'Let the Train Take the Strain, Come Visit the Rain'
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Am ddim Free Blaenau Ffestiniog croeso! welcome! ‘Let the train take the strain, come visit the rain’. Blaenau Ffestiniog, Welcome to Croeso Blaenau Ffestiniog Mae’r dref sydd yn brolio cymysgedd unigryw o A town that boasts a unique blend of natural harddwch naturiol, hanes, diwylliant a bwrlwm, beauty, history, culture and vibrancy, and which ac sydd yng nghalon Parc Cenedlaethol Eryri yn lies at the very heart of the Snowdonia National eich croesawu i fforio ein mynyddoedd garw, Park, welcomes you to explore the rugged dyffrynnoedd hyfryd, ein llynnoedd llonydd a’n mountains, picturesque valleys, tranquil lakes and niferoedd o fwytai a thafarndai. numerous café’s and pubs. Mae’r ffaith y gall Ffestiniog frolio bod ganddi The fact that Ffestiniog can boast two active male ddau gôr gweithredol a sawl band pop sydd wedi voice choirs and several chart topping pop groups cyrraedd brig y siartiau yn adlewyrchiad o natur is a reflection of the diverse nature of the town and amrywiol y dref a’i phobl, lle mae’r traddodiadol it’s people, where traditional and contemporary, a’r cyfoes, a’r hen a’r newydd yn toddi i’w gilydd and old and new harmonise in a way that makes mewn ffordd sy’n ein gwneud yn falch o fod yn us proud to be Welsh. Gymry. This booklet has been produced to enlighten Mae’r llyfryn hwn wedi’i greu er mwyn rhoi people as to the wonders Ffestiniog has to offer gwybod i’r teithiwr a phobl leol be sydd ar gael both to the traveller and to local people. Literary yma yn Ffestiniog. Pobl leol sydd wedi byw yn contributions have been made by people who have yr ardal ar hyd eu hoes sydd wedi gwneud y lived here all their lives and also by people who cyfraniadau ysgrifenedig, a hefyd pobl sydd wedi have fallen in love with the area and it’s people disgyn mewn cariad efo’r ardal ac wedi symud and have since moved here to live. We hope it yma i fyw. Gobeithio y bydd y llyfryn yn eich will inspire you to come and visit the town, engross ysbrydoli i ymweld â’r dref, ac i ymwneud a’i yourself in the culture and perhaps even try your phobl… hand at a bit of Welsh… ...lle ga’i brynu ambarel? Where can I buy an umbrella? O ’le gai logi beic? Lle mae’r dafarn agosaf? Where can i hire a bike? Where is the nearest pub? Ydi’r defaid yn cael bod ar y stryd? Are the sheep allowed to roam the streets? Lle mae’r parc? Lle ga’i banad os gwelwch yn dda? Where is the park? Where can I get a cuppa? Os gwelwch yn dda! Diolch! Please! Thank you! 4-5 Braslun o Hanes Blaenau Ffestiniog a’r Fro A Short History of Ffestiniog Parish 6-9 Gweithgareddau Awyr Agored Outdoor Activities 10-11 Taith Hanesyddol Historical Walk 12-15 Taith Panorama’r Moelwyn Moelwyn Panorama Walk 16-17 Map Cerdded Walking Map 18-21 Y Mabinogi The Mabinogi 22-27 Arweiniad Od ac Anhygoel Weird & Wonderful Guide 28-31 Y Tu Hwnt i Blaenau Beyond Blaenau 32-33 Rheilffordd Ffestiniog Ffestiniog Railway 34-35 Teithiau Trên Golygfaol Scenic Train Journey 36-37 Pengwern Cymunedol Pengwern Community 38-39 Adfywio Canol Tref Blaenau Ffestiniog Blaenau Ffestiniog Town Centre Regeneration 40-50 Hysbysebion Classifieds 51 Map y Dre Town Map Braslun o Hanes Blaenau Ffestiniog a’r Fro Tref weddol ifanc, yn seiliedig ar y diwydiant o ganolfannau llechi mwya’r byd ac fe esblygodd llechi ydi Blaenau Ffestiniog. Ond mae’r hen yr hyn a oedd yn blwy’ Ffestiniog gyda’i dyrnaid ran o’r plwyf, Llan Ffestiniog yn mynd yn ôl rhai o dyddynnod a ffermydd i fod y dre fwyaf ym canrifoedd. Gwelir olion hynafol, yn dyddio i Meirionnydd, sef Blaenau Ffestiniog, ac yn wir, yr oesoedd cynnar iawn o’n hamgylch ym mhob ail dref fwyaf yng Ngogledd Cymru yn 1901. rhan o’r ardal, a nifer o safleoedd o’r Oes Efydd, yr Oes Haearn a chyfnod y Rhufeiniaid yn britho’r Ar un adeg cyflogid dros 4,000 o ddynion yn y fro. chwareli lleol yn gyfan gwbl, a rhoddodd hynny hwb mawr i economi ardal eang. Mewn ymateb Y mae sawl llecyn tua chyfeiriad Cwm Cynfal â i’r galw am y llechi o bob rhan o’r byd, agorwyd chysylltiadau a’r chwedlau enwog, Y Mabinogi, a tair rheilffordd i gyrraedd y dref, yr L.M.S., G.W.R. nifer o’r enwau lleol o gwmpas yn ein hatgoffa o a Rheilffordd Ffestiniog, ar gyfer y gwaith o gludo hynny. Wrth ddilyn rhai o lwybrau’r ardal cawn llechi yn benodol ac er mwyn gwasanaethu’r ein harwain i sawl cwm hudol, a hanesyddol, boblogaeth yn gyffredinol. Agorwyd pwerdy megis Cwmorthin, Cwm Bowydd, Cwm Cynfal, trydan-dwr yn Nôl Wen yn 1899 ar gyfer cyflenwi Cwm Teigl, a phob un â’i nodweddion hynod, a’u trydan i rai o’r chwareli, ac ym Mai 1902, golygfeydd rhyfeddol. Ffordd Rufeinig strydoedd Blaenau Ffestiniog oedd y rhai cyntaf sy’n arwain am rai milltiroedd trwy’r fro yw Sarn ym Mhrydain i gael eu goleuo gan drydan o Helen, yn adlais o’r cysylltiadau â dyfodiad y egni’r dyfroedd. Yn ddiweddarach, ym 1963, Rhufeiniaid i Domen-y-mur gyfagos tua’r ail - agorwyd pwerdy Ffestiniog yn Nhanygrisiau, yr drydedd ganrif oed Crist. orsaf drydan storfa-bwmpio gyntaf ym Mhrydain, a’r fwyaf yn Ewrop ar y pryd. Fel y gwelir, mae olion dyn wedi bod yn naddu’r graig Gwnaed defnydd arall o rai o’r ceudyllau yn am fywoliaeth i’w gweld yn un o chwareli Ffestiniog yn ystod yr ail ryfel amlwg ymhob cyfeiriad. Yn ôl byd, rhywbeth a oedd yn gyfrinachol ar y traddodiad, dywedir mai un pryd. Penderfynwyd trosglwyddo trysorau’r o Arfon, Methiwsala Jones, a genedl Brydeinig o’r Oriel Genedlaethol a gafodd freuddwyd am garreg las phalas Buckingham i chwarel Chwarel y Manod a holltai’n dda, oedd i’w chael yn 1941. Ymysg y peintiadau fu’n cael eu mewn lle a ddatblygodd dros gyfnod o amser cadw yn y chwarel, yng ac fe’i hadnabyddir fel chwarel Diffwys, dafliad nghrombil y Manod Mawr llechen o le a ddatblygodd yn dref sylweddol yn y dros gyfnod y rhyfel oedd man. Roedd hynny tua chanol yr 1760au. Dros y darluniau gan artistiaid blynyddoedd agorwyd chwarel ar ôl chwarel ym enwog megis Rubens, mhob rhan o’r plwyf, dros amser tyfodd chwarel Rembrandt a yr Oakeley fel mai hon yw chwarel danddaearol Michelangelo. fwya’r byd. Mae’n anghredadwy meddwl fod Clywed sibrydion ar y pryd oddeutu hanner can milltir o reilffyrdd yn gyfan fod Tlysau’r Goron yn cael gwbl o danddaear ar yr amrywiol lefelau ynddi eu storio yno hefyd. Ond a hynny yng nghrombil y mynydd ei hun. Dyma stori arall yw honno! ddechrau’r diwydiant a ddatblygodd i fod yn un 04 Arddongosfa hanes, agored bob dydd 10am-4pm Ty^ Abermawddach A Short History of Ffestiniog Parish Blaenau Ffestiniog is a relatively new town, created of Ffestiniog parish mushroomed a community following the discovery of the valuable slate vein in that became the highest populated in all of the area in the 18th century. But Ffestiniog parish Meirionnydd county, and the second largest in the itself goes back a few centuries. Many ancient whole of north Wales by 1901. remains can be seen dotted around the area, with sites dating back to the Bronze and Iron Ages, and At one time, over 4,000 men worked in the local there is also evidence of the Roman period in the slate quarries, which contibuted greatly to the local neighbourhood. economy. To provide transportation for the slate products, and for the convenience of the increasing Towards Cwm Cynfal, some of the place-names population, three railway branches were built from remind us of the magical stories recorded in the different directions to reach Blaenau Ffestiniog. world-famous folk tales, Y Mabinogi, where some The L.N.W.R. (later L.M.S.), the G.W.R., and of the tales are located. By following some of the the Ffestiniog Railway, which was constructed in local footpaths, we can reach a number of 1836. Dôl Wen hydro power station was built to well-known valleys, Cwmorthin, Cwm Bowydd, provide electricity for the local quarries in 1899, Cwm Cynfal, Cwm Teigl, each with its’ own and in May 1902, Blaenau Ffestiniog became particular historical features, and superb views. the first town in Britain to have its’ streets lit with Sarn Helen is a noted Roman road, which electricity provided by the power of water, which covers a few miles in the vicinity, and reminds us of is in abundance in the area. the arrival of the Roman legions to nearby Later, in 1963, Ffestiniog Tomen-y-mur, a Roman camp, around the 2nd or Power Station was opened 3rd centuries A.D. at Tanygrisiau, being the first pumped storage power Evidence can be seen all around the town of station in Britain, and the mans’ pursuit for a livelihood from the slate rock, largest in Europe at the time. and the slate waste is a reminder of a thriving industry in the area. According to tradition, During the second world it was in the 1760s that one Methusala Jones, war, a different use was from Arfon, dreamt of a location where the rock made of some of the caverns slabs split perfectly, and ventured to start a small in one slate quarry in the business at a place that later became known as locality and these operations were carried out Diffwys Quarry, here in this town.