yn calonogi yGOLEUAD yn ysbrydoli EGLWYS BRESBYTERAIDD CYMRU yn adeiladu

CYFROL CXLV RHIF 31 DYDD GWENER, AWST 4, 2017 Pris 50c Dincod ar ddannedd eich plant…

Derbyniwyd yn ddiweddar adroddiad gan Hannah Henderson, un o staff Cymorth Cristnogol sydd newydd fod allan yn y Pilipinas i weld y gwaith a wneir i helpu cymunedau addasu i newidiadau hinsawdd. Dyma’r rhan gyntaf o erthygl a ysgrifennwyd gan Hannah – bydd mwy o’i hanesion yn ymddangos yn y Goleuad drwy gydol mis Awst.

Y Pilipinas yw un o’r llefydd prydferthaf nifer a grym dinistriol y corwyntoedd yn ar wyneb daear! Cefais gyfle i ymweld sgil newid hinsawdd. â gwaith partneriaid Cymorth Dair mlynedd yn ôl tarodd Corwynt Cristnogol ar rai o’r ynysoedd mwyaf Hayian y Pilipinas. Hon oedd y corwynt anghysbell ac roeddwn yn mwynhau’r gryfaf erioed i daro tir. Gadawodd olygfa hon pan ddywedodd un o filiynau’n ddigartref a chwalodd y cyfan bartneriaid lleol Cymorth Cristnogol o fywoliaeth cymunedau ar draws ardal wrthyf: eang. Mae gwaith partneriaid Cymorth “Os wyt ti’n mwynhau’r olygfa uwchben Cristnogol yn cefnogi’r cymunedau hyn y dfir, rhaid i ti wybod beth sy’n i ailadeiladu eu bywydau a’u digwydd o dan y dfir. Pan darodd bywoliaethau – ac i addasu ar gyfer Corwynt Hayian, roedd y storm mor effeithiau tymor hir newid hinsawdd. nerthol nes i’r creigres gwrel (coral Cawn ddilyn hynt a helynt rhai o’r bobl reef) symud o un ochr i’r ynys i’r ochr ddaw’n ôl atoch chwi – ond bydd yn dod a’r cymunedau hyn dros yr wythnosau arall. Dinistriwyd eco system gyfan a yn ôl at dlodion y byd. nesaf yma. Anna Jane Evans gymerodd ganrifoedd i dyfu a bydd Mae llai na 1% o allyrriadau’r byd yn dod effeithiau hynny i’w teimlo am o’r Pilipinas – a dweud y gwir, tua 0.3% Newyddion Ffug? flynyddoedd i ddod.” yw eu cyfran hwy. Eto y Pilipinas yw un Os ydych yn gwneud rhywbeth drwg i’r o’r gwledydd sy’n dioddef waethaf yn sgil “Cysyniad a grewyd gan amgylchedd daw yn ôl atoch. Ond y effeithiau newid hinsawdd. ac er lles y Tseineaid tristwch yw, efallai nad i chi y daw yn ôl yw cynhesu byd eang i Mae pobl y Pilipinas yn aml yn sôn am rwystro cynhyrchwyr yn ond i’ch anwyliaid, eich plant ac i fiyrion gael cymydog newydd. Mae Newid eich anwyliaid.” yr Unol Daleithiau rhag Hinsawdd wedi symud i mewn atynt. Dros bod yn gystadleuol.” y ddegawd ddiwethaf mae profion A thristwch arall yw – os ydych yn Donald Trump gwneud drwg i’r amgylchedd, efallai na gwyddonol yn dangos cynnydd mawr yn

ddefnyddiwyd y capel. Crwydro Cylch Cefni Yn yr 1980au, fe’i ail agorwyd fel Rhai wythnosau yn ôl, cefais gwestiwn difyr gan Olygydd Eglwys Efengylaidd. Y Goleua d: Os fyddai ymwelydd â Môn am daith yn ystod Ar Sul y Pasg eleni, wythnos yr Eisteddfod i ganfod llefydd o ddiddordeb yn hanes ail -agorwyd y capel Ymneilltuaeth leol, i ble alle nhw fynd? yn dilyn adnewyddu helaeth. Mae’r tu mewn Gellir mynd i sawl cylch, wrth gwrs, ond yn enghraifft wych o’r mae cylch Cefni’n llawn hanes ac yn hen dª -cwrdd. (am fwy o cynnig ei hun fel taith fin nos. wybodaeth ewch i www.capelcildwrn.org a cheir cyflwyniad i fywyd Christmas Yn gyntaf, wrth gwrs, bydd rhaid gadael Evans gan yr Athro Densil Morgan ar y Maes! Wrth fynd o Fodedern, www.biblicalstudies.org.uk) dilynwch yr A5 i gyfeiriad Llangefni. Wedi tua 9 milltir, trowch i’r chwith Gyrrwch oddi yno i gyfeiriad y dref. (B4422 -Llangefni a Rhostrehwfa). Bydd sustem unffordd y dref yn mynnu Ewch ymlaen i Langefni. Trowch i’r dde eich bod yn troi i’r chwith. O’ch blaen, Bwthyn oedd yma o’r enw Tª Cildwrn. gwelir capel Penuel. (B5109-arwydd Llangefni). Yna, fe Yn 1781, adeiladwyd capel ar y safle – fyddwch yn gweld capel Cildwrn ar y Capel Cildwrn. Yn 1791, daeth Capel Penuel chwith. Christmas Evans i weinidogaethu yno. Helaethwyd y capel sawl tro yn ystod y Gan i gynulleidfa’r Bedyddwyr yn y dref Capel Cildwrn 19G, ond ddiwedd yr 19G, dyfu’n rhy fawr i gapel Cildwrn, Yn 1750, sefydlwyd Cildwrn fel man penderfynodd y gynulleidfa godi capel adeiladwyd y capel hwn, a’i agor yn cyfarfod cyntaf y Bedyddwyr yn y Sir. newydd yng nghanol y dref. Yna, ni (parhad ar dudalen 2)

• O’r Silff Lyfrau … t. 7 • O’r Capeli … t. 8 • 2 Y Goleuad Awst 4, 2017

Crwydro Cylch Cefni Trowch yn ôl i gyfeiriad y dref, gan T.C. Simpson fel teyrnged a ddilyn y ffordd bob cam i lawr i ganol y gwerthfawrogiad o’i gyfraniad i’r achos. (parhad o dudalen 1) dref at y cloc. Trowch i’r chwith ar ffordd Mae yma Ysgol Sul llwyddiannus, 1897. Fe’i codwyd hefyd fel Capel Coffa Glanhwfa, ac ar y chwith, gwelir capel Oedfaon pob Sul, a Chymdeithas i Christmas Evans. Mae’n gapel hynod Moreia. Lenyddol. Hefyd, defnyddir y Neuadd brydferth, gyda charreg goffa i gan amryw gymdeithasau. Capel Moreia Christmas Evans tu mewn. Pasiwch y capel croeswch y gylchfan. Ewch ymlaen gan gadw i’r chwith. Bydd Agorwyd y capel hwn Pasiwch Asda, nes dod at gylchfan cylchfan fechan. Trowch i’r dde ar y 10 Mehefin, 1898. arall. Trowch i’r dde. Wedi pasio siop ar cylchfan (pasio Asda). Ewch ymlaen at y Y Gweinidog ar y y dde, trowch i’r chwith i gyfeiriad Oriel groesffordd (Iceland o’ch blaen). Trowch pryd oedd James Môn. Ewch drwy bentref Rhosmeirch. i’r chwith, dal i fynd nes gweld “Home Donne. Oddi mewn Wrth ddod at gongl i’r chwith, trowch i’r Bargains” ar y chwith. Parciwch yma. i’r capel, gwelir dde (ciosg ar y gongl). Trowch i’r dde Wrth edrych i’r chwith, gwelwch garej carreg goffa’r eto ac fe welwch Ebeneser ar y dde. geir. Dyma Gapel Dinas. Parchg. John Elias a symudwyd o Ebeneser, Rhosmeirch Capel Dinas Gapel Dinas. Yn 1928, penderfynwyd Cyn symud yma, roedd Seiadau wedi ychwanegu organ bib yn y capel, ac fe’i cychwyn cyfarfod yn y dref yng hagorwyd 22 Awst 1928. nghartref Ellen Thomas, Lôn Las cyn symud i’r Bull’s Head. Yn 1805, gwelwyd Mae yma Eglwys weithgar gydag cofnodion cyntaf o Eglwys Fethodistaidd oedfaon pob Sul, Ysgol Sul a yn y dref, gyda chapel yn cael ei godi yn Chymdeithas Lenyddol. 1806. Fe’i gelwid yn gapel Pencraig, ond newidiodd yr enw yn 1807 i Gapel Dinas. Capel bach ydoedd, gydag oriel ar un ochor a phulpud uchel ochor arall. Yn 1830, llwyddwyd i alw Gweinidog sef John Elias. Tyfodd y gynulleidfa a chodwyd capel newydd tua 1836. Anfantais i gapel Dinas oedd ei fod ar Llun gwreiddiol gan Dogfael. A defnyddir gyrion y dref, felly prynwyd cae i godi trwy ganiatâd trwy drwydded cc. Mae’r capel newydd yn y dref yn 1893 a’i gwreiddiol i’w weld ar www.flickr.com alw’n gapel Coffa i’r Parchedig John Dyma grud Ymneilltuaeth Môn. Yn 1741, Elias. ymgartrefodd William Pritchard, Llangybi yn Fferm Plas Penmynydd. Cofrestrwyd Capel Moreia, Llangefni. Hawlfraint bwthyn Minffordd, Penmynydd ganddo i Eric Jones a defnyddir o dan Capel Horeb, Brynsiencyn bregethu yn 1743, ond erlidiwyd y drwyddedcc. Mae’r gwreiddiol i’w weld pregethwyr yno. Yna cafodd denantiaeth ar www.geograph.org.uk lle ceir Cnwchdernog, Llanddeusant. Ffurfiodd hefyd rhagor o wybodaeth. Eglwys Annibynnol yng Nghaeau Môn, Ceir cyflwyniad rhagorol gan y Cerrigceinwen, nes prynu tir yn diweddar Athro R Tudur Jones ar Rhosmeirch yn 1748. Gweinidog cyntaf www.thomascharlesinstitute.com yr Eglwys a’r Ymneilltuwyr oedd Jenkin Morgan. Yn y dechrau, roedd yr holl Ochor arall i’r ffordd, gwelwch gapel ymneilltuwyr yn cyfarfod yma, cyn iddynt Smyrna (Annibynwyr), ond gwelir ymwahanu gan adael ond yr rhagor o hanes yr Annibynwyr yn y Annibynwyr yma. cylch o dan Ebeneser, Rhosmeirch. Wedi pasio Moreia, trowch i’r chwith i Yn 1869, ailadeiladwyd y capel, a dyna’r faes parcio Cyngor Môn. Croeswch bont capel presennol. Mae yma Eglwys fechan at y swyddfeydd. Cadwch i’r weithgar, ac unwaith y flwyddyn, bydd chwith. Gwelwch gapel Lôn Y Felin. Annibynwyr Môn yn ymgynnull yma. Mynnwch eiliad i weld y cerrig coffa i Llongyfarchiadau i Mr Alun Williams, Lôn Y Felin sefydlwyr Ymneilltuaeth Môn sydd ar Tyddyn Goblet, ar gwblhau 40 wal y fynwent. mlynedd fel Blaenor yn Horeb. Ar un adeg, tai oedd yn lle mae’r maes Cyflwynwyd tystysgrif iddo gan ei parcio, ac roedd yr ardal hon yn ardal (Ceir mwy o wybodaeth am y capel yn Weinidog, y Parchedig Geraint eithaf tlawd. Gan fod Addysg Grefyddol Hanes Capeli Cymru gan D. Huw Owen Roberts yn yr oedfa ar fore Sul olaf yn brin, cychwynnodd Samuel Dew ac ar www.wikiwand.com/cy/ mis Mai ynghyd â chopi o gerdd ysgol ar gyfer plant y tlodion. Wedi Annibynwyr) arbennig y Prifardd Cen Williams, cyfarfod am gyfnodau mewn tai, aethant Wrth gwrs mae yna ddigonedd o Llanfaelog. Fel y gwyddom, mae Alun i gyfarfod yn ysgubor yr hen felin ddfir addoldai Ymneilltuol eraill yn y cylch y yn selog iawn yn yr oedfa a hefyd yn (ger Llyfrgell Llangefni heddiw). Wedi medrem yn naturiol sôn amdanynt i gyd driw iawn i’r Dosbarth Ysgol Sul. Mae codi Moreia, codwyd y capel hwn fel o fewn ein gofod prin. Ond gobeithio fod wedi derbyn y Fedal Gee rai Ysgoldy Cenhadol a’i agor 9 Tachwedd y daith hon, hyd yn oed ar bapur, wedi blynyddoedd yn ôl a gwyddom am ei 1903. rhoi rhagflas o hanes Ymneilltuaeth yng waith trwyadl fel Ysgrifennydd yr Yn 1974, penderfynwyd corffori’r capel Nghylch Cefni. Eglwys ers blynyddoedd. Diolch yn yn Eglwys. Yn 1978, adeiladwyd festri fawr i chi. Parch Carwyn Siddall, yng nghefn y capel, a’i galw yn Neuadd Llanuwchllyn