Aanspraak September 2021
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
AanspraakAfdeling Verzetsdeelnemers en Oorlogsgetroffenen September 2021 Zijn anti-Japanse houding kostte Loek Middel bijna het leven Inhoud Mag ik u even aanspreken? Pas na de bevrijding Tentoonstelling 3 ontdekte Joyce Young 14 Nationaal Monument 20 dat haar broer was overleden Oranjehotel: Uit de aan de Birmaspoorweg. schaduw van het verzet. Zijn anti-Japanse houding Zoek?! Verzetsmuseum kostte Loek Middel bijna 4 19 Amsterdam: Anton 21 het leven. de Kom-Lezing door de Surinaamse president. Aaltje Joseph overleefde Tentoonstelling Museum Onthulling Nationaal de Indonesische vrijheids- 9 Sophiahof: Depokkers. 20 Holocaust Namen- 21 strijd in het West-Javaanse Een koloniaal verhaal monument Nederland. christelijke dorp Depok. ontrafeld. Vraag & Antwoord 22 Puzzel 23 Adressen/colofon 24 2 Aanspraak - september 2021 Mag ik u even aanspreken? Naast de nog steeds noodzakelijke aandacht voor de Reybrouck. En in de onlangs uitgekomen bekritiseerde coronapandemie was er de laatste tijd opvallend veel én geprezen film ‘De Oost’, waarin op nietsontziende informatie over andere problemen. Met name over wijze een van de zwartste bladzijden in de Nederlandse zwarte bladzijden in onze geschiedenis. Hernieuwde geschiedenis is te zien. Ook wil ik wijzen op de ont- aandacht en informatie via boeken, tv-documentaires hullende tv-serie en het boek van Coen Verbraak ‘De en artikelen over onder andere het slavernijverleden Molukkers. Een vergeten geschiedenis.’ Inderdaad is en de kolonisatie, genocides, racisme, antisemitisme over deze geschiedenis beschamend weinig bekend. en discriminatie. Onderwerpen die allen te maken hebben met ongelijkheid, macht en geweld. Waarom zoveel aandacht voor de zwarte bladzijden uit de geschiedenis? Omdat ik vooral het belang De nieuwe tentoonstelling over slavernij in het wil aangeven van het benoemen van deze zaken. Rijksmuseum in Amsterdam én de op 1 juli 2021 Het gaat erom dat wij, en zeker ook de jongere gehouden herdenkingsbijeenkomst voor de afschaf- generaties, onze geschiedenis moeten willen ken- fing van de slavernij met de excuses door de bur- nen, ook de persoonlijke geschiedenissen van u als gemeester van Amsterdam, Femke Halsema, leren overlevenden. Bewustwording kan bijdragen tot ons veel over het slavernijverleden, onderdrukking meer wederzijds begrip om dit onrecht en geweld en economische macht. Bij genocides denken wij te voorkomen. De hernieuwde aandacht voor die natuurlijk allereerst aan de Holocaust, maar juist dit zwarte bladzijden zie ik daarom als een positieve jaar werden excuses uitgesproken door een Duitse ontwikkeling. Ik verwijs daarvoor graag naar de autoriteit voor de genocide in Namibië en werd onlangs op 96-jarige leeftijd overleden Duits-Joodse vergeving gevraagd door de Franse president, activiste Esther Bejarano, die Auschwitz overleefde. Macron, voor de uitmoording in Rwanda. Voorts Vanaf de jaren zeventig vertelde ze openlijk over erkende onze Tweede Kamer de genocide van de haar traumatische ervaringen, zette ze zich in voor Yezidi’s in Irak en was er bijzondere aandacht voor nazislachtoffers en streed ze tegen racisme en de genocide in Srebenica zoals in de confronterende fascisme. Ze zong ook liederen, begeleid door een film ‘Quo vadis, Aida?’. rapband, waarmee ze vooral jongeren probeerde te bereiken. Als ze met jongeren sprak, zei ze altijd: Tot die zwarte bladzijden behoort ook een deel van “Jullie zijn niet schuldig aan wat er toen is gebeurd, de geschiedenis van Nederlands-Indië, met name de maar jullie maken je schuldig als jullie niets van die gruwelijke situatie tijdens de Tweede Wereldoorlog geschiedenis willen weten.” en daarna ook nog de heftige situatie tijdens de Bersiap-periode. De interviews in deze Aanspraak getuigen daar weer van op een indringende wijze. Dat zien we ook in het indrukwekkende, maar ook bekritiseerde boek ‘Revolusi: Indonesië en het Dineke Mulock Houwer ontstaan van de moderne wereld’ van David Van Voorzitter Pensioen- en Uitkeringsraad 3 Loek Middel, Rosmalen 2021. Foto: Jeffrey Middel De wereld ging in de Glodok- gevangenis aan mij voorbij Zijn anti-Japanse Tijdens de Japanse bezetting van Nederlands-Indië vreesden de Japanners dat Indo-Europese jongens op Java de kant van de geal- houding kostte lieerden zouden kiezen als deze op de kust zouden landen om Indië te bevrijden. Zij eisten daarom dat deze jongens voor de kant van Japan Loek Middel bijna kozen door een pro-Nippon verklaring te ondertekenen. het leven. Tachtig jongens in Bandoeng weigerden deze verklaring te tekenen en werden vanwege hun verzet in de gevangenissen Soekamiskin en Glodok opgesloten. De 96-jarige Loek Middel kan nog navertellen hoe hij werd verdacht van verzetsactiviteiten, werd opgepakt en uiteindelijk in de gevangenis belandde. In 2021 was hij gastspreker bij de Nationale Herdenking 15 augustus 1945 bij het Indisch Monument in Den Haag. Een grote muzikale familie Loek vertelt: ‘Op 18 maart 1925 ben ik geboren in een grote muzikale familie in Tjimahi, een garnizoensplaats ten westen van Bandoeng. Mijn Nederlandse vader, Popke Middel, was hoornblazer in het KNIL en ik speelde later mandoline. Mijn moeder, Entjih Etna, was een uit West-Java afkomstige alleenstaande Soendanese vrouw met een kind. 4 Aanspraak - september 2021 Foto: Henk Aschman Loek 23, bij de paracommando’s. Loek 50, NAVO-hoofdkwartier Loek 95, Rosmalen 2020. in Mönchengladbach 1975. Mijn moeder was moe van het zwerven en zij kwam rechtop en lagen de hoofden van de gewonden op de trap van mijn vaders kamponghuis bij hem om op mijn gespreide benen. Op brancards werden ze werk vragen. Hij nam haar en het kind in huis. Eerst meteen door het personeel naar binnengebracht. was ze zijn njai, concubine, maar na het vierde kind Na afloop liep ik terug naar huis, maar plotseling vroeg hij haar ten huwelijk. Mijn moeder kreeg in kwamen de Japanse jagers weer laag overvliegen totaal vijf zonen en vijf dochters en ik was het zesde als waarschuwing. Daardoor werd ik zo bang en kind. Nu ben ik de enige die nog in leven is. sprong ik in een greppel langs de weg. Uit doods- Mijn vader was protestants en mijn moeder animist; angst bleef ik daar een tijd al bibberend liggen. zij geloofde dat alles in de natuur is bezield. “We Deze heftige oorlogservaringen komen vaak terug leven met de natuur en ervan,” zei ze altijd. Vader in mijn dromen en herinneringen. Als ik eraan denk leerde ons Nederlands en in het gezin spraken we lopen de koude rillingen over mijn lijf. Mijn vader Soendanees, Nederlands en Pasar-Maleis. In 1927 ging werd als gepensioneerde niet gemobiliseerd, maar mijn vader met pensioen bij het leger. We verhuisden hij hielp bij een opvangkamp voor geëvacueerde naar Bandoeng-centrum, waar hij tot marktmeester vrouwen en kinderen. Mijn broer Hendrik was onmis- van alle pasars werd aangesteld. In 1939 verhuisden baar in de kininefabriek waar hij werkte.’ mijn ouders met de vier jongste kinderen naar de rand van een kampong in Tjimahi. In die tijd zat ik Verzet op de mulo van het Indo-Europees Verbond en mijn ‘Na de capitulatie van Nederlands-Indië op ouders vonden het beter als ik bij mijn oudere broer 8 maart 1942 betraden Japanse stoottroepen het Hendrik en zijn vrouw aan de Kinineweg in Bandoeng gemeentehuis in Bandoeng, juist toen ik daar met bleef wonen om mijn mulo af te maken.’ andere West-Javaanse jongens instructies kreeg voor de Luchtbeschermingsdienst. De Japanse soldaten Japanse luchtaanvallen op Bandoeng vroegen of wij ‘politiediensten’ voor hen wilden ‘Ik meldde mij bij de Luchtbeschermingsdienst, verrichten, zoals het handhaven van orde en rust. die was gevestigd in het gemeentehuis. Op de fiets Niemand van ons ging op dit voorstel in. Uiteraard controleerde ik -gekleed in een kaki uniform- of de wilde ik geen orde houden voor de vijand. Meteen ramen en deuren van alle inwoners in mijn stadswijk wist ik dat dit gevolgen kon hebben. Daarom fietste goed waren verduisterd met het oog op nachtelijke ik zo snel mogelijk naar mijn broers huis terug, waar Japanse luchtaanvallen. Op 7 maart 1942 was ik intussen ook mijn zus Marijke met haar dochter en in het hoofdpostkantoor toen de stad door de mijn zus Rein waren ingetrokken, nadat hun echt- Japanners werd gebombardeerd. Om mij heen genoten waren gevangengenomen. Uit angst om lagen vele gewonden, maar ik mankeerde niets. voor de werkweigering te worden opgepakt, ben Bij deze luchtaanvallen hielp ik bij het vervoer ik eind juli 1942 naar mijn moeder in de kampong van de slachtoffers in een open truck naar het Sint gegaan. Later voegde mijn zus Marijke zich met Borromeus-ziekenhuis. Achter in de laadbak zat ik haar dochter bij ons. In mei 1942 is mijn vader in het 5 Moeder Entjih Etna, Vader Popke Middel, Vader met dochters Marijke Bandoeng 1940. Bandoeng 1940. en Rein Middel. evacuatiekamp door de Kempeitai, de Japanse Opgepakt door de Kempeitai geheime politie, opgepakt. Een jaar later overleed ‘In maart 1944 liep ik met een tas Engelse en hij aan de ontberingen in de gevangenis in Batavia. Nederlandse schoolboeken onder mijn arm op straat Tot medio 1943 bleef ik in Tjimahi en hielp ik mijn en werd ik aangehouden door de Kempeitai. Ze moeder met eenden hoeden en het werk op de doorzochten mijn tas en omdat onderwijs niet was sawa’s. Ons kamponghuis lag geïsoleerd en omdat toegestaan, werd ik meegenomen naar het politie- mijn moeder er goede contacten had, was er weinig kantoor. Urenlang werd ik wreed ondervraagd met kans dat we daar opgepakt zouden worden.’ harde stokslagen op mijn blote rug en billen. Ze zeiden dat ze mij en mijn broer in de gaten Een veilige schuilplaats hielden. Vanwege mijn aantekeningen in de boeken ‘Mijn moeder verkocht heel wat huisraad, het linnen- dachten ze dat ik een verzetskoerier was. En ze ble- goed en haar sieraden, maar dit was niet genoeg om ven maar vragen wie mij lesgaf. Tevergeefs beweerde met zijn achten van te leven. Begin juli 1943 keerde ik dat ik een zelfstudie volgde.