Zmiany Sytuacji Demograficznej Województwa Podkarpackiego W Latach 2004-2014

ZmianySTOWARZYSZENIE sytuacji demograficznej EKONOMISTÓW województwa ROLNICTWA podkarpackiego I AGROBIZNESU w latach 2004-2014 211 Roczniki Naukowe ● tom XVIII ● zeszyt 2

Iwona Pomianek Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

ZMIANY SYTUACJI DEMOGRAFICZNEJ WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO W LATACH 2004-2014

CHANGES IN DEMOGRAPHIC SITUATION OF PODKARPACKIE PROVINCE IN THE YEARS 2004-2014

Słowa kluczowe: gminy, potencjał demograficzny, rozwój lokalny Key words: communes, demographic potential, local development JEL codes: R11, J10 Abstrakt. Przedstawiono charakterystykę zmian sytuacji demograficznej w gminach województwa podkarpackiego w latach 2004-2014, przy zastosowaniu miary rozwoju Hellwiga. Do obszarów problemowych należy zaliczyć powiaty brzozowski, lubaczowski, strzyżowski i leski, w których znaczące udziały gmin pozostawały w klasie o niskim lub bardzo niskim poziomie potencjału demograficznego. Obszary o bardzo wysokim i wysokim poziomie potencjału demograficznego były skupione w większości w sąsiedztwie Spe- cjalnej Strefy Ekonomicznej Euro-Park Mielec, w tym wokół miast: Rzeszów, Mielec, Jarosław i Dębica, a także w okolicach Jasła i Przemyśla.

Wstęp Do najważniejszych czynników warunkujących rozwój województw wschodniej Polski można zaliczyć: rozwijanie funkcji metropolitarnych, wzrost poziomu wykształcenia, wdrażanie innowacji, kreatywności i różnorodności oraz zapewnienie stabilnego rozwoju ekonomicznego [Fiedorowicz, Duda 2007]. Jednak to właśnie uwarunkowania demograficzne należy zaliczyć do podstawowych czynników wpływających na funkcjonowanie jednostki terytorialnej, nie tylko na poziomie lokalnym, lecz i w skali regionalnej i ponadregionalnej. Właściwa struktura demograficzna i korzystne tendencje jej zmian są niezbędne do zapewnienia stabilnego rozwoju. Sytuacja demograficzna jednostek terytorialnych, wobec tego, stanowi przedmiot licznych badań i analiz statystycznych [Frenkel 2003, Ivaničková, Vlčková 2010, Szamrej-Baran 2010, de Menezes i in. 2012, Rosner 2012, Biegańska 2013, Rakowska 2013]. Wskaźniki demograficzne są również wykorzystywane do budowy modeli ekonometrycznych lub wskaźników taksonomicznych rozwoju lokalnego i regionalnego [Lęcznar 2008, Pomianek 2010, Rakowska 2011, Czyż 2012, Luty 2012, Wojewódzka-Wiewiórska 2014].

Materiał i metodyka badań Celem artykułu jest rozpoznanie zmian w poziomie potencjału demograficznego w gminach województwa podkarpackiego w latach 2004-2014. Analizą objęto 160 gmin, wykorzystując 5 2 zmiennych: X1 – gęstość zaludnienia (ludność na 1 km ), X2 – przyrost naturalny (na 1000 osób), X3 – saldo migracji (na 1000 osób), X4 – wskaźnik obciążenia demograficznego (ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym) oraz X5 – udział bezrobotnych zarejestrowanych w ludności w wieku produkcyjnym. Zmienne X4 i X5 miały charakter destymulant, pozo- stałe to stymulanty. Przy zastosowaniu metody wzorca rozwoju Hellwiga [1986] skonstruowane zostały dwa rankingi rozwoju, które pozwalają na porównanie zmian w poziomie potencjału demograficznego w czasie. Wyodrębniono następujące przedziały klasowe: 212 Iwona Pomianek

–– klasa 1 (poziom bardzo wysoki) d > d + s i i di 1 –– klasa 2 (poziom wysoki) d + s ≥ d > d + s i di i i 2 di 1 1 –– klasa 3 (poziom średni) d + s ≥ d > d −– s i 2 di i i 2 di 1 –– klasa 4 (poziom niski) d −– s ≥≥ d > d −– s i 2 di i i di d ≤≤ d −– s –– klasa 5 (poziom bardzo niski) i i d i

gdzie: di – wartość miernika syntetycznego obliczonego metodą wzorca rozwoju Hellwiga, – średnia arytmetyczna cechy d , s – odchylenie standardowe cechy d . di i di i Zróżnicowanie poziomu potencjału demograficznego w województwie podkarpackim W 2004 roku w klasie 1. znalazło się 88% gmin miejskich, a pozostałe 12% w klasie 3. W roku 2014 w klasie o bardzo wysokim poziomie potencjału demograficznego znalazła się już tylko co czwarta gmina miejska, a większość dużych miast (56%) zaliczono do klasy o średnim poziomie. W pozostałych typach gmin także dominowały jednostki zaliczone do klasy 3. W 2004 roku należało do niej aż 57% gmin miejsko-wiejskich i 47% gmin wiejskich. W 2014 roku udziały te były niższe (odpowiednio 40 i 32%), jednak zwiększeniu uległy udziały w pozostałych 4 klasach. W przypadku gmin wiejskich można zauważyć znaczącą poprawę poziomu potencjału demograficznego. W 2004 roku w klasie 1. było 5% jednostek wiejskich, a w 2014 roku już 16%. Niewielkim zwiększeniom uległy udziały w klasach o wysokim i niskim poziomie potencjału – po około 2 p.p. Udział w klasie najsłabszej pozostał na niezmienionym poziomie (17%) (rys. 1). W 2004 roku w klasie o bardzo wysokim poziomie potencjału demograficznego znalazły się 22 gminy (w tym 13 gmin miejskich). Pierwsza dziesiątka składała się wyłącznie z dużych miast. Ranking otwierał Rzeszów, za nim na kolejnych miejscach znalazły się miasta: Mielec, Dębica, Krosno, Przemyśl i Jarosław. W 2014 roku Rzeszów utrzymał swoją pozycję, jednak kolejne miasto (Dębica) zajmowało dopiero ósmą pozycję, za gminami: Krasne, Trzebownisko, Głogów Małopolski, Boguchwała, Dębica i Krościenko Wyżne. Jak wynika z tabeli 1, 12 gmin utrzymało się w tej samej klasie w obu analizowanych latach (tab. 1). W 2014 roku miasta Lubaczów i Jasło przesunęły się do klasy 2, siedem kolejnych miast (Jarosław, Krosno, Leżajsk, Łańcut, Przemyśl,

bardzo wysoki / very high 2014 wysoki / high średni / medium niski / low 2004 wiejskie / rural

2014 urban

miejsko- 2004 wiejskie / semi

2014 Rysunek 1. Struktura gmin wg ich typu oraz poziomu potencjału demograficznego (lata 2004 i 2014)

urban Figure 1. Structure of the communes by their type

miejskie / 2004 and level of demographic potential (2004 and 2014) Źródło: opracowanie własne 0% 25% 50% 75% 100% Source: own study

Zmiany sytuacji demograficznej województwa podkarpackiego w latach 2004-2014 213

Tabela 1. Gminy o bardzo wysokim i wysokim poziomie potencjału demograficznego w rankingach dla lat 2004 i 2014 Table 1. Communes of very high and high level of demographic potential in rankings of 2004 and 2014 Rok/ Poziom potencjału/Potential level Year bardzo wysoki/very high wysoki/high Chorkówka (2), Gorzyce (2), Kamień (2), Jarosław (1), Jasło (1), Krosno (1), Leżajsk Kolbuszowa (3), Krasiczyn (2), Medyka 2004 (1), Lubaczów (1), Łańcut (1), Przemyśl (1), (2), Miejsce Piastowe (2), Mielec (2), Nisko Przeworsk (1), Stalowa Wola (1), Tarnobrzeg (1) (3), Zagórz (3), Żyraków (2) Boguchwała (3), Dębica (1), Dębica (2), Głogów Bojanów (2), Łańcut (2), Pysznica (2), 2004/ Małopolski (3), Krasne (2), Krościenko Wyżne (2), Ropczyce (3), Świlcza (2), Wadowice 2014 Mielec (1), Pawłosiów (2), Rzeszów (1), Sanok Górne (2) (1), Trzebownisko (2), Tyczyn (3) Brzostek (3), Brzyska (2), Bukowsko (2), Besko (2), Białobrzegi (2), Czarna (2), Iwonicz- Chmielnik (2), Czarna (2), Czermin (2), Zdrój (3), Jarosław (2), Korczyna (2), Krasiczyn Hyżne (2), Iwierzyce (2), Jasło (1), Jedlicze 2014 (2), Medyka (2), Miejsce Piastowe (2), Mielec (2), (3), Lubaczów (1), Pilzno (3), Radomyśl Orły (2), Przecław (3), Tuszów Narodowy (2), Wielki (3), Sokołów Małopolski (3), Tryńcza Żyraków (2) (2), Wiązownica (2), Wojaszówka (2) Typy gmin: (1) miejska, (2) wiejska, (3) miejsko-wiejska/Types of communes: (1) urban, (2) rural, (3) semi-urban Źródło: opracowanie własne Source: own study

Przeworsk i Stalowa Wola) do klasy 3., a Tarnobrzeg do klasy 4. (por. tab. 4). W klasie o wysokim poziomie rozwoju w obu rankingach pojawiło się jedynie 6 gmin. W 2004 roku klasę otwierały gminy: Świlcza, Żyraków i Nisko. W 2014 roku Świlcza przesunęła się z pozycji 23. na 25., a ranking otworzyły gminy: Ropczyce, Hyżne oraz Czarna. W 2014 do klasy 1. awansowały gminy: Żyraków, Miejsce Piastowe, Mielec, Krasiczyn i Medyka. Do klasy 3. przesunęły się gminy: Kolbuszowa, Chorkówka, Nisko, Zagórz i Gorzyce, a do klasy 4. – gmina Kamień. Obszary o bardzo wysokim i wysokim poziomie potencjału demograficznego są skupione w większości w sąsiedztwie Specjalnej Strefy Ekonomicznej Euro-Park Mielec. W 2004 roku w klasie 4. znalazło się 26 gmin, w tym 21 gmin wiejskich. Klasę otworzyła z lokatą 113. gmina Baligród, a zamknęła z pozycją 138. gmina Baranów Sandomierski. W 2014 roku klasa ta liczyła 21 gmin, w tym 18 wiejskich. Na pozycji początkowej (108) znalazła się gmina Kuryłówka, na końcowej (136) gmina Bircza. Klasę 5. w 2004 roku otworzyła gmina Wiśniowa, a zamknęła gmina Nozdrzec. W 2014 roku nastąpiła zmiana – na pozycji początkowej znalazła się gmina Strzyżów, natomiast gmina Nozdrzec z ostatniej przesunęła się na pozycję przedostatnią i ranking zamknęła gmina Jawornik Polski, która w porównaniu z 2004 rokiem spadła w rankingu o 3 pozycje. W badanym okresie 7 gmin (Baligród, Błażowa, Dukla, Kuryłówka, Laszki, Lu- towiska i Roźwienica) pozostały w klasie o niskim poziomie potencjału demograficznego, a 10 kolejnych (Domaradz, Dubiecko, Dydnia, Dynów, Jawornik Polski, Krempna, Krzeszów, Narol, Niebylec i Zaklików) w klasie najsłabszej (tab. 2). Do klasy 4. i 5. w 2004 roku należało 75% gmin powiatu lubaczowskiego, 67% bieszczadzkiego, 60% strzyżowskiego oraz po 50% gmin w powiatach: brzozowskim, jasielskim, kolbuszowskim i przemyskim. W 2014 roku w klasach o niskim i bardzo niskim poziomie potencjału demograficznego znalazły się wszystkie gminy powiatu leskiego, po 67% gmin z powiatów bieszczadzkiego i brzozowskiego, 63% gmin powiatu lubaczowskiego, 57% gmin powiatu strzyżowskiego i 43% jednostek powiatu leskiego. Oprócz miasta Tarnobrzeg, do najsłabszych klas zaliczono także 40% gmin powiatu tarnobrzeskiego. Wśród najbardziej problemowych należy wskazać powiaty: brzozowski i lubaczowski, gdzie w obu analizowanych latach 50% gmin nie zmieniło klasy na przynajmniej średnią oraz powiaty strzyżowski i leski (40% gmin). 214 Iwona Pomianek

Tabela 2. Gminy o niskim i bardzo niskim poziomie potencjału demograficznego w rankingach dla lat 2004 i 2014 Table 2. Communes of low and very low level of demographic potential in rankings of 2004 and 2014 Rok/ Poziom potencjału/Potential level Year niski/low bardzo niski/very low Baranów Sandomierski (3), Brzostek (3), Cmolas (2), Bircza (2), Horyniec-Zdrój (2), Czarna (2), Czudec (2), Dębowiec (2), Dzikowiec Kańczuga (3), Krzywcza (2), (2), Fredropol (2), Harasiuki (2), Jasło (2), Jodłowa 2004 Lubaczów (2), Markowa (2), Nowy (2), Oleszyce (3), Olszanica (2), Osiek Jasielski (2), Żmigród (2), Nozdrzec (2), Rakszawa Ostrów (2), Raniżów (2), Stary Dzików (2), Stubno (2), (2), Wielkie Oczy (2), Wiśniowa (2) Wielopole Skrzyńskie (2) Domaradz (2), Dubiecko (2), Dydnia 2004/ Baligród (2), Błażowa (3), Dukla (3), Kuryłówka (2), (2), Dynów (2), Jawornik Polski (2), 2014 Laszki (2), Lutowiska (2), Roźwienica (2) Krempna (2), Krzeszów (2), Narol (3), Niebylec (2), Zaklików (3) Bircza (2), Borowa (2), Cisna (2), Frysztak (2), Gać (2), Adamówka (2), Cieszanów (3), Gawłuszowice (2), Grębów (2), Grodzisko Dolne (2), Harasiuki (2), Jaśliska (2), Lubenia Haczów (2), Horyniec-Zdrój (2), Kamień (2), Komańcza (2), Nowa Dęba (3), Nozdrzec (2), 2014 (2), Lesko (3), Markowa (2), Nowy Żmigród (2), Olszanica (2), Padew Narodowa Rakszawa (2), Rokietnica (2), Tarnobrzeg (1), Tyrawa (2), Solina (2), Stary Dzików (2), Wołoska (2), Ustrzyki Dolne (3), Wielkie Oczy (2), Strzyżów (3), Stubno (2), Ulanów (3) Wiśniowa (2) Typy gmin: (1) miejska, (2) wiejska, (3) miejsko-wiejska/Types of communes: (1) urban, (2) rural, (3) semi-urban Źródło: opracowanie własne Source: own study

Najwyższy skok w rankingu (o 80 pozycji) charakteryzował gminę Brzostek, która przesunęła się z klasy 4. do klasy 2. Z tej samej grupy do klasy 3. przeszły gminy: Jasło, Ostrów, Czarna, Osiek Jasielski i Oleszyce. Gminy Tuszów Narodowy i Korczyna znalazły się w klasie 1. Natomiast gmina Lubaczów, przesuwając się o Tabela 3. Gminy o największym wzroście poziomu potencjału 57 pozycji, opuściła klasę najsłabszą demograficznego w 2014 roku względem 2004 i znalazła się w klasie o przeciętnym Table 3. Communes of the highest increase of the level of poziomie (tab. 3). Należy zauważyć, demographic potential in rankings of 2004 and 2014 że najwyższe wzrosty poziomu po- Gmina/ Lokata/Place Klasa/Class tencjału demograficznego dotyczyły Commune 2004 2014 wzrost/ 2004 2014 wzrost/ wyłącznie gmin miejsko-wiejskich increase increase i wiejskich. Jedynie miasto Dynów Brzostek (3) 120 40 +80 4 2 +2 przesunęło się o 36 pozycji w rankingu, a miasto Rzeszów nie zmieniło Tuszów 93 20 +73 3 1 +2 Narodowy (2) swojej pozycji lidera – oba pozostały w klasie o bardzo wysokim poziomie Jasło (2) 136 68 +68 4 3 +1 poziomu potencjału demograficz- Ostrów (2) 132 64 +68 4 3 +1 nego. Pozostałe miasta zanotowały Czarna (2) 134 69 +65 4 3 +1 spadek pozycji w rankingu. Lubaczów (2) 140 83 +57 5 3 +2 Największy spadek w rankingu, Osiek aż o 105 pozycji, charakteryzował 119 63 +56 4 3 +1 Jasielski (2) miasto Tarnobrzeg –z klasy o bar- Korczyna (2) 71 16 +55 3 1 +2 dzo wysokim poziomie potencjału demograficznego, do klasy o niskim Oleszyce (3) 122 72 +50 4 3 +1 poziomie. Do tej samej klasy przesu- Typy gmin: (2) wiejska, (3) miejsko-wiejska/Types of communes: nęła się także gmina wiejska Kamień (2) rural, (3) semi-urban (z klasy o wysokim poziomie poten- Źródło: opracowanie własne Source: own study cjału). Miasta: Jarosław, Przemyśl, Zmiany sytuacji demograficznej województwa podkarpackiego w latach 2004-2014 215

Stalowa Wola, Leżajsk i Krosno Tabela 4. Gminy o największym spadku poziomu potencjału spadły z klasy 1. do klasy 3. Z demograficznego w 2014 roku względem 2004 tej klasy z kolei gminy Strzyżów, Table 4. Communes of the highest decrease of the level of Nowa Dęba i Padew Narodowa demographic potential in rankings of 2004 and 2014 przesunęły się do klasy o bardzo Gmina/ Lokata/Place Klasa/Class niskim poziomie potencjału de- Commune 2004 2014 spadek/ 2004 2014 spadek/ mograficznego (tab. 4). decrease decrease Jak wynika z danych w tabeli Tarnobrzeg (1) 15 120 -105 1 4 -3 5, w gminach wiejskich i miej- Jarosław (1) 6 98 -92 1 3 -2 sko-wiejskich zanotowano lekki Kamień (2) 29 121 -92 2 4 -2 wzrost gęstości zaludnienia (o około 2 osoby na 1 km2). W gmi- Przemyśl (1) 5 92 -87 1 3 -2 Stalowa nach miejskich przeciętna liczba 14 93 -79 1 3 -2 zamieszkujących na 1 km2 spadła Wola (1) o 112 osób. Na tak dużą zmianę Leżajsk (1) 11 84 -73 1 3 -2 wartości tego wskaźnika mogły Strzyżów (3) 64 137 -73 3 5 -2 mieć wpływ rozszerzenia granic Krosno (1) 4 74 -70 1 3 -2 Rzeszowa w latach 2006-2010, Nowa Dęba (3) 75 138 -63 3 5 -2 jednak zmiana przeciętnej gęstości Padew zaludnienia w gminach miejskich, 87 147 -60 3 5 -2 Narodowa (2) z wyłączeniem miasta Rzeszów, Typy gmin: (1) miejska, (2) wiejska, (3) miejsko-wiejska/Types of także prezentuje tendencję spad- 2 communes: (1) urban, (2) rural, (3) semi-urban kową (o około 30 osób na km ). Źródło: opracowanie własne Przyrost naturalny uległ zmniej- Source: own study szeniu we wszystkich typach gmin, do zbliżonego poziomu 0,4-0,5 Tabela 5. Porównanie zmian średnich wartości zmiennych w na 1000 mieszkańców. W 2004 gminach według ich typu roku przeciętne saldo migracji Table 5. Comparison of average value of variables in the communes na 1000 osób było dodatnie tylko by their type w gminach wiejskich. W 2014 Typy gmin/Types Rok/ Zmienne/Variables of communes Year roku saldo to było ujemne już we X1 X2 X3 X4 X5 wszystkich typach gmin, jednak 2004 1027,4 1,3 -5,3 20,7 11,9 Miejskie/Urban tylko w gminach miejskich sytu- 2014 915,1 0,4 -4,8 30,2 9,7 acja uległa nieznacznej poprawie Miejsko-wiejskie/ 2004 120,1 1,2 -0,1 25,1 14,4 (wzrost salda o 0,5 pkt). Semi urban 2014 122,7 0,4 -0,4 27,1 10,7 Przeciętna wartość wskaźni- 2004 93,8 1,0 0,4 26,8 15,1 ka obciążenia demograficznego Wiejskie/Rural uległa zmniejszeniu (o 0,3 pkt) 2014 95,8 0,5 -0,6 26,5 11,3 jedynie w gminach wiejskich i Źródło: opracowanie własne pozostała najniższa wśród trzech Source: own study typów gmin. W gminach miejskich odnotowano największy wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym przypadającej na 100 osób w wieku produkcyjnym – o 9,5 pkt. Poprawie uległa natomiast sytuacja na rynku pracy. W 2014 roku przeciętny udział bezrobotnych zarejestrowanych w ludności w wieku produkcyjnym był niższy niż 2004 roku, o 2,2 pkt w gminach miejskich oraz o 3,7-3,8 pkt w pozostałych typach gmin.

Podsumowanie Potencjał demograficzny stanowi siłę napędową rozwoju lokalnego i regionalnego. Oparty jest on na cechach zasobów ludzkich regionu, w tym liczbie mieszkańców i ich strukturze wiekowej, które są determinowane przez takie czynniki, jak przyrost naturalny i saldo migracji. Jak wynika z przeprowadzonej analizy, do obszarów problemowych w zakresie potencjału demograficznego należy 216 Iwona Pomianek zaliczyć powiaty brzozowski i lubaczowski, gdzie w obu analizowanych latach 50% gmin nie zmieniło klasy na przynajmniej średnią. Podobna sytuacja miała miejsce w powiatach strzyżowskim i leskim, gdzie 40% gmin pozostawało w klasie o niskim lub bardzo niskim poziomie potencjału demograficznego. Obszary o bardzo wysokim i wysokim poziomie potencjału demograficznego były skupione w większości w sąsiedztwie Specjalnej Strefy Ekonomicznej Euro-Park Mielec, w tym wokół miast: Rzeszów, Mielec, Jarosław i Dębica, a także w okolicach Jasła i Przemyśla. Malejąca liczba ludności miejskiej może wskazywać na zmniejszenie atrakcyjności miast jako obszarów do zamieszkania, co znajduje potwierdzenie we wzroście gęstości zaludnienia w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich, zwłaszcza w obszarach podmiejskich, z dobrym dostępem do zakładów pracy i usług. Literatura Biegańska Jadwiga. 2013. “Rural areas in Poland from a demographic perspective”. Bulletin of Geography. Socio-economic Series 20: 7-22, doi: 10.2478/bog-2013-0008. Czyż Teresa. 2012. „Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego Polski w ujęciu subregionalnym”. Przegląd Geograficzny 84 (2): 219-236. De Menezes Tatiane A., Rau M. Silveira-Neto, Carlos R. Azzoni, 2012. „Demography and evolution of regional inequality”. The Annals of Regional Science 49 (3): 643-655. Fiedorowicz Kazimierz, Jacek Duda. 2007. Polska Wschodnia – warunki wyjścia z niedorozwoju. Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy 11: 611-625. Frenkel Izasław. 2003. Ludność zatrudnienie i bezrobocie na wsi, dekada przemian. Warszawa: IRWiR PAN. Hellwig Zdzisław. 1986. „Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podziału krajów ze względu na poziom rozwoju i strukturę kwalifikowanych kadr”.Przegląd Statystyczny 4: 307-327. Ivaničková Alžbeta, Viera Vlčková. 2010. Ľudský kapitál v znalostnej ekonomiky. [W] Regionálne dimenzie znalostnej ekonomiky, red. M. Buček, Š. Rehák, O. Hudec, 34-59. Bratysława: Ekonomická Univerzita v Bratislave. Lęcznar Małgorzata. 2008. Poziom rozwoju przygranicznych powiatów województwa podkarpackiego. [W] Spójność społeczno-ekonomiczna a modernizacja regionów transgranicznych, red. M.G. Woźniak, 150-159. Rzeszów: Wyd. Uniwersytet Rzeszowski. Luty Lidia. 2012. Rozwój społeczno-gospodarczy województw Polski w ujęciu dynamicznym. Handel Wewnętrzny. Tom II. Warszawa: IBRKK, 93-102. Pomianek Iwona. 2010. „Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich województwa warmiń- sko-mazurskiego”, Acta Scientiarum Polonarum. Oeconomia 9 (3): 227-239. Rakowska Joanna. 2011. „Zróżnicowanie poziomu rozwoju gmin Polski Wschodniej”, Roczniki Naukowe SERiA XIII (2): 392-397. Rakowska Joanna. 2013. „Demograficzna deterioracja zasobów potencjalnej siły roboczej na obszarach wiejskich Polski”, Roczniki Naukowe SERiA XV (4): 344-348. Rosner Andrzej. 2012. Zmiany rozkładu przestrzennego zaludnienia obszarów wiejskich. Wiejskie obszary zmniej- szające zaludnienie i koncentrujące ludność wiejską, IRWiR PAN, Warszawa. Szamrej-Baran Izabela. 2010. Wybrane problemy społeczno-gospodarcze na obszarach wiejskich. [W] Zrówno- ważony rozwój obszarów wiejskich, wybrane aspekty społeczne, red. B. Kryk, 185-209. Szczecin Economicus. Wojewódzka-Wiewiórska Agnieszka. 2014. „Dynamika rozwoju społeczno-ekonomicznego gmin wiejskich województwa mazowieckiego na tle innych typów gmin”. Journal of Agribusiness and Rural Development 2 (32): 213-223. Summary The article presents the characteristics of changes in the demographic situation in the communes of Podkarpackie Province in the years 2004-2014, using Hellwig’s measure of development. Problem areas include poviats: brzozowski, lubaczowski, strzyżowski and leski, where a significant share of the communes remained in classes of low or very low demographic potential. Areas with very high and high demographic potential were concentrated mostly near the area of the Special Economic Zone Euro-Park Mielec, including the cities of Rzeszów, Mielec, Dębica and Jarosław as well as near Jasło and Przemyśl. Adres do korespondencji dr inż. Iwona Pomianek Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Wydział Nauk Ekonomicznych ul. Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawa e-mail: [email protected]