WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA WE WROCŁAWIU
OCENA STANU CZYSTOŚCI RZEK WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO W 2003 ROKU
Akceptuję Dolnośląski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska
mgr Waldemar Kulaszka
Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 2
OPRACOWANO W WYDZIALE MONITORINGU ŚRODOWISKA WIOŚ WE WROCŁAWIU POD KIERUNKIEM NACZELNIKA WYDZIAŁU MONITORINGU ŚRODOWISKA MGR BARBARY KWIATKOWSKIEJ -SZYGULSKIEJ PRZEZ
MARIANA DZIEWANOWSKIEGO
ELŻBIETĘ BANACH LIDIĘ KUBACKĄ LUCYNĘ POLAŃSKĄ
Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 3
Spis tre ś ci
I. WSTĘP...... 4
II. OCENA JAKOŚCI RZEK...... 4
1. ODRA ...... 4 2. ZLEWNIA NYSY KŁODZKIEJ ...... 8 2.1. NYSA KŁODZKA ...... 8 2.2. BIAŁA LĄ DECKA ...... 12 2.3. BYSTRZYCA DUSZNICKA ...... 14 2.4. ŚCINAWKA ...... 15 3. OŁAWA ...... 17 4. ŚLĘZA ...... 20 4.1. MAŁA ŚL Ę ZA ...... 25 4.2. KASINA ...... 27 5. ZLEWNIA BYSTRZYCY ...... 27 5.1. BYSTRZYCA ...... 27 5.2. PIŁAWA ...... 31 5.3. STRZEGOMKA ...... 33 5.4. PEŁCZNICA ...... 36 6. WIDAWA ...... 37 7. ŚREDZKA WODA ...... 40 8. CICHA WODA ...... 41 9. ZLEWNIA KACZAWY ...... 44 9.1. KACZAWA ...... 44 9.2. NYSA SZALONA ...... 47 9.3. CZARNA WODA ...... 49 9.4. SKORA ...... 50 9.5. WIERZBIAK ...... 52 10. ZIMNICA ...... 54 11. RUDNA ...... 55 12. BARYCZ ...... 57 13. ZLEWNIA BOBRU ...... 63 13.1. BÓBR ...... 63 13.2. ŁOMNICA ...... 67 13.3. JEDLICA ...... 70 13.4. KAMIENNA ...... 71 13.5. WRZOSÓWKA ...... 73 13.6. SZPROTAWA ...... 75 14. NYSA ŁUŻYCKA ...... 76
III. OGÓLNA OCENA STANU CZYSTOŚCI RZEK...... 81
Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 4
I. WST Ę P
Rok 2003 był pierwszym rokiem wdra ż ania nowych aktów prawnych wydanych do ustaw Prawo ochrony ś rodowiska i Prawo wodne. Wydane dotychczas rozporz ą dzenia okre ś laj ą sposoby prowadzenia monitorigu wód powierzchniowych i ich oceny w powi ą zaniu z przeznaczeniem danej zlewni lub jej cz ęś ci. W momencie wej ś cia w ż ycie tych rozporz ą dze ń przeznaczenie u ż ytkowe poszczególnych zlewni województwa nie było okre ś lone i proces definiowania charakteru u ż ytkowania zlewni przebiegał praktycznie przez cały 2003 r. Sie ć monitoringu funkcjonowała w 2003 r. na dotychczasowych zasadach zgodnie z Programem monitoringu środowiska województwa dolnośląskiego na lata 2001-2005. Był to jednak ż e ostatni rok jej funkcjonowania w dotychczasowym kształcie, z podziałem na sie ć krajow ą i wojewódzk ą , a bez uwzgl ę dniania przeznaczenia poszczególnych zlewni. Z ko ń cem 2002 r. straciło moc obowi ą zuj ą c ą Rozporz ą dzenie Ministra Ochrony Ś rodowiska, Zasobów Naturalnych i Le ś nictwa z dnia 5 listopada 1991 r. w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków, jakim powinny odpowiada ć ś cieki wprowadzane do wód lub do ziemi (Dz. U. 116.91.503). Jednocze ś nie w dalszym ci ą gu w fazie uzgodnie ń pozostaje projekt rozporz ą dzenia Ministra Ś rodowiska w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych i do ko ń ca 2003 r. rozporz ą dzenie to nie zostało opublikowane. Zaistniała sytuacja spowodowała, ż e do ko ń ca 2003 r nie ukazał si ę akt prawny pozwalaj ą cy w sposób jednoznaczny na ogóln ą ocen ę stanu czysto ś ci powierzchniowych wód płyn ą cych, a jednocze ś nie prawnie nie było ju ż mo ż liwe ocenianie wg dotychczas obowi ą zuj ą cej trzyklasowej skali czysto ś ci. Nie była te ż mo ż liwa prawidłowa ocena przydatno ś ci wód do poszczególnych zastosowa ń okre ś lonych w ju ż wydanych rozporz ą dzeniach, głównie ze wzgl ę du na niedostosowanie programu badawczego do wymogów okre ś lonych w tych rozporz ą dzeniach. Dlatego te ż w ocenie wód powierzchniowych zrezygnowano z porówna ń klasyfikacyjnych i przedstawiono jedynie dwie zasadnicze wielko ś ci charakteryzuj ą ce warto ść poszczególnych parametrów zanieczyszczenia: w pozycji górnej - ś redni ą arytmetyczn ą i w pozycji dolnej - percentyl 90% (10% dla tlenu rozpuszczonego i miana coli oraz odczynu) w tych przekrojach pomiarowo-kontrolnych, gdzie badania prowadzono z cz ę stotliwo ś ci ą co miesi ą c. W przekrojach, gdzie badania prowadzone były z cz ę stotliwo ś ci ą raz na kwartał, prezentowanymi wielko ś ciami charakterystycznymi s ą ś rednia arytmetyczna (w pozycji górnej) i warto ść maksymalna poszczególnych parametrów (w pozycji dolnej). Nale ż y doda ć , ż e warto ść percentyla 90% jest zgodna zarówno z zasadami okreś lonymi w projekcie rozporz ą dzenia w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych jak te ż jest szeroko stosowana w dotychczasowej praktyce ocen wielu krajów Unii Europejskiej. W tabelach prezentuj ą cych wielko ś ci charakterystyczne wyró ż niono te ś rednie st ęż enia azotu azotanowego, azotu ogólnego, fosforu ogólnego i chlorofilu „a”, których warto ś ci przekraczaj ą wielko ś ci graniczne, powy ż ej których wyst ę puje eutrofizacja wód (Zał. Nr 1 do Rozporz ą dzenia Ministra Ś rodowiska z dn. 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wra ż liwych na zanieczyszczenia zwi ą zkami azotu ze ź ródeł rolniczych, Dz. U. 241/02/2093). W roku 2002 dokonano wst ę pnej analizy stopnia zanieczyszczenia wód powierzchniowych województwa azotanami. Uwzgl ę dniono w niej maksymalne st ęż enia azotanów w tych przekrojach pomiarowo-kontrolnych, gdzie badania prowadzone były z cz ę stotliwo ś ci ą 12 razy w roku. Analiza taka, zaw ęż ona do jednego roku, nie wskazuje trendów zmian i zachowa ń tego parametru w rzece w szerszym horyzoncie czasowym. Dlatego te ż w roku bie żą cym w wybranych charakterystycznych przekrojach pomiarowo-kontrolnych (przekroje uj ś ciowe, dopływy i zrzuty ś cieków) przeanalizowano zmiany maksymalnych rocznych warto ś ci st ęż e ń azotanów w okresie od 1993 do 2003 r. Wyniki tej analizy, odniesione do warto ś ci 40 mg NO 3/l, uznanej za poziom stanowi ą cy zagro ż enie zanieczyszczeniem, umieszczone s ą w szczegółowej charakterystyce ka ż dej z rzek. Ocena ź ródeł pochodzenia azotanów w wodach powierzchniowych wykracza poza ramy tej analizy i nie była brana pod uwag ę .
II. OCENA JAKO Ś CI RZEK
1. Odra
Rzeka Odra jest najwa ż niejsz ą rzek ą województwa, które prawie w cało ś ci nale ż y do jej dorzecza (jedynie niewielkie obszary Gór Orlickich, Stołowych i Izerskich znajduj ą si ę w zlewni Łaby). Jej długo ść na terenie województwa wynosi 215,0 km. W 2003 r. Odra badana była w 9 punktach pomiarowo-kontrolnych: 1. powy ż ej m. Oława, km 210,0, 2. powy ż ej m. Wrocław, km 231,0, 3. poni ż ej m. Wrocław, km 270,0, 4. powyżej Zakładów Chemicznych „Rokita” S.A., km 278,0, 5. poniżej Zakładów Chemicznych „Rokita” S.A., km 303,0, 6. poni ż ej uj ś cia Kaczawy, km 320,5, 7. powyżej m. Ścinawa, km. 330,0, 8. poniżej uj ś cia Baryczy, km 382,5, Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 5
9. poni ż ej m. Dobrzejowice, km 410,0, a ł ą czna długo ść obj ę tej badaniami rzeki wynosiła 200,0 kilometrów. Do oceny wł ą czono te ż wyniki bada ń z punktu reperowego w m. Wrocław (km 249,0), prowadzonego przez IMGW. Rzeka jest odbiornikiem najwi ę kszej ilo ś ci ś cieków z terenu województwa dolno ś l ą skiego, odprowadzanych zarówno do niej bezpo ś rednio jak i poprzez jej dopływy. Lokalizacj ę przekrojów pomiarowo- kontrolnych i ź ródeł zanieczyszcze ń przedstawiono na rysunku. Do najwa ż niejszych obiektów odprowadzaj ą cych ś cieki do Odry nale żą : • Zakłady Papiernicze w Oławie - odprowadzaj ą ce ok. 30 m 3/d ś cieków przemysłowych po podczyszczaniu mechanicznym do młynówki rzeki Odry, • m. Oława - odprowadza ok. 7000 m3/d ś cieków oczyszczonych po oczyszczaniu mechaniczno- biologicznym z usuwaniem zwi ą zków biogennych. Całkowita przepustowo ść oczyszczalni wynosi 15000 m 3/d, • PPWMN „Wtórmet” , baza PKS i Polmozbyt w Oławie odprowadzaj ą ś cieki przemysłowe i deszczowe po podczyszczeniu mechanicznym rowem melioracyjnym do rzeki Odry, natomiast ś cieki bytowo-gospodarcze po oczyszczaniu mechaniczno-biologicznym na oczyszczalni o przepustowo ś ci 200 m 3/d odprowadzone s ą wspólnie ze ś ciekami przemysłowymi; ł ą czna ilo ść odprowadzanych ś cieków ok. 31 m 3/d, („Centrozłom” odprowadza swoje ś cieki do kanalizacji miejskiej), • miejsko-gminna mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków z usuwaniem zwi ą zków biogennych w Jelczu-Laskowicach, która odprowadza ś cieki w ilo ś ci ok. 3200 m3/d. S ą to ś cieki miejskie oraz ś cieki bytowo-gospodarcze i przemysłowe z Jelcza ń skich Zakładów Samochodowych w Jelczu-Laskowicach. Całkowita przepustowo ść oczyszczalni wynosi 4500 m3/ • mechaniczno-biologiczna w Siechnicach dla gm. Ś w. Katarzyna o przepustowo ś ci 1800 m 3/d, odprowadzaj ą ca ok. 590 m 3/d ś cieków pochodz ą cych ze skanalizowanej cz ęś ci Siechnic oraz dowo ż onych ze Ś w. Katarzyny i Radwanic, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia dla Przedsi ę biorstwa Ogrodniczego „Siechnice”, odprowadzaj ą ca ok. 250 m 3/d oczyszczonych ś cieków, • Polifarb Cieszyn Wrocław S.A., Oddział we Wrocławiu odprowadzaj ą cy ok. 850 m 3/d ś cieków po oczyszczaniu na oczyszczalni mechaniczno-chemiczno-biologicznej. Na oczyszczalni ę t ą doprowadzane s ą równie ż ś cieki z Viscoplastu, • „Cussons” Polska S.A. we Wrocławiu odprowadzaj ą ce ok. 362 m 3/d ś cieków pochodz ą cych ze stacji uzdatniania wody oraz wody opadowe, • Kompania Spirytusowa „Wratislavia” we Wrocławiu odprowadzaj ą ca ś rednio 185 m 3/d ś cieków poprodukcyjnych, bytowo-gospodarczych i wód chłodniczych, oczyszczonych na zakładowej mechaniczno biologicznej oczyszczalni ś cieków, • Wrocław-Osobowice - pola irygowane, z których ś cieki w ilo ś ci około 7269 m3/d odprowadzane s ą do Odry 3 rowami: Rowem Osobowickim, Rowem I-P, Rowem Mokrzyca, • Wrocławska Oczyszczalnia Ś cieków (Janówek) o przepustowo ś ci 90000 m 3/d odprowadzaj ą ca ok. 84670 m 3/d ś cieków po oczyszczaniu mechaniczno-biologicznym, z podwy ż szonym usuwaniem zwi ą zków biogennych, • Zakłady Chemiczne „Rokita” S.A. w Brzegu Dolnym – ś cieki z procesów technologicznych oraz bytowo-gospodarcze z miasta i gminy Brzeg Dolny w ilo ś ci 13000 m 3/d s ą oczyszczane na oczyszczalni mechaniczno-biologicznej. Nadmiarowe wody pochłodnicze w ilo ś ci ś r. ok. 4000 m3/d odprowadzane s ą do Odry dwoma wylotami, • m. Malczyce - odprowadza 3 wylotami 376 m 3/d ś cieków bez oczyszczania oraz ok. 295 m3/d po oczyszczaniu mechaniczno-biologicznym. S ą to ś cieki pochodz ą ce z Malczyc i cz ęś ciowo cukrowni „Małoszyn”( ś cieki bytowo-gospodarcze) oraz dowo ż one z zewn ą trz (ok. 166 m 3/m-c); ś cieki produkcyjne z cukrowni „Małoszyn” s ą odprowadzane do zbiorników akumulacyjnych,, • oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna w Chobieni, która odprowadza 220 m 3/d ś cieków, • zakłady nale żą ce do KGHM – huty miedzi: „Cedynia” w Orsku odprowadzaj ą ca 214 m 3/d ś cieków, „Głogów II” w Głogowie odprowadzaj ą ca 7200 m 3/d ś cieków, ZG Rudna - Zakład Hydrotechniczny „ Ż elazny Most”, który odprowadza 61376 m 3/d ś cieków, • komunalna oczyszczalnia ś cieków dla miasta Głogowa o przepustowo ś ci 21000 m 3/d, odprowadzaj ą ca 12378 m 3/d ś cieków po oczyszczaniu mechaniczno-biologicznym. Wyniki stanu czysto ś ci rzeki Odry dla wybranych wska ź ników zanieczyszczenia przedstawiono w tabeli. Dla wska ź ników, dla których ilo ść pomiarów była mniejsza ni ż 12 podana jest warto ść maksymalna.
Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 6
Tabela 1. Stan czystości wód rzeki Odry w 2003 r.
Przekrój pomiarowo- Jednostka pon. pon. kontrolny pow. Oława Oława pon. m. m. pon. pow. m. m. pow. m. pow. (IMGW) Wrocław Wrocław Kaczawy Kaczawy Ścinawy „Rokita” „Rokita” Baryczy” Baryczy” pon. ZCh pow.ZCh pon. ujścia pon. m. Wrocław m. pon. ujścia Dobrzejowic
Wska ź nik \ km 210,0 231,0 249,0 270,0 278,0 303,0 320,5 330,0 382,5 410,0 11,1 10,6 11,3 10,3 10,1 10,0 10,1 10,4 10,6 11,2 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 9,3 7,0 8,5 7,1 6,6 6,9 7,7 8,4 9,2 10,1 3,2 3,4 3,9 3,4 3,7 3,2 3,7 3,6 4,1 4,3 BZT 5 mg O 2/l 4,9 5,2 5,6 5,2 7,8 5,1 5,1 5,2 5,5 5,9 5,0 5,2 6,6 5,4 5,4 5,1 5,2 5,1 5,6 5,4 ChZT Mn mg O 2/l 6,5 6,5 7,7 6,2 6,7 6,3 6,7 7,1 8,1 8,1
1414 1387 1215 1347 1369 1306 1242 1299 1258 1423 Przewodno ść el. S/cm 1885 1961 1621 1937 1837 1790 1708 1720 1691 1940 303 291 283 266 276 252 234 248 226 274 Chlorki mg Cl/l 450 440 411 396 376 349 345 363 338 418 116 115 112 125 120 122 122 127 122 137 Siarczany mg SO 4/l 145 145 145 152 145 145 148 152 148 166 23 23 14 19 24 24 20 22 24 23 Zawiesina ogólna mg/l 38 29 25 27 29 28 35 42 47 34 0,37 0,35 0,44 0,46 0,49 0,47 0,40 0,35 0,37 0,38 Azot amonowy mg N-NH 4/l 0,76 0,65 0,98 0,87 0,82 0,87 0,80 0,83 0,96 1,05 0,033 0,031 0,042 0,036 0,035 0,039 0,039 0,028 0,025 0,023 Azot azotynowy mg N-NO 2/l 0,054 0,045 0,085 0,047 0,044 0,057 0,054 0,039 0,039 0,035 2,73 2,63 2,43 2,78 2,74 2,76 2,69 2,55 2,51 2,50 Azot azotanowy mg N-NO 3/l 3,53 3,46 3,63 3,79 3,92 3,57 3,88 3,95 3,67 3,95 4,06 4,04 4,06 4,37 4,24 4,27 4,08 3,34 3,78 4,03 Azot ogólny mg N/l 5,14 5,90 6,19 6,30 5,47 5,78 6,07 5,83 5,83 6,67 0,44 0,41 0,23 0,53 0,47 0,45 0,26 0,23 0,21 0,25 Fosforany mg PO 4/l 0,60 0,58 0,42 0,76 0,63 0,57 0,33 0,38 0,32 0,36 0,25 0,25 0,19 0,28 0,26 0,28 0,20 0,20 0,21 0,21 Fosfor ogólny mg P/l 0,36 0,34 0,25 0,42 0,33 0,37 0,27 0,27 0,25 0,27 7,4 7,5 8,1 7,5 7,5 7,5 7,7 7,8 7,9 8,0 Odczyn pH 6,8/7,9 6,8/7,9 7,8/8,4 7,2/7,9 6,9/7,9 7,0/7,8 7,5/7,9 7,6/8,1 7,6/8,3 7,6/8,5 63,8 - 28,8 - 32,79 21,2 - 11,2 13,3 19,8
Chlorofil „a” ¡ g/l 141,0* - 66,4 - 64,70* 71,8* - 23,4* 22,4* 43,6* 0,1492 0,1875 1,3288 0,0878 0,0708 0,1033 0,0763 0,1137 0,4183 0,115 Miano coli - 0,0220 0,0460 0,0400 0,0200 0,0220 0,0400 0,0045 0,0220 0,0220 0,040 *) warto ś ci maksymalne Profil Odry ( Rysunek 1) (Doł ą czony do tekstu w formie pliku .doc)
Rok 2003 był kolejnym nietypowym rokiem w zlewni Odry. Wielko ść opadów atmosferycznych była stosunkowo niska, co wpłyn ę ło na wielko ść przepływu w rzekach, w tym tak ż e i w rzece Odrze. Wody rzeki
charakteryzowały si ę wysokimi warto ś ciami zasolenia, okre ś lonymi poprzez warto ś ci przewodno ś ci elektrycznej na ¢ poziomie od 1885 ¢ S/cm powy ż ej m. Oława do 1691 S/cm poni ż ej uj ś cia Baryczy (jedynie poni ż ej Dobrzejowic
wzrost do 1940 ¢ S/cm), st ęż enia chlorków przekraczaj ą cych 350 mg Cl/l oraz st ęż enia sodu na poziomie 250 mg Na/l. Warto ś ci ś rednie tych parametrów były wy ż sze ni ż w roku 2002. Natomiast na zbli ż onym do 2002 r. poziomie wyst ę powały warto ś ci parametrów charakteryzuj ą ce zanieczyszczenie zwi ą zkami organicznymi. Warto ść BZT 5 utrzymywała si ę na poziomie ok. 5 mg O 2/l, jedynie w przekroju powy ż ej ZCh „Rokita” nast ą pił niewielki wzrost, co uzasadni ć mo ż na oddziaływaniem ś cieków z m. Wrocław. Warto ś ci parametrów charakteryzuj ą cych zawarto ść zwi ą zków biogennych były nieco wy ż sze ni ż w roku 2002 i nast ę pował ich nieznaczny wzrost na odcinku rzeki miedzy m. Wrocław i ZCh „Rokita”, co równie ż mo ż na uzasadni ć niewielkim oddziaływaniem aglomeracji wrocławskiej. Poni ż ej ZCh „Rokita” warto ś ci te obni ż ały si ę wzdłu ż biegu rzeki. Równie ż na zbli ż onym do zeszłorocznego poziomie był stan sanitarny rzeki. Warto ś ci percentyla 10% miana coli na całym badanym odcinku (z wyj ą tkiem przekroju poni ż ej uj ś cia Kaczawy) nie były ni ż sze ni ż 0,02. Znaczne wahania wyst ą piły w warto ś ciach chlorofilu „a” we wszystkich punktach pomiarowo-kontrolnych. Były to nadal warto ś ci bardzo wysokie cho ć nieco ni ż sze od zanotowanych w ubiegłym roku. Tak znaczne wahania warto ś ci chlorofilu spowodowane były niekorzystnymi warunkami klimatycznymi – niskimi przepływami i du ż ym nasłonecznieniem. Porównuj ą c wielko ś ci ś rednie roczne, w odniesieniu do których mo ż na mówi ć o wyst ę powaniu Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 7 eutrofizacji, znacznie przekroczone s ą warto ś ci chlorofilu „a” od granicy z województwem opolskim do ZCh „Rokita”, nieznacznie warto ś ci azotu azotanowego na całym badanym odcinku i fosforu ogólnego od Wrocławia do ZCh „Rokita”, natomiast warto ś ci azotu ogólnego s ą poni ż ej tego poziomu. Przebieg zmian z wielolecia dla charakterystycznych parametrów zanieczyszczenia (percentyl 90%) w wybranych przekrojach pomiarowo-kontrolnych przedstawiono na wykresach.
BZT 5 [m g O 2/l] Azot azotyn. [mg N NO2 /l] Azotany [mg NO 3/l] 10,0 0,100 50 poziom zagro ż enia 14,7
0,157 40 8,0 0,105 0,075 0,226 6,0 30 0,050 4,0 20 0,025 2,0 10
0,0 0,000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Fosfor ogólny [mg P/l] Przewodno ść el. [ S/cm] Miano coli
0,60 2000 2003 2002 2001 1500 0,40 2000 1999 1000 1998 1997 0,20 1996 500 1995 1994 1993 0,00 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 0,0001 0,0010 0,0100 0,1000 1,0000
Rysunek 2. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wskaźników zanieczyszczenia dla rzeki Odry powyżej m. Wrocław (km 231,0)
Azotany [m g NO /l] BZT 5 [mg O 2/l] Azot azotyn. [mg N /l] 3 NO2 50 10,0 0,100 poziom zagro ż enia 40 13,1 10,6
8,0 0,282 0,161 0,135 0,075 0,110 6,0 30 0,050 4,0 20 0,025 2,0 10 0,000 0,0 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
coli Fosfor ogólny [mg P/l] Przewodno ść el. [ ¡ S/cm] Miano 2000 0,60 2003 2002 1500 2001 0,40 2000 1999 1000 1998 0,20 1997 500 1996 1995 0,00 1994 0 1993 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 0,0001 0,0010 0,0100 0,1000 1,0000 o
Rysunek 3. Przebieg zmian stężeń wybranych wskaźników zanieczyszczenia dla rzeki Odry poniżej ZCh „Rokita” (km 303,0)
Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 8
BZT 5 [m g O 2/l] Azot azotyn. [mg N NO2 /l] Azotany [mg NO 3/l] 12,0 0,125 50 poziom zagro ż enia 0,100 40 8,0 0,075 30
0,050 20 4,0 0,025 10
0,0 0,000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Fosfor ogólny [m g P/l] Przew odno ść el. [ S/cm ] Miano coli 0,60 2000 2003 2002 6,31 2001 1500 0,40 2000 1999 1000 1998 1997 0,20 1996 500 1995 1994 0,00 0 1993
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 0,0001 0,0010 0,0100 0,1000 1,0000
Rysunek 4. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Odry poni ż ej uj ś cia Baryczy (km 382,5)
Jak z przedstawionych wykresów wynika, poprawia si ę i stabilizuje stan czysto ś ci głównej rzeki województwa. Warto ś ci dla wi ę kszo ś ci wska ź ników powoli aczkolwiek systematycznie obni ż aj ą si ę i oddziaływanie aglomeracji wrocławskiej nie ma istotnego znaczenia. W ostatnich latach wzrastały jedynie parametry zasolenia, co wi ąż e si ę jednak z kolejnym bardzo suchym rokiem i malej ą cym w zwi ą zku z tym stopniem rozcie ń czenia wód Odry. W prezentowanych przekrojach pomiarowo-kontrolnych odnotowano niskie st ęż enia azotanów (warto ś ci maksymalne), nie przekraczaj ą ce w ostatnich latach poziomu 20 mg NO 3/l, i wykazuj ą ce powolny trend spadkowy. W dziesi ę cioleciu 1994-2003 w wodach rzeki Odry zagro ż enie zanieczyszczeniem azotanami praktycznie nie wyst ę powało.
2. Zlewnia Nysy Kłodzkiej
2.1. Nysa Kłodzka
Wypływaj ą ca w południowo-zachodniej cz ęś ci Masywu Ś nie ż nika Nysa Kłodzka to najwi ę ksza rzeka Kotliny Kłodzkiej. Jest ona lewobrze ż nym dopływem Odry, do której uchodzi w jej 181,3, na terenie województwa opolskiego. Całkowita długo ść Nysy Kłodzkiej wynosi 181,7 km. Rzeka bierze pocz ą tek w województwie dolno ś l ą skim, przez które przepływa na odcinku o długo ś ci 89,4 km i z którego wypływa poni ż ej uj ś cia potoku Truj ą ca (w 92,3 km) i powy ż ej Zbiornika Otmuchowskiego. Jej główne dopływy na terenie naszego województwa to: Bystrzyca, Biała L ą decka, Bystrzyca Dusznicka, Ś cinawka i Budzówka. Nysa Kłodzka zasila w swym biegu dwa zbiorniki retencyjne: Otmuchów i Gł ę binów, poło ż one w województwie opolskim. Rzeka w górnym biegu przepływa przez tereny górzyste, o charakterze turystyczno-wypoczynkowym. Nysa Kłodzka i jej dopływy zbieraj ą wody z obszarów ochrony przyrodniczej, takich jak: Park Narodowy Gór Stołowych, Ś nie ż nicki Park Krajobrazowy, Góry Bystrzyckie i Bardzkie. Na terenie Kotliny Kłodzkiej, w cz ęś ci stanowi ą cej zlewni ę rzeki, zlokalizowane s ą 4 miejscowo ś ci uzdrowiskowe regionu: Duszniki Zdrój, Polanica Zdrój, L ą dek Zdrój i Długopole Zdrój, a tak ż e miejscowo ś ci turystyczne np. Mi ę dzylesie i Mi ę dzygórze. W zlewni rzeki znajduj ą si ę równie ż takie miejscowo ś ci, jak Bystrzyca Kłodzka, Kłodzko, Bardo, Z ą bkowice Ś l ą skie, Złoty Stok, w których funkcjonuj ą zakłady ró ż nych bran ż y przemysłowych. Zlewni ę rzeki stanowi ą równie ż rejony rolnicze np. w okolicach Z ą bkowic Ś l ą skich. Na terenie województwa dolno ś l ą skiego rzeka Nysa Kłodzka badana była w 7 przekrojach pomiarowo- badawczych, na odcinku o długo ś ci 89,4 km, obejmuj ą cym rzek ę od ź ródeł a ż do wylotu z naszego województwa: 1. powy ż ej Mi ę dzylesia, km 167,0, 2. poni ż ej Mi ę dzylesia, km 159,0, 3. poni ż ej uj ś cia Bystrzycy, km 144,5, 4. poni ż ej uj ś cia Białej L ą deckiej, km 130,8, Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 9
5. powy ż ej Barda (wodowskaz Bardo), km 111,4, 6. poni ż ej Barda, km 108,1, 7. poni ż ej uj ś cia Budzówki, km 97,6. Kontrol ą obj ę to równie ż przekroje uj ś ciowe dopływów omawianej rzeki: Bystrzycy i Budzówki. Rzeka Nysa Kłodzka jest odbiornikiem ś cieków z: • z nowej, oddanej do eksploatacji mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ś cieków w Mi ę dzylesiu o przepustowo ś ci 800 m 3/d. Obecnie na oczyszczalni ę dopływa ok. 194 m 3/d. Gmina Mi ę dzylesie planuje dalsz ą rozbudow ę sieci kanalizacyjnej i skanalizowanie całego miasta Mi ę dzylesie. Realizacja inwestycji uzale ż niona jest od pozyskania ś rodków finansowych. Oddanie do eksploatacji nowej mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ś cieków pozwoliło na wyeliminowanie zrzutu surowych ś cieków bezpo ś rednio do wód powierzchniowych, • oczyszczalni zakładowej PKP w Mi ę dzylesiu (ilo ść odprowadzanych ś cieków – ok. 10 m 3/d), • mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ś cieków w Bystrzycy Kłodzkiej, oddanej do eksploatacji w 2002 r. Ilo ść odprowadzanych ś cieków – 1450 m 3/d. Oczyszczalnia posiada instalacj ę do usuwania zwi ą zków biogennych. Znaczna cz ęść wylotów kanalizacji ś ciekowej z miasta Bystrzycy Kłodzkiej skierowana została do tej oczyszczalni ś cieków. • mechaniczno-biologicznej, z podwy ż szonym stopniem usuwania zwi ą zków biogennych, oczyszczalni ś cieków w Kłodzku (ilo ść odprowadzanych ś cieków – 6670 m 3/d), • mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ś cieków w Bardzie, o przepustowo ś ci 600 m 3/d (ilo ść odprowadzanych ś cieków – 212 m 3/d), Odbiornikami ś cieków s ą równie ż dopływy Nysy Kłodzkiej: Budzówka odbiera ś cieki z: • mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ś cieków w Z ą bkowicach Ś l ą skich (ilo ść odprowadzanych ś cieków – 1860 m 3/d), kontynuowane były prace nad modernizacj ą i rozbudow ą tej oczyszczalni, • mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ś cieków w Kamie ń cu Z ą bkowickim (ilo ść odprowadzanych ś cieków – 130 m 3/d), • mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ś cieków w Budzowie, ZUK Srebrna Góra, (ilo ść odprowadzanych ś cieków – 143 m 3/d), • przez potok Goleniówka ze zdewastowanej oczyszczalni ś cieków w Kamie ń cu Z ą bkowickim, nale żą cej do PKP, przyjmuj ą cej ś cieki z obiektów PKP i komunalnych. Do potoku Truj ą ca odprowadzane s ą ś cieki z: • mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ś cieków w Złotym Stoku (ilo ść odprowadzanych ś cieków – 260 m3/d), • mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ś cieków Zakładów Tworzyw i Farb w Złotym Stoku (ilo ść odprowadzanych ś cieków – 23 m3/d), Domaszkowski Potok odbiera ś cieki z nowej, mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ś cieków dla potrzeb Osiedla Mieszkaniowego w Domaszkowie. Przepustowo ść oczyszczalni wynosi 48 m 3/d (ilo ść odprowadzanych ś cieków 23 m 3/d). Wył ą czono z eksploatacji star ą oczyszczalni ę ś cieków dla w/w osiedla. Przez potok Ja ś nica odprowadzane s ą ś cieki z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ś cieków w Wojborzu ( ś rednia ilo ść odprowadzanych ś cieków - 43 m 3/d) W Goworowie funkcjonuje dla potrzeb m.in. osiedla mieszkaniowego nale żą cego do Nadle ś nictwa, niewielka oczyszczalnia, o przepustowo ś ci 4 m 3/d, której odbiornikiem jest potok Goworówka - prawobrze ż ny dopływ Nysy Kłodzkiej w górnej cz ęś ci jej zlewni. Przez potok Młynówk ę do Nysy Kłodzkiej odprowadzane s ą ś cieki z oczyszczalni mechaniczno- chemicznej Rozlewni Wód Mineralnych "Cyranka" w Gorzanowie (G.S.S.Ch. w Bystrzycy Kłodzkiej). Ilo ść odprowadzanych ś cieków ok. 53 m 3/d. Oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna Wytwórni Wód Mineralnych "Mineral" Sp.j. w Gorzanowie odprowadzała ok. 38 m 3/d ś cieków przez rów do Nysy Kłodzkiej.
Tabela 2. Stanu czysto ś ci wód rzeki Nysy Kłodzkiej i jej dopływów w 2003 r cia cia cia cia cia cia ś ś ś ej ej ej ej ż ż deckiej
Przekrój pomiarowo- ą ej Barda Barda ej ej uj ej ej uj ej Jednostka uj ej ż dzylesia dzylesia dzylesia dzylesia ż ż ż
kontrolny Barda ę ę poni poni powyżej Bystrzyca Budzówka Budzówka Budzówki Bystrzycy Bystrzycy cie do Nysy cieKł. do cie do Nysy cieKł. do Mi Mi (wod.Bardo) ś ś poni poni poni powy Białej L Białej uj uj
Wska ź nik \ km 167,0 159,0 0,5/147,5 144,5 130,8 111,4 108,1 0,5/97,8 97,6 11,5 11,5 12,1 11,2 12,6 11,3 11,4 10,7 11,5 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 9,3 9,38 9,37 9,54 9,93 8,9 8,89 7,9 8,4 2,16 2,3 2,2 2,4 2,5 3 3 5,2 2,8 BZT 5 mg O 2/l 2,2 2,86 2,79 2,96 2,69 4 4,37 6 4,5 Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 10 cia cia cia cia cia ś ś ś ej ej ej ej ej ej ż ż ż deckiej
Przekrój pomiarowo- ą ej Barda Barda ej ej uj ej Jednostka uj ej uj ej ż dzylesia dzylesia dzylesia dzylesia ż ż ż
kontrolny Barda ę ę poni poni powy Bystrzyca Budzówka Budzówka Budzówki Bystrzycy Bystrzycy cie do Nysy cieKł. do cie do Nysy cieKł. do Mi Mi (wod.Bardo) ś ś poni poni poni powy Białej L Białej uj uj
Wska ź nik \ km 167,0 159,0 0,5/147,5 144,5 130,8 111,4 108,1 0,5/97,8 97,6 2,4 3,8 3,6 4,2 3,8 4,9 5,4 6,6 4,7 ChZT Mn mg O 2/l 3,9 7,16 4,79 8,44 7,74 11,9 13,21 9,1 11,4 110 190 128 193 215 324 321 693 343 Przewodno ść el. µS/l 131 249,1 151,5 264,6 262 388 384,6 796 405 3 4 2,7 5 5 11 11 38 12 Chlorki mg Cl/l 4 6 3 7 6,9 14 13,1 47 16 18 20 16 19 26 34 34 84 38 Siarczany mg SO 4/l 22 25,1 18,9 22,2 25,9 41 42,2 97 49 8 12 5 13 15 44 42 19 39 Zawiesina ogólna mg/l 10 16 9,5 19,2 25,3 48 74,5 37 59 0,08 0,17 0,22 0,25 0,18 0,34 0,34 1,62 0,33 Azot amonowy mg N NH4 /l 0,11 0,26 0,419 0,48 0,321 0,52 0,658 2,09 0,6 0,004 0,013 0,009 0,015 0,015 0,024 0,027 0,131 0,028 Azot azotynowy mg N NO2 /l 0,005 0,0228 0,0149 0,0196 0,0257 0,028 0,0405 0,208 0,033 1,24 1,16 0,96 1,39 1,63 2,17 2,11 3,77 2,14 Azot azotanowy mg N NO3 /l 1,61 1,4 1,31 1,54 1,953 2,47 2,485 5,31 2,52 1,75 1,85 1,49 1,96 2,19 2,86 2,8 5,73 3,03 Azot ogólny mg N/l 2,12 2,45 1,87 2,34 2,68 3,9 3,75 7,6 4 0,14 0,22 0,17 0,2 0,24 0,41 0,42 2,17 0,46 Fosforany mg PO 4/l 0,15 0,274 0,237 0,29 0,309 0,52 0,521 3,33 0,59 0,07 0,1 0,09 0,09 0,11 0,21 0,2 0,83 0,21 Fosfor ogólny mg P/l 0,09 0,17 0,119 0,142 0,14 0,27 0,253 1,2 0,26 7,5 7,9 7,8 7,8 8 8 8,1 7,8 7,9 Odczyn pH 7,2/7,8 7,6/8,1 7,51/8,0 7,6/8,0 7,6/8,5 7,7/8,2 7,8/8,3 7,7/8,0 7,6/8,1 2,6 2,8 3,9 6,3 10,8 17 10,1 13,2 Chlorofil „a” µg/l 4,3* 4,1* 6,5* 15* 31* 48* 18* 40* Miano coli typu 0,7300 0,1090 0,0030 0,0031 0,0190 0,0061 0,0163 0,0013 0,0190 - fekalnego 0,1000 0,0100 0,0001 0,0008 0,0100 0,0020 0,0037 0,0002 0,0020 *) warto ś ci maksymalne
W Nysie Kłodzkiej powy ż ej Mi ę dzylesia stwierdzono dobr ą jako ść wód. W miar ę przepływu wzrastała w rzece zawarto ść substancji biogennych, szczególnie w przekrojach zlokalizowanych powy ż ej Barda (jednocze ś nie poni ż ej Kłodzka i uj ś cia rzeki Ś cinawki) oraz poni ż ej uj ś cia Budzówki. Jednak w ż adnym punkcie kontrolnym omawianej rzeki nie została przekroczona warto ść ś rednia st ęż enia zanieczyszcze ń , w odniesieniu do warto ś ci granicznych, powy ż ej których zachodzi eutrofizacja. Od przekroju zlokalizowanego poni ż ej uj ś cia Bystrzycy wzrosła nieco zawarto ść zwi ą zków organicznych. Poziom zawiesin podwy ż szał si ę najcz ęś ciej podczas przyborów wód. Od punktu badawczego usytuowanego powy ż ej Barda w miesi ą cach wiosennych stwierdzono zwi ę kszon ą zawarto ść chlorofilu "a". Poziom zanieczyszcze ń bakteriologicznych był zró ż nicowany. Wody najlepszej jako ś ci pod tym wzgl ę dem wyst ą piły powy ż ej Mi ę dzylesia, percentyl 10% miana coli typu fekalnego wynosił tu 0,1. Najgorsz ą jako ść wód w tym zakresie stwierdzono natomiast poni ż ej uj ś cia Bystrzycy (gdzie percentyl 10% miana coli typu fekalnego wynosił 0,0008). Wody Bystrzycy, dopływu Nysy Kłodzkiej, charakteryzowały si ę nieco podwy ż szon ą zawarto ś ci ą zwi ą zków fosforu oraz do ść znacznym zanieczyszczeniem bakteriologicznym na poziomie miana coli typu fekalnego wynosz ą cym 0,0001 (percentyl 10 %). Budzówka wprowadzała do Nysy Kłodzkiej wody o podwy ż szonej nieco zawarto ś ci zwi ą zków organicznych i substancji rozpuszczonych oraz zawiesin. Najwi ę ksze zastrze ż enia budziły zwi ę kszone st ęż enia substancji biogennych, których poziom w zakresie ś rednich warto ś ci azotu azotanowego, azotu ogólnego oraz fosforu ogólnego przekraczał warto ś ci graniczne, powy ż ej których zachodzi eutrofizacja. W rzece stwierdzono do ść znaczne zanieczyszczenie bakteriologiczne, percentyl 10% miana coli typu fekalnego wynosił tu 0,0002. W 2003 r. w Nysie Kłodzkiej w wielu przypadkach zaobserwowano nieco mniejsze zawarto ś ci niektórych zwi ą zków biogennych. Przykładem pozytywnych zmian w zlewni tej rzeki jest obni ż enie si ę st ęż e ń substancji biogennych oraz zwi ą zków organicznych w Bystrzycy (a tak ż e w Nysie Kłodzkiej poni ż ej jej uj ś cia), zwi ą zane najprawdopodobniej z oddaniem do eksploatacji w II półroczu 2002 r. nowej oczyszczalni w Bystrzycy Kłodzkiej i porz ą dkowaniem gospodarki ś ciekowej w tym mie ś cie. Zmiany te ilustruj ą poni ż sze wykresy.
Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 11
Rysunek 5. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Nysy Kłodzkiej w latach 1994, 2001, 2002 i 2003
Azot azotyn. [mg N NO2 /l] BZT 5 [mg O 2/l] Azotany [mg NO 3/l] 50 0,100 poziom zagro ż enia 20,00 40 0,075 16,00 30 12,00 0,050 20 8,00 0,025 4,00 10 0,00 0,000 0 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Miano coli t. fek. Fosforany [mg PO 4/l] Przewodno ść el. [ S/cm] 2,000 500 2003 2002 1,500 400 2001 2000 300 1999 1,000 1998 200 1997 1996 0,500 100 1995 1994 0,000 0 0,0000 0,0001 0,0010 0,0100 0,1000 1,0000 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Rysunek 6. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Bystrzycy w przekroju uj ś ciowym, 0,5/147,5 km. Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 12
Natomiast trend zmian w wieloleciu w Nysie Kłodzkiej powy ż ej Barda (jednocze ś nie poni ż ej Kłodzka i uj ś cia rzeki Ś cinawki) przedstawiony jest na ni ż ej zamieszczonych wykresach.
Azot azotyn. [mg N NO2 /l] BZT 5 [mg O 2/l] Azotany [mg NO 3/l] 8,00 0,100 50 poziom zagro ż enia 40 6,00 0,075 30 4,00 0,050 20 2,00 0,025 10
0,00 0,000 0 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
coli Fosfor ogólny [mg P/l] Przewodno ść el. [ S/cm] Miano t. fek. 1,00 500 2003 2002 0,80 400 2001 2000 0,60 300 1999 1998 0,40 200 1997 1996 0,20 100 1995 1994 0,00 0 0,0000 0,0001 0,0010 0,0100 0,1000 1,0000 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Rysunek 7. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Nysy Kłodzkiej powy ż ej Barda (jednocze ś nie poni ż ej Kłodzka i uj ś cia rzeki Ś cinawki), km111,4
2.2. Biała L ą decka
Biała L ą decka bierze pocz ą tek w Górach Bialskich. Rzeka jest prawobrze ż nym dopływem Nysy Kłodzkiej, do której uchodzi w 133,1 km tej rzeki. Biała L ą decka przepływa przez tereny o charakterze turystyczno- uzdrowiskowym i rolniczym, poło ż one w Kotlinie Kłodzkiej, z miejscowo ś ciami: Stronie Ś l ą skie, L ą dek Zdrój, Radochów, Trzebieszowice, Ołdrzychowice i Ż elazno. W górnym biegu rzeka zbiera wody z obszarów górskich, takich jak Góry Bialskie i Masyw Ś nie ż nika, stanowi ą cych Ś nie ż nicki Park Krajobrazowy. Kontrol ę jako ś ci wody przeprowadzano w 2003 r. w 5 przekrojach pomiarowo-kontrolnych, wyznaczonych na rzece o całkowitej długo ś ci wynosz ą cej 51,4 km: 1. powy ż ej Stronia Ś l ą skiego, km 33,8, 2. powy ż ej L ą dka Zdroju, km 25,3, 3. m. Radochów, km 17,7, 4. poni ż ej Trzebieszowic, km 11,2, 5. m. Ż elazno, km 4,9. Równolegle z rzek ą badany był jej dopływ – potok Morawka, w przekroju uj ś ciowym. Do oczyszczalni odprowadzaj ą cych ś cieki do Białej L ą deckiej nale żą : • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Stroniu Ś l ą skim (ilo ść odprowadzanych ś cieków - 3600 m 3/d), • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w L ą dku Zdroju (ilo ść odprowadzanych ś cieków - 3216 m 3/d), • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Ołdrzychowicach (ilo ść odprowadzanych ś cieków - 264 m 3/d), • w ramach inwestycji proekologicznych w 2003 r. oddano do eksploatacji mechaniczno- biologiczn ą oczyszczalni ę ś cieków w Krosnowicach o przepustowo ś ci w I etapie - 350 m 3/d, (II etap – 650 m3/d). Obecnie na oczyszczalni ę dopływa ok. 100–130 m 3/d ś cieków. Gmina Kłodzko planuje dalsz ą rozbudow ę sieci kanalizacyjnej i skanalizowanie całej miejscowo ś ci Krosnowice i Ż elazno. Realizacja inwestycji uzale ż niona jest od pozyskania ś rodków finansowych. Oddanie do eksploatacji nowej mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ś cieków pozwoliło na wył ą czenie z Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 13
eksploatacji b ę d ą cej w złym stanie technicznym osiedlowej oczyszczalni ś cieków w Krosnowicach. Wyniki stanu czysto ś ci rzeki Białej L ą deckiej przedstawiono w poni ż szej tabeli.
Tabela 3. Stan czysto ś ci wód rzeki Białej L ą deckiej i jej dopływu w 2003 r.
ść ść ej ej Przekrój pomiarowo- ż ż Jednostka skiego deckiej ejTrzebie- ą kontrolny Zdr. dka l szowic ą Stronia ż Żelazno powy powy ą Morawka Morawka cie do Białej ciedo L Ś Radochów Radochów L ś miejscowo miejsco-wo uj poni
Wskaźnik \ km 33,8 0,5/29,8 25,3 17,7 11,2 4,9 12,1 11,7 11,9 12,2 12,7 13,2 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 9,78 9,8 9,8 9,8 10,22 11,2 1,9 2,1 2,1 2,2 2,1 2,2 BZT 5 mg O 2/l 2 2 2 2,5 2,3 2,4 1,3 1,5 1,7 2,1 2,1 2 ChZT Mn mg O 2/l 1,97 2,1 2,2 2,9 2,8 2,3 92 126 122 140 148 182 Przewodno ść el. µS/l 99,9 146 141 163 173 217 3 2 3 4 4 6 Chlorki mg Cl/l 5 4 3 5 5 8 19 17 17 19 20 27 Siarczany mg SO 4/l 20,9 18 19 21 21 48 5 6 5 5 7 5 Zawiesina ogólna mg/l 10 10 10 10 10 10 0,05 0,06 0,08 0,16 0,1 0,09 Azot amonowy mg N NH4 /l 0,07 0,09 0,13 0,25 0,149 0,22 0,004 0,005 0,008 0,02 0,017 0,015 Azot azotynowy mg N NO2 /l 0,005 0,006 0,011 0,036 0,0324 0,026 1,38 1,19 1,36 1,57 1,64 2,34 Azot azotanowy mg N NO3 /l 1,709 1,34 1,48 1,68 1,837 3,88 1,85 1,73 1,99 2,16 2,17 2,69 Azot ogólny mg N/l 2,2 1,9 2 2,48 2,39 4,4 0,11 0,12 0,22 0,38 0,31 0,35 Fosforany mg PO 4/l 0,128 0,17 0,33 0,58 0,449 0,54 0,05 0,06 0,1 0,15 0,14 0,15 Fosfor ogólny mg P/l 0,078 0,08 0,12 0,21 0,188 0,2 7,7 7,7 7,7 8 8,2 8,6 Odczyn pH 7,4/8,0 7,3/7,9 7,5/8 7,5/8,4 7,6/8,8 8/9,1 2,2 3,1 Chlorofil „a” µg/l 2,6* 5,9* Miano coli typu 0,159 0,055 0,0168 0,0093 0,0588 0,041 - fekalnego 0,013 0,01 0,004 0,004 0,0056 0,004 *) warto ś ci maksymalne
Biała L ą decka jest rzek ą , która od lat prowadzi wody o do ść dobrej jako ś ci pod wzgl ę dem fizyko- chemicznym. St ęż enia wi ę kszo ś ci badanych parametrów utrzymuj ą si ę tu od dłu ż szego czasu na niskim poziomie. W 2002 r. nie zanotowano wi ę kszych zmian w tym zakresie. Analizuj ą c jako ść wody wzdłu ż biegu rzeki, zauwa ż alny jest wzrost zawarto ś ci substancji biogennych poni ż ej L ą dka Zdroju (od przekroju zlokalizowanego w m. Radochów). Jednak tylko w jednym przypadku - w przekroju uj ś ciowym - nieznacznie przekroczona została warto ść ś rednia st ęż enia azotanów, w odniesieniu do warto ś ci granicznej, powy ż ej której zachodzi eutrofizacja. W dwóch ko ń cowych przekrojach pomiarowych stwierdzono alkalizacj ę odczynu wody. Badana w dwóch punktach pomiarowych zawarto ść chlorofilu "a" nie budziła zastrze ż e ń . Poziom zanieczyszcze ń bakteriologicznych, wyra ż ony jako percentyl 10% miana coli typu fekalnego, kształtował si ę od 0,013 powy ż ej Stronia Ś l ą skiego do 0,004 w wi ę kszo ś ci pozostałych przekrojów. W porównaniu do lat ubiegłych nie zanotowano tu wi ę kszych zmian. Potok Morawka , dopływ Białej L ą deckiej, prowadził wody o dobrej jako ś ci w zakresie fizyko- chemicznym, nieco gorszej pod wzgl ę dem bakteriologicznym (percentyl 10% miana coli typu fekalnego wynosił 0,01). Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 14
2.3. Bystrzyca Dusznicka
Bystrzyca Dusznicka jest lewobrze ż nym dopływem Nysy Kłodzkiej wypływaj ą cym w okolicach Ziele ń ca, w rejonie Gór Bystrzyckich. Rzeka uchodzi do Nysy Kłodzkiej w jej 130,2 km. Całkowita długo ść badanej rzeki, od ź ródeł do uj ś cia, wynosi 33,0 km. Zlewnia rzeki to turystyczno-uzdrowiskowe i rolnicze rejony Kotliny Kłodzkiej, w których zlokalizowane s ą m.in. miejscowo ś ci: Duszniki Zdrój, Szczytna, Polanica Zdrój. Bystrzyca Dusznicka zbiera wody z terenów ochrony przyrodniczej takich, jak Park Narodowy Gór Stołowych oraz Góry Bystrzyckie. Badania jako ś ci wody w rzece prowadzono w 2003 r. w 6 przekrojach pomiarowych: 1. powy ż ej Dusznik Zdroju, km 32,0, 2. poni ż ej Dusznik Zdroju, km 23,8 3. poni ż ej Szczytnej, km 16,8, 4. powy ż ej Polanicy Zdroju, km 14,3, 5. poni ż ej Polanicy Zdroju, km 10,7, 6. uj ś cie do Nysy Kłodzkiej, km 0,6. Oczyszczalnie, które odprowadzaj ą ś cieki do Bystrzycy Dusznickiej to: • mechaniczno-biologiczna, z podwy ż szonym stopniem usuwania biogenów, grupowa oczyszczalnia ś cieków w Polanicy Zdroju, (ilo ść odprowadzanych ś cieków – 7050 m 3/d); oczyszczalnia przyjmuje ś cieki z Polanicy Zdroju, Szczytnej i Dusznik Zdroju, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków Rozlewni Wody Mineralnej w Polanicy Zdroju, (ilo ść odprowadzanych ś cieków – 27 m 3/d), • ś cieki z osadników gnilnych zakładu „Sudety Crystal Works” w Szczytnej (ilo ść ś cieków odprowadzanych do Kamiennego Potoku, dopływu Bystrzycy Dusznickiej – 197 m 3/d). Wyniki badania jako ś ci wody w Bystrzycy Dusznickiej zawiera poni ż sza tabela.
Tabela 4. Stan czysto ś ci wód rzeki Bystrzycy Dusznickiej w 2003 r.
ej ej ej ej ż ż ż ż
Przekrój pomiarowo- cie
Jednostka ś Zdr. ejDusznik
kontrolny uj poni poni ż powy Nysy do powy Kłodzkiej Szczytnej DusznikZdroju PolanicyZdroju PolanicyZdroju poni Wska ź nik \ km 32,0 23,8 16,8 14,3 10,7 0,6 11,6 11,7 12,1 12,1 12,3 11,9 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 10,4 10,0 10,0 10,1 9,8 9,8 2 2,1 2,3 2 2,8 2,1 BZT 5 mg O 2/l 2 2,2 2,7 2 4,7 2,2 2,3 1,8 2,7 2,7 3,6 3,5 ChZT Mn mg O 2/l 4,7 2,9 4,0 3,8 6,1 4,7 187 335 301 301 355 359 Przewodno ść el. µS/l 220 389 344 343 406 412 2 7 7 7 11 12 Chlorki mg Cl/l 2 11 8 8,8 15 15 13 20 22 21 24 32 Siarczany mg SO 4/l 15 24 26 23 30 49 4 4 5 5 6 7 Zawiesina ogólna mg/l 5 5 10 10 10 10 0,08 0,09 0,1 0,08 0,35 0,13 Azot amonowy mg N NH4 /l 0,10 0,13 0,16 0,11 1,14 0,20 0,003 0,005 0,009 0,007 0,01 0,012 Azot azotynowy mg N NO2 /l 0,005 0,006 0,013 0,008 0,015 0,019 1,1 1,22 1,45 1,43 1,47 1,76 Azot azotanowy mg N NO3 /l 1,28 1,37 1,675 1,628 1,765 2,49 1,59 1,75 1,96 1,93 2,21 2,28 Azot ogólny mg N/l 1,78 1,90 2,17 2,14 2,88 3,00 0,1 0,13 0,16 0,12 0,66 0,37 Fosforany mg PO 4/l 0,11 0,17 0,21 0,158 1,23 0,63 0,04 0,06 0,08 0,06 0,27 0,16 Fosfor ogólny mg P/l 0,05 0,07 0,1 0,08 0,43 0,25 7,9 8,2 8,5 8,5 8,0 8,3 Odczyn pH 7,7/8,2 8,0/8,4 8,1/8,7 8,2/8,7 7,8/8,3 8,1/8,4 - - - - 7,5 - Chlorofil „a” µg/l - - - - 20,0* - Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 15
ej ej ej ej ż ż ż ż
Przekrój pomiarowo- cie
Jednostka ś Zdr. ejDusznik
kontrolny uj poni poni ż powy powy Nysy do Kłodzkiej Szczytnej DusznikZdroju PolanicyZdroju PolanicyZdroju poni Wska ź nik \ km 32,0 23,8 16,8 14,3 10,7 0,6 2,0700 0,1720 0,0045 0,0428 0,0267 0,0413 Miano coli - 0,1900 0,0020 0,0010 0,0200 0,0007 0,0084 *) warto ś ci maksymalne
W dwóch pocz ą tkowych przekrojach pomiarowych stwierdzono dobr ą jako ść wody pod wzgl ę dem fizyko- chemicznym. Wi ę kszy wzrost st ęż e ń zanieczyszcze ń , w tym głównie substancji biogennych (zwłaszcza w zakresie zwi ą zków fosforu), wyst ą pił od punktu zlokalizowanego poni ż ej Polanicy Zdroju i tylko w tym przekroju pomiarowym nieznacznie przekroczona została warto ść ś rednia st ęż enia fosforu ogólnego, w odniesieniu do warto ś ci granicznej, powy ż ej której zachodzi eutrofizacja. W dwóch punktach badawczych: poni ż ej Szczytnej i powy ż ej Polanicy Zdroju, wyst ą piła lekka alkalizacja odczynu wody. W porównaniu do ubiegłego roku stan czysto ś ci rzeki ulegał niewielkim wahaniom. Na przykład poni ż ej Polanicy Zdroju wzrosło st ęż enie zwi ą zków fosforu, na co w du ż ym stopniu wpłyn ę ły wyniki z sezonu letniego, kiedy to panowała susza i niskie stany wód sprzyjaj ą ce zat ęż aniu zanieczyszcze ń . Zawarto ść chlorofilu "a" w przekroju usytuowanym poni ż ej Polanicy Zdroju podwy ż szyła si ę w miesi ą cu kwietniu. Warto ść percentyla 10% miana coli typu fekalnego, charakteryzuj ą ca poziom zanieczyszcze ń bakteriologicznych, kształtowała si ę od 0,19 powy ż ej Dusznik Zdroju, gdzie stwierdzono wody najlepszej jako ś ci pod tym wzgl ę dem w omawianej rzece, a ż do 0,0007 poni ż ej Polanicy Zdroju, gdzie zanieczyszczenie bakteriologiczne wody było do ść wysokie.
2.4. Ś cinawka
Rzeka Ś cinawka bierze pocz ą tek na terenie Polski, w Górach Wałbrzyskich, w okolicy wsi Kamionki. Poni ż ej Goli ń ska rzeka wpływa na terytorium Czech, które opuszcza powy ż ej Tłumaczowa. Odt ą d, a ż do uj ś cia do Nysy Kłodzkiej w 124,0 km tej rzeki jako jej lewobrze ż ny dopływ, przepływa przez terytorium Polski. Sumaryczna długo ść odcinków rzeki znajduj ą cych si ę na terenie Polski wynosi 40,9 km (całkowita długo ść Ś cinawki to 62,0 km). Zlewnia rzeki jest zró ż nicowana. Pocz ą tkowo Ś cinawka zbiera wody z terenów górskich i podgórskich rejonu Gór Wałbrzyskich i Kamiennych. W tej cz ęś ci zlewni zlokalizowane s ą m.in. miejscowo ś ci Sokołowsko i Mieroszów. Po przepłyni ę ciu przez Czechy, rzeka wpływa na tereny rolnicze poło ż one w okolicach miejscowo ś ci Ś cinawki, staj ą c si ę jednocze ś nie odbiornikiem wód swoich dopływów, pochodz ą cych z rejonów turystyczno- wypoczynkowych, m.in. Radkowa i Wambierzyc. Do Ś cinawki uchodz ą równie ż cieki wodne z okolic Nowej Rudy. Jako ść wody w rzece kontrolowana była w 2003 r. w 3 przekrojach pomiarowo-kontrolnych. Badania prowadzone były w 2 punktach granicznych zlokalizowanych na terenie Polski: poni ż ej Goli ń ska i powy ż ej Tłumaczowa. Kontrolowane było równie ż uj ś cie Ś cinawki do Nysy Kłodzkiej. 1. poni ż ej Goli ń ska, km 46,3, 2. powy ż ej Tłumaczowa, km 25,2, 3. uj ś cie do Nysy Kłodzkiej, km 0,5. Ś cinawka jest odbiornikiem ś cieków z: • mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ś cieków w Sokołowsku (ilo ść odprowadzanych ś cieków 1130 m 3/d); oczyszczalnia jest przeci ąż ona i przewidziana jest do likwidacji, w przyszło ś ci ś cieki kierowane b ę d ą do oczyszczalni w Goli ń sku. • mechaniczno-biologicznej, z podwy ż szonym stopniem usuwania biogenów, oczyszczalni ś cieków w Goli ń sku, o przepustowo ś ci 950 m 3/d (ilo ść odprowadzanych ś cieków po oczyszczeniu biologicznym 485 m 3/d), brak jest mo ż liwo ś ci okre ś lenia cało ś ci odprowadzanych ś cieków, poniewa ż ich cz ęść odprowadzana jest przelewem ze zbiorników retencyjnych). Oczyszczalnia ta przyjmuje ś cieki z cz ęś ci miasta Mieroszów i stwarza mo ż liwo ść podł ą czenia innych pobliskich miejscowo ś ci, np. Kowalowej oraz Sokołowska, obsługiwanego przez star ą i przeci ąż on ą oczyszczalni ę ś cieków. • grupowej, mechaniczno-biologicznej, z podwy ż szonym stopniem usuwania biogenów, oczyszczalni ś cieków w Ś cinawce Dolnej, o przepustowo ś ci 6000 m 3/d (ilo ść odprowadzanych ś cieków 4900 m 3/d). Oczyszczalnia ta obsługuje Now ą Rud ę , Wambierzyce i Włodowice, po wybudowaniu kolektorów ś ciekowych podł ą czony zostanie do niej równie ż Radków. Wyniki stanu czysto ś ci Ś cinawki przedstawiane s ą w ni ż ej zamieszczonej tabeli.
Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 16
Tabela 5. Ocena stanu czysto ś ci wód rzeki Ś cinawki w 2003 r. ej ej ż ska Przekrój pomiarowo- ż ń a a
Jednostka ciedo Nysy kontrolny ś poni powy Goli uj Kłodzkiej Tłumaczow
Wska ź nik \ km 46,3 25,2 0,5 11,6 11,3 11,6 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 9,9 9,3 8,9 2,3 2,5 2,8 BZT 5 mg O 2/l 2,8 3,1 4,8 2,7 3,4 4,2 ChZT Mn mg O 2/l 3,4 4,36 9,4 354 449 469 Przewodno ść el. µS/l 437 581 569 14 15 16 Chlorki mg Cl/l 19 21 22 41 50 53 Siarczany mg SO 4/l 49 60 70 6 8 32 Zawiesina ogólna mg/l 10 10 45 0,25 0,3 0,29 Azot amonowy mg N NH4 /l 0,35 0,36 0,48 0,049 0,046 0,031 Azot azotynowy mg N NO2 /l 0,102 0,058 0,056 3,4 4,14 3,46 Azot azotanowy mg N -O3 /l 4,21 4,90 4,22 4,02 4,81 4,10 Azot ogólny mg N/l 4,88 5,491 4,79 0,78 0,99 0,62 Fosforany mg PO 4/l 1,33 1,38 0,94 0,32 0,39 0,26 Fosfor ogólny mg P/l 0,495 0,511 0,375 7,6 7,8 8 Odczyn pH 7,1/7,9 7,7/8,0 7,8/8,1 4,2 3,1 12,1 Chlorofil „a” µg/l 9,4* 3,6* 48* 0,0059 0,0095 0,0184 Miano coli - 0,0011 0,0025 0,0020 *) warto ś ci maksymalne
We wszystkich przekrojach badawczych stwierdzono podwy ż szon ą zawarto ść substancji biogennych (zwi ą zków azotu oraz fosforu) i przekroczenie warto ś ci ś rednich st ęż enia azotu azotanowego i fosforu ogólnego, w odniesieniu do warto ś ci granicznych, powy ż ej których zachodzi eutrofizacja. W punkcie pomiarowo-kontrolnym zlokalizowanym poni ż ej Goli ń ska w jednej próbie wyst ą piło zwi ę kszone st ęż enie miedzi. W przekroju uj ś ciowym stwierdzono nieco wi ę kszy poziom zwi ą zków organicznych. Podczas przyborów wód i roztopów wzrastała ilo ść niesionych zawiesin. W porównaniu do ubiegłego roku stan czysto ś ci rzeki ulegał niewielkim wahaniom, obserwowane były zarówno wzrosty, jak i spadki st ęż e ń . Przykładowo poni ż ej Goli ń ska w drugiej połowie roku wzrosło st ęż enie zwi ą zków fosforu, co mogło mie ć zwi ą zek z panuj ą c ą susz ą hydrologiczn ą i zat ęż aniem zanieczyszcze ń . Utrzymuje si ę natomiast pozytywny trend zmian w zakresie zawartoś ci niektórych zwi ą zków biogennych w przekroju uj ś ciowym, co z kolei mo ż na wi ą za ć z oddaniem w 2000 r. do eksploatacji oczyszczalni ś cieków w Ś cinawce Dolnej. Zawarto ść chlorofilu "a" w przekroju uj ś ciowym wyra ź nie podwy ż szyła si ę w miesi ą cu maju. Miano coli typu fekalnego, charakteryzuj ą ce poziom zanieczyszczenia bakteriologicznego, mie ś ciło si ę w zakresie od 0,001 do 0,0025 (percentyl 10 %). Przebieg zmian z wielolecia dla charakterystycznych parametrów zanieczyszcze ń w przekroju uj ś ciowym przedstawiony został na poni ż szych wykresach.
Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 17
Azot azotyn. [mg N NO2 /l] BZT 5 [mg O 2/l] Azotany [mg NO 3/l] 16,00 0,300 50 poziom zagro ż enia 40 12,00 0,200 30 8,00 20 0,100 4,00 10
0,00 0,000 0 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
coli Fosfor ogólny [mg P/l] Przewodno ść el. [ S/cm] Miano t. fek. 0,60 1000 2003 2002 2001 0,40 2000 1999 500 1998 1997 0,20 1996 1995 1994 0,00 0 0,0000 0,0001 0,0010 0,0100 0,1000 1,0000 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Rysunek 8. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Ś cinawki w przekroju uj ś ciowym (0,5 km)
3. Oława
Oława jest ciekiem II rz ę du, uchodz ą cym w km 250,5 lewobrze ż nym dopływem rzeki Odry. Długo ść całkowita rzeki wynosi 91,7 km, a powierzchnia jej zlewni 1.002,7 km 2. Zlewnia ma charakter rolniczy, o intensywnej produkcji upraw w jej ś rodkowym biegu. Poniewa ż rzeka wraz zasilaj ą cym j ą Kanałem Przerzutowym stanowi ź ródło wody pitnej dla miasta Wrocławia jej zlewnia obj ę ta jest szczególnym nadzorem. Badaniami stanu zanieczyszczenia rzeki w 2003 r. obj ę ty był odcinek od długo ś ci 82,4 km i prowadzono je w 8 punktach pomiarowo-kontrolnych: 1. powy ż ej m. Zi ę bice, km 82,4, 2. poni ż ej m. Zi ę bice, km 79,7, 3. poni ż ej m. Strzelin, km 54,0 4. poni ż ej Wi ą zowa, km 46,0, 5. powy ż ej Kanału Przerzutowego, km 34,5, 6. poni ż ej Kanału Przerzutowego, km 28,9, 7. poni ż ej Siechnic (uj ę cie MPWiK), km 7,4, 8. uj ś cie do Odry, km 2.0. Badane było równie ż uj ś cie Kanału Przerzutowego do Oławy. Do wa ż niejszych punktowych ź ródeł zanieczyszcze ń obci ąż aj ą cych wody rzeki Oławy nale żą : • miasto Zi ę bice, z którego odprowadzane s ą ś cieki w ilo ś ci 3600 m 3/d po oczyszczaniu mechaniczno-biologicznym na komunalnej oczyszczalni ś cieków z podwy ż szonym usuwaniem zwi ą zków biogennych; po modernizacji przeprowadzonej w 1996 r. projektowana przepustowo ść oczyszczalni wynosi 5400 m 3/d, • Cukrownia „Zi ę bice” odprowadzaj ą ca poprzez potok Wrze ś nica ś cieki oczyszczane na stawach akumulacyjnych. W sezonie 2003/2004 cukrownia nie funkcjonowała, • Zakłady Maszyn Ceramicznych i Kamionki w Zi ę bicach, odprowadzaj ą ce ok. 47 m 3/d ś cieków oczyszczonych w oczyszczalni mechaniczno-biologicznej typu BIOBLOK, • miejscowo ść Henryków, z której odprowadzanych jest ok. 105 m 3/d ś cieków oczyszczanych na polach irygowanych o przepustowo ś ci 250 m 3/d. Oczyszczalnia nie osi ą ga zakładanych parametrów oczyszczania, • miasto Wi ą zów, w którym ok. 250 m 3/d ś cieków oczyszczanych jest na mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ś cieków z usuwaniem zwi ą zków biogennych, pozostała ich cz ęść odprowadzana jest poprzez rowy melioracyjne i młynówk ę do rzeki. Całkowita przepustowo ść oczyszczalni wynosi 500 m 3/d, Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 18
• dawna baza autobusowa MPK we Wrocławiu, przej ę ta przez Zakład Bud ż etowy odprowadzaj ą ca oczyszczone ś cieki sanitarne, przemysłowe i opadowe w ilo ś ci 142 m 3/d przez rów i Brochówk ę , • CNPPiUE Unitra-Dolam – odprowadzaj ą podczyszczone ś cieki opadowe i pochłodnicze w ilo ś ci 32 m3/d. Pewien ładunek zanieczyszcze ń , głownie z terenów wiejskich i obszarów produkcji rolniczej, wnoszony jest do rzeki Oławy poprzez jej dopływy – Gnojn ą i Krynk ę . Dodatkowo wody rzeki obci ąż a m. Oława odprowadzaj ą ce z cz ęś ci miasta ś cieki deszczowe (2 wyloty). Ponadto w dolnym biegu rz. Oławy, ale poni ż ej uj ę cia wody pitnej dla m. Wrocław, ź ródłem zanieczyszcze ń s ą potoki Zielona, do którego odprowadzane s ą ś cieki z cz ęś ci Siechnic (przez Koci Rów), oraz Brochówka prowadz ą cy wody zanieczyszczone ś ciekami z Wojszyc i, cz ęś ciowo, Brochowa. Zarówno dla Siechnic i ś w. Katarzyny jak i dla Wojszyc w trakcie opracowania jest projekt sieci kanalizacyjnej, realizacja którego pozwoli na zmniejszenia zanieczyszczenia rzeki Oławy w jej dolnym biegu.
Tabela 6. Stan czysto ś ci wód rzeki Oławy i jej dopływów w 2003 r.
most) – ębice (w ębice
Przekrój pomiarowo- cie
Jednostka ś kontrolny uj doOdry cie do Oławy ciedo pon. Kanału Kanału pon. ś pow. Kanału pow. m. Nieszków) m. pon. Wiązowa Wiązowa pon. Przerzutowego Przerzutowego pon. m. Ziębice m. pon. Jaczkowice) m. pon. m. Strzelin m. pon. uj pon. m. Siechnice m. pon. Przerzutowego (w Przerzutowego pow. m. Zi m. pow. (w m. Mokry (wm. Dwór) (pow. Olawy (pow. Kanał Przerzutowy Kanał – Wskaźnik \ km 82,4 79,7 54,0 46,0 34,5 0,5/33,7 28,9 7,4 2,0 10,5 10,7 11,4 11,3 11,2 11,4 11,5 11,8 9,8 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 8,6 8,4 8,9 8,8 8,7 8,4 8,8 8,8 6,7 2,2 3,7 2,8 2,8 2,7 2,4 2,8 2,8 3,1 BZT 5 mg O 2/l 2,6 6,3 4,7 4,3 4,9 3,2 4,7 4,1 5,0 3,3 5,5 4,7 5,1 6,1 4,5 5,9 4,2 4,8 ChZT Mn mg O 2/l 4,3 7,2 6,5 7,2 10,5 6,1 9,6 5,8 6,2
681 760 744 655 637 437 531 529 679 Przewodno ść el. S/cm 722 813 816 702 715 646 651 640 844 24 39 39 37 38 26 31 31 45 Chlorki mg Cl/l 30 50 49 40 44 47 42 39 58 59 80 79 87 91 66 75 79 113 Siarczany mg SO 4/l 72 93 90 98 109 110 106 110 161 23 53 27 32 91 16 73 13 11 Zawiesina ogólna mg/l 38 95 51 52 161 24 167 21 24 0,33 0,42 0,32 0,28 0,24 0,17 0,24 0,19 0,49 Azot amonowy mg N NH4 /l 0,43 0,73 0,66 0,48 0,39 0,28 0,42 0,32 0,93 0,022 0,049 0,045 0,036 0,052 0,020 0,027 0,016 0,034 Azot azotynowy mg N NO2 /l 0,041 0,100 0,097 0,089 0,117 0,029 0,042 0,026 0,066 1,37 2,33 2,14 2,42 2,29 2,05 2,04 1,63 1,38 Azot azotanowy mg N NO3 /l 2,34 4,18 3,66 3,78 3,60 4,05 3,97 2,95 3,40 2,27 3,92 3,50 3,62 3,73 3,11 3,44 2,75 2,81 Azot ogólny mg N/l 3,46 6,15 5,27 5,48 7,71 5,95 7,14 3,97 4,56 0,28 0,91 0,69 0,51 0,47 0,34 0,39 0,29 0,40 Fosforany mg PO 4/l 0,31 1,38 1,09 0,83 0,83 0,53 0,87 0,44 0,74 0,14 0,48 0,30 0,26 0,31 0,21 0,27 0,18 0,23 Fosfor ogólny mg P/l 0,18 0,87 0,47 0,34 0,58 0,29 0,63 0,32 0,30 7,4 7,6 7,8 7,8 7,6 7,6 7,7 7,9 7,6 Odczyn pH 6,6/7,9 7,1/8,0 7,3/8,1 7,4/8,2 7,4/8,1 7,0/8,1 7,5/8,1 7,3/8,4 7,2/7,8
- - - - - 12,9 - 30,6 20,2 Chlorofil „a” g/l - - - - - 30,4* - 77,4* 49,2* 0,0740 0,0523 0,0622 0,1183 0,1291 0,1933 0,1444 0,3500 0,1224 Miano coli - 0,0101 0,0056 0,0090 0,0200 0,0400 0,0400 0,0121 0,1000 0,0400 *) warto ś ci maksymalne
Na stan czysto ś ci wód rzeki Oławy najwi ę kszy wpływ maj ą ź ródła zanieczyszcze ń zlokalizowane w górnym jej biegu – miejscowo ś ci Zi ę bice i Henryków (wpływ oczyszczalni w Wi ą zowie jest minimalny) jednak ż e wzdłu ż biegu rzeki wpływ ten stopniowo zanika i warto ś ci wi ę kszo ś ci wska ź ników obni ż aj ą si ę . Jedynie w przekroju uj ś ciowym nast ę puje ich ponowny wzrost, co spowodowane jest oddziaływaniem dwóch zanieczyszczonych dopływów Oławy – Zielonego Potoku i Brochówki. W grupie zanieczyszcze ń organicznych warto ś ci ś rednie BZT 5 i ChZT Mn były nieco ni ż sze ni ż w roku 2002 i zmniejszały si ę wzdłu ż biegu rzeki z wyj ą tkiem przekroju uj ś ciowego, gdzie nast ą pił wzrost BZT 5 wy ż szy ni ż w roku poprzednim. Zasolenie rzeki utrzymywało si ę na stabilnym, zbli ż onym do zeszłorocznego poziomie. Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 19
W grupie zanieczyszcze ń zwi ą zkami biogennymi ś rednie warto ś ci azotu amonowego i ogólnego były nieco wy ż sze ni ż w roku 2002, natomiast warto ś ci azotu azotynowego i azotanowego utrzymywały si ę na zbli ż onym do ubiegłorocznego poziomie. Wy ż sze były warto ś ci fosforanów a zbli ż one do ubiegłorocznych warto ś ci fosforu ogólnego. Ni ż sze ni ż w 2002 r. były ś rednie warto ś ci chlorofilu „a” a stan sanitarny rzeki we wszystkich punktach utrzymywał si ę na porównywalnym z rokiem 2002 poziomie, z wyj ą tkiem przekroju uj ś ciowego, gdzie miano coli
było ni ż sze. Ś rednia warto ść chlorofilu „a” tylko w przekroju poni ż ej m. Siechnice była niewiele wy ż sza od 25 ¢ g/l, co jest warto ś ci ą graniczn ą dla oceny eutrofizacji rzeki. Je ś li chodzi o pozostałe parametry tego procesu ś rednie warto ś ci dla azotu azotanowego zostały nieznacznie przekroczone w trzech przekrojach, a fosforu ogólnego w pi ę ciu przekrojach poni ż ej Zi ę bic. Przekroczenia te – poza przekrojem poni ż ej Zi ę bic – były nieznaczne Na zwi ę kszenie warto ś ci tych wska ź ników wpływ miało odprowadzanie ś cieków z m. Zi ę bice. Inne parametry charakteryzuj ą ce eurofizacj ę kształtowały si ę poni ż ej poziomu warto ś ci granicznych, mo ż na wi ę c przyj ąć , ż e w rzece Oławie proces ten miał ograniczony zasi ę g. Przebieg zmian charakterystycznych wska ź ników zanieczyszczenia (percentyl 90%, a dla azotanów warto ś ci maksymalne) w wybranych przekrojach pomiarowo-kontrolnych w latach 1993-2003 przedstawiono na rysunkach.
BZT [mg O /l] 5 2 Azot azotyn. [mg N NO2 /l] Azotany [mg NO 3/l] 20,0 0,250 50 poziom zagro ż enia 37,6 34,0 40 15,0 0,200 0,150 30 10,0 0,100 20
5,0 0,050 10
0,0 0,000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Azot ogólny [mg N/l] Fosfor ogólny [mg P/l] Miano coli 12,0 2,00 2003 2002 2001 1,50 8,0 2000 1999 1998 1,00 ` 1997 4,0 1996 1995 0,50 1994 1993 0,0 0,00 0,00001 0,00010 0,00100 0,01000 0,10000 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Rysunek 9. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Oławy poni ż ej m. Zi ę bice (km 79,7)
BZT 5 [m g O 2/l] Azot azotyn. [m g N /l] Azotany [mg NO 3/l] NO2 50 10,0 0,150 poziom zagro ż enia 8,0 40 0,100 6,0 30
4,0 20 0,050 2,0 10
0,0 0,000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 20
Azot ogólny [m g N/l] Fosfor ogólny [m g P/l] M iano coli 10,0 0,50 2003 2002 2001 0,40 7,5 2000 1999 0,30 1998 5,0 1997 0,20 1996 1995 2,5 0,10 1994 1993 0,0 0,00 0,0010 0,0100 0,1000 1,0000 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Rysunek 10. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Oławy na uj ś ciu do Odry (km 2,0) Jak z przedstawionych wykresów wynika wody rzeki Oławy w obu charakterystycznych przekrojach charakteryzuj ą si ę znacznym wyrównaniem składu fizyko-chemicznego i w ostatnich kilku latach wahania poszczególnych parametrów s ą nieznaczne. Stabilnie i efektywnie pracuje te ż oczyszczalnia ś cieków w Zi ę bicach i jej wpływ na jako ść wody ujmowanej do celów pitnych jest minimalny. Równie ż maksymalne warto ś ci azotanów w badanych przekrojach od kilku lat utrzymuj ą si ę na zbli ż onym do 20 mg NO 3/l poziomie. W zlewni tej nie wyst ę puje zagro ż enie zanieczyszczeniem azotanami.
4. Ś l ę za
Rzeka Ś l ę za jest ciekiem II rz ę du, lewobrze ż nym dopływem rzeki Odry. Pocz ą tek swój bierze na Przedgórzu Sudeckim, w rejonie Wzgórz Niemcza ń skich, powy ż ej miejscowo ś ci Przerzeczyn Zdrój. Jej długo ść wynosi 78,6 km, a powierzchnia zlewni 971,7 km 2. Zlewnia rzeki tworzy nieregularnie wydłu ż on ą ku północy figur ę . W górnym biegu rzeka przepływa przez wschodni ą cz ęść Przedgórza Sudeckiego. Lewobrze ż ne wzgórza zbudowane s ą ze skał krystalicznych, przewa ż nie bazaltów, prawobrze ż n ą tworzy gnejs. Dolina Ś l ę zy jest w ą ska i gł ę boko wci ę ta Południowa cz ęść zlewni to obszar silnie pagórkowaty pochylaj ą cy si ę ku północy i nieco ku wschodowi. Ś rodkowy i dolny odcinek rzeki – od uj ś cia potoku Krzywula -przebiega przez równin ę wrocławsk ą o bardzo małym zró ż nicowaniu wysoko ś ciowym, której powierzchni ę stanowi zdenudowana morena zlodowacenia ś rodkowopolskiego. Dolina ma tutaj szeroko ść około 1,5 km, a koryto jest obwałowane i uregulowane Zlewnia ma charakter typowo rolniczy, z du ż ym obszarem upraw. Z powierzchni zlewni 81,9% przypada na pola uprawne, 6,2 % na pastwiska, 1,7% na ł ą ki i 1,8% na lasy. Na jej terenie brak jest wi ę kszych o ś rodków miejskich. Jedynym miastem jest Niemcza licz ą ca blisko 4000 mieszka ń ców. W 2003 r. zlewnia rzeki Ś l ę zy obj ę ta została szczegółowym monitoringiem przeprowadzonym w takim zakresie pierwszy raz od wielu lat. Celem jego miała by ć odpowied ź na pytanie co jest przyczyn ą , ż e rzeka ta pozostaje jedn ą bardziej zanieczyszczonych na Dolnym Ś l ą sku. Badaniami obj ę to sam ą Ś l ę z ę w 8 punktach pomiarowo-kontrolnych: 1. powy ż ej Przerzeczyna Zdrój, km 78,0 2. poni ż ej Przerzeczyna Zdrój, km 75,0 3. powy ż ej Cukrowni „Łagiewniki”, km 58,8 4. poni ż ej Cukrowni „Łagiewniki”, km 55,0, 5. powy ż ej uj ś cia Małej Ś l ę zy, km 38,3, 6. poni ż ej uj ś cia Małej Ś l ę zy, km 36,8, 7. powy ż ej m. Wrocław (powy ż ej Cukrowni „Klecina”), km 16,2, 8. uj ś cie do rz. Odry, km 2,4. oraz jej dopływy – rzek ę Mał ą Ś l ę z ę w 5 punktach pomiarowo-kontrolnych, rzek ę Ż órawk ę na uj ś ciu do Ś l ę zy oraz rzek ę Kasin ę w dwóch punktach pomiarowo-kontrolnych. Rzeka Ś l ę za nale ż y do zanieczyszczonych rzek województwa dolno ś l ą skiego. Do istotnych ź ródeł zanieczyszcze ń mo ż na zaliczy ć : • uzdrowisko Przerzeczyn Zdrój, które odprowadza ś cieki bytowo-gospodarcze w ilo ś ci 172 m 3/d po oczyszczeniu na kontenerowej oczyszczalni mechaniczno-biologicznej typu BIOBLOK, • mechaniczno-biologiczn ą oczyszczalni ę ś cieków w Niemczy, z której odprowadzanych jest 283 m3/d scieków, • oczyszczalni ę ś cieków bytowo-gospodarczych i przemysłowych dla miejscowo ś ci Łagiewniki. z procesami beztlenowymi i tlenowymi o projektowanej przepustowo ś ci 3576 m 3/d Na oczyszczalni ę skierowane zostały równie ż ś cieki z Cukrowni „Łagiewniki”. Ilo ść odprowadzanych ś cieków waha si ę od 175 do 1500 m 3/d – ta ostatnia warto ść dotyczy okresu kampanijnego, gdy na oczyszczalni ę odprowadzane s ą ś cieki z cukrowni. Po wybudowaniu sieci kanalizacyjnej do oczyszczalni dopływa ć b ę d ą równie ż ś cieki z miejscowo ś ci Siennice i Radzików, Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 21
• Okr ę gow ą Spółdzielnia Mleczarska Jordanów – posiadaj ą c ą prawidłowo funkcjonuj ą c ą oczyszczalni ę mechaniczno-biologiczn ą o przepustowo ś ci 117 m 3/d. Oczyszczone ś cieki w ł ą cznej ilo ś ci 87 m 3/d odprowadzane s ą dwa razy dziennie. W trakcie budowy jest komunalna oczyszczalnia ś cieków, • „INCO-VERITAS” w Borowie – odprowadza poprzez kanalizacj ę lokaln ą do Ś l ę zy ś cieki bytowo-gospodarcze w ilo ś ci 9,5 m 3/d po ich oczyszczeniu na mechaniczno-biologicznej oczyszczalni, • mechaniczno-biologiczn ą oczyszczalni ę ś cieków w Kobierzycach o przepustowo ś ci 300 m 3/d. Do dopływu Ś l ę zy – Czarnej Sławki odprowadzanych jest ś rednio 175 m 3/d ś cieków, • gminn ą mechaniczno-biologiczn ą oczyszczalni ę ś cieków o działaniu cyklicznym typu SBR w Ż órawinie, o przepustowo ś ci 360 m 3/d, odprowadzaj ą ca ok. 160 m 3/d oczyszczonych ś cieków, • oczyszczalnia ś cieków w Wysokiej - odprowadza do rowu melioracyjnego i dalej do Ś l ę zy ś cieki bytowo-gospodarcze z osiedla mieszkaniowego po ich oczyszczeniu na pełnosprawnej oczyszczalni mechaniczno-biologicznej. Oczyszczalnia została przekazana gminie Kobierzyce i eksploatowana jest przez Exprim sp z o.o. Projektowana ś redniodobowa ilo ść odprowadzanych ś cieków wynosi 158 m3/d, rzeczywista – 100 m 3/d, • Farmaceutyczn ą Spółdzielnia Pracy „Galena” we Wrocławiu – funkcjonuje pełnosprawna oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna o przepustowoś ci 53 m 3/d. Ilo ść odprowadzanych ś cieków ok. 31 m 3/d, • dodatkowym ź ródłem zanieczyszcze ń s ą ś cieki deszczowe z terenu Wrocławia odprowadzane ponad dwudziestoma wylotami kanalizacji deszczowej bez nale ż ytego oczyszczania. Na sieci i wylotach kanalizacji nadal brak jest podstawowych zabezpiecze ń przed zanieczyszczeniami ropopochodnymi. W 2003 r. rozpocz ę te zostały prace projektowe nad skanalizowaniem Oporowa i Kleciny. Realizacja tej inwestycji pozwoli z jednej strony na przerzut kolektorem „ Ś l ę za” na oczyszczalni ę ś cieków na Janówku odprowadzanych dotychczas do zbiorników bezodpływowych ś cieków bytowo-gospodarczych, z drugiej za ś uporz ą dkuje system odprowadzania wód deszczowych wraz z pełnym zabezpieczeniem wylotów do rzeki Ś l ę zy w urz ą dzenia do podczyszczania ś cieków. Spo ś ród dopływów rzeki Ś l ę zy najwi ę kszy wpływ na stopie ń jej zanieczyszczenia maj ą rzeki Mała Ś l ę za i jej dopływ Pluskawka oraz Kasina, które omówione zostan ą osobno.
Tabela 7. Stan czysto ś ci wód rzeki Ś l ę zy i jej dopływów w 2003 r.
cie do ciedo ś zy
Przekrój pomiarowo- cie ę ś Jednostka l Zdr. Zdr.
kontrolny Ślęzy Ślęzy Ślęzy Ś uj doOdry Łagiewniki Łagiewniki Łagiewnik) Kasina – w m. m. w – Kasina pon. Cukrowni Cukrowni pon. pow. Cukrowni pow. Mokronos Dolny Dolny Mokronos pon. ujścia Małej pon. pow. ujścia Małej pow. m. Wrocław pow. órawka – ujście – órawka do Kasina – uj – Kasina pon. Przerzeczyna pon. pow. Przerzeczyna pow. Łagiewniki (most do (most do Łagiewniki Ż Wska ź nik \ km 78,0 75,0 58,8 55,0 38,3 36,8 3,2/22,1 16,2 6,00 0,50/6,8 2,4 10,8 11,3 10,5 10,5 10,8 9,8 5,2 10,7 8,1 5,2 9,8 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 8,5 8,6 8,0 8,1 8,6 7,5 1,4 8,2 4,9 1,6 6,6 2,9 2,8 2,7 2,6 7,5 2,8 8,2 3,5 4,0 7,1 3,8 BZT 5 mg O 2/l 4,4 3,8 3,5 4,0 20,8 4,0 23,8 5,7 9,3 12,2 5,8 4,2 4,0 4,7 5,0 8,2 4,8 19,4 5,1 5,9 8,4 5,3 ChZT Mn mg O 2/l 6,2 5,8 6,9 7,3 16,2 6,1 46,6 5,6 7,8 12,5 7,5
677 714 797 847 888 983 1159 1068 1017 1066 1045 Przewodno ść el. S/cm 716 730 854 890 982 1018 1331 1104 1267 1256 1112 45 45 56 58 61 67 79 75 79 77 75 Chlorki mg Cl/l 51 48 64 66 69 80 105 83 101 91 89 74 78 98 104 108 134 166 159 164 168 166 Siarczany mg SO 4/l 87 91 122 130 136 166 244 193 251 268 201 20 31 25 27 43 26 139 21 10 21 17 Zawiesina ogólna mg/l 34 62 59 63 61 46 188 33 16 59 37 0,21 0,20 0,29 0,37 2,80 0,25 3,81 0,34 0,34 6,87 0,62 Azot amonowy mg N NH4 /l 0,27 0,28 0,39 0,54 9,01 0,50 7,32 0,58 0,41 13,97 1,11 0,029 0,038 0,047 0,048 0,062 0,047 0,054 0,053 0,062 0,098 0,066 Azot azotynowy mg N NO2 /l 0,058 0,069 0,079 0,087 0,101 0,059 0,089 0,114 0,089 0,194 0,132 Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 22
2,57 2,32 2,84 2,97 2,76 3,21 2,42 3,04 4,68 2,77 3,13 Azot azotanowy mg N NO3 /l 3,55 3,31 4,37 4,07 4,12 4,18 5,61 4,54 10,62 7,13 4,31 3,51 3,37 4,09 4,39 7,07 4,53 8,63 4,45 6,11 11,12 4,91 Azot ogólny mg N/l 4,33 4,53 5,47 5,38 11,88 5,64 11,60 5,58 11,84 15,67 5,74 0,39 0,61 0,89 0,92 1,94 1,14 4,09 1,05 1,48 4,27 0,79 Fosforany mg PO 4/l 0,61 0,99 1,35 1,34 4,97 2,02 10,50 2,01 2,31 7,68 1,38 0,22 0,31 0,38 0,38 0,75 0,45 1,79 0,47 0,57 1,80 0,43 Fosfor ogólny mg P/l 0,35 0,44 0,53 0,54 1,66 0,72 3,80 0,70 0,80 3,44 0,62 7,3 7,6 7,6 7,7 8,1 7,7 7,5 7,8 7,5 7,4 7,7 Odczyn pH 6,8/7,8 7,2/8,0 7,0/8,1 7,1/8,0 7,4/8,6 7,3/8,0 7,2/7,8 7,3/8,0 7,1/7,7 7,1/7,6 7,2/8,0
- - - - - 18,6 - - - - 115,9 Chlorofil „a” g/l - - - - - 43,6* - - - - 400,0* 0,1531 0,0948 0,0882 0,0445 0,0560 0,0908 0,0176 0,1000 0,0837 0,0153 0,0463 Miano coli - 0,0240 0,0101 0,0101 0,0200 0,0004 0,0200 0,0004 0,0200 0,0220 0,0004 0,0045 *) warto ś ci maksymalne
Na stan czysto ś ci rzeki Ś l ę zy wpływ maj ą zarówno jej dopływy jak i ź ródła zanieczyszcze ń , z których ś cieki odprowadzane s ą bezpo ś rednio do rzeki. W grupie zanieczyszcze ń organicznych zarówno warto ś ci ś rednie jak i percentyl 90% nieznacznie rosły wzdłu ż biegu rzeki do przekroju poni ż ej Cukrowni „Łagiewniki”, na co wpływ miały zrzuty ś cieków z Przerzeczyna, Niemczy i Łagiewnik. Znaczny wzrost nast ą pił w przekroju powy ż ej uj ś cia Małej Ś l ę zy, o czym zadecydowały stosunkowo wysokie warto ś ci BZT 5 i ChZT w miesi ą cach od wrze ś nia do grudnia. Ten sam znaczny wzrost st ęż e ń odnotowano równie ż dla azotu amonowego i fosforanów. Jedynym znacz ą cym ź ródłem ś cieków na tym odcinku jest Okr ę gowa Spółdzielnia Mleczarska w Jordanowie Ś l ą skim. Na uko ń czeniu jest te ż budowa oczyszczalni ś cieków dla Jordanowa. Od uj ś cia Małej Ś l ę zy do uj ś cia Ś l ę zy do Odry warto ś ci to znów wróciły do poprzedniego poziomu i w przekroju uj ś ciowym były ni ż sze ni ż w 2002 r. Tak wi ę c ewentualny wpływ tych ź ródeł zanieczyszcze ń był przej ś ciowy. Niemniej jednak obserwuje si ę powolny ale stały wzrost warto ś ci wska ź ników zanieczyszczenia wzdłu ż biegu rzeki, co wskazuje na spowolnienie procesów samooczyszczania w rzece. Ro ś nie równie ż zasolenie w wodach rzeki, bardzo wyra ź nie ju ż od przekroju pow. Cukrowni Łagiewniki i ponownie poni ż ej uj ś cia Małej Ś l ę zy, której wody charakteryzuj ą si ę tak ż e wysokim zasoleniem. Wy ż sze ni ż w latach poprzednich warto ś ci tego parametru zwi ą zane mog ą by ć z kolejnym suchym rokiem i niskimi przepływami w rzece. W grupie zanieczyszcze ń zwi ą zkami biogennymi podwy ż szone warto ś ci wi ę kszo ś ci parametrów odnotowano ju ż w pierwszym przekroju pomiarowo-kontrolnym powy ż ej Przerzeczyna Zdr. Warto ś ci te rosły wzdłu ż biegu rzeki, szczególnie na odcinku mi ę dzy Łagiewnikami a uj ś ciem Małej Ś l ę zy. W dwóch przekrojach pomiarowo-kontrolnych, w których całoroczne badania prowadzone były w roku ubiegłym, tj. poni ż ej uj ś cia Małej Ś l ę zy i na uj ś ciu do Odry, warto ś ci ś rednie odnotowane w bie żą cym roku były ni ż sze ni ż w roku 2002. Warto ś ci ś rednie parametrów charakteryzuj ą cych eutrofizacj ę były wy ż sze od granicznych – azotu azotanowego na całej długo ś ci rzeki, azotu ogólnego w przekroju powy ż ej uj ś cia Małej Ś l ę zy a fosforu ogólnego od przekroju poni ż ej Przerzeczyna Zdr. do uj ś cia do Odry. Wynikiem tak wysokich st ęż e ń oraz charakterystycznego dla roku 2003 małego przepływu i wysokich temperatur były odnotowane w przekroju uj ś ciowym bardzo wysokie warto ś ci chlorofilu „a” – zarówno ś rednia, wielokrotnie przekraczaj ą ca warto ść graniczn ą , jak i maksymalna.
Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 23
Rysunek 11. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Ś l ę zy w latach 1999, 2000 i 2003 Zmiany charakterystycznych wska ź ników zanieczyszczenia (percentyl 90%, a dla azotanów warto ś ci maksymalne) w wybranych przekrojach pomiarowo kontrolnych w latach 1993-2003 przedstawiono na wykresach.
Azotany [mg NO /l] BZT 5 [mg O 2/l] Azot azotyn. [m g N /l] 3 NO2 50 20,0 0,250 poziom zagro ż enia 40 37,0 22,2 0,200 0,315
15,0 0,257 0,150 30 10,0 0,100 20
5,0 0,050 10
0,0 0,000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 24
Azot ogólny [mg N/l] Fosfor ogólny [mg P/l] Miano coli 10,0 1,20 2003 2002
1,00 1,39 2001 7,5 2000 0,80 1999 0,60 1998 5,0 1997 0,40 1996 2,5 1995 0,20 1994 1993 0,0 0,00 0,0001 0,0010 0,0100 0,1000 1,0000 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Rysunek 12. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Ś l ę zy poni ż ej uj ś cia Małej Ś l ę zy (km 36,8)
Azotany [mg NO /l] BZT 5 [m g O 2/l] Azot azotyn. [mg N /l] 3 NO2 50 16,0 0,250 poziom zagro ż enia 40
149,8 102,8 0,200 190,8 12,0 0,247 0,150 30 8,0 0,100 20 4,0 0,050 10
0,0 0,000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Azot ogólny [mg N/l] Fosfor ogólny [mg P/l] Miano coli 15,00 1,20 2003 2002
1,00 5,90 4,50
12,00 12,61 2001 34,10 25,98 21,25 0,80 2000 9,00 1999 0,60 1998 1997 6,00 0,40 1996 3,00 0,20 1995 1994 0,00 0,00 1993 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 0,0000010,0000100,0001000,0010000,0100000,100000
Rysunek 13. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Ś l ę zy na uj ś ciu do Odry (km 2,4)
Przedstawiony wykresy wskazuj ą na do ść spore jeszcze wahania w stanie czysto ś ci wód rzeki Ś l ę zy, zwłaszcza w grupie zwi ą zków azotowych. Wzrastaj ą te ż st ęż enia fosforu ogólnego, co mo ż e wpływa ć na eutrofizacj ę rzeki. Warto ś ci maksymalne azotanów równie ż s ą wysokie, cho ć w analizowanym okresie rzadko przekraczały poziom 40 mg NO 3/l i nie ma potencjalnego zagro ż enia wód zanieczyszczeniem azotanami. Równie ż stosunkowo wysokie pozostaje zanieczyszczenie bakteriologiczne wód rzeki Ś l ę zy. Rzeka Ż órawka jest prawobrze ż nym dopływem Ś l ę zy o długo ś ci 25,9 km i powierzchni zlewni153 km 2, uchodz ą cym do niej w kilometrze 22,8 poni ż ej m. Ż órawina. Rzeka, wraz ze swoim dopływem Mszan ą , przepływa przez tereny rolnicze gmin Domaniów i Ż órawina. Wody rzeki charakteryzowały si ę nisk ą zawarto ś ci ą tlenu rozpuszczonego (w miesi ą cach letnich - co spowodowane było prawdopodobnie małym przepływem), oraz wysokimi warto ś ciami parametrów zanieczyszczenia organicznego (BZT5, ChZT) i zwi ą zkami biogennymi, szczególnie azotem amonowym i fosforanami. O takiej charakterystyce zadecydowały podwy ż szone st ęż enia w miesi ą cach od wrze ś nia do grudnia 2003 r. Wskazywałoby to na zwi ę kszony dopływ nieoczyszczonych ś cieków bytowo-gospodarczych lub z produkcji rolniczej. Rzeka poprzednio badana była w 2000 r. W roku 2003 zarówno warto ś ci ś rednie jak i percentyla 90% dla wi ę kszo ś ci wska ź ników były wy ż sze od tych z 2000 r. Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 25
4.1. Mała Ś l ę za
Rzeka Mała Ś l ę za długo ś ci 39,8 km jest najwi ę kszym dopływem Ś l ę zy, uchodz ą cym do niej w km 37,6 w m. Borów. Powierzchnia jej zlewni wynosi 192,1 km 2. Przepływa przez rolnicze tereny gmin Ciepłowody, Kondratowice i Borów. W ramach szczegółowego monitoringu zlewni rzeki Ś l ę zy rzeka w 2003 r. badana była w 5 punktach pomiarowo-kontrolnych: 1. w m. Ciepłowody, km 38,0, 2. powy ż ej m. Prusy, km 28,0, 3. poni ż ej uj ś cia Pluskawki, km 15,0, 4. poni ż ej m. Górzec, km 9,0, 5. uj ś cie do rzeki Ś l ę zy, km 0,6. Ten prawobrze ż ny dopływ Ś l ę zy jest rzek ą w znacznym stopniu zanieczyszczon ą . Do głównych ź ródeł zanieczyszcze ń zaliczy ć mo ż na: • komunaln ą oczyszczalni ę ś cieków dla miasta Strzelina w Górcu, odprowadzaj ą ca do Małej Ś l ę zy ok. 3113 m 3/d ś cieków po oczyszczaniu mechaniczno-biologicznym z usuwaniem zwi ą zków biogennych (wzrost w porównaniu do roku ubiegłego o ok. 30% - ze wzgl ę du na rozbudow ę kanalizacji). Całkowita przepustowo ść oczyszczalni wynosi 7000 m 3/d. Na oczyszczalni ę dowo ż one s ą ś cieki z terenu gminy w ilo ś ci ok. 63 m 3/d, • Cukrowni ę „Strzelin” odprowadzaj ą c ą ś cieki do potoku Pluskawka . W sezonie 2003/2004 ś cieki nie były odprowadzane, • „McCain Poland” w Chociwelu, odprowadzaj ą cy rowem R-17 do Małej Ś l ę zy 1421 m 3/d ś cieków przemysłowych i deszczowych po oczyszczaniu mechaniczno-biologicznym. Ś cieki bytowo- gospodarcze z zakładu kierowane s ą na oczyszczalni ę komunaln ą w Górcu,
Tabela 8. Stan czysto ś ci wód rzeki Małej Ś l ę zy w 2003 r. zy ę
Przekrój pomiarowo- cie
Jednostka ś
kontrolny uj do Sl do pow. m. Prusy m. pow. m. Ciepłowody m. pon. Pluskawki pon. pon. m. Górzec m. pon.
Wska ź nik \ km 38,0 28,0 15,0 9,0 0,6 8,5 10,4 9,5 10,0 9,0 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 5,7 8,8 6,8 6,9 6,2 5,1 5,1 2,9 2,7 3,4 BZT 5 mg O 2/l 6,7 6,2 3,4 4,5 4,9 5,4 8,3 4,8 4,5 6,1 ChZT Mn mg O 2/l 6,2 8,3 5,3 5,8 6,1
846 789 980 1000 1175 Przewodno ść el. S/cm 972 896 1100 1080 1243 57 46 59 60 89 Chlorki mg Cl/l 71 50 70 67 101 104 75 138 144 170 Siarczany mg SO 4/l 120 96 170 175 203 8 162 19 22 41 Zawiesina ogólna mg/l 11 178 30 55 51 1,17 0,33 0,38 0,50 0,49 Azot amonowy mg N NH4 /l 2,56 0,59 0,72 0,86 0,88 0,072 0,039 0,048 0,043 0,060 Azot azotynowy mg N NO2 /l 0,128 0,083 0,125 0,053 0,120 2,51 2,54 3,04 2,86 4,34 Azot azotanowy mg N NO3 /l 3,55 3,80 3,96 3,86 6,06 4,72 4,32 4,32 4,26 6,08 Azot ogólny mg N/l 5,88 5,09 5,37 5,62 7,79 0,98 0,82 0,74 0,59 2,01 Fosforany mg PO 4/l 2,12 1,14 1,10 0,82 4,15 0,47 0,43 0,33 0,36 1,08 Fosfor ogólny mg P/l 0,86 0,94 0,51 0,57 2,15 7,3 7,8 7,7 7,7 7,6 Odczyn pH 7,0/7,7 7,6/8,1 7,4/8,0 7,4/8,0 7,4/7,8
- - - - - Chlorofil „a” g/l - - - - - Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 26 zy ę
Przekrój pomiarowo- cie
Jednostka ś
kontrolny uj do Sl do pow. m. Prusy m. pow. m. Ciepłowody m. pon. Pluskawki pon. pon. m. Górzec m. pon.
Wska ź nik \ km 38,0 28,0 15,0 9,0 0,6 0,0594 0,1468 0,1223 0,0720 0,0579 Miano coli - 0,0012 0,0090 0,0056 0,0200 0,0045
Rzeka Mała Ś l ę za ju ż w pierwszym punkcie pomiarowo-kontrolnym charakteryzuje si ę podwy ż szonymi warto ś ciami wielu parametrów, m in. BZT 5, azotu amonowego, azotanowego, fosforanów i fosforu. Warto ś ci parametrów charakteryzuj ą cych zanieczyszczenia organiczne obni ż aj ą si ę a ż do przekroju poni ż ej m. Górzec, by nast ę pnie nieznacznie wzrosn ąć w przekroju uj ś ciowym. Stosunkowo wysokie i rosn ą ce wzdłu ż biegu rzeki s ą tak ż e warto ś ci przewodno ś ci elektrycznej. W grupie zanieczyszcze ń zwi ą zkami biogennymi, warto ś ci poszczególnych parametr ów obni ż ały si ę wzdłu ż biegu rzeki. Znacz ą cy ich wzrost dla wszystkich parametrów nast ą pił w przekroju uj ś ciowym, na co wpływ miały ś cieki odprowadzane ze Strzelina i Chociwela. Jedynie warto ś ci azotu azotanowego nieznacznie rosły wzdłu ż biegu rzeki. Ś rednie warto ś ci azotu azotanowego i fosforu ogólnego przekraczały poziom graniczny dla eutrofizacji. Na rzece tej systematyczne badania prowadzone s ą jedynie w przekroju na uj ś ciu do Ś l ę zy. W roku 2003 warto ś ci ś rednie i percentyla 90% dla wi ę kszo ś ci parametrów były ni ż sze ni ż w roku 2002 r. Wzrost odnotowano jedynie w przypadku przewodno ś ci elektrycznej i fosforanów. Przebieg zmian wybranych wska ź niku zanieczyszczenia w tym przekroju w latach 1993-2003 przedstawiono na wykresie.
Azotany [mg NO /l] BZT 5 [mg O 2/l] Azot azotyn. [mg N /l] 3 NO2 50 20,0 0,250 poziom zagro ż enia 80,8 33,4
36,7 40 0,200 15,0 0,345 0,363 0,150 30 10,0 0,100 20 5,0 0,050 10 0,0 0,000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
coli Azot ogólny [mg N/l] Fosfor ogólny [mg P/l] Miano 12,0 1,20 2003 2002 2001 1,00 2,01 1,32 2,145 9,0 1,721 2000 0,80 1999 1998 6,0 0,60 1997 1996 0,40 1995 3,0 1994 0,20 1993 0,0 0,00 0,0001 0,0010 0,0100 0,1000 1,0000 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Rysunek 14. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Małej Ś l ę zy na uj ś ciu do Ś l ę zy (km 0,6)
Rzeka charakteryzuje si ę du żą zmienno ś ci ą składu w poszczególnych latach i trudno jednoznacznie oceni ć trendy zachodz ą cych w niej zmian, gdy ż warto ś ci poszczególnych parametrów podlegaj ą sporym zmianom. Mo ż e to by ć zwi ą zane zarówno z du ż ymi wahaniami przepływu w rzece i zró ż nicowanym efektem rozcie ń czania odprowadzanych do niej ś cieków jak te ż z niedostatecznym usuwaniem coraz bardziej zwi ę kszanego ładunku fosforanów w ś ciekach. Du ż ym wahaniom podlega równie ż zawarto ść azotanów w rzece, cho ć tylko sporadycznie st ęż enie maksymalne osi ą gn ę ło poziom zagro ż enia. Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 27
4.2. Kasina
Rzeka Kasina jest lewobrze ż nym dopływem Ś l ę zy o długo ś ci 19,4 km i powierzchni zlewni 51,0 km 2, uchodz ą cym do niej w km 6,7 na terenie m. Wrocławia. Przepływa przez tereny rolnicze poło ż onej na południowy zachód gminy K ą ty Wrocławskie i dzielnice miejskie Wrocławia (Muchobór). W 2003 r. rzeka badana była w dwóch punktach pomiarowo-kontrolnych: 1. w m. Mokronos Dolny, km 6,0, 2. uj ś cie do rzeki Ś l ę zy, km 0,5, Do głównych ź ródeł zanieczyszcze ń znajduj ą cych si ę na terenie zlewni nale żą : • Zakłady Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego w Pietrzykowicach odprowadzaj ą ce po oczyszczaniu mechanicznym do Kasiny wszystkie ś cieki powstaj ą ce na terenie zakładu – od 2002 zakład zaprzestał działalno ś ci produkcyjnej, • oczyszczalnia ś cieków Spółdzielni Mieszkaniowej „Rolbud” – ś cieki bytowo-gospodarcze z osiedla Balzaka we Wrocławiu w ilo ś ci 170 m 3/d po oczyszczaniu odprowadzane s ą rowem melioracyjnym do Kasiny, Wyniki bada ń przedstawione zostały w tabeli 7 przy omawianiu rzeki Ś l ę zy. Na badanym odcinku nast ę puje wyra ź ne pogorszenie stanu czysto ś ci rzeki w grupie zanieczyszcze ń organicznych i zwi ą zków biogennych. Obni ż eniu ulegaj ą jedynie warto ś ci charakterystyczne dla azotu azotanowego, co mo ż e by ć zwi ą zane ze zmiana charakteru zlewni – na tym odcinku rzeka wpływa na tereny zurbanizowane m. Wrocławia i wpływ rolnictwa staje si ę minimalny. Odnotowane w przekroju uj ś ciowym w 2003 r. warto ś ci charakterystyczne ( ś rednia i percentyl 90%) dla BZT 5, ChZT, zawiesiny, azotu amonowego, azotu azotanowego, azotu ogólnego i miana coli były wy ż sze ni ż w roku 2000, kiedy to rzeka w tym przekroju badana była po raz ostatni. Pogorszenie stanu czysto ś ci rzeki na tym odcinku zwi ą zane jest z niesprawn ą prac ą oczyszczalni ś cieków Spółdzielni Mieszkaniowej „Rolbud”. Równie ż w odniesieniu do warto ś ci granicznych eutrofizacji odnotowane ś rednie roczne azotu azotanowego, azotu ogólnego a zwłaszcza fosforu ogólne znacznie s ą przekroczone, szczególnie w przekroju uj ś ciowym, co wskazuje na mo ż liwo ść znacznego zaawansowania tego procesu w rzece. Zlewnia rzeki Ś l ę zy charakteryzuje si ę du żą ilo ś ci ą cieków wodnych o stosunkowo niskim przepływie. Na jej obszarze znajduje si ę wiele jednostek osadniczych, które nie s ą wyposa ż one w systemy kanalizacyjne. Ich brak, zwłaszcza w górnym biegu Ś l ę zy i Małej Ś l ę zy powoduje, ż e ju ż u ź ródeł wody obci ąż ane s ą sporym ładunkiem zanieczyszcze ń . W tej sytuacji odprowadzanie nawet oczyszczonych ś cieków z niewielkich wprawdzie lecz licznych oczyszczalni powoduje, ż e doprowadzany ładunek przekracza mo ż liwo ś ci samooczyszczania si ę rzeki. Szczególnie było to widoczne w 2003 r., gdzie dodatkowo niesprzyjaj ą ce były warunki hydrologiczne panuj ą ce w zlewni. Ponadto znacznie wzrasta zanieczyszczenie w dopływach Ś l ę zy – Ż órawce i Kasinie, i ich wpływ na jej stan czysto ś ci w dolnym biegu rzeki jest wyra ź ny.
5. Zlewnia Bystrzycy
5.1. Bystrzyca
Bystrzyca bierze pocz ą tek powy ż ej Głuszycy, w okolicach Gór Suchych i Sowich. Jako lewobrze ż ny dopływ uchodzi do Odry w jej 266,5 km. Całkowita długo ść opisywanej rzeki wynosi 95,2 km. Rzeka odwadnia du ż y obszar Sudetów Ś rodkowych oraz Masywu Ś l ę zy, a powierzchnia jej zlewni wynosi 1767,8 km 2. Bystrzyca zasila dwa zbiorniki zaporowe: w Lubachowie oraz w Mietkowie. Najwa ż niejsze jej dopływy to Strzegomka wraz z wpadaj ą c ą do niej Pełcznic ą , Piława i Czarna Woda. Do zlewni Bystrzycy nale żą zurbanizowane i rolnicze tereny regionu. Rzeka przepływa m.in. przez Głuszyc ę , Jugowice, Ś widnic ę , K ą ty Wrocławskie i Wrocław. Oprócz tego Bystrzyca, głównie poprzez dopływy, zbiera wody z obszarów przyrody chronionej takich jak Ksi ąż a ń ski Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Gór Sowich, Park Krajobrazowy Sudetów Wałbrzyskich i Ś l ęż a ń ski Park Krajobrazowy. W 2003 r. Bystrzyca kontrolowana była w 11 punktach pomiarowo-kontrolnych: 1. powy ż ej m. Głuszyca, km 88,4, 2. powy ż ej oczyszczalni Jugowice, km 80,6, 3. powy ż ej zbiornika Lubachów, km 78,0, 4. poni ż ej zbiornika Lubachów (i pon. uj. kolektora), km 74,1, 5. powy ż ej Zakł. Metalplast i Ś widnicy, km 68,0, 6. poni ż ej Ś widnicy i powy ż ej uj ś cia Piławy, km 60,0, 7. powy ż ej zbiornika Mietków, km 50,7, 8. poni ż ej zbiornika Mietków, km 37,5, 9. powy ż ej uj ś cia rz. Strzegomki, km 17,4 , 10. m. Jarnołtów – wodowskaz, km 12,8, 11. uj ś cie do Odry, km 1,2, ponadto kontrolowane były dopływy: Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 28
1. Jedlinka – uj ś cie do Bystrzycy w km 0,5, 2. Walimka – uj ś cie do Bystrzycy w km 0,5, 3. Czarna Woda – uj ś cie do Bystrzycy w km 0,5. Pozostałe badane dopływy Bystrzycy – Piława i Strzegomka omówione s ą w dalszej cz ęś ci niniejszej oceny. Oczyszczalnie ś cieków, które odprowadzaj ą ś cieki bezpo ś rednio lub po ś rednio do Bystrzycy, to: • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Jugowicach (ilo ść odprowadzanych ś cieków 9560 m 3/d). Do oczyszczalni tej podł ą czone s ą : Głuszyca, Walim i Jedlina Zdrój. Ś cieki z wymienionej oczyszczalni odprowadzane s ą kolektorem ś ciekowym „opask ą ” poza zbiornik w Lubachowie, celem ochrony wód zbiornika przeznaczonych do zaopatrzenia ludno ś ci. Oczyszczalnia jest niedoci ąż ona. W zwi ą zku z upadło ś ci ą przemysłu włókienniczego w Walimiu i Głuszycy znacznie zmniejszyła si ę ilo ść ś cieków. Konieczna jest rozbudowa kanalizacji sanitarnej w Jedlinie Zdroju, Walimiu i Głuszycy. • oczyszczalnia ś cieków w Dzie ć morowicach o przepustowo ś ci 800 m 3/d. Obecnie do oczyszczalni dopływa ok. 327 m 3/d ś cieków sanitarnych z wałbrzyskiej dzielnicy Rusinowa oraz z Dzie ć morowic. Oczyszczalnia odprowadza ś cieki do potoku Złotnica, nale żą cego do zlewni Bystrzycy, • mechaniczno-biologiczna, z podwy ż szonym stopniem usuwania biogenów, oczyszczalnia ś cieków w Zawiszowie (koło Ś widnicy), obsługuj ą ca Ś widnic ę i okoliczne wsie, takie jak Pszenno, Słotwina i Komorów (ilo ść odprowadzanych ś cieków – 15560 m 3/d). Przeprowadzano rozbudow ę cz ęś ci osadowej oczyszczalni. • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Marcinowicach, która odprowadza ś cieki przez rów melioracyjny do Bystrzycy (ilo ść odprowadzanych ś cieków – 68 m 3/d), • Borzygniew-Mietków - oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna (BOS-200), z której odprowadzane s ą oczyszczone ś cieki z Mietkowa i okolicznych wsi w ilo ś ci ok. 110 m 3/d, • m. K ą ty Wrocławskie - cało ść ś cieków pochodz ą cych z miasta odprowadzana jest do oczyszczalni mechaniczno-biologicznej o przepustowo ś ci 2740 m 3/d. Ogółem ilo ść odprowadzanych ś cieków wynosiła ok. 1200 m3/d, • Zakłady Chemiczne „Złotniki” we Wrocławiu odprowadzaj ą ce po oczyszczaniu mechaniczno- chemicznym 150 m 3/d ś cieków, • oczyszczalnie ś cieków miejskich dla m. Wrocławia: o „Raty ń ” - odprowadzaj ą ca ok. 264 m 3/d, Ponadto w zlewni Czarnej Wody – prawobrze ż nym dopływie Bystrzycy - znajduj ą si ę nast ę puj ą ce ź ródła zanieczyszcze ń : • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Sobótce o przepustowo ś ci 1420 m 3/d. Do Czarnej Wody odprowadzanych jest ś rednio 980 m 3/d ś cieków, • oczyszczalnia typu BIOBLOK MU 100 dla spółdzielni Mieszkaniowej „ Ś l ęż a” w Gniechowicach o przepustowo ś ci 100 m 3/d ś cieków, ś rednio odprowadzanych jest 80 m 3/d, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Sulistrowicach o przepustowo ś ci 200 m 3/d, z której do Potoku Sulistrowickiego odprowadzanych jest ś rednio 60 m 3/d ś cieków, • oczyszczalnia biologiczna typu BOS 200 w Pustkowie Ż urawskim o przepustowo ś ci 200 m 3/d, z której do potoku Gniła odprowadzanych jest ok. 100 m 3/d ś cieków.
Tabela 9. Stan czysto ś ci wód rzeki Bystrzycy i jej dopływów w 2003 r . cie do ciedo cie do ciedo cia cia ś ś Przekrój pomiarowo- ś cie cie
Jednostka widnicy ś
kontrolny Ś ej zbiornika ej widnicy uj ej zbiornika ej ż Ś ż doOdry Bystrzycy Bystrzycy „Mietków’ kolektora) i i Lubachów „Mietków” pow.uj Strzegomki pon. zbiorn. pow.zbiorn. m.Jarnołtów i pow. i Piławy cie do cie Bystrzycy Czarna Woda, Czarna pon. pow.Metalplast ś poni Jedlinka,uj Walimka,uj pow.m. Głuszyca powy uj pow.ocz. Jugowice Lubachówuj. (i pon. Wska ź nik \ km 88,4 0,5/83,9 80,6 0,5/80,2 78,0 74,1 68,0 60,0 50,7 37,5 0,5/27,4 17,4 12,8 1,2 11,2 11,3 12,0 11,2 11,9 10,7 11,5 10,4 11,1 9,0 9,1 9,7 9,9 9,5 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 9,4 10,5 9,5 10,4 9,4 8,9 8,9 7,7 8,5 6,4 7,0 7,5 7,6 7,1 2,1 2,7 2,2 2,0 2,4 2,0 2,3 3,2 3,3 3,0 2,1 2,5 4,2 4,1 BZT 5 mg O 2/l 2,2 3,4 2,8 2,0 3,0 2,0 2,6 4,5 4,0 4,5 3,4 4,1 7,4 8,9 3,6 2,3 3,3 2,4 3,5 4,7 4,6 5,7 6,4 4,3 4,1 4,1 4,8 4,7 ChZT Mn mg O 2/l 4,7 2,7 3,3 2,6 5,1 5,9 6,5 7,8 7,7 5,8 5,0 4,7 5,6 5,7
157 572 234 192 247 530 440 629 661 497 757 546 990 946 Przewodno ść el. S/cm 191 672 317 227 325 819 691 816 926 542 833 588 1267 1177 5 23 8 7 10 68 50 50 44 32 45 34 45 46 Chlorki mg Cl/l 6 28 11 10 12 118 87 69 62 39 52 38 56 59 Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 29
23 65 34 32 35 48 46 68 102 90 118 88 253 232 Siarczany mg SO 4/l 27 76 38 35 40 51 60 83 134 142 144 101 391 412 6 5 8 6 8 4 6 85 12 14 9 10 21 20 Zawiesina ogólna mg/l 11 9 10 9 10 5 10 15 10 26 13 14 40 40 0,12 0,36 0,13 0,12 0,15 0,19 0,21 3,76 1,26 0,49 0,28 0,26 0,72 0,61 Azot amonowy mg N-NH 4/l 0,16 0,43 0,16 0,15 0,21 0,26 0,28 6,92 2,27 0,73 0,54 0,53 1,34 1,15 0,007 0,027 0,013 0,011 0,017 0,024 0,028 0,103 0,110 0,043 0,048 0,033 0,072 0,056 Azot azotynowy mg N-NO 2/l 0,011 0,038 0,022 0,014 0,026 0,039 0,046 0,214 0,234 0,074 0,096 0,061 0,157 0,103 1,03 1,8 1,47 1,71 1,82 6,34 4,62 4,53 5,14 2,19 3,21 2,42 4,15 4,11 Azot azotanowy mg N-NO 3/l 1,23 2,09 1,97 1,96 2,16 11,00 9,07 9,44 8,21 4,06 4,55 3,82 4,69 5,02 1,57 2,49 2,07 2,22 2,36 6,87 5,19 8,95 6,85 3,65 4,45 3,64 6,11 5,88 Azot ogólny mg N/l 1,80 2,80 2,50 2,47 2,68 11,5 9,61 12,78 10,65 5,62 6,21 5,44 6,79 6,93 0,18 0,45 0,3 0,42 0,45 4,01 2,52 2,15 2,08 0,38 1,22 0,48 1,50 1,30 Fosforany mg PO 4/l 0,25 0,60 0,42 0,46 0,45 6,90 4,60 5,33 5,04 0,48 1,62 0,66 2,68 2,03 0,08 0,21 0,13 0,15 0,19 1,42 0,99 1,82 0,8 0,24 0,50 0,27 0,64 0,53 Fosfor ogólny mg P/l 0,13 0,30 0,18 0,17 0,20 2,45 1,81 3,27 1,83 0,35 0,81 0,48 1,05 0,72 7,4 7,9 7,9 7,9 7,9 7,7 7,8 7,5 7,9 7,3 7,4 7,6 7,6 7,7 Odczyn pH 7,2/7,6 7,7/8,1 7,5/8,3 7,8/8,04 7,6/8,3 7,6/7,9 7,6/8,1 7,4/7,7 7,8/8,2 7,0/ 7,7 7,2/7,7 7,3/ 7,9 7,4/ 8,0 7,4/8,0
3,3 - 9,0 - 12,4 3,5 8,7 14,3 17,7 41,2 9,4 21,1 17,9 18,7 Chlorofil „a” g/l 5,8* - 21,0* - 32,0* 7,4* 17,0* 57,0* 34,0* 105,4* 29,5* 49,6* 33,8* 33,4* 0,0310 0,0026 0,0150 0,0270 0,0110 0,0820 0,0299 0,0028 0,0081 0,1487 0,1083 0,1958 0,0698 0,0540 Miano coli - 0,0038 0,0009 0,0022 0,0096 0,0020 0,0020 0,0022 0,0002 0,0006 0,0200 0,0110 0,0460 0,0101 0,0101 *) warto ś ci maksymalne
O jako ś ci wody w rzece pod wzgl ę dem fizyko-chemicznym w jej pocz ą tkowym odcinku decydowała głównie zawarto ść zwi ą zków biogennych, utrzymuj ą ca si ę do zbiornika w Lubachowie na lekko podwy ż szonym poziomie. Poni ż ej zbiornika w Lubachowie i jednocze ś nie poni ż ej uj ś cia kolektora ś ciekowego odprowadzaj ą cego ś cieki z oczyszczalni w Jugowicach zaobserwowano znacznie wy ż sze st ęż enia zwi ą zków azotu i fosforu. Podwy ż szony poziom tych zanieczyszcze ń utrzymywał si ę a ż do punktu zlokalizowanego powy ż ej zbiornika w Mietkowie. W przekroju usytuowanym poni ż ej Ś widnicy stwierdzono wyra ź nie zwi ę kszon ą zawarto ść zwi ą zków organicznych. Na odcinku od poni ż ej zbiornika Lubachów do zbiornika Mietków przekroczone zostały warto ś ci ś rednie st ęż e ń azotu azotanowego i ogólnego oraz fosforu ogólnego, w odniesieniu do warto ś ci granicznych, powy ż ej których zachodzi eutrofizacja. Pozytywnie na stan czysto ś ci Bystrzycy wpływa zbiornik Mietków, w którym nast ę puje wyrównanie składu i samooczyszczanie si ę wód rzeki. Wszystkie wska ź niki zanieczyszcze ń (poza chlorofilem „a”) maj ą warto ś ci ni ż sze ni ż przed zbiornikiem. Nieznaczny wzrost zanieczyszczenia nast ę puje poni ż ej rzeki Czarnej Wody, a znaczny wzrost (dla niektórych wska ź ników zwi ą zków biogennych ponad dwukrotny) powoduje rzeka Strzegomka i stan ten utrzymuje si ę a ż do uj ś cia do Odry. W kilku przekrojach badawczych stwierdzono podwy ż szon ą zawarto ść chlorofilu "a". Wysokie st ęż enia w tym zakresie odnotowano zwłaszcza w punkcie zlokalizowanym poni ż ej Ś widnicy oraz powy ż ej zbiornika Mietków. Znaczny wzrost zawarto ś ci chlorofilu „a” odnotowano poni ż ej zbiornika Mietków. Du ż a zawarto ść substancji biogennych, spowolnienie przepływu i du ż e nasłonecznienie sprzyjaj ą temu procesowi. Ju ż na odcinku rzeki poni ż ej Lubachowa a ż do uj ś cia do Odry (z wyj ą tkiem przekroju poni ż ej zbiornika Mietków) ś rednie warto ś ci azotu azotynowego, azotu ogólnego i fosforu ogólnego były wy ż sze od warto ś ci granicznych dla eutrofizacji. Ta cz ęść zlewni, poprze ró ż ne dopływy, jest odbiornikiem ś cieków od ponad 200 tys. mieszka ń ców, a tylko kilka oczyszczalni usuwa w zwi ę kszonym stopniu zwi ą zki biogenne. Rzeka w du ż ym stopniu podatna jest na eutrofizacj ę , szczególnie dotyczy to zbiornika Mietków. Rzeka charakteryzowała si ę znacznym zanieczyszczeniem bakteriologicznym na poziomie percentyla 10% miana coli typu fekalnego wynosz ą cym od 0,0038 powy ż ej Głuszycy do 0,00022 poni ż ej Ś widnicy i 0,00056 powy ż ej Mietkowa. Zbiornik Mietków korzystnie wpłyn ą ł równie ż i na to zanieczyszczenie, charakterystyczne warto ś ci miana coli były na odcinku poni ż ej zbiornika wy ż sze ni ż w górnym biegu rzeki. Dopływ rzeki Bystrzycy, potok Jedlinka , wprowadzał do Bystrzycy wody o podwy ż szonej zawarto ś ci azotu azotynowego, fosforanów i fosforu ogólnego. Percentyl 10% miana coli typu fekalnego wynosił tu 0,00088, co ś wiadczyło o znacznym zanieczyszczeniu bakteriologicznym wody. W potoku Walimka , dopływie Bystrzycy, stwierdzono nieznacznie podwy ż szone st ęż enie zwi ą zków fosforu i zanieczyszczenie bakteriologiczne wody na poziomie miano coli tpu fekalnego wynosz ą cym 0,0096 (percentyl 10%). W obydwóch wymienionych dopływach nie stwierdzono przekrocze ń warto ś ci ś rednich parametrów w odniesieniu do warto ś ci granicznych, powy ż ej których zachodzi eutrofizacja. W 2003 r., w porównaniu do ubiegłego roku, jako ść wody w Walimce i Jedlince ulegała jedynie niewielkim wahaniom. Rzeka Czarna Woda , badana w przekroju uj ś ciowym do Bystrzycy charakteryzowała si ę podwy ż szonymi warto ś ciami niektórych zwi ą zków biogennych. Pozostałe wska ź niki zanieczyszczenia nie odbiegały warto ś ciami od zaobserwowanych w roku poprzednim. W zlewni nie ma zagro ż enia azotanami. W 2003 r. zaobserwowano w wielu przypadkach wzrost poziomu zanieczyszcze ń w rzece Bystrzycy. Spowodowane to było w du ż ej mierze panuj ą c ą susz ą i niskimi stanami wód, przy których nast ę puje zat ęż anie Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 30 zanieczyszcze ń . Dodatkow ą przyczyn ą była awaria oczyszczalni w Zawiszowie, która miała miejsce w miesi ą cu maju i która wpłyn ę ła negatywnie na pogorszenie jako ś ci wody w rzece poni ż ej Ś widnicy w wielu parametrach, głównie z grupy zwi ą zków biogennych i substancji organicznych. Trendy zmian w jako ś ci wody w wieloleciu w wybranych przekrojach pomiarowo-kontrolnych przedstawione s ą na wykresach.
BZT [mg O /l] Azotany [mg NO /l] 5 2 Azot azotyn. [mg N NO2 /l] 3 20,0 0,500 70 60 22,8 23,8 82,0 16,0 34,6 0,400 0,678 0,505 50 poziom zagro ż enia 12,0 0,300 40
8,0 0,200 30 20 4,0 0,100 10 0,0 0,000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Azot ogólny [m g N/l] Fosfor ogólny [mg P/l] Miano coli 25,00 5,00 2003 2002 6,12 20,00 4,99 31,95 4,00 2001 34,10 2000 15,00 3,00 1999 1998 10,00 2,00 1997 1996 5,00 1,00 1995 1994 0,00 0,00 1993
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 0,00001 0,00010 0,00100 0,01000 0,10000 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Rysunek 15. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Bystrzycy pow. zbiornika Mietków (km 50,7)
BZT [m g O /l] 5 2 Azot azotyn. [mg N NO2 /l] Azotany [mg NO 3/l] 16,0 0,250 50 poziom zagro ż enia 12,0 0,200 40 0,150 30 8,0 0,100 20 4,0 0,050 10
0,0 0,000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Azot ogólny [m g N/l] Fosfor ogólny [mg P/l] Miano coli 15,00 0,60 2003 2002 2001 10,00 0,40 2000 1999 1998 1997 5,00 0,20 1996 1995 1994 1993 0,00 0,00
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 0,0010 0,0100 0,1000 1,0000 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Rysunek 16. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Bystrzycy pon. zbiornika Mietków (km 37,5) Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 31
Azotany [m g NO /l] BZT 5 [m g O 2/l] Azot azotyn. [mg N NO2 /l] 3 50 20,0 0,400 poziom zagro ż enia 40 24,5 0,498
15,0 43,0 0,300 30 10,0 0,200 20 5,0 0,100 10
0,0 0,000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Azot ogólny [mg N/l] Fosfor ogólny [mg P/l] Miano coli 15,00 2,00 2003 2002 1,50 2,24 2001 10,00 2000 1999 1,00 1998 1997 5,00 0,50 1996 1995 1994 0,00 0,00 1993 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 0,00001 0,00010 0,00100 0,01000 0,10000
Rysunek 17. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Bystrzycy na uj ś ciu do Odry (km 1,2)
W przekroju powy ż ej zbiornika Mietków zauwa ż alna jest m.in. od 1998 r. poprawa jako ś ci wody zwi ą zana z oddaniem do eksploatacji cz ęś ci biologicznej oczyszczalni ś cieków w Zawiszowie. Analogiczne warto ś ci wska ź ników w przekroju poni ż ej zbiornika Mietków s ą ni ż sze i maj ą bardziej wyrównany charakter. W przekroju uj ś ciowym w ostatnich latach obserwuje si ę obni ż anie warto ś ci st ęż e ń charakterystycznych zwi ą zków biogennych, cho ć w dalszym ci ą gu pozostaj ą na wysokim poziomie. Poprawia si ę te ż stan sanitarny rzeki w tym punkcie.
5.2. Piława
Piława ma swoje ź ródła w okolicy wsi Kluczowa. Omawiana rzeka to prawobrze ż ny dopływ Bystrzycy, uchodz ą cy do niej w 59,7 km. Całkowita długo ść Piławy od ź ródeł do uj ś cia do Bystrzycy wynosi 45,6 km. Rzeka poprzez dopływy odwadnia m.in. tereny nale żą ce do Parku Krajobrazowego Gór Sowich. Piława wraz z niektórymi dopływami przepływa przez tereny uprzemysłowione z miejscowo ś ciami: Piława Górna, Bielawa, Pieszyce, Dzier ż oniów. Oczyszczalnie ś cieków znajduj ą ce si ę w tych miejscowo ś ciach przyjmuj ą ś cieki miejskie i przemysłowe, które po oczyszczeniu, cz ę sto niewystarczaj ą cym, odprowadzane s ą bezpo ś rednio lub przez dopływy do rzeki Piławy. Jako ść wody w rzece Piławie w 2003 r. badano w 5 przekrojach pomiarowych: 1. powy ż ej Piławy Górnej, km 44,0, 2. powy ż ej potoku Brz ę czek, km 34,7, 3. poni ż ej potoku Brz ę czek (powy ż ej Pieszyckiego Potoku), km 28,7 4. poni ż ej oczyszczalni w Dzier ż oniowie, km 23,1, 5. uj ś cie do Bystrzycy, km 0,5. Jednocze ś nie z rzek ą kontrolowany był jej dopływ - potok Brz ę czek. Oczyszczalnie, które odprowadzaj ą ś cieki do wód Piławy to: • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Piławie Górnej (ilo ść odprowadzanych ś cieków – 770 m 3/d), • mechaniczno-biologiczna, z podwy ż szonym stopniem usuwania biogenów, oczyszczalnia ś cieków w Dzier ż oniowie (ilo ść odprowadzanych ś cieków – 7430 m 3/d). W 2003 r. kontynuowana była rozbudowa i modernizacja oczyszczalni. Obydwie oczyszczalnie odprowadzaj ą ś cieki bezpo ś rednio do rzeki Piławy. Natomiast odbiornikami ś cieków z ni ż ej wymienionych oczyszczalni s ą dopływy Piławy: Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 32
• mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Bielawie, odprowadzaj ą ca ś cieki do potoku Brz ę czek (ilo ść odprowadzanych ś cieków – 19230 m 3/d). Kontynuowana była rozbudowa i modernizacja tej oczyszczalni (rozbudowa gospodarki osadowej), • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Pieszycach, odprowadzaj ą ca ś cieki do Pieszyckiego Potoku (ilo ść odprowadzanych ś cieków – 350 m 3/d), • grupowa oczyszczalnia ś cieków w Mo ś cisku, odprowadzaj ą ca ś cieki do potoku Gniłego (ilo ść odprowadzanych ś cieków – 225 m 3/d).
Tabela 6. Ocena stanu czysto ś ci wód rzeki Piławy i jej dopływu w 2003 r.
czek ę ej ż ku)
Przekrój pomiarowo- czek czek ę ę Jednostka ejpotoku
kontrolny ż poni Poto Brz Brz ejPiławy Górnej cie do Piławy cie do ż ś Dzierżo-niów cie do cie Bystrzycy powy uj potoku Brz potoku ś uj poniżejoczysz-czalni powy (powyżejPieszyckiego Wska ź nik \ km 44,0 34,7 0,5/31,0 28,7 23,1 0,5 9,9 9,5 9,5 9,1 9,8 11,1 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 7,9* 8,1* 7,9* 7,9* 8,7* 8,72 2,0 3,7 4,6 6,1 4,9 4,2 BZT 5 mg O 2/l 2,0* 4,4* 5,4* 6,4* 8,4* 5,3 3,0 6,9 13,0 12,3 10,2 7,8 ChZT Mn mg O 2/l 3,6* 8,5* 17,2* 13,3* 12,0* 10,8 542 711 1158 973 853 711 Przewodno ść el. µS/l 683* 826* 1688* 1328* 1221* 983 38 53 60 44 42 45 Chlorki mg Cl/l 44* 67* 87* 60* 54* 67 76 92 152 126 112 119 Siarczany mg SO 4/l 78* 108* 223* 165* 133* 174,6 23 11 10 12 20 16 Zawiesina ogólna mg/l 30* 17* 13* 16* 37* 36 0,12 2,01 12,70 10,61 7,00 1,05 Azot amonowy mg N NH4 /l 0,14* 2,75* 49,00* 37,00* 24,00* 1,71 0,036 0,162 0,253 0,228 0,202 0,106 Azot azotynowy mg N NO2 /l 0,056* 0,361* 0,802* 0,434* 0,311* 0,2121 7,54 4,19 8,22 5,12 6,43 6,42 Azot azotanowy mg N NO3 /l 14,20* 6,91* 12,30* 8,60* 7,13* 10,823 8,07 6,59 23,03 17,91 14,73 7,9 Azot ogólny mg N/l 14,70* 8,20* 65,00* 48,00* 34,00* 11,784 0,32 1,53 7,30 4,46 2,42 1,87 Fosforany mg PO 4/l 0,38* 3,30* 10,00* 5,90* 3,50* 2,48 0,15 0,73 2,65 1,67 1,19 0,75 Fosfor ogólny mg P/l 0,17* 1,18* 3,53* 2,21* 1,54* 1,03 7,2 7,5 8,0 7,8 7,7 7,9 Odczyn pH 7,0/7,4* 7,2/7,9* 7,9/8,2* 7,6/8,0* 7,5/8* 7,8/8,09 27,5 Chlorofil „a” µg/l 58,0* Miano coli typu 0,507 0,0043 0,00039 0,00022 0,0009 0,0106 - fekalnego 0,02* 0,002* 0,00009* 0,00009* 0,0002* 0,00028 *) warto ś ci maksymalne
Rzeka prowadziła wody o podwy ż szonej zawarto ś ci zwi ą zków biogennych i niektórych parametrów zasolenia, głównie substancji rozpuszczonych i przewodnictwa. W wi ę kszo ś ci punktów kontrolnych stwierdzono równie ż zwi ę kszon ą zawarto ść substancji organicznych, a w niektórych zawiesin. Bardzo wysokie st ęż enia zanieczyszcze ń wyst ą piły w przekroju zlokalizowanym poni ż ej uj ś cia potoku Brz ę czek, a nast ę pnie poni ż ej oczyszczalni Dzier ż oniów. We wszystkich punktach badawczych przekroczone zostały warto ś ci ś rednie st ęż e ń azotu azotanowego oraz azotu ogólnego, a w wi ę kszo ś ci przekrojów tak ż e fosforu ogólnego, w odniesieniu do warto ś ci granicznych, powy ż ej których zachodzi eutrofizacja. W przekroju uj ś ciowym, obj ę tym rozszerzonym zakresem analiz, odnotowano nieco podwy ż szone st ęż enie potasu i manganu oraz, głównie w miesi ą cach letnich, do ść wysok ą zawarto ść chlorofilu "a". Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 33
Miano coli t. fek., okre ś laj ą ce poziom zanieczyszcze ń bakteriologicznych, mie ś ciło si ę w zakresie od 0,02 powy ż ej Piławy Górnej, do 0,00009 poni ż ej potoku Brz ę czek, gdzie zanieczyszczenie bakteriologiczne było bardzo wysokie Potok Brz ę czek wprowadzał do Piławy wody silnie zanieczyszczone, o wysokiej zawarto ś ci zwi ą zków biogennych, przy czym stwierdzono du ż e przekroczenia warto ś ci ś rednich st ęż e ń azotu azotanowego i ogólnego oraz fosforu ogólnego, w odniesieniu do warto ś ci granicznych, powy ż ej których zachodzi eutrofizacja. W wodach potoku stwierdzono równie ż zwi ę kszon ą zawarto ść substancji organicznych i parametrów zasolenia oraz detergentów anionowych. Poziom zanieczyszczenia bakteriologicznego wody był bardzo wysoki i odpowiadał warto ś ci miana coli wynosz ą cej 0,00009. W 2003 r. w porównaniu do ubiegłego roku, jako ść wody w Piławie pogorszyła si ę w wielu parametrach z grupy zwi ą zków biogennych, organicznych i wska ź ników zasolenia. Niepomijalne znaczenie miała tu panuj ą ca susza i niskie stany wód powoduj ą ce zat ęż anie zanieczyszcze ń znajduj ą cych si ę w wodzie. Na jako ść wody w Piławie negatywnie wpłyn ą ł równie ż wzrost st ęż e ń zanieczyszcze ń w jej dopływie, potoku Brz ę czku, odbieraj ą cym ś cieki z oczyszczalni w Bielawie. Przykładowo, w cieku tym w listopadzie nast ą pił du ż y wzrost zawarto ś ci azotu amonowego i ogólnego, zwi ą zany przypuszczalnie (wg uzyskanych informacji) z zaburzeniami w procesie nitryfikacji w oczyszczalni ś cieków. Przebieg zmian w jako ś ci wody w przekroju uj ś ciowym Piławy w wieloleciu przedstawiony jest na poni ż szych wykresach. Zauwa ż alne obni ż anie si ę st ęż e ń niektórych parametrów mo ż e mie ć zwi ą zek z przeprowadzanymi modernizacjami i rozbudow ą oczyszczalni ś cieków znajduj ą cych si ę w zlewni rzeki.
BZT 5 [mg O 2/l] Przewodno ść el. [ S/cm] Fosfor ogólny [mg P/l] 40,0 1500 35,0 4,00 30,0 3,00 25,0 1000 20,0 2,00 15,0 500 10,0 1,00 5,0 0,0 0 0,00
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Azot azotyn. [mg N NO2 /l] coli Azotany [mg NO 3/l] Miano t. fek
1,500 80 2003 2002 1,250 70 2001 1,000 60 poziom zagro ż enia 2000 50 1999 0,750 40 1998 30 1997 0,500 1996 20 0,250 1995 10 1994 0,000 0 0,0000 0,0001 0,0010 0,0100 0,1000 1,0000 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Rysunek 18. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Piławy w przekroju uj ś ciowym (km 0,5)
5.3. Strzegomka
Strzegomka bierze swój pocz ą tek powy ż ej Starych Bogaczowic, w pobli ż u wzgórza Trójgarb (Góry Wałbrzyskie). W ok. 62,0 km rzeka zasila zbiornik zaporowy w Dobromierzu. Strzegomka jest lewobrze ż nym dopływem Bystrzycy, do której uchodzi w jej 15,3 km. Całkowita jej długo ść wynosi 74,7 km. W pocz ą tkowym odcinku rzeka i jej dopływy przepływaj ą przez tereny rolnicze, na których zlokalizowane s ą m.in. Stare i Nowe Bogaczowice, Chwaliszów i Struga. W miejscowo ś ciach tych gospodarka ś ciekowa nie jest uporz ą dkowana. W dalszej cz ęś ci zlewni Strzegomki znajduj ą si ę m.in. miasta: Strzegom, Ż arów i K ą ty Wrocławskie. Kontrol ę stanu czysto ś ci rzeki w 2003 r. prowadzono rozpoczynaj ą c od powy ż ej Starych Bogaczowic, a ko ń cz ą c przy uj ś ciu Strzegomki do Bystrzycy, w 8 przekrojach pomiarowych: 1. powy ż ej Starych Bogaczowic, km 72,0, 2. poni ż ej uj ś cia Czy ż ynki, km 64,0, Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 34
3. poni ż ej Dobromierza, km 58,9, 4. powy ż ej Strzegomia, km 51,0, 5. poni ż ej Strzegomia, km 47,2, 6. poni ż ej uj ś cia Pełcznicy, km 37,6, 7. poni ż ej Ż arowa, km 31,9, 8. uj ś cie do Bystrzycy, km 0,2. Razem z rzek ą badany był jej dopływ – potok Czy ż ynka. Do wód rzeki Strzegomki odprowadzane s ą ś cieki pochodz ą ce z: • rozproszonych ź ródeł ś cieków gospodarczych i rolniczych z terenów wiejskich zlokalizowanych w górnym biegu rzeki, m.in. z miejscowo ś ci: Stare i Nowe Bogaczowice, Chwaliszów i Struga, • mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ś cieków w Strzegomiu (ilo ść odprowadzanych ś cieków - 3760 m 3/d), • grupowej, mechaniczno-biologicznej, z podwy ż szonym usuwaniem biogenów, oczyszczalni ś cieków w Ż arowie (ilo ść odprowadzanych ś cieków – 3200 m 3/d). Oczyszczalnia przyjmuje ś cieki komunalne i przemysłowe, m.in. z Zakładów Porcelany Stołowej „Karolina” w Jaworzynie Ś l ą skiej (podł ą czone do wymienionej oczyszczalni Zakłady Chemiczne w Ż arowie od 2002 r. s ą w stanie upadło ś ci i nie prowadz ą działalno ś ci), • mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ś cieków w Rusku, przyjmuj ą ca ś cieki sanitarne z Ruska (ilo ść odprowadzanych z oczyszczalni ś cieków – 12 m 3/d), • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia dla wsi Kostomłoty, Zabłoto, Piotrowice, Piersno odprowadzaj ą ca ok. 332 m 3/d przy przepustowo ś ci 1535 m3/d, • Zakład „Elipsa” Sp. z o.o. w K ą tach Wrocławskich - od roku 2002 zakład zaprzestał deszczowania ś cieków i cało ść kierowana jest na oczyszczalni ę w K ą tach Wrocławskich. Pod koniec 2003 r. zakład zaprzestał produkcji, Znacz ą ca ilo ść zanieczyszcze ń wprowadzana jest do Strzegomki z wodami jej dopływu - rzeki Pełcznicy.
Tabela 10. Ocena stanu czysto ś ci wód rzeki Strzegomki i jej dopływu w 2003 r ynki cie ż ś
Przekrój pomiarowo- cie
Jednostka ś kontrolny ciaCzy uj ś ynka – uj – ynka ż Bogaczowic Bogaczowic pow. Starych pow. do Bystrzycy do Strzegomki do pon. Pełcznicy pon. pon. ZCh Żarów ZCh pon. pon. Strzegomia Strzegomia pon. pow. Strzegomia Strzegomia pow. pon. Dobromierza pon. Czy pon. uj pon. Wska ź nik \ km 72,0 0,1/64,1 64,0 58,0 51,0 47,2 37,6 31,9 0,2 11,1 11,2 11,1 12,0 11,5 11,2 10,1 10,1 8,7 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 7,7* 8,0* 8,0* 10,2* 8,9* 7,7* 7,2* 7,9* 7,1 2,0 2,0 2,0 2,2 2,2 2,2 3,3 3,7 5,6 BZT 5 mg O 2/l 2,0* 2,0* 2,0* 2,5* 2,7* 2,6* 4,0* 5,0* 9,9 2,3 2,0 2,4 3,7 3,4 4,1 5,6 6,0 6,7 ChZT Mn mg O 2/l 3,2* 2,6* 3,3* 4,4* 4,6* 5,3* 5,9* 6,4* 8,1
270 369 397 343 446 559 1310 1288 1268 Przewodno ść el. S/cm 365* 442* 507* 383* 614* 653* 1807* 1732* 1595 9 13 13 11 21 34 55 57 55 Chlorki mg Cl/l 13* 19* 18* 14* 27* 51* 70* 74* 68 33 44 46 41 60 81 448 435 374 Siarczany mg SO 4/l 45* 55* 56* 47* 86* 104* 612* 606* 600 5 7 9 9 15 10 14 20 48 Zawiesina ogólna mg/l 10* 10* 17* 10* 38* 13* 20* 29* 82 0,14 0,08 0,11 0,24 0,16 0,18 2,58 2,83 1,36 Azot amonowy mg N NH4 /l 0,23* 0,12* 0,18* 0,41* 0,24* 0,24* 6,05* 6,38* 3,24 0,011 0,008 0,020 0,081 0,030 0,038 0,129 0,124 0,127 Azot azotynowy mg NNO2 /l 0,021* 0,011* 0,031* 0,102* 0,043* 0,055* 0,173* 0,183* 0,339 2,76 3,42 4,33 4,50 4,01 4,81 5,41 5,61 5,71 Azot azotanowy mg N NO3 /l 3,03* 4,90* 6,00* 5,35* 5,93* 6,13* 6,71* 7,60* 8,10 3,25 3,70 4,85 5,15 4,60 5,47 8,81 9,05 8,62 Azot ogólny mg N/l 3,50* 5,40* 6,50* 6,20* 6,50* 6,66* 11,40* 11,00* 10,41 0,24 0,18 0,24 0,21 0,19 0,35 3,88 3,91 2,22 Fosforany mg PO 4/l 0,27* 0,23* 0,33* 0,36* 0,26* 0,73* 5,20* 5,16* 3,77 0,11 0,08 0,13 0,10 0,09 0,16 1,51 1,52 0,93 Fosfor ogólny mg P/l 0,16* 0,09* 0,19* 0,17* 0,15* 0,31* 1,89* 2,04* 1,53 Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 35 ynki cie ż ś
Przekrój pomiarowo- cie
Jednostka ś kontrolny ciaCzy uj ś ynka – uj – ynka ż Bogaczowic Bogaczowic pow. Starych pow. do Bystrzycy do Strzegomki do pon. Pełcznicy pon. pon. ZCh Żarów ZCh pon. pon. Strzegomia Strzegomia pon. pow. Strzegomia Strzegomia pow. pon. Dobromierza pon. Czy pon. uj pon. Wska ź nik \ km 72,0 0,1/64,1 64,0 58,0 51,0 47,2 37,6 31,9 0,2 7,8 7,8 8,0 7,9 8,5 7,9 8,0 8,0 7,6 Odczyn pH 7,6/8,0* 7,6/8,0* 7,9/8,1* 7,6/8,1* 8,0/9,2* 7,9/7,9* 7,9/8,1* 7,9/8,0* 7,3/7,9
------17,8 Chlorofil „a” g/l ------61,6* 0,0820 0,7680 0,1350 0,8770 0,0980 0,0150 0,0150 0,0080 0,0486 Miano coli - 0,0070* 0,0700* 0,0200* 0,0070* 0,0200* 0,0040* 0,0040* 0,0010* 0,0022 *) warto ś ci maksymalne
W pocz ą tkowym odcinku rzeka prowadziła wody o podwy ż szonej zawarto ś ci zwi ą zków azotu i fosforu. Sporadycznie (powy ż ej Strzegomia) stwierdzono alkalizacj ę odczynu i wzrost poziomu zawiesin przy niskim stanie wód. W punkcie zlokalizowanym poni ż ej uj ś cia Pełcznicy jako ść wody bardzo si ę pogorszyła, wyra ź nie zaznaczył si ę tu wpływ rzeki Pełcznicy. St ęż enia zwi ą zków biogennych były w tym przekroju pomiarowym jeszcze wi ę ksze, oprócz tego odnotowano zwi ę kszon ą zawarto ść substancji organicznych, manganu oraz wysoki poziom zasolenia, ze wzgl ę du na zwi ę kszon ą zawarto ś ci siarczanów i substancji rozpuszczonych oraz przewodnictwo elektrolityczne. Podobnie było poni ż ej Ż arowa, gdzie stwierdzono ponadto nieco podwy ż szon ą ilo ść zawiesin i fenoli lotnych. W przekrojach zlokalizowanych od powy ż ej Starych Bogaczowic do uj ś cia do Bustrzycy, przekroczone zostały warto ś ci ś rednie st ęż e ń azotu azotanowego oraz w kilku punktach azotu ogólnego, a tak ż e fosforu ogólnego poni ż ej uj ś cia Pełcznicy i poni ż ej Ż arowa, w odniesieniu do warto ś ci granicznych, powy ż ej których zachodzi eutrofizacja. Miano coli typu fekalnego, okre ś laj ą ce poziom zanieczyszcze ń bakteriologicznych, mie ś ciło si ę w zakresie od 0,02 poni ż ej uj ś cia Czy ż ynki i powy ż ej Strzegomia do 0,001 poni ż ej Ż arowa. Potok Czy ż ynka wprowadzał do Strzegomki wody o podwy ż szonej nieco zawarto ś ci zwi ą zków biogennych, przy czym przekroczona została warto ść ś rednia st ęż enia azotu azotanowego, w odniesieniu do warto ś ci granicznej, powy ż ej której zachodzi eutrofizacja. Poziom zanieczyszczenia bakteriologicznego wody odpowiadał warto ś ci miana coli typu fekalnego wynosz ą cej 0,07. Analiza porównawcza jako ś ci wody w rzece Strzegomce wykazała pogorszenie w 2002 i w 2003 r. w przekroju zlokalizowanym poni ż ej uj ś cia Pełcznicy i dalej poni ż ej Ż arowa, w zakresie parametrów zasolenia, takich jak siarczany i przewodno ść elektrolityczna. Na tego typu niekorzystne zmiany w jako ś ci wody wpłyn ę ło odprowadzanie do Pełcznicy od kwietnia 2002 r. wód dołowych z zalanych kopalni, w wyniku czego w rzece tej nast ą pił wzrost st ęż e ń zanieczyszcze ń , wprowadzanych nast ę pnie z jej wodami do rzeki Strzegomki. Natomiast w Strzegomce poni ż ej Ż arowa stwierdzono utrzymuj ą c ą si ę tendencj ę spadkow ą w zakresie zawarto ś ci zwi ą zków organicznych charakteryzowanych wska ź nikiem BZT 5. Fakt ten mógł mie ć zwi ą zek z oddaniem do eksploatacji w 1998 r. grupowej oczyszczalni ś cieków w Ż arowie. Natomiast zmiany w zawarto ś ci substancji biogennych nie s ą jednoznaczne i mimo obni ż ania si ę ich warto ś ci w ostatnich latach pozostaj ą w dalszym ci ą gu na bardzo wysokim poziomie. Utrzymuj ą si ę równie ż wysokie i bliskie poziomowi zagro ż enia st ęż enia azotanów. Trendy zmian ilustruj ą poni ż sze wykresy.
Azotany [m g NO /l] BZT 5 [mg O 2/l] 3 Azot ogólny [mg N/l] 50 30,0 20,0 poziom zagrożenia
45,1 40 57,7
122,5 15,0 20,0 30 10,0 20 10,0 5,0 10
0,0 0 0,0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 36
coli Fosfor ogólny [mg P/l] Przew odn. el. [ S/cm] Miano 4,00 1500 2003 2002 3,00 4,11 2001 1000 2000 1999 2,00 1998 1997 500 1,00 1996 1995 1994 0,00 0 1993 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 0,00001 0,00010 0,00100 0,01000 0,10000
Rysunek 19. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Strzegomki w przekroju uj ś ciowym (km 0,2)
5.4. Pełcznica
Pełcznica bierze pocz ą tek tu ż powy ż ej Wałbrzycha, w okolicach dzielnicy Glinik Stary. Całkowita długo ść rzeki, od ź ródeł do uj ś cia, wynosi 39,0 km. Rzeka jako prawobrze ż ny dopływ uchodzi do Strzegomki w jej 43,6 km. Zlewni ę rzeki stanowi ą głównie zurbanizowane tereny Wałbrzycha i Ś wiebodzic. Pełcznica przepływa równie ż przez Ksi ąż a ń ski Park Krajobrazowy i jest jego znacz ą cym elementem (W ą wóz Ksi ąż ). W 2003 r. badania rzeki Pełcznicy wykonywane były w 6 przekrojach pomiarowo-kontrolnych: 1. powy ż ej Wałbrzycha, km 34,2, 2. w Wałbrzychu, km 29,1, 3. poni ż ej Wałbrzycha, km 24,1, 4. poni ż ej Ś wiebodzic, km 11,6, 5. poni ż ej oczyszczalni Ciernie, km 10,0, 6. uj ś cie do Strzegomki, km 0,2. Rzeka jest odbiornikiem ś cieków z: • mechaniczno-biologicznej czyszczalni ś cieków w Cierniach (ilo ść odprowadzanych ś cieków – 26420 m 3/d), obsługuj ą cej aglomeracj ę wałbrzysko–ś wiebodzick ą . Na oczyszczalni prowadzona jest modernizacja i rozbudowa. Ś cieki z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Wałbrzychu przy ul. Piotrowskiego po wst ę pnym oczyszczeniu kierowane s ą do oczyszczalni ś cieków w Cierniach (przepi ę cie). • Fabryki Wyrobów Lnianych " Ś wiebodzice" Sp. z o.o. (ilo ść odprowadzanych ś cieków – 30 m3/d), ś cieki odprowadzane s ą do rzeki przez kanalizacj ę deszczow ą , • Browaru w Ś wiebodzicach (odprowadzaj ą cego ś cieki do ogólnospławnej kanalizacji deszczowej). W chwili obecnej zakład jest rozlewni ą piwa puszkowanego, odprowadza du ż o mniejsze ilo ś ci ś cieków, pochodz ą cych głównie z mycia oraz ś cieki sanitarne. Do Pełcznicy lub jej dopływów przedostaj ą si ę równie ż ś cieki z wałbrzyskich i ś wiebodzickich dzielnic nie podł ą czonych do oczyszczalni oraz z kanalizacji deszczowej. W 2002 r. rozpocz ę to odprowadzanie wód dołowych z zalanych kopalni w Wałbrzychu. Tabela 11. Ocena stanu czysto ś ci wód rzeki Pełcznicy w 2003 r.
Przekrój pomiarowo- cie
Jednostka ś
kontrolny uj poniżej poniżej poniżej Ciernie powyżej powyżej Świebo-dzic Wałbrzy-cha Wałbrzy-cha oczysz-czalni w Wałbrzy-chu w do Strze-gomki do Wska ź nik \ km 34,2 29,1 24,1 11,6 10,0 0,2 11,0 9,8 10,5 10,5 9,3 9,8 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 9,9* 8,0* 9,4* 8,9* 7,5* 7,7* 2,1 7,9 3,9 10,1 6,7 7,0 BZT 5 mg O 2/l 2,3* 9,3* 8,2* 13,0* 10,2* 18,3* 3,5 8,4 5,9 9,3 7,8 8,9 ChZT Mn mg O 2/l 4,3* 9,9* 12,1* 11,0* 10,8* 16,9* 438 746 2643 2146 1851 1652 Przewodno ść el. µS/l 623* 900* 3110* 2650* 2220* 2100* Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 37
46 60 72 60 61 61 Chlorki mg Cl/l 114* 117* 121* 72* 69* 71* 77 131 1092 864 656 539 Siarczany mg SO 4/l 120* 159* 1390* 1108* 779* 707* 5 8 74 136 24 40 Zawiesina ogólna mg/l 10* 10* 187* 396* 48* 116* 0,31 7,58 3,17 3,21 6,05 5,01 Azot amonowy mg N NH4 /l 0,53* 10,40* 3,90* 3,40* 7,85* 6,75* 0,013 0,064 0,085 0,218 0,266 0,397 Azot azotynowy mg N NO2 /l 0,019* 0,091* 0,117* 0,467* 0,566* 0,886* 0,94 1,92 1,25 2,76 3,88 4,15 Azot azotanowy mg N NO3 /l 1,34* 2,31* 2,39* 3,20* 6,90* 7,70* 1,55 10,35 4,88 6,65 11,60 9,98 Azot ogólny mg N/l 2,20* 13,00* 5,30* 7,20* 16,00* 12,00* 0,17 1,02 0,23 0,73 3,31 2,93 Fosforany mg PO 4/l 0,23* 1,21* 0,34* 0,87* 6,12* 4,55* 0,08 1,02 0,21 0,72 1,29 1,53 Fosfor ogólny mg P/l 0,12* 1,21* 0,39* 1,35* 2,15* 2,63* 7,3 7,6 7,8 8,3 8,1 8,0 Odczyn pH 7,0/7,7* 7,3/7,8* 7,5/8,0* 8,3/8,3* 8,0/8,2* 7,8/8,1* 0,0075 0,00012 0,0025 0,00038 0,00019 0,00058 Miano coli - 0,002* 0,00009* 0,00009* 0,0002* 0,00009* 0,0002* *) warto ś ci maksymalne
Rzeka Pełcznica prowadziła wody zanieczyszczone, przy czym ju ż od punktu zlokalizowanego w Wałbrzychu to zanieczyszczenie było znaczne. W rzece stwierdzono podwy ż szony poziom substancji organicznych oraz wysok ą zawarto ść zwi ą zków azotu i fosforu. W wi ę kszo ś ci punktów pomiarowych przekroczone zostały warto ś ci ś rednie st ęż e ń azotu ogólnego i azotanowego oraz fosforu ogólnego, w odniesieniu do warto ś ci granicznych, powy ż ej których zachodzi eutrofizacja. Najwy ż sze st ęż enia tych parametrów notowane były głównie poni ż ej oczyszczalni Ciernie i w przekroju uj ś ciowym, a tak ż e w punkcie zlokalizowanym w Wałbrzychu i poni ż ej Ś wiebodzic. W przekroju kontrolnym usytuowanym poni ż ej Wałbrzycha stwierdzono bardzo wysokie zasolenie wody w takich parametrach jak siarczany, przewodno ść elektrolityczna i substancje rozpuszczone, a tak ż e wysokie st ęż enia ż elaza i manganu oraz zawiesin. Zwi ą zane jest to z odprowadzaniem od 2002 r. wód dołowych z zalanych kopalni. Wysoki poziom wymienionych parametrów utrzymywał si ę a ż do uj ś cia rzeki do Strzegomki. W ś ród wska ź ników specyficznych stwierdzono podwy ż szone zawarto ś ci w zakresie fenoli lotnych w Wałbrzychu oraz cynku, miedzi i detergentów anionowych poni ż ej Ś wiebodzic. Zanieczyszczenie bakteriologiczne Pełcznicy było bardzo wysokie. Miano coli typu fekalnego jedynie powy ż ej Wałbrzycha wynosiło 0,002. W pozostałych punktach badawczych stan sanitarny rzeki był jeszcze gorszy, a miano coli typu. fekalnego mie ś ciło si ę w zakresie od 0,0002 do 0,00009. Analizuj ą c jako ść Pełcznicy w porównaniu do lat ubiegłych obserwuje si ę pewne pozytywne symptomy w zakresie obni ż ania si ę st ęż e ń zwi ą zków organicznych i biogennych, zwi ą zane z podj ę tymi inwestycjami proekologicznymi, dotycz ą cymi gospodarki ś ciekowej, jednak poziom zanieczyszczenia rzeki w odniesieniu do tych wska ź ników jest ci ą gle jeszcze bardzo wysoki. Oprócz tego, od 2002 r. wzrósł znacznie stopie ń zasolenia wód Pełcznicy ze wzgl ę du na rozpocz ę cie odprowadzania wód kopalnianych z zalanych kopalni wałbrzyskich. Wzrost ten nast ą pił po wcze ś niejszym obni ż eniu si ę zasolenia w latach 2000-2001, kiedy to czasowo zaprzestano odpompowywania wód dołowych w zwi ą zku z zamykaniem kopalni w ę gla.
6. Widawa
Rzeka Widawa jest ciekiem II rz ę du, prawobrze ż nym dopływem rzeki Odry. Jej długo ść wynosi 103,2 km, a powierzchnia zlewni 1716,1 km 2. Pocz ą tek swój bierze w okolicach Mi ę dzyborza na obszarze Wzgórz Trzebnickich. Pocz ą tkowy odcinek o długo ś ci ok. 20 km, przed nowym podziałem administracyjnym kraju znajdował si ę na terenie byłego województwa kaliskiego. Na kolejnym odcinku rzeka przepływa przez województwo opolskie, by poni ż ej Namysłowa wej ść ponownie na teren województwa dolno ś l ą skiego. W 2003 r. na terenie naszego województwa zlewnia rzeki monitorowana była na długo ś ci 21,0 km w 3 punktach pomiarowo-kontrolnych: 1. powy ż ej m. Wrocław, km 21,4 , 2. poni ż ej uj ś cia rz. Dobrej i Cukrowni „Wrocław”, km 13,8, 3. uj ś cie do rz. Odry, km 0,5. Ponadto kontrolowane było uj ś cie do Widawy rzek Ole ś nicy i Dobrej. W zlewni rzeki Widawy zlokalizowane s ą nast ę puj ą ce wa ż niejsze obiekty, b ę d ą ce ź ródłem zanieczyszcze ń : Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 38
• mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Stradomi Wierzchniej o przepustowo ś ci 250 m3/d. Ilo ść odprowadzanych ś cieków ś rednio 82 m 3/d, • Przetwórnia Owocowo-Warzywna w Dziadowej Kłodzie, odprowadzaj ą ca 69 m 3/d ś cieków po oczyszczaniu na zakładowej oczyszczalni mechaniczno-biologicznej o przepustowo ś ci 380 m3/d. Do oczyszczalni doprowadzone s ą równie ż ś cieki bytowo-gospodarcze z miejscowo ś ci Dziadowa Kłoda w ilo ś ci 65 m 3/d, • m. Bierutów – ś cieki bytowo-gospodarcze z miasta w ilo ś ci 887 m 3/d i ś cieki przemysłowe w ilo ś ci 118 m 3/d oczyszczane s ą na mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ś cieków o przepustowo ś ci 2000 m 3/d, • gorzelnia w Posadowicach (76 m 3/d) odprowadzaj ą ca ś cieki po oczyszczaniu mechanicznym (pracowała w okresie kampanijnym), • gorzelnia w Bierutowie odprowadzaj ą ca poprzez Młynówk ę 92 m 3/d oczyszczonych mechanicznie ś cieków; w 2003 r. zakład zaprzestał działalno ś ci, • pola irygowane w Dobrzykowicach – oczyszczalnia przej ę ta został ą przez gmin ę Czernica i uruchomiona ponownie. Oczyszczanych jest na niej ś rednio 405 m 3/d ś cieków z m. Dobrzykowice i Kamieniec. Dowo ż one s ą te ż ś cieki z okolicznych miejscowo ś ci w ilo ś ci ok. 115 m 3/d, • oczyszczalnia osiedlowa Wrocław-Psie Pole - w kwietniu 2001 r. oczyszczalnia wył ą czona została z eksploatacji a ś cieki pompowane s ą na CO Ś na Janówku, • w pełni efektywna oczyszczalnia Cukrowni „Wrocław”, z której odprowadzanych jest przez rów ok. 1150 m3/d ś cieków (podana warto ść dotyczy okresu kampanijnego), • „Polar” S.A. oddział Psie Pole – ś cieki przemysłowe wraz z wodami opadowymi w ilo ś ci ok. 132 m3/d odprowadzane s ą do Widawy, ś cieki bytowo-gospodarcze pompowane s ą przez MPWiK na oczyszczalni ę ś cieków na Janówek • m. Ole ś nica – oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna odprowadzaj ą ca poprzez rzek ę Ole ś nic ę oczyszczone ś cieki miejskie i przemysłowe w ilo ś ci 7140 m 3/d; całkowita przepustowo ść oczyszczalni wynosi 15600 m 3/d • „SELGROS” Sp. z o.o. w Długoł ę ce, - ś cieki przepompowywane s ą na oczyszczalni ę w Mirkowie, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Mirkowie o przepustowo ś ci 750 m 3/d, odprowadzaj ą ca 180 m 3/d ś cieków poprzez potok Topór do rzeki Dobrej, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia w Dobroszycach o przepustowo ś ci 500 m 3/d, odprowadzaj ą ca 115 m 3/d oczyszczonych ś cieków do rzeki Dobrej, • „Polar” S.A. oddział Zakrzów - odprowadza do rzeki Dobrej ś cieki z procesów technologicznych oczyszczone na oczyszczalni mechaniczno-chemicznej i wody opadowe (135 m3/d) oraz ś cieki socjalno-bytowe z zakładu, osiedla Zakrzów i Browaru Zakrzów po oczyszczaniu mechaniczno-biologicznym w ilo ś ci 1446 m 3/d. Oczyszczalni ę przej ę ło i eksploatuje MPWiK we Wrocławiu. Planowane jest stopniowe ograniczanie ilo ś ci dopływaj ą cych ś cieków, a ż do jej całkowitej likwidacji, oraz na terenie województwa opolskiego: • Smogorzowskie Gospodarstwo Rolne „Smogopol” – Gorzelnia „Pawłowice”, odprowadzaj ą ca poprzez Młynówk ę Pawłowick ą 169 m 3/d ś cieków, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków komunalnych i przemysłowych w Namysłowie odprowadzaj ą ca poprzez Młynówk ę 8500 m 3/d ś cieków,
Tabela 12. Stan czysto ś ci wód rzeki Widawy i jej dopływów w 2003 r. cie do ciedo
ś cie do ciedo Przekrój pomiarowo- ś Jednostka kontrolny Dobrej Widawy Widawy cie do Odry ciedo Widaww\y Widaww\y nica – uj nica– ś ś pon. Cukrowni Cukrowni pon. uj Wrocławi rzeki pow. Wrocławia pow. Dobra – uj – Dobra Ole Wska ź nik \ km 21,1 13,8 0,5 2,0/25,6 1,0/14,3 9,4 7,8 7,9 8,4 7,6 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 7,3 5,2 6,2 6,9 4,7 2,4 2,8 3,0 2,7 7,0 BZT 5 mg O 2/l 3,4 3,9 4,6 3,3 10,9 5,9 5,7 5,9 6,3 7,7 ChZT Mn mg O 2/l 7,0 6,8 7,3 8,1 11,0 Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 39
651 781 784 669 874 Przewodno ść el. S/cm 673 941 957 759 1028 37 67 68 42 65 Chlorki mg Cl/l 45 114 120 51 113 97 100 102 81 107 Siarczany mg SO 4/l 110 114 116 92 123 8 8 9 7 11 Zawiesina ogólna mg/l 12 9 14 8 18 0,17 0,39 0,37 0,45 2,75 Azot amon owy mg N NH4 /l 0,40 0,79 0,72 0,99 5,65 0,015 0,067 0,049 0,045 0,234 Azot azotynowy mg N NO2 /l 0,025 0,150 0,073 0,084 0,468 1,36 1,61 1,96 2,57 3,22 Azot azotanowy mg N NO3 /l 1,94 2,43 2,81 3,37 4,33 2,42 3,14 3,35 4,07 8,04 Azot ogólny mg N/l 3,45 4,10 3,84 5,35 11,69 0,44 0,73 0,65 1,62 2,77 Fosforany mg PO 4/l 0,64 1,08 1,01 3,46 5,91 0,21 0,31 0,31 0,61 1,09 Fosfor ogólny mg P/l 0,40 0,42 0,41 1,23 2,20 7,4 7,4 7,4 7,5 7,5 Odczyn pH 6,4/7,9 7,2/7,7 6,9/7,6 7,1/7,7 7,0/7,7
- - - - - Chlorofil „a” g/l - - - - - 0,1883 0,0508 0,0911 0,0571 0,0058 Miano coli - 0,0460 0,0200 0,0101 0,0056 0,0005
Na stan czysto ś ci rzeki najwi ę kszy wpływ miały jej dwa dopływy – Ole ś nica i w wi ę kszym stopniu Dobra, gdy ż warto ś ci prawie wszystkich wska ź ników zanieczyszczenia wzrastały wzdłu ż biegu rzeki. Był to jednak wzrost bardzo umiarkowany, a warto ś ci charakterystyczne w przekroju uj ś ciowy do Odry były ni ż sze ni ż w 2002 r. Warto ś ci graniczne eutrofizacji zostały nieznacznie przekroczone tylko dla fosforu ogólnego w przekroju poni ż ej uj ś cia Dobrej i w przekroju uj ś ciowym. Warto ś ci te zostały natomiast przekroczone w obu dopływach – w Ole ś nicy dla azotu azotanowego i fosforu ogólnego, oraz w Dobrej - i to znacznie – dla azotu azotanowego, azotu ogólnego i fosforu. Przebieg zmian wybranych wska ź ników zanieczyszczenia (percentyl 90%, a dla azotanów warto ś ci maksymalne) w przekroju uj ś ciowym do Odry w latach 1993-2003 przedstawiono na rysunku.
BZT 5 [m g O 2/l] Azot azotyn. [mg N /l] Azotany [mg NO 3/l] 10,0 NO2 50 0,150 poziom zagro ż enia 8,0 40
6,0 0,100 30
4,0 20 0,050 2,0 10
0,0 0,000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 40
Azot ogólny [mg N/l] Fosfor ogólny [mg P/l] Miano coli 10 0,50 2003 0,40 2002 7,5 2001 2000 0,30 1999 5 1998 0,20 1997 1996 2,5 0,10 1995 1994 1993 0 0,00 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 0,0001 0,0010 0,0100 0,1000 1,0000
Rysunek 20. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Widawy na uj ś ciu do Odry (km 0,5)
Jak z przedstawionych wykresów wynika, w ostatnich latach nast ą piło pewne ustabilizowanie si ę stanu wód Widawy. W roku 2003 znacznie obni ż yły si ę warto ś ci miarodajne wska ź ników azotowych, natomiast na niezmiennym poziomie utrzymuj ą si ę warto ś ci fosforu ogólnego. Maksymalne st ęż enia azotanów kształtuj ą si ę poni ż ej poziomu 40 mg NO 3/l, a 2003 roku nie przekroczyło nawet 20 mg NO 3/l. Badania w kolejnych latach wska żą , czy jest to zjawisko epizodyczne czy te ż mamy do czynienia trwał ą tendencj ą obni ż ania zwi ą zków biogennych w rzece.
7. Ś redzka Woda
Rzeka Ś redzka Woda jest ciekiem II rz ę du, lewobrze ż nym dopływem Odry o długo ś ci 31,4 km. W roku 2003 rzeka badana była w trzech punktach pomiarowo-kontrolnych: 1. powy ż ej Ś rody Ś l ą skiej, km. 13,0, 2. poni ż ej Ś rody Ś l ą skiej, km 8,0, 3. uj ś cie do Odry, km 1,0. Główne ź ródła zanieczyszcze ń w zlewni rzeki to: • m. Proszków – z osiedla po PGR ś cieki w ilo ś ci 8,6 m 3/d po oczyszczeniu na mechaniczno- biologicznej oczyszczalni odprowadzane s ą do rowu melioracyjnego, dopływu Ś redzkiej Wody, • m. Ciechów – ś cieki z osiedla SM „Na skarpie” w ilo ś ci 85,1 m 3/d oczyszczane s ą na oczyszczalni typu Bioblok o przepustowo ś ci 100 m 3/d, • Zakład Porcelany Elektrotechnicznej „Ciechów” S.A. – ś cieki bytowo-gospodarcze oczyszczane s ą na oczyszczalni nale żą cej do Spółdzielni Mieszkaniowej, ś cieki poprodukcyjne i wody opadowe w ilo ś ci ś rednio 26 m 3/d po oczyszczeniu na oczyszczalni odprowadzane s ą do Ś redzkiej Wody • miasto Ś roda Ś l ą ska, z którego ś cieki w ilo ś ci 2640 m 3/d oczyszczane s ą na pełnosprawnej mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ś cieków o przepustowo ś ci 6000 m 3/d, • m. Mi ę kinia, z której ś cieki w ilo ś ci 84 m 3/d oczyszczane s ą na mechaniczno-biologicznej oczyszczalni o przepustowo ś ci 355 m 3/d i odprowadzane poprzez potoki Zdrojek i Jeziork ę do Ś redzkiej Wody
Tabela 13. Stan czysto ś ci wód rzeki Ś redzkiej Wody w 2003 r. rody Przekrój pomiarowo- rody Ś Ś Jednostka skiej skiej ą ą kontrolny l l Ś Ś cie do Odry ciedo pon. pon. ś pow. pow. uj
Wska ź nik \ km 13,0 8,0 1,0 11,2 10,4 8,3 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 8,8 6,6 5,6 2,6 3,3 2,2 BZT 5 mg O 2/l 4,1 5,5 3,9 4,7 5,0 5,0 ChZT Mn mg O 2/l 5,9 5,7 6,0 Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 41 rody Przekrój pomiarowo- rody Ś Ś skiej Jednostka skiej ą ą l kontrolny l Ś Ś cie do Odry ciedo pon. pon. ś pow. pow. uj
Wska ź nik \ km 13,0 8,0 1,0
805 843 787 Przewodno ść el. S/cm 880 892 828 53 57 48 Chlorki mg Cl/l 58 62 58 161 154 146 Siarczany mg SO 4/l 199 186 194 11 13 9 Zawiesina ogólna mg/l 18 29 17 0,27 0,72 0,39 Azot amonowy mg N NH4 /l 0,46 1,60 0,82 0,057 0,096 0,053 Azot azotynowy mg N NO2 /l 0,114 0,180 0,105 4,81 5,93 3,70 Azot azotanowy mg N NO3 /l 8,22 7,91 5,76 6,01 7,79 5,12 Azot ogólny mg N/l 9,13 10,19 7,12 0,68 1,03 0,35 Fosforany mg PO 4/l 1,23 1,33 0,69 0,34 0,44 0,18 Fosfor ogólny mg P/l 0,59 0,52 0,28 7,6 7,5 7,3 Odczyn pH 7,0/8,1 7,0/ 7,7 7,1/ 7,5
- - - Chlorofil „a” g/l - - - 0,1098 0,1185 0,1558 Miano coli - 0,0101 0,0090 0,0400
Ś redzka Woda nale ż y do rzek umiarkowanie zanieczyszczonych. Stosunkowo wysokie s ą st ęż enia charakterystyczne zwi ą zków biogennych, zwłaszcza azotu ogólnego i azotanów. Wzrost st ęż e ń poszczególnych wska ź ników zanieczyszczenia obserwuje si ę poni ż ej Ś rody Ś l ą skiej, co zwi ą zane jest z odprowadzaniem do rzeki oczyszczonych ś cieków z tego miasta, jednak ż e w przekroju uj ś ciowym warto ś ci te wyra ź nie obni ż aj ą si ę . Rzeka po raz ostatni badana była w 1998 r. i w porównaniu do tamtego okresu w roku 2003 warto ś ci charakterystyczne wi ę kszo ś ci badanych parametrów były ni ż sze. Warto ś ci ś rednie azotu azotanowego, azotu ogólnego i fosforu ogólnego we wszystkich przekrojach były wy ż sze od warto ś ci granicznych, przekroczenie których mo ż e spowodowa ć eutrofizacj ę . Jedynie w przekroju uj ś ciowym poni ż ej tej granicy mie ś ciło si ę ś rednie st ęż enie fosforu ogólnego.
8. Cicha Woda
Rzeka jest ciekiem II rz ę du, lewostronnym dopływem rzeki Odry uchodz ą cym do niej w km 313,1. Bierze swój pocz ą tek na terenie gminy Strzegom w pobli ż u miejscowo ś ci Goczałków. Długo ść całkowita rzeki wynosi 54,4 km, a powierzchnia jej zlewni 348,2 km 2. W 2003 roku zlewnia rzeki Cichej Wody obj ę ta była monitoringiem szczegółowym, a rzeka kontrolowana była na odcinku 41,0 km, z cz ę stotliwo ś ci ą 12 razy w roku w 5 przekrojach pomiarowo- kontrolnych: 1. powy ż ej Budziszowa Wielkiego, km 41,0, 2. poni ż ej Budziszowa Małego, km 36,0, 3. miejscowo ść Usza, km 27,0, 4. przed Kawicami, km 7,0, 5. most Rogów-Malczyce, km 4,0. W zlewni Cichej Wody zlokalizowane s ą nast ę puj ą ce obiekty, b ę d ą ce ź ródłem zanieczyszcze ń wód rzeki:
• mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Budziszowie Wielkim (Q ś rd wg pozwolenia wodnoprawnego 65 m 3/d) odprowadzaj ą ca ś cieki z osiedla mieszkaniowego w ilo ś ci 17,6 m 3/d,
• lokalna oczyszczalnia dla Domu Pomocy Społecznej „Prz ąś nik” w Brenniku (Q ś rd wg pozwolenia wodnoprawnego 44,54 m 3/d); zakład nie prowadzi rejestru odprowadzanych ś cieków, poniewa ż ich zrzut odbywa si ę cyklicznie w tej samej ilo ś ci - 25 m 3, Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 42
• oczyszczalnia zakładu „Naftobazy” Sp. z o.o. Zakład Magazynowania Paliw Nr 10 w Kawicach (ilo ść odprowadzonych ś cieków 113,5 m 3/d). Wyniki stanu czysto ś ci rzeki Cichej Wody dla wybranych wska ź ników zanieczyszcze ń przedstawiono w tabeli. Dla wska ź ników, dla których ilo ść pomiarów była mniejsza ni ż 12 podana jest warto ść maksymalna
Tabela 14. Stan czysto ś ci wód rzeki Cichej Wody w 2003 r.
-
ść ej ej ż ż
Przekrój pomiarowo- Jednostka Usza Usza kontrolny przed poni Małego Małego powy Malczyce Kawicami Kawicami Wielkiego Budziszowa Budziszowa Budziszowa miejscowo most Rogów most Wska ź nik \ km 41,0 36,0 27,0 7,0 4,0 10,5 10,0 10,8 10,6 10,8 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 8,3 7,4 8,2 8,5 8,6 5,0 4,1 3,6 3,9 3,4 BZT 5 mg O 2/l 7,8 6,4 6,0 6,4 5,5 5,5 5,8 5,1 5,5 5,6 ChZT Mn mg O 2/l 7,8 7,8 7,7 8,1 8,4 856 869 954 900 880 Przewodno ść el. µS/l 1026 1037 1037 961 949 68 66 79 74 72 Chlorki mg Cl/l 77 77 88 80 80 171 169 197 176 171 Siarczany mg SO 4/l 214 210 221 198 197 25 30 25 27 28 Zawiesina ogólna mg/l 52 84 61 26 14 0,75 0,44 0,28 0,45 0,29 Azot amonowy mg N NH4 /l 1,47 0,73 0,54 0,94 0,54 0,098 0,115 0,060 0,071 0,079 Azot azotynowy mg N NO2 /l 0,147 0,287 0,073 0,098 0,119 5,33 5,71 6,96 6,13 6,04 Azot azotanowy mg N NO3 /l 7,53 8,18 9,11 8,43 7,85 7,13 7,21 8,03 7,47 7,21 Azot ogólny mg N/l 9,08 9,62 9,88 11,71 9,96 0,97 1,01 0,57 0,43 0,38 Fosforany mg PO 4/l 1,49 1,59 0,83 0,53 0,57 0,44 0,43 0,46 0,29 0,25 Fosfor ogólny mg P/l 0,62 0,58 0,52 0,56 0,36 7,8 7,8 7,8 7,8 7,8 Odczyn pH 7,6/8,4 7,6/8,0 7,7/7,9 7,6/7,8 7,7/8,0 - - - 2,97 Chlorofil „a” µg/l 8,6* 0,0096 0,0456 0,0622 0,0171 0,0387 Miano coli - 0,0008 0,0022 0,0076 0,0022 0,0043 * warto ść maksymalna
Rzeka Cicha Woda przepływa przez obszary typowo rolnicze. Du ż y procent powierzchni przypada na pola uprawne, pastwiska i ł ą ki. Na terenie tym brak jest wi ę kszych aglomeracji miejskich i zakładów przemysłowych. Punktowym ź ródłem zanieczyszcze ń , maj ą cym wpływ na stan czysto ś ci rzeki Cichej Wody, jest komunalna oczyszczalnia w Budziszowie Wielkim, odprowadzaj ą ca ś cieki poprzez rów melioracyjny. Istotn ą cz ęść zanieczyszcze ń doprowadzanych do wód powierzchniowych stanowi ą zanieczyszczenia obszarowe. Ź ródłem tych zanieczyszcze ń jest rolnictwo, co wynika przede wszystkim z faktu stosowania nawozów sztucznych i naturalnych, a tak ż e ś rodków ochrony ro ś lin. Zagro ż eniem dla wód s ą równie ż gospodarstwa nie podł ą czone do kanalizacji, a zwłaszcza te korzystaj ą ce z urz ą dze ń wodoci ą gowych. Ś cieki najcz ęś ciej gromadzone s ą w zbiornikach bezodpływowych i wylewane na dzikie wylewiska, cz ę sto do rowów melioracyjnych lub bezpo ś rednio do rzeki. Ź ródłem zanieczyszcze ń jest równie ż niewła ś ciwe składowanie obornika i gnojowicy pochodz ą cych z hodowli zwierz ą t. St ęż enia ś rednioroczne zanieczyszcze ń organicznych badanych w 2003 r. wykazywały nieznaczne wahania w poszczególnych przekrojach. Warto ś ci ś rednioroczne wska ź ników zasolenia równie ż uległy wahaniom w poszczególnych przekrojach. Najwy ż sze warto ś ci ś rednioroczne przewodno ś ci elektrycznej (954 µS/l), chlorków (79 mg/l) i siarczanów (197 mg/l) wyst ą piły w m. Usza. Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 43
Ś rednioroczne warto ś ci st ęż e ń zwi ą zków biogennych wahały si ę w poszczególnych przekrojach pomiarowo-kontrolnych: najwy ż sze warto ś ci ś rednioroczne azotu amonowego wyst ą piły powy ż ej Budziszowa Wielkiego; azotu azotynowego i fosforanów - poni ż ej Budziszowa Małego; azotu ogólnego, azotu azotanowego i fosforu ogólnego w m. Usza. Warto ś ci ś rednioroczne miana coli na przemian wzrastały lub obni ż ały si ę ; najwi ę ksze zanieczyszczenie (0,0096) odnotowano powy ż ej Budziszowa Wielkiego, najni ż sze (0,0622) w miejscowo ś ci Usza. W odniesieniu do warto ś ci granicznych podstawowych wska ź ników eutrofizacji wód płyn ą cych warto ś ci ś rednioroczne azotu azotanowego, azotu ogólnego i fosforu ogólnego były znacznie wy ż sze od warto ś ci granicznych i wzrastały wzdłu ż biegu rzeki a ż do m. Usza. Wskazywałoby to na oddziaływanie zarówno ź ródeł obszarowych jak ś cieków bytowo-gospodarczych, gdy ż poni ż ej Budziszowa, gdzie odprowadzane s ą oczyszczone ś cieki z cz ęś ci miejscowo ś ci (oczyszczalnia jest niedoci ąż ona) warto ś ci ulegaj ą obni ż eniu. W odniesieniu do warto ś ci ś redniorocznych z 2002 r. notuje si ę wzrost zwi ą zków azotu i fosforu oraz miana coli ; zwi ą zki organiczne i zasolenia kształtowały si ę w obu latach na zbli ż onym poziomie z wyj ą tkiem przewodno ś ci elektrycznej, której warto ś ci obni ż yły si ę w 2003 r. Przebieg zmian z wielolecia dla wybranych parametrów zanieczyszczenia (percentyl 90%, a dla azotanów warto ś ci maksymalne) w przekroju pomiarowo-kontrolnym w m. Usza w km 27,0 przedstawiono na wykresach.
Azot azotyn. [mg N NO2 /l] Azotany [mg NO 3/l] Fosfor ogólny [mg P/l] 0,100 50 0,4 poziom zagro ż enia
40 0,520 0,421 0,392 0,264 0,075 0,209 30 0,050 0,2 20
0,025 10
0,000 0 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
coli BZT 5 [mg O 2/l] Przewodno ść el. [ S/cm] Miano 12,00 1200 2003 2002 10,00 1000
12,66 2001 8,00 800 2000 1999 6,00 600 1998 4,00 400 1997 1996 2,00 200 1995 0,00 0 0,0010 0,0100 0,1000 1,0000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Rysunek 21. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Cicha Woda miejscowo ść Usza (km 27,0).
Na podstawie przedstawionych wykresów mo ż na zauwa ż y ć , ż e warto ś ci azotu azotynowego w latach 1998-2002 utrzymywały si ę na zbli ż onym poziomie, najwy ż sze warto ś ci tego wska ź nika odnotowano w 1995 i 1997 roku, zauwa ż a si ę niewielki spadek warto ś ci w 2003 roku. Warto ś ci przewodno ś ci elektrycznej ulegały nieznacznym wahaniom w poszczególnych latach. St ęż enia BZT 5 w omawianych latach raz rosły raz malały, najwy ż sze warto ś ci odnotowano w 1995 roku. Odnotowane maksymalne st ęż enia azotanów systematycznie wzrastaj ą i w 2003 r. przekroczyły warto ść 40 mg NO 3/l, co oznacza zbli ż enie si ę do poziomu uznanego za zagro ż enie tym zanieczyszczeniem. Obserwuje si ę wzrost warto ś ci fosforu ogólnego w roku 2003. Najwy ż sze warto ś ci tego wska ź nika odnotowano równie ż w 1996 i 2001 roku. W pozostałych latach warto ś ci fosforu ogólnego utrzymywały si ę na zbli ż onym poziomie. Zanieczyszczenie bakteriologiczne wyra ż ane mianem coli w latach 1998-2000 ulegało stopniowemu zmniejszaniu, w roku 2003 obserwuje si ę pogorszenie stanu sanitarnego. Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 44
9. Zlewnia Kaczawy
9.1. Kaczawa
Kaczawa jest ciekiem II rz ę du, lewobrze ż nym dopływem rzeki Odry. Ź ródła rzeki znajduj ą si ę w Górach Kaczawskich. Rzeka o całkowitej długo ś ci 83,9 km zbiera wody z obszaru 2.261,3 km 2. Jej główne dopływy to: Czarna Woda, Skora, Nysa Szalona i Wierzbiak. Rzeka jest jednym ze ź ródeł wody pitnej dla miasta Legnicy. W 2003 roku rzeka Kaczawa kontrolowana była na odcinku 80,8 km, z cz ę stotliwo ś ci ą 12 razy w roku w 2 przekrojach pomiarowo-kontrolnych: 1. uj ę cie wody dla m.Legnicy, km 32,0, 2. uj ś cie do Odry, km 3,2, oraz z cz ę stotliwo ś ci ą 4 razy w roku w 5 przekrojach pomiarowo kontrolnych: 1. powy ż ej Wojcieszowa, km 80,8, 2. powy ż ej m. Ś wierzawa, km 61,7, 3. poni ż ej Złotoryi, km 42,0, 4. powy ż ej m. Pi ą tnica, km 20,6, 5. powy ż ej Prochowic, km 6,3. Do głównych ź ródeł zanieczyszczenia wód rzeki Kaczawy nale żą : • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków, eksploatowana przez Zakład Ochrony 3 Ś rodowiska „RORZ” w Wojcieszowie (Q ś rd wg pozwolenia wodnoprawnego 650 m /d), • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Ś wierzawie o przepustowo ś ci 500 m 3/d i odprowadzaj ą ca 190 m 3/d ś cieków, eksploatowana przez Zarz ą d Lokali Gminnych w Ś wierzawie , • przemysłowa oczyszczalnia ś cieków, eksploatowana przez Zakład Mechaniczny „Lena” w Nowym Ko ś ciele,
• mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Raszówce (Q ś rd wg pozwolenia wodnoprawnego 318 m3/d), • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Złotoryi o przepustowo ś ci 14500 m 3/d i odprowadzaj ą ca 4050 m 3/d ś cieków, eksploatowana przez Rejonowe Przedsi ę biorstwo Komunalne w Złotoryi. • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków dla potrzeb centralnej ciepłowni w Legnicy, u ż ytkowana przez Wojewódzkie Przedsi ę biorstwo Energetyki Cieplnej w Legnicy (Q ś rd wg pozwolenia wodnoprawnego 140,7 m 3/d), • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków PHUP „Laguna” w Prochowicach, odprowadzaj ą ca 150 m 3/d ś cieków, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków, eksploatowana przez Spółdzielni ę Usługowo- Handlow ą „Samopomoc” w Wojcieszowie, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Nowym Ko ś ciele o przepustowo ś ci 50 m 3/d i odprowadzaj ą ca 28 m 3/d ś cieków, eksploatowana przez Spółdzielni ę Mieszkaniow ą „Nad Kaczaw ą ” w Nowym Ko ś ciele, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków Zakładu Energetyka Spółka z o.o. w Wilkowie, odprowadzaj ą ca 22,5 m 3/d ś cieków, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków o przepustowo ś ci 2350 m 3/d, odprowadzaj ą ca 414 m 3/d ś cieków, której zarz ą dc ą jest „Hemiz Bis” SC w Prochowicach, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Lubiatowie o przepustowo ś ci 400 m 3/d, odprowadzaj ą ca 120 m 3/d ś cieków • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Kaczorowie o przepustowo ś ci 30 m 3/d, u ż ytkowana przez Pa ń stwowy Dom Dziecka w Kaczorowie. Wyniki stanu czysto ś ci rzeki Kaczawy dla wybranych wska ź ników zanieczyszczenia przedstawiono w tabeli. Dla wska ź ników dla których ilo ść pomiarów była mniejsza ni ż 12 podana jest warto ść maksymalna.
Tabela 15 . Stan czysto ś ci wód rzeki Kaczawy w 2003 r.
ść ej ej ej ż ż ż ej m. ejm.
Przekrój pomiarowo- tnica Jednostka ż cie do cie ą Odry ś kontrolny ciewody poni Złotoryi Legnicy wierzawa wierzawa Pi powy powy ę uj dla miasta miasta dla poni Prochowic Ś uj miejscowo Wojcieszowa Wska ź nik \ km 80,8 61,7 42,0 32,0 20,6 6,3 3,2 11,8 11,5 11,5 11,4 11,2 10,3 10,1 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 10,0* 9,3* 9,5* 9,3 9,1* 8,5* 8,4 Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 45
ść ej ej ej ż ż ż ej m. ejm.
Przekrój pomiarowo- tnica Jednostka ż cie do cie ą Odry cie wody ciewody kontrolny ś poni Złotoryi Legnicy wierzawa wierzawa Pi powy powy ę uj poni miasta dla Prochowic Ś uj miejscowo Wojcieszowa Wska ź nik \ km 80,8 61,7 42,0 32,0 20,6 6,3 3,2 2,3 3,0 3,0 2,9 4,8 3,6 3,6 BZT 5 mg O 2/l 2,8* 4,2* 4,3* 4,2 9,4* 5,2* 5,1 1,6 2,0 2,0 2,7 4,9 4,4 4,8 ChZT Mn mg O 2/l 2,0* 2,4* 2,4* 4,2 8,4* 5,7* 6,3 428 456 485 511 488 611 610 Przewodno ść el. µS/l 445* 498* 526* 541 540* 678* 662 - - 26 29 - 48 47 Chlorki mg Cl/l - - 30* 34 - 57* 57 - 67 77 - 104 101 Siarczany mg SO 4/l - 73* 83 - 110* 112 10 10 10 16 12 19 17 Zawiesina ogólna mg/l 10* 10* 10* 13 16* 45* 36 0,20 0,22 0,20 0,20 0,24 0,25 0,25 Azot amonowy mg N NH4 /l 0,28* 0,35* 0,27* 0,26 0,48* 0,47* 0,43 0,015 0,027 0,052 0,040 0,039 0,052 0,054 Azot azotynowy mg N NO2 /l 0,028* 0,044* 0,110* 0,081 0,055* 0,066* 0,077 2,45 2,90 3,13 3,27 2,98 3,55 3,54 Azot azotanowy mg N NO3 /l 2,70* 3,10* 3,70* 4,49 4,20* 4,60* 4,65 3,00 3,43 0,51 3,88 3,80 4,63 4,59 Azot ogólny mg N/l 3,80* 3,60* 0,53* 5,34 5,40* 6,10* 6,04 0,13 0,37 0,68 0,29 0,21 0,40 0,34 Fosforany mg PO 4/l 0,17* 0,58* 1,20* 0,37 0,25* 0,75* 0,56 0,06 0,14 0,24 0,13 0,13 0,29 0,24 Fosfor ogólny mg P/l 0,07* 0,21* 0,39* 0,19 0,16* 0,42* 0,30 8,1 8,05 7,95 7,92 7,9 7,8 7,8 Odczyn pH 8,0/8,4* 8,0/8,1* 7,9/8,0* 7,8/8,1 7,6/8,4* 7,6/8,1* 7,6/8,1 - - 1,13 - - 1,9 Chlorofil „a” µg/l - - 1,9* - - 3,4* 0,1150 0,0120 0,0710 0,0690 0,2252 0,0720 0,0285 Miano coli - 0,0200* 0,0040* 0,0040* 0,0056 0,0010* 0,0090* 0,0041 * (warto ś ci maksymalne)
Rzeka w górnym biegu przepływa przez tereny rolnicze i znaczn ą cz ęść zanieczyszcze ń odprowadzanych do jej wód stanowi ą zanieczyszczenia obszarowe. Wpływ na stan czysto ś ci rzeki Kaczawy ma równie ż fakt, i ż jest ona odbiornikiem du ż ych ładunków zanieczyszcze ń wnoszonych do wód po ś rednio przez jej dopływy oraz bezpo ś rednio z komunalnych oczyszczalni ś cieków z miast: Wojcieszowa, Ś wierzawy, Złotoryi, Legnicy i Prochowic. Badania stanu czysto ś ci rzeki Kaczawy wykazały, ż e tlen rozpuszczony utrzymywał si ę na zbli ż onym poziomie we wszystkich badanych punktach pomiarowych. Warto ś ci ś rednioroczne BZT 5 i ChZT Mn wzrastały do przekroju w miejscowo ś ci Pi ą tnica, poni ż ej nast ę pował spadek warto ś ci do uj ś cia do Odry, z wyj ą tkiem warto ś ci ś redniorocznej ChZT Mn , która na odcinku uj ś ciowym nieznacznie rosła. Warto ś ci przewodno ś ci elektrycznej wzrastały od ź ródeł do uj ę cia wody dla miasta Legnicy, w miejscowo ś ci Pi ą tnica nast ą pił spadek, a na dalszym odcinku odnotowano wzrost warto ś ci ś redniorocznych tego wska ź nika. St ęż enia chlorków i siarczanów wzrastała systematycznie wzdłu ż biegu rzeki wyj ą tkiem odcinka uj ś ciowego, gdzie odnotowano minimalny spadek st ęż e ń ś redniorocznych tych zanieczyszcze ń . Warto ś ci ś rednioroczne zawiesiny ogólnej do przekroju uj ę cie wody dla miasta Legnicy utrzymywały si ę na poziomie 10 mg/l, poni ż ej st ęż enia ulegały podwy ż szeniu b ą d ź obni ż eniu. St ęż enia ś rednioroczne azotu azotynowego i zwi ą zków fosforu wzrastały do przekroju poni ż ej Złotoryi, a na dalszej długo ś ci ulegały wahaniom, tzn. st ęż enia b ą d ź rosły b ą d ź malały. Warto ś ci st ęż e ń ś redniorocznych azotu ogólnego wzrastały do przekroju poni ż ej miejscowo ś ci Ś wierzawa, natomiast st ęż enia ś rednioroczne azotu azotanowego do przekroju na uj ę ciu dla miasta Legnicy. Poni ż ej warto ś ci obu tych zanieczyszcze ń wzrastały b ą d ź ulegały obni ż eniu. St ęż enia ś rednioroczne azotu amonowego utrzymywały si ę na poziomie 0,20-0,25 mg /l. Warto ś ci ś rednioroczne miana coli ulegały wahaniom wzdłu ż biegu rzeki – najwy ż sze zanieczyszczenie bakteriologiczne (0,012) miało miejsce poni ż ej Ś wierzawy, najni ż sze (0,2252) w Pi ą tnicy. W odniesieniu do warto ś ci granicznych podstawowych wska ź ników eutrofizacji wód płyn ą cych, odnotowano przekroczenia warto ś ci ś rednich azotu azotanowego na całej długo ś ci rzeki i warto ś ci te rosły wzdłu ż jej biegu. W przekroju powy ż ej Prochowic została te ż nieznacznie przekroczona ś rednia wartos ć st ęż enia fosforu ogólnego. Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 46
W porównaniu do roku 2002 notuje si ę wzrost warto ś ci ś redniorocznych wska ź ników zasolenia, zwi ą zków fosforu i azotu azotynowego. Ponadto w roku 2003 odnotowano zmniejszenie liczby bakterii coli typu fekalnego. Przebieg zmian z wielolecia dla wybranych parametrów zanieczyszczenia (percentyl 90%) w przekrojach pomiarowo-kontrolnych: „uj ę cie wody dla m. Legnicy” w km 32,0 i „uj ś cie do Odry” w km 3,2 przedstawiono na wykresach.
Azotany [mg NO 3/l] Azot azotyn. [mg N NO2 /l] Fosfor ogólny [mg P/l] 50 0,100 0,40 poziom zagro ż enia
40 0,52 0,075 30 0,050 0,20 20
10 0,025
0 0,000 0,00 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
coli BZT 5 [mg O 2/l] Miano 8,00 2003 2002 2001 6,00 2000 1999 4,00 1998 1997 1996 2,00 1995 1994 0,00 0,0010 0,0100 0,1000 1,0000 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Rysunek 22. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Kaczawy - uj ę cie wody dla miasta Legnicy (32,0 km).
Azotany [mg NO 3/l] Azot azotyn. [mg N NO2 /l] Fosfor ogólny [mg P/l] 50 poziom zagro ż enia 40 0,125 0,60 0,100 30 0,40 0,075 20 0,050 0,20 10 0,025 0,000 0,00 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 coli BZT 5 [mg O 2/l] Miano 20,00 2003 2002 16,00 2001 2000 0,0001 12,00 1999 1998 1997 8,00 1996 1995 4,00 1994 1993 0,00 0,0001 0,0010 0,0100 0,1000 1,0000 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Rysunek 23. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Kaczawy - uj ś cie do Odry (3,2 km). Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 47
Z przedstawionych wykresów wynika, ż e w przekroju uj ś ciowym nast ę puje wyra ź ny spadek warto ś ci BZT 5, w wodach rzeki Kaczawy, najwy ż sze warto ś ci stwierdzono tu w 1999 i 2000 roku. W przekroju na uj ę ciu wody dla m. Legnicy warto ś ci tego wska ź nika od kilku lat utrzymuj ą si ę na zbli ż onym poziomie 4,0 mg O 2/l. St ęż enia azotu azotynowego w omawianych latach w przekroju uj ś cie do Odry były znacznie wy ż sze ni ż w przekroju na uj ę ciu wody dla miasta Legnicy. W odcinku uj ś ciowym odnotowano w latach 2002–2003 znaczny spadek, natomiast w przekroju na uj ę ciu wody dla m. Legnicy w 2003 roku nast ą pił znaczny wzrost warto ś ci azotu azotynowego. Warto ś ci fosforu ogólnego ulegaj ą wahaniom w poszczególnych latach. Najwy ż sze warto ś ci tego wska ź nika odnotowano w roku 1993 w odcinku uj ś ciowym oraz w roku 1994 w przekroju na uj ę ciu wody dla m. Legnicy. Maksymalne st ęż enia azotanów w poszczególnych latach w obu omawianych przekrojach nieznacznie przekraczały - daleki od zagro ż enia - poziom 20 mg NO 3/l i nie wykazuj ą tendencji wzrostowych. Stan sanitarny poprawia si ę na odcinku uj ś ciowym, w przekroju na uj ę ciu wody dla m. Legnicy obserwuje si ę stopniowy wzrost ilo ś ci bakterii coli od roku 2001.
9.2. Nysa Szalona
Rzeka jest ciekiem III rz ę du, prawobrze ż nym dopływem Kaczawy. Nysa Szalona pocz ą tek swój bierze w Sudetach Ś rodkowych, na południe od Bolkowa, przepływa przez Pogórze Zachodnio-Sudeckie, Przedgórze Sudeckie i Nizin ę Ś l ą sko-Łu ż yck ą i uchodzi do Kaczawy na 53,4 km. Całkowita długo ść rzeki wynosi 51,0 km, a powierzchnia całkowita dorzecza wynosi 443,1 km. Na rzece poni ż ej m. Jawora usytuowany jest zbiornik retencyjny „Słup” o powierzchni 490 ha i pojemno ś ci 38,6 mln m 3, stanowi ą cy podstawowy element systemu zaopatrzenia miasta Legnicy w wod ę do picia. W 2003 r. badania jako ś ci wody w rzece Nysie Szalonej prowadzono z cz ę stotliwo ś ci ą 12 razy w roku w czterech przekrojach pomiarowo–kontrolnych: 1. m. Wolbromek, km 35,0, 2. powy ż ej zbiornika Słup, km 14,0 3. poni ż ej zbiornika „Słup”, km 8,3, 4. uj ś cie do Kaczawy, km 0,1. Jedyn ą oczyszczalni ą ś cieków, eksploatowan ą na tym terenie, jest mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków dla miasta Bolkowa w Wolbromku o przepustowoś ci 4500 m 3/d, odprowadzaj ą ca ś cieki w ilo ś ci 1000 m 3/d . Wyniki stanu czysto ś ci rzeki Nysy Szalonej dla wybranych wska ź ników zanieczyszcze ń przedstawiono w tabeli. Dla wska ź ników dla których ilo ść pomiarów była mniejsza ni ż 12 podana jest warto ść maksymalna. Tabela 16 . Stan czysto ś ci wód rzeki Nysy Szalonej w 2003 r ej ej ż Przekrój pomiarowo- ż
Jednostka ciedo
kontrolny ś poni powy uj Kaczawy Kaczawy m.Wolbromek m.Wolbromek zbiornika Słup zbiornika Słup Wska ź nik \ km 35,0 14,0 8,3 0,1 11,3 11,2 11,1 11,4 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 8,4 9,5 8,4 9,1 3,7 2,8 2,6 2,8 BZT 5 mg O 2/l 4,7 3,6 3,6 4,3 3,1 2,8 3,2 3,2 ChZT Mn mg O 2/l 4,6 3,3 4,4 4,2 471 622 519 515 Przewodno ść el. µS/l 564 715 549 542 24 39 30 31 Chlorki mg Cl/l 28 46 35 37 57 96 77 80 Siarczany mg SO 4/l 69 121 83 93 14 11 10 14 Zawiesina ogólna mg/l 15 10 10 12 0,28 0,18 0,17 0,16 Azot amonowy mg N NH4 /l 0,40 0,19 0,20 0,16 0,056 0,041 0,062 0,039 Azot azotynowy mg N NO2 /l 0,116 0,081 0,109 0,075 3,51 5,03 3,19 3,39 Azot azotanowy mg N NO3 /l Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 48 ej ej ż Przekrój pomiarowo- ż
Jednostka ciedo
kontrolny ś poni powy uj Kaczawy Kaczawy m.Wolbromek m.Wolbromek zbiornika Słup zbiornika Słup Wska ź nik \ km 35,0 14,0 8,3 0,1 4,56 6,08 5,20 5,10 4,45 5,57 3,79 0,75 Azot ogólny mg N/l 5,67 6,57 5,70 1,09 0,38 0,30 0,16 0,14 Fosforany mg PO 4/l 0,65 0,45 0,24 0,24 0,16 0,13 0,08 0,09 Fosfor ogólny mg P/l 0,28 0,20 0,11 0,11 8,0 7,9 8,0 8,0 Odczyn pH 7,8/8,2 7,7/8,3 7,8/8,2 7,7/8,2 - 1,8 - - Chlorofil „a” µg/l - 2,6* - - 0,0059 0,3606 0,8433 0,6733 Miano coli - 0,0010 0,0360 0,0400 0,0400 *) warto ś ci maksymalne
Warto ś ci ś rednioroczne st ęż e ń zwi ą zków organicznych w roku 2003 w badanych punktach utrzymywały si ę na zbli ż onym poziomie. Najwy ż sze warto ś ci ś rednioroczne wska ź ników zasolenia stwierdzono powy ż ej zbiornika Słup. W porównaniu do roku 2002 substancje organiczne utrzymywały si ę na zbli ż onym poziomie, zwi ą zki biogenne wykazywały tendencj ę spadkow ą , z wyj ą tkiem azotu azotynowego, dla którego odnotowano nieznaczny wzrost wartosci. Ś rednioroczne st ęż enia substancji biogennych wykazywały tendencj ę spadkow ą wzdłu ż biegu rzeki, z wyj ą tkiem azotu azotynowego, którego st ęż enie wzrosło nieznacznie w punkcie poni ż ej zbiornika Słup, jednak w odcinku uj ś ciowym ponownie odnotowano obni ż anie si ę warto ś ci st ęż e ń ś redniorocznych. St ęż enia ś rednioroczne azotu azotanowego i azotu ogólnego wzrosły powy ż ej zbiornika Słup, jednak ż e pozostałym odcinku wykazywały tendencj ę spadkow ą . Zanieczyszczenie bakteriologiczne rzeki malało wzdłu ż jej biegu W odniesieniu do warto ś ci granicznych wska ź ników stosowanych przy ocenie eutrofizacji, odnotowano przekroczenia ich warto ś ci ś rednich dla azotu azotanowego (we wszystkich badanych przekrojach pomiarowych, w tym powy ż ej zbiornika Słup znacznie) oraz azotu ogólnego w przekroju powy ż ej Zbiornika Słup. Wskazuje to na dopływ surowych ś cieków na tym odcinku rzeki. Utrzymywanie si ę niekorzystnego trendu jako ś ci wód powierzchniowych wynika z faktu, ż e rzeka przepływa przez szereg miejscowo ś ci o nieuregulowanej gospodarce ś ciekowej i nara ż ona jest na spływy powierzchniowe, zarówno ze wsi jak i okolicznych pól. Ponadto wody rzeki zanieczyszczone były bakteriami coli typu fekalnego, co spowodowane jest stale rosn ą c ą w ostatnich latach ilo ś ci ą przył ą czy wodoci ą gowych, poprawiaj ą cych zdecydowanie warunki sanitarne gospodarstw rolnych ale jednocze ś nie sprzyjaj ą cych powstawaniu, znacznie wi ę kszych ni ż dotychczas, ilo ś ci ś cieków bytowych i z hodowli zwierz ą t, odprowadzanych bez jakiegokolwiek oczyszczania do rowów melioracyjnych i dalej do rzeki. Przebieg zmian z wielolecia dla wybranych parametrów zanieczyszczenia (percentyl 90%) w przekroju pomiarowo-kontrolnym powy ż ej zbiornika Słup w km 14,0 przedstawiono na wykresach.
Azotany [mg NO 3/l] Azot azotyn. [mg N NO2 /l] Fosfor ogólny [mg P/l] 50 0,100 0,60 poziom zagro ż enia 40 0,080 0,40 30 0,060
20 0,040 0,20
10 0,020
0 0,000 0,00 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 49 coli BZT 5 [mg O 2/l] Przewodno ść el. [ S/cm] Miano 8,00 800 2003 2002 6,00 600 2001 2000 1999 4,00 400 1998 1997 1996 2,00 200 1995 1994 1993 0,00 0 0,0001 0,0010 0,0100 0,1000 1,0000 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Rysunek 24. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Nysy Szalonej powyż ej zbiornika Słup (km 14,0). Z przedstawionych wykresów, ukazuj ą cych przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszcze ń w przekroju powy ż ej Zbiornika Słup, obserwuje si ę systematyczny wzrost warto ś ci azotu azotynowego w porównaniu do lat ubiegłych, nieznaczny spadek tej warto ś ci wyst ą pił w roku 1998. Najwy ż sze warto ś ci odnotowano w 2003 roku. St ęż enia fosforu ogólnego w przedstawionych latach utrzymywały si ę na zbli ż onym poziomie, z wyj ą tkiem roku 1996 i 2001 r. gdzie nast ą pił znaczny wzrost warto ś ci tego zanieczyszczenia. Warto ś ci przewodno ś ci elektrycznej ulegały nieznacznym wahaniom w latach 1993-2003. St ęż enia BZT 5 podlegały sporym wahaniom w poszczególnych latach, najwy ż sze warto ś ci odnotowano w 1994 i 1996 roku. Od roku 2001 notuje si ę jednak spadek warto ś ci tego wska ź nika. Zaobserwowano równie ż popraw ę stanu sanitarnego wód rzeki w tym przekroju. Najniż sze warto ś ci miana coli odnotowano w 1994 roku. W latach nast ę pnych warto ś ci tego wska ź nika utrzymywały si ę na zbli ż onym poziomie, w roku 2003 stwierdzono znaczny spadek ilo ś ci bakterii coli typu fekalnego. Zwracaj ą uwag ę odnotowane podwy ż szone maksymalne st ęż enia azotanów, cho ć nie przekraczały one warto ś ci 40 mg NO 3/l.
9.3. Czarna Woda
Rzeka jest ciekiem III rz ę du, lewobrze ż nym dopływem Kaczawy, uchodz ą cym do niej w 22,2 km. Ł ą czna jej długo ść wynosi 48,0 km, ź ródła jej znajduj ą si ę na terenie gminy Gromadka poło ż onej na obszarze Niziny Ś l ą sko-Łu ż yckiej. W 2003 roku rzeka Czarna Woda badana była na odcinku 37,1 km, z cz ę stotliwo ś ci ą 4 razy w roku w 3 przekrojach pomiarowo-kontrolnych: 1. most drogowy Nowa Ku ź nia – Modła, km 37,1, 2. powy ż ej uj ś cia Skory, km 12,4, 3. uj ś cie do Kaczawy, km 0,5. Do głównych ź ródeł zanieczyszcze ń wód rzeki nale żą : • ś cieki z oczyszczalni chemicznej KGHM „Polska Mied ź ” Oddział Huta Miedzi „Legnica” w Legnicy (ilo ść odprowadzonych ś cieków przemysłowych – 5501,8 m 3/d),
• ś cieki z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Ernestynowie (Q ś rd wg pozwolenia wodnoprawnego 84 m 3/d), eksploatowanej przez Urz ą d Gminy w Złotoryi, • ś cieki z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Lubiatowie (o przepustowo ś ci 27 m 3/d), eksploatowanej przez Urz ą d Gminy w Złotoryi, • ś cieki z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni osiedlowej w Okmianach (o przepustowo ś ci 32 m3/d) odprowadzaj ą cej 22 m3/d ś cieków, eksploatowanej przez Gminny Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Chojnowie,
• ś cieki z mechaniczno-biologicznej Komunalnej oczyszczalni w Niemstowie (Q ś rd wg pozwolenia wodnoprawnego 120 m3/d). Wyniki stanu czysto ś ci rzeki Czarnej Wody dla wybranych wska ź ników zanieczyszczenia przedstawiono w tabeli. Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 50
Tabela 17 . Stan czysto ś ci wód rzeki Czarnej Wody w 2003 r. cia ś nia - nia Przekrój pomiarowo- ź ej uj ej
Jednostka ciedo ż ś Skory
kontrolny Modła uj Kaczawy Kaczawy most drogowy drogowy most Nowa Ku Nowa powy
Wska ź nik \ km 37,1 12,4* 0,5* 10,0 10,0 10,3 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 9,5* 7,6* 8,3* 2,3 3,3 3,4 BZT 5 mg O 2/l 2,9* 5,1* 4,7* 6,4 7,1 6,6 ChZT Mn mg O 2/l 12,8* 9,7* 10,4* 214 349 559 Przewodno ść el. µS/l 256* 422* 696* 16 23 56 Chlorki mg Cl/l 18* 28* 78* 39 63 105 Siarczany mg SO 4/l 61* 75* 112* 10 14 16 Zawiesina ogólna mg/l 10* 23* 32* 0,21 0,24 0,22 Azot amonowy mg N NH4 /l 0,28* 0,25* 0,39* 0,023 0,021 0,050 Azot azotynowy mg N NO2 /l 0,039* 0,027* 0,064* 2,70 1,40 2,60 Azot azotanowy mg N NO3 /l 4,00* 2,30* 3,10* 3,30 2,25 3,63 Azot ogólny mg N/l 4,50* 3,10* 4,20* 0,10 0,09 0,17 Fosforany mg PO 4/l 0,19* 0,11* 0,35* 0,07 0,12 0,16 Fosfor ogólny mg P/l 0,12* 0,22* 0,25* 6,9 7,2 7,5 Odczyn pH 6,7/7,1* 7,1/7,3* 7,5/7,6* - - - Chlorofil „a” µg/l - - - 0,1450 0,3500 0,1150 Miano coli - 0,0400* 0,2000* 0,0200* *) warto ś ci maksymalne
Na stan czysto ś ci rzeki Czarnej Wody wpływ maj ą ś cieki odprowadzane z komunalnych oczyszczalni ś cieków zlokalizowanych w ś rodkowym biegu rzeki. W odcinku uj ś ciowym dodatkowo wpływ maj ą ś cieki przemysłowe z Huty Miedzi w Legnicy oraz zanieczyszczenia dopływaj ą ce rzek ą Skor ą . Wyniki bada ń przeprowadzonych w 2003 r. wykazały, ż e zanieczyszczenia organiczne utrzymywały si ę na poziomie zbli ż onym do lat 2001-2002. Równie ż wska ź niki zasolenia i zawiesina ogólna pozostały na niezmienionym poziomie. W latach 2001-2003 zaobserwowano stopniowy wzrost azotu azotynowego we wszystkich badanych punktach z tym, ż e najwy ż sze warto ś ci tego zanieczyszczenia notowano w odcinku uj ś ciowym. W 2003 r. najwi ę ksze zanieczyszczenie bakteriami coli typu fekalnego odnotowano powy ż ej uj ś cia Skory. W pozostałych badanych punktach zanieczyszczenie to było znacznie ni ż sze.
9.4. Skora
Rzeka Skora jest ciekiem IV rz ę du, prawobrze ż nym dopływem Czarnej Wody uchodz ą cym do niej w 12,3 km. Ł ą czna jej długo ść wynosi 48,6 km, a powierzchnia dorzecza 278,1 km 2. Ź ródła rzeki znajduj ą si ę na południe od Proboszczowa w Górach Kaczawskich. W górnym odcinku Skora ma charakter potoku górskiego, płynie przez tereny rolnicze, bezle ś ne. W 2003 roku rzeka Skora obj ę ta była badaniami na odcinku 46,0 km, z cz ę stotliwo ś ci ą 4 razy w roku w 4 przekrojach pomiarowo-kontrolnych: 1. powy ż ej Proboszczowa, km 46,0, 2. most w Modlikowicach, km 21,2, 3. most na drodze Chojnów-Tomaszów Bolesławiecki, km 12,2, Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 51
4. uj ś cie do Czarnej Wody, km 0,3. Główne ź ródła zanieczyszcze ń w zlewni rzeki Skory to: • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Sokołowcu (Q ś rd wg pozwolenia wodnoprawnego 15 m 3/d), eksploatowana przez Zarz ą d Lokali Gminnych w Ś wierzawie,
• mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Zagrodnie (Q ś rd wg pozwolenia wodnoprawnego 51,5 m 3/d), eksploatowana przez Spółdzielni ę Mieszkaniowo-Administracyjn ą w Budziwojowie, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Olszanicy (o przepustowo ś ci 61 m 3/d, odprowadzaj ą ca 12 m 3/d ś cieków), eksploatowana przez Zakład Usług Komunalnych w Zagrodnie, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Brochocinie (o przepustowo ś ci 150 m 3/d, odprowadzaj ą ca 43 m 3/d ś cieków), eksploatowana przez Zakład Usług Komunalnych w Zagrodnie, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Proboszczowie (Q ś rd wg pozwolenia wodnoprawnego 57,8 m 3/d), eksploatowana przez Spółdzielni ę Mieszkaniow ą w Proboszczowie, • mechaniczno-biologiczna osiedlowa oczyszczalnia ś cieków w Osetnicy (o przepustowo ś ci 48,5 m3/d), eksploatowana przez GZGKiM w Chojnowie,
• mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków m. Chojnowa w Goliszowie (Q ś rd wg 3 pozwolenia wodnoprawnego 8385,0 m 3/d), odprowadzaj ą ca 2011 m /d ś cieków, administrowana przez ZGKiM w Chojnowie,
• mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Pielgrzymce (Q ś rd wg pozwolenia wodnoprawnego 25 m 3/d), eksploatowana przez Gminne Przedsi ę biorstwo Komunalne Sp. z o.o. w Pielgrzymce, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków dla zakładu i cz ęś ci m. Chojnowa (o przepustowo ś ci 1816 m 3/d, odprowadzaj ą ca 623 m 3/d ś cieków), u ż ytkowana przez „KAZ- Dolzamet” w Chojnowie, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków Przedsi ę biorstwa Utylizacji Odpadów Zwierz ę cych „Profet” w Osetnicy, odprowadzaj ą ca 90,4 m 3/d ś cieków, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków Dolno ś l ą skich Zakładów Wyrobów Papierniczych „Dolpakart” w Chojnowie. Wyniki stanu czysto ś ci rzeki Skory dla wybranych wska ź ników zanieczyszczenia przedstawiono w tabeli. Tabela 18 . Stan czysto ś ci wód rzeki Skory w 2003 r. ej Przekrój pomiarowo- ż Jednostka kontrolny most w w most powy cie do Czarnej ciedo Bolesławiecki ś Proboszczowa Modlikowicach most na drodze drodze na most uj Chojnów-Tomaszów Chojnów-Tomaszów Wody (m.Grzymalin) Wody Wska ź nik \ km 46,0 21,2 12,2 0,3 10,8 11,3 11,9 11,2 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 7,6* 9,4* 10,1* 8,8* 2,7 2,6 2,8 2,8 BZT 5 mg O 2/l 4,4* 3,2* 3,6* 3,6* 2,5 2,6 2,2 2,6 ChZT Mn mg O 2/l 3,2* 3,8* 3,0* 3,3* 430 479 505 541 Przewodno ść el. µS/l 468* 517* 544* 563* 17 33 - - Chlorki mg Cl/l 20* 38* - - 57 78 - - Siarczany mg SO 4/l 80* 83* - - 10 10,0 10 12 Zawiesina ogólna mg/l 10* 10,0* 10* 19* 0,16 0,16 0,16 0,16 Azot amonowy mg N NH4 /l 0,16* 0,16* 0,16* 0,16* 0,022 0,045 0,034 0,042 Azot azotynowy mg N NO2 /l 0,042* 0,060* 0,056* 0,074* 1,85 4,73 4,35 3,65 Azot azotanowy mg N NO3 /l 2,70* 6,00* 5,30* 4,80* 2,58 5,6 5,05 4,63 Azot ogólny mg N/l 3,70* 6,7* 6,00* 6,10* Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 52 ej Przekrój pomiarowo- ż Jednostka kontrolny most w w most powy cie do Czarnej ciedo Bolesławiecki ś Proboszczowa Modlikowicach most na drodze drodze na most uj Chojnów-Tomaszów Chojnów-Tomaszów Wody (m.Grzymalin) Wody Wska ź nik \ km 46,0 21,2 12,2 0,3 0,14 0,18 0,13 0,12 Fosforany mg PO 4/l 0,22* 0,29* 0,20* 0,18* 0,08 0,12 0,09 0,10 Fosfor ogólny mg P/l 0,11* 0,20* 0,13* 0,12* 7,9 7,7 8,0 7,8 Odczyn pH 7,6/8,1* 7,6/7,9* 7,2/8,2* 7,7/7,9* - - - - Chlorofil „a” µg/l - - - - 0,1600 0,1400 0,2023 0,1560 Miano coli - 0,0200* 0,0200* 0,0100* 0,0040* *) warto ś ci maksymalne
Rzeka Skora w górnym odcinku ma charakter potoku górskiego, płynie przez tereny rolnicze. Jest bezpo ś rednim odbiornikiem ś cieków komunalnych z oczyszczalni znajduj ą cych si ę na terenie jej zlewni oraz po ś rednim poprzez rowy melioracyjne i bezpo ś rednie spływy zanieczyszcze ń odprowadzanych z terenów rolniczych. W roku 2003 ś rednioroczne warto ś ci wska ź ników organicznych w badanych punktach pomiarowych utrzymywały si ę na zbli ż onym poziomie ulegaj ą c nieznacznym wahaniom w poszczególnych punktach. Ś rednioroczne warto ś ci wska ź ników zasolenia stopniowo wzrastały od ź ródeł do uj ś cia. Ś rednie warto ś ci zawiesiny ogólnej utrzymywały si ę na poziomie 10,0 mg/l na całej długo ś ci rzeki, z wyj ą tkiem odcinka uj ś ciowego, gdzie odnotowano niewielki wzrost. Zanieczyszczenia biogenne (z wyj ą tkiem azotu amonowego, którego warto ś ci ś rednioroczne we wszystkich przekrojach utrzymywały si ę na takim samym poziomie) wzrastały do przekroju most w Modlikowicach, poni ż ej st ęż enia ś rednioroczne były ni ż sze. W porównaniu do stanu czysto ś ci rzeki z roku 2002 warto ś ci ś rednioroczne ww. st ęż e ń utrzymywały si ę na zbli ż onym poziomie z wyj ą tkiem azotu azotynowego, dla którego odnotowano wzrost, ale tylko w odcinku uj ś ciowym.
9.5. Wierzbiak
Rzeka jest ciekiem III rz ę du, prawobrze ż nym dopływem Kaczawy, do której uchodzi na 16,5 km Wypływa z okolic Strzegomia i wpada do Kaczawy mi ę dzy Legnic ą a Prochowicami. Zbiera wody ze Wzgórz Strzegomskich i charakteryzuje si ę gwałtownymi przyborami na wiosn ę . Całkowita długo ść rzeki wynosi 44,4 km. W 2003 roku rzeka Wierzbiak obj ę ta była badaniami na odcinku 33,0 km, z cz ę stotliwo ś ci ą 4 razy w roku w 3 przekrojach pomiarowo-kontrolnych: 1. powy ż ej zbiornika wodnego M ś ciwojów, km 33,0, 2. most na drodze do Koskowic, km 8,0, 3. poni ż ej uj ś cia Kopaniny, km 3,3. Na rzece wybudowano zbiornik retencyjny M ś ciwojów o pow. 56 ha lustra wody, który zlokalizowany jest pomi ę dzy wsiami Niedaszów, Targoszyn i M ś ciwojów. Podstawow ą jego funkcj ą jest magazynowanie wody dla potrzeb rolnictwa (nawadnianie). Zbiornik stanowi swojego rodzaju ewenement, gdy ż zanieczyszczona ś ciekami rzeka Wierzbiak przepływaj ą c przez zaro ś ni ę te specjaln ą ro ś linno ś ci ą rozlewiska, sama si ę oczyszcza. Główne ź ródła zanieczyszcze ń znajduj ą ce si ę na terenie zlewni rzeki Wierzbiak to: • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków Legnickiego Przedsi ę biorstwa Wodoci ą gów i Kanalizacji w Legnicy o przepustowo ś ci 50000 m 3/d, odprowadzaj ą ca 25722 m 3/d ś cieków, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w M ś ciwojowie o przepustowo ś ci 450 m 3/d, odprowadzaj ą ca 190 m 3/d ś cieków, u ż ytkownikiem oczyszczalni jest Urz ą d Gminy w M ś ciwojowie, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków o przepustowo ś ci 600 m 3/d, odprowadzaj ą ca 492 m 3/d), eksploatowana przez Zakład Usług Komunalnych w Mierczycach, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Snowidzy o przepustowo ś ci 140 m 3/d, odprowadzaj ą ca 50 m 3/d ś cieków, eksploatowana przez Zakład Gospodarki Komunalnej w M ś ciwojowie, Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 53
• mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków dla m. Jawora koło Małuszowa o przepustowo ś ci 10000 m 3/d, odprowadzaj ą ca 3500 m 3/d ś cieków, eksploatowana przez Przedsi ę biorstwo Usług Produkcyjnych i Handlowych COM-D w Jaworze, • wody kopalniane odprowadzane z Kopalni Bazaltu w Mikołajowicach, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków Cukrowni „Jawor” w Jaworze (odprowadzaj ą ca 3320 m 3/d ś cieków),
• mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Legnickim Polu (Q ś rd wg pozwolenia wodnoprawnego 800 m 3/d), odprowadzaj ą ca 240 m 3/d ś cieków, eksploatowana przez Urz ą d Gminy w Legnickim Polu, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Szczedrzykowicach (o przepustowo ś ci 79,5 m3/d), zarz ą dzana przez Administracj ę Zasobów Komunalnych i Mieszkaniowych w Wierzchowicach. Wyniki stanu czysto ś ci rzeki Wierzbiak dla wybranych wska ź ników zanieczyszczenia przedstawiono w tabeli.
Tabela 19 . Stan czysto ś ci wód rzeki Wierzbiak w 2003 r. cia ś ej Przekrój pomiarowo- ż
Jednostka ejuj ciwojów ciwojów kontrolny ż ś most na na most powy Zbiornika Kopaniny Kopaniny Koskowic drodze do do drodze M poni Wska ź nik \ km 33,0 8,0 3,3 11,3 9,9 10 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 7,7* 7,7* 7,7* 4,6 4,1 3,4 BZT 5 mg O 2/l 6,4* 6,4* 6,3* 3,0 3,1 5,2 ChZT Mn mg O 2/l 3,5* 3,5* 6,2* 840 837 990 Przewodno ść el. µS/l 878* 878* 1045* 60 59 90 Chlorki mg Cl/l 66* 66* 98* 181 174 175 Siarczany mg SO 4/l 205* 205* 186* 12 11 16 Zawiesina ogólna mg/l 13* 13* 26* 0,36 0,28 0,19 Azot amonowy mg N NH4 /l 0,56* 0,56* 0,30* 0,190 0,129 0,059 Azot azotynowy mg N NO2 /l 0,340* 0,340* 0,098* 9,85 9,88 7,70 Azot azotanowy mg N NO3 /l 11,00* 11,00* 9,60* 10,80 11,15 9,15 Azot ogólny mg N/l 12,00* 12,00* 11,00* 0,46 0,51 1,78 Fosforany mg PO 4/l 0,67* 0,67* 3,10* 0,45 0,35 0,87 Fosfor ogólny mg P/l 0,79* 0,79* 1,80* 7,6 7,6 7,8 Odczyn pH 7,5/7,7* 7,5/7,7* 7,5/8,0* - - - Chlorofil „a” µg/l - - - 0,0360 0,0240 0,0350 Miano coli - 0,0020* 0,0020* 0,0200* *) warto ś ci maksymalne
Badania rzeki Wierzbiak przeprowadzone w 2003 r. wykazały, ż e warto ś ci ś rednioroczne tlenu rozpuszczonego i BZT 5 malały wraz z biegiem rzeki, natomiast warto ś ci ś rednioroczne ChZT Mn wzrastały. Najni ż sze warto ś ci ś rednioroczne wska ź ników zasolenia odnotowano w przekroju na mo ś cie na drodze do Koskowic, w pozostałych dwóch przekrojach odnotowano nieznacznie wy ż sze warto ś ci. Warto ś ci ś rednioroczne st ęż e ń zwi ą zków azotu obni ż ały si ę wraz z biegiem rzeki, natomiast zwi ą zki fosforu, podobnie jak warto ś ci ChZT Mn wzrastały od ź ródeł do uj ś cia. Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 54
Najni ż sze warto ś ci ś rednioroczne miana coli odnotowano w przekroju most na drodze do Koskowic, w pozostałych przekrojach warto ś ci ś rednioroczne tego wska ź nika były wy ż sze. W porównaniu do bada ń z roku 2002 st ęż enia ś rednioroczne zwi ą zków biogennych w przekroju most na drodze do Koskowic uległy obni ż eniu, natomiast w przekroju poni ż ej uj ś cia Kopaniny znacznie wzrosły. Zwi ą zki organiczne i miano coli pozostały na zbli ż onym do zeszłorocznego poziomie. Ś rednie warto ś ci azotu azotanowego, azotu ogólnego i fosforu ogólnego były wysokie i przekraczały warto ś ci graniczne, powy ż ej których mo ż e zachodzi ć eutrofizacja.
10. Zimnica
Rzeka jest ciekiem II rz ę du, lewobrze ż nym dopływem Odry, do której uchodzi na 354,3 km, całkowita jej długo ść wynosi 36,1 km Ź ródła rzeki znajduj ą si ę na pn.-zach. od miasta Lubina, koło wsi Gorzyca. W 2003 roku rzeka Zimnica obj ę ta była monitoringiem na odcinku 24,5 km, z cz ę stotliwo ś ci ą 4 razy w roku w 3 przekrojach pomiarowo-kontrolnych: 1. poni ż ej Lubina (obwodnica wschodnia), km 24,5, 2. most drogowy Ś cinawa – Parszowice, km 9,8, 3. uj ś cie do Odry, km 1,0. Główne ź ródła zanieczyszcze ń znajduj ą ce si ę na terenie zlewni rzeki Zimnicy to: • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków Miejskiego Przedsi ę biorstwa Energetyki 3 Cieplnej „Termal” w Lubinie (Q ś rd wg pozwolenia wodnoprawnego 200 m /d), • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków m. Lubina, eksploatowana przez Miejskie Przedsi ę biorstwo Wodoci ą gów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Lubinie, o przepustowo ś ci 30000 m 3/d, odprowadzaj ą ca 10332 m 3/d ś cieków,
• mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Chróstniku (Q ś rd wg pozwolenia wodnoprawnego 585 m 3/d), odprowadzaj ą ca 162,7 m 3/d ś cieków,
• mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Osieku (Q ś rd wg pozwolenia wodnoprawnego 101,0 m 3/d), odprowadzaj ą ca 101,5 m 3/d ś cieków,
• mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Siedlcach (Q ś rd wg pozwolenia wodnoprawnego 129 m 3/d), odprowadzaj ą ca 87,6 m 3/d ś cieków,
• mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Niemstowie (Q ś rd wg pozwolenia wodnoprawnego 150 m 3/d), odprowadzaj ą ca 82,2 m 3/d ś cieków, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Szklarach Górnych (Q ś rd wg pozwolenia wodnoprawnego 272 m 3/d), odprowadzaj ą ca 112,2 m 3/d ś cieków,
• mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Oborze (Q ś rd wg pozwolenia wodnoprawnego 141 m 3/d), odprowadzaj ą ca 118,5 m 3/d ś cieków,
• mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Ś cinawie (Q ś rd wg pozwolenia wodnoprawnego 2707 m 3/d), odprowadzaj ą ca 1500 m 3/d ś cieków, administrowana przez Zakład Gospodarki Komunalnej w Ś cinawie, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków Przedsi ę biorstwa Chemii Gospodarczej „Pollena Ś cinawa” w Ś cinawie. Wyniki stanu czysto ś ci rzeki Zimnicy dla wybranych wska ź ników zanieczyszczenia przedstawiono w tabeli. Tabela 20 . Stan czysto ś ci wód rzeki Zimnicy w 2003 r.
Przekrój pomiarowo- Jednostka kontrolny Lubina ej ż cinawa - cinawa cie do Odry ciedo Ś ś Parszowice most drogowy drogowy most uj poni
Wska ź nik \ km 24,5 9,8 1,0 11,0 9,8 10,7 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 8,8* 7,6* 8,5* 3,9 2,6 2,5 BZT 5 mg O 2/l 5,3* 4,0* 3,3* 3,3 4,3 4,7 ChZT Mn mg O 2/l 4,1* 5,5* 7,5* 1862 1538 1435 Przewodno ść el. µS/l 2149* 1706* 1651* 278 208 173 Chlorki mg Cl/l 356* 255* 221* Siarczany mg SO 4/l 338 247 239 Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 55
Przekrój pomiarowo- Jednostka kontrolny Lubina ej ż cinawa - cinawa cie do Odry ciedo Ś ś Parszowice most drogowy drogowy most uj poni
Wska ź nik \ km 24,5 9,8 1,0 392* 292* 281* 12 10 10 Zawiesina ogólna mg/l 13* 10* 10* 0,54 0,17 0,16 Azot amonowy mg N NH4 /l 1,00* 0,18* 0,16* 0,063 0,031 0,017 Azot azotynowy mg N NO2 /l 0,120* 0,050* 0,037* 1,09 3,43 3,00 Azot azotanowy mg N NO3 /l 1,80* 4,00* 4,30* 2,53 4,30 3,88 Azot ogólny mg N/l 3,90* 4,80* 5,20* 0,14 0,99 0,89 Fosforany mg PO 4/l 0,26* 1,80* 1,60* 0,15 0,39 0,34 Fosfor ogólny mg P/l 0,22* 0,65* 0,54* 7,8 8,0 8,1 Odczyn pH 7,7/8,0* 7,9/8,2* 8,0/8,2* - - - Chlorofil „a” µg/l - - - 0,0074 0,2200 0,0810 Miano coli - 0,0001* 0,0400* 0,0040* *) warto ś ci maksymalne
Rzeka Zimnica w górnym odcinku znajduje si ę w strefie oddziaływania nieczynnego zbiornika odpadów poflotacyjnych „Gilów”, który pełnił rol ę awaryjnego zbiornika retencyjnego do zrzutu nadmiaru wody nadosadowej z s ą siedniego składowiska " Ż elazny Most" i poboru wody do zakładów wzbogacania rudy. W wyniku infiltracji wód opadowych nast ę puje wypłukiwanie soli i metali z gruntu. Ponadto o jako ś ci wody w rzece Zimnicy decyduje du ż y ładunek zanieczyszcze ń z komunalnej oczyszczalni ś cieków miasta Lubina. Poza punktowym dopływem ś cieków rzeka na całej długo ś ci nara ż ona jest na obszarowe spływy zanieczyszcze ń z jej zlewni. Prowadzone w 2003 r. badania rzeki Zimnicy wykazały, ż e najwy ż sze warto ś ci ś redniorocznych wska ź ników zasolenia: przewodno ś ci elektrycznej (1862 µS/l), siarczanów (338 mg/l) i chlorków (278 mg/l). wyst ę powały w przekroju poni ż ej Lubina. Równie ż w tym przekroju odnotowano równie ż najwy ż sz ą warto ść ś rednioroczn ą azotu azotynowego, która nast ę pnie wraz z biegiem rzeki obni ż ała si ę . Najwy ż sze st ęż enia ś rednioroczne pozostałych badanych substancji biogennych wyst ą piły w przekroju most drogowy Ś cinawa-Parszowice i na odcinku uj ś ciowym uległy obni ż eniu. Najni ż sz ą warto ść miana coli typu fekalnego odnotowano poni ż ej Lubina, a najwy ż sz ą – w przekroju most drogowy Ś cinawa-Parszowice. W porównaniu do wyników bada ń z roku ubiegłego obserwuje si ę wzrost warto ś ci ś redniorocznych tych zanieczyszcze ń .
11. Rudna
Rzeka jest ciekiem II rz ę du, lewobrze ż nym dopływem Odry, do której uchodzi na 391,6 km. Całkowita długo ść rzeki wynosi 31,3 km, a powierzchnia dorzecza 394,4 km 2. W 2003 roku rzeka Rudna była kontrolowana na odcinku 24,0 km i badana z cz ę stotliwo ś ci ą 12 razy w roku w 3 przekrojach pomiarowo-kontrolnych: 1. powy ż ej m. Rudna, km 24,0, 2. poni ż ej uj ś cia Kalinówki, km 23,0, 3. poni ż ej Cukrowni „Głogów”, km 1,0. Prawobrze ż ny dopływ rzeki Rudna, ciek III rz ę du - Kalinówka, uchodz ą cy do rzeki Rudna na 22,0 km - badany był z cz ę stotliwo ś ci ą 4 razy w roku w punkcie pomiarowo-kontrolnym most na drodze Rudna-Gr ę bocice, km 1,0. Główne ź ródła zanieczyszcze ń oddziaływuj ą cych na jako ść wód na obszarze zlewni rzeki Rudna to: Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 56
• mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Rudnej o przepustowo ś ci 276 m 3/d, ilo ść odprowadzonych ś cieków 208 m 3/d, eksploatowana przez ZGKiM w Rudnej, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Rynarcicach o przepustowo ś ci 500 m 3/d, ilo ść odprowadzonych ś cieków 444 m 3/d, eksploatowana przez Urz ą d Gminy Gr ę bocice, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Gr ę bocicach (o przepustowo ś ci 68 m 3/d, ilo ść odprowadzonych ś cieków 44 m 3/d), eksploatowana przez ZGKiM w Rudnej, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Mlecznie o przepustowo ś ci 70 m 3/d, ilo ść odprowadzonych ś cieków 46 m 3/d, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Gawronach o przepustowo ś ci 65 m 3/d, ilo ść odprowadzonych ś cieków 36 m 3/d, eksploatowana przez ZGKiM Rudna,
• mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Moskorzynie (Q ś rd wg pozwolenia wodnoprawnego 58 m 3/d), eksploatowana przez PGKiM w Polkowicach,
• mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Wierzchowicach (Q ś rd wg pozwolenia wodnoprawnego 73 m 3/d), u ż ytkowana przez Administracj ę Zasobów Mieszkaniowych w Wierzchowicach, • mechaniczno-biologiczna osiedlowa oczyszczalnia ś cieków w Komornikach (przepustowo ść oczyszczalni 274,0 m 3/d), eksploatowana przez PGM Sp. z o.o. w Polkowicach, • mechaniczno-biologiczna osiedlowa oczyszczalnia ś cieków w Komornikach o przepustowo ś ci 56,1 m 3/d, ilo ść odprowadzonych ś cieków 21 m 3/d, eksploatowana przez Administracj ę Zasobów Mieszkaniowych w Wierzchowicach. Wyniki stanu czysto ś ci rzeki Rudna i jej dopływu Kalinówki dla wybranych wska ź ników zanieczyszczenia przedstawiono w tabeli. Dla wska ź ników, dla których ilo ść pomiarów była mniejsza ni ż 12 podana jest warto ść maksymalna. Tabela 21 . Stan czysto ś ci wód rzeki Rudnej i jej dopływu - Kalinówki w 2003 r. cia ś ej – most most –
Przekrój pomiarowo- ż
Jednostka bocice ej uj ej ę ż
kontrolny ejCukrowni Głogów Głogów powy ż m.Rudna m.Rudna Kalinówki Gr poni poni na drodze Rudna Rudna drodze na Kalinówka Wska ź nik \ km 24,0 23,0 1,0 1,0 10,7 10,3 8,4 12,5 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 9,6 8,6 6,5 12,1* 2,5 2,6 2,9 2,4 BZT 5 mg O 2/l 3,6 3,4 4,2 2,9* 8,3 3,7 3,5 2,9 ChZT Mn mg O 2/l 4,6 4,95 4,2 3,8* 806 1010 1148 2465 Przewodno ść el. µS/l 913 1118 1366 3328* 110 136 162 559 Chlorki mg Cl/l 131 171 231 866* 113 146 148 293 Siarczany mg SO 4/l 128,6 158 164 413* 54 12 13 10 Zawiesina ogólna mg/l 18 16 10 10* 0,20 0,28 0,30 0,16 Azot amonowy mg N NH4 /l 0,32 0,61 0,48 0,16* 0,007 0,029 0,033 0,007 Azot azotynowy mg N NO2 /l 0,011 0,044 0,045 0,015* 0,36 1,90 1,30 0,76 Azot azotanowy mg N NO3 /l 0,74 3,10 1,60 1,60* 1,25 2,66 2,11 1,48 Azot ogólny mg N/l 1,76 4,05 2,66 2,30* 0,08 1,52 0,10 0,05 Fosforany mg PO 4/l 0,05 2,64 0,16 0,05* 0,05 0,57 0,10 0,03 Fosfor ogólny mg P/l 0,07 0,98 0,11 0,04* 7,6 7,7 7,5 7,7 Odczyn pH 7,4/7/8 7,6/7,9 7,2/7,6 8,0* - 1,74 - Chlorofil „a” µg/l - 2,60* - Miano coli - 0,7367 0,1600 0,0520 1,8500 Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 57 cia ś ej – most most –
Przekrój pomiarowo- ż
Jednostka bocice ej uj ej ę ż
kontrolny ejCukrowni Głogów Głogów powy ż m.Rudna m.Rudna Kalinówki Gr poni poni na drodze Rudna Rudna drodze na Kalinówka Wska ź nik \ km 24,0 23,0 1,0 1,0 0,1000 0,1000 0,0045 0,4000* *) warto ś ci maksymalne
Na rzek ę Rudn ą w ś rodkowym jej biegu oddziałuj ą wody infiltracyjne ze zbiornika odpadów poflotacyjnych „ Ż elazny Most”. Wody rzeki s ą nara ż one równie ż na powierzchniowe spływy zanieczyszcze ń biogennych i organicznych z terenów wiejskiej zabudowy mieszkalno-gospodarczej oraz gruntów rolnych. Badania rzeki Rudna wykazały, ż e zanieczyszczenia organiczne ulegały obni ż eniu wraz z biegiem rzeki, wyj ą tek stanowiły warto ś ci ś rednioroczne BZT 5, które wzrastały od ź ródeł do uj ś cia. Podobnie jak w przypadku BZT 5, warto ś ci ś rednioroczne wska ź ników zasolenia wzrastały wraz z biegiem rzeki – najni ż sze warto ś ci ś rednioroczne wyst ą piły powy ż ej miejscowo ś ci Rudna, najwy ż sze za ś poni ż ej Cukrowni Głogów. Natomiast wska ź niki zanieczyszczenia zwi ą zkami biogennymi wzrastały do punktu poni ż ej uj ś cia Kalinówki, poni ż ej nast ę pował spadek tych zanieczyszcze ń . Wyj ą tek stanowiły azot amonowy i azotynowy, których warto ś ci ś rednioroczne rosły wraz z biegiem rzeki. Warto ś ci ś rednioroczne wska ź nika miana coli wahały si ę od 0,7367 (poni ż ej miejscowo ś ci Rudna) do 0,0520 (w odcinku uj ś ciowym). W odniesieniu do warto ś ci granicznych podstawowych wska ź ników eutrofizacji wód płyn ą cych, jedynie w przekroju poni ż ej uj ś cia Kalinówki odnotowano przekroczenia warto ś ci ś redniorocznych dla fosforu ogólnego . Porównuj ą c wyniki bada ń wód rzeki Rudna z roku 2001 zauwa ż a si ę w 2003 r. wzrost warto ś ci ś redniorocznej przewodnictwa elektrycznego w przekroju poni ż ej Cukrowni Głogów oraz wzrost st ęż e ń ś redniorocznych zwi ą zków azotu i fosforu w przekroju poni ż ej uj ś cia Kalinówki. Stan sanitarny rzeki pozostawał na poziomie zbli ż onym do roku 2001.
Kalinówka prawobrze ż ny dopływ rzeki Rudnej badany był w 2003 r. w jednym punkcie pomiarowo- kontrolnym - most na drodze Rudna-Gr ę bocice. Wody tego cieku charakteryzowały si ę bardzo wysokimi warto ś ciami wska ź ników zasolenia.
12. Barycz
Barycz jest ciekiem II rz ę du, prawobrze ż nym dopływem Odry, o długo ś ci 133.0 km, z czego w granicach województwa dolno ś l ą skiego znajduje si ę 110,0 km. Jest to zlewnia II rz ę du o powierzchni 5 534,5 km 2, co stanowi 21,5% zlewni rzeki Odry, do której przynależ y. Długo ść zlewni wynosi około 125 km a szeroko ść około 62 km. Zlewnia jest asymetryczna, z wyra ź n ą przewag ą cz ęś ci prawobrze ż nej. W obr ę bie zlewni rzeki Baryczy wyst ę puj ą obszary i obiekty o szczególnych walorach przyrodniczych obj ę te ró ż nymi formami ochrony prawnej, tj. 16 rezerwatów o łą cznej powierzchni 5640 ha, 1 park krajobrazowy (PK) o powierzchni 87040 ha, 4 obszary chronionego krajobrazu (OCHK) o ł ą cznej powierzchni 153 425 ha i szereg pomników przyrody. Obszary chronione zajmuj ą około 43% zlewni. Istniej ą ce w zlewni Baryczy jednostki osadnicze s ą w wi ę kszo ś ci wyposa ż one w wodoci ą g. Wiele z nich zaopatrywanych jest z wodoci ą gów komunalnych, pozostałe zaopatrywane s ą ze studni kopanych. Istniej ą ce uj ę cia wody zaopatruj ą niekiedy kilka jednostek osadniczych z danej gminy, a nawet z gmin s ą siednich. Znacznie gorzej wygl ą da wyposa ż enie w sie ć kanalizacyjn ą . Wiele miejscowo ś ci w zlewni nie posiada kanalizacji, b ą d ź te ż tylko cz ęś ciowo s ą skanalizowane. Jedynie niewielka cz ęść jednostek osadniczych ma nale ż ycie uporz ą dkowan ą gospodark ę wodno-ś ciekow ą , a ś cieki odprowadzane s ą do kanalizacji i poprzez ni ą do oczyszczalni. W 2003 r. rzeka była kontrolowana na odcinku 109,0 km w 5 punktach: 1. na granicy województw dolno ś l ą skiego i wielkopolskiego (m. Wróbliniec), km 109,0, 2. powy ż ej m. Milicz i uj ś cia rz. Pr ą dni, km 91,4, 3. powy ż ej m. Ż migród i uj ś cia rz. S ą siecznicy, km 55,9, 4. powy ż ej uj ś cia Orli, km 36,6, 5. uj ś cie do Odry, km 0,5 (punkt badany przez Lubuski WIOŚ ), Główne ź ródła zanieczyszcze ń w dolno ś l ą skiej cz ęś ci zlewni Baryczy to miasta: • Syców, z którego ś cieki w ilo ś ci 1002 m 3/d odprowadzane s ą po oczyszczaniu na oczyszczalni mechaniczno-biologicznej do Mły ń skiej Wody; przepustowo ść oczyszczalni wynosi 1000 m 3/d; projektowana jest modernizacja oczyszczalni. Cz ęść ś cieków w ilo ś ci ok. 29 m 3/d odprowadzana jest do odbiornika bez oczyszczania, Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 58
• Mi ę dzybórz, wraz z mleczarnia i gorzelni ą w Graninie, odprowadzaj ą ce ś cieki w ilo ś ci ś r. 251 m3/d bez oczyszczania do Mły ń skiej Wody, • Twardogóra, z której do Pr ą dni odprowadzanych jest ok. 1000 m 3/d ś cieków oczyszczanych w pełnosprawnej mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ze zło ż ami spłukiwanymi o przepustowo ś ci 3370 m3/d. Miasto Twardogóra posiada kanalizacj ę rozdzielcz ą , za wyj ą tkiem krótkiego odcinka kanalizacji ogólnospławnej. Cało ść ś cieków sanitarnych jest kierowana na oczyszczalni ę , ś cieki deszczowe - przez potok Skorynia do Baryczy, • Milicz, które posiada mechaniczno-biologiczn ą oczyszczalni ę z osadem czynnym o przepustowo ś ci ok. 10000 m 3/d, w której oczyszczane s ą ś cieki komunalne, przemysłowe i opadowe w ilo ś ci ok. 5300 m 3/d. Dowo ż ona jest równie ż beczkowozami niewielka ilo ść ś cieków z terenu gminy (ok. 5%). Zako ń czona została modernizacja oczyszczalni pod katem podwy ż szonego usuwania zwi ą zków biogennych, • Sułów – grupowa oczyszczalnia ś cieków o przepustowo ś ci 1262 m 3/d. Trwa budowa kolektora doprowadzaj ą cego ś cieki. Ilo ść ś cieków dopływaj ą cych i dowo ż onych wyniosła w 2002 r. 44 m3/d, • W ą sosz – z cz ęś ci miasta (osiedle po PGR) ś cieki w ilo ś ci ś r. 63 m 3/d odprowadzane s ą po oczyszczaniu na oczyszczalni mechaniczno-biologicznej o przepustowo ś ci 216 m 3/d do Orli. W mie ś cie funkcjonuje jeszcze jedna oczyszczalnia o przepustowo ś ci 48,5 m 3/d, na których oczyszczane jest 10 m 3/d ś cieków. Z pozostałej cz ęś ci miasta ś cieki niedostatecznie oczyszczone w ilo ś ci 29 m 3/d odprowadzane s ą do rzeki Orli, • Góra, z której ś cieki bytowo-gospodarcze w ilo ś ci 1815 m 3/d po oczyszczaniu na oczyszczalni mechaniczno-biologicznej o przepustowo ś ci 3750 m 3/d odprowadzane s ą do Ś l ą skiego Rowu. Do 1998 r. do Ś l ą skiego Rowu oprowadzane były równie ż ś cieki z Cukrowni „Góra Ś l ą ska” S.A. Od 1999 roku ś cieki z cukrowni zgromadzone zostały w zbiorniku akumulacyjnym i równie ż w 2003 r. nie były odprowadzane, i zakłady: • Wojewódzki Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Kro ś nicach, z którego do potoku Kotlarka, dopływu Pr ą dni, odprowadzane s ą ś cieki po oczyszczaniu mechaniczno-biologicznym na niesprawnej oczyszczalni z osadnikiem Imhoffa i zło ż ami biologicznymi o przepustowo ś ci 413 m 3/d. Do oczyszczalni wł ą czona jest cz ęść okolicznych budynków. Ilo ść ś cieków oczyszczonych wynosi 230 m 3/d. Oczyszczalnia przej ę ta została przez gmin ę , w trakcie jest modernizacja oczyszczalni, • Gorzelnia Czernina • Gorzelnia w Bełczu Wielkim, oraz dopływy: • Pr ą dnia, • S ą siecznica, • Orla.
Tabela 22. Stan czysto ś ci wód rzeki Baryczy i jej dopływów w 2003 r.
cie do cie ś dni(w m.
Przekrój pomiarowo- cie siecznicy siecznicy ą ś sosz) cia Orli (m.Orli cia ą
Jednostka migrodu i ą ś
kontrolny Ż uj Baryczy Baryczy doOdry siecznica – – siecznica W most w m. m. w most Wróbliniec ą cie do Baryczy do cie Baryczy cia S cia cia Pr cia pow. Milicza i pow.i Milicza Nowy Zamek) Nowy S ś ś ś Orla – uj – Orla pow. uj uj uj pow.uj Wska ź nik \ km 109,0 91,4 55,9 0,5/54,3 36,6 2,0/34,6 0,5 7,3 7,3 9,5 8,3 9,4 7,6 9,4 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 5,0 4,6 8,1 2,9 8,0 4,3 8,7 3,6 3,4 3,1 3,4 3,7 8,1 4,8 BZT 5 mg O 2/l 5,8 5,2 4,1 4,9 5,4 10,7 6,9 7,3 8,2 7,1 7,8 7,2 11,4 10,5 ChZT Mn mg O 2/l 10,6 10,3 9,2 10,1 9,3 13,1 12,0
448 444 402 801 544 731 665 Przewodno ść el. S/cm 477 473 451 1107 594 830 789 24 23 22 59 32 50 44 Chlorki mg Cl/l 29 27 27 88 39 58 48 36 31 36 98 66 95 93 Siarczany mg SO 4/l 47 43 47 173 78 114 107 15 14 12 14 11 14 8 Zawiesina ogólna mg/l 39 22 18 20 14 22 10 Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 59
cie do cie ś dni(w m.
Przekrój pomiarowo- cie siecznicy siecznicy ą ś sosz) cia Orli (m.Orli cia ą
Jednostka migrodu i ą ś
kontrolny Ż uj Baryczy Baryczy doOdry siecznica – – siecznica W most w m. m. w most Wróbliniec ą cie do Baryczy do cie Baryczy cia S cia cia Pr cia pow. Milicza i pow.i Milicza Nowy Zamek) Nowy S ś ś ś Orla – uj – Orla pow. uj uj uj pow.uj Wska ź nik \ km 109,0 91,4 55,9 0,5/54,3 36,6 2,0/34,6 0,5 0,66 1,29 0,60 0,58 0,42 1,73 1,28 Azot amonowy mg N-NH 4/l 1,39 1,72 1,21 1,34 0,64 3,29 2,61 0,041 0,021 0,021 0,048 0,030 0,082 0,053 Azot azotynowy mg N-NO 2/l 0,090 0,031 0,028 0,141 0,041 0,147 0,079 1,26 0,70 0,79 1,15 1,14 1,85 2,14 Azot azotanowy mg N-NO 3/l 1,70 1,28 2,29 2,26 1,88 3,47 2,36 2,98 3,23 2,37 3,01 2,53 5,72 4,55 Azot ogólny mg N/l 4,95 4,63 3,54 4,44 3,57 8,58 6,23 0,35 0,21 0,19 0,25 0,12 0,92 0,25 Fosforany mg PO 4/l 0,48 0,27 0,26 0,39 0,22 1,39 0,37 0,33 0,24 0,19 0,23 0,13 0,58 0,20 Fosfor ogólny mg P/l 0,74 0,47 0,22 0,39 0,20 0,77 0,29 7,1 6,9 7,3 7,3 7,6 7,6 7,7 Odczyn pH 6,5/ 7,7 6,5/ 7,2 6,8/ 7,8 7,0/ 7,8 7,3/ 7,7 7,3/ 7,8 7,6/ 7,8
25,5 19,3 10,9 6,1 35,9 27,5 Chlorofil „a” g/l 62,4* 46,2* 32,1* 14,0* 179,0* 109,4* 0,0853 0,1033 0,1267 0,2093 0,2367 0,0062 0,0736 Miano coli - 0,0220 0,0220 0,0400 0,0090 0,1000 0,0085 0,0200
Rzeka Barycz wpływa na teren województwa w znacznym stopniu zanieczyszczona. Ź ródłem zanieczyszcze ń s ą poło ż one na terenie województwa wielkopolskiego miasta Ostrów Wlkp. i Odolanów. Na dalszym odcinku wi ę kszo ść wska ź ników zanieczyszczenia obni ż a si ę z biegiem rzeki a ż do uj ś cia Orli, po czym nast ę puje ich wzrost. Oznacza to, ż e ź ródła znajduj ą ce si ę w ś rodkowym biegu Baryczy, tj. miasta Milicz i Ż migród oraz rzeka S ą siecznica nie wpływaj ą negatywnie na stan jej czysto ś ci. Odnotowane w 2003 r. warto ś ci charakterystyczne dla zanieczyszczenia zwi ą zkami organicznymi, tj BZT 5 i ChZT były ni ż sze ni ż roku poprzednim dla wi ę kszo ś ci punktów, jedynie w przekroju uj ś ciowym odnotowano ich wzrost. Ni ż sze ni ż w roku poprzednim były równie ż warto ś ci charakterystyczne dla substancji biogennych, dla azotanów i azotu ogólne w przekroju uj ś ciowym ponad dwukrotnie. Wzrost odnotowano jedynie w przypadku azotu amonowego. Na zbli ż onym do ubiegłorocznego poziomie pozostawał stan sanitarny rzeki. Na wykresach przedstawiono zmiany zachodz ą ce w stanie czysto ś ci rzeki w wybranych przekrojach pomiarowo-kontrolnych w latach 1993-2003.
BZT 5 [m g O 2/l] Azot azotyn. [m g N /l] Azotany [mg NO 3/l] NO2 50 10,0 0,100 poziom zagro ż enia 8,0 40 0,075 6,0 30 0,050 4,0 20 0,025 2,0 10
0,0 0,000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 60
Azot ogólny [mg N/l] Fosfor ogólny [mg P/l] Miano coli 10,00 1,00 2003 2002 0,80 2001 7,50 2000 0,60 1999 1998 5,00 0,40 1997 1996 2,50 1995 0,20 1994 1993 0,00 0,00 0,0010 0,0100 0,1000 1,0000 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Rysunek 25. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Baryczy pow. Milicza i uj ś cia Pr ą dni (km 91,4)
Azotany [mg NO /l] BZT 5 [mg O 2/l] Azot azotyn. [mg N /l] 3 NO2 50 10,0 0,100 0,167 0,152 poziom zagro ż enia 8,0 40 0,075 6,0 30 0,050 4,0 20 0,025 2,0 10
0,0 0,000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Azot ogólny [mg N/l] Fosfor ogólny [mg P/l] Miano coli 10,00 1,00 2003 2002 2001 7,50 0,75 2000 1999 5,00 0,50 1998 1997 1996 2,50 0,25 1995 1994 0,00 0,00 1993
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 0,0001 0,0010 0,0100 0,1000 1,0000
Rysunek 26. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Baryczy pow. uj ś cia Orli (km 36,6)
Azotany [mg NO /l] BZT 5 [mg O 2/l] Azot azotyn. [mg N /l] 3 NO2 60 10,0 0,150 50 8,0 poziom zagro ż enia 0,180 0,335 40 6,0 0,100 30 4,0 20 0,050 2,0 10
0,0 0,000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 61
coli Azot ogólny [mg N/l] Fosfor ogólny [mg P/l] Miano 15,00 1,00 2003 2002 2001
0,75 1,013 2000 10,00 1999 1998 0,50 1997 1996 5,00 1995 0,25 1994 1993
0,00 0,00 0,0000 0,0001 0,0010 0,0100 0,1000 1,0000 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Rysunek 27. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Baryczy na uj ś ciu do Odry (km 2,0) Przedstawiony wyniki bada ń wskazuj ą na znaczne ustabilizowanie stanu czysto ś ci wód Baryczy na odcinku od granicy województwa do uj ś cia Orli. W przekroju powy ż ej uj ś cia Orli notuje si ę stały poziom zanieczyszcze ń organicznych i systematyczne obni ż anie si ę st ęż e ń zwi ą zków biogennych, co wskazuje na poprawn ą prac ę oczyszczalni ś cieków znajduj ą cych si ę na tym obszarze. Natomiast w przekroju uj ś ciowym utrzymuj ą si ę wysokie st ęż enia wi ę kszo ś ci wska ź ników zanieczyszczenia. Na bardzo wysokim poziomie, przekraczaj ą cym warto ść 40 mg NO 3/l, utrzymuj ą si ę st ęż enia azotanów. W porównaniu do przekroju powy ż ej uj ś cia Orli, gdzie dodatkowo st ęż enia maj ą tendencj ę malej ą c ą , jest to ponad dwukrotny wzrost. Jedynie w przypadku fosforu ogólnego w ostatnich latach zanotowano ustabilizowanie si ę tego wska ź nika na niskim poziomie ok. 0,25 mg P/l. Na stan czysto ś ci rzeki na tym odcinku wpływ maj ą dwa jej dopływy – rzeki Orla i Polski Rów, w znacznym stopniu zanieczyszczone zwi ą zkami biogennymi. Zmiany tych wska ź ników w rzece Orli w latach 1993-2003 przedstawiono na wykresach.
Azotany [m g NO /l] BZT 5 [m g O 2/l] Azot azotyn. [mg N /l] 3 NO2 70 25,0 0,400 60 42,6 20,0 26,3 poziom zanieczyszczenia 0,300 0,581 50 15,0 40 0,200 10,0 30 20 5,0 0,100 10 0,0 0,000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Azot ogólny [m g N/l] Fosfor ogólny [m g P/l] Miano coli 20,00 2,00 2003 2002 2,24 2,10 15,00 1,50 2001 2000 1999 10,00 1,00 1998 1997 1996 5,00 0,50 1995 1994 0,00 0,00 1993
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 0,00001 0,00010 0,00100 0,01000 0,10000
Rysunek 28. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Orli na uj ś ciu do Baryczy (km 2,0)
Rzeka Orla nale ż y do zanieczyszczonych rzek województwa. Zawarto ść zanieczyszcze ń organicznych tylko nieznacznie obni ż yła si ę w ostatnich latach i utrzymuje si ę na stosunkowo wysokim poziomie. Bardzo wysoki, znacznie przekraczaj ą ce 50 mg NO 3/l, były odnotowane maksymalne st ęż enia azotanów. Wprawdzie w ostatnich dwóch latach st ęż enia te znacznie si ę obni ż yły, ale dopiero monitoring prowadzony w nast ę pnych latach da odpowied ź na pytanie czy jest to trwała tendencja, wynikaj ą ca z porz ą dkowania gospodarki wodno-ś ciekowej w zlewni, zwłaszcza w Rawiczu, czy te ż jest to zjawisko epizodyczne. Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 62
Zlewnia rzeki Orli została uznana za obszar wra ż liwy na zanieczyszczenia zwi ą zkami azotu pochodz ą cymi ze ź ródeł rolniczych i w kolejnych latach na jej terenie prowadzony b ę dzie szczegółowy monitoring zwi ą zków azotu. Rzeka S ą siecznica jest lewobrze ż nym dopływem Baryczy, uchodz ą cym do niej w km 54,3. Pocz ą tek swój bierze na północnych stokach Wzgórz Trzebnickich w rejonie Twardogóry. Uchodzi do Baryczy w jej 54,3 km poni ż ej Ż migrodu. W 2003 r. rzeka S ą siecznica badana była w 1 punkcie pomiarowo-kontrolnym na uj ś ciu do Baryczy, km 0,5. Głównymi ź ródłami zanieczyszcze ń w zlewni rzeki S ą siecznicy s ą : • m. Ż migród, które odprowadza ś r. 1235 m 3/d ś cieków oczyszczanych w pełnosprawnej oczyszczalni mechaniczno-biologicznej z usuwaniem zwi ą zków biogennych o przepustowo ś ci 2231 m3/d, • Zakład Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego „NaturSaft” w Prusicach, odprowadza w sposób nieregularny ś cieki produkcyjne po oczyszczaniu mechaniczno-biologicznym. Dobowa ilo ść ś cieków zale ż y od charakteru produkcji i okresu kampanijnego i w czasie kampanii wynosiła ś rednio 172 m 3/d, • m. Prusice – ś cieki bytowo-gospodarcze w ilo ś ci ok. 39 m 3/d odprowadzane s ą do potoku Struga bez oczyszczania. Projektowana jest budowa grupowej oczyszczalni ś cieków, • m. Trzebnica - posiada kanalizacj ę ogólnospławn ą o długo ś ci ok. 30 km, do której podł ą czonych jest 100% gospodarstw. W grudniu 2000 r. oddana została do eskploatacji mechaniczno- biologiczna oczyszczalnia ś cieków z usuwaniem zwi ą zków biogennych o przepustowo ś ci 6000 m3/d. Obecnie dopływa na oczyszczalni ę 2393 m 3/d ś cieków. Ś cieki odprowadzane s ą do potoku Polska Woda, Zmiany wybranych wska ź ników zanieczyszczenia w przekroju uj ś ciowy do Baryczy w latach 1993-2003 przedstawione s ą na wykresach.
Azotany [mg NO /l] BZT 5 [m g O 2/l] Azot azotyn. [mg N /l] 3 NO2 50 10,0 0,250 poziom zagro ż enia 40 8,0 16,8 0,200 0,273
6,0 0,150 30
4,0 0,100 20
2,0 0,050 10
0,0 0,000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Azot ogólny [m g N/l] Fosfor ogólny [mg P/l] Miano coli 10,00 1,20 2003 2002 1,00 2001 7,50 2000 0,80 1999 1998 5,00 0,60 1997 0,40 1996 2,50 1995 0,20 1994 1993 0,00 0,00 0,0001 0,0010 0,0100 0,1000 1,0000 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Rysunek 29. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki S ą siecznicy na uj ś ciu do Baryczy (km 0,5) Stan czysto ś ci rzeki S ą siecznicy w ci ą gu ostatnich kilku lat nie uległ znacznym zmianom. Od roku 2000, w którym oczyszczalnia ś cieków dla Trzebnicy osi ą gn ę ła zakładane parametry technologiczne stan rzeki wyra ź nie si ę poprawił i obecnie obserwuje si ę powolne lecz dalsze stopniowe obni ż anie si ę st ęż e ń wi ę kszo ś ci wska ź ników zanieczyszczenia. W zlewni nie ma zagro ż enia azotanami, odnotowane maksymalne st ęż enia tego parametru pozostaj ą na niskim poziomie. Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 63
13. Zlewnia Bobru
13.1. Bóbr
Bóbr - jeden z najwi ę kszych dopływów Odry - wypływa ze wschodnich zboczy Karkonoszy, powy ż ej wsi Bobr w Czechach. Posiada kilka ź ródliskowych potoków bior ą cych pocz ą tek z północno-wschodnich zboczy Žacle ř skeho hrbetu i na Bobrowym Stoku w Lasockim Grzbiecie po stronie polskiej. Główne ź ródło Bobru znajduje si ę pomi ę dzy miejscowo ś ciami Bobr i Žacle ř na wysoko ś ci 804 m. W górnym biegu Bóbr przepływa przez Bram ę Lubawsk ą , obni ż enie Kamiennej Góry, Kotlin ę Marciszowsk ą , Przełom Janowicki, a nast ę pnie północnym skrajem Kotliny Jeleniogórskiej. Od Jeleniej Góry do Lwówka Ś l. Bóbr płynie przez Park Krajobrazowy Doliny Bobru. W rejonie Bolesławca wpływa na Nizin ę Ś l ą sk ą . Rzeka charakteryzuje si ę du ż ymi wahaniami stanów wody i przepływów. Po serii powodzi na przełomie XIX/XX w. Bóbr wraz z dorzeczem został uregulowany. Na Bobrze znajduje si ę kilka zbiorników retencyjnych: Bukówka, Jezioro Modre, Wrzeszczyn i Pilchowice. Całkowita długo ść rzeki wynosi 271,6 km, z czego poza granicami Polski znajduje si ę odcinek ok. 2 km. Bóbr zbiera wody w Czechach z powierzchni 46,3 km 2 oraz w Polsce z obszaru 5829,8 km 2 i odprowadza wody do Odry w 516,2 km jej lewego brzegu, poni ż ej Krosna Odrza ń skiego w województwie lubuskim. Górna zlewnia Bobru obejmuje poprzez lewobrze ż ne dopływy prawie całe polskie Karkonosze. Do najwię kszych rzek i potoków odwadniaj ą cych polskie Karkonosze nale żą : Łomnica z Jedlic ą oraz Kamienna z Wrzosówk ą i Podgórn ą . Ś redni roczny przepływ w okresie 1973-90 w przekroju wodowskazowym w Jeleniej Górze (km 205,1; powierzchnia zlewni – 1048,8 km 2) wynosił 14,4 m 3/s, maksymalna rozpi ę to ść waha ń wody w okresie 1946-90 ok. 3,7 m. Natomiast w przekroju wodowskazowym w D ą browie Bolesławieckiej ś redni roczny przepływ w okresie 1971-90 (km 132,5; powierzchnia zlewni – 1910,3 km 2) wynosił 18,6 m 3/s, a maksymalna rozpi ę to ść waha ń wody w okresie 1966-90 ok. 5,2 m. W roku 2003 na obszarze województwa dolno ś l ą skiego Bóbr kontrolowano od przekroju granicznego (km 269,6) do granicy województwa dolno ś l ą skiego (km 116,1) na odcinku o długo ś ci 143,7 km (wył ą czaj ą c zbiornik Bukówka i zbiornik Pilchowice). Bóbr badano w nast ę puj ą cych punktach pomiarowo-kontrolnych: 1. Bóbr - punkt graniczny, km 269,6, 2. poni żę j zbiornika Bukówka, km 263,1, 3. powy ż ej uj ś cia Zadrnej, wodowskaz Kamienna Góra, km 248,0 , 4. poni ż ej uj ś cia ś cieków z Kamiennej Góry, km 242,3 5. powy ż ej Janowic Wielkich, most drogowy, km 227,2, 6. wodowskaz Wojanów, km 218,0, 7. powy ż ej Jeleniej Góry (uj ę cie wody), km 212,7, 8. poni ż ej Jeleniej Góry (wodowskaz Jelenia Góra), km 205,1 9. poni ż ej zbiornika Pilchowice (wodowskaz Pilchowice), km 191,9 10. powy ż ej Lwówka Ś l ą skiego, km 167,7, 11. poni ż ej Lwówka Ś l ą skiego, km 161,8 12. powy ż ej Bolesławca, km 143,5, 13. powy ż ej ZCh „Wizów”, km 136,6, 14. ponizej ZCh „Wizów”, km 132,9, 15. poni ż ej uj ś cia Bobrzycy m. Golnice, km 127,0. Kontrolowano równie ż dopływy Bobru – Zadrn ę i Bobrzyc ę , w przekrojach uj ś ciowych. Głównymi ź ródłami zanieczyszcze ń rzeki Bóbr s ą ś cieki bytowe i przemysłowe z o ś rodków miejskich: Kamienna Góra, Jelenia Góra, Bolesławiec i z terenu gmin miejsko-wiejskich: Lubawka, Wle ń , Lwówek Ś l ą ski oraz ś cieki bytowe z wiejskich o ś rodków gminnych: Kamienna Góra, Marciszów, Janowice Wielkie, Je ż ów Sudecki, Bolesławiec. Najwi ę kszymi oczyszczalniami ś cieków eksploatowanymi na tym terenie s ą : • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia o przepustowoś ci 4900 m 3/d w Lubawce, do której dopływa ok. 3000 m 3/d ś cieków w tym z Zakładów Wyrobów Azbestowych Gambit; do oczyszczalni doprowadzone s ą równie ż ś cieki ze zlewni zbiornika Bukówka, tj. z miejscowo ś ci Bukówka, Jarkowice i Miszkowice,; • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia o przepustowoś ci 14700 m 3/d w Kamiennej Górze 3 przyjmuj ą ca ś cieki (Q ś r = 12000 m /d ) bytowe z miasta i ś cieki przemysłowe z Zakładów Przemysłu Lniarskiego „Len”; • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków o przepustowo ś ci 25 000 m 3/d w Jeleniej 3 Górze (Q ś r = 12000 m /d ); oczyszczalnia nie zapewnia usuwania zwi ą zków biogennych, przewiduje si ę modernizacj ę i rozbudow ę oczyszczalni; w ostatnich latach wybudowano now ą kanalizacj ę rozdzielcz ą w ró ż nych cz ęś ciach miasta, co spowodowało znaczne zmniejszenie ilo ś ci ś cieków dopływaj ą cych na oczyszczalni ę ; • mechaniczno-biologicznej oczyszczalnia z osadem czynnym i zło ż em biologicznym o 3 3 przepustowo ś ci 700 m /d we Wleniu; ilo ść ś cieków dopływaj ą cych wynosi Q ś r = 190 m /d; do Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 64
oczyszczalni przywo ż one s ą wozami asenizacyjnymi tak ż e ś cieki i osady z przydomowych osadników w ilo ś ci ok. 40 m 3/d; planowane jest skanalizowanie całego obszaru miasta oraz miejscowo ś ci Nielestno i skierowanie wszystkich ś cieków na oczyszczalni ę posiadaj ą c ą du żą rezerw ę ; • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków z usuwaniem zwi ą zków biogennych, 3 3 wybudowana w 1997 roku o przepustowo ś ci 4200 m /d w Lwówku Ś l ą skim, (Q ś r = 1200 m /d); • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków z usuwaniem zwi ą zków biogennych, 3 3 wybudowana w 1996 roku o przepustowo ś ci 14000 m /d w Bolesławcu (Q ś r = 11000 m /d); planowana jest modernizacja oczyszczalni zwi ą zana z likwidacj ą uci ąż liwo ś ci zapachowej i przyj ę ciem ś cieków z okolicznych miejscowo ś ci; modernizacja b ę dzie polegała na dobudowie trzeciego bloku biologicznego, hermetyzacji komór fermentacyjnych, budowie instalacji do oczyszczania biogazu przeznaczonego do produkcji ciepła i energii elektrycznej; • zmodernizowana mechaniczno-chemiczna oczyszczalnia Zakładów Chemicznych „Wizów” S.A. w Ł ą ce k/Bolesławca, z której oczyszczone ś cieki przemysłowe wykorzystywane s ą do procesów produkcji soli fosforowych, a tak ż e do procesów odfluorowywania gazów odlotowych; w Zakładzie zrealizowano program racjonalizacji poboru wody i wtórnego wykorzystania ś cieków. Znacz ą cy ładunek zanieczyszcze ń wprowadzany jest do rzeki jej dopływami: Zadrn ą (m. Chełmsko – 290 m3/d , m. Krzeszów – 250 m3/d) oraz Bobrzyc ą . Podstaw ę oceny jako ś ci wód stanowiły badane w 2003 parametry oraz ich warto ś ci ś rednie i warto ś ci percentyla 90% (lub 10%) przedstawione w zał ą czonej tabeli.
W wi ę kszo ś ci przekrojów pomiarowych ś rednioroczne st ęż enia tlenu rozpuszczonego były ni ż sze ni ż w ubiegłym roku i wahały si ę na całej badanej długo ś ci rzeki mi ę dzy 8,5 a 11,6 mg O 2/l, najni ż sz ą warto ść percentyla 10% wynosz ą c ą 6,0 mg O 2/l zarejestrowano w przekroju poni ż ej zbiornika Pilchowice. Zanieczyszczenie zwi ą zkami organicznymi było nieco wy ż sze ni ż w 2002 roku, a najwy ż sz ą warto ść percentyla 90% wska ź nika BZT 5 - 10,6 mg O 2/l zarejestrowano w przekroju poni ż ej Jeleniej Góry, najni ż sz ą – 3,6 mg O 2/l poni ż ej zbiornika Bukówka. St ęż enia substancji biogennych były wy ż sze ni ż w ubiegłym roku, natomiast tak jak w 2002 roku, odnotowano znaczne ich wahania wzdłu ż biegu rzek. Najwy ż sze warto ś ci ś rednioroczne i percentyla 90% stwierdzono w przekroju granicznym z Republik ą Czesk ą . Ś rednioroczne st ęż enia fosforu ogólnego, azotu ogólnego i azotanów w tym przekroju pomiarowym przekraczały ustalone warto ś ci graniczne i stanowiły zagro ż enie eutrofizacj ą wód zbiornika zaporowego Bukówka. Przekroczenia warto ś ci granicznych azotanów stwierdzono tak ż e w przekrojach poni ż ej Lwówka Ś l., powy ż ej i poni ż ej ZCh Wizów oraz w poni ż ej uj ś cia Bobrzycy. Przekroczenia granicznych st ęż e ń fosforu ogólnego zarejestrowano poni ż ej Jeleniej Góry. Maksymalne st ęż enie azotanów wynosz ą ce 82,30 mg NO 3/l (wy ż sze ni ż w ubiegłym roku) spowodowało uznanie wody Bobru w punkcie granicznym za zagro ż one zanieczyszczeniem zwi ą zkami azotu. Najni ż sze st ęż enia zwi ą zków biogennych odnotowano, podobnie jak w ubiegłych latach, w wodzie odpływaj ą cej ze zbiornika Bukówka. Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 65
Tabela 23 . Stan czysto ś ci wód rzeki Bóbr i jej dopływów w 2003 r.
cia
cia cia cia cia ś ś
Przekrój ś l. l. cie cie on. on. pomiarowo- Jednostka ś Ś ej ej uj Ś p ż pow. pow. Góry Góry Góry uj Bobru punkt punkt Wizów Wizów Wizów Zadrny Zadrny z cieków kontrolny Zadrny cie do Bobru Bobru do Bukówka Bukówka Wielkich pon. ZCh ZCh pon. Wojanów Wojanów pow. ZCh ZCh pow. ś ś zbiornika Bobrzycy Bobrzycy graniczny graniczny Kam. Góry Kam. Pilchowice wodowskaz wodowskaz pon. uj pon. pow. uj pow. Bolesławca Bolesławca Bobrzycy do do Bobrzycy pon. Lwówka Lwówka pon. uj poni pon. Jeleniej Jeleniej pon. pow. Jeleniej Jeleniej pow. pon. zbiornika zbiornika pon. pow. Lwówka Lwówka pow. pow. Janowic Janowic pow.
Wska ź nik \ km 269,6 263,1 248,0 0,5 242,3 227,2 218,0 212,7 205,1 191,9 167,7 161,8 143,5 136,6 132,9 0,8 127,0 Tlen 10,3 10,6 11,2 11,0 11,1 11,6 11,4 11,1 11,0 8,5 10,8 11,1 11,1 11,2 11,3 11,2 11,0 mg O /l rozpuszczony 2 7,2 8,3 8,8 9,3 9,3 9,4 8,3 8,0 7,6 6,0 8,7 8,8 9,5 10,0 9,6 9,7 9,6 3,3 2,9 3,7 6,3 4,7 3,7 4,2 4,2 6,4 3,6 3,0 3,0 2,8 4,0 3,7 4,2 3,4 BZT mg O /l 5 2 5,0 3,6 5,3 8,6 6,9 4,4 5,4 5,3 10,6 5,0 3,6 4,0 4,0 4,6 4,8 7,0 5,0 3,5 1,8 2,5 3,5 3,0 3,0 3,5 3,3 3,7 3,4 2,6 2,9 2,2 2,8 2,5 2,4 2,3 ChZT mg O /l Mn 2 4,6 2,5 3,8 5,4 5,1 5,7 7,1 5,5 5,3 3,8 3,4 3,9 2,6 3,2 3,4 3,0 3,1 307 134 179 342 321 338 333 291 240 242 253 257 254 277 278 845 284 Przewodno ść el. µS/l 429 147 205 405 427 435 444 374 327 309 309 312 299 323 318 940 329 18,5 3,3 7,4 17,2 15,9 22,1 22,5 19,3 19,8 16,9 16,7 16,8 16,0 19,7 19,0 23,0 18,2 Chlorki mg Cl/l 36,7 4,1 8,6 32,8 28,7 36,9 41,2 30,9 26,7 22,7 22,2 22,1 20,3 22,6 22,4 24,8 21,5 31 17 25 35 43 45 45 39 31 30 33 34 34 36 40 240 43 Siarczany mg SO /l 4 48 19 29 41 53 54 54 43 37 36 40 38 39 41 48 286 50 Zawiesina 7 4 7 19 14 18 18 14 10 5 5 6 5 9 7 10 8 mg/l ogólna 10 6 10 38 16 31 41 18 10 7 9 12 10 11 11 19 13 mg N- 0,24 0,13 0,20 0,30 0,28 0,15 0,13 0,12 0,85 0,68 0,21 0,20 0,15 0,37 0,27 0,61 0,21 Azot amonowy NH 4/l 0,49 0,24 0,28 0,47 0,55 0,29 0,23 0,21 1,83 1,06 0,42 0,41 0,38 0,81 0,70 1,49 0,57 mg N- 0,069 0,018 0,037 0,036 0,039 0,029 0,027 0,025 0,055 0,057 0,036 0,035 0,025 0,035 0,033 0,083 0,033 Azot azotynowy NO 2/l 0,181 0,044 0,100 0,066 0,073 0,059 0,041 0,045 0,092 0,109 0,081 0,067 0,036 0,045 0,050 0,291 0,056 mg N- 4,62 0,55 1,51 2,46 1,94 1,98 1,97 1,98 1,63 1,77 2,19 2,25 2,18 2,31 2,26 3,18 2,32 Azot azotanowy NO 3/l 9,08 0,98 1,71 3,25 2,13 2,34 2,33 2,41 2,12 2,39 2,49 2,70 2,54 2,75 2,70 3,76 2,72 5,30 1,07 2,08 3,54 2,68 2,68 2,59 2,61 3,08 2,78 2,74 2,77 2,62 3,06 2,92 4,30 2,86 Azot ogólny mg N/l 9,74 1,38 2,51 4,26 3,27 3,27 3,13 2,93 4,07 3,26 3,13 3,30 3,16 3,68 3,32 6,09 3,24 3,81 0,04 0,25 0,37 0,43 0,38 0,37 0,34 0,67 0,37 0,30 0,34 0,26 0,31 0,30 0,94 0,32 Fosforany mg PO /l 4 8,27 0,07 0,41 0,52 0,64 0,53 0,56 0,47 1,35 0,53 0,40 0,41 0,31 0,38 0,44 1,42 0,40 1,32 0,04 0,12 0,25 0,23 0,20 0,21 0,19 0,33 0,17 0,14 0,16 0,13 0,17 0,16 0,38 0,15 Fosfor ogólny mg P/l 2,74 0,05 0,18 0,35 0,31 0,29 0,28 0,27 0,59 0,23 0,17 0,21 0,17 0,21 0,23 0,54 0,23 7,1 7,2 7,3 7,5 7,6 7,8 7,7 7,6 7,4 6,9 7,2 7,3 7,3 7,3 7,3 7,7 7,5 Odczyn pH 6,9/7,3 7,0/7,4 7,1/7,5 7,2/8,1 7,3/7,9 7,3/8,3 7,3/8,1 7,3/7,9 7,2/7,5 6,7/7,1 7,0/7,4 7,0/7,6 7,1/7,5 7,1/7,5 7,1/7,5 7,5/8,0 7,4/7,6 1,0 4,1 1,9 15,9 6,6 6,3 2,1 3,6 2,9 1,7 2,6 2,7 3,8 4,1 3,2 4,1 3,1 Chlorofil „a” µg/l 1,1* 5,8* 3,4* 30,7* 10,4* 8,0* 2,1* 4,9* 3,8* 2,3* 3,8* 3,7* 6,7* 5,6* 4,9* 6,4* 5,1* 0,0600 2,7000 0,0200 0,0020 0,0100 0,0200 0,1000 0,0200 0,0020 0,5000 0,2000 0,0200 0,1400 0,0800 0,0600 0,0800 0,0700 Miano coli - 0,0040 1,2000 0,0100 0,0004 0,0010 0,0020 0,0030 0,0040 0,0004 0,0200 0,0100 0,0020 0,0200 0,0050 0,0100 0,0020 0,0200
Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 66
Stan sanitarny zmieniał si ę znacznie wzdłu ż biegu rzeki, podobnie jak ubiegłych latach, od niewielkiego zanieczyszczenia bakteriami coli typu fekalnego w przekroju poni ż ej zbiornika Bukówka do du ż ego zanieczyszczenia rejestrowanego poni ż ej Jeleniej Góry. Miano coli typu fekalnego odpowiadaj ą ce percentylowi 10% zmieniało si ę w szerokich granicach od 1,2 do 0,0004.
Zadrna jest prawobrze ż nym dopływem III rz ę du uchodz ą cym w km 247,8 do Bobru. Ocena wyników bada ń w przekroju uj ś cia wykazała bardzo du ż e zanieczyszczenie bakteriami coli typu fekalnego oraz zwi ę kszone zanieczyszczenie chlorofilem „a”. Zarejestrowano zwi ę kszone warto ś ci wska ź nika BZT 5, którego percentyl 90% wynosił 8,6 mgO 2/l. Bobrzyca jest prawobrze ż nym dopływem III rz ę du uchodz ą cym w km 132,8 do Bobru. Ocena wyników bada ń w przekroju uj ś cia wykazała du ż e zanieczyszczenie bakteriami coli typu fekalnego oraz zwi ę kszone zanieczyszczenie substancjami rozpuszczonymi, a w szczególno ś ci siarczanami (286 mg SO 4/l). Równie ż wysokie były st ęż enia azotu azotynowego (0,291 mg N NO2 /l) oraz warto ś ci wska ź nika BZT 5, którego percentyl 90% wynosił 7,0 mg O 2/l.
Rysunek 30. .Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Bóbr w latach 1999, 2000 i 2003 (rysunek doł ą czony w formie osobnego pliku .doc)
Zmiany charakterystycznych wska ź ników zanieczyszczenia (percentyl 90%, a dla azotanów warto ś ci maksymalne) w wybranych przekrojach pomiarowo kontrolnych w latach 1993-2003 przedstawiono na wykresach.
BZT 5 [m g O 2/l] Azot azotyn. [mg N NO2 /l] Azotany [mg NO 3/l] 12,0 0,200 100
80 159,12 0,150 107,85 101,97 8,0 60 0,100 poziom zagro ż enia 40 4,0 0,050 20
0,0 0,000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Fosfor ogólny [mg P/l] Przewodno ść el. [ S/cm] Miano coli 3,00 500 2003 2002
2,50 4,32 400 2001 2000 2,00 1999 300 1,50 1998 1997 200 1,00 1996 1995 0,50 100 1994 1993 0,00 0 0,0001 0,0010 0,0100 0,1000 1,0000 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Rysunek 31. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Bóbr w punkcie granicznym (km 269,6)
Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 67
BZT 5 [m g O 2/l] Azot azotyn. [mg N NO2 /l] Azotany [mg NO 3/l] 12,0 0,150 50 poziom zagro ż enia 40 8,0 0,100 30
20 4,0 0,050 10
0,0 0,000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Fosfor ogólny [mg P/l] Przewodno ść el. [ S/cm] Miano coli 0,50 500 2003 2002 0,40 400 2001 2000 0,30 1999 300 1998 1997 0,20 200 1996 1995 0,10 100 1994 1993 0,00 0 0,0001 0,0010 0,0100 0,1000 1,0000 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Rysunek 32. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Bóbr powy ż ej uj ś cia Bobrzycy (km 127,0)
Analiza jako ś ci wody Bobru w przekroju granicznym w latach 1993-2003, przedstawiona na zał ą czonych wykresach, prowadzi do nast ę puj ą cych wniosków: • stwierdzono zmniejszenie zanieczyszczenia wody zwi ą zkami organicznymi; • zarejestrowano znaczne obni ż anie st ęż e ń azotu azotynowego od 1993 do 1999 roku i znaczny wzrost od 2000 roku; • zaobserwowano znaczne wahania st ęż e ń substancji biogennych w poszczególnych latach w wodach wpływaj ą cych na teren Polski z Czech; w 2003 roku zarejestrowano bardzo wysokie st ęż enia zwi ą zków biogennych i tak warto ść percentyla 90%: fosforu ogólnego wynosiła 2,74 mg P/l, fosforanów – 8,27 mg PO 4/l, azotu ogólnego – 9,74 mg N/l azotu azotynowego – 0,181 mg N/l, a maksymalne st ęż enie azotanów wynosiło 82,3 mg NO 3/l; wysokie st ęż enia zwi ą zków biogennych stanowiły zagro ż enie eutrofizacj ą wód zbiornika zaporowego Bukówka; • stwierdzono zmniejszenie zanieczyszczenia bakteriami coli typu fekalnego w porównaniu do lat 1993-94. Analiza jako ś ci wody Bobru wypływaj ą cej z terenu województwa dolno ś l ą skiego w latach 1995-2003 wykazywała mniejsze zanieczyszczenie bakteriami coli typu fekalnego oraz zwi ą zkami biogennymi w porównaniu z latami 1993-94. Porównanie warto ś ci wska ź ników zanieczyszcze ń w wodzie Bobru wpływaj ą cej do Polski z terenu Czech z wod ą odpływaj ą c ą z obszaru województwa dolno ś l ą skiego wykazuje znacznie wy ż sze st ęż enia substancji biogennych (oraz znaczne wahania st ęż e ń w poszczególnych latach) w przekroju granicznym z Republik ą Czesk ą .
13.2. Łomnica
Rzeka Łomnica jest ciekiem III rz ę du, lewostronnym dopływem Bobru, i odwadnia wschodni ą cz ęść Karkonoszy i południowo-zachodni ą cz ęść Rudaw Janowickich. Wypływa z Równi pod Ś nie ż k ą , na wysoko ś ci ok. 1407 m, uchodzi do Bobru we wsi Łomnica w Kotlinie Jeleniogórskiej na wysoko ś ci ok. 347 m. Powierzchnia zlewni wynosi ok. 118,0 km 2, a długo ść rzeki ok. 20 km. Ź ródliskowym obszarem Łomnicy jest rejon Małego i Duż ego Stawu. Rzeka ta w górnym biegu charakteryzuje si ę ogromnymi spadkami i du ż ymi wahaniami stanów wód zwłaszcza po deszczach oraz roztopach wiosennych. Do Karpacza Łomnica płynie lasem przez teren Karkonoskiego Parku Narodowego. Stanowi ona ź ródło zaopatrzenia w wod ę dla Karpacza. Głównymi dopływami lewobrze ż nymi s ą : Pl ą sawa, Budnicza Struga, Dziki Potok i Miłkówka, a prawobrze ż nymi: Bystrzyk, Łomniczka i Jedlica. Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 68
Ś redni roczny przepływ w okresie 1961-90 przy uj ś ciu wynosił 2,24 m 3/s, maksymalna rozpi ę to ść waha ń wody ok. 2,3 m. W 2003 roku rzek ę Łomnic ę kontrolowano w 5 przekrojach pomiarowych zlokalizowanych na terenie powiatu jeleniogórskiego: 1. powy ż ej Karpacza, km 15,4, 2. poni ż ej Karpacza, powy ż ej Miłkowa, km 10,7, 3. poni ż ej uj ś cia Kanału Miłkowskiego, km 8,3, 4. poni ż ej Mysłakowic, km 2,0, 5. uj ś cie do rzeki Bóbr, km 0,4/215,4. Głównymi ź ródłami zanieczyszcze ń wód Łomnicy s ą ś cieki bytowo i przemysłowe pochodz ą ce z Karpacza, Miłkowa i gminy Mysłakowice oraz z Kowar, dopływaj ą ce z wodami Jedlicy. Najwi ę kszymi oczyszczalniami, z których ś cieki odprowadzane s ą do rzeki Łomnicy s ą : • trzy mechaniczno-biologiczne oczyszczalnie w Karpaczu: 1/ typu Biokon o przepustowo ś ci 100 m3/d, 2/ typu 2xMU o przepustowo ś ci 200 m 3/d, 3/ typu WS o przepustowo ś ci 400 m 3/d; (Q = 680 m3/d); w Karpaczu planowane jest uporz ą dkowanie gospodarki ś ciekowej w ramach „Karkonoskiego systemu kanalizacji sanitarnej”; • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia typu ZBW-BOS-ZZ w Mysłakowicach o przepustowo ś ci 200 m 3/d, na któr ą dopływa ok. 90 m 3/d ś cieków bytowych; • mechaniczno-biologiczna, wysokosprawna oczyszczalnia ś cieków bytowych i przemysłowych „Orzeł” w Mysłakowicach (technologia umo ż liwiaj ą ca usuwanie zwi ą zków biogennych, rozwi ą zana gospodarka osadowa) o przepustowo ś ci 3560 m 3/d, wybudowana w 2003 roku w ramach „Karkonoskiego systemu kanalizacji sanitarnej”. Docelowo maj ą by ć na niej oczyszczane wszystkie ś cieki powstaj ą ce w górnej cz ęś ci zlewni rzeki Podstaw ę oceny jako ś ci wód stanowiły badane w 2003 parametry oraz ich warto ś ci ś rednie i warto ś ci percentyla 90% (lub 10%) przedstawione w zał ą czonej tabeli.
Tabela 24 . Ocena stanu czysto ś ci wód rzeki Łomnicy w 2003 r.
cia ś
Przekrój ej pomiarowo- Jednostka ż ej ej uj Bóbr Bóbr ż Kanału Kanału kontrolny poni cie do rzeki rzeki do cie Miłkowsk. ś Mysłakowic Mysłakowic pow. Miłkowa Miłkowa pow. poni uj pow. Karpacza Karpacza pow. Wska ź nik \ km 15,4 10,7 8,3 2,0 0,4 11,5 11,2 11,1 11,5 11,6 Tlen rozpuszczony mg O /l 2 10,2 9,3 9,3 9,7 9,9 1,6 2,9 3,2 3,8 4,1 BZT mg O /l 5 2 2,4 4,5 4,1 4,9 5,2 1,7 1,4 2,5 2,0 2,3 ChZT mg O /l Mn 2 2,2 2,2 3,0 2,8 2,9 42 114 167 178 205 Przewodno ść el. µS/cm 46 148 183 210 243 1,2 11,0 11,7 12,6 11,9 Chlorki mg Cl/l 1,7 13,4 12,7 13,7 12,0 7 13 18 20 22 Siarczany mg SO /l 4 9 16 19 22 27 4 5 16 6 7 Zawiesina ogólna mg/l 5 8 15 11 10 0,02 0,17 0,09 0,15 0,14 Azot amonowy mg N /l NH4 0,03 0,33 0,17 0,25 0,26 0,001 0,020 0,028 0,026 0,028 Azot azotynowy mg N /l NO2 0,001 0,050 0,049 0,036 0,042 0,81 2,10 2,32 2,32 2,45 Azot azotanowy mg N /l NO3 0,96 3,13 2,87 2,79 2,82 1,12 2,53 2,89 2,80 2,97 Azot ogólny mg N/l 1,29 3,49 3,47 3,32 3,42 0,02 0,36 0,40 0,39 0,42 Fosforany mg PO /l 4 0,02 0,69 0,60 0,62 0,75 0,01 0,15 0,20 0,17 0,20 Fosfor ogólny mg P/l 0,02 0,29 0,24 0,24 0,27 6,6 6,8 7,0 7,4 7,6 Odczyn pH 6,3/6,9 6,4/7,2 6,7/7,3 7,1/7,6 7,2/8,2 1,0 1,8 1,9 2,5 4,4 Chlorofil „a” µg/l 1,0* 2,2* 2,5* 3,9* 6,5* 2,27 0,02 0,03 0,005 0,01 Miano coli - 0,48 0,001 0,002 0,001 0,002 *) warto ś ci maksymalne Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 69
Podstaw ę oceny jako ś ci wody Łomnicy stanowiły badane w 2003r. parametry oraz ich warto ś ci ś rednie i warto ś ci percentyla 90% (lub 10%) przedstawione w zał ą czonej tabeli. Ś rednioroczne st ęż enia tlenu rozpuszczonego utrzymywały si ę na tym samym poziomie co 2001 roku, mi ę dzy 11,1 a 11,6 mg O 2/l. Najni ż sz ą warto ść percentyla 10% wynosz ą c ą 9,3 mg O 2/l zarejestrowano w przekroju poni ż ej Karpacza oraz poni ż ej Kanału Miłkowskiego. Ś rednioroczne warto ś ci BZT 5 były ni ż sze ni ż dwa lata temu i zmieniały si ę od 1,6 mg O 2/l w górnym biegu rzeki do 4,1 mg O 2/l w przekroju uj ś cia do rzeki Bóbr. Najwy ż sz ą warto ść percentyla 90% - 5,2 mg O2/l stwierdzono w przekroju uj ś cia do Bobru.
Ś rednioroczne warto ś ci przewodnictwa, podobnie jak w ubiegłych latach, wahały si ę od bardzo niskich ¢ warto ś ci w górze rzeki 42 ¢ S/cm do 205 S/cm w dolnym biegu. St ęż enia substancji biogennych zmieniały si ę znaczne wzdłu ż biegu rzeki. Podobnie jak w ubiegłych latach w górnym biegu rzeki odnotowano bardzo niski poziom st ęż e ń zwi ą zków biogennych, natomiast najwy ż sze warto ś ci ś rednioroczne fosforu ogólnego - 0,20 mg P/l azotu ogólnego - 2,97 mg N/l i azotu azotanowego - 2,45 mg N/l zarejestrowano w przekroju uj ś cia do Bobru. Na odcinku od kanału Miłkowskiego do uj ś cia stwierdzono przekroczenie warto ś ci granicznej azotu azotanowego, powy ż ej której mo ż e wyst ą pi ć eutofizacja. Ś rednia warto ść pH była wy ż sza ni ż dwa lata wcze ś niej i zmieniała si ę od 6,6 w górnym biegu rzeki do 7,6 w przekroju uj ś cia. Najni ż sz ą warto ść percentyla 10% - pH 6,3 - stwierdzono powy ż ej Karpacza (gdzie pH wahało si ę w ci ą gu roku od 6,0 do 7,3). Stan sanitarny, podobnie jak dwa lata wcze ś niej, znacznie zmieniał si ę wzdłu ż biegu rzeki, od nieznacznego zanieczyszczenia bakteriami coli typu fekalnego w górnym biegu rzeki do du ż ego zanieczyszczenia rejestrowanego na pozostałym odcinku Łomnicy. Ocena wska ź ników fizyko-chemicznych wykazała - podobnie jak w latach ubiegłych, ż e woda rzeki Łomnicy w górnych partiach charakteryzowała si ę małym stopniem mineralizacji, bardzo nisk ą zasadowo ś ci ą i pojemno ś ci ą buforow ą , co powodowało jej mał ą odporno ść na zakwaszenie.
BZT 5 [mg O 2/l] Azot azotyn. [mg N NO2 /l] Azotany [mg NO 3/l] 12,0 0,100 50 poziom zagro ż enia 40 0,075 8,0 30 0,050 20 4,0 0,025 10
0,0 0,000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Fosfor ogólny [mg P/l] Przewodno ść el. [ S/cm] Miano coli 0,50 500 2003 2002 0,40 400 2001 2000 0,30 1999 300 1998 1997 0,20 200 1996 1995 0,10 100 1994 1993 0,00 0 0,0001 0,0010 0,0100 0,1000 1,0000 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Rysunek 33. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Łomnicy na uj ś ciu do Bobru (km 0,4)
Ocena zmian jako ś ci wody rzeki Łomnicy w latach 1993-2003 przedstawiona na zał ą czonych wykresach wykazała, ż e woda ta w przekroju uj ś cia uległa znacznej poprawie w zakresie stanu sanitarnego w porównaniu do lat 1993-1996. Zarejestrowano tak ż e znaczne obni ż enie poziomu BZT 5, azotu azotynowego i fosforu ogólnego w stosunku do roku 1993. Natomiast w porównaniu do roku ubiegłego odnotowano wzrost st ęż e ń fosforu ogólnego oraz warto ś ci BZT 5. Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 70
W celu poprawy jako ś ci wody rzeki Łomnicy nale ż y realizowa ć program pn. „Karkonoski system kanalizacji sanitarnej” polegaj ą cy na oczyszczaniu ś cieków odprowadzanych dotychczas do Łomnicy do rozbudowanej i zmodernizowanej grupowej oczyszczalni w Mysłakowicach.
13.3. Jedlica
Rzeka Jedlica jest ciekiem IV rz ę du, prawostronnym dopływem Łomnicy, odwadnia północne zbocza Kowarskiego Grzbietu. Wypływa z Przeł ę czy Okraj, na wysoko ś ci ok. 1040 m, uchodzi do Łomnicy w Kotlinie Jeleniogórskiej na wysoko ś ci ok. 355 m. Długo ść rzeki wynosi ok. 15,8 km. W górnej cz ęś ci dolina Jedlicy jest bardzo malownicza, gł ę boko wci ę ta i zalesiona. Od Kowar potok płynie Kotlin ą Jeleniogórsk ą odkrytym terenem. Głównymi dopływami lewobrze ż nymi s ą : Piszczak i Malina, a prawobrze ż nymi: Jelenia Struga, Ku ź niczy Potok oraz Kalnica z Bystr ą . W 2003 roku rzek ę Jedlic ę badano w 4 przekrojach kontrolno-pomiarowych zlokalizowanych na terenie powiatu jeleniogórskiego: 1. powy ż ej Kowar, km 12,8, 2. powy ż ej oczyszczalni komunalnej w Kowarach, km 7,9, 3. poni ż ej Kowar, km 7,5, 4. uj ś cie do rzeki Łomnicy, km 0,2/1,7, Najwi ę kszym ź ródłem zanieczyszcze ń wód Jedlicy s ą pochodz ą ce z Kowar ś cieki bytowe i przemysłowe (z Fabryki Dywanów „Kowary” S.A. i z Oddziału Bielnika ZPL „Orzeł” w Mysłakowicach), oczyszczane na mechaniczno-biologicznej oczyszczalnia ś cieków o przepustowo ś ci 7500 m 3/d, z której odpływa do Jedlicy 5600 m3/d oczyszczonych ś cieków. Podstaw ę oceny jako ś ci wód stanowiły analizowane w 2003 parametry oraz ich warto ś ci ś rednie i warto ś ci percentyla 90% (lub 10%) przedstawione w zał ą czonej tabeli.
Tabela 25 . Ocena stanu czysto ś ci wód rzeki Jedlica w 2003 r.
Przekrój pomiarowo- Jednostka cie do do cie pow. pow. rzeki kontrolny ś Łomnicy uj pon. Kowar Kowar pon. pow. Kowar Kowar pow. w w Kowarach oczyszczalni oczyszczalni Wska ź nik \ km 12,8 7,9 7,5 0,2/1,7 11,3 11,0 10,2 11,3 Tlen rozpuszczony mg O /l 2 10,1 9,1 8,9 10,0 1,8 3,9 4,0 3,1 BZT mg O /l 5 2 2,5 5,7 4,9 3,5 0,7 1,9 2,8 2,6 ChZT mg O /l Mn 2 1,0 1,7 3,9 3,7 163 205 259 237 Przewodno ść el. µS/cm 188 234 311 298 4,3 6,6 13,8 12,9 Chlorki mg Cl/l 4,8 7,1 16,4 15,1 20 24 31 30 Siarczany mg SO /l 4 21 28 33 33 6 14 18 6 Zawiesina ogólna mg/l 11 9 8 8 0,03 0,16 0,16 0,08 Azot amonowy mg N /l NH4 0,05 0,26 0,27 0,14 0,004 0,023 0,027 0,021 Azot azotynowy mg N /l NO2 0,007 0,035 0,044 0,039 0,85 2,03 2,93 2,50 Azot azotanowy mg N /l NO3 0,93 2,40 5,64 3,41 1,17 2,62 3,61 2,94 Azot ogólny mg N/l 1,24 3,14 6,03 4,08 0,07 0,29 0,98 0,45 Fosforany mg PO /l 4 0,09 0,40 1,84 0,68 0,03 0,16 0,50 0,21 Fosfor ogólny mg P/l 0,04 0,19 1,10 0,34 7,4 7,6 7,1 7,5 Odczyn pH 7,2/7,8 7,3/8,1 6,9/7,3 7,2/8,1 2,3 3,8 3,0 4,3 Chlorofil „a” µg/l 4,0* 5,6* 3,7* 5,9* 0,08 0,002 0,006 0,02 Miano coli - 0,005 0,0004 0,001 0,01 *) warto ś ci maksymalne
Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 71
Ś rednioroczne st ęż enia tlenu rozpuszczonego utrzymywały si ę mi ę dzy 10,2 a 11,3 mg O 2/l. Najni ż sz ą warto ść percentyla 10%, wynosz ą c ą 8,9 mg O 2/l, zarejestrowano w przekroju poni ż ej Kowar. Ś rednioroczne warto ś ci BZT 5 zmieniały si ę od 1,8 mg O 2/l w górnym biegu rzeki do 4,0 mg O 2/l w przekroju poni ż ej Kowar. Najwy ż sz ą warto ść percentyla 90% – 5,7 mg O 2/l zarejestrowano w przekroju powy ż ej oczyszczalni w Kowarach. Substancje biogenne, podobnie jak w ubiegłych latach, wykazywały znaczne wahania wzdłu ż biegu rzeki. W górnym biegu rzeki odnotowano bardzo niski poziom st ęż e ń zwi ą zków biogennych, natomiast najwy ż szy poziom zarejestrowano w przekroju poni ż ej oczyszczalni w Kowarach, gdzie ś rednioroczne st ęż enie fosforu ogólnego wynosiło 0,50 mg P/l, azotu ogólnego - 3,61 mg N/l, azotu azotanowego - 2,93 mg N/l. W punkcie tym stwierdzono przekroczenie warto ś ci granicznych fosforu og. i azotu azotanowego, powy ż ej których mo ż e wyst ą pi ć eutofizacja. Stan sanitarny był zró ż nicowany wzdłu ż biegu rzeki, ś rednioroczna warto ść miana coli typu fekalnego zmieniała si ę od 0,08 do 0,002. Najbardziej zanieczyszczon ą bakteriologiczne wod ę odnotowano w przekroju powy ż ej oczyszczalni ś cieków w Kowarach (percentyl 10% miana coli typu fekalnego wynosił 0,0004). Na uj ś ciu do rzeki Łomnicy percentyl 10% miana coli typu fekalnego wynosił 0, 01. W porównaniu z rokiem 2001 w Jedlicy w przekroju ujś cia odnotowano obni ż enie wska ź nika BZT 5 i zawiesiny, natomiast wzrosło st ęż enie substancji biogennych. W celu poprawy stanu czysto ś ci wody rzeki Jedlicy nale ż y skanalizowa ć pozostał ą cz ęść Kowar i wszystkie ś cieki odprowadzi ć do niedoci ąż onej oczyszczalni miejskiej.
13.4. Kamienna
Rzeka Kamienna jest ciekiem III rz ę du, lewostronnym dopływem Bobru. Odwadnia wschodni ą cz ęść Gór Izerskich i zachodni ą cz ęść Karkonoszy oraz południowo-zachodni ą cz ęść Kotliny Jeleniogórskiej. Jej ź ródła znajduj ą si ę na torfowisku Zielony Klin na północnych zboczach Mumlawskiego Wierchu w Karkonoszach, na wysoko ś ci ok. 1120 m. Uchodzi do Bobru na terenie Jeleniej Góry u stóp Wzgórza Krzywoustego na wysoko ś ci ok. 300 m. Powierzchnia zlewni wynosi ok. 274,3 km 2, a długo ść rzeki ok. 32,4 km. Kamienna pocz ą tkowo płynie na północny-zachód w gł ę bokim w ą wozie, a po przyj ę ciu lewych dopływów spod Wysokiej Kopy zmienia kierunek na wschodni i płynie w skalistej dolinie pomi ę dzy Karkonoszami a Górami Izerskimi tworz ą c od Szklarskiej Por ę by-Huty po Piechowice malowniczy przełom. Płynie kamienistym, kr ę tym ale uregulowanym (obmurowanym) korytem, a wzdłuż brzegów stoj ą szeregi okazałych skałek. Górny odcinek Kamiennej zwłaszcza w rejonie Szklarskiej Por ę by nale ż y do najpi ę kniejszych dolin górskich w Sudetach. Poni ż ej Piechowic rzeka wpływa w rozległe prawie płaskie Obni ż enie Sobieszowa i przez Cieplice Ś l. Zdrój pod ąż a do uj ś cia w ś ród zabudowa ń , ale miejscami na jej brzegach ci ą gn ą si ę ł ą ki i ogrody. Na terenie Kotliny Jeleniogórskiej Kamienna przyjmuje wiele dopływów, a do najwa ż niejszych nale ż y prawobrze ż na Wrzosówka z Podgórn ą i Pijawnik. Kamienna jest w wi ę kszo ś ci uregulowana, a jej brzegi na długich odcinkach są obmurowane. Na rzece istnieje 19 budowli pi ę trz ą cych wod ę do celów energetycznych i retencyjnych. Najwi ę ksza elektrownia wodna znajduje si ę w Szklarskiej Por ę bie Dolnej na granicy z Piechowicami, a poni ż ej Sobieszowa jest du ż y suchy zbiornik, który zabezpiecza przed powodziami Cieplice Ś l. Zdrój i Jelenia Gór ę . Ś redni roczny przepływ w okresie 1961-90 przy uj ś ciu (Jelenia Góra) wynosił 5,03 m 3/s, maksymalna rozpi ę to ść waha ń wody ok. 3,3 m. W 2003 roku rzek ę Kamienn ą badano w 5 przekrojach kontrolno-pomiarowych: 1. powy ż ej Szklarskiej Por ę by Górnej, km 24, 2. poni ż ej Szklarskiej Por ę by Dolnej, powy ż ej Piechowic, km 16,2, 3. poni ż ej Piechowic, km 10,9, 4. poni ż ej uj ś cia Wrzosówki, km 6,0, 5. uj ś cie do rzeki Bóbr, km 0,3/205,6. Głównymi ź ródłami zanieczyszcze ń wód Kamiennej s ą ś cieki bytowe i przemysłowe pochodz ą ce z o ś rodków miejskich tj. Szklarskiej Por ę by, Piechowic i cz ęś ci Jeleniej Góry. Najwi ę kszymi oczyszczalniami, z których ś cieki odprowadzane s ą do rzeki Kamiennej s ą : • mechaniczno-biologiczne oczyszczalnie ś cieków w Szklarskiej Por ę bie: 1) o przepustowo ś ci 2000 m 3/d przy ul. Prusa, na któr ą dopływa 1100 m 3/d, 2) o przepustowo ś ci 800 m 3/d przy ul. 3 Hofmana Q ś r = 230 m3/d, 3) o przepustowo ś ci 150 m /d przy ul. Jeleniogórskiej, na któr ą dopływa 16 m 3/d; • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Piechowicach (oddana do eksploatacji w 1998 r.) o przepustowo ś ci 1500 m 3/d, na któr ą dopływaj ą ś cieki (bytowe z miasta i przemysłowe z Karkonoskich Zakładów Maszyn Elektrycznych „Karelma” S.A.) w ilo ś ci 1300 m 3/d; • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków technologicznych z Fabryki Papieru w Piechowicach Q = 400 m 3/dob ę , • oczyszczalnia Huty Szkła Kryształowego „Julia” w Piechowicach, z której niedostatecznie oczyszczone ś cieki przemysłowe odprowadzane s ą do Kamiennej. Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 72
Podstaw ę oceny jako ś ci wód stanowiły badane w 2003 parametry oraz ich warto ś ci ś rednie i warto ś ci percentyla 90% (lub 10%) przedstawione w zał ą czonej tabeli.
Tabela 26. Ocena stanu czysto ś ci wód rzeki Kamiennej w 2003 r.
Przekrój ej by ż cia cia ę
pomiarowo- Jednostka ś cie do do cie pon. pon. pow. pow. pow. ś uj
kontrolny Por poni uj Piechowic Piechowic Piechowic rzeki Bóbr Bóbr rzeki Szklarskiej Szklarskiej Wrzosówki
Wska ź nik \ km 24,0 16,2 9,2 6,0 0,3/205,6 11,9 11,7 11,5 11,0 11,0 Tlen rozpuszczony mg O /l 2 9,7 9,6 9,1 8,5 8,9 2,1 2,9 3,1 4,5 4,7 BZT mg O /l 5 2 2,9 4,2 4,8 6,1 8,0 4,0 3,0 3,6 3,5 3,9 ChZT mg O /l Mn 2 7,7 6,2 5,1 4,7 4,5 77 124 130 140 170 Przewodno ść el. µS/cm 94 160 163 177 210 8,8 13,2 13,5 10,7 15,0 Chlorki mg Cl/l 11,7 21,4 18,5 13,4 21,3 13 16 20 20 23 Siarczany mg SO /l 4 16 22 23 24 28 3 4 4 5 5 Zawiesina ogólna mg/l 4 5 6 6 7 0,02 0,15 0,14 0,32 0,36 Azot amonowy mg N /l NH4 0,03 0,37 0,37 0,43 0,67 0,001 0,018 0,015 0,024 0,029 Azot azotynowy mg N /l NO2 0,002 0,026 0,022 0,046 0,058 0,49 1,45 1,37 1,34 1,43 Azot azotanowy mg N /l NO3 0,64 1,94 1,94 1,68 1,66 0,84 1,86 1,78 1,96 2,16 Azot ogólny mg N/l 1,12 2,27 2,30 2,51 2,79 0,04 0,33 0,40 0,38 0,38 Fosforany mg PO /l 4 0,04 0,64 0,73 0,70 0,61 0,01 0,15 0,17 0,17 0,19 Fosfor ogólny mg P/l 0,02 0,28 0,28 0,29 0,31 6,2 6,6 6,5 6,8 6,8 Odczyn pH 5,3/6,8 5,9/6,9 5,9/7,0 6,2/7,1 6,3/7,1 1,0 1,0 1,0 1,77 2,57 Chlorofil „a” µg/l 1,0* 1,0* 1,0* 2,22* 3,16* 2,02 0,02 0,02 0,003 0,002 Miano coli - 0,45 0,002 0,002 0,0003 0,0004 *) warto ś ci maksymalne
Ś rednioroczne st ęż enia tlenu rozpuszczonego, podobnie jak dwa lata wcze ś niej (kiedy to prowadzone były ostatnio badania rzeki), utrzymywały si ę na całej badanej długo ś ci rzeki mi ę dzy 11,0 a 11,9 mg O 2/l. Warto ś ci BZT 5 były generalnie wy ż sze ni ż dwa lata wcze ś niej. Ś rednioroczne warto ś ci BZT 5 zmieniały si ę od 2,1 mg O 2/l w górnym biegu rzeki do 4,7 mgO 2/l w przekroju uj ś cia do rzeki Bóbr, najwy ż sz ą warto ść percentyla 90% – 8,0 mg O 2/l zarejestrowano w przekroju uj ś cia do Bobru.
Ś rednioroczne warto ś ci przewodnictwa wahały si ę , podobnie jak we wcze ś niejszych badaniach, od ¢ niskich warto ś ci w górze rzeki 77 ¢ S/cm do 170 S/cm w dolnym biegu rzeki. Ilo ść zawiesiny była ni ż sza ni ż dwa lata wcze ś niej i utrzymywała si ę na bardzo niskim poziomie poni ż ej 5 mg/l. St ęż enia substancji biogennych były wy ż sze ni ż w 2001 r. Wykazywały znaczne wahania wzdłu ż biegu rzeki, w górnym biegu rzeki odnotowano bardzo niski poziom st ęż e ń zwi ą zków biogennych, natomiast najwy ż sze st ęż enia ś rednioroczne fosforu ogólnego 0,19 mg P/l, azotu ogólnego – 2,16 mg N/l zarejestrowano w przekroju uj ś cia do Bobru, a najwy ż sze ś rednioroczne st ęż enia azotu azotanowego 1,45 mg N/l odnotowano poni ż ej Szklarskiej Por ę by. St ęż enia zwi ą zków biogennych nie przekraczały warto ś ci granicznych, powy ż ej których mo ż e wyst ą pi ć eutrofizacja. Odczyn zmieniał si ę , podobnie jak w 2001 r., od warto ś ci ś redniej pH - 6,2 w górnym biegu rzeki do pH - 6,8 w przekroju uj ś cia. Najni ż sza warto ść percentyla 10 pH - 5,3 stwierdzona powy ż ej Szklarskiej Por ę by była ni ż sza ni ż dwa lata wcze ś niej. W tym punkcie pH wahało si ę w ci ą gu roku w szerokich granicach od odczynu kwa ś nego wynosz ą cego 5,0 do 6,9. Stan sanitarny rzeki wahał si ę wzdłu ż jej biegu, podobnie jak w 2001 r., od nieznacznego zanieczyszczenia bakteriami coli typu fekalnego w górnym biegu rzeki do wysokiego, rejestrowanego na pozostałym odcinku Kamiennej. Najni ż sz ą warto ść percentyla 10% miana coli typu fekalnego - 0,0003 odnotowano w przekroju poni ż ej uj ś cia Wrzosówki. Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 73
Ocena wska ź ników fizyko-chemicznych wykazała, ż e woda rzeki Kamiennej w górnych partiach charakteryzowała si ę małym stopniem mineralizacji, bardzo nisk ą zasadowo ś ci ą i pojemno ś ci ą buforow ą , co powodowało jej mał ą odporno ść na zakwaszenie.
BZT 5 [mg O 2/l] Azot azotyn. [mg N NO2 /l] Azotany [mg NO 3/l] 12,0 0,100 50
40 poziom zagro ż enia 0,075 8,0 30 0,050 20 4,0 0,025 10
0,0 0,000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Fosfor ogólny [mg P/l] Przewodno ść el. [ S/cm] Miano coli 0,50 500 2003 2002 0,40 400 2001 2000 0,30 300 1999 1998 1997 0,20 200 1996 1995 0,10 100 1994 1993 0,00 0 0,00001 0,00010 0,00100 0,01000 0,10000 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Rysunek 34. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Kamiennej na uj ś ciu do Bobru (km 0,3)
Ocena wody rzeki Kamiennej w latach 1993-2003 nie wykazała poprawy jej jako ś ci w przekroju uj ś cia do Bobru. W ostatnim roku zarejestrowano natomiast podwy ż szenie warto ś ci BZT 5 (do 8,0 mgO 2/l) oraz niewielki wzrost st ęż enia fosforu ogólnego (do 0,31mg P/l). W celu poprawy stanu czysto ś ci wód rzeki Kamiennej nale ż y skanalizowa ć cał ą Szklarsk ą Por ę b ę , Piechowice i cz ęść miasta Jeleniej Góry, z której ś cieki bez nale ż ytego oczyszczania odprowadzane s ą do kanalizacji deszczowej, a nast ę pnie do rzeki Kamiennej lub jej dopływów.
13.5. Wrzosówka
Rzeka Wrzosówka jest ciekiem IV rz ę du, prawostronnym dopływem Kamiennej, odwadnia znaczn ą cz ęść Karkonoszy ś rodkowych. Ź ródła ma na Jaworowej Ł ą ce u wylotu Czarnego Kotła na wysoko ś ci 1228 m. Uchodzi do Kamiennej w Cieplicach na wysoko ś ci ok. 340 m. Długo ść rzeki wynosi ok. 13,6 km. Do Jagni ą tkowa Wrzosówka płynie przez teren Karkonoskiego Parku Narodowego bardzo malownicz ą , w ą sk ą i gł ę boko wci ę t ą dolin ą . Poni ż ej Sobieszowa płynie przez Kotlin ę Jeleniogórsk ą . Głównymi prawobrze ż nymi dopływami s ą : Polski Potok, Sopot i Podgórna W 2003 roku rzek ę Wrzosówk ę kontrolowano w 4 przekrojach pomiarowo-kontrolnych, zlokalizowanych na terenie miasta Jelenia Góra: 1. powy ż ej Jagni ą tkowa, km 9,7, 2. powy ż ej Sobieszowa, km 6,4, 3. powy ż ej Cieplic, km 2,1, 4. uj ś cie do rzeki Kamiennej, km 0,2/6,2. Ź ródłem zanieczyszczenia wód Wrzosówki s ą ś cieki bytowe pochodz ą ce z zachodnich terenów Jeleniej Góry, a mianowicie: z Jagni ą tkowa, Sobieszowa i cz ęś ci Cieplic. Podstaw ę oceny jako ś ci wód stanowiły badane w 2003 parametry oraz ich warto ś ci ś rednie i warto ś ci percentyla 90% (lub 10%) przedstawione w zał ą czonej tabeli.
Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 74
Tabela 27. Ocena stanu czysto ś ci wód rzeki Wrzosówki w 2003 r.
Przekrój tkowa tkowa
pomiarowo- Jednostka ą cie do do cie pow. pow. pow. rzeki kontrolny ś uj Kamiennej Sobieszowa Sobieszowa Cieplic pow. Jagni Wska ź nik \ km 9,7 6,4 2,1 0,2 11,9 11,7 10,7 10,8 Tlen rozpuszczony mg O /l 2 10,2 9,8 8,5 8,6 1,9 2,4 3,3 4,1 BZT mg O /l 5 2 3,0 3,5 4,8 5,8 1,3 1,9 3,1 3,2 ChZT mg O /l Mn 2 1,8 2,7 3,9 4,2 47 87 130 135 Przewodno ść el. µS/cm 53 106 156 178 1,4 6,3 6,9 9,1 Chlorki mg Cl/l 1,8 9,0 9,8 15,3 14 17 19 20 Siarczany mg SO /l 4 17 20 23 24 3 3 7 9 Zawiesina ogólna mg/l 3 4 13 13 0,02 0,04 0,12 0,22 Azot amonowy mg N /l NH4 0,03 0,07 0,14 0,31 0,001 0,004 0,016 0,022 Azot azotynowy mg N /l NO2 0,002 0,006 0,036 0,047 0,72 1,09 1,16 1,12 Azot azotanowy mg N /l NO3 0,83 1,45 1,39 1,39 1,07 1,44 1,63 1,72 Azot ogólny mg N/l 1,14 1,75 1,92 2,00 0,02 0,06 0,15 0,18 Fosforany mg PO /l 4 0,02 0,10 0,28 0,30 0,01 0,03 0,09 0,12 Fosfor ogólny mg P/l 0,01 0,05 0,15 0,16 5,8 6,3 6,6 6,8 Odczyn pH 5,3/6,2 5,7/6,7 6,1/6,9 6,2/7,2 1,13 1,0 1,77 3,33 Chlorofil „a” µg/l 1,32* 1,0* 2,78* 3,98* 3,05 0,3 0,01 0,02 Miano coli - 2,83 0,002 0,004 0,001 *) warto ś ci maksymalne
Ś rednioroczne st ęż enia tlenu rozpuszczonego utrzymywały si ę na całej badanej długo ś ci rzeki mi ę dzy 10,7 a 11,9 mg O 2/l. Ś rednioroczne warto ś ci BZT 5 zmieniały si ę od 1,9 mg O 2/l w górnym biegu rzeki do 4,1 mg O2/l w przekroju uj ś cia do rzeki Kamiennej, najwy ż sz ą warto ść percentyla 90% – 5,8 mg O 2/l (wy ż sz ą ni ż w 2001 r.) zarejestrowano w przekroju uj ś ciowym.
Ś rednioroczne warto ś ci przewodnictwa wahały si ę (podobnie jak we wcze ś niejszych badaniach) od ¢ bardzo niskich warto ś ci w górze rzeki 47 ¢ S/cm do 135 S/cm w dolnym biegu. Poziom substancji biogennych w przekroju uj ś cia do Kamiennej był wy ż szy ni ż w 2001 roku. Ich st ęż enia wahały si ę wzdłu ż biegu rzeki, w górnym biegu Wrzosówki utrzymywały si ę na niskim poziomie, a w dolnym biegu były wysokie. W przekroju uj ś cia najwy ż sze warto ś ci ś rednioroczne fosforu ogólnego wynosz ą ce 0,12 mg P/l, azotu ogólnego – 1,72 mg N/l oraz najwy ż sze ś rednioroczne st ęż enia azotu azotanowego (odnotowane poni ż ej Sobieszowa) wynosz ą ce 1,16 mg N/l nie przekraczały warto ś ci granicznych, powy ż ej których mo ż e wyst ą pi ć eutrofizacja. Odczyn zmieniał si ę , podobnie jak w latach wcze ś niejszych, od warto ś ci ś redniej pH - 5,8 (odczyn kwa ś ny) w górnym biegu rzeki do pH - 6,8 w przekroju ujś cia. Najni ż sz ą warto ść percentyla 10% pH - 5,3 stwierdzono powy ż ej Jagni ą tkowa, gdzie odczyn wahał si ę w ci ą gu roku w szerokich granicach od pH 4,6 do 6,5. Rzeka charakteryzowała si ę zmiennym stanem sanitarnym, podobnie jak w latach wcze ś niejszych, od nieznacznego zanieczyszczenia bakteriami coli typu fekalnego w górnym biegu rzeki do du ż ego zanieczyszczenia rejestrowanego na pozostałym odcinku. Najni ż sz ą warto ść percentyla 10% miana coli typu fekalnego - 0,001 odnotowano w przekroju uj ś cia do Kamiennej. Ocena wska ź ników fizyczno-chemicznych wykazała, ż e woda rzeki Wrzosówki w górnych partiach charakteryzowała si ę bardzo małym stopniem mineralizacji, bardzo nisk ą zasadowo ś ci ą i pojemno ś ci ą buforow ą , co powodowało jej mał ą odporno ść na zakwaszenie. W porównaniu z 2001 rokiem we Wrzosówce w przekroju uj ś cia odnotowano podwy ż szenie wska ź nika BZT 5, wzrost st ęż e ń substancji biogennych oraz obni ż enie ilo ś ci zawiesiny. W celu poprawy stanu czysto ś ci wód rzeki nale ż y skanalizowa ć cz ęść miasta Jeleniej Góry, z której ś cieki bez nale ż ytego oczyszczania odprowadzane s ą do kanalizacji deszczowej a nast ę pnie do Wrzosówki. Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 75
W rzece Bóbr (z wyj ą tkiem przekroju granicznego, gdzie sytuacja jest specyficzna) oraz w jej podgórskich dopływach maksymalne st ęż enia azotanów były bardzo niskie i nie wyst ę puje zagro ż enie zanieczyszczeniem wód.
13.6. Szprotawa
Rzeka jest ciekiem III rz ę du, prawobrze ż nym dopływem Bobru, do którego uchodzi na 97,5 km. Długo ść całkowita rzeki wynosi 57,6 km a powierzchnia dorzecza 869,5 km 2. Ź ródła rzeki znajduj ą si ę we wsi Ogrodzisko w gminie Chocianów. Powy ż ej Przemkowa rzeka przepływa przez du ż e obszary bagien i stawów. Prawobrze ż nym dopływem Szprotawy jest Chocianowska Woda, która uchodzi do Szprotawy w 40,8 km. W 2003 roku rzeka Szprotawa kontrolowana była na odcinku 9,0 km, z cz ę stotliwo ś ci ą 4 razy w roku w 3 przekrojach pomiarowo- kontrolnych: 1. powy ż ej uj ś cia Chocianowskiej Wody, km 41,0, 2. poni ż ej Chocianowskiej Wody, km 40,0, 3. poni ż ej uj ś cia Skłoby 32,0, Dopływ rzeki Szprotawy Chocianowska Woda monitorowana była z cz ę stotliwo ś ci ą 4 razy w roku w 2 przekrojach pomiarowo-kontrolnych: 1. poni ż ej Chocianowa, km 7,5, 2. m.Parchów, km 0,5. W górnym odcinku na rzek ę oddziałuj ą wody infiltracyjne z terenów nieczynnego zbiornika odpadów poflotacyjnych „Gilów”. Do głównych ź ródeł zanieczyszcze ń na obszarze zlewni rzeki Szprotawy nale żą :
• mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Suchej Górnej (Q ś rd wg pozwolenia wodnoprawnego 375 m 3/d), eksploatowana przez PGM w Polkowicach, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Jerzmanowej o przepustowo ś ci 200 m 3/d, odprowadzaj ą ca 115 m 3/d ś cieków, eksploatowana przez Urz ą d Gminy w Jerzmanowej, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Przemkowie o przepustowo ś ci 918 m 3/d, ilo ść odprowadzonych ś cieków 663 m 3/d, eksploatowana przez Przedsi ę biorstwo Wodoci ą gów, Kanalizacji i Ciepłownictwa Spółka z o.o. w Przemkowie,
• mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Radwanicach (Q ś rd wg pozwolenia wodnoprawnego 206 m 3/d, odprowadzaj ą ca 76 m 3/d ś cieków, eksploatowana przez PGM w Polkowicach, • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Chocianowie (o przepustowo ś ci 1800 m 3/d, odprowadzaj ą ca 1119 m 3/d ś cieków), eksploatowana przez MZGKiM w Chocianowie,
• mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków w Polkowicach (Q ś rd wg pozwolenia wodnoprawnego 8030 m 3/d, odprowadzaj ą ca 6280 m 3/d ś cieków), eksploatowana przez PGM w Polkowicach. Wyniki stanu czysto ś ci rzeki Szprotawy i jej dopływu Chocianowskiej Wody dla wybranych wska ź ników zanieczyszczenia przedstawiono w tabeli. Tabela 28 . Stan czysto ś ci wód rzeki Szprotawy i jej dopływu - Chocianowskiej Wody w 2003 r. cia cia cia ś ś ś Przekrój pomiarowo- ej uj ej Jednostka ejuj ej uj ej ż ż ż kontrolny Wody Wody ej Chocianowa ejChocianowa Skłoby Woda - Woda Woda – – Woda ż m.Parchów m.Parchów poni poni Chocianowska Chocianowska Chocianowska powy Chocianowskiej Chocianowskiej Chocianowskiej poni
Wska ź nik \ km 41,0 40,0 32,0 7,0 0,5 6,9 5,8 8,1 4,5 4,6 Tlen rozpuszczony mg O 2/l 2,6* 3,3* 6,5* 1,8* 0,8* 3,3 8,3 2,7 15,0 12,4 BZT 5 mg O 2/l 4,9* 12,4* 4,0* 28,4* 29,8* 7,5 9,3 8,3 14,1 10,9 ChZT Mn mg O 2/l 12,2* 16,0* 14,9* 20,0* 14,0* 1086 869 660 643 698 Przewodno ść el. µS/l 1624* 1103* 813* 755* 762* - - - - - Chlorki mg Cl/l ------Siarczany mg SO 4/l - - - - - 10 10 59 23 13 Zawiesina ogólna mg/l 10* 10* 205* 57* 21* Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 76 cia cia cia ś ś ś Przekrój pomiarowo- ej uj ej Jednostka ejuj ej uj ej ż ż ż Wody Wody kontrolny Wody ej Chocianowa ejChocianowa Skłoby Woda - Woda Woda – – Woda ż m.Parchów m.Parchów poni poni Chocianowska Chocianowska Chocianowska powy Chocianowskiej Chocianowskiej Chocianowskiej Chocianowskiej poni
Wska ź nik \ km 41,0 40,0 32,0 7,0 0,5 0,25 3,63 0,33 13,10 11,77 Azot amonowy mg N NH4 /l 0,53* 6,60* 0,60* 23,00* 24,00* 0,038 0,108 0,066 0,038 0,044 Azot azotynowy mg N NO2 /l 0,067* 0,230* 0,160* 0,067* 0,073* 1,31 1,21 1,35 0,89 0,95 Azot azotanowy mg N NO3 /l 1,90* 1,80* 1,90* 1,90* 2,00* 2,60 6,35 2,90 17,38 15,80 Azot ogólny mg N/l 3,50* 9,20* 4,30* 26,00* 28,00* 0,97 1,50 0,26 4,76 4,06 Fosforany mg PO 4/l 2,50* 2,80* 0,56* 8,40* 7,10* 0,50 0,70 0,27 2,17 1,78 Fosfor ogólny mg P/l 1,00* 1,20* 0,52* 3,60* 3,10* 7,3 7,3 7,4 7,3 7,4 Odczyn pH 7,2/7,4* 7,0/7,4* 7,3/7,7* 7,1/7,5* 7,2/7,5* - - - - - Chlorofil „a” µg/l - - - - - 0,2110 0,0093 0,9350 0,0070 0,0093 Miano coli - 0,0040* 0,0040* 0,0400* 0,00004* 0,0040* *) warto ś ci maksymalne
Na stan czysto ś ci wód rzeki Szprotawy w 2003 r., podobnie jak i w latach ubiegłych, du ż y wpływ miała Chocianowska Woda, nios ą ca w swoich wodach wysokie st ęż enia zanieczyszcze ń biogennych i du ż e ilo ś ci bakterii coli typu fekalnego. W porównaniu do bada ń z roku 2001 w 2003 r. stwierdzono nieznaczny wzrost warto ś ci st ęż e ń ś redniorocznych tlenu rozpuszczonego i BZT 5. Najwy ż sze warto ś ci ś rednioroczne wska ź ników zanieczyszcze ń organicznych w 2003 r. wyst ą piły poni ż ej uj ś cia Chocianowskiej Wody.
Równie ż najwy ż sz ą warto ść ś rednioroczn ą przewodno ś ci elektrycznej (1086 ¢ S/l) odnotowano powy ż ej uj ś cia Chocianowskiej Wody. Jednak z biegiem rzeki warto ść tego wska ź nika uległa stopniowemu obni ż eniu i w
punkcie uj ś ciowym wynosiła (660 ¢ S/l). W porównaniu do bada ń z roku 2001 stwierdzono wzrost warto ś ci ś redniorocznej tego wska ź nika. Najwy ż sze warto ś ci ś rednioroczne wska ź ników zanieczyszczenia zwi ą zkami biogennymi tak ż e odnotowano poni ż ej uj ś cia Chocianowskiej Wody. W porównaniu do bada ń z 2001 r. nast ą pił wzrost st ęż e ń zwi ą zków biogennych. Warto ś ci miana coli ulegały wahaniom wzdłu ż biegu rzeki – najni ż sz ą warto ść (0,0093) odnotowano poni ż ej Chocianowskiej Wody, najwy ż sz ą (0,9350) poni ż ej uj ś cia Skłoby. W porównaniu do roku 2001 w punktach: powy ż ej uj ś cia Chocianowskiej Wody i poni ż ej uj ś cia Skłoby nast ą pił spadek miana coli , natomiast poni ż ej uj ś cia Chocianowskiej Wody nast ą pił wzrost.
Chocianowska Woda, ciek IV rz ę du , prawobrze ż ny dopływ Szprotawy w 2003 r. była badana poni ż ej Chocianowa i w miejscowo ś ci Parchów. W obu kontrolowanych przekrojach stwierdzono wzrost st ęż e ń ś redniorocznych azotu azotynowego i azotu azotanowego. Warto ś ci ś rednioroczne st ęż e ń pozostałych badanych substancji biogennych obni ż ały si ę wraz z biegiem rzeki. Wska ź nik miana coli wzrastał wraz z biegiem rzeki. Porównuj ą c stan czysto ś ci wód rzeki Chocianowskiej Wody do bada ń z roku 2001 zaobserwowano nieznaczny wzrost warto ś ci ś redniorocznych wska ź ników zanieczyszcze ń substancji organicznych, biogennych, przewodnictwa elektrycznego oraz wzrost liczby bakterii coli typu fekalnego. Warto ś ci ś rednioroczne tlenu rozpuszczonego utrzymywały si ę na bardzo niskim poziomie 4,5–4,6 mgO 2/l. Wysokie były równie ż warto ś ci wska ź ników zanieczyszczenia organicznego i zwi ą zkami biogennymi. Na stan czysto ś ci wód wpływ maj ą niedostatecznie oczyszczone ś cieki komunalne z oczyszczalni ś cieków w Chocianowie, ś cieki surowe z rozproszonych gospodarstw rolnych oraz spływy powierzchniowe.
14. Nysa Łu ż ycka
Nysa Łu ż ycka wypływa z południowo-zachodnich stoków Gór Izerskich, z rezerwatu przyrody na terenie Czech. Rzeka ta zbiera wody z obszaru 4297 km 2 i odprowadza do Odry w 542,4 km jej lewego brzegu. Długo ść Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 77
Nysy wynosi 251,6 km. Górny odcinek o długo ś ci 53,8 km i powierzchni zlewni 375,3 km 2 znajduje si ę na terenie Czech. Od km 197,8 Nysa Łu ż ycka jest rzek ą graniczn ą Polski i Niemiec. W zlewni Nysy Łu ż yckiej na obszarze województwa dolno ś l ą skiego znajduj ą si ę mezoregiony takie jak: Góry Izerskie, Kotlina Turoszowska i Pogórze Izerskie, wchodz ą ce w skład makroregionu Sudety Zachodnie oraz mezoregion Bory Dolno ś l ą skie w makroregionie Nizina Ś l ą ska. Nysa Łu ż ycka wpływa na teren Polski z Czech na wysoko ś ci 230 m n.p.m. poni ż ej miasta Hradek. Na długim odcinku zbiera wody spływaj ą ce potokami z Gór Izerskich i Gór Łu ż yckich. W rejonie Zittau zbiegaj ą si ę granice trzech pa ń stw: Polski, Czech i Niemiec. Poni ż ej Zittau rzeka przyjmuje kierunek południkowy i a ż do uj ś cia płynie na północ wyznaczaj ą c granice mi ę dzy Polsk ą a Niemcami. W górnym biegu Nysy Łu ż yckiej le ż y Ż ytawskie Zagł ę bie W ę glowe, którego wschodni ą cz ęść stanowi Turoszowskie Zagł ę bie W ę gla Brunatnego. Opu ś ciwszy Kotlin ę Turoszowsk ą Nysa Łu ż ycka tworzy kilka przełomów, po czym kilkoma zakolami wpływa do Obni ż enia Ż ytawsko-Zgorzeleckiego, a nast ę pnie przepływa przez Bory Dolno ś l ą skie. Do Odry wpada na terenie województwa lubuskiego. Ś redni spadek doliny Nysy Łu ż yckiej wynosi ok. 10‰ w górnym biegu, 0,7‰ w dolnym. Ś redni roczny przepływ (1956-90) w Zgorzelcu wynosił 16,8 m 3/s. Maksymalna rozpi ę to ść waha ń stanów wody wynosiła (1947- 90) 6,8 m. Gwałtowne wezbrania w znacznej mierze s ą wywołane nieprzepuszczalno ś ci ą skał podło ż a w górnym biegu rzeki. Głównymi dopływami po stronie polskiej s ą : Miedzianka, Witka, Czerwona Woda, J ę drzychowicki Potok, a po stronie niemieckiej: Mandau i Pließnitz. W 2003 roku Nys ę Łu ż yck ą kontrolowano w 6 przekrojach pomiarowych, od tak zwanego trójpunktu granicznego do przekroju w Pie ń sku w ramach monitoringu granicznego prowadzonego we współpracy z Niemcami. Podstaw ą prawn ą do prowadzenia monitoringu granicznego jest umowa z 19 maja 1992 roku mi ę dzy Rzeczpospolit ą Polsk ą a Republik ą Federaln ą Niemiec o współpracy w dziedzinie gospodarki wodnej na wodach granicznych. Program bada ń jako ś ci wód granicznych ustalany jest w protokołach z narad polsko-niemieckiej Grupy Roboczej W2 „Ochrona Wód” Komisji ds. Wód Granicznych. W roku 2003 wody Nysy Łu ż yckiej badane były 13 razy w terminach uzgodnionych z Niemcami. Wyniki bada ń s ą podstaw ą do opracowania wspólnej polsko-niemieckiej oceny jako ś ci wód granicznych. Monitoring wód Nysy Łu ż yckiej w przekroju trójpunktu granicznego realizowany był tak ż e we współpracy z Czechami. Równie ż badania wód Witki (dopływu Nysy Łu ż yckiej) w przekroju granicznym prowadzone były wspólnie z Czechami. Podstaw ą prawn ą do prowadzenia monitoringu granicznego z Republik ą Czesk ą jest umowa mi ę dzy Rz ą dem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rz ą dem Republiki Czechosłowackiej o gospodarce wodnej na wodach granicznych z dnia 21 marca 1958 roku oraz Porozumienie Szczegółowe mi ę dzy Pełnomocnikiem Rz ą du Rzeczypospolitej Polskiej a Pełnomocnikiem Rz ą du Republiki Czeskiej do spraw gospodarki wodnej na wodach granicznych w sprawie jako ś ci wód wa ż niejszych cieków granicznych z dnia 27 kwietnia 1990 r. Zakres bada ń jako ś ci wód granicznych jest okre ś lony w Porozumieniu Szczegółowym Pełnomocników. W roku 2003 rzeka Nysa Łu ż ycka w km 197 i Witka w punkcie granicznym km 10,9 badana była w terminach ustalonych wspólnie z Czechami 24 razy. Uzgodnione wyniki bada ń wraz z protokołem s ą przesyłane do IMGW we Wrocławiu i stanowi ą podstaw ę do opracowania rocznej oceny stanu jako ś ci wód granicznych i zmian w nich zachodz ą cych. Powy ż sze opracowania s ą wykorzystywane przez Polsko-Czesk ą Grup ę Robocz ą ds. Ochrony Wód Granicznych przed zanieczyszczeniem oraz przez Pełnomocników Rz ą dów. W 2003 roku Nys ę Łu ż yck ą i jej dopływy badano w ramach monitoringu krajowego i granicznego w nast ę puj ą cych przekrojach pomiarowo-kontrolnych zlokalizowanych na terenie powiatu zgorzeleckiego: 1. tzw. trójpunkt graniczny, km 197,0, 2. Drauensdorf, km 190,0, 3. Marienthal, km 177,0, 4. powy ż ej Zgorzelca, 5m 158,0, 5. poni ż ej Zgorzelca, km 150,0, 6. m. Pie ń sk-Deschka, km 135,0. oraz jej dopływy: 1. Miedziank ę , uj ś cie do Nysy Łu ż yckiej km 0,3/186,7, 2. Witk ę , m. Cernousy–Zawidów (punkt graniczny) km 10,9, 3. Witka, uj ś cie do Nysy Łu ż yckiej km 0,5/167,3 4. Czerwon ą Wod ę , uj ś cie do Nysy Łu ż yckiej km 0,5/154,8. Jako ść wód Nysy Łu ż yckiej płyn ą cej wzdłu ż zachodniej granicy powiatu zgorzeleckiego zale ż y od wielko ś ci ładunków zanieczyszcze ń dopływaj ą cych z Czech, Polski i Niemiec. Wa ż niejszymi ź ródłami zanieczyszcze ń wód Nysy Łu ż yckiej s ą ś cieki bytowe i przemysłowe z miejscowo ś ci poło ż onych w Czechach: Liberec, Hradek, w Polsce: Bogatynia, Zgorzelec, Pie ń sk, w Niemczech: Zittau, Hirschfelde, Görlitz. Na terenie Polski głównymi ź ródłami zanieczyszcze ń s ą : Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 78
• ś cieki komunalne odpływaj ą ce z nast ę puj ą cych o ś rodków miejskich: Zgorzelec, Zawidów; z terenu gmin miejsko-wiejskich: Bogatynia, Pie ń sk, • ś cieki bytowe, wody kopalniane i wody deszczowe spływaj ą ce z terenu zwałowiska zewn ę trznego Kopalni W ę gla Brunatnego „TURÓW”, • ś cieki przemysłowe z Elektrowni TURÓW; • ś cieki bytowe z gminy wiejskiej Sulików. Najwi ę kszymi oczyszczalniami ś cieków eksploatowanymi na tym terenie s ą : • zmodernizowana, mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków o przepustowo ś ci 8000 m 3/d 3 w Bogatyni, oczyszczone ś cieki (Q ś r = 5000 m /d) odprowadzane s ą do rzeki Miedzianki; • dwie mechaniczno-chemiczne oczyszczalnie wód kopalnianych z odkrywki I – ś r. 20 m 3/min oraz wód z odkrywki II– ś r. 30 m 3/min Kopalni W ę gla Brunatnego „TURÓW”; • mechaniczno-chemiczna oczyszczalnia ś cieków z Elektrowni TURÓW, oczyszczone ś cieki w ilo ś ci około 30000 m 3/d odprowadzane s ą do Miedzianki i jej dopływów; • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków bytowych z Elektrowni TURÓW (o przepustowo ś ci 900 m3/d) odprowadzanych do rzeki Miedzianki; • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia w Sieniawce (o przepustowo ś ci 487 m 3/d) dla potrzeb miejscowo ś ci Sieniawka, Porajów, Kopaczów i dla przej ś cia granicznego; docelowo etap II – przepustowo ść 898 m 3/d; • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia typu Bioblok MU o przepustowo ś ci 300 m 3/d w Zawidowie, ś cieki oczyszczone w ilo ś ci 200 m 3/d odprowadzane s ą do potoku Kocia – prawobrze ż nego dopływu Witki; • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków komunalnych ze Zgorzelca o przepustowo ś ci 17470 m 3/d; zlokalizowana w J ę drzychowicach; oczyszczone ś cieki w ilo ś ci 8000 m 3/d odprowadzane s ą do J ę drzychowickiego Potoku. W 2003 roku zako ń czona została modernizacja oczyszczalni polegaj ą ca na wprowadzeniu technologii usuwania zwi ą zków biogennych; • mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ś cieków z Pie ń ska oraz z niemieckich gmin Gross- Krauscha, Zodel i Deschka o przepustowo ś ci 2000 m 3/d , oczyszczone ś cieki w ilo ś ci 1100 m 3/d odprowadzane s ą do Nysy Łu ż yckiej; planowana jest modernizacja oczyszczalni. W Kopalni W ę gla Brunatnego „TURÓW” na bie żą co realizowana jest rozbudowa systemów sprowadze ń rurowych i lokalnych osadników w celu wyeliminowania niekontrolowanych spływów wód opadowych, zanieczyszczonych zawiesin ą pochodzenia mineralnego.
Tabela 29. Stan czysto ś ci wód rzeki Nysy Łu ż yckiej i jej dopływów w 2003 r.
Przekrój Ł. pomiarowo- Jednostka Ł. kontrolny cie do Nysy Nysy do cie Posada Posada sk - Deschka - Deschka sk trójpunkt trójpunkt ś cie i do Nysy do iNysy cie graniczny graniczny ń ś Drausendorf - Drausendorf - Miedziankua pon. Zgorzelca Zgorzelca pon. pow. Zgorzelca Zgorzelca pow. m. Marienthal – m. Marienthal uj - - uj Czerwona Woda Woda Czerwona pow. Turoszowa Turoszowa pow. Pie Wska ź nik \ km 197,0 190,0 0,3/186,7 177,0 158,0 0,5/154,7 150,0 135,0 10,1 10,1 8,8 9,6 10,2 9,5 10,1 9,1 Tlen rozpuszczony mg O /l 2 7,4 8,8 7,0 7,2 7,9 6,1 8,0 6,0 5,5 4,1 4,1 4,1 3,4 4,1 4,1 3,2 BZT mg O /l 5 2 8,8 5,9 5,3 5,3 4,7 7,0 5,1 4,0 3,1 3,0 5,6 3,3 3,2 3,0 3,2 2,4 ChZT mg O /l Mn 2 4,2 3,7 9,1 3,9 4,2 4,5 4,3 2,9 400 465 885 546 916 396 916 508 Przewodno ść el. µS/l 483 561 1091 659 635 438 635 593 45,0 45 44,7 45 39 20,9 38 38 Chlorki mg Cl/l 54,7 56 58,7 55 51 23,6 59 44 47 61 228 90 90 75 86 92 Siarczany mg SO /l 4 53 67 316 113 114 81 109 112 13 9 41 11 9 8 10 6 Zawiesina ogólna mg/l 38 11 70 16 12 16 14 9 0,62 0,42 0,46 0,31 0,23 0,27 0,21 0,23 Azot amonowy mg N /l NH4 1,47 0,79 0,70 0,54 0,48 0,26 0,59 0,46 0,089 0,073 0,073 0,063 0,037 0,038 0,040 0,065 Azot azotynowy mg N /l NO2 0,161 0,106 0,091 0,096 0,056 0,061 0,057 0,116 5,01 4,87 3,31 4,13 3,61 3,14 3,61 4,02 Azot azotanowy mg N /l NO3 7,17 6,69 4,06 4,91 4,30 4,22 4,26 4,42 5,83 5,71 4,32 4,97 4,12 3,99 4,22 4,59 Azot ogólny mg N/l 8,08 7,38 5,09 5,51 4,85 4,80 5,02 5,05 Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 79
Przekrój
pomiarowo- Jednostka Ł. Ł. kontrolny cie do Nysy Nysy do cie Posada Posada sk - Deschka - Deschka sk trójpunkt trójpunkt ś cie i do Nysy do iNysy cie graniczny graniczny ń ś Drausendorf - Drausendorf - Miedziankua pon. Zgorzelca Zgorzelca pon. pow. Zgorzelca Zgorzelca pow. m. Marienthal – m. Marienthal uj - - uj Czerwona Woda Woda Czerwona pow. Turoszowa Turoszowa pow. Pie Wska ź nik \ km 197,0 190,0 0,3/186,7 177,0 158,0 0,5/154,7 150,0 135,0 0,62 0,55 0,15 0,43 0,33 0,12 0,30 0,24 Fosforany mg PO /l 4 0,96 0,84 0,26 0,72 0,53 0,16 0,49 0,48 0,30 0,28 0,21 0,24 0,18 0,13 0,18 0,14 Fosfor ogólny mg P/l 0,46 0,38 0,28 0,34 0,25 0,21 0,26 0,26 7,3 7,3 7,3 7,4 7,5 7,2 7,5 7,0 Odczyn pH 6,9/7,7 7,0/7,4 7,0/7,5 7,1/7,6 7,0/7,7 7,0/7,4 7,1/7,8 6,8/7,2 7,9 6,5 2,7 5,7 8,8 8,1 9,9 10,5 Chlorofil „a” µg/l 17,0* 14,5* 5,3* 12,3* 20,7* 18,3* 25,0* 26,8* 0,0140 0,0100 0,0020 0,0200 0,0600 0,0120 0,0200 0,0200 Miano coli - 0,0010 0,0010 0,0010 0,0040 0,0070 0,0010 0,0020 0,0040 *) warto ś ci maksymalne
Ś rednioroczne st ęż enia tlenu rozpuszczonego były wy ż sze ni ż w ubiegłym roku i utrzymywały si ę na całej badanej długo ś ci rzeki Nysy Łu ż yckiej mi ę dzy 9,1 a 10,2 mg O 2/l. Najni ż sz ą warto ść percentyla 10% wynosz ą c ą 6,0 mg O 2/l zarejestrowano w przekroju Pie ń ska. Ś rednioroczne warto ś ci wska ź nika BZT 5 zmieniały si ę od 3,2 do 5,5 mg O 2/l. Najwy ż sz ą warto ść BZT 5 percentyla 90% - 8,8 mg O 2/l - zarejestrowano, podobnie jak
w ubiegłym roku, w trójpunkcie granicznym, a najni ż sz ą - 4,0 mg O 2/l w przekroju Pie ń ska. Ś rednioroczne ¢ warto ś ci przewodnictwa wahały si ę od 400 do 916 ¢ S/cm, najwy ż sz ą warto ść percentyla 90 - 659 S/cm
odnotowano w przekroju poni ż ej Turoszowa, a najni ż sz ą – 483 ¢ S/cm w trójpunkcie granicznym. Badane wielko ś ci zawiesin były znacznie ni ż sze ni ż w ubiegłym roku. Ś rednioroczne zawiesiny zmieniały si ę od niskich warto ś ci 6 mg/l do 13 mg/l, najwy ż sz ą warto ść percentyla 90 - 38 mg/l stwierdzono w trójpunkcie granicznym, a najni ż sz ą 9 mg/l – w przekroju Pie ń ska. Najwy ż sze st ęż enia substancji biogennych podobnie jak w ubiegłym roku stwierdzono w wodzie Nysy Łu ż yckiej wpływaj ą cej do Polski z terenu Republiki Czeskiej - w trójpunkcie granicznym. Ś rednioroczne st ęż enia fosforu ogólnego, azotu ogólnego i azotanowego w trójpunkcie oraz w przekroju powy ż ej Turoszowa przekraczały warto ś ci graniczne, powy ż ej których mo ż e wyst ą pi ć eutrofizacja. Przekroczenia warto ś ci granicznych azotanów zarejestrowano na całej długo ś ci rzeki. Nie stwierdzono natomiast przekrocze ń poziomu zagro ż enia zanieczyszczeniem zwi ą zkami azotanowymi. Najni ż sze st ęż enia zwi ą zków biogennych odnotowano poni ż ej i
powy ż ej Zgorzelca oraz w przekroju Pie ń ska. Ilo ś ci chlorofilu „a” wahały si ę od warto ś ci percentyla 90% ¢ wynosz ą cej 12,3 ¢ g/l w przekroju poni ż ej Turoszowa do 26,8 g/l w przekroju Pie ń sk. Ocena stanu sanitarnego wykazywała znaczne zanieczyszczenie bakteriami coli typu fekalnego na całej badanej długo ś ci rzeki, jednak ni ż sze ni ż w roku 2002. Od trójpunktu granicznego do przekroju Pie ń sk, percentyl 10% miana coli zmieniał si ę od 0,001 do 0,007.
BZT 5 [mg O 2/l] Azot azotyn. [mg N NO2 /l] Azotany [mg NO 3/l] 16,0 0,300 50 poziom zagro ż enia 0,250 40 12,0 0,200 30 8,0 0,150 20 0,100 4,0 10 0,050
0,0 0,000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 80
Fosfor ogólny [mg P/l] Przewodno ść el. [ S/cm] Miano coli 1,00 500 2003 2002 0,80 400 2001 2000 0,60 1999 300 1998 1997 0,40 200 1996 1995 0,20 100 1994 1993 0,00 0 0,00001 0,00010 0,00100 0,01000 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Rysunek 35. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Nysy Łu ż yckiej w trójpunkcie granicznym (km 197,0)
BZT 5 [mg O 2/l] Azot azotyn. [mg N NO2 /l] Azotany [mg NO 3/l] 12,0 0,250 50 poziom zagro ż enia 0,200 40 8,0 0,150 30
0,100 20 4,0 0,050 10
0,0 0,000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Fosfor ogólny [mg P/l] Przewodno ść el. [ S/cm] Miano coli 0,50 1000 2003 2002
0,40 0,63 2001 750 2000 0,30 1999 1998 500 1997 0,20 1996 1995 250 0,10 1994 1993 0,00 0 0,00001 0,00010 0,00100 0,01000 0,10000 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Rysunek 36. Przebieg zmian st ęż e ń wybranych wska ź ników zanieczyszczenia dla rzeki Nysy Łu ż yckiej w m. Pie ń sk (km 135,0)
Ocena jako ś ci wód w rzece Nysie Łu ż yckiej w latach 1993-2003 wykazała w wodzie wpływają cej na teren Polski z Republiki Czeskiej stosunkowo wysoki poziom wi ę kszo ś ci wska ź ników zanieczyszcze ń . Wyj ą tkiem była zawarto ść substancji mineralnych, których st ęż enia w trójpunktcie granicznym były najni ż sze. W ostatnich kilkunastu latach stwierdzono znaczne wahania st ęż e ń zanieczyszcze ń , chocia ż w ostatnim roku zaobserwowano spadek poziomu zanieczyszcze ń w porównaniu z pierwsz ą połow ą lat dziewi ęć dziesi ą tych. Porównanie warto ś ci wska ź ników zanieczyszcze ń we wszystkich badanych przekrojach wykazuje powolne acz systematyczne obni ż anie si ę st ęż e ń st ęż enia zwi ą zków organicznych i biogennych wzdłu ż biegu rzeki a ż do Zgorzelca. Poni ż ej nast ę puje wzrost dla wi ę kszo ś ci wska ź ników, co zwi ą zane jest z oddziaływanie aglomeracji Zgorzelec-Görlitz, jednak ż e nie przekracza on poziomu zarejestrowanego w trójpunkcie granicznym W trójpunkcie stwierdzono równie ż wi ę ksze zanieczyszczenie bakteriami coli typu fekalnego. Maksymalne st ęż enia azotanów w trójpunkcie granicznym tylko sporadycznie zbli ż ały si ę do poziomu 40 mg NO 3/l. W przekroju w m. Pie ń sk st ęż enia te miały ju ż znacznie bardziej wyrównany charakter a ich poziom był wyra ź nie ni ż szy ni ż w trójpunkcie granicznym. W zlewni nie wyst ę puje zagro ż enie zanieczyszczeniem azotanami.
Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 81
Miedzianka jest ciekiem III rz ę du, prawobrze ż nym dopływem Nysy Łu ż yckiej, uchodz ą cym do niej w km 186,7. Ocena wyników bada ń w przekroju uj ś ciowym wskazała na du ż e zanieczyszczenie bakteriami coli typu fekalnego. (percentyl 10% miana coli typu fekalnego wynosił 0,001) oraz zawiesin ą (percentyl 90% zawiesiny wynosił 70 mg/l). Stwierdzono podwy ż szone przewodnictwo elektrolityczne (percentyl 90 - 1091 µS/cm), wysokie st ęż enia siarczanów (percentyl 90 - 316 mg/l) oraz azotu azotynowego (percentyl 90 - 0,091 mg N/l). Czerwona Woda jest ciekiem III rz ę du, prawobrze ż nym dopływem uchodz ą cym w km 154,8 do Nysy Łu ż yckiej. W ś wietle oceny wyników bada ń w przekroju uj ś cia wyst ę powało du ż e zanieczyszczenie bakteriami coli typu kałowego (percentyl 10% miana coli typu fekalnego wynosił 0,001) oraz wysokie st ęż enia azotu azotynowego (percentyl 90 - 0,061 mg N/l). Witka jest ciekiem III rz ę du, prawobrze ż nym dopływem uchodz ą cym w km 167,3 do Nysy Łu ż yckiej. Ocena wyników bada ń w przekroju granicznym z Republik ą Czesk ą - w Zawidowie - wskazała na do ść wysokie zanieczyszczenie bakteriami coli typu kałowego (percentyl 10% miana coli typu fekalnego wynosił 0,01) oraz podwy ż szone st ęż enia azotu azotynowego (percentyl 90 - 0,024 mg N/l), fosforanów (percentyl 90 - 0,023 mg PO 4/l) i fosforu ogólnego (percentyl 90 - 0,012 mg P/l). Odczyn wody wahał si ę od kwa ś nego (pH 6,6) do zasadowego (pH 9,7). W przekroju uj ś cia do Nysy Łu ż yckiej wody rzeki Witki wykazały zwi ę kszone zanieczyszczenie bakteriami coli typu kałowego (percentyl 10% miana coli typu fekalnego wynosił 0,05) oraz zwi ę kszone st ęż enia azotu azotynowego (percentyl 90% – 0,061 mg N/l).
III. Ogólna ocena stanu czysto ś ci rzek
Ocena stanu czysto ś ci rzek przeprowadzona na podstawie wyników bada ń monitoringowch z 2003 roku uwarunkowana jest sytuacj ą prawn ą , o której ju ż wcze ś niej była mowa oraz realizacj ą Programu monitoringu środowiska województwa dolnośląskiego na lata 2001-2005. Program ten zakładał systematyczne i szczegółowe przebadanie wszystkich zlewni województwa, a w 2003 roku były to zlewnie rzek: Nysy Kłodzkiej, Ś l ę zy, Ś redzkiej Wody, Cichej Wody i Bobru. Rzeka Odra, ze wzgl ę du na swoje znaczenie, badana jest szczegółowo w ka ż dym roku, natomiast ci ą gły monitoring Nysy Łu ż yckiej wynika z ustale ń mi ę dzynarodowych. Sytuacja ta uwarunkowała tegoroczn ą ocen ę , która z tych głównie wzgl ę dów ma charakter niepełny i miejscami fragmentaryczny oraz odbiega swoim charakterem od ocen z lat poprzednich. Skoncentrowano si ę w niej głównie na przedstawieniu tendencji zmian w stanie czysto ś ci rzek zachodz ą cych w ostatnim dziesi ę cioleciu ze szczególnym uwzgl ę dnieniem waha ń st ęż e ń azotu azotanowego, dla którego przyj ę to najbardziej ostre warunki, tj. zmiany maksymalnych st ęż e ń rocznych. Szczegółowe badania monitoringowe w roku 2003 prowadzone były w 150 punktach pomiarowo- kontrolnych, natomiast monitoring kontrolny prowadzony był w 44 punktach – s ą to proporcje zbli ż one do roku 2002. Nie zmieniły si ę w sposób istotny zasady i sposoby finansowania monitoringu, st ą d te ż opisywane w poprzednich raportach trudno ś ci zwi ą zane z realizacj ą monitoringu pozostaj ą aktualne. Jako warto ś ci miarodajne dla ka ż dej z badanych rzek we wszystkich przekrojach przedstawiono warto ś ci ś rednie i charakterystyczne (percentyl 90% lub 10%) z wybranych i najcz ęś ciej decyduj ą cych o zanieczyszczeniu wska ź ników zanieczyszczenia. Pozwala to porówna ć obrazowany przy pomocy tych danych stan czysto ś ci wód rzeki zarówno do wyników z lat poprzednich, gdzie stosowanej ocenie metod ą bezpo ś redni ą odpowiadały warto ś ci percentyli 90 lub 10% jak równie ż odnie ść te wielko ś ci do przedstawionych w ju ż obowi ą zuj ą cych lub projektowanych 1 aktów wykonawczych do ustaw Prawo ochrony ś rodowiska i Prawo wodne. W zlewniach monitorowanych szczegółowo obraz ten jest pełny i stwarza mo ż liwo ść odniesienia do stanu z lat poprzednich, st ą d te ż przedstawione zostały wykresy umo ż liwiaj ą ce porównania zmian, jakie zaszły w stanie czysto ś ci zarówno w wybranych przekrojach pomiarowo-kontrolnych jak i na obszarze całej zlewni. W zlewniach monitorowanych kontrolnie, gdzie badania prowadzone były z cz ę stotliwo ś ci ą 4 razy do roku, ocena ma jedynie orientacyjny charakter i służ y ć ma zapewnieniu ci ą gło ś ci obserwacji w szczególnie wa ż nych miejscach zlewni. Dla tych zlewni warto ś ciami miarodajnymi s ą ś rednie i maksymalne zaobserwowane st ęż enia, a porównywania do lat poprzednich maj ą ograniczony charakter. Wnioski płyn ą ce z tak przeprowadzanej dla roku 2003 oceny stanu czysto ś ci zbli ż one s ą to tych formułowanych ju ż w latach poprzednich. Najwa ż niejsze z nich to: • utrzymuj ą si ę korzystne zmiany w stanie czysto ś ci wi ę kszo ś ci dolno ś l ą skich rzek i ustalone w trakcie oceny wielko ś ci charakterystyczne poszczególnych wska ź ników zanieczyszczenia nie odbiegaj ą od warto ś ci z lat poprzednich, a dla wi ę kszo ś ci z nich rysuje si ę trend spadkowy, • nie obserwuje si ę wzrostu zanieczyszcze ń zwi ą zkami organicznymi, co ś wiadczy o coraz bardziej skutecznej pracy oczyszczalni ś cieków, w wi ę kszo ś ci zmodernizowanych i stosuj ą cych wył ą cznie
1 Ju ż w trakcie opracowywania tego tekstu ukazało si ę Rozporz ą dzenie Ministra Ś rodowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz.U. 2004.32.284 z dnia 1 marca 2004 r.). Warto ś ci ą miarodajn ą , wg której dokonywana b ę dzie ocena stanu czysto ś ci jest percentyl 90% przy ilo ś ci prób 12 w ci ą gu roku i warto ść maksymalna przy mniejszej ilo ś ci wyników. Poniewa ż rozporz ą dzenie weszło w ż ycie 14 marca 2004 r. nie mo ż liwe było odniesienie zawartych tam zapisów do sytuacji z 2003 r., jednak ż e ju ż teraz mo ż liwe s ą wst ę pne, cho ć niemiarodajne, oceny stanu czysto ś ci w odniesieniu do nowej klasyfikacji. Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 82
procesy mechanicznego i biologicznego oczyszczania ś cieków. W rzekach wpływaj ą cych na teren województwa, cz ę sto zanieczyszczonych (Odra, Barycz, Nysa Łu ż ycka, czy Bóbr), wzrost zanieczyszcze ń spowodowany ź ródłami zlokalizowanymi na jego terenie jest du ż o ni ż szy ni ż poziom zanieczyszczenia w punkcie wej ś ciowym, co wskazuje na stale zwi ę kszaj ą ce si ę mo ż liwo ś ci samooczyszczania si ę rzek, • obni ż a si ę wiele st ęż e ń z grupy zwi ą zków biogennych, cho ć proces ten w wielu wypadkach nie jest jeszcze zadowalaj ą cy. W dalszym ci ą gu w przypadku niektórych zlewni wysokie pozostaj ą st ęż enia fosforu ogólnego, • w niektórych rzekach (Odra, Strzegomka, Ś l ę za) utrzymywały si ę wysokie (w porównaniu do lat poprzednich) warto ś ci parametrów charakteryzuj ą cych zasolenie rzeki. Ró ż ne s ą przyczyny tych zjawisk. W przypadku Strzegomki kontynuowane było odprowadzanie je jej dopływu – Pełcznicy silnie zasolonych kopalnianych wód dołowych z nieczynnych kopal ń wałbrzyskich. Był to równie ż kolejny suchy rok w zlewni Odry, co spowodowało, ż e efekt rozcie ń czania wód rzeki Odry przez jej dopływy został znacznie zmniejszony. Dotyczy to równie ż mniejszych rzek, w których wahania przepływów s ą do ść znaczne, • zbiorniki zaporowe wybudowanie na niektórych rzekach korzystnie wpływaj ą na stan ich czysto ś ci, powoduj ą c obni ż enie si ę warto ś ci prawie wszystkich parametrów (wyj ą tkiem jest zmniejszanie si ę zawarto ś ci tlenu rozpuszczonego w zbiorniku pilichowickim) i wyrównanie składu fizyko- chemicznego rzeki, • utrzymuje si ę zły stan czysto ś ci na Piławie od uj ś cia potoku Brz ę czek, na Strzegomce od uj ś cia Pełcznicy i - w mniejszym stopniu - na Ś l ę zie, głównie w grupie zwi ą zków biogennych, cho ć równie ż parametry charakteryzuj ą ce zanieczyszczenie zwi ą zkami organicznymi s ą wy ż sze ni ż w innych rzekach. Jedn ą z przyczyn tego jest doprowadzanie zbyt du ż ego jak na mo ż liwo ś ci rzek ładunku zanieczyszcze ń , a kolejny suchy rok dysproporcje te wyostrzył. Na oczyszczalniach zlokalizowanych w tych zlewniach (Ciernie, Dzier ż oniów, Bielawa) kontynuowane s ą prace modernizacyjne maj ą ce na celu zwi ę kszenie stopnia usuwania zwi ą zków biogennych, Powoli wzrasta ilo ść ś cieków doprowadzanych na oczyszczalnie, lecz nie jest to wzrost zadowalaj ą cy. W dalszym ci ą gu wi ę kszo ść oczyszczalni, zwłaszcza w du ż ych o ś rodkach miejskich, jest niedoci ąż ona i ma spore rezerwy w przepustowo ś ci. Istniej ą wi ę c potencjalne mo ż liwo ś ci oczyszczania na nich znacznie wi ę kszej ilo ś ci ś cieków, uwarunkowane jest to jednak szybsz ą i maj ą c ą znacznie wi ę kszy zasi ę g rozbudow ą systemów kanalizacyjnych, szczególnie poza aglomeracjami miejskimi.
BZT 5 [mg O 2/l] Azot azotynowy [mg N NO2 /l] Fosfor ogólny [mg P/l] 12 0,120 0,80 0,70 10 0,100 0,60 8 0,080 0,50 6 0,060 0,40 4 0,040 0,30 0,20 2 0,020 0,10 0 0,000 0,00 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Rysunek 37. Trendy w stanie czysto ś ci rzek województwa dolno ś l ą skiego Na rys. 36 przedstawiono statystyczny obraz tendencji zachodz ą cych w stanie czysto ś ci rzek województwa poprzez rozkład mediany z percentyli 90% obliczonych dla przekrojów dawnego monitoringu krajowego, w których badania prowadzone s ą w niezmieniony sposób od wielu lat. Analiza ta wskazuje na znaczne ustabilizowanie si ę składu fizyko-chemicznego wód rzek. W kilku ostatnich latach zmienno ść tych warto ś ci jest niewielka i wykazuje powolny spadkowy trend, co potwierdzaj ą szczegółowe analizy stanu czysto ś ci poszczególnych rzek. W nawi ą zaniu do przeprowadzonej w ubiegłym roku oceny poziomu zawarto ś ci w wodach powierzchniowych azotanów w roku bie żą cym przeanalizowano trendy zmian maksymalnych st ęż e ń azotanów w wybranych charakterystycznych przekrojach pomiarowo-kontrolnych, gdzie badania prowadzone s ą corocznie. Analiza ta potwierdza, ż e w wi ę kszo ś ci rzek województwa nie wyst ę puje zagro ż enie zanieczyszczeniem azotanami i maksymalne roczne st ęż enia kształtowały si ę znacznie poni ż ej poziomu 40 mg NO 3/l uznawanego za stanowi ą cy zagro ż enie dla rzeki. Niemniej jednak w kilku wypadku utrzymuj ą si ę st ęż enia przekraczaj ą ce t ą granic ę . Szczególnie wysokie i trwale wyst ę puj ą ce s ą st ęż enia azotanów w Baryczy na uj ś ciu do Odry. Jest to wynikiem oddziaływania dwóch jej dopływów – Orli i Polskiego Rowu, w których równie ż odnotowano wysokie Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w roku 2003 83 st ęż enia azotanów. Zlewnie tych dwóch rzek uznane zostały za wra ż liwe na zanieczyszczenie azotanami pochodzenia rolniczego i w 2004 r. na ich obszarze prowadzony b ę dzie monitoring tego zanieczyszczenia. Wysokie s ą równie ż st ęż enia azotanów w Bystrzycy powy ż ej zbiornika Mietków i w Piławie. Sytuacja ta jest o tyle niepokoj ą ca, ż e w powi ą zaniu innymi wysokimi wska ź nikami zwi ą zków biogennych (azot ogólny, fosfor ogólny) istnieje niebezpiecze ń stwo zagro ż enia eutrofizacj ą wód zbiornika Mietków. Wysokie st ęż enia chlorofilu „a” w przekroju poni ż ej zbiornika zdaj ą si ę t ą tez ę potwierdza ć . Bior ą c pod uwag ę charakter tej cz ęś ci zlewni Bystrzycy zagro ż enie azotanami raczej nie jest pochodzenia rolniczego a wi ąż e si ę ze stosunkowo du ż ym ładunkiem substancji biogennych odprowadzanych w ś ciekach. Zwracaj ą równie ż uwag ę utrzymuj ą ce si ę od kilku lat wysokie st ęż enia azotanów w zlewni Cichej Wody. Sporadycznie tak ż e poziom 40 mg NO 3/l przekraczany jest w na Bobrze w punkcie granicznym. Stosunkowo wysokie, cho ć ni ż sze od poziomu zagro ż enia, st ęż enie azotanów wyst ę puj ę na kilku innych rzekach, m. in. na Ś l ę zie, Strzegomce, Nysie Szalonej powy ż ej zbiornika Słup i Nysie Łu ż yckiej w trójpunkcie granicznym. Ze wzgl ę du na opisane wcze ś niej uwarunkowania prawne przedstawiona ocena ma niepełny charakter, cechuj ą cy ka ż dy okres przej ś ciowy. Jest to jednocze ś nie ostatnia ocena odniesiona do tego systemu monitoringu. System ten ju ż w 2004 r. ulegnie całkowitej zmianie, dostosowany zostanie do obowi ą zuj ą cych aktów prawnych, a przede wszystkich powi ą zany zostanie z okre ś lonym przez Dyrektora RZGW we Wrocławiu przeznaczeniem wód poszczególnych zlewni.