de grote knikspriet major nieuw voor nederland (diptera: syrphidae)

John Smit & Elias de Bree

Kniksprieten zijn bijzondere zweefvliegen. De volwassen vliegen hebben gereduceerde monddelen en bezoeken geen bloemen. De larven leven in nesten van mieren. Bovendien is van twee soortkoppels in Europa bekend dat de volwassen vliegen niet van elkaar te onderscheiden zijn, alleen de larven en poppen. Dat is eveneens hoogst ongebruikelijk bij zweefvliegen. Op basis van gevonden poppen melden we hier naast Microdon analis ook M. major uit Nederland. inleiding Het aantal soorten Microdontinae in de gematigde De soorten van het genus Microdon Meigen, 1803 streken steekt schamel af tegen de enorme soorten- (subfamilie Microdontinae) zien er voor een en vormenrijkdom in de tropen (Reemer & zweefvlieg atypisch uit: ze hebben geen felle kleuren, Ståhls 2013). In Noordwest-Europa is slechts een maar zijn bruin, vrij behaard en ze hebben lange, handjevol soorten bekend, al heeft recent onder- geknikte antennen waar ze hun Nederlandse zoek uitgewezen dat sommige van die soorten in naam aan danken: kniksprieten (fig. 1). Daarnaast werkelijkheid uit een paar zeer nauwverwante hebben ze gereduceerde monddelen. In tegen- soorten bestaan, die over het algemeen uitsluitend stelling tot de meeste andere zweefvliegen, zijn het aan de hand van de larven en poppen van elkaar dan ook geen bloembezoekers. Ook hun biologie te onderscheiden zijn, of aan de hand van de wijkt af van die van de meeste zweefvliegen. mieren die als gastheer optreden (Schönrogge De larven leven in nesten van mieren, waar ze et al. 2002). Zo bleek Microdon mutabilis prederen op het mierenbroed (Reemer 2013). (Linnaeus, 1758) uit twee soorten te bestaan

Figuur 1. De twee Microdon exem- plaren verzameld op 11 juni 2013 op de Veluwezoom; links het vermeende vrouwtje van M. analis, verzameld bij een nest van Lasius platythorax en rechts het vermeende vrouwtje M. major, verzameld bij een nest van Formica sanguinea. Foto John Smit. Figure 1. The two Microdon speci- mens collected on June 11, 2013 at the Veluwezoom: left the presumed female of M. analis, collected near a nest of Lasius platythorax and right the presumed female of M. major, collected near a nest of Formica sanguinea. Photo John Smit.

smit & de bree ‒ microdon major nieuw voor nederland  Tabel 1. Alle Nederlandse exemplaren die aan Microdon analis and M. major konden worden toegewezen op basis van de larven, poppen of de vermeende gastheerrelatie. Table 1. All Dutch specimens of Microdon analis and M. major that could be assigned to either one of the based on larvae, pupae of presumed host associations.

Stadium Vindplaats Amersfoort- Datum Waarnemer coordinaten

Microdon analis 2 imago Fochteloërveen 221-556 22.v.2010 Remco Hiemstra 1 imago Heumen, Hatertse vennen 183-422 21.v.2005 Harm Alberts 1 man Kortenhoef, Kromme Rade 134-469 31.v.2014 Kees van Soolingen 1 man Kortenhoef, Kromme Rade 133-469 31.v.2014 Jeroen van Soolingen 1 larve Loonse en Drunense Duinen 137-405 2.x.2014 G. de Kinderen 3 imago Reusel, De Mierden 140-370 21.v.2009 Marcel Wasscher 1 man Rhenen, Blauwe Kamer 170-439 16.vi.2013 Elias de Bree 1 imago Rhenen, Blauwe Kamer 170-439 31.v.2013 Dick Belgers 2 pop Rijssen, Rijsserberg 232-477 23.x.2017 Jan wessels 1 larve Schoonloërveld 243-545 14.xii.2011 Jan van Duinen 2 pop Veluwezoom 202-452 11.vi.2013 John Smit 1 vrouw Veluwezoom 202-452 11.vi.2013 John Smit 2 man Veluwezoom 202-452 6.vi.2013 John Smit

Microdon major 4 larve Arcen, Ravenvennen 211-383 27.ii.2015 John Bogaarts 20 imago Broekhuizen, Pastoorswei 206-388 5.vi.2009 Twan Martens 1 man Cartierheide 146-372 15.v.2017 John Smit 1 vrouw Elsendorp, De Krim 183-398 30.v.2009 Albert Jacobs 1 man Fochteloërveen 224-558 24.v.2014 Leendert-Jan van der Ent 1 pop Groote Heide 163-379 15.viii.2009 Ivo Ramaekers 1 vrouw Groote Heide 164-374 20.v.2004 Menno Reemer 14 larve Kootwijkse veld 177-465 2.vi.2010 Menno Reemer 2 man Kootwijkse veld 177-465 2.vi.2010 Menno Reemer 10 larve Landgoed de Groote Slink 184-398 27.xi.2010 Albert Jacobs 5 imago Loonse en Drunense Duinen 137-405 8.vi.2013 Jeroen van Soolingen 5 imago Loonse en Drunense Duinen 137-405 10.v.2017 G. de Kinderen 2 imago Mill, Canteclaer 182-408 7.v.2009 Albert Jacobs 3 imago Mill, Canteclaer 182-408 7.v.2009 Albert Jacobs 2 larve Mill, Canteclaer 182-408 11.xi.2009 Albert Jacobs 4 larve Mill, Canteclaer 182-408 11.xi.2009 Albert Jacobs 2 larve Mill, Canteclaer 182-408 14.viii.2012 Albert Jacobs 1 larve Mill, Canteclaer 182-408 5.x.2010 Albert Jacobs 5 pop Rozendaal 193-449 27.vii.2014 Elias de Bree 3 pop Rozendaal 195-447 30.v.2013 Elias de Bree 1 vrouw Rozendaal 192-450 1.vi.2014 Elias de Bree 12 larve Sint Anthonis 185-403 23.i.2012 André den Ouden 3 larve Stippelberg 185-391 22.iii.2010 Albert Jacobs

    51 ‒ 18 3 imago Tienraijse en Swolgender heide 206-388 24.v.2009 Twan Martens 1 imago Veluwezoom 202-452 11.vi.2013 John Smit 2 imago Venhorst, Voskuilenheuvel 178-403 26.v.2008 Albert Jacobs 1 imago Venhorst, Voskuilenheuvel 178-403 1.v.2009 Albert Jacobs 2 imago Venhorst, Voskuilenheuvel 178-403 15.v.2008 Albert Jacobs 2 imago Venhorst, Voskuilenheuvel 178-403 23.iv.2008 Albert Jacobs 1 imago Venhorst, Voskuilenheuvel 177-403 25.v.2007 Albert Jacobs 1 imago Venhorst, Voskuilenheuvel 178-403 29.v.2010 Albert Jacobs 3 imago Venhorst, Voskuilenheuvel 178-403 3.xi.2008 Albert Jacobs 20 larve Venhorst, Voskuilenheuvel 178-403 10.i.2008 Albert Jacobs 20 larve Venhorst, Voskuilenheuvel 178-403 23.vi.2008 Albert Jacobs 2 larve Venhorst, Voskuilenheuvel 178-403 27.ii.2012 Albert Jacobs 2 larve Venhorst, Voskuilenheuvel 178-403 30.ix.2011 Albert Jacobs 3 pop Venhorst, Voskuilenheuvel 178-403 26.v.2008 Albert Jacobs 1 pop Venhorst, Voskuilenheuvel 178-403 27.iv.2012 Albert Jacobs 1 pop Venhorst, Voskuilenheuvel 178-403 3.v.2013 Albert Jacobs 1 pop + vrouw Wekerom 177-458 13.iv.1959 1 vrouw Wekeromse zand 176-457 29.v.2003 André van Eck

M. mutabilis waarvan de larven leven in nesten onderscheiden kunnen worden. Door de vondst van bosmieren Formica Linnaeus, 1758 en van poppen van beide soorten kunnen we nu met M. myrmicae Schönrogge et al., 2002 waarvan zekerheid melden dat zowel M. analis als M. major de larven leven in nesten van steekmieren in Nederland voorkomen. Voor M. major stellen Myrmica Latreille, 1804 (Schönrogge et al. 2002). we als Nederlandse naam grote knikspriet voor, In Nederland is tot nog toe uitsluitend M. myr- de naam bosknikspriet blijft in gebruik voor micae aangetroffen (Beuker 2004, Reemer et al. M. analis. 2009). Al duidt een recente waarneming in Zuid- Limburg echter mogelijk tevens op de aanwezig- aanpak heid van M. mutabilis. De biotoop van deze waarneming is zeer afwijkend voor M. myrmicae, Doordat beide soorten in het volwassen stadium bovendien is de gastheer, Formica lemani Bondroit, niet van elkaar te onderscheiden zijn, en er maar 1917, recent in Nederland aangetroffen, eveneens weinig vondsten van larven of poppen zijn is niet in het oosten van Zuid-Limburg (Noordijk et al. duidelijk wat de actuele verspreiding van beide 2017). soorten is. Alle individuen die op basis van de gastheer of de vondst van poppen dan wel larven Er komt in Europa een tweede soortkoppel voor toegewezen konden worden aan één van beide dat uitsluitend op basis van de larven, poppen en soorten zijn opgenomen in tabel 1. Dit zijn tevens gastheren van elkaar te onderscheiden is: Microdon de gegevens die gebruikt zijn voor het vervaardigen analis (Macquart, 1842), met als gastheer Lasius en van de verspreidingskaartjes, met onderscheid M. major Andries, 1912, met als gastheer Formica. van zekere waarnemingen op basis van poppen Tot voor kort werd M. major als synoniem van of larven en waarnemingen aan de hand van de M. analis beschouwd, maar Schmid (2004) toonde mogelijke gastheer (fig. 3-4). Het materiaal dat aan dat het hier om twee soorten gaat, die alleen niet aan één van beide soorten kon worden toe- op basis van kenmerken aan larven en poppen gekend is opgenomen in figuur 5.

smit & de bree ‒ microdon major nieuw voor nederland  Figuur 2. De poppen van Microdon analis gevonden op de Veluwe- zoom op 11 juni 2013. Foto John Smit. Figure 2. The pupae of Microdon analis found on ‘de Veluwezoom’ on June 11, 2013. Photo John Smit.

Microdon analis bevindt zich op de Rijsserberg, waar op 23 oktober Microdon analis lijkt minder algemeen dan 2017 twee poppen zijn verzameld onder losgelaten M. major. Er zijn slechts vier bevestigde populaties bast van een grove den, wederom zonder vermel- bekend, waar daadwerkelijk poppen of larven ding van een gastheer. gevonden zijn. Op het Schoonloërveld is op 14 december 2011 een larve gevonden, helaas is hier- Naast deze vier zekere populaties zijn er op twee bij geen gastheer vermeld. Twee jaar later werden locaties Microdon exemplaren verzameld op plekken een tweetal lege poppenhuiden (fig. 2) verzameld waar geen bosmieren voorkomen: de Blauwe op 11 juni 2013 op de Veluwezoom, waar vijf da- Kamer bij Rhenen en Kromme Rade, bij Korten- gen eerder een tweetal mannetjes van M. cf. analis hoef. Respectievelijk in 2013 en 2014 zijn hier werden verzameld. Deze poppen bevonden zich enkele exemplaren waargenomen. In de Blauwe op een stronk met een nest van Lasius platythorax kamer is nog gezocht naar larven of poppen, Seiffert, 1991, waar tevens een vrouwtje van maar zonder succes. Deze laatste locatie is des te M. cf. analis werd aangetroffen (fig. 1). In de interessanter omdat de biotoop niet geschikt lijkt Loonse en Drunense duinen werd op 2 oktober voor Lasuis platythorax, en het dus mogelijk een 2014 een larve gevonden, ook hier is niet vermeld andere gastheer betreft. De huidige bekende vind- bij welke gastheer. De laatste zekere populatie plaatsen zijn weergegeven in figuur 3, inclusief de

Tabel 2. De Microdon-soorten van de Benelux met hun bekende gastheren. Table 2. The Microdon species of the Benelux with their known hosts.

Soort Gastheer

M. analis Lasius platythorax (Schmid 2004) M. devius Lasius flavus (Rotheray 1991) M. major Formica fusca (Schmid 2004, Witek et al. 2010) F. lemani (Van de Meutter et al. 2010, Witek et al. 2010) F. sanguinea (Van de Meutter et al. 2010, Schmid 2004) M. mutabilis Formica lemani (Schönrogge et al. 2002) F. cunicularia (Van de Meutter 2015, Scarparo et al. 2017) M. myrmicae Myrmica scabrinodis (Beuker 2004, Van de Meutter et al. 2010, Schönrogge et al. 2002)

    51 ‒ 18 ■ op basis van gastheer / based on host association ■ op basis van gastheer / based on host association ● larven of poppen / larvae or pupae ● larven of poppen / larvae or pupae

Figuur 3. Vindplaatsen van Microdon analis in Figuur 4. Vindplaatsen van Microdon major in Nederland. Nederland. Figure 3. Records of Microdon analis in the Figure 4. Records of Microdon major in the Netherlands. Netherlands.

Figuur 5. Verspreiding van de overige Microdon indi- viduen die niet aan een van beide soorten toegewezen konden worden, door het ontbreken van informatie over de larven, poppen of gastheren. Figure 5. Distribution of the individuals of Microdon analis or M. major that could not reliably be identified due to the lack of information of the larvae, pupae, and host association.

smit & de bree ‒ microdon major nieuw voor nederland  Figuur 6. Een van de poppen en het vrouwtje dat daar uitgekomen is van Microdon major, gevonden in Rozendaal op 27 mei 2013. Foto John Smit. Figure 6. Pupa and the female that emerged from it of Microdon major, found in Rozendaal on May 27, 2013. Photo John Smit.

waarnemingen op basis van de gastheer, waarvan Microdon major de determinatie niet met 100 % zekerheid vast- Microdon major lijkt wijder verspreid te zijn dan staat. M. analis. Op tien verschillende locaties zijn larven of poppen aangetroffen. De oudste dateert Uit het buitenland zijn met zekerheid waar- van 1959, waarbij een pop verzameld is in Wekerom nemingen bekend uit België, Duitsland, Groot- waar een vrouwtje uitgeslopen is. Daarna zijn er Brittannië, Frankrijk, Ierland, Oostenrijk en in verschillende jaren diverse larven waargenomen Spanje (Van der Meutter et al. 2010, Speight 2017). in de Voskuilenheuvel nabij Venhorst, in de periode 2008-2013. Op 20 mei 2004 werd op de

Figuur 7. Pop van Microdon analis uit Jalhay, Luik, Figuur 8. Pop van Microdon major uit Rocherath, België van 11 juni 2013 verzameld door Elias de Bree. Jansbach, België van 23 mei 2009 verzameld door Frank Foto Sander Bot. van de Meutter. Foto Sander Bot. Figure 7. Pupa of Microdon analis taken from Jalhay, Figure 8. Pupa of Microdon major taken from Roche- Luik, Belgium on June 11, 2013 by Elias de Bree. Photo rath, Jansbach, Belgium on May 23, 2013 by Frank van Sander Bot. de Meutter. Photo Sander Bot.

    51 ‒ 18  Figuur 9. Overzicht van de gevonden larven, poppen en volwassen vliegen  Adult van Microdon analis, M. major en Pop  Larve M. analis/major over de verschil-  lende maanden, als percentages van het totaal aantal waarnemingen  in die maand.  Figure 9. Numbers of larvae, pupae and adults of Microdon analis,  M. major and M. analis/major in  the different months, given in percentage of the total number in  that particular month. 

percentage    

Groote Heide bij Eindhoven een vrouwtje van juni 2013 op de Veluwezoom tijdens het verza- Microdon cf. major verzameld dat zich ophield melen van de poppen van M. analis ook een vlak naast een afgezaagde boomstronk met daarin vrouwtje M. cf. major (fig. 1) aangetroffen die een nest van de bloedrode roofmier Formica onder een stronk kroop waar een nest van F. san- sanguinea (pers. obs. Menno Reemer, determinatie guinea aanwezig was (determinatie André van van de bosmier door André van Loon). In 2009 is Loon). Het gedrag leek er op alsof ze op zoek was er in datzelfde gebied een pop aangetroffen. In naar een geschikte plek om eieren af te zetten. 2009 werden ook larven waargenomen in Mill, Controle van de stronk en een deel van het nest Canteclaer, waar in 2010 en 2012 ook larven werden leverde helaas geen poppen of larven op. Op 15 aangetroffen. Op 2 juni 2010 werden twee poppen mei 2017 werd een mannetje M. cf. major aan- en 12 lege pophuiden van M. major gevonden onder getroffen op de Cartierheide dat zich lange tijd schors van een dode dennenstronk met daarin een ophield in de buurt van een stronk waaronder nest van de bloedrode roodmier Formica sanguinea. zich eveneens een nest van Formica sanguinea Uit één van de poppen is een volwassen mannetje bevond (determinatie André van Loon). De gekweekt (pers. obs. Menno Reemer). Eveneens bekende vindplaatsen zijn weergegeven in figuur 4. in 2010 werden er op 23 november 10 larven aan- getroffen op het Landgoed de Grote Slink. Op de Uit het buitenland zijn met zekerheid waarne- Stippelberg zijn op 22 maart 2010 drie larven mingen bekend uit België, Duitsland, Frankrijk waargenomen. Op 23 januari 2012 zijn 12 larven en Italië (Dussaix et al. 2007, Van der Meutter et waargenomen in Sint Anthonis. Op 27 mei 2013 al. 2010, Schmid 2004, Witek et al. 2010). werden in Rozendaal drie poppen van M. major verzameld in het nest van Formica sanguinea herkenning Latreille, 1798. Drie dagen later kwamen twee vrouwtjes en een mannetje uit de poppen tevoor- Volwassen dieren zijn niet te determineren, de schijn (fig. 6). larven en poppen daarentegen zijn vrij makkelijk op naam te brengen. Het verschil zit hem vooral Naast bovengenoemde zekere waarnemingen zijn in de vorm van de ademhalingsorganen (fig. 7, 8). er nog een aantal volwassen dieren aangetroffen De achterste ademhalingsorgaan is kort en breed nabij nesten van bosmieren die dus waarschijnlijk bij M. major en hoog, slanker en licht taps toe- betrekking hebben op M. major. Zo werd op 11 lopend bij M. analis. De voorste ademhalings-

smit & de bree ‒ microdon major nieuw voor nederland  organen zijn breed en iets taps toelopend bij soorten nog verre van stabiel, omdat veel van M. major en slank en parallelzijdig bij M. analis. de namen zijn toegekend aan volwassen dieren zonder poppen of larven. Zeker in het geval van Microdon analis is te verwachten dat er in de discussie toekomst nog naamsverandering zullen optreden De exacte verspreiding van beide soorten in aangezien er nog diverse synoniemen beschikbaar Nederland is nog niet duidelijk. Zoektochten zijn (Dockzal & Schmid 1999, Speight 2017). naar larven en poppen zullen moeten uitwijzen hoe wijdverspreid beide soorten zijn, zowel in dankwoord Nederland als daarbuiten. In tabel 2 staat een overzicht van de bekende gastheren van Microdon- Sander Bot wordt hartelijk bedankt voor het soorten van de Benelux. Het loont de moeite om beschikbaar stellen van de foto’s van de poppen. naar potentiële gastheermieren te zoeken zodra André van Loon wordt hartelijk bedankt voor de een Microdon in het veld aangetroffen wordt. determinatie van de bosmieren. Zoals ook in België reeds is vastgesteld (Van der Meutter et al. 2010) bleek ook in Nederland dat literatuur de dieren vaak op korte afstand van een mieren- nest te vinden zijn, vaak minder dan één meter. Beuker, D. 2004. De moerasknikspriet Microdon Dit geldt ook voor mannetjes, die in de buurt van myrmicae in Nederland (Diptera: Syrphidae). de nesten patrouilleren, op zoek naar vrouwtjes. – Nederlandse Faunistische Mededelingen 21: 55-60. Op tenminste twee locaties lijken beide soorten Dockzal, D. & U. Schmid 1999. Revision der mittel- door elkaar voor te komen: de Veluwezoom en europäischen Arten der Gattung Microdon Meigen Loonse en Drunense duinen. In beide gebieden (Diptera, Syrphidae). – Volucella 4: 45-68. zijn larven of poppen van Microdon analis gevonden Dussaix, C., P. Stallegger & A. Livory 2007. Microdon terwijl er ook volwassen dieren verzameld zijn major Andries, 1912 nouvelle espèce pour la faune nabij nesten van Formica sanguinea. In beide de France (Diptera, Syrphidae). – L’Entomologiste gebieden komen de nesten van de respectievelijke 63: 265-269. gastheren praktisch naast elkaar voor. Alleen de Meutter, F. van de 2015. Microdon mutabilis (Linnaeus) vondst van larven of poppen kan de aanwezigheid sensu Schönrogge et al. (2002) in Belgium: host van M. major op die locaties bevestigen, maar het use, distribution and status (Diptera: Syrphidae). is goed mogelijk dat beide soorten door elkaar – Bulletin van de Koninklijke Belgische Vereniging kunnen voorkomen. voor Entomologie 151: 233-238. Meutter, F. van de, P. Vantieghem & B. Wakkie 2010. De vondsten van de larven en poppen van zowel Microdon major Andries, 1912: another new Microdon analis als M. major laten zien dat het Microdon species for the Belgian fauna (Diptera, eigenlijk niet uitmaakt in welke periode van het Syrphidae). – Bulletin van de Koninklijke Belgische jaar gezocht wordt: ze zijn waargenomen in alle Vereniging voor Entomologie 146: 105-109. maanden van het jaar, terwijl de volwassen dieren Noordijk, J., A.J. van Loon & R. Morssinkhof 2017. uitsluitend van april tot en met juli te vinden zijn Een nieuwe mier voor de fauna van Nederland: (fig. 9). Formica lemani (Hymenoptera: Formicidae). – Entomologische Berichten 77: 234-237. Met het recent onderscheiden van enkele cryptische Raemakers, I. 2000. Een nieuwe vindplaats van de soorten (Schönrogge et al. 2002, Schmid 2004) zweefvlieg Microdon devius in Midden-Limburg. die alleen op basis van de larven of poppen te – Nederlandse Faunistische Mededelingen 11: 149-150. herkennen zijn is de taxonomie van veel van deze Reemer, M. 2013. Review and phylogenetic evaluation

    51 ‒ 18 of associations between Microdontinae (Diptera: Schmid, U. 2004. Microdon rhenanus and Microdon Syrphidae) and (Hymenoptera: Formicidae). eggeri var. major (Diptera: Syrphidae) revisited. – Psyche 2013: 1-9. – Volucella 7: 111-124. Reemer, M., W. Renema, W. van Steenis, T. Zeegers, Schönrogge, K., B. Barr, J.C. Wardlaw, E. Napper, A. Barendregt, J.T. Smit, M.P. van Veen, J. van M.G. Gardner, J. Breen, G.W. Elmes & J.A. Thomas Steenis & L.J.J.M van der Leij 2009. De Neder- 2002. When rare species become endangered: landse zweefvliegen (Diptera: Syrphidae). – Nationaal cryptic speciation in myrmecophilous . Natuurhistorisch Museum Naturalis, knnv Uitgeverij, – Biological Journal of Linnean Society 75: 291-300. eis-Nederland, Leiden. [Nederlandse Fauna 8] Speight, M.C.D. 2017. Species accounts of European Reemer, M. & G. Stahls 2013. Generic revision and Syrphidae, 2017. – In: Speight, M.C.D., E. Castella, species classification of the Microdontinae (Diptera, J.-P. Sarthou & C. Vanappelghem (red.). Syrph the Syrphidae). – Zookeys 288: 1-214. Net: The database of European Syrphidae 97: Rotheray, G.E. 1991. Larval studies of 17 rare and poorly 1-294. known British hoverflies (Diptera: Syrphidae). Witek, M., D. Patricelli, L. Pietro Casacci, F. Barbero, – Journal of Natural History 25: 956-969. E. Balletto & S. Bonelli 2010. Notes on the biology Scarparo, G., P. Cerretti, M. Mei & A. di Giulio 2017. and host specificity of the myrmecophilous Detailed morphological descriptions of the im- syrphid Microdon major (Diptera: Syrphidae), mature stages of the ant parasite Microdon mutabilis a social parasite of Formica ants (Hymenoptera: (Diptera: Syrphidae: Microdontinae) and a dis- Formicidae). – Sociobiology 57: 1-9. cussion of its functional morphology, behaviour and host specificity. – European Journal of Ento- mology 114: 565-586.

summary Microdon major new for the Netherlands (Diptera: Syrphidae) The genus Microdon contains only few species in Europe, four of which can only identified based on larval and pupal characters. In this paper we record both Microdon analis as well as its sibling species M. major from the Netherlands. We provide distribution maps for both species and depict their pupae, indicating the differences.

J.T. Smit eis Kenniscentrum Insecten, Leiden [email protected]

E. de Bree Amsterdam [email protected]

smit & de bree ‒ microdon major nieuw voor nederland      51 ‒ 18