Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

MIASTO I GMINA CHORZELE WOJEWÓDZTWO MAZOWIECKIE

PLAN DZIAŁAŃ NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEJ ENERGII

Opracowanie: dr in ż. Zbigniew Wyszogrodzki

Czerwiec 2012

1 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

SPIS TRE ŚCI strona 1. Wprowadzenie i podstawa opracowania Planu 5 2. Opis stanu prawnego, analiza dokumentów dotycz ących zrównowa żonej polityki 6 energetycznej na poziomie UE, Polski, gminy Chorzele 2.1. Wst ęp 6 2.2. Instrumenty prawne zrównowa żonego systemu energetycznego 8 2.3. Cele planu zrównowa żonej polityki energetycznej na poziomie lokalnym 12 2.4. Obszary działania planu 13 3. Charakterystyka gminy Chorzele 13 3.1. Lokalizacja 13 3.2. Sytuacja społeczno - gospodarcza 13 3.3. Klimat i stan środowiska naturalnego 15 3.4. Stan środowiska naturalnego 16 4. Ocena stanu istniej ącego 19 4.1. Zaopatrzenie w ciepło 19 4.2. Zaopatrzenie w paliwa gazowe 19 4.3. Zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą 20 4.4. Koszty 23 5. Metodologia opracowania planu 23 6. Inwentaryzacja emisji gazów cieplarnianych 24 6.1. Opis zakresu i metody inwentaryzacji 24 6.2. Opis przyj ętych zało żeń 27 6.3. Źródła ciepła 28 6.4. Wyznaczenie emisji 32 7. Okre ślenie wymaganego poziomu redukcji emisji CO 2 36 8. Główne źródła i trendy zmian emisji 37 9. Proponowane sposoby ograniczenia poziomu emisji CO 2 37 9.1. Wzrost efektywno ści energetycznej 37 9.1.1. Źródła energii 38 9.1.2. Wykorzystanie gazu ziemnego 42 9.1.3. Wykorzystanie ciepła sieciowego 43 9.1.4. Budynki 44 9.1.5. Instalacje o świetleniowe budynków 53 9.1.6. Oświetlenie uliczne 57 9.1.7. Zarz ądzanie energetyczne 59 9.2. Odnawialne źródła energii 62 9.2.1. Kotły na biomas ę 62 9.2.2. Kolektory słoneczne 64 9.2.3. Ogniwa fotowoltaiczne 66 9.2.4. Biogazownia rolnicza 67 9.2.5. Energetyczne wykorzystanie wiatru 70 9.2.6. Pompy ciepła 73 10. Okre ślenie mo żliwych wariantów proponowanych działa ń 74 11. Harmonogram realizacji działa ń 81 12. System monitoringu – wytyczne 82 13. Wskazanie potencjalnych źródeł finansowania proponowanych rozwi ąza ń 84 13.1. Informacje ogólne na temat źródeł finansowania 84 14. Planowane działania edukacyjne i u świadamiaj ące w społeczno ści gminnej 84 15. Podsumowanie i wnioski 85 Zał ącznik nr 1. Dane budynków u żyteczno ści publicznej Gminy Miasta Chorzele 87 Zał ącznik nr 2. Wykorzystanie energii słonecznej na potrzeby wytwarzania energii 92 elektrycznej.

Zał ącznik nr 3. Informacje na temat procesów zachodz ących w przemianie masy 96 organicznej w biogaz oraz na temat technologii układów wykorzystania biogazu dla celów energetycznych Zał ącznik nr 4. Potencjalne źródła finansowania przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z 103 wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii oraz z podnoszeniem efektywno ści energetycznej

2 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Zał ącznik nr 5. Instytucje i programy wspomagaj ące rozwój odnawialnych i 112 alternatywnych źródeł energii oraz przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z popraw ą efektywno ści energetycznej

SPIS RYSUNKÓW

Strona 1. Struktura paliw i innych no śników energii zu żytych do wytwarzania energii 21 elektrycznej sprzedanej przez Energ ę – Obrót SA w roku 2010 2. Obszary stref wiatrowych w Polsce 71 3. Budowa układu fotowoltaicznego 94 4. Proces wytwarzania i wykorzystania biogazu. 96 5. Schemat rozkładu beztlenowego 97 6. Schemat zbiornika fermentacyjnego stoj ącego 101

SPIS TABLIC

Strona 1. Zestawienie cech konwencjonalnego i zrównowa żonego rozwoju 7 energetycznego 2. Program poprawy efektywno ści energetycznej dla mieszkalnictwa 10 3. Program poprawy efektywno ści energetycznej dla usług 10 4. Program poprawy efektywno ści energetycznej dla przemysłu 11 5. Program poprawy efektywno ści energetycznej dla transportu 12 6. Wykaz miejscowo ści gminy Chorzele wraz z liczb ą mieszka ńców 14 7. Zestawienie powierzchni miejscowo ści poło żonych w gminie Chorzele 15 8. Struktura paliw zu żytych do wytwarzania energii elektrycznej sprzedanej przez 21 Energ ę – Obrót SA w roku 2010 9. Informacja o wpływie wytwarzania energii elektrycznej na środowisko w zakresie 22 wielko ści emisji dla poszczególnych paliw zu żywanych do wytwarzania energii elektrycznej sprzedanej przez Energ ę – Obrót SA w roku 2010. 10. Krajowe i europejskie współczynniki emisji zwi ązanych ze zu życiem energii 25 elektrycznej 11. Współczynniki emisji zwi ązanych z lokalnym wytwarzaniem odnawialnej energii 26 elektrycznej 12. Współczynniki emisji dla spalania paliw 27 13. Liczba poszczególnych rodzajów obiektów w miejscowo ściach gminy Chorzele 28 14. Roczne zu życie poszczególnych paliw i produkcja energii elektrycznej i ciepła w 29 Elektrociepłowni Energobaltic 15. Dostawa ciepła do poszczególnych grup klientów Elektrociepłowni Energobaltic 30 (rok 2011) 16. Liczba odbiorców przył ączonych do sieci gazowej (rok 2011) 30 17. Zu życie paliwa gazowego przez poszczególne grupy odbiorców 31 18. Liczba u żytkowników poszczególnych rodzajów źródeł ciepła 31 19. Roczne zu życie ciepła pochodz ącego z poszczególnych źródeł (GJ) 32 20. Roczne zu życie ciepła pochodz ącego z poszczególnych źródeł (MWh) 32 21. Roczne zu życie energii elektrycznej przez poszczególne grupy odbiorców 33 22. Rodzajowa struktura ruchu pojazdów samochodowych 33 23. Roczne emisje CO 2 wynikaj ące ze zu życia energii elektrycznej i paliw (2011 r.) 34 24. Roczne emisje CO 2 wynikaj ące ze zu życia energii elektrycznej i paliw (1995 r.) 35 25. Szacowane roczne emisje CO2 wynikaj ące ze zu życia energii elektrycznej i 36 paliw (2020 r.) 26. Sprawno ści wytwarzania ciepła (dla ogrzewania) w źródłach 39 27. Warianty wymiany wyeksploatowanych kotłów w ęglowych 41 28. Zapotrzebowanie ciepła na ogrzewanie budynków wg roku ich oddania do 45

3 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

użytkowania 29. Okres zwrotu nakładów dla ró żnych rodzajów usprawnie ń 47 termomodernizacyjnych 30. Efekty wybranych usprawnie ń termomodernizacyjnych 48 31. Szczelno ść przegród zewn ętrznych 49 32. Izolowanie cieplne przegród 49 33. Instalacja grzewcza 50 34. Instalacja c.w.u. 50 35. Opcje ilo ściowe termomodernizacji budynków mieszkalnych w gminie miasta 53 Chorzele 36. Mo żliwo ści oszcz ędno ści energii elektrycznej na poziomie u żytkownika finalnego 54 37. Zestawienie granicznych parametrów źródeł światła do ogólnych celów 55 oświetleniowych 38. Oszcz ędno ści energii elektrycznej, wynikaj ące z wymiany ró żnych źródeł światła 56 39. Zestawienie mo żliwych do realizacji wariantów usprawnie ń i inwestycji 75 40. Zestawienie nakładów i redukcji emisji CO 2 w wybranych wariantach 80 41. Propozycja harmonogramu wdra żania wybranego wariantu 81 42. Proponowane wska źniki monitoringu działa ń 83 43. Szkoły i przedszkola 87 44. Budynki komunalne 89 45. Budynki OSP 90 46. Ko ścioły 91 47. Roczne sumy energii promieniowania słonecznego dla przykładowych 92 miejscowo ści w Polsce 48. Typowe parametry zbiorników fermentacyjnych stoj ących 100

4 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

1. Wprowadzenie i podstawa opracowania Planu.

Miasto i Gmina Chorzele w czerwcu 2011 r. przyst ąpiła do Porozumienia mi ędzy burmistrzami . Jest to dokument, którego sygnatariusze, w duchu odpowiedzialno ści za stan środowiska naturalnego, przyjmuj ą zobowi ązanie podj ęcia działa ń maj ących na celu popraw ę jako ści środowiska, wykraczaj ących poza zobowi ązania państw wynikaj ące z przepisów Unii Europejskiej. Działania te skupiaj ą si ę wokół ograniczenia emisji dwutlenku w ęgla poprzez wzrost efektywno ści energetycznej oraz wytwarzanie i u żytkowanie czystszej energii.

Zakładane działania obejmuj ą promowanie energii odnawialnej i programów na rzecz efektywno ści zu życia energii oraz mobilizacj ę społecze ństwa obywatelskiego do uczestnictwa w realizacji planu. Niebagatelne znaczenie maj ą działania edukacyjne, których celem jest informowanie obywateli i mediów o korzy ściach płyn ących z oszcz ędzania energii.

Porozumienie mi ędzy burmistrzami przewiduje, że do ko ńca roku 2020, jego sygnatariusze doprowadz ą do zmniejszenia emisji dwutlenku w ęgla w podlegaj ących im jednostkach terytorialnych o co najmniej 20%. Jest to cel wykraczaj ący poza warto ści wyznaczone dla krajów członkowskich Unii Europejskiej do roku 2020 w pakiecie Energia dla zmieniaj ącego si ę świata z dnia 9 marca 2007 r., w którym, jako sposób ograniczenia emisji dwutlenku w ęgla, podaje si ę zwi ększenie efektywno ści energetycznej o 20% i osi ągni ęcie 20% udziału energii ze źródeł odnawialnych w koszyku energetycznym.

Metod ą na osi ągni ęcie ograniczenia emisji dwutlenku w ęgla, ma by ć przyj ęcie, a nast ępnie wdrożenie przez ka żdego z uczestników Porozumienia , Planu działa ń na rzecz zrównowa żonej energii . Plan powinien obejmowa ć m.in. inwentaryzacj ę

obecnych emisji CO 2, sposoby ich ograniczenia o co najmniej 20%, edukacj ę społecze ństwa lokalnego w zakresie efektywno ści energetycznej oraz wytwarzania i użytkowania energii, jak równie ż zagadnienia efektywno ści finansowej i sposobów finansowania zaproponowanych rozwi ąza ń technicznych i organizacyjnych.

W wykonaniu zobowi ąza ń wynikaj ących z uczestnictwa w Porozumieniu mi ędzy burmistrzami , Miasto i Gmina Chorzele zleciła opracowanie niniejszego Planu działa ń na rzecz zrównowa żonej energii .

5 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

2. Opis stanu prawnego, analiza dokumentów dotycz ących zrównowa żonej polityki energetycznej na poziomie UE i Polski.

2.1. Wst ęp.

Ustanawianie i wdra żanie lokalnej polityki energetycznej to istotne wyzwanie dla samorz ądów poszczególnych gmin. Społeczno ści o zrównowa żonym charakterze rozwoju odznaczaj ą si ę nast ępuj ącymi cechami (źródło: KAPE SA) :

• zdrowe środowisko rozumiane jako minimalny wpływ na ekosystem, minimalne odpady lub zanieczyszczenia oraz maksimum recyklingu, ochrony i wzmocnienia środowiska, przyrody i ró żnorodno ści biologicznej, w sposób umo żliwiaj ący wszystkim korzystanie z darów natury, takich jak ziele ń, przestrze ń do spacerów, jazdy na rowerze, spotka ń, zabaw i relaksu, • dobrze prosperuj ąca gospodarka, tworz ąca dobrobyt i długoterminowe inwestycje bez niszczenia kapitału społecznego i naturalnego, minimalizuj ąca zu życie surowców oraz negatywny wpływ na środowisko, rozwijaj ąca nowe umiej ętno ści poprzez edukacj ę i szkolenia, zaspokajaj ąca podstawowe potrzeby lokalnych społeczno ści i kreuj ąca nowe miejsca pracy, • dobrobyt społeczny, który wynika z poczucia bezpiecze ństwa, przynale żno ści, wzajemnej za żyło ści i wsparcia, spójno ści i integracji ró żnych grup społecznych opartej na szacunku wobec ró żnych kultur i tradycji.

Nast ępuj ące cztery działania w tworzeniu stabilnych społeczno ści lokalnych mo żna okre śli ć jako najwa żniejsze:

• wspieraj ące planowanie zrównowa żone, • minimalizuj ące zu życie energii i jej wpływ na środowisko, • sprzyjaj ące dobrobytowi gospodarczemu, • wspieraj ące organizacj ę wspólnoty i zarządzanie s ąsiedztwem.

W tab. 1. przedstawiono zestawienie cech konwencjonalnego i zrównowa żonego rozwoju energetycznego.

6 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Tab. 1. Zestawienie cech konwencjonalnego i zrównowa żonego rozwoju energetycznego.

Konwencjonalny system Zrównowa żony system energetyczny energetyczny Nacisk na wzrost PKB Nacisk na długoterminowe cele ekonomiczne i środowiskowe Przewaga paliw kopalnych Wzrost wykorzystania OZE Polityka energetyczna Polityka energetyczna ukierunkowana skoncentrowana na wytwarzaniu na ochron ę zasobów naturalnych Scentralizowane usługi energetyczne Generacja rozproszona Scentralizowane wytwarzanie energii Rosn ące zaufanie do systemów średniej skali Dominacja celów ekonomicznych Wywa żenie mi ędzy celami społecznymi, środowiskowymi i ekonomicznymi

Klasyczne rozwi ązania Rosn ąca penetracja nowych technologiczne i organizacyjne technologii w zakresie wytwarzania i zarz ądzania Zyski wynikaj ące z działania na Działanie na rynkach rynkach zmonopolizowanych konkurencyjnych i regulowanych Całkowite pomijanie kosztów Rosn ący nacisk na uwzgl ędnienie zewn ętrznych kosztów zewn ętrznych Działanie na rynku wewn ętrznym Działanie na rynkach chronionym przez pa ństwo mi ędzynarodowych o jednakowych regułach konkurencji

Źródło: KAPE SA.

Oparta na idei zrównowa żonego rozwoju energetycznego realizacja konstytucyjnej zasady post ępu w gospodarce mo że by ć scharakteryzowana poprzez (źródło: KAPE SA) :

• autonomiczne wykonywanie zada ń polityki energetycznej zgodnie z posiadanymi kompetencjami i tym samym odpowiedzialno ści ą przez administracj ę rz ądow ą i przez administracj ę samorz ądow ą oraz ich współdziałanie w rozwi ązywaniu wspólnych problemów, • podejmowanie przez administracj ę publiczn ą wobec przedsi ębiorstw energetycznych działa ń inspiruj ących i wspieraj ących, z reguły o systemowym

7 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

charakterze, a w jednostkowych przypadkach – udzielanie pomocy publicznej na ogólnych zasadach, • upowszechnianie idei partnerstwa publiczno-prywatnego na szczeblu regionalnym i lokalnym, w przedsi ęwzi ęciach świadczenia usług dystrybucyjnych i zapewnienia dostaw energii i paliw, szczególnie dla rozwoju odnawialnych źródeł energii (OZE) oraz skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i ciepła, • konsekwentna realizacja zasady regulowanego Dost ępu Strony Trzeciej (TPA – Third Party Access ) jako podstawowego narz ędzia demonopolizacji i liberalizacji naturalnego monopolu przedsi ębiorstw sieciowych.

2.2. Instrumenty prawne zrównowa żonego systemu energetycznego (wg KAPE SA).

Najwa żniejszym zało żeniem zrównowa żonego rozwoju jest 3 x 20 czyli Pakiet energetyczno-klimatyczny, przyj ęty przez Rad ę Europy w marcu 2007 r. i przedstawiony w dniu 23 stycznia 2008 r. przez Komisj ę Europejsk ą, zawieraj ący cztery istotne regulacje:

• Dyrektywa EU ETS 2009/29/WE - zmieniaj ąca dyrektyw ę 2003/87/WE w celu usprawnienia i rozszerzenia wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych, • Decyzja NON ETS - decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/406/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie działa ń zmierzaj ących do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych w celu realizacji do 2020 r. zobowi ąza ń Wspólnoty dotycz ących redukcji emisji gazów cieplarnianych (tzw. decyzja non-ETS), • Dyrektywa OZE – 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniaj ąca i w nast ępstwie uchylaj ąca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE, • Dyrektywa CCS - Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/31/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie geologicznego składowania dwutlenku w ęgla oraz zmieniaj ąca dyrektyw ę Rady 85/337/EWG, Euratom, dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE, 2001/80/WE, 2004/35/WE, 2006/12/WE 2008/1/WE i rozporz ądzenie (WE) nr 1013/2006.

Akty okre ślaj ą drogi do celu nazwanego pakietem klimatycznym 3 x 20. Ogólne zało żenia pakietu klimatycznego Unii Europejskiej „3x20 na 2020 r.” s ą wymienione poni żej:

8 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

• zmniejszenie zu życia energii w UE o 20% do 2020 r. w stosunku do 2005 r. jako roku bazowego – obecna Polska odpowied ź w Planie działa ń na rzecz efektywno ści energetycznej z 2007 r. – 9%, • ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 20% - obecnie dla Polski cel jest ustalany na 2012 r., • osi ągni ęcie 20% udziału energii ze źródeł odnawialnych w ogólnym zu życiu energii UE do 2020 r., • osi ągni ęcie 10% zawarto ści biopaliw w paliwach transportowych do 2020 r. Najistotniejszym zało żeniem dyrektywy ETS jest artykuł 10a, w którym jest okre ślone przyznawanie bezpłatnych uprawnie ń do emisji sieciom ciepłowniczym oraz wysokosprawnej kogeneracji. Ilo ść tego typu uprawnie ń ma by ć zmniejszana liniowo po 2013 r. według przyj ętego współczynnika. W 2013 r. ilo ść takich bezpłatnie przydzielonych uprawnie ń b ędzie wynosi ć 80%, a w 2020 r. osi ągnie poziom 30%. W 2027 r. przydział bezpłatnych uprawnie ń zostanie zlikwidowany.

Obligatoryjny charakter ma natomiast cel dotycz ący udziału energii odnawialnej. Udział poszczególnych krajów członkowskich w jego realizacji b ędzie ró żny i ma uwzgl ędnia ć uwarunkowania lokalne oraz potencjał zasobów energii odnawialnej.

Krajowy Plan Działa ń dotycz ący efektywno ści energetycznej (EEAP) został przyj ęty przez Komitet Europejski Rady Ministrów w dniu 31 lipca 2007 r. Dokument ten stanowi realizacj ę zapisu art. 14 ust. 2 Dyrektywy ESD i okre śla:

• cel indykatywny w zakresie oszcz ędno ści energii tzn. 9% na 2016 r., który ma by ć osi ągni ęty w ci ągu dziewi ęciu lat pocz ąwszy od 2008 r. (art. 4), • po średni cel krajowy tzn. 2% w zakresie oszcz ędno ści energii okre ślony do 2010 r. i maj ący charakter orientacyjny.

Warto ść oszacowanego celu indykatywnego dla Polski wynosi 53 452 GWh. Udział energii elektrycznej stanowi 16% tej warto ści.

Przykładowe programy poprawy efektywno ści energetycznej zostały okre ślone dla sektora:

• mieszkalnictwa (tab. 2):

9 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Tab. 2. Program poprawy efektywno ści energetycznej dla mieszkalnictwa.

Lp. Planowane środki poprawy Działania w celu poprawy efektywno ści energetycznej efektywno ści energetycznej u odbiorcy ko ńcowego 1. Wprowadzanie systemu oceny Certyfikacja nowych i energetycznej budynków istniej ących budynków mieszkalnych realizowana w wyniku wdra żania Dyrektywy 2002/91/WE 2. Fundusz Termomodernizacji Prowadzenie przedsi ęwzi ęć termomodernizacyjnych dla budynków mieszkalnych 3. Promowanie racjonalnego Ogólnopolska kampania wykorzystywania energii w informacyjna na temat gospodarstwach domowych celowo ści i opłacalno ści stosowania wyrobów najbardziej efektywnych energetycznie Źródło: KAPE SA

• usług (tab. 3):

Tab. 3. Program poprawy efektywno ści energetycznej dla usług.

Lp. Planowane środki poprawy Działanie w celu poprawy efektywno ści energetycznej efektywno ści energetycznej u odbiorcy ko ńcowego 1 Zwi ększenie udziału w rynku Okre ślenie minimalnych wymaga ń energooszcz ędnych produktów w zakresie efektywno ści zu żywaj ących energi ę energetycznej dla nowych produktów zu żywaj ących energi ę wprowadzonych do obrotu (wdra żanie Dyrektywy 2005/32/WE) 2 Program oszcz ędnego Zobowi ązywanie administracji gospodarowania energi ą w rz ądowej do podejmowania sektorze publicznym działa ń energooszcz ędnych w ramach pełnienia przez ni ą wzorcowej roli 3 Promocja usług energetycznych Pobudzenie rynku dla firm usług wykonywanych przez ESCO energetycznych (ESCO) 4 Program Operacyjny Wsparcie finansowe działa ń Infrastruktura i Środowisko na dotycz ących obni żenia lata 2007 – 2013 oraz energochłonno ści sektora Regionalne Programy publicznego Operacyjne 5 Grant z Globalnego Funduszu Wsparcie finansowe Ochrony Środowiska (GEF) – przedsi ęwzi ęć w zakresie Projekt Efektywno ści termomodernizacji budynków, Energetycznej miejskich systemów grzewczych i sieci cieplnych Źródło: KAPE SA

10 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

• przemysłu (tab. 4):

Tab. 4. Program poprawy efektywno ści energetycznej dla przemysłu.

Lp. Planowane środki Działanie w celu poprawy poprawy efektywno ści energetycznej u efektywno ści odbiorcy energetycznej ko ńcowego 1. Promocja Wspieranie rozwoju wysokosprawnej wysokosprawnej kogeneracji, kogeneracji (CHP) poprzez obowi ązek nało żony na sprzedawców energii elektrycznej draz mechanizm wsparcia 2. System dobrowolnych Zobowi ązanie decydentów w zobowi ąza ń w przemy śle do realizacji działa ń przemy śle skutkuj ących wzrostem efektywno ści energetycznej oraz mechanizm wsparcia 3. Rozwijanie systemu Podnoszenie kwalifikacji i zarz ądzania energi ą i umiej ętno ści pracowników systemu audytów zarz ądzaj ących energi ą, energetycznych w urz ądzeniami i utrzymaniem przemy śle personelu w zakładzie przemysłowym oraz przeprowadzanie audytów energetycznych w przemy śle 4. Program Operacyjny Wsparcie finansowe działa ń Infrastruktura i dotycz ących wysokosprawnego Środowisko na lata wytwarzania energii oraz 2007 – 2013 oraz zmniejszenia strat w dystrybucji Regionalne Programy energii Operacyjne 5. Program Operacyjny Wsparcie dla przedsi ębiorstw w Infrastruktura i zakresie wdra żania najlepszych Środowisko na lata dost ępnych technik (BAT) 2007 – 2013 Źródło: KAPE SA

11 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

• transportu (tab. 5):

Tab. 5. Program poprawy efektywno ści energetycznej dla transportu.

Lp. Planowane środki Działanie w celu poprawy poprawy efektywno ści energetycznej efektywno ści u odbiorcy energetycznej ko ńcowego 1. Wprowadzenie Działania maj ące na celu systemów wzrost efektywno ści zarz ądzania ruchem i energetycznej w transporcie infrastruktur ą poprzez planowanie i transportow ą koordynacj ę zarz ądzania ruchem i infrastruktur ą transportow ą. 2. Promowanie Działania promuj ące systemów transportu wprowadzenie zrównowa żonego energooszcz ędnych środków oraz efektywnego transportu oraz ekologicznego wykorzystania paliw sposobu jazdy. w transporcie Źródło: KAPE SA

2.3. Cele planu zrównowa żonej polityki energetycznej na poziomie lokalnym.

W przypadku zrównowa żonej polityki energetycznej na poziomie lokalnym, mo żna j ą okre śli ć jako polepszenie dobrobytu społecze ństwa w aspekcie długotrwałym, poprzez dąż enie do utrzymania równowagi pomi ędzy:

• bezpiecze ństwem energetycznym, • zaspokojeniem potrzeb społecznych, • konkurencyjno ści ą gospodarki, • ochron ą środowiska.

Plan powinien realizowa ć cele zwi ązane ze zrównowa żonym rozwojem opisanym w poprzednich rozdziałach. Chc ąc dotrze ć do mieszka ńców gminy nale ży przyj ąć cele ilo ściowe łatwo zrozumiałe i przyswajalne przez opini ę publiczn ą i mass media. Cele te powinny odnosi ć si ę do nadrz ędnych celów społeczno-gospodarczych np. do polityki klimatycznej, krajowego celu oszcz ędno ści energii. Powinny pokazywa ć mieszka ńcom nowatorski charakter działa ń podejmowanych przez władze gminy i ich pozytywny wpływ na rozwój gminy i warunki życia mieszka ńców. Cele mog ą odnosi ć si ę równie ż bezpo średnio do pokazania indywidualnego zmniejszenia zu życia energii i zmniejszenia zanieczyszcze ń środowiska.

12 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

2.4. Obszary działania planu.

Omawiaj ąc Plan działa ń na rzecz zrównowa żonej energii dla Miasta i Gminy Chorzele trzeba przede wszystkim zwróci ć uwag ę na jego wielowymiarowo ść i zło żono ść .

Plan działa ń powinna charakteryzowa ć nast ępuj ąca hierarchia:

1. Zużywanie mniejszych ilo ści energii, szczególnie poprzez stosowanie metod i środków zrównowa żonego projektowania i konstruowania. 2. Wykorzystanie energii z OZE. 3. Oszcz ędne dostarczanie energii, w szczególno ści poprzez ustalenie priorytetów wyboru paliw i technologii energetycznych oraz rozwój generacji rozproszonej.

3. Charakterystyka Miasta i Gminy Chorzele. (wg www.wikipedia.pl ) 3.1. Lokalizacja.

Gmina miejsko – wiejska Chorzele jest poło żona w północnej cz ęś ci powiatu przasnyskiego, na północnym kra ńcu Mazowsza. Zajmuje powierzchni ę 371,53 km 2. Jej teren zamieszkuje 10.569 osób. Średnia g ęsto ść zaludnienia wynosi 30 osób/km 2. Gmina posiada dobre poł ączenia komunikacyjne z Warszaw ą, Olsztynem, Ostroł ęką i Ciechanowem. Przez teren gminy przebiega linia kolejowa Ostroł ęka – Szczytno.

3.2. Sytuacja społeczno - gospodarcza.

Miasto i Gmina Chorzele jest gmin ą miejsko - wiejsk ą, zamieszkał ą przez 10.569 osób, z czego 2.266 mieszka w mie ście Chorzele (dane na 31.12.2009). Gmina podzielona jest na 41 sołectw, obejmuj ących 66 miejscowo ści. Wykaz miejscowo ści nale żą cych do gminy oraz liczb ę ich mieszka ńców i budynków mieszkalnych przedstawiono w tab. 6.

Spo śród miejscowo ści nale żą cych do gminy tylko Chorzele mają prawa miejskie, pozostałe miejscowo ści stanowi ą wsie, które zdominowała głównie rolnicza i uprawy le śne.

13 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Tab. 6. Wykaz miejscowo ści Miasta i Gminy Chorzele wraz z liczb ą mieszka ńców i liczb ą budynków mieszkalnych.

Nazwa miejscowo ści Liczba mieszka ńców Liczba budynków mieszkalnych w miejscowo ści Aleksandrowo 49 9 Annowo 38 6 Bagienice 143 34 Binduga 96 15 Bobry 16 4 Bogdany Małe 42 9 Bogdany Wielkie 87 14 Brzeski Kołaki 138 34 Budki 273 56 Bugzy Jarki 22 4 Bugzy Płoskie 55 17 Bugzy Świ ęchy 15 3 Chorzele 2913 620 Czaplice-Furmany 18 5 Czaplice-Piłaty 29 5 Czaplice Wielkie 45 11 Czarzaste Małe 4 1 Czarzaste Wielkie 29 8 Dąbrowa 51 16 Dąbrówka Ostrowska 69 13 Duczymin 174 40 Dzierz ęga Nadbory 68 19 Gadomiec-Peronie 6 1 Gadomiec Chrzczany 44 11 Gadomiec Miłoci ęta 45 10 Gr ąd Rycicki 17 4 Jarzynny Kierz 18 6 Jedlinka 49 11 Krukowo 538 106 Krzynowłoga Wielka 333 72 Kwiatkowo 46 11

14 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Kwiatkowo 29 8 Lipowiec 84 15 Liwki 24 5 Łazy 336 79 Łazy 7 2 Mącice 258 45 Niskie Wielkie 101 26 Nowa Wie ś 218 52 Nowa Wie ś Zar ębska 103 25 Opaleniec 256 51 Opiłki Płoskie 38 7 Po ście ń Wie ś 258 50 Po ście ń Zamion 135 30 Pruskoł ęka 132 30 Prz ątalina 53 13 Przysowy 100 23 Rapaty Górki 18 4 Rapaty Sulimy 17 4 Rapaty Żachy 40 5 Raszujka 278 64 Rawki 130 23 Rembielin 237 46 Rycice 299 72 Rzodkiewnica 328 56 Skuze 28 6 Sosnówek 33 8 StaraWie ś 74 12 Ści ęciel 29 6 Wasiły-Zygny 80 17 Wierzchowizna 104 21 Wólka Zdziwójska 21 5 Zagaty 29 8 Zar ęby 939 186 Zdziwój Nowy 148 44 Zdziwój Stary 135 43 RAZEM: 10.569 2.266 Źródło: Miasto i Gmina Chorzele. Stan na 31.12.2009.

15 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Na terenie miasta i gminy Chorzele przewa żaj ą u żytki rolne stanowi ące prawie 65,5% powierzchni Miasta i Gminy ogółem, lasy i grunty leśne pokrywaj ą 29,90%, za ś pozostałe grunty i nieu żytki – 4,62 % powierzchni Miasta i Gminy.

Struktur ę zagospodarowania gruntów miasta i gminy Chorzele przedstawiono w tab. 7.

Tab. 7. Struktura zagospodarowania gruntów miasta i gminy Chorzele.

Źródło: Dane GUS za Zało żeniami do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla Miasta i Gminy Chorzele na lata 2010 – 2025.

Na terenie gminy Chorzele na koniec 2009 roku działało 472 podmiotów gospodarczych, z czego 6,8% w sektorze publicznym, a 93,2% w sektorze prywatnym. Struktur ę działalno ści gospodarczej prowadzonej na terenie miasta i gminy Chorzele, zarówno w sektorze publicznym jak i prywatnym, prezentuje tab. 8.

Tab. 8. Struktura działalno ści gospodarczej prowadzonej na terenie miasta i gminy Chorzele

Źródło: Dane GUS za Zało żeniami do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla Miasta i Gminy Chorzele na lata 2010 – 2025.

16 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Działalno ść gospodarcza prowadzona na terenie miasta i gminy Chorzele koncentruje si ę głównie na handlu, budownictwie oraz rolnictwie. Struktur ę działalno ści gospodarczej prowadzonej w mie ście i gminie Chorzele prezentuje tab. 9.

Tab. 9. Wykaz podmiotów gospodarczych na terenie miasta i gminy Chorzele wg sekcji PKD 2004 – sektor prywatny.

Źródło: Dane GUS za Zało żeniami do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla Miasta i Gminy Chorzele na lata 2010 – 2025.

3.3. Klimat i stan środowiska naturalnego.

(źródło: Zało żenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla Miasta i Gminy Chorzele na lata 2010 – 2025).

Miasto i gmina Chorzele znajduje si ę w obr ębie mazurskiej dzielnicy klimatycznej. Dni mro źnych wyst ępuje tutaj średnio 50 w roku, a dni z przymrozkami powy żej 130. Opady średnioroczne wynosz ą od 500 do 600 mm i s ą ni ższe od średniej krajowej o około 50 mm, przy czym na ich rozmieszczenie maj ą wpływ lasy. Pokrywa śniegu zalega około 90 dni. W dzielnicy tej cz ęsto wyst ępuj ą silne wiatry. Długo ść okresu wegetacyjnego nie przekracza 160 dni.

Na obszarze Miasta i Gminy średnia roczna temperatura wynosi ok. +6 °C, roczne usłonecznienie rzeczywiste wynosi ok. 4,5 godz., a średnia roczna pr ędko ść wiatru wynosi ok. 2,5 m/s. Długo ść okresu wegetacyjnego wynosi 210 - 220 dni. Klimat Miasta i Gminy, podobnie jak powiatu przasnyskiego, ma charakter przej ściowy, pomi ędzy morskim, a kontynentalnym. Wraz z przemieszczaniem si ę na wschód, coraz mocniej zaznaczaj ą si ę wpływy klimatu kontynentalnego, co ma bezpo średnie przeło żenie na

17 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele. ni ższe średnie temperatury w zimie, wi ększe roczne amplitudy temperatur oraz krótszy okres wegetacyjny. Maksymalna ró żnica temperatur wynosi około 70 °C.

3.4. Stan środowiska naturalnego.

(źródło: Program ochrony środowiska Miasta i Gminy Chorzele).

Miasto i gmina Chorzele poło żone s ą malowniczo w dolinie rzeki Omulwi. Obszar ten odznacza si ę wyj ątkowymi walorami przyrodniczymi. Gmina ma charakter rolniczy – 9.307 ha zajmuj ą grunty uprawne. Bardzo du żą cz ęść gminy stanowi ą lasy i kompleksy le śne - ok. 15.475 ha. Pod wzgl ędem hydrograficznym obszar gminy zalegaj ą wody I poziomu u żytkowego i II poziomu wodono śnego, bardzo dobrze chronionego przed infiltracja przez ok. 50 m kompleks słabo przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych glin i iłów. Przewa żaj ą utwory czwartorz ędowe plejstoce ńskie, przede wszystkim osady akumulacji lodowcowej i wolnolodowcowej (piaski, żwiry, głazy, mułki oraz gliny zwałowe).

Na obszarze gminy Chorzele przewa żaj ą gleby słabej i złej jako ści (V, VI), stanowi ą one 85%. S ą to gleby typu bielicowego, wytworzone z piasków i żwirów ró żnej genezy. Sporadycznie, w rejonie tym wyst ępuj ą gleby bagienne, które u żytkuje si ę jako ł ąki i pastwiska. Rze źba terenu gminy Chorzele to konsekwencja budowy geologicznej najmłodszych utworów, stanowi ących powierzchniowe partie, jak równie ż działalno ści erozyjnej rzek i cieków. Obszar odznacza si ę powierzchni ą lekko falist ą. Najwy ższy punkt terenowy gminy Chorzele liczy sobie 235 metrów nad poziomem morza. Znaczna cz ęść obszaru poło żona jest powy żej 100 m n.p.m. Wysoko ści wzgl ędne w okolicach Chorzel, si ęgaj ą lokalnie 50 m.

Do głównych źródeł energetycznych i technologicznych emituj ących substancje z procesu spalania paliw (pyły, SO 2, NO 2, CO, CO 2) celem wytwarzania energii cieplnej i energetycznej nale ży:

• „BEL POLSKA” Sp. z o.o. w Chorzelach wytwarzaj ąca pył, dwutlenek azotu i siarki, tlenek w ęgla, • kotłownie lokalne, gospodarstwa domowe.

Wymienione jednostki posiadaj ą wymagane decyzje okre ślaj ące dopuszczaln ą emisj ę.

Ogrzewanie opiera si ę głównie na spalaniu miału i w ęgla kamiennego, przy czym istotn ą rol ę odgrywa emisja niska pochodz ąca z palenisk domowych i małych kotłowni

18 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele. lokalnych. Taki sposób ogrzewania mieszka ń w gminie jest przyczyn ą znacznej emisji pyłu, dwutlenku siarki, tlenku w ęgla i w ęglowodorów w sezonie grzewczym. Emisja tlenku węgla z palenisk domowych jest znacznie wy ższa ni ż z zakładów przemysłowych. Obiekty te nie stanowi ą jednak du żego zagro żenia dla środowiska w zakresie ilo ści i rodzajów emitowanych zanieczyszcze ń.

Z prowadzonego przez WIO Ś w Warszawie monitoringu powietrza w Przasnyszu i Ciechanowie wynika, że:

• st ęż enia średnioroczne dwutlenku azotu i dwutlenku siarki nie przekraczaj ą dopuszczalnej normy, • roczne opady pyłu ogółem, kadmu i ołowiu nie przekraczaj ą dopuszczalnej normy.

Główne źródła emisji zanieczyszcze ń do atmosfery to:

• kotłownie w ęglowe, • cz ęść kotłowni zabudowy usługowej i produkcyjnej (dodatkowo emitory technologiczne), • cz ęść starej zabudowy i cz ęść domów jednorodzinnych, szczególnie w okresie jesie ń – wiosna, ze wzgl ędu na spalanie w ęgla oraz odpadów, w tym tworzyw sztucznych; niekorzystne zjawisko „niskiej emisji”, • pojazdy samochodowe, szczególnie poruszaj ące si ę wzdłu ż dróg wojewódzkich, • oczyszczalnie ścieków – odory, zanieczyszczenia chemiczne i mikrobiologiczne powietrza, w tym bakteriologiczne (dobra izolacja lasem od terenów zabudowy mieszkaniowej), • składowiska odpadów – pyły, odory, zanieczyszczenia chemiczne i mikrobiologiczne powietrza, w tym bakteriologiczne, • szkodliwe pylenie z eternitowych pokry ć dachowych zawieraj ących azbest, • stacje paliw, • w mniejszym stopniu lokomotywy spalinowe.

19 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

4. Ocena stanu istniej ącego. 4.1. Zaopatrzenie w ciepło.

System ciepłowniczy miasta oparty jest na systemie małych indywidualnych kotłowni lokalnych. Dla wielorodzinnych budynków mieszkalnych spółdzielni mieszkaniowej źródłem ciepła s ą kotłownie spółdzielcze, dla budynków komunalnych - kotłownie komunalne. Wi ększo ść mieszka ńców korzysta ze swoich prywatnych kotłowni (głównie węglowych) w celu ogrzania pomieszcze ń i podgrzania c.w.u.

Źródłami ciepła w budynkach mieszkalnych wielorodzinnych s ą kotłownie wbudowane, zlokalizowane w obiektach, do których dostarczane jest produkowane w nich ciepło - wła ściciel budynku jest wówczas jednocze śnie wła ścicielem kotłowni. Budynki mieszkalne jednorodzinne ogrzewane s ą za pomoc ą indywidualnych kotłowni niskotemperaturowych, wykorzystuj ących ró żne rodzaje paliwa lub pieców kaflowych.

Wi ększo ść instalacji odbiorczych centralnego ogrzewania w obiektach zlokalizowanych na terenie miasta i gminy Chorzele wykonana jest w technologii tradycyjnej, tj. z przewodów wykonanych z rur stalowych i grzejników członowych żeliwnych. Tylko cz ęść z tych instalacji, posiada zainstalowane przygrzejnikowe zawory regulacyjne z głowicami termostatycznymi. Pozostałe obiekty u żyteczno ści publicznej nie s ą wyposa żone w przygrzejnikowe zawory z głowicami termostatycznymi. Stan instalacji odbiorczych centralnego ogrzewania omówionych powy żej można oceni ć jako bardzo dobry w tych obiektach, gdzie zainstalowano przygrzejnikowe zawory z głowicami termostatycznymi, umo żliwiaj ącymi racjonalne korzystanie z ciepła stosownie do potrzeb w poszczególnych pomieszczeniach. W przypadku budynków, gdzie instalacja centralnego ogrzewania nie jest wyposa żona w ww. zawory, ocena tych instalacji wypada niezadowalaj ąco, niezale żnie od stanu technicznego samych ruroci ągów i grzejników.

W tab. 10 przedstawiono zestawienie budynków u żyteczno ści publicznej wraz ze sposobem ogrzewania i ilo ści ą zu żytego paliwa (dane dla roku 2009).

20 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Tab. 10. Wykaz obiektów u żyteczno ści publicznej.

Źródło: Dane UMiG Chorzele za Zało żeniami do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla Miasta i Gminy Chorzele na lata 2010 – 2025.

W tab. 11 zaprezentowano wykaz przedsi ębiorstw przemysłowych funkcjonuj ących na terenie Miasta i Gminy Chorzele.

Tab. 11. Wykaz przedsi ębiorstw przemysłowych.

Źródło: Dane UMiG Chorzele za Zało żeniami do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla Miasta i Gminy Chorzele na lata 2010 – 2025.

21 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

W tab. 12 przedstawiono zestawienie budynków wielorodzinnych na terenie Miasta i Gminy Chorzele.

Tab. 12. Wykaz budynków wielorodzinnych.

22 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

4.2. Zaopatrzenie w paliwa gazowe.

Na terenie Miasta i Gminy Chorzele nie wyst ępuje sie ć gazownicza.

Żadna ze zinwentaryzowanych kotłowni nie jest tak że zasilana gazem płynnym zbiornikowym propan-butan czy te ż propan techniczny. Powodem takiego stanu rzeczy jest stosunkowo wysoka cena tego rodzaju paliw, co mimo pozytywnego aspektu ekologicznego powoduje, że eksploatacja źródeł ciepła opalanych jakimkolwiek gazem płynnym jest, w porównaniu z coraz bardziej ekologicznymi kotłowniami miałowymi, nieopłacalna. Z uwagi na powy ższe analogiczna sytuacja wyst ępuje w zakresie ogrzewania domów jednorodzinnych i gospodarstw rolnych.

4.3. Zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą.

Na terenie Miasta i Gminy Chorzele funkcjonuje 2.795 odbiorców energii elektrycznej, będących gospodarstwami domowymi. Przy zało żeniu, że średnie roczne zu życie energii elektrycznej w gospodarstwie domowym wynosi 3.000 kWh, ich ł ączne roczne zu życie energii wynosi 8.385 MWh .

Na rozpatrywanym obszarze wyst ępuje tak że 472 odbiorców instytucjonalnych, o średnim rocznym zu życiu energii na poziomie 25 MWh. Ich ł ączne roczne zu życie energii wynosi 11.800 MWh .

Łączne zu życie energii w obiektach u żyteczno ści publicznej wynosi 617 MWh . Szczegółowe zestawienie tych obiektów wraz z ich szacunkowym zu życiem energii przedstawiono w zał ączniku 1.

Sumarycznie na obszarze Miasta i Gminy Chorzele, roczne zu życie energii elektrycznej wynosi ok. 20.802 MWh .

Krajowa energetyka jest zdominowana przez elektrownie i elektrociepłownie wytwarzaj ące energi ę z wykorzystaniem w ęgla kamiennego i brunatnego. Jest to zwi ązane z wysokimi poziomami emisji szkodliwych substancji, w tym dwutlenku w ęgla, do atmosfery.

Energia elektryczna dostarczana odbiorcom ko ńcowym, jest przedmiotem wielu regulacji, w tym m.in. podlega przepisom okre ślaj ącym minimalny udział energii pochodz ącej ze źródeł odnawialnych, w ka żdej jednostce energii. S ą one zdefiniowane w Rozporz ądzeniu Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 2008 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowi ązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia

23 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zast ępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowi ązku potwierdzania danych dotycz ących ilo ści energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii (Dz. U. Nr 156, poz. 969 z dnia 28 sierpnia 2008 r.).

Minimalny udział energii odnawialnej w ł ącznej sprzeda ży energii dla odbiorców ko ńcowych, okre ślony w tym rozporz ądzeniu, wynosi w kolejnych latach:

- 2009 – 8,7 % - 2010–2012 – 10,4 % - 2013 – 10,9 % - 2014 – 11,4 % - 2015 – 11,9 % - 2016 – 12,4 % - 2017 – 12,9 %

Rzeczywisty udział energii odnawialnej mo że by ć ró żny dla ró żnych dostawców.

Dominuj ącym sprzedawc ą energii elektrycznej na terenie Miasta i Gminy Chorzele jest PGE Obrót SA. Na stronie internetowej http://www.pge-obrot.pl/start.aspx?id=151 firma publikuje struktur ę paliw zu żytych do wytwarzania energii elektrycznej sprzedanej przez PGE Obrót SA w roku 2011 - zgodnie z § 37 Rozporz ądzenia Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego, (Dz. U. Nr 93 z 2007 r., poz. 623). Struktura ta przedstawiona jest w tablicy 13.

Tab. 13. Struktura paliw zu żytych do wytwarzania energii elektrycznej sprzedanej przez PGE – Obrót SA w roku 2011.

Ź ródło energii Udział procentowy [%]

biomasa 4,14 geotermia ♦ energetyka wiatrowa 0,63 Odnawialne 5,44 energia słoneczna ♦ du ża energetyka wodna 0,44 mała energetyka wodna 0,23 Węgiel kamienny 56,19 Nieodnawialne Węgiel brunatny 29,83 94,55 Gaz ziemny 8,53 Alternatywne Energetyka j ądrowa ♦ ♦ Inne 0,01 0,01

24 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Struktura ta została przedstawiona w formie graficznej na rys. 1.

Rys. 1. Struktura paliw i innych no śników energii zu żytych do wytwarzania energii elektrycznej sprzedanej przez PGE Obrót SA w roku 2011.

Przywołane wy żej źródło, powołuj ąc si ę na dane otrzymane od kontrahentów oraz Agencji Rynku Energii, podaje tak że informacj ę o wpływie wytwarzania energii elektrycznej na środowisko w zakresie wielko ści emisji dla poszczególnych paliw zu żywanych do wytwarzania energii elektrycznej sprzedanej przez PGE – Obrót SA w roku 2011.

Informacja ta jest przedstawiona w tab. 14.

Tab. 14. Informacja o wpływie wytwarzania energii elektrycznej na środowisko w zakresie wielko ści emisji dla poszczególnych paliw zu żywanych do wytwarzania energii elektrycznej sprzedanej przez Energ ę – Obrót SA w roku 2011.

Żródło informacji o Odpady wpływie wytwarzania CO 2 SO 2 NO x Pyły Rodzaj paliwa radioaktywne energii elektrycznej na środowisko [Mg/MWh]

Węgiel kamienny 0,681912 0,002336 0,0001182 0,000118 ♦

Gaz ziemny 0,285478 0,000000 0,000128 0,000000 ♦ www.pgeobrot.pl Biomasa 0,000535 0,000000 0,000000 0,000000 ♦

Inne 0,000315 0,000000 0,000000 0,000000 ♦

R a z e m 0,591701 0,001906 0,000980 0,000009 ♦

25 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

4.4. Koszty.

Koszty zaopatrzenia gminy w media energetyczne s ą wynikiem sytuacji rynkowej na rynku energetycznym oraz na rynku surowców energetycznych. Ceny energii elektrycznej (tylko dla gospodarstw domowych), wynikaj ą z taryf zatwierdzanych przez Prezesa Urz ędu Regulacji Energetyki. Ceny w ęgla, oleju opałowego oraz energii elektrycznej dla pozostałych odbiorców, s ą wynikiem gry rynkowej.

Ceny wszystkich mediów energetycznych wykazuj ą od wielu lat tendencj ę wzrostow ą. Trend ten zostanie utrzymany równie ż w przyszło ści. Koszty energii maj ą coraz wi ększy udział w kosztach prowadzenia działalno ści gospodarczej i utrzymania domów. Jest to jedna z przyczyn, dla których przedsi ęwzi ęcia przyczyniaj ące si ę do racjonalizacji zu życia energii, cz ęsto znajduj ą uzasadnienie ekonomiczne.

5. Metodologia opracowania planu.

Metodologia dotycz ąca przygotowania zarówno inwentaryzacji emisji, jak i samego Planu działa ń (…) , została opisana w poradniku How to develop a Sustainable Energy Action Plan (SEAP) , udost ępnionym przez Biuro Porozumienia Burmistrzów na stronie www.eumayors.eu . Publikacja ta stanowi podstaw ę opracowania niniejszego dokumentu.

Opracowanie Planu działa ń (…) obejmuje:

• charakterystyk ę gminy, • ocen ę stanu istniej ącego, • okre ślenie roku bazowego, • inwentaryzacj ę emisji gazów cieplarnianych, • okre ślenie celu indykatywnego redukcji emisji do roku 2020, • okre ślenie mo żliwych sposobów osi ągni ęcia celu, • oszacowanie kosztów proponowanych działa ń, • propozycja źródeł finansowania planowanych przedsi ęwzi ęć , • okre ślenie harmonogramu wdra żania Planu działa ń (…) .

26 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

6. Inwentaryzacja emisji gazów cieplarnianych. 6.1. Opis zakresu i metody inwentaryzacji.

Inwentaryzacja emisji obejmuje ł ączne zu życie energii na terenie gminy – dotyczy ciepła, z uwzgl ędnieniem wyst ępuj ących w gminie sposobów jego wytwarzania (ciepło sieciowe, kotłownie wykorzystuj ące paliwa gazowe, olej opałowy, w ęgiel) oraz energii elektrycznej.

Warto ści emisji CO 2 (w Mg) obliczono na podstawie zu życia paliw (ogrzewanie, transport) i energii elektrycznej (po przeliczeniu zu życia na MWh). Wielko ści emisji zostały obliczone w oparciu o formuł ę:

ECO 2 = C We gdzie:

ECO 2 – oznacza wielko ść emisji CO 2 [Mg CO 2], C – oznacza zu życie energii (elektrycznej, paliwa) [MWh],

We – oznacza wska źnik emisji CO 2 [Mg CO 2/MWh].

Zgodnie z wytycznymi „Porozumienia Burmistrzów”, możliwych jest kilka sposobów wyznaczenia poziomów emisji:

• Zastosowanie „standardowych” współczynników emisji zgodnie z zasadami IPCC – podej ście to bazuje na zawarto ści w ęgla w ka żdym z paliw. Podej ście to jest podobne do krajowych inwentaryzacji gazów cieplarnianych, przeprowadzanych zgodnie z UNFCCC i protokołem z Kyoto. Na najwi ększ ą uwag ę jako gaz

wywołuj ący efekt cieplarniany zasługuje CO 2 i nie ma potrzeby obliczania

udziałów emisji CH 4 i NO 2. Dlatego te ż przy tym podej ściu nale ży okre śli ć emisj ę

CO 2 (w t). Wyj ściowa inwentaryzacja mo że uwzgl ędnia ć tak że inne gazy

cieplarniane i w takim przypadku emisje zgłaszane są jako ekwiwalent CO 2. • Zastosowanie współczynników LCA (Life Cycle Assessment — ocena cyklu życia), uwzgl ędniaj ących cało ść cyklu życia no śnika energii. Podej ście to uwzgl ędnia nie tylko emisje z ko ńcowego spalania, ale tak że wszystkie emisje z ła ńcucha dostaw (takie jak straty podczas przesyłu, emisje z rafinerii lub straty przy przetwarzaniu energii), maj ące miejsce poza danym terytorium. W przypadku tego podej ścia wa żną rol ę mog ą odgrywa ć gazy cieplarniane inne ni ż

27 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

CO 2. Podobnie jak w podej ściu pierwszym emisje innych gazów mog ą by ć

przeliczane jako ekwiwalent CO 2.

• Aby obliczy ć emisje CO 2 wynikaj ące ze zu życia energii elektrycznej nale ży okre śli ć współczynnik emisji. Współczynnik ten mo że by ć okre ślony na podstawie: o dost ępnych danych odzwierciedlaj ących rzeczywiste emisje zwi ązane z wytwarzaniem energii zu żywanej na danym obszarze (patrz tab. 9), o zasady pozwalaj ącej na zastosowanie krajowego lub europejskiego współczynnika emisji. Warto ści krajowych i europejskich współczynników emisji przedstawiono w tab. 15.

Ten sam współczynnik emisji b ędzie stosowany dla wszystkich rodzajów zu życia energii elektrycznej.

Tab. 15. Krajowe i europejskie współczynniki emisji zwi ązanych ze zu życiem energii elektrycznej.

Kraj Standardowy Współczynnik współczynnik emisji emisji w cyklu życia

( t CO 2/MWh e) (LCA) (t CO 2 – eq/MWh e) Austria 0,209 0,310 Belgia 0,285 0,402 Niemcy 0,624 0,706 Dania 0,461 0,760 Hiszpania 0,440 0,639 Finlandia 0,216 0,418 Francja 0,056 0,146 Zjednoczone Królestwo 0,543 0,658 Grecja 1,149 1,167 Irlandia 0,732 0,870 Włochy 0,483 0,708 Niederlandy 0,435 0,716 Portugalia 0,369 0,750 Szwecja 0,023 0,079 Bułgaria 0,819 0,906 Cypr 0,874 1,019 Republika Czeska 0,950 0,802

28 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Estonia 0,908 1,593 Węgry 0,566 0,678 Litwa 0,153 0,174 Łotwa 0,109 0,563 Polska 1,191 1,185 Rumunia 0,701 1,084 Słowenia 0,557 0,602 Słowacja 0,252 0,353 UE – 27 0,460 0,578

Źródło: Zał ącznik techniczny do instrukcji wypełniania szablonu SEAP: Współczynniki emisji.

W przypadku lokalnego wytwarzania energii elektrycznej, nale ży stosowa ć współczynniki emisji okre ślone w tab. 16.

Tab. 16. Współczynniki emisji zwi ązanych z lokalnym wytwarzaniem odnawialnej energii elektrycznej.

Źródło energii Standardowy Współczynnik elektrycznej współczynnik emisji LCA (t CO 2- emisji eq/MWh e (t CO 2/MWh e) Baterie słoneczne 0 0,020-0,050 Energia wiatrowa 0 0,007 Energia wodna 0 0,024

Źródło: Zał ącznik techniczny do instrukcji wypełniania szablonu SEAP: Współczynniki emisji.

W tab. 17 przedstawiono warto ści współczynników emisji dla spalania paliw (również w przypadku lokalnego wytwarzania ciepła lub energii elektrycznej).

29 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Tab. 17. Współczynniki emisji dla spalania paliw.

Rodzaj Standardowy współczynnik Współczynnik emisji LCA emisji [t CO 2-eq/MWh fuel ]

[t CO 2/MWh fuel ] Gaz ziemny 0,202 0,237 Ci ęż ki olej opałowy 0,279 0,310 Odpady miejskie (oprócz 0,330 0,330 biomasy) Benzyna silnikowa 0,249 0,299 Olej nap ędowy 0,267 0,305 Ciekły gaz ziemny 0,231 Olej ro ślinny 0 0,182 Biodiesel 0 0,156 Bioetanol 0 0,206 Antracyt 0,354 0,393 Pozostały w ęgiel bitumiczny 0,341 0,380 Węgiel podbitumiczny 0,346 0,385 Węgiel brunatny 0,364 0,375

Źródło: Zał ącznik techniczny do instrukcji wypełniania szablonu SEAP: Współczynniki emisji.

6.2. Opis przyj ętych zało żeń.

Dla wyznaczenia poziomów emisji przyj ęto:

• dla energii elektrycznej – warto ści krajowych współczynników emisji, z uwzgl ędnieniem cało ści cyklu życia LCA (Life Cycle Assessment - ocena cyklu

życia) - tab. 15, poz. Współczynnik emisji LCA [t CO 2-eq/MWh e]. • dla spalania paliw – wska źniki emisji uwzgl ędniaj ące cało ść cyklu życia no śnika

energii LCA – tab. 17, poz. Współczynnik emisji LCA [t CO 2-eq/MWh fuel ].

Pozostałe zało żenia, dotycz ące wielko ści zu życia energii w poszczególnych rodzajach obiektów, przedstawiono w odpowiednich podrozdziałach po świ ęconych wyznaczeniu wielko ści emisji.

Emisje b ędą wyznaczone dla nast ępuj ących rodzajów obiektów:

• budynki gminne (u żyteczno ści publicznej), • obiekty usługowo – handlowe,

30 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

• budynki mieszkalne, • oświetlenie drogowe, • przemysł, • transport, • pozostałe źródła.

Liczb ę poszczególnych rodzajów obiektów w miejscowo ściach gminy przedstawiono zał ączniku 2. W tab. 18 zaprezentowano sumaryczne zestawienie obiektów poszczególnych typów na terenie miasta i gminy.

Tab. 18. Liczba poszczególnych rodzajów obiektów na terenie Miasta i Gminy Chorzele.

Gospodarstwa Budynki Obiekty Przedsi ęb. Latarnie domowe, szt. użyteczn. handlowo- przemysł., uliczne, publicznej usługowe, szt. szt. szt. szt.

2 795 36 118 10 1 135

Źródło: Miasto i Gmina Chorzele.

6.3. Źródła ciepła.

Zestawienie ilo ści u żytkowników poszczególnych rodzajów źródeł ciepła zaprezentowano w tab. 19. Opracowano je na podstawie informacji uzyskanych w Urz ędzie Miasta i Gminy Chorzele.

Tab. 19. Liczba u żytkowników poszczególnych rodzajów źródeł ciepła.

Lp. Źródło ciepła Gospodar- Budynki Obiekty Przedsi ęb. Ciepłownie stwa użyteczn. handlowo- przemysł., lokalne, domowe, publiczn. usługowe, szt. szt. szt. szt. szt.

1. Olej opałowy 415 11 28 - - 2. Paliwo stałe (w ęgiel) 2 380 24 90 10 5 3. Biomasa - 1 - - - Razem 2 795 36 118 10 5

Źródło: Opracowanie własne.

Biomasa, jako paliwo, wyst ępuje tylko w jednym obiekcie, a jej zu życie jest tak małe (2,6 m 3 rocznie), że w dalszych rozwa żaniach zostanie pomini ęta.

31 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

6.4. Wyznaczenie emisji.

Na podstawie informacji od dostawców mediów oraz w oparciu o własne analizy, okre ślono roczne zu życie ciepła przez klientów korzystaj ących z poszczególnych źródeł. Wyniki przedstawiono w tab. 20 (w GJ) oraz w tab. 21 (w MWh).

Tab. 20. Roczne zużycie ciepła pochodz ącego z poszczególnych źródeł (GJ).

Lp. Źródło ciepła Zu życie ciepła, GJ Gospodarstwa Budynki Obiekty Przedsi ęb. Ciepłownie domowe użyteczn. handlowo- przemysł. lokalne publiczn. usługowe 1. Olej opałowy 51 630 4 188 3 483 - - 2. Paliwo stałe (w ęgiel) 297 500 3 183 11 250 6 250 570,8 Razem 349 130 7 371 14 733 6 250 570,8

Źródło: Opracowanie własne.

Tab. 21. Roczne zu życie ciepła pochodz ącego z poszczególnych źródeł (MWh).

Lp. Źródło ciepła Zu życie ciepła, MWh Gospodarstwa Budynki Obiekty Przedsi ęb. Ciepłownie domowe użyteczn. handlowo- przemysł. lokalne publiczn. usługowe 1. Olej opałowy 14 343 1 163 968 - - 2. Paliwo stałe (w ęgiel) 82 646 884 3 125 1 736 159 Razem 96 988 2 048 4 093 1 736 159

Źródło: Opracowanie własne.

Jak wynika z tab. 20 i 21, w śród u żytkowników ciepła dominuj ą gospodarstwa domowe.

Zu życie energii elektrycznej w rozpatrywanych grupach klientów przedstawiono w tab. 22.

Tab. 22. Roczne zu życie energii elektrycznej przez poszczególne grupy odbiorców.

Gospodar- Budynki Obiekty Przedsi ęb. Ciepłownie Oświetlenie stwa domowe użyteczn. handlowo- przemysł. lokalne ulic publiczn. usługowe

MWh 8 385 617 11 800 3 800 290 1 700 /rok

Źródło: Opracowanie własne.

32 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Istotnym źródłem emisji, poza energetyk ą i spalaniem paliw, jest transport. Przez gmin ę Chorzele przebiega m.in. droga wojewódzka nr 614. Średni dobowy ruch drogowy na tej drodze, na odcinku Chorzele – Krukowo - Myszynice, zmierzony w punkcie pomiarowym nr 14070, przedstawiono w tab. 23.

Tab. 23. Rodzajowa struktura ruchu pojazdów samochodowych.

Kategoria Liczba pojazdów na dob ę – odcinek Chorzele – Krukowo - Myszynice, szt. Samochody osobowe 1 094 Samochody dostawcze 89 Samochody ci ęż arowe bez przyczepy 42 Samochody ci ęż arowe z przyczep ą 61 Autobusy 15 Ci ągniki rolnicze 23 Motocykle 23 Pojazdy samochodowe ogółem 1 347

Przyjmuje si ę, że roczne zu życie paliwa przez pojazdy przeje żdżaj ące przez gmin ę wyniosło 12.834 MWh.

Na podstawie danych o wielko ści zu życia ciepła oraz energii elektrycznej (tab. 21 i 22), zało żeń dotycz ących współczynników emisji (tab. 15 i 17) oraz informacji o ruchu samochodowym (tab. 23), wyznaczono emisje CO 2 wyst ępuj ące w roku 2011 w gminie Chorzele. Zaprezentowano je w tab. 24.

33 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Tab. 24. Roczne emisje CO 2 wynikaj ące ze zu życia energii elektrycznej i paliw (2011 r.)

Emisje CO 2, t/rok

Lp. Źródło energii Gospo- Budynki Obiekty Przed Ciepłow Oświet- Trans- darstwa użyteczn handlo si ęb. nie lenie port

domo- publiczn. wo- prze- lokalne ulic we usługo- mysł. we 1. Olej opałowy 4 375 355 295 - - - - 2. Paliwo stałe (w ęgiel) 32 480 348 1 228 682 62 - - 3. Energia elektryczna 9 936 731 13 983 6 252 1 717 2 015 - 4. Paliwa silnikowe ------3 914 Razem 46 790 1 433 15 506 6 934 1 779 2 015 3 914 Łącznie 78 373

Źródło: opracowanie własne.

Łączny poziom emisji CO 2, wynikaj ący ze zu życia energii elektrycznej oraz energetycznego spalania paliw oraz pochodz ący od środków transportu w gminie Chorzele, w roku 2011 wynosił 78 373 t.

Porozumienie Burmistrzów okre śla wymaganie uzyskania redukcji emisji na poziomie co najmniej 20% do roku 2020 w stosunku do roku bazowego, którym powinien by ć rok nie wcze śniejszy, ni ż 1990. Ze wzgl ędu na trudno ści w uzyskaniu niezb ędnych danych dla roku 1990, jako rok bazowy przyj ęto rok 1995. Cz ęść danych pochodziła z podanych wcze śniej źródeł, pozostała cz ęść została oszacowana. Podstaw ą szacunków były:

• dane liczbowe dla roku 2011, • informacje o strukturze zaopatrzenia gminy w media energetyczne, • wiedza techniczna dotycz ąca technologii wytwarzania energii, w tym ciepła, w urz ądzeniach współczesnych i pochodz ących z wcze śniejszych okresów, • dane dotycz ące sprawno ści urz ądze ń wytwórczych budowanych w ró żnych latach.

W roku 1995 w gminie Chorzele ponad 90% ciepła wytwarzano z wykorzystaniem paliw stałych (w ęgla kamiennego), pozostał ą cz ęść – z wykorzystaniem oleju opałowego. Kotły i piece w ęglowe, które dominowały zarówno w budynkach mieszkalnych, jak i w obiektach u żyteczno ści publicznej oraz w kotłowniach lokalnych, odznaczały si ę

34 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele. znacznie ni ższ ą sprawno ści ą (rz ędu 65 – 75%), ni ż współczesne kotły gazowe (ok. 90%) lub olejowe (ok. 88%).

Ni ższe było zu życie energii elektrycznej. Odbiorniki energii odznaczały si ę jednak ni ższ ą sprawno ści ą, ni ż obecnie produkowane i instalowane. Dotyczy to zarówno urz ądze ń przemysłowych, jak np. sprz ętu gospodarstwa domowego czy o świetlenia ulicznego. Z tego wzgl ędu przyj ęto, że realny wzrost zu życia energii wyniósł 5%, a w odniesieniu do o świetlenia ulicznego o 10%.

W gminie podj ęto ju ż szereg działa ń maj ących na celu m.in. redukcj ę emisji. Nale ży do nich zaliczy ć przede wszystkim termomodernizacj ę obiektów u żyteczno ści publicznej:

• Publiczne Gimnazjum im. Papie ża Jana Pawła II w Chorzelach, • Szkoła Podstawowa im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Chorzelach, • Zespół Szkół w Krzynowłodze Wielkiej, • Publiczna Szkoła Podstawowa w Po ścieniu Wsi, • Zespół Szkół w Duczyminie, • Zespół Szkół w Zar ębach, • Zespół Szkół w Zar ębach - filia w Łazie, • Publiczna Szkoła Podstawowa w Krukowie.

Ponadto zakłada si ę, że w okresie od roku 1995 do 2011 poddano termomodernizacji co najmniej 15% budynków mieszkalnych indywidualnych.

Wyznaczone przy powy ższych zało żeniach warto ści emisji w roku 1995 przedstawiono w tab. 25. Niepewno ść tych wyników szacuje się na 10 – 15%.

35 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Tab. 25. Roczne emisje CO 2 wynikaj ące ze zu życia energii elektrycznej i paliw (1995 r.)

Emisje CO 2, t/rok Lp. Źródło energii

Gospo- Budynki Obiekty Przed Ciepłow Oświet- Trans- darstwa użyteczn handlo si ęb. nie lenie port domo- publiczn. wo- prze- lokalne ulic we usługo- mysł. we 1. Olej opałowy 1 750 142 118 - - - - 2. Paliwo stałe (w ęgiel) 38 976 584 1 474 819 75 - - 3. Energia elektryczna 9 936 731 13 983 6 252 1 717 2 317 - 4. Paliwa silnikowe ------3 914 Razem 50 662 1 457 15 575 7 071 1 792 2 317 3 914 Łącznie 82 787

Źródło: opracowanie własne.

Przy zało żeniu, że nie zostałyby podj ęte żadne działania zmierzaj ące do redukcji emisji, w okresie do roku 2020 nast ąpiłby wzrost poziomu emisji proporcjonalny do wzrostu zu życia energii w poszczególnych grupach jej u żytkowników. Przyjmuje si ę, że wzrost ten wyniesie ok. 10 – 15%. W takim przypadku emisje w roku 2020 osi ągn ęłyby warto ści przedstawione w tab. 26.

Tab. 26. Szacowane roczne emisje CO 2 wynikaj ące ze zu życia energii elektrycznej i paliw (2020 r.)

Emisje CO 2, t/rok Lp. Źródło energii

Gospo- Budynki Obiekty Przed Ciepłow Oświet- Trans- darstwa użyteczn handlo si ęb. nie lenie port domo- publiczn. wo- prze- lokalne ulic we usługo- mysł. we 1. Olej opałowy 5 031 408 339 - - - - 2. Paliwo stałe (w ęgiel) 37 352 400 1 412 785 72 - - 3. Energia elektryczna 11 427 841 16 080 7 190 1 975 2 317 - 4. Paliwa silnikowe ------4 502 Razem 53 809 1 649 17 832 7 975 2 046 2 317 4 502 Łącznie 90 129

Źródło: opracowanie własne.

36 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

7. Okre ślenie wymaganego poziomu redukcji emisji CO 2.

Jako punkt odniesienia dla planów ograniczenia emisji dwutlenku w ęgla do roku 2020 o co najmniej 20%, przyj ęto emisje z roku 1995. Warto ść tych emisji wynosiła wówczas

82.787 t CO 2/rok . Liczba ta stanowi lini ę bazow ą. Wymagany minimalny poziom redukcji emisji CO 2 wynosi zatem:

16.557 t CO 2/rok.

Emisje faktycznie wyst ępuj ące w roku 2011 okre ślono na poziomie 78.373 t CO 2/rok .

Ró żnica mi ędzy warto ściami emisji w latach 2011 i 1995 wynosi 4.414 t CO2/rok, czyli 5,3%. Gdyby nie zostały podj ęte żadne działania ograniczaj ące wielko ść emisji, do roku 2020 nast ąpiłby wzrost emisji o:

• 11.756 t CO 2/rok, czyli o 15,0% w stosunku do roku 2011,

• 7.342 t CO 2/rok, czyli o 8,9% w stosunku do roku 1995.

8. Główne źródła i trendy zmian emisji.

Pakiet Energia dla zmieniaj ącego si ę świata , jako sposób ograniczenia emisji dwutlenku węgla, podaje zwi ększenie efektywno ści energetycznej o 20% i osi ągni ęcie 20% udziału energii ze źródeł odnawialnych w koszyku energetycznym.

Obie metody mog ą znale źć zastosowanie w przypadku gminy Chorzele. W kolejnych rozdziałach omówiono mo żliwo ści ich wdro żenia oraz potencjalne skutki ich realizacji w gminie.

Wzrost efektywno ści energetycznej mo żna uzyska ć poprzez:

• modernizacj ę źródeł wytwarzania energii – likwidacj ę przestarzałych kotłowni węglowych, zast ępowanie ich nowoczesnymi kotłowniami w ęglowymi, a lepiej gazowymi, ewentualnie olejowymi, • modernizacj ę odbiorników energii – redukcja energochłonno ści budynków poprzez ich termomodernizacj ę (usprawnienie instalacji grzewczej, docieplenie przegród zewn ętrznych, wymiana stolarki okiennej i drzwiowej), wymian ę urz ądze ń elektrycznych na energooszcz ędne (urz ądzenia o świetleniowe, sprz ęt AGD, nap ędy, urz ądzenia grzewcze i chłodnicze).

Udział źródeł odnawialnych w bilansie energetycznym gminy mo że rosn ąć w wyniku ich wdra żania przez gmin ę, przedsi ębiorstwa lokalne, inwestorów zewn ętrznych, jak i przez poszczególne gospodarstwa domowe.

37 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Wszystkie te działania b ędą wzmacniały tendencj ę redukcji emisji CO 2. Tendencja przeciwna b ędzie wynikała ze wzrostu zapotrzebowania na energi ę. Oczekiwany efekt redukcji emisji b ędzie osi ągalny tylko w przypadku wi ększej dynamiki działa ń redukuj ących emisj ę, ni ż dynamika wzrostu zapotrzebowania na energi ę.

9. Proponowane sposoby ograniczenia poziomu emisji CO 2. 9.1. Wzrost efektywno ści energetycznej

Efektywno ść energetyczna jest rozumiana jako sprawno ść energetyczna, czyli stosunek energii u żytkowej (dost ępnej do wykorzystania) do energii dostarczonej do obiektu / urz ądzenia. W odniesieniu do ró żnych obiektów, mo że ona by ć definiowana odmiennie. Poni żej przedstawiono zało żenia wzrostu efektywno ści energetycznej w układach wytwarzania energii, jak równie ż w obiektach stanowi ących jej odbiorniki.

9.1.1. Źródła energii.

Ze wzgl ędu na specyfik ę wytwarzania energii, w niniejszym opracowaniu, w kontek ście wzrostu efektywno ści energetycznej, rozpatruje si ę jedynie źródła ciepła.

Jak wynika z danych przedstawionych w tab. 19, znaczna liczba budynków mieszkalnych w gminie, jest ogrzewana paliwem w ęglowym. W wi ększo ści przypadków paliwo to jest spalane w kotłach o przestarzałej konstrukcji, znacznie wyeksploatowanych.

W kotłach nast ępuje spalanie paliwa, w wyniku którego wytwarzane jest ciepło. Jest ono przekazywane do no śnika ciepła, najcz ęś ciej wody. Kotły na paliwo stałe s ą w Polsce najta ńszymi w u żytkowaniu urz ądzeniami grzewczymi. Nowoczesne kotły s ą łatwe w obsłudze i stosunkowo mało szkodliwe dla środowiska.

W tab. 27 przedstawiono warto ści sprawno ści wytwarzania ciepła w ró żnych urz ądzeniach wytwórczych, okre ślone w Rozporz ądzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 6 listopada 2008 r. w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku i lokalu mieszkalnego lub cz ęś ci budynku stanowi ącej samodzieln ą cało ść techniczno – użytkow ą oraz sposobu sporz ądzania i wzorów świadectw ich charakterystyki energetycznej.

38 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Tab. 27. Sprawno ści wytwarzania ciepła 1) (dla ogrzewania) w źródłach.

Lp. Rodzaj źródła ciepła ηH,g (ε H,g ) 1 Kotły w ęglowe wyprodukowane po 2000 r. 0,82 2 Kotły w ęglowe wyprodukowane w latach 1980-2000 0,65-0,75 3 Kotły w ęglowe wyprodukowane przed 1980 r. 0,50-0,65 4 Kotły na biomas ę (słoma) wrzutowe z obsług ą r ęczn ą o mocy do 100 0,63 kW 5 Kotły na biomas ę (drewno: polana, brykiety, palety, zr ębki) wrzutowe 0,72 z obsług ą r ęczn ą o mocy do 100 kW 6 Kotły na biomas ę (słoma) wrzutowe z obsług ą r ęczn ą o mocy 0,70 powy żej 100 kW 7 Kotły na biomas ę (słoma) automatyczne o mocy powy żej 100 kW do 0,75 600 kW 8 Kotły na biomas ę (drewno: polana, brykiety, pelety, zr ębki) 0,85 automatyczne o mocy powy żej 100 kW do 600 kW 9 Kotły na biomas ę (słoma, drewno) automatyczne z mechanicznym 0,85 podawaniem paliwa o mocy powyzej 500 kW 10 Podgrzewacze elektryczne - przepływowe 0,94 11 Podgrzewacze elektrotermiczne 1,00 12 Elektryczne grzejniki bezpo średnie: konwektorowe, płaszczyznowe, 0,99 promiennikowe i podłogowe kablowe 13 Ogrzewanie podłogowe elektryczno-wodne 0,95 14 Piece kaflowe 0,60-0,70 15 Piece olejowe pomieszczeniowe 0,84 16 Piece gazowe pomieszczeniowe 0,75 17 Kotły na paliwo gazowe lub płynne z otwart ą komor ą spalania 0,86 (palnikami atmosferycznymi) i dwustawn ą regulacj ą procesu spalania 18 Kotły niskotemperaturowe na paliwo gazowe lub płynne z zamkni ętą komor ą spalania i palnikiem modulowanym - do 50 kW 0,87-0,91 - 50-120 kW 0,91-0,97 - 120-1200 kW 0,94-0,98 19 Kotły gazowe kondensacyjne 1) - do 50 kW (70/55°C) 0,91-0,97 - do 50 kW (55/45°C) 0,94-1,00 - 50-120 kW (70/55°C) 0,91-0,98 - 50-120 kW (55/45°C) 0,95-1,01 - 120-1200 kW (70/55°C) 0,92-0,99 - 120-1200 kW (55/45°C) 0,96-1,02 20 Pompy ciepła woda/woda w nowych/istniej ących budynkach 3,8/3,5 21 Pompy ciepła glikol/woda w nowych/istniej ących budynkach 3,5/3,3 22 Pompy ciepła powietrze/woda w nowych/istniej ących budynkach 2,7/2,5 23 Węzeł cieplny kompaktowy z obudow ą - do 100 kW 0,98 - powy żej 100 kW 0,99 24 Węzeł cieplny kompaktowy z obudow ą - do 100 kW 0,91 - 100-300 kW 0,93 - powy żej 300 kW 0,95

1) sprawno ść odniesiona do warto ści opałowej paliwa.

39 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Na podstawie danych zaprezentowanych w tab. 27, dla kotłów w ęglowych wyprodukowanych przed rokiem 1980 przyjmuje si ę średni ą sprawno ść wytwarzania na poziomie 57%, dla kotłów z okresu 1980 – 2000, na poziomie 70%, natomiast dla kotłów wyprodukowanych po roku 2000, na poziomie 82%. Podniesienie efektywno ści energetycznej źródeł ciepła, jakimi s ą istniej ące kotły węglowe, jest mo żliwe nast ępuj ącymi metodami: - wymiana na kotły wykorzystuj ące inne rodzaje paliw, - wymiana na nowoczesne kotły w ęglowe.

Zagadnienie zast ąpienia w ęgla innymi paliwami, zostanie omówione w dalszych rozdziałach. Wymiana istniej ących kotłów w ęglowych na urz ądzenia nowe, spełniaj ące podwy ższone wymagania efektywno ściowe, mo że podnie ść ich średni ą sprawno ść do poziomu 82%. Oznacza to wzrost sprawno ści o 12% dla kotłów pochodz ących z lat 1980 – 2000 i a ż o 25% dla kotłów sprzed 1980 r. Na potrzeby niniejszego opracowania przyjmuje si ę zało żenie, że 2% kotłów w ęglowych to konstrukcje sprzed 1980, 49% pochodzi z lat 1980 – 2000, natomiast 49% stanowi ą kotły zbudowane po roku 2000. Podstaw ą tego zało żenia jest przeci ętny wiek budynków w gminie oraz żywotno ść kotłów. W tab. 28 przedstawiono potencjalne efekty energetyczne i ekologiczne (w zakresie

emisji CO 2) ró żnych wariantów wymiany istniej ących kotłów na nowoczesne kotły węglowe. Tab. 28. Warianty wymiany wyeksploatowanych kotłów w ęglowych.

Opcja 0 Opcja 1 Opcja 2 Opcja 3 Opcja 4 Wymiana % szt. % szt. % szt. % szt. % szt. kotły sprzed 1980 r. 0% 0 10% 5 30% 14 50% 24 100% 48 kotły z lat 1980 - 2000 0% 0 10% 117 30% 350 50% 583 100% 1166 kotły prod. po 2000 r. 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 sprawno ść średniowa żona 75,6% 76,3% 77,5% 78,8 82,0% redukcja emisji CO 2 dla celów grzewczych gospodarstw 0,0 208,7 620,9 1036,6 2073,3 domowych, t/rok redukcja emisji CO 2 dla celów grzewczych gospodarstw 0,0% 0,6% 1,9% 3,2% 6,4% domowych, % redukcja emisji CO w skali 2 0,0% 0,27% 0,79% 1,32% 2,65% gminy

40 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Opcja 0 odpowiada stanowi obecnemu, w którym średniowa żona sprawno ść kotłów węglowych, wyst ępuj ących na terenie gminy, wynosi 75,6%. Została ona wyznaczona z uwzgl ędnieniem zało żonej liczby kotłów w poszczególnych przedziałach roku produkcji, a tym samym obecnej sprawno ści. Opcja 4 jest opcj ą skrajn ą, teoretyczn ą, w której zakłada si ę wymian ę wszystkich istniej ących kotłów w ęglowych, wyprodukowanych przed rokiem 2000, na jednostki nowoczesne. Została rozpatrzona w celu okre ślenia maksymalnej poprawy efektywno ści energetycznej, a tym samym redukcji emisji CO 2, wynikaj ącej z wymiany kotłów w gospodarstwach domowych. Maksymalna, teoretyczna redukcja emisji dwutlenku w ęgla, wynikaj ąca z przedsi ęwzi ęcia wymiany wszystkich kotłów, wynosi 6,4% w odniesieniu do emisji z kotłów w ęglowych, wykorzystywanych na potrzeby ogrzewania gospodarstw domowych, natomiast 2,65% w skali globalnego zu życia energii w gminie. Opcje 1, 2 i 3 s ą przykładowymi propozycjami modernizacji kotłowni węglowych, dla których redukcje emisji CO 2 wynosz ą, w stosunku do stanu wyj ściowego, odpowiednio

0,6%, 1,9% i 3,2% (0,27%, 0,79% i 1,32% w skali ł ącznej emisji CO 2 w gminie). Zakłada si ę przyj ęcie przez gmin ę programu modernizacji kotłowni w ęglowych. Rzeczywiste poziomy emisji b ędą zale żne od przyj ętego w programie zakresu modernizacji. Na potrzeby dalszych analiz przyjmuje si ę wysoko ść nakładów na wymian ę jednego kotła na poziomie 6.000 zł. Przy zało żeniu niezmienno ści cen paliwa, wdro żenie proponowanego rozwi ązania przyczyni si ę do średniej obni żki kosztów ogrzewania o ok. 6,4%.

9.1.2. Wykorzystanie gazu ziemnego.

Na terenie gminy Chorzele nie istnieje sie ć gazu ziemnego. Według informacji pozyskanych w Urz ędzie Miasta i Gminy, w ci ągu najbli ższych 3 – 5 lat, dojdzie do gazyfikacji gminy. Przy zało żeniu nast ępuj ących warto ści: - warto ść opałowa gazu ziemnego 34,7 MJ/Nm 3, - warto ść opałowa w ęgla 24,0 MJ/kg, - średnia sprawno ść kotłów gazowych wynosi 91% (tab. 27), - średnia sprawno ść kotłów w ęglowych w gminie wynosi 75,6% (tab. 28), dla wytworzenia 1 GJ ciepła, trzeba spali ć 31,7 m 3 gazu ziemnego lub 55,1 kg w ęgla. Przy uwzgl ędnieniu wska źników emisji okre ślonych w tab. 17, wytworzenie 1 MWh

41 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

ciepła przy wykorzystaniu paliwa gazowego, wi ąż e si ę z emisj ą 0,237 t CO 2, natomiast wytworzenie tej samej ilo ści ciepła z u życiem paliwa w ęglowego, oznacza emisj ę 0,380 kg CO 2. Tak wi ęc, zast ąpienie w ęgla gazem ziemnym, przy zachowaniu tej samej ilo ści wytwarzanego ciepła, pozwala zredukowa ć emisje dwutlenku w ęgla o 37,6%.

Zakłada si ę, że co najmniej połowa nowowznoszonych budynków, b ędzie wykorzystywała do celów grzewczych gaz ziemny. Ponadto przyjmuje si ę zało żenie, że co najmniej 20% istniej ących kotłów w ęglowych, ogrzewaj ących gospodarstwa domowe, 50% kotłów w ęglowych zainstalowanych w budynkach u żyteczno ści publicznej oraz 40% kotłów w ęglowych w obiektach handlowo - usługowych, zostanie wymienionych na kotły gazowe.

W tych okoliczno ściach redukcja emisji CO 2 pochodz ącej z:

• gospodarstw domowych wyniesie ok. 2.442 t/rok , • budynków u żyteczno ści publicznej - 65 t/rok, • obiektów handlowo – usługowych – 185 t/rok .

Łącznie stanowi to 2.692 t/rok czyli ok. 3,25%. Przyjmuje si ę, że średni koszt wymiany kotła w ęglowego na gazowy wynosi 8.000 zł, koszt budowy przył ącza – 2.000 zł (razem 10.000 zł). Nale ży si ę spodziewa ć, że przy obecnych cenach paliw, wymiana kotła w ęglowego na gazowy, podniesie koszty ogrzewania o ok. 40%. Sposobem unikni ęcia wzrostu kosztów ogrzewania jest równoczesne podj ęcie działa ń termomodernizacyjnych w budynku.

9.1.3. Budynki.

W budynku mieszkalnym potrzeby energetyczne zwi ązane z jego ogrzewaniem oraz przygotowaniem ciepłej wody u żytkowej, stanowi ą ponad 80% ł ącznego zapotrzebowania na energi ę (pozostała cz ęść to przygotowanie posiłków, o świetlenie, zasilanie urz ądze ń elektrycznych). Z tego wzgl ędu przedsi ęwzi ęcia maj ące na celu zmniejszenie jej zu życia, maj ą znaczny wpływ na ogólny bilans energii budynków mieszkalnych.

Du że zu życie ciepła na ogrzewanie budynków wynika z poni żej opisanych przyczyn.

Najwa żniejsz ą przyczyn ą s ą nadmierne straty ciepła. Wi ększo ść budynków jest niewystarczaj ąco izolowana termicznie. Straty ciepła w budynku wynikaj ą z przenikania

42 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele. ciepła przez przegrody zewn ętrzne oraz z podgrzewania napływaj ącego z zewn ątrz powietrza wentylacyjnego. Ilo ść ciepła straconego przez przegrody zale ży głównie od pola powierzchni przegród, ich wła ściwo ści termoizolacyjnych (współczynniki U - dawniej K) oraz ró żnicy temperatur. Dlatego te ż na podstawie projektu, obmiarów lub bada ń, ustalane s ą niezb ędne parametry dla ścian, stropodachu, podłogi na gruncie, a tak że okien i drzwi zewn ętrznych.

Dla okre ślonych przedziałów czasu oddania budynku do eksploatacji, obowi ązywały ró żne przepisy budowlane dotycz ące ochrony cieplnej budynków. Przepisy budowlane w ubiegłych latach stawiały niewielkie wymagania w tej dziedzinie i nawet te nie zawsze były przestrzegane. Z tego wzgl ędu obudowa budynku, czyli ściany zewn ętrzne, stropy najwy ższej kondygnacji (pod poddaszem) lub stropodachy, przepuszczaj ą znacznie wi ęcej ciepła, ni ż dopuszczaj ą obecne wymagania. Bardzo du że straty ciepła powoduj ą tak że okna, które w znacznej mierze s ą niskiej jako ści i bardzo nieszczelne.

Jako ść energetyczn ą budynku mo żna w du żym przybli żeniu oceni ć na podstawie znajomo ści roku oddania do u żytkowania. Zakładaj ąc, że budynek został zbudowany zgodnie z przepisami, mo żna okre śli ć orientacyjnie jego sezonowe zapotrzebowanie na ciepło do ogrzewania.

W tab. 29 podano warto ści zapotrzebowania ciepła na ogrzewanie budynków wg roku ich oddania do u żytkowania.

Tab. 29. Zapotrzebowanie ciepła na ogrzewanie budynków wg roku ich oddania do u żytkowania.

Rok oddania Podstawowy przepis dot. Wymagana maksymalna Przeci ętne sezonowe budynku do wymaga ń ochrony warto ść współczynnika zapotrzebowanie użytku cieplnej budynków przenikania dla ścian ciepła na ogrzewanie 2 2 zewn ętrznych, W/(m *K) kWh/(m *rok) Do 1966 1,16-1,40 240 – 350 PN -64/B-03404 1967-1985 1,16 240 – 280 PN-74/ B-03404 PN-82/B-02020 od 1986-1992 0,75 160 – 200 01.01.1983 PN-91 /B-02020 od 1993-1997 0,55 120 – 160 01.01.1992 1998 - 2008 Rozporz.: Warunki Techniczne jakim powinny 0,30- 0,50 90 - 120 odpowiada ć budynki (2002) Obecnie – od Rozporz.: Warunki 2008 Techniczne jakim powinny 0,30 65 - 125 odpowiada ć budynki (2008) Źródło: Robakiewicz M., Ocena cech energetycznych budynków. Wymagania, dane, obliczenia. Biblioteka Fundacji Poszanowania Energii. Warszawa 2009.

43 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Drug ą wa żną przyczyn ą wysokich strat energii przeznaczonej na ogrzewanie, jest niska sprawno ść instalacji grzewczych. Niska sprawno ść charakteryzuje przestarzałe lokalne źródła ciepła (kotły), a tak że w ęzły cieplne wyst ępuj ące w instalacjach zaopatrywanych w ciepło z kotłowni osiedlowych. Wewn ętrzne instalacje grzewcze s ą cz ęsto rozregulowane, rury pokryte osadami stałymi i źle izolowane. W źródłach ciepła, jak i w instalacjach, nie ma mo żliwo ści łatwej regulacji i dostosowania do zmieniaj ących si ę warunków pogodowych. Ta niska sprawno ść instalacji wywołuje du że straty ciepła i uniemo żliwia osi ągni ęcie wymaganego komfortu dla u żytkowników pomieszcze ń w budynkach.

Trzeci ą przyczyn ą nadmiernego zu życia ciepła i wysokich kosztów ogrzewania jest brak rozliczania kosztów ogrzewania pomi ędzy poszczególnych odbiorców. Jest to problem wyst ępuj ący np. w budynkach wielorodzinnych.

Tak wi ęc, wiele osób w Polsce, tak że w gminie Chorzele, mieszka i pracuje w budynkach źle izolowanych termicznie, wyposa żonych w zu żyte i niesprawne instalacje. Pomimo bardzo du żego zu życia ciepła, pomieszczenia w tych budynkach mog ą by ć niedogrzane.

Ponadto źle izolowane ściany zewn ętrzne, maj ą zim ą od wewn ętrznej strony nisk ą temperatur ę powierzchni, na której mo że wykrapla ć si ę para wodna zawarta w powietrzu, a tym samym mog ą powsta ć warunki do rozwoju grzyba i ple śni. Zimno, wilgo ć i ple śnie na ścianach odbijaj ą si ę na zdrowiu mieszka ńców.

W istniej ących budynkach zbudowanych według starych przepisów, konieczne jest wprowadzenie zmian maj ących na celu popraw ę ich efektywno ści energetycznej, a tym samym zmniejszenie oddziaływania na środowisko, czyli ich termomodernizacja.

Je żeli budynek nie spełnia wymaga ń ochrony cieplnej, to jego efektywno ść energetyczn ą mo żna poprawi ć stosuj ąc ró żnego rodzaju przedsi ęwzi ęcia termomodernizacyjne. Do najwa żniejszych zalicza si ę:

- docieplenie ścian zewn ętrznych, dachów i stropodachów, - wymian ę okien, - modernizacj ę instalacji wentylacyjnej i/lub klimatyzacyjnej, - modernizacj ę instalacji grzewczej, w tym monta ż głowic i zaworów termostatycznych.

44 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Docieplenie przegród zewn ętrznych polega na pokryciu istniej ących przegród warstw ą materiału termoizolacyjnego, najcz ęś ciej styropianu lub wełny mineralnej. Wymiana okien wi ąż e si ę ze zmian ą bilansu powietrza wentylacyjnego – nale ży przy tym zadba ć o wła ściw ą ilo ść powietrza nawiewanego – w przeciwnym wypadku mo że doj ść do zachwiania wymaganych poziomów wymiany powietrza.

Przedsi ęwzi ęcia termomodernizacyjne charakteryzuj ą si ę ró żnymi okresami zwrotu inwestycji. Średnie warto ści okresu zwrotu nakładów na poszczególne rodzaje usprawnie ń termomodernizacyjnych, przedstawiono w tab. 30.

Tab. 30. Okres zwrotu nakładów dla ró żnych rodzajów usprawnie ń termomodernizacyjnych.

Okres zwrotu Opis działania termomodernizacyjnego nakładów [lata]

Budynek murowany na 1,5 cegły, bez docieplenia. Współczynnik U dla SC 1,14 W/m2*K przed 3,7 - 4,2 dociepleniem. Dodatkowa izolacja na ścianach od 6-16 cm. Współczynnik U po dodatkowej izolacji wyniesie od 0,452-0,226. docieplenie ścian

Budynek - wielka płyta (lata 70-80). Współczynnik U dla WP 1,16 W/m2*K przed dociepleniem. Po 3,7 - 4,2 dociepleniu ścian izolacj ą 6-16 cm uzyskuje si ę współczynnik U 0,455-0,226.

Dom jednorodziny. Współczynnik Qst przed zmianami 16,4 2 docieplenie dachów i 0,000032 MW/m i po zmianach Qn 0,000016. stropodachów 8,7 Dom wielorodzinny. Qst 0,00004, Qn 0,000016.

Zakładaj ąc, że współczynnik przenikalno ści cieplnej 9,3 - 35,8 przed wymian ą wynosi 3,6 W/m2*K, po wymianie wyniesie od 1,1 do 3,0 W/m2*K. wymiana okien Zakładaj ąc, że współczynnik przenikalno ści cieplnej przed wymian ą wynosi 4,5 (du ża nieszczelno ść ) 6,8 - 14,3 W/m2*K, po wymianie wyniesie od 1,1 do 3,0 W/m2*K.

Budynek nie ocieplony. Współczynnik U przed 4 monta żem 1,4 W/m2/*K, po monta żu 1,1 W/m2*K. monta ż ekranów zagrzejnikowych Budynek ocieplony. Współczynnik U przed monta żem 23,7 osłon 0,7 W/m2*K, po monta żu - 0,6 W/m2*K.

45 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Monta ż zaworów termostatycznych. Qst przed 3,3 monta żem 31 MW, po monta żu 27,9 MW. Zakładana zainstalowanie zaworów oszcz ędno ść mocy 10%. termostatycznych i podzielników ciepła Monta ż zaworów i podzielników. Zakładana 1,6 oszcz ędno ść 20%.

Jak wida ć z danych zaprezentowanych w tab. 30, nie wszystkie przedsi ęwzi ęcia termomodernizacyjne, s ą uzasadnione ekonomicznie. Kryterium opłacalno ści jest najcz ęś ciej prosty okres zwrotu nakładów poniesionych na modernizacj ę. Jednym z czynników determinuj ących opłacalno ść modernizacji jest stan wyj ściowy budynku – im gorszy jest ten stan, tym szybciej zwracaj ą si ę koszty, gdy ż tym wi ększa jest skala poprawy jako ści energetycznej budynku.

W tab. 31 zaprezentowano przykładowe poziomy redukcji zu życia energii, uzyskiwane w wyniku podj ęcia poszczególnych rodzajów usprawnie ń.

Tab. 31. Efekty wybranych usprawnie ń termomodernizacyjnych.

Lp. Sposób uzyskania oszcz ędno ści Obni żenie zu życia ciepła w stosunku do stanu poprzedniego 1. Ocieplenie zewn ętrznych przegród budowlanych 15 - 25% (ścian, dachu, stropodachu) – bez wymiany okien. 2. Wymiana okien na okna szczelne, o ni ższej 10 – 15% warto ści współczynnika przenikania ciepła 3. Wprowadzenie usprawnienia w w ęź le cieplnym lub 5 - 15% kotłowni, w tym automatyka pogodowa i regulacyjna 4. Kompleksowa modernizacja wewn ętrznej instalacji 10 – 25% c.o., w tym hermetyzacja instalacji, izolowanie przewodów, regulacja hydrauliczna i monta ż zaworów termostatycznych we wszystkich pomieszczeniach 5. Wprowadzenie podzielników kosztów 5 – 10%

Źródło: Robakiewicz M.: Termomodernizacja budynków i systemów grzewczych. Poradnik. Biblioteka Poszanowania Energii. Warszawa 2002.

Tablica 31 zawiera dane u średnione, pochodz ące z bada ń wielu zrealizowanych przedsi ęwzi ęć termomodernizacyjnych. Efekty wdro żenia poszczególnych przedsi ęwzi ęć s ą ró żne w ka żdym indywidualnym przypadku, dlatego te ż ka żdy

46 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele. przypadek wymaga oddzielnego podej ścia. Na potrzeby niniejszego opracowania, podej ście do gminy, jako cało ści, zapewnia satysfakcjonuj ącą dokładno ść .

Efektywno ść ekonomiczna przedsi ęwzi ęć termomodernizacyjnych jest ró żna w zale żno ści od stanu pocz ątkowego obiektu, wysoko ści niezb ędnych nakładów i kosztów energii. W kolejnych tablicach (32 – 35), przedstawiono orientacyjn ą ocen ę usprawnie ń (źródło: Robakiewicz M.: Termomodernizacja budynków i systemów grzewczych. Poradnik. Biblioteka Poszanowania Energii. Warszawa 2002). Podano w nich orientacyjny poziom kosztów:

N – niskie (na ogół w ramach kosztów eksploatacji) S – średnie W – wysokie

oraz orientacyjny czas zwrotu:

do 2 lat od 2 do 4 lat powy żej 4 lat

Tab. 32. Szczelno ść przegród zewn ętrznych.

Lp. Rodzaj usprawnie ń Nakłady Czas zwrotu

1. Reperacja szyb i okitowania N

2. Remont okien i ich oku ć S

3. Uszczelnienie okien N

4. Remont drzwi zewn ętrznych N

5. Uszczelnienie drzwi zewn ętrznych N

6. Zało żenie zasłon drzwi zewn ętrznych N

7. Wykonanie przedsionka S

8. Zainstalowanie automatycznego zamykania drzwi N

9. Wykonanie ekranów przeciwwiatrowych przed S wej ściem do budynku

47 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Tab. 33. Izolowanie cieplne przegród.

Lp. Rodzaj usprawnie ń Nakłady Czas zwrotu

1. Ocieplenie ścian zewn ętrznych W

2. Ocieplenie stropu pod nieogrzewanym strychem, W stropodachu lub dachu

3. Ocieplenie stropu nad nieogrzewan ą piwnic ą lub W podłóg parteru lub piwnic

4. Zmniejszenie powierzchni okien (cz ęś ciowa W zabudowa)

5. Wymiana okien W

6. Zało żenie ekranów zagrzejnikowych N

7. Wykonanie żaluzji lub okiennic W

8. Wymiana drzwi zewn ętrznych lub ich dodatkowa S izolacja

9. Obudowa balkonów W

Tab. 34. Instalacja grzewcza.

Lp. Rodzaj usprawnie ń Nakłady Czas zwrotu

1. Płukanie chemiczne instalacji N

2. Uszczelnienie instalacji (likwidacja ubytków wody) N

3. Hermetyzacja, likwidacja centralnej sieci S odpowietrzaj ącej, zamiana naczynia wzbiorczego

4. Izolowanie (lub naprawa) przewodów S

5. Instalowanie zaworów termostatycznych S

6. Instalowanie podzielników kosztów N

7. Regulacja instalacji i dostosowanie do S zmniejszonych potrzeb cieplnych

8. Utrzymanie grzejników w czysto ści i nie osłanianie N ich

9. Odpowietrzanie grzejników N

10. Ograniczenie ogrzewania w pomieszczeniach N czasowo u żytkowanych

48 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Tab. 35. Instalacja c.w.u.

Lp. Rodzaj usprawnie ń Nakłady Czas zwrotu

1. Naprawa lub wykonanie izolacji cieplnej przewodów N

2. Wymiana niesprawnych urz ądze ń czerpalnych N

3. Wymiana nieszczelnych przewodów S

4. Poprawa działania układu przygotowania c.w.u. S

5. Wprowadzenie automatycznej regulacji temperatury S oraz pracy pomp

6. Instalowanie pryszniców i perlatorów N oszcz ędzaj ących zu życie ciepłej wody

7. Instalowanie mieszkaniowych liczników c.w.u. S

Stan termoizolacji budynków użyteczno ści publicznej na terenie Miasta i Gminy Chorzele jest zaprezentowany w pkt. 6.4.

Z danych przedstawionych w pkt. 6.4. wynika, że wśród budynków u żyteczno ści publicznej, w znacznej cz ęś ci podj ęto działania termomodernizacyjne. S ą to głównie najwi ększe i najbardziej intensywnie eksploatowane obiekty, jak np. szkoły. Świadczy ć to mo że o przemy ślanej i racjonalnej polityce modernizacyjnej prowadzonej przez gmin ę. W cz ęś ci pozostałych budynków, wymieniono do tej pory najcz ęś ciej okna, w niektórych przypadkach ocieplono dach lub stropodach. S ą jednak i takie obiekty, w których do tej pory nie podj ęto żadnych działa ń maj ących na celu redukcj ę zu życia energii.

Na podstawie danych zaprezentowanych w tablicy 31 szacuje si ę, że podj ęcie działa ń termomodernizacyjnych w pozostałych budynkach u żyteczno ści publicznej na terenie Miasta i Gminy Chorzele, mo że przynie ść oszcz ędno ści w zu życiu energii na cele grzewcze tych budynków na poziomie 35 – 45%. Ni ższe warto ści przypisuje si ę tym obiektom, w których dokonano ju ż cz ęś ciowej modernizacji, wy ższe za ś tym, w których żadne działania modernizacyjne nie miały jeszcze miejsca.

Na potrzeby dalszych rozwa żań przyjmuje si ę średni ą warto ść redukcji zu życia energii na cele grzewcze w budynkach u żyteczno ści publicznej na poziomie 40%. Udział poszczególnych rodzajów źródeł ciepła w ogrzewaniu budynków u żyteczno ści publicznej, został zaprezentowany w tab. 19. W dalszych rozwa żaniach przyjmuje si ę

49 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

średni ą warto ść kubatury ogrzewanej, jednakow ą dla ka żdego z budynków. Zakłada si ę tak że, że do roku 2020, wszystkie zostan ą poddane termomodernizacji.

Przyjmuj ąc dane o emisji CO 2 okre ślone dla budynków u żyteczno ści publicznej w tab. 24, redukcje emisji wynikaj ące z podj ęcia działa ń termomodernizacyjnych wynosz ą:

• budynki ogrzewane olejem opałowym: 142 t/rok, • budynki ogrzewane paliwem stałym: 139 t/rok.

Łącznie termomodernizacja budynków u żyteczno ści publicznej przyniesie redukcj ę emisji CO 2 o 281 t/rok , czyli o 0,3% w odniesieniu do emisji z roku bazowego.

Jak wynika z do świadczenia z prac termomodernizacyjnych w wielu gminach, w budynkach mieszkalnych stopie ń zaawansowania przedsi ęwzi ęć termomodernizacyjnych, jest ró żny. Przeci ętnie w 50% budynków wyst ępuje docieplenie ścian, przewa żnie przy u życiu wełny mineralnej. 15% gospodarstw domowych posiada wył ącznie okna starej generacji, 75% budynków mieszkalnych jest wyposa żonych tylko w okna nowej generacji, natomiast w 10% przypadków, wyst ępuj ą zarówno okna stare, jak i nowe.

Bior ąc pod uwag ę dane z tablicy 31, podobnie, jak w przypadku budynków u żyteczno ści publicznej, przyjmuje si ę, że termomodernizacja budynków mieszkalnych na terenie gminy, mo że przynie ść 35 – 45% oszcz ędno ści energii. Na potrzeby dalszych rozwa żań zakłada si ę średni ą warto ść oszcz ędno ści energii na potrzeby grzewcze budynków mieszkalnych na poziomie 40%.

Przy uwzgl ędnieniu danych zawartych w tablicy 25 oraz zało żeniu, że do roku 2020 wszystkie budynki mieszkalne na terenie gminy, które do tej pory nie były modernizowane w zakresie termoizolacji, zostan ą poddane termomodernizacji, uzyskuje si ę zmniejszenie emisji dwutlenku w ęgla o 16.290 t/a. Stanowi to 19,7% globalnej emisji CO 2, zwi ązanej z energetycznym wykorzystaniem paliw i zu życiem energii elektrycznej na terenie Miasta i Gminy Chorzele (w porównaniu z emisjami w roku bazowym). Na potrzeby dalszych analiz przyjmuje si ę średni ą wysoko ść nakładów na termomodernizacj ę jednego budynku na poziomie 35.000 zł.

Porównanie kilku opcji zakresu ilo ściowego budynków mieszkalnych w gminie poddawanych termomodernizacji wraz z odzwierciedleniem wpływu tego procesu na emisje ł ączne dwutlenku w ęgla w gminie, przedstawiono w tab. 36.

50 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Tab. 36. Opcje ilo ściowe termomodernizacji budynków mieszkalnych na terenie Miasta i Gminy Chorzele.

Opcja 0 Opcja 1 Opcja 2 Opcja 3 Opcja 4 Wymiana % szt. % szt. % szt. % szt. % szt. Liczba budynków 0% 0 30% 839 50% 1398 75% 2 096 100% 2 795

Redukcja emisji CO 2, t/a 0 4 887 8 145 12 218 16 290

Redukcja emisji CO 2, % 0% 5,9% 9,8% 14,8% 19,7%

Opcja 0 odpowiada stanowi obecnemu, przy zaniechaniu dalszych działa ń termomodernizacyjnych. Opcja 4 jest opcj ą skrajn ą, teoretyczn ą, w której zakłada si ę termomodernizacje wszystkich budynków w gminie.

W innych opcjach, odpowiadaj ących przeprowadzeniu termomodernizacji w 30%, 50% lub 75% budynków, które jeszcze nie były poddane takiemu przedsi ęwzi ęciu, uzyskuje si ę globalne redukcje emisji o odpowiednio 5,9%, 9,8% lub 14,8%.

Podj ęcie działa ń termomodernizacyjnych budynków przyczyni si ę do obni żki kosztów ogrzewania w stopniu proporcjonalnym do poziomu oszcz ędno ści – w niniejszym opracowaniu przyj ęto 40%.

9.1.4. Instalacje o świetleniowe budynków.

W zale żno ści od przeznaczenia budynku, potrzeby o świetleniowe pochłaniaj ą ró żną cz ęść energii elektrycznej dostarczanej do budynku. W skali krajowej, struktura zu życia energii elektrycznej, jest nast ępuj ąca: (wg Przygrodzki A.: Oszcz ędno ść energii elektrycznej w Termomodernizacja budynków dla poprawy jako ści środowiska pod redakcj ą Norwisza J. Biblioteka Fundacji Poszanowania Energii. Gliwice 2004).

- silniki elektryczne 65% - oświetlenie 12% - ciepło procesowe i grzanie bezpo średnie 8% - pozostałe 5%

W budynkach mieszkalnych zapotrzebowanie energii elektrycznej na cele oświetleniowe mo że si ęga ć 25%, w budynkach u żyteczno ści publicznej natomiast - 50% ł ącznego zu życia energii w tych budynkach.

51 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

W tab. 37 przedstawiono mo żliwo ści zmniejszenia zu życia energii, które osi ągaj ą znaczne warto ści wskutek wyst ępowania w Polsce przestarzałych technologii użytkowania energii.

Tab. 37. Mo żliwo ści oszcz ędno ści energii elektrycznej na poziomie u żytkownika finalnego.

Odbiorca Mo żliwo ść zaoszcz ędzenia energii elektrycznej, % 1. Przemysł, w tym: - piece topielne w metalurgii, 30 – 45% - procesy elektrolityczne, 5 – 15% - nap ędy, 10 – 50% - oświetlenie, 20 – 80% - inne 20 – 30% 2. Transport szynowy, kolejowy i miejski 10 - 20% 3. Gospodarstwa domowe, w tym: - oświetlenie, 20 – 80% - przechowywanie żywno ści, 20 – 50% - utrzymywanie czysto ści (pralki, odkurzacze), 10 – 30% - inne. 10 – 30% 4. Budynki i inni odbiorcy u żyteczno ści publicznej: - oświetlenie budynków, 15 – 80% - nap ędy sieci ciepłowniczych, 20 – 55% - oświetlenie ulic 20 – 40%

Źródło: Przygrodzki A.: Oszcz ędno ść energii elektrycznej w Termomodernizacja budynków dla poprawy jako ści środowiska pod redakcj ą Norwisza J. Biblioteka Fundacji Poszanowania Energii. Gliwice 2004.

W tab. 38 zaprezentowano graniczne warto ści parametrów źródeł światła do ogólnych celów o świetleniowych.

52 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Tab. 38. Zestawienie granicznych parametrów źródeł światła do ogólnych celów o świetleniowych.

Rodzaj Moc źródła Skuteczno ść Sprawno ść Trwało ść oświetlenia świetlna W lm/W % h Żarówki zwykłe 10 – 1500 5 – 20 1,2 – 2,5 500 – 2000 Żarówki 5 – 150 (≤24 V) 5 – 25 2,5 – 5,0 1000 – 4000 halogenowe 60 – 2000 (230 V) Świetlówki 20 – 200 40 – 95 7 – 10 6000 – 20000 tradycyjne ( Φ38) Świetlówki 18 – 95 70 – 100 9 – 12 6000 – 20000 energooszcz ędne (Φ26) Świetlówki 5 – 55 50 – 82 8 – 10 5000 – 20000 kompaktowe Rt ęciówki 50 – 2000 30 - 70 8 -10 3000 – 24000 wysokopr ęż ne Lampy rt ęciowo 100 – 1250 30 – 70 8 -10 3000 – 24000 – żarowe Lampy 30 – 3500 50 – 125 3 - 4 1000 – 20000 halogenkowe Sodówki 35 – 1000 50 – 150 8 – 15 3000 – 24000 wysokopr ęż ne Sodówki 15 – 200 100 – 200 14 – 18 8000 - 18000 niskopr ęż ne Źródło: jak wy żej. Stosowane najcz ęś ciej w budynkach mieszkalnych żarówki zwykłe, charakteryzuj ą si ę niekorzystnymi parametrami energetycznymi (niska skuteczno ść świetlna, bardzo niska sprawno ść , mała trwało ść ). Znacznie bardziej atrakcyjne s ą pod tymi wzgl ędami świetlówki, szczególnie świetlówki kompaktowe.

Tab. 39 zawiera zestawienie oszcz ędno ści energii elektrycznej, wynikaj ące z wymiany ró żnych źródeł światła.

53 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Tab. 39. Oszcz ędno ści energii elektrycznej, wynikaj ące z wymiany ró żnych źródeł światła.

Źródło stare Źródło nowe Oszcz ędno ść energii elektrycznej, % Żarówka zwykła 100 W, Świetlówka Φ38 mm, 40 W, 76,4 1250 lm, 1000 h 2650 lm, 6000 h Żarówka zwykła 100 W, Świetlówka Φ26 mm, 36 W, 80,8 1250 lm, 1000 h 3000 lm, 7500 h Żarówka zwykła 100 W, Świetlówka Φ26 mm, 32 W, 85,9 1250 lm, 1000 h 3300 lm, 10000 h Żarówka zwykła 100 W, Świetlówka kompaktowa 20 79,2 1250 lm, 1000 h W, 1200 lm, 8000 h Żarówka zwykła 1000 W, Rt ęciówka 250 W, 11500 lmm 43,8 18600 lm, 1000 h 6000 h Żarówka zwykła 300 W, Lampa rt ęciowo – żarowa 23,2 4610 lm, 1000 h 250W, 5000 lm, 4000 h Żarówka zwykła 100 W, Sodówka 70 W, 6500 lm, 5000 83,8% 1250 lm, 1000 h h Rt ęciówka 250 W, 11500 lm, Sodówka 250 W, 27000 lm, 55,8% 6000 h 15000 h Rt ęciówka 250 W, 11500 lm, Lampa halogenkowa HGI-T- 38,6% 6000 h 250, 250 W, 1900 lm, 5000 h Świetlówka Φ38 mm, 40 W, Świetlówka Φ26 mm, 36 W, 18,8% 2650 lm, 6000 h 3000 lm, 7500 h Źródło: jak wy żej. Jak wynika z danych przedstawionych w tablicy 39, najwi ększe oszcz ędno ści energetyczne przynosi wymiana żarówek tradycyjnych na świetlówki, w tym świetlówki kompaktowe. Pozostałe sposoby zast ępowania tradycyjnych źródeł światła źródłami nowoczesnymi, równie ż zapewniaj ą kilkudziesi ęcioprocentow ą redukcj ę zu życia energii.

Jak wynika z do świadcze ń z innych gmin, w 30% gospodarstw domowych na terenie Miasta i Gminy Chorzele, wyst ępuj ą wył ącznie tradycyjne żarówki. Zaledwie w 7% gospodarstw domowych wymieniono wszystkie żarówki na energooszcz ędne źródła światła. W pozostałych 63% zabudowa ń mieszkalnych, wyst ępuj ą zarówno żarówki tradycyjne, jak i energooszcz ędne źródła światła, najcz ęś ciej świetlówki kompaktowe. Na potrzeby niniejszego opracowania przyjmuje si ę, że w takim przypadku 70% źródeł światła stanowi ą żarówki tradycyjne, natomiast 30% to energooszcz ędne źródła światła.

Na podstawie danych z tablicy 39 zakłada si ę, że wymiana żarówki na świetlówk ę kompaktow ą, zapewnia 80% zmniejszenie zu życia energii elektrycznej na cele oświetleniowe.

54 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Bior ąc pod uwag ę dane o zu życiu energii w gospodarstwach domowych na terenie Miasta i Gminy Chorzele przedstawione w tab. 22 oraz podane wy żej zało żenia, przy uwzgl ędnieniu stopniowego odej ścia od żarowych źródeł światła, wynikaj ącego z przepisów Unii Europejskiej, dochodzi si ę do wniosku, że wymiana źródeł światła z tradycyjnych na energooszcz ędne, prowadzi do redukcji zu życia energii o 1.677 MWh/a. Oznacza to zmniejszenie emisji dwutlenku w ęgla o 1.987 t/a . Stanowi to redukcj ę globalnej emisji CO 2 na poziomie 2,4%.

Uwzgl ędnienie zu życia energii w sektorze publicznym w gminie, okre ślonego w tab. 22 oraz przyj ęcie zało żeń przedstawionych wy żej, prowadzi do wniosku, że wprowadzenie energooszcz ędnego o świetlenia w budynkach nale żą cych do tych podmiotów, mo że zapewni ć zmniejszenie zu życia energii na cele o świetleniowe o 247 MWh/a. Jest to równoznaczne z redukcj ą emisji CO 2 o 292 t/a . Jest to 0,35% łącznej emisji dwutlenku węgla na terenie Miasta i Gminy Chorzele w odniesieniu do emisji w roku bazowym.

Wymiana źródeł światła w obiektach handlowo – usługowych b ędzie prowadzi ć do redukcji zu życia energii o 2.832 MWh/a, czyli do zmniejszenia emisji CO 2 o 3.356 t/a .

Na potrzeby dalszych analiz przyjmuje si ę wysoko ść nakładów na wymian ę źródeł światła w jednym budynku na poziomie 300 zł.

Łącznie modernizacja o świetlenia budynków w gminie, przyniesie w perspektywie do roku 2020 (a nawet szybciej, w wyniku wdra żania przepisów unijnych i wycofywania z użycia żarówek tradycyjnych), zmniejszenie emisji CO 2 o 5.635 t/a , czyli o 6,8%.

Będzie si ę to wi ązało z obni żką kosztów zwi ązanych z o świetleniem o max. 80%, a w skali globalnej, w budynku mieszkalnym, maksymalnie o ok. 20%, natomiast w budynku użyteczno ści publicznej, o ok. 40% (przy niezmienno ści cen energii elektrycznej).

9.1.5. Oświetlenie uliczne.

Zu życie energii na cele o świetlenia ulic na terenie Miasta i Gminy Chorzele wyniosło w roku 2011 prawie 1.700 MWh (wg danych pochodz ących od dostawcy energii). Na terenie gminy wyst ępuje ł ącznie 1.135 latarni ulicznych. W ich oprawach zainstalowane są lampy sodowe. Jak wynika z tablicy 38, s ą to nowoczesne źródła światła. W gminie rozpocz ęto wymian ę niektórych źródeł światła o świetlenia ulicznego na lampy wykorzystuj ące diody LED. Przewiduje si ę, że w perspektywie roku 2020, na rynku rozpowszechni ą si ę tego rodzaju źródła światła. Tego typu lampy wyst ępuj ą ju ż obecnie, cho ć, jak dot ąd, rzadko, głównie z powodu wysokich kosztów.

55 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Znacznie ta ńszym rozwi ązaniem mo że by ć zastosowanie urz ądze ń ograniczaj ących zu życie energii poprzez redukcj ę napi ęcia zasilaj ącego obwody o świetleniowe. Tego typu urz ądzenia zmniejszaj ą zu życie energii nawet o 25 – 30%, przy nieznacznym, kilkuprocentowym spadku nat ęż enia o świetlenia.

Na potrzeby niniejszego opracowania przyjmuje si ę, że w najbli ższych latach dojdzie do zastosowania urz ądze ń ograniczaj ących napi ęcie we wszystkich obwodach o świetlenia ulicznego. Przyjmuje si ę, że w wyniku podj ętych działa ń modernizacyjnych zu życie energii zostanie zmniejszone o 30%.

Oznacza to ograniczenie rocznego zu życia energii na cele o świetlenia ulicznego o 510 MWh/a. Wi ąż e si ę to ze zmniejszeniem emisji dwutlenku w ęgla o 604 t/a , czyli 0,73%.

Sumarycznie modernizacja systemów o świetleniowych funkcjonuj ących na terenie Miasta i Gminy Chorzele mo że przynie ść zmniejszenie rocznych emisji dwutlenku w ęgla o 6.239 t/a , czyli o 7,5 %.

Na potrzeby dalszych analiz przyjmuje si ę wysoko ść nakładów na zainstalowanie urz ądze ń redukuj ących napi ęcie w obwodach o świetleniowych na kwot ę 100.000 zł.

Wdro żenie proponowanego przedsi ęwzi ęcia spowoduje obni żkę kosztów o świetlenia ulic na terenie Miasta i Gminy Chorzele o ok. 30%.

9.1.6. Zarz ądzanie energetyczne.

Zarz ądzanie energetyczne definiuje si ę jako prowadzenie planowej i kontrolowanej redukcji zu życia energii. Celem nadrz ędnym zarz ądzania energetycznego jest maksymalizacja zysków lub minimalizacja kosztów poprzez racjonalne u żytkowanie energii.

W procesie zarz ądzania energetycznego na szczeblu gminy lub instytucji wyró żnia si ę tak że cele cz ąstkowe:

- wzrost sprawności energetycznej lub ograniczenie zu życia energii, - „dobre nawyki” i upowszechnianie wiedzy w dziedzinie u żytkowania energii, - procedury monitoringu, raportowania i planowania, - podejmowanie inwestycji energooszcz ędnych, - motywacja u żytkowników energii, - ograniczenie wpływu czynników zewn ętrznych na funkcjonowanie obszaru użytkowania energii.

56 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Ze wzgl ędu na nierozerwalny zwi ązek wytwarzania i u żytkowania energii z emisjami zanieczyszcze ń do atmosfery, zarz ądzanie energetyczne mo żna uzna ć tak że jako środek słu żą cy redukcji poziomów emisji m.in. dwutlenku w ęgla.

Zarz ądzanie energetyczne mo że dotyczy ć wszystkich mediów – w przypadku Miasta i Gminy Chorzele, ciepła, energii elektrycznej, paliw stałych, paliwa gazowego (w przyszło ści) i wody.

Wdra żanie zarz ądzania energetycznego nale ży rozpocz ąć od powołania osoby odpowiedzialnej za gospodark ę energetyczn ą na terenie gminy oraz od okre ślenia celów i oczekiwanych rezultatów działalno ści tej osoby. Do podstawowych zada ń zarz ądcy energetycznego powinny nale żeć:

- kontrola kosztów energii, - prognozowanie zu życia energii, - opracowanie koncepcji działa ń energooszcz ędnych, - kreowanie efektów ekonomicznych, - okre ślanie strategii u żytkowania energii, - pozyskiwanie środków zewn ętrznych na wsparcie realizacji Planu oraz koordynacja i ewidencjonowanie ich wykorzystania na terenie gminy.

Ponadto zarz ądca energetyczny powinien monitorowa ć proces realizacji zało żonych w dokumentach planistycznych gminy przedsi ęwzi ęć zmierzaj ących do redukcji zu życia energii i emisji CO 2 oraz innych zanieczyszcze ń. Powinien pracowa ć na rzecz gminy i sprawowa ć nadzór energetyczny nad obiektami u żyteczno ści publicznej, ale tak że słu żyć eksperck ą rad ą mieszka ńcom gminy oraz podmiotom gospodarczym funkcjonuj ącym na jej terenie.

Elementem szeroko rozumianego zarz ądzania energetycznego w gminie jest tak że wła ściwe kształtowanie polityki zagospodarowania przestrzennego. Znajduje ona odzwierciedlenie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, sporz ądzanych dla poszczególnych fragmentów gminy. W planach tych mo żna zawrze ć zalecenia odno śnie preferowanych lub wymaganych rodzajów paliw, wykorzystywanych w budynkach nowowznoszonych na terenach obj ętych planami.

W tworzonych planach warto zawrze ć zalecenie stosowania proekologicznych systemów grzewczych lub zalecenie „stosowania do celów grzewczych paliw charakteryzuj ących si ę niskimi wska źnikami emisyjnymi, takich jak: paliwa płynne,

57 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele. gazowe i stałe (np. biomasa, drewno) oraz wykorzystanie alternatywnych źródeł energii, takich jak baterie słoneczne lub pompy cieplne”. Jest to jednak zalecenie, którego przestrzeganie trudno wyegzekwowa ć, gdy ż nie zostały okre ślone żadne sankcje za niedostosowanie si ę do niego.

Znaczenie planowej gospodarki energetycznej zostałoby wzmocnione opracowaniem przez gmin ę planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe. Do jego opracowania gmina jest zobowi ązana artykułem 19 prawa energetycznego (Dz.U. z 1997r. Nr 54, poz. 348 - z pó źniejszymi zmianami).

Gmina planuje i organizuje zaopatrzenie w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe zgodnie z zało żeniami polityki energetycznej pa ństwa. Z zasad polityki energetycznej pa ństwa wynikaj ą cele planowania energetycznego na terenie gminy:

- koordynacja planów rozwoju przedsi ębiorstw energetycznych ze strategi ą rozwoju społeczno - gospodarczego gminy, - zapewnienie bezpiecze ństwa zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe, - otwieranie lokalnego rynku energii na konkurencj ę, - oszcz ędne i racjonalne zu życie paliw i energii, - poprawa jako ści środowiska.

W opracowaniu planu zaopatrzenia (…) gmina bierze pod uwag ę m.in. nast ępuj ące czynniki:

a) charakter gminy (rodzaj i teren działania, wielko ść gminy), b) dost ępno ść do sieci przesyłowych energii elektrycznej i gazu, c) dost ępno ść do scentralizowanych systemów ciepłowniczych, d) działaj ące na terenie gminy przedsi ębiorstwa energetyczne, e) istniej ące systemy zaopatrzenia w energi ę na terenie gminy, f) przedsi ębiorstwa na terenie gminy, g) sposób i rodzaj zabudowy mieszkaniowej, usługowej i przemysłowej, h) walory środowiskowe, i) plany rozwojowe gminy, j) polityka energetyczna s ąsiednich samorz ądów lokalnych, regionu i województwa, k) polityka energetyczna i środowiskowa kraju i Unii Europejskiej,

58 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

l) uregulowania prawne, m) zasoby finansowe samorz ądu, n) programy wsparcia finansowego dla racjonalizacji gospodarki energi ą i ochrony środowiska, o) ceny paliw i energii (monopole cenowe), p) świadomo ść i wola mieszka ńców gminy.

Niniejszy Plan porusza wiele z wymienionych wy żej zagadnie ń, a w szczególno ści te, o których mowa w pkt. a) ÷ h), k), l), n), o) oraz p). Zapisy Planu , dotycz ące wyszczególnionej wy żej problematyki, mo żna przenie ść wprost do uaktualnionej wersji planu zaopatrzenia (…) , wprowadzaj ąc niezb ędne uzupełnienia uszczegóławiaj ące, aby dokładniej odnie ść si ę do:

- oceny istniej ącego stanu gospodarki energi ą na terenie gminy, - oceny wpływu aktualnego stanu gospodarki energi ą w gminie na inne obszary i dziedziny życia w gminie, - przewidywanych trendów zmian w gospodarce energi ą na terenie gminy z uwzgl ędnieniem długofalowej polityki lokalnej, regionalnej (powiat, województwo) i krajowej, - opisu wybranych modeli zaopatrzenia gminy w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe na terenie gminy, - wyboru docelowego wariantu realizacji polityki gminy w zakresie gospodarki energi ą, - oceny wpływu wybranego wariantu gospodarki energi ą na inne obszary i dziedziny życia w gminie, - oceny zgodno ści wybranego wariantu gospodarki energi ą w gminie z polityk ą energetyczn ą gmin s ąsiednich, powiatu, województwa (regionu) i kraju, - sposobu kontroli i monitoringu w trakcie wdra żania wybranego modelu, wraz z okre śleniem zasad wprowadzania korekt lub zmian, - edukacji społecznej w zakresie racjonalizacji zu życia energii.

Podstawowym warunkiem sukcesu planowania energetycznego jest pozytywne nastawienie i osobiste zaanga żowanie kierownictwa jednostki eksploatuj ącej zasoby.

Szacuje si ę, że wprowadzenie zasad zarz ądzania energetycznego na terenie Miasta i Gminy Chorzele, dzi ęki opisanym wy żej działaniom prowadzonym przez zarz ądc ę energetycznego, jak równie ż działalno ści edukacyjnej i u świadamiaj ącej, mo że

59 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

przynie ść oszcz ędno ści zu życia energii i redukcj ę emisji CO 2 na poziomie 3% . Odpowiada to zmniejszeniu emisji dwutlenku w ęgla o 2.351 t/a .

Przyjmuje si ę, że koszt zatrudnienia zarz ądcy energetycznego wyniesie 60.000 zł rocznie, w tym wynagrodzenie miesi ęczne na poziomie 4.000 zł + średnie miesi ęczne koszty administracyjne i biurowe w wysoko ści 1.000 zł. W dalszych analizach uwzgl ędnia si ę 8 letni okres zatrudnienia tego specjalisty (do roku 2020, okre ślonego w Porozumieniu mi ędzy burmistrzami ).

9.2. Odnawialne źródła energii 9.2.1. Kotły na biomas ę.

Biomasa to stałe lub ciekłe substancje pochodzenia ro ślinnego lub zwierz ęcego, które ulegaj ą biodegradacji, pochodz ące z produktów, odpadów i pozostało ści z produkcji rolnej oraz le śnej, a tak że przemysłu przetwarzaj ącego ich produkty, a tak że cz ęś ci pozostałych odpadów, które ulegaj ą biodegradacji. Biomas ą s ą równie ż ro śliny hodowane w celach energetycznych na specjalnych plantacjach.

Do najwa żniejszych form biomasy, które mog ą stanowi ć wa żne źródło energii odnawialnej w Polsce, nale żą :

- słoma, - odpady drzewne w lasach i odpady drzewne w przemy śle drzewnym, - wierzba i topola ze specjalnych plantacji energetycznych, - lignina ze ścieków w przemy śle celulozowo – papierniczym, - organiczne osady ściekowe, - biopaliwa, jak np. bioetanol lub ester metylowy uzyskiwany z oleju rzepakowego.

Jednym z cz ęś ciej stosowanych rodzajów biomasy jest drewno w ró żnych postaciach. Warto ść opałowa suchej masy drewna wynosi ponad 18 MJ/kg i w znacznym stopniu zale ży od wilgotno ści drewna oraz jego gatunku. W praktyce powinno by ć spalane drewno o wilgotno ści 15 – 20%. Drewno świe że, zaraz po ści ęciu, mo że zawiera ć ok. 50% wilgotno ści, a jego warto ść opałowa wynosi w granicach 10 – 11 MJ/kg.

Drewno, podobnie jak i słom ę, zalicza si ę do odnawialnych źródeł energii o zerowym efekcie emisji CO 2. Przyjmuje si ę bowiem, że dwutlenek w ęgla emitowany do atmosfery

60 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele. w procesie spalania drewna czy słomy, jest asymilowany przez nast ępne pokolenie drzew lub innych ro ślin.

Najwła ściwszym sposobem spalania drewna jest spalanie dwuetapowe, tj. gazyfikacja i utlenianie. Nowoczesne kotły do spalania drewna powinny zapewni ć warto ści emisji zanieczyszcze ń porównywalne z osi ąganymi w nowoczesnych kotłach do spalania gazu ziemnego. Warunkiem spełnienia norm dopuszczalnej emisji jest przede wszystkim niska wilgotno ść drewna.

Warto ść opałowa słomy suchej waha si ę w granicach 16,1 – 17,3 MJ/kg, zale żnie od rodzaju zbo ża. Warto ści opałowe słomy świe żej s ą nawet kilkakrotnie ni ższe. Na warto ść opałow ą ma tak że wpływ czasu pozostawania słomy na polu po żniwach.

Znane s ą ró żne sposoby spalania słomy do celów energetycznych. Zale żą one od tego, w jakiej postaci jest słoma spalana:

- w postaci całych balotów, - w postaci ci ętej na sieczk ę, - w postaci ci ętej warstwami z balotów, - w postaci rozdrabnianej z balotów, - w postaci lu źnych brykietów, - w postaci granulowanej (pelety), - w postaci pyłowej.

W praktyce, na terenie Miasta i Gminy Chorzele, gdzie dominuj ą małe, rozproszone odbiory ciepła, mo żliwe jest wykorzystanie małych kotłowni na biomas ę w poszczególnych gospodarstwach domowych. Rolniczy charakter gminy powinien ułatwi ć pozyskanie odpowiedniej jako ści i ilo ści paliwa.

Ze wzgl ędu na zeroemisyjny proces spalania tego rodzaju paliw (w zakresie CO 2) mo żna przyj ąć , że ka żda inwestycja polegaj ąca na zast ąpieniu kotła w ęglowego, zwłaszcza wyeksploatowanego, przekłada si ę wprost na redukcj ę emisji CO 2. W poł ączeniu z dost ępem do taniego paliwa na terenie gminy, ten rodzaj modernizacji systemów zaopatrzenia w ciepło, powinien by ć popierany.

Bior ąc pod uwag ę konieczno ść poniesienia znacznych, jak na osoby fizyczne, nakładów, nale ży spodziewa ć si ę ograniczonych mo żliwo ści podejmowania tego typu inwestycji. Zakłada si ę, że dzi ęki mo żliwo ściom pozyskania cz ęś ciowego finansowania zewn ętrznego, do roku 2020 na terenie gminy dojdzie do wymiany 20%

61 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele. wyeksploatowanych kotłów w ęglowych na kotły wykorzystuj ące biomas ę. Znajdzie to odzwierciedlenie w redukcji emisji CO 2 o 6.496 t/a , co stanowi ć b ędzie 7,8% łącznych emisji zwi ązanych z zaopatrzeniem Miasta i Gminy Chorzele w energi ę (w odniesieniu do emisji z roku bazowego).

Na potrzeby dalszych analiz przyjmuje si ę wysoko ść nakładów na wymian ę jednego kotła w ęglowego na kocioł na biomas ę na poziomie 10.000 zł. Roczne zapotrzebowanie paliwa w postaci pelet ze słomy szacuje si ę na poziomie 8 t na gospodarstwo domowe. Kosz pelet okre śla si ę na poziomie 350 zł/t. Jest to rynkowa cena zakupu, jednak ze wzgl ędu na lokaln ą, własn ą produkcj ę słomy, koszt rzeczywisty mo że by ć ni ższy. Przy zało żeniu ceny paliwa w ęglowego na poziomie 550 zł, zastosowanie kotłów na biomas ę, obni ży koszty ogrzewania o ok. 28%.

9.2.2. Kolektory słoneczne.

Mo żliwo ści wykorzystania energii słonecznej dla celów wytwarzania energii u żytkowej są w polskich warunkach klimatycznych ograniczone. Niemniej jednak, w ostatnich latach obserwuje si ę znacz ący wzrost zainteresowania urz ądzeniami słu żą cymi do wykorzystania energii Sło ńca. Jest to m.in. wynikiem wzrostu cen no śników energii i spadku cen urz ądze ń solarnych.

W polskim klimacie, w istniej ących budynkach, praktyczne zastosowanie mają kolektory słoneczne słu żą ce do podgrzewu ciepłej wody u żytkowej. Ich zastosowanie jako źródła wspomagaj ącego układu ogrzewania pomieszcze ń, jest bardzo kosztowne i mało efektywne ekonomicznie.

Zast ąpienie paliw kopalnych energi ą promieniowania słonecznego w indywidualnych systemach grzewczych, jest skutecznym sposobem redukcji zanieczyszczenia i degradacji środowiska oraz likwidacji niskiej emisji.

Zakłada si ę, że w wi ększo ści budynków u żyteczno ści publicznej w mie ście i gminie Chorzele, a przede wszystkim w du żych obiektach, jak np. szkoły, nie pó źniej, ni ż w roku 2020, do wytwarzania ciepłej wody u żytkowej b ędą wykorzystywane kolektory słoneczne. Bior ąc pod uwag ę mo żliwo ść ich efektywnego wykorzystywania przez ok. 8 miesi ęcy w ci ągu roku, uwzgl ędniaj ąc dane o zu życiu energii w budynkach gminy i zakładaj ąc, że na wytworzenie c.w.u. przeznacza si ę w tych budynkach 10% ł ącznego zapotrzebowania na ciepło, redukcj ę emisji CO 2, wynikaj ącą z zastosowania kolektorów

62 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele. słonecznych w budynkach gminy, okre śla si ę na poziomie 47 t/a , co odpowiada zmniejszeniu o 0,06% łącznych emisji CO 2 w gminie.

Szacuje si ę tak że, że do roku 2020, w co najmniej 30 % gospodarstw domowych, do wytwarzania ciepłej wody u żytkowej, znajd ą zastosowanie kolektory słoneczne. W takim przypadku, uwzgl ędniaj ąc zapotrzebowanie na ciepł ą wod ę wynikaj ące z ł ącznego zu życia energii, otrzymuje si ę redukcj ę emisji dwutlenku w ęgla o 737 t/a , co stanowi

0,9% łącznych emisji CO 2 w gminie.

Podobne zało żenie odno śnie ilo ści kolektorów słonecznych przyjmuje si ę dla obiektów handlowo – usługowych. Prowadzi to do redukcji emisji o 30 t/rok , czyli o 0,04%.

Sumarycznie, zastosowanie kolektorów słonecznych może pozwoli ć na zmniejszenie emisji CO 2 o ok. 814 t/a , czyli o ok. 1,0%.

Na potrzeby dalszych analiz przyjmuje si ę średni ą wysoko ść nakładów na instalacj ę kolektorów słonecznych w jednym budynku na poziomie 12.000 zł. Koszty eksploatacji kolektorów przyjmuje si ę na poziomie zerowym, gdy ż nie wymagaj ą ona dostawy paliwa, a koszty energii elektrycznej, zwi ązane z ich funkcjonowaniem, s ą nieznaczne.

9.2.3. Ogniwa fotowoltaiczne.

Przemiana energii promieniowania słonecznego na energi ę elektryczn ą (przemiana fotowoltaiczna) jest jedynym znanym sposobem bezpo średniej przemiany światła, prowadz ącym do wytworzenia uniwersalnego no śnika energii, jakim jest energia elektryczna. Informacje na temat sposobów wykorzystania energii słonecznej na potrzeby wytwarzania energii elektrycznej, przedstawiono w zał ączniku nr 3.

Na podstawie danych przedstawionych w tablicy 47 (zał ącznik nr 3), na potrzeby niniejszego opracowania przyjmuje si ę, że na terenie Miasta i Gminy Chorzele, średnia warto ść energii promieniowania słonecznego, dla płaszczyzny nachylonej pod k ątem 30°, wynosi 1000 kWh/m2/a.

Typowa średnioroczna warto ść sprawno ści układu fotowoltaicznego waha si ę od 12 do 25%. Przeci ętna moc elektryczna uzyskiwana z powierzchni 1 m 2 modułu, wynosi 140 W. Bior ąc pod uwag ę podane warto ści mo żna przyj ąć , że z ka żdego metra kwadratowego ogniwa fotowoltaicznego zainstalowanego na terenie Miasta i Gminy Chorzele, mo żna uzyska ć ok. 70 kWh energii elektrycznej rocznie. Przyjmuje si ę, że do roku 2020 wszystkie budynki u żyteczno ści publicznej gminy oraz cz ęść budynków

63 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele. mieszkalnych, zostaną wyposa żone w ogniwa fotowoltaiczne instalowane na dachach. Szacuje si ę, że powierzchnia tych ogniw osi ągnie warto ść 4000 m 2. Roczna produkcja energii elektrycznej uzyska wi ęc poziom rz ędu 280 MWh/a . Zapewni to redukcj ę emisji dwutlenku w ęgla o 332 t/a , co stanowi 0,2 % łącznego poziomu emisji CO 2 na terenie gminy.

Ponadto zakłada si ę budow ę elektrowni słonecznej. Na terenie gminy, ze wzgl ędu na jej rolniczo - turystyczny charakter, wyst ępuj ą du że obszary, które mo żna zagospodarowa ć na ten cel. Zakłada si ę, że powierzchnia czynna ogniw fotowoltaicznych w takiej elektrowni wynosiłaby 20.000 m 2. Przy takiej powierzchni, moc zainstalowana si ęgn ęłaby rz ędu 2,8 MW, a roczna produkcja energii elektrycznej – 1.400 MWh/a .

Zwi ązana z tym redukcja emisji CO 2 wyniosłaby 1.659 t/a , czyli 2,0% łącznych emisji dwutlenku w ęgla.

Na potrzeby dalszych analiz przyjmuje si ę wysoko ść nakładów na monta ż ogniw fotowoltaicznych na poziomie 500 €/kW, ł ącznie 1.470.000 €. Koszty eksploatacyjne ogniw fotowoltaicznych przyjmuje si ę jako równe zero.

9.2.4. Biogazownia rolnicza.

Biogazownia rolnicza to zestaw urz ądze ń, w którym dochodzi do wytworzenia z masy organicznej biogazu, który jest spalany najcz ęś ciej w silniku gazowym nap ędzaj ącym generator energii elektrycznej i daj ącym ciepło odpadowe ze spalin lub z układów chłodzenia silnika. Informacje na temat procesów zachodz ących w przemianie masy organicznej w biogaz oraz na temat technologii układów wykorzystania biogazu dla celów energetycznych, przedstawiono w zał ączniku nr 4.

Biogazownia rolnicza w gminie Chorzele.

Wi ększo ść praktycznie budowanych biogazowni rolniczych nie przekracza mocy elektrycznej kilkuset kW, czasem ich moce dochodz ą do 2 MW. Moc cieplna jest zwykle nieco wy ższa od mocy elektrycznej. Moc układu wytwórczego zale żna jest przede wszystkim od dost ępno ści substratów, a także od mo żliwo ści zagospodarowania energii, szczególnie ciepła. Przewidziano 4 opcje wielko ści planowanej biogazowni. Podstawowym substratem dla niej będą odpady z produkcji mleczarskiej w miejscowej mleczarni, uzupełniane odpadami rolnymi, ewentualnie kiszonk ą kukurydzy.

64 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Zastosowanie innych (ta ńszych) substratów, mo że poprawi ć wyniki ekonomiczne inwestycji.

Opcja 1.

Budowa na terenie gminy biogazowni rolniczej o mocy 340 kW.

- Przewidywana roczna wielko ść produkcji energii elektrycznej i ciepła.

− produkcja energii elektrycznej brutto 2 665 MWh − zu życie na potrzeby własne 133 MWh − produkcja energii elektrycznej netto 2 532 MWh − produkcja ciepła brutto 11 992 GJ − zu życie na potrzeby własne 2 592 GJ − produkcja ciepła netto 9 400 GJ Szacunkowe nakłady inwestycyjne: 1.378.000 €.

Podana wielko ść produkcji energii elektrycznej na terenie gminy, pozwoli na redukcj ę emisji dwutlenku w ęgla o 3.000 t/a , co odpowiada 3,6% łącznego poziomu emisji.

Opcja 2.

Budowa na terenie gminy biogazowni rolniczej o mocy 2 x 340 kW.

- Przewidywana roczna wielko ść produkcji energii elektrycznej i ciepła.

− produkcja energii elektrycznej brutto 5 300 MWh − zu życie na potrzeby własne 265 MWh − produkcja energii elektrycznej netto 5 035 MWh − produkcja ciepła brutto 23 850 GJ − zu życie na potrzeby własne 4 320 GJ − produkcja ciepła netto 19 530 GJ Szacunkowe nakłady inwestycyjne: 2.359.000 €.

Podana wielko ść produkcji energii elektrycznej na terenie gminy, pozwoli na redukcj ę emisji dwutlenku w ęgla o 5.966 t/a , co odpowiada 7,2% łącznego poziomu emisji.

65 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Opcja 3.

Budowa na terenie gminy biogazowni rolniczej o mocy 1000 kW.

- Przewidywana roczna wielko ść produkcji energii elektrycznej i ciepła.

− produkcja energii elektrycznej brutto 8 086 MWh − zu życie na potrzeby własne 404 MWh − produkcja energii elektrycznej netto 7 682 MWh − produkcja ciepła brutto 36 385 GJ − zu życie na potrzeby własne 4 320 GJ − produkcja ciepła netto 32 065 GJ Szacunkowe nakłady inwestycyjne: 2.900.000 €.

Podana wielko ść produkcji energii elektrycznej na terenie gminy, pozwoli na redukcj ę emisji dwutlenku w ęgla o 9.103 t/a , co odpowiada 11,0% łącznego poziomu emisji.

Opcja 4.

Budowa na terenie gminy biogazowni rolniczej o mocy 2 x 1000 kW.

- Przewidywana roczna wielko ść produkcji energii elektrycznej i ciepła.

− produkcja energii elektrycznej brutto 15 351 MWh − zu życie na potrzeby własne 768 MWh − produkcja energii elektrycznej netto 14 584 MWh − produkcja ciepła brutto 69 080 GJ − zu życie na potrzeby własne 5 832 GJ − produkcja ciepła netto 63 248 GJ Szacunkowe nakłady inwestycyjne: 5.200.000 €.

Podana wielko ść produkcji energii elektrycznej na terenie gminy, pozwoli na redukcj ę emisji dwutlenku w ęgla o 17.282 t/a , co odpowiada 20,9% łącznego poziomu emisji.

Na terenie Miasta i Gminy Chorzele wyst ępuj ą dogodne warunki dla powstania biogazowni rolniczej. Budowa biogazowni pozwoliłaby na efektywne ekonomicznie i proekologiczne zagospodarowanie odpadów produkcyjnych w mleczarni. Mogłaby tak że zapewni ć okolicznym rolnikom rynek zbytu dla produkowanej kukurydzy na wiele lat, co wobec niepewnej sytuacji na rynku zbó ż, wynikaj ącej z ich nadprodukcji, mo że mie ć

66 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele. niebagatelne znaczenie dla poprawy opłacalno ści produkcji rolnej. Trzeba przy tym pami ęta ć o mo żliwo ści wykorzystania w biogazowni równie ż innych, by ć mo że ta ńszych, substratów.

Inwestycja w biogazowni ę rolnicz ą jest zadaniem wi ążą cym si ę z wysokimi nakładami. Najbardziej prawdopodobnym wariantem jej powstania, jest realizacja inwestycji przez podmiot zewn ętrzny, który we źmie na siebie ci ęż ar organizacji budowy i finansowania, a nast ępnie eksploatacji biogazowni. Na rynku wyst ępuje wielu potencjalnych inwestorów. Sprzyja ć im b ędzie rosn ące zainteresowanie tego typu przedsi ęwzi ęciami w kraju, m.in. ze strony czynników rz ądowych i instytucji finansowych.

Cena sprzeda ży energii elektrycznej wytwarzanej w odnawialnych źródłach energii jest corocznie ustalana przez Prezesa Urz ędu Regulacji Energetyki. W roku 2012 wynosi ok. 198 zł/MWh. Dodatkowym źródłem przychodu jest świadectwo pochodzenia energii odnawialnej, którego cena w roku 2012 wynosiła ok. 270 zł/MWh.

9.2.5. Energetyczne wykorzystanie wiatru.

Na jednej trzeciej obszaru Polski wyst ępuj ą korzystne warunki wiatrowe i uzasadniona jest budowa i eksploatowanie wi ększych elektrowni wiatrowych. Na pozostałym obszarze Polski na znacznych wzniesieniach instalowanie małych (do kilku wiatraków) elektrowni wiatrowych równie ż mo że by ć efektywne. Wyró żnia si ę nast ępuj ące grupy obszarów o korzystnych warunkach do budowy elektrowni wiatrowych:

- I - szy to obszar stosunkowo silnych, cz ęstych wiatrów - głównie wybrze że, - II - gi to głównie Suwalszczyzna i cz ęść Polski środkowej, - III - ci obszar to głównie cz ęść Wielkopolski, cz ęść Kujaw, zachodnia cz ęść Pomorza, Dolno śląskie, Beskid Śląski i Żywiecki, - IV - ty obszar to Kaszuby, Śląsk, okolice Zamo ścia, - V - ty obszar - pozostałe.

Do instalowania elektrowni wiatrowych zaleca si ę w pierwszej kolejno ści obszar I i II oraz znaczne wzniesienia rozrzucone na terenie całego kraju (po uprzednich pomiarach kontrolnych pr ędko ści wiatru). Strefy wiatrowe w Polsce przedstawiono na rysunku 2.

Energetyka wiatrowa jest obecnie najdynamiczniej rozwijaj ącą si ę gał ęzi ą produkcji energii elektrycznej z OZE.

67 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Szacunki w zakresie potencjału technicznego energetyki wiatrowej w Polsce mówi ą o mo żliwo ści pozyskania nawet 124 TWh energii elektrycznej. Wyliczenia Polskiego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej wskazuj ą, że przy sprzyjaj ących warunkach rozwoju w zakresie budowy infrastruktury przył ączeniowej i sieci przesyłowych, w roku 2020 mo żliwa jest eksploatacja farm wiatrowych o ł ącznej mocy 13.600 MW i produkcja energii elektrycznej na poziomie 30 TWh rocznie.

Rys. 2. Obszary stref wiatrowych w Polsce.

Źródło: Lorenc H. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej.

Ekstensywna polityka inwestycyjna w zakresie budowy infrastruktury sieciowej mo że jednak że - w skrajnym przypadku - ograniczy ć szanse rozwoju energetyki wiatrowej do jedynie 2.500 MW mocy zainstalowanej, co przeło ży si ę na pozyskanie jedynie ok. 5 TWh energii w roku 2020.

Najwi ększymi zagro żeniami dla realizacji ambitnych celów w zakresie dalszego dynamicznego wzrostu pozyskania energii z wiatru s ą:

- stan sieci rozdzielczych i przesyłowych w północnej Polsce, wymagaj ących znacznych nakładów modernizacyjnych,

68 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

- czasochłonna i skomplikowana procedura ubiegania si ę o przył ączenie, zwłaszcza w zakresie wydania warunków i oceny wpływu na sie ć elektroenergetyczn ą, - rosn ące zagro żenia z tytułu wpływu na środowisko naturalne i degradacj ę naturalnego krajobrazu (protesty społeczno ści lokalnych), - negatywne skutki współzale żno ści pomi ędzy ró żnymi inwestorami.

Energetyka wiatrowa na terenie Gminy Chorzele.

Na terenie gminy Chorzele wyst ępuj ą korzystne i do ść korzystne warunki do rozwoju energetyki wiatrowej (patrz rys. 2). Inwestowaniem w elektrownie wiatrowe na terenie gminy interesuj ą si ę firmy krajowe i zagraniczne. Zakłada si ę, że do roku 2020 na tym terenie powstan ą elektrownie wiatrowe o mocach od 0,8 do 3,2 MW, opisane w poni ższych opcjach:

Opcja 1.

Budowa jednej elektrowni wiatrowej o mocy 0,8 MW.

- Przewidywana roczna wielko ść produkcji energii elektrycznej: 1.600 MWh

Podana wielko ść produkcji energii elektrycznej na terenie gminy, pozwoli na redukcj ę emisji dwutlenku w ęgla o 1.896 t/a , co odpowiada 2,3% łącznego poziomu emisji.

Opcja 2.

Budowa dwóch elektrowni wiatrowych o mocy 0,8 MW każda.

- Przewidywana roczna wielko ść produkcji energii elektrycznej: 3.200 MWh

Podana wielko ść produkcji energii elektrycznej na terenie gminy, pozwoli na redukcj ę emisji dwutlenku w ęgla o 3.792 t/a , co odpowiada 4,6% łącznego poziomu emisji.

Opcja 3.

Budowa trzech elektrowni wiatrowych o mocy 0,8 MW ka żda.

- Przewidywana roczna wielko ść produkcji energii elektrycznej: 4.800 MWh

Podana wielko ść produkcji energii elektrycznej na terenie gminy, pozwoli na redukcj ę emisji dwutlenku w ęgla o 5.688 t/a , co odpowiada 6,9% łącznego poziomu emisji.

69 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Opcja 4.

Budowa czterech elektrowni wiatrowych o mocy 0,8 MW ka żda.

- Przewidywana roczna wielko ść produkcji energii elektrycznej: 6.400 MWh

Podana wielko ść produkcji energii elektrycznej na terenie gminy, pozwoli na redukcj ę emisji dwutlenku w ęgla o 7.584 t/a , co odpowiada 9,2% łącznego poziomu emisji.

Gmina Chorzele jest poło żona w korzystnej i do ść korzystnej strefie wiatrowej. Z tego punktu widzenia panuj ą tu dobre warunki do rozwoju energetyki wiatrowej. Z drugiej jednak strony, ze wzgl ędu na blisko ść stref ochrony przyrody i krajobrazu, mo żliwo ści rozwoju elektrowni wiatrowych s ą ograniczone. Realno ść wdro żenia du żej inwestycji w zakresie energetyki wiatrowej, nie jest wysoka ze wzgl ędu na szereg uwarunkowa ń natury środowiskowej, społecznej i infrastrukturalnej.

Ceny energii wytwarzanej w elektrowniach wiatrowych – jak w pkt. 9.2.4.

9.2.6. Pompy ciepła.

Pompy ciepła s ą uznawane za alternatywne, a nie odnawialne źródło energii. Jest to spowodowane konieczno ści ą zasilania ich energi ą elektryczn ą, która w polskich warunkach, jest w wi ększo ści wytwarzana w oparciu o kopalne no śniki energii.

Zadaniem pompy ciepła jest pobranie z otoczenia niskotemperaturowej energii i podwy ższeniu jej temperatury do poziomu umo żliwiaj ącego ogrzewanie budynków. Wykorzystana przy tym energia elektryczna stanowi ona tylko pewien procent w ogólnym bilansie energii. Na ogół na jednostk ę zu żytej energii elektrycznej, przypadaj ą 3,5 – 4,5 jednostki ciepła mo żliwego do pozyskania z pompy.

Pompa ciepła jest niskoparametrowym źródłem energii, co oznacza, że w wi ększo ści przypadków nie jest mo żliwe jej wykorzystanie w istniej ących instalacjach grzejnikowych, zasilanych obecnie np. kotłami w ęglowymi lub olejowymi. Niska temperatura czynnika roboczego (rz ędu 35 – 45 °C) predysponuje pompy ciepła do zasilania instalacji ogrzewania powierzchniowego, np. podłogowego lub ściennego. Przebudowa istniej ących instalacji jest zbyt kosztowna i kłopotliwa. Z tego wzgl ędu zaleca si ę, aby zgodnie z przewidywanymi postanowieniami miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla Miasta i Gminy Chorzele, które zakładaj ą stosowanie proekologicznych źródeł ciepła, w wydawanych warunkach zabudowy dla

70 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

planowanych budynków mieszkalnych, sugerowa ć inwestorom stosowanie m.in. pomp ciepła, jako urz ądze ń grzewczych.

Eksploatacja pompy ciepła wi ąż e si ę z kosztami zakupu energii elektrycznej, niezb ędnej do jej funkcjonowania. Przyjmuje si ę, że s ą one ni ższe o ok. 40% od kosztów alternatywnego paliwa gazowego.

10. Okre ślenie mo żliwych wariantów proponowanych działa ń.

Jako mo żliwe do realizacji warianty przedsi ęwzi ęć modernizacyjnych i zmierzaj ących do wprowadzenia odnawialnych źródeł energii uwa ża si ę te, które prowadz ą do co najmniej 20% redukcji emisji dwutlenku w ęgla. W tab. 40 zestawiono wszystkie rozpatrywane we wcze śniejszych podrozdziałach usprawnienia i inwestycje.

Ka żda kombinacja wymienionych w tab. 40 działa ń z zakresu wzrostu efektywno ści energetycznej lub odnawialnych źródeł energii, zapewniaj ąca sumaryczn ą redukcj ę emisji dwutlenku w ęgla o co najmniej 12.143 t/a, czyli 15,5% stanu z roku 2011, b ędzie stanowiła spełnienie wymaga ń wynikaj ących z Porozumienia mi ędzy burmistrzami , gdy ż w stosunku do roku bazowego, w roku 2011 redukcja poziomu emisji wynosiła 4.414 t/rok, czyli 5,3%.

Tab. 40. Zestawienie mo żliwych do realizacji wariantów usprawnie ń i inwestycji.

Wariant 1 Wariant 2 Wariant 3 Wariant 4 Redukcja emisji CO 2 t/a % t/a % t/a % t/a % Wzrost efektywno ści energ etycznej - źródła energii 208,7 0, 27 % 620,9 0, 79 % 1.036,6 1,32 % 2.073,3 2,65 % - budynki 4.887 5,9 % 8.145 9,8 % 12.218 14,8% 16.290 19,7% - gaz ziemny 2.692 3,3 % - inst. oświetleniowe bud. 5.635 6,8 % - oświetlenie uliczne 6.239 7,5 % - zarz ądzanie energet. 2.351 3,0% Odnawialne źródła energii - kotły na biomas ę 6.496 7,8 % - kolektory słoneczne 814 1, 0% - ogniwa fotowoltaiczne 1.659 2,0 % - biogazownia rolnicza 3.000 3,6 % 5.966 7,2 % 9.103 11,0 % 17.282 20,9 % - energia wiatru 1.896 2,3 % 3.792 4,6 % 5.688 6,9 % 7.584 9,2%

71 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Na podstawie danych zestawionych w tablicy 40 łatwo zauwa żyć, że najwi ększ ą skuteczno ść wykazuj ą działania zwi ązane z termomodernizacj ą budynków, wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii, modernizacj ą instalacji o świetleniowych i zarz ądzaniem energetycznym.

Do dalszych rozwa żań rekomenduje si ę nast ępuj ące warianty usprawnie ń:

Wariant 1.

1. Wprowadzenie gazu ziemnego - średnia wysoko ść nakładów na kocioł i przył ącze: 10.000 zł, - łączna wysoko ść nakładów na modernizacj ę budynków w gminie: 5.240.000 zł 2. Termomodernizacja 30% budynków mieszkalnych nie poddanych zabiegom termomodernizacyjnym do tej pory (839 szt.) - średnia wysoko ść nakładów na termomodernizacj ę jednego budynku: 30.000 zł, - łączna wysoko ść nakładów na termomodernizacj ę budynków w gminie: 25.170.000 zł . 3. Modernizacja instalacji o świetleniowych budynków - średnia wysoko ść nakładów na wymian ę źródeł światła w jednym budynku: 300 zł, - łączna wysoko ść nakładów na wymian ę źródeł światła w budynkach na terenie gminy: 884.700 zł . 4. Modernizacja o świetlenia ulicznego - łączna wysoko ść nakładów na monta ż urz ądze ń redukuj ących napi ęcie zasilania w obwodach o świetlenia ulicznego: 100.000 zł . 5. Kolektory słoneczne - średnia wysoko ść nakładów na instalacj ę kolektorów słonecznych w jednym budynku: 12.000 zł/szt, - łączna wysoko ść nakładów na monta ż kolektorów słonecznych w 714 budynkach mieszkalnych, w 24 budynkach u żyteczno ści publicznej i w 27 budynkach usługowo - handlowych: 9.180.000 zł . 6. Zastosowanie ogniw fotowoltaicznych - średnia wysoko ść nakładów na jednostk ę mocy ogniwa: 500 €/kW,

72 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

- łączna wysoko ść nakładów na zainstalowanie ogniw fotowoltaicznych: 1.470.000 € (5.880.000zł). 7. Zarz ądzanie energetyczne - średnia wysoko ść rocznych kosztów zatrudnienia zarz ądcy energetycznego: 60.000 zł/a .

Redukcja emisji CO 2: - do roku 2011: 4.414 t/rok - od roku 2011: 24.277 t/rok - razem: 28.691 t/rok - 34,7%. Łączne nakłady: - 46.454.700 zł + 60.000 zł x 8 lat

Wariant 2.

1. Termomodernizacja 30% budynków mieszkalnych nie poddanych zabiegom termomodernizacyjnym do tej pory (839 szt.) - średnia wysoko ść nakładów na termomodernizacj ę jednego budynku: 30.000 zł, - łączna wysoko ść nakładów na termomodernizacj ę budynków w gminie: 25.170.000 zł . 2. Modernizacja instalacji o świetleniowych budynków - średnia wysoko ść nakładów na wymian ę źródeł światła w jednym budynku: 300 zł, - łączna wysoko ść nakładów na wymian ę źródeł światła w budynkach na terenie gminy: 884.700 zł . 3. Modernizacja o świetlenia ulicznego - łączna wysoko ść nakładów na monta ż urz ądze ń redukuj ących napi ęcie zasilania w obwodach o świetlenia ulicznego: 100.000 zł . 4. Kolektory słoneczne - średnia wysoko ść nakładów na instalacj ę kolektorów słonecznych w jednym budynku: 12.000 zł/szt,

73 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

- łączna wysoko ść nakładów na monta ż kolektorów słonecznych w 714 budynkach mieszkalnych, w 24 budynkach u żyteczno ści publicznej i w 27 budynkach usługowo - handlowych: 9.180.000 zł . 5. Zastosowanie ogniw fotowoltaicznych - średnia wysoko ść nakładów na jednostk ę mocy ogniwa: 500 €/kW, - łączna wysoko ść nakładów na zainstalowanie ogniw fotowoltaicznych: 1.470.000 € (5.880.000zł). 6. Zarz ądzanie energetyczne - średnia wysoko ść rocznych kosztów zatrudnienia zarz ądcy energetycznego: 60.000 zł/a .

Redukcja emisji CO 2: - do roku 2011: 4.414 t/rok - od roku 2011: 21.585 t/rok - razem: 25.999 t/rok - 31,4%. Łączne nakłady: - 41.214.700 zł + 60.000 zł x 8 lat

Wariant 3.

1. Modernizacja o świetlenia ulicznego - łączna wysoko ść nakładów na monta ż urz ądze ń redukuj ących napi ęcie zasilania w obwodach o świetlenia ulicznego oraz modernizacj ę instalacji: 100.000 zł . 2. Budowa biogazowni rolniczej o mocy 1000 kW wysoko ść nakładów inwestycyjnych: 2.600.000 € ( 10.400.000 zł ; 1€ = 4,0 zł) 3. Zarz ądzanie energetyczne - średnia wysoko ść rocznych kosztów zatrudnienia zarz ądcy energetycznego: 60.000 zł/a .

Redukcja emisji CO 2: - do roku 2011: 4.414 t/rok - od roku 2011: 17.693 t/rok - razem: 22.107 t/rok - 26,7%.

74 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Łączne nakłady: 10.500.000 zł + 60.000 zł/a.

Wariant 4.

1. Budowa biogazowni rolniczej o mocy 1000 kW - wysoko ść nakładów inwestycyjnych: 2.600.000 € ( 10.400.000 zł ; 1€ = 4,0 zł) 2. Budowa elektrowni wiatrowej 2 x 800 kW - wysoko ść nakładów inwestycyjnych: 2.000.000 € ( 8.000.000 zł ; 1€ = 4,0 zł). 3. Zarz ądzanie energetyczne - średnia wysoko ść rocznych kosztów zatrudnienia zarz ądcy energetycznego: 60.000 zł/a .

Redukcja emisji CO 2: - do roku 2011: 4.414 t/rok - od roku 2011: 15.246 t/rok - razem: 19.660 t/rok - 23,7%. Łączne nakłady: 18.400.000 zł + 60.000 zł/a

Wariant 5.

1. Budowa biogazowni rolniczej o mocy 2 x 1000 kW - wysoko ść nakładów inwestycyjnych: 5.200.000 € ( 20.800.000 zł ; 1€ = 4,0 zł) 2. Zarz ądzanie energetyczne - średnia wysoko ść rocznych kosztów zatrudnienia zarz ądcy energetycznego: 60.000 zł/a .

Redukcja emisji CO 2: - do roku 2011: 4.414 t/rok - od roku 2011: 19.633 t/rok - razem: 24.047 t/rok - 29,0%. Łączne nakłady: 20.800.000 zł + 60.000 zł/a

75 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Sumaryczne zestawienie danych zgromadzonych w przykładowych wariantach okre ślonych powy żej, przedstawiono w tablicy 41. W wysoko ści nakładów uwzgl ędniono koszt zatrudnienia zarz ądcy energetycznego w okresie 8 lat na poziomie 480.000 zł.

Tab. 41. Zestawienie nakładów i redukcji emisji CO 2 w wybranych wariantach. Wariant 1 Wariant 2 Wariant 3 Wariant 4 Wariant 5 Redukcja emisji CO 2, 28 691 25 999 22 107 19 660 24 047 t/a Redukcja 34,70% 31,40% 26,70% 23,70% 29,00% emisji CO 2, % Nakłady, zł 46 934 700 41 694 700 10 980 000 18 880 000 21 280 000 Wska źnik nakładów, 1 636 1 604 497 960 885 zł/(t/a)

Wśród przeanalizowanych powy żej wariantów, najwy ższ ą efektywno ści ą kosztow ą (efekt redukcji emisji do nakładów) odznacza si ę wariant 3, ł ącz ący modernizacj ę oświetlenia ulicznego, budow ę biogazowni rolniczej i zarz ądzanie energetycznego.

Do najdro ższych nale żą wariant 1 i 2. Obejmuj ą one jednak przedsi ęwzi ęcia, na których realizacj ę gmina mo że posiada ć najwi ększy wpływ. Zapewniaj ą przy tym wysokie warto ści efektu redukcji emisji CO 2. Po konsultacji z przedstawicielami Urz ędu Miasta i Gminy Chorzele do realizacji rekomenduje si ę wariant 1.

11. Harmonogram realizacji działa ń.

Zaproponowane w ramach wybranego wariantu działania, ze wzgl ędu na zło żono ść i wysok ą warto ść nakładów inwestycyjnych, wymagaj ą rozło żenia w czasie a ż do roku 2020. W tab. 42 przedstawiono propozycj ę harmonogramu wdra żania poszczególnych usprawnie ń.

76 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Tab. 42. Propozycja harmonogramu wdra żania wybranego wariantu.

Nazwa działania Szacunkowy Redukcja Proponowany koszt emisji CO 2, termin działania, zł Mg/rok realizacji Wprowadzenie gazu 5.240.000 2.692 2015 – 2020 ziemnego Termomodernizacja 30% 25.170.000 4.887 2012 – 2020 budynków mieszkalnych nie poddanych zabiegom termomodernizacyjnym do tej pory (839 szt.) Modernizacja instalacji 884.700 5.635 2012 – 2018 oświetleniowych budynków Modernizacja o świetlenia 100.000 6.239 2012 – 2014 ulicznego Kolektory słoneczne 9.180.000 814 2012 – 2020 Zastosowanie ogniw 5.880.000 1.659 2015 – 2020 fotowoltaicznych Zarz ądzanie energetyczne 480.000 2.351 2012 – 2020

Terminy przedstawione w tab. 42 stanowi ą jedynie propozycj ę i mog ą ulega ć zmianie w zale żno ści od rozwoju sytuacji finansowej i organizacyjnej w gminie.

Dla zapewnienia swobodnego planowania działa ń przez gmin ę zakłada si ę realizacj ę wszystkich zada ń opisanych w SEAP w latach 2012 - 2020.

Wdra żanie ka żdego z zada ń wchodz ących w skład wybranego wariantu powinno by ć zschynronizowane z prowadzeniem monitoringu.

Wszelkie modyfikacje nale ży wprowadza ć jednocze śnie z prowadzeniem monitoringu efektów wykonanych działa ń. System monitoringu opisano w rozdziale 12.

12. System monitoringu – wytyczne.

Sygnatariusze „Porozumienia mi ędzy Burmistrzami” powinni składa ć co roku od przyj ęcia Planu działa ń raporty odzwierciedlaj ące stan realizacji SEAP. Ka żdy z tych raportów powinien zawiera ć aktualizacj ę przeprowadzonej w Planie inwentaryzacji emisji. Poniewa ż jednak sporządzenie takiego raportu wymaga znacznych nakładów sił i środków, dopuszcza si ę wyznaczenie własnego harmonogramu monitoringu działa ń.

77 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Rekomenduje si ę składanie Raportu z działa ń, zawieraj ącego zestawienie podj ętych w ostatnim okresie usprawnie ń, opisuj ącego stan realizacji Planu działa ń, z cz ęstotliwo ści ą co dwa lata od chwili przyj ęcia Planu .

Ponadto wymagane jest przedstawianie Raportu z implementacji , obejmuj ącego szczegółow ą inwentaryzacj ę emisji dotycz ącą danego roku. Ten raport powinien by ć sporz ądzany co cztery.

Bior ąc pod uwag ę wy żej okre ślon ą cz ęstotliwo ść składania raportów, wyznacza si ę nast ępuj ące terminy ich opracowania:

Raport z działa ń - lata 2014, 2016, 2018, 2020.

Raport z implementacji – lata 2016, 2020.

W procesie monitoringu bardzo wa żny jest wła ściwy dobór wska źników efektów. Proponowane dla poszczególnych działa ń wska źniki przedstawiono w tab. 43.

Tab. 43. Proponowane wska źniki monitoringu działa ń.

Nazwa działania Proponowany wska źnik monitoringu Wprowadzenie gazu Ilo ść gazu wprowadzanego do ziemnego sieci, liczba klientów. Termomodernizacja 30% Jednostkowe zu życie energii budynków mieszkalnych nie w obiektach mieszkalnych, poddanych zabiegom jednostkowe koszty energii, termomodernizacyjnym do tej jednostkowa emisja CO 2 pory (839 szt.) zwi ązana z wykorzystaniem energii w budynkach mieszkalnych. Modernizacja instalacji Ilo ść zu żywanej energii oświetleniowych budynków elektrycznej, moc jednostkowa punktów świetlnych. Modernizacja o świetlenia Ilo ść zu żywanej energii ulicznego elektrycznej, moc jednostkowa punktów świetlnych, ilo ść energii elektrycznej wytworzonej z OZE. Kolektory słoneczne Liczba zainstalowanych kolektorów słonecznych, ilo ść ciepła wytworzonego z kolektorów.

78 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Zastosowanie ogniw Moc zainstalowana w fotowoltaicznych ogniwach fotowoltaicznych, ilo ść wytworzonej w nich energii elektrycznej. Zarz ądzanie energetyczne Powołanie zarz ądcy energetycznego, liczba i jako ść prowadzonych przez niego działa ń edukacyjnych, monitoringowych itp.

Wska źniki wyszczególnione w tab. 43 nale ży traktowa ć jedynie jako propozycj ę w ramach monitoringu efektów działa ń. Rzeczywisty dobór wska źników powinien uwzgl ędnia ć specyfik ę ka żdego z działa ń.

13. Wskazanie potencjalnych źródeł finansowania proponowanych rozwi ąza ń. 13.1. Informacje ogólne na temat źródeł finansowania.

Potencjalne źródła finansowania przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii oraz z podnoszeniem efektywno ści energetycznej, opisano w zał ączniku nr 5.

Dost ępne w Polsce instytucje zajmuj ące si ę finansowaniem przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z podnoszeniem efektywno ści energetycznej oraz budow ą odnawialnych źródeł energii, wyszczególniono w zał ączniku nr 6.

Zakres prac zwi ązanych z podniesieniem efektywno ści energetycznej oraz wykorzystaniem na terenie gminy odnawialnych źródeł energii jest tak szeroki, że nasuwa si ę potrzeba utworzenia na poziomie Unii Europejskiej specjalnego funduszu, który wspierałby gminy, w szczególno ści sygnatariuszy Porozumienia mi ędzy burmistrzami , w finansowaniu zaplanowanych przedsi ęwzi ęć , okre ślonych w Planach działa ń na rzecz zrównowa żonej energii. Fundusz ten powinien udziela ć dotacji do efektywnych przedsi ęwzi ęć , realizowanych zarówno przez jednostki samorz ądu terytorialnego, jak i podmioty gospodarcze oraz osoby fizyczne. Utworzenie takiego funduszu umo żliwiłoby osi ągni ęcie ambitnych celów, wyznaczonych przez Porozumienie mi ędzy burmistrzami , gdy ż istniej ące fundusze, w przewa żaj ącej cz ęś ci, przyznaj ą wsparcie finansowe na zasadach konkursowych.

79 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

14. Planowane działania edukacyjne i u świadamiaj ące w społeczno ści gminnej.

Skuteczne wdro żenie pakietu przedsi ęwzi ęć zaproponowanych w Planie działa ń na rzecz zrównowa żonej energii , opracowanym dla Miasta i Gminy Chorzele, wymaga podniesienia poziomu świadomo ści społecznej, zwi ązanej z potrzeb ą poszanowania środowiska. Dbało ść o środowisko, realizowana poprzez podnoszenie efektywno ści energetycznej urz ądze ń wytwarzaj ących energi ę, a tak że obiektów j ą zu żywaj ących, jak równie ż wdra żanie urz ądze ń wykorzystuj ących odnawialne źródła energii, ma m.in. na celu ograniczenie emisji dwutlenku w ęgla, gazu uznawanego za jeden z głównych czynników sprzyjaj ących powstawaniu efektu cieplarnianego i innych niekorzystnych zjawisk przyrodniczych.

Wzrost świadomo ści społeczno ści lokalnej w zakresie potrzeby ograniczenia zu życia energii, jak równie ż sposobów tego ograniczenia, jest warunkiem koniecznym powodzenia zaplanowanych działa ń. Powstaje zatem potrzeba zaplanowania akcji marketingowej dla Planu działa ń na rzecz zrównowa żonej energii , jak równie ż prac maj ących na celu przybli żenie zagadnie ń poszanowania energii mieszka ńcom gminy oraz pracownikom instytucji i podmiotów gospodarczych, funkcjonuj ących na jej terenie.

Przewiduje si ę, że działania te przybior ą nast ępuj ące formy:

- publikacja artykułów edukacyjnych i informacyjnych w prasie lokalnej / wydawnictwach gminnych, - prelekcje na zebraniach wiejskich w poszczególnych sołectwach, - szkolenia dla nauczycieli szkół funkcjonuj ących na terenie gminy, - poruszanie przez nauczycieli zagadnie ń poszanowania energii na lekcjach wychowawczych lub lekcjach przedmiotów przyrodniczych, - wydanie ulotek informacyjnych.

Wa żną rol ę w prowadzeniu akcji u świadamiaj ących mo że odegra ć zarz ądca energetyczny, którego powołanie zaproponowano w pkt. 9.1.7. Mo że on by ć autorem wymienionych wy żej publikacji oraz prowadzi ć działania edukacyjne. Powinien by ć tak że odpowiedzialny za prowadzenie wła ściwej gospodarki energetycznej, wynikaj ącej m.in. z odpowiedniego poziomu świadomo ści energetycznej, pracowników instytucji publicznych na terenie gminy.

80 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

W razie potrzeby prowadzenie opisanych wy żej działa ń mo żna zleci ć ekspertowi zewn ętrznemu.

15. Podsumowanie i wnioski

Miasto i Gmina Chorzele posiada du ży potencjał dla podj ęcia działa ń podnosz ących efektywno ść energetyczn ą, zarówno w obszarze wytwarzania, jak i u żytkowania energii, jak równie ż w dziedzinie wdro żenia odnawialnych źródeł energii. Podj ęcie inicjatyw termomodernizacyjnych, szczególnie przez poszczególnych mieszka ńców gminy w ich gospodarstwach domowych, wobec dominacji w ęgla, jako paliwa, mo że przyczyni ć si ę do istotnej poprawy jako ści środowiska.

Du że korzy ści mo że przynie ść tak że zast ąpienie cz ęś ci kotłów w ęglowych kotłami wykorzystuj ącymi biomas ę.

Istotne znaczenie mog ą mie ć tak że działania zmierzaj ące do redukcji zu życie energii elektrycznej przeznaczonej dla celów o świetleniowych. Dotyczy to zarówno poszczególnych gospodarstw domowych, jak i obiektów u żyteczno ści publicznej czy oświetlenia ulicznego.

Nale ży zwróci ć uwag ę na potrzeb ę wprowadzenia zasad zarz ądzania energetycznego w gminie. Powołanie osoby odpowiedzialnej za prowadzenie gospodarki energetycznej gminy, mo że istotnie wpłyn ąć na poziom zu życia energii, a tym samym na wielko ść emisji CO 2.

Bardzo du żą skuteczno ści ą w redukcji emisji dwutlenku w ęgla, odznaczaj ą si ę biogazownie rolnicze oraz elektrownie wiatrowe. Ich budowa wi ąż e si ę jednak z wysokimi nakładami inwestycyjnymi i wymaga starannego przeanalizowania aspektów ekonomicznych.

Nie sposób nie dostrzec potencjału tkwi ącego w wykorzystaniu energii słonecznej. Kolektory słoneczne oraz ogniwa fotowoltaiczne b ędą w niedalekiej przyszło ści coraz cz ęś ciej wykorzystywanymi urz ądzeniami do wytwarzania energii. Niew ątpliwie znajd ą szerokie zastosowania równie ż w gminie Chorzele.

Podejmowane działania maj ące na celu ograniczenie emisji CO 2 poprzez redukcj ę zu życie energii, przyczyniaj ą si ę tak że do zmniejszenia kosztów zaopatrzenia w energi ę. Z kolei budowa lokalnych źródeł energii, jak biogazownie rolnicze czy

81 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele. elektrownie wiatrowe, podnosi bezpiecze ństwo energetyczne gminy. Powinno to by ć jedn ą z przesłanek decyduj ących o wdra żaniu tego rodzaju inwestycji.

Opisane działania wi ążą si ę z wysokimi nakładami inwestycyjnymi. Dost ępno ść ró żnych źródeł finansowania, a szczególnie sugerowana mo żliwo ść powstania specjalnego programu finansowania przedsi ęwzi ęć w ramach realizacji zobowi ąza ń wynikaj ących z Porozumienia mi ędzy burmistrzami , daje jednak podstawy do optymistycznego spojrzenia na realno ść proponowanych w Planie działa ń na rzecz zrównowa żonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

82 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Zał ącznik nr 1. Dane o zu życiu energii elektrycznej w budynkach u żyteczno ści publicznej Miasta i Gminy Chorzele.

Tab. 44. Urz ąd Miasta i Gminy.

1.1 Gmina Chorzele

szacowane zu życie szacowane zu życie energii suma szacowanego Płatnik Punkt odbioru energii [kWh] w okresie [kWh] w okresie od zu życia energii [kWh] Lokalizacja numer numer moc l.p. energii energii taryfa od 01.05.2011r. do 01.05.2011r. do w okresie od punktu odbioru ewidencyjny/PPE licznika umow.(kW) elektrycznej elektrycznej 30.04.2012r. Strefa 30.04.2012r. Strefa 01.05.2011r. do szczyt/dzienna pozaszczyt/nocna 30.04.2012r.

Urz ąd Miasta Świetlica Nowa Nowa Wie ś 1 i Gminy 133639027 8191096 C11 10,0 7 0 7 Wie ś 06-333 Zar ęby Chorzele Urz ąd Miasta Świetlica Rzodkiewnika 2 i Gminy 133642018 9424336 C11 10,00 267 0 267 Rzodkiewnica 06-333 Zar ęby Chorzele Urz ąd Miasta Urz ąd Gminy Ul. Ogrodowa 7 3 i Gminy Chorzele - 06-330 131310018 1169965 C11 35,0 23002 0 23002 Chorzele Biuro Chorzele Rycice Urz ąd Gminy 4 OSP Rycice 06-330 133621008 10783822 C11 16,00 2368 0 2368 Chorzele Chorzele Urz ąd Miasta Zdziwój Stary Remiza 5 i Gminy 06-330 133603068 00086182 C11 6,0 3 0 3 Zdziwój Stary Chorzele Chorzele Ul. Z. Urz ąd Miasta Pawilon Padlewskiego 6 i Gminy 131306056 00040564 C11 26,0 2517 0 2517 Sportowy 06-330 Chorzele Chorzele Urz ąd Miasta Rycice 7 i Gminy Rycice 1259 06-330 133025006 27556246 C11 3,0 3804 0 3804 Chorzele Chorzele Urz ąd Miasta Przysowy 8 i Gminy Przysowy 1227 06-330 133025013 19873934 C11 6,0 2764 0 2764 Chorzele Chorzele Urz ąd Miasta Rembielin 9 i Gminy Rembielin 0689 06-330 133025033 22908074 C11 6,0 2953 0 2953 Chorzele Chorzele Urz ąd Miasta Rembielin 10 i Gminy Rembielin 1257 06-330 133025034 26017616 C11 6 353 0 353 Chorzele Chorzele Urz ąd Miasta Stara Wie ś 11 i Gminy Stara Wie ś 06-330 133025042 2969671 C11 6,0 3557 0 3557 Chorzele Chorzele

83 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Urz ąd Miasta i Nowa Wie ś Nowa Wie ś 12 Gminy 133025044 12930566 C11 6,0 3171 0 3171 1167 06-330 Chorzele Chorzele Urz ąd Miasta i Zdziwój Stary Zdziwój Stary 13 Gminy 133025045 11932233 C11 6,0 7102 0 7102 1327 06-330 Chorzele Chorzele Urz ąd Miasta i Bogdany Wielkie Bogdany Wielkie 14 Gminy 133025051 9070260 C11 6,0 1551 0 1551 ST-0980 06-330 Chorzele Chorzele Urz ąd Miasta i Jedlinka 15 Gminy Jedlinka 1088 133025052 24874737 C11 6,0 3154 0 3154 06-330 Chorzele Chorzele Urz ąd Gminy Lipowiec Lipowiec 16 133025001 00017877 C11 6,0 4891 0 4891 Chorzele ST-1133 06-330 Chorzele Krzynowłoga Krzynowłoga Urz ąd Gminy 17 Wielka Wielka 133025002 21015440 C11 6,0 6512 0 6512 Chorzele ST-1101 06-330 Chorzele Krzynowłoga Krzynowłoga Urz ąd Gminy 18 Wielka Wielka 133025003 27628030 C11 6,0 2772 0 2772 Chorzele ST-0755 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Czaplice Wielkie Czaplice Wielkie 19 133025004 26000297 C11 6,0 796 0 796 Chorzele ST-0758 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Rycice Rycice 20 133025005 26819247 C11 6,0 2549 0 2549 Chorzele ST-2086 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Rawki Rawki 21 133025010 8472187 C11 7,0 2106 0 2106 Chorzele ST-1269 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Brzeski Kołaki Brzeski Kołaki 22 133025011 00017196 C11 6,0 4894 0 4894 Chorzele ST-0984 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Przysowy Przysowy 23 133025012 12234081 C11 3,0 1393 0 1393 Chorzele ST-3204 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Budki Budki 24 133025014 27872188 C11 6,0 4259 0 4259 Chorzele ST-0985 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Pruskoł ęka Pruskoł ęka 25 133025015 23029141 C11 6,0 6934 0 6934 Chorzele ST-1225 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Opaleniec Opaleniec 26 133025016 25903570 C11 3,0 2071 0 2071 Chorzele ST-1173 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Mącice Mącice 27 133025017 8424100 C11 10,0 1696 0 1696 Chorzele ST-3214 06-333 Zar ęby Urz ąd Gminy Zar ęby Zar ęby 28 133025018 7720474 C11 7,0 17998 0 17998 Chorzele ST-1331 06-333 Zar ęby Urz ąd Gminy Krukowo Krukowo 29 133025019 27872173 C11 3,0 1599 0 1599 Chorzele ST-1110 06-333 Zar ęby Urz ąd Gminy Łaz Łaz 30 133025021 19583179 C11 6,0 2436 0 2436 Chorzele ST-1913 06-333 Zar ęby

84 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Urz ąd Gminy Krukowo Krukowo 31 133025020 23984820 C11 7,0 2327 0 2327 Chorzele ST-3226 06-333 Zar ęby Urz ąd Gminy Łaz Łaz 32 133025022 25953239 C11 6,0 4438 0 4438 Chorzele ST-1144 06-333 Zar ęby Urz ąd Gminy Raszujka Raszujka 33 133025023 23503470 C11 6,0 6108 0 6108 Chorzele ST-1260 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Po ście ń Wie ś Po ście ń Wie ś 34 133025024 24865157 C11 6,0 2673 0 2673 Chorzele ST-1231 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Po ście ń Zamion Po ście ń Zamion 35 133025025 11116786 C11 3,0 437 0 437 Chorzele ST-1232 06-330 Chorzele Dzierz ęga Dzierz ęga Urz ąd Gminy 36 Nadbory Nadbory 133025026 20553856 C11 6,0 3058 0 3058 Chorzele ST-1925 06-330 Chorzele Gadomiec Gadomiec Urz ąd Gminy 37 Chrzczony Chrzczony 133025027 27872636 C11 3,0 1145 0 1145 Chorzele ST-1073 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Wierzchowina Wierzchowina 38 133025028 11135835 C11 3,0 726 0 726 Chorzele ST-3225 06-333 Zar ęby Gadomiec Gadomiec Urz ąd Gminy 39 Miłoci ęta Miłoci ęta 133025029 2782631 C11 3,0 2490 0 2490 Chorzele ST-1923 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Dąbrowa Dąbrowa 40 133025030 25352298 C11 6,0 4363 0 4363 Chorzele ST-1038 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Aleksandrowo Aleksandrowo 41 133025031 12631697 C11 3,0 1423 0 1423 Chorzele ST-0978 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Rembielin Rembielin 42 133025032 25156000 C11 6,0 5097 0 5097 Chorzele ST-1358 06-330 Chorzele Niskie Wielkie Urz ąd Gminy Niskie Wielkie 43 ST-1172 133025035 20534472 C11 6,0 2677 0 2677 Chorzele 06-330 Chorzele

Wólka Wólka Urz ąd Gminy 44 Zdziwójska Zdziwójska 133025036 00017871 C11 3,0 1871 0 1871 Chorzele ST-1316 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Rapaty Żachy Rapaty Żachy 45 133025037 25364759 C11 3,0 753 0 753 Chorzele ST-1256 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Bagienice Bagienice 46 133025038 2756778 C11 6,0 2338 0 2338 Chorzele ST-0692 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Duczymin Duczymin 47 133025039 22419474 C11 6,0 6841 0 6841 Chorzele ST-1047 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Duczymin Duczymin 48 133025040 23474103 C11 6,0 3824 0 3824 Chorzele ST-1924 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Opiłki Płoskie Opiłki Płoskie 49 133025041 11073396 C11 3,0 1377 0 1377 Chorzele ST-1942 06-330 Chorzele

85 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Urz ąd Gminy Wasiły Zygny Wasiły Zygny 50 133025043 8641865 C11 6,0 3832 0 3832 Chorzele ST-1317 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Zdziwój Nowy Zdziwój Nowy 51 133025047 00023990 C11 6,0 3624 0 3624 Chorzele ST-2078 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Bugzy Polskie Bugzy Płoskie 52 133025048 21896324 C11 3,0 740 0 740 Chorzele ST-3114 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Rapaty Sulimy Rapaty Sulimy 53 133025049 25906051 C11 3,0 1004 0 1004 Chorzele ST-1258 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Prz ątalina Prz ątalina 54 133025053 25375452 C11 6,0 1922 0 1922 Chorzele ST-1224 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Zagaty Zagaty 55 133025054 26591709 C11 1,0 1486 0 1486 Chorzele ST-1330 06-330 Chorzele Dąbrówka Dąbrówka Urz ąd Gminy 56 Ostrowska Ostrowska 133025055 12646784 C11 1,0 1359 0 1359 Chorzele ST-0690 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Bogdany Małe Bogdany Małe 57 133025056 20681766 C11 0,5 726 0 726 Chorzele ST-0981 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Kwiatkowo Kwiatkowo 58 133025057 23398336 C11 0,6 1049 0 1049 Chorzele ST-1100 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Opaleniec Opaleniec 59 133025061 26458619 C11 6,0 3227 0 3227 Chorzele ST-1174 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Ul. Zr ębska Ul. Zr ębska 60 131011002 14115322 C12a 7,0 2588 13532 16120 Chorzele ST-3223 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Ul. Przechodnia Ul. Przechodnia 61 131011004 14114738 C12a 13,0 5539 28590 34129 Chorzele ST-3209 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Ul. Grunwaldzka Ul. Grunwaldzka 62 1310111006 14115309 C12a 7,0 1662 8486 10148 Chorzele ST-3209 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Ul. Grunwaldzka Ul. Grunwaldzka 63 131011007 00047513 C12a 6,0 2113 10487 12600 Chorzele ST-3206 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Ul. Grunwaldzka Ul. Grunwaldzka 64 1310111008 14114329 C12a 6,0 1593 8307 9900 Chorzele ST-3216 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Ul. Ruda Ul. Ruda 65 1310111009 14115338 C12a 6,0 1442 7289 8731 Chorzele ST-0701 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Ul. Szkolna Ul. Szkolna 66 131011010 00047547 C12a 6,0 2024 9985 12009 Chorzele ST-3207 06-330 Chorzele Ul. Zygmunta Ul. Zygmunta Urz ąd Gminy 67 Padlewskiego Padlewskiego 131011011 14115271 C12a 6,0 3864 19774 23638 Chorzele ST-3208 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Ul. Ogrodowa Ul. Ogrodowa 68 131011012 14115315 C12a 6,0 1420 7128 8548 Chorzele ST-1022 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Ul. Młynarska Ul. Młynarska 69 131011013 14115339 C12a 6,0 3155,9 16420,41 19576,31 Chorzele ST-3210 06-330 Chorzele

86 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Urz ąd Gminy Ul. Ksi ęż ycowa Ul. Ksi ęż ycowa 70 1310111014 14115316 C12a 6,0 1770 9259 11029 Chorzele ST-3211 06-330 Chorzele Ul. Stara Ul. Stara Urz ąd Gminy 71 Targowica Targowica 131011015 14114319 C12a 6,0 1848 9591 11439 Chorzele ST-3228 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy Ul. Zar ębska Ul. Zar ębska 72 131011001 00047553 C12a 6,0 1247 6221 7468 Chorzele ST-1367 06-330 Chorzele Ul. Stanisława UL. Stanisława Urz ąd Gminy 73 Komosi ńskiego Komosi ńskiego 131011003 14114753 C12a 6,0 3171 16232 19403 Chorzel ST-3218 06-330 Chorzele Urz ąde Gminy Ul. Grunwaldzka Ul. Grunwaldzka 74 131011005 00047540 C12a 6,0 1648 7539 9187 Chorzele ST-0668 06-330 Chorzele Urz ąd Gminy OSP Syrena OSP Syrena 75 133607060 8385131 C11 6,0 56 0 56 Chorzele Duczymin Duczymin Urz ąd Gminy OSP Chorzele OSP Chorzele 76 131327077 12148646 C11 16,00 4524 0 4524 Chorzele Gara że Gara że

232078,9 178840,4 410919,3 RAZEM:

Szacunkowe zapotrzebowanie energii elektrycznej dla powy ższych obiektów w okresie 12 miesi ęcy wynosi 410 919,3 kWh.

87 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Tab. 45. Szkoły.

Gmina Chorzele

szacowane zu życie szacowane zu życie suma szacowanego Punkt odbioru numer moc energii [kWh] w okresie energii [kWh] w okresie Płatnik energii Lokalizacja numer zu życia energii [kWh] w l.p. energii ewidencyjny/ taryfa umow. od 01.05.2011r. do od 01.05.2011r. do elektrycznej punktu odbioru licznika okresie od 01.05.2011r. elektrycznej PPE (kW) 30.04.2012r. Strefa 30.04.2012r. Strefa do 30.04.2012r. szczyt/dzienna pozaszczyt/nocna Zespół Szkół 1. gimnazjum Zar ęby 133634335 12593628 C11 32 14200 0 14200 Zar ęby Zespół Szkół 2. szkoła Zar ęby 133634251 00083150 C11 32 26000 0 26000 Zar ęby Zespół Szkół 3. szkoła Łaz 133627244 12855562 C11 10 1500 0 1500 Zar ęby Zespół Szkół Krzynowłoga 4. Krzynowłoga szkoła 133616234 4976677 C11 25 7250 0 7250 Wielka Wielka Zespół Szkół 5. szkoła Duczymin 133607278 8444946 C11 10 9000 0 9000 Duczymin Zespół Szkół 6. szkoła Zdziwój Stary 133603209 70509118 C11 10 2000 0 2000 Duczymin Publiczne 7. Gimnazjum szkoła Chorzele 133322291 10645017 C11 25 46000 0 46000 Chorzele Szkoła Podst. 8. szkoła Chorzele 131330201 00000732 C11 25 44000 0 44000 Chorzele Szkoła Podst. 9. szkoła Krukowo 133737239 9444128 C11 16 4650 0 4650 Krukowo Szkoła Podst. 10. szkoła Po ście ń 133630215 9595763 C11 16 4100 0 4100 Po ście ń

Szacunkowe zapotrzebowanie energii elektrycznej dla powyższych obiektów w okresie 12 miesi ęcy wynosi 190.200 kWh.

88 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Tab. 46. Ośrodek Upowszechniania Kultury.

Gmina Chorzele

szacowane zużycie energii szacowane zużycie energii Punkt odbioru numer moc suma szacowanego zużycia Płatnik energii Lokalizacja punktu [kWh] w okresie od [kWh] w okresie od l.p. energii ewidencyjny/PP numer licznika taryfa umow. energii [kWh] w okresie od elektrycznej odbioru 01.05.2011r. do 30.04.2012r. 01.05.2011r. do 30.04.2012r. elektrycznej E (kW) 01.05.2011r. do 30.04.2012r. Strefa szczyt/dzienna Strefa pozaszczyt/nocna

Ośrodek Upowszechniania Chorzele 1. Świetlica OUK 131327279 20974064 C11 6,0 2500 0 2500 Kultury Ul. Żabia 1 w Chorzelach Chorzele 2. j.w. Świetlica OUK 131327278 24016835 C11 6,0 5500 0 5500 Ul. Żabia 1 Chorzele 3. j.w. Kino 131326118 4093119 C11 13,0 350 0 350 Ul. Żabia 1 4. j.w. Świetlica OUK Zaręby 133634247 22054693 C11 4,0 350 0 350

Szacunkowe zapotrzebowanie energii elektrycznej dla powyższych obiektów w okresie 12 miesięcy wynosi 8.700 kWh.

89 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Tab. 47. Miejsko - Gminna Biblioteka Publiczna w Chorzelach.

Gmina Chorzele

szacowane zu życie energii szacowane zu życie energii suma szacowanego Punkt odbioru numer moc Płatnik energii Lokalizacja [kWh] w okresie od [kWh] w okresie od zu życia energii [kWh] w l.p. energii ewidencyjny/P numer licznika taryfa umow. elektrycznej punktu odbioru 01.05.2011r. do 30.04.2 012r. 01.05.2011r. do 30.04.2012r. okresie od 01.05.2011r. do elektrycznej PE (kW) Strefa szczyt/dzienna Strefa pozaszczyt/nocna 30.04.2012r.

Miejsko-Gminna Biblioteka Chorzele ul. 1. MGBP Chorzele 131314054 00071784 C11 11,0 5000 0 5000 Publiczna Zdu ńska 35 w Chorzelach Biblioteka 2. j.w. Zar ęby 133634138 12622892 C11 4,0 1000 0 1000 Zar ęby Biblioteka 3. j.w Krukowo 133637083 28016946 C11 6,0 1000 0 1000 Krukowo Biblioteka 4. j.w. Duczymin 133607109 21300875 C11 4,0 500 0 500 Duczymin

Szacunkowe zapotrzebowanie energii elektrycznej dla powyższych obiektów w okresie 12 miesięcy wynosi 7.500 kWh.

90 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Zał ącznik 2. Liczba poszczególnych rodzajów obiektów w miejscowo ściach Miasta i Gminy Chorzele.

Tab. 48. Zestawienie obiektów w miejscowo ściach Miasta i Gminy Chorzele

Budynki użyteczno ści Obiekty Nazwa Przedsi ębiorstw Latarnie publicznej (w usługowo- miejscowo ści a przemysłowe uliczne tym obiektów handlowe gminnych) Aleksandrowo - - - 10 Annowo - - - 8 Bagienice 1 - - Binduga - - - Bobry - - - Bogdany Małe - - - 3 Bogdany Wielkie - - - 6 Brzeski Kołaki - - - 11 Budki 1 2 - 18 Bugzy Jarki - - - Bugzy Płoskie - 4 - 6 Bugzy Świ ęchy - - - Chorzele 11 82 9 441 Czaplice - - - Furmany Czaplice Piłaty - - - Czaplice Wielkie - - - Czarzaste Małe - - - Czarzaste - - - Wielkie Dąbrowa - - - 23 Dąbrówka - - - Ostrowska Duczymin 3 3 - 43 Dzierz ęga - - - 21 Nadbory Gadomiec - - -- Peronie Gadomiec - - - 9 Chrzczany

91 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Gadomiec - - - 8 Miłoci ęta Gr ąd Rycicki - - - Jarzynny Kierz - - Jedlinka - - - 9 Krukowo 3 2 - 19 Krzynowłoga 1 2 - 46 Wielka Kwiatkowo k. - - - 7 Krzynowłogi Kwiatkowo k. - Zar ąb Lipowiec - - - 10 Liwki - - - Łaz 2 1 - 23 Mącice 1 1 - 22 Niskie Wielkie - - - 23 Nowa Wie ś 1 - - 20 Nowa Wie ś - 1 - Zar ębska Opaleniec - 1 1 32 Opiłki Płoskie - - - 9 Po ście ń Wie ś 1 1 - 10 Po ście ń Zamion - - - Pruskoł ęka 1 1 - 21 Prz ątalina - - - 6 Przysowy 1 1 - 13 Rapaty Górki - - - Rapaty Sulimy - - - 7 Rapaty Żachy - - - 5 Raszujka 2 2 - 19 Rawki 1 - - 11 Rembielin 1 - - 48 Rycice 1 1 - 38 Rzodkiewnica 1 - - Skuze - - - Sosnówek - - - Stara Wie ś - 1 - 19

92 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Ści ęciel - - - Wasiły Zygny - - - 8 Wierzchowizna - 1 - 5 Wólka - - - 7 Zdziwójska Zagaty - - - 6 Zar ęby 3 10 - 46 Zdziwój Nowy - - - Zdziwój Stary - 1 - 39 RAZEM: 36 118 10 1 135

93 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Zał ącznik nr 3.

Wykorzystanie energii słonecznej na potrzeby wytwarzania energii elektrycznej.

Przemiana energii słonecznej w energi ę elektryczn ą nast ępuje w urz ądzeniach zwanych ogniwami fotowoltaicznymi. W procesie tym energia promieniowania słonecznego zamienia si ę bezpo średnio w energi ę elektryczn ą. Podstawowym przetwornikiem w tym procesie konwersji jest fotoogniwo półprzewodnikowe ze zł ączem p-n (ogniwo fotowoltaiczne). W chwili, gdy na ogniwo pada światło słoneczne, powstaje para no śników o przeciwnych ładunkach elektrycznych – elektron i dziura, które zostaj ą nast ępnie rozdzielone przez pole elektryczne. Rozdzielone ładunki powoduj ą, że w ogniwie powstaje napi ęcie. Po doł ączeniu do ogniwa odbiornika energii, nast ępuje przepływ pr ądu elektrycznego.

Sło ńce emituje ogromne ilo ści energii. Cze ść z niej dociera do Ziemi. Atmosfera ziemska eliminuje cz ęść widma i zmienia nat ęż enie promieniowania, tak, że maksimum gęsto ści strumienia energii docieraj ącego do Ziemi w obszarze podzwrotnikowym wynosi około 1 kW/m 2. Roczne sumy promieniowania słonecznego dla trzech przykładowych miejscowo ści w Polsce, w zale żno ści od k ąta nachylenia płaszczyzny padania, przedstawiono w tablicy 47.

Tab. 49. Roczne sumy energii promieniowania słonecznego dla przykładowych miejscowo ści w Polsce.

Miejscowo ść a = 0° a = 30° kWh/m 2/a kWh/m 2/a Mikołajki 1067,0 1216,0 Warszawa 989,9 1164,0 Zakopane 999,4 1128,0

Źródło: Odziewa.B. Wykorzystanie energii promieniowania słonecznego w Termomodernizacja budynków dla poprawy jako ści środowiska pod redakcj ą Norwisza J. Biblioteka Fundacji Poszanowania Energii. Gliwice 2004.

Ogniwa fotowoltaiczne buduje si ę jako:

- monokrystaliczne ogniwa krzemowe,

Wykazuj ą najwy ższe sprawno ści konwersji ze wszystkich ogniw krzemowych, ale równie ż s ą najdro ższe w produkcji. W badaniach

94 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

laboratoryjnych pojedyncze ogniwa osi ągaj ą sprawno ści rz ędu 24%. Ogniwa produkowane na skal ę masow ą maj ą sprawno ści około 17%.

- polikrystaliczne ogniwa krzemowe,

Wykonane s ą z du żych prostopadło ściennych bloków krzemu, wytwarzanych w specjalnych piecach, które powoli ozi ębiaj ą roztopiony krzem, aby zainicjowa ć wzrost polikryształu o du żych ziarnach. Polikrystaliczne ogniwa są nieznacznie mniej wydajne ni ż monokrystaliczne, ale ich koszt produkcji jest te ż nieco ni ższy.

- amorficzne ogniwa krzemowe,

Najcz ęś ciej wyst ępuj ące i najta ńsze ogniwa, wykorzystywane w małych urz ądzeniach przeno śnych, jak np. kalkulatory czy zegarki.

- ogniwa cienkowarstwowe

Dzi ęki stosowaniu jedynie bardzo cienkich warstw (grubości pojedynczych mikrometrów) drogiego materiału półprzewodnikowego na tanich podło żach o du żej powierzchni mo żna znacznie zredukowa ć całkowity koszt ogniwa fotowoltaicznego. Ogniwa cienkowarstwowe s ą mniej sprawne od najlepszych ogniw z krzemu krystalicznego, ale oczekuje si ę, że w przyszło ści, przy produkcji na skalę masow ą, b ędą one znacznie ta ńsze.

- ogniwa heterozł ączowe,

Materiałami u żywanymi do wyrobu ogniw heterozł ączowych są tellurek kadmu (CdTe) i selenek indowo-miedziowy (CIS - copper indium diselenide). Zademonstrowano ju ż mo żliwo ści produkcji, na du żą skal ę, ogniw wykonanych z tych materiałów, ale w przeciwie ństwie do ogniw z krzemu amorficznego, nie zostały one jeszcze wprowadzone do produkcji masowej.

System fotowoltaiczny składa si ę z modułów, paneli lub kolektorów fotowoltaicznych, oraz elementów dostosowuj ących wytwarzany w ogniwach pr ąd stały do potrzeb zasilanych urz ądze ń. Gdy system jest przewidziany do dostarczania energii elektrycznej w nocy, konieczne jest stosowanie odpowiedniego systemu magazynowania energii (akumulator) wyprodukowanej ci ągu dnia. Je żeli system zasila urz ądzenie stałopr ądowe potrzebny jest regulator napi ęcia. Do zasilania z systemu fotowoltaicznego urz ądze ń zmiennopr ądowych konieczne jest u życie falownika. Potrzebna jest tak że odpowiednia

95 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele. konstrukcja kieruj ąca moduły lub panele w kierunku Sło ńca oraz zabezpieczaj ąca przed kradzie żą .

Budow ę układu fotowoltaicznego przedstawiono na rys. 3.

Rys. 3. Budowa układu fotowoltaicznego.

Wyró żnia si ę trzy podstawowe konfiguracje systemów fotowoltaicznych: wolnostoj ące, hybrydowe i doł ączone do sieci.

Systemy wolnostoj ące

Systemy wolnostoj ące korzystaj ą jedynie z energii produkowanej w ogniwach fotowoltaicznych. System taki składa si ę z panelu fotowoltaicznego, akumulatora oraz urz ądzenia kontroluj ącego stopie ń naładowania akumulatora i odł ączaj ącego panel, gdy akumulator jest w pełni naładowany lub odł ączaj ącego urz ądzenie zasilane chroni ąc akumulator przed jego zbytnim rozładowaniem. Akumulatory musz ą mie ć wi ęc wystarczaj ąco du żą pojemno ść , aby zapewni ć dostarczanie energii w nocy oraz w okresach złej pogody.

Systemy hybrydowe

Systemy hybrydowe s ą kombinacj ą panelu fotowoltaicznego i innego systemu wytwarzania energii takiego, jak np. generator spalinowy, gazowy lub wiatrowy. Dla zapewnienia efektywnego wykorzystania ró żnych sposobów wytwarzania energii systemy hybrydowe maj ą zazwyczaj bardziej skomplikowane układy kontrolne ni ż systemy wolnostoj ące. Dzi ęki wykorzystaniu dodatkowego źródła energii, panel fotowoltaiczny w systemie hybrydowym mo że by ć mniejszy, ni ż w analogicznym

96 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele. systemie wolnostoj ącym. Dlatego w niektórych przypadkach system hybrydowy mo że by ć ta ńszy.

Systemy doł ączone do sieci

Systemy doł ączone do sieci mog ą mie ć posta ć elektrowni z du żą ilo ści ą paneli fotowoltaicznych oddaj ących energi ę do sieci elektroenergetycznej. Innym wykorzystaniem takich systemów mo że by ć zasilanie budynków doł ączonych do sieci, gdzie energi ę z sieci pobiera si ę tylko wtedy, gdy zapotrzebowanie na ni ą przewy ższa jej produkcj ę w ogniwach fotowoltaicznych. Systemy te doł ączone s ą do sieci poprzez falownik. Akumulatory w tym typie systemu nie s ą potrzebne, poniewa ż sie ć jest w stanie przyj ąć cał ą energi ę wyprodukowan ą przez system fotowoltaiczny. Wydajno ść systemu zale ży od promieniowania słonecznego podaj ącego na zestaw modułów PV.

97 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Zał ącznik nr 4.

Informacje na temat procesów zachodz ących w przemianie masy organicznej w biogaz oraz na temat technologii układów wykorzystania biogazu dla celów energetycznych.

Źródłem biogazu jest masa organiczna. Z masy organicznej przy braku obecno ści tlenu powstaje mieszanina gazów, zwana biogazem. Ten szeroko rozpowszechniony w przyrodzie proces odbywa si ę na przykład na torfowiskach, na dnie mórz, w gnojowicy oraz w organizmach prze żuwaczy. Masa organiczna zamienia si ę prawie w cało ści w biogaz i oprócz tego powstaj ą dodatkowo niewielkie ilo ści nowej biomasy lub ciepła.

Materiał, z którego produkowany b ędzie biogaz, mo że mie ć ró żnego rodzaju pochodzenie – odpady z produkcji zwierz ęcej, odpady z przetwórstwa owoców i warzyw, uprawy ro ślinne przeznaczone do produkcji materiału wsadowego do procesu fermentacji - patrz rys. 4.

Rys. 4. Proces wytwarzania i wykorzystania biogazu.

Utworzona mieszanina gazów w około dwóch trzecich składa si ę z metanu i w około jednej trzeciej z dwutlenku w ęgla. Oprócz tego w biogazie znajduj ą si ę jeszcze

98 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele. niewielkie ilo ści wodoru, siarkowodoru, amoniaku i innych gazów śladowych. Proces powstawania biogazu, przedstawiono na rys. 5.

Rys. 5. Schemat rozkładu beztlenowego.

W pierwszym etapie, „ hydrolizie ”, dochodzi do rozkładu zło żonych zwi ązków materiału wyj ściowego (np. w ęglowodanów, białek, tłuszczy) na proste zwi ązki organiczne (np. aminokwasy, cukier, kwasy tłuszczowe). Uczestnicz ące w tym procesie bakterie uwalniaj ą enzymy, które rozkładaj ą materiał na drodze reakcji biochemicznych. Nast ępnie utworzone produkty po średnie rozkładaj ą si ę w tak zwanej „ fazie zakwaszania ” przy udziale bakterii kwasotwórczych na kwasy tłuszczowe (kwas octowy, propionowy i masłowy) oraz dwutlenek w ęgla i wodór.

Oprócz tego powstaj ą niewielkie ilo ści kwasu mlecznego i alkoholu. Produkty te w nast ępnej fazie „ tworzenia si ę kwasu octowego ”, przy udziale bakterii zamieniaj ą si ę w substancje poprzedzaj ące powstanie biogazu (kwas octowy, wodór i dwutlenek w ęgla). Poniewa ż zbyt wysoka zawarto ść wodoru szkodzi bakteriom octowym, musz ą one współpracowa ć z bakteriami metanowymi. Podczas tworzenia metanu zu żywaj ą one wodór i przez to zapewniaj ą odpowiednie warunki do życia bakterii octowych. W

99 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele. kolejnej fazie, „ metanogonezie ”, ostatnim etapie tworzenia biogazu, z produktów acetogenezy powstaje metan.

Poniewa ż bakterie z poszczególnych etapów maj ą ró żne wymagania, co do warunków życia, wymaga to pewnego kompromisu. Poniewa ż bakterie metanowe s ą najbardziej wra żliwe na zakłócenia i namna żaj ą si ę bardzo wolno, warunki środowiskowe w takich systemach trzeba dopasowywa ć do tych wła śnie bakterii.

Procesy przebiegaj ące w zbiorniku fermentacyjnym mo żna porówna ć do tych, które maj ą miejsce w układzie pokarmowym prze żuwaczy. Dlatego bakterie reaguj ą tak samo źle na „bł ędy żywieniowe”, jak zwierz ęta. Wykorzystywane podło ża musz ą przede wszystkim zapewnia ć jak najwi ększ ą produkcj ę metanu, jednak tak samo wa żne jest wyst ępowanie pierwiastków śladowych i składników pokarmowych, takich jak żelazo, nikiel, kobalt, selen, molibden i wolfram, niezb ędnych do wzrostu i przetrwania bakterii.

Ostateczna ilo ść metanu mo żliwa do uzyskania z poszczególnych rodzajów substratu, jest okre ślona poprzez zawarto ść białek, tłuszczów i w ęglowodanów. Ponadto o stabilnym przebiegu procesu decyduje równie ż stosunek C/N w u żywanym podło żu. Je śli ten stosunek jest za wysoki (du żo C i mało N), nie mo że doj ść do całkowitej przemiany w ęgla, a tym samym nie mo żna uzyska ć mo żliwego potencjału metanu. W odwrotnym przypadku, przy nadmiarze azotu, mo że doj ść do powstania amoniaku

(NH 3), który ju ż w niewielkich st ęż eniach hamuje wzrost bakterii i mo że doprowadzi ć nawet do zniszczenia całej populacji. Do prawidłowego przebiegu procesu stosunek C/N musi wynosi ć 10 – 30. Aby bakterie otrzymywały dostateczn ą porcj ę substancji pokarmowych, stosunek C:N:P:S powinien wynosi ć 600:15:5:1.

Zbiorniki fermentacyjne

Zbiornik fermentacyjny jest jednym z najwa żniejszych elementów biogazowni, gdy ż zachodz ą w nim procesy zapewniaj ące produkcj ę biogazu. Zale żnie od posiadanych do dyspozycji substratów, wybranej metody fermentacji oraz od uwarunkowa ń lokalnych, zbiorniki fermentacyjne mog ą by ć wykonywane w ró żnych wersjach. Jednak niezale żnie od wariantu, zbiorniki musz ą spełnia ć nast ępuj ące wymagania podstawowe:

- gazo- i płynoszczelno ść , - mo żliwo ść osi ągania wymaganej temperatury procesowej poprzez doprowadzanie ciepła (ogrzewanie),

100 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

- zapobieganie stratom ciepła i wahaniom temperatur np. poprzez izolacj ę termiczn ą, - mo żliwo ść łatwego przepływu substratu, aby nie dopuszcza ć do spadków temperatur, tworzenia si ę ko żuchów i złogów dennych, do spadku st ęż enia substancji od żywczych w substracie i złego odgazowywania substratu, jak równie ż zapewnianie homogenizacji substratu, - zapewnienie mo żliwo ści usuwania osadów, - wyposa żenie w urz ądzenia do wyprowadzania uzyskiwanego biogazu oraz urz ądzenia pomiarowe, steruj ące i regulacyjne, - zapewnienie mo żliwo ści pobierania próbek substratu.

Dla unikni ęcia bł ędów podczas budowy i zwi ązanych z nimi uszkodze ń b ądź zniszcze ń zbiorników, projektowanie i wykonawstwo nale ży zleca ć wykwalifikowanym firmom specjalistycznym. W razie zlekcewa żenia podstawowych reguł i wymaga ń mog ą wyst ąpi ć powa żne, a przede wszystkim kosztowne uszkodzenia zbiorników b ądź całej biogazowni.

W przypadku substratów pochodzenia ro ślinnego, najcz ęś ciej znajduj ą zastosowanie zbiorniki stoj ące, wykonane z żelbetonu.

Zbiorniki stoj ące (pionowe) przewa żnie wyst ępuj ą jako zbiorniki okr ągłe i s ą budowane na miejscu przeznaczenia. Mog ą by ć eksploatowane jako reaktory z idealnym mieszaniem (zasada mieszalnika) lub jako reaktory z przepływem tłokowym. Typowe parametry zbiorników fermentacyjnych stoj ących, przedstawia tab. 48.

101 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Tab. 50. Typowe parametry zbiorników fermentacyjnych stoj ących.

Źródło: Biogaz. Produkcja i wykorzystywanie.Institut für Energetik und Umwelt GmbH.

102 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Przykładowy schemat zbiornika fermentacyjnego stoj ącego, przedstawiono na rysunku 6.

Rys. 6. Schemat zbiornika fermentacyjnego stoj ącego.

Źródło: Biogaz. Produkcja i wykorzystywanie. Institut für Energetik und Umwelt GmbH.

Silniki

W układach wytwarzania energii z biogazu, najcz ęś ciej znajduj ą zastosowanie silniki spalinowe z zapłonem iskrowym. Wyst ępuj ą te ż przypadki zastosowania silników Otto, Stirlinga lub z zapłonem samoczynnym, jednak znacznie rzadziej.

W procesie przetwarzania energii chemicznej paliwa na energi ę mechaniczn ą w silniku, powstaje znaczna ilo ść ciepła, które mo żna odzyska ć w wymiennikach zainstalowanych w układzie chłodzenia płaszcza wodnego silnika, oleju smarnego oraz na wylocie spalin.

Wysoko ść temperatury spalin wynosi około 460 do 550 °C. Do odzyskiwania ciepła ze spalin stosuje si ę wymienniki ciepła zbudowane ze stali szlachetnej, które skonstruowane s ą najcz ęś ciej jako wymienniki płaszczowo-rurowe.

Generatory

W układach biogazowych wyst ępuj ą generatory synchroniczne i asynchroniczne. Generatory asynchroniczne stosowane s ą tylko w mniejszych instalacjach z moc ą

103 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele. elektryczn ą do około 100 kW. W wi ększo ści przypadków stosuje się generatory synchroniczne.

Współczynnik sprawno ści elektrociepłowni składa si ę z sumy elektrycznych i cieplnych współczynników sprawno ści i na ogół wynosi pomi ędzy 80 i 90%. Jako przybli żon ą warto ść dla gazowych silników spalinowych mo żna przyj ąć , że elektryczny współczynnik sprawno ści wynosi 1/3, a termiczny 2/3 ogólnego współczynnika sprawno ści.

104 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Zał ącznik nr 5.

Potencjalne źródła finansowania przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii oraz z podnoszeniem efektywno ści energetycznej.

Rozwój projektów zwi ązanych z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii, jak równie ż z podnoszeniem efektywno ści energetycznej, napotyka na problemy finansowe. Są to problemy zwi ązane z wysokimi nakładami inwestycyjnymi na technologie wykorzystuj ące odnawialne źródła energii (OZE) przy stosunkowo niskich nakładach eksploatacyjnych. Taki układ kosztów przy obecnym poziome cen paliw kopalnych jest przyczyn ą długich okresów zwrotów poniesionych nakładów.

Innym problemem jest brak niezb ędnej wiedzy i do świadczenia w formułowaniu projektów oraz uruchamiania wła ściwych źródeł ich finansowania. Nie pomaga te ż fakt, że banki maj ą cz ęsto negatywny stosunek do finansowania budowy systemów wykorzystuj ących OZE ze wzgl ędu na ich stosunkowo mał ą skal ę. Banki i instytucje finansowe (fundusze) zazwyczaj niech ętnie finansuj ą projekty małe, gdzie małe zyski zwi ązane s ą z wysokimi kosztami administracyjnymi, a preferuj ą kredytowanie klasycznych inwestycji wielkoprzemysłowych, za którymi stoj ą gwarancje rz ądowe.

Tym niemniej, jest obecnie kilka działaj ących w kraju instytucji finansowych wspieraj ących rozwój odnawialnych źródeł energii w Polsce. Nale żą do nich mi ędzy innymi takie instytucje finansowe, jak Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, EkoFundusz, Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, które wspieraj ą projekty zwi ązane z OZE ze wzgl ędu na mo żliwo ści zmniejszenia negatywnego oddziaływania na środowisko.

Przedsi ęwzi ęcia zwi ązane z podnoszeniem efektywno ści energetycznej i budow ą odnawialnych źródeł energii, znajduj ą równie ż pomoc finansow ą w funduszach Unii Europejskiej.

Poni żej przedstawiono przegl ąd wybranych, dost ępnych w Polsce, źródeł finansowania omawianych w opracowaniu przedsi ęwzi ęć .

EkoFundusz EkoFundusz został powołany dla efektywnego zarz ądzania środkami ekokonwersji polegaj ącej na zamianie cz ęś ci długu pa ństwowego na wydatki w dziedzinie ochrony środowiska w 1992 r. Do tej pory umowy o ekokonwersji zawarto z Stanami Zjednoczonymi, Francj ą, Szwajcari ą, Szwecj ą, Włochami i Finlandi ą. Statutowym celem

105 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele. działania EkoFunduszu jest wspieranie, w formie dotacji, szczególnie wa żnych przedsi ęwzi ęć dla ochrony środowiska w Polsce. Przedsi ęwzi ęcia te powinny mie ści ć si ę w nast ępuj ących sektorach okre ślonych w Statucie Fundacji:

- zmniejszanie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu; ograniczenie zanieczyszczenia Morza Bałtyckiego; ograniczanie emisji gazów cieplarnianych oraz eliminacja stosowania substancji niszcz ących warstw ę ozonow ą; - ochrona ró żnorodno ści biologicznej.

Odnawialne źródła energii umo żliwiaj ą ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, przy czym pozyskiwanie energii z źródeł odnawialnych jest zwi ązane z zerow ą, lub znacznie zmniejszon ą emisj ą innych zanieczyszcze ń do atmosfery. Dlatego inwestycje z wykorzystaniem OZE od kilku lat stanowi ą jeden z istotnych kierunków finansowania przez EkoFundusz.

EkoFundusz udziela wsparcia finansowego wył ącznie w formie bezzwrotnych dotacji. Dotacje te wynosz ą 10 - 30% kosztów projektu. Fundusz finansuje projekty zwi ązane z budow ą instalacji lub urz ądze ń słu żą cych ochronie środowiska, ale nie finansuje bada ń naukowych, opracowywania planów i studiów, pomiarów zanieczyszcze ń środowiska. Projekty ubiegaj ące si ę o finansowanie winny posiada ć opracowane co najmniej studium wykonalno ści oraz plan finansowy. Nie ma ogranicze ń co do statusu formalnego inwestora.

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2007-2013. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, przyj ęty został przez Rad ę Ministrów w dniu 29 listopada 2006 r. i nast ępnie był kilkukrotnie modyfikowany przed ostatecznym zaakceptowaniem go przez Komisj ę Europejsk ą na pocz ątku grudnia 2007 r. W jego ramach przewidziano realizacj ę 15 osi priorytetowych, z których 2 dotycz ą tematyki energetycznej - oś priorytetowa IX: Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywno ść energetyczna oraz o ś priorytetowa X: Bezpiecze ństwo energetyczne, w tym dywersyfikacja źródeł energii.

Głównym celem osi IX jest zmniejszenie oddziaływania sektora energetyki na środowisko. Z celu głównego wynikaj ą cele szczegółowe, w które wpisuj ą si ę bezpo średnio cele Polityki energetycznej Polski do 2030 roku. Nale żą do nich w szczególno ści:

106 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

- wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, w tym biopaliw; - podwy ższenie sprawno ści wytwarzania, przesyłania i, dystrybucji energii; - wzrost efektywno ści energetycznej w procesie u żytkowania energii.

W ramach osi priorytetowej wsparcie uzyskaj ą działania obejmuj ące zwi ększenie stopnia wykorzystania energii pierwotnej w sektorze energetycznym (tj. podwy ższenie sprawno ści wytwarzania oraz obni żenie strat w procesie przesyłania i dystrybucji energii) i obni żenie energochłonno ści sektora publicznego oraz zwi ększenie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, w tym biopaliw. Ponadto wsparcie przeznaczone b ędzie na przygotowanie dokumentacji technicznej dotycz ącej inwestycji zgodnej z celami osi priorytetowej.

W szczególno ści w ramach osi IX realizowane b ędą nast ępuj ące działania maj ące na celu:

- obni żenie energochłonno ści procesów wytwarzania energii i jej przesyłania jest generacja rozproszona (w szczególno ści poprzez budow ę lokalnych, małych źródeł energii produkuj ących zarówno energi ę elektryczn ą jak i ciepło na potrzeby lokalne, nie wymagaj ące przesyłania jej na du że odległo ści); - popraw ę efektywno ści dystrybucji ciepła do odbiorców (w szczególno ści poprzez modernizacj ę sieci ciepłowniczych); - popraw ę sprawno ści wytwarzania ciepła (w szczególno ści poprzez zmian ę źródeł ciepła na jednostki wysokosprawnej kogeneracji); - zmniejszanie strat sieciowych (w szczególno ści poprzez proces modernizacji, wymiany i budowy nowych sieci dystrybucyjnych energii elektrycznej - wymian ę transformatorów o niskiej sprawno ści energetycznej, skracanie bardzo długich ci ągów liniowych, zmian ę przekrojów przewodów w celu dostosowania ich do obecnych temperatur pracy sieci oraz inne, równowa żne co do efektu środowiskowego, typy projektów); - termomodernizacj ę obiektów u żyteczno ści publicznej, w tym zmiany wyposa żania tych obiektów w urz ądzenia o najwy ższej, uzasadnionej ekonomicznie, klasie efektywno ści energetycznej (w szczególno ści poprzez ocieplenie obiektów, wymian ę drzwi i okien, modernizacj ę systemów grzewczychwraz z wymian ą źródła ciepła, modernizacj ę systemów wentylacji, klimatyzacji);

107 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

- zwi ększenie produkcji energii elektrycznej i ciepła pochodz ących z odnawialnych zasobów energii (w szczególno ści poprzez realizacj ę inwestycji w zakresie budowy lub modernizacji jednostek wytwarzania); - wytwarzanie energii elektrycznej wykorzystuj ąc biomas ę, biogaz, energi ę wiatru oraz wody (np. elektrownie wiatrowe, elektrownie na biomas ę lub biogaz, małe elektrownie wodne do 10 MW); - wytwarzanie ciepła wykorzystuj ąc energi ę geotermalna lub słoneczn ą (np. kolektory słoneczne, instalacje geotermalne); - wytwarzanie energii elektrycznej i ciepła w skojarzeniu z odnawialnych źródeł energii (np. elektrociepłownie na biomas ę); - wytwarzanie biokomponentów i biopaliw, wył ączaj ąc produkty rolnicze okre ślone w zał ączniku I do Traktatu ustanawiaj ącego Wspólnot ę Europejsk ą (wsparcie b ędzie dotyczyło w szczególno ści instalacji do produkcji: estrów, węglowodorów syntetycznych, biowodoru, biopaliw syntetycznych).

Głównym celem osi priorytetowej X jest poprawa bezpiecze ństwa energetycznego pa ństwa poprzez tworzenie nowych zdolno ści przesyłowych i transportowych, gazu ziemnego, ropy naftowej i produktów ropopochodnych, energii elektrycznej oraz poprzez rozbudow ę podziemnych magazynów gazu ziemnego i magazynowanie ropy naftowej i jej pochodnych, jak równie ż poprzez zapewnienie dost ępno ści sieci gazowej na terenach niezgazyfikowanych i modernizacj ę istniej ących sieci dystrybucji. Dywersyfikacja źródeł energii b ędzie dodatkowo wspierana poprzez zwi ększenie dost ępno ści na rynku urz ądze ń do produkcji energii ze źródeł odnawialnych. Z głównego celu wynika szereg celów szczegółowych, które wpisuj ą si ę w strategiczne cele Polityki energetycznej Polski do 2030 roku.

W szczególno ści takie wytyczne kierunkowe dotycz ą udzielenia w ramach osi priorytetowej wsparcia dla projektów zwi ązanych z:

- rozwojem systemów przesyłowych i dystrybucyjnych gazu ziemnego, ropy naftowej i produktów ropopochodnych; - rozwojem systemów przesyłowych energii elektrycznej; - budow ą i rozbudow ą magazynów gazu ziemnego, a tak że magazynowaniem ropy naftowej i produktów ropopochodnych; - budow ą systemów dystrybucji gazu ziemnego na terenach niezgazyfikowanych i modernizacj ą istniej ących sieci dystrybucji;

108 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

- rozwojem przemysłu produkuj ącego urz ądzenia słu żące do produkcji paliw i energii ze źródeł odnawialnych.

W ramach osi priorytetowej wsparcie uzyskaj ą działania obejmuj ące rozwój systemów przesyłowych i dystrybucyjnych gazu ziemnego, ropy naftowej i jej produktów, rozwój systemów przesyłowych energii elektrycznej oraz budowa i rozbudowa podziemnych magazynów gazu ziemnego i produktów ropopochodnych. Dofinansowanie w ramach osi priorytetowej obejmie tak że budow ę systemów dystrybucji gazu ziemnego na terenach niezgazyfikowanych. Ponadto wsparcie przeznaczone b ędzie na przygotowanie dokumentacji technicznej dotycz ącej inwestycji zgodnej z celami osi priorytetowej.

Wsparcie otrzymaj ą tak że inwestycje w zakresie produkcji urz ądze ń dla OZE np. turbin, śmigieł, wie ż, kotłów na biomas ę, kolektorów słonecznych, pomp ciepła.

Wi ęcej informacji na stronie www.mrr.gov.pl .

Regionalny Program Operacyjny 2007 – 2013. Środki finansowe zagwarantowane w ramach tego programu zostan ą rozdysponowane m.in. na inwestycje realizowane w obszarze ochrony środowiska. O ś priorytetowa VII Infrastruktura ochrony środowiska , uwzgl ędnia popraw ę jako ści powietrza i zwi ększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Potencjalnymi beneficjentami uprawnionymi do wnioskowania o wsparcie ze środków Programu mog ą by ć jednostki samorz ądu terytorialnego, ich zwi ązki i stowarzyszenia, administracja rz ądowa, parki narodowe i krajobrazowe, zakłady opieki zdrowotnej, jednostki naukowe, organizacje pozarz ądowe, ko ścioły i zwi ązki wyznaniowe a tak że przedsi ębiorcy.

W ramach działania 9.4. Wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych , wspierane s ą projekty budowy jednostek wytwarzania energii elektrycznej wykorzystuj ących energi ę wiatru, wody w małych elektrowniach wodnych do 10 MW, biogazu i biomasy oraz jednostek wytwarzania ciepła przy wykorzystaniu energii geotermalnej lub słonecznej. Wyklucza si ę natomiast mo żliwo ść udzielenia wsparcia na technologi ę współspalania paliw kopalnych i biomasy lub biogazu, a tak że budow ę lub przebudow ę obiektów energetycznych spalaj ących odpady komunalne.

W szczególno ści w ramach Programów wspierane b ędą działania dotycz ące:

- zwi ększenia efektywno ści wytwarzania oraz wykorzystania energii (tj. projekty energooszcz ędne, m.in. termomodernizacje budynków u żyteczno ści

109 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

publicznej; wymiana wyposa żenia (okien, drzwi) oraz wewn ętrznych instalacji technicznych w obiektach u żyteczno ści publicznej, w tym systemów grzewczych (tak że poprzez wł ączenie do systemu energii ze źródeł odnawialnych), wentylacji, klimatyzacji; - modernizacji istniej ących obiektów spalania paliw; - zmiany struktury zu żywanych paliw w istniej ących obiektach spalania paliw, w tym zwi ększenia produkcji i wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych (wiatrowej, wodnej, słonecznej, z biomasy, z odpadów); - budowy infrastruktury wytwarzania, magazynowania i przesyłu energii odnawialnej (tj. budowa i modernizacja sieci elektroenergetycznych umo żliwiaj ących przył ączanie jednostek wytwarzania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, inwestycje wykorzystuj ące nowoczesne technologie oraz know-how w zakresie wykorzystania odnawialnych źródeł energii); - budowy nowych oraz modernizacji i rozbudowy lokalnych istniej ących systemów ciepłowniczych, elektroenergetycznych i gazowniczych wraz z infrastruktur ą towarzysz ącą, ze szczególn ą preferencj ą terenów inwestycyjnych oraz terenów wiejskich (tj. budowa i modernizacja instalacji do wytwarzania energii elektrycznej i ciepła w skojarzeniu - projekty kogeneracyjne, budowa, rozbudowa i modernizacja lokalnych sieci dystrybucyjnych energetycznych (niskiego i średniego napi ęcia) oraz gazowych, zwi ększaj ących dost ęp do energii mieszka ńcom obszarów o niskim wska źniku gazyfikacji i elektryfikacji; - obni żenia niskiej emisji na terenach atrakcyjnych turystycznie i w uzdrowiskach; - wprowadzenia rozwi ąza ń ICT (ang. Information Communication Technology), w przypadku nowych inwestycji liniowych oraz prowadzenia inwestycji linowych ich w sposób zapobiegaj ący przecinaniu i defragmentacji struktur przyrodniczych.

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich, przyj ęty został przez Rad ę Ministrów w dniu 1 sierpnia 2006 r. i zaakceptowany przez Komisj ę Europejsk ą w lipcu 2007 r. W jego ramach przewidziano realizacj ę 23 działa ń w 4 głównych osiach priorytetowych. W pi ęciu działaniach znajduj ą si ę odniesienia do tematyki energetycznej.

110 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

W ramach działania „Zwi ększanie warto ści dodanej podstawowej produkcji rolnej i le śnej” przewiduje si ę wsparcie m.in. inwestycji dotycz ących modernizacji lub przebudowy budynków lub budowli stanowi ących infrastruktur ę zakładów przetwarzania produktów rolnych na cele energetyczne oraz zakup lub instalacj ę urz ądze ń słu żą cych poprawie ochrony środowiska.

W ramach działa ń: „Zwi ększanie warto ści dodanej podstawowej produkcji rolnej i le śnej”, „Ró żnicowanie w kierunku działalno ści nierolniczej”, „Tworzenie i rozwój mikroprzedsi ębiorstw” oraz „Podstawowe usługi dla gospodarki i ludno ści wiejskiej” przewidywane jest komplementarne wsparcie dotycz ące energii odnawialnej (produkcja ro ślin energetycznych, urz ądzenia słu żące wytwarzaniu energii odnawialnej).

W ramach działa ń „Ró żnicowanie w kierunku działalno ści nierolniczej” oraz „Tworzenie i rozwój mikroprzedsi ębiorstw” wspierana b ędzie działalno ść w zakresie produkcji materiałów energetycznych z biomasy.

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu Beneficjenci: jednostki samorz ądu terytorialnego, przedsi ębiorstwa, instytucje i urz ędy, szkoły wy ższe i uczelnie, jednostki organizacyjne ochrony zdrowia, organizacje pozarz ądowe (fundacje, stowarzyszenia), administracja pa ństwowa, osoby fizyczne.

Zadania priorytetowe

Wśród priorytetów NFOSiGW odnale źć mo żna działanie pn. „Wzrost wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, w tym biopaliw", w ramach którego mo żliwe b ędą:

- budowa lub modernizacja elektrowni wodnych o mocy poni żej 10 MW, - budowa elektrowni wiatrowych, - budowa lub modernizacja instalacji wytwarzania energii elektrycznej i ciepła z wykorzystaniem biomasy lub zwi ązanej ze współspalaniem, - budowa lub modernizacja instalacji wytwarzania energii elektrycznej i ciepła z wykorzystaniem biogazu uzyskiwanego w procesie fermentacji metanowej osadów ściekowych oraz odpadów komunalnych na składowiskach, - budowa lub modernizacja instalacji pozyskiwania energii z wód geotermalnych, - budowa kolektorów słonecznych i ogniw fotowoltaicznych,

111 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

- budowa nowych lub przystosowanie istniej ących instalacji energetycznych do wykorzystywania metanu pochodz ącego z odmetanowania kopal ń w ęgla kamiennego i szybów wydobywczych ropy naftowej. - zastosowanie pomp ciepła wykorzystuj ących ciepło ziemi lub ciepło z otoczenia, - inwestycje dotycz ące produkcji i stosowania w transporcie biopaliw lub innych paliw odnawialnych, - opracowanie dokumentacji niezb ędnej do wnioskowania o dofinansowanie i realizacji przedsi ęwzi ęcia.

Najwa żniejsze formy dofinansowania:

Po życzki

1. po życzki preferencyjne, 2. po życzki płatnicze, 3. kredyty udzielane ze srodków Narodowego Funduszu przez banki w ramach linii kredytowych, 4. dotacje, 5. dopłaty do oprocentowania preferencyjnych kredytów i po życzek, 6. po życzki w ramach umowy konsorcjum, 7. umorzenia po życzek preferencyjnych.

Udzielone przez Narodowy Fundusz dofinansowanie nie mo że przekroczy ć 80% kosztów przedsi ęwzi ęcia, z wyj ątkiem przedsi ęwzi ęć dofinansowywanych z nie podlegaj ących zwrotowi środków zagranicznych.

Wysoko ść dofinansowania w formie po życzki nie mo że by ć ni ższa ni ż 2 mln zł, z wył ączeniem po życzek płatniczych oraz po życzek udzielanych ze środków subfunduszy.

Oprocentowanie po życzek ustalane jest w odniesieniu do stopy redyskontowej weksli, zwanej dalej „s.r.w.", ogłaszanej przez Narodowy Bank Polski. Przy udzielaniu po życzek i kredytów stosowana jest karencja w spłacie rat nie dłu ższa ni ż 6 miesiecy. Okres kredytowania nie mo że by ć dłu ższy ni ż 15 lat, a dla po życzek płatniczych ustalany jest przez Narodowy Fundusz w zale żno ści od warunków finansowania przedsi ęwzi ęcia z Funduszu Spójno ści.

112 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Dotacje

Dofinansowanie w formie dotacji mo żliwe jest jedynie dla zadan inwestycyjnych zwiazanych z poznaniem budowy geologicznej kraju oraz w zakresie gospodarki zasobami złó ż kopalin i wód podziemnych.

Informacje na stronach www.nfosigw.gov.pl oraz www.wfos.torun.pl

Bank Ochrony Środowiska SA

Misj ą Banku jest świadczenie kompleksowych usług finansowych dla podmiotów realizuj ących projekty ekologiczne. Kredyty na przedsi ęwzi ęcia z zakresu ochrony powietrza i termomodernizacji, udzielane s ą na korzystnych warunkach. Szczegółowe informacje o kredytach, i ich warunkach znajduj ą si ę na stronie www.bosbank.pl .

Premia termomodernizacyjna.

Udzielana jest przez Bank Gospodarstwa Krajowego podmiotom, które dokonały termomodernizacji budynków mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego lub nale żą cych do gmin, przeznaczonych w realizacji ich statutowej działalno ści, w wyniku której nast ąpiła, okre ślona w odpowiednich przepisach, redukcja zu życia energii na cele grzewcze (np. w przypadku modernizacji systemu grzewczego i obudowy budynku – co najmniej 25%). Szczegółowe informacje: www.bgk.pl .

113 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Zał ącznik nr 6.

Instytucje i programy wspomagaj ące rozwój odnawialnych i alternatywnych źródeł energii oraz przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z popraw ą efektywno ści energetycznej.

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ul. Konstruktorska 3a, 02-673 Warszawa, tel. 022 45 90 100, www.nfosigw.gov.pl , [email protected] Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie ul. Kanonicza 12, 31-002 Kraków , tel. 012 42 29 490, www.wfos.krakow.pl , [email protected]

Ministerstwo Środowiska ul. Wawelska 52/54, 00-922 Warszawa, tel. 022 57 92 900, [email protected] , www.mos.gov.pl

Fundacja EkoFundusz ul. Bracka 4, 00-502 Warszawa, tel. 022 62 12 704, www.ekofundusz.org.pl , [email protected]

Fundacja Wspomagania Wsi ul. Bellottiego 1, 01-022 Warszawa, tel. 022 63 62 571-75, www.fww.org.pl , [email protected]

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Warszawie al. Jana Pawła II 70, 00-175 Warszawa, tel. 0800 38 00 84, www.arimr.gov.pl , [email protected]

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego ul. Wspólna 2/4, 00-926 Warszawa, tel. 022 46 13 000, www.mrr.gov.pl

114 Plan działań na rzecz zrównoważonej energii Miasta i Gminy Chorzele.

Fundusz Na Rzecz Globalnego Środowiska UNDP w Polsce (Global Environmental Facility – GEF al. Niepodległo ści 186, 00-608 Warszawa, tel. 022 82 54 597, www.undp.org.pl

Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Departament Programów Pomocowych i Pomocy Technicznej ul. Wspólna 2-4 , 00-526 Warszawa, tel. 022 46 13 918, www.eog.gov.pl

Bank Gospodarstwa Krajowego al. Jerozolimskie 7, 00-955 Warszawa, tel. 0801 66 76 55, www.bgk.com.pl , [email protected]

Bank Ochrony Środowiska SA al. Jana Pawła II 12 00-950 Warszawa, tel. 022 85 08 720, www.bosbank.pl , [email protected]

115