Lôn Las Ogwen Yn Cyrraedd Tregarth

Rhifyn 474 . Chwefror 2017 . 50C

Lôn Las Ogwen yn cyrraedd Tregarth

Yn dilyn sicrhau cyllid gan Gronfa am 800 medr dros Afon Ogwen a thrwy’r dros yr afon er mwyn diogelu defnyddwyr. Trafnidiaeth Llywodraeth Cymru, Cyngor twnel tuag at Tregarth ar y gweill. Mae’r Golyga hyn y bydd y llwybr, fydd yn addas Gwynedd, a Chynghorau Cymuned yr gwaith yn cynnwys goleuo’r twnel hir a ar gyfer cerddwyr a beicwyr, yn rhedeg o ardal, mae’r gwaith o ymestyn y Lôn Las gosod grisiau ychwanegol ar y draphont Fangor hyd at Fwthyn Idwal. Llwyddiant Pwysig: Yn Eisiau: ysgolion y Ymgynghoriad Trefnydd Dyffryn Mae cynghorau Gwynedd a Môn wedi gweithio I ddosbarthu, gwerthu, a gyda’i gilydd i greu’r Cynllun Datblygu Lleol, sy’n chasglu’r arian am galendrau Dymunwn longyfarch holl dangos pa diroedd fydd ar gael yn y pymtheng Llais Ogwan. ysgolion y dyffryn ar eu llwyddiant mlynedd nesaf ar gyfer tai, ffatrioedd, hamdden eto eleni – pob un ohonynt wedi’u ac yn y blaen. Mae’r cynlluniau i’w gweld yn Cysyllter â gosod yn y categoriau uchaf y llyfrgelloedd, y swyddfa polisi cynllunio ym Gareth Llwyd (Ysgrifennydd), gan Lywodraeth Cymru! Mae Mangor, neu ar y we (gwynedd.llyw.cymru/ldpl). 3 Sgwâr Buddug, ein diolch yn fawr i’r athrawon, Dylid anfon sylwadau cyn Mawrth y 9fed Bethesda, cymorthyddion a’r disgyblion am at Swyddfeydd Cyngor Dinas Bangor, Ffordd LL57 3AH, Ffôn: 01248 601 415 eu gwaith caled yn sicrhau cynnal Gwynedd, Bangor, LL57 1DT, neu drwy gyfrwng y neu y safonau uchel yma. we. [email protected] 2 Llais Ogwan | Chwefror | 2017 Panel Golygyddol Golygydd y mis Dyddiadur y Dyffryn Derfel Roberts  600965 Golygwyd rhifyn y mis hwn gan Chwefror [email protected] Walter a Menai Williams. 21 Balchder Bro Ogwen. Cyfarfod Ieuan Wyn Blynyddol. Cefnfaes am 7.30. Y golygydd ym mis Mawrth fydd  600297 25 Bore Coffi Plaid Cymru. Cefnfaes. [email protected] Fiona Cadwaladr Owen, 10.00 – 12.00. Bryn Meurig Bach, 27 Te Bach. Festri Carmel Llanllechid. Lowri Roberts Coed y Parc, Bethesda, LL57 4YW. 2.30 – 4.00.  600490 01248 601592 28 Cyfarfod Blynyddol Plaid Cymru. [email protected] [email protected] Caffi Coed y Brenin am 7.00. Dewi Llewelyn Siôn  07940 905181 Pob deunydd i law erbyn Mawrth [email protected] 01 Merched y Wawr Tregarth. Swper dydd Mercher, 1 Mawrth Gwyl Ddewi. Fiona Cadwaladr Owen os gwelwch yn dda.  601592 02 Sefydliad y Merched Carneddi. Plygu nosIau, 16 Mawrth, [email protected] Dathlu 80fed pen-blwydd. Cefnfaes yng Nghanolfan Cefnfaes am 6.45. am 7.00 Neville Hughes  600853 02 Cangen Plaid Lafur Dyffryn Cyhoeddir gan Ogwen. Cefnfaes am 7.30. [email protected] Bwyllgor Llais Ogwan @Llais_Ogwan 04 Bore Coffi Ysgol Sul Jerusalem. Dewi A Morgan Cefnfaes. 10.00 – 12.00.  602440 Cysodwyd gan Elgan Griffiths, 05 Gorymdaith Gŵyl Ddewi. Cychwyn [email protected] [email protected] o’r maes parcio ger y Feddygfa am Trystan Pritchard  01970 627916 1.30  07402 373444 Argraffwyd gan y Lolfa 05 Cyngerdd Gŵyl Ddewi. Neuadd [email protected] Ogwen am 3.00.

Walter a Menai Williams Nid yw pwyllgor Llais Ogwan na’r panel 09 Cymdeithas Jerusalem. Gwenan  601167 golygyddol o angenrheidrwydd yn cytuno Gibbard. Festri am 7.00. [email protected] â phob barn a fynegir gan ein cyfranwyr. 11 Marchnad Ogwen. Neuadd Ogwen. 9.30 – 1.30. 11 Bore Coffi Cylch Meithrin Cefnfaes. Swyddogion Canolfan Cefnfaes. 10.00 – 12.00 Llais Ogwan ar CD 13 Cymd. Hanes D. Ogwen. Ieuan Wyn Cadeirydd: Gellir cael copi trwy gysylltu â Bryn yn (Darlith Goffa Rh. Rowlands.) Dewi A Morgan, Park Villa, swyddfa’r deillion, Bangor Jerusalem am 7.00. Lôn Newydd Coetmor, 01248 353604 16 Plygu Llais Ogwan. Cefnfaes am 6.45. Bethesda, Gwynedd 18 Bore Coffi Plaid Lafur. Cefnfaes. LL57 3DT  602440 Os gwyddoch am rywun sy’n cael 10.00 – 12.00 [email protected] trafferth â’i olwg, ac a hoffai dderbyn copi o’r Llais ar CD bob mis, cysylltwch Trefnydd hysbysebion: ag un o’r canlynol: Neville Hughes, 14 Pant, Gareth Llwyd  601415 Clwb Cyfeillion Bethesda LL57 3PA Neville Hughes  600853 Llais Ogwan  600853 Gwobrau Chwefror [email protected] £30.00 (125) Ann Williams, Stryd Mae Llais Ogwan ar werth y Ffynnon, Gerlan Ysgrifennydd: yn y siopau isod yn Nyffryn Ogwen: £20.00 (138) Ogwenna Doyle, Gareth Llwyd, Talgarnedd, Dyffryn Ogwen Adwy’r Nant, Bethesda. 3 Sgwâr Buddug, Bethesda Londis, Bethesda £10.00 (73) Tom Gwyn Jones, LL57 3AH Siop Ogwen, Bethesda Craigle, Rhiwlas.  601415 Cig Ogwen, Bethesda £5.00 (5) Megan W. Phillips, [email protected] Rhes Gordon, Bethesda. Tesco Express, Bethesda Trysorydd: SPAR, Bethesda Godfrey Northam, 4 Llwyn Siop y Post, Rachub Bedw, Rachub, Llanllechid Bangor Archebu LL57 3EZ  600872 Siop Forest trwy’r [email protected] Siop Menai post

Y Llais drwy’r post: Siop Ysbyty Gwynedd Owen G Jones, 1 Erw Las, Caernarfon Gwledydd Prydain - £20 Bethesda, Gwynedd Palas Print Ewrop - £30  LL57 3NN 600184 Porthaethwy Gweddill y Byd - £40 [email protected] Awen Menai Owen G. Jones, 1 Erw Las, Bethesda, Rhiwlas Gwynedd LL57 3NN Garej Beran [email protected]  01248 600184 Llais Ogwan | Chwefror | 2017 3

ANNWYL OLYGYDD Llandygái Rhoddion i’r Llais Byddwn yn ddiolchgar iawn petai modd i chi ddod a’r cais isod i sylw Iona Wyn Jones, Dyma Fo, £5.00 Mair Taylor, Maes y eich darllenwyr. Os ydych am fwy o 16 Pentref, Llandygái, Bangor Garnedd, Bethesda. wybodaeth, neu sgwrs, mae croeso LL57 4HU  01248 354280 £20.00 Di-enw, Rhos y Coed, i chi gysylltu a mi drwy’r cyfeiriad Eirlys Edwards, Sŵn y Coed, Bethesda e-bost hwn neu’r cyfeiriad e-bost isod. 23 Pentref Llandygái, £30.00 Er cof annwyl am fam Bangor LL57 4HU  01248 351633 arbennig, sef Mrs. Margaret Mae Cwmni Theatr Bara Caws yn Jones, 22 Bron Bethel, ddeugain oed! Eglwys Sant Tegai, Llandygai Rachub, oddi wrth Glenys, I ddathlu’r garreg filltir hynod Gweithgareddau Codi Arian i Gronfa’r Buddug a Bernard. hon, a dathlu cyfraniad y cwmni Eglwys £30.00 David Nicholas, Lôn Brewis, i fyd y theatr yng Nghymru, mae Noson Bingo Ionawr 24 Llandrillo yn Rhos, Bae Gwasg Carreg Gwalch yn bwriadu Diolch i bawb a gyfrannodd i lwyddiant Colwyn. cyhoeddi cyfrol llawn hanes, atgofion Noson Bingo yr eglwys yn Neuadd £10.00 Er cof annwyl am Brian a straeon am weithgarwch y cwmni Talgai Llandygai. Codwyd £175 i Gronfa Parry, 45 Abercaseg, dros y blynyddoedd. Atgyweiro Sant Tegai a braf oedd gweld Bethesda, oddi wrth Joan Oes ganddoch chi unrhyw nifer fawr o gefnogwyr, hen a newydd, a’r teulu. atgofion o gynyrchiadau Bara yn mwynhau’r achlysur. Diolch fel arfer i £14.50 Huw Griffith, Llanfairpwll. Caws? Fuoch chi’n gysylltiedig Pauline a Raymond am alw’r rhifau. £10.00 Er cof annwyl am Olly gyda’r cwmni - yn weithiwr, trefnydd Cross, Adwy’r Nant, neu’n aelod o gynulleidfa? Yn morio Raffl Santes Dwynwen yr eglwys Bethesda. chwerthin neu’n wfftio at eu sioeau Tynnwyd y raffl flynyddol yma ar ôl y 10.00 Andre Lomozik, Rhos y clybiau? Beth bynnag fo’ch cysylltiad, gwasanaeth boreol ar ddydd Mercher Coed, Bethesda. hoffwn glywed gennych. Os ydych Ionawr 25. Enillydd y brif wobr, sef potel £250.50 Rhoddion er cof am Richard am gyfrannu, gyrrwch e-bost draw o champagne, oedd Mrs Ethel Davies. Da Cyril Ward, Bodfaio, at [email protected] gyda’ch iawn hi ! Codwyd dros £228 a diolch yn Lôn Newydd Coetmor, atgofion a›ch lluniau. Rhannwch nhw, arbennig i Miss Nerys Jones am drefnu’r Bethesda. da chi, byddwn yn ddiolchgar iawn gwerthiant. £9.00 Deri a Megan Tomos, o’u cael. Sychnant, Llanllechid. Y dyddiad cau ar gyfer cyfraniadau Yn ein gweddïau £20.00 Er cof annwyl am Mrs. yw Chwefror 28. Dymuniadau gorau i sawl aelod o’r Eirlys Roberts, Cilfodan, a Gyda diolch, eglwys sydd yn derbyn triniaeth yn yr fu farw ar 10 Chwefror 2016, Llŷr Titus ysbyty neu o dan ofal meddyg. Cyfarchion oddi wrth ei phriod, Vic, a’r arbennig i Mrs Hefina Chamberlain, Mrs teulu. Bydd ein cynhyrchiad diweddaraf, sef Ethel Davies, Mrs Enid Gardner, Mrs Joy ‘Yfory’ yn Pontio, Bangor ar Fawrth yr Radcliffe a’r Parchedig J. Aelwyn Roberts, Diolch yn fawr 8fed a’r 9fed. cyn ficer Eglwys Llandygai.

Rhagrybudd Gwasanaeth Dydd Mercher Lludw Braichmelyn Cynhelir gwasanaeth Dydd Mercher Lludw ar Fawrth 1af am 10.15 yn yr eglwys. Rhiannon Ifans, Glanaber, Pant, Croeso i bawb i gydnabod ddechrau’r Bethesda  600689 Garawys. Croeso i Gethin Huw Williams, mab Gerallt ac Angharad, Tregarth. Mae Gethin Amseroedd gwasanaethau Sant Tegai wedi symud i 27, Braichmelyn. Gobeithio y Gwasanaethau’r Sul cyntaf a’r pedwerydd byddwch yn hapus yn ein plith. Sul yn y mis am 9.30 y. b. Gwasanaethau ar yr ail a’r trydydd Sul yn y mis am 11 y.b. Nant Ffrancon EGLWYS UNEDIG Capel Nant y Benglog BETHESDA Chwefror 19: Parchg. John Lewis Jones. LLENWI’R CWPAN Chwefror 26: Parchg. Harri Parri. Dewch am sgwrs a phaned Mawrth 05: Parchg. Dafydd Lloyd Hughes. Bob bore dydd Iau rhwng 10.00 o’r gloch a hanner dydd Mawrth 12: Parchg. O. G. Williams. Mawrth 19: Parchg. Dafydd Coetmor Williams.

Oedfaon am 2 o’r gloch oni nodir yn wahanol. Croeso cynnes i bawb. 4 Llais Ogwan | Chwefror | 2017

Y Gerlan Stryd y Ffynnon, gan ddymuno gwellhad buan iddi yn dilyn damwain fechan yn y tŷ. Sioe Amaethyddol Ann a Dafydd Fôn Williams, Pob dymuniad da iti, Karen. 14/4 Stryd y Ffynnon, Gerlan  601583 Dyffryn Ogwen O’r Gerlan i bendraw’r byd MEHEFIN 10fed 2017 Hen nain a hen daid Fel rhan o daith i hyrwyddo eu cryno Cystadlaethau Gwaith Llaw ar gyfer y Llongyfarchiadau mawr i Megan a ddisg ddiweddaraf, Anian, mae Lisa Sioe Len Williams, Ffordd Gerlan, ar ddod Jên a’i gŵr, Martin, Gwernydd, a’u grwp Gwobrau 1af £3.00, 2il £2.00, 3ydd £1.00 yn hen nain a hen daid unwaith eto. 9bach yn mynd ar daith. Am bedwar Dosbarth Ganed Alaw Madlen i’w wyr, Bleddyn, a’i diwrnod yn Chwefror byddant yn cynnal 57. Eitem wedi ei wau a llaw (edafedd bartner, Angharad, Cilfodan. Mae Alaw gigiau mewn pedwar lleoliad yn Lloegr. dwbl) yn chwaer fach i Twm, Sion, ac Osian. Yna, ym Mawrth, byddant yn croesi’r 58. Layette i fabi cyn- amserol Llongyfarchiadau mawr i chi fel teulu. byd, ac yn cynnal gigiau yn Adelaide, 59. Eitem neu ddilledyn wedi ei wau a Yn y llun gwelir Alaw Madlen ym Awstralia, ac yn New Plymouth, Seland llaw (unrhyw edafedd) mreichiau ei hen nain, Megan Williams. Newydd. Rydan ni’n dymuno pob hwyl 60. Unrhyw eitem wedi ei grosio Mae’n rhyfeddol meddwl fod bwlch o 97 iddynt, ac yn falch o weld y bydd geiriau 61. Eitem yn dangos clytwaith mlynedd a dau ddiwrnod rhwng y ddwy. Cymraeg y Gerlan yn cael eu canu yr 62. Eitem yn dangos pwyth croes ochr draw i’r blaned. (agored) 63. Cerdyn cyfarch (unrhyw gyfrwng) Bali Wali Honco 64. Ffedog Rydym yn llongyfarch pawb o’r pentref 65. Pengwyn (unrhyw gyfrwng) a fu’n ymwneud gyda phantomeim 66. Unrhyw eitem wedi ei wnio llwyddiannus Cwmni Drama’r Llechen 67. Broetsh (unrhyw gyfrwng) Las, a gynhaliwyd yn ddiweddar yn 68. Clustog (unrhyw gyfrwng) Neuadd Ogwen. Llongyfarchiadau 69. Unrhyw eitem yn defnyddio arbennig i blant a phobl ifanc y pentref defnyddiau wedi’u hailgylchu a fu yn cymryd rhan. Roedd canmoliaeth 70. Unrhyw eitem o grefft o'ch dewis mawr i’r cynhyrchiad gan bawb a fu’n ei heb fod yn y rhaglen uchod weld. Da iawn chi! Os am fwy o wybodaeth neu raglen Damwain lawn cysylltwch gyda Gwyneth Morris. Anfonwn ein cofion at Awen Roberts, Rhif ffôn: 01248 600596 merch David a Sian a gafodd ei hanafu mewn damwain car yn ddiweddar. Gobeithio dy fod yn gwella Awen.

Cymdogion da Dathlu pen-blwydd Yn y gwynt mawr ddechrau’r mis, Llongyfarchiadau mawr i Megan chwythwyd tŷ haul pren Jane Jones, Williams, Ffordd Gerlan, ar ddathlu ei Gwernydd, oddi ar ei seiliau. Roedd rhai phenblwydd yn 97 oed ar 28 o Ionawr. o’i chymdogion yno yn syth i gynnig Rydym i gyd yn gyrru ein cofion cynnes cymorth i roi’r tŷ pren yn ei ôl ar ei atoch chi a’ch priod, Len, yn fawr iawn, ac seiliau. Hoffai Jane Jones ddiolch i’r yn dymuno’r gorau ichi. cymdogion caredig am eu cymorth, ac mae’n falch iawn o ddweud fod Gerlan Gradd uwch yn parhau yn gymdogaeth o gyfeillion Rydym yn gyrru ein llongyfarchiadau ac o garedigrwydd. Yn y llun gwelir rhai mawr i Rhiannon O’Marah, Gwernydd, o’r cymdogion, Peter Brown, Martin ar ennill gradd MA. Da iawn, Rhiannon, Hoyland, Lisa Jên, a Liwsi Mo, yn mynd rydym yn dymuno pob llwyddiant i ti yn i’r afael a’r tŷ pren, sy’n gorwedd ar ei y dyfodol. dalcen, oherwydd nerth y gwynt. Diolch o galon i chi am eich cymorth. Genedigaeth Llongyfarchiadau mawr i David a Rhian, Stryd y Ffynnon, ar enedigaeth merch fach, Fflur Moriarty Owen. Rydym, hefyd, yn llongyfarch Myfanwy Owen, Stryd y Ffynnon, ar ddod yn nain unwaith eto, ac i Nance Owen, Rhes William, Bethesda, ar ddod yn hen nain eto. Mae pawb o’r teulu wedi gwirioni ar yr eneth fach.

Brysiwch wella Rydym yn gyrru ein cofion at Karen Briggs, Llais Ogwan | Chwefror | 2017 5 Gair gan y Glas Pentir Anwen Thomas, Min yr Afon, Croeso i adroddiad cyntaf tîm Plismona gydag ymddygiad rhai o’n pobl ifanc ac 11 Rhydygroes, Pentir  01248 355686 Dyffryn Ogwen. Dyma’r adroddiad cyntaf mae’n broblem sydd yn peri gofid I lawer o’r hyn yr ydym yn gobeithio fydd yn o drigolion lleol. O ganlyniad, ‘rydym golofn eithaf cyson. Dylem ddechrau wedi canolbwyntio ar wahanol leoliadau o Eglwys St Cedol, Pentir drwy gyflwyno ein hunain. Ar hyn o bryd fewn ein cymuned ble ‘roedd problemau, Clwb 100 Mis Ionawr 2017 mae dau Swyddog Cymunedol (PCSO) ac mae hynny wedi gwella’r sefyllfa yn y 1af. Rhif 50 Eirwen Williams wedi eu lleoli yn y swyddfa ym Methesda, lleoliadau yna. Byddwn yn parhau i gadw Rhiwlas sef Gareth Davies, sydd ar ei bumed golwg ar, a cheisio rhwystro ymddygiad 2ail. Rhif 45 Myra Jones flwyddyn yn y dyffryn, ac Iwan Owen gwrth-gymdeithasol. Waun Pentir sydd ar ei drydydd. Efallai y bydd o ddiddordeb i chi ein 3ydd. Rhif 41 Phyllis Jones Mae’n braf adrodd fod troseddu yn bod yn y deuddeng mis diwethaf wedi Cyffordd Llandudno Nyffryn Ogwen wedi bod yn isel yn erlyn nifer o unigolion yn y llys am eu ystod y deuddeng mis diwethaf, gydag hymddygiad gwrth-gymdeithasol, ac o Swper Gw^yl Ddewi ychydig iawn o droseddau difrifol yn cael ganlyniad, wedi derbyn gorchmynion Bydd Swper i ddathlu Gŵyl ein Nawddsant eu hadrodd i ni. Yn anffodus, dros yr haf, ymddygiad. ‘Rydym hefyd wedi darparu ar nos Sadwrn Mawrth 4 am 6.30yh yn y cawsom ymweliad gan droseddwr a oedd tystiolaeth i’r awdurdod lleol sydd wedi Ganolfan Glasinfryn. Mae croeso cynnes i yn teithio ar hyd a lled Cymru yn torri arwain at ail-leoli unigolion allan o’r chwi ymuno â’r dathliad. i mewn i dai. Torrodd i mewn i bedwar Dyffryn. tŷ yn yr ardal, ond yn ffodus, cafodd ei Ar nodyn mwy dymunol, cafodd Dymuniadau ddal yn gyflym iawn yn y Dyffryn. O ein prosiect cymunedol “Darganfod Anfonwn ein cofion cynnes at yr aelodau ganlyniad, cafodd ei ddefrydu i chwe Dyffryn Ogwen” ei wobryo fel Prosiect sy’n wael eu iechyd, sef Pam Jones, Bill mlynedd o garchar. Ac eithrio hyn, ‘roedd Cymunedol y Flwyddyn gan yr Perry, Mai Williams a Vick Bradley. troseddau o fwrgleriaeth a lladradau yn Uchel Siryf y llynedd. Cwblhawyd y Estynnwn ein cofion tuag at eu teuluoedd isel iawn. ‘Rydym yn ymwybodol bod prosiect mewn partneriaeth gyda’r hefyd. presenoldeb cyffuriau yn y gymuned yn Ymddiriedolaeth Genedlaethol a Neuadd peri llawer o bryder. Fodd bynnag, ‘rydym Ogwen. Efallai bod rhai ohonoch wedi Gwasanaethau’r Sul wedi cael llwyddiant sylweddol drwy gweld y ffilm a grëwyd gan y bobl ifanc Mae’r gwasanaethaui gyd am 9.45yb weithredu gwarantau sydd wedi arwain o’r enw ‘Atgofion Ogwen’. Os ydych yn 19.2.17 Cymun Bendigaid at erlyn nifer o bobl. Byddwn yn parhau i glwb neu gymdeithas, a chyda diddordeb 26.2.17 Boreol Weddi weithredu ar hyn. mewn gweld yr ffilm yna cyswlltwch â 5.3.17 Cymun Pawb Ymddengys mai’r prif droseddau Gareth neu Iwan. 12.3.17 Boreol Weddi yn y Dyffryn yw trais yn y cartref ac Ein cynllun ar gyfer y flwyddyn 19.3.17 Cymun Bendigaid ymddygiad gwrth-gymdeithasol. Mae nesaf yw parhau i gadw troseddu ac 26.3.17 Boreol Weddi – Sul y Fam trais yn yr cartref yn creu cryn bryder ymddygiad gwrth- gymdeithasol yn isel i ni, ac ‘rydym yn awyddus i ‘aelodau’r gyda phwyslais penodol ar atal troseddu Mae croeso cynnes i chwi ymuno yn y gymuned rannu gwybodaeth â’r Heddlu amaethyddol. gwasnaethau. os ydynt yn ymwybodol o unrhyw broblemau o’r fath. Hwyl am y tro, Rydym wedi cael rhai anawsterau Gareth ac Iwan Ffair arbed ynni Mae Ynni Ogwen a chlwb ynni Cyd cynhyrchu eich trydan eich hunain neu Ynni – Ynni Lleol yn cynnal Ffair Arbed ynysu wal neu do. Ynni ar y cyd. Cynhelir y ffair fore Cofiwch nodi’r dyddiad yn eich Sadwrn, 25 Chwefror 2017 yn Neuadd dyddiadur! Yn sicr bydd y Neuadd yn Ogwen, a bydd amrywiaeth o stondinau fwrlwm o syniadau ac awgrymiadau hen gan gwmnïau ac elusennau yn cynnig a newydd am arbed ynni ym mywyd syniadau ar sut i arbed ynni yn y cartref bob dydd. Efallai y bydd gennych chi neu yn y gymuned. eich syniad eich hun, neu rywbeth sydd Os hoffech chi arddangos neu wedi gweithio’n dda i chi, i’w ychwanegu hysbysebu gwaith neu wasanaeth a all at y bwrdd hel syniadau ar y diwrnod? helpu pobl i arbed ynni, mae gennym le Oriau y ffair fydd oriau marchnad o hyd ar gyfer stondinau, a hefyd bydd arferol, sef 9.30 tan tua 1.30. bwrdd hysbysebu ar gyfer taflenni a Os hoffech drafod yr uchod, mae hysbysebion. croeso i chi alw heibio swyddfa Bydd y cyngor arbed ynni yn y ffair Partneriaeth Ogwen neu e-bostio yn amrywio o’r newidiadau mân sy’n [email protected] neu ffonio costio dim i newidiadau mwy a all olygu 01248 602131. 6 Llais Ogwan | Chwefror | 2017

Bethesda croeso i aelodau newydd i ymuno â ni. Gair o Ddiolch Dymuna Mrs. Edwina Rowlands, 42 Fiona Cadwaladr Owen, Bryn Meurig Llenwi’r Cwpan Abercaseg, ddiolch yn fawr iawn i’r Bach, Coed y Parc, Bethesda, LL57 4YW Cofiwch am y baned bob bore Iau rhwng teulu, cyfeillion a chymdogion, am eu  601592 10 a 12 – mae croeso cynnes a sgwrs ddifyr cyfarchion a’u dymuniadau da tra bu yn Joe Hughes, Awel y Nant,Ffordd yn eich disgwyl! yr ysbyty yn Lerpwl a Bangor yn derbyn Ffrydlas, Bethesda  601902 triniaeth. Llongyfarchiadau Yr Eglwys Unedig Llongyfarchiadau i Buddug Roberts- un o Cydymdeimlo Yn dilyn bwrlwm y Nadolig, mae’r Ysgol selogion Clwb yr Ifanc – ar ennill gwobr Anfonwn ein cydymdeimlad at Mr. Mrs. Sul a Chlwb yr Ifanc wedi ail-ddechrau, ac am ei gwasanaeth ym myd gymnasteg. Gareth Hughes, Michael, Emma a Chris, yn brysur gyda’u gweithgareddau. Braf yw Mae Buddug yn rhoi o’i hamser bob nos Bryn Caseg, yn eu profedigaeth o golli gweld y plant yn dod i’r Capel gyda gwên Wener i helpu gymnastegwyr ifainc ym mam a nain yn Bontnewydd ar ddechrau ac yn llawn brwdfrydedd! Mae’r baned ar Mhlas Ffrancon. Da iawn ti – dalier ati! 2017. ôl oedfaon y bore yn llwyddiant, ac yn rhoi cyfle i’r aelodau weld y plant a chael sgwrs Cyhoeddiadau’r Sul Cydymdeimlwn hefyd, â Mrs. Muriel â hwy. Hyfryd oedd cael cwmni Sioned Chwefror Williams a’r teulu, Garneddwen, yn eu Williams dros yr Ŵyl – mae Sioned yn dilyn 19 Y Parchedig Cledwyn Williams profedigaeth o golli Mrs. Megan Hughes, cwrs ar gyfer mynd i’r weinidogaeth. 26 Y Parchedig Ddr. Elwyn Richards (5) chwaer a modryb.

Cofion Mawrth Babi Newydd Anfonwn ein cofion at y rhai sydd yn methu 5 Y Parchedig Megan Williams Llongyfarchiadau i Marie a Rich â dod i’r oedfaon, a dymunwn y gorau 12 Trefniant Mewnol (Hodson), 4 Llawr y Nant, ar enedigaeth iddynt, yn eu mysg Y Parchedig John Owen, 19 Y Parchedig Marcus Robinson (5) merch fach ar 24 Rhagfyr, sef Myla Celyn, sydd wedi symud i Blas Ogwen. 26 Miss Nerys Jackson chwaer fach i Tara a Lexi. Wyres i Mrs. Margaret Swift, Maes Coetmor, a gor- Profedigaeth Eglwys Crist Glanogwen wyres i Mrs. Arfona Edwards, Maes y Cydymdeimlwn â theulu Mrs Vera Menai Mis Chwefror: Garnedd. Llongyfarchiadau i chwi i gyd Griffith, Maes y Garnedd, yn eu profedigaeth Bob bore Mercher am 10.30: Gwasanaeth fel teulu ar achlysur hapus. o golli mam, nain a hen nain annwyl. Cymun a choffi wedyn. Bob Sul: Cymun Bendigaid am 11.00 Diolch Cyfarfod Gweddi Dymuna Marie a Rich, Llawr y Nant, Cynhaliwyd Cyfarfod Gweddi ddechrau’r Mis Mawrth: yr un fath, ond cofiwch bod ddiolch yn fawr iawn i bawb am y cardiau flwyddyn o dan ofal Alwenna, gyda Mair a 1 Mawrth yn Ddydd Mercher Lludw. a’r anrhegion a dderbyniwyd ganddynt ar Luned yn cymryd rhan, a Minnie’n cyfeilio. Cynhelir gwasanaeth penodol ar gyfer y achlysur genedigaeth Myla. Diolch iddynt am eu gwasanaeth. diwrnod arbennig hwn. Croeso cynnes i bawb i ymuno a ni. Ysbyty Y Gymdeithas Mae’r gynulleidfa yn anfon eu cofion at Anfonwn ein cofion a’n dymuniadau Nos Iau, Ionawr 12, croesawyd pawb gan Albert Humphreys, clochydd ffyddlon yr gorau am wellhad buan at y rhai a fu ein Llywydd, Joe. Ein gŵr gwadd oedd Mr Eglwys am 35 mlynedd, sydd wedi bod yn mewn ysbyty yn ddiweddar, yn eu plith: Alun Pritchard o Ynys Môn, a bu’n sôn am Ysbyty Gwynedd am wythnosau lawer. Mrs. Beryl Williams, Pen y Bryn; Mr. ei daith ddiweddar i Kenya, i helpu codi ac Albert Humphreys, Stryd Cefnfaes; Mrs. adnewyddu tai, darparu cyflenwad dŵr glân Eileen Evans Irene Hughes, Glan Ffrydlas; Mrs. Rene drwy agor ffynhonnau, a llawer o waith arall. Dymuna Dafydd Meurig, Morfudd Wyn, a’r Parry, Maes y Garnedd; Mr. J. O. Roberts, Cafwyd noson ddiddorol ac addysgiadol, holl deulu ddiolch o galon am bob arwydd Pen y Bryn a Mrs. Jennie Jones, Bryn a diolchodd Joe yn gynnes iawn i Mr o gydymdeimlad â hwy yn eu profedigaeth Caseg. Pritchard am ei gyflwyniad, a hefyd i’r o golli mam a nain annwyl. Diolch i merched a oedd yn gyfrifol am y baned. ffrindiau, cymdogion, a pherthnasau am Marw eu caredigrwydd a’u cefnogaeth, ac i Mrs. Vera Menai Griffiths Plygain Huw J Hughes am arwain y gwasanaeth Ar 5 Ionawr, yn Ysbyty Eryri, Caernarfon, Nos Sul, Ionawr 22, cynhaliwyd Gwasanaeth angladdol. Diolch hefyd am y rhoddion bu farw Mrs. Vera Menai Griffiths (Vera Plygain o dan arweiniad Ceri. Cymerwyd hael tuag at Hosbis yn y Cartref, ac i Casey), Maes y Garnedd, yn 90 oed. Mam y rhannau dechreuol gan Jean. Daeth Gareth Williams am y trefniadau. a mam yng nghyfraith annwyl i Gary a pedwar parti ynghyd i gymryd rhan: y Parti Susan, Brian a Liz, Calvin ac Ethel, Pat a Merched, Y Von Trapps (cyfuniad o ddau Pen-blwydd Arbennig Brian, a Keith a Kerstin. Nain a hen nain deulu o’r eglwys), Grŵp Ysgol Dyffryn Yn ystod mis Ionawr bu Derek Griffiths, hoffus a chwaer annwyl i Gwilym. Ogwen o dan ofal Mr Hefin Evans, ac Rhos y Coed, yn dathlu pen-blwydd Cynhaliwyd ei hangladd ddydd Gwener, aelodau o Gôr y Penrhyn. Cafwyd noson arbennig yng Nghlwb Criced a Bowlio 12 Ionawr, gyda gwasanaeth yng Nghapel fendithiol, gyda phaned ar y diwedd, a Bethesda, gydag adloniant gan Hogia’r Jerusalem ac Amlosgfa Bangor dan gwnaed casgliad o £40.00 tuag at y Capel. Bonc. Casglwyd £420.00 ar y noson, a arweiniad y Parchedig Ddr. Huw John Diolch i Menai am gyfeilio. throsglwyddwyd yr arian i Ambiwlans Hughes, gyda Mrs. Helen Wyn Williams Awyr Cymru. Hoffai Derek ddiolch i bawb wrth yr organ. Claddwyd ei llwch ym Y Clwb Celf am eu caredigrwydd wrth gefnogi’r elusen Mynwent Coetmor. Cydymdeimlwn â Mae’r Clwb wedi ail-ddechrau, ac mae yma. chwi fel teulu i gyd yn eich profedigaeth. Llais Ogwan | Chwefror | 2017 7

Gair o ddiolch Dymuna teulu a ffrindiau’r ddiweddar Mrs. Vera Menai Griffiths ddiolch am bob Jac yn y bocs arwydd o gydymdeimlad, yn ymweliadau, Dyna deitl casgliad o ddramâu galwadau ffôn a chardiau, yn dilyn eu byrion a gyhoeddwyd ddiwedd mis profedigaeth. Rhagfyr diwethaf gan Emyr Edwards. Gwahoddwyd Bob Roberts, Cadeirydd Mr. Richard Cyril Ward Cwmni Drama Eglwys y Crwys, i fwrw Yn sydyn yn ei gartref ar 17 Ionawr, bu golwg dros y gyfrol. farw Mr. Richard Cyril Ward, Bodfaio, Lôn Y gŵyn fwyaf y mae dyn yn ei Newydd Coetmor, yn 81 oed. Priod annwyl chlywed gan gwmnïau drama amatur y diweddar Mrs. Elizabeth Ward a ffrind y dyddiau yma yw’r diffyg yn y nifer annwyl iawn i Eluned a’r teulu. o ddramâu, hir a byr, sydd ar gael Roedd yn aelod selog o Eglwys Sant iddynt eu llwyfannu. Mwy na pheidio Llechid, ac wedyn Eglwys Crist Glanogwen maent yn dibynnu ar gyfieithiadau neu hyd nes i’w iechyd dorri. Roedd wrth ei addasiadau o ddramâu mewn ieithoedd fodd yn derbyn y Llais bob mis. eraill. Rwy’n siwr bod hyn yn rhannol Bu’r angladd yn Amlosgfa Bangor ddydd gyfrifol am y dirywiad yn y nifer o Mercher, 25 Ionawr, gyda’r Parchg. Ddr. gwmnïau drama amatur sydd yn bodoli Huw John Hughes yn gwasanaethu. yma yng Nghymru a hynny, wedyn, yn Cydymdeimlwn â chwi, Eluned, a’r teulu i cael ei adlewyrchu yn y nifer o wyliau gyd o golli Cyril. drama sydd yn cael eu cynnal. Mae lle i ddiolch, felly, am gynnyrch Gair o Ddiolch cyson y dramodydd o Gaerdydd, Emyr Hoffai teulu a ffrindiau y diweddar Edwards. Mae’n awdur toreithiog, wedi Mae’n sôn fel y mae’r dechnoleg fodern, Richard Cyril Ward, Lôn Newydd cyhoeddi sawl drama, ynghyd â llyfrau megis yr ei-ffôn, yn rhwystro cyfathrebu Coetmor, ddiolch i bawb a fynychodd y ar gynhyrchu a llwyfannu dramâu. ymhlith pobl. Rwy’n siwr y bydd y gwasanaeth yn Amlosgfa Bangor ar 25 Mae hefyd wedi dod yn fuddugol yn deialog staccato sydd yma yn taro Ionawr. Diolch hefyd am bob arwydd o eisteddfodau cenedlaethol Tŷ Ddewi, deuddeg gyda sawl un ohonoch. Dyma gydymdeimlad a charedigrwydd, ac am y Casnewydd a Chaerdydd. Mae hefyd ddrama arall hawdd i’w llwyfannu gan cyfraniadau er cof amdano tuag at achos wedi ysgrifennu nifer o sioeau cerdd mai dim ond bwrdd a thair cadair sydd oedd yn agos iawn at ei galon, sef papur ac ef oedd sylfaenydd a chyfarwyddwr eu hangen ar y llwyfan. bro Llais Ogwan. Diolch i’r Cyfarwyddwr Cwmni Theatr yr Urdd rhwng 1973 a Darlun yw’r ddrama O’r Dom i’r Angladdau, Mr. Gareth Williams, 1988. Llaid o’r modd y twyllir caethweision Bethesda, am yr holl drefniadau, ac i’r Yn y blynyddoedd diwethaf mae Emyr i gyffesu. Mae’r ddrama wedi ei lleoli Parchg. Ddr. Huw John Hughes am wedi cyhoeddi sawl cyfrol o ddramâu mewn carchar gyda phedwar cymeriad arwain y gwasanaeth. byrion, megis Y Fodrwy, Adolff a iddi – tri gŵr a gwraig, sef caethwas, Lloeren, cyfanswm o ddwy ar bymtheg caethferch, swyddog carchar a milwr. Gorffwysfan, Stryd Fawr o ddramâu ar gyfer cwmnïau amatur, Y ddrama olaf yn y gyfrol yw Bwlis, Pwyllgor fore Llun, 20 Chwefror am 11.00 colegau ac ysgolion. sy’n ymdrîn â sut y gall addysg o’r gloch. A nawr dyma gyfrol arall o’i waith, ddylanwadu’n negyddol, ac yn drasig, ar sef Jac yn y Bocs a phedair o ddramâu syniadau a gweithgareddau’r ifanc. Fe’i Gwaeledd byrion eraill – dramâu gyda deialog sy’n lleolwyd mewn ysgol ac, o reidrwydd, Bu Mrs Margaret Hughes, Ffrancon rhedeg yn llyfn ac yn hawdd iawn i’w cast ifanc sydd iddi ar wahân i athro a View, Coed y Parc yn wael yn yr ysbyty llwyfannu; delfrydol i gwmnïau amatur. phrifathro, naw o actorion mewn nifer. yn ystod mis Ionawr. Dymunwn y gorau Mae Jac yn y Bocs yn cynnwys elfen Dyma gyfrol o ddramau byrion iddi a gobeithio ei bod yn cryfhau ar ol o ddychan wrth ymdrîn â sefyllfa o sydd yn cyfleu sefyllfaoedd cyfoes dychwelyd adref. banig ymysg llwydraethau lleol ac a chyffrous, ac wedi ei hanelu, yng awdurdodau swyddogol eraill. Er ngeiriau’r awdur “at gwmnïau drama Efan Elidir Doyle bod pedwar ar ddeg o gymeriadau amatur, ysgolion a cholegau”. Mae’n Mae Mrs Ogwena Doyle, 30 Adwy’r ynddi hawdd iawn fyddai dyblu i fyny gyfrol sy’n wirioneddol yn llenwi bwlch Nant bellach yn hen nain, ar ôl geni ar actorion ac, fel mae’r teitl yn ei yn llenyddiaeth Cymru. Diolch Emyr. Efan Elidir, mab bychan Jini Hogan o awgrymu, dim ond bocs sydd ei angen Lanberis a Ioan Doyle, y dringwr byd ar y llwyfan! Yn yr ail ddrama, Colli Os nad yw’r gyfrol yma ar werth enwog o Fethesda. Hyfryd yw cyhoeddi Gafael, mae yna ymdriniaeth sensitif yn eich siop lyfrau leol, gallwch bod Efan a aned ar yr 22ain o Dachwedd iawn â sut y mae’r clefyd dementia ei harchebu yn uniongyrchol 2016 yn dod yn ei flaen yn dda ac mae’r yn gallu effeithio’n wrthdrawiadol ar oddi wrth yr awdur naill ar y ffôn: teulu i gyd â meddwl y byd ohono. berthnasau – sefyllfa y mae sawl un 02920 565122; ar e-bost: edwards- Hefyd edrychwn ymlaen i gael gweld a ohonom, rwy;n siwr, yn ymwybodol [email protected] neu drwy chlywed mwy am gampau Ioan yn y byd ohoni. Drama yw hon wedi ei hanelu, mi ysgrifennu ato yn 9, Petherton dringo clogwyni a mynyddoedd serthaf dybiwn, at actorion mwy profiadol. Mews, Llantrisant Road, Llandaf, y byd. Mwynhaodd pawb y rhaglenni ar Mae’r drydedd ddrama, Uffern, wedi Caerdydd, CF5 2SJ. Pris £7. S4C amdano’n dringo yn Eryri ac yng ei hanelu atoch chi y bobl dechnegol. Nghaliffornia ymhlith lleoedd eraill. 8 Llais Ogwan | Chwefror | 2017

Rachub a Ar ddydd Sul, 8 Ionawr,cynhaliwyd oedfa arbennig. Roedd ganddo rai hynod ddiddorol arbennig ar y thema “Y Ffordd”, sef oedfa a a mawr oedd mwynhad yr aelodau’n pori Llanllechid baratowyd gan y Parchedig Robin Samuel. drwyddynt. Diolch yn fawr, Alaw, am noson Angharad Llwyd Beech, Mrs. Megan Tomos, Carmel, oedd yn gyfrifol ddiddorol arall! Cofiwch am ein cyfarfod Garnedd Lwyd, 7 Llwyn Bedw LL57 3EZ am drefnu’r oedfa yma yng Ngharmel, nesaf, - Chwefror 22 pan gawn wybod am [email protected] gyda nifer o’r aelodau yn cymryd rhan, sef ‘Deithiau difyr yn yr Ardal’ yng nghwmni Mr. :- Dai Ifor, Owain Morgan, Gerallt Hughes, Arwyn Oliver a Mr. Now Jones. Capel Carmel Bryan Griffith, Gwyn Burgess, Deri a Megan Trefn Gwasanaethau Tomos, John a Millie Jones, Joe ac Eira Cymhorthdal i gymdeithasau Chwefror Hughes. Mrs. Helen Williams oedd yn Bydd dwy gymdeithas o’r ardal (Cylch 19 Parchg. Ddr. Dafydd Wyn Wiliam cyfeilio a chafwyd gair o groeso a diolch gan Meithrin Llanllechid a Chlwb yr Henoed) 26 Gweinidog Lywydd y Mis, Mrs. Rhian Roberts. yn derbyn cymhorthdal ar eu treuliau gan Mawrth Yna, ar nos Fawrth, 17 Ionawr, cafwyd Gyngor Bethesda ond ni wnaed cais gan y 5 Gweinidog (Cymun) cyfarfod cyntaf o’r cynllun “Y Ffordd” dan cymdeithasau eraill. 12 Parchg Dafydd Coetmor Williams arweiniad ein Gweinidog, y Parchedig John 19 Miss Nerys Jackson Pritchard. Cynhelir yr ail gyfarfod ar nos Cydymdeimlo Fercher 15 Chwefror am 7 o’r gloch. Cydymdeimlwn ag Eluned a’r teulu wedi Oedfaon am 5 o’r gloch oni nodir yn marwolaeth Cyril Ward, Lôn Newydd wahanol. Ysgol Sul am 10.30yb. Capel Bethel – colled drist i’w holl deulu a ffrindiau. Clwb Dwylo Prysur bob nos Wener am Wedi iddo gael ei dynnu’n ôl o’r farchnad, Cynhaliwyd gwasanaeth cyhoeddus 6.30yh rhoddwyd Capel Bethel a thŷ’r capel mewn yn Amlosgfa Bangor ar Ionawr 25ain a Te Bach yn y festri, pnawn Llun, 27 Chwefror, ocsiwn unwaith eto. Pe bai angen, mae lle i rhoddwyd y cyfraniadau ariannol yn garedig 2.30 hyd at 4.00. Croeso cynnes i bawb. greu dau annedd arall ynddo. iawn tuag at dreuliau Llais Ogwan. Cydymdeimlwn hefyd â theulu Anne Clwb Llanllechid Davies, 2 Ty’n Llan, a fu farw ar ddiwedd mis Cynhaliwyd Clwb Llanllechid ar bnawn Ionawr wedi salwch hir. Mercher, Ionawr 18 yn Festri Capel Carmel. Estynnwyd croeso gan ddymuno Hel sbwriel hapusrwydd ac iechyd i bawb. Fe estynnwyd Diolchwn i’r bobl sydd yn hel mân sbwriel ein cofion at Gwenno sydd yn dal yn yr a’i roi yn y biniau wrth iddynt gerdded yn ysbyty. Llongyfarchwyd Myfanwy ac Arfona yr ardal. Mae’r llwybr i’r ysgol yn gallu torri ar eu pen-blwydd yn ystod y mis diwethaf ac calon ambell dro gyda’r llanast sydd yno. i’r ddwy ar ddod yn hen nain. Pe bai pob un ohonom yn ymroi i dacluso’n Croesawyd y Parch Christine Mcrae atom strydoedd a’n llwybrau rhyw fymryn, a chafwyd darlleniadau o’r Beibl ac o’r llyfr byddai’n gwneud gwahaniaeth mawr. Emynau. Rhoddwyd y raffl gan Vera a Margaret Rees Pen-blwydd Williams a’r enillwyr oedd Margaret Owen a Pen-blwydd hapus iawn i Sion Dafydd, Myfanwy. Daeth yr amser i rannu’r gwobrau Llwyn Bedw yn 8 oed. Gobeithio i ti fwynhau o’r raffl Nadolig (prynu sgwâr). Rhannwyd dy drip i wylio’r pêl droed! 21 o wobrau. ‘Rydym yn diolch yn fawr i bawb a gyfrannodd at y gwobrau ac at y raffl. Saer Coed D.B Gwnaethpwyd elw o £146. Yna cawsom de Pob lwc i David Ball gyda’i fusnes newydd hyfryd wedi’i baratoi gan Ceinwen, ac ‘roedd fel saerc. Mae’n weithiwr diwyd a phrofiadol, pawb wedi mwynhau yn arw. a’i waith bob amser yn daclus. Cofiwch Bydd y cyfarfod nesaf ar Chwefror 15fed. gefnogi busnesau lleol! Ewch i’w dudalen facebook ‘Saer Coed D.B Joinery’ i gael cip ar Clwb Hanes Rachub, Caellwyngrydd a enghreifftiau o’i waith penigamp. Llanllechid. Un o aelodau ffyddlonaf y Clwb Hanes, Mr. Alaw Jones, ddaeth i sgwrsio gyda ni yng nghyfarfod cynta’r flwyddyn. Testun Clwb Hanes Rachub sgwrs Alaw oedd ‘Cardiau Post’, a chawsom a Llanllechid wybod am yr hyn sy’n gwneud cerdyn post yn un da, gwael, drud, pwysig, gwerthfawr a ffug!! Dangosodd i ni gardiau’n dangos Nos Fercher, digwyddiadau, neu gardiau’n ‘dweud Chwefror 22 stori’, gan mai’r rheiny yw’r rhai mwyaf am 7 o’r gloch yn Festri Capel Carmel. gwerthfawr, yn hytrach na chardiau sy’n Bydd Mr. Arwyn Oliver a dangos mynyddoedd a golygfeydd o’r fath. Mr. Now Jones yn trafod Dydi mynyddoedd yn newid fawr ddim dros ‘TEITHIAU DIFYR ganrifoedd, ond mae lluniau o strydoedd, YN YR ARDAL’ pentrefi, siopau, a digwyddiadau yn gallu ein CROESO CYNNES! dysgu am gyfnodau arbennig mewn llefydd Llais Ogwan | Chwefror | 2017 9 Plaid Lafur Dyffryn Ogwen

Cynhaliwyd y cyfarfod deufisol wedi torri 600 o swyddi ers Cynhelir y cyfarfod nesaf ar o Blaid Lafur Gwynedd ym yng Nghanolfan Cefnfaes 2010 ac wedi gwneud elw o Fawrth yr 2il a’r pwnc trafod yn Mhorthmadog - yn bennaf ar ddechrau mis Ionawr I £1.4 miliwn yn y meysydd yr ail hanner fydd y drydedd i drafod ymgyrchu ar gyfer dderbyn yr adroddiadau parcio’r llynedd; y bydd pont dros y Fenai etholiad Gwynedd ym mis arferol ac i drafod problemau Cyngor Bethesda’n gwahodd Aeth nifer o aelodau i Mai; cyhoeddwyd y bydd o a chyfleon gweithwyr llawrydd arsylwyr ifanc i gyfarfodydd gyfarfod deufisol Plaid Lafur leiaf pymtheg o ymgeiswyr a hunan gyflogedig. Nodwyd: ac yn cymeradwyo lle parcio Arfon yng nghanol y mis, yn Llafur. bod Llywodraeth Cymru’n ar gyfer cerbydau gwersylla; bennaf i drafod ail strwythuro Cynhelir achlysur merched bwriadau lleoli’r Institiwt o bod Cymru’n dal i gael mewnol ac i ethol anfonogion i Llafur Arfon ym Mangor ar Waithgynhyrchu ac Ymchwil cymorthdaliadau o Ewrop Gynhadledd Cymru, a gynhelir Fawrth y 4ydd a Bore Coffi Uwch yn y Gogledd a’r Banc er bod Llywodraeth Prydain tua diwedd mis Mawrth. Blynyddol y gangen yng Datblygu yn y Gogledd yn bwriadu tynnu allan Ar ddiwedd y mis, aeth Nghanolfan Cefnfaes ar y hefyd; bod Cyngor Gwynedd o’r Gymuned Ewropeaidd. rhai o’r aelodau i gyfarfod 18fed o Fawrth.

CHWILA R

Yn y chwilair y mis yma mae enw DEUDDEG TREF / PENTREF YNG NGHYMRU. Mae un cliw wedi ei ddangos yn barod. A oes modd i chwi ddod o hyd i’r gweddill? (Mae LL, CH, DD, TH, acyb yn un llythyren yn y Gymraeg, ond i bwrpas y chwilair dangosir hwynt fel dwy lythyren ar wahân). Atebion gydag enw a chyfeiriad i Andre Lomozik, Zakopane, 7 Rhos y Coed, Bethesda, Bangor, Gwynedd LL57 3NW, erbyn Mawrth 1af . Bydd gwobr o £10 i’r enw cyntaf allan o’r het. Os na fydd unrhyw un wedi canfod y deuddeg, yna’r rhif agosaf fydd yn cael y wobr. Yn ddiweddar mae atebion rhai ohonoch yn cyrraedd trwy’r post braidd yn hwyr, dyna oedd hanes eich ateb chi Margaret Jones, felly gofalwch anfon hwy mewn da bryd. Yr ateb cyntaf i ddod i law ar gyfer Chwilair Ionawr oedd un chi, Dilys A. Pritchard-Jones, dim yn cael eich dal allan dwywaith, da iawn. Daeth un ymholiad yn gofyn a oedd modd anfon yr atebion drwy e-bost, yn anffodus gan fy mod yn derbyn llawer iawn o e-byst sydd ddim yn ymwneud a’r Chwilair mae yna bosibilrwydd i mi fethu rhai wrth dderbyn nifer trwy’r post ac eraill mewn e-bost, ac mae’n fwy hwylus i mi fynd trwy’r atebion ar bapur wrth eistedd wrth y bwrdd, a gwneud yn siŵr bod bopeth mewn trefn.Mae enwau trefi / pentrefi Cymru yn ymddangos y mis yma, felly yr ateb cywir:- Dilys A. Pritchard_Jones, Gerlan; Carys Parry, Glanogwen; Gwenda pob hwyl wrth grwydro’r wlad. Dyma Abererch; Myfanwy Jones, Gaerwen; Roberts, Rhosmeirch; Rosemary Williams, atebion Ionawr: Leigh Richmond Roose, Sara Oliver, Tregarth; Alwyn Rowlands, Tregarth; Elizabeth Buckley, Tregarth; (Holt) Ian Rush, (Llanelwy) Ryan Giggs, Tregarth; Margaret Williams, Rhos Elfed Bullock, Maes y Garnedd; Merfyn (Caerdydd) Wayne Hennessey, (Bangor) y Coed; Wendy Eccles, Llanllechid; a Laura Jones, Halfway Bridge. Enillydd Malcom Allen, (Deiniolen) John Charles, Doris Shaw, Bangor; Emrys Griffiths, Ionawr oedd: Lois Angharad Hughes, (Abertawe) Dyma enwau’r rhai a gafodd Rhosgadfan; Lois Angharad Hughes, 1 Stryd Hir, Gerlan, Bethesda. 10 Llais Ogwan | Chwefror | 2017

Pwy Sy’n Cofio Ddoe? gair neu ddau © Dr J. Elwyn Hughes John Pritchard

Dyddiadur Digwyddiadau Capel neu Eglwys? 1993-1994 Roedd pethau mor syml ers talwm: capel oedd capel, ac eglwys oedd eglwys. Roedd 1993 ben (ac uno yn Jerusalem ar Ionawr pawb yn deall peth felly. Roedd gan eglwys • 02-03/1993: Cyhoeddwyd fod y 1, 1994, dan yr enw Eglwys Unedig dŵr a chloch ac allor a ffenestri lliw. Roedd Swyddfa Gymreig yn rhoi grant Bethesda). gan gapel set fawr a phulpud a seddi caled. o £140,000 tuag at adnewyddu’r • Cyngor Arfon yn dynodi rhannau Ac roedd pawb ohonom (yn ôl y cof niwlog Ganolfan yn Nhregarth. o Ddyffryn Ogwen yn Ardal sydd gan lawer ohonom am y pethau hyn) • 05/1993: Dymchwel Capel Pen-y- Adnewyddu – y rhan fwyaf o rannau yn mynd i’r naill neu’r llall. Ie, ‘mynd i’r groes, Tregarth. Cadwyd y festri, preswyl Carneddi, Pen-y-bryn, capel’ neu ‘fynd i’r eglwys’ oedd ein hanes: a’i hadnewyddu, er mwyn parhau’r Gerlan, Braichmelyn a Chefnfaes lle i fynd iddo oedd y ddau. achos. (tua 260 o erwau ac oddeutu 1156 o Ond yna, fe wawriodd ar gapelwyr fod • 10/07/1993: Carnifál y Gerlan. adeiladau gyda 90% o’r rhain mewn y gair ‘eglwys’ yn eiddo iddyn nhw hefyd, • 18/07/1993 (Sul): Cadarnhau’r perchenogaeth breifat). wrth iddyn nhw sylweddoli o’r newydd penderfyniad, yn unfrydol, i gau • Cyhoeddi Adroddiad Blynyddol olaf mai pobl yn hytrach nag adeilad oedd Capel y Gerlan, a phenderfynu, ond Capel Jerusalem. Cyhoeddwyd yr (ac ydyw) Eglwys y Testament Newydd nid yn unfrydol, i uno yn yr Eglwys Adroddiad nesaf yn enw’r Eglwys ac Eglwys Iesu Grist ym mhob cyfnod. Unedig. Unedig. Cymdeithas o bobl sy’n perthyn i’w gilydd • 25/09/1993: Pwyllgor Gwarchod trwy eu ffydd yn Iesu Grist yw Eglwys, nid Dyffryn Ogwen a Chyfeillion y 1994 adeilad o gerrig neu frics a mortar. Ac wrth Ddaear Môn ac Arfon yn cynnal • 01/01/1994: Eglwys Unedig i gapeli gau ac i gynulleidfaoedd ddod rali i wrthdystio yn erbyn codi Bethesda yn dod i fod. at ei gilydd, fe roddwyd enwau newydd ffordd osgoi Bethesda. Cyflwynwyd • 23/01/1994: Gwasanaeth arbennig i nodi’r dechreuad newydd; a’r enwau deiseb gyda 1300 o enwau arni i’r yng Nghapel y Gerlan i ddod â hynny mewn sawl achos yn adlewyrchu’r Cynghorydd Ieuan Llewelyn Jones chanrif a chwarter o addoli yn y ddealltwriaeth newydd hon. Nid nepell a Syr Wyn Roberts, A.S. capel i ben. Rhoddwyd plât neu oddi wrthym mae ‘Eglwys Unedig • 10/1993 (y Sul cyntaf yn y mis): Yn gwpan a soser gydag enw’r Capel Bethesda’, ‘Eglwys Emaus’ (ym Mangor), ôl arolwg gan Emlyn Evans, Rhos y arnynt i bob teulu a oedd yn ac ‘Eglwys Y Waun’ (yn Waunfawr), a’r tair Nant, nifer y gynulleidfa mewn tri aelodau yno. ohonyn nhw’n cyfarfod mewn capel. gwasanaeth hwyrol yn y cylch oedd • 01-02/1994: Cyhoeddi bwriad Os yw’r enwau newydd yn arwydd o 53. Cyngor Arfon i godi Neuadd ddealltwriaeth newydd o fewn yr eglwysi, • 02/10/1993: Neuadd Ogwen: Lansio Chwaraeon Amlbwrpas ar dir Ysgol maen nhw’n medru achosi dryswch i Hen Luniau Dyffryn Ogwen (llyfryn Dyffryn Ogwen, cynllun a fydd yn rai pobl. Mae’r enw ‘Eglwys’ ar wal flaen yn cynnwys120 o hen luniau), pris costio dros £1m. capel yn gryn ddirgelwch i ambell un, fel £2.00. Cymdeithas Ddiwylliadol • 26/03/1994: Ailddechrau dangos y gwelais yn ddiweddar wrth glywed dau Dyffryn Ogwen (a Dafydd Orwig ffilmiau yn Neuadd Ogwen. Buasai’r ddyn yn trafod yr enw ‘Eglwys y Waun’ yn arbennig) fu’n gyfrifol am y ymarfer yn aflwyddiannus yn 1990 a ar y capel yn Waunfawr. Wedi canrifoedd cyhoeddiad. chafwyd ‘colledion aruthrol’. o ddefnyddio’r gair ‘eglwys’ am fath • 04/12/1993: Cyngerdd i ddathlu • 04/1994: Y maes parcio newydd yng arbennig o adeilad, mae’n anodd i bobl canmlwyddiant marw’r cerddor R. Nghae Star bron â bod yn barod. weld mai pobl yw eglwys yn gynta’i gyd. S. Hughes yng Nghapel Jerusalem. • 28/05/1994: Ailagor Canolfan Na, nid lle i fynd iddo yw eglwys, ond Dadorchuddiwyd plac ar y tŷ lle’r Gymdeithasol Tregarth. cymdeithas yr ydym yn perthyn iddi trwy oedd yn byw (1 Rhes Douglas). • 05/1994: Cyhoeddwyd na fyddid ffydd yn Iesu Grist. A gall y gymdeithas • 12/12/1993: Cynnal y gwasanaeth yn cynnal Carnifál Glanogwen eto. honno gyfarfod mewn capel neu eglwys Nadolig olaf yng Nghapel y Gerlan. Buasai’n rhan o galendr y Dyffryn neu neuadd neu unrhyw le arall. Gallai Cyflwynwyd Beibl i bob aelod dan ers 1980. deall hynny o’r newydd wneud byd o les 18 oed gan yr aelod hynaf o blant yr • 27/08/1994: Carnifál Mynydd i bawb ohonom sy’n gysylltiedig mewn Eglwys, sef Mrs Mary E. Williams. Llandygái. unrhyw ffordd â’r Ffydd Gristnogol. Nid • 15/12/1993: Cynnal cyfarfod olaf • 28/11/1994: Dathlu ‘chwarter canrif rhywbeth yr ydym yn mynd iddo neu yn Cymdeithas Lenyddol Capeli’r o warchod’ – Cartref yr Henoed, ei gefnogi ydi eglwys, ond cymdeithas Carneddi, y Gerlan a Jerusalem yng Plas Ogwen, yn 25 oed. Costiodd fyw yr ydym ni yn rhan ohoni hi (ac y mae Nghapel y Gerlan. £80,000 i’w adeiladu yn 1969. Mae’n hithau, o reidrwydd felly, yn rhan amlwg a • 12/1993 (diwedd y mis): Caewyd gartref i 28 o bobl mewn oed. chanolog o’n bywydau ninnau) fel dilynwyr Capel y Gerlan (MC). • Dymchwel Capel y Gerlan, Capel y Iesu Grist. • 26/12/1993: Y Sul olaf yng Nghapel Carneddi a hen Ysgol y Carneddi. John Pritchard y Carneddi cyn dirwyn yr Achos i I’w barhau Llais Ogwan | Chwefror | 2017 11 Bali Wali Honco Nos Wener, 20 Ionawr a phrynhawn Sadwrn, 21 Ionawr fe lwyfanwyd y pantomeim Bali Wali Honco, cynhyrchiad cyntaf Cwmni’r Llechen Las ers ei ail-sefydlu’r llynedd. Bu’r cwmni’n cydweithio â Chlwb Drama Crawia a Neuadd Ogwen i lwyfannu’r panto, ac fe ddaeth cynulleidfa dda i’r ddau berfformiad. Cafodd Llais Ogwan air ag awdur y sgript, oedd hefyd yn actio yn y sioe, Gaynor Elis-Williams. “Ro’n i’n hapus iawn o weld y Neuadd yn llawn, o bobl a phlant o bob oed,” meddai Gaynor. “Un o’r pethau roedden ni’n trio’i wneud oedd tynnu’r gymuned at ei gilydd, a dw i’n meddwl ein bod ni wedi llwyddo i wneud hynny. ‘Roedd yr ystod oedran ar y llwyfan yn ymestyn o 8 i dros 70, ac ‘roedd hi mor galonogol gweld cymaint o blant a phobl ifanc yn cymryd rhan.” yn gweithio tu ôl i’r llwyfan – ar y set, “Mae gan nifer o’r plant sy’n aelodau efo’r props a’r gwisgoedd yn arbennig. o Glwb Drama Crawia rieni di-Gymraeg. Mi roddodd cymaint o bobl o’u hamser Gan mai’r Gymraeg ydi iaith y Crawia am ddim i wneud y gwaith yma, a’i a’r Llechen Las, roedd yr holl brofiad wneud o mor raenus. Fasen ni ddim wedi yn rhoi cyd-destun cymdeithasol i’r medru llwyfannu’r sioe hebddyn nhw,” Gymraeg mae’r plant wedi ei dysgu ychwanegodd Gaynor. yn yr ysgol, ac roedd eu rhieni’n Eisoes mae pobl wedi bod yn holi be’ nesa’ gwerthfawrogi hynny.” i’r Llechen Las. “Erbyn i’r Llais ymddangos Bu Gaynor yn gweithio ar sgript Bali mi fyddwn ni wedi cyfarfod i drafod hynny,” Wali Honco drwy fisoedd yr haf, gan meddai Gaynor. “Ein nod ni ydi llwyfannu gyfarfod yn rheolaidd â Marian Jones, dau gynhyrchiad neu ddigwyddiad y sy’n athrawes yn Ysgol Llanllechid ac flwyddyn.” Fydd ’na banto arall y flwyddyn wedi hen arfer ag ysgrifennu sioeau nesa’? “Nid fy lle i fel unigolyn ydi i’r disgyblion yno. “Roedden ni ar yr penderfynu,” meddai Gaynor, “ond dydw un donfedd wrth ddatblygu’r stori, i ddim isio gweld rhai o’r cymeriadau’n ac er mai fi ysgrifennodd y geiriau, diflannu.” Gwyliwch y gofod, felly! roedd mewnbwn Marian i’r sgript yn fawr,” meddai Gaynor. “Marian hefyd Mae Cwmni’r Llechen Las yn cyfarfod yn ysgrifennodd eiriau’r rhan fwyaf o’r Neuadd Ogwen rhwng 8.00 a 9.00 ar nos caneuon, ac roedden nhw’n eiriau Iau ac yn croesawu aelodau newydd. Am gwych, felly mi faswn i’n hoffi diolch yn fanylion yngly^n â Chlwb Drama Crawia, fawr iawn iddi am ei gwaith.” cysylltwch â Dilwyn Llwyd yn Neuadd “Diolch enfawr hefyd i’r bobl oedd Ogwen. 12 Llais Ogwan | Chwefror | 2017 NythNyth YY GânGân

Y Lladrad (yn seiliedig ar stori wir)

Fe glywodd ryw ŵr gweddw Sŵn cnocio ar ei ddrws Ac yno roedd dwy sipsi Yn dal basgedi tlws.

Llygadog oedd y merched Yn gweld rhyw arian mân Yn eistedd mewn rhyw botyn A’r lle yn dwt a glân.

Gofynnodd un ohonynt Am ddiod bach o ddŵr A’i hudo gadd ar unwaith I’r cefn heb unrhyw stŵr.

Fe ddaeth y llall yn sydyn I mewn ac am y pot A’i wagio yn bur sydyn Dan begiau yn un lot.

Peth amser a aeth heibio A dagrau ddaeth i ran Yr un a gollodd arian Ac ef mor hen a gwan.

Crud y Lliwiau Mor dawel yw y dydd yn awr Does ynddo fawr o ganu, Y coed sydd farwaidd ym mhob man Yn gwneud eu rhan o gysgu.

Fel hyn y byddant am yn hir Uwch ben y tir yn aros I’r gwanwyn eto droi ei ben A’r lili wen ymddangos.

Mor wych fydd gweld y lle i gyd Mewn crud o liwiau newydd Yn syllu ar yr heulwen braf A ddeno’r haf a’i dywydd.

Y Brodor Hen afon oedd ei nefoedd, a hynod Fu hanes y dyfroedd; Yn y dydd ei chlywed oedd Yn naddu drwy’r mynyddoedd.

Owen’s Tregarth Dafydd Morris Cerbydau 4, 8 ac 16 sedd Arbenigo mewn meysydd awyr Cludiant Preifat a Bws Mini 01248 60 22 60 | 07761 619 475 w w w . o w e n s w a l e s . c o . u k Llais Ogwan | Chwefror | 2017 13

Ysgol Pen-y-bryn

Rygbi Staff newydd Plaid Cymru Mae Carwyn wedi ailgychwyn y sesiynau Hoffai pawb groesawu Miss Lisa Jones rygbi, ond gyda phlant Glyder ac Elidir y tro i’r ysgol fel athrawes newydd i ddosbarth Cangen hyn. Mae’r plant yn mwynhau ac wedi dysgu Carnedd. Mae hi wedi setlo’n syth a llawer o sgiliau’n barod. Diolch, Carwyn! gobeithiwn y bydd yn mwynhau bod gyda Dyffryn Ogwen ni ym Mhen-y-bryn. Estyn Cynhaliwyd ein cyfarfod misol Ar Ionawr 18fed, croesawodd yr ysgol Techniquest ar Ionawr 31ain yng Nghanolfan Mr. Maldwyn Pryse o Estyn, a ddaeth Cafodd bawb yn yr ysgol gyflwyniad Cefnfaes. Adroddodd ein atom i weld ein gwaith gwyddoniaeth a Techniquest ar ddefnyddiau ar Ionawr hysgrifennydd aelodaeth bod thechnoleg. Braf oedd gweld y plant yn 19eg. Mwynhaodd y plant y gwahanol aelodau newydd wedi ymaelodi â’r cyflwyno’u gwaith ac yn trafod yn hyderus arddangosfeydd wrth iddynt ddysgu am gangen yn ddiweddar. Croeso iddynt. yr hyn yr oeddent wedi bod yn ei wneud. gysyniadau gwyddonol. Dymunwyd yn dda i Ceinwen ac Ieuan Evans sydd wedi symud o Llandygai i Ynys Môn. Bu Ceinwen yn weithgar fel ysgrifennydd y gangen ac ysgrifennydd y pwyllgor ymgyrch am nifer o flynyddoedd. Oherwydd prysurdeb yn y dyffryn nid oeddem wedi cyfarfod fel cangen ers cyn y Nadolig. Mae llawer ohonom ynghlwm â’r gwahanol gyfarfodydd a drefnwyd yn ymwneud â throsglwyddo asedau y Cyngor Sir. Da yw gweld bod diddordeb yn yr ardal am ddyfodol yr asedau hyn megis y llyfrgell a Chanolfan Cefnfaes. Trefnwyd Bore Coffi a gynhelir ar Chwefror 25ain yng Nghanolfan Cefnfaes. Edrychwn ymlaen i weld Hywel Williams ein Haelod Seneddol yn bresennol. Cynhelir ein Cyfarfod Blynyddol ar Chwefror yr 28ain a drefnir fel noson Baned a Chrempog yng Nghaffi Coed y Brenin, Bethesda.

Y Rhyfel Byd Cyntaf (WEEPING WINDOW) Robert Jones gan Andre Lomozik

Fis diwethaf ceisiais gael llun o yn ôl Elwyn ac Alan. ‘Roedd Robert Robert Jones o amgueddfa Byddin a Richard yn gefndryd. William Frenhinol Ffiwsilwyr Cymreig ym ? (o Benybryn) yw enw’r un sy’n Modelwyddan. Cefais ateb yn ôl yn gwisgo het, ond nid oes fawr mwy o dweud nad oedd ganddynt lun yn wybodaeth amdano hyd yn hyn. A oes eu cofnodion. Yna yn ystod y mis rhai o ddisgynyddion eraill y bechgyn daeth dau o deulu Robert i gysylltiad a laddwyd yn y Rhyfel Byd Cyntaf â â mi, sef Elwyn Owen,Llandegai, ac llun ohonynt, neu fwy o wybodaeth Alan Jones, Bryntirion. Cefais lun o amdanynt? Ac os oes, a ydynt yn Robert Jones a dau arall o Fethesda fodlon i mi gael gwneud copi o’r ganddynt. ‘Roedd Robert Jones yn llun er mwyn creu archif ffotograffig frawd i nain Elwyn ac yn hen daid i ohonynt ynghyd â rhywfaint o’u Alan. Dyma lun o Robert gyda dau hanes. gyfaill o Fethesda. Richard Thomas Cysylltwch â mi ar 01248 602117 yw’r bachgen sydd yn sefyll, ac neu e-bost ‘roedd yn byw yn 2 Gordon Terrace [email protected] 14 Llais Ogwan | Chwefror | 2017 Beth sy’n digwydd yn y Dyffryn? CANOLFAN CANOLFAN CEFNFAES CEFNFAES DYDDIADUR BOREAU BORE COFFI BORE COFFI PLAID CYMRU YSGOL SUL JERUSALEM COFFI 2017 25 CHWEFROR 2017 SADWRN 4 MAWRTH 10.00 – 12.00 10.00 – 12.00 MYNEDIAD : £1.00 25 Chwefror – Cefnfaes – Plaid Cymru. 04 Mawrth – Cefnfaes – Ysgol Sul Capel Jerusalem. CANOLFAN 11 Mawrth – Cefnfaes - Cylch Meithrin CYMDEITHAS Cefnfaes CEFNFAES 18 Mawrth – Cefnfaes – Plaid Lafur. HANES DYFFRYN 25 Mawrth – Cefnfaes – Cronfa Achub y OGWEN BORE COFFI Plant 01 Ebrill – Cefnfaes – Eglwys Sant Cedol, CYLCH MEITHRIN Pentir. Nos Lun, 13 Mawrth 2017 CEFNFAES am 7.00 o’r gloch 08 Ebrill – Cefnfaes – Eisteddfod Dyffryn SADWRN, 11 MAWRTH Ogwen. yn Festri Capel Jerusalem 22 Ebrill – Cefnfaes - Capel Jerusalem . 10.00 – 12.00 29 Ebrill – Cefnfaes – Cyfeillion Ysbyty Ieuan Wyn Gwynedd. Gwerthfawrogi a Diogelu 06 Mai – Cefnfaes – Neuadd Talgai Cyfoeth Enwau Lleol Balchder Bro Ogwen 13 Mai – Cefnfaes – Cymorth Cristnogol. (Darlith Goffa Rhiannon Rowlands) 20 Mai – Cefnfaes - Gorffwysfan Cynhelir Cyfarfod Blynyddol 10 Mehefin – Caffi Coed y Brenin – NSPCC £1.50 wrth y drws neu am ddim i aelodau yng Nghanolfan Cefnfaes 01 Gorffennaf – Neuadd Ogwen – Eisteddfod Dyffryn Ogwen NOS FAWRTH, 21 CHWEFROR 07 Hydref – Cefnfaes – Plaid Cymru am 7.30 21 Hydref – Cefnfaes - Eisteddfod Dyffryn Ogwen. CANOLFAN Croeso cynnes i bawb. 28 Hydref – Cefnfaes – Eglwys Sant Cedol, CEFNFAES Pentir. 04 Tachwedd – Cefnfaes – Neuadd Talgai. 11 Tachwedd – Caffi Coed y Brenin – NSPCC GYRFA CHWIST 25 Tachwedd – Neuadd Ogwen – Plaid Lafur CHWEFROR 28 PLAID CYMRU MAWRTH 14 a 28 Cangen Dyffryn Ogwen Pwysig am 7:00 o’r gloch. Croeso i bawb Os yn trefnu Bore Coffi yn ardal Bethesda, bydd y rhestr uchod yn gymorth i chi ddewis dyddiad gwag. Cyfarfod Gallwch wedyn gynnwys eich dyddiad chi ar y rhestr hon. Bydd yn cael ei diweddaru ac Blynyddol yn ymddangos pob mis. Dathlu Anfonwch y manylion at Neville Hughes yng Nghaffi Coed y Brenin (600853). Gŵyl Ddewi Nos Fawrth, 28 Chwefror Dydd Sul, am 7.00 o’r gloch 5 Mawrth 2017 Panad a Chrempog i ddilyn Mawrth 11eg Neuadd Ogwen, 9.30am - 1.30pm Gorymdaith Cychwyn o’r maes parcio ger y Feddygfa am 1.30 Ebrill 8fed Neuadd Ogwen, 9.30am - 1.30pm Cyngerdd CANOLFAN Eitemau gan Ysgolion Lleol a’r CEFNFAES Mai 13eg band ifanc “CHWALFA” Neuadd Ogwen, 9.30am - 1.30pm yn Neuadd Ogwen am BORE COFFI Bwydydd, Crefftau, Lleol 3.00 o’r gloch PLAID LAFUR www.marchnadogwen.co.uk Dewch yn llu i ddathlu Gŵyl SADWRN, 18 MAWRTH Facebook ein Nawddsant! 10.00 – 12.00 Llais Ogwan | Chwefror | 2017 15

Mynydd bod yn teimlo’n well. Rydym yn meddwl amdanoch. Llandygái Newydd glywed bod Mrs. Margaret Hughes, Ffrancon View, wedi bod yn wael Theta Owen, Gwêl y Môr, yn Ysbyty Gwynedd. Da clywed ei bod Mynydd Llandygái  600744 gartref erbyn hyn. Anfonwn ein cofion Collwyd yn y atoch gan fawr obeithio eich bod yn gwella. Dosbarthwr a Gwerthwyr y Llais Rhyfel Mawr Yn olynu Helen Berry mae gan y Llais Eglwys St. Ann a St. Mair werthwr a dosbarthwr newydd yn yr ardal. Chwef.19: Boreol Weddi Terry Hughes, 21 Arafon, yw’r gwerthwr Chwef. 26: Cymun Bendigaid Ganrif i fis hwn newydd a Wyn ap Iorwerth, Glanrafon Mawrth 5: Gwasanaeth Teuluol Bach, yw’r dosbarthwr. Diolch i’r ddau Mawrth 12: Cymun Bendigaid ER COF ohonynt am eu parodrwydd i ymgymryd Mawrth 19: Boreol Weddi Am a’r gwaith, a diolch i Helen am ei gwaith EDWARD JOHN OWEN hithau yn y gorffennol. Mae’n diolch, a’n Dechreuir y gwasanaethau am 9.45 y.b. Milwr Cyffredin 9234 dyled ni hefyd, i’r pedwar gwerthwr arall o Cynhelir “Te Crempog” prynhawn Byddin Frenhinol Ffiwsilwyr Cymreig fewn yr ardal sef Lynn Ashton, Cilgeraint Mawrth, 28ain Chwefror rhwng 3 - 5 p.m. A fu farw Isaf; Elin Sanderson, Bron Llus; Iona Rhys Croeso cynnes i bawb ymuno â ni am 1 – 2 – 1917 Cooke, Gefnan a Rhianedd Roberts, 14 baned. Arafon. Os oes unrhyw un yn dymuno trefnu Yn 36 oed unrhyw wasanaeth arall cysylltwch â’ r ROBERT EVANS JONES Milwr Cyffredin 700793 Ysbyty Parchedig John Matthews (364991) neu’r Anfonwn ein cofion at Mr. Ceinion Parchedig Christina McCrea (372249), os Catrawd Manitoba Troedfilwyr Canada Williams, Tŷ Capel Amana, sydd wedi bod gwelwch yn dda. A fu farw am law-driniaeth yn Ysbyty Gwynedd, ond Anfonwn ein cofion cywiraf at bawb sy’n 26 – 2 – 1917 gartref erbyn hyn. Mawr obeithiwn eich sâl ar hyn o bryd. Brysiwch wella! Yn 23 oed (Diolch i Andre Lomozik am ei anfon i’r Llais)

Marchnad Ogwen

ae’n siŵr mai un o ddigwyddiadau pwysig y Mflwyddyn yw Sul y Mamau – a Neiniau! Beth i’w gael yn anrhegion sy’n wahanol?? Mae pob math o gynnyrch ar gael yn y Farchnad – blodau, cacennau, cardiau, siocled ac anrhegion unigryw. Felly Marchnad Ogwen amdani i siopa at Sul y Mamau, Mawrth 26ain. Ar hyn o bryd, mae’r Stondin Elusen a’r Stondin ’Un Tro’ ar gael ym Marchnad Mawrth. Cysylltwch gyda’r ysgrifennydd os oes gennych ddiddordeb. ysgrifennydd@ marchnadogwen.co.uk Gobeithio y caiff ein cwsmeriaid ddathliadau Gŵyl Ddewi pleserus a gobeithio y cawn eich gweld ym Marchnad mis Mawrth. Mae gwybodaeth gyfredol ar ein gwefan www.marchnadogwen.co.uk ac ar Facebook a Twitter. I hysbysebu yn Llais Ogwan, Neville Hughes 600853 ([email protected]) 16 Llais Ogwan | Chwefror | 2017 Carneddi EIRA! Derfel Roberts, Llys Artro, Carneddi Mae siarad am y tywydd yn (cawod ysgafn), neu sgimpen  600965 [email protected] ail natur i ni, ac yn fodd i (haen denau) a gwymp, neu gynnal sgwrs pan nad oes daw eirwynt a lluwch neu Gwella wedi mynd i Blas Ogwen i llawer arall i’w ddweud. A luchfa o fanod (mân ôd, Mae’n dda clywed bod Tess dderbyn gofal ac anfonwn phetai’n bwrw eira, mae eira mân) i’n cadw i ffwrdd merch fach Angharad a Gareth ein dymuniadau gorau i’r hynny’n destun siarad gan o’r lonydd ac o’r gwaith. Ac Wyn, Tŷ Newydd, Cilfodan yn Parchedig John Owen, Y bawb! wrth gwrs mewn ychydig gwella ar ôl dioddef o lid yr Wernos, Cilfodan ac i Elfed o ddiwrnodau, bydd y ymennydd. Bu Tess yn Ysbyty Evans, Hen Barc. Ni fu’r Ond faint o eiriau sydd i gwynneiry (eira gwyn) neu’r Gwynedd am driniaeth ac wedi ddau yn dda eu hiechyd ddisgrifio eira yn benodol? hiffiant (eira wedi ei yrru gan cyfnod poenus o ofid mawr i’r yn ddiweddar ond maent Mae yna ystôr ohonynt yng y gwynt) wedi troi yn isgell teulu mae’n dda gallu dweud mewn ysbryd pur dda. Bu Ngeiriadur Prifysgol Cymru, neu botes eira (eira tawdd) ei bod wedi gwella’n llwyr. Elfed yn Ysbyty Gwynedd a rhai ohonynt yn hen iawn. hyll a budr. Anfonwn ein dymuniadau ac yng Ngherrig yr Afon, Y Er enghraifft sonnir am gorau i’r teulu i gyd. Mae Felinheli am gyfnod ond mae’n friwod, sef eira mân a yrrir A wyddoch chi am unrhyw salwch mor ddifrifol ar blentyn ymfalchïo ei fod wedi cael dod gan y gwynt, a chynneiry, hen eiriau lleol neu bach yn gadael pawb yn yn ôl i fro ei febyd. sef eira cyntaf, tua’r flwyddyn anghyffredin i ddisgrifio’r eira teimlo’n ddiymadferth iawn. 1400 yn Llyfr Coch Hergest. (neu unrhyw dywydd arall)? Cyfarchion Pen-blwydd Mae’r bardd Iolo Goch yn Chwiliwch amdanynt yn GPC Genedigaeth Dathlodd dau o wyrion Mr. cyfeirio at liw nyf, sef lliw ar lein (ac am ddim), http:// Llongyfarchiadau i Anwen Vic Roberts, Cilfodan, eu pen- eg. eira, yn y 14 ganrif, a Dafydd gpc.cymru. Ac os nad ydynt a Gruffydd Wyn, Rhostryfan blwyddi yn ddeunaw oed tua ap Gwilym yn sôn am ôd yno, byddwch mor garedig ar enedigaeth merch, Enid, diwedd 2016, ac mae taid a’r (eira), gair sydd ar lafar o hyd â chysylltu â ni ar gpc@ chwaer i Now a Lewis. Mae teulu yn anfon cyfarchion mewn rhai ardaloedd yn y ferf geiriadur.ac.uk neu Geiriadur Nain a Taid, Talgarreg, Ffordd hwyr i’r ddau, sef:

odi (bwrw eira) . Prifysgol Cymru, Llyfrgell Carneddi wrth eu boddau. Iwan Llwyd Roberts, Llain, Genedlaethol Cymru, Llongyfarchiadau hefyd i Carneddi Ar ddiwrnod eiriog (llawn Aberystwyth SY23 3HH. Angharad a Bleddyn, Fron, (26 Hydref 2016) a Morgan o eira), efallai mai ffluwch Rydym yn edrych ymlaen at Cilfodan, ar enedigaeth Alaw Aled Roberts, 89 Ffordd (haen denau), ffrechen glywed oddi wrthoch! Madlen ar Ionawr 26. Pob Carneddi dymuniad da i’r ddau deulu. (24 Tachwedd 2016). Hefyd, llongyfarchiadau i Derbyn Gofal Iwan wedi iddo basio ei brawf Clwb Criced a Mae dau o drigolion yr ardal gyrru ddiwedd Rhagfyr. Bowlio Bethesda SIOP OGWEN Parc Villa, Lon Newydd, Bethesda, Cardiau, CDs, Coffi Poblado, Crysau-T a Hwdis Cowbois, Gwynedd, LL57 3DT Crefftau, DVDs, Golwg, Llyfrau, Lluniau a llawer mwy! Am fan hwylus ar y Stryd Fawr, cofiwch am Siop Ogwen am eich holl anghenion siopa! Galwch draw neu rhowch ganiad • Bingo pob nos Sadwrn, yn cynnwys ‘bingo pelen i’r Siop am ragor o wybodaeth. eria’ (snowball) a gem agor y bocs ar gael i aelodau. 33 Stryd Fawr, Bethesda (Drws nesaf i Neuadd Ogwen) • Lleoliad ar gael i’w logi, prisiau rhesymol. [email protected] • Lleoliad gwych ar gyfer amryw o ddigwyddiadau – partïon, bedydd, gigs, cynhadleddau, cyfarfodydd 01248 208 485 ayyb. • Cyfleusterau modern gyda’r Brif ystafell a thoiledau wedi eu hadnewyddu’n ddiweddar. EGLWYS UNEDIG BETHESDA • Cyfleusterau yn cynnwys: tair ystafell fawr, maes parcio preifat efo digon o le, cegin gyda chyfarpar Y GYMDEITHAS newydd, ystafell gyfarfod, bar, llwyfan, bwrdd DATHLU GWYL DDEWI snwcer a bwrdd pŵl. YNG NGHWMNI GWENAN GIBBARD NOS IAU, MAWRTH 9, Cysylltwch am fanylion. Oriau agor hyblyg ar gyfer digwyddiadau a phrisiau cystadleuol. YN FESTRI’R CAPEL AM 7 O’R GLOCH CROESO CYNNES I BAWB! Manylion Cyswllt: [email protected], (01248) 600833, ClwbCricedBethesda @CricedBethesda Llais Ogwan | Chwefror | 2017 17 Clustnodau Defaid Ogwen Plwyf Llanllechid gan Andre Lomozik a Dafydd Jones (Fferm Melin Coetmor)

awl blwyddyn yn ôl cefais lyfryn Dyma daro ar Dafydd Jones, Fferm Melin Yn ogystal dangosodd Dafydd bach wedi’i rwymo mewn clawr du. Coetmor, ar fy ffordd adref o’r gwaith un wahanol fathau o weill y mae’n eu Ei fesuriad oedd saith modfedd diwrnod, a gofyn iddo a fyddai yn gallu defnyddio i wneud y toriadau. Fe wrth bedair a hanner. Nid wyf yn rhoi ychydig o wybodaeth i mi, neu fy welir yn y llun isod chwe gwaell, dwy a Scofio pwy roddodd y llyfryn i mi, ond oddi anelu i’r cyfeiriad cywir. Ei ateb oedd ‘Dim ddefnyddir i gneifio, a phedair i dorri mewn iddo ‘roedd rhestr o glustnodau problem, mae sawl llyfr nodau clustiau nod clust. ‘Roeddwn yn meddwl mai plwyf Llanddeiniolen, Nant Llanberis gen i yn y tŷ: croeso i ti alw heibio a chael gefail leol oedd yn cynhyrchu’r gweill Uchaf, Nant Llanberis Isaf, a Chapel golwg arnynt’. yma, yn y dyddiau a fu, neu efallai eu Curig. Y llynedd anfonais gopi ohono i Wel, dyma ddrws yn agored o flaen fy bod yn cael ei gwneud yn y Felin Fawr a Dafydd Whiteside Thomas, hanesydd llygaid, i fyd nad oeddwn yn gwybod fawr berthynai i’r chwarel, ond ar un ohonynt lleol ardal Eco’r Wyddfa, gan feddwl y ddim amdano. Wrth gwrs ‘roeddwn yn mae enw ffatri o Sheffield, sef byddai o ddiddordeb iddo, a darllenwyr gwybod bod dafad yn cael nod i ddangos ‘Burgon & Ball Ltd’ yr Eco. Yna dechreuais feddwl beth oedd pwy oedd perchennog yr anifail. Ond nid Sefydlwyd y cwmni yma yn y flwyddyn hanes clustnodau ardal Llais Ogwan, a oeddwn yn gwybod am nifer y gwahanol 1730, ac erbyn heddiw mae yn dosbarthu pha mor bell yn ôl yr oedd modd olrhain doriadau oedd yng nghlwm â hyn, a’r nwyddau i bedwar ban byd, felly y nodau yma, a’u cysylltu â ffermydd y termau niferus oedd yn disgrifio’r holl mae’n debygol bod y ffermwyr lleol yn gorffennol. ‘Roeddwn wedi gweld cofnod doriadau. gallu prynu’r gweill gan fasnachwyr o enwau Ffermydd Stad y Penrhyn, yn Eglurodd Dafydd mai’r glust dde oedd amaethyddol yn yr ardal. Mae un arall dyddio o’r flwyddyn 1768, gan Ernest y brif fan cychwyn i adnabod perchennog o’r gweill ym meddiant Dafydd ac enw Roberts, mewn hen rifyn Llais Ogwan o’r y ddafad, neu’r fferm y perthynai iddi, ac cwmni o Sydney, Awstralia, arni. saithdegau hwyr. Felly meddyliais tybed mai edrych o gefn y ddafad ymlaen oedd Yn ôl Ernest Roberts, yn y flwyddyn oedd modd cysylltu’r nodau â’r ffermydd y rheol. Er enghraifft: dyma dorri blaen 1768 ‘roedd 256 o ffermydd ar Stad y yn y rhestr. Ond y cwestiwn mawr oedd y glust dde a hollti, cnwyad yn y chwith, Penrhyn, cyfanswm o 22,403 acer, er gan bwy fyddai’r wybodaeth am y nodau. cyllelliad oddi arni a dyrniad cyllell oddi bod llawer un wedi’u cysylltu â fferm tani. fwy, ac eraill wedi’u colli pan fu i Barc Byddai’r nod yn aros gyda’r fferm neu y Penrhyn gau tua 1820. Mae’n bosib gynefin, tyddyn, neu hyd yn oed tŷ ac felly cysylltu 20 o’r nodau yma â’r ychydig o dir ynghlwm â’r tŷ - nid gyda’r ffermydd oedd yn rhestr 1768, ac sydd unigolyn, gan fod unigolyn yn gallu yn dal mewn bodolaeth hyd heddiw, sef symud o’r ardal neu hyd yn oed ymfudo Aberogwen, Braich Tŷ Du, Bronydd, i wlad arall. Roedd sawl chwarelwr neu Bryn Eithin, Bryn Hafod y Wern, Cae unigolyn yn yr oes a fu yn cadw defaid, ac Ifan Gymro, Ciltwllan, Cochwillan, yr oedd ganddynt hawl i bori’r anifeiliaid Corbri, Gerlan, Gwaun Gwial, Parc, ar y tir comin (mynydd). Pen y Bryn, Tai’r Meibion, Talybont, Dywedodd Dafydd wrthyf bod tua Talysarn, Tan y Garth, Tŷ Gwyn, Tyddyn dau gant o nodau gwahanol yn cael eu Isaf, a Tyn y Maes. defnyddio yng nghylch Llanllechid ar un amser. Mae un o’r llyfrau sydd ym meddiant Dafydd yn enwi 139 o ddynion ac 8 o ferched a’u cyfeiriadau, a dau gant a deg o wahanol nodau yn cael eu dangos. Erbyn heddiw mae nifer y ffermydd wedi lleihau yn sylweddol, er bod y nodau eraill yn parhau mewn bodolaeth. ‘Roedd sawl fferm gyda mwy nag un nod, er enghraifft Tŷ Slatters 3; Bronydd Isa 2; ac ‘roedd cyfeiriad at rhai nodau yn Mountain Rd., Water St., Well St., ac Ogwen Bank Bethesda. Cefais wybod hefyd mai un fferm o’r ochr draw i’r afon Ogwen (ochr Tregarth) sydd â hawl i bori defaid ar y mynyddoedd uwchlaw Bethesda, sef Ty’n Clwt, gan fod gwely’r afon Ogwen wedi newid erbyn heddiw. ‘Roedd gan Ty’n Clwt dir ar ochr Llanllechid yn y dyddiau cyn i’r afon newid ei chwrs. 18 Llais Ogwan | Chwefror | 2017 Rhiwlas Iona Jones, 17 Bro Rhiwen, Rhiwlas  01248 355336

Cydymdeimlo Clwb Rhiwen Cydymdeimlir â Mrs Myra Jones, Cyfarfod Ionawr 11: Croesawyd Bron y Waun: bu farw mab ei ni i gyfarfod cyntaf y flwyddyn chyfneither, Dafydd Hughes , gan Ann ac fe’n hatgoffwyd o’r Ty’n Rhos, Bethel a Llanberis. drefn newydd, sef cyfarfod ar yr Anfonwn ein cofion hefyd at ei 2il a’r 4ydd Dydd Mercher o’r fam , sydd ym Mhlas Pengwaith, mis. Trefnwyd rhaglen ar gyfer ei blant Llion, Llinos Lliwen, y tymor sydd i ddod. Cawsom a’i chwaer a’i gymar Shirley a’r baned ac ‘roedd Ann wedi teulu estynedig. Roedd Dafydd dod â theisen flasus inni. Jean yn hoff iawn o ganu, yn aelod o enillodd y raffl. Gôr Meibion Peris ac yn aml yn Cyfarfod Ionawr 25. Roedd y canu hefyd gyda Chôr Meibion dyddiad yn arwyddocaol, sef Dinas Bangor, a braf oedd clywed Dydd Santes Dwynwen a bu cyfuniad o’r ddau gôr yn canu trafod ychydig o’i hanes, Gareth yn Eglwys Sant Padarn ac yn yr oedd yn gofalu am y baned ac ef Amlosgfa. hefyd enillodd y raffl. Yn yr un modd cydymdeimlwn â Steffan a Debbie Job, Bro Cyfweliad ar Heno Rhiwen: bu farw Mrs Gwen Job, Rai misoedd yn ôl ‘roeddym nain Steffan a hen nain Ben ac yn llongyfarch Sion Huw Ana. ‘Roedd wedi ymgartrefu Thomas, Uwch Mynydd, yng nghartref Glan Rhos, Caeau Gleision ar ennill Brynsiencyn ond yn dod o dwy wobr arbennig: Busnes Aberystwyth gynt. Ein cofion Ffitrwydd gorau Gogledd atoch fel teulu. Cymru 2016 a Pherson Busnes Ifanc Gogledd Cymru 2016.. Merched y Wawr Mae’n ymddangos bod ei Ar ddechrau blwyddyn ‘rydym lwyddiant wedi dod i glyw fel arfer yn cynnal Brethyn rhaglen Heno a chafodd Cartref a dyna’r drefn eleni eto. ei gyfweld gan Gerallt Cawsom gwis hwyliog wedi’i Pennant. I ddechrau ‘roedd drefnu gan Nia, gyda digon Gerallt gyda Sion yn Ysgol o amrywiaeth ac yn heriol ar Tudno, Llandudno, lle mae’n adegau! Tîm Annes, Gwen a gwirfoddoli mewn sesiynau Helen oedd yn fuddugol ond gwrth- fwlio. Yna fe’i gwelsom ‘roedd y timau eraill yn gyfartal mewn dosbarth oedolion, ac wrth eu cwt. Croesawyd Mrs pryd y cafwyd canmoliaeth i Elina Owen atom, a diolchwyd safon y dysgu gan yr aelodau. i Nia am lunio’r cwis. Nia ac Llongyfarchiadau Sion – Iona oedd yn gyfrifol am y ‘rydym yn falch bod y busnes baned. Gwenno Evans enillodd yn mynd o nerth i nerth. y raffl. Atgoffwyd ni eto am y dathliadau i ddod eleni. Dymuno’n dda Mis nesaf, Chwefror 14, fe fydd Mae amryw wedi bod yn Sonia Williams yn dod atom i cwyno ers dechrau’r flwyddyn roi sgwrs inni ar “Hyder mewn – gobeithio eich bod yn gwella. Lliwiau”. Cofion atoch i gyd.

Ysgol Rhiwlas

Trip i Tesco yn ogystal â chael ei goginio yn y popty wedi cyrraedd yr ysgol. Bydd y disgyblion Dydd Llun, Ionawr 23 cafodd disgyblion enfawr yng nghefn y siop. yn gallu creu eu rhaglenni radio eu hunain dosbarth Mr Davies gyfle i ymweld ag o hyn ymlaen a’u darlledu ar Cymru FM a archfarchnad Tesco ym Mangor, fel rhan Ymweliad gan Marc Griffiths byddant yno’n fyw i bawb allu eu clywed ar o’u hymgyrch Fferm i’r Fforc. Mae dosbarth Dydd Mercher, 25 Ionawr, daeth Marc y we. Mae’r disgyblion yn edrych ymlaen CA2 wrthi’n astudio sut i greu bara ar hyn o Griffiths i Ysgol Rhiwlas i gynnal yn arw at gael sgriptio eu rhaglenni radio bryd a chawsant gyfle i dylino toes a chreu hyfforddiant i ddisgyblion Yr Adran Iau ar eu hunain a dewis caneuon ar gyfer y eu bara eu hunain yn ystod yr ymweliad sut i ddefnyddio’r offer radio newydd sydd darllediadau. Llais Ogwan | Chwefror | 2017 19 Croesair Llais Ogwan

AR DRAWS 1 Cychwyn gwlyb i lawer iawn o bentrefi Cymru (4) 4 Marc y partner (5) 9 Dyfal ym yn yr ymryson corfforol (7) 10 Ymryson marchogaeth teirw (5) 11 Y ---, y ferch farddonol (3) 12 Rhai o’r cyfansoddiadau cerddorol hiraf (9) 13 Asgwrn dwrn (6) 15 Enw loteri’r Eisteddfod Genedlaethol (6) 18 Y criw yn dychwelyd (2,2,5) 19 Gwrthod mynediad (3) 20 Mynd i le o’r neilltu i weld celfyddyd gain (5) 21 Mynd yn sigledig (7) 23 “Brenhines y telynau” o Faldwyn (5) 24 Safle asgwrn mwya’r corff (4)

I LAWR 2 Ceffyl sydd a’i fryd ar fod yn arweinydd (5) 3 Daliwr edau neu ffilm (3) 4 Canlyniad 9 Ar Draws (6) 5 Bloeddio’r tonau yn y gymanfa efallai (5,4) 6 Mwydro a malu awyr (7) 7 Ail wraig tad y plentyn (6) 8 Cyw y Welsh Black (2,2) 12 Hen ffordd Rufeinig yng Nghymru (4,5) ATEBION CROESAIR IONAWR 2017 Un camgymeriad a gafwyd y tro 14 Fel 21 Ar Draws (7) AR DRAWS 1 Cas, 3 Ffigys, 7 Mochras, hwn sef ’Corris’ yn lle’r ateb cywir 16 Bochau 11 Ar Draws sy’n dal yn 8 Tramwy, 9 Difrycheulyd, 11 Rwdan, 13 ’Mochras’ am ynys y cregyn. farddonol (6) Luned, 15 Gwasgaredig, 17 Segura, 19 17 Lliw ffres y maes (6) Edwino, 20 Llinyn, 21 Sudd Cafwyd atebion hollol gywir gan 18 Y tu mewn i ti (4) y canlynol: Doris Shaw, Bangor; 19 Methu canfod yr ateb? Rhaid gwneud I LAWR 1 Clochdar, 2 Siryf, 3 Ffit, 4 Elizabeth Buckley, Tregarth; Gwenda hyn i’r pen (5) Glaslyn, 5 Sownd, 6 Ystyfnig, 10 Eglurdeb/ Roberts, Rhosmeirch; Gareth 22 Y milgi cas a laddodd gwningen yn ôl Eglurder, 12 Diaddurn, 14 Digonedd, 15 William Jones, Bow Street; Jean y bardd o’r Rhos (3) Gweill, 16 Dewis, 18 Ann Hughes, Barbara Jones, Talybont; Emrys Griffiths, Rhosgadfan; Adrian Poulton, Pentir; John a Meirwen Atebion erbyn 2 Chwefror, 2017 i ’Croesair Ionawr’ Hughes, Abergele; Rita Bullock, Bron Eryri, 12 Garneddwen, Bethesda LL57 3PD Gaynor Elis-Williams, Ann Carran, Bethesda; Dilys A. Pritchard-Jones, Enw Abererch; Gwilyn a Myra Evans, Niwbwrch; J.R. ac M.A. Jones, Karen a Tom Williams, Llanllechid. Da iawn Cyfeiriad pob un ohonoch.

Ond yr un ddaeth i’r brig y tro hwn am y wobr oedd cynnig Dulcie Roberts, 1 Ffrwd Galed, Tregarth, Bangor, Gwynedd LL57 4PF. Llongyfarchiadau mawr i chi.

Atebion erbyn 2 Mawrth, 2017 i ’Croesair Chwefror’, Bron Eryri, 12 Garneddwen, Bethesda. LL57 3PD 20 Llais Ogwan | Chwefror | 2017

Ysgol Llanllechid

Llongyfarchiadau cychwynodd y dosbarth Derbyn, ar fore Stephen Jones pan ddaeth i gyflwyno Llongyfarchiadau i Anti Gillian a Dafydd digon llwm yr olwg, ar antur i Gaernarfon ei atgofion am ei gyfnod yn Lesotho. Yn Griffiths ar ddod yn hen nain a taid! Ganed er mwyn cael syniad o sut oedd pobl yn 2003 aeth Mr Pritchard i Lesotho – sef y merch fach i Liam a Lucy, a’i henw yw Elliw. byw mewn castell. Cafwyd cyfle i wylio ffilm wlad fechan sydd wedi ei amgylchynu Mwynhewch y magu! am freuddwyd Macsen Wledig a sut y bu gan ei chymydog De Affrica. Mae Cymru i gaer gael ei sefydlu yng Nghaernarfon, wedi gefeillio gyda Lesotho, ac mae dolen Anfon cofion cyn mynd i fusnesu ymhob twll a chornel! arbennig rhwng y ddwy wlad yn dilyn y Anfonwn ein cofion at ferch Ms Sian, Awen, Roedd angen cryn egni wrth gerdded yr holl cyswllt cyntaf yn ôl ym 1985. Dangosodd sydd wedi bod mewn damwain car yn risiau troellog a mynd i lawr i ddyfnderoedd lawer o ffotograffau o’i ymweliad ynghyd â ddiweddar. ’Rydym mor falch o gael dweud ambell selar! Cafwyd cinio yno, a chyfle nifer o arteffactau e.e. gwisg draddodiadol, ei bod yn gwella ar ôl y llawdrinaieth. i wisgo coron y brenin Edward y 1af, cyn het Basotho ac ysgub. ’Roedd y plant wrth symud ymlaen am Llanberis ac ymweld â eu boddau yn gwrando ar ei straeon a’i Disgo Santes Dwynwen chastell Dolbadarn. Roedd y plant wrth eu natur hyfryd o gyflwyno. Gwnaeth argraff ’Roedd calonnau coch i’w gweld ar bob boddau yn clywed sut y bu i Llywelyn ein fawr arnynt wrth rannu nifer o straeon cwr o’r neuadd ac ’roedd y gerddoriaeth Llyw Olaf garcharu ei frawd Owain Goch e.e. pan soniodd am wraig y tŷ pridd a’r to yn diasbedain dros bob man yn ystod ein yn y gorthwr am ugain mlynedd. Cafodd y gwellt oedd yn rhyfeddu fod dyn gwyn wedi disgo Santes Dwynwen! Cafodd disgyblion plant ryddid i ymchwilio i weld lle oedd y aros yn ei chartref; gwraig oedd yn teimlo’n y Cyfnod Sylfaen gyfle i ddangos eu doniau neuadd a’r ddau dŵr arall oedd yn rhan o’r ansicr a oedd ei chartref yn ddigon da i’r i ddechrau, ac yna daeth disgyblion yr castell gwreiddiol, cyn cael tynnu eu lluniau ymwelydd o Gymru fach, a Mr Pritchard Adran Iau yn ôl i’r ysgol ar gyfer eu disgo ar risiau y gorthwr! Yr un fu taith disgyblion yn teimlo’n ddiymhongar yn ei chwmni hwy! Diolch i’r ddau Mr Jones am fod yn Mrs Marian Jones, wrth iddynt astudio Oes wrth ryfeddu at ei chroeso twymgalon DJs a diolch arbennig i’r Cyfeillion am ein y Tywysogion mewn manylder. er ei hadnoddau prin. Diolch o galon Mr helpu. Hon oedd y weithgaredd gyntaf i’r Pritchard am brynhawn arbennig ac am gadeiryddes newydd, Mrs Angharad Llwyd Ymweliad Mr Deri Tomos â dosbarth gael y cyfle i ddysgu cymaint am wlad mor Beech i ymhel â hi, ac aeth popeth yn ei Blwyddyn 1 ddiddorol. flaen yn hollol ddidramgwydd. Diolchwn Yn ddiweddar, fe fu disgyblion Ms Cranham iddi ac i aelodau’r Pwyllgor am eu cymorth a Ms Jones yn ffodus iawn o gyfarfod Mr Eli Lichtenstein a’r Holocaust a’u cenfogaeth. Cofiwn hefyd am ein cyn- ymwelydd arbennig o’r enw Mr Deri Ar ddiwrnod coffa yr Holocaust daeth Mr gadeiryddes Mrs Lowri Roberts ac am ei Tomos i drafod Deinosoriaid, a daeth Mr Eli Lichtenstein i ddosbarth blwyddyn 6 i chyfraniad arbennig hithau, ers y cyfnod Tomos â phob math o arteffactau ar gyfer drafod hanes ei deulu yn dianc o orthrwm pan oedd Buddug yma efo ni yn ddisgybl. cynnal sgwrs am ffosiliau gyda’r dosbarth! a chreulondeb y Natsiaid yn ystod yr Ail Pwy a all anghofio am gyfraniad Mrs Iona Uchelgeisiol iawn i blant mor ifanc, medde Ryfel Byd. Cynhaliwyd sesiwn cwestiwn Robertson hefyd! Nid oes modd enwi pawb chi! Dim o gwbwl! Llwyddwyd i gyfareddu’r ac ateb, gyda’r plant wedi paratoi nifer o yn y fan hyn – ond yr un yw’r diolch i chi i disgyblion drwy ddysgu llawer am sut mae gwestiynau treiddgar i’w gofyn. Dysgodd gyd. Bu’r disgo yn llwyddiant ysgubol! Yn ffosiliau yn cael eu creu cyn mynd ati i greu y plant lawer wrth wrando ar ei atebion, ddiau, caiff ei ail-adrodd yn fuan! (Priodol ffosiliau eu hunain! Hyfryd! Diolch i chi Mr gan gyflwyno eu barn hwythau ar y cyfnod hefyd yw diolch i Anwen Jones a Ceri Isaac Deri Tomos am fod yn ffrind mor dda i’r erchyll hwn mewn hanes, yn ogystal â am eu gwaith di-flino hwythau yn trefnu’r ysgol, ac am fod mor barod i’n helpu. gwneud cymhariaeth gyda systemau Bore Coffi.) Braf cael dweud mai Ms Leanne llym apartheid yn Ne Affrica. Diolch i Mr ac Anti Wendy yw’r ysgrifenyddion newydd! Mr Alun Pritchard a Lesotho Lichtenstein am fore mor ddiddorol, gan Braint oedd cael cwmni Mr Alun Pritchard wneud i bawb sylweddoli mor greulon y gall Dyddiadau i’ch Dyddiaduron yn nosbarthiadau Mr Huw Jones a Mr dyn fod at ei gyd-ddyn. Dysgwyd gwersi Cofiwch am ein Bingo Pasg a gynhelir ar Ebrill 5ed yn y Clwb Criced. Diolchir i’r clwb Criced am fod mor barod eu cymwynas. Cofiwch hefyd am ein Ras Moel Wnion ar Ebrill 29. Croeso cynnes i bawb!

Ymweliad dosbarth Mrs Tegid â bwyty Tsieiniadd Fu’s yng Nghaernarfon Fel rhan o waith y dosbarth ar ’Y byd rhyfeddol ’ ac i gyd-fynd gyda dathliad Blwyddyn Newydd Tsieiniaidd, aethpwyd ’am dro’ i fwyty Fu’s. Cafodd y disgyblion gyfle i weld y reis a’r cyw iar melys a chwerw yn cael ei goginio mewn wok chwilboeth! I ddilyn, cafwyd gwers ar sut i ddefnyddio chop sticks a chyfle i ddal pen y milwyr terracotta a dysgu am eu hanes.

Castell Caernarfon a Dolbadarn Fel rhan o’n thema Chwedlau’r Ddraig, Llais Ogwan | Chwefror | 2017 21

pwysig ynglŷn â’r angen i gyd-weithio a Mrs Dilys Jones a’r ysgol a sefydlodd yn pharchu ein cyd-ddynion beth bynnag fo eu Ghana hîl a’u diwyllaint. Hefyd, cafwyd cyfnod yn Fel y gwelwch o ddarllen hanes blwyddyn trafod effaith y cyfnod ;cyfnod sy’n dangos 6 mae gogwydd rhyngwladol a daearyddol yn glir beth yw canlyniad creulondeb, yn perthyn i’r thema y tymor hwn. Fe amharch a gormes un genedl yn erbyn barahaodd y thema hwnnw pan ddaeth cenhedloedd eraill. Mrs Dilys Jones, gwraig yn wreiddiol o Fethesda, a modryb i Mr Stephen Jones, sef Mrs Helen Holland a Môn ar Lwy athro blwyddyn 6, i siarad am ei phrofiadau Er mwyn dysgu am entrepeneuriaeth, yn byw yn Ghana, Gorllenwin Affrica. gwahoddwyd Mrs Helen Holland draw i’r Tra’n byw ac yn gweithio yno sefydlodd ysgol i ddysgu’r disgyblion hŷn sut i sefydlu Mrs Jones a’i gŵr, Mr Alec Jones ysgol busnes. Bellach mae llwyddiant Môn ar i’r plant lleol gan nad oedd y fath adeilad Lwy ar lefel genedlaethol a rhyngwladol ac na’r addysg yn bodoli ar eu cyfer. Bellach ’rydym yn Ysgol Llanllechid yn ymfalchio mae 750 o blant yn mynychu’r ysgol sydd yn llwyddiant Mrs Holland a’i theulu, a wedi cael ei henwi ar ôl ei diweddar ŵr - Mr hithau wrth gwrs yn wraig o Fethesda! Ar Alec Jones. Soniodd am fywyd yn Ghana ddiwedd y cyflwyniad, rhoddodd Mrs Helen a’r pwyslais ar ailgylchu er mwyn byw e.e. Holland rodd i Jess, sydd ar hyn o bryd creu tegannau allan o boteli coffi a fflip yn derbyn triniaeth yn Ysbyty Alder Hey. fflops. Diolch i Mrs Jones am brynhawn mor Diolch am eich caredigrwydd Mrs Holland, arbennig – mae ein hedmygedd ni yn fawr ac am gael cyfle i flasu eich campweithiau! tuag atoch.

0808 164 0123 22 Llais Ogwan | Chwefror | 2017

Tregarth diweddar Shirley ac yn dad i Muriel, John, Nain a Taid Rodney, Dale a Wayne. Cydymdeimlwn Llongyfarchiadau i Angharad a Gerallt Olwen Hills (Anti Olwen), gyda chwithau fel teulu. Williams ar ddod yn nain a thaid i ferch 44 Bro Syr Ifor, Tregarth  600192 fach Alaw Madlen a aned i Bleddyn eu Angharad Williams, Capel Shiloh, Tregarth mhab ac Angharad ei bartner sydd yn 23 Ffordd Tanrhiw, Tregarth  601544 Gwasanaethau am 5.00 oni nodir yn byw yng Nghilfodan, Carneddi. Ganwyd wahanol Alaw ar y 26ain o Ionawr dim ond dau Eglwys y Santes Fair Chwefror ddiwrnod cyn i’w hen nain sef Megan Gwasanaethau: 19 Gwynfor Williams Williams, Gerlan ddathlu ei phenblwydd Chwefror 26 Trefniant Lleol yn 97 oed. Mae Twm, Sion ac Osian wrth 18 Boreol Weddi eu bodd hefo’u chwaer bach newydd. 25 Cymun Bendigaid Mawrth Llongyfarchiadau hefyd i Yncl Gethin 5 Gwynfor Williams (Sacrament) a nain a thaid Caerfyrddin sef Mike a Mawrth 12 Richard O Jones Bethan Griffiths. 5 Boreol Weddi 19 Idris Thomas 12 Cymun Bendigaid 26 Glyn Owen Y diweddar Alwyn Thomas 19 Boreol Weddi Yn dawel yn Ysbyty Gwynedd, ar Ragfyr Pob gwasanaeth yn dechrau am 9.30.y.b. Gwellhad buan 30, yn 89 mlwydd oed, bu farw Alwyn Gwellhad buan i Noreen Jones, Bethesda, Thomas, Assheton house, Y Felinheli Clwb Cant Ionawr wedi iddi gael llawdriniaeth yn Ysbyty (Penyffriddoedd, Tregarth gynt). 1. Eirwen Williams Gwynedd yn ddiweddar. Dymuna Gwynfor, Mona a’r teulu ddatgan 2. Goronwy Roberts eu diolchgarwch am bob arwydd o 3. Sarah Griffiths Merched y Wawr, Cangen Tregarth gydymdeimlad a dderbyniasant yn eu Bydd y gangen yn dathlu Gŵyl Ddewi ym profedigaeth o golli’u brawd, ac am y Cydymdeimlad Mwyty Friars ym Mangor, Nos Fercher, rhoddion er cof amdano tuag at Feddygfa’r Estynnwn ein cydymdeimlad at deulu’r Mawrth 1. Am fwy o fanylion cysylltwch Felinheli. diweddar Robert Hugh Roberts, 22, Ffordd â’r ysgrifennydd sef Angharad Williams, Tanrhiw. Cynhaliwyd ei angladd yn Eglwys (601544) y Gelli ddydd Llun, Ionawr 30, o dan ofal Y Parchedig Christina McCrea. Yn yr Ysbyty Anfonwn ein cofion at J. O Roberts, Allt Cylch Meithrin Te Crempog Pen y Bryn sydd yn Ysbyty Gwynedd Tregarth Cynhelir y Te Crempog ddydd Mawrth, ar hyn o bryd. Brysiwch wella Jack yw Chwefror 28, am 1.y.p. dymuniad pawb o’r aelodau yn Shiloh. Rydym eisiau diolch i Dylan, Siop Bells, Cofion at bawb arall o’r aelodau sydd ddim Bethesda am osod ein carped newydd ac yn teimlo’n rhy dda a brysiwch wella. am roi rhodd o £10 tuag ato. Llongyfarchiadau Llongyfarchiadau i Angharad a Gerallt Croeso fore Gwener Trip Noddedig Williams, Ffordd Tanrhiw . Ganed merch Mae drysau Shiloh ar agor bob bore Buom am dro ar hyd Lôn LasOgwen fach, Alaw Madlen. i’w mab Bleddyn a’i Gwener o 10 o’r gloch hyd 12 o’r gloch. fel rhan o’n taith gerdded noddedig. bartner Angharad, a chwaer fach i Osian, Dewch draw am banad a sgwrs ac fe gewch Codwyd dros £150 yn gyfangwbl. Twm a Sion. orig ddifyr. Hyd yma mae’r arbrawf yn Hoffwn ddiolch i’r rhieni a’r plant am mynd o nerth i nerth. Croeso i bawb o’r ein help i godi arian i’r Cylch. Bydd yn Profedigaeth ardal i daro mewn. cael ei ddefnyddio tuag at gyfrifiadur Mae amryw o drigolion y pentref wedi newydd. gorfod wynebu profedigaeth yn ystod yr Profedigaeth wythnosau diwethaf. Yn dawel yng nghartref ei ferch a’i fab yng Ar Dachwedd 30 bu farw Myra Jones, nghyfraith Muriel ac Eric bu farw Robert Erw Faen, gweddw’r diweddar Jack, a mam Hugh Roberts “Robin” o 22 Tan Rhiw. Gwr Keith. Mae ein cydymdeimlad gyda Keith y ddiweddar Shirley a thad annwyl Muriel, a’r teulu. John, Rodney, Dale a Wayne, tad yng Daeth profedigaeth i ran Enid, Dafydd nghyfraith a thaid hoffus iawn a brawd i a’r merched, Cae’r Wern, ar Ragfyr 10, John, Babs, Ann a’r ddiweddar Beryl. Bydd pan fu farw mam Enid, sef Eleanor yn golled fawr i’w deulu a thrigolion Tan Morris, Bigil, Rhos y Nant, Bethesda. Pob Rhiw a Thregarth – ‘roedd yn gymydog a cydymdeimlad i chi fel teulu. ffrind da ac yn gyfaill annwyl. Bu farw Alwyn Thomas o’r Felinheli Cynhaliwyd ei angladd ar ddydd Llun ar Ragfyr 30 ac anfonwn ein cofion at Ionawr30ain yn Eglwys St Mair, Tregarth. ei frawd a’i chwaer yng nghyfraith sef Dymuna’r teulu ddiolch i’r trefnydd Gwynfor a Mona Thomas, Bro Derfel, angladdau , Dylan Griffith, Penisarwaen Tregarth. a drefnodd fod Robin yn cael ei gludo Ar Ionawr 21 bu farw Robert Hugh o Eglwys St Mair i’r amlosgfa gan ddau Roberts, 22 Ffordd Tanrhiw, ac yntau’n geffyl gwedd urddasol yn ôl ei ddymuniad. 80 mlwydd oed. Roedd yn briod gyda’r Diolch i bawb. Llais Ogwan | Chwefror | 2017 23 Gyda thristwch, daeth y newydd am Talybont farwolaeth Mrs. Phyllis Davies fore Hiwmor Llun, 30 Ionawr, yn Hosbis Dewi Sant, Neville Hughes, 14 Pant, Bethesda Llandudno; colled enbyd i’w theulu,  600853 yr Ardal ffrindiau ac i holl aelodau Eglwys St. Cross. Gweithiodd Phyllis yn ddiwyd ar Cyn y pedwar a’r pumdegau dim ond Triniaeth Yr oedd yn braf clywed bod efeilliaid 16 hyd y blynyddoedd i godi arian er budd dwy ffordd gyfreithiol oedd o roi arian yr Eglwys. Byddai hefyd yn mwynhau y ar rasus ceffylau, sef:- drwy’r post neu Cae Gwigin, wedi cael croeso mawr gan eu ffrindiau oll yn Ysgol Tregarth, yn dilyn gwahanol weithgareddau yn yr Ysgoldy. drwy ffonio’r bwci. O ganlyniad i hynny, Cawn gyfle i ddweud mwy yn y rhifyn dim ond pobl gyfoethog oedd yn gallu triniaeth Logan yn yr Unol Daleithiau. Dalia ati i wella, Logan! nesaf o’r ‘Llais’. rhoi arian ar y rasus. Ta waeth, bron ym Hoffem estyn ein cydymdeimlad dwys at mhob pentref chwarel yr oedd Rhedwr y teulu yn eu colled fawr. Bwci- dyn a oedd yn fodlon derbyn Ymadael Dymuniadau gorau i Amanda a’r teulu betiau dros y bwci - er bod hyn yn Capel Bethlehem anghyfreithlon!! sydd wedi symud o 11 Dolhelyg i’w cartref newydd ym Mangor. Oedfaon Ym Methesda, y crydd yn Stryd John Chwefror 19: Canon Idris Tomos. oedd y Rhedwr Bwci. Byddai’n derbyn Chwefror 26: Y Gweinidog. betiau ac yn eu hanfon ymlaen i Bob Pen-blwydd Arbennig Llongyfarchiadau cynhesaf i Val Unsted, Mawrth 05: Parchg. Megan Williams, Jones y Bwci ym Mangor ar y bws lleol. Porthaethwy. Un person oedd yn rhoi arian yn 3 Dolhelyg, ar ddathlu pen-blwydd arbennig yr wythnos o’r blaen. Mawrth 12: Y Gweinidog. ddyddiol ar y ceffylau oedd perchennog Mawrth 19: Mr. Dafydd Iwan. siop yn y pentre. Jane oedd ei henw. Bob bore byddai Jane yn mynd at y Panto Yr oedd hi’n braf iawn gweld Elen, 36 Oedfaon am 2 o’r gloch oni nodir yn crydd i roi ei bet. O dan ei chesail bob wahanol. Croeso cynnes i bawb. amser ‘roedd esgid - Jane yn meddwl Bro Emrys, yn chwarae rhan flaenllaw ym Mhantomeim ‘Bali Wali Honco’ yn bod yr esgid yn cuddio gwir bwrpas Taid a Nain ei siwrnai at y crydd! Ond cyfrinach Neuadd Ogwen ar nos Wener 20 Ionawr a phnawn Sadwrn 21 Ionawr. Llongyfarchwyd Wil a Gwyneth Roberts ar agored oedd hyn yn y pentref, a bron ddod yn daid a nain am y tro cyntaf drwy pawb yn gwybod y gwir! Ei ffug enw y Adref o Efrog Newydd. enedigaeth Enfys fach i Hafwen a Gethin tu ôl i’w chefn oedd “Jane Hen Esgid”! ym Methesda. ‘Roedd Jane yn aelod o gymdeithas Croeso adref i Rhiannon, Tai Newyddion, a oedd yn cyfarfod yn y capel gyda’r wedi iddi fod efo Côr Glanaethwy yn canu yn Neuadd Carnegie, Efrog Newydd. Cyfarfod Chwarter Cyfundeb Gogledd Arfon nos bob wythnos. Un o’r digwyddiadau Bethlehem oedd yn croesawu’r Cwrdd yn y gymdeithas oedd bod pawb yn Eglwys St. Cross Chwarter ar 25 Ionawr, a’r farn gyffredinol eu tro yn darn o bapur allan o het ym oedd bod y cyfarfod wedi bod yn mysg llawer o bapurau eraill. Testun Ar ddiwedd mis Ionawr, bu farw Mrs. Beryl Roberts, gynt o fferm Tŷ’n Hendre, yn llwyddiannus, a’r croeso ym Methlehem gwahanol oedd ar bob papur fel arfer, wedi bod yn gartrefol a chynnes. Hyfryd ond pan ddaeth noson Jane i gymryd Ysbyty Maelor, Wrecsam. Yr oedd newydd droi’n ganmlwydd oed ar 5 Ionawr. iawn oedd bod yn dystion i’n gweinidog, rhan, yn ddiarwybod iddi ac o ran hwyl y Parchedig John Pritchard, yn derbyn ‘roedd pob papur gyda’r un testun, sef Yr oedd teulu Tŷ’n Hendre yn aelodau ffyddlon, ac yno y cynhaliwyd ei hangladd llywyddiaeth y Cyfundeb am y ddwy “Y Grand National”! Cymrodd Jane ei flynedd nesaf. Yn y llun gwelir y Parchedig phapur allan o’r het: “O”, meddai – “Y ar ddydd Gwener, 3ydd o Chwefror, am ddau o’r gloch. Anfonwn ein cydymdeimlad Gareth Edwards yn trosglwyddo Beibl y Grand National; ychydig ydw i yn Llywydd iddo. wybod am hyn …”, ond aeth ymlaen at y teulu yn eu colled. i siarad fel arbenigwr ar y testun. Bu curo dwylo mawr a chwerthin ar ddiwedd ei sgwrs gan bawb a oedd yn bresennol.

* * * *

Dyma enghraifft o hiwmor y Chwarel. Collodd fy hen daid, Huw (Huwcyn) lygad mewn ffrwydriad yn y chwarel. Pan ddychwelodd i’w waith ar ôl gwella dyma un o’i gyfeillion yn gofyn - “Huwcyn, beth fuaset yn wneud os fuaset ti yn colli dy lygad arall?” Ei ateb oedd “Cael gwaith yn trwsio watsys”.

David Nicholas

(Diolch i Mr Nicholas am y rhain, ac am ei rodd hael o £30.00 i’r Llais [Gol.]) 24 Llais Ogwan | Chwefror | 2017 Co^r y Penrhyn

Comisiynu Darn Newydd Mae Côr Meibion y Penrhyn wedi profi unwaith yn rhagor pa mor flaengar ydyw ym myd cerddoriaeth Gymreig gyfoes oherwydd mae wedi comisiynu darn newydd, er cof y tro hwn am y diweddar Tom Morgan. Rai blynyddoedd yn ôl bellach comisiynodd y côr ddarn o’r enw “Y Bryniau Melynion” gyda’r geiriau gan y Prifardd Ieuan Wyn a’r gerddoriaeth gan Gareth Glynne. Darn er cof am y diweddar Harri Roberts a fu’n llywydd y côr am flynyddoedd oedd hwnnw, a bellach mae’r darn ar raglen sawl côr meibion drwy Gymru gyfan ac yn cael ei gydnabod fel darn clasurol a safonol sy’n cynnig her i unrhyw gôr.

Tiroedd Ein Cof Yn achos y darn newydd fe dderbyniodd y côr nawdd gwerth punt am bunt gan Tŷ Cerdd i gomisiynu darn o gerddoriaeth i’w berfformio gan gôr meibion a band pres ond bydd y cyfansoddwr hefyd yn trefnu’r darn fel y gellir ei berfformio gyda phiano pe dymunir. Awdur y geiriau y tro hwn eto yw Ieuan Wyn a theitl ei soned yw “Tiroedd ein cof” ond bydd y gerddoriaeth yn waith Dr Owain Llwyd, darlithydd yn Adran Gerdd y coleg ym Mangor a chyfansoddwr ifanc cyffrous a faged yng Nglyndyfrdwy rhwng Corwen a Llangollen. Mae Owain wedi cyfansoddi darnau ar gyfer ffilm a theledu ac mae’n cael ei gyfrif ymhlith y talentau disgleiriaf a ymddangosodd yng Nghymru dros y blynyddoedd diwethaf.

Er cof am Tom Er nad yw’r soned gan Ieuan Wyn yn sôn am Tom yn uniongyrchol, gobeithir y bydd y gwaith yn goffâd teilwng i un a gawsai fwynhad mawr o ganu corawl ac a gysegrodd fwyafrif ei oriau hamdden i’r côr a’i weithgareddau. Testun balchder i’r côr yw cael bod yn gyfrwng i greu cerddoriaeth a chaneuon newydd i Gymru ac i ganu corawl yn gyffredinol a hyderwn y byddwn yn perfformio’r darn newydd yn fuan - efallai yn y cyngerdd gyda Band Black Dyke yn Venue Cymru ar 6 Mehefin eleni.

Cyngerdd gyda Band Black Dyke Gan y bydd mynd mawr ar y tocynnau i’r cyngerdd hwn fel y bu i’r cyngerdd tebyg ddwy flynedd yn ôl, byddwn yn cynnig cyfle i chi brynu eich tocynnau gwerth £17 neu £20 yn uniongyrchol gan aelodau’r côr, yn hytrach na mynd drwy’r swyddfa docynnau yn Llandudno lle mae’n rhaid talu ffi bwcio ar ben pris y tocyn. Bydd Mr Walter Williams, Arennig, Erw Las, Bethesda, Ffôn 01248 601167 neu e-bost [email protected] yn falch o’ch helpu gyda’ch ymholiadau am docynnau.

Noson Dwynwen Ar nos Sadwrn, 28 Ionawr, trefnodd aelodau Llanfairfechan noson yng nghwmni John ac Alun yn Neuadd y Dref, Llanfairfechan i ddathlu Gŵyl Santes Dwynwen, nawddsant cariadon Cymru. Arweiniwyd y noson gan Eifion Davies (Spud) o Fethesda yn ei ddull dihafal ei hun a chafwyd storïau a sgets ganddo ef a Derek (TV) Griffiths. Cymerodd y côr ran yn y noson hefyd a derbyniwyd bonllefau o gymeradwyaeth gan y gynulleidfa niferus yn dilyn cyflwyniadau nerthol a bywiog. Meddai Wyn Roberts o Lanfair, “ Mae pobl y dref hon bob amser yn mwynhau gwrando ar Gôr y Penrhyn ac fel aelod o’r côr gwych hwn fy hun mae’n rhoi gwefr arbennig i mi gael bod yn rhan o’r Llais Ogwan | Chwefror | 2017 25 trefniadau i ddod â’r hogiau a’u partneriaid yma.” gan gynnwys y gwasanaeth Ambiwlans Awyr. Meddai Dafydd Roedd Mair Davies a’i ffrind Eleri Thomas wedi dod i’r noson Jones Morris, o Fangor, is-gadeirydd Côr y Penrhyn, ac un o hefyd a dywedodd y ddwy, “Does dim dwywaith amdani mai Côr y ymddiriedolwyr y Gwasanaeth Ambiwlans Awyr, “Mae’r gwasanaeth Penrhyn sydd ar y blaen o ran cynnig noson o adloniant amrywiol a hwn yn dibynnu’n llwyr ar elusen a rhoddion gan gymdeithasau hwyliog. Diolch i chi hogia’.” ac unigolion ledled Cymru ac nid yw’n derbyn ceiniog gan y Roedd caneuon John ac Alun yn gyfarwydd i lawer ac ymunodd llywodraeth na chan unrhyw gorff cyhoeddus arall.” pawb i ganu’r gytgan efo’r ddau mewn sawl cân. Ychwanegodd Dafydd, “mae’n bwysig ein bod yn parhau i gynnal Noson i’w thrysori yn wir! y gwasanaeth fel un annibynnol oherwydd pe byddai’n cael ei drosglwyddo i ofal y llywodraeth ganol neu leol byddai’n sicr o orfod Cyflwyno baton arian wynebu toriadau’n hwyr neu’n hwyrach.” Mewn ymarfer o’r Côr nos Lun, 16 Ionawr, cyflwynodd Wynn Williams, cyn-aelod yn y 50au a’r 60au, faton a roddwyd iddo Aelod o’r Côr yn cyflwyno Siec am £400 i’r Ambiwlans Awyr yn rhodd gan gyn-arweinydd o’r côr, sef y diweddar W. Ffrancon (Llun o Derek Griffiths: Derfel Roberts) Thomas. Enillodd Ffrancon y baton am gael ei ddyfarnu yr Ynghanol Mis Ionawr, arweinydd gorau yn un o Eisteddfodau Butlins yn y 60au. Credir dathlodd Derek Griffiths, mai’r beirniad oedd Kenneth Roberton, mab Syr Hugh Roberton, (Derek TV) Rhos y Coed, arweinydd côr enwog y “Glasgow Orpheus”. Bryn Evans, cadeirydd y Bethesda, sy’n aelod o côr (chwith) a’r arweinydd, Owain Arwel ar y dde, yn derbyn y baton adran yr ail denoriaid yn gan Wynn Williams. (Llun: D. Alun Davies) y côr, ei ben-blwydd yn 70 oed ond yn lle derbyn anrhegion penderfynodd Derek ofyn i’w deulu a’i gyfeillion gyfrannu rhoddion i’r Ambiwlans Awyr. Trwy wneud hynny llwyddwyd i godi £400 at y gwasanaeth gwerthfawr hwnnw. Felly, drwy’r ymdrech yn Tesco a phen-blwydd Derek fe welir bod aelodau’r côr wedi cyfrannu dros £700 i gyd. Pen-blwydd hapus Derek a diolch am gefnogi achos mor deilwng.

10 mlynedd o wasanaeth fel cyfeilydd Fran Davies yn derbyn blodau gan yr aelodau ar ôl 10 mlynedd o wasanaeth fel cyfeilydd y côr. Yn y llun gwelir o’r chwith i’r dde, Maldwyn Pritchard, aelod o’r Ail Fas, Fran Davies,y cyfeilydd, Bryn Evans, cadeirydd y côr ac Owain Arwel yr arweinydd. (Llun: D. Alun Davies)

Y Côr yn codi arian i Ambiwlans Awyr Cymru Ychydig cyn y Nadolig, bu nifer o aelodau’r côr yn canu carolau y tu allan i Storfa Tesco ym Mangor a llwyddwyd i godi £300 tuag at gynnal Ambiwlans Awyr Cymru. Mae hwn yn ychwanegol at yr arian sy’n cael ei gyfrannu’n flynyddol gan y côr i achosion da 26 Llais Ogwan | Chwefror | 2017

Ysgol Dyffryn Ogwen

Nofio Yng nghystadlaethau gala nofio cenedlaethol yr Urdd, daeth Beca Jones a Catherine Roberts yn gyntaf yn eu cystadlaethau (Beca yn nofio ar ei chefn a Catherine y dull pili-pala) a’r tîm ras gyfnewid yn drydydd gydag Awel Griffiths a Boe Celyn Jones yn ymuno gyda Beca a Catherine Roberts. Ardderchog genod! Mae’r bedair yma yn nofwyr o fri!

Cyngor Chwaraeon fel rhan o gynllun Ioan Gray yn cynrychioli Tîm Gorllewin ‘Sky Sport’ – Living for Sports’. Bu Jenna RGC ddiwedd Ionawr yn erbyn Ysgolion yn mentora’r Cyngor i fod yn arweinwyr Llanelli. chwaraeon i gynnal a threfnu sesiynau chwaraeon i ddisgyblion yr ysgol ac Tîm genethod dan 18 aelodau ieuengaf y gymuned. Fel rhan Ar ddydd Sul Ionawr 29, roedd 6 o ferched o’r prosiect bydd yn rhaid i’r disgyblion o Dyffryn Ogwen, sef Lowri Davies, Sophie drefnu gŵyl o’u dewis yn yr wythnosau Davies, Manon Hughes, Elin Owen, Cadi nesaf cyn i Jenna ddychwelyd am Rhys ac Efa Williams yn chwarae gyda ddiwrnod cyfan. Cafwyd prynhawn llawn thîm RGC (Rygbi Gogledd Cymru) dan 18 Diwrnod Cofio’r Holocaust – Ionawr 27 hwyl yn gwneud gweithgareddau gwaith mewn gêm yn erbyn Gleision Caerdydd - Cynhaliwyd gwasanaeth i’r ysgol gyfan i tîm. gêm galed iawn gan mai un gêm yn unig gofio am y 6 miliwn o bobl a gollodd eu ychydig o wythnosau yn ôl yn erbyn West bywydau yn yr Holocaust. Ionawr 27ain Adran Saesneg - 500 Gair! Park yn Lerpwl oedd y tîm wedi’i chwarae. 1945 oedd y diwrnod y cyrhaeddodd Mae adran Saesneg YDO yn gweithio’n Y sgôr terfynol oedd 0-20 i Gleision milwyr Rwsia wersyll Auschwitz a chael galed ar gystadleuaeth y BBC: ‘Stori fer Caerdydd oherwydd bod eu sgiliau wrth sioc enfawr wrth weld yr hyn oedd yn eu 500 Gair’. Mae holl ddisgyblion blwyddyn amddiffyn eu llinell gais yn gryf. Mae hwynebu. Erbyn hyn, mae Ionawr 27ain 7 ac 8 yn brysur yn creu storïau difyr mwy o gemau yn dod yn fuan felly bydd yn ddiwrnod i gofio am yr erchyllterau ar gyfer y gystadleuaeth genedlaethol cyfle i weithio ar rai agweddau er mwyn a ddigwyddodd yn Auschwitz a hon. Felly, pob lwc i bawb gyda’u creu cyfleoedd i sgorio. Gobeithioy bydd gwersylloedd tebyg, ac yn arbennig i gofio campweithiau! timau’r genod yn Ysgol Dyffryn Ogwen a am y miliynau o Iddewon a gollodd eu Chlwb Rygbi Bethesda yn mynd o nerth i bywydau. Bu Elen Wyn ac Owain Morgan Canlyniadau rygbi nerth ac efallai y daw cyfle i un neu ddwy o flwyddyn 12 hefyd yn cymryd rhan mewn Dan 15 o’r genod i chwarae i Gymru cyn bo hir. gwasanaeth cyhoeddus a drefnwyd gan Ysgol Dyffryn Ogwen 51-0 Ysgol Caergybi Gyngor Gwynedd ar Ionawr 27ain i gofio’r Ceisiau wedi eu rhannu rhwng - Dafydd Pêl droed Holocaust. Williams, Cai Williams, Rhys Puw, Aron Mae bechgyn Blwyddyn 7 ac 8 wedi Bullock, Ioan Gray, Caio Hughes, ac Osian cyrraedd y rownd cyn-derfynol yn Gwasanaeth Plygain Hughes nghystadleuaeth pêl droed 5 bob ochr yr Bu rhai o ddisgyblion yr ysgol yn cadw’r Urdd, da iawn chi! traddodiad canu plygain yn fyw mewn Dan 13 gwasanaeth yn festri Capel Jerusalem ar Ysgol Dyffryn Ogwen 51-0 Ysgol Caergybi Traws Gwlad nos Sul, Ionawr 22. Cyfrannodd Elen, Beca, Ysgol Bodedern 5 - 49 Ysgol Dyffryn Bydd y pedwar canlynol yn cynrychioli Rhiannon a Manon i’r gwasanaeth drwy Ogwen Ysgolion Arfon yn y rownd nesaf yn ganu dwy gân plygain, gyda Mr Hefin Ceisiau gan Daniel Hughes x 4, Noa Nolgellau. Evans, Pennaeth yr Adran Gerdd, yn eu Hughes, Huw Davies, Cai Davies, Tomos Blwyddyn 7 cynorthwyo. Hughes a Joseph Bunford. Iestyn Marlow – 2ail Gethin Jones – 7fed Ymweliad Jenna Downing Rygbi Gogledd Cymru Gwenlli Sanderson – 8fed Daeth Jenna Downing, pencampwraig Tîm bechgyn dan 15 Blwyddyn 8 y byd mewn sglefrio llinell i ymweld â’r Bu Dafydd Williams, Caio Hughes a Boe Celyn – 6ed yn ras dan 14. Llais Ogwan | Chwefror | 2017 27

Ysgol Bodfeurig

Radio Ysgol Tim Achub Mynydd Dyffryn Ogwen cael gwrando ar eu hanes yn helpu pobl Mae'r plant wedi mwynhau bod yn sêr Y tymor yma mae dosbarth Tryfan yn mewn argyfwng yn ogystal â gweld yr radio yn ddiweddar ar Cymru FM. Mae edrych ar thema ‘Ardal Trychineb’. I ddysgu offer y maent yn ei ddefnyddio. ‘Rydym yn Mr Walton wedi bod yn arwain sesiynau mwy am ardaloedd sydd wedi wynebu ffodus iawn i gael pobl fel Tim a Brian sy’n radio yn cyflwyno cerddoriaeth Gymraeg trychinebau naturiol fe wahoddwyd aelodau gwirfoddoli i helpu eraill. Diolch o galon am newydd i’r plant wrth iddynt ymarfer eu o dîm achub mynydd Dyffryn Ogwen. eich gwaith ac am roi o’ch amser i’r ysgol. llafaredd. Mae cyfle i wrando ar gynnyrch Mae gan Tim a Brian brofiadau lu o helpu y plant ac eraill o’r gorffennol ar wefan mewn trychinebau megis llifogydd ac eira Prosiect Cwtch www.cymru.fm a chlicio ‘gwrando eto’. mawr. ‘Roedd yn brofiad gwerth chweil Mae Ysgol Bodfeurig ac Ysgol Tregarth wedi bod yn ffodus iawn i gael grant drwy Gyngor y Celfyddydau sy’n ein galluogi i gydweithio gydag artistiaid yn ystod y tymor yma. Mae’r gwaith eisoes wedi dechrau, wrth i ni ddysgu am ddreigiau gyda chyswllt gyda’r flwyddyn newydd Tseiniaidd. Yn dilyn gweithdai gwych gyda Colin Daimond, Ed Holden a Pete Powell fe berfformiodd plant yr ysgol o flaen eu rhieni gan ddefnyddio draig Tseiniaidd enfawr! Bydd y prosiect nawr yn symud ymlaen i weld y plant yn creu draig eu hunain, sef Cwtch. Bydd Cwtch yna’n gallu teithio i ddysgu am wledydd eraill ac i addysgu’r plant yno am ein rhan bach ni o Gymru.

Ysgolion Iach Gwynedd Unwaith yn rhagor mae’r ysgol wedi profi llwyddiant trwy gynllun Ysgolion Iach. Mae’r cynllun cenedlaethol yn edrych ar nifer o agweddau o fywyd ysgol. Eleni ‘roeddym yn edrych yn benodol ar yr amgylchedd ac ar ddiogelwch. Yn dilyn asesiad fe lwyddodd yr ysgol i ennill Cam 5 yn y cynllun! Y gamp nesaf fydd Cam 6 – sef gwobr ansawdd Cenedlaethol.

Nodyn i’r dyddiadur... Bydd yr ysgol yn cynnal prynhawn Cymreig o ganu, adrodd a dawnsio yn Neuadd Goffa Mynydd Llandegai am 2 o’r gloch ar Fawrth y 1af. Pris tocyn fydd £3 a bydd hyn yn cynnwys paned a chacen – mae croeso mawr i unrhyw un ymuno â ni.

Ysgol Llandygai Cangen yr Urdd nghwmni Leusa Mererid, gan Chwaraeon Mae clwb yr Urdd wedi ail sgwrio’r llawr, golchi dillad a ddechrau ar ôl cyfnod y gwneud y lle tân yn barod. Nadolig. ‘Rydym wrthi’n Dyma ynweliad hynod PÊL-DROED ymarfer at Eisteddfod yr Urdd werthfawr fel sail i Canlyniadau Clwb Pêl-droed Mynydd Llandygai Cylch Bangor/Ogwen. Digon o weithgareddau’r dosbarthiadau Ionawr 7 – Bae Cemaes 2. M. Llandygai 3 gerddoriaeth i’w glywed felly ar yn ystod y cyfnod sy’n dilyn. Goliau. Steve Tindall, Dylan Price a Dafydd Evans hyd y rhodfeydd. 21 Ionawr – Clwb Peldroed Llanerchymedd 3. M.Llandygai 4 Clybiau ar ôl Ysgol Goliau David Jones(2) Dafydd Evans ac Alwyn Roberts Ymweliadau Addysgol Mae gweinyddesau yr ysgol yn 28 Ionawr – Blaenau Ffestiniog 5. M. Llandygai 2 Bu Dosbarthiadau Enfys a rhedeg clybiau ar ôl ysgol bob Goliau David Jones. (2) Hedd yn Storiel yn ddiweddar Nos Fawrth. Bydd y disgyblion yn dysgu am hen arferion yn cael cyfle i arlunio, darllen a golchi a glanhau. hefyd gweithio gyda thechnoleg I hysbysebu yn Llais Ogwan, Cawsant chwarae rôl yng yn ystod y sesiynau. Neville Hughes 600853 28 Llais Ogwan | Chwefror | 2017

Ysgol Tregarth

Gwasanaeth Tseiniaidd Roedd neuadd yr ysgol yn orlawn a llawn bwrlwm fore Gwener 27 o Ionawr. Daeth rhieni, staff a phlant yr ysgol i neuadd yr ysgol i fwynhau gwasanaeth lliwgar a chyffrous dosbarth Tryfan a Llywelyn. Yn ystod yr wythnos daeth Colin Daimond, Ed Holden a Pete i weithio gyda’r plant i greu dawns y ddraig a dawns y llew i ddathlu Blwyddyn Newydd Tseiniaidd. Bydd Colin, Ed a Pete yn parhau i weithio gyda dosbarth Tryfan yn ystod y tymor, yr Urdd yn ddiweddar. Dyma’r tro cyntaf ac ‘rydym yn edrych ymlaen i weld beth i’r plant gymryd rhan yn y gystadleuaeth ddaw nesaf. ac ‘roedd yn brofiad gwerth chweil iddynt. Gweithiodd y plant yn arbennig o dda Croeso fel tîm ac ‘roeddynt i gyd yn falch o gael Croeso mawr i Miss Lorna Smith, cynrychioli’r ysgol a’r ysgol hefyd yn falch myfyrwraig o’r Brifysgol, sydd wedi ymuno iawn ohonyn nhw. Da iawn chi! â ni yn nosbarth Llywelyn. Bydd Miss Smith gyda ni am yr hanner tymor yma. Ymweliad Addysgol Mynydd Gwefru Thema dosbarth Ogwen yr hanner tymor PC Meirion Williams yma yw Ynni, ac fel rhan o’r gwaith Cawsom ymweliad gan PC Meirion gwirioni gyda’r datblygiad, yn enwedig y diddorol yma cafodd y dosbarth ymweld Williams i addysgu plant y Cyfnod Sylfaen llwyfan! Byddwch yn barod i glywed rhai â’r Mynydd Gwefru yn Llanberis. Cafodd am yr hyn sy’n gywir ac yn anghywir yn yr o berfformwyr y dyfodol yn ymarfer eu y disgyblion wylio fideo ffeithiol am ysgol, adref ac yn y gymuned. Mae ganddo crefft! drydan a dysgu sut mae ynni hydro ffordd arbennig o gyflwyno’i neges, ac yn cael ei greu yno, cyn mynd ar daith mae’r plant yn deall y gwahaniaeth rhwng Ynni Ogwen tanddaearol wefreiddiol. yr hyn sy’n gywir ac yn anghywir. Bydd yn Diolch yn fawr i Beth o Ynni Ogwen a ymweld â’r ysgol eto yn ystod y tymor. ddaeth i’r ysgol yr wythnos diwethaf i drafod y prosiect efo dosbarth Ogwen. Ardal tu allan y Cyfnod Sylfaen ‘Roedd y disgyblion wedi mwynhau Os ydych wedi mynd heibio’r ysgol yn dysgu am yr ynni gwyrdd hwn sy’n cael ddiweddar mae’n siwr eich bod wedi sylwi ei gynhyrchu yn lleol ar gyfer pobl leol yn ar y newidiadau cyffrous i flaen yr ysgol. ogystal â’r buddsoddiad a ddaw ohono i Dyma ardal allanol y Cyfnod Sylfaen lle bentref Bethesda. mae’r disgyblion yn mwynhau datblygu sgiliau gwahanol ar raddfa fawr, allan yn Pêl-rwyd yr awyr agored ac ym mhob tywydd gan Bu tîm pêl-rwyd Dosbarth Ogwen yn fod to ar ran o’r ardal. Mae pawb wedi cystadlu yng nghystadleuaeth Pêl-rwyd

Ysgol Abercaseg

Bysedd Gwyrdd Mae’r clybiau’n gyfle da hefyd Er mwyn ceisio arbed arian i blant o wahanol flynyddoedd a thrydan mae grŵp Bysedd gymysgu a chyd-weithio. Gwyrdd am i bawb yn yr ysgol gofio diffodd goleuadau Nofio di-angen. Mae’r grŵp wedi Mae plant Blwyddyn 2 wedi cynnal cystadleuaeth gwneud dechrau gwersi nofio am y posteri fydd yn atgoffa pawb tymor. Mae pawb yn mwynhau i wneud hyn. Bydd y posteri teithio ar y bws i Fangor. buddugol o bob dosbarth yn cael eu harddangos o amgylch Prynhawn Agored yr ysgol. Roedd hi’n braf iawn croesawu rhieni a’r plant fydd yn Clybiau’r Urdd cychwyn yn yr ysgol fis Mae plant yr ysgol yn brysur Medi nesaf. Cawsant flas ar bob nosweithiau Llun a weithgareddau’r dosbarth Mercher yn creu gwaith celf Meithrin a chyfle i gyfarfod er mwyn cystadlu yn yr Urdd. staff yr ysgol.