TÜRKİYE VII. TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ ANTAIYa

Afyonkarahisar İli Merkez İlçe Yumurta Tavukçuluğu İşletmelerinin Yapısal Özellikleri ve İşletmelerde Karşılaşılan Sorunlar*

Haşan ÇİÇEK' Elif CÖNK1 Murat TANDOÖAN1

hascicck(o)hotmail com elifconk@hotmail com mtandogan 1 981 (oihotmail com

•Afyon Kocatepe Üniversitesi» Veteriner Fakültesi, Hayvan Sağlığı Ekonomisi ve İşletmeciliği A B D ,03200 2 Afyon Kocatcpe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü, 03200 Afyonkarahisar.

özet Bu araştırma, Afyonkarahisar İli Merkez İlçe yumurta tavukçuluğu işletmelerinin, yapısal özellikleri itibariyle işletme düzeylerinin belirlenmesi, yapısal düzeylerinin oluşumuyla ilişkili bazı faktörlerin incelenmesi ve işletmelerde karşılaşılan sorunların değerlendirilmesi amacıyla yapılmıştır. Araştırma materyali, 2 0 0 4 yılı Mayıs ay ın d a, Merkez İlçe ve bağlı köylerinde yumurta tavukçuluğu faaliyetinde bulunan, toplam 5 4 işletmeyle gerçekleştirilen anket yoluyla sağlanmıştır. Anket uygulanacak işletmeler tabakalı rastgele örnekleme metoduyla belirlenmiştir. Yapısal özellikleri itibariyle işletme düzeylerinin belirlenmesi amacıyla bir puanlama metodu uygulanmış ve yapılan değerlendirmelerde ki- kare analizinden faydalanılmıştır. Yapılan analizler sonucunda; 12 işletme düşük, 2 5 işletme ve 17 işletme de yükselt düzeyde yapısal özelliğe sahip olarak tespit edilmiştir. İşletmelerin yapısal düzeyleri ile üreticilerin eğitim durum u ve AB mevzuatına hazırlık dereceleri arasında anlamlı(P<0.05); üreticilerin yaşı ve üretimde devamlılık kararları arasında anlamsız(P>0.05) bir ilişki gözlenmiştir. Aynca işletmelerin üretimde devamlılık kararlarında, AB mevzuatına hazırlık yönündeki cevaplarının da bir etkisinin olduğu belirlenmiştir(P<0.01). Araştırmaya dahil edilen işletmelerin karşılaştıkları sorunların aslında ülke genelindeki sektör sorunlarıyla bir paralellik arz ettiği ve çözülmesi halinde, özellikle bölge üreticisinin önemli bir rekabet gücüne kavuşacağı ve AB’ne daha güçlü bir pozisyonda uyum sağlayabileceğini ortaya koymaktadır. Anahtar Kelimeler: Yumurta Tavukçuluğu, Yapısal özellikler, AB, Afyonkarahisar

Structural Charactcristics and Problems of Layer Hen Enterprises in Central District of Afyonkarahisar Province*

Abstract This investigation was carried out in order to determine the organization level of layer hen enterprises in Afyonkarahisar, to investigate some factors associated with structural characteristics, and to discuss Ihe kmd of enterprises problems encountered. With this aim, a questionnaire study has been conducted in 54 firms of Atyonkmtoar on May, 2004. Enterprises were chosen by randomly sample method. In order to determine the organization level a sccre was applied to the enterprises Chi-square was used for dala analysis. As a result of this study, we found ıha t 12 enterprises have lovver structural characteristics while 25 enterprises have middle and 17 enterprises have high structural characteristics. Signifıcant dİfferences between structural properties of the enterprises and educalion level of the producers as well as the level of harmonization for the EU have been obtained (P<0.05), whereas there were no statistically signifıcant dİfferences between the age of the producers and the decision of the progression (P>0.0§) Hovvever, statistical analyses shovv that there were signifıcant dİfferences betvveen the level of harmonization for the EU and the decision of the progression of the enterprises (P<0.01). In fact of the problems of the enterprises, ar e anal ogo us with the problems of ali sectors in our country. In the process of solving these problems we found that the enterprises would have important competition ability, and this investigation exposes that will be able to attuned with more strongeı posilion to EU, Keywords: Layer Hen, Structural Characteristics, EU, Afyonkarahisar

*Bu araştırma aynı isimli Y Lisans tezinden özetlenmiştir.

8 9 4 n ıpyİVF VH TARIM EKONOMİSİ KONGREMİ ANTALYA, im

1. Giriş amaçlanmıştır. Ayrıca işletmelerin yaşadığı sorunların, mevcut ekonomik konjonktür İnsanoğlunun temel gereksinimlerinden olan çerçevesinde değerlendirilmesi de yapılmıştır. beslenmenin sağlık üzerine çok büyük etkisinin olduğu, yapılan bilimsel çalışmalarla her geçen gün 2. Materyal ve Yöntem daha iyi anlaşılmakta ve benimsenmektedir (öztürk, 1997). Beslenme, fiziksel olarak doyumun yanı sıra, Araştırmanın materyali, 2004 yılı Mayıs ayında yaşam için gerekli olan besin maddelerinin dengeli Afyonkarahisar tli Merkez tlçe ve bağlı köylerinde tüketilmesini de kapsar. Bu çerçevede, dpnya yumurta tavukçuluğu faaliyetinde bulunan toplam 54 genelinde nicel açlıktan söz edilmese de hayvansal adet işletme ile gerçekleştirilen anket yoluyla protein yönünden bir açlık sorunu vardır (Akbay ve sağlanmıştır. ark., 2000). Anket çalışmasının yapıldığı işletmeler, Bu hayvansal protein açığının kapatılmasında, bölgenin alanı ve işletme sayısı dikkate alınarak üstün besleme gücü ve hızlı üremesi, hayvansal tabakalı rastgele örnekleme yöntemiyle proteini kısa sürede ve ucuz olarak sağlayabilmesi belirlenmiştir (özdamar, 2001). yanında, iklim ve arazi bakımından kesin istekleri İşletmelerin yapısal özellikleri itibariyle ortaya olmayan tavukçuluğun diğer hayvansal üretim çıkan düzeyleri düşük, orta ve yüksek olarak dallan arasında ayn ve önemli bir yeri değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme işlemi, bulunmaktadır (Sanözkan, 2005). Afyonkarahisar işletmelerin yapısal özelliklerine göre hesaplanan da, Türkiye’deki coğrafi bölgelerden üçü üzerine puanlama metoduna göre yapılmıştır (Türkyılmaz ve kurulmuş ve önemli karayollarının kesiştiği, dört ark., 2003). Buna göre 16 ve altında puan alan ayn demiryolu hattının birleştiği tek il işletmeler düşük; 17-19 arası puan alanlar orta ve 20 konumundadır, özellikle ÎFin ülkemizin önemli ve üzerinde puan alanlar da yüksek düzeyde yapısal büyük kentleri olan; -Izmir-îstanbul-Antalya özelliğe sahip işletmeler olarak değerlendirilmiştir hattında bir ulaşım kavşağı olması, sanayileşme ve Puanlamaya esas teşkil eden yapısal özellikler ve turizm açısından önemli gelişmeleri yaşamasını aldıkları puanlar Tablo 1 ’de görülmektedir. sağlamıştır Yapılan anket çalışmasında; işletme Coğrafi özelliklerinin yanında; doğa! yapısı ve sahiplerinin eğitim durumları, yaşları, AB’ne olan iklim koşullan itibariyle Afyonkarahisar İli, hayvan bakış açılan, mevcut ekonomik koşullar altında yetiştiriciliğinde de oldukça elverişli bir durumdadır. üretime devam edip etmeyeceklerine ilişkin sorular Mera hayvancılığından ziyade entansif beslemeye da yer almıştır. Bu sorulara verilen cevaplar dayalı sığır besiciliği, koyun besiciliği ve süt işletmelerin yapısal özelliklerine göre ortaya çıkan sığırcılığı önemli faaliyet alanlarıdır Kaynak düzeyleri ile ilişkilendirilmiş ve aralarındaki Kullanım Destekleme Fonu(KKDF) uygulamalarının anlamlılık derecelerine bakılmıştır. Bunun için Ki- da etkisiyle özellikle yumurta tavukçuluğu çok Kare .Analizinden yararlanılmıştır (Büyüköztürk, büyük gelişmeler göstermiş ve bölgeyi bir 2002). tavukçuluk merkezi haline getirmiştir (Çiçek, 2005). İşletmelerin karşılaştıkları sorunlara ilişkin Bu noktadan hareketle, yapılan bu araştırmayla, olarak da üreticilere sorular yöneltilmiş ve elde Afyonkarahisar tli Merkez İlçe yumurta tavukçuluğu edilen bilgiler işletmelerin içinde bulunduktan işletmelerinin mevcut yapısal özellikleri itibariyle mevcut ekonomik konjonktürün etkisi düşünülerek işletme düzeylerinin belirlenmesi, üretici profilleri değerlendirilmeye çalışılmıştır. ile işletme düzeyleri arasındaki ilişkinin ortaya konulması, üretici kararlarının işletme düzeyi ve AB mevzuatıyla olan bağlantısının incelenmesi

8 9 5 TÜRKİYE VU TARIM CKÖNOMİSI KONGRESİ AΣIALY*JS&

Tablo 1. işletmelerin Yapısal Özelliklerine Ait Puanlama Yöntemi

Yapısal Özellik Puanlar I Puan 2 Puan 3 Puan İşletme Ölçeği 1-20 000 21 000-60 000 61 000 ve üzeri Kapasite Kullanım Oranı 91 1 -% 50 arası * 5 1 % 80 arası Bl ve üzen Ekipman Yan ulumalık Otomatik Kuruluş Finansmanı Kredi Ozkaynak Ozkaynak + KKDF İşletme Mülkiyeti Kiracı Ortak Mal sahihi Yem Tedariki Satın alıyor Satın alıyor + kendisi yapıyor Kendisi yapıyor İstihdam 1 İşçi 2-6 iş^'i 7 ve üzen işçi Sözleşmeli entegre + Pazarlama Hizmetleri Sözleşmeli entegre Kendi imkanlarıyla kendi imkanlarıyla

Tablo 2. İşletme Ölçeklerine Göre Yapısal Özellikler

İŞLETME ÖLÇEĞİ TOPLAM YAPISAL ÖZELLİKLER 1-20*000 20.001-60.000 60.001 ve üzeri Sayı | % Sayı | % Sayı | % Sayı 1 % Mülldyct K iracı 2 125 - - - 2 3.7 O n ak 2 12 5 - - 1 5.6 3 56 M a l Sahibi 12 75.0 20 100.0 17 94.4 49 90.7 Toplam 16 100.0 20 100.0 18 100.0 54 100.0 İşletme Kuruluş Yılı2 1974-1979 arası 1 6.3 2 10.0 4 22.2 7 13.0 1980-1989 arası 4 25.0 7 35.0 6 33.3 17 31J 1990 ve üzen 11 68.7 11 55.0 8 44.4 30 556 Toplam 16 100.0 20 100.0 18 100.0 54 100.0 Yem Tedariki3 Fabrika 7 43.8 2 10.0 1 5.6 10 18 51 Fabrika* Kendi si - - 2 10.0 1 5.6 ' 3 56 K endisi 9 56.3 16 80.0 16 88 9 ' 41 759 Toplam 16 100.0 20 100.0 18 100.0 ’ 54 100.0 Pazarlama4 Sözleşmeli Entegre 2 12 5 - - 1 3 7 Sözleşmeli Entegre+Kendisi - - 1 5.6 1 19 K endisi 14 87 5 20 100.0 17 94.4 51 94 4 Toplam 16 100.0 20 100.0 18 100.0 54 100*0 Kuruluş Finansmanı5 Banka Kredisi - - - - 1 5.6 1 1.9 Ö zkaynak 15 93 8 16 80.0 12 66.7 43 796 Özkaynak+KKDF 1 6.3 4 20 0 5 27~8 10 185 I Toplam 16 100.0 20 100.0 18 1ÜU.0 ! 54 100.0 İstihdam1 1 personel 1 1 68.8 3 15 0 - 14 25 9 2-6 personel 5 31.3 13 65 0 5 27 8 23 42,6 ' 7 ve üzeri personel - - 4 20.0 13 72 2 17 31 5 Toplam 16 100.0 20 100.0 18 100.0 54 100.0 ■ Kapasite Kullanım Oram7 %\ - %50 arası 3 18 8 2 10.0 3 167 8 14.8 l 9o5 1 %80 arası 3 18 8 10 50 0 9 50 0 22 40 7 ] %% l ve üzeri 10 62.5 8 40 0 6 33 3 24 444 Toplam 16 100.0 20 100.0 18 100.0 54 100.0 Ekipman1 Yanotomalik 16 33.3 19 39.6 13 27.1 48 88.9 | Otom atik - 1 16.7 5 6 ILI Toplam 16 100.0 20 100.0 18 100.0 1------İT 100.0 II x2= 7.903 sd= 4 P>0.05 Y = 4.938 O. P>0.05 'ZJ= 3.096 sd= 4 P>0.05 V = 36.039 sd= 4 P<0-05 XJ= 10.775 sd= 4 P<0.05 V = 4.983 sd= 4 P>0.05 6.897 sd= 4 P>0.05 V = 11020 sd= 2 P<0 0 5

8 9 6 Ti'RyjvF vil TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ ANTALYA. 2006

3. Bulgular 3.2. İşletmelerin yapısal düzeylerine ilişkin 3.1. İşletme ölçekleri ile puanlamaya esas olan bulgular yapısal özelliklere ilişkin bulgular Araştırmanın analız kısmında gerçekleştirilen puanlama metoduna göre, işletmelerin I2 ’si düşük, Araştırmada öncelikle, işletmelerin yapısal 25’i orta ve 17’si de yüksek düzeyde yapısal özelliğe düzeylerinin belirlenmesine olanak sağlayan ve sahip olarak belirlenmiştir. Düşük düzeyde yapısal puanlama metodunda dikkate alman yapısal özelliğe sahip işletmelerin 8 ’i merkez, 4 ’ü bağlı özellikler ile işletme ölçekleri arasındaki ilişkiler köylerinde; orta düzeyde yapısal özelliğe sahip değerlendirilmiştir. Tablo 2 ’de işletmelerin sahip işletmelerin I9’u merkez, 6 ’sı bağlı köylerinde ve olduklan ölçekler itibariyle yapısal özellikleri yüksek düzeyde yapısal özelliğe sahip işletmelerin sunulmuştur. 12’si merkez, 5 ’i de bağlı köylerinde faaliyetini Buna göre yapısal özelliklerden sadece yem sürdürmektedir. Araştırmaya dahi J edilen tedariki, istihdam ve ekipmanın işletme ölçeği ile işletmelerin yapısal özelliklerine göre ortaya çıkan anlamlı (P<0.05); diğerlerinin ise anlamsız(P>0.05) düzeylerinin öncelikle işletme sahiplerinin eğitim bir ilişkisi gözlenmiştir. durumları ve yaşlan ile bir ilgisinin olup olmadığı araştırılmıştır. Bununla ilgili bilgiler Tablo 3 ve 4 ’de gösterilmiştir.

Tablo 3. İşletmelerin Yapısal Düzeyleri ve İşletme Sahibinin Eğitim Durumu Eğitim Durumu 1 I UjJJdlil Yapısal Düzeyi İlkokul Ortaokul-Lise Üniversite _J Adet % Adet % Adet 1 % Adet | %

Düşük 8 66.7 4 33.3 - ' - , 12 r 100.0 Orta 10 40.0 14 56.0 1 4.0 25 | 100.0 1 Yüksek - - 15 88.2 2 11.8 17 | 100.0 i Toplam 18 33.3 33 61.1 3 5.6 54 İ 100.0 0 = 15.624 sd= 4 P<0.05

Tabloya göre işletmelerin yapısal düzeyleri ile orta ve yüksek düzeyde yapısal özelliğe sahip üreticilerin eğitim durumları arasında anlamlı bir işletmelerde faaliyet göstermektedir. Toplamda ise fark bulunmaktadır. Yüksek düzeyde yapısal %6I,1 oranında ortaokul ve lise mezunu üreticinin özelliğe sahip işletmelerde ilkokul mezunu üretime katıldığı belirlenmiştir. bulunmazken, toplam üç üniversite mezunu üretici

Tablo 4. İşletmelerin Yapısal Düzeyleri ve İşletme Sahibinin Yaşı

İsletme Sahibinin Ya$ı T oplam Yapısal Düzeyi 25-35 36-50 1 51 ve üzeri A det % A d et % A det % A d e t % Düşük I 8.3 5 41.7 6 50.0 12 100.0 Orta 3 12.0 8 32.0 14 56.0 25 100.0 Yüksek - - 10 58.8 7 41.2 17 100.0 Toplam 4 7.4 | 23 42.6 27 50.0 54 100.0 , 0=4.142 sd= 4 P>0.05 İşletmelerin yapısal düzeyleri ile işletme işletmelerdeki minimum yaş sınırı 3 6 ’dır. Bununla sahiplerinin yaşlan arasındaki fark önemsiz olarak birlikte tüm üreticilerin %92.6’sının 35 yaş sınırının bulunmuştur. Yüksek düzeyde yapısal özelliğe sahip üzerinde olduğu tespit edilmiştir.

897 TÜRKİYE VII. TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ AülALYAJa

Tablo 5. İşletmelerin Yapısal Düzeyleri ve Avrupa Birliği Mevzuatına Hazırlık Avrupa Birliği Mevzuatına Hazırlık Mevzuata Bakmak Toplam Yapısal Düzeyi Hazır Değil Hazır Gereldr . Adet % Adet % Adet % Adet %

Düşük 9 4 0 .9 - - 3 14 3 12 100.0 Orta 8 36.4 5 45.5 12 57.1 25 100.0 Yüksek 5 22.7 6 54 5 6 28.6 17 1000 Toplam 22 40.7 ' ı ı ı 20.4 21 38.0 54 _ ı o u I*- 9.952 «d- 4 P<0.05

Tablo 5’e bakıldığında, işletme düzeyleri ile bulunmaktadır. Mevzuata hazır olduğunu belirten üreticilerin AB mevzuatına ilişkin verdikleri işletmelerin daha ziyade orta ve yüksek düzeyde cevaplar arasında anlamlı bir farklılık oldukları görülmekledir.

Tablo 6. İşletmelerin Yapısal Düzeyleri vc Üretime Devamlılık Kararlan Üretime Devamlılık Toplam Yapısal Düzeyi Devam Etmeyecek Devam Edecek Adet % Adet % Adet % Dflfük 8 6 6 .7 4 33.3 12 100.0 Orta 17 6 8 .0 8 32.0 25 100.0 ı tiksek 11 64.7 6 35.3 17 100 0 Toplam 36 66.7 18 33.3 54 100.0 O* 049 s4-2 P>0.05

Tablo 6’ya göre, işletmelerin üretimdeki işletmelerin tamamı dikkate alındığında, üretime devamlılık kararlan ile işletme düzeyleri arasındaki devam etme arzusunda olmayanların oranının daha ilişkinin önemsiz olduğu tespit edilmiştir. Ancak yüksek olduğunu ortaya koymaktadır.

Tablo 7. Üretimde Devamlılık Kararı ve Avrupa Birliği Mevzuatına Hazırlık Avrupa Birliği Mevzuatına Hazırlık Üretimde Mevzuata Bakmak Toplam Hazır Değil Hazır Devamlılık Gerekir Adet % Adet % Adet % A det % Hayır 20 55.6 9 2 5 .0 7 19.4 36 100.0 :■ Evet 2 11.1 2 11.1 14 77.8 18 100.0 i Toplam 22 40.7 11 ~~ 20.4 21 38.9 54 100.0 1 0=17.455 sd= 2 P<0.01

İşletmelerin üretime devamlılık kararlan ile 3.3. İşletmelerin Karşılaştıkları Sorunlara İlişkin A B’ne bakış açılan arasında anlamlı bir farklılık Bulgular bulunmaktadır. Üretime devam etme arzusunda olan İ ş le tm e le r in g e r e k iş le tm e içi, gerekse işletme

işletmeler, aksi yöndeki işletmelere göre daha dışında yaşadığı sorunlar kategorize edilmiş ve yüksek bir oranda mevzuata hazır olduklannı bunlardan en az ve en fazla üzerinde durulanlann bildirmektedirler(Tablo 7). dökümü yapılmıştır. Buna ilişkin bilgiler Şekil l’de görülebilir.

8 9 8 TiiRKtYE VİL TAKIM EKONOMİSİ KONGRESİ ANTALYA. 2006

Şekil 1. İşletmelerde Karşılaşılan Başlıca Sorunlar

4. Tartışma ve Sonuç sayısı artmakta ve işletmede kullanılan ekipmanın 4.1.İşletmelerin Yapısal Özelliklerinin yarı otomatikten otomatiğe doğru kaydığı Değerlendirilmesi gözlenmektedir.

Araştırmada incelenen işletmelerin kurulu İşletmelerde teknik ve ekonomik başarının bir kapasiteleri 72.074; fiili kapasiteleri ise 47.898 ölçüsü olarak da değerlendirilen (Aral, 1986; olarak tespit edilmiştir. Ortaya çıkan değerin yapılan Nesheim et ali., 1979; Efil ve ark., 1993) yapısal bazı çalışmalara göre daha olumlu olduğu özellikler dikkate alınarak yapılan puanlama söylenebilir (Sanözkaa, 2005; Bayaner, 1999). sonucunda, %78 oranında orta ve yüksek düzeyde Ancak kapasite kullanım oranının (%66,46) ise, işletme varlığı tespit edilmiştir. Orta ve yüksek benzer çalışmalarda tespit edilen orandan (%71,2 ile düzeydeki işletmelerin yaklaşık %57'si Merkez %82,3 arası) daha düşük olduğunu ortaya İlçede, diğerleri bağlı köylerde faaliyetini koymaktadır. Bunun nedeni olarak, işletmelerin sürdürmektedir. özellikle 2001 yılında yaşanan ekonomik kriz Yapılan araştırmada işletmelerin yapısal neticesinde kapasite kullanımlarını azaltmaları ve bu düzeyleri ile işletme sahiplerinin eğitim durumları konuya daha ihtiyatlı yaklaşmaları gösterilebilir. arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur (P<0.Ö5). Çünkü yaşanan krizin faturası hemen değil, birkaç Yani eğitim düzeyi yüksek olan üreticiler, orta ve yıl içerisinde derinlik kazanmıştır. yüksek düzeyde yapısal özelliğe sahip olan Araştırmaya dahil edilen işletmelerin yaklaşık işletmelerde faaliyetim sürdürmektedir. Bu durum %70’inın 1986-1995 yıllan arasında kurulduğunu işletmelerin rasyonel işletmecilik anlayışıyla hareket göstermektedir. Bunun en önemli nedeni, bu etmelerini kolaylaştırmaktadır. Yani kaynak israfının dönemde uygulanan KKDF(yatırım tutanmn asgariye indirilmesi ve eldeki kaynakların etkin ve %25’inin devlet tarafından desteklenmesi)’dir. Bu verimli bir şekilde kullanılması gerekir. Kasacası proje kapsamında tüm Türkiye'de 4.157 proje ekonomik bilinçlendirmedeki en önemli aktör broiler, 1.901 proje yumurta tavukçuluğu, 22 proje eğitimdir (Çiçek, 2003). civciv yetiştirme ve 87 adet proje de damızlık civciv Tüm işletmeler bazında, üreticilerin yaklaşık üretimine yönelik yatınm gerçekleştirilmiştir. %67’sinin ortaokul-lise ve üniversite mezunu olduğu Afyonkarahisar İli genelinde de KKDF belirlenmiştir. İşletme yöneticilerinin eğitim kapsamındaki yatırımların %41’i yumurta durumları diğer araştırma bulgularıyla tavukçuluğu alanında yapılmış ve 433 adet karşılaştırıldığında, ortaokul, lise ve üniversite yumurtacı işletme sektöre kazandırılmıştır (Çiçek, mezunlan oram İli’ne (Bostan, 1980) yakın; 2005). Çorum İli'nden (Bayaner, 1999; Kurtaslan, 1997) Belirlenen yapısal özelliklerden yalnızca yem daha düşük, İli'nden (Yalçın, 1999) ise yüksek bulunmuştur. tedariki, istihdam ve ekipman durumunun işletme ölçeği ile anlamlı bir ilişkisi belirlenmiştir. Yani Üretici yaşlarının işletmelerin yapısal işletme ölçeği büyüdükçe yemi kendisi imal düzeylerini etkilemediği sonucuna varılmıştır edenlerin sayısı, işletmede istihdam edilen personel (P>0.05). Bununla birlikte toplam üreticilerin yansı

8 9 9 TÜRKİYE YU, TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ ANTALYA

50 yaşın üzerinde bulunmakta; yaklaşık %72’si de Yani üretime devamlılık kararında işletmelerin orta ve yüksek düzeyde yapısal özelliklere sahip yapısal özelliklerinin pek etkili olmadığı işletmelerde üretim gerçekleştirmektedir. Yapılan anlaşılmaktadır. İşletmelerin yaklaşık %67’sinin bazı araştırmalarda 50 yaşın üzerindeki üreticilerin üretime devam etmeyeceği yönünde beyanlan toplam içindeki oranı % 41,7 1 ve %22,5 (Sarıözkan, olmuştur. Buradan anlaşıldığı kadarıyla, işletmelerin 2005; Bayaner, 1999) olarak tespit edilmiş; yine aldığı bu kararda sektörün içinde bulunduğu yürütülen bir çalışmada yumurta tavukçuluğunda ekonomik konjonktürün etkisi büyüktür. Diğer bir işletme sahibinin eğitiminin, deneyiminin vc yaşının deyişle sektör önemli sorunlarla karşı karşıyadır üreticinin teknik performansını etkilediği ileri İşletmelerin üretime devamlılık kararlarının sürülmüştür (Ojo, 2003). AB mevzuatına yönelik tutumlarında etkili olduğunu İşletmelerin yapısal düzeyleri ile AB göstermektedir (P<0.0l). Yaşadığı koşullar ne mevzuatına yönelik, üreticilerin vermiş oldukları olursa olsun üretime devam edeceğini söyleyen cevaplar arasında anlamlı bir ilişki gözlenmiştir işletmelerin yaklaşık %78’i mevzuata da kendini (P<0.05). Yani kendi sektörleriyle ilgili mevzuat hazır olarak görmektedir Aksine üretime devam hakkında bilgisi olduğunu ve kendisini hazır etmeyeceğini belirten işletmelerin %56’sı da hazır hissettiğini bildiren işletmelerin yaklaşık %86'sı orta olmadıkları yönünde bir beyan bildirmişlerdir ve yüksek düzeyde yapısal özelliğe sahip Ortaya çıkan bu durumda, üretime devam karannda işletmelerden oluşmaktadır Bununla birlikte, olan işletmelerin, AB üyeliğinin kendilerine bazı mevzuatla ilgili bilgisi olmadığını ve inceledikten açılardan avantaj sağlayabileceği umudunda sonra karar verebileceğini söyleyen işletmelerin de oldukları ihtimalini gündeme getirmektedir. orta ve yüksek düzey grubunda oldukları görülmektedir. Ortaya çıkan bu tablo, bölgedeki 4.2. İşletmelerde Karşılaşılan Sorunların işletmelerin AB standartlarına uyum sağlama Değerlendirilmesi sürecini beklenenden daha olumlu geçireceğinin bir göstergesi olarak yorumlanabilir. Ankete katılan işletmelerdeki en Önemli sorun Türkiye’de tarım ve hayvancılık sektörlerinin girdi maliyetleri olarak göze çarpmaktadır İşletme AB Ortak Tarım Politikasına (OTP) uyumu ile içi toplam maliyetlerde başlıca kalem olan yem özellikle işletme yapısı, üretim, tüketim, fiyat ve girdisi, üreticileri farklı alternatiflere yöneltmiştir pazar politikası, dış ticaret, bu sektörlere dayalı Yapılan araştırmada üreticilerin yaklaşık %76’sı sanayiler, rekabet politikası, teknoloji kullanımı, yemi kendi bünyesinde imal etmektedir. verimlilik, üretici gelirleri, kendine yeterlilik, mali Ticari yumurta tavukçuluğunda işletme içi politikalar, bölgesel ve sosyal politikalar, mevzuat maliyetlerde yemin yaklaşık olarak %50 ile 80 arası ve kurumsal yapı olmak üzere pek çok konuda etkili bir orana tekabül ettiği değişik araştırmalarda dile olacaktır. Ancak bu uyum en çok, tek pazar ilkesi getirilmiştir (Akıncı, 1973; Farooq et ali., 2002; (malların serbest dolaşımı) çerçevesinde, topluluk Home and Bondt, 2003; Olagunju, 2002; Tuğluk, tarım ve hayvancılık işletmeleri ile serbest piyasa 2002). Bununla birlikte yemin de %55’ini mısır koşullarında rekabete girecek olan Türk üreticisini oluşturmaktadır (Anonim, 2003). Ülkemizde yem daha fazla etkileyecektir. Bu nedenle, Türkiye’de girdisi üretiminin yetersiz kalması nedeniyle önemli üretici kesim ivedi bir şekilde bilgilendirilmeli ve miktarlarda hammadde dış piyasalardan temin gereken her türlü mali ve eğitim desteği edilmektedir. Yurtdışından satın alınan mısır, soya, sağlanmalıdır (Bayraç ve Yenilmez, 2000). buğday ve diğer yem hammaddelerine uygulanan Araştırmada incelenen işletmelere, içinde fonlar ve diğer vergiler, yemin işletmeye olan bulundukları mevcut koşullar itibariyle üretime maliyetini artırmaktadır. Örneğin mısırın dış devam edip etmeyecekleri ile ilgili bir soru piyasalardaki satış fiyatı 100-110 $/ton iken, yöneltilmiştir. Üreticilerin bu soruya verdikleri ülkemizde 230 S/tondur. Bu nedenledir ki, yumurta üretim maliyetleri bazı yıllarda dünya piyasa cevap ile işletmelerin yapısal düzeyleri arasında anlamlı bir ilişki olmadığı gözlenmiştir (P>0.05).

900 ■piRKİVF VII TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ . 2001

fiyatlarının üzerinde seyretmektedir (Bayaner, ne de sektörün sorununa çözüm getireceğini 1999). söylemek güçtür (Anonim, 2003; Anonim, 2001b). AB bu konuya, Ortak Tarım Politikası (OTP) Üretimde ölçek büyüklüğüne dikkat çeken çerçevesinde çok farktı bir boyut kazandırmıştır. işletmeler, sektörde yoğun bir biçimde faaliyette Yem hammaddeleri içinde önemli bir yer tutan bulunan küçük ölçekli işletmelerin arz fazlalığına hububatların fiyatını dünya fiyatları seviyesine neden olduklarını ve sektörün yaşadığı ekonomik çekebilmek için, sektörü üretim aşamasında sıkıntıları derinleştirdiklerini dile getirmektedirler destekleme yoluna gitmiştir. Bu amaçla yem Buna ilaveten dönemsel olarak yaşanan ekonomik hammaddeleri üretimi teşvik edilmiş ve krizlerle birlikte zarar gören bu gruptaki işletmelerin sübvansiyonlar tavukçuluk sektöründe kullanılan üretimden çekilmeleri sonucunda bu sefer de arz girdiler üzerinde yoğunlaştırılarak özellikle yem sıkıntısının olduğu aktarılmaktadır. Yani sektör hammaddesi maliyetinin düşürülmesi sağlanmıştır çalışanları bir üretim planlaması yapılmasının artık (Anonim, 2001a). kaçınılmazlığım savunmaktadır. İşletmelerde karşılaşılan ikinci önemli sonın Yumurta ve yem hammaddelerine uygulanan olarak, yumurta fiyatlarında cereyan eden KDV oranları da işletmelerde maliyet unsurları istikrarsızlık gösterilmiştir. Üreticiler ürettikleri arasında gösterilmektedir. Halen uygulanmakta olan ürünü, maliyetleri ölçüsünde arzuladıkları kar %8’lik oranın %1'ler düzeyine çekilmesi marjım sağlayacak bir fiyattan satamadıklarından arzulanmaktadır. Bu ürünlerdeki KDV’nin şikayetçidir. indirilmesi halinde kayıt dışı üretimin kayıt altına Ticari yumurta üretiminde arz-talep alınması sonucu devletin vergi gelirlerinde düşüş dengesizlikleri nedeniyle yumurta fiyatlarında değil artış, ürün satış bedellerinde %7-10’luk bir yaşanan istikrarsızlık, üreticileri çoğu kez maliyetin düşme sağlanacağı, bunun da tüketimi artıracağı altında ürün satmak zorunda bırakmakta ve bu yönünde bir öngörü yapılmaktadır (Anonim, 2003). durum yumurta üretiminde en önemli darboğazı İşletmelerin yaklaşık %80’i özsermaye ile oluşturmaktadır. Uzun bir süredir ülkemizde faaliyetlerini sürdürmektedirler. Bu konuda üreticiler yaşanan yüksek enflasyon, döviz fiyatlarındaki en fazla kredi faiz oranlarının yüksek oluşundan ve olumsuz gelişmeler ve ekonomik krizler; yumurta kredi temininde yaşanan uzun bürokratik fiyatlarını da doğrudan etkileyen diğer etkenler işlemlerden yakınmaktadırlar. En son 2001 yılında olmaktadır. Zira yemde kullanılan mısır ve soya gibi yaşanan ekonomik krizle birlikte bir ara yüzde ana hammaddelerin yanı sıra, damızlık materyal ve 120’lere çıkan faiz oranları, kredi maliyetini ilaç-aşı gibi işletme girdilerinde yurtdışına olan artırmış, az da olsa kredi kullanma isteği olan bağımlılık durumunu korumaktadır. Tüm bu üreticileri bu isteğinden vazgeçirmiştir. Bu durum olumsuzluklar ürün fiyatlarını önemli ölçüde hem mevcut olan işletme ölçeklerinin büyümesini hareketlendirmektedir (Anonim, 2001b). engellemekte, hem de asıl işi hayvancılık olmayıp Araştırmaya dahil edilen işletmeler, yumurta bu alana ilgi duyan diğer müteşebbislerin de yatırım fiyatının istikrarsızlığından yakındıkları kadar, yapmalarını engellemektedir (Çiçek, 2003). ürünlerini yeterince dış piyasaya ulaştırmadıklarını Yapılan anket çalışmaları sırasında işletmelerin da dile getirmektedir. Yani üretici ülke içinde büyük bir kısmının bir kooperatife üye olmadıkları yaşadığı pazarlama sorunlarını dış ticaretle aşmayı tespit edilmiştir. Örgütlenme düzeyinin yetersizliği, planlamaktadır. özellikle pazarlama aşamasında kendini Türkiye’nin dünya yumurta ihracatındaki payı göstermektedir. Bu durum, üreticilerin oligopson %0,1 ile %0,5 arasında değişmektedir Dış ticaretin (alıcı sayısının sınırlı, satıcı sayısının fazla olduğu geliştirilebilmesi için üretici kesimin desteklenmeye bir piyasa türü) bir piyasada oluşan alım fiyatını ihtiyacı vardır. Türkiye’de uygulanmakta olan dış kabullenmelerine neden olurken, pazarlık güçlerini satım desteği piliç etinde ton başına net 56S, 1000 de zayıflatmaktadır. adet yumurtada net 2,8$’dır. Oldukça az olan bu Başmakçı İlçesi’nde bulunan tavukçuluk ihracat desteğiyle, ne ihracatın özendirilebileceğini, kooperatifi, daha ziyade kendisine yakın civardaki

9 01 TÜRKİYE VII TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ ANT/U YA

üreticilere hizmet sunmaktadır. Kooperatifin haftalık Akıncı, YM., 1973. Konya İli ve Konya Hana belirlediği yumurta fiyatları hem il, hem de ülke Tavukçuluğu. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Yayınlan: 292, Ankara. genelinde referans olarak değerlendirilmektedir (Çiçek, 2005). Ancak kooperatif yöneticilerinin aynı Anonim, 200la. VIII. Beş Yıllık Kalkınma P!anj Ö.İ.K.R Hayvancılık Ankara zamanda üretici olmaları, kooperatifin yeterince desteklenmemesi, üyelerin sayısının azlığı ve buna Anonim, 2001b. VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı bağlı olarak ucuz girdi temininde yetersizlik, Ö.İ.K.R.., Gıda Sanayii(Kanatlı Etleri ve Yumurta Ürünleri Sanayi). Ankara. ekonomik gücünün zayıf olması gibi sorunlar kooperatifin başarısını engellemektedir (Sarıözkan, Anonim, 2003. Kanatlı Bilgileri Yıllığı Besd-Bır Yayınları-4. 2005). Aral, S., 1986. Türkiye'de Tavukçuluğun Ekonomik Hayvan sağlığı kanatlı sektörünün bir diğer Gelişimi vc Finansman Sorunları. Türkiye VI önemli sorunudur. Yurdumuzda halen yaygın olarak Tavukçuluk Kongresi. Ankara görülen bazı viral, bakteriyel, parazitcr ve Bayancr, A., 1999. Çorum İlinde Yumurta metabolizma hastalıklarından kaynaklanan ölüm ve Tavukçuluğunun Ekonomik Analizi. Tarımsa! canlı ağırlık kaybı kanatlı hayvan yetiştiriciliğinde Ekonomi Araştırma Enstitüsü. Yayın No: 23 büyük ekonomik kayıplara ve üretimde maliyetin Ankara yükselmesine neden olmakta, aynca zoonotik Bayraç, N., Yenilmez, F., 2000. Erişim: http/www özelliğe sahip hastalık etkenleri tüketici sağlığı hereuare com/getArchived.DhD?Q=&rta=û&d=Samsun. girişimci bir anlayış ve ileriye umutla bakan bir Farooq, M., Mian, MA., Zahoor-U1-Haq., Dumanı, FR, potansiyel bulunmaktadır. Syed, M., 2002. Standardizing Limiıs For Cost of Production in Commercial Egg Operation International Journal of Poultry Science, 1(6) 179­ Kaynaklar 184. Akbay, R., Yalçın S., Ceylan, N., Olhan, E., 2000. Türkiye Home, Van, PLM., Bondt, N., 2003, lmpact of El1 Tavukçuluğunda Gelişmeler ve Hedefler. Türkiye Council Directive 99/74/EC’ Welfare of Laying Ziraat Mühendisliği V. Teknik Kongrcsi-2000, Hens’ on The Competitiveness of The EU Egg Ankara C:2, S:795. Industry.Erişim:http://www.lei.wugeningenur nl/ publicaties/PDF/20Ö3/2 xxxZ2_03_04.pdf Enşım tarihi: 15.09.2005.

902 Tİ IRKÎYE VII. TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ ANTALYA. 2006

Kurtastan, T., 1997. Çorum İlinde Yumurta Tavukçuluğu Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk İşletmelerinin Ekonomik Yapısı ve Üretim Sağlığı Anabilim Dalı, Faktörlerinin Ekonometrik Analizi. Gaziosmanpaşa Sanözkan, S., (2005). Afyon İli Yumurta Tavukçuluğu Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü. Doktora Tezi. İşletmelerinde Karlılık ve Verimlilik Analizleri, . Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Nesheim, NC., Austic, RE., Lord, LE., 1979. Poultry Doktora Tezi. Production. 12th Ed. Lea and Febiger, Philadclphia. Tuğluk, E., (2002). Nevşehir İli Kozaklı İlçesindeki Ojo, SO., (2003). Productivity and Technical Effıciency of Yumurta Tavukçuluğu Kümeslerinin Ekonomik Poultry Egg Production in Nigcria. International Analizleri. Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Journal of Poultry Science. 2 (6). 459-464. Enstitüsü. Yüksek Lisans Dönem Projesi. Ankara. Olagunju, FL., (2002). Cost of Retums on Egg Production Türkyılmaz, MK., Bardakçıoğlu, H.E., Nazlıgül, A , in South VVestem Nigeria: Case Study. Journal of (2003). Aydın İli Süt Sığırcılık İşletmelerinde Financial Management and Analysis. Vol. 15(1). 51­ Yeniliklerin Benimsenmesine Etkili Sosyo­ 54. Ekonomik Faktörler. Turkish Journal of Veterinary özdamar, K., (2001). SPSS ile Biyoistatıstik. 5. Baskı. & Anımal Science, 27: 1269-1275 Kaan Kitabevi. Eskişehir. Yalçın, H., (1999). Konya İlinde Yumurta Üretimi Yapan öztürk, Y.„ (1997). Türkiye’nin Beslenme Sorunlarına Ticari Yumurtacı İşletmelerin Ekonomik Analizi. Çözüm Önerileri ve Bu Çözüm Önerilerinin Yaşama Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Geçirilmesi In, Ünser E., Öztürk M., Beslenme Lisans Tezi, Konya. Sorunları ve Yasal Durum, Bildiri Özet Kitabı,

9 0 3