysk samråds- ning. Dei same to landa ser òg på om det lèt seg gruppe om tenestedirektivet. Føremålet er å utgjere å kjøpe inn nye lastevogner og lette patrulje- veksle informasjon, erfaringar og synspunkt knyt- køyretøy i fellesskap. Vidare er førebuingane med te til gjennomføringa og oppfølginga av tenestedi- å utveksle luftovervakingsdata mellom Noreg, rektivet nasjonalt og å medverke til felles forståing Sverige og Finland godt i gang. Gjennom å knytte og praksis. Finland og Sverige til luftovervakingssystemet i Den ytre handelspolitikken i EU har Kommi- NATO vil ein leggje grunnlaget for eit utvida luft- sjonen ansvaret for, og det er såleis ikkje aktuelt operativt samarbeid. med eit formelt samarbeid mellom dei nordiske landa om felles posisjonar i WTO. Det er likevel god uformell kontakt i WTO-spørsmål gjennom 4.4 Utviklingssamarbeid kontakt mellom dei nordiske delegasjonane i Ge- nève og med dei nordiske deltakarane i handels- Noreg er ein pådrivar for å styrkje det nære sam- komiteen i OECD. Gjennom denne kontakten får arbeidet med dei andre nordiske landa. Hovudfor- Noreg informasjon om drøftingane i EU, og dei målet er å leggje til rette for meir effektiv bistand, andre nordiske landa kan dra nytte av at Noreg i tillegg til å bruke bistanden meir strategisk for å deltek i grupperingar der EU berre er represen- utløyse andre og mykje større pengestraumar. tert ved Kommisjonen. Dette skjer primært gjennom Nordic Plus-samarbeidet, der òg Irland, Nederland og Storbritannia deltek. Siste møte for utviklingsleiarane i dei 4.3 Forsvar respektive landa (Irland, mai 2010), stadfestar at det er brei semje om at bistanden kan gjerast meir Det konkrete nordiske forsvarsamarbeidet har effektiv, både gjennom bilaterale og multilaterale vorte ytterlegare styrkt det siste året. Noreg har i kanalar. Målsetjinga er å intensivere den globale 2010 formannskapen for dette samarbeidet, som kampen mot fattigdom i ei tid med fleire store glo- frå november 2009 finn stad innanfor ein nyeta- bale kriser. I tillegg diskuterer gruppa andre dags- blert samarbeidsstruktur (Nordic Defence Coope- aktuelle politiske tema, der ei samordna tilnær- ration – NORDEFCO). Eit overordna føremål med ming kan gje meirverdi. Gruppa har ein positiv samarbeidet er å finne fram til løysingar som kan verknad på politikkutforminga i EU når det gjeld bidra til å redusere dei militære utgiftene i alle dei bistand, men òg innanfor andre politiske tema. nordiske landa. Rasjonaliseringseffektar av eit Ein studie gjort av Norad om arbeidsdeling (2010) styrkt nordisk samarbeid vil såleis leggje til rette viser at det i fleire av samarbeidslanda er etablert for at også Noreg kan realisere eit høgare for- eit godt samarbeid mellom Nordic Plus-landa, svarspolitisk ambisjonsnivå enn ein ville oppnådd inkludert eit delegert samarbeid for å redusere utan eit slikt samarbeid. overføringskostnader og for å rasjonalisere sam- Samarbeid om operasjonar står sentralt i for- arbeidet på landnivå. svarssamarbeidet. I tillegg til det nemnde samar- Samarbeidet med Verdsbanken og dei regiona- beidet om stridsgruppene i EU vert det arbeidd le utviklingsbankane er formalisert gjennom ein 24 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid omfattande nordisk koordineringsprosess og ei standsorganisasjon som vert finansiert over bi- rotasjonsordning for representasjon i dei styrande standsbudsjetta til dei nordiske landa. NDF sam- organa. I Verdsbanken og dei regionale utviklings- finansierer med andre multilaterale institusjonar, bankane har Noreg i dei fleste sakene samanfal- hovudsakleg Verdsbanken og dei regionale utvi- lande interesser med dei andre nordiske landa, og klingsbankane. Den største delen av kredittane til i styra i institusjonane er det eit tett nordisk sam- NDF har vore nytta til å finansiere leveransar av arbeid. Felles posisjonar vert utforma heile tida, varer og tenester frå dei nordiske landa. I 2005, et- og det vert halde felles innlegg under årsmøte og ter mislukka påfyllingsforhandlingar, konkluder- møte i utviklingskomiteen i Verdsbanken, Det in- te dei nordiske utviklingsministrane med at det ternasjonale valutafondet (IMF) og under årsmøta var semje om å avvikle aktivitetane til NDF. Då det i dei regionale utviklingsbankane. Dei nordiske vart klart at tilbakebetalingar på lån i nominelle landa legg i det daglege arbeidet sitt vekt på å termar ville utgjere omlag ein milliard euro over sikre at den overordna målsetjinga om fattigdoms- ein periode på 35 år, vedtok likevel Nordisk Minis- reduksjon vert styrande for utforminga og gjen- terråd at denne kapitalen skulle brukast til å finan- nomføringa av verksemda i utviklingsbankane. siere klima og utvikling på gåvevilkår for land som Det nordiske utviklingsfondet (Nordic De- kvalifiserer til støtte frå IDA. velopment Fund, NDF) er ein samnordisk bi- 2009–2010 Meld. St. 23 25 Nordisk samarbeid

5 Fagleg samarbeid

5.1 Kultur prosjekta innanfor kunst og kultur. Prioriterte område er mellom anna prosjekt for barn og unge, Verksemda på kulturområdet har vore konsen- prosjekt som fremjar den nordiske språkforståin- trert om følgjande: ga, og prosjekt som fremjar nye uttrykksmåtar og – Å styrkje kvalitet, konkurransekraft og til- formidlingsformer. Som særlege tiltak i 2010 kan komst i nordisk kunst- og kulturliv. Det nor- følgjande nemnast: diske kultursamarbeidet skal styrkje og utvikle – Utstillinga «Rethink» som vart opna i samband kulturell og kunstnarisk verksemd i Norden. med FNs globale klimatoppmøte i København i – Å styrkje språkfellesskapen og språkforståinga. 2009. Utstillinga skal turnere i dei nordiske Mange tiltak og verkemiddel på kultur- og landa. medieområdet har eit klart språkperspektiv. – Årets nordiske scenekunstoppleving som skal Programma, dei nordiske prisane for film og lit- fremje samarbeid mellom nordiske scener og teratur, nordiske hus og institutt, Nordisk film- scenekunstnarar. og TV-fond, nordiske fagseminar og konferan- – Nye nordbuarar i det nordiske kultursamarbei- sar er verkemiddel og aktivitetar som er med på det som skal involvere dei som ikkje i dag er å styrkje den nordiske språkforståinga. Kultur- aktive i det nordiske kultursamarbeidet. og mediesamarbeidet bidreg til at nordisk språk og kultur blir synleg i det offentlege rommet. – Å gjennomføre globaliseringsstrategien til kul- 5.2 Utdanning og forsking turministrane, Det kreative Norden. Strategien gjeld for perioden 2010–2012 og skal bidra til å Innanfor utdanning og forsking skjer det ei konti- synleggjere nordisk kultur utanfor Norden, nuerleg vidareutvikling av det nordiske samarbei- gjennom konkrete initiativ som fokuserer på det på følgjande felt: kulturnæringar og promotering av nordisk – globalisering film, arkitektur og litteratur. – Nordplus Rammeprogram og Nordplus Nor- – Å styrkje og vidareutvikle kultur- og kunstpro- diske Språk og Kultur grammet og Nordisk-baltisk mobilitetspro- – nordisk-baltisk samarbeid gram som er dei nye komponentane i samar- – arbeidet mot Nordvest-Russland beidsstrukturen på kulturområdet, og som tok – samarbeidet om studiestøtte til å gjelde 1. januar 2007. I dette arbeidet er det gjennomført fleire dialogmøte – Nordisk kul- Innanfor barnehagar, skule, høgare utdanning, turforum – med kulturfeltet i Norden, og det er vaksenopplæring og forsking er samarbeidet gjennomført visse justeringar av programma. basert på ei rekkje studiar og utgreiingar som – Å førebu ei ekstern evaluering av dei nye kompo- grunnlag for initiativ og tiltak som famnar vidt. nentane i samarbeidsstrukturen på kulturområ- Nedanfor er nokre av initiativa og områda trekte det. Evalueringa skal setjast i gang i 2010, og fram. resultatet skal leggjast fram for MR-K i april 2011. – Å utarbeide ny handlingsplan for det fellesnordiske kultursamarbeidet 2010–2012: Dei føl- Barnehagar gjande fem områda er prioriterte: (i) globalise- På barnehageområdet er det etablert eit uformelt ringsinitiativ, (ii) kultur for barn og unge, (iii) nettverk mellom myndigheitene i dei nordiske den nordiske kulturarven, (iv) kulturelt mang- landa og dei sjølvstyrte områda. Nettverket fald og (v) den nordiske språkforståinga. utvekslar informasjon om nye tiltak og initiativ på barnehageområdet i dei ulike landa og samarbei- Nordisk kulturfond skal fremje samarbeid mellom dar om kartleggjing av kvalitetsindikatorer på fel- dei nordiske landa ved å gje støtte til samarbeids- tet. Vidare er det samarbeid om felles initiativ i 26 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid samband med internasjonale organisasjonars alle grunnskular og vidaregåande skular i lan- arbeid med barnehagar, som OECD og UNESCO. det. Det er formulert klare kompetansemål om nabospråk for fire trinn i grunnopplæringa. Utspørjinga viser likevel at nabospråkforståing Fråfall i vidaregåande opplæring i Norden ikkje vert prioritert i særleg grad i opplæringa. Rapporten «Frafall i utdanning for 16-20 åringer i – Det vart vedteke å gjennomføre ein nordisk Norden» gir ei oversikt over forsking om fråfall i språkkampanje i 2010 for å styrkje språkforstå- dei nordiske landa dei siste 15 åra og danna inga blant barn og unge i Norden, med tiltak grunnlaget for eit arbeidsseminar i København i som: april 2010. Det er planlagt drøftingar på minister- – Norden før og nå, ein nettstad som er utvikla av nivå om sentrale problemstillingar og behovet for Danmarks Radio med undervisningsmateriale tiltak på nordisk nivå. for barn og unge om kultur, geografi, natur, his- torie og språk i dei nordiske landa. – Den nordiske klimadagen for alle grunnskular Nordisk klimadag og vidaregåande skular 11. november har i Nordisk klimadag vart arrangert i regi av Nordisk 2010 eit innebygd språkaspekt. Ministerråd før klimatoppmøtet i desember 2009 og vert arrangert på nytt 11. november 2010. Temadagen byggjer på nasjonale planar og opp- Høgare utdanning legg, men har eit nordisk overbygg gjennom nett- Samarbeidet innanfor høgare utdanning er i stor baserte opplegg. Føremålet med Nordisk klima- grad knytt til initiativa i globaliseringsprosjekta, dag er å: som Nordisk masterprogram, der det er gjennom- – stimulere engasjementet hos nordiske elevar ført ein ny utlysingsrunde, og prosjektet og lærlingar for klimaproblem «Fremme av høyere utdanning i Norden», der – fremje nordisk skulesamarbeid om klimaet arbeidet med utarbeiding av ein profileringsstra- – stimulere barn og unge til å forstå kvarandre tegi vert ført vidare på grunnlag av innspel frå og kommunisere med kvarandre på svensk, arbeidsseminar som er haldne på nordisk basis. dansk og norsk Det er gjennomført ein studie og etterfølgjande seminar om universitet, entreprenørskap og kommersialisering, som vil verte følgde opp vidare. Ernæring, læring og helse Under det islandske formannskapsåret vart Noreg foreslo i 2010 at prosjektet Ernæring, det òg gjennomført ein konferanse om kvalitets- læring og helse skulle setjast i gang under Globa- sikring av høgare utdanning i Norden. Dette er òg liseringsinitiativet i Nordisk Ministerråd. Målet viktig for arbeidet som skjer i alle dei nordiske med det treårige prosjektet er å skaffe ny og landa med etablering av system som er knytte til sikrare kunnskap om samanhengar mellom ernæ- innføringa av eit europeisk kvalifikasjonsramme- ring, læring og helse for å bidra til eit betre og verk for høgare utdanning. sunnare kosthald generelt og for å fremje læring Som ei vidareføring av arbeidet med kompara- og læringsutbytte blant barn og unge i Norden. tive analysar av nordiske lærarutdanningar er det Kunnskapsdepartementet i Noreg er ansvarleg gjennomført ein studie for vidare diskusjon om re- for prosjektet som er samansett av to fasar – ein krutteringsproblematikken i dei nordiske lærarut- kunnskapskartleggingsfase og ein forskingsfase. danningane. Det er òg sett i gang ein prosess for å avklare om det kan opprettast ei felles nordisk masterutdanning innanfor lærarutdanning. Meir Språksamarbeidet generelt er det greidd ut om det kan lanserast eit – Den nye organiseringa av språksamarbeidet, felles nordisk utdannings- og formidlingsinitiativ, som vart sett i verk 1. januar 2009, har fokus på der det er identifisert potensielle område på ut- målgruppa barn og unge og styrking av språk- danningsfeltet som kan eigne seg for ein felles forståinga deira. Omlegginga opnar for eit nordisk forskingsinnsats. breitt samarbeid mellom fleire aktørar på språkområdet. Dei viktige sakene i 2009 var: utgreiing for 2009 til Nordisk Råd om oppføl- Forsking og innovasjon ginga av nordisk språkdeklarasjon, med land- Noreg vil medverke til vidare utvikling av det nor- rapportar. Våren 2010 er det gjennomført ei diske samarbeidet som ein plattform for auka utspørjing av eit utval som er representativt for internasjonalt samarbeid, både med enkeltland og 2009–2010 Meld. St. 23 27 Nordisk samarbeid med EU. Dette vil m.a. skje gjennom ei vidare 5.3 Miljø, medrekna tverrfagleg konkretisering av det nordiske forskings- og inno- samarbeid vasjonsområdet (NORIA). Toppforskingsinitiativet (TFI, 2009–2013) inn- Det nordiske miljøsamarbeidet er omfattande og anfor klima, energi og miljø er så langt det største finn stad på alle nivå frå miljøvernministrane til felles forskingsinitiativet i Nordisk Ministerråd og reine ekspertgrupper. Rammene for miljøsamar- byggjer på felles nordiske prioriteringar og finan- beidet følgjer av det nordiske miljøhandlingspro- siering. Om lag 450 millionar norske kroner går til grammet for 2009–2012. Hovudfokuset er sett på dette tiltaket frå dei fem nordiske landa. TFI er klima og luftforureining, biologisk mangfald, kje- m.a. tenkt å styrkje Norden i konkurransen om mikaliar, avfall og hav og kystsoner. Miljøsektoren midlar frå EU-rammeprogrammet for forsking og har òg ein eigen arktisk strategi for klima og mil- utvikling. Ei av utfordringane i tida som kjem, blir jøgifter som vert følgd aktivt opp. I tillegg er sam- å utvikle det strategiske potensialet i TFI overfor arbeidet styrt av politiske initiativ og aktuelle ERA (European Research Area). NordForsk, Nor- spørsmål som til kvar tid står på den internasjo- disk innovasjonssenter og Nordisk energiforsking nale dagsordenen. er sekretariatet for TFI. Det tverrfaglege samarbeidet i miljøsektoren TFI er sett saman av seks delprogram, som er i hovudsak konsentrert rundt arbeidet med be- vart utlyste i 2009 og 2010: rekraftig forbruk og produksjon, samarbeidet – effektstudiar og tilpassing til klimaendringar med finanssektoren og arbeidet med genetiske – energieffektivisering med nanoteknologi ressursar. – berekraftig biodrivstoff Hovudfokuset for det nordiske miljøsamarbei- – vekselverknaden mellom klimaendringane og det er i særleg grad retta mot å påverke regel- kryosfæren verksutviklinga i EU og i andre internasjonale pro- – integrering av storskala vindkraft sessar på dei prioriterte samarbeidsområda. I –CO2-fangst og -lagring 2010 har miljøsektoren m.a. eit særleg fokus på den komande partskonferansen for klimakonven- NordForsk skal arbeide for å fremje eit effektivt sjonen (COP16) som finn stad i Mexico i novem- samarbeid mellom dei nordiske landa om forsking ber/desember i år. og forskarutdanning og har i dag ein prosjektpor- Dei nordiske landa har med støtte frå Nordisk tefølje med over 200 prosjekt, som omfattar vel Ministerråd òg spelt ei sentral rolle i samband 10 000 nordiske forskarar. NordForsk har utvikla med at forhandlingar om eit globalt bindande re- mekanismar for felles forskingsfinansiering i Nor- gelverk for kvikksølv no har starta opp. Det første den. forhandlingsmøtet fann stad i Stockholm i juni i år. Som ein opptakt til FNs klimatoppmøte i Kø- Arbeidet med oppretting av eit naturpanel et- benhavn i desember 2009 fikk NMR laga rappor- ter modell av det internasjonale klimapanelet er ten «Nordic Climate Change Research». Rappor- eit anna område der dei nordiske landa har innlei- ten viser den internasjonale deltakinga frå dei nor- dd eit tett samarbeid. Det kan òg nemnast at dei diske landa på dette feltet og har eksempel på kor- nordiske landa har starta opp eit nærare samar- leis Norden kan støtte utviklingslanda i satsinga beid rundt temaet «grøn økonomi». deira på klima. Danmark har under formannskapen i 2010 særleg prioritert arbeidet med klima, miljø og helse, biologisk mangfald og berekraftig forbruk og IKT produksjon. Som plattform for erfaringsutveksling og samarbeid er det etablert eit IKT-forum som er sett saman av toppleiarar frå dei nasjonale IKT-depar- 5.4 Nærings-, energi- og tementa. Hovudoppgåvene er erfaringsutveksling regionalpolitikk om overordna nasjonale IKT-politiske strategiar og prioriteringar, i tillegg til drøfting av eventuelle Næringspolitikk behov for felles aktivitetar og innsats på nordisk Under den islandske formannskapen i 2009 vart nivå. Fornyings-, administrasjons- og kyrkjedepar- innsatsen i det næringspolitiske samarbeidet retta tementet representerer Noreg i forumet. Dessu- mot innovasjon, konkurranseevne og konsekven- tan er det etablert ei ekstern IKT-ekspertgruppe, sane klimaendringane får for næringslivet. Den som har utarbeidd ein scenariorapport om IKT- islandske formannskapen sette i gang arbeidet utviklinga fram mot 2020. med ei oppdatert kvitbok om det nordiske innova- 28 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid sjonspolitiske samarbeidet. Med den nye kvitboka je generasjons regionalpolitikk. Arbeidet vert følgt ønskte Island å kaste lys over dei utfordringane opp av fire arbeidsgrupper. I tillegg vert det lagt dei nordiske økonomiane står overfor etter finans- vekt på å kaste lys over utfordringane i område uro og klimautfordringar, men òg det potensialet med spreidd busetnad. Nordisk Ministerråd delfi- som ligg i globaliseringa for små opne økonomiar nansierer Nordregio, som utviklar vitskapleg ba- som dei nordiske. sert kunnskap på områda regional utvikling, urba- Ministerrådet for nærings-, energi- og regio- ne og rurale system, demografi m.m. nalpolitikk (MR-NER) vart halde i Stockholm i ok- I det grenseoverskridande samarbeidet vert tober 2009 i samband med sesjonen i Nordisk det lagt vekt på breie strategiske tiltak som redu- Råd. Her stod innovasjonspotensialet i Toppfor- serer grenseregionale utfordringar og legg grunn- skingsinitiativet for klima, energi og miljø og «eco- lag for å utvikle potensialet i grenseregionane. Dei efficient economy» med fokus på energi i trans- grenseregionale organisasjonane er sentrale ak- portsektoren, i tillegg til den nordiske straum- tørar for å redusere grensehinder og gjere mobili- marknaden, sentralt på dagsordenen. Desse fo- tet over grensene enklare. Nordisk Ministerråd kusområda vert vidareførte under den danske for- gjev støtte til utvalde grenseregionale organisasjo- mannskapen i 2010 der det vert gjennomført glo- nar for at dei skal arbeide med grenseregionale baliseringsprosjekt om energi i transportsekto- prosjekt, m.a. med fokus på utvikling av nærings- ren i framtida og om klimavennleg bygging. Dette livsnettverk, klyngesamarbeid innanfor reiseliv, er òg emne som vart løfta opp på sommarmøtet til konferansar for unge om entreprenørskap og ar- statsministrane i mai 2010. I tillegg vert det lagt beid for å vareta språkleg mangfald i regionane. vekt på det nordiske samarbeidet om innovasjon i I arbeidet som er retta mot nordiske byregio- helsesektoren, utvikling av kreative næringar i nar, skal det utviklast kunnskap og utarbeidast Norden og eksport av desse næringane til fjerne innspel til ein policy for rolla til byregionane, m.a. marknader og nedbygging av grensehinder. Bru- rolla til byregionane i globaliseringsprosessen og karstyrt innovasjon og måten marknaden og for- samordning i komplekse storbyregionar. brukarane er med og formar innovasjonspolitik- Arbeidet med tredje generasjons regionalpoli- ken på, har òg stått sentralt i 2009–2010. Eit for- tikk skal bidra til at det regionalpolitiske samar- skingsprogram på dette området er etablert. beidet i Norden vert utvikla som ein sentral aktør Eit fleirtal av prosjekta til MR-NER vert gjen- for territorial politikk og fokuserer m.a. på nor- nomførte i regi av Nordisk InnovationsCenter (NI- disk tolking av EU-politikken om territorialt sam- Ce), som er den sentrale og implementerande in- høyr. Ministerrådet medfinansierer fleire Inter- stitusjonen for det nordiske næringspolitiske sam- reg-prosjekt. Dette bidreg til å løfte fram Norden i arbeidet. Den sitjande formannskapen samarbei- høve til EU når det gjeld Austersjøregionen, Nord- der alltid tett med NICe. Det næringspolitiske kalotten og dei arktiske områda. samarbeidet har den seinare tida sett fokus på Arbeidet for ein berekraftig distriktspolitikk kreative næringar og reiseliv som veksande næ- fokuserer på presset frå globaliseringa på bu- ringar i Norden. Samarbeid på desse områda inn- setjinga og sysselsetjinga i perifere område. Det går som ein viktig del av strategien for å skaffe vert lagt vekt på utvikling i distrikta, rolla små og Norden eit internasjonalt fortrinn som ein ener- mellomstore byar spelar for distriktspolitikken, og gisk, kreativ og leiande region. rolla til distrikta i eit territorialt samhøyrsperspek- Som ein del av arbeidet med å fjerne og føre- tiv. byggje grensehinder mellom dei nordiske økono- Utviklingspotensialet i område med spreidd miane har det nordiske næringssamarbeidet foku- busetjing vert greidd ut m.a. i forhold til reiseliv, sert på tenestehandelen som ein stadig viktigare fritidshus og kortreist mat. sektor. I 2009 har NICe vidareført arbeidet med prosjekt og studiar på dette området. Ramma om det regionalpolitiske arbeidet er Energi det nordiske regionalpolitiske samarbeidspro- Det nordiske energisamarbeidet har dei siste åra grammet (2009–2013) som vart godkjent av dei bygd på handlingsplanen for det nordiske energis- nordiske statsrådane for nærings-, energi- og regi- amarbeidet 2006–2009. Det har vore fokus på nor- onalpolitikk i 2008. Visjonen er at Norden skal ve- disk elektrisitetsmarknad, fornybar energi, ener- re leiande i utviklinga av ein ny og meir kraftfull gieffektivitet, energi i område med spreidd regionalpolitikk. Programmet er konsentrert om busetjing og norden i eit globalt perspektiv. I til- grenseoverskridande samarbeid for å fjerne gren- legg har forsking og teknologiutvikling hatt høg sehinder, utvikling i utkant- og byregionar og tred- prioritet på energiområdet gjennom eit nordisk 2009–2010 Meld. St. 23 29 Nordisk samarbeid energiforskingsprogram (NEF). Under den sipp for flaskehalshandtering, då dette av mange islandske formannskapen i 2009 vart det vedteke blir oppfatta som det største hinderet for vidareut- eit handlingsprogram for det nordiske energipoli- vikling i den nordiske kraftmarknaden. tiske samarbeidet for perioden 2010–2013. På ministermøtet i Stockholm i oktober 2009 Globaliseringsinitiativet har sett ny fart i det vart dei nordiske energiministrane einige om å nordiske energisamarbeidet. Spørsmål under det halde fram med arbeidet mot ein grenselaus og ef- nye handlingsprogrammet for 2010–2013 er rele- fektiv elektrisitetsmarknad. Nettplanlegging og in- vant for dette initiativet. Det er sentralt for det nor- vesteringar, handtering av flaskehalsar, harmoni- diske energisamarbeidet å bidra aktivt til utfor- sering av balanseansvarlege verksemder og ein minga av energipolitikken i Europa innanfor ram- framtidig felles sluttbrukarmarknad er saker som ma av EU/EØS. det no vert arbeidd vidare med. Utviklinga av meir I den islandske formannskapsperioden i 2009 uregulerbar fornybar energi i den nordiske elek- fortsette arbeidet med det nordiske handlingspro- trisitetsmarknaden skapar nye utfordringar for grammet for energisamarbeidet som gjaldt for pe- marknaden og dei systemansvarlege. rioden 2006–2009. Det vart lagt vekt på at det nor- Den nordiske elektrisitetsmarknaden står diske energisamarbeidet skal vere ein sterk og ak- høgt på dagsordenen til dei nordiske energimi- tiv deltakar i utforminga av energipolitikken i nor- nistrane. Det er viktig at arbeidsplanen for den den og europa ved å konsentrere seg om følgjan- nordiske elektrisitetsmarknaden vert gjennom- de kjerneområde: ført i tråd med konklusjonane frå Stockholm-mø- – energimarknadar tet i 2009. – berekraftige energisystem Energidimensjonen ved klimapolitikken har len- – Norden i det internasjonale energisamarbeidet ge vore eit viktig tema for Nordisk Ministerråd i det førre handlingsprogrammet for perioden Energi i transportsektoren har til no ikkje stått på 2006–2009. I perioden 2010 til 2013 står temaa for- dagsordenen for det nordiske samarbeidet. I det nybar energi og energieffektivisering særleg nye handlingsprogrammet er dette området innar- høgt. beidd med fokus på energieffektivitet og alterna- Auka satsing på fornybar energi og energief- tive drivstoff. Prosjektet er òg ein del av det nor- fektivisering er ein del av den energipolitiske re- diske globaliseringsinitiativet. sponsen på klimautfordringa. Politikken på desse På bakgrunn av dei rammene for energipolitik- områda vert samtidig vurdert som viktig for andre ken som blir utvikla gjennom EU/EØS, er det be- energipolitiske mål i dei nordiske landa. Dei nor- hov for eit nordisk samarbeid i alle fasar av utfor- diske landa har ei felles interesse av å sjå på kor- minga av politikk og regelverk. Ei prioritering av leis dei kan innrette verkemiddelbruken og mar- det nordiske elektrisitetssamarbeidet er rekna kere leiarskap på desse områda. Det er viktig i lys som spesielt viktig. Dette vart også stadfesta un- av at politiske prosessar globalt og i Europa får føl- der møtet mellom dei nordiske energiministrane i gjer for alle landa. Dei nordiske landa konsentre- Stockholm i oktober 2009. rer seg difor spesielt om utvikling av rammevilkår Det er eit omfattande elektrisitetsmarknads- for energieffektivisering og fornybar energi i lys samarbeid mellom dei nordiske landa. Olje- og av utviklinga av direktiv og nye initiativ i EU/EØS. energidepartementet er involvert i dette samar- Under den norske formannskapen i 2006 vart det beidet gjennom grupper under Nordisk Minister- etablert arbeidsgrupper innan fornybar energi og råd. Vidare har regulatorane (NordReg) og sen- energieffektivisering. Dette arbeidet er styrkt og tralnettselskapa i Norden eit omfattande samar- vidareført i 2008 og 2009, og målet er å følgje pro- beid. Utover dette samarbeider konkurransetilsy- sessane på EU/EØS-nivå. EUs energi- og klima- na i Norden om spørsmål i tilknyting til elektrisi- pakke vektlegg desse områda, og det er naturleg tetsmarknaden. at det nordiske energisamarbeidet følgjer med på Det nordiske samarbeidet på elektrisitetsområ- både vedtaksprosessar og gjennomføring av aktu- det har resultert i auka forsyningstryggleik, betre elle direktiv og politiske initiativ. Gjennomføring utnytting av dei samla nordiske kraftressursane, av EU-direktivet for å fremje fornybar energi står auka investeringar i overføringssamband mellom sentralt som samarbeidsområde i handlingspro- landa og auka transparens i marknaden. Det går òg grammet for 2010–2013. Dette inkluderer arbeid føre seg eit arbeid i retning av ein felles nordisk som er knytt til utvikling av samarbeidsmekanis- sluttbrukarmarknad. Dette er viktige steg på vegen mar mellom land, noko som er nedfelt i direktivet. mot ein integrert nordisk kraftmarknad. Det har Dei nordiske energiministrane deltek i Baltic vore viktig å kunne einast om felles nordiske prin- Sea Region Energy Co-operation (BASREC) og 30 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid underteikna i 2003 ein avtale om å etablere Aust- NEF bruker ulike verkemiddel for å nå desse ersjøregionen som forsøksområde for bruk av dei måla: fleksible mekanismane under Kyotoprotokollen. – økonomisk støtte til FoU og kompetanseutvik- Som ei oppfølging av avtalen vart det oppretta eit ling investeringsfond for implementering av fellesgjen- – arenaer for etablering av forskarnettverk og nomføringsprosjekt i regionen. Eit viktig mål er å informasjonsutveksling mellom forskarar, stimulere til realisering av felles gjennomførings- industri og styresmakter prosjekt i energisektoren i Austersjøområdet. – konkret oppfølging av forskingsprosjekt og ini- Fondet vart positivt evaluert i 2007. Dei nordiske tiativ landa er pådrivarar i BASREC-samarbeidet. I fe- – kommunikasjon og spreiing av forskingsresultat bruar 2009 vart det halde eit ministermøte i BASREC-samanheng med støtte frå Nordisk Nordisk energiforsking er samfinansiert av dei Ministerråd. Retninga på arbeidet har nordisk nordiske landa med ca. 29 millionar kroner årleg. støtte, og i 2010 overtok Noreg formannskapen Det har i 2009–2010 vorte arbeidd med tilrette- for BASREC. legging av det nordiske toppforskingsprogram- Det vil vere sentralt å halde fram med det gode met. Både fornybar energi og fangst og lagring av samarbeidet på energiområdet når det gjeld felles karbon (CCS) har her vorte prioritert som sat- utfordringar innan EU/EØS-relaterte tema. I 2009 singsfelt innanfor FoU på energiområdet. NEF har det vore samarbeidd om forslaget til energi- speler ei sentral rolle i koordineringa og imple- marknadspakke og forslaget til energi- og klima- menteringa av toppforskingsinitiativet på klima-, pakke som er under gjennomføring i EU og relevant energi- og miljøområdet. for EØS-landa. I lys av at Kommisjonen og EU-landa Vidare har NEF i 2010 vore sentrale i arbeidet er midt i ein ny diskusjon om energipolitikk, er det med det nye nordiske programmet for Energi og naturleg for dei nordiske landa å setje sterkare sø- transport, som skal bidra til å fremje Norden på kjelys på dei felles utfordringane dette inneber. området berekraftig transport. NEF gjev òg støtte I tillegg vert det òg lagt vekt på samarbeid mot til arbeidsgruppene i Nordisk Ministerråd for Nordvest-Russland og Austersjøområdet i den elektrisitetsmarknaden, fornybar energi og energi nordiske tilnærminga til det internasjonale energifor område med spreidd busetjing. samarbeidet. Det er etablert eit velfungerande nordisk samarbeid om energiforsking. I handlingsprogram- 5.5 Fiskeri og fangst met for energisamarbeidet 2010–2013 er mål- setjinga å styrkje og utvikle konkurransekraftige Embetskomiteen for fisk (EK Fisk) har med kompetanse- og kunnskapsmiljø innanfor bere- bistand frå arbeidsgruppa for fisk (AG fisk) ansva- kraftige og reine energiteknologiar og -system. ret for fiskeri- og havbruksspørsmål innanfor Nordisk energiforsking (NEF) er ein institusjon NMR. Arbeidet tek utgangspunkt i handlingspla- under Nordisk Ministerråd som er lokalisert i nen for 2009–2012 og dei årlege formannskaps- Oslo. Institusjonen har til føremål å vidareføre og programma. Færøyane (Danmark) har formann- fremje det nordiske samarbeidet på energifor- skapen i 2010. skingsområdet ved å leggje til rette for auka kom- Innsatsen er strategisk retta mot område av petanse, konkurranseevne og verdiskaping på høg politisk nordisk relevans og mot å utvikle energisektoren i Norden. NEF skal utfylle og styr- samarbeid med viktige atlantiske og internasjona- kje den fellesnordiske energiforskinga. le partnarar (særlig FAO). Både NORDFORSK og Det er ei hovudoppgåve for NEF å bidra til ein NICe krev at interessene til sektoren blir meir felles strategi for forsking og utvikling på dei dela- målretta og strategisk innarbeidde i programma ne av energiområdet som er av felles nordisk in- og porteføljane til institusjonane. Arbeidet med å teresse og støtte og utvikle FoU innanfor sentrale innarbeide sektorinteressene på forskings- og inn- energifaglege tema. Det nordiske samarbeidet ovasjonssida har høg prioritet. skal byggje på dei nordiske nasjonale føresetnade- Viktige milestolpar i 2009 har mellom anna vore: ne og styrkeposisjonane. I strategien for 2010– – Ísafjörður-deklarasjonen (av 2. juli 2009) som 2013 skal det fokuserast på reinare teknologiar og omhandlar kva fiskeri- og havbrukssektoren har løysingar som til dømes vindkraft, solenergi, bio- å seie for verdshandelen, saman med behovet energi, havenergi, systemløysingar og intelligente for å fremje ansvarleg og berekraftig fiskeri og infrastrukturløysingar. akvakultur både når det gjeld matvareforsyning og handelsmogelegheiter for utviklingslanda. 2009–2010 Meld. St. 23 31 Nordisk samarbeid

– Reforma av EUs felles fiskeripolitikk. Minister- med på å oppdatere handlingsprogrammet slik at rådet har svart på ei framstilling (5/2008) og eit tidsaktuelle oppgåver blir prioriterte til kvar tid. skriftleg spørsmål (E3/2009) frå Nordisk Råd Rammeprogrammet har seks satsingsområde: om reforma av den felles fiskeripolitikken i EU. – bidra til utvikling av konkurransekraftig pro- I 2009 vart det arrangert nordiske konferansar duksjon, om rettsbasert forvaltning, utkast og samfor- – bidra til å betre føresetnadene til dei nordiske valtning. Fagrapportane vart sende til Nordisk landa i møte med klimaendringane og utfor- Råd og EU-kommisjonen. Den nye fiskeripoli- dringane med å sikre genetisk mangfald for tikken i EU (CFP) var òg tema på fiskeriminis- komande generasjonar, termøtet i Ísafjörður. – støtte ei berekraftig utvikling av kyst- og inn- – Klimaeffektar på primærnæringane – hav og landsbygdene i Norden og kulturen deira, fiskeri – tilpassingar og tiltak. Dette program- – vidareutvikle den nordiske velferdsmodellen met er ein integrert del av globaliseringsinitia- med vekt på god folke- og dyrehelse og høg tivet. Nasjonalt, nordisk og internasjonalt vil dyrevelferd, forsking og overvaking av økosystemet bli vik- – bidra til at felles nordiske vurderingar får gjen- tige nordiske innsats- og samarbeidsområde nomslag i internasjonale prosessar og fora. for å utvikle vedtaksgrunnlag for tiltak. – Marin innovasjon. Som ein del av programmet Dei nordiske landbruksministrane sette hausten til den islandske formannskapen har det vorte 2009 fokus på den globale mattryggleiken m.a. arbeidd med å etablere samarbeidsprosjekt ved felles artiklar i verdspressa. Behovet for ein med kanadisk deltaking og likeins eit nordisk auke i matproduksjonen på 70 % fram til 2050 vart marint innovasjonsprogram som m.a. dekkjer klargjort saman med utfordringar knytte til for- fiskereiskapar, akvakultur, foredling, distribu- venta klimaendringar og behovet for å bevare gen- sjon og algeteknologi. ressursar og utvikle godt tilpassa plantemateriale til endra vekstvilkår. Programmet «Ny nordisk mat» er blitt svært Programmet for 2010 populært i dei nordiske landa. Det skapar rom og Dei fire hovudaktivitetane som er omtalte ovanfor, auka interesse for utvikling av lokal og regional vil bli vidareførte i 2010. I tillegg vil den færøyske mat og matkultur, for regional utvikling og verdi- formannskapen fokusere på følgjande tema: skaping og for profilering av nordisk mat og mat- – dei pelagiske fiskeressursane i Nordaustatlan- kultur både nasjonalt og internasjonalt. Satsinga teren: klimaendringar, ressurstilstand, forvalt- på nordisk mat blir vidareført ved eit nytt program ningsregime (mellom anna ressursrentepro- som startar opp i 2010. Programmet skal arbeide blematikk) og foredling, for å styrke dei nordiske mattradisjonane og dei – internasjonal havforvaltning og forvaltningsre- nordiske fortrinna i matproduksjonen. Frå norsk gime – miljø, skipsfart, olje, turisme/kystkul- side legg ein stor vekt på mat til mange og kvar- tur, fiske og rekreasjon, dagsmaten, som òg skal fremje helse og velvere. – rettsbasert fiske: samfunnsøkonomiske verk- Innsatsen vil bli retta mot heile verdikjeda og skal nader knytte til allokering av fiskerettar (m.a. i mellom anna framheve nordisk matkultur for å samband med revisjonen av CFP), fremje turisme og eksport av mat. Kommunika- – miljøtilpassing i fiske, mellom anna ved å utvi- sjon skal vere sentralt i programmet. I tillegg til kle nordisk samarbeid på område som energi- hovudbodskapen skal kommunikasjon føre til effektivitet og miljøeffektar av reiskapsbruk, rask utveksling av kunnskap og erfaringar mel- miljømerking og sporing, livssyklusanalysar lom dei nordiske landa. (LCA), marine verneområde (MPA), effektivi- Programmet «Klimaeffektar på primærnærin- sering av fiskeovervaking og liknande. gane – tilpassingar og tiltak» er ei oppfølging under globaliseringsinitiativet. Det skal klarleggje korleis primærnæringane kan bli påverka av kli- 5.6 Jord- og skogbruk maendringane og tek utgangspunkt i nasjonale prioriteringar og nasjonale styrkeposisjonar. Pro- Globaliseringsinitiativet ligg til grunn for hand- grammet skal styrkje og effektivisere den samla lingsprogrammet for ministerrådet for fiskeri, jord- nordiske forskinga på området. Det er sett ned ei bruk, næringsmiddel og skogbruk saman med tverrsektoriell styringsgruppe for prosjektet. Pro- strategien til Nordisk Ministerråd for berekraft. sjektet skal strekkje seg til 2012 med sikte på vida- Dei årlege formannskapsprogramma skal vere re drøfting og nordisk tilråding det året. 32 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid

Det nordiske samarbeidet om genressursar dekkje matbehovet til ei veksande befolkning kan for landbruket er samordna og lagt under Nordisk auke. genressurssenter (NordGen). Etableringa av Det ligg til rette for auka nordisk innsats i NordGen gjer at Norden kan profilere og posisjo- planteforedlingsarbeidet. Eit partnarskapsamar- nere seg godt i det internasjonale genressursar- beid med private og med institusjonar er under beidet. Utfordringane som er knytte til genres- planlegging. Arbeidet er viktig for å møte behovet sursarbeidet, er raskt aukande både nasjonalt og for eit breiare utval av plantemateriale i mat- og internasjonalt. Det gjeld generelt for å bevare gen- fôrproduksjonen i dei nordiske landa. Dette arbei- materiale som kan bli viktig for matproduksjonen det er svært viktig når vekstvilkåra endrar seg. og mattryggleiken i framtida, og det er knytt til Det er venta at ein slik innsats vil ha svært god meir spesifikke forhold som m.a. dei forventa kli- nordisk nytte. Det nordiske arbeidet skal tilpas- maendringane som fører til at den biologiske pro- sast det nasjonale arbeidet i landa. duksjon må gå føre seg under andre vekstforhold Det nordiske samarbeidet om skogbruk har enn no. Utviklingspotensialet i NordGen vart drøf- politisk sett vorte viktigare i dei seinare åra. Det ta på ministermøtet i 2009, og ministrane noterte er svært god nordisk nytte i samarbeidet om seg at NordGen blir stadig viktigare. skogbruk. I dei nordiske landa står ein ovanfor Ei arbeidsgruppe la i mai 2010 fram ein rap- ganske like utfordringar mellom anna knytt til kli- port om framtida for NordGen («NordGen säkrar maendringar. biologisk livsgrund för nutid och framtid»). Fram- Selfossdeklarasjonen vart vedteken på Island i tida for NordGen vil bli drøfta på ministermøtet 2008 då dei nordiske skogministrane drøfta prin- som er tillyst i november 2010 i København. sipp og nye utfordringar for eit berekraftig nor- Det nye frølageret på Svalbard (Svalbard Glo- disk skogbruk i framtida. Frå tidligare ligg Nørre- bal Seed Vault) har vore ein stor suksess og får brodeklarasjonen føre, som særleg var retta mot framleis stor merksemd i verdspressa og i mange fleirbruk av skog. fagfora. Frøkvelvet inneheld no 526 000 ulike frø- Selfossdeklarasjonen omhandlar skog og vass- prøvar (mai 2010) frå mange land, som er depo- kvalitet, skogen som energikjelde, kriterium for nerte for sikker langtidslagring i frøkvelvet. I frø- miljømerking av biodrivstoff, skogen som middel kvelvet kan det oppbevarast duplikatorar av frø- for avgrensing av klimaendringar og klimatilpas- samlingar frå andre genbankar, slik at tilsvarande singar av skog. Deklarasjonen går òg inn på nor- frø kan hentast ut dersom katastrofar, ulykker el- disk samarbeid for genetisk tilpassing av skog og ler anna fører til at ordinære samlingar går tapt. forslag til betre nordisk samarbeid om skogfors- Frølageret på Svalbard er eit sentralt og viktig bi- king sett i lys av utfordringar framover. drag til å sikre det biologiske mangfaldet i land- Embetsmannsgruppa for skogbruk arbeider bruket. no med oppfølging av Selfossdeklarasjonen. For- Deponeringa av frø i det globale frøkvelvet på slaga som skal drøftast på ministermøtet i 2010, vil Svalbard skal vere i samsvar med nasjonalt og in- mellom anna omfatte policy-retta tilrådingar til dei ternasjonalt regelverk. Frøkvelvet vil ta imot frø nordiske strukturane i skogssamarbeidet og di- som er gjort tilgjengelege gjennom det multilate- rekte tiltak som omfattar ulike aktivitetar som bør rale systemet eller artikkel 15 i den internasjonale gjennomførast av aktuelle nordiske aktørar. FAO-traktaten om plantegenetiske ressursar for mat og jordbruk (ITPGRFA), eller frø som stam- mar frå landet som deponerer materialet. Det er 5.7 Økonomi- og finanspolitikk oppretta eit internasjonalt råd for frøkvelvet. NordGen har ansvaret for drifta gjennom ein ei- Hovudmåla med det nordiske samarbeidet på det gen avtale mellom Landbruks- og matdeparte- økonomiske og finansielle området er høg og bere- mentet, Global Crop Diversity Trust og NordGen. kraftig vekst i produksjon og sysselsetjing, låg Den 26. februar 2009 vart eittårsjubileet for arbeidsløyse og låg og stabil prisstiging. Samarbei- det globale frøkvelvet markert med eit internasjo- det skal elles fremje nordiske interesser internasjonalt seminar på Svalbard. I ein uttale frå seminaret nalt. EU-saker har høg prioritet. Samarbeid og blir det slått fast at dagens matplantar er under informasjonsutveksling om skattespørsmål er òg press. Tap av biologisk mangfald er i dag ei av dei eit fast innslag på finansministermøta. Eit anna vik- største utfordringane for miljø og berekraftig bio- tig område er oppfølging av arbeidet med å avvikle logisk produksjon. Konsekvensen kan bli eit irre- grensehinder mellom dei nordiske landa. versibelt tap av matplantar tilpassa klimaendrin- I åra framover vil aldringa av befolkninga leg- gar og nye plantesjukdomar, og problema med å gje eit aukande press på offentlege finansar. For å 2009–2010 Meld. St. 23 33 Nordisk samarbeid møte denne demografiske utfordringa legg alle programmet på Island og drøfte og utarbeide dei nordiske landa stor vekt på høg yrkesdelta- støttetiltak som kan medverke til å få Island ut king og på å sikre berekrafta i offentlege finansar. av den økonomiske krisa. I samanheng med eit Dette kjem til uttrykk i ein aktiv arbeidsmar- IMF-program for Island har dei andre nordiske knads- og sysselsetjingspolitikk, pensjonsrefor- landa inngått ein avtale med Island om lån på til mer og målsetjingar om styrking av den finansiel- saman om lag 1,8 milliardar euro. Utbetalin- le stillinga til staten. gane er knytte til framdrifta for IMF-program- Nærare om viktige tiltak: met. Per 1. juli 2010 var halve lånesummen – For å motverke skatteflukt vedtok dei nordiske utbetalt. finansministrane i 2006 å samarbeide om å inn- – Ei felles arbeidsgruppe under EK-Miljø og EK- gå avtalar med skatteparadis om informasjons- Finans tek hand om samarbeidet på miljøøkono- utveksling. Prosjektet har vore ein suksess og miområdet. Gruppa er eit forum for faglege dis- resultert i at alle dei nordiske landa har inngått kusjonar, og her kan dei nordiske landa dessu- bilaterale avtalar om informasjonsutveksling tan koordinere førebuingane til internasjonale med over tjue jurisdiksjonar. Det er venta at det møte. Gruppa har avslutta fleire prosjekt i 2009 vert underteikna fleire avtalar i løpet av 2010. og har fleire større prosjekt under planlegging Det er vedteke å forlengje prosjektet fram til og oppstart. 2012. Prosjektet har fått mykje positiv internasjonal merksemd, og Norden ligg på toppen når det gjeld inngåtte avtalar med land som Verksemda i Den nordiske investeringsbanken (NIB) OECD har klassifisert som skatteparadis. i 2009 – Dei nordiske finansministrane har starta eit Banken er eigd av dei nordiske og baltiske landa. nytt nordisk økonomisk tidsskrift som heiter Banken har til oppgåve å yte investeringslån og Nordic Policy Review. Tidsskriftet skal sjå på stille garantiar på bankmessige vilkår og i samsvar økonomisk-politiske spørsmål i eit nordisk per- med samfunnsøkonomiske omsyn til prosjekt som spektiv og fremje diskusjonen om slike saker i er av interesse for medlemslanda og andre land dei nordiske landa. Tidsskriftet skal kome ut to som tek opp slike lån. Låneaktivitetane omfattar gonger i året. I samband med utgjevingane skal m.a. investeringslån til verksemder i to eller fleire det haldast eit fagleg seminar om dei emna tids- medlemsland, finansiering av miljø- og infrastruk- skriftet tek opp. Den første utgjevinga kom i turinvesteringar, lån til regionalpolitiske kredittin- september 2010 og omhandlar emne kring kon- stitusjonar, ordinære investeringslån utanfor Nor- sekvensane av finanskrisa. I samband med norden og prosjektinvesteringslån til kredittverdige disk finansministermøte 22. mars i år i Køben- utviklingsland og land i Sentral- og Aust-Europa. havn vart det halde eit seminar der artiklane Banken hadde eit overskot på 324 millionar euro vart presenterte for ein brei deltakarkrets. eller om lag 2,6 milliardar kroner i rekneskapsåret – Nordisk Ministerråd utlyste i 2009 ein pris- 2009, mot eit underskot på 281 millionar euro i konkurranse om innverknaden finans- og penge- 2008. Overskotet har samanheng med auka inter- politikken har på konjunkturutviklinga. Pris- nasjonale renter og stigning i marknadsverdien på pengane på til saman 250 000 danske kroner bankens handelsportefølje. I 2009 vart det ikkje går til dei bidraga som gjev den beste utgrei- utbetalt utbytte til eigarane. inga for i kor stor grad den økonomiske politik- Ved utgangen av 2009 var samla utlån og ga- ken har bidrege til å stabilisere konjunkturane rantiar frå NIB på 13,8 milliardar euro eller 110 over dei siste konjunktursyklusane. Fristen for milliardar kroner. Av dette var utbetalingane i bidrag var 1. juli 2010, og bidraga skal vurde- 2009 på 2 milliardar euro. Uteståande lån og ga- rast av ein komité med representantar frå dei rantiar til medlemslanda utgjorde 10,9 milliardar nordiske landa. Vinnarane vil bli kåra i løpet av euro eller om lag 87 milliardar kroner. Prioriterte hausten 2010. område er miljø, energi, transport, logistikk og – Det er gjennomført tiltak for å byggje ned gren- kommunikasjon, i tillegg til innovasjon. Ved utgan- sehinder mellom dei nordiske landa ytterlegare, gen av året utgjorde utlånet til Noreg 17 prosent m.a. i samband med den nordiske skatteporta- av samla utlån i banken. len som vart oppretta i 2005. Banken har eit formelt samarbeid med 38 land – I samband med det nordiske finansminister- utanfor Norden og Baltikum. Utlån til desse landa møtet i oktober 2008 vart det vedteke å opp- kom i 2009 opp i eit samla beløp på 370 millionar rette ei embetsmannsgruppe på høgt nivå som euro, som er noko mindre enn i dei føregåande skal følgje gjennomføringa av stabiliserings- åra. I 2009 gjekk 21 prosent av tildelte lån til miljø- 34 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid prosjekt. Dei nordiske og baltiske landa har vorte Status på samarbeidsområde samde om å utvide grunnkapitalen til NIB med 2 milliardar euro til 6,1 milliardar euro frå 1. januar Rusområdet 2011, på vilkår av at det vert godkjent av parla- Alkohol menta. Dei nordiske sosial- og helseministrane vedtok i 2004 ei fråsegn om samarbeid om alkoholpolitiske spørsmål i internasjonale organ. Det er særleg 5.8 Sosial og helse overfor Verdshelseorganisasjonen og EU eit slikt samarbeid er etablert. Nordisk senter for alkohol- Ny institusjonsstruktur og narkotikaforsking (NAD) har sidan 2004 utar- Som eit ledd i moderniseringa av Nordisk Minis- beidd ein årleg statusrapport for dei nordiske terråd vedtok dei nordiske samarbeidsministrane sosial- og helseministrane. Frå 2009 er denne opp- i desember 2008 den endelege institusjonsstruk- gåva overført til NVC Finland, og på møtet i MR-S turen på sosial- og helseområdet. Den nye institu- i juni 2009 vart det vedteke at den årlege alkohol- sjonsstrukturen vart teken i bruk 1. januar 2009 politiske rapporteringa skulle halde fram. og innebar etablering av ein ny institusjon på det Vidare knyter det seg eit kontinuerleg samar- sosiale området med namnet Nordens velferds- beid til partnarskapen for helse og livskvalitet un- senter (NVC), med hovudkontor i Stockholm. der Den nordlege dimensjonen, der det mellom NVC er ei samanslåing av Nordisk samarbeidsor- anna er ei eiga ekspertgruppe om alkoholskadar. gan for handikapspørsmål, Nordisk utviklingssen- EU-kommisjonen la hausten 2006 fram ein kom- ter for hjelpemiddel og Nordisk utdanningssenter munikasjon om ein alkoholpolitisk strategi for EU. for utvikling av sosialservice. Nordisk senter for Det er sett i gang eit omfattande arbeid rundt opp- alkohol- og narkotikaforsking og Nordisk utdan- følginga av tiltaka i strategien. Verdshelseforsam- ningssenter for døvblinde, som høvesvis held til i linga vedtok i 2008 at det skal utarbeidast ein glo- Helsingfors og i Dronninglund på Jylland, er bal strategi for å redusere skadeleg bruk av alko- omdanna til dotterinstitusjonar under den nye hol. Denne globale strategien vart vedteken på institusjonen. Den nordiske høgskulen for folke- Verdshelseforsamlinga i mai 2010. helsevitskap (NHV) i Göteborg består som institu- Dei nordiske landa samarbeidde nært for å sjon på helseområdet, og det er lagt opp til eit medverke til at resolusjonen gjekk gjennom i hel- utstrekt samarbeid mellom NVC og NHV. seforsamlinga. Etter vedtak på det nordiske minis- Nordisk Institutt for Odontologiske Materialer terrådsmøtet i Visby i juni 2008 er det sett ned ei (NIOM) er frå januar 2010 omdanna til eit nordisk nordisk tenestemannsgruppe for alkoholpolitisk samarbeidsorgan, organisert som dotterselskap samarbeid til å organisere dette samarbeidet. under statsaksjeselskapet UniRand AS ved Uni- versitetet i Oslo, med verknad frå januar 2010. Ho- vudformålet med omdanninga er å finne ei tenleg Narkotika og effektiv driftsform og å oppnå synergieffekt Nordisk narkotikaforum – eit uformelt nordisk ved tilknytinga til universitetsmiljøa, samtidig som samarbeid på embetsnivå – vart arrangert av den den nordiske profilen på verksemda vert vidareut- islandske formannskapen i Reykjavik 11. septem- vikla. Dei nordiske samarbeidsministrane slutta ber 2009. Representantar frå dei nordiske landa seg til dette på møtet i september 2009. I samband deltok i forumet. Eit sentralt tema i møtet var kor- med behandlinga av Prop. 37 S (2009–2010), jf. leis ein skulle følgje opp FNs høgnivåmøte om Innst. 89 S (2009–2010), vedtok Stortinget ei løy- narkotika i Wien i mars 2009. Dei nordiske landa ving til aksjekapital til etablering av NIOM AS vart samde om å utarbeide ein resolusjon om føre- som dotterselskap under UniRand AS. Dette inne- bygging mot narkotika, som blei vedtatt av FNs ber at Helse- og omsorgsdepartementet eig 49 % narkotikakommisjon i mars 2010. av aksjane i NIOM AS, medan UniRand AS eig 51 % av aksjane. Utleigar har sagt opp leigeavtalen i dei noverande lokala i Bærum, og planen er at in- Utsette born og unge stitusjonen skal flytte til nærområdet til universite- Barne-, likestillings- og inkluderingsdepartementet innan 1. januar 2011. tet vil medverke til at barneperspektivet vert vare- teke gjennom det nordiske samarbeidsprogrammet på området. Det treårige samarbeidsprogrammet mellom Nordisk Ministerråd, styresmaktene i Nordvest-Russland og dei tre baltiske landa 2009–2010 Meld. St. 23 35 Nordisk samarbeid

(2006–2008) som var retta mot born med nedsett ei handbok som konkretiserer rutinar og prosedy- funksjonsevne og familiane deira, vart avslutta i rar for dette samarbeidet. Frå norsk side ser vi på 2008. Det er gjennomført ei rekkje aktivitetar i dette som eit svært viktig samarbeidsområde. regi av samarbeidsprogrammet, som no vert følgt opp av styresmakter på nasjonalt, regionalt og lokalt nivå i samarbeidslanda. Nordisk samarbeid om demensforsking Dei neste 35 åra er det venta ei dobling av talet på demente i Norden. Demens er ein av dei vanle- Personar med nedsett funksjonsevne gaste mentale sjukdomane. Innbyggjarane i Nor- Europarådet og Nordisk Ministerråd har starta eit den vert stadig eldre, og fleire enn før er utsette samarbeid der målet er å betre situasjonen for per- for alderssjukdomar, samtidig som demens òg sonar med nedsett funksjonsevne. Under Nordisk rammar stadig fleire unge. Dei nordiske landa er handikappolitisk råd er det fem sektornettverk på ofte for små potensielle marknader kvar for seg til områda bygg- og samfunnsplanlegging, utdan- at medisinindustrien vil finansiere forsøk med nye ning, transport, kultur og arbeidsmarknad. NVC behandlingstypar, men saman kan dei nordiske er sekretariat for desse nettverka. Frå 2009 er det landa ha større gjennomslagskraft. Tettare nor- oppretta eit nytt, sjette nettverk med samordning disk samarbeid om demensomsorg og avansert av politikken for personar med nedsett funksjons- demensforsking vil gje denne gruppa ein betre evne som arbeidsfelt. På initiativ frå Arbeids- og livskvalitet. inkluderingsdepartementet i Noreg finansierte Det NordForsk-støtta forskarnettverket «The Nordisk Ministerråd i 2008 ei kartlegging av inno- Nordic Network in Dementia Diagnostics» arbei- vasjon og teknologisk utvikling på hjelpemiddel- der for å auke kunnskapen om årsakene til de- området i Norden. Det var lagt vekt på tilhøvet mens. Ei multidisiplinær gruppe som er sett mellom utvikling av hjelpemiddel og av meir uni- saman av ni forskargrupper frå fem nordiske land verselt utforma produkt. I tillegg ville ein med og Litauen, samarbeider for å harmonisere diag- tanke på det nordiske arbeidet med nedbygging nostiske arbeidsmetodar og bidra til ei tidlegare av grensehinder stimulere til auka nordisk samar- og betre diagnostisering av sjukdomen. beid innanfor innovasjon og teknologi, slik at ein i Noreg er åleine i Norden om å ha ein nasjonal større grad kunne dra nytte av kvarandres erfarin- plan for demensomsorg og avansert demensfor- gar. Sluttrapporten frå januar 2009 peikar på at det sking. I regi av Demensplan 2015 er det mellom går føre seg mykje relevant samarbeid på hjelpe- anna sett i gang eit nordisk samarbeidsprosjekt middelområdet i Norden, og at landa uttrykkjer om utvikling av teknologiske hjelpemiddel for yn- ønske om og behov for at samarbeidet held fram gre personar med demens. Teknologiske hjelpe- og blir utvida. Det blei avdekt behov for sterkare middel kan bidra til at menneske med demens koordinering på nordisk nivå for å hindre dobbelt- kan leve eit sjølvstendig og meiningsfullt liv trass i arbeid og med sikte på å kople aktuelle nasjonale funksjonssvikt og sjukdom. miljø til kvarandre. Den nye nordiske institusjonen NVC er rekna som ein viktig aktør i dette arbeidet. Japansk-nordisk samarbeid for å møte omsorgsutfordringane i framtida I eit møte mellom dei nordiske statsministrane og Helseberedskapssamarbeid Japans statsminister i 1997 vart det starta eit sam- Dei nordiske landa har lang tradisjon for samar- arbeid mellom Norden og Japan for å møte beid om helseberedskap. Den nordiske helsebe- omsorgsutfordringane i framtida. Samarbeidet tek redskapsavtalen frå 2002 dannar den formelle utgangspunkt i felles utfordringar med ei aldrande ramma. Som ledd i oppfølginga av St.meld. nr. 37 befolkning og byggjer på gjensidig kunnskapsut- (2004–2005) Flodbølgekatastrofen i Sør-Asia og veksling om korleis landa møter omsorgsutfor- avgjerda til utanriksministrane frå 2005 om å styr- dringane i dag og i framtida. kje samarbeidet mellom dei nordiske landa ved Det er halde 8 seminar i perioden 1997–2009. kriser og katastrofar i utlandet, har ei arbeids- Intensjonen for seminara er å bidra til erfaringsut- gruppe tilrådd eit formalisert samarbeid på dette veksling og gjensidig læring. Målet er at landa området. Det samarbeidas om førebyggjande til- skal kunne dra nytte av kunnskap, modellar/verk- tak, varsling, gjennomføring av redningsarbeidet, tøy og politikkutforming som deltakarane utviklar etikk, rapportering, evaluering, kommunikasjon for å kunne møte utfordringane i framtida, og å og informasjonsutveksling. Det vert arbeidd med identifisere felles utfordringar som landa ikkje 36 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid kan løyse åleine. Erfaringane frå seminara er at denne kunnskapsutvekslinga er viktig og gjev par- Internordiske trygdespørsmål tane nye idear og ny kompetanse om aktuelle me- Ei arbeidsgruppe som vart sett ned i april 2008, todar og virkemiddel for å løyse dei felles utfor- overleverte sommaren 2009 eit forslag til ny nor- dringane ein står overfor, som særleg er knytte til disk konvensjon om trygd til den nordiske sosial- ein aukande aldrande befolkning. forsikringsgruppa (trygdegruppa). Den nye kon- vensjonen tek sikte på tilpassing til nye EU-forord- ningar på området og skal etter planen tre i kraft Pandemiberedskap frå det tidspunktet dei nye forordningane blir ein Norske helsestyresmakter går for tida gjennom del av EØS-avtalen. Dette er venta skje i løpet av erfaringane med handteringa av pandemien første halvår 2011. (H1N1). Dette vert m.a. gjort gjennom eit samarbeid med dei andre nordiske landa. Her speler Helsedirektoratet, med støtte frå Folkehelseinsti- 5.9 Arbeidsmarknad og arbeidsmiljø tuttet, ei sentral rolle frå norsk side. Direktoratet for samfunnstryggleik og beredskap (DSB) leier Ministerrådet for arbeidsliv samarbeider framleis den nasjonale gjennomgangen av erfaringane frå med utgangspunkt i samarbeidsprogrammet for pandemien. Denne gjennomgangen omfattar både perioden 2009–2012 og har på same måte som tid- helsesektoren og andre relevante sektorar som legare prøvd å integrere satsinga på globalise- hadde ei rolle i pandemien. ringsprosjekt innanfor dette samarbeidet. Embetsmannskomiteen for arbeidsliv (EK-A) har i 2009 trekt opp rammene for to globalise- Nordisk utgreiingsprosjekt om: ringsprosjekt som er godkjende av samarbeidsmi- Inkludering av utsette grupper i arbeidsmarknaden nistrane innanfor programmet Helse og velferd. i dei nordiske landa Det eine prosjektet vil ta for seg tema knytte til re- Prosjektet er sett i gang av Nordisk Minister- kruttering av utanlandsk arbeidskraft, arbeidsmil- råd, etter eit norsk initiativ. Prosjektet inngår jøet for innvandrarar og tilknyting til arbeidsmark- saman med seks andre prosjekt i eit globalise- nadene i Norden. Det andre prosjektet tek opp ringsinitiativ om helse og velferd som er forankra spørsmål om korleis ein kan styrkje utsiktene for under områda sosialpolitikk og arbeidsmarknads- at dei nordiske landa får utbytte av nye økonomis- politikk. ke vekstområde. Prosjektet vil gå ut på å studere korleis dei EK-A har gjeve sine to fagutval – arbeidsmar- nordiske landa inkluderer utsette og vanskeleg- knadsutvalet og arbeidsmiljøutvalet – i oppgåve å stilte grupper på arbeidsmarknaden, m.a. med vidareutvikle og gjennomføre prosjekta. Dei vert bakgrunn i den aktuelle globale økonomiske kri- lagde opp i to trinn. I første halvår 2010 vert det sa. Prosjektet vil ta for seg arbeidsinkluderingspo- gjennomført forprosjekt slik at utvala deretter får litikken meir samla og sjå nærare på følgjande betre grunnlag for å definere aktuelle forskingste- målgrupper og område: ma og utforme dei konkrete prosjektutlysingane. – ungdom i risiko ved overgangen frå utdanning Prosjekta er planlagt gjennomførte i perioden til arbeid 2010–2012. – funksjonshemma og personar med psykiske Den islandske formannskapen for ministerrå- helseproblem det for arbeidsliv i 2009 følgde opp linja til den fø- – seniorar regåande svenske formannskapen med å knyte det nordiske samarbeidet nærare EU-arbeidet Føremålet er at dei nordiske landa kan lære av som går føre seg innanfor arbeidsmarknads-, ar- kvarandre om vellukka strategiar, verkemiddel og beidsmiljø- og arbeidsrettsområdet. Arbeidsminis- tiltak, for å inkludere utsette grupper i arbeidsli- trane inviterte EU-kommissæren på feltet til eit vet, mellom anna med bakgrunn i den globale møte om problemstillingar knytte til kompetanse- økonomiske krisa. utvikling hos arbeidskrafta og framtidig kompe- Prosjektet vert utført ved Nordens Velferds- tansebehov i arbeidslivet. Partane i arbeidslivet senter i åra 2010–2012. Det vil bli presentert del- deltok òg. rapportar og halde seminar og møte. undervegs i På sjølve ministermøtet drøfta arbeidsminis- prosjektet. trane finanskrisa og konsekvensane ho får for sysselsetjing og arbeidsløyse. Fokus var særskilt retta mot situasjonen for ungdom. 2009–2010 Meld. St. 23 37 Nordisk samarbeid

Ministrane vedtok å setje i verk ei kartlegging EUs dyrehelsestrategi (CAHP) for å identifisere av tiltaka landa har gjennomført for å motverke og drøfte felles nordiske interesseområde i dyre- den auka arbeidsløysa blant ungdom, og samtidig helsestrategien. sjå på kva tiltak som vert sette inn overfor gruppa I det nordiske klimasamarbeidet blir bered- med tanke på mangelen på arbeidskraft i framtida. skap mot nye plante- og dyresjukdomar ei viktig Informasjonsarbeidet i sektoren er lagt om ved utfordring i åra som kjem. at ein har gått bort frå det tidlegare papirbaserte tidsskriftet og over til å gje ut elektroniske ny- heitsbrev og artiklar. 5.11 Likestilling Under formannskapa i 2008 og 2009 vart intensjo- 5.10 Ernæring og mattryggleik nane i det femårige samarbeidsprogrammet for perioden 2006–2010, «Med fokus på kjønn er Ministerrådet for fiskeri, havbruk, jordbruk, målet eit likestilt samfunn», følgde opp. Minister- næringsmiddel og skogbruk (MR-FJLS) og minis- rådet for likestilling (MR-JAM) vedtok i 2007 kjer- terrådet for sosial- og helsepolitikk (MR-S) vedtok neoppgåvene for ministerrådet. Vedtaket har i juli 2006 ein nordisk handlingsplan for betre betra prioriteringa av innhaldet i det nordiske like- helse og livskvalitet gjennom mat og fysisk aktivi- stillingspolitiske samarbeidet, mellom anna sett i tet. Som eit ledd i oppfølginga av planen vart det i lys av erklæringa frå møtet mellom dei nordiske 2009 gjennomført eit pilotprosjekt for felles nor- statsministrane i Punkaharja i 2007 og riksgrense- disk overvaking av kosthald, fysisk aktivitet og deklarasjonen frå 2008 om globalisering. Det overvekt. Med utgangspunkt i handlingsplanen er opnar òg for eit vidare nordisk-baltisk samarbeid det òg etablert eit nordisk nettverk for fysisk akti- (NB8) og samarbeid på internasjonale arenaer i vitet, mat og helse i regi av Helsedirektoratet, Sta- Europa og FN. Eit nytt fireårig samarbeidspro- tens folkhälsoinstitut og Sundhedsstyrelsen. Nett- gram for perioden 2011–2014 er no under utarbei- verket omfattar òg regionalt nivå i dei tre landa og ding. skal samarbeide ut 2010. På sommarmøtet i MR- Ministerrådet for likestilling har tidlegare ved- FJLS 2009 vart det lagt fram ein statusrapport for teke at Nordisk institutt for kvinne- og kjønnsfor- handlingsplanen. Våren 2010 kom det inn ein søk- sking (NIKK) skal fortsetje som nordisk institu- nad under dette arbeidet om eit prosjekt om fri- sjon ut ein ny kontraktsperiode til 2011. Ei ny vur- luftsliv og helse. Kombinasjonen av fysisk aktivitet dering av statusen til NIKK er i gang og skal slutt- og naturopplevingar har eit stort potensial som førast i 2010. helsefremjande aktivitet. Grunnlaget for ei eventuell ny organisering vil Noreg, Sverige og Danmark har no innført dermed liggje føre før den inneverande kontrakts- den felles nordiske ernæringsmerkeordninga perioden går ut og det skal vedtakast eit nytt sam- «Nøkkelholet» som ei felles frivillig merkeordning arbeidsprogram. for sunne matvarer. Det er utarbeidd felles kriterium for bruk av ordninga, og det er sett i gang prosjekt for å undersøkje verknadene av merkeord- 5.12 Justissektoren ninga. Det felles veterinære beredskapssamarbeidet i Det nordiske lovsamarbeidet har på grunnlag av Norden har framleis høg prioritet. Målsetjinga er Helsingforsavtalen frå 1962 til mål å skape mest å styrkje beredskapen i dei nordiske og baltiske mogeleg einsarta lovgjeving i dei nordiske landa. landa på dyrehelseområdet, mellom anna i form Samarbeidet blir drive fram gjennom kontinuerleg av felles strategiar mot sjukdomar, felles opplæ- innsats for å utveksle informasjon og erfaringar ring og felles bruk av ressursar og utstyr. Som ei om lovgjevingsarbeid og å tilpasse og revidere lov- oppfølging av resolusjonen om dyrevelferd og gjevinga med sikte på størst mogeleg samanfall. matkvalitet som blei vedteken på møtet i MR-FJLS Under Sveriges formannskap i Nordisk Minister- sommaren 2008, er det etablert eit nordisk nett- råd var ei av prioriteringane å fremje nordisk retts- verk for dyrevelferd. Nettverket skal bidra til å likskap i samband med gjennomføringa av felles- styrkje det nordiske samarbeidet for i størst mo- skapsrettsakter, mellom anna rettsakter omfatta geleg grad å skape ei felles nordisk haldning på av EØS-avtalen, i nasjonal rett. Som ledd i dette området og dermed større gjennomslagskraft i in- arbeidet utarbeidde dei nordiske justisdeparte- ternasjonale forum der dyrevelferd er tema. Det menta i 2008 ein promemoria som gjer greie for er òg etablert eit nordisk nettverk som skal drøfte korleis og i kva samanhengar det vert samarbeidd 38 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid for å få til like reglar i Norden. Promemoriaen er avgrense konsekvensar av større ulykker, naturka- send alle departementa i dei nordiske landa. Hel- tastrofar og andre samfunnskriser. Det går fram av singforsavtalen og verdet av nordisk rettseining ei felles erklæring frå møtet (Haga-erklæringa) at blei òg tekne opp på Forum for lovteknikk og lov- dei nordiske landa i fellesskap skal undersøkje og førebuing våren 2010, jf. under punkt 2.2. ovanfor. konkretisere eit samarbeid innanfor redningstenes- Også når det gjeld utlevering av lovbrytarar, er te, øving og utdanning, beredskap mot masseøyde- det eit tett samarbeid mellom dei nordiske landa. leggingsmiddel (CBRN), krisekommunikasjon Utlevering av lovbrytarar mellom dei nordiske lan- med publikum, bruk av frivillige og forsking og ut- da er i dag regulert av felles nordisk lovgjeving. Dei vikling. Justisministeren var i desember 2009 vert- nordiske statane underteikna 15. desember 2005 skap for eit nytt møte mellom nordiske ministrar ein konvensjon om nordisk arrestordre, som inne- med ansvar for samfunnstryggleik og beredskap. ber at gjeldande fellesnordisk utleveringsordning På dette møtet vart ministrane samde om at det skal erstattast av eit nytt og meir effektivt system nordiske samarbeidet skal styrkast ytterlegare ved for overlevering av personar som er sikta eller dom- prosjekt om brannførebyggjande tiltak og potensia- felte i eit nordisk land. Avtalen er gjennomført i let for kapasitetsstøtte i samband med store arran- norsk rett ved lov av 19. september 2008 om pågri- gement i dei nordiske landa. Det er planlagt at det pelse og overlevering mellom de nordiske stater på skal haldast jamlege nordiske ministermøte om grunn av straffbare forhold (lov om nordisk arrest- samfunnstryggleik og beredskap. Oppfølginga av ordre). Lova er førebels ikkje sett i kraft. ministermøta vert koordinert av eit eige sekretariat Det nordiske politisamarbeidet er under utvik- (Nordisk møteforum) der alle dei nordiske landa ling og vert til ein viss grad påverka av prosessar deltek. Det konkrete oppfølgingsarbeidet frå norsk og initiativ i EU. Det er ein naturleg konsekvens side skjer i hovudsak på direktoratsnivå. av at tre av dei nordiske landa er medlem i EU, Rapporten frå Thorvald Stoltenberg om framti- medan Island og Noreg står utanfor. Mellom anna dig nordisk utanriks- og tryggingspolitisk samar- vil den såkalla Prüm-avtalen, som no er ein del av beid frå 2009 har òg bidrege til auka merksemd EU-regelverket, vere grunnlaget for nye tiltak inn- om nordisk samarbeid på samfunnstryggleiks- og an nordisk politisamarbeid. beredskapsområdet. Som følgje av dette vert det arbeidd med ein Noreg har sidan juni 2009 hatt formannskapen nordisk avtale om såkalla samtenestegjering for i det nordiske redningstenestesamarbeidet NOR- politiet, det vil seie at styrkar frå to eller fleire nor- DRED. NORDRED byggjer på ein rammeavtale diske land i samsvar med avtalte prosedyrar skal mellom Danmark, Finland, Sverige, Island og No- kunne tenestegjere saman på eitt lands territori- reg frå 1989 om samarbeid over territorialgrense- um. Det er berre aktuelt i ordensteneste for å føre- ne for å hindre eller avgrense skader på mennes- byggje straffbare forhold og ordensforstyrringar ke, eigedom eller miljøet ved ulukker. Avtalen under større arrangement med stor publikumstil- skal komplettere andre nordiske multilaterale el- strøyming eller i samband med trafikkteneste i ler bilaterale avtalar på området. Noreg vil i for- grenseområde. mannskapsperioden sin følgje opp avgjerda frå mi- Det nordiske politisamarbeidet er i aukande nistermøtet i april 2009 om at det skal vurderast grad prega av at dei baltiske landa og andre land alternativ for vidareutvikling av NORDRED-arbei- som grenser til Austersjøen, vert trekte med i det det, mellom anna spørsmålet om dette arbeidet tette operative samarbeidet som er etablert mel- kan utvidast til å omfatte samfunnstryggleik og lom dei nordiske landa. Til dømes involverer det beredskap i vidare forstand. nordiske politi- og tollsamarbeidet (PTN) i aukan- Med bakgrunn i Stoltenberg-rapporten, Haga- de grad òg andre austersjøland i konkrete politi- erklæringa og NORDREDs arbeid har det vorte og tollsaker, og gjennom Austersjørådets Task oppretta eit nordisk prosjekt, EU Cross Border, Force on Organised Crime (BSTF) vil det operati- med økonomisk støtte frå EU. Føremålet er å for- ve samarbeid i aukande grad òg involvere Russ- sterke det nordiske grenseoverskridande opera- land. Austersjørådet fornya på toppmøtet i juni i år sjonelle arbeidet knytt til redning og beredskap. mandatet til BSTF fram til og med 2016. Det er aukande politisk merksemd om nordisk samarbeid på samfunnstryggleiks- og bered- Nordisk fellesoperasjon på Haiti skapsområdet. For første gang vart det i april 2009 Direktoratet for samfunnstryggleik og beredskap halde eit ministermøte mellom ministrar med an- deltek i oppretting og drift av ein fellesnordisk leir svar for samfunnstryggleik og beredskap i Norden. for innkvartering av FN-hjelpearbeidarar i Haiti. Eit felles og overgripande mål er å førebyggje og Oppdraget blir no forlenga og utvida. Etter jord- 2009–2010 Meld. St. 23 39 Nordisk samarbeid skjelvkatastrofen sende Direktoratet òg ein deltakar I Nordisk utlendingsutval deltek representantar til FNs katastrofevurderingsteam, UNDAC, og ein for utlendingsdirektorata og visumstyresmaktene i IKT-ekspert frå Norwegian UNDAC Support for å dei nordiske landa. Gruppa har bakgrunn i den assistere UNDAC-teamet. Den fellesnordiske inn- nordiske passkontrollavtalen og skal ta opp praktis- kvarteringsleiren for hjelpearbeidarar på Haiti er ke spørsmål av felles nordisk interesse, til dømes den største nordiske fellesoperasjonen som er gjort om behandling av visumsaker. Utlendingsdirekto- innanfor dette feltet. Den norske deltakinga skjer ratet (UDI) har hovudansvaret på norsk side. Grup- med ekstraløyvingar frå UD på 13 millionar kroner. pa har bakgrunn i den nordiske passkontrollavta- I første omgang vart det planlagt med ein ka- len og skal ta opp praktiske spørsmål av felles nor- pasitet på innkvartering av 200 hjelpearbeidarar disk interesse, til dømes om behandling av vi- og drift fram til 1. mai. Seinare vart leiren utvida til sumsaker. Ansvaret for møta i Nordisk utlendings- 300 plassar, og det blir no arbeidd med planar for utval går på omgang mellom dei nordiske landa. ytterlegare auking av kapasiteten til 400. Parallelt med dette vart oppdraget forlenga først til 1. august, og så til 1. oktober. Seinare vil materiellet bli Nordisk samarbeid på statsborgarskapsfeltet. overlate til lokale styresmakter eller Verdas mat- Dei nordiske landa har eit pågåande samarbeid på vareprogram (WFP). statsborgarskapsfeltet. Nordisk embetsmannsmø- Det er WFP som har bede dei nordiske landa te om statsborgarskap blir halde ein gong i året i om å opprette ein innkvarteringsleir for hjelpear- eit av dei nordiske landa. Gruppa hadde møte i beidarar. Etablering og drift av leiren skjer gjen- København 5. oktober 2009. Neste møte haldast i nom eit samarbeid innanfor International Humani- Oslo 4. oktober 2010. tarian Partnership (IHP), der DSB er norsk med- Tema på møta er informasjon om regel- eller lem. Oppdraget vert løyst ved å setje saman mate- praksisendringar på statsborgarfeltet. Eit sentralt riell frå svenske, danske, finske, estiske og norske tema er også Nordisk avtale om gjennomføring av beredskapsleirar. Ei slik løysing har tidlegare vore visse bestemmingar om statsborgarskap. Den nytta under øvingar. nordiske avtala fremmer krav til dei nordiske lan- das nasjonale reglar for oppnåing av statsborgarskap for nordiske borgarar frå eit anna nordisk 5.13 Flyktningar og migrasjon land. Avtala avgjer og at butid i eit land i visse hø- ve skal medreknast som butid i eit anna land. Gjel- Nordisk samrådsgruppe på høgt nivå for flyktnings- dande avtale er datera 14. januar 2002, men det er pørsmål (NSHF) er eit uformelt diskusjonsforum no forhandla fram ei revidera avtale om statsbor- for flyktning-, innvandrings- og integreringsspørs- garskap. Noreg leda arbeidsgruppa, som var mål. Justisdepartementet har hovudansvaret for samansett av representantar frå fagdepartement i denne gruppa på norsk side. Det vert arrangert dei nordiske landa. Avtalen planleggjast under- eitt årleg ministermøte og to årlege møte på teikna i København i haust. embetsnivå. Det finst for tida tre arbeidsgrupper under NSHF; ei om retur og tilbakevending, ei om gjenbusetjing og ei om arbeidsinnvandring. 5.14 Administrasjon og forvaltning Arbeidsgruppene har møte 1-2 gonger i året. Det nordiske samarbeidet er viktig for norske Dei sentrale statlege arbeidsgjevarorganisasjo- innvandringsstyresmakter. Det gjev ikkje berre ei nane i dei nordiske landa har i mange år hatt eit opning for å diskutere problemstillingar som er av nært samarbeid. Det går føre seg gjennom ein felles interesse for dei nordiske landa, men byr i statleg arbeidsgjevarkonferanse for alle dei nor- tillegg på uformell informasjon om møte og pro- diske landa. Konferansen vert arrangert ann- sessar i EU som Noreg elles ikkje har tilgang til. akvart år, sist hausten 2008 i Sverige. I 2010 skal Formannskapen i NSHF går på omgang mel- konferansen haldast i Finland. I tillegg blir det lom dei nordiske landa, og kvar formannskap utar- mellom konferansane samarbeidd i grupper som beider eit program over tema som det er ønske er etablerte på ulike personalpolitiske område. om å diskutere på ministermøtet og embets- Det er etablert eit nordisk løns- og personalut- mannsmøta. Finland har hatt formannskapen frå val som består av leiande representantar for den juli 2009. Det vart halde eit kombinert embets- statlege arbeidsgjevarsida i Norden. Utvalet er eit manns- og ministermøte i Finland første veka i juli rådgjevande organ for Nordisk Ministerråd (sam- 2010. Sverige overtek deretter formannskapen arbeidsministrane) og Nordisk Råds presidium i fram til juli 2011. løns- og personalspørsmål. 40 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid

I Nordisk forvaltningspolitisk forum har de- og unge. Ansvaret dei ulike sektorane har for å partementa i dei nordiske landa med ansvar for vareta eit barne- og ungdomsperspektiv, er under- forvaltningspolitikk jamlege møte for å utveksle streka i strategien. Med bakgrunn i strategien erfaringar og diskutere aktuelle saker. Leiinga av utarbeider Nordisk barne- og ungdomskomité forumet følgjer formannskapen i Nordisk Minis- (NORDBUK) ein handlingsplan. I NORDBUKs terråd. Møtet for 2010 vart halde i København 6. handlingsplan for perioden 2010–2013 er det mel- og 7. mai 2010. lom anna sentralt å styrkje arbeidet på tvers av Dei nordiske konkurransestyresmaktene har sektorane og inkludere globaliseringsperspektivet eit nært samarbeid i form av møte, pågåande na- i arbeidet. NORDBUK rapporterer til dei nordiske sjonale saker og gjennom nordiske prosjekt. Kon- samarbeidsministrane om arbeidet i dei ulike sek- kurransestyresmaktene samarbeider òg til dels torane. NORDBUK arbeider i hovudsak med å om utvikling av konkurransereglar i EU/EØS og leggje til rette for eigenorganisering og nordisk andre internasjonale fora. samarbeid blant unge, stimulere til nye metodar Det blir halde nordisk plenumsmøte kvart år i for unges deltaking og innverknad i demokratiske august/september, med deltakarar frå Danmark, prosessar, kulturelt mangfald, menneskerettar, Finland, Færøyane, Grønland, Island, Noreg og internasjonalt samarbeid og koordinering av Sverige. I år vart plenumsmøtet halde i Stock- barne- og ungdomsforsking. NORDBUK har ei holm. Hovudtema var daglegvaremarknadene, støtteordning til ungdomsarbeid retta mot organi- oppfølging av vedtak frå konkurransestyresmak- sasjonar og ungdomsmiljø. Målet med denne ord- tene og offentleg innkjøpssamarbeid. Det skal leg- ninga er å styrkje barn og unges deltaking i aktivi- gjast fram ein felles rapport om grøn vekst og kon- tetar som dreier seg om kulturelle, politiske og kurranse (Green Growth). sosiale spørsmål i Norden. Det vert halde årlege møte der direktørane for Generelt vil det vere eit gjennomgåande tema i konkurransetilsyna trekkjer opp linjene for det NORDBUKs arbeid i 2010 å styrkje plassen barn nordiske samarbeidet. Det vert òg halde årlege og unge har i globaliseringsinitiativa, mellom an- samarbeidsmøte for juridiske direktørar / sjefsju- na gjennom websida Norden før og nu, som utgjer ristar og sjefsøkonomar, i tillegg til møte i ei nor- eit unikt materiale til bruk for undervisning i disk kartellgruppe. skandinaviske språk. Websida er utvikla i samar- Statsbygg deltek i eit samarbeid mellom dei beid med NMRs webredaksjon og dei nordiske ulike statlege byggherrane og eigedomsforvalta- public service-stasjonane representert ved Dan- rane i Norden. Tema som har vorte drøfta i den marks Radio. I tillegg har NORDBUK i 2009, i seinare tida, er mellom anna organisering av den samband med 20-årsjubileet for FNs barnekon- statlege byggje- og eigedomsverksemda, bruk av vensjon, gjeve ut ein publikasjon med modellar for bygningsinformasjonsmodellar (BIM) og utvik- barns medverknad. Publikasjonen vert oversett til ling av internasjonale standardar for desse, uvisse- finsk, islandsk og engelsk. Arbeidet med «Men- styring, forvaltning av kulturhistoriske eigedomar neskebiblioteket», eit prosjekt som på ein konkret og kulturmiljø og universell utforming. måte demonstrerer kva menneskerettar omhand- I tillegg er det oppretta ei nordisk arbeids- lar, fortset i samarbeid med mellom andre Europa- gruppe som skal samarbeide om energispørsmål rådet. og energibruk. Dei nordiske landa samarbeider om å handte- Det er òg etablert eit eige nordisk kontaktut- re internasjonale barnebortføringar. Årleg vert val for utanlandseigedomar i nært samarbeid med det halde uformelle samarbeidsmøte mellom re- utanrikstenesta i dei nordiske landa. I dette kon- presentantar frå dei nordiske landa for å diskutere taktutvalet vert det utveksla erfaringar med byg- både generelle problemstillingar og konkrete sa- ging og forvaltning av utanlandseigedommane, ker. Hausten 2009 fann møtet stad i København. mellom anna eventuell samlokalisering av ambassadar for dei nordiske landa, tryggleik, miljø- og energispørsmål og etikk m.v. 5.16 Frivillig sektor Omfanget av frivillig organisering og frivillig inn- 5.15 Barn og ungdom sats i Noreg er svært høgt i internasjonal samanheng. Det lokale foreiningslivet og den aktive del- Nordisk Ministerråds strategi for barn og unge i takinga er svært utbreidd og viser at frivillige Norden frå 2010 er retningsgjevande for den organisasjonar er ein større og viktigare del av samla aktiviteten ministerrådet driv overfor barn sivilsamfunnet i Noreg enn i dei fleste andre land. 2009–2010 Meld. St. 23 41 Nordisk samarbeid

Over halvparten av alt frivillig arbeid i Noreg finn bevare det gode nettverket som er etablert mel- stad i kultur- og fritidsorganisasjonar. Ei særleg lom dei nordiske landa. utfordring er at sosiale forskjellar pregar organisa- Det nordiske regjeringssamarbeidet på trans- sjonsdeltakinga; jo høgare inntekt og utdanning, portsektoren legg vekt på å fremje effektiv, kon- desto fleire medlemskapar per individ. kurransekraftig, sikker og miljøvennleg transport For å styrkje kunnskapen om sivilsamfunn og og trafikk i Norden og nærområda. Det er særleg frivillig sektor vart det etablert eit 3–5-årig for- fokusert på område der landa har felles problem- skingsprogram, Senter for forsking på sivilsam- stillingar. I tillegg vert det lagt vekt på at samar- funn og frivillig sektor, i 2008. Forskingsprosjekta beidet skal fremje den politiske debatten og vere er nærare omtalte på www.sivilsamfunn.no. eit forum for erfaringsutveksling. Samarbeidet Regjeringa støttar aktivt opp under utviklinga har medverka til ei positiv utvikling i dei nordiske av eit levande sivilsamfunn gjennom eit nært sam- landa. spel med frivillige organisasjonar og ved å støtte EU/EØS-spørsmål har fått stadig større merk- og leggje til rette for frivillig engasjement. Betre semd, og samarbeidet her har mellom anna teke rammevilkår for frivillig sektor, gjennom auka sat- sikte på å påverke transportpolitikken i EU i ret- sing og auka løyvingar, er kjernepunkt i politikken ning av den nordlege dimensjonen. Dei seinare for det frivillige arbeidet. Den nye ordninga med åra har det vore lagt vekt på samarbeid med dei momskompensasjon tok til å gjelde i januar 2010. baltiske landa. Innanfor ramma av den noverande Ordninga for meirverdiavgiftskompensasjon til samarbeidsmodellen skal det haldast eit årleg frivillige organisasjonar skal kompensere for kost- sommarmøte mellom dei nordisk-baltiske trans- nadane desse organisasjonane har til meirverdiav- portministrane. Ordninga frå dei seinare åra der gift på varer og tenester. dei nordiske transportministrane møtest før råds- møta i EU, blir vidareført. Litauen skal arrangere årets transportminis- 5.17 Forbrukarpolitikk termøte, truleg i september 2010. Hovudtema på møtet blir EU-strategien for Austersjøsamarbei- I samband med at ministerrådet for forbrukar- det, forslaget til reviderte TEN-T-retningslinjer og spørsmål vart lagt ned frå 1. januar 2006, vedtok samarbeid på området intelligente transportsys- forbrukarministrane å vidareføre samarbeidet på tem innanfor vegtransport (ITS). uformelt plan og å etablere embetsmannsgruppa for nordisk samarbeid på forbrukarområdet (NordKons), samansett av medlemene i det tidle- 5.19 Samar og nasjonale minoritetar gare EK-Konsument. Samarbeidet i NordKons var i 2009 avgrensa Ministrane med ansvar for samiske saker i Fin- til informasjons- og erfaringsutveksling. land, Noreg og Sverige og sametingspresidentane I tillegg deltok Noreg i eit samarbeid mellom i dei respektive landa etablerte i 2000 eit fast sam- nordiske land og Estland om eit måldokument for arbeid for regelmessig orientering, drøfting og forbrukarundervisning (ferdig utarbeidd oktober behandling av samiske spørsmål av felles inter- 2009), og i eit arbeid for å fremje nettverksbyg- esse. Målsetjinga med samarbeidet er å styrkje og ging og relevant prosjektarbeid mellom aktørar i utvikle språk, kultur, næringar og samfunnsliv hos Norden som er opptekne av forbrukarspørsmål. det samiske folket. Samarbeidet har uformell, men nær tilknyting til Nordisk Ministerråd. Regjeringane og sametinga vil vidareføre ar- 5.18 Samferdsel beidet med sikte på å etablere ein nordisk same- konvensjon. Arbeidet vert organisert gjennom det Etter at den nye ministerrådsstrukturen tredde i nordiske samarbeidet om samiske saker. Drøftin- kraft 1. januar 2006, er ikkje lenger transportsek- gane om organiseringa av eit eventuelt forhand- toren ein del av det formaliserte nordiske regje- lingsopplegg er framleis i gang. Konvensjonsut- ringssamarbeidet. På det nordiske transportmi- kastet er utarbeidd av ei nordisk ekspertgruppe nistermøtet i august 2005 i Vejle vart det vedteke å på bakgrunn av dei internasjonale instrumenta dei vidareføre transportsamarbeidet utanfor ramma tre landa er bundne av, og tek utgangspunkt i at av Nordisk Ministerråd. Det var brei semje om at samane er urfolk i Finland, Sverige og Noreg. eit vidare samarbeid er viktig for å diskutere aktu- Under fellesmøtet til hausten mellom same- elle transportpolitiske problemstillingar og for å tingspresidentane og ministrane med ansvar for samiske saker vil saker som er viktige for samisk 42 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid grenseoverskridande samarbeid, verte drøfta. Det Nordisk arbeidsgruppe for nasjonale minorite- vil òg bli utdeling av Nordisk samisk språkpris – tar vart oppretta på embetsmannsnivå mellom dei Gollegiella. Prisen vert delt ut annakvart år og har departementa i Sverige, Finland og Noreg som som føremål å bidra til å fremje, utvikle og bevare har ansvaret for gjennomføringa i av Europarådets det samiske språket i Noreg, Sverige, Finland og rammekonvensjon om vern av nasjonale minorite- Russland. tar og europarådpakta for region- og minoritets- Samisk parlamentarisk råd (SPR) er det parla- språk. Arbeidsgruppa er eit viktig forum for å fø- mentariske samarbeidsorganet mellom sametinga rebu rapporteringa til Europarådet om gjennomfø- i Finland, Noreg og Sverige. Samane i Russland ringa. Gruppa møtest ein gong i året. I 2008 tok har permanent deltaking i rådet. SPR varetek dei Noreg initiativ til ein samanliknande studie av samiske interessene internasjonalt og på tvers av gjennomføringa i dei tre landa av rammekonven- landegrensene. sjonen og språkpakta. Studien vert utført av Sen- Regjeringa ser på rådet som eit viktig organ ter for menneskerettar i Oslo og skal vere ferdig i både for utviklinga av det nordiske samarbeidet 2010. og i internasjonale samanhengar for eit styrkt samarbeid urfolk imellom og mellom urfolk og styresmakter. Samekonferansen og Samerådet Fornyings-, administrasjons- og kyrkjedeparte- har spelt ei viktig rolle i den samepolitiske utvik- mentet linga sidan dei vart oppretta etter andre verdskri- tilrår: gen, og har framleis stor betyding. Samerådet er samansett av samiske hovudorganisasjonar i Fin- Tilråding frå Fornyings-, administrasjons- og land, Noreg, Sverige og Russland som møtest kyrkjedepartementet av 24. september 2010 om kvart fjerde år til Samekonferansen. Nordisk samarbeid blir send Stortinget. 2009–2010 Meld. St. 23 43 Nordisk samarbeid

Vedlegg 1

Samanstilling av budsjetta for 2011 og 2010 (2010-priser, i tusen danske kroner):

Budsjett 2011 Budsjett 2010 Endr. Kultur 163 496 163 484 0,0 % Fiskeri, jord, skog og næringsmiddel 34 982 35 335 -1,0 % Likestilling 8 022 8 103 -1,0 % Utdanning, forsking 213 529 215 686 -1,0 % Sosialpolitikk 35 627 35 987 -1,0 % Næring, energi og regional 106 233 107 306 -1,0 % Miljø 42 938 43 372 -1,0 % Arbeidsliv 12 967 13 098 -1,0 % Finanspolitikk 1 755 1 773 -1,0 % Lov 1 341 1 355 -1,0 % Nabopolitikk 91 395 95 624 -4,4 % NMRS 75 830 73 632 3,0 % NMRs fellesaktivitetar 37 240 37 369 -0,3 % Globaliseringsinitiativ 71 000 67 123 5,8 % Totalt 896 355 899 247 -0,3 44 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid

Vedlegg 2

Utdrag frå oversikt over globaliseringsinitiativ

Utarbeidd av Nordisk Ministerråds sekretariat til statsministranes møte 2010

1 Globaliseringsforum Status for initiativet Føremålet med initiativet Toppforskingsinitiativet (TFI) starta arbeidet sitt i Å finne felles nordiske svar på sjansane og utfor- 2009. Det er ein inkluderande og effektiv organi- dringane som globaliseringa fører med seg, med sasjon som har vorte oppretta. Det er etablert eit deltaking frå dei nordiske statsministrane og styre som er sett saman av nasjonale nøkkelaktør- andre inviterte deltakarar frå næringslivet, for- ar på høgt nivå under leiing av styreformannen, sking, politikk og frivillige organisasjonar. generaldirektør Rolf Annerberg (Sverige). Dei seks programkomiteane for dei ulike delprogramma er oppretta, og dei samlar og integrerer Mandatperiode om lag 100 nasjonale ekspertar innanfor forsking Forumet er eit årleg arrangement der det ikkje er og innovasjon. Dei tre nordiske institusjonane fastsett noko sluttidspunkt. NordForsk, Nordisk InnovationsCenter (NICe) og Nordisk energiforskning (NEF) utgjer til saman eit integrert og velfungerande sekretariat. Status for initiativet Den samla organisasjonen sameinar innovasjon Det nordiske globaliseringsforumet har utvikla og forsking og skapar heilt nye føresetnader for seg til eit årleg arrangement der dei nordiske eit markant nordisk bidrag til å løyse store sam- statsministrane møtest i uformelle former til drøf- funnsutfordringar. tingar saman med deltakarane om det nordiske Alle delprogramma har offentleggjort utlysin- samarbeidet i framtida. Dette har gjeve ny kraft og gar i 2009 eller i byrjinga av 2010. nytt fokus til det nordiske samarbeidet og ikkje Initiativet er presentert i høgnivågruppa i EU minst til globaliseringsarbeidet. Globaliseringsfo- for felles programplanlegging (GPC) under rumet har òg fungert som ein katalysator for å gje CREST som ein kandidat til felles programinitiativ støtte til gjennomføringa av ulike initiativ, t.d. det (JPI). Evalueringa av initiativet som ein plattform nordiske toppforskingsinitiativet. mot omverda held fram, mellom anna mot EUs Viktige delar av nordiske medium, saman med Austersjøstrategi. Arbeidet og strategiane i initiati- ein del internasjonale medium, har vore til stades vet vert utvikla i samanheng med det 7. ramme- og rapportert frå forumet, slik at Norden har vor- programmet for forsking i EU og andre relevante te meir synleg i media. forskings- og innovasjonspolitiske instrument i EU. 2 Nordisk toppforsking 3 Innovasjonsrepresentasjon i Asia Føremålet med initiativet Å utvikle eit overordna initiativ for å fremje nor- Føremålet med initiativet disk toppforsking, i første omgang på områda Innsatsen skal fremje tilgangen for nordiske klima, energi og miljø og seinare innanfor vel- aktørar til globalt førande vekstområde og for- ferdsforsking og helse. skingsmiljø i Asia.

Mandatperiode Mandatperiode 2008–2012. 2008–2010. 2009–2010 Meld. St. 23 45 Nordisk samarbeid

Status for initiativet Status foor initiativet EK-NE/Næring oppretta i 2008 ei arbeidsgruppe Norden har i to år på rad vore godt representert som er sett saman av representantar for eigarane på utstillinga og konferansen Nordic Climate Solu- av dei nordiske innovasjonsrepresentasjonane. tions. Det har ført til at særleg dei nordiske insti- Gruppa utarbeidde eit forslag til nordisk innsats, tusjonane har styrkt nettverket sitt og kjennska- som EK-NE/Næring godkjende og bad Nordisk pen til produkta sine. Innovationscenter (NICe) om å implementere. Prosjektet har òg resultert i webplattformen I 2009 var det sett av 1 100 000 danske kroner www.nordicenergysolutions.org som i dag er my- til globaliseringsinitiativet «Nordiske Innovations- kje brukt og er på veg inn i den tredje utviklingsfa- repræsentationer i Asien». NICe har løyva i alt sen, der det venteleg vert inkludert weboverfø- 600 000 danske kroner til to prosjekt og er i tett di- ring av forelesingar osb. alog med to andre prosjekt. I tillegg har det vore ei rekkje profileringsakti- NICe hadde i løpet av 2009 informasjonsmøte vitetar som tabloidaviser, aktivitetar i samband med Innovasjon Norge, og det er sendt ut infor- med COP15 og eit vedlegg i Scientific American, masjon til nordiske innovasjonsaktørar om initiati- som vart utgjeve i april 2010. vet. NICe har gjennomført ein målretta informa- I 2009 gjennomførte Oxford research ei rekk- sjonskampanje med besøk til dei viktigaste mål- je kvalitative intervju i samband med besøk på gruppene for ordninga i Norden. Informasjons- standen til Nordisk Ministerråd (NMR). Persona- kampanjen vart gjennomført frå oktober 2009 ne som vart intervjua, svarte på kva kjennskap dei fram til februar 2010. har til klimaaktivitetane til NMR, kva for ny kunnskap dei fekk på standen, kva dei meinte om verdi- en på standen, og haldninga deira til arbeidet til 4 Nordisk innovasjonspris NMR. Generelt vart den visuelle utforminga av standen vurdert positivt. Ein del meinte at infor- Føremålet med initiativet masjonen burde vere meir målretta mot næringsli- Å fremje og skape merksemd i Norden om den vet og meir interaktivt. Evalueringa skal brukast i viktige rolla innovasjon speler. samband med ei eventuell deltaking på World Cli- mate Solutions i 2010, men er òg allereie brukt i samband med aktivitetane på COP15 i desember, Mandatperiode der standen til NMR var langt enklare og meir fo- 2008–2010. kusert. Forslaget vart sendt til behandling under se- På www.nordicenergysolutions.org vert det sjonen i Nordisk Råd i 2008, der det vart vedteke å ført kontinuerleg statistikk over besøka på sida og tilrå Nordisk Ministerråd at dei ikkje grunnla pri- kvar dei kjem frå (geografisk). Dette vert brukt sen. På den bakgrunnen vedtok MR-SAM å ikkje som referansegrunnlag for informasjonen som dele ut prisen i 2009. vert lagt ut på sida.

5 Felles nordisk EnergiExpo 6 Verdsutstillinga i Shanghai 2010 Føremålet med initiativet Føremålet med initiativet Å styrke Norden som føregangsregion for nye Å profilere Norden som region og presentere nor- miljø- og energiteknologiar og å profilere dei nordiske løysingar, erfaringar og kunnskap i sam- diske landa eksternt. band med expo-temaet «Better City, Better Life».

Mandatperiode 7 Mandatperiode 2008–2009. 2008–2010. Relevante erfaringar frå prosjektet vert vidare- førte innanfor ramma av initiativ nr. 19, Energi og transport, der mandatet er 2010–2012. Status for initiativet 13. januar 2010 organiserte dei nordiske ambassadane eit samkome i Beijing, i forkant av verdsutstillinga. Representantar frå den kinesiske sentral- 46 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid administrasjonen var inviterte saman med pressa til ein presentasjon av dei nordiske aktivitetane 8 Nedbygging av grensehinder under Expo Shanghai og dei nordiske paviljon- i Norden gane på verdsutstillinga. Den norske næringsministeren, Trond Giske, Føremålet med initiativet var vert på vegner av Norden. Å gjere det enklare for privatpersonar og føretak Dei andre aktivitetane finn stad gjennom heile som arbeider over grensene i Norden, ved å året. 25. juni vert Nordens dag markert med eit påverke prosessar og føreslå løysingar for landa i klimaseminar på utstillingsområdet. Dei andre ak- dei tilfella der lover, reglar eller praksis reduserer tivitetane er ei utstilling om landskapsarkitektur, mobiliteten i Norden på ein negativ måte. eit seminar om mattryggleik, ei designutstilling om hjelpemiddel, framsyning av nordiske familie- filmar under den internasjonale filmfestivalen i Mandatperiode Shanghai i juni og ei rekkje turar for medium og Det noverande mandatet går ut 31.12.2010 og er turoperatørar til dei nordiske landa, der den første forlenga til 31.12.2013. medieturen fann stad under COP15-møtet og hadde fokus på nordiske klima- og energiløysingar. Status for initiativet Grensehinderforum (GF), som vart oppretta for å 7 Nordisk engasjement som innspel oppfylle føremålet med initiativet, har vore opera- til klimaforhandlingane tivt sidan januar 2008. GF har gått gjennom dei eksisterande listene over grensehinder og gjort Føremålet med initiativet prioriteringar. Gjennom tett dialog med Hallo Nor- Å bidra til eit – frå eit nordisk synspunkt – godt den og dei bilaterale informasjonstenestene har resultat på partsmøtet for klimakonvensjonen lista over saker som GF har valt å arbeide aktivt (UNFCCC), COP15, i København i desember med, gradvis vorte utvida til ei trettitals konkrete 2009 og, å bidra til ein – frå eit nordisk synspunkt problemstillingar. GF har delvis brukt tid og res- – god global klimaavtale på grunnlag av det fornya sursar på å kartleggje årsakene til og det geogra- mandatet. fiske omfanget av hindra, og delvis på å forsøkje å skape forståing og endringsvilje i landa gjennom skriftleg og personleg kontakt. GF har halde ca. 6 Mandatperiode møte i året og hatt kontakt mellom møta via e-post 2008–2011. og telefon. Medlemane i GF har òg samarbeidd i spørsmål av bilateral karakter. Status for initiativet Etter COP15-møtet i København er det framleis ei 9 Overgripande plan for utviklinga rekkje spørsmål som skal avklarast og forhandlast av det nordiske forskings- og ferdig. Det vil krevje effektive og intensive for- innovasjonsområdet (NORIA) handlingar for å få fastlagt alle detaljar i tide slik at ein ny klimaavtale kan ta til å gjelde i 2013 og Føremålet med initiativet erstatte Kyotoprotokollen som går ut i 2012. Å auke den globale konkurranseevna til dei nor- COP15-gruppa skal framleis utføre analysar og diske landa gjennom ei styrkt vidareutvikling av utgreiingar i aktuelle forhandlingsspørsmål, det nordiske forskings- og innovasjonsområdet arrangere møte og seminar med forhandlarar og (NORIA). ekspertar frå heile verda og fokusere arbeidet på eit fåtal sentrale tema. – Arbeidet i gruppa har medverka til å synleg- Mandatperiode gjere Norden i det internasjonale klimaarbei- 2008–2011. det. Det er publisert fem rapportar og to fakta- blad, og gruppa har arrangert 12 arbeidsseminar (åtte av dei var i samband med møta i Status for initiativet UNFCCC). I tillegg har COP15-gruppa løyva Programmet er bygd opp rundt konkrete kompo- bidrag til det arktiske synleggjeringsprosjektet nentar: vegvisande spydspissprosjekt, langsiktige om klimaendringar. strategiske innsatsar og satsing på profilering. 2009–2010 Meld. St. 23 47 Nordisk samarbeid

ei marknadsføringsundersøking i utvalde euro- Spydspissprosjekt: peiske land. i. Det er utvikla grenseoverskridande forskings- Når det gjeld styrking av synergiane (som har finansiering. endra namn til Kunnskapstriangelen), skal det ii. eScience vert etablert som eit felles forskings- lysast ut midlar til nordiske nettverk for kunn- område. Det er utvikla ein strategi, og den kon- skapsutveksling mellom universitet og høgskular krete handlingsplanen som er utarbeidd for og resten av samfunnet, med særleg fokus på eScience, skal realiserast i dialog med dei kommersialisering og innovasjon. Dessutan skal nasjonale nøkkelaktørane. eScience vert òg det setjast i gang ei forundersøking av om prosjek- utvikla som eit nytt nordisk globaliseringsiniti- tet kan gjennomførast, for å sjå på auka synergiar ativ under NORIA. mellom Nordic Master, NordForsks Nordic Cen- iii. Det vert vurdert å utvikle ein felles kunnskaps- ters of Excellence og ein eventuell framtidig Nor- infrastruktur for den femte fridomen rundt dic PhD. Austersjøen. Det er gjennomført ei forundersø- Den første utlysinga av Nordiske masterpro- king av om dette kan gjennomførast, der nøk- gram som vart gjennomført i 2007, fekk svært po- kelaktørane i alle landa rundt Austersjøen del- sitiv respons frå dei nordiske lærestadene. Utly- tok, og resultatet var positivt og potensielt singa førte til at det kom inn 41 felles søknader banebrytande. Ein vurderer no om dette kan der seks vart valde ut som vinnarar. Desse grense- gjennomførast i praksis. overskridande programma vert sette på som uni- iv. Forskingsprogram for brukardriven innovasjon ke innanfor høgare utdanning på verdsbasis, og EK-NE/Næring har, med hjelp frå ei dei vekkjer stor internasjonal merksemd. Denne arbeidsgruppe, fått utforma eit program som utviklinga av dei nordiske masterprogramma er komiteen har godkjent i 2009. Ein representant ein direkte konsekvens av at statsministrane har for EK-U har òg delteke i arbeidsgruppa. Pro- sett fokus på globalisering. Dei seks første programmet får sekretariatstenester frå Nordisk gramma er alle i gang, og dei hadde gode søkjar- InnovationsCenter (NICe) og til ein viss grad tal. Den tredje og siste utlysinga vert gjennomført frå NordForsk. Programmet vert slått saman våren 2010. Dessutan skal det setjast i gang ei med eit eksisterande initiativ under NordForsk gjennomgripande evaluering av heile masterinitia- (LILAN). EK-NE/Næring har i 2008 og 2009 tivet. prioritert forskingsprogrammet framfor dei andre aktivitetane under globaliseringsinitiativet NORIA. 11 Prosjektplan for ei god opplæring av ungdomar og vaksne

10 Plan for fremjing av høgare Føremålet med initiativet utdanning i Norden Å få fleire ungdomar enn i dag til å fullføre ei utdanning etter grunnskulen, i tillegg til å fremje Føremålet med initiativet kunnskap og kompetanse hos vaksne som grunn- Å auke kontakten mellom nordiske lærestader og lag for personleg utvikling og vidare utvikling av løfte fram Norden som ein attraktiv studiestad. arbeids- og samfunnslivet, i samsvar med prinsip- pet om livslang læring. Mandatperiode 2008-2011. Mandatperiode 2008–2010. Status for initiativet Når det gjeld profileringsaspektet, kjem det i 2010 Status for initiativet til å verte gjennomført ei rekkje aktivitetar for å Prosjektet er sett saman av fire deltiltak: skape ei betre og meir relevant profilering av Studie- og erfaringsutveksling om arbeid for au- høgare utdanning i Norden. Til dømes skal det ka gjennomføring i vidaregåande opplæring: To gjennomførast ei kartlegging av det nordiske studiar er sette i verk gjennom prosjektet «Ung- institusjonslandskapet innanfor høgare utdanning, domars väg från skola till arbetsliv – Nordiske er- som skal koplast til utviklinga av eit meir heildek- farenheter» i 2008 og «Frafall i videregående opp- kjande rankingsystem. Det skal òg gjennomførast læring i Norden» som vert fullført i februar 2010. 48 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid

Med bakgrunn i den førstnemnde studien vart det vesentlege produksjonssystem innanfor landbruk, arrangert ein nordisk konferanse «Från yrkesut- skogbruk, fiskeri og matvarer. Forskingsmiljøa bildning till arbetsliv – ett nordisk perspektiv» i bidreg med kunnskap om verknadene klimaend- Lund, Sverige, i 2008, og det vart halde ein tema- ringane har på framtidig produktivitet, utbreiing diskusjon med dette som tema i MR-U. Det er ved- og utnytting av naturressursar, og utvikling i dia- teke å utvikle eit tungt felles nordisk utdannings- logen mellom forsking og forvaltning står sentralt forskings- og formidlingsinitiativ, mellom anna i programmet. Dei faglege tilrådingane kan danne med eit forskingsprosjekt om fråfall slik Nordisk grunnlag for ein nordisk klimapolitikk på områ- Råd har tilrådd. det. Programmet bør bidra til å styrkje forskings- Eit utviklingsarbeid innanfor entreprenørskap: miljø, nasjonale forskingsprosjekt og nordisk for- På MR-U 1/09 vedtok ministrane under ein tema- skingssamarbeid av høg kvalitet og relevans på diskusjon om kreativitet, innovasjon og entrepre- området. nørskap i ei tid med globalisering at det skal gjen- nomførast ein nordisk komparativ studie om kreativitet, innovasjon og entreprenørskap i utdannin- Mandatperiode ga. Studien er sett i verk og skal fullførast hausten 2009–2012. 2010. Eit utviklingsarbeid om basiskompetansar hos vaksne: Basale kompetansar innanfor lesing, skri- Status for initiativet ving, talbehandling og IT er ein avgjerande faktor Styringsgruppa vedtok i mai 2009 eit overordna for at menneske i ei stadig meir kunnskapsbasert utkast til innhaldet i utlysinga om støtte til pro- verd. Ein studie om tilrettelegging av ei effektiv le- grammet. Tittelen på programmet er «Climate se- og skriveundervisning for vaksne vart sett i Change Impacts, Adaptation and Mitigation in gang i 2009. Resultata frå midtvegsrapporten vil Nordic Primary Industries (Fishery, Agriculture, liggje føre i 2010 og vil kunne identifisere behov Food, Forestry)». Styringsgruppa utforma deret- for ytterlegare tiltak innanfor området. ter den endelege versjonen av utlysingsteksten for Opprettinga av eit lære- og dialogforum: I tråd dei fem tematiske tverrsektorielle og sektorspesi- med ønsket frå statsministrane om «ett synligare fikke satsingane. Utlysinga av støtte til tematiske Norden» skal Lære- og dialogforum bidra til at forskingsnettverk innanfor dei fem sentrale tema målsetjinga for og resultata frå prosjektet vert vart offentleggjord i juni 2009 på den elektroniske spreidde og profilerte. Det vert arbeidd med nye søknadsportalen til NordForsk. Dei to tverrgåan- måtar å leggje til rette møter og konferansar på, de tema ser på sjansar og truslar i primærnærin- som skal bidra til auka læring gjennom dialog og gane når det gjeld (i) plante- og dyrehelse og (ii) erfaringsutveksling, aktive og engasjerande delta- vern, tilpassing og bruk av genetiske ressursar. karar og styrkt fokus på resultat og deling av Dei tre sektortemaa fokuserer på verknader og til- kunnskap. Første Lære- og dialogforum vart hal- tak på (i) produksjon av mjølk, kjøt og korn, (ii) de på Island hausten 2009 og det andre Lære- og utbreiinga og berekrafta til kommersielle fiskebe- dialogforumet vart halde i desember 2009 på Is- standar og fiskeproduksjon, og (iii) berekraftig land. Lære- og dialogforum skal nyttast på ulike produksjon av trebiomasse og karbonfangst i øko- konferansar, seminar osb., men det er òg etablert system på land. ein interaktiv møteplass via www.dialognor- den.org 13 Harmonisering av den nordiske straummarknaden 12 Utgreiing av konsekvensane av klimaendringane for Føremålet med initiativet naturressursar i Norden Å skape effektivitet og konkurranse i marknaden og på denne måten bidra til målsetjinga om ein Føremålet med initiativet grenselaus nordisk straummarknad. Det tematiske nettverksprogrammet dannar grunnlag for ein tilpassings- og tiltakspolitikk for verknadene av klimaendringane på naturressur- Mandatperiode sar og matproduksjon. Programmet fokuserer på 2008–2009. 2009–2010 Meld. St. 23 49 Nordisk samarbeid

Status for initiativet Mandatperiode Straummarknadsgruppa som fekk i oppdrag å Initiativet er delt inn i tre delprosjekt innanfor utføre analysen, har levert sluttrapporten sin, som ramma av hovudprosjektet og inneheld følgjande var ein del av møtedokumenta for møtet i MR- komponentar: nordisk film, nordisk arkitektur og NER i oktober 2009 i Stockholm. nordisk litteratur. Tidsramma for gjennomføringa Prosjektet var eit innspel til debatten om ein av dei enkelte prosjekta er 2009–2011,med følgjan- fellesnordisk sluttbrukarmarknad, og ministrane de etappar som mål: den internasjonale filmfesti- har bede straummarknadsgruppa arbeide vidare valen i Toronto i september 2009, Shanghai Expo i med spørsmålet. juni 2010 og bokmessa i Paris i mars 2011. Straummarknadsgruppa skal avleggje rapport på møtet i MR-NER 23. november 2010. Arbeidet med straummarknaden held fram i Status for initiativet regi av MR-NER. Det første delprosjektet innanfor initiativet er rea- lisert gjennom at det nordiske film- og TV-fondet gjennomførte ei stor satsing på nordiske film- og 14 Utvikling og profilering av Norden TV-produksjonar på den internasjonale filmfesti- som senter for kreative næringar valen i Toronto i september 2009. Dei to resterande delprosjekta skal gjennom- Føremålet med initiativet førast med følgjande tidsplan: KreaNord skal bidra til betre koordinering av sat- – Dei nordiske arkitektursentra skal i samarbeid singane i dei nordiske landa innanfor kultur og produsere ei utstilling om nordisk landskapsar- kreative næringar, med fokus på fire aktivitetsom- kitektur i byar til Shanghai Expo (med tilkny- råde: nettverksaktivitetar, profileringsaktivitetar, ting til expo-temaet «Better City, Better Life»), policyarbeid og utviklingsarbeid. med ei etterfølgjande vandreutstilling. Utstil- lingsperioden er frå 1. juni til 15. august 2010. – Nettverket til dei nordiske litteraturorganisa- Mandatperiode sjonane (NORDLIT) skal gjere eit framstøyt for 2008–2010. nordisk litteratur på bokmessa i Paris i mars NSK/MR-SAM sette av 8 millionar danske 2011, som har nordisk litteratur i fokus dette kroner til aktivitetane i KreaNord for åra 2008, året. 2009 og 2010.

Globaliseringsinitiativ som er sette i gang i Status for initiativet 2010, etter vedtak frå MR-SAM i oktober 2009: Initiativet «Utveckling och profilering av Norden som center för kreativa industrier» er inne i det siste året sitt, og i september 2010 skal KreaNord 16 Kultur og kreativitet overrekkje dei ferdigutvikla policytilrådingane som styringsgruppa har utarbeidd, til ministrane. Føremålet med initiativet Målsetjingane for prosjektet er oppfylte, og dei Å vidareutvikle det eksisterande globaliseringsini- gode resultata har ført til ei ny satsing på vidare tiativet «Udvikling og profilering af Norden som arbeid i KreaNord, under globaliseringsinitiativet center for kreative industrier» (KreaNord, sjå initi- Kultur & Kreativitet. ativ nr. 14) gjennom globaliseringsinitiativet «Kul- tur og Kreativitet». Initiativet har som mål å knyte innsatsen på 15 Nordisk kultur i verda tvers av kultur- og næringssektorane i dei nordiske landa saman gjennom aktivitetar som på ulikt Føremålet med initiativet vis kan betre føresetnadene for dei kreative nærin- Å profilere nordisk kultur utanfor Norden, styrkje gane i Norden og dermed bidra til ei vidare positiv det nordiske kulturelle «varemerket» i eit interna- utvikling av den kreative økonomien i Norden. sjonalt perspektiv og vise kva den nordiske kultu- Kultur & Kreativitet er ei vidareføring av man- ren kan tilby ei globalisert verd og den globali- datet til KreaNord til og med 2012, med sikte på å serte marknaden. konsolidere og utvikle arbeidet som er starta, og 50 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid samtidig eksemplifisere denne innsatsen med to nye spesifikke innsatsområde: 18 eScience – Global marknadsføring og digital distribusjon av nordiske filmar Føremålet med initiativet – Ny nordisk mat og branding Å vidareføre globaliseringsprosjektet om vidareutvikling av det nordiske forskings- og innovasjons- området NORIA gjennom eit spydspissprosjekt på Mandatperiode eScience. NORIA er nærare omtalt under initiativ 2010–2012. nr. 9.

17 Helse og velferd Mandatperiode 2010–2012. Føremålet med initiativet Programmet handlar om berekrafta og konkur- ransekrafta til den nordiske velferdsmodellen Status for initiativet med fokus på sentrale nordiske velferdsutfordrin- MR-U godkjende i oktober 2009 prosjektforslaget gar. Landa skal gjennom eit tverrsektorielt nor- om eScience som globaliseringsinitiativ, basert på disk samarbeid utvikle effektive løysingar på frivillig medverknad mellom og eventuell medfi- utvalde område innanfor helse og velferd, og der- nansiering frå dei nasjonale forskingsfinansi- med skape synergi og tilføre nordisk meirverdi. erande styresmaktene. Målet er at det skal fattast Programmet er bygd opp rundt to hovudtema eit endeleg vedtak om forslaget våren 2010. I sam- som skal forsterke kvarandre gjensidig: (1) svar med prosjektplanen gjennomfører Nord- «Velfærd – udvidelse og kompetenceudvikling af ar- Forsk ein dialog med dei nasjonale forskingsfinan- bejdsstyrken samt inkludering» og (2) «Sundhed – sierande styresmaktene om medfinansiering av fremme en sund og arbejdsdygtig befolkning samt forslaget i 2010. livskvalitet». Programmet er sett saman av sju sjølvstendige delprosjekt under dei to hovudte- maa. 19 Energi og transport Føremålet med initiativet Mandatperiode Å skape ein prosess som kan vidareutvikle ideen Programmet skal gjennomførast i perioden 2010– om Norden som «The Green Valley of Europe». 12. Programmet er tverrsektorielt, og fem minis- terråd er involverte: MR-A, MR-FJLS, MR-NER, Mandatperiode MR-S og MR-U. Dei respektive ministerråda har 2010–2012. hovudansvaret for å utvikle eigne delprosjekt i samspel med relevante interessentar som er ut- peikte av dei fem ministerråda. Status for initiativet I løpet av våren skal det haldast nasjonale arbeidsseminar og eit nordisk arbeidsseminar for å verte Status for initiativet samde om kva område arbeidet skal utdjupast på. For å sikre eit samanhengande program på tvers Ambisjonen er at det på Globaliseringsforum i mai av dei sju delprosjekta har generalsekretæren 2010 skal leggjast fram ein programvisjon med bede dei involverte ministerråda om å melde frå konkrete forslag kring elektrifisering av Norden. kva delprosjekt dei ønskjer å ta medansvar for Det er oppretta eit prosjektsekretariat under lei- som interessent. Dei ansvarlege ministerråda har ing av Nordisk Energiforskning (NEF) med delta- deretter ansvar for å trekkje inn desse interessen- king frå Nordiskt InnovationsCenter (NICe). tane i den vidare utviklinga av prosjekta. Målet er Initiativet omfattar relevant oppfølging av initi- å fremje eit samarbeid på tvers av sektorar og opti- ativet EnergiExpo. malisere synergi. 2009–2010 Meld. St. 23 51 Nordisk samarbeid

Landa orienterte om det nasjonale arbeidet 20 Perspektiv for framtidig som er i gang, og såg mange spennande område handlemåte på CDM- og for samarbeid på nordisk nivå som no skal analy- JI-marknaden serast grundigare. Det var semje om at det er eit stort behov for Føremålet med initiativet kunnskap for å leve opp til både nasjonale og euro- Å støtte framferda til dei nordiske landa i samband peiske målsetjingar i 2020. med dei endringane i mekanismane CDM (Clean development Mechanism – den grøne utviklings- mekanismen) og JI (Joint Implementation – felles 22 Forhandlingar på gjennomføring) som COP15 kan medføre. kvikksølvområdet Føremålet med initiativet Mandatperiode Å støtte at det vert vedteke globale tiltak for å 2010. handtere miljø- og helsefarar som skuldast kvikk- sølv, ved at ein kjem fram til eit frå nordisk syns- vinkel godt resultat ved dei globale forhandlin- 21 Klimavennleg byggeverksemd gane om å få ein bindande kvikksølvavtale på plass i 2013. Føremålet med initiativet Å analysere føresetnadene for ei eventuell etablering av eit innovasjonsprogram til støtte for felles- Mandatperiode nordisk utvikling og demonstrering av energi- og 2010. CO2-nøytral byggeverksemd og plussenergibygg. Status for initiativet Mandatperiode Det første forhandlingsmøtet (INC1) i dei globale 2010. kvikksølvforhandlingane er planlagt til 7.–11. juni 2010 i Stockholm og er finansiert av Nordisk Ministerråd innanfor ramma av globaliseringsini- Status for initiativet tiativet. Vertslandet Sverige og dei andre nordiske Styringsgruppa har halde det første møtet sitt 15. landa har dermed ein eineståande sjanse til å januar 2010. På styringsgruppas første møtet vart påverke forhandlingane. Målet er ein ambisiøs det fatta vedtak om prosessen framover og om avtale i 2013 som tek omsyn til at dei nordlege målsetjingar og innhald for analysen som skal lig- områda er særleg utsette for kvikksølv. gje til grunn for vurderinga av om det trengst eit nordisk innovasjonsprogram på området. 52 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid

Vedlegg 3

Nordisk samarbeid. Nettstader

Nordisk Ministerråd www.norden.org Nordisk Råd www.norden.org Nordisk internettportal om trygdeytelser i Norden www.nordsoc.org/sv/ Nordisk skatteportal www.Nordisketax.net Grensetjenesten – Morokulien www.grensetjenesten.no Hallo Norden (Nordisk Ministerråds informasjonstjeneste) www.hallonorden.org Europaportalen www.regjeringen.no Nordiske grensehindre www.gransehinder.norden.org 2009–2010 Meld. St. 23 53 Nordisk samarbeid

Vedlegg 4

Forkortingsregister

BEG Budgetexpertgruppen EK-A Embedsmandskomitéen for Arbejdsliv EK-FINANS Embedsmandskomitéen for Økonomi- og Finanspolitik EK-FJLS Embedsmandskomitéen for Fiskeri og Havbrug, Jordbrug, Levnedsmidler og Skovbrug EK-JÄM Embedsmandskomitéen for Ligestilling EK-K Embedsmandskomitéen for Kultur EK-LOV Embedsmandskomitéen for Lovsamarbejde EK-M Embedsmandskomitéen for Miljø EK-NER Embedsmandskomitéen for Erhvervs- og Energipolitik EK-R Embedsmandskomitéen for Regionalpolitik EK-S Embedsmandskomitéen for Social- og Helsepolitik EK-U Embedsmandskomitéen for Uddannelse og Forskning ENS Ekspertgruppem Nordens språkråd FNF Foreningerne Nordens Forbund HØGUT Styregruppen for nordisk samarbejde indenfor højere uddannelse LOP Lønns- og personalutvalget MR-A Ministerrådet for Arbejdsliv MR-FINANS Ministerrådet for Økonomi- og Finanspolitik MR-FJLS Ministerrådet for Fiskeri og Havbrug, Jordbrug, Levnedsmidler og Skovbrug MR-JÄM Ministerrådet for Ligestilling MR-K Ministerrådet for Kultur MR-LAG Ministerrådet for Lovsamarbejde MR-M Ministerrådet for Miljø MR-NER Ministerrådet for Erhvervs, Energi- og Regionalpolitik MR-S Ministerrådet för Social- og Helsepolitik MR-U Ministerrådet for Uddannelse og Forskning MR-SAM Samarbejdsministrene NAB Nordiska rådgivande nämnden för energiinformation NAD Nordiska nämnden för alkohol- och drogforskning 54 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid

NAF Nordisk Arbeidsgruppe for Fiskeriforskning NAI Nordiska Afrikainstitutet NAPA Nordens Institut i Grønland NAR Nordisk amatørteaterråd NDF Nordiska Utvecklingsfonden NEFCO Nordic Environment Finance Cooperation (Nordiska miljøfinansieringsbolaget) NEFP Nordisk Energiforskning NFS Nordens Fackliga Samorganisation NFTF Nordisk Film- og TV-fond NGB Nordiska Genbanken NGH Nordisk Genbank Husdyr NHR Nordisk Handikappolitisk Råd NHFØ Nordens Hus på Færøerne NHV Nordiska högskolan för folkhälsovetenskap NIAS Nordisk Institut for Asienstudier NIB Nordiska Investeringsbanken NICe Nordisk InnovationsCenter NIFCA Nordiska institutet för samtidskonst NIFIN Nordens Institut i Finland NIFS Nordisk institutt for sjørett NIKK Nordisk institutt for kunnskap om kjønn NIOM Nordisk institutt for odontologiske materialer NIPÅ Nordens institut på Åland NIVA Nordiska institutionen för vidareutbildning inom arbetsmiljøområdet NKB Nordisk kommitté för bioetik NKF Nordiska Konstförbundet NKJ Nordiskt Kontaktorgan för Jordbruksforskning NKR Nordkalottrådet NKS Nordisk kontakt om statsbyggeri NKV Nordisk kollegium for viltforskning NMF Nordiska Miljøudviklingsfonden NMKL Nordisk metodikkomité for næringsmidler NMR Nordisk Ministerråd NOMESKO Nordisk medicinalstatistikkomite NOMUS Nordiska Musikkommittén NOPEF Nordiska Projektexportfonden 2009–2010 Meld. St. 23 55 Nordisk samarbeid

NOP-HS Nordiska publiceringskommittén för humanistiska och samhällsvetenskapliga – tidskrifter NOPUS Nordiska utbildningsprogrammet för utveckling av social service NOR Nordisk organ for reinforskning NORA Nordisk atlantsamarbejde NORDA Nordiskt samarbete om teknisk ackreditering NORDBUK Nordisk Barn- og Ungdomskomité NORDEX Nordisk samarbeidskomite for offentlig tilsyn med brannfarlige og eksplosive varer NORDFORSK Nordisk forskningsråd NORDICOM Nordiskt informationscenter för medie- och kommunikationsforskning NORDITA Nordisk institut for teoretisk fysik NORDKONS Nordiskt konsumentsamarbejde NORDREGIO Nordic Centre for Spatial Development NORDVULK Nordisk vulkanologisk institut NOREY Nordens Hus i Reykjavik NORMET Samarbetsforum för nordisk metrologi (mätteknik) NOS-HS Nordiska samarbetsnämnden för humanistisk och samhällsvetenskaplig forskning NOS-M Nordiska samarbetsnämnden för medicinsk forskning NOS-N Nordisk samarbeidsnemnd for naturvitenskap NOSOSKO Nordisk socialstatistikkomité NR Nordisk Råd NSfK Nordisk samarbejdsråd for Kriminologi NSFP Nordisk Skovbrugs Frø- og Planteråd NSH Nordiska samarbetsorganet för handikappfrågor NSHF Nordisk samrådsgruppe på højt niveau for flygtningespørgsmål NSI Nordisk samisk institutt NSK Nordiska samarbetskommittén NSS Nordisk samarbeid innenfor skoleområdet NSS Nordiska kommittén för samordning av elektriska säkerhetsfrågor NSU Nordisk Sommeruniversitet NTR Nordiska träskyddsrådet NTR Nordiska tulladministrativa rådet NUD Nordisk Uddannelsescenter for Døvblindepersonale NVC Nordens Vâlfârdcenter NVL Nordisk nettverk for voksenes læring NUD Nordisk Uddannelsescenter for Døvblindepersonale 56 Meld. St. 23 2009–2010 Nordisk samarbeid

NUK Nordiska ungdomskommittén ODIN Nordisk skolenet SLEIPNIR Rejsestipendieordning for unge kunstnere i Norden under 36 år SNEIL Sekretariatet för de nordiska energiinformationsbiblioteken SNS SamNordisk Skogsforskning VALHALLA Nordisk netværk for børne- og ungdomskultur

Offentlege institusjonar kan tinge fleire eksemplar frå: Servicesenteret for departementa Internett: www.publikasjoner.dep.no E-post: [email protected] Telefon: 22 24 20 00

Omslagsbilete: Nordisk Ministerråds sekretariats arkiv

Trykk: Lobo Media AS 09/2010 Nordisk samarbeid