Het Rijksmuseum in De 2 1E Eeuw Besef Van Tijd En Gevoel Van Schoonheid Nederlandse Geschiedenis in Een 38 G E Ï N T E G Re E Rde Opstelling

Rijksmuseum Amsterdam Postbus 7 4 8 8 8 1070 dn A m s t e r d a m telefoon 020 674 70 00 t e l e f a x 020 674 70 01 e - m a i l i n f o @ r i j k s m u s e u m . n l Internetsite www. r i j k s m u s e u m . n l 4 Schenkers en legatoren J a a rv e r s l a g 1 9 9 9 5 Sponsoren en donaties 3 6 B e z o e k c i j f e r s 7 D o e l s t e l l i n g 9 Verslag van de directie 3 7 Het Nieuwe Rijksmuseum 4 9 E s s a y s 7 7 B i j l a g e n 1 1 5 Financieel overzicht 1 9 9 9 Schenkers en legatoren 4

Afdeling Aziatische kunst De heer R.W. Asser, Amstelveen De heer en mevrouw G.J. Korteling, Bennebroek Mevrouw S. Asser, Amsterdam De heer B.J. Peiser, Utrecht De heer J.W. de Boer, Koog aan de Zaan De heer E. Lampe, Amsterdam (schenking aan Mevrouw M. Boom, Leiden de Vereniging van Vrienden der Aziatische Mevrouw W. Buys, Amsterdam k u n s t ) De heer W. Diepraam, Amsterdam De heer en mevrouw Hülsmann-Stork, De heer R. Farber, 's Gravenhage Heemstede (legaat aan de Vereniging van Mevrouw W.M. Feenstra-von Saher, Leiden Vrienden der Aziatische kunst) De heer J.P. Filedt Kok, Amsterdam De heer en mevrouw J.W. Goslings, Epse Afdeling beeldhouwkunst en kunstnijverheid Mevrouw N. Hartz, Haarlem Mevrouw A.R. Brandsen, Amsterdam Mevrouw J.G. Heijenk, Amsterdam E rven C.F. van Dorp, Katwijk Mevrouw Jansma-Pet, Amsterdam, ter De heer en mevrouw Engels-de Lange, herinnering aan prof. dr. T.S. Jansma Driebergen De heer W. van Keulen, Amsterdam Mevrouw W.M. Feenstra-von Saher, Leiden De heer J.B. Kist, Amsterdam S . F. barones van Höevell-Teding van Berkhout, De heer H. van Leeuwen, Amerongen Bergen (NH) De heer F.G.E. Nilant, Trigg (Australië) Familie van der Hoeven, Zundert De heer J.W. Niemeijer, Broek in Wa t e r l a n d Mevrouw M.G.A. Schipper-van Lottum, De heer J.F.H. Perrée, Eindhoven Amsterdam De heer A.C. Roose, Curaçao (NA) Jonkvrouwe A.C. Teding van Berkhout, De heer H. Rooseboom, Rotterdam Bergen (NH) De heer Stelniceau, Parijs Jaffé-Pierson Stichting, Amsterdam De heer en mevrouw Van der Vo s s e n - D e l b r ü c k , Nederlandse Sponsor Loterij, Amsterdam A m s t e r d a m Mevrouw C.H. le Nobel-Mekkink, Oosterbeek Mevrouw F.S. Verduyn-Broers, Krimpen a/d ( l e g a a t ) I J s s e l Rijksmuseum Fonds Mevrouw M.S. van Westen, Middelburg De heer K.J.M. We t s e l a a r, Krommenie Afdeling Nederlandse geschiedenis Mevrouw S.M.E. Willink-Quiëll, Amsterdam De heer H. Weijzig, Amsterdam Mrs. Eva Louise Merrill, Boston, USA (legaat) Mevrouw M. van Berkesteijn, Amsterdam Mevrouw T.A. Voûte, Amsterdam (legaat) Mevrouw H. J. Baruch, Amsterdam Mevrouw E. van der Vo s s e n - D e l b r ü c k , Afdeling schilderijen A m s t e r d a m De heer Th. Cool, Vo o r b u r g Mevrouw A.M. de Jong-Hug, Naarden Rijksprentenkabinet De heer E. Ariëns Kappers, Amsterdam Bibliotheek De heer A.J.E. Arnold Bik, Heemstede, Mevrouw A.M. de Jong-Hug, Naarden mevrouw A.H. Jager-Arnold Bik, De heer E.A. Moes, Amsterdam 's Gravenhage, mevrouw G.L. Arnold Bik, Mevrouw W. Rutgers-de Mooy, Nijmegen Epe (erven mevrouw G.L. Arnold Bik- S t e m f o o r t ) Sponsoren en donaties 5

S u b s i d i ë n t D o n a t i e s Ministerie van OCenW Energie Noord We s t Erasmus Forum B e g u n s t i g e r s Fonds Edwin vom Rath A h r e n d Galderma Nederland Deloitte & To u c h e Gohagan & Co Drukkerij Industrie IBM Nederland Drukkerij Mercurius Jaffé-Pierson Stichting F.G. Wa l l e r- F o n d s Mondriaan Stichting Nederlandse Sponsor Loterij NWO/Gebiedsbestuur Geesteswetenschappen KLM Royal Dutch Airlines Prins Bernhard Cultuurf o n d s M o ë t - H e n n e s y Rops Trade Consultants NMC Nijssen International S i l p r o t Philips Nederland B.V. S N C F Rijksmuseum Fonds S T E R Vereniging Rembrandt Stichting Charema Fonds voor Geschiedenis VSB Fonds en Kunst Ve n d e x / K B B S p o n s o re n Visa Card Serv i c e s ABN AMRO Warburg Dillon Read A h o l d Booz.Allen & Hamilton Sara Lee/DE SAS Scandinavian Airlines System B e z o e k c i j f e r s 6

1 9 9 8 1 9 9 9 Betalende bezoekers Vo l w a s s e n e n 5 9 2.4 1 6 6 2 6 . 6 8 2 K i n d e r e n 3 1.6 7 9 3 5 . 9 1 7 Gezin (aantal personen) 5 5.5 5 7 5 5 . 0 7 6 Volwassenen in groepsverband 2 2 6.6 2 7 2 1 4 . 8 2 1 Houders museumjaarkaarten 2 0 6.6 7 9 2 3 8 . 2 1 4 Kinderen in groepsverband 2 0.2 3 1 1 5 . 3 5 7 Gereduceerd individueel 1.0 4 6 1 6 . 1 6 2 Vo l k s k r a n t l e z i n g e n .8 0 6 M u s e u m z o n d a g 1.0 3 5 1 . 0 6 6 S u b t o t a a l 1 136.076 1 202.295

Gratis bezoekers Schoolverband en museumles 6 1.4 4 0 7 8 . 2 2 6 Av o n d o n t v a n g s t e n 9.9 0 3 5 . 5 4 0 R e l a t i e s 5.8 7 5 6 . 9 1 2 Bezoekers studiezaal 3.4 0 2 3 . 5 9 2 S p o n s o r e n .1 5 9 1 . 7 8 0 D i v e r s e n 1 2.5 9 0 2 6 . 1 7 5 S u b t o t a a l 9 3 . 3 6 9 1 2 2 . 2 2 5

Totaal aantal bezoekers 1 2 2 9.4 4 5 1 3 1 0 . 4 9 7

Enkele kengetallen Totaal betalend bezoek 7 6% 7 3% Totaal houders M.J.K. 1 6% 1 7,9% Totaal gratis 8% 9%

Totaal bezo e ke rs 1999 is 8% hoger dan in 1998. Totaal bezoek houders M.J.K. is 15% hoger dan in 1998. D o e l s t e l l i n g

7 Het Rijksmuseum is een museum van kunst en geschiedenis dat zich ten doel stelt voor het nationale en internationale publiek een representatief overzicht van de Nederlandse kunst en geschiedenis vanaf de middeleeuwen en belangrijke aspecten van Europese en Aziatische kunst te tonen.

Dit impliceert dat het Rijksmuseum voorwerpen van kunst en geschiedenis bewaart, beheert, conserv e e r t , restaureert, wetenschappelijk onderzoekt en bewerkt, verzamelt, presenteert en toegankelijk maakt, en tentoonstellingen organiseert.

Het jaar 1 9 9 9 Verslag van de dire c t i e 1 9 9 9 Collectie en collectiemobiliteit 9 A a n w i n s t e n Wetenschappelijk onderzoek, publicaties en projecten Te n t o o n s t e l l i n g e n Z u i d v l e u g e l P r e n t e n k a b i n e t Tentoonstellingen Nederlandse g e s c h i e d e n i s Amsterdams zilver S a m e n w e r k i n g s p r o j e c t e n Educatie en publieksinformatie W w w. r i j k s m u s e u m . n l Externe betrekkingen Raad van To e z i c h t Het Rijksmuseum Fonds P u b l i c i t e i t Fusie met Stichting De Staalmeesters Rijksmuseum Holding bv en Rijksmuseum Merchandising bv B e z o e k e r s Financiën O r g a n i s a t i e G e b o u w O n d e r n e m i n g s r a a d P e r s o n e e l s v e r e n i g i n g Het jaar 2 0 0 0 Aan de vooravond van een millennium- De in 1 9 9 8 opgestelde beleidsnota over Het wisseling en al ruim over de drempel Nieuwe Rijksmuseum kreeg, na een uitvoerig van het digitale tijdperk ervaart het advies van de Raad voor Cultuur, in de loop van 10 Rijksmuseum dat het midden in een 1 9 9 9 een voorlopig groen licht. De beleidsvisie beweeglijke maatschappij staat. Om die van het museum werd in 1 9 9 9 door een interne plaats op een toonaangevende wijze te werkgroep verder uitgewerkt en met name op het punt van de voorziene presentatie van geschiede- kunnen blijven vervullen en de aspiraties nis, die in historische kring enige ongerustheid die in de stichting van het Rijksmuseum teweeg had gebracht, verfijnd. Het is de bedoeling belichaamd zijn te kunnen waarmaken, is dat over de voorgestelde geïntegreerde presentatie het nodig dat de Nationale Schatkamer van beeldende kunst, kunstnijverheid en geschie- een museum voor alle Nederlanders denis nog vaak het openbare debat wordt gezocht. blijft. Dat stelt niet alleen hoge eisen aan 1 9 9 9 bood hiervan reeds een voorproef met lezin- de toegankelijkheid en laagdrempelig- gen, interviews en artikelen. De hoofddirecteur heid van het gebouw en de presentatie sprak onder meer op 1 3 november over de reno- van het daarin gebodene, maar ook aan vatieplannen van het Rijksmuseum tijdens het de kwaliteit van de totale beleving. Nationaal Kunsthistorisch Congres in het Centraal Museum te Utrecht. Het Rijksmuseum is gevestigd in een monument van de eerste orde. Pierre Cuijpers’ Rijksmuseum- Het spreekt voor zich dat de toezegging van het gebouw is een van de architectonische ‘landmarks’ kabinet met betrekking tot de renovatieplannen van Amsterdam. Helaas wordt de belofte van de ook de subsidieaanvraag voor de kunstenplanpe- magistrale buitenkant bij het betreden van het riode 2 0 0 1–2 0 0 4 in belangrijke mate heeft geïn- gebouw niet meer waargemaakt. Het was dan ook spireerd. Hierin kregen tevens enkele van de ook h a r t v e rwarmend dat de Tweede Kamer op 2 3 s e p- door het Rijksmuseum gedeelde beleidsprioritei- tember 1 9 9 9 kamerbreed in de motie Melkert de ten van de staatssecretaris van Cultuur op het wens uitsprak dat het kabinet in tijden van econo- gebied van de verbreding van het publieksbereik mische voorspoed niet alleen in de materiële noden en de mobiliteit van de collecties nader gestalte. van de Nederlander verlichting zou brengen, maar daarnaast ook andere waarden zou benadrukken Met al deze perspectieven voor ogen werd het door te investeren in een renovatie van het interi- museum niet dusdanig verblind dat het de realiteit eur van het Rijksmuseum. Op 1 9 november bericht- van alledag veronachtzaamde. 1 9 9 9 was in alle te de minister-president dat het kabinet aan die opzichten een topjaar. Te rwijl de staf in hoog oproep gaarne gehoor gaf. Met het beschikbaar tempo en op hoog niveau presenteerde en publi- stellen van een eerste bedrag van 1 0 0 miljoen ceerde, koos eind 1 9 9 9 het Engelse kunsttijd- gulden is de wens om te komen tot Het Nieuwe schrift A p o l l o in zijn jaaroverzicht twee tentoonstel- Rijksmuseum van ambitie realiteit geworden. lingen van het Rijksmuseum als behorend tot de acht mooiste van 1 9 9 9: ‘Adriaen de Vr i e s . In samenspraak met de ministeries van OCenW, Keizerlijk beeldhouwer’ en ‘Het Nederlandse Financiën en VROM wordt de komende tijd verder stilleven 1 5 8 0 – 1 7 2 0’ . gewerkt aan de financiering van wat zonder meer de grootste museale opgave van de komende tijd In augustus 1 9 9 9 werd het vernieuwde Museum- zal worden: het renoveren en weer in optimale plein feestelijk geopend. In een gezamenlijk staat aan de bezoeker teruggeven van het Rijks- gesprek met de directies van de drie daar gevestig- m u s e u m g e b o u w. de kunstmusea, het Amsterdams Historisch 11

Dank-u adve rtentie december 1999 12

Museum en de wethouder van cultuur van De al bestaande goede samenwerking van Amsterdam op 1 5 n o v e m b e r, onderstreepte de de kunstinstellingen aan het plein kreeg in staatssecretaris van Cultuur het belang dat hij 1 9 9 9 meer gestalte in het winkelpaviljoen hecht aan een voorbeeldfunctie van de instellin- dat het Van Gogh Museum en het Rijks- gen aan het Museumplein. Gezocht wordt naar museum thans gezamenlijk exploiteren een gezamenlijke aanpak om nieuwe doelgroepen tegenover de ingang van de Zuidvleugel. te bereiken. De staatssecretaris is ook een voor- stander van langere openingstijden. Er is in 1 9 9 9 door het Rijksmuseum geëxperimenteerd met Met grote interesse volgde het Rijksmuseum de avondopenstelling en speciale ontvangsten tijdens plannen om in Amsterdam aan de Van Baerlestraat de zomertentoonstelling, maar van een werkelijk te komen tot een nieuw fotomuseum, een initiatief grote belangstelling tijdens deze avonduren is dat het museum graag onderschrijft. Met 1.3 1 0.4 9 7 vooralsnog geen sprake. Ervaring in het buiten- bezoekers beleefde het Rijksmuseum in 1 9 9 9 h e t land leert dat het publiek pas na vele jaren het beste jaar sinds 1 9 9 6, toen er slechts 1 5.0 0 0 b e z o e- bezoekgedrag aanpast. kers meer geteld werden.

W i n ke l p aviljoen op het Museumplein Op 1 juni werden tijdens een bijeenkomst in een van de externe opslagruimtes van het Rijks- museum in Mijdrecht de collectie bouwfragmen- 13 ten van het Rijksmuseum in beheer overgedragen aan de Rijksdienst Monumentenzorg (RDMZ). Nadat veel energie was gestoken in de conserv e- ring en registratie van deze collectie is deze nu aan de RDMZ toevertrouwd, in de overtuiging dat de voorwerpen hier een passender thuis zullen krijgen en er een beter gebruik van kan worden gemaakt. Met het Amsterdams Historisch Museum is overeengekomen om de bij het Rijks- museum en KOG berustende scherv e n c o l l e c t i e s (bodemvondsten) aan deze instelling over te d r a g e n .

Collectie en collectiemobiliteit De directeur collecties woonde eind november Het Rijksmuseum verstrekte in 1 9 9 9 aan 1 3 0 het tweedaags congres ‘Grenzen aan de groei: tentoonstellingen in binnen- en buitenland totaal selectieprocessen rond museale collecties’ in het ruim 9 0 0 bruiklenen. Tropeninstituut bij. Een eigen beleidsnotitie over dit thema werd afgerond. Parallel aan de herinrichting van het Museumplein, kreeg ook de al enige jaren op handen zijnde en in Helaas is de oplevering, en daarmee de afbouw, etappes gerealiseerde profilering van de collecties van het ondergrondse tunneldepot vertraagd. De aan het Museumplein in 1 9 9 9 haar eerste afron- gebrekkige bewaaromstandigheden (te kleine en ding. Bij een nieuwe collectie-afbakening, waarin slecht toegankelijke depots) waarin grote delen ook het Amsterdams Historisch Museum betrokken van de collecties nog verkeren, maken dat op dit werd, wordt ervan uitgegaan dat het Stedelijk punt eigenlijk geen uitstel meer kan worden Museum niet langer actief de 1 9e-eeuwse kunst g e v e e l d . verzamelt en presenteert, maar zich beperkt tot het aangeven van het begin der moderne kunst met A a n w i n s t e n werk van onder anderen Cézanne en Van Gogh. Nederlandse schilderkunst mag zich nog steeds in In de catalogus ‘Poëzie der werkelijkheid’ (verschij- een bloeiende belangstelling op de internationale ningsdatum februari 2 0 0 0), die een overzicht van kunstmarkt verheugen. Het joyeuze portret van de Nederlandse 1 9e-eeuwse schilderkunst in het Tieleman Roosterman door Frans Hals werd voor Rijksmuseum biedt, is voor een aantal bruiklenen maar liefst 7,5 miljoen dollar aangekocht door van de collega’s plaats ingeruimd. het Cleveland Museum. Door de topprijs (meer dan 7 miljoen gulden) die een monumentaal Onder de titel ‘Rijksmuseum aan de Maas’ werd landschap van Wijnants op dezelfde veiling reali- van 2 7 juni tot 2 8 november in vier kabinetten seerde, ging dit werk aan de neus van het Rijks- in het Bonnefanten Museum in Maastricht een museum voorbij. Ook de Nederlandse 1 9e - e e u w s e presentatie gewijd aan een keuze van 2 5 Duitse kunst scoorde goed. De National Gallery in en Zuid-Nederlandse schilderijen die door het Washington kocht een groot landschap van Jacob Rijksmuseum als langdurig bruikleen aan het Maris dat op de tentoonstelling ‘Langs velden en museum ter beschikking werd gesteld. wegen’ had gehangen.

O ve r d racht bouwfra g m e n t e n 14

Het Rijksmuseum wist in 1 9 9 9 de hand te leggen De serie kunstenaarsportretten van het Rijks- op een uniek paneel van de schilder Pieter Isaacsz, museum werd verrijkt met het zelfportret van dat in 1 6 0 0 in opdracht van de stad Amsterdam Jacob van Loo uit ca. 1 6 6 0 en het 1 8 9 4 g e d a t e e r- werd geschilderd als klavecimbeldeksel. De aan- de portret van de beeldhouwer Pier Pander door koop, die ten behoeve van de afdeling Nederlandse Thomas Cool. In de New Yorkse kunsthandel ver- geschiedenis plaatsvond, werd gesteund door het w i e rf het museum voorts een frisse landschapsim- Rijksmuseum Fonds. Dat fonds maakte in hetzelfde pressie op fors formaat van de vroeg 1 9e- e e u w s e jaar ook de aankoop van twee kapitale kandelabers italianisant Abraham Te e r l i n k . van de Franse zilversmid Froment-Meurice mogelijk. Dankzij de steun van de Nederlandse De afdeling Nederlandse geschiedenis verw i e rf Sponsor Loterij kon het Rijksmuseum voor een aantal bijzonder interessante aanwinsten uit de afdeling beeldhouwkunst en kunstnij- de periode van de late 1 8e en vroege 1 9e e e u w. v e rheid ter gelegenheid van het 20 0- j a r i g Een schilderij van Hendrik Willem Schweickhardt bestaan in het jaar 2 0 0 0 een schitterend uit 1 7 8 3 illustreert de turfwinning in het laagveen, Augsburgs pronkkabinet kopen. en een fles duinwater uit 1 8 5 3 de vooruitgang in de toenmalige drinkwatervoorziening in ons land. De afdeling kocht in Parijs een krachtige portret- De Jaffé-Pierson Stichting steunde het museum bij buste in pleister van koning Lodewijk Napoleon de aankoop van een Amsterdams zilveren theeser- door de Franse beeldhouwer Cartellier, die vies uit 1 8 3 3. De schenking Teding van Berkhout, meteen model zou staan voor de poster voor de waarover vorige jaar reeds werd bericht, werd nog begin 2 0 0 0 aan de Lodewijk Napoleon gewijde aangevuld met enkele meubelen. tentoonstelling. Charmant is de anonieme uitbeel- ding van een Nederlands legerkamp tijdens de De Vereniging van Vrienden der Aziatische Kunst 1 0-daagse veldtocht van 1 8 3 1. voegde weer een dozijn objecten, vooral op het

Fles duinwater Jacob Van Loo Z e l f p o rt r e t Aanwinst afdeling Nederlandse geschiedenis A a n w i n s t 15

gebied van Chinese ceramiek, aan haar bruikleen aan het Rijksmuseum toe. Tevens werd een grote collectie kleurhoutsneden en een aantal schilderingen van de Japanse Meji-kunstenaar Okara Shoson (1 8 7 7 – 1 9 4 5) aan het museum geschonken. Uit deze schenking zal een tentoonstelling in de afdeling Aziatische kunst worden samengesteld.

Het prentenkabinet en de afdeling fotografie konden op een goed jaar van verw e rvingen terugzien. Het F.G. Waller Fonds was hier vanouds de belangrijkste financier van Nederlandse en Duitse prentkunst, maar ook de verw e rving van talloze Franse, Italiaanse en Japanse bladen danken we aan deze g e l d b r o n . Bijzonder fraaie aanwinsten waren een door Rubens opgewerkte tekening van Pieter Soutman en een ontwerp voor een titelblad van Gilles-Marie Oppenord. Uitzonderlijk is ook de anonieme M a n van smart e n uit ca. 1 5 2 0, een in Duitsland verv a a r- digde houtsnede gedrukt van vijf blokken en met de hand gekleurd.

Ook dienen enkele bijzondere ensembles die werden verw o rven apart te worden genoemd. Een col-

T h e o d o rus Gerardus Bentvelt T h e e p o t , theebus en melk - Gilles Marie Oppenord Ontwerp voor het titelblad voor kan met leeuwtjes Amsterdam 1833 een reeks prenten naar tekeningen van de meester Aanwinst afdeling beeldhouwkunst en kunstnijve r h e i d Aanwinst Rijksprentenkabinet A a n g e kocht dankzij de Jaffé-Pierson Stichting 16

lectie van 1 2 5 aquarellen en tekeningen van A.J. behoord. Het museum is bijzonder verheugd dit Bik en J.Th. Bik, geschonken door de familie van historische bezit weer in huis te hebben. Het de kunstenaars, illustreert oudheden, topografie betreft vooral theoretische werken en leerboeken en zeden in Nederlands-Indië tussen ca. 1 8 1 5 e n op het gebied van de tekenkunst en de architec- 1 8 4 0. Op de veiling van de verzameling Hans van t u u r, alsmede voorbeeldboeken met ornamenten. Leeuwen wist het museum een prachtige groep 1 9e-eeuwse Nederlandse tekeningen te verw e rv e n . Zoals gebruikelijk werkte het tentoonstellingsbe- De verzamelaar zelf schonk het museum een blad leid door in de collectievorming. Zo werden in het van Johan Daniel Koelman. De heer J.W. Goslings kader van de tentoonstelling ‘Nederland-Indonesië- schonk het museum twintig surimono’s en een Japan’ schenkingen gedaan van tekeningen en aantal alba amicorum. De fotografie-collectie werd documenten. verrijkt met onder meer de vier monumentale delen van Edouard Baldus’ Réunion des Tuileries In het kader van de tentoonstelling rond Va n au Louvre. Wisselingh schonk mevrouw A.M. de Jong-Hug als blijk van erkentelijkheid voor de inspanningen van De bibliotheek verw i e rf dankzij een anonieme het museum het portret van de kunsthandelaar weldoener de boekerij van de Gerrit Rietveld E.J. van Wisselingh door Van der Maarel. Het Rijks- Academie die oorspronkelijk aan de Te e k e n s c h o o l bureau voor Kunsthistorische Documentatie ver- ( v o o rheen: ‘s Rijks Opleidingsinstituut voor w i e rf tegelijkertijd het uiterst waardevolle archief Teekenleeraren) van het Rijksmuseum had toe- van de kunsthandel.

Anoniem C h ristus als de man van smart e n circa 1520 Aanwinst Rijksprentenkabinet 17

Jan Sanders van Hemessen A l l eg o rie op de harmonie in het huwelijk B ruikleen van het Mauri t s h u i s , Den Haag Het Rijksmuseum verkreeg van het Mauritshuis het Daarnaast werd ook regelmatig een beroep gedaan schilderij Allegorie op de harmonie in het huwelijk v a n op externe auteurs. Zo schreef Nelleke Noorder- Hemessen in bruikleen. vliet in opdracht van het museum een aantrekkelij- 18 ke geschiedenis van Nederland aan de hand van Wetenschappelijk onderzoek, een veertigtal voorwerpen uit de Rijksmuseum- publicaties en projecten collectie onder de titel Op de zeef der tijd. Wetenschappelijk onderzoek is zowel de vrucht van als de ruggengraat voor veel Onderzoek naar de geschiedenis van het Rijks- museumwerk. De indrukwekkende lijst museum werd verder gefaciliteerd door beurzen van van publicaties van de Rijksmuseum- het Onderzoeksfonds. In 1 9 9 9 zijn vier onderzoeks- medewerkers getuigt van een hoge pro- beurzen door het fonds verleend: aan Barbara Laan, over de inrichting van het Nederlands Museum voor ductiviteit, die soms zelf het beschikbare Geschiedenis en Kunst, Auke van der Woud, over de publicatiebudget onder druk zet! Het naoorlogse renovaties door de architect Eschauzier onderzoek in het Rijksmuseum vond in samenwerking met de hoofddirecteur Roëll en wederom zijn neerslag in talloze catalogi aan Fieke Konijn, over de renovaties onder de archi- bij tentoonstellingen, in de bladzijden tect Wim Quist in samenwerking met Levie en Va n van het Bulletin van het Rijksmuseum en Os. De eerste resultaten van dit lopende onderzoek bestandscatalogi e.d. over de inrichting van het Rijksmuseum werden gepresenteerd op een colloquium op 1 9 n o v e m b e r. Verder waren er legio publicaties van medewerkers Daarnaast startte Benno Tempel op basis van de eer- in vaktijdschriften en in catalogi van tentoonstel- der aan hem toegezegde beurs een onderzoek van lingen elders (zie bijlage pp. 9 4). het kopiëren in het Rijkmuseum in de 1 9e e e u w.

G l a s ruitje met os en eze l D u i t s l a n d , circa 1460 N i e u we opstelling glasru i t j e s 19

Het Rijksmuseum deed in 1 9 9 9 actief onderzoek waarin de relevante geledingen van het museum, naar mogelijk dubieuze verw e rvingen gedurende inclusief de commerciële afdeling, vertegenwoor- de periode 1 9 4 0 – 1 9 4 8. Mevrouw Drs E. Müller digd zijn. Eind 1 9 9 9 droeg de directeur collecties kreeg opdracht de acquisities van het Rijks- het voorzitterschap hiervan over aan het hoofd museum te onderzoeken en in een rapport neer te tentoonstellingen. Met Uitgeverij Waanders in leggen. Dit is beschikbaar bij de presentatie begin Zwolle werd een meerjarenafspraak gemaakt om 2 0 0 0 van het rapport van de Commissie museale te komen tot meer profilering en samenhang in de v e rw e rvingen 1 9 4 0 – 1 9 4 8. De hoofddirecteur was vele Rijksmuseum-publicaties. De uitgavenreeks zal voorzitter van de commissie die dit landelijk voorzien zijn van een nieuw gezamenlijk logo. onderzoek in samenwerking met de Nederlandse Bij verschillende tentoonstellingen werden in Museumvereniging stimuleert. 1 9 9 9 studiedagen georganiseerd, veelal in samen- Intern houden de wetenschappers elkaar via maan- werking met de Onderzoekschool Kunstgeschie- delijkse zogeheten (kunst)historische lunches op denis. Op 1 9 februari werd een studiedag gewijd de hoogte van lopend onderzoek. Het eigen publi- aan ‘Adriaen de Vries en de beeldhouwkunst van catiebeleid van het museum wordt sinds begin zijn tijd’. Op 2 6 februari werd het verschijnen van 1 9 9 9 gecoördineerd via de publicatiecommissie, het laatste deel in de reeks Aspecten van de verza-

R e m b randt Heilige Familie bij avond A a n g e kocht in 1965 20

meling beeldhouwkunst en kunstnijverheid, gewijd lijk door het Rembrandt Research Project betwijfel- aan ‘Gebrandschilderde ruitjes uit de Nederlan- de werk dat nu toch weer als een eigenhandig werk den 1 4 8 0-1 5 6 0’ alsmede de vernieuwde opstelling van Rembrandt wordt beschouwd. van deze ruitjes op zaal gememoreerd met een klein symposium in samenwerking met het Van 8 tot en met 2 0 augustus 1 9 9 9 o r g a n i- Corpus Vitrearum. seerde het Rijksmuseum in samenwerking met het RKD en The Amsterdam-Maas- Van de aanwezigheid van veel deskundigen tijdens tricht Summer University onder de titel de tentoonstelling ‘Rembrandt Zelf’ in het Maurits- ‘Recent Developments in the Study of huis werd gebruik gemaakt om op 6 december in 1 7th Century Dutch Art’ een zomercursus het Rijksmuseum een symposium te organiseren waarin een groot aantal Rijksmuseum- naar aanleiding van het schilderij De heilige familie medewerkers als docent participeerde. ( i n v. nr SK-4 1 1 9). Dit hing in de studiecollectie van het Rijksmuseum omdat aan de toeschrijving aan Rembrandt reeds jaren getwijfeld werd. De Het Rijksmuseum neemt voorts deel aan verschil- experts werden het eens dat het werk zeker niet lende projecten die ontsluiting van de collecties in van Rembrandt is, maar als een goed werk uit zijn gedigitaliseerde vorm tot doel hebben. Op 2 5 atelier wel weer een plaats op zaal verdiende. januari werd in de Aduardkapel de eerste demo- Aldus geschiedde. E e rherstel werd ook verleend versie gepresenteerd van de digitale databank met aan De Oosterling ( i n v. nr SK-A-3 3 4 0), het aanvanke- een overzicht van VOC-vestigingen en afbeeldin-

Dolle olifa n t R a j a s t h a n , Kotah circa 1720 Tentoonstelling ‘ M i n i a t u u rs c h i l d e ringen uit India’ 21

gen hiervan, de Atlas Mutual Heritage (VOC Rijksmuseum, het kabinet bekend maakte de van Settlements), in aanwezigheid van de directies van het Rijksmuseum met 1 0 0 miljoen gulden zullen de participerende instellingen: het Rijksmuseum, s t e u n e n . het Algemeen Rijksarchief en de Rijksdienst voor de Monumentenzorg. Het project levert een bij- Te n t o o n s t e l l i n g e n drage aan de kennis omtrent ons erfgoed overzee, De wintertentoonstelling ‘Adriaen de Vries’ sloot en het is de bedoeling dat ook andere instellingen op 1 4 maart met een totaal van 1 0 0.0 0 0 b e z o e- op den duur het systeem aanvullen met VOC- kers. In aanwezigheid van de Zweedse koning werd beeldmateriaal uit hun collecties. de tentoonstelling op 1 4 april geopend in het Nationalmuseum van Stockholm. Staatssecretaris Op 30 augustus werden in de Koninklijke Biblio- Rick van der Ploeg van Cultuur voerde het woord theek in Den Haag aan minister Hermans van en de opening werd muzikaal omlijst door het OCenW de eerste resultaten van het digitaliserings- Nederlands ensemble Musica ad Rhenum onder project Nederlandse geschiedenis gedemonstreerd dirigent-fluitist Jed Wentz. In oktober reisde de waarin de KB en het Rijksmuseum samenwerken. tentoonstelling door naar het Getty Museum in Los Angeles. Het museum nam ook dit jaar deel aan het natuur- wetenschappelijk onderzoeksproject Mol-art, het- Z u i d v l e u g e l geen ondermeer resulteerde in de publicatie over Veel van de wisselende tentoonstellingen de restauratie van de 1 7e-eeuwse stillevens. vonden in 1 9 9 9 plaats in de Zuidvleugel. Nog tot 2 mei was daar de presentatie ‘Va n Tot de voorbereidingen voor het Het Nieuwe Gogh te gast’ te zien, die net als vorig jaar Rijksmuseum behoort ook de bestudering van onze bouwgeschiedenis en hoe onze zalen vroeger heeft bijgedragen aan de voortreffelijke ingericht waren, inclusief onderzoek naar de oor- bezoekcijfers en de riante omzet van de spronkelijke inrichting van onze tuinen. Zeer toe- museumwinkel. Gedurende de tijd tot aan passelijk was het dat op 1 9 n o v e m b e r, tijdens een de heropening van het Van Gogh Museum colloquium gewijd aan de presentatie van onder- waren enkele topwerken van Van Gogh zoek naar de inrichtingsgeschiedenis van het ook kort in de Eregalerij geëxposeerd. 22

Vanaf 1 9 juni presenteerde het museum in de volgde de tentoonstelling ‘Couture! Hoogtepunten Zuidvleugel zijn eerste zomertentoonstelling, uit de kostuumverzameling Van Emmerik’. gewijd aan de mooiste voorbeelden van het Nederlandse stilleven tussen 1 5 5 0 en 1 7 2 0. In In de zalen van de afdeling Aziatische kunst was een 7 0-tal schilderijen werd voor het eerst een nog tot en met februari de presentatie van totaaloverzicht van dit geliefde genre gegeven. De Chinees porselein te zien. Van maart tot en met tentoonstelling bevatte zowel alle te verw a c h t e n juni werden onder de titel ‘Het vlietende leven’ grote namen van Pieter Aertsen en Jan Brueghel twee keuzen uit de collectie Japanse (rol)schilde- tot Rembrandt, als bij het grote publiek onbeken- ringen van het Kumamoto Museum of Art in Japan de meesters als Pieter van Anraadt en Daniel getoond. Vanaf december was een groep ‘Minia- Seghers. De tentoonstelling werd georganiseerd in tuurschilderingen uit India’ opgesteld. samenwerking met het Cleveland Museum of Art, waar de tentoonstelling na Amsterdam te zien was, en werd gesponsord door ABN AMRO en Ahold. Ruim 1 0 0.0 0 0 bezoekers zagen de tentoonstelling in Amsterdam, in Cleveland werden de stillevens door nog eens 5 0.0 0 0 b e z o e k e r s bewonderd. In het kader van de tentoonstelling was een groot aantal stillevens uit de eigen verzameling gerestaureerd. Hieraan werd in het hoofd- gebouw een afzonderlijke presentatie met een eigen, Engelstalige catalogus gewijd, gesponsord door Sara Lee/DE.

In de Zuidvleugel vonden ook weer twee nieuwe textielpresentaties plaats, beide de vroege 2 0e eeuw betreffende. In april opende ‘Traditie en ver- nieuwing, Kostuum en textiel rond 1 9 0 0’. De catalogus kreeg de titel ‘Neo to Deco’ mee. In oktober

I n richting van de tentoonstelling ‘ N e d e rland - Japan - Indonesië’ 23

P r e n t e n k a b i n e t ‘Eduard Isaac Asser, Pionier van de Nederlandse Het Rijksprentenkabinet presenteerde weer een fotografie’, die vergezeld ging van een mooie gevarieerd aanbod uit zijn rijke bezit, en niet publicatie in de fotografiereeks van het Prins alleen in eigen huis. In het voorjaar speelde het Bernhard Cultuurfonds. Het feit dat honderd een belangrijke rol bij de totstandkoming van de jaar geleden de Vereniging Vo g e l b e s c h e r m i n g tentoonstelling ‘Arbeid en Schoonheid vereend’ Nederland werd opgericht, vormde de aanleiding over het werk van R.N. Roland Holst in het voor een kleurige tentoonstelling over ‘Vo g e l s ’ . Nationaal Vakbondsmuseum te Amsterdam. Behalve door prachtige bladen van d’Honde- coeter en Audubon en door Edward Muybridge’s In de zalen van het eigen prentenkabinet stond momentopnamen van een vliegende vogel uit de fotografie centraal in de tentoonstelling 1 8 8 5, werden de bezoekers verrast door de opstelling van opgezette exemplaren van bijzondere vogelsoorten.

Op 3 juli opende de tentoonstelling gewijd aan de kunsthandel Van Wisselingh, het tweede deel in de reeks ‘Kunst, kennis en commercie’, waarin eerder aan de Haarlemse kunsthandel Debois aandacht was besteed. Niet alleen Van Wisselinghs grote inzet voor Nederlandse kunstenaars als Matthijs Maris, Bauer, Breitner en Witsen werd getoond, maar ook de grote rol die hij speelde bij de intro- ductie van Franse schilderkunst (Courbet, D a u m i e r, School van Barbizon). Tevens werd aandacht geschonken aan zijn meubelwerkplaats. Onder de titel ‘Portret van een kunsthandel’ geeft de catalogus een aardige kijk in de keuken van een internationale kunsthandel in de laatste a n d e rhalve eeuw.

I n richting van de tentoonstelling ‘ N e d e rland - Japan - Indonesië’ 24

Als Nederlandse bijdrage aan het Van Dyck-jaar Op 7 augustus opende mevrouw Jeltje van presenteerde het prentenkabinet een prachtig Nieuwenhoven, voorzitter van de Tweede Kamer, overzicht van ‘Antoon van Dyck en de prentkunst’. de tentoonstelling ‘Nederland-Japan-Indonesië. De kloeke catalogus mag stellig een standaardwerk De Japanse bezetting van Nederlands-Indië herin- genoemd worden. De publieke belangstelling bleef nerd’. De tentoonstelling, georganiseerd in samen- helaas bij de verwachting achter, mede omdat de werking met het Nederlands Instituut voor Nederlandse pers nauwelijks meer berichtte over Oorlogsdocumentatie (NIOD), was gewijd aan de de tentoonstelling die voorafgaand aan Amster- herinneringen en beeldvorming van de bezetting dam eerst in het Museum Plantin Moretus in van Nederlands-Indië. Aan de hand van bijzondere Antwerpen te zien was geweest. documenten, foto- en filmmateriaal, en getuigenis- sen van direct betrokkenen werd zowel de per- Tentoonstellingen Nederlandse soonlijke beleving als de naoorlogse beeldvorming g e s c h i e d e n i s gepresenteerd. Voorafgaand aan de opening vond Van 1 5 mei tot en met 1 8 juli presenteer- in het auditorium een door ca. 2 7 5 m e n s e n de de vernieuwde afdeling Nederlandse bezochte conferentie plaats, met sprekers uit geschiedenis ‘De zee op zakformaat, nau- Indonesië, Japan en Nederland. tische modellen uit de 1 9de eeuw’. Een selectie van ruim 7 5 authentieke model- De tentoonstelling vond plaats in het kader van de len, in de 1 9de eeuw bijeengebracht herdenking van 4 0 0 jaar relaties tussen Nederland door het Ministerie van Marine, werd en Japan. De tentoonstelling en het begeleidende boek onder redactie van R. Raben kregen veel aan- getoond in samenhang met enkele schil- dacht in de pers. Van het gastenboek dat aan het derijen. Behalve modellen van schepen eind van het tentoonstellingscircuit was neerge- waren er ook vuurtorens, droogdokken, legd, werd door de bezoekers veelvuldig gebruik bakens e.d. te zien. De modellen werden gemaakt. Er werden drie banden volgeschreven getoond als voorbeelden van hun uiteen- met totaal ca. 1 5 0 0 reacties, van positief tot zeer lopende functies: van experimenteel negatief, die bijna zonder uitzondering zeer emo- model en octrooimodel tot pronkmodel. tioneel waren. De gastenboeken werden daarmee

I n richting van de tentoonstelling ‘Amsterdams goud en zilve r ’ 25

zelf tot een waardevol document en er werd beslo- georganiseerd samen met de Sectie Militaire ten ze als collectie op te nemen. Geschiedenis van de Koninklijke Landmacht, dat werd bijgewoond door ca. 7 0 m e n s e n . De derde in een reeks actuele speerpunten die de afdeling Nederlandse geschiedenis organiseert in Amsterdams zilver samenwerking met het Algemeen Rijksarchief was De wintertentoonstelling van 1 9 9 9 w a s getiteld ‘De Vredesconferentie van 1 8 9 9’. Hierin tevens de opmaat tot het jubileumjaar toonde het museum, tevens in samenwerking met 2 0 0 0. Ter gelegenheid van de publicatie het Vredespaleis in Den Haag, van 1 mei tot 2 7 van deel 4 in de serie bestandscatalogi juni onder meer een waaier met de handtekenin- van de verzameling kunstnijverheid van gen van alle gezanten, de slotakte van de conferen- het Rijksmuseum, werd op 1 0 d e c e m b e r tie en een herinneringsbord met het opschrift door burgemeester Schelto Patijn van ‘ Vrede door Recht’ dat in 1 9 1 3 door de firma Amsterdam de tentoonstelling ‘Amster- Regout werd vervaardigd ter gelegenheid van de inhuldiging van het Vredespaleis. Aflevering 4 w a s dams Goud en Zilver’ geopend. Bij deze gewijd aan ‘Het kinderwetje van Van Houten: 1 8 gelegenheid is het museumbezit aan september 1 8 7 4’ en was te zien van 1 8 s e p t e m b e r Amsterdams zilver integraal opgesteld op tot en met 2 1 n o v e m b e r. Vanaf 1 5 december werd feestelijke buffetten. met de vijfde speerpunt ‘De Soevereiniteitsover- dracht aan Indonesië, 2 7 december 1 9 4 9’ her- S a m e n w e r k i n g s p r o j e c t e n dacht. De erfenis van dit historische moment werd In co-productie met het Amsterdams Historisch bovendien geëvalueerd in een klein symposium, Museum ontstond de tentoonstelling ‘Delfts uit de

V i t rine in de tentoonstelling ‘Amsterdams Goud en Zilve r ’ provincie. Aardewerk uit Hollandse tegelfabrie- ken’ in Museum Willet-Holthuysen. De bijdrage van het Rijksmuseum bestond uit zowel een 26 omvangrijk bruikleen als de inzet van de conserv a- tor ceramiek van het Rijksmuseum. Ruim 1 7.0 0 0 mensen bezochten deze tentoonstelling.

Educatie en publieksinformatie In 1 9 9 9 werd onder de titel ‘Nieuwe Nederlan- ders. Het Rijksmuseum – het museum voor alle Nederlanders’ een uniek lespakket ontwikkeld met het doel de nieuwe Nederlander wegwijs te maken in de Nederlandse cultuur en hem vertrouwd te maken met musea in Nederland in het algemeen en het Rijksmuseum in het bijzonder. Het pakket bestaat uit een videoband, een docentenhandlei- ding en een souvenir. Het werd in september gratis aangeboden aan de ROC’s, de Regionale Opleidings Centra, waar het kan worden ingepast in het inburgeringsprogramma van de Nieuwe N e d e r l a n d e r. Door het lespakket op deze manier in te bedden in een vastliggende structuur – namelijk die van het onderwijs – wordt de kans op succes vergroot. Hopelijk gaat het museum zo een vanzelfsprekend onderdeel vormen van het leven van de nieuwe landgenoten.

Het samenstellen van het pakket is mogelijk gemaakt dankzij de steun van de Katholieke Stichting ter Bevordering van Welzijnswerk en het VSB Fonds. Op 1 5 september werd het eerste exemplaar in de Aduardkapel door de hoofddirecteur aangeboden aan mevrouw Judith Belinfante, lid van de Tweede Kamer voor de PvdA.

Een vorm van informele kennismaking met het Rijks- museum werd mogelijk door een dankzij Vendex in samenwerking met het museum ontwikkeld ‘Kunst- en kennisspel’, dat op 7 oktober in een wedstrijd tussen Marthe Röling, Wim T. Schippers, voorzitter J.M. Hessels van de Raad van Toezicht en de hoofddirecteur in de Aduardkapel werd gepresenteerd.

Geen organisatie heeft de laatste decennia zozeer het belang van kunstonderwijs aan kinderen bewe-

A a n kondiging voor de VSB Museumzondag (‘Joost de Suppoost’) Groep kinderen bij de VSB Museumzondag (‘Joost de Suppoost’) zen als die van de Amsterdamse kunstkijkuren. Op woensdagavond 1 3 oktober organiseerde het Op 1 2 maart vierde de organisatie zijn 5 0- j a r i g museum een literair evenement. Twee acteurs ver- bestaan met een ontvangst in het Rijksmuseum. tolkten voor een uitverkochte Nachtwachtzaal, en 27 in aanwezigheid van de weduwe van de schrijver, De wekelijkse lunchpauzelezingen en de zondag- een bewerking van Simon Vestdijks brievenroman ochtendlezingen in samenwerking met de Vo l k s- Avontuur met Ti t i a, die het nachtelijke Rijksmuseum krant kunnen intussen rekenen op een trouw als setting heeft. publiek. Zeer succesvol blijft ook de formule van de VSB Museumzondag (‘Joost de Suppoost’), W w w. r i j k s m u s e u m . n l w a a rvoor het museum in 1 9 9 8 de Kunstsponsor- Naast al deze activiteiten in het museum werd prijs werd verleend. Daarnaast waren er weer aller- met het openen van de nieuwe website van het lei specifieke cursussen en lezingen rondom the- Rijksmuseum ook een brug geslagen naar de virtu- m a ’s uit de permanente collectie. Zoals gebruike- ele bezoeker van onze instelling. De productie van lijk werden ook de tijdelijke tentoonstellingen van de website was nog in gang gezet door het hoofd het Rijksmuseum door themadagen, cursussen, van de afdeling, Theo Schoemaker, die echter per rondleidingen en evenementen omlijst. 1 september de museumwereld vaarwel zegde voor een leidinggevende functie in die van de dans. Op In het kader van ‘Adriaen de Vries’ werden drie vrijdag 1 7 december ging w w w. R i j k s m u s e u m . n l h e t woensdagavond-lezingen gegeven en tijdens de net op met 6.0 0 0 p a g i n a ’s tekst en meer dan 4.0 0 0 fototentoonstelling ‘Kinderen van zeven’ van illustraties. Reeds bestaande informatiesystemen Céline van Balen werden op 7 en 1 2 mei speciale zoals de 1 2 5 0 kunstwerkbeschrijvingen die in ARIA middagen georganiseerd voor de gefotografeerde v o o rhanden waren, werden in de website geïnte- kinderen en hun ouders. Bijna alle kinderen kwa- greerd. Tevens zijn artikelen uit de museumwinkel men, met broertjes en zusjes en oma’s. De mees- via de site te koop. Een redactie van vier medewer- ten waren nog nooit in het Rijksmuseum geweest, kers heeft anderhalf jaar aan de totstandkoming en het grootste deel was van buitenlandse van de site gewerkt, in samenwerking met het afkomst. Na een tijdje verdween het merendeel bedrijf Consultdata. Het ontwerpbureau Premsela richting Nachtwacht! Als dank voor hun medewer- Vonk tekende voor de aantrekkelijke vormgeving. king kregen alle kinderen een exemplaar van Via radiospotjes en advertenties werd de nieuwe Lydia Roods boek Pip, de rattenvanger van het website onder de aandacht van het publiek R i j k s m u s e u m . gebracht. Het Rijksmuseum kwam met zijn website tamelijk laat, maar heeft die achterstand nu in een Bij de zomertentoonstelling over Nederlandse 1 7e- voorsprong omgezet. Zowel qua omvang als kwali- eeuwse stillevens werden video-animaties geprodu- teit van de presentatie behoort de site tot de beste ceerd die door middel van bewegend beeld een museumsites die wereldwijd beschikbaar zijn, zo aantal aspecten van het componeren en schilderen luidde het oordeel van de recensies in de pers. van stillevens illustreerden. Iedere vrijdagavond in de maand juli was gewijd aan een thema van het Externe betrekkingen stilleven, zoals bloemen, vruchten, vlees en vis en Het Rijksmuseum vormt met zijn vijf grote verza- t rompe l’oeil. Specialisten gaven toelichting onder melafdelingen en het enorme scala aan daarv a n het genot van wijn, water en ‘thematische hapjes’. afgeleide actviteiten een wereld op zich. Die De avonden in juli werden door steeds 1 0 0 à 1 5 0 wereld kent weer talloze verbindingen met zowel deelnemers bezocht en ook voor de wekelijkse een nationaal als internationaal netwerk waarin avondrondleidingen in augustus en september van publiek tot professionals incidentele en regu- bestond grote belangstelling. liere contacten onderhouden worden. Vaste banden verbinden het museum met het voortreffelijke wijze vervuld. Wij zijn hem daarv o o r Koninklijk Oudheidkundig Genootschap (KOG), zeer erkentelijk. De heer Quené is per 1 juni 1 9 9 9 dat medebewoner van het gebouw is, en de als voorzitter opgevolgd door Mr J.M. Hessels. Als 28 Vereniging van Vrienden der Aziatische Kunst, nieuwe leden van de Raad traden per 2 1 juni 1 9 9 9 w a a rvan de door de Vereniging bijeengebrachte toe Drs N. Noordervliet-Bol en Drs H.H.F. Wijffels. verzameling door het museum wordt beheerd. De overige leden van de Raad zijn Prof. Mr I.P. Evenals de Vereniging Rembrandt hielden zij ook A s s c h e r- Vonk, Prof. Dr J.R. Glasz en N. MacGregor. dit jaar weer vele van hun bestuurs- of ledenverga- deringen in het Rijksmuseum. Ook aan vele ande- De Raad van Toezicht keurde het vaststellen van re organisaties werd gastvrijheid verleend, vaak de jaarcijfers over 1 9 9 8 goed alsmede de begro- ook als tegenprestatie in het kader van sponsoring. ting voor het jaar 2 0 0 0. De Raad stemde verder in Naast de elders vermelde symposia en studiedagen met de bekostigingsaanvraag voor de subsidieron- kan nog een bijeenkomst van de historische sectie de 2 0 0 1 – 2 0 0 4 in het kader van het komende van de Nederlandse Museum Vereniging (1 5 K u n s t e n p l a n . maart) worden genoemd. Voorts fuseerde de Stichting het Rijksmuseum met Op 1 0 maart ontving de directie de leden van het toestemming van de Raad van Toezicht met de kabinet en hun partners voor een bezoek aan de Stichting de Staalmeesters, van welke laatste stich- tentoonstelling ‘Adriaen de Vr i e s ’ . ting het bestaan sinds de verzelfstandiging in wezen overbodig was geworden. In december nam het museum afscheid van mevrouw Marie Christine Vink die vele jaren met De heer Quené woonde de door het Ministerie van grote stijl het gezicht was van de externe betrek- OCenW en de Vereniging van Rijksgesubsidieerde kingen en fondswerving van het museum. Musea (VRM) belegde bijeenkomst inzake de toe- zichthoudende structuur van cultuurinstellingen bij. Raad van To e z i c h t De heer Hessels nam deel aan een mini-conferentie Eind maart 1 9 9 9 overleed Michael Drabbe. Niet met de staatssecretaris van Cultuur bij in het kader alleen als actief lid van de Raad van Toezicht, maar van de planvorming voor Het Nieuwe Rijksmuseum. ook als drijvende kracht achter het gezelschap ‘de Op 7 oktober vond een kennismakingsbijeenkomst Staalmeesters’, als voorzitter van het Rijksmuseum van Raad van Toezicht, Directie en Ondernemings- Fonds en als voorzitter van de Vereniging van raad plaats, en op 1 7 november woonde Prof. Dr J. Vrienden der Aziatische Kunst had hij lange jaren Glasz namens de Raad van Toezicht een overlegver- nauwe banden met het museum onderhouden. Het gadering tussen directie en OR bij. museum zal hem node moeten missen. De ABN AMRO stichtte te zijner nagedachtenis een naar Het Rijksmuseum Fonds hem vernoemd aankoopfonds dat bedoeld is voor De heer H.C. Broeksma volgde de heer M. Drabbe aankopen op het gebied van de Aziatische kunst. op als voorzitter van Het Rijksmuseum Fonds. Als nieuw bestuurslid zal de heer H. Wijffels de band In juni 1 9 9 9 legde Dr Ir Th. Quené het voorzitter- met de Raad van Toezicht in het Fonds verzorgen. schap van de Raad van Toezicht neer. Het museum is hem zeer veel dank verschuldigd voor de voor- Het Rijksmuseum Fonds is een ‘endowment fund’ beeldige wijze waarop hij het museum door de dat zich met name richt op het verw e rven van verzelfstandigingsoperatie loodste en verv o l g e n s fondsen via particulieren. In 1 9 9 9 steunde het invulling gaf aan de nieuwe toezichtstructuur. Hij opnieuw enkele belangrijke aankopen van het heeft de functie van voorzitter in alle opzichten op museum: het eerder genoemde clavecimbel-deksel 29

‘Tien uit de kunst’ S e rie postze g e l s , u i t g e g e ven in 1999 van Pieter Isaacz en de kandelabers van Froment- De oproep van de Tweede Kamer tot grootscheep- Meurice. Het bestuur nam ook het initiatief tot de se renovatie van het Rijksmuseum in september aanstelling van een speciale fondsenwerver ten en de bekendmaking van de steun van het N e d e r- 30 behoeve van particulieren. landse kabinet aan de renovatieplannen met een bedrag van 1 0 0 miljoen gulden in november leid- P u b l i c i t e i t den vanzelfsprekend tot een lawine van reacties. 1 9 9 9 was in publicitair opzicht een roerig jaar. Voorts besteedden de media veel aandacht aan Naast de gebruikelijke aandacht voor de lopende het nieuwe Museumplein, het afscheid van Hans tentoonstellingen en nieuwe aanwinsten van het Ruijssenaars als architect van het Rijksmuseum en Rijksmuseum, moest de afdeling ook op andere de toekomstige positie van Nederlandse geschie- fronten alle zeilen bijzetten om de constante vraag denis binnen de herinrichtingsplannen van het naar informatie aan te kunnen. Met name de wer- R i j k s m u s e u m. ving voor de jubileumtentoonstelling van het jaar 2 0 0 0 vergde veel aandacht. Zo werd de nationale Als gevolg van de herstructurering van de organi- en internationale voorverkoop van kaarten gere- satie ging de afdeling pers- en publiciteit, voor- geld, en werden talloze persbijeenkomsten in bin- heen deel uitmakend van de educatieve afdeling, nen- en buitenland georganiseerd. Tijdens een eind 1 9 9 9 op in de nieuwe stafafdeling communi- persontbijt in de Nachtwachtzaal werd op 1 9 catie en marketing. november 1 9 9 9 een handzaam jubileumboekje met een opgave van alle evenementen gelanceerd. Fusie met Stichting De Staalmeesters Los hiervan ontving het museum in 1 9 9 9 r u i m De Stichting de Staalmeesters is een financierings- 5 0 0 journalisten en medewerkers uit de reisindus- stichting, destijds opgericht ten behoeve van de trie. Ruim dertig filmploegen filmden buiten de f o n d s e n w e rving en financiering van de verbouwing openingstijden in het museum. van de Zuidvleugel. Op 2 7 oktober 1 9 9 9 is het voorstel voor de fusie tussen de Stichting Het De meeste activiteiten van enige omvang kregen Rijksmuseum (verkrijgende rechtspersoon) en hun eigen persbericht, persconferentie of voorbe- Stichting De Staalmeesters (verdwijnende rechts- zichtiging en vaak ook eigen affiches. Het museum persoon) ondertekend. Het betreft hier een juridi- manifesteerde zich bij tal van evenementen, waar- sche fusie, in de zin van artikel 2: 3 0 9 van het onder de Uitmarkt eind augustus. Burgerlijk Wetboek, waartoe om juridische, economische en sociale redenen werd besloten. Nieuw was het fenomeen van de grote zomertentoonstelling, die in het bijzonder ook op de bui- Rijksmuseum Holding B.V. en tenlandse bezoeker mikt. ‘Het Nederlandse Rijksmuseum Merchandising B.V. Stilleven’ bleek inderdaad op grote belangstelling Medio 1 9 9 9 zijn de Rijksmuseum Holding B.V. van de buitenlandse pers te kunnen rekenen. (1 0 0 % deelneming van Stichting Het Rijks- Er werd hiervoor extra geafficheerd en geadver- museum) en de Rijksmuseum Merchandising teerd. Adriaen Coortes schilderijtje K ru i s b e s s e n, B. V. ( 1 0 0 % deelneming van Rijksmuseum Holding dat de omslag van de catalogus sierde, behoorde B . V.) opgericht. Aanleiding voor de oprichting van bovendien tot de geselecteerde schilderijen voor beide vennootschappen is de verdere uitbreiding een in juni door PTT Post aan de Gouden Eeuw van de commerciële activiteiten van Het Rijks- gewijde postzegelreeks, waarvan voorts ook museum buiten de muren van het museum zelf. Het zieke kind van Gabriël Metsu en Rembrandts Door het opzetten van een holdingstructuur voor Joodse Bru i d uit de Rijksmuseumcollectie deel deze activiteiten wordt een organisatorische, finan- uitmaakten. ciële en fiscale afgrenzing van deze activiteiten ten opzichte van de reguliere museale activiteiten satie kreeg een nieuwe vorm, waarbij het goede uit bewerkstelligd. Bij een verdere groei van de com- de vorige reorganisatie werd behouden, en elders merciële activiteiten in de toekomst zal ook een aanzienlijke verbeteringen en stroomlijningen wer- 31 verdere uitbreiding van deze holdingstructuur den doorgevoerd. Zo zijn tal van kleinere units kunnen plaatsvinden. binnen het museum geclusterd en werd het aantal budgethouders teruggebracht. B e z o e k e r s Zoals hierboven reeds werd aangegeven, was het De scheiding tussen de sectoren presentatie en jaar qua aantallen bezoekers zeer succesvol: het jaar collectie is in het nieuwe model in beginsel 1 9 9 6, met de heropening van de Zuidvleugel en de gehandhaafd, zij het dat geen aparte directeur succesvolle Jan Steen-tentoonstelling, werd geëven- presentatie meer is aangesteld. Er is nu sprake van aard. Uit het in de bijlage opgenomen meerjaren- een driehoofdige directie, waarbij elk directielid overzicht blijkt dat dit bezoekersaantal ver boven een sector als eerste verantwoordelijkheidsgebied het gemiddelde ligt. De hoge bezoekersaantallen heeft. Zo is de hoofddirecteur de eerst verantwoor- zijn voor een deel het resultaat van de tentoonstel- delijke voor presentatie geworden, terwijl in diens ling ‘Van Gogh te gast’ in de Zuidvleugel. Daarnaast sector de nieuwe functie van hoofd tentoonstellin- is het bezoek in de zomerperiode hoog geweest. gen is belast met zowel tentoonstellings- als inrich- Ook is er door de programmering een verschuiving tingsactiviteiten. De fondswervingsactiviteiten en te constateren van nationaal (5 2 % in 1 9 9 8, 3 9 % pers- en publiciteit zijn bijeengebracht in een in 1 9 9 9) naar internationaal publiek (4 8 % in nieuwe stafafdeling communicatie en marketing, 1 9 9 8, 6 1 % in 1 9 9 9) . en de afdeling evenementen is gevoegd bij educatie en publieksinformatie. F i n a n c i ë n De omzet nam in 1 9 9 9 toe tot ruim 5 7 m i l j o e n In de sector collecties is de vorming van het gulden; het eigen vermogen verdubbelde bijna tot coördinerende bureau collecties de belangrijkste ruim 1 0 miljoen gulden. De in 1 9 9 8 ingezette lijn verandering. Hieronder vallen thans tevens het van inkomstenoptimalisatie zet door. Naast de fotoatelier en de fotoadministratie en het hogere opbrengsten van entreegelden hebben met fotoarchief. name de inkomsten uit merchandising en winkelverkoop in 1 9 9 9 bijgedragen aan het positieve De nieuwe afdeling facilitair bedrijf werd de op- exploitatieresultaat van circa 1,7 miljoen gulden volger van de voormalige intendance en valt thans (zie verder de bijlage met het financiële jaarv e r- onder de zakelijke sector. Nieuw is daarbij de slag). Er is tevens gestart met verkopen via afdeling commerciële zaken waarin onder meer Internet. Ook de opbrengsten uit sponsoring zijn de activiteiten van de museumwinkel en de voor- sterk verbeterd ten opzichte van voorgaande jaren. verkoop van kaarten zijn ondergebracht. Bij enke- De verhouding subsidie/eigen inkomsten is sinds le activiteiten werd besloten tot uitbesteding, te de verzelfstandiging in 1 9 9 5 sterk verbeterd. Met weten de kantinedienst en de huishoudelijke een verhouding van 5 7 % subsidie ten opzichte d i e n s t . van 4 3 % eigen inkomsten is het Rijksmuseum in 1 9 9 9 ruim uitgekomen boven de doelstelling uit Iedere herstructurering is een ingreep van jewel- het ondernemingsplan 1 9 9 9/2 0 0 0. ste, voor de direct betrokkenen zeker ook in emotionele zin. Het museum heeft in 1 9 9 9 d a n O r g a n i s a t i e ook zeker zijn momenten van onrust gekend. In 1 9 9 9 kreeg de in 1 9 9 8 ingezette herstructure- De medewerkers werden met speciale voorlich- ring van het Rijksmuseum haar beslag. De organi- tingsbijeenkomsten en regelmatig verschijnende 32

Foto Antonio Quintero 33 nieuwsbrieven alsmede het R i j k s m u s e u m - N i e u w s umgebouwen (schilderwerk, electrotechnische en over de besluiten en procedures ingelicht. Het is werktuigkundige werken). een compliment aan de collega’s dat de onvermij- 34 delijke onzekerheid niet heeft geleid tot een voor In het kader van de brandveiligheid van de het de buitenwereld waarneembare vermindering van gebouw werd eind 1 9 9 9 een algemeen rookverbod kwaliteit van het gebodene. Dit jaarverslag geeft in het museum van kracht. h i e rvan meer dan blijk. O n d e r n e m i n g s r a a d Een bijzonder woord van waardering verdienen de In 1 9 9 9 is de samenstelling van de Ondernemings- diverse projectleiders, deelnemers aan de werk- raad (OR) ongewijzigd gebleven. In februari trad groepen, de leden van de Ondernemingsraad, de de parttime secretaris van de Ondernemingsraad herplaatsingscommissie en de bezwarencommissie, aan. Directie en OR hebben intensief overlegd de vertegenwoordigers van de vakbonden en niet over de herstructurering van de organisatiestruc- te vergeten de medewerkers van de afdeling perso- t u u r, die eind 1 9 9 9 met enige vertraging, en met neel & organisatie, welke laatsten nog geruime tijd het inlassen van een adempauze waarin op enkele met de afwikkeling van de herstructurering doen- punten nog kleine aanpassingen werden gemaakt, de zullen zijn. Zo zullen alle functiebeschrijvingen haar beslag kreeg. De afwikkeling van een enkele de komende periode nog een update krijgen. individuele rechtspositie was eind december nog niet afgerond. Slechts 3 van de 7 1 direct betrok- G e b o u w ken medewerkers waren niet herplaatsbaar. Op het terrein van de gebouwzorg zijn een aantal activiteiten vermeldenswaardig. Medio 1 9 9 9 k o n- Op de agenda stonden naast de herstructurering den de vernieuwde meldkamer, de kleedkamers onder meer de jaarstukken 1 9 9 8, de halfjaarcijfers voor de afdeling bewaking, beveiliging en veilig- 1 9 9 9 en de begroting 2 0 0 0, de subsidieaanvraag heid en een aantal kantoren voor het facilitair 2 0 0 1 – 2 0 0 4 en de procedures rond uitbesteding bedrijf in gebruik worden genomen in gebied van kantinedienst en huishoudelijke dienst, arbo tussen de torens 3 en 4. Aan het eind van het jaar en veiligheid, interne communicatie, maaltijdver- startte de verbouwing van de personeelskantine goedingen bij overwerk, roosterkwesties (waaron- tot volwaardig bedrijfsrestaurant. Tegelijkertijd is, der een tijdelijke arbeidstijdenregeling in verband onder eigen regie, gestart met de voorbereiding met avondopenstelling), privacy en ziekteverzuim. van een ingrijpende verbouwing van het bestaande publieksrestaurant. De bedoeling bij dit project is P e r s o n e e l s v e r e n i g i n g dat de ‘sfeer van Cuijpers’ zoveel mogelijk wordt De personeelsvereniging van het Rijksmuseum benaderd en dat de bestaande capaciteit wordt verzorgde ook in 1 9 9 9 weer een heel scala aan verdubbeld. Eveneens onder eigen projectleiding activiteiten. Op 1 8 juli werd de jaarlijkse kano- is gestart met de verbouwing van het bestaande tocht georganiseerd en op 2 8 november verzorgde schilderijendepot. Bijzondere aandacht bij dit pro- de personeelsvereniging een sinterklaasmiddag ject gaat uit naar verbeteringen van de arbeidsom- voor kinderen van medewerkers, rijk aan specu- standigheden. Getemporiseerd worden werkplek- laas, limonade en strooigoed. ken van medewerkers bij het museum verv a n g e n . De nieuwe werkplekken voldoen volledig aan eisen Op 1 5 september opende de hoofddirecteur in de die in de Arbowet hieromtrent zijn gesteld. Door personeelskantine een expositie van het werk van de afdeling gebouwenbeheer werd begonnen met Antonio Quintero van de huishoudelijke dienst. het opstellen van een meerjarenonderh o u d s p l a n Eerder had hij al zijn foto’s van poolhonden geëx- voor het gebruikersonderhoud binnen de muse- poseerd. Nu waren er 3 5 f o t o ’s van het exterieur van het Rijksmuseumgebouw te bewonderen, een project waaraan Quintero zo’n drie jaar heeft gewerkt . 35

De toneelvereniging ‘Troost voor allen’ bracht met veel verve een geactualiseerde versie van Nicolaj Gogols De Inspecteur-generaal op de planken, die voor de gelegenheid werd gesitueerd in Bergen op Zoom anno 1 9 8 9. Sander Israëls tekende wederom voor de regie.

Het jaar 2 0 0 0 De millenniumwisseling wierp in vele opzichten zijn schaduw vooruit. De facilitaire dienst, in het bijzonder de afdeling automatisering, zorgde in overleg met de Rijksgebouwendienst dat het museum bij de jaarwisseling in technische zin niet voor onaangename verrassingen kwam te staan.

Het feit dat het Rijksmuseum in 2 0 0 0 zijn 2 0 0- jarig bestaan als museum herdenkt, kleurde in sterke mate de werkzaamheden, in het bijzonder die van de afdeling tentoonstellingen. Ten behoeve van de hoofdmanifestatie ‘De Glorie van de Gouden Eeuw’ werden reeds alle bruiklenen g e w o rven en werd de catalogus door de auteurs uit de educatieve staf van het museum geschreven in nauwe samenwerking met de conservatoren.

Dat het museum zijn jubileumjaar én het nieuwe millennium kan ingaan met het prachtige perspec- tief van een integrale renovatie van het museum- g e b o u w, stemt zeer dankbaar. De wetenschap dat het 2 0 0-jarige Rijksmuseum als nationale instelling nog steeds kan rekenen op een breed draagvlak, zowel bij het publiek als bij de overheid, sterkt ons in onze ambities voor Het Nieuwe Rijksmuseum.

Ronald de Leeuw H o o f d d i r e c t e u r

3 8 Besef van tijd en gevoel van Het Nieuwe Rijksmuseum schoonheid Nederlandse geschiedenis in een g e ï n t e r g re e rde opstelling 4 2 Het Nieuwe Rijksmuseum Het Rijksmuseum in de 2 1e eeuw Besef van tijd en gevoel van schoonheid Nederlandse geschiedenis in een 38 g e ï n t e g re e rde opstelling

Vanaf 2 0 0 3 zal de grote verbouwing tot Het Nieuwe Rijksmuseum plaatsvinden. In de periode tot 2 0 0 7 is de vaste collectie slechts gedeeltelijk voor het publiek toegankelijk. Na de heropening wil het museum de collecties van de afdelingen schilderijen, beeldhouwkunst en kunst- n i j v e rheid, en Nederlandse geschiedenis in onderlinge samenhang laten zien: de geïntegreerde opstelling. Ook de geschie- deniscollectie kan daar veel bij winnen.

‘Kijk, die staat in ons geschiedenisboek’. Een uit- roep die je veelvuldig kunt horen als een groep jon- geren de afdeling geschiedenis in het Rijksmuseum bezoekt. ‘Ons’ geschiedenisboek, ‘onze’ geschiedenis. Of het nu het schilderij met de St. Elisabeths- vloed of De grote vergadering in de Ridderz a a l door Va n Delen is, of de indrukwekkende spiegelversiering

van de bij Chatham veroverde Royal Charles, ze maken deel uit van de intellectuele bagage van de Nederlander en daarmee van zijn nationale identiteit. Dat geldt niet alleen voor schilderijen en voorwerpen die in de afdeling Nederlandse geschiedenis te zien zijn. Kunstwerken als Rembrandts N a c h t w a c h t, Vermeers M e l k m e i s j e en de werken van Jan Steen in de afdeling schilderijen maken eveneens deel uit van dat collectieve geheugen. En hetzelfde kan gezegd worden van de verzameling Delfts blauw in de afdeling beeldhouwkunst en kunstnijverh e i d . Het Rijksmuseum kan met zijn collecties met recht de Nationale Schatkamer genoemd worden. Een schatkamer van geschiedenis en kunst. Het is een uitgangspunt dat al in het prille begin in 1 7 9 8 met de instelling van de Nationale Konstgallerij in Den Haag gehuldigd werd. Daar werden toen

De Chatham beke r S c h u t t e rsmaaltijd ter viering van het sluiten van de Nicolaas Loocke m a n s , 1 6 6 8 Vrede van Münster in de Voetboog- of St. J o risdoelen te Goud en email A m s t e r d a m , 1 6 4 8 B a rtholomeus van der Helst, 1 6 4 8 O l i e verf op doek topstukken bijeengebracht waarbij het niet alleen kunst en geschiedenis duidelijk onderscheiden te ging om de artistieke kwaliteit, maar vooral ook gaan presenteren. Zijn keuze leeft zowel organisa- om wat er op te zien was. Niet zomaar een schilde- torisch – met afdelingen schilderkunst, vaderlandse 39 rij van Ferdinand Bol, maar een met de beeltenis geschiedenis, beeldhouwkunst en kunstnijverheid – van de ‘doorluchtige’ zeeheld Michiel de Ruyter. als op zaal – gescheiden presentaties – in grote Bezoekers konden zich vergapen aan stukken met lijnen door tot op de dag van vandaag. Op het gebied van verzamelen zijn de afdelingen hun eigen weg gegaan. Zo verzamelt de afdeling beeldhouwkunst en kunstnijverheid voorwerpen die zijn gemaakt tot de jaren twintig van de 2 0e eeuw, maar verbreedt de afdeling haar collectie wel met internationale topstukken. Voor Nederlandse geschiedenis zijn de landsgrenzen bepalend gebleven, met oog voor relaties met het buitenland en Nederland overzee. De chronologische lijn wordt daarentegen doorgetrokken tot op de dag van vandaag. Door Schmidt Degeners ingreep won de publiekspresentatie in bepaalde opzichten aan duidelijkheid, maar gingen mogelijkheden tot samenhang en nuancering verloren. Zo werden vanaf dat moment veel objecten, ontdaan van hun historische lading, louter als kunstuitingen getoond en werden collecties opgebroken en gescheiden als kunst of als geschiedenis gepresenteerd. Na de Tweede Wereldoorlog verzorgde R. van L u t t e rvelt, hoofd van de afdeling geschiedenis, een tijdelijke geschiedenispresentatie, maar door artistieke en historische kwaliteiten. In de loop van de 1 9e eeuw ontwikkelde het museum zich tot een nationaal depot waar allerlei uiteenlopende collecties werden ondergebracht. Collecties van kunst, maar zeker ook van geschiedenis. De penningenverzameling van Van Gelder, de militariacollecties Roosdorp en Snouckaert van Schauburg, de Nova Zembla-collectie en de Marinemodellencollectie vonden hun plek in het prestigieuze museumgebouw dat architect Cuypers in Amsterdam voor het nationale museum had o n t w o r p e n . Door al deze uiteenlopende acquisities was aan het begin van de 2 0e eeuw een onsamenhangend conglomeraat ontstaan. Na hevige discussies waaraan ook de historicus Huizinga deelnam, besloot directeur Schmidt Degener eind jaren twintig

Buste van Lodewijk Napoleon, koning van Holland P i e rre Cart e l i e r, 1 8 0 6 G i p s er wonen die er nu wonen, waarom het landschap en de grenzen geworden zijn wat ze nu zijn en hoe de relaties met andere landen zich hebben ontwik- 40 keld, waarbij ook Nederland als koloniale macht aan de orde komt. Dit zijn noties die men sinds de jaren zestig ‘maatschappelijk relevant’ noemt en waarmee een nationaal museum een bijdrage levert aan een groter begrip van onze samenleving bij de leden van deze samenleving. Bovendien lijkt het zo te zijn dat hoewel landsgrenzen vervagen en andere cul- turen steeds meer van invloed zijn op Nederland, de interesse voor het eigen verleden groeit. Mede daarom verheugt deze benadering zich de laatste jaren in de algemene en politieke belangstelling, en geeft zij aanleiding tot commen- taren en debatten in de media. Het bericht dat de afdeling Nederlandse geschiedenis onderdeel zal gaan uitmaken van de geïnte- greerde opstelling heeft echter ook negatieve reacties in de publieke opinie opgewekt. Blijkbaar vreest zijn vroegtijdig overlijden in 1 9 6 3 is hij nooit toe- men dat in een geïntegreerde opstelling van kunst gekomen aan het realiseren van zijn plannen voor en geschiedenis de functie van geschiedenis verlo- een volwaardige historische opstelling. Dat was ren gaat. Die vrees wordt gevoed door de recente voorbehouden aan de begin 2 0 0 0 overleden D.H. voorbeelden in provinciale en grotere stedelijke Couvée, die in 1 9 7 1 een vernieuwende en geënga- geerde presentatie samenstelde. Typerend was dat de afdeling vaderlandse geschiedenis door hem in afdeling Nederlandse geschiedenis werd omge- doopt. Zijn vooruitstrevende concept, dat onder andere plaats bood aan beelden geluidsmateriaal en in chronologisch opzicht tot en met de Tw e e d e Wereldoorlog doorliep, vormt nog steeds de basis voor de huidige presentatie. Daarin krijgt de bezoeker, na de ingrijpende facelift die in 1 9 9 8 werd doorgevoerd, een beeld van de Nederlandse geschiedenis vanaf de middeleeuwen tot 1 9 4 0, idealiter doorgetrokken tot het recente verleden. Dat beeld is opgebouwd met authentieke afbeeldingen en objecten, historische en artistieke, waarbij de laatste in een historische context functioneren. Het doel van de presentatie is om de bezoeker duidelijk te maken waarom Nederland het staats- bestel heeft dat het nu heeft, waarom de mensen

L u i t e n a n t - a d m i raal Michiel A d ri a e n s z . de Ruyter Het Sint Nicolaasfeest Ferdinand Bol, 1 6 6 7 Jan Steen O l i e verf op doek O l i e verf op doek 41

musea waar de (moderne) kunst de archeologie en cept en duidelijke kaders zullen hier de grondslag geschiedenis naar uithoeken heeft verbannen. In de moeten vormen voor een opstelling waarin kunst en discussie over een geïntegreerde opstelling spelen geschiedenis elkaar afwisselen en versterken, en ook deze sentimenten een rol. waarin besef van tijd en gevoel voor schoonheid Zal geschiedenis in het Rijksmuseum in een s a m e n g a a n . geïntegreerde opstelling veroordeeld worden tot De opzet is duidelijk, maar hoe kan deze worden een rol in de marge? Integendeel: het uitgangs- uitgewerkt? Hoe kan voorkomen worden dat zo’n punt is juist dat de combinatie van kunsten opstelling een optelsom wordt van de nu bestaande geschiedenisverzamelingen onder één dak het presentaties, waardoor de bezoeker vermoeid Rijksmuseum unieke mogelijkheden biedt. Het is afhaakt, geplaagd door de veelheid aan invalshoe- een gegeven dat de publiekspresentatie een meer- ken, boodschappen en indrukken? Hoe kan een waarde moet opleveren. presentatie worden bereikt waarvan de chronologi- Een aantal voorbeelden. Het onlangs met hulp sche lijn de basis vormt, maar waarin deze toch niet van de Nederlandse Sponsorloterij verw o rven P o rt re t zo dwingend aanwezig is dat combineren en associë- van Hortense de Beauharn a i s is belangrijk omdat het ren onmogelijk worden gemaakt? Kortom, hoe kan de eerste koningin van Nederland afbeeldt, maar de historische ontwikkeling van Nederland zichtbaar tegelijk is het een meesterstuk van de Franse schil- worden gehouden zonder dat zij verwordt tot niet der Girodet. Van der Helsts S c h u t t e rmaaltijd ter gele - meer dan een omlijsting van kunst? genheid van de Vrede van Münster is een artistiek mees- Het zijn vragen die het museum ook zichzelf terstuk, maar heeft tevens een belangrijke histori- zal stellen bij de verdere uitwerking van de geïnte- sche betekenis omdat de schutters met hun feest de greerde opstelling. Het debat is in volle gang. formele onafhankelijkheid van de Nederlandse Republiek markeren. Het eerste stuk hangt nu in de afdeling Nederlandse geschiedenis, het tweede in de afdeling schilderijen. In een geïntegreerde opstelling zullen oplossingen gezocht worden om beide functies op een evenwichtige manier onder de aandacht van het publiek te brengen. Een helder con-

K ru i t h o o rn met cedelke n In deze kru i t h o o rn lieten De grote zaal op het Binnenhof, Den Haag, tijdens Barents en Heemskerck een briefje (het ‘ c e d e l ken’) de Grote Ve rg a d e ring der Staten-Generaal in 1651 achter in het Behouden Huys op Nova Zembla Dirck van Delen waarop zij schreven dat zij er overwinterd hadden en O l i e verf op paneel op 13 juni 1597 in twee open boten weer ve rt r o k ke n Het Nieuwe Rijksmuseum Het Rijksmuseum in de 2 1e eeuw 42

Dankzij het bedrag van 1 0 0 miljoen gul- Sinds de opening in 1 8 8 5 is het uiterlijk van het den dat de Staat in 1 9 9 9 schonk, is nu m u s e u m g e b o u w, met uitzondering van de latere duidelijk dat Het Nieuwe Rijksmuseum uitbreiding met de Zuidvleugel, vrijwel ongewijzigd werkelijkheid wordt. Het Rijksmuseum- gebleven. De buitenkant van het Rijksmuseum ver- gebouw zal worden aangepast aan de keert in goede staat, maar de binnenzijde is gaan- eisen van de tijd, want sinds het meer deweg verstikt geraakt. Het oorspronkelijk heldere dan 1 0 0 jaar geleden werd geopend, is concept van Cuypers, een logische plattegrond met niet alleen het bezoekersaantal, maar ook een reeks van zalen gegroepeerd rond de twee bin- de behoefte aan publieksvoorzieningen nenplaatsen, is door de toegenomen behoefte aan drastisch toegenomen. ruimte en vele ad hoc-beslissingen verdwenen.

De vo o r h a l , gezien naar het we s t e n , circa 1900 Hoewel in de loop der tijd steeds aanpassingen dat de beleving van de oorspronkelijke structuur zijn uitgevoerd volgens hoge maatstaven en de van het gebouw nagenoeg onmogelijk maakt, en museale opvattingen van het moment, heeft de een verder verlies van kwaliteit door een oneven- 43 opeenvolging van ingrepen door de successieve wichtige verdeling van licht in het gebouw. Ook de generaties uiteindelijk tot een onbevredigend eenheid in de inrichting van het Cuypers-gebouw geheel geleid. Ruimtegebrek ontstond al spoedig ging verloren. Doordat afdelingen in verschillende doordat bij de oorspronkelijke bouw nauwelijks in tijdperken werden gerenoveerd of ad hoc werden termen van voorzieningen als depots, ateliers en aangepast, verloor het museum niet alleen zijn werkplekken voor de staf was gedacht. Daarnaast oorspronkelijke decoratie, en daarmee veel van hebben nieuwe vormen van presentatie (bijvoor- zijn karakter en allure, maar werd het parcours beeld het hangen van schilderijen op ooghoogte qua afwerking en stijl een lappendeken van kwali- in plaats van gestapeld in drie rijen boven elkaar), tatief sterk wisselende elementen. Veel van de wis- de behoefte aan een winkel en een auditorium, en selvallige kwaliteit die het gebouw thans kenmerkt, vooral de groei van de collecties mede geleid tot hangt ook samen met de hogere conserv a t o r i s c h e een steeds nijpender ruimtegebrek. Dit werd opge- eisen die in de loop der tijd aan het collectie- lost door het volbouwen van de binnenhoven van beheer werden gesteld. Om het daglicht te weren, het museum en het in kleinere eenheden verkave- werden ramen en daklichten geblindeerd. len van de oorspronkelijke tentoonstellingszalen. Klimaatbeheersing werd aangebracht in een perio- Ook werden ruimten die voor de presentatie van de dat voor verwarming en luchtbehandeling grote de collectie waren gepland aan het publiekscircuit kanalen noodzakelijk waren. Daartoe werden voor- onttrokken om dienst te doen als kantoor of werk- zetwanden geplaatst en plafonds verlaagd, waar- plaats. Het resultaat is een onoverzichtelijk circuit, door de oorspronkelijke architectuur verloren

August van Delden Pe rspectivische doorsnede van het R i j k s m u s e u m circa 1890 Pen in zwart , penseel in gri j s 106 x 105 cm. 44

We s t e l i j ke binnenhof, z u i d o o s t e l i j ke hoek, circa 1885 ging en een in ruimtelijke zin esthetisch zeer aanleg van het ‘tunnelgebouw’ ten behoeve van onbevredigend geheel ontstond. die depots die het museum in zijn onmiddellijke Naast de feilen die het gebouw in esthetisch en nabijheid dient te hebben. Daarnaast beschikt het 45 logistiek opzicht ten behoeve van het gebruik door museum sinds 1 9 9 4 over een aantal externe het publiek kenmerken, gaat het ook gebukt opslagloodsen bij Mijdrecht, die in de toekomst onder aanzienlijk achterstallig onderhoud en vol- verbouwd zouden kunnen worden tot volwaardige doet het op cruciale punten niet aan (wettelijke) d e p o t s . eisen op het punt van bewaaromstandigheden, De voornaamste uitgangspunten voor Het installatietechniek en arbo-voorschriften. Nieuwe Rijksmuseum zijn daarmee: Dit leidde tot een door de directie van het – herstel van de oorspronkelijke ruimtelijke Rijksmuseum en de Rijksgebouwendienst gezamen- h e l d e rheid, onder meer door het gedeeltelijk lijk ontwikkelde visie ten aanzien van een renova- terugbrengen van de oriënterende en ‘lucht- tie en herstructurering van het gebouw. scheppende’ functie van de beide binnenhoven U i t g a n g s p u n t daarbij is dat weer zoveel moge- – de poortfunctie tussen binnenstad en Museum- lijk recht wordt gedaan aan de oorspronkelijke plein benutten door deze poort voor voetgangers structuur van Cuypers’ gebouw, daglicht weer een als hoofdentree en centrale foyer voor het belangrijker rol kan spelen in het museum en een Museumplein en het Rijksmuseum te laten goede logistieke situatie ontstaat. f u n g e r e n Een factor van betekenis is daarbij dat het Rijks- – vanuit de nieuwe foyer een directere toegang museum dankzij de herinrichting van het Museum- bieden tot een aantal publieksvoorzieningen, zoals plein aan de zuidkant van het gebouw veel m e e r restaurant, museumwinkel en aula, waarbij deze gezicht heeft gekregen. Met zijn ligging ‘aan het functies ook autonoom gebruikt zullen kunnen hoofd van de tafel’ is het museum zowel de monu- w o r d e n mentale entree van het plein als de dominante – het opnieuw bestemmen als publieke expositie- architectonische verschijning ter plekke. De ruimte van de in het oorspronkelijke plan van onderdoorrit kan fungeren als de ideale ‘foyer’ Cuypers aangegeven tentoonstellingsruimte op de voor het Museumplein, zoals ook door de architect begane grond en de bovenverdieping van het Museumplein, Anderson, werd onderkend. – het onderbrengen van depots en atelier- en Daarnaast is de bestaande ingang van de Zuid- expeditievoorzieningen op beter daarvoor geschik- vleugel in een aantrekkelijker omgeving komen te te lokaties, met name een nieuw tunnelgebouw liggen, en zal het gebruik als de plaats voor grote tussen het Rijksmuseum en het ondergrondse bus- tijdelijke tentoonstellingen deze vleugel nog extra station in de Hobbemastraat, en in het Ve i l i g h e i d s- p r o f i l e r e n . i n s t i t u u t De vorige directeur van het Rijksmuseum, – het opnieuw structureren van de installatietech- Henk van Os, formuleerde als zijn overtuiging dat nische infrastructuur in samenhang met een bouw- “een groter Rijksmuseum niet per definitie een fysisch beleidsplan beter museum is”. In samenwerking met toenmalig – het weer terugbrengen van de oorspronkelijke architect Ruijssenaars werd op basis van dit uit- decoratie uit de tijd van Cuypers in wanden en gangspunt een eerste schets gemaakt van de moge- vloeren, waar zulks met de huidige eisen van pre- lijkheden. De opvatting van Van Os wordt nog sentatie verzoenbaar is steeds gehuldigd, in die zin dat het huidige hoofd- Bij de toedeling van functies aan het museumgebouw plus Zuidvleugel de grens zal blijven gebouw zal zoveel mogelijk ruimte in het hoofdge- vormen voor het door het publiek te betreden bouw en de Zuidvleugel aan het publiek ten goede gebied. Eerder was het museum echter in facilitai- moeten komen. Dat betreft de tentoonstellings- re zin al uitgebreid met het zogenaamde Ve i l i g- zalen (tijdelijk en permanent), publieksruimten heidsinstituut, en in 1 9 9 7 werd begonnen met de (bibliotheek, ARIA, auditoria, kleine ontvangsten beperkend ervaren. Zoals de afdelingen thans fungeren, vertellen zij elk hun eigen verhaal, hetzij in chronologische volgorde (schilderkunst, geschie- 46 denis, beeldhouwkunst en kunstnijverheid), ofwel thematisch (Aziatische kunst). Daarnaast manifes- teert de Aziatische kunst zich, evenals de textilia, regulier in kleine wisselende presentaties, zoals ook bij het Prentenkabinet het geval is. Aan een aantal collectie-onderdelen, zoals de buitenlandse beeldende kunst, kon echter tot dusver nooit een passende plaats in zo’n concept geboden worden, en vooral de strikte scheiding die tussen ‘historische’ en ‘kunsthistorische’ voorwerpen moet worden gemaakt, leidt vaak tot problematische, gefor- ceerde keuzen. Om in de toekomst de meerwaarde van het onder één dak samenbrengen van deze vijf collecties beter te benutten, is een gemengde, c.q. geïn- tegreerde presentatie van schilderkunst, beeldhouwkunst, toegepaste kunst en Nederlandse geschiedenis het uitgangspunt. Op deze wijze kan meer recht worden gedaan aan het specifieke karakter dat het Rijksmuseum als nationaal museum eigen is, en waarin het zich nogal opvallend van andere ‘nationale musea’ onderscheidt. De vergaderzalen), publieksvoorzieningen (winkel, meeste Europese nationale musea kennen de com- restaurant, garderobes, toiletten), en verkeersge- binatie van vaderlandse geschiedenis én beeldende bieden (hallen, trappen). De publieksvoorzienin- en toegepaste kunst niet, en zeker niet in een ver gen zullen zowel uit het oogpunt van publieksser- doorgevoerde vorm. vice als om commerciële redenen (aantrekkelijker Wanneer een chronologische ordening van de horeca- en winkelvoorzieningen) in Het Nieuwe collectiebestanddelen hier wordt aangeduid als Rijksmuseum een grotere nadruk – en dus ook een ‘integratiemodel’, wordt nadrukkelijk niet ruimtebeslag – dienen te krijgen dan thans. bedoeld dat de objecten steeds per zaal gemengd Daar waar functies niet het primaire doel van opgesteld worden. De gedachte gaat uit naar een het museum of een directe bediening van het in zo logisch mogelijke volgorde afwisselend – en publiek betreffen, zullen zij veelal uitgeplaatst met oog voor wisselwerking – vormgegeven circuit, moeten worden. Hiervoor beschikt het museum al waarin schilderijenzalen worden gevolgd door over enkele lokaties in de onmiddellijke nabijheid. zalen met kunstnijverheid of een historisch gethe- Het Veiligheidsinstituut lijkt de aangewezen plek matiseerde opstelling. om via ver- en nieuwbouw de restauratieateliers onder te brengen. Dit gebouw ligt logistiek Het Rijksmuseum hoopt met de realisatie van Het betrekkelijk gunstig ten opzichte van het tunnel Nieuwe Rijksmuseum beter uitgerust te zijn om ( d e p o t - ) g e b o u w. ook in de nieuwe eeuw te functioneren op een De verbouwing zal ook gevolgen hebben voor eigentijdse wijze die de Nationale Schatkamer de wijze van presentatie. Dat het museum als het waardig is, opdat het kan dienen als een up-to-date ware is opgedeeld in vijf sub-musea, wordt als cultureel visitekaartje van Nederland.

De Eregalerij met aan het einde de Nachtwachtzaal, 1 8 9 8 47

R i j k s museum 1 8 8 5 1 9 9 9

Aantal bezoekers 2 5 0.0 0 0 1.3 1 0.4 9 7 Collectie schilderijen 1.7 5 0 5.5 0 0 Collectie prenten en tekeningen 6 0.0 0 0 7 0 0.0 0 0 Collectie objecten 8.0 0 0 6 5.0 0 0 Aantal kassa’s en kaartcontrole g e e n* 5 k a s s a ’s Capaciteit garderobe g e e n* * 1 5 0 0 j a s s e n Restaurant oppervlak 2 0 0 m2 3 0 0 m2 Aantal toiletten 6 6 0 Winkel opperv l a k 1 0 m2 2 0 0 m2

Huidige noodzake l i j ke facilitaire voorzieningen : Capaciteit garderobes: 3000 jassen,berg ruimte voor rolstoelen, bu g g y ’s , minimaal 300 locke rs Aantal kassa’s : 5 , 1 kassa voor vo o rve rko o p, elektronische controle mu s e u m k a a rten W i n ke l o p p e rv l a k : minimaal 300 m2, t e vens toegankelijk voor niet-mu s e u m b e zo e ke rs O p p e rvlak voor restaurant en zaalve r h u u r: minimaal 900 m2, t e vens toegankelijk voor niet-mu s e u m b e zo e ke rs

* het museum was gra t i s * * het museum was slecht ve r w a rm d

De vo o r h a l , gezien naar het oosten, circa 1900

5 0 Kuvera, de Indo-Javaanse god A a n w i n s t e n van de rijkdom 49 5 2 Pieter Isaacsz Allegorie op Amsterdam als centrum van de were l d h a n d e l 5 4 De schilder en zijn graveur Een tekening naar Rubens, door de meester gecorr i g e e rd 5 6 Een Augsburgs pronkkabinet 5 8 De zomer in het hoofd Een Hollander in Italië 6 0 Frans historisme op zijn best Z i l v e ren kandelabers van F roment Meurice 6 2 Éduard Baldus Fotografie van het nieuwe Louvre 1854 –1857 6 6 Negentiende-eeuwse tekeningen Aanwinsten uit de collectie Hans van Leeuwen

6 8 De Dirck Hartoghs-schotel O v e r i g e 7 0 Aanwinsten uit eigen collectie Het re s t a u r a t i e p roject stillevens 7 4 W w w. r i j k s m u s e u m . n l Kuvera, de Indo-Javaanse god van de rijkdom 50

De godheid is zittend vo o r g e s t e l d . In zijn rechterhand klemt hij een goed gevulde buidel die tegen zijn rechterbeen aan ligt. D e een enkel gebouw. Anders dan de andere tempels buidel is gemaakt van fijne stof, w a a rvan het aan Shiva gewijd, heeft deze geen nissen voor beel- uiteinde in elegante plooien over zijn re c h- den in de buitenwanden. Er zijn wel kleine nissen t e ronderbeen naar vo ren valt. Op de palm in de wanden van de binnenkamer, waar ook de basis voor een l i n g g a, de symbolische vorm van de van zijn geopende linkerhand ligt een bal: god Shiva, werd aangetroffen. Helaas kan niet vast- een pare l , edelsteen of vrucht. Deze vo o r- gesteld worden waar het beeld van Kuvera in deze werpen zijn, evenals de buidel, ke n m e r ke n d tempel heeft gestaan. voor Ku ve r a , de Indo-Javaanse god van de In het Indo-Javaanse tijdperk, dat van de vierde r i j k d o m . Zijn goed doorvoede lichaam tot de 1 5de eeuw duurde, zijn gedurende twee straalt welstand uit. relatief korte perioden hindoeïstische en boeddhistische heiligdommen op Java gebouwd: van circa Net als andere Indo-Javaanse godheden draagt hij 7 5 0 tot 8 5 0 tijdens de Midden-Javaanse periode, en verschillende soorten sieraden; zijn gekruiste van circa 1 2 5 0 tot 1 4 5 0 tijdens de Oost-Javaanse borstsnoer is voorbehouden aan jonge, mannelijke periode. De tempels van de Gedong Songo-groep godheden. Hij zit op een lotus, waaroverheen een behoren samen met die van het Diëngplateau tot kleed is gedrapeerd. Zijn aureool is geplaatst de vroege Midden-Javaanse heiligdommen. tegen de rugleuning, waarvan de knoppen beteke- De beroemdste bouwwerken uit de Midden-Javaanse nisvol de vorm van grote juwelen hebben. periode zijn de boeddhistische Borobudur (eerste Het beeld was in bezit van de familie die het in kwart negende eeuw) en de hindoeïstische candi 1 9 3 2 naar Nederland meenam met toestemming Prambanan (circa 8 5 6). Deze behoren echter (met van de toenmalige Oudheidkundige Dienst van een aantal andere tempels zoals bijvoorbeeld candi het voormalige Nederlands Indië. De archeologi- Mendut, candi Sewu en candi Plaosan) tot de latere sche vindplaats is precies bekend. Het beeld is fase van de Midden-Javaanse periode. afkomstig uit een tempel behorend tot het De Kuvera van Gedong Songo is typisch voor Midden-Javaanse tempelcomplex Gedong Songo, de vroege fase van de Midden-Javaanse periode. dat in de jaren 1 9 1 6 tot 1 9 2 4 werd blootgelegd. De godheid zit er losjes en ongedwongen bij en is Het complex bestaat uit een aantal tempels die in minder scherp uitgehakt dan een vergelijkbaar groepjes tegen de helling van de berg Ungaran beeld uit het eind van de Midden-Javaanse perio- zijn gebouwd. Alle sporen wijzen erop dat de tem- de. Het Rijksmuseum had nog geen beeld uit deze pels gewijd waren aan de hindoegod Shiva. Het vroege fase in zijn collectie. Dit kunstwerk voegt beeld van Kuvera dat door het Rijksmuseum werd dus een dimensie toe aan de verzameling Indo- v e rw o rven, was het enige dat gevonden werd bij de Javaanse beeldhouwkunst van de afdeling laagstgelegen groep tempels, bestaande uit slechts Aziatische kunst. 51

Beeld van de rijkdomsgod Kuve ra I n d o n e s i ë , M i d d e n - J av a , Gedong Songo, eind 8e eeuw Vulkanisch gesteente (andesiet), H . 40 cm. I nv. nr AK-RAK 1999-1 A a n koop met steun van het Rijksmuseum Fonds Uit historische bronnen was bekend dat de stad A m s t e rdam in het begin van de 17e eeuw opdracht gaf aan de familie Ruckers in 52 A n t werpen tot de bouw van een clave c i m b e l voor het stadhuis. De stadsorganist S weelinck reisde in 1604 enkele malen naar A n t werpen om de wensen van de stad ove r te bre n g e n . Toen het clavecimbel eenmaal was afgeleve rd , v roeg het stadsbestuur Pieter Isaacsz het deksel te beschildere n . C a rel van Mander assisteerde hem daarbij. In kunsthistorische kring we rd aangenomen dat het clavecimbel ve r l o ren was gegaan. Vorig jaar dook het deksel echter op en ko n het voor de afdeling Nederlandse geschiedenis ve r wo rven wo rd e n .

Op het schilderij is links de Amsterdamse steden- maagd te zien. Twee vrouwelijke figuren bieden haar een schip en een parelketting aan, symbolen van zeevaart en rijkdom. Rechts van haar staan twee zeelieden die met navigatie-instrumenten de hemelglobe raadplegen. Centraal in de voorstelling zijn drie schepen zichtbaar. Een van deze schepen wordt gelost. Omdat de spiegel van het grootste schip versierd is met het wapen van Maurits, lijkt het aannemelijk dat het hier de M a u r i t i u s betreft, die in1 6 0 2 voor het eerst naar Indië uitvoer als admiraalsschip van Wybrand van Wa rwyck. Rechtsonder heeft Isaacsz zich bij zijn voorstellingen van Aziaten en beelden en tempels laten inspireren door prenten in het I t i n e r a r i o v a n de wereldreiziger Jan Huygen van Linschoten. In de achtergrond van het schilderij is een patroon zichtbaar van groene vlakken waartussen Exclusam hesperia perituram Hispane putasti blauwe vlakken met scheepjes. Dit is een weergave Me? Frustra: nam cura Dei mihi pandit ad Afro s in het platte vlak van de gehele wereld. Het is alsof Primo iter, atque Indos, et qua patet extima China de toeschouwer ergens ten noorden van Quaque etiam priscis non cognitus Orbis in Orbe. N o o rwegen van grote hoogte schuin neerkijkt op Perge favere Deus, daque his agnoscere Christum de toentertijd bekende wereld. Door de perspecti- vische vertekening is Afrika verkort en is de (Had je gedacht dat ik, uitgesloten van het Spaanse we s t e n , ve rloren zou zijn? Onjuist: de zo rg van God Middellandse Zee een smalle zeearm geworden. heeft mij vo o r e e rst de weg geopend naar A f rika en De sleutel tot de voorstelling ligt besloten in I n d i ë , en waar het exotische China zich uitstrekt, e n het vers dat op het tablet is weergegeven: het gebied op de wereld waarvan zelfs de Ouden geen weet hebb e n . Blijf ons begunstigen, G o d , e n geef dat zij Christus leren ke n n e n . ) Pieter Isaacsz Allegorie op Amsterdam als centrum 53 van de were l d h a n d e l

Pieter Isaacsz, geassisteerd door Carel van Mander A l l eg o rie op Amsterdam als centrum van de wereldhandel 1 6 0 6 O l i e verf op paneel (clave c i m b e l d e k s e l ) , 79,4 x 165 cm. I nv. nr SK-A-4947/NG-1999-19 A a n g e kocht dankzij het Rijksmuseum Fonds

De voorstelling en het gedicht tezamen verkla- dens de wintertentoonstelling die de stadhouder ren de bedoelingen: zij leggen getuigenis af van de en prins Maurits van Oranje tot onderwerp heeft. nieuw verw o rven status van Amsterdam als centrum Het Rijksmuseum is dankzij deze aankoop in het van de wereldhandel, ondanks de tegenwerking bezit gekomen van een mooi gedocumenteerd van het gecombineerde Spaans-Portugese rijk. kunstwerk dat de beginjaren van de overzeese Tevens wordt hulde gebracht aan de kennis en durf expansie samenvat. Het is daarom begrijpelijk dat van de zeevaarders en wordt de stadhouder geëerd, het internationale kunsttijdschrift A p o l l o het tot de die als kapitein- en admiraal-generaal de leider in belangrijkste aankopen van 1 9 9 9 r e k e n d e . de strijd tegen de Spaanse Habsburgers was. Het deksel, dat ooit door een brandende kaars beschadigd is geraakt, wordt in het jaar 2 0 0 0 gerestaureerd. Het zal worden gepresenteerd tij- De schilder en zijn graveur Een tekening naar Rubens, 54 door de meester gecorr i g e e rd

Petrus Paulus Rubens heeft zich, meer dan zich te vergrijpen aan Zeus’ gemalin Hera. Zeus enige andere kunstenaar van zijn tijd, i n g e- weet dat te voorkomen door de wolk Nefele, die spannen om de roem van zijn geschilderd e de gedaante van Hera heeft aangenomen, op Ixion o e u v re te ve r b reiden door het uitgeven van af te sturen. Dit tafereel wordt op de tekening ver- h o o g w a a rdige re p ro d u c t i e p re n t e n . D a a rt o e beeld. Ixion wordt zwaar gestraft: hij zal ten eeuwi- ve r z e ke rde hij zich van de diensten van ge dage op een rad moeten draaien in de diepste krochten van de Ta r t a r o s . begaafde graveurs die onder zijn toezicht De tekening is waarschijnlijk het werk van zijn schilderijen in prent brachten. H e t Pieter Soutman, een van de graveurs wier werk R i j k s p rentenkabinet heeft een omvangrijke voldeed aan Rubens’ hoge kwaliteitseisen. Va n verzameling van dergelijke met groot vak- Soutmans tekening is echter naar verhouding wei- m a n s c h ap en veel virtuositeit uitgevo e rd e nig meer te zien. Rubens heeft de tekening op g r av u re s .Tot nu toe ontbrak echter in de veel plaatsen in zijn hoogst karakteristieke stijl collectie een tekening die inzicht kan ve r- gecorrigeerd; vooral in de gezichten, handen en s c h a f fen in het ontstaansproces van zulke voeten van de figuren heeft hij met de pen in p re n t e n . In 1999 kwam daarin ve r a n d e r i n g . bruin heel wat verbeteringen aangebracht. De tekening is daardoor bijna meer een werkstuk van Doorgaans verliep het productieproces van zo’n Rubens dan van Soutman geworden. prent als volgt. Een door Rubens daartoe capabel Om onbekende redenen is de uiteindelijke geachte graveur maakte een tekening naar het vol- gravure echter niet onder toezicht van Rubens tot tooide schilderij. Die tekening werd verv o l g e n s stand gekomen. Vermoedelijk heeft Soutman toen door de meester zelf vaak uitgebreid gecorrigeerd hij uit Antwerpen naar Haarlem terugkeerde de en opgewerkt en diende dan als uitgangspunt voor werktekening meegenomen. In Haarlem werd de de graveur. Tijdens het graveren werden op gezet- tekening door Pieter van Sompel in prent te tijden proefdrukken van de prent aan Rubens gebracht, terwijl Soutman als uitgever fungeerde. voorgelegd, die deze dan weer van correcties voor- De tekening heeft een interessante herkomst. zag, totdat het resultaat de toets van zijn kritiek Ze is afkomstig uit de verzamelingen van de kun- kon doorstaan. stenaars Benjamin West en Thomas Lawrence en De nieuw verw o rven tekening is een kopie naar kwam vervolgens in het bezit van koning Willem een schilderij van Rubens dat omstreeks 1 6 1 5 i s II. Na diens dood in 1 8 4 9 werd zijn collectie v e rvaardigd en dat zich in de verzameling van het geveild. Deze tekening, die toen nog werd Louvre bevindt. De voorstelling, Ixion door Zeus en beschouwd als een volledig eigenhandige voorstu- Hera bedro g e n, is nogal ongewoon. Ixion is een van die voor het schilderij, werd echter teruggetrok- de onverbeterlijke wellustelingen uit de klassieke ken en belandde met een aantal andere bladen in mythologie. Bovendien kleeft er bloed aan zijn de verzameling van de dochter van de koning, de handen: hij heeft zijn eigen schoonvader ver- hertogin van Sachsen-We i m a r. Gedurende ander- moord. Oppergod Zeus wil hem die daad vergeven halve eeuw heeft het werk een onzichtbaar en nodigt hem daarom uit naar de Olympus. Maar bestaan geleid, tot het in 1 9 9 9 in Londen zijn goedheid wordt beschaamd: Ixion probeert opdook. 55

Pieter Soutman (ca. 1580–1657) en Pe t rus Pa u l u s Rubens (1577–1640) Ixion door Zeus en Hera bedrogen Z w a rt kri j t , pen in bru i n , penseel in gri j s , g e h o o g d met witte dekve r f , 208 x 310 mm I nv. nr RP-T- 1 9 9 9 - 1 2 Een Augsburgs pronkkabinet 56 Met de tentoonstelling 'Het geheim ontslo- t e n , Duitse meubelen open', met bijbeho- rend symposium en de publicatie van het ten, die zo zijn gebruikt dat ze door hun kleur en boekje Duitse meubelen/German furniture, tekening de voorgestelde substanties suggereren. is in 1998 de aandacht gevestigd op de De combinatie van ivoor en p i e t re dure k o m t k l e i n e, maar opmerkelijk fraaie ve r z a m e l i n g eigenlijk alleen voor op een kleine groep Duitse meubelen van het Rijksmu s e u m . I n Augsburgse kabinetten, die wordt toegeschreven diezelfde tijd liet het museum zijn oog vallen aan de ebbenhoutwerker Melchior Baumgartner (1 6 2 1– 1 68 6). Alle andere bekende voorbeelden op een kostbaar kabinet dat die ve r z a m e l i n g hebben een met ebbenhout belijmde buitenkant; op spectaculaire wijze zou aanv u l l e n . D e de sprookjesachtige combinatie van kleurrijke a a n koop van het meubel is dit jaar mogelijk materialen wordt pas zichtbaar bij opening van de gemaakt door de Nederlandse Sponsor deuren. Op het meubel in het Rijksmuseum is L o t e r i j . deze rijkdom echter op de buitenzijde geëtaleerd, zodat ze direct in het oog springt. Daarmee ver- Niet alleen voor de Duitse collectie, maar ook voor wijst het meubel naar de toekomst. De Augsburgse de meubelverzameling als geheel, is het kabinet kabinetten uit de eerste helft van de 1 7e eeuw een uitzonderlijke aanwinst. Het meubel, dat in waren voor privé-beschouwing gemaakt: om het Augsburg omstreeks 1 6 6 0– 1 67 0 is gemaakt, is meubel te doorgronden, moest men deurtjes en geheel belijmd met ivoor. Ivoor was in de 1 7e e e u w veelal verborgen laatjes openen, zodat de binnen- een geliefd materiaal, maar ermee belijmde meu- zijde bestudeerd kon worden. Een van de beste belen waren – en zijn – kostbaar en zeldzaam. voorbeelden van zo’n kabinet is het ebbenhouten Beroemd is het garnituur zitmeubelen dat in meubel uit de verzameling van het Rijksmuseum Brazilië voor prins Maurits van Nassau-Siegen (van dat omstreeks 1 6 2 7– 1 63 0 in opdracht van de het Mauritshuis) is gemaakt en waarvan zich nog Augsburgse koopman Philipp Hainhofer werd enkele stukken in Potsdam bevinden. Een groot gemaakt. In de loop van de 1 7e eeuw kregen de met ivoor belijmd kabinet, waarvan wel is veronder- pronkmeubels echter geleidelijk een ander doel, steld dat het in Nederland is gemaakt, staat al sinds en daarmee verplaatste de nadruk zich naar de de 1 7e eeuw op Ham House bij Londen. In de buitenkant. Na de Dertigjarige Oorlog werden in rijke verzameling 1 7de-eeuwse meubelen in het heel Europa tal van kastelen en paleizen gebouwd Rijksmuseum ontbrak dit materiaal echter tot nu of verfraaid, en de nieuwe heersers verlangden toe. Hetzelfde gold voor p i e t re dure, de mozaïeken interieurs die hun bezoekers al bij het betreden van halfedelstenen waarvoor men toentertijd een e rvan overweldigden. Het nieuw verw o rven kabi- nog grotere voorkeur aan de dag legde. Op het net was natuurlijk bij uitstek geschikt voor die rol. Augsburgs pronkkabinet zijn 2 6 prachtige p i e t re De rijkdom van ivoor en p i e t re dure wordt nog ver- d u re plaquettes aangebracht, vervaardigd in de hof- hoogd door de zuilen van chrysopraas en de ver- werkplaats van de groothertogen van Florence, de guld zilveren en koperen beslagen. Het pronkstuk Opificio delle pietre dure. Ze stellen vogels en vruch- zal een centrale rol gaan vervullen in de nieuwe, ten voor en vallen op door de buitengewoon geraf- zogenaamde Grote Schatkamer die halverwege het fineerde toepassing van de verschillende steensoor- jaar 2 0 0 0 wordt geopend. 57

K a b i n e t H . 80,5 cm., b r. 69 cm., d . 40 cm N a a l d - , e i ke n - , e s d o o rn - , e bbenhout en jeneve r b e s , A u g s bu rg , c a . 1 6 6 0 – 1 6 7 0 , belijmd met ivoor en ebb e n - , l e t t e r- , olijf- en violethout, e n kele zilveren beslagen door Johann Spitzmacher ingelegd met lapis lazuli en pietre dure p l a q u e t t e s , I nv. nr BK-1999-85 beslag van ve rguld zilver en ve rguld ko p e r A a n koop met steun van de Nederlandse Sponsor Loteri j De zomer in het hoofd Een Hollander in Italië 58

De uit Dord recht afkomstige A b r a h a m Teerlink was al een vo l l e e rd kunstenaar toen hij in 1807 Nederland verliet om met een Het nieuw verw o rven Gezicht in het park van de beurs van koning Lodewijk Napoleon in Villa Chigi bij Ariccia is hierop een welkome aanvul- Parijs en Rome zijn opleiding tot landschap- ling, vooral vanwege de hoogst informele wijze schilder in een meer internationale richting waarop een stuk natuur in beeld is gebracht zonder enige referentie naar Rome of de beroemde af te ro n d e n . omgeving daarvan. In plaats van een van de vele herkenbare en talloze malen in beeld gebrachte Nadat hij bijna anderhalf jaar in Parijs bij baron hoogtepunten van Italië is hier uitsluitend een Gérard in het atelier had gestudeerd, ging landschap met een monnik die een stenen trap Teerlink op diens aanraden vaker in de open lucht afdaalt om in een beekje water te scheppen afge- naar de natuur studeren, een praktijk die hij na beeld. Het prachtige bladerdek van de bomen en zijn aankomst in Rome in december 1 8 0 8 v o o r t- struiken is ongelooflijk lumineus en helder van zette. Italië werd het nieuwe vaderland van de kun- k l e u r, met talloze gradaties van geel en groen. Het stenaar: hij keerde nooit meer naar zijn geboorte- intieme natuurtoneel is bovendien geschilderd op grond terug, net zo min overigens als zijn een formaat dat normaal gesproken was gereser- Hollandse collega’s en vrienden Hendrik Vo o g d veerd voor de landschappelijke vergezichten voor en Anthonie Smick Pitloo. In Rome bouwde de toeristenmarkt. We kennen dergelijke informe- Teerlink al snel een internationale klantenkring le s o u s - b o i s -o n d e rwerpen eigenlijk alleen maar als op, die vooral bestond uit de continue stroom van getekende natuurstudies. Ongetwijfeld stond zo'n welgestelde Italië-gangers uit Engeland, Duitsland ter plaatse getekend blad aan de basis van het en Scandinavië. Voor hen maakte de schilder zijn schilderij, want Teerlink zal dit grote doek zeker landschappen met daarop steevast de door de toe- niet en plein air hebben vervaardigd. Het is ook risten gewenste hoogtepunten van de Romeinse dankzij een dergelijke tekening van een Duitse campagna. Van dergelijke voor de export bedoel- collega van Teerlink, Ernst Fries, dat we precies de, grote landschappen bezit het Rijksmuseum al weten waar zich de handeling afspeelt. Deze teke- sinds 1 8 2 5 twee belangrijke voorbeelden met ning, die zich bevindt in het museum van gezichten op de omgeving van Tivoli met de Karlsruhe, toont dezelfde plek en identificeert beroemde waterv a l l e n . deze als ‘in het park Chigi’. 59

A b raham Te e rlink Gezicht in het park van de Villa Chigi bij A ri c c i a 1 8 2 2 Gesigneerd en gedateerd linksonder: Te e rl i n k . R o m a e / 1 8 2 2 O l i e verf op doek, 101 x 141 cm. I nv. nr Sk-A-4955 Frans historisme op zijn best Z i l v e ren kandelabers van Fro m e n t - M e u r i c e 60

François-Désiré Froment-Meurice (1802 –1855) was de belangrijkste Parijse zilve r- smid van het tweede kwart van de 19e die de kandelabers een zijdemat uiterlijk verle- e e u w. Hij we rd beschouwd als de Cellini van nen. Zelfs de onversierde gedeelten, die door- zijn tijd. Deze monumentale kandelabers gaans in hoogglans werden gepolijst, zijn mat b e h o ren tot de indrukwe k kendste we r ke n gelaten. Op een aantal plaatsen zijn nog resten van een zeer dunne ‘wrijfvergulding’ waarneem- binnen het oeuvre van de ‘Argentier de la b a a r. Hierdoor wordt het zijdeachtige karakter Ville de Paris’. van de huid geaccentueerd. Het herhalen van bepaalde onderdelen of zelfs Van Froment-Meurice bezat het Rijksmuseum al van complete voorwerpen was niet ongebruikelijk een verguld zilveren coupe versierd met parels uit voor deze kunstenaar. Zo werden er varianten uit- 1 8 4 9. Dit kleine, uiterst verfijnde voorwerp toont gevoerd van andere onderdelen van het beroem- het juweliersachtige karakter van zijn werk. De de toiletstel: een kan en schaal in 1 8 5 9 en een kandelabers illustreren een geheel ander aspect in juwelenkist in 1 8 6 7. Maar niet alleen binnen het het oeuvre van de grote Parijse meester, namelijk eigen oeuvre van Froment-Meurice werden delen diens beeldhouwkundige allure. De fraai gemodel- van het toiletstel herhaald. Het was blijkbaar zo leerde engelenfiguren die de stam van de kandela- geliefd dat het zelfs in Nederland navolging vond. bers vormen, verlenen het werk hun sculpturale In 1 8 6 4 leverde de firma J.M. van Kempen en uiterlijk. De figuren zijn zeer verwant aan die op Zonen een vereenvoudigde versie van eerderge- de zijden van een spiegel die deel uitmaakt van noemde kan en schaal, bestemd als geschenk voor het belangrijkste werk van Froment-Meurice, het het 2 5-jarig huwelijk van koning Willem III en t o i l e t s e rvies uit 1 8 4 5 –1 8 5 1, vervaardigd ter gele- koningin Sophie. genheid van het huwelijk van prinses Louise Voor wie de kandelabers gemaakt zijn is nog Marie-Thérèse de Bourbon- Artois (1 8 1 9 –1 8 6 4) niet bekend, maar het zal zonder twijfel een en de toekomstige hertog Charles III van Parma belangrijk opdrachtgever geweest zijn. De ambiti- (1 8 2 3 –1 8 5 4), dat bewaard wordt in het Musée euze opzet en het formaat van de voorwerpen wij- d ' O r s a y. zen hierop. Bovendien zijn op de voetrand de sig- De modellen van de figuren werden waar- natuur van de maker, het jaartal van verv a a r d i g i n g , schijnlijk vervaardigd door de beeldhouwer Jean- het gewicht (ca. 1 2 kilo per stuk) en het (eerste) Jacques Feuchère (1 8 0 7 –1 8 5 2), die ook de zilvergehalte gegraveerd. modellen van de meeste overige sculpturale ele- Met de aankoop van deze meesterwerken is een menten op het toiletstel maakte. De engelen van nieuw hoogtepunt toegevoegd aan de nog beschei- de kandelabers zijn vormgegeven in een gotisch- den verzameling Europese kunstnijverheid uit de maniëristisch idioom, terwijl de voet en armen periode tussen circa 1 8 3 0 en 1 8 9 0, de tijd van de een combinatie van neo-rococo en islamitische zogenaamde neostijlen. Hiermee wordt gepoogd motieven vertonen. Behalve door deze curieuze voort te bouwen op hetgeen in het Rijksmuseum stijlvermenging zijn de kandelabers ook opmerke- is terechtgekomen met de verzameling Fritz lijk door de geraffineerde wijze waarop ze zijn Mannheimer (1 8 9 0 –1 9 3 9), die hoogtepunten van afgewerkt. Van onder tot boven is het opperv l a k Europese ‘hofkunst’ van de gotiek tot de vroege uiterst fijn geciseleerd met verschillende patronen 1 9e eeuw omvat. 61

F rançois-Désiré Froment-Meuri c e, de figuren toegeschreven aan Jean-Jacques Feuchère Twee kandelabers Pa ri j s , 1 8 5 3 Gedeeltelijk ve rguld zilve r H . 87 cm, b r. en d. voet 38,5 cm, b r. en d. a rmen c a . 43 en 40 cm I nv. nr BK-1999-68 A a n g e kocht dankzij het Rijksmuseum Fonds Édouard Baldus Fotografie van het nieuwe Louvre 62 1854 –1857

De bouw van het nieuwe Louvre was een van de meest prestigieuze en omvangrijke b o u w p rojecten van het Tweede Franse Ke i z e rr i j k . Kosten noch moeite we rd e n g e s p a a rd om de onderneming te doen sla- g e n . E ven prestigieus was de opdracht van de Franse regering aan de arc h i t e c t u u r fo t o- graaf Édouard Baldus (1813 –1889) om de bouw stap voor stap te documenteren door m i ddel van fo t o g r a f i e, het nieuwe medium van die tijd.

Gedurende drie jaar zwierf de fotograaf met zijn twaalf assistenten over de bouwterreinen, altijd weer wachtend op de juiste lichtval. Paviljoen na paviljoen werd vastgelegd, onderdeel na onderdeel. We kunnen slechts gissen welk een ingrijpende onderneming dit moet zijn geweest. Om opnamen te kunnen maken van alle gevels moeten de mannen steigers hebben opgetrokken, opdat alle onderdelen, ornamenten en details konden worden vastgelegd. Na de opnamen klommen ze met hun grote camera’s en van nat collodium druipen- de glasplaten via de stellages weer naar beneden. De negatiefplaten moesten na de opnamen meteen worden ontwikkeld in een als donkere kamer ingerichte bouwkeet aan de Seine. Baldus heeft ook hiervan voort re ffelijke stukken geleverd , De eerste beschouwers waren gefascineerd schreef de Amsterdamsche Courant naar aanlei- door de nieuwe fotografische afbeeldingen. H e t ding van de Louvre-foto’s van Baldus op de inter- licht schildert zoo getrouw en nauwkeurig de fijnste bij - nationale fotografietentoonstelling die in 1 8 5 5 i n zonderheden af, geeft zoo volkomen de natuur der stoff e n Amsterdam werd gehouden. t e rug, dat men, voor deze photographiën staande, een Tijdens de bouw droegen de architecten de volmaakt overzigt van het geheel verkrijgt […] beter dan fotografische afbeeldingen in hun mappen bij door aanschouwing van het oorspronkelijke zelf, dat bij zich als referentie en voorbeeld. Na voltooiing van eenige uitgebreidheid slechts op een afstand die niet toe - de bouw dienden de foto’s vooral representatieve laat de détails waar te nemen, kan bezichtigd word e n . doeleinden. In enkele maanden tijd werden in het 63

atelier van de fotograaf maar liefst 2 0.0 0 0 a f d r u k k e n Édouard Baldus gemaakt. Het waren foto’s op zelfgemaakt zoutpapier, Réunion des Tu i l e ries au Louvre 1 8 5 2 - ‘ 5 7 prachtig van kleur en van de hoogst mogelijke kwali- Vier albums met 553 zo u t d ru k ken van papieren n e g a t i e ven en natte collodiumglasnegatieve n , teit. De zoutdrukken geven een grote verscheiden- 1 8 5 7 heid aan tinten te zien: van diepzwart naar paars en I nv. nr RP-F-1999-142/3/4/5 rood. Ze waren bestemd voor monumentale albums die als representatie-exemplaren werden rond- De vier albums getuigen van sublieme fotografie en gestuurd naar de keizer, bevriende staatshoofden, bevinden zich door de sterke verwantschap met de ministers en bibliotheken. Er werden 3 6 van derge- ornamentprentkunst op het interessante overgang- lijke sets van 4 albums samengesteld, elk met on- sterrein van prentkunst naar fotografie. Zij vormen g e v e e r 5 5 0 f o t o ’s. Slechts vier van deze ensembles daarnaast een aanvulling op de eerder verw o rv e n zijn overgebleven. Eén ervan wordt bewaard in de werken van Baldus: drukken op grand form a t en op Bibliothèque Nationale de France, één in de biblio- kleiner formaat, tentoonstellingsdrukken en stereo- theek van de stad Parijs en een derde exemplaar f o t o ’s. Daarmee wordt ook recht gedaan aan een van werd door het J. Paul Getty Museum verw o rven. De de doelstellingen van het verzamelbeleid fotografie: vierde set werd aangekocht door het Rijksmuseum het verkrijgen van een beter inzicht in de fondsen en op de veiling van de verzameling André en Marie- reeksen van de vroegste fotografen, opdat context, Thérèse Jammes in Londen. functie en de verschillende fasen in de totstand- Het ensemble is belangrijk voor de opbouw van koming van een kunstwerk kunnen worden gerecon- onze verzameling Franse 1 9e -eeuwse fotografie. strueerd. 64 65 Negentiende-eeuwse tekeningen Aanwinsten uit de collectie Hans van Leeuwen 66

De verzameling Van Leeuwen was het R i j k s p rentenkabinet goed beke n d . In 1975 we rd , vergezeld van een catalogus, e e n selectie van 155 bladen uit de 16e tot 19e hij had – penseel, bruine inkt en wit papier – een eeuw tentoongesteld. Op de veiling van de indruk te geven van het felle zuidelijke licht. Hij oude tekeningen uit de collectie in 1992 gebruikte een scala aan tinten, van sterk verdunde inkt tot nauwelijks aangelengde donkere partijen we rden diverse we r ken aangeko c h t ; b ove n- die met bijna droog penseel korrelig geveegd zijn. dien schonk de verzamelaar toen een teke- Doeltreffende uitsparingen suggereren zonovergo- ning door Nicolaes Berc h e m .Voor de ten- ten plekken in het landschap. toonstelling 'Langs velden en wegen' in 1997 Tijdens de veiling van de 1 9e-eeuwse tekenin- we rd een beroep op de verzameling gedaan. gen uit de collectie Van Leeuwen in 1 9 9 9 k o c h t Er we rden vier bladen geleend, v a n het museum daarnaast een aantal belangrijke bla- B o s b o o m , M a u ve, Koelman en Schelfhout. den aan. Pronkstuk is het Panoramisch gezicht op Deze kunstenaars waren met dat type we r k Haarlem en de Ruïne van Bre d e ro d e door Andreas nog niet zó mooi in Nederlands mu s e a a l Schelfhout (1 7 8 7 –1 8 7 0). Deze krijtschets biedt bezit ve rt e g e n wo o rd i g d . een waardig vervolg op de 1 7e-eeuwse tekenkunst en toont Schelfhout als tekenaar op zijn best. Hij De wens van het Rijksprentenkabinet om deze top- bediende zich hier van zijn meest virtuoze trant, stukken te verw e rven, was de verzamelaar bekend. waarbij hij met eenvoudige middelen schetsmatig Om het museum daarbij een steun in de rug te werkte en tegelijk een veelheid aan details wist te geven, schonk hij een door het Rijksprenten- suggereren. Die manier van tekenen had de kun- kabinet uit te kiezen tekening. stenaar omstreeks 1 8 3 5 ontwikkeld onder invloed Dat werd het Heuvelachtig landschap in Frankrijk van zijn schoonzoon en vroegere leerling Wijnand door Johan Daniël Koelman (1 8 3 1 –1 8 5 7). Deze Nuyen. In deze tekening komen diverse aspecten j o n g g e s t o rven en weinig bekende Haagse kunste- samen, zoals het nog niet routinematig werken in naar kan wat betreft de belofte die hij in zich wat Schelfhouts beste tekenstijl zou worden, de droeg op één lijn gesteld worden met Wijnand afbeelding van een plek die al vanaf de 1 7e eeuw Nuyen en Gerard Bilders. In 1 8 5 3 maakte Koelman kunstenaars als Ruisdael en Koninck had geïnspi- als afsluiting van zijn opleiding een studiereis naar reerd, en een datering in de meest creatieve periode Nivernais in Midden-Frankrijk, het gebied waar de van de kunstenaar. Schelfhout gebruikte de zijn idool Rosa Bonheur toen inspiratie vond voor tekening bovendien voor een in 1 8 4 0 g e d a t e e r d grote werken. De tekening stamt van die reis en schilderij dat zonder meer beschouwd kan worden getuigt van enorme directheid, een kwaliteit die als een van de mooiste, zo niet het mooiste, van omstreeks 1 8 5 0 geenszins algemeen was. Koelman zijn zomerlandschappen. had, zoals zijn necrologie vermeldde, een “vurige Naast de genoemde tekeningen door A. liefde voor het natuurschoon, gepaard aan een Schelfhout, J. Bosboom en A. Mauve werd ook brandende ijver om hetgeen hem er in bekoorde werk aangekocht van J.W. Bilders, H.F.C. ten Kate, op het papier weder te geven”. In dit geval was het J.H. Weissenbruch, L. Hardenberg, J.H. ook zijn ambitie om met de simpele middelen die K a e m m e r e r, C. Kramm en M. van Raden. 67

Johan Daniël Koelman Andreas Schelfhout Heuvelachtig landschap in Fra n k ri j k g e s i g n e e r d Pa n o ramisch gezicht op Haarlem en de Ruïne va n met atelierm e rk en gedateerd Sept. 5 3 B r e d e r o d e gesigneerd met initialen Te kening met penseel in bru i n Te kening met zwart kri j t , g e d o e ze l d I nv. nr RP-T- 1 9 9 9 - 2 3 I nv. nr RP-T-1999-33 Schenking H. van Leeuwe n ,A m e r o n g e n De Dirck Hartoghs-schotel 68 In 1616 liet Dirck Hartoghs op de we s t k u s t van A u s t r a l i ë , waar hij op weg naar Indië bij toeval verzeild raakte, een platgeslagen fine om verdere corrosie tegen te gaan. Dit leverde een extra probleem op: welke lijm was geschikt tinnen bord met inscriptie achter. Bijna om een dergelijk oppervlak weer aan elkaar te ver- h o n d e rd jaar later bracht een andere zee- binden? In samenwerking met het Centraal m a n , Willem de V l a m i n g , het terug naar Laboratorium werd gekozen voor een tweecompo- N e d e r l a n d . Dit object symboliseert de lange nenten epoxyhars, waar op verzoek van fabrikant relatie tussen Australië en Nederland. Winsor de toevoeging van zwavel (om het droog- proces te versnellen) achterwege werd gelaten. Er Met een naderende uitleen in 2 0 0 0 aan Australië volgde een langdurig proces van opnieuw samen- in het verschiet was het nodig de staat van het stellen, waarbij alle deeltjes steeds maximaal moes- object en de verpakking te onderzoeken. Eind ten worden ondersteund. Een volledige passing jaren zestig was de schotel al eens behandeld en kon nauwelijks worden bereikt, omdat de schotel geplaatst in een luchtdichte capsule, die zowel om na het breken verder was gedeformeerd. praktische als esthetische redenen niet meer aan Het volgende probleem was de capsule waarin de eisen voldeed. het object zijn bestaan zonder verder risico zou De schotel bleek bij opening van de capsule in kunnen voortzetten. Fokker Aerospace ontwierp 1 9 9 7 in elf stukken en stukjes te zijn gebroken. een ‘ruimtecapsule’ van glas, waarin een lichte Tin is een materiaal dat zich niet zonder proble- overdruk van stikstof (om verdere corrosie te voor- men koud laat vervormen of, zoals in dit geval, komen) kon worden gehandhaafd. Door bemidde- platslaan. Er treden grote spanningen in het ling van de Universiteit van Nijmegen werd de uit- metaal op, wat leidt tot vele microscopisch kleine eindelijke capsule, na diverse nodige modificaties, breukvlakjes, waar zich onder invloed van tempe- v e rvaardigd door de firma Coelen in Cuyk. Om r a t u u rwisselingen kristalvorming voordoet. Het het object optimaal te ondersteunen werd op de gevolg is dat het object op den duur in stukken uit restauratieafdeling van de afdeling Nederlandse elkaar valt, zeker wanneer zoals in dit geval door geschiedenis een bed van zorgvuldig geselecteerde corrosie veel van het oorspronkelijke materiaal medische siliconenmassa gegoten. Ook werd een verloren is gegaan. contravorm vervaardigd. In geval van transport In de jaren zestig is geprobeerd het metaal te wordt de capsule geopend, de precies passende ontharden om de spanningen op te heffen. contramal op het object gelegd en het deksel weer Daartoe werd de schotel gedurende vier dagen ver- aangebracht. Aangekomen op de plaats van hit tot 1 1 5°C, ruim beneden het smeltpunt van bestemming kan de contramal worden verw i j d e r d tin. Dit is de laagste temperatuur waarbij onthar- en nieuwe stikstof in de kleine ruimte worden ding nog effectief optreedt. De optimale tempera- g e sp o t e n . tuur voor een dergelijke ontharding is 1 9 0°C , Daarmee heeft het Rijksmuseum een veilige en maar de kans dat daarbij het patina zou afschilfe- esthetisch verantwoorde behuizing voor dit histori- ren was te groot. Nu is gebleken dat deze operatie sche object gekregen. Bijkomend voordeel is dat niet het gewenste resultaat heeft opgeleverd. Ook de Hartoghs-schotel nu in geval van bruikleen met werd de schotel destijds ondergedompeld in paraf- minder risico getransporteerd kan worden. 69

Dirck Hart o g h s - s c h o t e l Tinnen schotel met platgeslagen ra n d , met als opschri f t :

1616 DEN 25 OCTOBER IS HIER AENGECOMEN HET SCHIP D E E N D R ACHT VAN A M S T E R DAM DE OPPERKOOPMAN GILLIS M I B AIS VAN LVICK SCHIPPER DIRCK HATICHS VAN A M S T E R DA M DE 27 DITO TE SEIL GEGHN NA BANTVM DE ONDERKO P M A N IAN STINS DE OPPERSTIVIERMAN PIETR DOOKE VAN BILL (..)

D i a m . 36,5 cm. I nv. nr NG-NM-825 Aanwinst 1875 Aanwinsten uit eigen collectie Het re s t a u r a t i e p roject stillevens 70

Bij een grote collectie als die van het R i j k s museum komt het voor dat het depot een belangrijk meesterwerk bev a t . Dat kan Lee/DE, verliep zo voorspoedig dat er in plaats b i j voorbeeld het geval zijn wanneer een kun- van de geplande zeven schilderijen twaalf werken stenaar of een art i s t i e ke stroming wo rd t konden worden gerestaureerd en schoongemaakt. h e ro n t d e k t . Zo had het museum al enke l e Bovendien leidde het tot de herontdekking van b e l a n g r i j ke we r ken van Hollandse carav a g g i s- vijf belangrijke werken. De collectie stillevens van het Rijksmuseum bleek niet alleen in een betere ten in zijn bezit toen deze stroming in de conditie te verkeren dan vermoed, maar was ook v roege jaren ’50 opeens weer volop in de uit artistiek oogpunt van een hoger gehalte dan aandacht stond. Hetzelfde was het geval toen men had aangenomen. de fijnschilders zich, naar aanleiding van de Er waren wel eerder aanwijzingen dat de stille- tentoonstelling in 1989, in een hernieuwde vens van het museum ondergewaardeerd waren. belangstelling mochten ve r h e u g e n : er ware n Zo maakten de restauraties van het Stilleven met – en zijn – leemten, maar het aanwe z i g e g e v o g e l t e van Willem van Aelst in 1 9 8 4 en het fonds was aanzienlijk. Ook restauraties kun- Stilleven met festoen van Jan Davidsz de Heem in nen leiden tot een zodanige herwaard e r i n g 1 9 9 2 duidelijk dat de eigen collectie van het van een kunstwerk dat met recht gespro ke n Rijksmuseum belangrijke mogelijkheden bood. Bij kan wo rden van een aanwinst uit eigen het restauratieproject in 1 9 9 9 bleken deze zelfs c o l l e c t i e. o n v e rwacht rijk. Voor de stillevententoonstelling zelf, georgani- Gedurende de afgelopen jaren zijn enkele malen seerd in samenwerking met het Cleveland Museum restauratieprojecten uitgevoerd, soms verbonden of Art, werden zes schilderijen gerestaureerd van met een grote tentoonstelling. Bij het grote pro- B o l l o n g i e r, Lievens, Kalf, Van Utrecht, De Heem ject ‘restauratie late Rembrandts’ kon de kwaliteit en Gijsels. Van de eerste drie werden de verw a c h- van het late werk van deze meester in het tingen volledig waargemaakt. De werken van Rijksmuseum worden geëvalueerd. De restauratie Bollongier en Kalf behoren tot het beste van wat van werken van Jan Steen naar aanleiding van de er van deze kunstenaars voorhanden is. Het aan zijn werk gewijde tentoonstelling resulteerde B o e k e n s t i l l e v e n van Jan Lievens (s k - a-4 0 9 0) is een niet alleen in een nieuwe kijk op zijn werkwijze, met veel bravoure geschilderd topstuk. Het kleine maar ook werden enkele werken als het ware her- Stilleven met boeken en een luit van Jan Davidsz de ontdekt. Dat gold bijvoorbeeld voor het schilderij Heem (s k - a-2 5 6 5) bleek veel subtieler en vrijer De Emmausgangers, dat voorheen vanwege de sterk uitgewerkt dan vermoed. Met het grote S t i l l e v e n vergeelde vernis en storende overschilderingen met feesttafel van Adriaen van Utrecht (s k - c-3 0 1) geen plaats meer had in de vaste opstelling. Na de bleek het museum te beschikken over een indruk- restauratie bleek het Rijksmuseum over een wekkend werk met theatrale kwaliteit. Het kleine ‘nieuw’ hoofdwerk van Steen te beschikken. Stilleven bij een fontein van Pieter Gijsels (s k - a- Zelden is het gevoel van een verrassende 2 2 1 3) dat als een donkere schim in de studieverza- speurtocht zo sterk geweest als tijdens het restau- meling hing, bleek een voortreffelijk specimen van ratieproject voor de tentoonstelling Het Nederlandse de verfijnde manier van schilderen die in de laat- s t i l l e v e n. Dat project, gesponsord door Sara ste decennia van de 1 7e eeuw in Antwerpen 71

Jan Baptist We e n i x S t i l l even met dode reebok Doek 180 x 162 cm. I nv. nr SK-A-591 Aanwinst 1808 geliefd moet zijn geweest. Beide laatstgenoemde De restauraties van de werken van Baltasar van werken vertegenwoordigen een aspect van stille- der Ast en Martinus Nellius leverden goede maar venkunst dat tot voor kort nauwelijks werd geap- niet uitzonderlijke werken van deze meesters op. 72 precieerd, maar waarvoor tegenwoordig grote Het Stilleven met bloemen op een marm e ren tafelblad belangstelling bestaat. van Rachel Ruysch (s k - a-2 3 3 8) verraste echter bij Daarnaast bestond allang de behoefte om de de schoonmaak door de onberispelijke staat van kwaliteiten van het grote Stilleven met dode re e b o k c o n s e rvering. Alle details zijn tot in hun finesse van Jan Baptist Weenix (s k - a-5 9 1) voor de vaste behouden. Vooral de kwetsbaarheid van de papa- opstelling te onderzoeken. Het schilderij dat in de ver in het midden van het schilderij is door vorige eeuw een grote reputatie genoot, was Ruysch schitterend tot uitdrukking gebracht. Wa a r bedekt met een zeer vuile vernis en maakte boven- tot nog toe de indruk bestond dat het museum dien de indruk te zijn vergroot om het in de fraaie geen goede werken van deze kunstenares bezat, lijst te kunnen passen. Zo werd een door niet bewees dit kleine maar superieure werk het tegen- iedereen als smakelijk ervaren onderwerp gecom- d e e l . bineerd met een rommelig uiterlijk. Om deze Niet alle resultaten waren zo gunstig. Soms reden was het schilderij al geruime tijd geleden bleek dat een restauratie grote problemen zou weggehaald uit de vaste opstelling. Bij restauratie kunnen geven. Dat was het geval bij het pronkstil- bleek echter dat het schilderij niet was vergroot. leven van Abraham van Beijeren, dat wel aan een Zo is de signatuur in de uiterste hoek geplaatst. onderzoek werd onderworpen, maar niet werd Bovendien kwamen nu schitterende schilderkundi- gerestaureerd omdat gevreesd werd dat het restau- ge kwaliteiten aan het licht, zoals de plastisch ratieproces problematisch en langdurig zou zijn. geschilderde ingewanden van het dode dier, het De verrassende vondsten en het enthousiasme prachtig weergegeven groen fluwelen gordijn met dat de geraffineerde techniek van de stilleven- een roestbruine gloed en de fraai schematisch kunstenaars opwekte, vormden de aanleiding weergegeven ruimte. Weenix’ R e e b o k bleek een voor een extra tentoonstelling van stillevens, prachtig werk. waarbij de nadruk op de technische kwaliteiten Er werden twee stillevens gerestaureerd van van de werken lag. De meeste nieuw ontdekte Abraham Mignon, die geldt als een goede navol- m e e s t e rwerken kregen daarin een plaats. Een ger van Jan Davidsz de Heem. Eén van de twee enkel werk was helaas toen nog niet gereed. Dat schilderijen, die beide in zeer goede staat van con- gold voor het Stilleven met roemer en pijpen van Jan s e rvering bleken te zijn, is weliswaar aantrekkelijk Jansz van de Velde (s k - a-3 9 8 8). Dit was zo vuil maar komt niet uit boven het niveau van goed dat de kwaliteit niet beoordeeld kon worden. Na maakwerk. Het andere stuk, het Stilleven met vru c h - de schoonmaak kwamen de mooie, verzadigde ten, oesters en porseleinen kom (s k - a-2 3 2 9), wordt kleuren en de bijzondere stofuitdrukking weer gekenmerkt door die eigenaardige, uiterst tactiele prachtig tot uiting. Van deze meester, die zich kwaliteit die Mignons werk zo fascinerend kan doorgaans onderscheidt door zijn eenvoud, blijkt maken. De reflecties van een raam in een roemer het Rijksmuseum een van zijn meest monumenta- zijn overtuigend, de vloeistof in de oesters lijkt le werken te bezitten. zichtbaar zilt en de daaruit vallende druppels zijn Al met al heeft het restauratieproject stillevens van een bijna voelbaar taai vocht. Met dit schilde- naast nieuwe inzichten een schat aan vondsten rij van een hard coloriet met krachtige kleuren opgeleverd. Het gevoel dat het museum hiermee beschikt het museum over een karakteristiek werk aanwinsten uit eigen collectie heeft verw o rven is van deze kunstenaar. zelden zo sterk geweest. 73

Jan Jansz van de Ve l d e S t i l l even met roemer en pijpen Doek 69 x 89,5 cm. I nv. nr SK-A-3988 Aanwinst 1960, in bruikleen sinds 1948 W w w. r i j k s m u s e u m . n l 74 ‘Het museum met de oudste kunst heeft de modernste we b s i t e ’ , e n : ‘het is alsof je De rubriek ‘collectie’ vormt het zwaartepunt na sluitingstijd door het lege museum mag van de site. Wie kiest voor deze optie vindt een dolen en overal met je neus bovenop mag schat aan informatie. Naast algemene gegevens s t a a n … ’ . Dit zijn twee van de vele zeer over de verschillende verzamelafdelingen en de p o s i t i eve reacties van de pers over de laatste aanwinsten zijn hier afbeeldingen en tek- n i e u we Rijksmu s e u m - s i t e. sten te vinden over meer dan 1.2 5 0 v o o rwerpen in het Rijksmuseum. Het interactieve documentatie- systeem ARIA, in het museum geopend in 1 9 9 8, is Sinds 1 7 december 1 9 9 9 is het Rijksmuseum o n via het Internet toegankelijk gemaakt. Duizenden l i n e. Met 6.0 0 0 p a g i n a ’s, meer dan 1.2 5 0 u i t g e- schermen bieden interessante, helder geschreven breid beschreven voorwerpen uit de collectie, zo’n teksten met allerlei l i n k s en v e rd i e p i n g e n . M e t 4.0 0 0 illustraties van hoge kwaliteit, ruim 1 5 0 f i l m- behulp van de z o o m - k n o p kan elk object nauwkeu- pjes die een virtuele rondgang mogelijk maken en rig worden bestudeerd. Met de optie ‘rondwande- een bibliotheekcatalogus met 2 5 0.0 0 0 titels is het ling’ kan de bezoeker een virtuele tocht maken niet alleen een zeer mooie site, maar ook een van door zo’n 1 5 0 museumzalen. de grootste museale sites ter wereld. De Rijksmuseum-site is ontworpen om de diverse doel- Wie benieuwd is naar wat er binnenkort in het groepen van het museum te bedienen, van buiten- museum te zien is, of nog eens wil terugkijken landse toerist tot potentiële sponsor, van absolute naar een tentoonstelling die al voorbij is, kiest leek tot hoogleraar in de kunstgeschiedenis. De voor de rubriek ‘tentoonstellingen’. Lopende ten- site dient ter promotie, informatie, educatie en zal toonstellingen zijn overzichtelijk geplaatst in een strip boven aan de pagina, daaronder staan de omzet moeten genereren en het museum een pro- opties ‘verwacht’ en ‘geweest’. Behalve praktische fiel verlenen. informatie vindt de bezoeker hier de tentoonge- Om het museum via de site optimaal toeganke- stelde werken en persberichten over elke tentoon- lijk te maken, is gekozen voor een informatiestruc- stelling. tuur met acht hoofdrubrieken: bezoekersinformatie, collectie, tentoonstellingen, agenda, weten- In de ‘agenda’ treft de bezoeker alle activitei- schap, educatie, winkel en Het Rijksmuseum. De ten die het Rijksmuseum organiseert: cursussen, virtuele bezoeker komt binnen op de zogenaamde speciale rondleidingen, lezingen en themadagen. bumperpagina, waar hij zijn keuze maakt voor een Ook is hier het filmprogramma te vinden dat van de zes talen Nederlands, Engels, Frans, Duits, dagelijks in de filmzaal draait. Een handige tijd- Italiaans of Spaans. De complete site is beschik- balk helpt de bezoeker de activiteiten binnen een baar in het Nederlands en Engels. De overige gekozen periode op een rijtje te zetten. talen tonen alleen bezoekersinformatie: praktische gegevens zoals openingstijden, lopende tentoon- De rubriek ‘wetenschap’ biedt toegang tot de stellingen, bereikbaarheid, toegangsprijzen en geautomatiseerde catalogus van de Rijksmuseum- informatie over de bezoekersservice in het muse- bibliotheek. Vanaf medio 2 0 0 0 kan de bezoeker um. Na de taalkeuze komt de bezoeker op de hier ook het collectiebestand van het museum h o m e p a g e, waar hij kan kiezen tussen de genoemde hoofdrubrieken. raadplegen. Verder bevat deze rubriek berichten over restauratie- en conserveringsprojecten en het wetenschappelijk onderzoek van museummedewer- 75 kers bij het NIWI.

De activiteiten van de afdeling educatie zijn te bekijken in de gelijknamige rubriek. De bezoeker heeft de mogelijkheid om educatief materiaal en tijdschriften (B u l l e t i n van het Rijksmuseum en K u n s t k r a n t) te bestellen, een Kunstkrant in te kijken en een lijst met recente publicaties van het museum op te vragen.

In de virtuele winkel kan de bezoeker een keuze maken uit ruim 1 0 0 artikelen van de Rijks- museumwinkel. De bestelling kan over de hele wereld worden afgeleverd; de betaling gebeurt per creditcard via een beveiligde verbinding.

De laatste rubriek, ‘Het Rijksmuseum’, infor- meert de bezoeker over de geschiedenis van het museum, het gebouw, de tuin en de organisatie. Het jaarverslag is integraal op de site gezet, de (bezoek)cijfers zijn hierin te zien, evenals informatie over sponsors en fondsen. In de optie ‘ontvangsten’ zijn de mogelijkheden van zaalverh u u r te vinden. Voor actuele gebeurtenissen in verband met het Rijksmuseum kijkt de bezoeker in ‘nieuws’.

De opening van de site is geen eindstation: in de toekomst zal de inhoud van de site evolueren en steeds worden aangepast aan nieuwe ontwikke- lingen. Voor meer informatie en opmerkingen kan de bezoeker zich wenden tot de webmaster van het Rijksmuseum: we b m a s t e r @ r i j k s mu s e u m . n l

7 8 A a n w i n s t e n B i j l a g e n 8 6 Restauratie en conserv a t i e 77 8 8 Bruiklenen aan tentoonstellingen 9 0 Tentoonstellingen en presentaties 9 2 Publicaties van het Rijksmuseum 9 4 Publicaties van medewerkers 9 6 Externe activiteiten 1 0 0 Voordrachten en lezingen 1 0 3 L u n c h p a u z e l e z i n g e n 1 0 4 E v e n e m e n t e n 1 0 5 O r g a n o g r a m 1 0 6 P e r s o n e e l s g e g e v e n s 1 1 2 B e z o e k c i j f e r s Aanwinsten 1 9 9 9 78

Tenzij anders vermeld zijn de voorwerpen C h i n a , S o n g - p e riode (960-1279) H ö e ve l l - Teding van Berkhout en jonk- door aankoop verworv e n A K - M A K - 1 6 8 5 v r o u we A . C.Teding van Berk h o u t , Adorant C h i n a , S o n g - p e riode B e rgen(NH) BK-1999-14-A Afdeling Aziatische kunst (960-1279) A K - M A K - 1 6 8 6 Prullenbak van mahoniehout met Schildering met een voorstelling van bodem van eike n h o u t , ingelegd met Fles met omhoogstaande tuit C h i n a , k w a rtels bij gierststengels met sprink- ebben- en vruchtenhout A m s t e r d a m , Liao-dynastie (907-1125) Schenking hanen C h i n a , 19e eeuw ‘t Binnenhuis, c a . 1 9 2 0 - 1 9 3 0 , naar ont- van de heer B. J . Pe i s e r, Utrecht A K - M A K - 1 6 8 7 we rp van Jacques van den Bosch A K - R A K - 1 9 9 9 - 2 Miniatuur met een voorstelling van Schenking van S.F. barones van Beeld van de rijkdomgod Ku ve r a een vrouw die een offer aan Shiva H ö e ve l l - Teding van Berkhout en jonk- I n d o n e s i ë , M i d d e n - J av a , Gedong Songo, b rengt (l i n g a p u j a) I n d i a , t weede helft v r o u we A . C.Teding van Berk h o u t , 775-825 A K - R A K - 1 9 9 9 - 1 18e eeuw A K - M A K - 1 6 8 8 B e rgen (NH) BK-1999-1 Een paar schilderingen van een land- Miniatuur met een voorstelling van s c h ap door Kishi Ganku (1756-1838) staand liefdespaar I n d i a , t weede helft Edele metalen J a p a n , begin 19e eeuw 18e eeuw A K - M A K - 1 6 8 9 Driedelig theeservies van zilve r, h e t AK-RAK-1999-5A en B Fragment van een haarkam S ri Lanka, oor van de theepot van ebbenhout Schenking van de heer en mevrouw 18e eeuw A K - M A K - 1 6 9 0 A m s t e r d a m , 1 8 3 3 ,F a .A s . B o n e b a k ke r G . J . K o rt e l i n g , B e n n e b r o e k : W i e rookbrander J a p a n , 19e eeuw en Zoon, u i t g e voerd door T h e o d o ru s H a n g rolschildering met een vo o r s t e l- A K - M A K - 1 6 9 1 G e rardus Bentvelt A a n koop met gel- ling van een tijger door Kishi Ganku W i e rookbrander op drie pootjes den geschonken door de Jaffé-Piers o n (1756-1838) Japan, begin 19e eeuw C h i n a, M i n g - p e riode (1368-1644) Stichting BK-1999-86 A K - R A K - 1 9 9 9 - 3 A K - M A K - 1 6 9 2 Twee kandelabers van gedeeltelijk Ke n d i , ve r s i e rd in onderglazuur Kommetje met twee oren C h i n a , verguld zilve r Pa ri j s , 1 8 5 3 , d o o r ko b a l t b l a u w C h i n a , e e rste helft 17e 18e eeuw A K - M A K - 1 6 9 3 F rançois-Désiré Froment-Meuri c e eeuw A K - R A K - 1 9 9 9 - 4 A a n koop met gelden geschonken door To eg ev o egd aan het langdurig bru i k l e e n het Rijksmuseum Fonds BK-1999-68 van de Vereniging van V rienden der Afdeling beeldhouwkunst en IJsemmer van glas met monturen van Aziatische Ku n s t : k u n s t n i j ve r h e i d ve r z i l ve rd , gedeeltelijk verguld ko p e r H a n g rolschildering met zes vo o r s t e l- u i t g e voerd in Egyptische stijl lingen van bamboe en chry s a n t , vo o r- M e u b e l e n B i rm i n g h a m , 1 8 7 8 , F a . Elkington & Co afgegaan door een kalligrafie d o o r K a b i n e t van naald-, e i ke n - , e s d o o r n - B K - 1 9 9 9 - 6 9 ve rschillende kunstenaars onder wie en ebbenhout en jeneve r b e s, b e l i j m d Chikutô (1776-1853) Japan, 1800 met ivoor en ebben-, l e t t e r- , olijf- en C e ra m i e k A K - M A K - 1 7 1 0 v i o l e t h o u t , ingelegd met lapis lazuli en Beelden van Chinese man en vrouw Schildering met een voorstelling van p i e t re dure plaquettes, beslag van in ongebakken klei met poly c h ro m i e l a n goustines door Mori Sosen (1747- verguld zilver en verguld ko p e r C h i n a , begin 19e eeuw NG 878 a 1 8 2 1 ) A u g s bu rg , c a . 1 6 6 0 - 1 6 7 0 ,e n kele zilve- en b J a p a n , begin 19e eeuw A K - M A K - 1 7 1 1 ren beslagen door Johann Spitzmacher Porseleinen figuur van een engel Spekstenen beeld, een vrouw vo o r- A a n koop mogelijk gemaakt door de Meissen NG-443 stellende C h i n a , 17e eeuw Schenking N e d e rlandse Sponsor Loterij van de heer E. L a m p e, A m s t e r d a m , a a n B K - 1 9 9 9 - 8 5 G l a s de Vereniging van V rienden der Twee stoelen van mahoniehout, Vleugelglas van kleurloos en geel glas, Aziatische Kunst A K - M A K - 1 7 0 9 bekleed met groene trijp Nederl a n d , de kelk van ijsglas Wa a rs c h i j n l i j k De navolgende 11 voorwerpen ontving c a . 1775-1780 Schenking van S.F. b a r o- A m s t e r d a m , c a . 1600-1620 Schenking de Vereniging van V rienden der A z i a t i s c h e nes van Höeve l l - Teding van Berk h o u t van de heer A . J . Engels en mevrouw Kunst als legaat uit de collectie van de en jonkvrouwe A . C.Teding van A . E . Engels- de Lange, D ri e b e rgen heer en mevrouw Hülsmann-Stork , B e rk h o u t , B e rgen (NH) B K - 1 9 9 9 - 1 H e e m s t e d e : B K - 1 9 9 9 - 1 4 - B / C Vaas van rookkleurig glas, b e s c h i l d e rd Graffiguur in de vorm van een staan- Armstoel van mahoniehout, b e k l e e d in poly c h room email met vo o rs t e l l i n- de dame C h i n a , We s t e l i j ke Han-dynas- met groene tri j p, bijgemaakt bij de gen in Japanse stijl Pa ri j s ,c a . 1 8 8 0 , tie (200-100 voor Chr.) A K - M A K - 1 6 8 4 vo o rgaande Nederland ca. 1900 (?) door Auguste Jean BK-1999-5 Kop van een boeddhistische figuur Schenking van S.F. barones van Onedele metalen van de erven C. F. van Dorp. K a t w i j k prins Bernhard door fo t o g raaf M.C. B e ker van koper met de inscri p t i e B K - 1 9 9 9 - 8 8 M e y b o o m , S o e s t d i j k , 1948 Schenking GEEN GODSDIENST BOVEN WA A R- Heuplang jasje van nature l k l e u r i g e van ABN A M RO N.V. ,A m s t e r d a m 79 HEID A m s t e r d a m ,1 9 0 2 , door Fra n s wollen kamgaren ve rsierd met bor- N G - 1 9 9 9 - 9 Z wollo sr. Legaat van mevrouw C. H . d u u r we rk van oosterse motieven in Wa n d b o rdje watersnoodramp 1953 le Nobel-Mekkink, Oosterbeek ve e l k l e u rige floszijde A m s t e r d a m , c a . ve rvaardigd door de Eerste Cura ç a o s e B K - 1 9 9 9 - 2 1 9 0 0 - 1 9 1 0 , o n t we rp toegeschreve n A a r d e we rk f a b riek ‘ E . C. A . F ’ .C u ra ç a o, aan H.J. W i n kelman (eigenaar fa. 1953 Ove r d racht van Stedelijk Tex t i e l W i n kelman & Van der Bijl) en uitvo e- Museum Het Schielandshuis, R o t t e r d a m G e b ro c h e e rd zijdeweefsel met een ring aan zijn echtgenote M.G. N G - 1 9 9 9 - 1 0 patroon van boeke t t e n , gevat in car- W i n ke l m a n - S a n d e rs BK-1999-11 Borstbeeld van Lodewijk Nap o l e o n, touches van gouden rocailles, op een Wandelstok (‘canne plan’) van geve r- koning van Holland, door Pierr e blauw gedamasseerd fond Lyo n , c a . nist hout met platte ko p e ren knop en C a rt e l l i e r, 1806 NG-1999-11 1840-1850 A a n koop met gelden metalen rand w a a rin opgerold platte- P a s p o o rten en uittreksel van de g e s c h o n ken door mevrouw A . R . grond van de Exposition Universelle de h u welijksakte van de heer en B ra n d s e n , Amsterdam BK-1999-3 1 8 8 9 en van de stad Pa rijs Pa ri j s , m ev rouw Riphagen, architect in G e b ro c h e e rd zijdeweefsel met een 1 8 8 9 , G .D r e y f u s , 32 Rue du Pa ra d i s Indonesië Sumatra , M e d a n , 1 9 1 9 patroon van boeke t t e n , gevat in gou- Schenking van mevrouw M.G.A. Schenking van Mariska S. A d k i n s - den oriëntaliserende cartouches op S c h i p p e r-van Lottum, Amsterdam R i p h a g e n , Hampshire (Engeland) een fond van rode lampas Lyo n , c a . B K - 1 9 9 9 - 9 0 N G - 1 9 9 9 - 1 2 - 1 , 2 en 3 1840-1850 A a n koop met gelden S t a d s p l a t t e g rond van Medan, g e b ru i k t g e s c h o n ken door mevrouw A . R . Afdeling Nederlandse geschiedenis door de architect H. R i p h a g e n B ra n d s e n , Amsterdam BK-1999-4 I n d o n e s i ë , S u m a t ra , M e d a n ,1 9 1 6 - 1 9 4 5 Doosje met ijzeren sjablonen van let- 40 Fo t o ’s gemaakt voor de tentoon- Schenking van Mariska S. A d k i n s - ters en cijfers en daarbij behorende stelling ‘Kinderen van Zeve n ’ d o o r R i p h a g e n , Hampshire (Engeland) g e b ruiksaanwijzing voor het merke n Céline van Balen A m s t e r d a m , 1 9 9 9 N G - 1 9 9 9 - 1 2 - 4 van linnen N e u r e n b e rg ,S c h a bl o n f a b ri k A a n g e kocht van de fo t o g ra fe M apje met 7 tekeningen over Jap a n s e Johann Merke n t h a l e r, c a . 1 9 1 0 - 1 9 2 0 N G - 1 9 9 9 - 6 V ro u wenkampen in Indonesië g e m a a k t Schenking van mevrouw W. M . Avo n d k l e d i n g gedragen door T i ny door T i n e ke Robson-Augustyn F e e n s t ra - von Saher, Leiden BK-1999-6 M i ddendorp-Repelaer van Driel bij de I n d o n e s i ë , 1942-1945 Schenking van U n i ev l a g , rode witte en blauwe wo l inhuldiging van koningin Ju l i a n a, mevrouw G.A. R i j ke n b e rg , H o o f d d o rp G r o o t - B ri t t a n n i ë , 1700-1800 NG 220 bestaande uit twee japonnen en een N G - 1 9 9 9 - 1 3 T. b. v. de afdeling Nederlandse geschie- jasje Nederl a n d , 1948 Schenking van Penning geschonken aan C. L . W. denis werd een inve n t a risatie gemaakt mevrouw J. M i d d e n d o rp, Utrecht G a rd i n e r, b r o n s , door J.P. M . M e n g e r van de collectie scheepsvlaggen en N G - 1 9 9 9 - 1 Het origineel in goud werd aan hem v a a n d e l s , d . m . v. een standplaatscontrole Schilderij ‘Legerkamp van ve rleend voor het afstaan van vo o r- en een administra t i e ve controle.Vo o r Nederlandse troepen in de 10-daagse we rpen door hem op Nova Zembl a 2000 is een verbeterde berging van veldtocht in 1831’ a n o n i e m , g e vonden Nederl a n d , 1877 d e ze objecten vo o r z i e n . N e d e rl a n d , 1831-1863 SK-A-4945 N G - 1 9 9 9 - 1 6 ( N G - 1 9 9 9 - 2 ) 3 Gastenboeken van de tentoonstel- Kostuums en accessoires Po rt retmedaillon van Hugo de Gro o t ling Nederland–Jap a n – I n d o n e s i ë Voorschoot van linnen rondom afge- N e d e rl a n d , 17e eeuw NG-1999-3 N e d e rl a n d , 1999 NG-1999-17 zet met linnen picots A m s t e r d a m , c a . Schilderij ‘ L a n d s c h ap met vissers en S c h o rt met bord u u r werk en docu- 1590-1610 Schenking van familie van t u r f s t e kende boeren in het laagve e n ’ m e n t e n ter heri n n e ring aan het kamp- der Hoeve n , Z u n d e rt BK-1999-91 door Hendrik Willem Schwe i c k h a r d t , l e ven in Nederlands-Indië Indonesië, Rotting van ro t a n ,g e m o n t e e rd met 1783 SK-A-4946 (NG-1999-4) 1942-1945 Schenking van mevrouw goud en ko p e r Wellicht A n t we rp e n , Fles duinwater N e d e rl a n d ,A m s t e r d a m , d rs M.C. C o p p o o l s e, Rijswijk c a . 1790 Schenking van S.F. b a r o n e s 1853 NG-1999-5 N G - 1 9 9 9 - 1 8 van Höeve l l - Teding van Berkhout en S t a a t s i e p o rt ret koningin Beatrix en K l avecimbeldeksel met beschildering j o n k v r o u we A . C.Teding van Berk h o u t , prins Claus door fo t o g raaf Max Koot, ‘ A l l e gorische voorstelling van B e rgen (NH) BK-1999-16 1980 Schenking van ABN A M RO N.V. , A m s t e rdam als centrum van de E n kellange japon van bedrukte katoen Amsterdam NG-1999-7 we reldhandel’ door Pieter Isaacsz. met hoge taille en lange mouwe n , S t a a t s i e p o rt ret van koningin Ju l i a n a N e d e rl a n d , 1600 SK-A-4947 b oven de rokzoom ve rsierd met twe e door fo t o g raaf M.C. M e y b o o m , 1 9 4 8 (NG-1999-19) A a n koop dankzij g e rimpelde stroken van dito katoen Schenking van ABN A M RO N.V. , het Rijksmuseum Fonds w a a rtussen twee smalle r o u l e a u x Amsterdam NG-1999-8 N e d e rl a n d , c a . 1810-1815 Schenking S t a a t s i e p o rt ret van koningin Juliana en L a n g d u rige bru i k l e n e n R i j k s p re n t e n k a b i n e t dentie Cirebon (1836); B u i t e nve r bl i j f B o rd Nederlandse Ve reeniging van van de G.G. te Cipanas, P ri a n g a n S p o o r-en Tr a m we g p e r s o n e e l , Te ke n i n ge n ( 1 8 4 5 , 2 x ) ; Weg bij Cirebon (1836); 80 Afdeeling Maastricht M a a s t ri c h t , 1 8 9 9 Gezicht op de kust bij Cirebon; B ruikleen Internationaal Instituut vo o r N e d e rlanden 17e e e u w Gezicht op de Ciremai (1838, 2 x ) ; Sociale Geschiedenis, Amsterdam S o u t m a n , Pieter e n R u b e n s , Pe t r u s Gezicht op de rivier Citaru m , P ri a n g a n ; N G - C - 1 9 9 9 - 1 - 1 Paulus Ixion omhelst de wo l k Gezicht op de Guntur vanaf Garu t , B o rd Paasheuvel G o u d a , circa 1930- N e p h e l e, die de gedaante van Hera P ri a n g a n ;Ve r blijf van de regent van 1950 Bruikleen Internationaal Instituut heeft aangenomen RP-T- 1 9 9 9 - 1 2 G a ru t , P ri a n g a n ; Gezicht op het plein voor Sociale Geschiedenis, A m s t e r d a m van Majalaya ; M e l a n b o n g ,r e g e n t s c h a p N G - C - 1 9 9 9 - 1 - 2 N e d e rland 18e e e u w Sumedang (1835); Kamp aan de vo e t Collectebus R.K.Ve reniging tot C a rr é e, H e n d r i k ‘De Dorp s b ru i l o f t ’ , van het Merapi-Ijen geberg t e ; N a n g o n g ; bestrijding der Tu b e rc u l o s e ; kopie naar schilderij van Jan Steen Uitzicht uit de Pangerengo (1845); H e r wonnen levenskracht N e d e rl a n d Schenking van erven mevrouw G.L. Gezicht op de Salak; De Salak vanu i t B ruikleen Internationaal Instituut vo o r A rnold Bik-Stemfo o rt RP-T-1999-61 Pondok Gedé (4x); Gezicht bij Sociale Geschiedenis, Amsterdam Fo k ke, S i m o n Collectie van ve e rt i e n S u k a ra j a ; Landschap bij Sumedang, N G - C - 1 9 9 9 - 1 - 3 t e ke n i n g e n , waarbij drie fi g u u rs t u d i e s P ri a n g a n ; Afbeelding van een fe e s t , Collectebus Christelijk Nationaal en ontwe rpen voor een titelbl a d , vo o r w a a rschijnlijk te Cibodas, ter gelegen- Va k ve r b o n d ,TBC bestrijding de adreskaart van Jacob Roeters , f a b ri- heid van een besnijdenis (1819); K a m p N e d e rl a n d , circa 1930-1950 Bru i k l e e n kant van stoffe n , voor een titelbl a d van een expeditie; D a n s g e ze l s c h a p ; I n t e rnationaal Instituut voor Sociale voor dissertaties en voor acht boek- Gezicht op een plantage G e s c h i e d e n i s , Amsterdam i l l u s t raties Schenking van erve n - Noord-Celebes - Huis uit de N G - C - 1 9 9 9 - 1 - 4 mevrouw G.L. A rnold Bik-Stemfo o rt M i n a h a s a l a n d e n ; Gezicht opTo n d a n o ; Collectebus Tu b e rc u l o s e fo n d s R P - T- 1 9 9 9 - 4 6 / 5 9 Tondano met ve rsierde bamboepalen Christelijk Nationaal Va k ve r b o n d T h i e r, B a rent Hendrik Een tak wilde ( 2 x ) ; Huis te To n d a n o ; Man van N e d e rl a n d , circa 1945-1960 Bru i k l e e n k a m p e r foelie RP-T- 1 9 9 9 - 3 6 To n d a n o I n t e rnationaal Instituut voor Sociale A n o n i e m F i g u u rstudie Schenking van - Timor en Kisar (1821) - Kupang, G e s c h i e d e n i s , Amsterdam e rven mevrouw G.L. A rnold Bik- Timor (2x); K e rk op Kisar; K i s a r, h u i s N G - C - 1 9 9 9 - 1 - 5 S t e m fo o rt RP-T- 1 9 9 9 - 6 0 van de ra j a ;T i m o r;Po rtret van twe e Collectebus Vrije Unive r s i t e i t k ri j g e rs van T i m o r N e d e rl a n d , 1937 Bru i k l e e n N e d e rland 19e e e u w - Molukken (1821/1824) - A m b o n ; I n t e rnationaal Instituut voor Sociale B a r b i e r s , Pieter Bzn IV B a n d a - e i l a n d e n ; Te rn a t e, huis van de G e s c h i e d e n i s , Amsterdam S i l h o u e t p o rtret van ds Hendri k s u l t a n ;Te rn a t e, k rater van de Gunu n g N G - C - 1 9 9 9 - 1 - 6 C o rnelis Herm a nus Reijers G a m a l a m a ;T i d o r e, gezicht op de Collectebus Zonnestraal - de sterke n R P - T- 1 9 9 9 - 7 G u nung Kiemtabu ; Gezicht op T i d o r e, voor de zwakke n N e d e rl a n d ,c i r c a B e e s t ,A l b e rtus van Figuren in gesprek M a r e, Moti en Makian; Gezicht op een 1925-1935 Bruikleen Intern a t i o n a a l aan de oever van een bevaren ri v i e r n e d e r zetting op de A ru-eilanden (4x); Instituut voor Sociale Geschiedenis, R P - T-1999-13 V i s s e rs in een bootje bij Va a rtuig van de A ru-eilanden (5x); M a n Amsterdam NG-C-1999-1-7 een ri e t k ra a g , in het ve rschiet ze i l b o t e n van de A ru - e i l a n d e n ; Gezicht op het Collectebus NVV- fonds - de sterke n en een stad RP-T- 1 9 9 9 - 1 4 fo rt Nassau en het fo rt Belgica; Po rt r e t voor de zwakke n N e d e rl a n d ,c i r c a B i k ,A d r i a nus Johannes en B i k , J a n n e s van de dochter van het hoofd van 1945-1960 Bruikleen Intern a t i o n a a l Theodoor Collectie van 125 aquarel- A f a ra op Wo rk a i ; Po rtret van een Instituut voor Sociale Geschiedenis, l e n , t e keningen en schetsen, op enke l e A l foer van Kobroor (6x); I n t e rieur van Amsterdam NG-C-1999-1-8 na alle getekend in Nederl a n d s - I n d i ë , een huis met afgodsbeeld te A f a ra op R ap i e r B ruikleen Legermu s e u m , D e l f t c a . 1815-1840 Afbeeldingen van vo l k s- Wo rk a i ;D u l a , gezicht op het dorp ; N G - C - 1 9 9 9 - 2 g e b ru i ke n , n e d e r ze t t i n g e n , l a n d s c h a p- Gezicht op het eiland Gorom; Po rt r e t Buste van Mr J.R.T h o r b e c ke d o o r p e n ,i n l a n d e rs , m o numenten en plan- van een man van Makassar; Po rt r e t Ferdinand Leenhoff, circa 1870-1880 t e n ; onder andere: van de vrouw van een der hoofden B ruikleen Amsterdams Histori s c h - Java - Gezicht op A nye r; B u i t e nve r bl i j f (de raja van Tu a l ? ) M u s e u m , Amsterdam NG-C-1999-4 A rgalingga op de Ciremai; R e g e n t s c h a p - Oudheden - Candi Kalasan, b i j Schilderij Sluiting der Zuiderzee d o o r Bandung (1840); Yo g ya k a rt a ; Beeld van een zittende Johan Hendrik van Mastenbroek, 1 9 3 2 . G o u ve rnementslogement Bondowo s o ; g o d i n ,g e vonden bij de candi Singasari ; B ruikleen Het Zuiderze e mu s e u m , Gezicht op de Bromo en de Zandze e B e e l d e n g r o e p, g e vonden bij de candi E n k h u i zen SK-C-1682 ( 1 8 2 2 ) ; B u i t e n zo rg (5x); Wa t e rv a l S i n g a s a ri ; Islamitische vo rs t e l i j ke grave n Lontar op het landgoed Ciampa; op We s t - J av a ; Islamitisch vo rstelijk gra f C i a n j u r, P riangan (1844, 2 x ) ; C i b o d a s , bij Banjara n ,P ri a n g a n , We s t - J av a ; P riangan (2x); Het dorp Cidadap, r e s i- Islamitische grave n , w a a rschijnlijk bij B a n j a ra n ,P ri a n g a n ,We s t - J av a melkmeisje RP-T- 1 9 9 9 - 2 2 F ra n k rijk 18e e e u w - Europa - De Breesaap,Ve l zen (1865; Ko e l m a n , Johan Daniël H e u ve l a c h t i g O p p e n o rd , Gilles-Marie O n t we rp 2 x ) ; Huis V r e d e n - o o rt ,Vo o r bu rg ;S o d e n - landschap in Fra n k ri j k , 1853 Schenking voor het titelblad van een prentreeks 81 am - Ta u n us (1868; 2x) van de heer Hans van Leeuwe n , naar tekeningen van de kunstenaar, d e A f komstig uit familiebezit Bik Schenking Amerongen RP-T- 1 9 9 9 - 2 3 z g n .‘ G rand Oppenord’ R P - T- 1 9 9 9 - 3 van erven mevrouw G.L. A rnold Bik- K r a m m , Christiaan V r o u welijk naakt in S t e m fo o rt (de heer A . J . E .A rnold Bik, een classicistisch interieur F ra n k rijk 19e e e u w H e e m s t e d e, mejuffrouw G.L. A rnold Bik, R P - T- 1 9 9 9 - 2 4 H a rd o u i n , Ernst A l f red Collectie van E p e, en mevrouw A . H .J a g e r- A rnold Bik, L o o n , Pieter van Schoonmaakster in twaalf aquarellen met afbeeldingen van Den Haag) het atelier van een kunstenaar, 1 8 3 9 typen uit Nederl a n d s - I n d i ë , c a .1 8 4 1 - R P - T- 1 9 9 9 - 7 6 / 2 0 0 R P - T-1999-25 Interieur van een sla- 1 8 4 6 ; onder andere: Chinese opium- B i l d e r s , Johannes We r n a rd u s g e rs w i n ke l , 1839 RP-T- 1 9 9 9 - 2 6 s c h u i ve r, badende Javaanse slav i n , Bosgezicht met ri v i e rt j e, h o o g s t w a a r- Zittende vrouw bij een papegaai in een J avaanse ve rko o p s t e r, man van Kisar, schijnlijk te Wo l f h e ze, 1870 ko o i , 1843 RP-T-1999-27 Zittende Timorees van Kupang, k rijger van de R P - T- 1 9 9 9 - 1 5 vrouw bij een papegaaienko o i ,1 8 4 3 A ru - e i l a n d e n , dochter van het dorp s- B l e s ,D av i d D rie fi g u u rstudies voor illu- RP - T- 1 9 9 9 - 2 8 hoofd van A f f a ra op het eiland Wo rk a i , s t raties in J. van Lennep, F e r d i n a n d M a u ve, Anton Achter het postkantoor d rie mannen met een vlieger H u y c k, e d .A . W. S i j t h o f f , Leiden ca. 1 8 9 0 , te Oosterbeek RP-T-1999-31 Schenking van de erven mevrouw G.L. t e g e n over pag. 4 0 ,7 8 , 114 Legaat M e s d a g , Hendrik Willem Een bom- A rnold Bik-Stemfo o rt RP-T- 1 9 9 9 - 6 2 / 7 3 mevrouw T. A .Vo û t e, Amsterdam RP-T- schuit wordt op het strand getrokke n 1 9 9 9 - 8 / 1 0 Legaat mevrouw Eva Louise Merri l l , Japan 19e- 2 0e e e u w B o s b o o m , Jo h a n n e s R i v i e rgezicht met Boston (USA) RP-T- 1 9 9 9 - 5 Ohara Shoson (Ko z o n ) Negen schil- ze i l b o o t , 1846 Legaat mevrouw Eva O b e r m a n ,A n t h o ny S t i l l e ven met bl o e- d e ri n g e n , w a a rvan ze ven op zijde, m e t Louise Merri l l , Boston (USA) men en fruit in een mandje van riet op vo o rstellingen van dieren en land- R P - T-1999-6 Boomgroep in de duinen een marmeren blad schappen Schenking van de heer J.F. H . bij Wassenaar RP-T- 1 9 9 9 - 1 6 R P - T- 1 9 9 9 - 1 Pe rr é e, E i n d h oven RP-T- 1 9 9 9 - 2 0 1 / 2 0 9 B re i t n e r, George Hendrik R a d e n ,M a r i nus van Gezicht op de Suzuki Kason D rie schilderingen met A c h t e r bu u rtje te Gent, (1911) Legaat kades langs de Seine bij de Pont St. vo o rstellingen van dieren Schenking mevrouw Eva Louise Merri l l ,B o s t o n Michel te Pa rijs RP-T- 1 9 9 9 - 3 2 van de heer J.F. H . Pe rr é e, E i n d h ove n (USA) RP-T- 1 9 9 9 - 4 S c h e l f h o u t ,A n d reas Pa n o ra m i s c h R P - T- 1 9 9 9 - 2 1 0 / 2 1 2 H a rd e n b e r g ,L a m b e rtus L a n d s c h a p gezicht op Haarlem en de Ruïne van met gemeerde boten aan een ri v i e r o e- B r e d e r o d e, 1839 of 1840 P renten ver RP-T- 1 9 9 9 - 1 7 RP - T- 1 9 9 9 - 3 3 H i l ve rd i n k , Johannes Gezicht op een S p r i n g e r, C o r n e l i s Twee teke n i n g e n (De prenten gemerkt met een* zijn hoge rotskust, 1860 RP-T- 1 9 9 9 - 2 1 naar A d ri a nus Johannes Bik voor platen a a n kopen uit het F. G . Waller Fonds) H o eve n a a r, Jozef W z n D i ve rse typen in J a vaansche Oudheden, Den Haag, naar het leven geobserve e r d ,1 8 6 0 ;o n t- 1 8 5 2 : gezicht op de ruïnes van het hei- N e d e rland 15e en 16e e e u w we rp voor een kari k a t u u rprent ligdom Sewu en van het heiligdom Lara * A n o n i e m , c a . 1 4 8 0 - 1 4 9 0 M a ria met R P - T-1999-30 J o n g g ra n g , beide Yo g ya k a rt a ,M i d d e n - J av a Kind RP-P-1999-91 H o eve n a a r,Willem Pieter 1 7 e - e e u w s Schenking van de erven mevrouw G.L. *Anoniem Z e ven landschapjes, i n t e rieur met een familie en dienstmeis- A rnold Bik-Stemfo o rt RP-T- 1 9 9 9 - 7 4 / 7 5 ca.1570 RP-P-1999-16/22 jes RP-T- 1 9 9 9 - 2 9 We i s s e n b r u c h , Hendrik Jo h a n n e s H o p p e n b ro u we r s , Johannes Franciscus R i j n p a n o rama bij Oosterbeek N e d e rland 17e e e u w D u i n l a n d s c h a p, 1844 RP-T- 1 9 9 9 - 1 8 RP - T- 1 9 9 9 - 3 4 * B o s s c h e, Elias van den S e rie van acht Landschap met trekvaart bl a d e n : Passie van Chri s t u s , n a a r RP - T- 1 9 9 9 - 1 9 N e d e rland 20e e e u w Johannes Sadeler I, naar Chri s t o p h K a e m m e re r, F rederik Hendrik Ku p e r u s ,S j o e rd Po rtret van een man, Schwarz RP-P-1999-74/81 H e u velachtig landschap met een ri v i e r- 1962 Schenking van mevrouw J.G. * B o s s c h e, Elias van den L a a t s t e tje in Duitsland of de Ardennen H e i j e n k , Amsterdam RP-T- 1 9 9 9 - 2 Avo n d m a a l , naar Cornelis Cort , n a a r R P - T- 1 9 9 9 - 2 0 Vo s s e n , André van der Collectie van Livio Agresti RP-P-1999-73 K a i s e r, Johann Wilhelm Z e l f p o rt r e t vijf teke n i n g e n , d rie losbladige schets- * B o s s c h e, Esaias van den A m b r o s i u s Schenking van de heer A . C. R o o s e, b o e ken en een verzameling van 116 Spinola te paard; slag bij Oostende op C u raçao RP-T- 1 9 9 9 - 1 1 vo o rstudies voor en tekeningen naar de achterg r o n d , 1610 RP-P-1999-72 K a t e, Herman Frederik Carel ten s c h i l d e rijen en gouaches Schenking van * B ro e c k , Crispijn van den Twaalf bl a- ‘ S o u ve n i rs des Pays Bas’, 1 8 5 4 ; acht tafe- de heer en mevrouw E. van der Vo s s e n - den met de geschiedenis van To b i a s , relen uit het Hollandse leve n ,o n d e r D e l b r ü c k , Amsterdam naar Claes Jansz Visscher andere vissers ,s c h a a t s e rs , ze e m a n , f l i rt , R P - T- 1 9 9 9 - 3 7 / 4 5 R P - P - 1 9 9 9 - 4 / 1 5 * B u r g h e r s , M i c h a e l Po rtret van Man van Smart e n , c a . 1520 F ra n k rijk 16e e e u w F ranciscus Junius, naar Anthonie van R P - P - 1 9 9 9 - 8 9 * D u p e r a c, E t i e n n e Het Capitool, Dijck RP-P-1999-27 *Jacob Cay Z e l f p o rt r e t , 1588 1 5 6 8 , naar Bartolommeo Faletti 82 Rembrandt De teru g keer van de ve r- R P - P - 1 9 9 9 - 9 0 R P - P - 1 9 9 9 - 8 5 loren zoon Schenking Jacques *Monogrammist HW (Heinrich * R eve rd y, G e o r g e s D ri e S t e l n i c e a u , Pa rijs RP-P-1999-576 W i rr i c h ? ) Pa m f l e t : De narr e n s n i j d e r, Planetengoden en de dronken Silenu s , Velde II, Jan van de S e ri e : De Tw a a l f 1588 RP-P-1999-1 op één blad gedrukt RP-P-1999-109a-d M a a n d e n , met topogra fische aanduiding * W i rr i c h ,H e i n r i c h Twee pamfletten Vier Planetengoden, op één bl a d in handschrift onder de vo o rs t e l l i n g uit 1588: Hans Eissenbeisser (ofwel de g e d rukt RP-P-1999-110a-d Schenking van mevrouw Jansma-Pe t , vogelvanger) en de zuster van Hans A m s t e r d a m , ter heri n n e ring aan prof. Eissenbeisser RP-P-1999-2/3 F ra n k rijk 19e e e u w d r.T. S . Jansma RP-P-1999-220/231 * G roep van vierentwintig bladen pop- * V i s s c h e r, Claes Jansz.( t o e g e s c h r e ve n Duitsland 17e e e u w u l a i re Franse grafiek rond de Franse aan) Gezicht op een kasteel * K i l i a n , L u k a s Imagines sanctoru m revo l u t i e R P - P - 1 9 9 9 - 4 0 - 6 3 R P - P - 1 9 9 9 - 7 1 E va n g e l i s t a ru m, 1 6 2 9 : t i t e l blad en vier bladen met evangelisten Italië 16e e e u w N e d e rland 18e e e u w R P - P - 1 9 9 9 - 9 2 / 9 6 *Anoniem Blad met twee kari k a t u u r- Anoniem Groep van 27 opticaprenten * K i l i a n , L u k a s V i c t o ri a , 1 6 1 4 ,n a a r p a r e n , van 2 ko p e rplaten gedru k t , n a a r met Hollandse, D u i t s e, Italiaanse en Johannes Rottenhammer Leonardo da Vinci RP-P-1999-108a-b Spaanse stadsgezichten, behorend bij R P - P - 1 9 9 9 - 9 7 *Anoniem Blad met zes kari k a t u ra l e een eind-18e-eeuwse illumineerk a s t M e r i a n , Mattheus H i s t o rica Natura l i s ko p p e n , naar Leonardo da Vinci ( z i e : RP-D-1999-25) Schenking van de de avibus, l i b ri V I ,Ta b.55 en 56 (bl a d e n R P - P - 1 9 9 9 - 1 1 1 a - f heer J.W. de Boer, Koog aan de Zaan met resp. zes en negen vo g e l s ) * B e rt e l l i ,C r i s t o f a n o R u i t e rp o rt r e t RP-P-1999-262/288 Schenking van E. A riëns Kappers , van Octavio Farnese RP-P-1999-84 * B a r b i e r s , we d u we ( u i t g e ve r ) Amsterdam RP-P-1999-23/24 * F u r l a n i , P a o l o Het grote concilie (Il S i l h o u e t p o rtret van Dingena Sophia * H o n d e rd e nvijf port retten uit de g ran Consiglio) in Venetië van Galen, echtgenote van Ds H.C. H . 1 7 e-, 18e- en 19e eeuw RP-P-1999-86 R e i j e rs RP-P-1999-105 R P - P - 1 9 9 9 - 1 1 7 / 2 1 9 * M o ro, M i c h e l a n g e l o De T i bu rt i j n s e L e n s , B e r n a rd 62 bladen met anato- sybille toont ke i zer Augustus het mische studies en landschappen en een Duitsland 18e e e u w visioen van Maria RP-P-1999-114 frontispice met portret van de kunste- * K ü r z i n g e r, M a r i a n n e T h e a t e r fi g u u r: * N e l l i , Niccolo A rt h e m i s i a ,L u c r e t i a , naar door Boutard, i n : For the curi o u s Theseus RP-P-1999-30 D i d o, p o rtret Pietro Aretino en por- gentlemen and ladies that study and * M a t h i e u , Georg Dav i d D a m s p e l e n d e tret Michelangelo RP-P-1999-87 p ractice the nobl e [ … ] a rt of dra w i n g [ … dames bij kaarslicht RP-P-1999-31 * S a l a m a n c a ,A n t o n i o Pe rs p e c t i v i s c h e ]a new and compleat dra w i n g b o o k, m e t * N i l s o n , Johann Esaias Die Kunst, we e rg ave van straat en stadsplein i n l . van Gerard De Lairesse, 1796 gequält von Gewalt und Neid, g e r e t t e t R P - P - 1 9 9 9 - 8 8 RP-P-1999-297/359 (Zie ook B i b l i o t h e e k) durch die Zeit RP-P-1999-98 * S a nu t o, G i u l i o Vier bladen naar * N i l s o n , Johann Esaias Der liebe Leonardo da V i n c i , Titiaan e.a N e d e rland 19e en 20e e e u w M o rg e n ; Der gesegnete Mittag; D e r R P - P - 1 9 9 9 - 1 1 2 / 1 1 5 * A n o n i e m ,c a . 1 8 2 0 Presentatie in de gute A b e n d ; Die fröhliche Nacht t e m p e l , naar Samuel van Hoogstra t e n R P - P - 1 9 9 9 - 9 9 / 1 0 2 Italië 17e e e u w R P - P - 1 9 9 9 - 1 0 7 * S i g r i s t , F r a n z Tobias geneest zijn bl i n- * A n o n i e m ,c a .1 6 0 0 Po rtret van Pa u s Ku p e r u s ,S j o e rd Twee aalscholve rs ; de vader RP-P-1999-33 Paulus V als beschermer van de missie w i n t e rkoninkje en sneeuwbes; r o o d- * We l t é , G o t t l i e b P y ra mus en T h i s b e R P - P - 1 9 9 9 - 1 1 6 b o rstje in de sneeuw; jonge kievit R P - P - 1 9 9 9 - 3 4 * I m p e r i a l e, G i ro l a m o Madonna met Schenking van mevrouw J.G. H e i j e n k , * Z i m b a l , Johann Gotlieb Johannes op Kind en Johannes de Doper Amsterdam RP-P-1999-36/39 Patmos RP-P-1999-35 A l l e g o rie op R P - P - 1 9 9 9 - 2 8 * L a u we r i k s ,J . L . M . Vijf vignetten en de schilderk u n s t , beeldhouwkunst en o o rkonden RP-P-1999-64/68 architectuur RP-P-1999-103 Italië 18e e e u w We t s e l a a r, K . J . M . Vijf gezichten in * C u n e go, D o m e n i c o Kop van de Noord-Holland en A m s t e r d a m Duitsland 19e en 20e e e u w apostel A n d r e a s , naar Guido Cagnacci Schenking van de kunstenaar * D e s m a z i è re s ,E r i k G ra fisch atelier R P - P - 1 9 9 9 - 1 0 4 R P - P - 1 9 9 9 - 2 9 2 / 2 9 6 van René Ta z é , 1993 RP-P-1999-25 * M e n g a rd i ,G i ovanni Battista O f fe r * Ko c h , Je a n Landschap met monu- van Isaac, 1775 RP-P-1999-32 Duitsland 16e e e u w ment voor Newton RP-P-1999-29 *Anonieme houtsnede, gedrukt van 5 Japan 18e e e u w b l o k ke n ,h a n d g e k l e u rd C h ristus als * Ko b ayashi Kiyo c h i k a Po rtret van een naaister RP-P-1999-70 N i e m e i j e r, Broek in Wa t e rland A n o n i e m ( N e d e r l a n d s ) Gezicht op * Torii Kiyonobu I Japans paar dat de RP-D-1999-26 Brief aan P. S c h a t b o rn Kasteel Vorden Schenking van liefde bedri j f t , 1712 RP-P-1999-26 (hoofd Rijksprentenkabinet) dd. 2 8 mevrouw W. B u y s , Amsterdam 83 december 1999, met 4 fo t o ’s R P - F - 1 9 9 9 - 9 1 Japan 19e en 20e eeuw Schenking van P. S c h a t b o rn , Anoniem (Nederlands) Groep van 47 Twintig surimono en tien alba amico- Amsterdam RP-D-1999-27 t o p o g ra fische fo t o ’s van Amsterdam en rum en boekjes met shunga vo o r s t e l- omgeving rond 1900 Schenking van lingen Schenking van de heer J.W. F o t o ’s de heer F. G . E . N i l a n t ,Trigg (Austra l i ë ) G o s l i n g s , Epse RP-P-1999-232/261 A n o n i e m Fotoreproductie van een RP-F-1999-167 t/m 213 * G oyo, H a s h i g u c h i Japanse dame die 19e-eeuwse gravure naar een kru i s a f- Anoniem (Nederlands) Po rtret van zich poedert , 1920 RP-P-1999-83 name van Rubens Schenking van Jetje de Neufville RP-F-1999-7 K i yo c h i k a , Ko b ayashi Tijger met bl i k- Mattie Boom, Leiden RP-F-1999-225 A n o n i e m ( N e d e r l a n d s ) S e rie van 49 s e m s c h i c h t , c a . 1890 Schenking van A n o n i e m ( N e d e r l a n d s ) fo t o g ra fische reproducties van grav u r e s dr J.P. Filedt Kok, Amsterdam Fotoreproductie van een tekening van met vo o rstellingen uit de Ta c h t i g j a ri g e R P - P - 1 9 9 9 - 5 7 6 de ke rk van Bodegraven Schenking van O o rlog Schenking van Hans H o k u s a i , Katsushika Vrouw op Nihon Mattie Boom, Leiden RP-F-1999-226 R o o s e b o o m, Rotterdam b ru g , 1819 Schenking van dr J.P. F i l e d t A n o n i e m ( N e d e r l a n d s) Interieur van RP-F-1999-19 t/m 67 K o k , Amsterdam RP-P-1999-291 een ke rk Schenking van Mattie Boom, Anoniem (Nederlands) Twee daguer- * S h i n s a i , R y u ry u k yo R e i z i g e rs die naar Leiden RP-F-1999-227 reotypieën en één fe rr o t y p i e :f a m i l i e- de zon kijken in Enoshima Suri m o n o, Anoniem Po rtret van een onbeke n d e p o rtretten Schenking van mevrouw 1810 RP-P-1999-106 man Schenking van Saskia A s s e r, F. S .Ve r d u y n - B r o e rs , K rimpen a/d IJssel H o k ke i ,To t oy a Aap als Sanbaso dan- Amsterdam RP-F-1999-92 RP-F-1999-146 t/m 148 s e r, 1884 Schenking van dr J.P. F i l e d t A n o n i e m Po rtret van een onbeke n d e B a l d u s , É d o u a rd Réunion des Tu i l e ri e s K o k , Amsterdam RP-P-1999-290 vrouw RP-F-1999-9 au Louvre 4 dln RP-F-1999-142 t/m G a k u t e i ,Yashima M a a n s i k kel met A n o n i e m S t i l l e ven met tulpen 145 Stereofo t o : de arena van A rl e s N i e u w j a a rs d e c o ra t i e, c a . 1 8 2 0 Schenking van Mattie Boom, L e i d e n Schenking van Hans Rooseboom, Schenking van dr J.P. Filedt Kok, R P - F - 1 9 9 9 - 2 2 4 Rotterdam RP-F-1999-164 Amsterdam RP-P-1999-289 A n o n i e m ( A m e r i k a a n s ? ) R ö n t g e n fo t o B a l d u s , É d o u a rd e. a. S t e r e o fo t o ’s S h o s o n , Ohara genaamd Koson 2 1 5 van magnolia’s RP-F-1999-138 R P - F - 1 9 9 9 - 2 2 0 houtsneden met vo o rnamelijk vo g e l s Anoniem (Brits) S t e r e o fo t o : g e z i c h t B a r b o n i ,A d r i e n Po rtret van een Schenking van de heer J.F. H . Pe rr é e, op Edinbu rgh Castle Schenking van o n b e kende vrouw RP-F-1999-8 E i n d h oven RP-P-1999-360/575 Mattie Boom, Leiden RP-F-1999-163 B i n g h a m ,R o b e rt J. Twee cart e - d e - v i s i- Anoniem (Duits) S t e r e o fo t o : b i d d e n- t e - p o rtretten van een onbekende man Documenten en objecten de mensen voor Mariabeeld in Lourdes Schenking van Saskia A s s e r, A m s t e r d a m A n o n i e m Illuminatiekast uit het eind Schenking van Mattie Boom, L e i d e n RP-F-1999-93 en 94 van de 18e eeuw (met 27 bijbehoren- R P - F - 1 9 9 9 - 1 6 2 B o e k :The Adventures of a Sailor Boy. de opticaprenten in een houten A n o n i e m ( F r a n s ) Detail van Lorenzo Being Tales of the Sea and Exploits of ‘ s c h o o l t a s ’ ( z i e :R P - P - 1 9 9 9 - 2 6 2 / 2 8 8 ) ) G h i b e rt i ’s Po rta del Pa ra d i s o the British Navy Londen 1862 Schenking van de heer J.W. de Boer, B a p t i s t e rium Florence RP-F-1999-14 R P - F - 1 9 9 9 - 5 Koog aan de Zaan RP-D-1999-24 Anoniem (Frans) Landschap met B r a u n ,A d o l p h e S t i l l e ven van een boe- B r i e f k a a rt aan de fo t o g r a fen We g n e r h o u t z a g e rij RP-F-1999-68 ket tulpen RP-F-1999-89 Stilleve n & Mottu, 1872 Schenking van de heer A n o n i e m ( F r a n s ) S t i l l e ven met takken en varens RP-F-1999-90 R .A s s e r, A m s t e l veen RP-D-1999-25 R P - F - 1 9 9 9 - 1 5 1 Mobilisatie van Franse soldaten in Door de kunstenaar Sem Hart z A n o n i e m ( F r a n s ) Vier fo t o l i t h o g ra fi- Mulhouse Schenking van Hans g e b ruikte doosjes, g u t s e n ,r o u l e t t e s , sche platen met vo o rstellingen van R o o s e b o o m , Rotterdam bu rijnen en ander grave e r- en teke n g e- p r e h i s t o rische vo o r we rpen gevo n d e n RP-F-1999-166 r e e d s c h a p Schenking van mevrouw N. in het stroomgebied van de Seine C h a u v a s s a i g n e s , F r a n k Po rtret van H a rt z , H a a rlem RP-D-1999-29/38 RP-F-1999-15 t/m 18 een vrouw RP-F-1999-112 R o e l o f s ,A l b e rt Z e ven diploma’s Anoniem (Nederlands) C i t ro e n ,P a u l Twee portretten van R P - D - 1 9 9 9 - 1 7 / 2 4 Fotoreproductie van een grav u r e : Carel W i l l i n k ; p o rtret van Carel W i l l i n k Ve r s t e r, Floris Zestien koperen en gezicht op Hotel Rondeel, A m s t e r d a m en Charles Roelofsz Schenking van z i n ken etsplaten Gedeeltelijk aanko o p, Schenking van Mattie Boom, L e i d e n mevrouw S.M.E. W i l l i n k - Q u i ë l l , gedeeltelijk schenking van mevrouw R P - F - 1 9 9 9 - 2 1 5 Amsterdam RP-F-1999-86, 87 en 88 N . H a rt z ,H a a rlem RP-D-1999-1/16 Anoniem (Nederlands) Gezicht op C i t ro e n , Paul e. a. Tien portretten van We t s e l a a r, K . J . M . B rief aan dr J.W. een plein in een onbekende stad Carel Willink Schenking van mevr. Niemeijer dd. 28 december 1999, m e t Schenking van Mattie Boom, L e i d e n S . M . E .W i l l i n k - Q u i ë l l , Amsterdam 38 fo t o ’s Schenking van dr J.W. R P - F - 1 9 9 9 - 2 1 7 RP-F-1999-85-1 t/m 10 C o l l a rd , Auguste Hippoly t e ( t o e g e- g ra p h i é Amsterdam z.j RP-F-1999-140 Afdeling schilderijen s c h reve n ) Landschap Schenking van S t e r e o fo t o : gezicht op Huis ten Bosch Willem Diepra a m , Amsterdam Schenking van Wim van Keulen, C o o l ,Thomas Po rtret van de beeld- 84 R P - F - 1 9 9 9 - 1 3 3 Amsterdam RP-F-1999-161 h o u wer Pier Pander (1864-1919), D a s s o nv i l l e,William E. Gezicht op Pauw van W i e l d re c h t , H . A l bum met gedateerd 1894 Schenking van ir T h . A l c a t raz Island vanaf Te l e g raph Hill, S a n a m a t e u r fo t o ’s gemaakt op Isle of W i g h t C o o l ,Vo o r bu rg SK-A-4944 F rancisco RP-F-1999-135 Landschap R P - F - 1 9 9 9 - 4 M a a re l , Marius van der Po rtret van de met bomen RP-F-1999-136 P l a u t , H e n r i Palais du Luxe m b o u rg , kunsthandelaar E.J. van W i s s e l i n g h Wo l kenstudie RP-F-1999-137 Pa rijs RP-F-1999-160 Schenking van mevrouw A . M . de Jong- Drie albums met cart e - d e - v i s i t e - p o r- Po s t , William B. S n e e u w l a n d s c h a p H u g , Naarden SK-A-4952 t retten van dive rse Franse fo t o g ra fe n RP-F-1999-123 Sneeuwlandschap L o o, Jacob van Z e l f p o rt r e t , c a . 1 6 6 0 RP-F-1999-157 t/m 159 R P - F - 1 9 9 9 - 1 2 4 S K - A - 4 9 5 0 Drie optische speelgo e d vo o r we r p e n Po t t e a u ,P h i l i p p e Po rtret van Sen- Te e r l i n k , Abraham Gezicht in het park RP-F-1999-11 t/m 13 diam en fa c e RP-F-1999-155 Po rt r e t van de villa Chigi bij A ri c c i a , 1822 F a r b e r, R i c h a rd S t i l l e ven met drie vo r- van Sen-diam en profil R P - F - 1 9 9 9 - 1 5 6 S K - A - 4 9 5 5 ken Schenking van Richard Farber, R e m b r a n d t , Atelier De (Hulk & Voor de schilderijen met inve n t a ri s- Den Haag RP-F-1999-125 Vlaanderen) Po r tret van een onbeke n- nu m m e rs SK-A-4945, 4946 en 4947 zie Fo rt i e r, A . Po rtaal van de St. G e rm a i n de man Schenking van Mattie Boom, de afdeling Nederlandse geschiedenis l ’ A u xe rre te Pa rijs RP-F-1999-153 Leiden RP-F-1999-221 F r i t h ,F r a n c i s ,R i c h e b o u r g ,A . e. a . 1 7 R i c h a rd s o n ,V. L ,C o u rre t , H e r m a n o s L a n g d u rige bru i k l e n e n s t e r e o fo t o ’s Schenking van Mattie en Manoury, E . c a rt e - d e - v i s i t e - p o r- B eve re n , Charles van Het duet B o o m , Leiden RP-F-1999-95 t/m 111 tretten Schenking van W i l l e m Amsterdams Historisch Museum H e l d r i n g , L . R e i s i n d ru k ken in het D i e p ra a m , Amsterdam RP-F-1999-78 (SA 2141) SK-C-1671 O o s t e n 2 dln., Rotterdam z.j t/m 84 B o s b o o m , Johannes I n t e rieur van de RP-F-1999-139-1 en 2 R o o sw i n ke l ,A . T. Z e ven stereofo t o ’s G e e rt e ke rk te Utrecht met de vieri n g H e r z ,A t e l i e r Twee gezichten in de van het interieur van het Rijksmu s e u m van het heilig avo n d m a a l , 1 8 5 2 tuinkamer van het pand Keize rs g ra c h t RP-F-1999-149 en 150 Amsterdams Historisch Museum 5 8 , Amsterdam Schenking van S eve r i n , R o b e rt Po rtret van een (SA 1774) SK-C-1659 mevrouw W. F e e n s t ra - von Saher, o n b e kende vrouw Schenking van B re i t n e r, George Hendrik Aan boord, Leiden RP-F-1999-218 en 219 Mattie Boom, Leiden RP-F-1999-222 ca 1897 Stedelijk Museum, A m s t e r d a m J . F. Amsterdam Volendam Marke n z . p l . S t e i c h e n , E d w a rd Gezicht in de tuin (A 2, 1999 203) SK-C-1675 z . j . (circa 1910) RP-F-1999-6 van de fo t o g raaf te Vo u l a n g i s , F ra n k ri j k B re i t n e r, George Hendrik L i g g e n d Jones,Charles Drie tulpen RP-F-1999-1 R P - F - 1 9 9 9 - 1 3 4 n a a k t, 1888/’89 Stedelijk Museum, S t i l l e ven met knolrapen RP-F-1999-2 Te rr i s , Adolphe en V i t i g l i a n o, F re d A m s t e r d a m (A 390) SK-C-1674 S t i l l e ven met preien RP-F-1999-3 ( t o e g e s c h r e ven) Serie van 9 fo t o ’s van B re i t n e r, George Hendrik M e v r o u w K i rchner & Comp. , E . Po rtret van de ke rk St.Vincent de Paul te Mars e i l l e Theo Mann-Bouwmeester als een onbekende vrouw Schenking van in aanbouw RP-F-1999-69 t/m 77 F ra n c i l l o n , 1887 Stedelijk Museum, Mattie Boom, Leiden RP-F-1999-214 Ve rve e r, Maurits e. a . 10 fo t o g ra fi s c h e Amsterdam (A 8285) SK-C-1668 K l e r k G r o e p s p o rtret van leden van kunstreproducties van we rken van G o g h ,Vincent van K e u ke n s t i l l e ve n het ‘ M a a n d a g avo n d - G e s e l s c h a p ’ t e Willem Roelofs RP-F-1999-113 t/m met aardewe rk en flessen, 1 8 8 4 / 8 5 Utrecht Schenking van Mattie Boom, 1 2 2 Vincent van Gogh-Stichting, A m s t e r d a m Leiden RP-F-1999-216 Wegner & Mottu B o r d , a a n g e b o d e n (S138V/1962 - F 53) SK-C-1670 Ledot Je u n e ( u i t g e ver) Stereofo t o : door officieren van de schutterij aan G o g h ,Vincent van K o r e nveld bij A rl e s , sculptuur van de Drie Gra t i ë n koning Willem III t.g.v. zijn 25-jari g 1888 Vincent van Gogh-Stichting, Schenking van Hans Rooseboom, r e g e ringsjubileum Schenking van Bas A m s t e r d a m , (S146V/1962 - F 411) Rotterdam RP-F-1999-165 K i s t , Amsterdam RP-F-1999-228 S K - C - 1 6 6 9 M a r i s s i a u x ,G u s t ave Landschap (wind- We s t e n , H . J . v a n Z e ven A u t o c h r o m e s G re i ve, Johan Conrad De bomvri j e stoot op een hoogvlakte) Schenking Schenking van mevrouw M.S. v a n k a ze rne te V l i s s i n g e n, c a . 1 8 6 0 van Mattie Boom, Leiden We s t e n , M i d d e l bu rg RP-F-1999-126 Amsterdams Historisch Museum R P - F - 1 9 9 9 - 2 2 3 t/m 132 (SA 1935) SK-C-1660 Monogrammist M. Ruïne van een Z i e g l e r, F r a n z Po rtret van een onbe- H e m e s s e n , Jan Sanders van A l l e g o ri e abdij (?) RP-F-1999-152 kende man RP-F-1999-10 op de natuur als voedster van de kunst M o n t o r g u e i l ,G e o r g e s C r o q u i s S t e re o k i j ke r R P - F - 1 9 9 9 - 1 4 1 M a u ri t s h u i s , Den Haag (1067) Pa ri s i e n s. Les plaisirs du dimanche à tra - S K - C - 1 6 5 7 , 1 9 9 9 v e rs les ru e s Pa rijs z.j. (circa 1900) I s r a ë l s , Jozef Langs moeders gra f , R P - F - 1 9 9 9 - 1 5 4 1856 Stedelijk Museum, A m s t e r d a m O o s t e r h u i s , P i e t e r Amsterdam photo - (A 371) SK-C-1663; I s r a ë l s , Jo z e f Z e l f p o rtret met Saul en Dav i d , 1 9 0 8 Amsterdams Historisch Museum (SB L a n g d u rig bru i k l e e n Stedelijk Museum, Amsterdam 5 7 2 8 ) , in bruikleen van het Instituut Images of Dutch towns and villages in (A 2251) SK-C-1664 Collectie Nederland (2663) the 18th century, the historical-topo- 85 Jo n g k i n d , Johan Bartold S t raatje te S K - C - 1 6 5 8 g r aphical ‘atlas’ of A n d r i e s N e ve rs, 1874 Stedelijk Museum, Ve r s t e r, Floris S t i l l e ven met pioenen, S c h o e m a ker L i s s e, MMF Publ i c a t i o n s , Amsterdam (A 2255) SK-C-1665 1889 Stedelijk Museum, A m s t e r d a m 1999 (278 microfiches) Bru i k l e e n K r u s e m a n , Jan Adam Po rtret van (A 2350) SK-C-1661 Koninklijk Oudheidkundig Genootschap mevrouw Provo Kluit-Assink, 1 8 3 3 Ve t h ,J a n Po rtret van A l b e r t Ve r we y, ( KOG) Amsterdams Historisch Museum 1885 Stedelijk Museum, A m s t e r d a m (SA 2144) SK-C-1672 (A 967) SK-C-1680 Lijst van nieuwe tijdschri f t - L e l i e, Adriaan de De beeldenzaal van W i t s e n ,Willem De Oude Schans te a b o n n e m e n t e n Felix Meritis Amsterdams Histori s c h A m s t e r d a m, c a . 1898-99 Stedelijk • A rte in Bologna, bolletino dei mu s e i Museum (SA 7364) SK-C-537 (eerder, M u s e u m , Amsterdam (A 2368) civici d’arte antica (1990-) van 1885 tot 1975, onder dit nu m m e r S K - C - 1 6 6 2 • A K M B - n e w s , I n fo rmationen zu Kunst, in bruikleen van de Stad A m s t e r d a m ) Z w a rt ,Willem de De wagenbrug in Museum und Bibliothek (1995-) L e l i e, Adriaan de De tekenzaal van Den Haag, ca 1890 Stedelijk Museum, •Boekman cahier, k w a rt a a l t i j d s c h ri f t Felix Meri t i s (SA 7363) SK-C-538 Amsterdam (A 2373) SK-C-1681 voor kunst, o n d e r zoek en beleid ( e e r d e r, van 1885 tot 1975, onder dit ( 1 9 8 8 - ) nummer in bruikleen van de Stad • D e c o ru m , t i j d s c h rift voor kunst en A m s t e r d a m ) B i b l i o t h e e k cultuur (1983-) L o oy, J a c. van Z o m e r we e l d e, c a .1 9 0 0 • D e s i p i e n t i a , zin en waanzin (1994-) Stedelijk Museum, Amsterdam (A 404) Selectie van bijzondere aanwinsten •Imago Mundi, the international journ a l S K - C - 1 6 4 5 Cours de dessin linéaire, à l’usage des of the history of cart o g ra p hy (1949-) M a r i s , Matthijs S t a d s g e z i c h t, 1 8 6 3 écoles d’arts et métiers, des écoles de •Object (1998-) Stedelijk Museum, Amsterdam dessin et des écoles primaires = • Pamiatky a múze á , revue pre kultúrn e (A 2674) SK-C-1676 Cursus in het re g lynig teeke n e n , t e n d e d i c s t vo (1999-) M a r i s , Willem W i n t e rl a n d s c h a p, c a . g e b r u i ke der kunst-handwerk en tee- • Q u a d e rno Centro Studi di Storia del 1875 Stedelijk Museum, A m s t e r d a m kenscholen en der lagere scholen, p a r Tessuto e del Costume (1989-) (A 2280) SK-C-1677 B. Renard To u rn ay, B. R e n a r d , 1827 M a s t e n b ro e k , Johan Hendrik van B I - 1 9 9 9 - 2 3 0 5 In totaal werden 3.852 aanwinsten Sluiting der Zuiderze e, 1 9 3 2 Deliniations of Fonthill and its A b b ey i n g e s c h r e ve n , w a a rvan 2.543 boektitels, Z u i d e r ze e mu s e u m ,E n k h u i zen (ZZM- John Britton London, C h a rles Knight & 25 tijdschrifttitels en 1.284 ve i l i n g c a t a- 1413) SK-C-1682/ NG-C-1999-3 C o, 1823 With the bookplate of the l o g i . Het aantal ingeschreven boeken R o b e rt s o n , Suze S t i l l e ven Stedelijk 6 t h . D u ke of Po rtland BI-1999-2191 t i j d s c h rifttitels bedraagt 2.568, e e n M u s e u m , Amsterdam (A 2310) For the curious young gentlemen and daling van 17 ten opzichte van 1998, S K - C - 1 6 7 8 ladies that study and practice the terwijl het aantal veilingcatalogi steeg R u y s c h , R a c h e l S t i l l e ven met bl o e m e n noble and commendable art of dra- met 85. Een omvangri j ke ve r we rv i n g in een glazen vaas A m s t e r d a m s w i n g , colouring and jap a n n i n g , a new van de Gerrit Rietveld Academie ko n H i s t o risch Museum (SA 386) SK-C- and compleat draw i n g - b o o k being the nog niet worden ve r we rkt en is bu i t e n 214 (eerder, van 1885 tot 1975, o n d e r close study … of the late Mr. L e n s de telling gebl e ve n .Van de 25 nieuwe dit nummer in bruikleen van de Stad L o n d o n , B. D i c k i n s o n , 1751 Bevat 62 t i j d s c h rifttitels zijn 10 abonnementen, 5 A m s t e r d a m ) prenten van Bernard Lens Exe m p l a a r j a a rve rslagen en 10 oudere, a f g e s l o t e n S c h e l f h o u t , A n d reas Gezicht op uit de collectie van de Comte de t i j d s c h ri f t e n . Na opzegging of afsluiting H a a rl e m , 1844 Amsterdams Histori s c h Neuville BI-1999-0500 van 26 tijdschriften komt het totaal Museum (SA 1777) SK-C-1673 Palazzo Te a Mantova = The Palazzo Te aantal abonnementen op 526. T h o l e n , Willem Bastiaan Het slacht- in Mantua Amadeo Belluzzi Modena, B ovendien werd de publicatie op huis Stedelijk Museum, Amsterdam F ranco Cosimo Pa n i n i , 1998 (Mira b i l i a m i c r o fiches van de handschriften van (A 2334) SK-C-1679 i t a l i a e ; 8) BI-1999-1361a-b A n d ries Schoemaker in langdurig bru i k- To o ro p, Jan Oude eiken in Surr e y, c a Wegwyzer door A m s t e rd a m ,z y n d e leen aanv a a r d . In het boekendepot is 1890 Stedelijk Museum, A m s t e r d a m een beknopte verhandeling van des- c a . 1000 meter plankruimte gewo n n e n (A 2337) SK-C-1667 s e l f s , eerste opko m s t , ve r g ro o t i n g e n , als gevolg van het plaatsen van com- To o ro p, Jan Annie Toorop-Hall te en teegenwo o rdigen staat met vo o r- p a c t s t e l l i n g e n . Er ve rschenen twee sys- L i s a d e n , K e n l e y, S u rr e y, 1885 Stedelijk b e richt N. ten Hoorn A m s t e r d a m , tematische aanwinstenlijsten in een M u s e u m , Amsterdam (A 50) SK-C-1666 Nicolaas ten Hoorn , 1726 Bevat 24 oplage van 80 exe m p l a r e n . Ve r ko l j e, Nicolaas Po rtret van Dav i d prenten BI-1999-0873 van Mollem (1670-1746) en Jacob S y d e rvelt met diens gezin, 1 7 4 0 Restauratie en conserv a t i e 8686

Afdeling beeldhouwkunst en kunst- de bestandscatalogus van het Meissen Paar damesschoenen, wit zeemleer n i j ve r h e i d p o rselein is de conditie van alle vo o r- N e d e rl a n d ? , c a . 1740 BK-NM-9372 we rpen in de vaste opstelling geïnve n- S t rook Brusselse kloskant Z u i d e l i j ke B e e l d h o u w k u n s t t a riseerd en zijn de volgende vo o r we r- N e d e rl a n d e n , c a . 1765-1780 G e b e d s n o o t, N e d e rl a n d , ca.1515 pen gerestaureerd: B K - 1 9 7 5 - 3 5 9 B K - 1 9 8 1 - 1 S o k kel van porselein van het Po p, gekleed in een zijden jap o n Jan Gre gor van der Schard t Z w a n e n s e rv i e s M e i s s e n , E n g e l a n d ? ,c a . 1805 BK-3397 Po rt r e t buste van een man, t e rra c o t t a , c a . 1737-1741 BK-1958-38 P a r a s o l , z w a rt kant op witte zijde g e p o ly c h r o m e e r d , c a . 1570-1590 Theepot van porselein M e i s s e n , N e d e rl a n d ? , c a . 1840-1860 BK-15288 B K - C - 1 9 9 4 c a . 1725-1730 BK-14219 P a r a s o l , kloskant en tafzijde Jan Pieter van Baurscheit de Oude A ap van porselein M e i s s e n , F ra n k ri j k ? , c a . 1880 BK-1967-28 Vier tuinbeelden van marm e r, d rie met c a . 1730-1733 BK-1969-106 Schoudermantel van zwarte chenille we rken van Hercules en één met B e ker van porselein M e i s s e n , met zijden vo e r i n g N e d e rl a n d , 1 8 8 5 Androclus en de Leeuw, c a . 1 7 0 0 - 1 7 2 5 c a . 1725 BK-17338-A B K - 1 4 6 7 2 B K - N M - 1 3 2 1 5 - A / D Kandelaar van porselein M e i s s e n , S c h o u d e r m a n t e l , wit en zalmro z e c a . 1725 BK-1976-50 s a t i j n ,c h e n i l l e Pa ri j s , Wo rt h , M e u b e l e n Figuur van Urania, p o r s e l e i n M e i s s e n , c a . 1890-1900 BK-15285 Kast met bloemenmarq u e t e r i e, c a . 1745-1750 BK-1964-21 Ko r s e t , z w a rt satijn, g evo e rd met gele N e d e rl a n d , c a . 1 7 0 0 , t o e g e s c h r e ven aan z i j d e F ra n k ri j k ? , c a . 1900 BK-16408 Jan van Mekeren BK-1964-12 G l a s J apon van Valenciennes kant Model van het orgel van de Lutherse B o k a a l Engeland of Duitsland, c a . Wa a rschijnlijk België,1905 BK-2000-2 ke r k, A m s t e r d a m , 1 7 1 5 , door Jurjan 1 7 2 5 - 1 7 5 0 , d i a m a n t g ravure en ets P a r a s o l , machinale Chantilly-kant en We s t e rm a rk en Gerrit Eijsmarck door Daniel H. de Castro, 1861 z i j d e N e d e rl a n d , c a . 1905-1915 B K - N M - 8 9 3 2 B K - KO G - 1 6 0 2 B K - 1 9 7 8 - 8 4 - A Kabinet belijmd met ivoor en pietre P a r a s o l , roze ripszijde met ap p l i c a t i e s d u re plaquettes, A u g s bu rg , c a . 1 6 6 0 - Onedele metalen van zwart kant F ra n k rijk of 1 6 7 0 , e n kele ve rguld zilveren beslagen Kandelaar van bro n s F l o r e n c e, 1 4 6 8 , N e d e rl a n d ? , c a . 1910 BK-15263-A door Johann Spitzmacher BK-1999-85 door Andrea del Ve rrocchio BK-16933 J ap o n , i j s b l a u we en crème crêpe met z w a rte stippen N e d e rl a n d , c a .1 9 1 4 Edele metalen Tex t i e l B K - 1 9 6 1 - 1 1 1 Vijf zilve ren plaquettes A n t we rp e n , Wa n d t ap i j t , wol en zijde, H e r c u l e s B a l j ap o n ,b ro k a a t , z i j d e N e d e rl a n d , 1 6 3 6 , door Matthias Melin, B K - N M - gordt zich ten strijde Zuidelijke c a . 1925 BK-1978-273 6 0 3 - 6 0 7 , werden onderzocht op N e d e rlanden (Doorn i k ? ) , s c h e u rvo rm i n g c a . 1485-1500 BK-17251-C Ten behoeve van de opstelling De verzameling Amsterdams zilve r ‘ C o u t u r e ! ’ , die in september opende, werd geconserveerd en waar nodig Kostuums en kant werd een aantal vo o r we rpen uit de gerestaureerd voor de bestandscatalo- Paar here n h a n d s c h o e n e n , wit zeem- verzameling van Hans van Emmeri k gus en de tentoonstelling ‘ A m s t e r d a m s l e e r, g e b o rd u u rd Noord Nederl a n d , b e h a n d e l d . Slechts een klein aantal goud en zilve r ’ 1630 BK-1958-27 vo o r we rpen onderging een betrekke l i j k Het voor een periode van drie jaar Paar trippen, g e b o rd u u rd met zijde uitgebreide conserve ri n g . In een aantal geplande Silver protection (Silprot) N e d e rl a n d , c a . 1660 BK-1978-293 a/b andere gevallen werd een nieuwe project we r d , in samenwe rking met het H e renkraag (col rabat), linnen met o n d e r j u rk bij een japon ve rv a a r d i g d Instituut Collectie Nederland en de kleinschalig Venetiaans naaldkant, omdat de oors p r o n ke l i j ke ontbra k . u n i ve rsiteiten van Oxford en Glasgow, gedragen door Willem III Ve n e t i ë , Verder werden bij veel japonnen kra l e n vo o rt g e ze t . c a . 1660-1680 BK-NM-1108 en/of pailletten opnieuw beve s t i g d . S t rook zwart zijden kloskant C e ra m i e k F ra n k ri j k ,c a . 1670 BK-NM-VI-R-groen Afdeling Nederlandse geschiedenis Acht grote tegels van faïence naar D a m e s s c h o e n ,g roen fluwe e l o n t werp van Daniel Maro t D e l f t , N e d e rl a n d ? , c a . 1690-1710 S c h e e p s m o d e l l e n P l a t e e l b a k ke rij De Grieksche A , c a . B K - N M - 9 3 7 1 Model van een kanonneergalei, 1689-1694 BK-KO G - 1 6 8 0 / 1 , B K - KO G - Po p j e, gekleed in rok en schort MC 668 2 5 6 6 / 8 , B K - N M - 1 3 0 9 4 / 5 , B K - 1 9 5 5 - 7 3 N e d e rland? , c a . 1700-1800 Model van het laat 18e-eeuws oor- In het kader van de voorbereiding van B K - N M - 3 3 9 5 - B logsschip naar Engels model ‘Kamp en E e re ’, NM 11530, b i j g e we rkt ten Te ke n i n g e n o n d e rgingen 24 schilderi j e n , vo o rn a m e- b e h o e ve van een bruikleen aan 380 teke n i n g e n ; 85 Indiase miniaturen lijk ten behoeve van de heri n richting van museum ‘Het Behouden Huys’ t e de Zuidvleugel en bruiklenen aan ten- 8787 Te rschelling voor de tentoonstelling F o t o ’s toonstellingen elders . Opnieuw ingelijst over het Engelse goudschip de ‘ L u t i n e ’ 120 fo t o ’s collectie Rijksprentenkabinet werden 35 schilderi j e n , ove r wegend ten Rompmodel van de ‘ V r i j h e i d ’ , een laat 212 fo t o ’s collectie afdeling Nederl a n d s e b e h o e ve van de langdurige bru i k l e e n a f- 18e-eeuws A m s t e rdams oorlogsschip, g e s c h i e d e n i s stand aan het Bonnefantenmuseum te MC 500 en M a a s t ri c h t . Ruim 50 schilderijlijsten we r- Halfmodel van het achterschip van de B ru i k l e n e n den volledig dan wel deels gerestau- ‘ Wa s h i n g t o n ’, MC 91, een laat 18e- 835 stuks reerd c. q .h e rs t e l d .Ten behoeve van ten- eeuws Amsterdams oorl o g s s c h i p, b e i d e toonstellingen elders werden 24 schilde- gerestaureerd ten behoeve van een Afdeling schilderijen rijen in klimaatvitrines geplaatst.. b ruikleen aan het Helders Mari n e Museum ter gelegenheid van de ten- De volgende schilderijen werden vo l l e- Het restauratieatelier schilderijen ont- toonstelling ‘ 1 7 9 9 . S t rijd achter de dig gerestaureerd: ving een schenking van het Hubrecht d u i n e n ! ’ A e rt s e n , Pieter De genezing van de L a b o ra t o rium voor histologie van de Model van een Engels lamme van Bethesda S K - A - 4 8 9 2 R i j k s u n i ve rsiteit Utrecht. D e ze schenking Admiraliteitsschip van het vierd e A l b e rt i , Jean Eugène Charles K ri j g s m a n bestond uit een microtoom en enke l e c h a rt e r, MC 499, in 1722 in met getrokken zwa a r d stereomicroscopen ten behoeve van het Po rtsmouth gekocht door kapitein S K - A - 6 5 1 m a t e rieel onderzoek aan L i j n s l a g e r A s t , Balthasar van der S t i l l even met s c h i l d e ri j e n . Model van een kanonneergalei de v ruchten en bloemen S K - A - 2 1 5 2 Van de restaurator W. H e s t e rman te ‘ Z e e d u i ve l ’, MC 666 D i j c k ,A n t h o ny van D u bb e l p o rtret va n Muiden ontving het atelier een aantal Willem II en Maria Stuart S K - A - 1 0 2 s p i e ramen ten geschenke. Kleinere restauraties t.b. v. d i v e rs e F l i n c k ,G ove rt Isaac zegent Jacob De heer W. F. Hardenbroich te t e n t o o n s t e l l i n g e n S K - A - 1 1 0 Amsterdam schonk namens zijn familie, Dit betrof onder meer: H e e m , Jan Davidsz de S t i l l ev e n voorheen lijstenmake rs , 89 mallen en Foudraal pijp Kruger S K - A - 2 5 6 5 i n s t rumenten voor de ve rvaardiging van N o t e n k r a ker Kruger Ko s t e r,Antonie Lodewijk B o l l e nv e l d e n l i j s t o rn a m e n t e n . Hoezen voor pieken uit de ve r z a m e- S K - A - 3 5 6 5 ling van Tro m p L i eve n s , Jan Vanitas stillev e n B i b l i o t h e e k MC 158 deel van een gekuipte steng S K - A - 4 0 9 0 MC 1219 stuurt o e s t e l M i g n o n ,A b r a h a m S t i l l even met bl o e m e n O verzicht van de we rk z a a m h e d e n : Harnas Piet Hey n en een horloge S K - A - 2 6 8 ; S t i l l even met – 453 boeken gerepareerd, h e rsteld of Ko p e ren tro m m e l o e s t e r, f ruit en een marmeren kom S K - A - h e ri n g e b o n d e n 2 3 2 9 – restauratie van 10 delen Atlas A n d ri e s C o n s e rvatie van scheepswra k- Roland Holst, R i c h a rd Nicolaus H u i ze r S c h o e m a ker voor het KO G vondsten vrouw zittend onder een boom S K - A - – restauratie van de dactyliotheek van Dit betrof onder meer: 4 7 4 2 Philip Daniel Lipper voor het Ta b a k R u y s c h , Rachel S t i l l even met bloemen op R i j k s museum van Oudheden t.b. v. d e H o u t re s t e n een marmeren tafe l blad S K - A - 2 3 3 8 tentoonstelling Een Koninklijk Museum R u i s d a e l , Jacob van Gezicht op Haarl e m – 5 luxe lederen banden met ve rg u l d i n g Schoongemaakt t.b. v. het wa p e n- S K - A - 3 5 1 gemaakt voor de publ i e k s i n fo rmatie bij p r o j e c t S c o re l , Jan van De stervende Cleopatra de tentoonstelling Een Koninklijk Museum C a . 100 vuistvuurwap e n s S K - A - 2 8 4 3 – 4 stofomslagen vastgezet t.b. v. d e C a . 80 stokwap e n s U t re c h t ,Adriaen van S t i l l even Afdeling Commerciële Zake n C a . 40 sabels en degens S K - C - 3 0 1 – 14 boeken hersteld voor de A f d e l i n g Ve l d e, Jan van de S t i l l even met roemer N e d e rlandse Geschiedenis De we rkzaamheden t.b. v. de behuizing S K - A - 3 9 8 8 – monsterboekje gerestaureerd voor het van de D i rck Hart o g h s - s c h o t e l we r d e n Ve r s p ro n c k , Johannes Cornelisz Po rt r e t r e s t a u ratieatelier Te x t i e l a f g e r o n d van een meisje in het blauw – 20 mappen gemaakt S K - A - 3 0 6 4 – 22 etiketten opgeplakt R i j k s p re n t e n k a b i n e t We e n i x , Jan Baptist Een hond en een – 200 alfabetkaarten gesneden kat bij een halfgeslachte ree S K - A - 5 9 1 – 302 stofomslagen ingeplakt P r e n t e n – 3780 etiketten gesneden 6.759 stuks, Vo o rts werden 14 schilderijen aan een Voor andere afdelingen werden dive rs e u i t vo e rige behandeling onderwo rp e n ; o p d rachten voor snijwe rk en plakwe rk een minder ingrijpende behandeling u i t g e vo e r d . Bruiklenen aan tentoonstellingen 8888

Dit jaar werden aan 130 tentoonstel- A n t we rp e n , Het Sterckshof: Z i l ver vo o r G o e s , Museum voor Zuid- en Noord- lingen in binnen- en buitenland 96 Sir A n t h o ny B e ve l a n d : ‘k Heb drie hoven op een ri j s c h i l d e ri j e n , 10 aquarellen, 1 schilderi j- A rn h e m , Museum voor moderne kunst: G o u d a , Ve r ze t s museum Zuid Holland: l i j s t , 5 meubelstukke n , 23 zilveren vo o r- Magie en Zake l i j k h e i d De W van W i l h e l m i n a we rp e n , 1 model van een org e l , 2 3 A s s e n , Drents Museum: O p g e d o l ve n G rand Rapids, M i c h i g a n , G rand Rapids b e e l d e n , 9 koperen vo o r we rp e n , 3 1 k l a n ke n A rt Museum: A Moral Compass stuks cera m i e k , 2 stuks pors e l e i n , 1 2 A s s e n , Drents Museum: R i j ke lading, ‘ s - G rave n h a g e, H a a g s d i ve rse vo o r we rp e n , 12 glaze n ,1 2 we l v a r e n G e m e e n t e mu s e u m : VO C - z i l ve r stuks textiel, 2 ko s t u u m o n d e r d e l e n , 1 B ‘ s - G rave n h a g e, H a a g s p ru i k , 3 juwe l e n , 1 penning, 2 vlaggen B e rgen (NH), Museum Het G e m e e n t e mu s e u m : Theo van Hoy t e m a en vaandels, 4 schilddra g e rs , 1 trom- S t e rke n h u i s : Slag bij Berg e n ‘ s - G rave n h a g e, Haags Histori s c h m e l s t o k , 10 scheepsmodellen, 1 schaak- B e rl i j n , Schloss Charl o t t e n bu rg :G e o rg M u s e u m : Haagse schilders in de s t u k , 1 maquette, 32 documenten, 6 We n zeslaus von Knobelsdorff Gouden Eeuw s c h e t s b o e ken en albu m s , 221 teke n i n- B e rl i j n , Schloss Ora n i e n bu rg :O n d e r ‘ s - G rave n h a g e, Haags Histori s c h g e n , 389 prenten en 2 boeken in den Ora n j e b o o m M u s e u m : Pieter Swart , architect van de b ruikleen afgestaan ten behoeve van B i rm i n g h a m ,The Barber Institute of achttiende eeuw de volgende tentoonstellingen: Fine A rt s : Mattias Stomer ‘ s - G rave n h a g e, Haags Histori s c h B o n n , Kunst- und A u s s t e l l u n g s h a l l e :A rt M u s e u m : Weegschaal en Zwaard and Culture of High Renassance at the ‘ s - G rave n h a g e, K o n i n k l i j ke Bibl i o t h e e k : A Va t i c a n De roep van het Roze n k ru i s A m s t e r d a m , Van Gogh Museum: B o r d e a u x , Musée d’Aquitaine: La Route ‘ s - G rave n h a g e, Louis Couperu s Hommage aan Theo van Gogh des Indes M u s e u m : Louis Couperu s A m s t e r d a m , Joods Historisch Museum: B o r d e a u x , Musée des A rts Décora t i f s : ‘ s - G rave n h a g e, M a u ri t s h u i s : Old Master D avid Henriques de Castro Mz La Route des Indes paintings on Copper A m s t e r d a m , Joods Historisch Museum: Den Bri e l , H i s t o risch Museum: B ri e l l e ‘ s - G rave n h a g e, M a u ri t s h u i s : J o zef Isra ë l s aan Zee R e m b randt Zelf A m s t e r d a m , Joods Historisch Museum: C G r o n i n g e n , Groninger Museum: t i j d e l i j ke opstelling C h i c h e s t e r, Pallant House Gallery : J o zef Isra e l s A m s t e r d a m , Koninklijk Pa l e i s : O ra n j e Innocence and Decadence H M u z i e k C l e ve l a n d , O h i o,The Cleve l a n d H a a rl e m , F rans Halsmu s e u m : A m s t e r d a m , Museum W i l l e t - Museum of A rt : Still Life paintings Aardse Pa ra d i j ze n H o l t h u y s e n : D e l f t s , maar niet uit Delft C o l m a r, Musée d’Unterl i n d e n : Le Tr é s o r H a a rl e m , F rans Halsmu s e u m : A m s t e r d a m , N i e u we Kerk : S p a n j e, h e t de Colmar J a c o bus van Looy land van Cervantes en Ve l a s q u e z D H a a rl e m , F rans Halsmu s e u m : A m s t e r d a m , R e m b ra n d t h u i s : Goethe en D a n t z i g , C e n t ralne Muzeum Mors k i e : Kees Ve r wey Po rt r e t t e n R e m b ra n d t Goud uit Gra a n H a a rl e m ,Te y l e rs Museum: A m s t e r d a m , R e m b ra n d t h u i s : D e ve n t e r, H i s t o risch Museum De G e o rg Rueter R e m b randt en de bijbel Wa a g : Glans langs de IJssel H a a rl e m ,Te y l e rs Museum: A m s t e r d a m , R e m b ra n d t h u i s : E J a c o bus van Looy R e m b randts schatkamer E n k h u i ze n ,Z u i d e r ze e mu s e u m : H a n n ove r, N i e d e rs ä c h s i s c h e s A m s t e r d a m , S c h e e p v a a rt mu s e u m : I J s ve rm a a k L a n d e s mu s e u m : Dutch and Flemish R i j ke lading, we l v a r e n E n k h u i ze n , Z u i d e r ze e mu s e u m : baroque paintings A m s t e r d a m , Va k b o n d s mu s e u m : Vroege Ve rl e i d e rs H a rl i n g e n , H a n n e m a h u i s : R . N . Roland Holst E n s c h e d e, R i j k s museum Twe n t h e : H a rlinger Stadsgezichten A n t we rp e n , H e s s e n h u i s :R o m a n t i s c h e High Heads H a rt fo r d , Wa d s wo rth A t h e n e u m : R e c u p e ra t i e E n s c h e d e, R i j k s museum Twe n t h e : Pieter de Hooch A n t we rp e n ,K o n i n k l i j ke Musea vo o r Meisje in kimono H a t t e m ,Vo e rman Museum: Schone Kunsten: Antoon van Dijck F Vo e rman & Vo e rm a n A n t we rp e n , K o n i n k l i j ke Musea vo o r F ra n k f u rt am Main, G a l e rie Liebieghaus: ‘ s - H e e r e n b e rg , Huis Berg h : Schone Kunsten: K u n s t e n a r e s s e n Mehr Licht De Kat in de Kunst A n t we rp e n , R u b e n s h u i s :The light of G Den Helder, M a ri n e mu s e u m : 1 7 9 9 , N a t u r e G e n t , S t . P i e t e rs a b d i j : C a r o l u s S t rijd achter de duinen H e l m o n d , G e m e e n t e mu s e u m : M i l a a n , Pa l a z zo Reale: H o k u s a i de V ri e s J a c o bus van Looy N S y d n e y, National Maritime Museum: ‘ s - H e rt o g e n b o s c h , N o o r d b ra b a n t s N a a r d e n , C o m e n i u s mu s e u m : VO C 8989 M u s e u m : Bloemen in het Fin de Siècle Ve rleden Tu i n T ‘ s - H e rt o g e n b o s c h , N o o r d b ra b a n t s New Yo rk ,The Frick Collection: Te rs c h e l l i n g , Museum ‘s Behouden M u s e u m :‘ s - H e rtogenbosch binnens- H o u s e b o o k H u y s : Lutine 200 k a m e rs O T i l bu rg , N e d e rlands Te x t i e l mu s e u m : K O o s t e n d e, Museum voor Schone Amsterdamse school-textiel 1915-1930 Kansas City, Nelson-Atkins Museum of K u n s t e n : Ensor gra fiek in confrontatie U A rt : Old Master Paintings on Copper O s s , Museum Jan Cunen: Jan Hendri k U d e n , Museum voor Religieuze Kunst: K a rl s ru h e, Staatliche Kunsthalle: J e a n We i s s e n b ru c h Middeleeuwse beeldhouwkunst Siméon Chardin 1699-1779 O t t aw a , National Gallery of Canada: U d i n e, Musei Civici: Nel Segno di K a t w i j k , Katwijks Museum: C h a rles van D a u m i e r R e m b ra n d t Wijk P U t r e c h t , Het Cathari j n e c o nve n t : K e u l e n , Wa l l ra f - R i c h a rt z - M u s e u m :A a rt Pa ri j s , G rand Pa l a i s : D a u m i e r L e ven na de dood de Gelder Pa ri j s , Institut Néerl a n d a i s : Symboles en V K r e fe l d , Kaiser Wilhelm Museum: f l e u rs Va l ke n s w a a r d , Museum Van Gerwe n Onder den Ora n j e b o o m Pa ri j s ,L o u v r e : Dominique V i v a n t - D e n o n L e m m e n s : B e r o e p s h e i l i g e n L Pa ri j s ,L o u v r e : Le crépuscule de la ra i s- Ve l s e n , B e e c ke s t i j n : H i s t o rische tuinen L e e d s , H e n ry Moore Institute: A rt and o n Ve n e t i ë , Pa l a z zo Gra s s i : R e n a i s s a n c e the Senses Pa ri j s , Musée d’Ors ay : Hommage aan Venice and the Nort h L e e n s , Koetshuis Borg Ve r h i l d e rs u m : Theo van Gogh Ve rs a i l l e s , Musée du Château: Oud Hout P fo r z h e i m , S c h mu c k mu s e u m :A rt Les trésors du Sultan L e e u w a r d e n , F ries Museum: B l o e m e n , N o u veau Jewe l l e ry V i a n e n , Stedelijk Museum: J o h a n bl o e m s t i l l e vens en tuinen Po t s d a m , C h a rl o t t e n bu rg : S o p h i e Wo l fe rt van Brederode 1599-1655 L e i d e n , Museum Boerhaave : Net echt C h a rl o t t e W L e i d e n , Stedelijk Museum De Lake n h a l : P u rm e r e n d ,P u rmerends Museum: Wa s h i n g t o n , National Gallery of A rt : D a g e raad van de moderne kunst Jac Jongert Po rt raits by Ingres L e i d e n , Stedelijk Museum De Lake n h a l : R Wa s h i n g t o n , National Gallery of A rt : Isaac Swanenbu rg h R o m e,Pa l a z zo delle Esposizione: F. Tilman Riemenschneider L o n d e n , B ritish Museum:The A p o c a ly p s B o rr o m i n i We e rt , G e m e e n t e mu s e u m : and the shape of things to come R o t t e r d a m ,H i s t o risch Museum: Geschiedenis van We e rt L o n d e n , B ritish Museum: The light of K a n o n n e n , K l o k ken en Kandelaars We l l i n g t o n ,V i c t o ria Unive rsity A rt N a t u r e R o t t e r d a m , K u n s t h a l : B l o e m s t i l l e vens in G a l l e ry : M a nu f a c t u ring meaning L o n d e n , National Gallery : Florence in N e d e rland en België 1870-1940 We n e n ,A l b e rt i n a : Roma e lo stilo the 1470s R o t t e r d a m ,K u n s t h a l : Isaac Isra ë l s classico di Raffaello L o n d e n , National Gallery : Po rt raits by R o t t e r d a m , M a ritiem Museum Pri n s Z I n g r e s H e n d ri k : Het Spotschip Z a a n d i j k , Museum van het Nederl a n d s e L o n d e n , National Gallery : R e m b ra n d t R o t t e r d a m , Museum Boijmans van U u r we rk : S t e ven Hoogendijk Self Po rt ra i t s B e u n i n g e n : 150 jaar jubileum Z u t p h e n , Stedelijk Museum: L o n d e n , R oyal A c a d e my :A n h o ny van R o t t e r d a m , Museum Boijmans van Glans langs de IJssel D y c k B e u n i n g e n : Classicisme in de Z wo l l e, Stedelijk Museum: Los A n g e l e s , J . Paul Getty Museum: N e d e rlandse 17e-eeuwse schilderk u n s t Glans langs de IJssel A d riaen de V ri e s R o t t e r d a m , Museum Boijmans van M B e u n i n g e n : G e rrit Pietersz Swe e l i n c k M a a s t ri c h t ,B o n n e f a n t e n mu s e u m : R o t t e r d a m , Museum Boijmans van U i t g e l i c h t : D ü r e r B e u n i n g e n :Veelzijdige talenten M a d ri d , Centro Culturel de la V i l l a : R i j s w i j k , Museum Rijswijk: J o h a n n e s Gold and Silver from A m e rica B o s b o o m M a d ri d , Stichting Carlos de A m b e r e s : S Het visuele geheugen van Rembra n d t S h i m a n e, Museum of A rt :T h e M a n n h e i m , R e i s s - M u s e u m : L i ve l i n e s s Expression of Wa t e r and Piety S o l i n g e n , Deutsches Klingen Museum: M a n t ov a , Pa l a z zo Te : Roma e lo Stile The sword in the hand of wo m e n C l a s s i c o S t e n d a l ,W i n c ke l m a n n mu s e u m : D i e M i d d e l bu rg , Zeeuws Museum: De tuin Homer Rezeption der Goetheze i t van Zeeland S t o c k h o l m , N a t i o n a l mu s e u m : A d ri a e n Tentoonstellingen en presentaties 9090

W i n t e rt e n t o o n s t e l l i n g e n Afdeling Nederlandse geschiedenis Z u i d v l e u g e l t/m 14 maart t/m 3 janu a ri t/m 28 fe b ru a ri Adriaen de Vries (1556-1626), ke i z e r- De Staatsregeling van 1798 en de Chinees porselein lijk beeldhouwe r G ro n d wet van 1848 400 stukken uit de Ming- en Qing- p r o j e c t l e i d i n g : F rits Scholten/Otto de S p e e rpunt geschiedenis d y n a s t i e ë n R i j k p r o j e c t l e i d i n g : Kees Zandvliet p r o j e c t l e i d i n g : Jan van Campen o n t we rp : Walter Nikke l s g ra fische vo rm g e v i n g : Walter Nikke l s t/m 28 fe b ru a ri t/m 21 maart S aw a s a ,J apanse export kunst in zwart De tand des tijds 11 december t/m 26 maart 2000 en go u d Ve rval en behoud van textiel A m s t e rdams Zilve r p r o j e c t l e i d i n g : Bas Kist p r o j e c t l e i d i n g : Ebeltje Hart k a m p - J o n x i s Het complete bezit van het vo rm g e v i n g : Pinxit (Pim van Schaik) en Bianca du Mort i e r R i j k s mu s e u m g ra fische vo rm g e v i n g :B e rry Slok o n t we rp : afdeling Museuminri c h t i n g p r o j e c t l e i d i n g : Jan Rudolph de ( G e rrit Rave s l o o t ) L o rm / Wendela Brouwe r 1 mei t/m 27 juni g ra fische vo rm g e v i n g : B e rry Slok o n t we rp :G racia Lebb i n k De vre d e s c o n fe rentie van 1899 g ra fische vo rm g e v i n g : G racia Lebb i n k S p e e rpunt geschiedenis t/m 1 mei p r o j e c t l e i d i n g : Kees Zandvliet Van Gogh te gast Z o m e rt e n t o o n s t e l l i n g M e e s t e r we rken uit het Van Gogh 8 mei t/m 18 juli M u s e u m 19 juni t/m 19 september De we reld van een kind van 7 p r o j e c t l e i d i n g : Ronald de Leeuw Het Nederlandse stilleven 1550-1720 F o t o ’s van Céline van Balen g ra fische vo rm g e v i n g : B e rry Slok p r o j e c t l e i d i n g : Wouter Kloek/Reina de p r o j e c t l e i d i n g : Jet Baru c h S m e t h 20 maart t/m 2 mei en 4 mei t/m o n t we rp : afdeling mu s e u m i n ri c h t i n g 15 mei t/m 18 juli 13 juni (Igor Santhagens) De zee op zakfo r m a a t ,N a u t i s c h e Het vlietende leve n g ra fische vo rm g e v i n g : B e rry Slok modellen uit de 19e e e u w Japanse rolschilderingen uit het p r o j e c t l e i d i n g : Ab Hov i n g Kumamoto Museum of A rt R i j k s p re n t e n k a b i n e t p r o j e c t l e i d i n g : Menno Fitski 7 augustus t/m 24 oktober t/m 10 janu a ri N e d e r l a n d e r s , J ap a n n e r s ,I n d o n e s i ë r s 24 april t/m 19 september Het feest van de lithografie Herinneringen aan de Japanse bezet- Traditie en ve r n i e u w i n g , Kostuum en p r o j e c t l e i d i n g : Helen Marr e s - S c h r e t l e n ting van Nederlands-Indië textiel rond 1900 p r o j e c t l e i d i n g : Peter Sigmond/We n d y p r o j e c t l e i d i n g : Ebeltje Hart k a m p - J o n x i s 16 janu a ri t/m 14 maart J a n s e n en Bianca du Mort i e r E d u a rd Isaac Asser Pionier van de vo rm g e v i n g : Pinxit (Pim van Schaik) o n t we rp : afdeling mu s e u m i n ri c h t i n g Nederlandse fo t o g r a f i e ( G e rrit Rave s l o o t ) p r o j e c t l e i d i n g : Mattie Boom 18 september t/m 21 nove m b e r g ra fische vo rm g e v i n g : B e rry Slok Het kinderwetje van Van Houten: 20 maart t/m 27 juni 18 september 1874 19 juni t/m 19 september Vo g e l s S p e e rpunt geschiedenis Het Nederlandse stilleven 1550-1720 p r o j e c t l e i d i n g : Irene de Groot p r o j e c t l e i d i n g : Kees Zandvliet (zie bove n )

3 juli t/m 3 oktober 15 december t/m 13 fe b ru a ri 2000 16 oktober t/m 27 fe b ru a ri 2000 Ku n s t , kennis en commerc i e De soeve re i n i t e i t s ove rdracht aan C o u t u re! Hoogtepunten uit de De kunsthandel E.J. van W i s s e l i n g h I n d o n e s i ë : 15 december 1949 ko s t u u m verzameling Van Emmerik p r o j e c t l e i d i n g : Freek Heijbroek S p e e rpunt geschiedenis 1 9 0 0 - 1 9 4 0 p r o j e c t l e i d i n g : Kees Zandvliet p r o j e c t l e i d e r: Bianca du 9 oktober t/m 9 janu a ri 2000 M o rt i e r / Wendy Jansen Antoon van Dyck en de pre n t k u n s t o n t we rp : afdeling mu s e u m i n ri c h t i n g p r o j e c t l e i d i n g : Ger Luijten ( G e rrit Rave s l o o t ) g ra fische vo rm g e v i n g : B e rry Slok 10 december t/m 11 april 2000 Miniatuurschilderingen uit India p r o j e c t l e i d i n g : Pauline Lunsingh 91 S c h e u rl e e r

Tentoonstellingen buiten het R i j k s mu s e u m

Nationaal Va k b o n d s mu s e u m , A m s t e r d a m 25 maart t/m 29 augustus R . N . Roland Holst p r o j e c t l e i d i n g : M a rijn Schapelhouman

Museum Plantin Moretus, A n t we rp e n 15 mei t/m 20 augustus Antoon van Dyck en de pre n t k u n s t p r o j e c t l e i d i n g : Ger Luijten

H e n ry Moore Institute, L e e d s 10 mei t/m 27 juni A sense of heave n , 16th century boxwood carvings for private devo t i o n p r o j e c t l e i d i n g : F rits Scholten Publicaties van het Rijksmuseum 92

Bulletin van het Rijksmu s e u m Alan Chong and Wouter Kloek j a a rgang 46 (1998) nr 4 A m s t e r d a m : R i j k s mu s e u m ; j a a rgang 47 (1999) nrs 1, 2/3 en 4 Z wo l l e : Wa a n d e rs 319 p. J a a rverslag 1998 Rijksmu s e u m A m s t e rd a m Op de zeef van de tijd : e e n A n nual report 1998 Rijksmu s e u m geschiedenis van Nederland A m s t e r d a m N e l l e ke Noorderv l i e t A m s t e r d a m : R i j k s mu s e u m ; R i j k s mu s e u m k u n s t k r a n t Z wo l l e : Wa a n d e rs j a a rgang 25 (1999), n rs 1-6 206 p.

A m s t e rdams goud en zilve r Po rt ret van een kunsthandel : d e Jan Rudolph de Lorm firma Van Wisselingh en zijn A m s t e r d a m : R i j k s mu s e u m ; compagnons 1838-heden Z wo l l e : Wa a n d e rs J . F. Heijbroek en E.L. Wo u t h u y s e n 560 p. (Catalogi van de ve r z a m e l i n g A m s t e r d a m : R i j k s mu s e u m ; k u n s t n i j verheid van het Rijksmuseum Z wo l l e : Wa a n d e rs ; te A m s t e r d a m ; 3 ) 327 p.

Antoon van Dyck en de pre n t k u n s t Still life s : techniques and style : a n Antoine van Dyck et l’estampe examination of paintings from the C a rl Depauw en Ger Luijten R i j k s mu s e u m A n t we rp e n : O p e n ; e d .A rie Wa l l e rt A m s t e r d a m : R i j k s mu s e u m A m s t e r d a m :R i j k s mu s e u m ; 400 p. Z wo l l e : Wa a n d e rs 112 p. G e b r a n d s c h i l d e rde ruitjes uit de Nederlanden 1480-1560 Het vlietende leven : J apanse ro l- = Painted glass roundels from the schilderingen uit het Ku m a m o t o N e t h e rlands 1480-1560 P re fectural Museum of A rt Pieter C. Ritsema van Eck = The floating wo rld : Japanese hanging A m s t e r d a m : R i j k s mu s e u m ; scrolls from the Kumamoto Prefe c t u ra l Z wo l l e : Wa a n d e rs Museum of A rt 103 p. (Aspecten van de ve r z a m e l i n g Menno Fitski beeldhouwkunst en kunstnijverheid = 80 p. Aspects of the collection sculpture and d e c o ra t i ve art s ; 9 ) Vogels : p re n t e n , t e keningen en fo t o ’s in de verzamelingen van het Rijks- Neo tot Deco : traditie en ve r n i e u- p rentenkabinet en de Bibliotheek van wing in kostuum en textiel 1880-1920 het Rijksmuseum A m s t e rd a m = Neo to Deco: t radition and innov a- = Birds : p ri n t s , d rawings and photo- tion in costume and textiles 1880-1920 g raphs in the collections of the Ebeltje Hart k a m p - J o n x i s , Bianca du R i j k s museum Printroom and Libra ry, M o rt i e r Amsterdam A m s t e r d a m : R i j k s mu s e u m ; Irene de Groot Z wo l l e : Wa a n d e rs 64 p. 54 p.

Het Nederlandse stilleven 1550-1720 S t i l l - l i fe paintings from the Netherlands 1550-1720

Publicaties van medewerkers 9494

Niet opgenomen zijn de bijdragen va n I n t r o d u c t o ry essay ‘ N e d e rl a n d s e J . F. H e i j b ro e k m e d ew e rke rs aan de publicaties van het C e ramiek en Bloemen/Dutch Cera m i c s (met E.L. Wouthuysen) ‘In gesprek met Rijksmuseum met uitzondering van de and Flowe rs ’ , Catalogus C e ra m i c Lodewijk Houthakke r ’ , De Boeke n w e r e l d a rt i kelen in het Bulletin van het M i l l e n n i u m, N e d e rlandse Va k g r o e p 16 (1999), p p. 2 - 1 9 ; R i j k s m u s e u m . K e ra m i s t e n , [Amsterdam z.j.], z . p. ‘ A rnold Josiah Ford’ en ‘ We n t wo rt h ‘ D e l f t s ’ uit de prov i n c i e. A a r d e we rk uit A rthur Matthew’, A m e rican National R . J . B a a r s e n Hollandse tegelfabri e ke n ’ , Vo rmen uit B i o g ra p h y, ( p p. 217–218) en Bespreking van tentoonstelling ‘ G ri n l i n g V u u r 168/169 (1999/3-4), p p. 1 - 1 0 7 ; ( p p. 7 1 2 - 7 1 3 ) . G i bbons and the art of carv i n g ’V i c t o ri a ‘Dutch Delftware 1620-1670’, c a t . T h e and A l b e rt Museum, Londen 1998-’99, I n t e rnational Ceramics Fair & Seminar, A . H ov i n g The Burlington Magazine 141 (1999), Londen 1999, p p. 2 8 - 3 5 . ‘The Fluit’, The South Easter, S o u t h p p. 4 7 - 4 8 . A f rican Maritime Museum Model Society P. H . J . C. van Duin volume 13 nrs 5, 6 en 7, p p. 4 - 7 ; Mw M. B o o m ‘The ‘ G ra c h t e n h u i s ’ , a mid-eighteenth- ‘De Boeier’, Model Shipwri g h t 1 0 8 , p p. ‘De vroegste fo t o ’s van Haarl e m ’ , c e n t u ry doll’s house’, V. H o rie (ed.), T h e 5 - 8 ; H a e rlem Jaarboek 1998, H a a rlem 1999, C o n s e rvation of Decorative A rt s, L o n d o n ‘Een archeologisch experiment aan de p p. 6 9 - 7 5 ; 1 9 9 9 , p p. 9 5 - 1 0 8 . Ve i l i n g s t ra a t ’ , S c h e e p s b e ri c h t e n , k wa r - ‘Kunst uit de ko e t s . De vroegste fo t o ’s t a a l blad voor bouwers en bew o n d e ra a rs van Breuke l e n - S t . P i e t e rs ca. 1 8 5 2 ’ , J . P. Filedt Ko k van het Utrechts Statenjacht nr 4, T i j d s c h rift Historische Kring Breuke l e n j rg ‘Flemish pri m i t i ves in the Rijksmu s e u m ,’ december 1999, p p. 3 en 4. 14 , nr 3, september 1999, p p. 1 0 2 - 1 0 5 ; In Detail - New Studies of Nort h e rn ‘Alice in het Wo n d e rland van de Renaissance A rt in Honor of Walter S. G . M . C. J a n s e n g ri j s t o n e n . O ver fo t o ’s in kinderboe- G i b s o n ( e d . L a u rinda S. D i x o n ) , ‘Willem van Mieri s , De ra r e k i e k ’ , ke n ’ , N i e u w s b rief Nederl a n d s Tu rnhout (Brepols) 1998, p p. 1 6 5 - 1 8 7 ; Bulletin van de Vereniging Rembra n d t 9 F o t o g e n o o t s c h a p, augustus 1999, n r. 2 6 , The New Hollstein - Dutch & Flemish ( 1 9 9 9 ) , n r. 1 ,p p. 2 0 - 2 2 ; p p. 1 6 - 2 1 . E t c h i n g s, e n g ravings and woodcuts 1450- ‘Het offer van Iphigenia door A rn o l d 1700 - THE MULLER DY N A S T Y: p a rt I H o u b ra ke n ’ , Bulletin van het Mw C. Y. B u n n i g (Jan Ewoutsz. and Harm e n s z . M u l l e r ) R i j k s m u s e u m 47 (1999), p p. 9 3 - 9 9 ; – eindredactie van Ke rs t m i s, het ke rs t- and II (Jan Harm e n s z . M u l l e r) , ‘Hollands vee en Haagse School’, D. nummer van het Koninklijk Ve r b o n d Rotterdam-Amsterdam 1999; D u i j zer e. a . , Het Haagse Platteland. van Gra fische Ondern e m e rs , G ra fi s c h e ‘The Wo rkshop practice of Corn e l i s LTO - N e d e rl a n d , de Haagse School en de C u l t u u rs t i c h t i n g , n ovember 1999; E n g e b r e c h t s z . : Some Preliminary nieuwe tijd, Den Haag 1999, p p. 1 5 - 1 9 . – samenstelling en redactie Va n R e m a rk s , ‘ H. Ve r o u g s t raete en R. v a n Nicolaas tot speelgoedbaas, de geschie - Schoute (ed.), La Peinture dans les Pa y s - Mw J. K i e r s denis van eengoedheilig man I d e e, Bas au 16ème siécle - Pra t i q u e s (met M. R ay m a ke rs) ‘De suppoost als vo rmgeving en uitgave Studio Oly k a n d ’ A t e l i e r, i n f rarouges et autres méthodes g a s t h e e r ’ , Museumvisie 3 (1999). A m s t e r d a m . d ’ i nv e s t i g a t i o n , p p. 1 9 - 2 8 . W. T h . K l o e k J . D. van Dam M .F i t s k i ‘ L’Age d’Or de la nature morte néer- ‘ ( N e d e rlandse) Vereniging van V ri e n d e n ‘Japanse kunst in Museum Mesdag’, l a n d a i s e ’ , L’ E s t a m p e / L’Objet d’Art n r. van de (Nederlandse) Cera m i e k ; Museum Mesdag gids, p p. 7 0 - 7 9 . 3 3 7 , juin 1999, p p. 2 6 - 4 0 Inhoud en register over de jaren 1 9 5 4 - 1 9 9 1 , a f l e ve ringen 1-143 van het Mw C. G reve n A . R . de Ko o m e n M e d e d e l i n g e n bl a d ’ , M e d e d e l i n g e n bl a d (met J.J. Heij e.a.) G e o rg Rueter 1875- ‘ M a nupulating Memori e s : Po s t p o n e d N e d e rlandse Vereniging van V rienden va n 1 9 6 6,Wa a n d e rs Uitgeve rs , Z wo l l e Tombs for Galileo and Machiave l l i ’, de Ceramiek 143A (1999/1), p p. 1 - 9 6 ; 1 9 9 9 . M e m o ry and Obl i v i o n : Proceedings of the ‘The difference between dry and we t XXIXth International Congress of the c l ay mixing and the effect on the Mw E. H a rt k a m p - Jo n x i s H i s t o ry of A rt held in A m s t e r d a m , 1 - 7 d e t e ri o ration of Dutch tiles’, i n : Bespreking van J. G u y, Woven Carg o e s : September 1996, Dordrecht 1999, N . H . Tennent (ed.), The conservation of Indian Textiles in the East, Londen 1998, p p. 5 3 7 - 5 4 3 ; Glass and Cera m i c s, Londen 1999, O riental A rt 44 (1999/2000), n r. 4 ,p p. ‘Schitterende Ondeugden’, Ku n s t s c h ri f t p p. 1 4 6 - 1 4 9 ; 6 8 - 7 1 . 1 9 9 9 / 4 , p p. 4 6 - 5 1 ; Bespreking van E.H. G o m b ri c h ’s T h e b o e ke n : Lucas van Rijp door W i l l e m ‘ P rayer nuts and other box wo o d Uses of Images, NRC Handelsbl a d, van Mieri s ,1 6 9 6 ’ , De Boeke n w e r e l d 1 5 m i c r o - c a rv i n g s ’ , i n : F rits Scholten en 10 september 1999. ( 1 9 9 9 ) ,p p. 2 2 6 - 2 3 1 ; R e i n d e rt Falke n bu rg , A sense of heaven, 9595 (met J. Spoelder) ‘Bij de vo o rp l a a t . E e n N e t h e rlandish miniature boxwood car - R . de Leeuw M i d d e l bu rgse jongen met een pri j s- v i n g s, 1 5 0 0 - 1 5 5 0 , Leeds (The Henry ‘ L’histoire de l’art au tournant du boek over Romeinse oudheden: h e t Moore Institute), 1 9 9 9 , p p. 1 6 - 3 2 ; s i è c l e ’ : D i o g è n e, 185 (1999), G a l l i m a r d , p o rtret van Isaac Brungé du Buisson ‘Kan of leeuw?’, Ku n s t s c h ri f t 1 9 9 9 , p p. 9 8 - 1 0 4 ; door Barent Luyten, 1 7 4 6 ’ , D e n r. 5 , p. 2 ‘Geschiedenis bloeit tussen kunst’: B o e ke n w e r e l d 15 (1999), p p. 2 8 6 - 2 9 2 . ‘ H e e rl i j ke resten’, Ku n s t s c h ri f t 1 9 9 9 , De Vo l k s k ra n t 1 5 . 3 . 1 9 9 9 ; n r. 6 ,p p. 1 4 - 1 8 . ‘ J o zef Israëls en Rembra n d t ’ ,c a t a l o g u s H . Rooseboom tentoonstelling J o zef Isra ë l s, J o o d s ‘Rondgang door een leeg gebouw. H e t J . P. S i g m o n d H i s t o risch Museum/Groninger C e n t raal Station in 1889’, N i e u w s b ri e f ‘Object van historisch onderzo e k ’ . M u s e u m , U i t g e ve rij Wa a n d e rs , Z wo l l e N e d e rlands Fotogenootschap n r. 2 4 Rede uitgesproken bij de aanv a a r d i n g 1 9 9 9 , p p. 4 2 - 5 3 . (december 1998-janu a ri 1999), van het ambt van bijzonder hooglera a r p p. 1 4 - 1 6 ; v a n wege het Koninklijk Oudheidkundig J . R . de Lorm ‘ F o t o ’s op de lengteas.Vo o rg a n g e rs van Genootschap in de Nederlandse cul- ‘Amsterdams goud en zilve r. Het com- A a rt Klein’, i n : Ku n s t s c h ri f t 1999 nr. 1 , t u u rg e s c h i e d e n i s , in het bijzonder de plete bezit van het Rijksmu s e u m ’ , p p. 2 0 - 2 3 ; studie der vo o r we rp e n , aan de unive r- De Stavelij 14 (1999), p p. 9 0 - 9 1 . ‘Het licht van de negentiende eeuw’, siteit van Amsterdam op 19 nove m b e r D e c o ru m 17 nr. 1 (april 1999), 1998 (Amsterdam 1999); G . C. M .L u i j t e n p p. 3 0 - 3 7 ; ‘Het legerkamp te Rijen, 1 8 3 1 ’ , B u l l e t i n (met Carl Depauw en met bijdra g e n ‘ Tulpen uit Po t s d a m . O ver een kamer- van het Rijksmuseum, 47 (1999), van Erik Duve rg e r, Danielle Maufo rt , s c h e rm met autochromes in Paleis Het nr. 4 , p p. 2 5 9 - 2 7 3 ; Saskia Sombogaart en Ad Stijnman) L o o ’ , N i e u w s b rief Nederl a n d s ‘Geschiedenis in het Rijksmu s e u m ’ , Antoon van Dyck en de prentkunst/ F o t o g e n o o t s c h a p n r. 27 (december M u s e u m v i s i e, ( 1 9 9 9 ) , n r. 3 ,p p. 7 - 1 0 . Antoine van Dyck et l’estampe/ A n t h o n y 1 9 9 9 ) ,p p. 1 4 - 1 5 ; van Dyck as a pri n t m a ke r, catalogus bij ‘ M a u rits Ve rve e r ’ (met Steven Wa c h l i n ) , Mw S.H.G.Tissink de tentoonstelling; I n g e b o rg T h . Leijerzapf (hoofdred.), (met A . F.Tissink) ‘UFO bove n ‘De vele handen van een teke n a a r: Geschiedenis van de Nederl a n d s e B e t h l e h e m ’ , Ke rs t m i s, K e rs t nu m m e r Van Dycks we rk op papier’, A rt s, fo t o g rafie in monografieën en thema- G ra fisch Nederl a n d ,A m s t e l veen 1999. A n t i q u e s, Auctions Van Dyck Extra num - a rt i ke l e n, a f l . 35 (1999), 26 pp. m e r, Gent 1999, p p. 3 4 - 4 1 ; C. J . Z a n d v l i e t (met Christiaan Schuckman), r e d a c t i e P. Schatborn ‘ A d riaen de Lelies portret van de van J.P. Filedt Kok en Harri e t 31 catalogusteksten van de etsen in de VOC-examinator Hendrik de Hart o g ’ , S t r o o m b e rg , The New Hollstein Dutch & t e n t o o n s t e l l i n g s c a t a l o g u s R e m b ra n d t Bulletin van het Rijksmuseum 47 Flemish etchings, e n g ravings and wood - ze l f, Londen (National Gallery ) / ( 1 9 9 9 ) , p p. 4 4 - 5 2 . c u t s,The Muller Dynasty, 3 delen, Den Haag (Mauri t s h u i s ) , 1 9 9 9 - 2 0 0 0 . ‘Zachtjes aan dan breekt het lijntje Rotterdam 1999. n i e t ’ , Bulletin van het Rijksmuseum 4 7 F. S c h o l t e n ( 1 9 9 9 ) , p p. 1 9 8 - 2 0 7 . Mw H. M a rre s - S c h re t l e n ‘Een Chinese poort en een Tu rk s e ‘ R o o s d o rps militaire trophée ter heri n n e - ‘ B i c e n t e n a ry of Lithogra p hy ’ , G ra p h e i o n , bu s t e ’ , Ku n s t s c h ri f t 1 9 9 9 , n r. 2 , p p. 2 - 3 ; ring aan de volksgeest van 1830/’31’ , European rev i ew of modern pri n t s, b o o k ‘ M a rs ’ , Bulletin van de Ve r e n i g i n g Bulletin van het Rijksmuseum 47 and paper art, 9de jaarg a n g , 1 9 9 9 , R e m b ra n d t 9 (1999), n r. 1 ,p p. 1 7 - 1 9 ; ( 1 9 9 9 ) , p p. 2 9 0 - 3 1 5 . p p. 3 4 - 3 9 . ‘ A d riaen de V ries à l’apogée du manié- ‘The contri bution of cart o g ra p hy to risme et du baroque’, L’Objet d’Art n r. the creation of a Dutch colony and a R . J . A . te Rijdt 333 (fe b ru a ri 1999), p p. 5 2 - 6 1 ; Chinese State in Ta i w a n ’ , C a rt o g ra p h i c a ‘Met art i s t i e ken omslagteekening en ‘ K e rs t ken Woetz heff dyt belt ghe- 35 (Autumn/Winter 1998) pp. 1 2 3 - 1 3 5 platen door den bekenden kunstschil- m a c k t ’ , Ku n s t s c h ri f t 1 9 9 9 , n r. 3 , p p. 2 - 3 ; der W i l ly Sluiter’. I l l u s t raties voor boe- ‘ B e rnini in actie’, Ku n s t s c h ri f t 1 9 9 9 , ken en tijdschri f t e n ’ , Moniek Pe t e rs en n r. 4 , p p. 2 2 - 2 9 ; Peter Marijnissen (red.), c a t . t e n t . Wi l l y ‘Roomse schoonmaak’, Ku n s t s c h ri f t Sluiter 1873-1949. G e n t l e m a n - k u n s t e - 1 9 9 9 , n r. 4 , p. 8 ; n a a r, Dordrecht (Dordrechts Museum), ‘Een ijvore Mars van Fra n c i s , de beeld- p p. 1 3 5 - 1 5 3 ; snijder Van Bossuit en de familie De la (met J. Spoelder) ‘Bij de vo o rp l a a t .E e n C o u rt ’ , Bulletin van het Rijksmuseum 4 7 p o rt r e t i d e n t i ficatie op grond van pri j s- ( 1 9 9 9 ) , n r. 1 , p p. 2 6 - 4 4 ; Externe activiteiten 9696

F. van der Ave rt – lid van de Raad van To e z i c h t P. H . J . C. van Duin – voorzitter van de sectie PR & Nationaal Fotorestauratie A t e l i e r; – lid van de redactie van F o u rt h M a rketing van de NMV (tot begin – lid van de A d v i e s c o m m i s s i e I n t e rnational Symposium on Wood and 1 9 9 9 ) ; N e d e rlands Fotoarchief; F u rniture Conserva t i o n , 10 december – bestuurslid van de A s s o c i a t i e – lid van de redactie L ex i c o n 1 9 9 8, Amsterdam 1999. Culturele Marketing & Commu n i c a t i e Geschiedenis Nederlandse Fotogra f i e ; (sectie van het Genootschap van – lid van de we rkgroep Fotogra fi e D. J .E l d e r s Reclame) (tot begin 1999); Museum A m s t e r d a m ; – penningmeester Stichting Behoud – lid PR-we rkgroep Museumplein; – lid van de benoemingsadviescommis- O lympisch Stadion; – voorzitter van Marketing Ove rl e g sie hoogleraar moderne beeldende – penningmeester Stichting Amsterdamse Musea; k u n s t , R i j k s u n i ve rsiteit Leiden; N e d e rlands-Vlaams T h e a t e r fe s t i v a l ; – adviseerde het Amsterdams Uit Buro. – lid van de commissie visuele kunsten – penningmeester Stichting A m s t e r d a m – reisde naar New Yo rk , L o n d e n , k u n s t e n p l a n , gemeente Rotterdam; M o nu m e n t e n s t a d ; M i l a a n , To k i o, Stockholm voor ove rl e g – jurylid Zilveren Camera / – voorzitter Stichting V rienden van de k a a rt ve rkoop Glorie met NBT, en naar F o t o j o u rnalist van het Jaar. Trinity House Light Ve s s e l ; Pa ri j s , L o n d e n , M a d rid en Milaan vo o r – lid CAO-delegatie van de V R M ; ove rleg met NBT kantoren. Mw M.C. B ro e ke m a – lid delegatie stelselwijziging Rgd van – reisde in oktober naar Pa rijs als ve r- de V R M . R . J . B a a r s e n t e g e n woordiger van het Rijksmu s e u m – lid van het bestuur van de Stichting op de vakbeurs MITCA R ; J . P. Filedt Ko k Huis Doorn ; – reisde in juni naar Pa rijs als ve rt e g e n- – voorzitter Stichting Kunsthistori s c h e – lid van het bestuur van de Stichting woordiger van het Rijksmuseum op P u blicaties (uitgever van het Museum van Loon; een NBT wo rk s h o p. N e d e rlands Ku n s t h i s t o risch Jaarboek e n – lid van de vaste A d v i e s c o m m i s s i e S i m i o l u s) ; Beeldende Kunsten, P rins Bern h a r d Mw C. Y. B u n n i g – lid van de editorial board of P ri n t F o n d s ; – lid van de stuurgroep Museumnacht Q u a rt e rl y en Member of Pri n t – lid van de adviescommissie voor de Amsterdam (de stuurgroep ontwikke l t Q u a rt e rly Publ i c a t i o n s ; r e s t a u ratie en heri n richting van Huis het plan tot een nachtelijke openstel- – lid van de Conseil de Surve i l l a n c e S c h a t ze n bu rg te Dronri j p ; ling van zoveel mogelijk A m s t e r d a m s e van het Institut Néerl a n d a i s , namens de – lid van het bestuur van de Stichting Musea in samenwe rking met ve rs c h i l- Fondation Custodia, Pa ri j s ; tot bevo r d e ring van de bestuderi n g lende ve rvo e rs a a n b i e d e rs ) ; – voorzitter Stichting Bijzo n d e r e van de kunstnijverheid (tevens jury – lid van de we rkgroep ter vo o r b e r e i- L e e rstoel Chemische Aspecten van het Mr J.W. F r e d e ri k s p ri j s ) ; ding van de jaarlijkse intocht van St.- o n d e r zoek van kunstvo o r we rp e n ; – lid van het bestuur van de Stichting Nicolaas in A m s t e r d a m . – voorzitter dwars ve r b a n d c o m m i s s i e Hollands Po rselein (opgericht in van het NWO - p ri o riteitsproject MOL- d e c e m b e r ) . J . D. van Dam A RT (Molecular Aspect of Ageing in – voorzitter van het bestuur van de Painted Wo rks of A rt ) - p r o j e c t ; H .B ay a N e d e rlandse Vereniging van V ri e n d e n – voorzitter Stichting 501 voor de con- – lid examencommissie van de van Ceramiek en Glas; s e rvatie en restauratie van vo o r we rp e n Opleiding Conservatie en Restaura t i e – gastconservator voor de tentoonstel- van Kunst en Geschiedenis, van de K o n i n k l i j ke Academie voor Schone ling ‘’D e l f t s ’ uit de prov i n c i e ’ , M u s e u m A m s t e r d a m ; Ku n s t e n, A n t we rpen (juni); W i l l e t - H o l t h u y s e n , Amsterdam – voorzitter Onderzo e k s fonds voor de – deelname aan symposium R ev e rs i b i l i t y (3 september geopend). geschiedenis van het Rijksmu s e u m ; – Does it Exist in het British Museum, – lid van de onderzoekscommisie van Londen (september); P. J . de Dre u de Onderzo e k s s c h o o l – deelname aan het 4de Nederl a n d s e – lid van de Museumcommissie vo o r K u n s t g e s c h i e d e n i s ; H o u t s y m p o s i u m, Amsterdam de Kunstkijkuren; – voorzitter van de selectiecommissie ( d e c e m b e r ) . – gaf college aan Masterclass studenten O n d e r zo e k s b e u r ze n , M o n d ri a a n - fo n d s ; van de Reinwardt Academie – mede-organisator van C u rrent dev e - Mw M. B o o m (2 nove m b e r ) . lopments in Dutch sev e n t e e n t h - c e n t u ry – voorzitter Nederl a n d s A rt, voor The Amsterdam Summer F o t o g e n o o t s c h a p ; U n i ve rsity i.s.m. R i j k s museum en RKD, die van 8 tot 20 augustus 1999 Contact A m s t e r d a m ; U n i ve rsity of Wa r w i c k , (22-25 juli); gehouden we r d ; – adviseur Mondriaan Stichting, c o m- – nam deel aan 65de IFLA Council and – lid van de International Committee missie Publ i e k s a c t i v i t e i t e n ; G e n e ral Conference in Bangkok als 9797 of Fine A rts A rt Museum (ICFA) en – lid adviescommissie Vo o r b e e l d mu s e a , s e c r e t a ris van de Section of A rt deelnemer aan de ICFA Meeting in Kunst en Cultuur Noord-Holland; L i b ra ri e s , (20-28 augustus). L e i d d e S t o c k h o l m , (9-11 juni); – lid begeleidingscommissie Masterclass d i ve rse groepsgesprekken en – deelnemer Peer Review on Research ‘Een publ i e k s g e richt mu s e u m ’ ( E r f g o e d ve rg a d e ri n g e n . in the British Museum, March 15th A c t u e e l , N M V ) ; 1 9 9 9 , i n z a ke ‘access and resources’; – docent mu s e u m c o m mu n i c a t i e M . A . A . M . van de Laar – organisatie en leiding colloquia ove r Amsterdamse Hogeschool voor de – adviserend bestuurslid Stichting P. M . i n richting in Rijksmuseum (19 nove m- Kunsten/Reinwardt A c a d e m i e ; S l a g e r, ‘ s - H e rt o g e n b o s c h ; b e r ) , en over Rembra n d t ’s Heilige – lid intermuseale studiegroep – nam deel aan het I.I.C. 1 7 t h Familie (6 december); g e s p r e k s l e i d e r Rondleiden in Musea, N e d e rl a n d ; I n t e rnational Congress Pa i n t i n g symposium 18e-eeuws verzamelen in – cursusleider Rondleiden in Musea Te c h n i q u e s, N e d e rl a n d , Den Haag ( 3 december). ( N M V ) ; H i s t o ry, M a t e rials and Studio Pra c t i c e, – adviseur Gastheerschap in mu s e a D u bl i n , (7-11 september). H.A.A.van Gessel ( Tr o p e n museum Amsterdam en – nam deel aan het projekt S c h e e p v a a rt museum A m s t e r d a m ) ; R . J . C. H . M . van Langh Interculturele Museale Leerroutes – nam deel aan een studiereis naar – hoofddocent Instituut Collectie (een project van de NMV en A P S ) . C a n a d a , g e o rganiseerd door de sectie N e d e rl a n d ; P u bliek en Presentatie van de NMV, – lid van de begeleidingscommissie van Mw I.M. de Gro o t (10-18 juni). het gra f m o nument van Willem van – lid Commissie van Beheer van het O ra n j e. W i t s e n - F o n d s . W. T h .K l o e k – lid Conservation Panel for Pa i n t i n g s R . de Leeuw Mw E. H a rt k a m p - Jo n x i s Wallace Collection, Londen – bijzonder hoogleraar mu s e u m b e l e i d – lid van het bestuur van de Stichting (8 oktober). en geschiedenis van het verzamelen in D u i ve nvo o r d e ; de 19e en 20de eeuw, V rije Unive rs i t e i t – lid van het bestuur van de ve r e n i g i n g A . R . de Ko o m e n A m s t e r d a m ; ‘Het Kantsalet’; – lid van het bestuur van het Museum – Président Comité Intern a t i o n a l – lid van de redactie van voor Religieuze Kunst, U d e n ; d’Histoire de l’Art (CIHA); Tex t i e l h i s t o rische Bijdra g e n. – docent Vakgroep Kunstgeschiedenis, – lid bestuur Onderzo e k s c h o o l V rije Unive rsiteit A m s t e r d a m . K u n s t g e s c h i e d e n i s ; J . F. H e i j b ro e k : – lid Algemeen Bestuur Prins Bern h a r d – lid van de redactie van D e G . - J . Ko o t Fonds en voorzitter van de vaste B o e ke n w e r e l d ; – bestuurslid van de Ve r e n i g i n g adviescommissie Beeldende Kunst; – lid van het bestuur van het L e i d s O ve rleg Kunst(historische) Bibl i o t h e ke n – voorzitter Stichting ‘t Schou, Ku n s t h i s t o risch Jaarboek; N e d e rl a n d ; S c h i p l u i d e n ; – jurylid voor de Menno – bestuurs l i d , s e c r e t a ris en info rm a t i o n – vice-voorzitter bestuur Vereniging van H e rt z b e rg e rp rijs (nove m b e r ) . coordinator van de Section of A rt Rijksgesubsidieerde Musea (VRM); L i b ra ri e s ,I n t e rnational Federation of – lid Réunion des org a n i s a t e u rs de A .H ov i n g L i b ra ry Associations (IFLA); g randes expositions, Pa ri j s ; – adviseur/lid Bouwcommissie: U t r e c h t s – editor van de Newsletter Section of – lid bestuur en ke rnbestuur Ve r e n i g i n g Statenjacht en Stichting Oorl o g s s c h i p A rt Libra ri e s ,I n t e rnational Federa t i o n R e m b ra n d t ; de Delft. of Libra ry Associations (IFLA); – lid Raad van commissarissen NV – secretaris van de redactiera a d S t a d s h e rstel A m s t e r d a m ; Mw E. K a m p h u i s : Roerend Erfgoed, G e t t y ’s A rt and – lid bestuur Stichting Pra e m i u m – lid van de Uitmarkt we rkgroep 1999. Architecture T h e s a u ru s ; E ra s m i a nu m ; – reisde naar Londen en Pa rijs vo o r – nam deel als inleider en discussielei- – directeur Hollandsche Maatschappij ove rleg over de Glorie van de Gouden der aan het Symposium Boek en Beeld, der We t e n s c h a p p e n , H a a rl e m ; eeuw tentoonstelling, (15-16 nove m- g e o rganiseerd door de Ve r e n i g i n g – lid International Committee of Fine b e r ) . O ve rleg Kunsthistorische Bibl i o t h e ke n A r t Museums (ICOM, I C FA ) ; in Nederland in de Koninklijke A d v i e s f u n c t i e s : Mw J. K i e r s B i bl i o t h e e k , (15 mei); – lid A d v i e s ra a d – voorzitter bestuur sectie Publiek en – nam deel aan de annual confe r e n c e G e e s t e s wetenschappen NWO ; Presentatie van de NMV; Taking stock: collection development into – lid A d v i e s raad Bibl i o g ra p hy of – bestuurslid Vereniging Museum the 21st century ARLIS/UK & Ireland, H i s t o ry of A rt (BHA); – lid UNESCO International A d v i s o ry – lid van de redactie van F o u rt h Association Internationale pour Committee for the Herm i t a g e, S t . I n t e rnational Symposium on Wood and l’Histoire du Ve rr e. Pe t e rs bu rg ; F u rniture Conserva t i o n , 10 december 9898 – voorzitter Museale we rk g r o e p 1 9 9 8, Amsterdam 1999. R . J . A . te Rijdt O o rl o g ve r we rvingen 1940-1948; – lid van de redactie van Delineavit et – lid Conseil de direction Gazette des J . R . de Lorm S c u l p s i t .T i j d s c h rift voor Nederl a n d s e B e a u x - A rts Pa ri s ; – lid van het bestuur van Kasteel- prenten tekenkunst tot omstreeks – lid Begeleidingscommissie evaluatie Museum Sypestein; 1 8 5 0 ; ve r zelfstandiging ri j k s mu s e a ; – lid van het algemeen bestuur van de – conservator van de Atlas van – lid Group of Consultants on Council Stichting Schone Kunsten rond 1900; Amsterdam van het Koninklijk of Europe A rt Exhibitions; – lid van het bestuur van het Museum Oudheidkundig Genootschap; – lid A d v i e s raad NEXUS, T i l bu rg ; Jacobs van den Hof te Ove rve e n . – bestuurslid van de Stichting Corn e l i s – voorzitter A d v i e s raad Stichting Jong B a k ker Collectie; H o l l a n d ; Mw P. C. M . Lunsingh Scheurleer – lid van het Kura t o rium van de – lid A d v i e s raad restauratie Ora n j e z a a l – q.q. b e s t u u rslid van de Vereniging van Stiftung ‘ B. C. K o e k ko e k - H a u s ’ , K l e e f , Huis ten Bosch; V rienden der Aziatische Kunst D u i t s l a n d ; – lid Raad van Advies en onders t e u- – lid van de Raad van Advies van de – lid van de we rkgroep en auteur vo o r ning Nationale Stichting De Nieuwe Vereniging Rembra n d t ; de tentoonstelling ‘In helder licht. K e rk ; – begeleider bij het promotie-onder- A b raham en Jacob van Stri j . H o l l a n d s e – voorzitter Jury David Roëllprijs PBF; zoek van J. van Campen ‘De amateur- m e e s t e rs van landschap en interi e u r ’, – voorzitter Jury Leonardo da V i n c i - sinoloog J.Th. R oyer en zijn ve r z a m e l i n g Dordrechts Museum, Dordrecht / p rijs Rotary International 1999; Chinese vo o r we rp e n ’ aan de R i j k s museum Twe n t h e, E n s c h e d e. – lid Raad van Advies Stadsherstel N.V. ; R i j k s u n i ve rsiteit Leiden (promotor is Comités van A a n b eveling (ke u s ) p r o f . d r. W. F o c k ) ; H . R o o s e b o o m – SPKO (Po s t u n i ve rs i t a i r – lid van de examencommissie beëdigd – parttime we rkzaam voor Paleis Het K u n s t h i s t o risch Onderzo e k ) ; m a kelaar en taxateur in A z i a t i s c h e Loo Nationaal Museum (t/m 31 – Japan-Nederland 400 jaar; k u n s t ; o k t o b e r ) ; – Nationaal Muziekinstru m e n t e n – begon op 1 oktober aan een twe e j a- – freelance we rkzaam voor het F o n d s ; rig onderzoeksproject naar U n i ve rs i t e i t s museum Utrecht (vanaf – Stichting De Witte A d e l a a r I n d o j avaanse gouden en zilveren vo o r- 23 september). ( N e d e rl a n d - Po l e n ) ; we rpen (4e – 15e eeuw) in het – Stichting Familiearchief Victor de R i j k s museum voor Vo l kenkunde in M .S c h ap e l h o u m a n S t u e rs ; L e i d e n . – lid begeleidingscommissie catalogus – Stichting V rienden Nederl a n d s e N e d e rlandse tekeningen uit de 16e M u z i e k ; G . C. M . L u i j t e n e e u w, Prentenkabinet der Lopend wetenschappelijke project: – redacteur S i m i o l u s. N e t h e rl a n d s R i j k s u n i ve rsiteit Leiden; – begeleiding onderzoek ‘ C o rp u s Q u a rt e rly for the history of art; – voorzitter Oudheidkundige F ranse 19e-eeuwse schilderkunst in – lid redactieraad P rint Quart e rl y; Vereniging Graft-De Rijp; N e d . museaal bezit’, V rije Unive rs i t e i t – lid redactieraad Studies in Prints & – bestuurslid Stichting Behoud Rijper en Van Gogh Museum met steun P ri n t m a k i n g; G l a ze n ; M o n d riaan Stichting; – lid promotiecommissie van mevrouw – bestuurslid Stichting Rijper Museum Buitenlandse confe r e n t i e s : Nadine Rogeaux, Wa l l e rant Va i l l a n t. ‘in ‘t Houten Huis’. – Stockholm, opening A d riaen de V ri e s Pa ri j s , U n i ve rsité Sorbonne, n ove m b e r (13-18 apri l ) ; 1 9 9 9 . P. Schatborn – Berl i j n , Réunion des Musées – voorzitter Stichting het I I n t e rnationaux (8-10 juli); Mw B.M.A.M. du Mort i e r R e m b ra n d t h u i s ; – St. Pe t e rs bu rg UNESCO Intern a t i o n a l – lid van het bestuur van het Koninklijk – voorzitter International A d v i s o ry A d v i s o ry Committee for the Oudheidkundig Genootschap; Committee of Keepers of Publ i c H e rm i t a g e, (26-29 augustus); – examinator Restauratie Opleiding Collections of Graphic A rt . – Sao Pa u l o, Colloqium CIHA, van het Instituut Collectie Nederl a n d . (4-10 september). K .S c h o e m a ke r P. C. Ritsema van Eck – secretaris van het bestuur van het Mw D. B . L . M . van Loosdre c h t – lid van het bestuur van de Stichting O n d e r zo e k s fonds voor de geschiedenis – mede-organisator van het vierde Nationaal Glasmuseum Leerdam; van het Rijkmu s e u m ; Nationale Symposium Hout- en – editorial advisor van de J o u rnal of – lid redactiecommissie M e u b e l r e s t a u ra t i e, Het Ve e m , Glass Studies, C o rn i n g , U S A ; M u s e u m r e c h t w i j ze r ( B o e k m a n s t i c h t i n g ) ; A m s t e r d a m , (12 oktober); – lid van het exe c u t i ve committee – lid we rkgroep ‘ B e h e e rs ove r e e n ko m s t ’ van de Inspectie Cultuurbezit/ van de Jan Wagenaar stichting tot M i n i s t e rie van OCenW; b e vo r d e ring van onderzoek naar de – secretaris Stichting Museumplein geschiedenis van A m s t e r d a m ; 9999 A m s t e r d a m . – lid van de jury van de Wy n a n d F ra n c ke n p rijs van de Maatschappij der F. S c h o l t e n N e d e rlandse Letterk u n d e ; – lid van de redactie van het – deelname aan het Intern a t i o n a l N e d e rlands Ku n s t h i s t o risch Jaarboek; Association of Museums of A rms and – lid van de redactie van Ku n s t s c h ri f t; M i l i t a ry History congres in Praag en – lid redactie Studies in Netherl a n d i s h een internationaal symposium van het A rt and Cultural History; S a l z bu rg Seminar- S m i t h s o n i a n – lid editioral board van The Sculpture Institution P u blic History and National J o u rn a l; I d e n t i t y; – lid van het bestuur van het Museum – bezocht culturele instellingen in voor Religieuze Kunst, U d e n ; D j a k a rta in het kader van het restaura- – adviseert bij de voorbereiding van de tieproject betreffende tekeningen van r e s t a u ratie van het gra f m o nument van C o rnelis Rach. Willem van Oranje in de Nieuwe Kerk te Delft (in opdracht van Bureau L .S o z z a n i R i j k s b o u w m e e s t e r ) ; – nam deel aan het Cra q u e l u r e – examinator opleiding restaura t o r e n S y m p o s i u m , ‘The causes of cracks in I C N , sectie metaalrestaura t i e ; paintings and the effect of cra q u e l u r e – nam deel aan het symposium upon the perception of the pictori a l ‘ A d riaen de V ries and developments i m a g e ’ , B o n n e f a n t e n mu s e u m , in sculpture around 1600’, J . Paul Getty M a a s t ri c h t , 14 en 15 juni; M u s e u m , Los A n g e l e s , 5 en 6 – nam deel aan de 12th ICOM- CC n ove m b e r. t riennial meeting, L yo n ,F ra n k ri j k ,2 9 augustus t/m 3 september; was lid van J . P. S i g m o n d Paintings group I, C o n s e rvation and – bijzonder hoogleraar Nederl a n d s e r e s t o ration of paintings, en van C u l t u u rg e s c h i e d e n i s , in het bijzo n d e r Paintings group II, S c i e n t i fic study of de studie der vo o r we rp e n , aan de paintings – methods and techniques; U n i ve rsiteit van Amsterdam vanwe g e het Koninklijk Oudheidkundig Mw S.H.G. T i s s i n k G e n o o t s c h a p ; – lid intermuseale studiegroep – voorzitter van de Nederl a n d s e Rondleiden in Musea, N e d e rl a n d ; Vereniging voor Zeegeschiedenis; – lid NMV we rkgroep collectie- – voorzitter van de mu s e u m c o m m i s s i e i n fo rm a t i e ; van het Koninklijk Nederl a n d s – adviseur project interactief rond- H i s t o risch Genootschap; leiden MUHKA, A n t we rp e n ; – lid van de raad van toezicht van het – cursusleider Rondleiden in mu s e a ; R i j k s museum het Muiders l o t ; – nam deel aan een studiereis naar – lid van de commissie voor de inwe n- C a n a d a , g e o rganiseerd door de sectie dige restauratie van het Muiders l o t ; P u bliek en Presentatie van de NMV, – lid van de interdepart e m e n t a l e (10-18 juni). adviescommissie gemeenschappelijk erfgoed ove r ze e ; Mw M.M.Ve r b e r n e – lid van het cura t o rium van het – lid we rkgroep ‘ B e h e e rs ove r e e n ko m s t ’ H i s t o rical Research Program Japan and van de Inspectie Cultuurbezit/ the Netherl a n d s; M i n i s t e rie van OCenW; – lid van de Maatschappij der – secretaris van het directieove rl e g N e d e rlandse Letteren en vo o r z i t t e r Amsterdamse Culturele Instellingen van de sectie Nederlandse geschiede- ( ACI) (per 2000); n i s ; – lid bestuur Stichting Museumplein; – lid van de gebru i ke rs raad van het – plv. voorzitter commissie vo o r Algemeen Rijksarchief; bezwaar en beroep, s t a d s d e e l – lid van de we t e n s c h a p p e l i j ke ra a d G e u ze nve l d / S l o t e rm e e r. Voordrachten en lezingen 100100

Mw M. A l b e r s samenhangende probl e m a t i e k ’ , R i j k s mu s e u m , 25 fe b ru a ri ; – ‘De behandeling van een sitsen sprei’, G e m e e n t e mu s e u m , Den Haag, 24 sep- – ‘ H i s t o rische Modelbouw’, t wee S p a ke n bu rg , 18 november (tijdens de tember (tijdens het symposium Licht lezingen op 10 en 11 april in het Textieldag ‘Beschilderd textiel’). op Delfts aardewe rk ) ; Z u i d e r ze e museum te Enkhuizen t.g.v. – ‘Nanne Ottema als verzamelaar van open dagen; F. van der Ave rt F ries A a r d e we rk ’ , Museum Het – ‘Het Utrechts Statenjacht’, tijdens de – Colleges (2) aan de Unive rsiteit van P ri n c e s s e h o f , L e e u w a r d e n , 6 nove m b e r Houten Schepen dag te Spake n bu rg , U t r e c h t , j u n i ; ( tijdens de studiedag ‘Nanne Ottema, 6 nove m b e r. – Pe rs c o n ferentie over ‘ H e t een verzamelaar aan het we rk ’ ) ; N e d e rlands Stilleve n ’ , B ru s s e l , 6 apri l , – ‘ D e l f t s ’ uit de prov i n c i e ’ , M u s e u m W. T h . K l o e k B e rlijn en Hambu rg , 19 en 20 mei, W i l l e t - H o l t h u y s e n ,A m s t e r d a m , – To e s p raak bij de voltooiing van de M a d ri d , 9 juni; 9 december. r e s t a u ratie van de plafo n d s c h i l d e ri n g e n – Pe rs c o n ferentie over ‘De Glorie van in de Urs u l a ke rk te Wa rm e n h u i ze n , de Gouden Eeuw’, A m s t e r d a m , 1 5 P. H . J . C. van Duin 25 mei; n ove m b e r, New Yo rk , 30 nove m b e r. – ‘Puppenhaüser haben nicht nu r – Dive rse toespra ken n.a.v. de ten- K o n s e rv i e ru n g s p r o bleme en miniature - toonstelling ‘Het Nederl a n d s e R . J . B a a r s e n Das Puppenhausprojekt im S t i l l e ve n ’ , w. o. 16 juni, 17 juni, 22 juni, – ‘De geheimen van de Duitse meube- R i j k s mu s e u m ’ , U n i ve rsiteit Leipzig, 24 juni, 25 juni, 25 augustus, 9 septem- len in het Rijksmu s e u m ’ , De Reeberg , 23 maart (tijdens de 28de b e r; L e u s d e n , 17 fe b ru a ri ; Arbeitsgemeinschaft der – Lezing over het Nederlandse stille- – ‘ G e rman furniture at the R e s t a u ra t o r e n - Ta g u n g ) . ve n , Amsterdam Summer Unive rs i t y, R i j k s mu s e u m ’ ,C h ri s t i e ’s ,A m s t e r d a m , 11 augustus; 21 maart ; D. J .E l d e r s – Vo o r d racht over stillevenkunst vo o r – ‘ O rnament in mid-17th-century – doceerde bij de post academische studenten internationale cursus A m s t e r d a m , R i j k s mu s e u m ’ ,A m s t e r d a m , c u rsus financieel management van Des A rt s , 24 september. 11 augustus (in het kader van de culturele instellingen, U t r e c h t . Amsterdam Summer Unive rs i t y ) ; A . R . de Ko o m e n – ‘ M e u b e l m a ke rs uit de kast – het toe- J . P. Filedt Ko k – ‘Bronssculptuur in Renaissance en s c h ri j ven van Nederlandse meubelen – Dive rse lezingen over de tentoon- B a r o k ’ ,t wee gastcolleges bij de aan met name bekende make rs ’ , stelling ‘De Glorie van de Gouden Opleiding restaura t o r e n , I n s t i t u u t R i j k s u n i ve rsiteit Leiden, 4 november E e u w ’ . Collectie Nederl a n d , 16 en 17 (in het kader van het responsiecollege s e p t e m b e r. O n d e r zoek kunstnijve r h e i d / i n d u s t ri ë l e H.van Gessel vo rm g e v i n g ) . – Vo o r d racht over CKV en het M . A . A . M . van de Laar R i j k s museum voor ODK (Org a n i s a t i e – ‘ R e s t a u ratie in het Buitenland’, I . I . C. - J . D. van Dam Docenten Kunstgeschiedenis) N e d e rland -themadag, D e l f t , 11 juni. – ‘De ontwikkeling van de Nederl a n d s e wandtegel tussen 1560 en 1800’, W. H e l mu s R . de Leeuw P r ov i n c i e h u i s , M i d d e l bu rg , 8 maart – ‘The art libra rian as mediator: the art – Nieuwjaars r e d e, R i j k s mu s e u m ( voor het Koninklijk Zeeuws of being a libra ri a n ’ , tijdens de wo rk s- A m s t e r d a m , 4 janu a ri ; Genootschap der We t e n s c h a p p e n ) ; hop van de Section of A rt Libra ries in – ‘Het verzamelbeleid van Nederl a n d s e – ‘Dutch T i n g l a zed Walltiles 1560-1800: de Silpako rn Unive rs i t y, van het 65de musea en de rol die aanko o p fo n d s e n A Cura t o r ’s Pe rs p e c t i ve ’ ,T h e IFLA Council and General Confe r e n c e h i e rin kunnen, moeten of mogen spe- Metropolitan Museum of A rt , in Bangko k , 26 augustus. l e n ’ , N e d e rlandse Museum Ve r e n i g i n g , New Yo rk , 30 apri l ; Museum Boijmans Van Beuningen – ‘ D e l f t :The Development of T i n - A .H ov i n g R o t t e r d a m , 25 fe b ru a ri ; G l a zed Earthenware in 17th- and 18th- – ‘ O ver de voorbereidingen tot de – ‘ Pe rs o o n l i j ke smaak ve rsus profe s s i e ’ , C e n t u ry Holland’,The Minneapolis bouw van het Utrechts Statenjacht’. college in reeks ‘De passie van de Institute of A rt s , M i n n e a p o l i s , 6 mei Op het terrein van het Utrechts k u n s t h i s t o ri c u s ’ ,V rije Unive rs i t e i t ( voor de Decora t i ve A rts Council); S t a t e n j a c h t , 24 fe b ru a ri ; A m s t e r d a m , 8 maart ; – ‘De grootste verzameling Delfts aar- – ‘ R i j k s museum en Replica-scheeps- – Overhandiging Edison histori s c h e d e we rk in Nederland en de daarm e e b o u w ’, k u n s t h i s t o rische lunch in het o p n a m e n , De Rode Hoed A m s t e r d a m , 17 maart ; A m s t e r d a m , 9 december; K u n s t h i s t o risch Congres, U t r e c h t , Presentatie Jury - ra p p o rt Leonardo da – ‘ I s raëls en Rembra n d t ’ , opening ten- 13 nove m b e r; V i n c i p rijs 1999, Oude Kerk A m s t e r d a m , toonstelling ‘ J o zef Isra ë l s . Een zoon van – ‘ Voorbeelden voor waaierbladen in 101101 29 mei; het oude vo l k ’ , Joods Histori s c h de achttiende eeuw’, Aulalezing vo o r – ‘ M e r c u ri u s ’ , R i j k s museum A m s t e r d a m Museum A m s t e r d a m , 16 december. studenten kunstgeschiedenis R.U. 3 juni; Leiden in de serie ‘Aspecten van het – ‘ R i j k s museum aan de Maas’, Mw D. B . L . M . van Loosdre c h t West-Europese ko s t u u m ’ , Bonnefanten Museum Maastricht – ‘ H o u t d e t e rminatie in een meubelres- G e m e e n t e mu s e u m , Den Haag, 27 juni; t a u ra t i e a t e l i e r ’ , Het Ve e m ,A m s t e r d a m , 19 nove m b e r. – Openingscollege kunstgeschiedenis 12 oktober (tijdens het vierde Amsterdam Summer Unive rsity 1999, Nationale Symposium Hout– en P. C. Ritsema van Eck Felix Meritis A m s t e r d a m , 8 augustus; M e u b e l r e s t a u ra t i e ) . – ‘De collectie gebrandschilderde ru i t- – Openingsspeech CIHA-colloquium jes uit de Nederlanden 1480-1560 in ‘Landscape and art . The invention of J . R . de Lorm de collectie van het Rijksmu s e u m ’ , n a t u r e, the evolution of the eye ’ , – ‘Amsterdams goud en zilve r ’ , voor de R i j k s mu s e u m ,A m s t e r d a m , 26 fe b ru a ri U n i ve rsity Sao Pa u l o, 5 september; Z i l ve r b a n k ,R i j k s mu s e u m ,A m s t e r d a m , (tijdens het eendaagse symposium ove r – ‘The Golden Age Revisited: D u t c h 22 janu a ri ; g e b randschilderde ru i t j e s ) . Landscape Painting in the 19th – ‘Bloemen op zilve r ’ ,R o t a ry c e n t u ry ’ , tijdens CIHA-colloquium A a l s m e e r / U i t h o o rn , 11 fe b ru a ri ; H .R o o s e b o o m ‘Landscape and A rt ’ , Museum vo o r – ‘Amsterdams goud en zilve r ’ , R o t a ry – ‘De we n s , de vader en de gedachte. M o d e rne Kunst Sao Pa u l o, 9 septem- A m s t e r d a m - Z u i d , 28 juni; O ver my t h e vo rming in de fo t o g ra fi e ’ b e r; – ‘Amsterdamse goud en zilve r ’ , vo o r O n d e r zoeksschool Kunstgeschiedenis, – Aanbieding boek ‘ N i e u we Booz.Allen & Hamilton Consultants, 22 janu a ri . N e d e rl a n d e rs ’ aan Judith Belinfante, l i d R i j k s mu s e u m , 8 december; Tweede Kamer, R i j k s mu s e u m – ‘Amsterdams goud en zilve r ’ , K .S c h o e m a ke r A m s t e r d a m , 15 september; J a a rlezing Open Huis Spiegelkwart i e r, – ‘ J u ridische aspecten van collectievo r- – Opening fototentoonstelling A n t o n i o R i j k s mu s e u m ,A m s t e r d a m , ming en collectiebeheer’, g a s t c o l l e g e Q u i n t e r o, kantine Rijksmu s e u m 11 december. R e i n w a r d t - a c a d e m i e, A m s t e r d a m , A m s t e r d a m , 15 september ; 24 nove m b e r. – Capita selecta museumbeleid in de G . C. M .L u i j t e n 20de eeuw,V rije Unive rs i t e i t – ‘Antoon van Dyck: een kunstenaar en F. S c h o l t e n A m s t e r d a m , s e p t e m b e r- d e c e m b e r; zijn prenten’, tijdens het symposium – ‘The statue of Era s mus in Rotterdam: – deelname aan fo rum ‘The role of Antoon van Dyck, R u b e n i a nu m , a case of a hostile env i r o n m e n t ’ , c o n fe- the arts for a cosmopolitan wo rl d ’ , A n t we rp e n , 19 mei; rentie ‘ G a l l e ry or Garden? Challenges N E X U S - c o n ferentie ‘No place for – ‘Anthonis van Dyck Zeichnungen und in the care of outdoor sculpture’, c o s m o p o l i t a n s ’ ,T i l bu rg , 8 oktober; D ru c k g ra p h i k ’ , B ra u n s c h we i g , H e r zo g L o n d e n ,V i c t o ria & A l b e rt Museum en – Opening tentoonstelling Henk Anton Ulrich Museum, 2 juni. C l i veden (Ta p l ow ) , 22 mei; Chabot - Charley To o r o p, C h a b o t – ‘ A d riaen de V ries and tactile traces in Museum Rotterdam, 22 oktober; Mw S. M e i j e r s c u l p t u r e ’ , L o n d e n , Wa r bu rg Institute, – ‘200 jaar Rijksmu s e u m ’ ,A m s t e r d a m – ‘ Z w a rt op wit en wit op zwart ’ , I C N , 28 mei (conferentie ‘Sensation in Promotion (AMPRO ) ,A m s t e r d a m , 2 2 A m s t e r d a m , 18 april (tijdens de H i s t o ry, 1400 to the present’); n ove m b e r; Textieldag ‘ Z w a rt ’ ) ; – The sculpture of A d riaen de V ri e s : – ‘Het Nieuwe Rijksmu s e u m ’ , – Docent wo rkshop ‘ M e u b e l s t o f fe ri n g ’ , tactile values and the para g o n e, I C FA N e d e rlandse Museumve r e n i g i n g , I C N , Amsterdam,16-19 nove m b e r c o n fe r e n t i e, N a t i o n a l mu s e u m , C e n t raal Museum Utrecht, 13 ( voor de Opleiding Restaura t o r e n ) . Stockholm 10 juni; n ove m b e r; – ‘Dutch 17th century sculpture’, – ‘Ode op Uytenwael’, C e n t ra a l Mw B.M.A.M. du Mort i e r Amsterdam Summer Unive rs i t y, Museum Utrecht ; – ‘De handel in tweedehands kleding in 20 augustus; – Interview met Michael Zeeman ove r de Nederlanden in de 17e eeuw’ – lezing en rondleiding Delft, g ra f m o- Richard Wa g n e rs Götterdämmeru n g , Hogeschool Holland, D i e m e n , 18 mei; nument Willem van Ora n j e, o p l e i d i n g V P RO-televisie 1 december – ‘De geschiedenis van de ko s t u u m ve r- r e s t a u ratoren (restauratiereis) ICN, ( o p n a m e d a t u m ) ; zameling van het Rijksmuseum en het 9 september; – Opening tentoonstelling ‘ C. we rken met deze collectie’, lezing vo o r – ‘ A d riaen de V ri e s ’ , L o u v r e,Pa ri j s , B a n t z i n g e r ’ , Museum Van der To g t Soropthimisten afd. A m s t e r d a m - Z u i d - 17 september; A m s t e l ve e n , 2 december; A m s t e l ve e n , 8 juni; – rondleiding Delft, g ra f m o nu m e n t – Opening tentoonstelling ‘ A m s t e r d a m s – ‘Kostuumpresentaties in het Willem van Ora n j e : voor studenten goud en zilve r ’ , R i j k s mu s e u m R i j k s mu s e u m ’ , tijdens het Nationaal kunstgeschiedenis R.U. G r o n i n g e n ; – ‘ A d riaen de V ri e s , t ra i l bl a zer of the B a r o q u e ’ , J . Paul Gettymu s e u m , Los A n g e l e s , 4 nove m b e r. 102102 Mw M. van Schinke l – ‘ R e s t a u ratie van ruitjes van het R i j k s mu s e u m ’, R i j k s mu s e u m , A m s t e r d a m , 26 fe b ru a ri (tijdens het symposium over gebra n d s c h i l d e r d e ru i t j e s ) .

J . P. S i g m o n d – Vo o r d racht bij het internationale colloquium van de expositie (14-15 m a a rt) ‘Les Indes et l’Europe’ in het Museé d’ A q u i t a i n e, F ra n k ri j k ; – ‘Geschiedenis in het Rijksmu s e u m ’ tijdens het symposium ter ere van D. C o u v é e ; – Gastcolleges aan de Unive rsiteit van Amsterdam en de Reinwardt- a c a d e m i e.

L .S o z z a n i – ‘ R e s t o ration of Italian Pa i n t i n g s , c a s e s t u d i e s ’ en ‘ C o n s e rvation of Labels from the Backs of Paintings and S t r e t c h e rs ’ , Stichting Restauratie A t e l i e r L i m bu rg (SRAL), 22 juni.

A .Wa l l e rt – ‘ H i s t o rische makelij van pigmenten en kleurs t o f fen in de schilderk u n s t ’ , l e z i n g e n , d e m o n s t raties en reconstru c- t i e s , Stichting Restauratie A t e l i e r L i m bu rg (SRAL), j a nu a ri 1999; – ‘ Technical Aspects of Still-life Pa i n t i n g ’ , Recent Developments in the Study of 17th Century Dutch A rt , The Amsterdam / Maastricht Summer U n i ve rs i t y ; – ‘The Holy Kinship: P r o blems of A t t ri bu t i o n ’ , Colloque XIII pour l’étude du dessin sous-jacent et la technologie de la peinture, B ru g g e, 15 september, 1 9 9 9 ; – ‘ Two out of many : a pair of dyptich panels in the Rijksmu s e u m ’ , C o l l o q u e XIII pour l’étude du dessin sous-jacent et la technologie de la peinture, B ru g g e, 15 september, 1 9 9 9 ; – ‘ P r o blems of connoisseurship and t e c h n i q u e : the Holy Family at Night’, symposium rondom Rembra n d t ’s Heilige Families, R i j k s mu s e u m , 6 december 1999. L u n c h p a u z e l e z i n g e n 103

Vo o r j a a r s p ro g r a m m a s c h i l d e ri n g e n 5 oktober 6 apri l J o ke van Grootheest (conservator col- 12 januari F rits Scholten (conservator beeldhouw- lectie Nederl a n d e rs in Japanse kampen, F rits Scholten (conservator beeldhouw- k u n s t ) M u s e o n ) k u n s t ) Vogels in het prentenkabinet Te kenen uit Japanse intern e ri n g s k a m p e n A d riaen de V ri e s ;K e i ze rlijk beeldhouwe r 13 apri l 12 oktober 19 januari Liesbeth van Noortwijk (medewe rke r Remco Raben (onderzo e ke r Mattie Boom (conservator fot o ’s ) e d u c a t i e ve afdeling) N e d e rlands Instituut vo o r Eduard Isaac A s s e r, pionier van de G ra fi e k : kunst in ve e l vo u d O o rl o g s d o c u m e n t a t i e ) N e d e rlandse fo t o g ra fi e 20 apri l O ve rl e ve ring in dri e vo u d 26 januari C h ristianne Niesten (kunsthistori c u s ) 19 oktober Arjan de Koomen (kunsthistori c u s ) L i e f d e s p e ri kelen in het Rijks Hans van Emmerik (collectioneur van De Europese tournee van A d riaen de 27 april mode 1900-1950) V ri e s M i e n ke Simon Thomas (hoofd afdeling Tot op de dra a d 2 fe b ru a ri k u n s t n i j verheid en industriële vo rm g e- 26 oktober Guus van den Hout (directeur ving Museum Boymans- van Beuningen) Jan Daan van Dam (conservator cera- Museum A m s t e l k ri n g ) Traditie en ve rn i e u w i n g m i e k ) G i a m b o l o g n a , de leermeester van 4 mei Delfts uit de prov i n c i e ; a a r d e we rk uit A d riaen de V ri e s Rivka Weiss-Blok (directeur Joods Hollandse tegelfabri e ke n 9 fe b ru a ri H i s t o risch Museum) 2 nov e m b e r Kees Zandvliet (conserv a t o r P r o fe t e n , koningen en helden uit de Katlijne van der Stighelen (kunsthistori- N e d e rlandse geschiedenis) Gouden Eeuw cus en hoofddocent Unive rs i t e i t N i e u we lijnen in de Nederl a n d s e 11 mei L e u ve n ) g e s c h i e d e n i s Tracy Metz (journaliste Zaterdags Van sinjoor tot seigneur? Een aanzet tot 16 fe b ru a ri B i j voegsel NRC Handelsbl a d ) een biogra fische schets Jan Piet Filedt Kok (directeur collecties) Document Nederland De wereld van 9 nov e m b e r A d riaen de V ries en zijn grave u rs een kind van ze ve n M a rt Visser (couturi e r ) 23 fe b ru a ri 18 mei M a rt Visser en couture G e o rge Maat (anatoom/fysisch K l o k h u i s film over het Rijksmu s e u m 16 november a n t r o p o l o o g ,R i j k s u n i ve rsiteit Leiden) 25 mei Ger Luijten (conservator prenten) De zoektocht naar het graf van W i l l e m Dr A . E y f finger (verbonden aan het Van Dycks portretten in prent Barentsz op Nova Zembl a I n t e rnationaal Gerechtshof, Den Haag) 23 nov e m b e r 2 maart De Eerste Haagse V r e d e s c o n fe r e n t i e : C a rl Depauw (tentoonstellingscommis- Madelon Simons (docent kunstgeschie- honderd jaar - op de dag af s a ris A n t we rpen Open) denis Unive rsiteit van A m s t e r d a m ) Rubens en Van Dijck in de prentkunst A d riaen de V ries aan het hof van Rudolf N a j a a r s p ro g r a m m a 30 nov e m b e r II Jet van Kri e ke n - P i e t e rs (jurist en kunst- 9 maart 7 september h i s t o ri c u s ) Reinier Baarsen (hoofd afdeling beeld- Wouter Kloek (hoofd afdeling schilderi j- De bescherming van cultuurgoed in houwkunst & kunstnijve r h e i d ) e n ) o o rl o g s t i j d Willem IV, p rins van het rococo De betove ring van het stilleve n 7 december 16 maart 14 september Pe t ra Kana-Devilee (kunsthistoricus & M a rgot van Schinkel (restaurator glas) A rie Wa l l e rt (conservator schilderi j e n ) r o n d l e i d e r ) G e b randschilderde glasruitjes gerestau- 17e-eeuwse stillevens onder de loep G o d d e l i j ke gebarentaal r e e r d 21 september 14 december 23 maart Freek Heijbroek (conservator prenten) Jan Rudolph de Lorm (conserv a t o r Wouter Ritsema van Eck (conserv a t o r Po rtret van de kunsthandel Va n edele metalen) g l a s ) Wisselingh & Co. Amsterdams goud & zilve r 16e-eeuwse gebrandschilderde glasru i t- 28 september 21 december jes in de Nederl a n d e n Wessel Krul (bijzonder hoogleraar cul- F i e ke Tissink (wetenschappelijk 30 maart t u u rgeschiedenis van de moderne tijd, m e d e we rker educatie) Menno Fitski (conservator Oost- R i j k s u n i ve rsiteit Groningen Een UFO boven Bethlehem Aziatische kunst) Omstreden bewo n d e ri n g : de appreciatie Het vlietende leve n ; Japanse rol- van Rembra n d t Totaal aantal deelnemers : 5 . 7 5 0 E v e n e m e n t e n 104

Ro n d l e i d i n g e n O ve r i g e Z o m e r p rogramma rondom Het C u rsussen uit het eve n e m e n t e n b o e k j e Nederlands Stilleve n Door de rondleiders van het Totaal aantal deelnemers :3 6 9 R i j k s museum werden 1.567 rond- C u rsus van driemaal een bezoek aan In het kader van deze zo m e rt e n t o o n- leidingen op aanv raag gegeve n . het Rijksmuseum i.s.m. Het Nationale stellingen had het Evenementen Bureau De verschillende rondleidingen trokke n Ballet ‘Dansend door de collectie’ een speciale reeks avonden georg a n i- met een gemiddelde van 15 personen per Aantal deelnemers : 4 5 seerd om met name in de avo n d u r e n rondleiding in totaal 23.505 deelnemers. C u rsus i.s.m. ICN voor we rk n e m e rs van p u bliek te trekke n . Er was een serie vri j- Aangeboden rondleidingen over de ten- KLM Carg o d a g avonden van 6 augustus t/m 17 sep- toonstelling ‘Het Nederlandse stillev e n ’ : Aantal deelnemers :8 5 tember met een lezing en rondleiding. 1 3 6 Totaal aantal deelnemers :7 9 5 Wo e n s d a g avonden in het Rijksmu s e u m Ook was er een serie van vier thema- Vo l k s k r a n t l e z i n g e n Rond de tentoonstelling A d riaen de avonden rondom de Stilleven tentoon- 21 fe b ru a ri V ri e s s t e l l i n g , waarbij we voor de leze rs van Mattie Boom (conservator fo t o ’s ) 27 januari NRC Handelsblad een speciale aanbie- Eduard Isaac A s s e r, pionier van de F rits Scholten ding kregen. Tijdens deze avonden we r- N e d e rlandse fo t o g ra fi e A d riaen de V ri e s , magiër van het brons den ‘ verhalen op zaal’ g e g e ven door 17 oktober F rits Scholten, c o n s e rvator en samen- c o n s e rv a t o r e n ,r o n d l e i d e rs ,r e s t a u ra t o- Ger Luijten (conservator prenten) steller van de tentoonstelling ve rt e l d e ren en specialisten van buiten (een Antoon van Dyck en de prentkunst op deze avond over de techniek van bl o e m i s t , een moderne schilder, e e n het bronsgieten. Hij ging met name culinair recensent). Er waren speciale Totaal aantal deelnemers : 2 7 5 in op de ve r o n d e rstelde my s t e ri e u ze hapjes in stijl en er werd een zingende samenhang tussen het gieten van rondleiding gegeven door het Vo c a l Cursussen en symposia beelden en de alchemie. D e p a rt m e n t . 10 fe b ru a ri 2 juli 26 fe b ru a ri Jan Nuchelmans & Het Egidius Kwart e t B l o e m e n Symposium over gebrandschilderd glas De klank van A d riaen de V ri e s 9 juli i . s . m . het Corpus V i t ri a nu m Een avond gewijd aan de muziek rond F ru i t Aantal deelnemers :5 5 het hof van Rudolf II met een toelich- 16 juli 2 mei ting van Jan Nuchelmans, mu s i c o l o o g Vlees & V i s Symposium rond de tentoonstelling ‘ H e t en programma-samensteller bij de org a- 23 juli Vlietende Leve n ’ nisatie oude muziek in Utrecht. H e t O g e n b e d ri e g e rs Aantal deelnemers :5 8 Egidius Kwartet omlijstte deze avo n d . Totaal aantal deelnemers :6 8 5 7 augustus 3 maart Symposium i.s.m. het Nederl a n d s Arjan de Koomen VSB Museumzondagen Instituut voor Oorl o g s d o c u m e n t a t i e A d riaen de V ri e s , meester en dienaar ‘Beelden van de Japanse bezetting in aan Europese hove n V r o l i j ke zondagen in het museum vo o r I n d o n e s i ë ’ Arjan de Koomen, k u n s t h i s t o ri c u s , jong en oud. Aan de striphand van Joost Aantal deelnemers :2 8 0 b e s p rak het fenomeen van beeldhou- de Suppoost ontdekken kinderen de 19 september we rs die van hof naar hof trokke n . D e ri j ke verzameling van het mu s e u m .D e ze Lezing i.s.m. C h ri s t i e ’s in het kader van dagelijkse praktijk voor kunstenaars aan dagen worden georganiseerd met steun de tentoonstelling ‘ K u n s t , kennis en het hof werd nader toegelicht. van het VSB Fonds. c o m m e r c i e ; de kunsthandel Va n Totaal aantal deelnemers :1 8 5 7 fe b ru a ri W i s s e l i n g h ’ Joost de Suppoost aan tafe l Aantal deelnemers :6 5 L i t e ra i re avond 25 apri l 30 september 13 oktober Joost de Suppoost trekt de wijde Japanse Theeceremonie i.s.m. de Enshu Avontuur met T i t i a van Henriette van Eyk wereld in School of Tea Ceremony op 30 en Simon Ve s t d i j k 26 september s e p t e m b e r To n e e l t e k s t : I n e ke Cohen Joost de Suppoost telt zijn geld Aantal deelnemers : 1 0 5 G e l e zen door: I n e ke Cohen en Huis 21 nov e m b e r 6 december B r o o s Joost de Suppoost met de muziek mee R e m b randt symposium voor besloten Na afloop kon met een plattegrond van groep specialisten het museum de beschreven tocht (ten Totaal aantal deelnemers :9 . 2 5 0 Aantal deelnemers : 40 dele) gemaakt wo r d e n . Totaal aantal deelnemers :1 5 5 O r g ano g ram 105 P e r s o n e e l s g e g e v e n s 106106

D i re c t i e J . D ü rr fe l d m e d e we rker studiezaal mw M. ter Ku i l e v a k fo t o g ra a f R . de Leeuw h o o f d d i r e c t e u r W. A .H e l mu s coördinator studiezaal, mw A . M .S ve n s s o n v a k fo t o g ra a f D. J . E l d e r s z a kelijk directeur per 01-09-99: coordinator collectie- C.We s s e l i u s v a k fo t o g ra a f J . P. Filedt Ko k directeur collecties i n fo rm a t i e M . J .R o z e s t r a t e n m e d e we rker Afdeling sch i l d e ri j e n D i re c t i e s e c re t a ri a a t s t u d i e z a a l W. T. K l o e k hoofd afdeling schilderi j e n mw M.M.Ve r b e r n e d i r e c t i e s e c r e t a ri s mw M. S t i j ke l coördinator studiezaal H .B a i j a r e s t a u rator lijsten mw C. L .G o e d h a rt m e d e we rker J . R .S c h i n d l e r m e d e we rker studiezaal mw M.S.C. B e re n d s - A l b e rt d o c u m e n- d i r e c t i e s e c r e t a riaat L . P. J . C.Vo s t e r s m e d e we rker studiezaal talist A . H . Ko k m e d e we rker directie- M . P. B i j l h o o f d r e s t a u ra t o r, uit dienst s e c r e t a ri a a t B u reau collecties per 31-12-99 mw M. S t e l s e c r e t a ris OR, in dienst per mw J.G.T. van Slingerland mw H.E. van Eendenburg m e d e we rke r 1 5 - 0 2 - 9 9 s e c r e t a ri a a t s m e d e we rke r D e l t a p l a n , uit dienst per 09-02-99 A . W. B a k ke r c h a u f fe u r W.A.P Hoeben m e d e we rker collectie- C o l l e c t i e - s e c r e t a ri a a t b e h e e r Afdeling communicatie en marke t i n g mw F. A . Ko e n s e e rste secretari a a t s- G . M . C. J a n s e n c o n s e rv a t o r F. J . van der Ave rt senior medewe rke r m e d e we rker / medewe rker bru i k l e e n mw H.W. K a t r e s t a u rator / plaatsve r- p e rs en publ i c i t e i t mw C. J .M e f fe rt-van We e l e e e rs t e vangend hoofd mw S.B.A. van den Borg p r o j e c t m e d e- s e c r e t a ri a a t s m e d e we rker / medewe r- mw F. E .K i e r s m e d e we rker collectie- we rker 2000, in dienst per 13-12-99 ker bru i k l e e n b e h e e r mw M.C. B ro e ke m a m e d e we rker pers M . A . A . M . van de Laar r e s t a u ra t o r en publ i c i t e i t C o l l e c t i e r eg i s t ra t i e mw J. R ave n b e h o u d s m e d e we rke r mw E. K a m p h u i s m e d e we rker pers en K . S c h o e m a ke r a d m i n i s t ratief collectie- D e l t a p l a n p u bl i c i t e i t b e h e e r d e r W. de Ridd e r r e s t a u ra t o r, uit dienst per V. J . J . van Rest m e d e we rker extern e mw V. de V re e project inve n t a ri s a t i e 0 9 - 0 4 - 9 9 , in dienst per 13-09-99 b e t r e k k i n g e n , in dienst per 01-08-99 b ru i k l e n e n L . S . G .S o z z a n i r e s t a u rator mw M.C. A .V i n k senior medewe rke r mw M.P. S .W i j n a n d s r e g i s t ra t o r mw G.M. Ta u b e r r e s t a u ra t o r e x t e rne betrekkingen, uit dienst per mw F.T i m m e r m a n m e d e we rke r 2 3 - 1 2 - 9 9 Fysiek collectiebeheer c o l l e c t i e b e h e e r, in dienst per 01-05-99 mw E.W i l b r i n k m e d e we rker extern e mw G. de Beer b e h o u d s m e d e we rke r A .Wa l l e rt c o n s e rvator /adviseur b e t r e k k i n g e n J . M . van den Berg b e h o u d s m e d e we r- n a t u u r wetenschappelijk onderzo e k , u i t ke r dienst per 31-08-99 Sector collecties mw J.M.M. B o e r k a m p b e h o u d s m e d e- mw M. Z e l d e n r u s t h o o f d r e s t a u rator we rke r, uit dienst per 14-04-99 B i b l i o t h e e k J . A . C o k c o n s e rv a t i e - a d v i s e u r Afdeling beeldhouwkunst en kunst- G . J . M . Ko o t hoofd bibl i o t h e e k mw J. P u g h b e h o u d s m e d e we rke r n i j v e r h e i d R . A .S c h o ev a a rt b e h o u d s m e d e we rke r, R . J . B a a r s e n hoofd afdeling beeldhouw- B i bl i o t h e e k uit dienst per 01-11-99 kunst en kunstnijve r h e i d A .A m e s r e s t a u rator boeken en mw M.H.W. A l b e r s r e s t a u rator textiel b o e k b a n d e n F o t o a d m i n i s t ratie en-archief mw J.A.A.M. A s s e l b e r g s m e d e we rke r mw L.M. Blokhuizen-van der We r f f P. A . M . C. M o o k h o e k hoofd fo t o g ra fi e c o l l e c t i e b e h e e r b i bl i o t h e e k a s s i s t e n t en fotoarchief mw G. van Berge m e d e we rke r M . P. M .F a l ke m e d e we rker bibl i o t h e e k , mw F.D. F . A a l b e r s m e d e we rker fo t o- c o l l e c t i e b e h e e r in dienst per 01-10-99 a r c h i e f I . L .B re e b a a rt r e s t a u rator meubelen mw Y. G ro s e assistent bibl i o t h e c a ri s mw T. C. G reve n coördinator fo t o- J . D. van Dam c o n s e rvator cera m i e k W. M . O u we r ke r k m e d e we rker bibl i o- a r c h i e f P. H . J . C. van Duin h o o f d r e s t a u ra t o r t h e e k , in dienst per 15-02-99 mw M.E.Va l e t o n m e d e we rker fo t o- m e u b e l e n a r c h i e f mw E. H a rt k a m p - Jo n x i s c o n s e rv a t o r S t u d i e z a a l t e x t i e l P. C. A a f j e s m e d e we rker studiezaal, u i t F o t o a t e l i e r A . R . de Ko o m e n junior conserv a t o r, i n dienst per 31-05-99 H .B e k ke r v a k fo t o g ra a f dienst per 01-09-99 J . P. B re i d e l m e d e we rker studiezaal L . B e ko oy v a k fo t o g ra a f R . J . C. H . M . van Langh r e s t a u rator edele en onedele metalen D. R .H o r s t p r o j e c t m e d e we rke r, i n H . G . Jo n g e b l o e t bouwkundig teke n a a r mw D. B . L . M . van Loosdre c h t r e s t a u ra- dienst per 01-11-99 C. K r i g e r p l a a t s ve rvangend hoofd tor meubelen mw E.L. Ko rt-van Kaam m e d e we rke r i n ri c h t i n g s p r o j e c t e n 107107 J . R . de Lorm c o n s e rvator edele c o l l e c t i e b e h e e r G . R ave s l o o t coördinator tentoonstel- m e t a l e n G . C. M .L u i j t e n h o o f d c o n s e rvator l i n g s i n ri c h t i n g mw K.M. Mark-van der Wa t e re n p r e n t e n J . C.Ve e n e n d a a l g ra fisch vo rm g e ve r r e s t a u rator wandtapijten mw H.C. M .M a rre s - S c h re t l e n m e d e- mw S.L. M e i j e r h o o f d r e s t a u rator we rker collectiebeheer Afdeling educatie en publieks- t e x t i e l P. M . Po l d e rv a a rt h o o f d r e s t a u ra t o r i n fo r m a t i e mw B.M.A.M. du Mort i e r c o n s e rv a t o r t e keningen en prenten T. G . S c h o e m a ke r hoofd afdeling educa- ko s t u u m s R . J . A . te Rijdt c o n s e rvator teke n i n g e n tie en vo o rl i c h t i n g , uit dienst per mw I.R. P a rt h e s i u s - G a r a c h o n h o o f d- H . T. R o o s e b o o m a s s i s t e n t - c o n s e rv a t o r 3 1 - 0 8 - 9 9 r e s t a u rator ceramiek en sculptuur fo t o g ra fi e P. C. Ritsema van Eck c o n s e rvator glas mw G. van Rossum-Bauknecht r e s t a u- E d u c a t i e mw A . J . W. R u t g e r s - R o z e n d a l r e s t a u ra- rator tekeningen en prenten P. J . de Dre u m e d e we rker educatie en tor wandtapijten, uit dienst per M .S c h ap e l h o u m a n h o o f d c o n s e rv a t o r d o c u m e n t a t i e 3 1 - 0 7 - 9 9 t e ke n i n g e n H . A . A . van Gessel algemeen mede- mw M.C. M . van Schinke l r e s t a u ra t o r mw B.M. van Sighem we t e n s c h a p p e l i j k we rke r glas en cera m i e k m e d e we rker bestandscatalogus, i n mw J. K i e r s wetenschappelijk mede- mw H. S m i t k u n s t h i s t o risch onderzo e- dienst per 01-01-99 we rke r ker mw P.L.M Ve r h a a k m e d e we rke r T. van der Meer we t e n s c h a p p e l i j k A . S m o l e n a a r s r e s t a u rator edele en c o l l e c t i e b e h e e r m e d e we rke r onedele metalen G . E .Wu e s t m a n we t e n s c h a p p e l i j k mw R. M e i j e r wetenschappelijk mede- mw H.V i s m a n m e d e we rker restaura t i e m e d e we rker we rke r, in dienst per 17-05-99, u i t t e x t i e l mw I.M.T. O u d we t e n s c h a p p e l i j k dienst per 31-12-99 m e d e we rker mw E.M. van Noort w i j k m e d e we rke r Afdeling Nederlandse ge s ch i e d e n i s educatie en documentatie, uit dienst J . P. S i g m o n d hoofd afdeling Afdeling A z i a t i s che kunst per 30-04-99 N e d e rlandse geschiedenis mw P. C. M . Lunsingh Scheurleer h o o f d mw S.H.G.T i s s i n k we t e n s c h a p p e l i j k mw H.J. B a r u c h assistent conserv a t o r afdeling Aziatische kunst m e d e we rke r J .B o s, p r o j e c t m e d e we rker in dienst J . van Campen w a a rnemend conserv a- per 15-01-99 t o r, in dienst per 01-09-99 E v e n e m e n t e n mw S. van Geldere n r e g i s t ra t o r / d o c u- M .F i t s k i c o n s e rvator Oost-Aziatische mw C. Y. B u n n i g coördinator m e n t a l i s t , in dienst per 17-05-99 kunst e ve n e m e n t e n A . F. H o e k s t r a r e s t a u rator mw B. Ku i j p e r s bu r e a u m e d e we rke r A . J .H ov i n g h o o f d r e s t a u rator scheeps- Sector pre s e n t a t i e e ve n e m e n t e n , in dienst per 27-09-99, m o d e l l e n uit dienst per 31-12-99 mw M.K. P r a g t r e g i s t ra t o r / d o c u m e n- Afdeling tentoonstellinge n mw J.R.M.M. L i p s bu r e a u m e d e we rke r t a l i s t , uit dienst per 14-09-99 F. T. S c h o l t e n hoofd tentoonstellingen e ve n e m e n t e n mw E. Sint Nicolaas junior conserv a- mw E. S l o b s e c r e t a ri a a t s m e d e we rke r mw H.J.M. S c h u e l e r bu r e a u m e d e- t o r, in dienst per 01-02-99 mw A . M . T. van Strien s e c r e t a ri a a t s- we rker eve n e m e n t e n , in dienst per H . J . S t eve n s p r o j e c t m e d e we rke r, i n m e d e we rke r 2 9 - 0 9 - 9 9 , uit dienst per 31-12-99 dienst per 15-02-99, uit dienst per 2 1 - 0 7 - 9 9 Te n t o o n s t e l l i n g s p r o j e c t e n P u bl i e k s i n fo rm a t i e C. J .Z a n d v l i e t c o n s e rvator O. de Rijk senior projectleider mw M.C. A rc h d a l e m e d e we rke r t e n t o o n s t e l l i n g e n p u bl i e k s i n fo rm a t i e R i j k s p re n t e n k a b i n e t mw W. B ro u we r projectleider tentoon- mw W.P. C . Bellaar Spruyt m e d e we rke r P. S c h a t b o r n hoofd Rijksprentenkabinet s t e l l i n g e n , in dienst per 01-08-99 p u bl i e k s i n fo rm a t i e mw S.E. A s s e r k u n s t h i s t o risch onder- mw W. F. J a n s e n projectleider tentoon- mw M.C. B ro e ke m a m e d e we rke r zo e ke r, uit dienst per 31-08-99 s t e l l i n g e n , in dienst per 01-06-99 p u bl i e k s i n fo rm a t i e mw M.M. B o o m c o n s e rvator fo t o c o l- mw E.R. de Smeth projectleider C. J . van Doornen m e d e we rke r l e c t i e t e n t o o n s t e l l i n g e n p u bl i e k s i n fo rm a t i e H . J .D o l m a n s r e s t a u rator papier mw M.M. S o e t h o u t projectleider mw L.A.H. van Egmond c o ö r d i n a t o r mw I.M. de Gro o t c o n s e rvator prenten p u bl i c a t i e s p u bl i e k s b a l i e s J . F. H e i j b ro e k c o n s e rvator prenten mw R.G.M. E m m e r i n k m e d e we rke r E . B . M . H i n t e rd i n g projectassistent ten- I n ri c h t i n g s p r o j e c t e n p u bl i e k s i n fo rm a t i e t o o n s t e l l i n g , in dienst per 15-09-99 I .S a n t h a g e n s hoofd inri c h t i n g s p r o j e c t e n mw M.L. de Jo n g h m e d e we rke r p u bl i e k s i n fo rm a t i e a p p l i c a t i e b e h e e r d e r K a s s a d i e n s t mw M. L a m m e rt s e - C a t s m e d e we rke r S . A .Vo s, n e t we rkbeheerder P. de Boer chef kassadienst p u bl i e k s i n fo rm a t i e S .B a l b a h a d o e r k a s s i e r / p o rt i e r 108108 mw M. M e e u w i s m e d e we rker ARIA / Afdeling commerciële zake n mw H.H. C o s a r- S w a rt k a s s i e r / p o rt i e r A u d i o t o u r mw I. L i c h t e n w a g n e r, hoofd afdeling F. M .E d u a rd o k a s s i e r / p o rt i e r commerciële zake n G .O o s t e r b ro e k k a s s i e r / p o rt i e r Z a ke l i j ke sector J . J .S t u i f b e r g e n k a s s i e r / p o rt i e r I n k o o p, v o o rraadbeheer en adminis- S . R .T i r b e n i k a s s i e r / p o rt i e r Afdeling personeel en organisatie t ra t i e J .Ve e r l i n g k a s s i e r / p o rt i e r A . J .L a a n hoofd personeel & org a n i s a- P.P. J . de V r i e s m e d e we rker bedri j f s- t i e, uit dienst per 31-10-99 economische commerciële zaken Facilitair bedri j f mw A . A . D e k ke r m e d e we rker pers o- mw C. B e r s a b a l m e d e we rker J . G . M .B a r n h o o r n facilitair manager, i n n e e l s a d m i n i s t ra t i e t e l c e n t ru m dienst per 01-03-99 mw P. C. van de Griendt a f d e l i n g s- mw I.A.W. J ö r g e n s e n m e d e we rke r mw L.N. M e i j e r m a n a g e m e n t a s s i s t e n t e, a s s i s t e n t , in dienst per 13-12-99 t e l c e n t ru m in dienst per 01-12-99 mw A . de Haan senior pers o n e e l s- mw T. M e s e r-van Geemen m e d e we r- f u n c t i o n a ri s ker telcentru m Facilitair bureau mw E.T. M .H u e t i n g - C o r n e l i s s e n s e n i o r B . N o u i c h i m a g a z i j n m e d e we rke r, u i t F. E .B o n g a e rt s hoofd facilitair bu r e a u , p e rs o n e e l s f u n c t i o n a ris uit dienst per dienst per 02-05-99 in dienst per 15-03-99 3 1 - 0 8 - 9 9 S .S o u d a g a r m a g a z i j n m e d e we rke r A .J a c o b s i n ko p e r mw R.V. K i ev i t s p e rs o n e e l s f u n c t i o n a ri s , H . U. M .S t i l l e r m e d e we rker commer- R . J .G a s p e r s e rvice desk medewe rke r in dienst per 01-06-99 ciële zake n A .G ü n t h e r r o o s t e r f u n c t i o n a ri s mw A . M .L a m m e rt s e s a l a ri s a d m i n i s t ra- M . J . G . U r s e l m a n n m e d e we rker telcen- mw G.H. van der Meer- O o m e n t e u r, in dienst per 01-07-99 t ru m s e rvice desk medewe rke r mw P. E . C. van den Oudenrijn m e d e- mw M.C. de V r i e s - Te s s e l a a r we rker publ i c a t i e s , in dienst per a d m i n i s t ratief medewe rker K a n t i n e d i e n s t 0 1 - 1 1 - 9 9 J. P. M . Vo n ke n chef kantinedienst, u i t mw Y. J . van Zoelen a f d e l i n g s a s s i s t e n t , Wi n ke l s dienst per 31-08-99 in dienst per 01-01-99, uit dienst per mw L. Ay a l chef mu s e u m w i n ke l mw R.A. B a k ke r-de Ruiter ko f fi e d a m e 1 6 - 0 8 - 9 9 mw M. van Dis ve rko o p s t e r, in dienst v i l l a , uit dienst per 30-06-99 per 01-01-99 mw C. M .B e n n ew i t z - E ve l e e n s m e d e- Afdeling financiële zake n mw C. van Egmond ve rko o p s t e r, u i t we rker kantinedienst, uit dienst per E . J . M . van Rooij c o n t r o l l e r dienst per 03-05-99 3 1 - 0 7 - 9 9 mw J.J.A. P l o m p - A g t e r b e r g c o ö r d i n a- mw C. A . M . van Etten ve rko o p s t e r mw R. L e t h - E l e m i a m e d e we rker kan- tor financiële zake n S . D. M .G ro e n ve rko p e r, uit dienst per t i n e d i e n s t , uit dienst per 31-07-99 mw T. A . C. van Box t e l m e d e we rke r 1 4 - 0 4 - 9 9 S . H .O e i m e d e we rker kantinedienst, u i t financiële zake n mw C. A . C. ten Houten-Bakke r dienst per 31-07-99 mw M.A.E. van Geel fi n a n c i e e l - a d m i n i- ve rko o p s t e r mw M.D. W i l l i a m m e d e we rker kantin- s t ratief medewe rke r, uit dienst per mw T. M . Ko c h - B o u m a ve rko o p s t e r e d i e n s t , uit dienst per 31-07-99 3 1 - 0 5 - 9 9 mw M. Ko o l ve rko o p s t e r, in dienst per J . V. G ro o t senior medewe rker fi n a n c i ë- 0 1 - 0 1 - 9 9 Afdeling posten archiefzake n le zake n mw I. L a b e u r ve rko o p s t e r, uit dienst W. D. J . van de Put hoofd posten R . J .M u n t s l a g, m e d e we rker fi n a n c i ë l e per 14-04-99 a r c h i e f z a ke n z a ke n mw M. M e i j e r ve rko o p s t e r, uit dienst P. L . A .B u f f i n g b o d e / m e d e we rker post- mw S. N a r a i n m e d e we rker fi n a n c i ë l e per 14-04-99 k a m e r z a ke n mw A. W. D . den Ouden ve rko o p s t e r, mw A . G e e rt s m e d e we rker semi- G . N i e u we n k a m p financieel administra- uit dienst per 03-05-99 statisch archief/documentatie tief medewe rke r / k a s s i e r Y. S c h u t z ve rko p e r mw M.J. L a a m e r s t e l e fo n i s t , in dienst M . J . G . U r s e l m a n n m e d e we rker mw M.G.M. S m i t p l a a t s ve rv a n g e n d per 01-12-99 financiële zake n chef mu s e u m w i n ke l mw K.A. M e i l a n d - R a a d m a n a r c h i e f- M . M . Udo de Haes ve rko p e r, uit dienst m e d e we rke r Afdeling automatiseri n g per 03-05-99 mw M. S t e i j n t e l e fo n i s t R . H e n d r i k s hoofd afdeling automatise- P. J . J . We s s e l s ve rko p e r F. G .We s s e l s b o d e / m e d e we rker post- ri n g mw E.M.W i e s s n e r ve rko o p s t e r, i n k a m e r mw G. E t ke r m e d e we rker helpdesk, i n dienst per 01-01-99 dienst per 01-03-99 mw J.C.Wolters-van Rooijen F. A . M . van ‘t Hoff systeembeheerder / ve rko o p s t e r Afdeling bewa k i n g , b eveiliging en mw M.F. B a n e n s u rve i l l a n c e m e d e we rke r N . M .L a n k h a a r s u rve i l l a n c e m e d e we rke r v e i l i g h e i d mw M. B a r a n i c - D e d a s u rve i l l a n c e- H . van Liero p s u rve i l l a n c e m e d e we rke r A . G .C re m e r s hoofd bewaking, m e d e we rke r mw J. L o n t s u rve i l l a n c e m e d e we rke r 109109 b e veiliging & ve i l i g h e i d A .B a r b a s u rve i l l a n c e m e d e we rke r C. A .L u i m é s u rve i l l a n c e m e d e we rke r M .B e i j n e s u rve i l l a n c e m d e we rker / G . S . T. M a i o r a n a s u rve i l l a n c e m e d e- B e d ri j f s h u l p v e rl e n i n g p o rt i e r we rke r, uit dienst per 31-08-99 T. B . Z u l t chef bedri j f s h u l p ve rl e n i n g mw W. A .B e n j a m i n s - S c h we i n s b e r g e n mw M. M e e u w i s s u rve i l l a n c e m e d e- J . J . Ko k m e d e we rker bedri j f s h u l p- s u rve i l l a n c e m e d e we rke r we rke r, uit dienst per 31-07-99 ve rl e n i n g , uit dienst per 30-11-99 H .B o s s u rve i l l a n c e m e d e we rke r M .N a u t a s u rve i l l a n c e m e d e we rke r P. A .S a r a fo p o u l o s m e d e we rker bedri j f s- F. van den Braak s u rve i l l a n c e m e d e- mw A . C. M .N e l l e n s u rve i l l a n c e m e d e- h u l p ve rlening we rke r we rke r L . J . E . de Bruijn s u rve i l l a n c e m e d e we rke r L . A .N o o rd a m s u rve i l l a n c e m e d e we rke r C e n t rale meldkamer J . C. C a l d e ron Garc i a s u rve i l l a n c e- B .O ly s u rve i l l a n c e m e d e we rker / port i e r J . R . J . I s a a k chef meldkamer m e d e we rke r H . C. F. O o rd s u rve i l l a n c e m e d e we rke r F. B a k ke r o p e rator meldkamer mw D. C h a d j o s u rve i l l a n c e m e d e we rke r mw W. O o s t e r b ro e k s u rve i l l a n c e- P. J . M .D o n ke r o p e rator meldkamer J . M .C h a r l e s t o n s u rve i l l a n c e m e d e- m e d e we rke r C. van Doore n o p e rator meldkamer, u i t we rke r mw D. M . C. den Ouden-van Ierssel s u r- dienst per 31-12-99 mw M. C u p a c - S o p i c s u rve i l l a n c e m e d e- ve i l l a n c e m e d e we rke r L . El A s r i o p e rator meldkamer we rke r mw L.H. O ve rd u i j n - D r u y f s u rve i l l a n c e- T. Ku i j p e r s o p e rator meldkamer D. P. D e k ke r s u rve i l l a n c e m e d e we rke r m e d e we rke r N .L e f fe l a a r o p e rator meldkamer, u i t mw D. D j u r i c s u rve i l l a n c e m e d e we rke r A . E .P l e t s u rve i l l a n c e m e d e we rke r dienst per 31-12-99 mw A . M .D o s l j a k - S t e b l a j s u rve i l l a n c e- mw P. P l o m p - B e s s e s u rve i l l a n c e m e d e- N . J . van der Meulen o p e rator meld- m e d e we rke r we rke r k a m e r mw C. H .E g g i n k s u rve i l l a n c e m e d e- S . Po e r a n s u rve i l l a n c e m e d e we rke r J . H .O o m e n o p e rator meldkamer we rke r K .R a m l a l s u rve i l l a n c e m e d e we rke r H . A .P a n h u y s e n o p e rator meldkamer N .E i j l e r s s u rve i l l a n c e m e d e we rke r mw R. R e n s - S t e n e ke s s u rve i l l a n c e- A . M . P l o m p o p e rator meldkamer J . G . van Gelder s u rve i l l a n c e m e d e we rke r m e d e we rke r B .S u r i n g b ro e k o p e rator meldkamer W. T. H . J .G e rr i t s e n s u rve i l l a n c e m e d e- J .R e u t e r s u rve i l l a n c e m e d e we rke r J . G .Vo n t e n i e o p e rator meldkamer we rke r, uit dienst per 28-02-99 mw D. R e u t e r- P a n t e l i c s u rve i l l a n c e- R . R .Wa g n e r o p e rator meldkamer M . M . A .G i e s e n s u rve i l l a n c e m e d e we rke r m e d e we rke r F. Z i j l m a o p e rator meldkamer J . W. H e i t m a n s s u rve i l l a n c e m e d e we rke r mw A .R o o s e m a n - F re e n s u rve i l l a n c e- mw W. J .H o l k a m p s u rve i l l a n c e m e d e- m e d e we rke r A . J .B re u re n m e d e we rker bouwtoezicht we rke r H . G . H .S a b e l s u rve i l l a n c e m e d e we rke r, H . K . van Deijk m e d e we rker bouw- mw J.A. H o o g e n d o o r n s u rve i l l a n c e- uit dienst per 31-08-99 t o e z i c h t m e d e we rke r S . Sari Ko u z a l s u rve i l l a n c e m e d e we rke r T. de Jo n g m e d e we rker bouwtoezicht F. de Jo n g s u rve i l l a n c e m e d e we rker J .S c h re u d e r b ri g a d e c h e f , uit dienst per R . L .L e e g s t r a m e d e we rker bouw- R . de Jo n g s u rve i l l a n c e m e d e we rke r 3 1 - 1 0 - 9 9 t o e z i c h t mw D. Jo o s t e n s u rve i l l a n c e m e d e we rke r mw R. S i l l e m a n - B ro o s s u rve i l l a n c e- mw A . K a rt o p aw i ro s u rve i l l a n c e m e d e- m e d e we rke r S u rv e i l l a n c e d i e n s t we rke r J . G .S i l l e m a n s u rve i l l a n c e m e d e we rke r mw H.A. Meeuwis-van Netten c h e f mw H.W. Ke i z e r s u rve i l l a n c e m e d e- mw B. S i m i c - N i c o l i c s u rve i l l a n c e m e d e- s u rve i l l a n c e g r o e p we rke r we rke r mw T. P r i n s - Wa l s chef surve i l l a n c e g r o e p P. I . Ke i z e r s u rve i l l a n c e m e d e we rke r S . J . Sint Jago s u rve i l l a n c e m e d e we rke r mw H.M. K r u s e p l a a t s ve rvangend chef F. W.Ke l l e r s u rve i l l a n c e m e d e we rke r P. J . van der Slot s u rve i l l a n c e m e d e- s u rve i l l a n c e g r o e p J . van Ke m p e n s u rve i l l a n c e m e d e we rke r we rke r K .O o s t e r b ro e k p l a a t s ve rvangend chef A . W.Ke m p e r s u rve i l l a n c e m e d e we rke r mw C. W. S o p a m e n a s u rve i l l a n c e m e d e- s u rve i l l a n c e g r o e p mw E. K i l i e s u rve i l l a n c e m e d e we rke r, u i t we rke r W. F. H .W i l d b re t p l a a t s ve rvangend chef dienst per 31-12-99 mw M. S t a n kov i c - A p e r l i c s u rve i l l a n c e- s u rveillancegroep mw E. Ko e l e m e i j - Pe t r a m s u rve i l l a n c e- m e d e we rke r R . A . von A e s c h s u rve i l l a n c e m e d e we rke r m e d e we rke r mw L. S t e b l a j - S a b l j o s u rve i l l a n c e m e d e- mw M. von A e s c h - B a a s s u rve i l l a n c e- J . Ko s s u rve i l l a n c e m e d e we rke r we rke r m e d e we rke r A . Ko u n b a r s u rve i l l a n c e m e d e we rke r A . E .S t o c k h a m m e r s u rve i l l a n c e m e d e- mw T.A l a k h r a m s i n g - C h i n n o e s u rve i l l a n- mw W. T. K ro e s s u rve i l l a n c e m e d e we rke r we rke r c e m e d e we rke r N . R . H .K r u y f f s u rve i l l a n c e m e d e we rke r W. A . S t o ry s u rve i l l a n c e m e d e we rker / C. R .A r n o n s u rve i l l a n c e m e d e we rke r K . B . Ku i j p e r s s u rve i l l a n c e m e d e we rke r p o rt i e r mw R.B. B a l b a h a d o e r- S ew t a h a l s u rve i l- mw A . F. van der Laan s u rve i l l a n c e- mw M.Y. van Straten s u rve i l l a n c e- l a n c e m e d e we rke r m e d e we rke r m e d e we rke r J . J . S t u i f b e r g e n s u rve i l l a n c e m e d e we rke r I n s t a l l a t i e s h u i s h o u d e l i j ke dienst G .Te r l o u w s u rve i l l a n c e m e d e we rke r R .F ö r s t e r chef installaties P. P i n t o e e rste medewe rker huishoude- K . R .T i r b e n i s u rve i l l a n c e m e d e we rke r J . C. D a m m e d e we rker bouwtoezicht, u i t l i j ke dienst 110110 mw B.M.T i r b e n i - G a j a d h a r s u rve i l l a n- dienst per 30-9-99 J . A .Q u i n t e ro e e rste medewe rker huis- c e m e d e we rke r P. H .L a m m e r s meet- en regeltechnicus h o u d e l i j ke dienst C. P.To by s u rve i l l a n c e m e d e we rke r B . P. S we m l e e e rste meet- en regel- G . van Rijsw i j k m a g a z i j n m e d e we rker / H . To m a s o u w s u rve i l l a n c e m e d e we rke r technicus m e e we rkend vo o rm a n mw H.A. To m a s o u w s u rve i l l a n c e m e d e- A . F.To m a s o u w meet- en regeltechnicus mw D. R o o s e n d a a l assistent chef huis- we rke r h o u d e l i j ke dienst F.To p a l s u rve i l l a n c e m e d e we rke r E x p e d i t i e mw J. Roosendaal-de Jager e e rs t e D. U s e n k i s u rve i l l a n c e m e d e we rke r P. J .R i g a chef expeditie m e d e we rker huishoudelijke dienst, u i t A . C.Va n a xe l d o n g e n s u rve i l l a n c e m e d e- J . J . Couprie jr. e x p e d i t i e - / e m b a l l a g e- dienst per 31-03-99 we rke r m e d e we rke r R . P. S c h m i d t chef huishoudelijke dienst J .V i s s e r s u rve i l l a n c e m e d e we rker / A . de Jo n g m e d e we rker expeditie mw N.M. S l u i s, m e d e we rker huishoude- p o rt i e r D. Ke m p e r m e d e we rker expeditie l i j ke dienst mw R.J.V i s s e r s u rve i l l a n c e m e d e we rke r E .K r i g e r e x p e d i t i e - / e m b a l l a g e m e d e we r- mw H.L. Smit-van Hemert m e d e we rke r mw S.Vo g e l s s u rve i l l a n c e m e d e we rke r ke r h u i s h o u d e l i j ke dienst T. E .W i l d n e r s u rve i l l a n c e m e d e we rke r B . da Silva Curiel m e d e we rke r mw M. S m i t m e d e we rker toiletten- mw C. D.W i l l e m s s u rve i l l a n c e m e d e- e x p e d i t i e d i e n s t , uit dienst per 31-10-99 we rke r, uit dienst per 31-08-99 R . T. S t r i j d e r e e rste medewe rker huis- mw J.H. de W i t t e s u rve i l l a n c e m e d e- H u i s h o u d e l i j ke dienst h o u d e l i j ke dienst we rke r B . B .A f r i f a m e d e we rker huishoudelijke mw H.M.T i m m e r m a n - V i s s e r m e d e we r- R .Y i l m a z s u rve i l l a n c e m e d e we rke r d i e n s t , uit dienst per 14-09-99 ker huishoudelijke dienst J . H .Z we b e s u rve i l l a n c e m e d e we rker / L .Al Gam m e d e we rker huishoudelijke mw J.To m a n i c m e d e we rker huis- p o rt i e r d i e n s t h o u d e l i j ke dienst mw P. B a l a k m e d e we rker huishoudelijke mw M.V i l l a nu ev a m e d e we rker huishou- S y s t e e m t e c h n i e k d i e n s t d e l i j ke dienst J . M .Ve r s t r a t e n b e ve i l i g i n g s s y s t e e m- mw C. B i r a m b i e m e d e we rke r J . W. R .V i s s e r m e d e we rker huis- t e c h n i c u s h u i s h o u d e l i j ke dienst h o u d e l i j ke dienst A . H .B o u a n a n i e e rste medewe rker huis- mw A . M .Vo n k e e rste medewe rker huis- Afdeling gebouwenbeheer h o u d e l i j ke dienst h o u d e l i j ke dienst mw A .Westendorp-van Dolder h o o f d M .B o u a z z a o u i e e rste medewe rke r mw R.Yo u s s e f - S i l l e m a n e e rste mede- algemene dienst/plaatsve rv a n g e n d h u i s h o u d e l i j ke dienst we rker huishoudelijke dienst i n t e n d a n t , uit dienst per 31-01-99 mw J.S. C h r i s p i j n - H u p p e n m e d e we rke r h u i s h o u d e l i j ke dienst B o u w p r o j e c t e n Gebouwen en terr e i n e n mw W. J . van Geemen m e d e we rke r N . D. C a m m e l b e e k coördinator bouw- L . H . Pe n n i n k x coördinator gebouwe n h u i s h o u d e l i j ke dienst p r o j e c t e n en terr e i n e n mw J.S. G o m e s - M o n t e i ro m e d e we rke r W. H . de Graaf m a g a z i j n b e h e e r d e r h u i s h o u d e l i j ke dienst Stagiair(e)s M M M - l o o d s e n E . M .H a n nu n e e rste medewe rke r D. A .B e a u d i n in dienst per 01-05-99, u i t B . O. H u i n i n g a t u i n m a n / h ove n i e r h u i s h o u d e l i j ke dienst dienst per 31-07-99 L . M . Keuter jr. chef groenvo o r z i e n i n g H .H a n nu n m e d e we rker toilettendienst, mw I.U. E . van der Beek in dienst per mw M. G e i s t d ö r fe r e l e k t r o m o n t e u r uit dienst per 30-09-99 0 4 - 0 1 - 9 9 , uit dienst per 31-07-99 H . H e i m e n s elektromonteur met J . van Hemert e e rste medewe rker huis- mw A . van den Berg uit dienst per AV- t a ke n h o u d e l i j ke dienst 0 1 - 0 3 - 9 9 E . J . H e r m e l i n k e l e k t r o m o n t e u r mw S.M. van den Heuve l m e d e we rke r mw N.J. B o a s in dienst per 01-01-99, u i t C. J . T. van der Hulst t i m m e rm a n h u i s h o u d e l i j ke dienst, uit dienst per dienst per 30-04-99 A . K re n s elektromonteur gebouwe n 3 1 - 0 1 - 9 9 mw O. B o n e b a k ke r in dienst per J . J . C. M a k o n d e r h o u d s m e d e we rke r mw M.H. Ko s t e r- L a n k h e e t m e d e we rke r 0 1 - 0 4 - 9 9 , uit dienst per 31-08-99 R . N . Ramos Cardoso Frazâo c h e f h u i s h o u d e l i j ke dienst mw B.B.M. B r a ke l in dienst per 01-04- g e b o u we n , uit dienst per 30-09-99 mw L. L i c h e m e d e we rker huishoudelijke 9 9 , uit dienst per 31-07-99 J . T. G . S a n d m a n n elektromonteur met d i e n s t M . P. J .B ro c h in dienst per 01-10-99 AV- t a ke n mw A .N eves Dias m e d e we rker toilet- mw J.H. de Bruijn uit dienst per 30-04- J . de V r i e s t i m m e rm a n t e n d i e n s t 9 9 D. C. W. Z i j l m a n s s c h i l d e r mw C. N eves Dias m e d e we rker toilet- mw M.L.N. van de Burgt in dienst per t e n d i e n s t 1 5 - 0 9 - 9 9 mw E. P a s s c h i e r- N o l t e n m e d e we rke r mw J.M. C l e m e n t s in dienst per 21-07- 9 9 , uit dienst per 31-12-99 V ri j w i l l i ge rs mw W. D o n ke r s l o o t in dienst per R .H e u ke l o m N e d e rlandse geschiedenis, 0 1 - 0 9 - 9 9 , uit dienst per 30-11-99 in dienst per 01-07-99 111 mw C. van Dijst in dienst per 01-02-99, mw P. M .G r i f f i t h - Wa rdle A f d e l i n g uit dienst per 01-07-99 beeldhouwkunst en kunstnijve r h e i d mw G. G ro e n in dienst per 15-03-99, M . D. H a g a R i j k s p r e n t e n k a b i n e t uit dienst per 15-07-99 mw M. Ku i p e r s - Ve r b u i j s posten mw E.S. van der Haar in dienst per a r c h i e f z a ke n , in dienst per 01-08-99 0 1 - 0 2 - 9 9 , uit dienst per 31-05-99 mw K.A.L. Schuckink Ko o l - O u d e n d a l mw N. I s e r i e f in dienst per 01-02-99, R i j k s p r e n t e n k a b i n e t uit dienst per 31-10-99 mw N.J. Ko l f f in dienst per 28-06-99, u i t M a a t w e r k - b a n e n p o o l e rs dienst per 29-07-99 E . I .G o n d i N e d e rlandse geschiedenis mw G. Ko p p a t z in dienst per 01-04-99, K .G r av i l bureau collecties uit dienst per 31-08-99 G .S c h u i t e n R i j k s p r e n t e n k a b i n e t mw O. Ko ro t kov a uit dienst per H . de V r i e s R i j k s p r e n t e n k a b i n e t 1 4 - 0 5 - 9 9 T. J . van der We e l N e d e rl a n d s e mw M.J. van Lely ve l d in dienst per g e s c h i e d e n i s 1 5 - 0 2 - 9 9 , uit dienst per 31-07-99 mw G. M a r ke r i n k - M a n g i r in dienst per Q u a d o - m e d ew e r ke rs 0 1 - 0 4 - 9 9 , uit dienst per 15-07-99 P. B o s s u rve i l l a n c e m e d e we rke r mw N.S. M a t s e r in dienst per 01-11-99 T. K ro e t s u rve i l l a n c e m e d e we rke r, u i t mw M.P. M .M a t h i j s e n in dienst per dienst per 22-11-99 1 6 - 0 2 - 9 9 , uit dienst per 31-05-99 mw K. M e l v a s in dienst per 01-07-99, Aantal vrouwen we rkzaam bij het uit dienst per 30-09-99 R i j k s mu s e u m : 171 (45%). mw M.J.O. van Merr i e n b o e r uit dienst per 31-01-99 Pe r s o n e e l s ve re n i g i n g mw G.A.B. M o l e n a a r in dienst per Het bestuur van de pers o n e e l s v e r e n i- 0 1 - 0 9 - 9 9 ging bestond uit: Dennis Dekke r, v o o r- mw H. P a k a r i n e n in dienst per 01-08- z i t t e r, M a rianne Geistdörfe r, E l l e s 9 9 , uit dienst per 15-10-99 K a m p h u i s, F e m ke Koens, Nico va n A . S . Pe r l o t in dienst per 01-05-99, u i t der Meulen, Hilda To m a s o u w, Bas Vo s. dienst per 30-09-99 Louis Keuter jr. maakte tot 1-8 als P. M . W. van Schijndel uit dienst per voorzitter deel uit van het bestuur. 3 1 - 0 5 - 9 9 mw A .S p a a n s in dienst per 01-04-99, O n d e r n e m i n g s r a a d uit dienst per 31-08-99 De Ondern e m i n g s raad bestond uit: I . J .S p e k in dienst per 10-05-99, u i t Pieter de Dreu (Abva / K a b o ) ,v o o r z i t- dienst per 31-12-99 t e r, Klaas Cammelbeeck (Abva / K a b o ) , E . van der Spek in dienst per 18-01-99, S t eve Cok (Abva / K a b o ) ,A rn o u t uit dienst per 30-04-99 Gunther (Vrije Lijst), Wouter Kloek H . A . J .S t e g e m a n in dienst per 01-07-99, ( A b va / K a b o ) , Cees Kri g e r uit dienst per 30-11-99 ( A b va / K a b o ) , Suzan Meijer mw L.Ve r l i n d e n in dienst per 01-04-99, ( A b va / K a b o ) , Joop Oomen uit dienst per 30-06-99 ( A b va / K a b o ) , Joep van der Slot mw S.Vo l t a re l in dienst per 01-05-99, ( C F O ) . uit dienst per 30-09-99 De directie vergaderde in 1998 met mw J. de Vo s in dienst per 15-10-99 de Ondern e m i n g s raad op 18/2, 1 6 / 3 , mw J. I j f in dienst per 01-03-99, u i t 2 1 / 4 ,1 1 / 5 , 1 6 / 6 ,2 9 / 6 , 2 1 / 7 ,2 1 / 9 , dienst per 01-09-99 1 9 / 1 0 , 17/11 en 21/12. L .Z i m m e r m a n in dienst per 22-03-99, uit dienst per 22-08-99 Ve r z u i m c i j fe r s Gemiddeld ziekteverzuim (ex c l u s i e f z wa n g e rs c h a p s v e rl o f ) : 8 , 6 % Gemiddeld ziekteverzuim (inclusief z wa n g e rs c h a p s v e rl o f ) : 1 0 , 1 % B e z o e k c i j f e r s 112112

B e z o e ke r s overzicht nationaal versus internationaal 1999 H o u d e rs van mu s e u m j a a rk a a rt e n , b e zo e ke rs open dag en wintert e n t o o n- stelling zijn geteld als nationaal bezo e k . m a a n d e n n a t i o n a a l i n t e r n a t i o n a a l t o t a a l In verband met een gewijzigde pro- g rammatuur van de kassa’s zijn de j a nu a ri 4 2 . 6 6 9 4 7 % 4 7 . 2 2 4 5 3 % 8 9 . 8 9 3 percentages nationaal en intern a t i o n a a l b e zoek in 1995 (tot augustus) niet fe b ru a ri 4 6 . 5 5 2 4 5 % 5 7 . 1 4 9 5 5 % 1 0 3 . 7 0 1 geheel correct gemeten; het percentage internationaal bezoek was in die m a a rt 5 0 . 3 4 2 4 0 % 7 6 . 9 5 8 6 0 % 1 2 7 . 3 0 0 p e riode hoger dan hierboven we e r- g e g e ve n . a p ri l 4 9 . 9 8 4 3 0 % 1 1 4 . 4 4 7 7 0 % 1 6 4 . 4 3 1 m e i 3 7 . 9 7 2 2 7 % 1 0 4 . 3 6 9 7 3 % 1 4 2 . 3 4 1 j u n i 3 6 . 5 3 7 3 2 % 7 9 . 3 9 8 6 8 % 1 1 5 . 9 3 5 j u l i 4 1 . 6 4 6 3 8 % 6 8 . 0 8 2 6 2 % 1 0 9 . 7 2 8 a u g u s t u s 5 5 . 8 4 2 4 0 % 8 2 . 5 1 7 6 0 % 1 3 8 . 3 5 6 s e p t e m b e r 4 0 . 6 9 8 4 3 % 5 4 . 4 7 9 5 7 % 9 5 . 1 7 7 o k t o b e r 4 0 . 1 7 5 4 4 % 5 1 . 5 9 9 5 6 % 9 1 . 7 7 4 n ove m b e r 3 4 . 6 0 8 4 8 % 3 7 . 4 8 6 5 2 % 7 2 . 0 9 4 d e c e m b e r 3 1 . 4 7 3 5 3 % 2 8 . 2 9 4 4 7 % 5 9 . 7 6 7

5 0 8 . 4 9 8 3 9 % 8 0 1 . 9 9 9 6 1 % 1 310.497

Vergelijking nationaal versus internationaal bezoek 1993-1997 j a a r n a t i o n a a l i n t e r n a t i o n a a l t o t a a l

1 9 9 3 328.250 35% 6 0 8 . 1 5 0 6 5 % 9 3 6 . 4 0 0

1 9 9 4 530.908 51% 513.191 49% 1 044.099

1 9 9 5 543.166 57% 4 0 2 . 6 9 7 4 3 % 9 4 5 . 8 6 3

1 9 9 6 770.949 58% 557.342 42% 1 328.291

1 9 9 7 519.735 48% 564.917 52% 1 084.652

1 9 9 8 593.463 48% 635.982 52% 1 229.445 113113

B e z o e k c i j fers per maand (1994-1998)

1 9 9 5 1 9 9 6 1 9 9 7 1998 1 9 9 9 j a nu a ri 6 7 . 0 4 3 6 1 . 6 0 5 7 2 . 8 7 8 75.774 8 9 . 8 9 3 fe b ru a ri 7 2 . 4 8 3 6 2 . 8 9 0 5 9 . 8 8 0 90.782 1 0 3 . 7 0 1 m a a rt 68.834 9 9 . 5 9 7 8 0 . 8 7 7 82.071 1 2 7 . 3 0 0 a p ri l 1 0 8 . 0 2 9 1 2 2 . 4 4 1 1 0 4 . 8 1 0 120.253 1 6 4 . 4 3 1 m e i 9 1 . 7 9 0 1 3 9 . 6 4 1 1 1 5 . 3 2 8 118.071 1 4 2 . 3 4 1 j u n i 7 7 . 9 3 2 8 8 . 4 3 8 8 6 . 7 0 1 96.607 1 1 5 . 9 3 5 j u l i 8 4 . 0 1 7 101.004 1 0 9 . 1 5 9 1 0 1 . 4 7 1 1 0 9 . 7 2 8 a u g u s t u s 98.213 1 2 6 . 6 8 8 1 1 5 . 4 2 6 122.684 1 3 8 . 3 5 6 s e p t e m b e r 7 7 . 0 7 3 1 0 7 . 5 4 0 8 3 . 3 5 2 110.516 9 5 . 1 7 7 o k t o b e r 8 1 . 5 4 2 1 4 0 . 5 7 5 9 2 . 9 3 8 129.733 9 1 . 7 7 4 n ove m b e r 55.568 1 2 5 . 3 5 5 8 1 . 9 8 3 88.934 7 2 . 0 9 4 d e c e m b e r 6 3 . 3 3 9 152.517 8 1 . 3 2 0 92.549 5 9 . 7 6 7 t o t a a l 9 4 5 . 8 6 3 1 3 2 8 . 2 9 1 1 0 8 4 . 6 5 2 1 2 2 9 . 4 4 5 1 3 1 0 . 4 9 7 i n d e x . 09 8 .1 3 4 .112 .1 2 5 .1 3 5 ( 1 9 8 9 = 1 0 0 )

B e z o e k c i j fers studiezaal bibliotheek en Rijkspre n t e n k a b i n e t

B e zo e ke rs studiezaal: ( raadplegen van b o e ken uit de bibliotheek en we rke n uit het Rijksprentenkabinet) 3.592 Door externen geraadpleegde boeke n en tijdschriften en ve i l i n g c a t a l o g i : 7 . 1 6 2 ( w a a rvan 5.132 boeke n , 859 tijdschri f- t e n , 654 veilingcatalogi en 517 ko s t b a r e we rke n ) Aantal aanv ragen prenten, t e ke n i n g e n en fo t o ’s : 3.080 (waarvan 2.155 p r e n t e n , 889 tekeningen en 36 fo t o ’s )

1 1 6 Bericht van de Raad van To e z i c h t Financieel overz i c h t 1 9 9 9 1 1 7 Verslag van de directie 115 1 2 2 Geconsolideerde balans 1 2 3 Geconsolideerde functionele e x p l o i t a t i e r e k e n i n g 1 2 4 Geconsolideerd kasstroomoverzicht 1 2 6 Grondslagen voor waardering en r e s u l t a a t b e p a l i n g 1 2 9 Toelichting op de geconsolideerde b a l a n s 1 3 6 Toelichting op de geconsolideerde functionele exploitatierekening 1 3 9 S t i c h t i n g s b a l a n s 1 4 0 Exploitatierekening van de S t i c h t i n g 1 4 0 Toelichting op de stichtingsbalans 1 4 1 Overige gegevens 1 4 2 M e e r j a r e n o v e r z i c h t 1 4 3 Samenstelling Raad van To e z i c h t 116

Bericht van de Raad van To e z i c h t

Op 2 7 m a a rt 1 9 9 9 is onze collega, de heer M.J. Drabbe op 5 7- jarige leeftijd overleden. Michael Drabbe heeft zich niet alleen als lid van de Raad van Toezicht, maar ook als bestuurslid van de Stichting de Staalmeesters en het Rijksmuseum Fonds en als bestuurslid van de Ve reniging van Vrienden voor Aziatische Kunst, altijd met veel enthou - siasme en inspiratie ingezet voor het Rijksmuseum. Het museum zal hem node moeten missen.

J a a rrekening en bestemming van het exploitatiesaldo

De door de directie opgestelde jaarrekening over het boekjaar 1 9 9 9 is gecontroleerd door Deloitte & Touche Accountants (conform artikel 1 3 . 3 van de statuten). Hun accountantsverklaring is opgenomen bij de overige gegevens. De jaarrekening is door de directie ter goedkeuring voorgelegd aan de Raad van Toezicht. De Raad heeft mede op grond van de accountantsverklaring en hun verslag de jaarrekening goedgekeurd waarna deze door de algemeen directeur van de Stichting is vastgesteld (conform artikel 1 3 . 4 v a n de statuten). In overleg met de directie is besloten het exploitatiesaldo toe te voegen aan de vrije reserv e s .

M u t a t i e s

De voorzitter van de Raad van Toezicht, de heer Dr Ir Th. Quené, heeft zijn functie met ingang van 1 juni 1 9 9 9 neergelegd. De heer Quené heeft vanaf de voorbereiding van de verzelfstandiging en de voorbereidende onderhandelingen met het departement een belangrijke inbreng gehad. Hij heeft de functie van voorzitter in alle opzichten op voortreffelijke wijze vervuld. Wij zijn hem daarvoor zeer erkentelijk. De heer Mr J.M. Hessels heeft hem per 1 juni 1 9 9 9 als voorzitter opgevolgd. Per 21 juni 1 9 9 9 zijn de heer Dr H.H.F Wijffels en mevrouw Drs P.M. Noordervliet-Bol als lid toegetreden.

To e z i c h t

Met de directie is in het verslagjaar regelmatig overleg geweest over de gang van zaken en is driemaal vergaderd. Hierbij werd bijzondere aandacht besteed aan de administratieve organisatie en interne controle, Het Nieuwe Rijksmuseum, beveiligingsaspecten, recuperatiekunst, de personele doelstellingen, de herstructurering van bedrijfsprocessen, de operationele gang van zaken, het operationele en investe- ringsbudget en de financiële resultaten. Daarnaast heeft de Raad de subsidieaanvraag voor de Kunstenplan periode 2 0 0 1 – 2 0 0 4 en het financiële plan met betrekking tot de activiteiten rondom Het Nieuwe Rijksmuseum gedurende de periode 2 0 0 1 – 2 0 0 8 goedgekeurd. Tevens heeft een lid van de Raad van Toezicht een speciale overlegvergadering met de ondernemingsraad bijgewoond.

De Raad van Toezicht complimenteert de directie en de medewerkers met de behaalde resultaten over 1 9 9 9 en heeft waardering voor de wijze waarop dit is behaald.

Amsterdam, 2 1 maart 2000 De Raad van To e z i c h t Mr J.M. Hessels, voorzitter Prof. Mr I.P. Asscher- Vo n k Drs P.M. Noorderv l i e t - B o l Prof. Dr J.R. Glasz Dr H.H.F. Wijffels Neil MacGregor 117

Verslag van de dire c t i e

R e s u l t a t e n

Het boekjaar 1 9 9 9 is afgesloten met een positief exploitatiesaldo van n l g 1.6 4 9.0 0 0 ten opzichte van een begroot overschot van n l g 5 0 0.0 0 0.

Dit hoger dan begroot resultaat van n l g 1.1 4 9.0 0 0 is voornamelijk toe te schrijven aan hogere baten (n l g 6.6 8 3.0 0 0). Deze hogere baten betreffen onder meer de hogere entreeopbrengsten (n l g 2.4 1 2.0 0 0) door grotere bezoekersaantallen, de bruto marge verkopen van de tijdelijke winkel in verband met de tentoonstelling Van Gogh te Gast (n l g 4 8 8.0 0 0) en een niet begrootte bijdrage van de VSB inzake projecten van de afdeling Nederlandse Geschiedenis (n l g 4 4 4.0 0 0). Tevens is de subsidie OCenW hoger dan begroot (n l g 1.0 3 5.0 0 0) als gevolg van aanpassingen aan prijs/loonstijgingen. De gevolgen van de fusie met Stichting De Staalmeesters zijn bij het opstellen van de begroting 1 9 9 9 n i e t meegenomen. In de jaarrekening 1 9 9 9 is hierom sprake van een hogere vrijval uit de egalisatiereserve investeringsbijdragen (n l g 1.8 4 1.0 0 0) .

Tegenover deze hogere baten stonden ook hogere kosten (n l g 3.3 6 3.0 0 0). Als gevolg van de fusie met de voormalige Stichting De Staalmeesters stegen de afschrijvingslasten (n l g 2.1 0 1.0 0 0). De dotatie aan de voorziening huisvesting waarmee in 1 9 9 8 een aanzet werd gemaakt, is in 1 9 9 9 g e c o n t i- nueerd (n l g 5 0 0.0 0 0). Tijdens het jaar zijn er extra bedragen gefourneerd aan het tentoonstellings- budget (n l g 4 8 4.0 0 0) alsmede voor publiciteit algemeen (n l g 3 7 9.0 0 0) en digitaliseringsprojecten (n l g 2 5 0.0 0 0). Tevens zijn er extra publicaties uitgebracht (n l g 4 6 8.0 0 0) .

De rente baten waren over 1 9 9 9 hoger dan begroot (n l g 4 4 5.0 0 0). Hier staat tegenover dat door de fusie met de Stichting De Staalmeester in 1 9 9 9 sprake was van niet begrote rentelasten (n l g 5 6 4.0 0 0) inzake de hypotheek Druckerv l e u g e l .

Het saldo van de buitengewone baten en lasten bedraagt n l g 2.3 0 6.0 0 0 negatief. Belangrijkste aandeel hiervan bestaat uit de toevoeging aan de voorziening herstructurering van n l g 1.3 7 0.0 0 0. Daarnaast bleek bij een nauwkeurige analyse van de situatie met betrekking tot de tekorten bij het S F P, als gevolg van de verzelfstandiging, inzake pensioenen VUT voorzieningen, dat aanvullende r e s e rveringen om deze tekorten op te vangen noodzakelijk zijn. Het jaarlijks tekort gedurende de jaren 1 9 9 9 tot en met 2 0 0 1 bedraagt voor de musea gezamenlijk circa 3,2 miljoen op jaarbasis. In verband hiermee is over 1 9 9 9 een extra last genomen van n l g 1.0 7 2.0 0 0.

Fusie met de Stichting De Staalmeesters

Op 2 7 oktober 1 9 9 9 is het voorstel tot fusie tussen Stichting Het Rijksmuseum (verkrijgende rechtspersoon) en Stichting De Staalmeesters (verdwijnende rechtspersoon) ondertekend. De fusie betreft een juridische fusie, in de zin van artikel 2: 3 0 9 van het Burgerlijk Wetboek. De volgende redenen 118

waren aanleiding voor deze fusie:

Juridisch oogpunt Stichting Het Rijksmuseum heeft zich steeds garant gesteld voor de schulden van Stichting De Staalmeesters. De verbouwing van de Druckervleugel (Zuidvleugel), waarvoor Stichting De Staalmeesters mede is opgericht, is inmiddels met succes afgerond. Het resterende batig saldo van Stichting De Staalmeesters kan alleen in het belang van Stichting Het Rijksmuseum worden aangewend en gaat middels deze juridische fusie onder algemene titel over naar Stichting Het R i j k s m u s e u m .

Economisch oogpunt De beide stichtingen werken reeds enige tijd op hechte wijze samen en zijn feitelijk bezien reeds geïntegreerd. De juridische integratie zal een positieve invloed hebben op de aanwezige economische spankracht en verdere uitbreiding van de bedrijfsactiviteiten ten goede komen. Voorts zal de fusie leiden tot kostenbesparingen.

Sociaal oogpunt De fusie heeft geen gevolgen op het sociale vlak aangezien er geen personele consequenties zijn verbonden aan de fusie.

Overeenkomstig artikel 5 van het fusievoorstel, zijn de financiële gegevens van Stichting De Staalmeesters met ingang van 1 januari 1 9 9 9 opgenomen en verantwoord in de jaarrekening van Stichting Het Rijksmuseum.

Rijksmuseum Holding B.V. en Rijksmuseum Merchandising B.V.

Medio 1 9 9 9 zijn de Rijksmuseum Holding B.V. (1 0 0 % deelneming van Stichting Het Rijksmuseum) en de Rijksmuseum Merchandising B.V. (1 0 0 % deelneming van Rijksmuseum Holding B.V.) opgericht. Aanleiding voor de oprichting van beide vennootschappen is de verdere uitbreiding van de commerciële activiteiten van Het Rijksmuseum buiten de muren van het museum zelf. Door het opzetten van een holdingstructuur voor deze activiteiten, wordt een organisatorische, financiële en fiscale afgrenzing van deze activiteiten ten opzichte van de reguliere museale activiteiten bewerkstelligd. Bij verdere uitbreiding van de commerciële activiteiten in de toekomst, zal ook verdere uitbreiding van deze holdingstructuur plaatsvinden. Door de oprichting van eerder genoemde twee vennootschappen, is bij het opstellen van de jaarrekening 1 9 9 9 sprake van consolidatie van groepsbalan- sen en exploitatierekeningen.

O p b rengsten en bezoekers

In het jaar 1 9 9 9 kwamen 1.3 1 0.4 9 7 bezoekers naar het Rijksmuseum. Hiermee werd bijna het succesvolle Jan Steen Jaar 1 9 9 6 geëvenaard. De hoge bezoekersaantallen zijn voor een deel het resultaat van de tentoonstelling "Van Gogh te gast" in de Zuidvleugel. Daarnaast is het bezoek in de zomerpe- 119

riode hoog geweest. Ook is er door de programmering een verschuiving te constateren van nationaal (5 2 % in 1 9 9 8, 3 9 % in 1 9 9 9), naar internationaal publiek (4 8 % in 1 9 9 8, 6 1 % in 1 9 9 9) .

De in 1 9 9 8 ingezette lijn van inkomstenoptimalisatie zet door. Naast de hogere opbrengsten van entreegelden hebben met name de inkomsten uit merchandising en winkelverkoop in 1 9 9 9 b i j g e d r a- gen aan het positieve exploitatieresultaat. Er is tevens gestart met verkopen via Internet. Ook de opbrengsten uit sponsoring zijn sterk verbeterd ten opzichte van voorgaande jaren. De verh o u d i n g subsidie/eigen inkomsten is sinds de verzelfstandiging in 1 9 9 5 sterk verbeterd.

1 9 9 5 1 9 9 6 1 9 9 7 1 9 9 8 1 9 9 9 Subsidie OCenW 7 0 % 6 5 % 6 8 % 6 0 % 5 7 %

Met de verhouding van 5 7 % subsidie ten opzichte van 4 3 % eigen inkomsten is het Rijksmuseum in 1 9 9 9 ruim boven de target uit het ondernemingsplan 1 9 9 9/2 0 0 0 b e l a n d .

H e r s t ru c t u rering bedrijfsprocessen en re d u c e ren van kosten

In 1 9 9 9 is de nieuwe structuur van de Rijksmuseumorganisatie doorgevoerd en is de grote herstructu- reringsoperatie beëindigd. De reorganisatie van het facilitair bedrijf is succesvol afgerond; de avonden nachtdiensten bij de afdeling installaties zijn opgeheven, de personeelskantine is uitbesteed, er heeft een afslanking plaatsgevonden bij het gebouwenbeheer en de procedure Europese aanbesteding van de huishoudelijke dienst is opgestart. Daarnaast zijn er nieuwe afdelingen gevormd op inhoudelijk gebied, te weten de afdeling Tentoonstellingen, de afdeling Marketing & Communicatie en Bureau Collecties.

De voorziening herstructurering die op de balans ultimo 1 9 9 9 te zien is betreft de afwikkeling van rechten die voortvloeien uit het sociaal plan; de afwikkeling van de opleidingsverplichtingen voort- vloeiend uit de herstructurering, de kosten van de Europese aanbesteding huishoudelijke dienst en de daaruit voortvloeiende personele kosten (waaronder pensioenverplichtingen). Daarnaast zijn er posten opgenomen voor (juridische) adviezen en de in 2 0 0 0 te houden evaluatie.

Pensioen & VUT

Gedurende 1 9 9 9 is duidelijkheid verkregen over het verwachte tekort ultimo 1 9 9 9 van de Ve r e n i g i n g van Rijksgesubsidieerde Musea (VRM) bij de pensioenuitvoerder SFP. Dit verwachte tekort voor de totale musea bedraagt circa n l g 5 miljoen. Voor 2 0 0 0 en 2 0 0 1 valt er jaarlijks nog eens een tekort te v e rwachten voor de totale musea van circa n l g 3,2 miljoen per jaar. Deze tekorten ontstaan door de hoge VUT-lasten (circa n l g 1,8 miljoen per jaar) en door verschillen tussen de doorsnee premie volgens de bij de verzelfstandiging vastgestelde staffel, en de werkelijke actuariële premie benodigd voor de inkoop van de rechten. Deze tekorten komen voor rekening van de Musea. Aangezien er geen volledig inzicht is voor het Rijksmuseum en de andere musea, in welke mate zij individueel hebben bij- 120

gedragen in het totale tekort, is het aandeel van het Rijksmuseum in dit tekort bepaald uitgaande van de relatieve omvang van het Rijksmuseum ten opzichte van het totaal. Dit houdt in dat het Rijks- museum circa 2 8 % van het tekort ultimo 1 9 9 9 (circa n l g 1,5 miljoen) voor haar rekening zal moeten nemen. Dit bedrag is per jaareinde opgenomen als nog te betalen. Tevens betekent dit voor de jaren 2 0 0 0 en 2 0 0 1 jaarlijks een extra pensioenlast van circa n l g 1 miljoen.

Stelselwijziging Rijksgebouwendienst

In 1 9 9 9 is de zogenaamde stelselwijziging van de Rijksgebouwendienst van kracht geworden. Omdat de financiële gevolgen van deze omslag verregaand zijn, is er een werkgroep door de VRM in het leven geroepen die in overleg met de Rijksgebouwendienst het voorbereidende werk voor de (huur) contractswijzigingen met de musea zou voorbereiden. Gaandeweg is duidelijk geworden dat er geen garantie van het Ministerie van OCenW komt om de financiële gevolgen hiervan budgettair neutraal te laten plaatsvinden. Momenteel bevindt dit overleg zich in een patstelling.

Het Nieuwe Rijksmuseum

Het jaar 1 9 9 9 heeft in het teken gestaan van de voorbereidingen voor de grootscheepse renovatie van het Rijksmuseumcomplex. Naast het functioneel programma van eisen dat in 1 9 9 8 gereed kwam, is er in 1 9 9 9 een technisch programma van eisen geformuleerd (maart 1 9 9 9) en is er door een regie- groep bestaande uit de Rijksgebouwendienst (VROM), het Ministerie van OCenW (cultureel erf g o e d ) en het Rijksmuseum, een structuurplan vervaardigd (VROM/RGD 1 6 augustus 1 9 9 9) waarin de plannen verwoord worden. De uitkomst van het structuurplan waren een drietal varianten (inpassingstu- dies) waarbij als indicatieve kostenopstellingen bedragen variërend van n l g 4 3 0 miljoen tot n l g 4 8 5 miljoen (inclusief BTW) voorkomen. Op basis van dit structuurplan heeft het kabinet op 1 9 n o v e m- ber 1 9 9 9 een bijdrage van n l g 1 0 0 miljoen toegekend ten behoeve van het Rijksmuseum Amsterdam (modernisering en gebruiksklaar maken voor de volgende eeuw). Er wordt verwacht dat het project kan plaatsvinden in de periode 2 0 0 3 tot en met 2 0 0 6.

Vooruitlopend op het project zullen er een groot aantal maatregelen op het gebied van de brandveiligheid getroffen moeten worden (aanschrijving tot het treffen van voorzieningen stadsdeel Amsterdam Oud Zuid, 4 februari 2 0 0 0) om de gebruiksvergunning van de brandweer te continueren tot aan de renovatie.

Planning 2 0 0 0 tot en met 2 0 0 8

In 1 9 9 8 is er een ondernemingsplan 1 9 9 9/2 0 0 0 v e rvaardigd waarin een groot aantal doelstellingen op financieel en personeel gebied zijn geformuleerd. Er kan geconcludeerd worden dat sinds 1 9 9 8 met name de doelstelling om het eigen vermogen van de Stichting op te bouwen naar een niveau waarmee de benodigde weerstand voor calamiteiten (waaronder omzetderving) gewaarborgd is, voor 8 0 % gehaald is. In de toelichting op het vermogen is de opbouw per jaar vanaf 1 9 9 7 u i t e e n g e z e t . Het financiële plan 2 0 0 1 tot en met 2 0 0 8 is gebaseerd op de veronderstelling dat de grootscheepse 121

renovatie zijn beslag gaat krijgen in de periode 2 0 0 3 tot en met 2 0 0 6 waarbij voorwaarde scheppende onderdelen al in 2 0 0 1 tot en met 2 0 0 2 uitgevoerd kunnen worden. Tevens wordt er rekening gehouden met een substantiële bijdrage van het Rijksmuseum voor de museale herinrichting. Er is tevens rekening gehouden met een zeer beperkte openstelling (Zuidvleugel) van het Rijksmuseum tijdens het renovatieproces.

S u b s i d i e

De Stichting Het Rijksmuseum wordt gesubsidieerd door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (OCenW). Voor de periode 1 9 9 7-2 0 0 0 is door het Ministerie van OCenW een meer- jarig instellingssubsidie verleend van in totaal n l g 1 2 0.1 3 2.0 0 0. Binnen de gereserveerd subsidie is een bedrag opgenomen voor kunstaankopen van n l g 7 5 0.0 0 0. Jaarlijks wordt de subsidie aangepast aan de ontwikkeling van de loonkosten en overige prijspeilwijzigingen.

Amsterdam, 2 1 maart 2 0 0 0

De Dire c t i e

Prof. Drs R. de Leeuw, hoofddirecteur Dr J.P. Filedt Kok, directeur collecties Drs D.J. Elders, zakelijk directeur 122

G e c o n s o l i d e e rde balans (na bestemming exploitatiesaldo)

( b e d ragen x NLG 1.000) 31 december 1999 31 december 1998

Vaste activa Immateriële vaste activa .3 2 9 . 0 00 Materiële vaste activa 2 1 . 5 2 0 1 0 . 1 3 0 Financiële vaste activa 8 . 4 0 0 . 0 00

3 0 . 2 4 9 1 0 . 1 3 0

Vlottende activa Vo o r r a d e n 1 . 3 1 7 1 . 7 0 7 Vo r d e r i n g e n 6 . 8 5 1 4 . 4 3 9 Liquide middelen 1 8 . 6 4 6 1 5 . 5 9 0

2 6 . 8 1 4 2 1 . 7 3 6

Af: kortlopende schulden 1 6 . 4 9 4 1 4 . 0 0 5

We r k k a p i t a a l 1 0 . 3 2 0 7 . 7 3 1

Te fi n a n c i e ren vermoge n 4 0 . 5 6 9 1 7 . 8 6 1

G r o e p s v e r m o g e n 1 0 . 5 0 7 5 . 5 7 4 Bestemmingsfonds kunstaankopen . 07 8 .3 0 7 E g a l i s a t i e r e s e rve investeringsbijdragen 1 6 . 5 0 4 5 . 2 0 5 Vo o r z i e n i n g e n 6 . 4 3 0 6 . 7 0 3 Langlopende schulden 7 . 0 5 0 . 07 2

F i n a n c i e rend vermogen 4 0 . 5 6 9 1 7 . 8 6 1 123

G e c o n s o l i d e e rde functionele exploitatiere ke n i n g

( b e d ragen x NLG 1.000) 1 9 9 9 1 9 9 9 1 9 9 8 ( u i t ko m s t ) ( b e g r o t i n g ) ( u i t ko m s t )

O p b re n g s t e n Directe opbrengsten 2 0 . 6 3 7 1 6 . 8 7 5 1 8 . 6 0 8 Indirecte opbrengsten .7 2 7 .7 1 8 .526 totaal opbre n g s t e n 2 1 . 3 6 4 1 7 . 5 9 3 1 9 . 1 3 4

B i j d r a g e n Subsidie Ministerie OCenW 3 3 . 0 3 2 3 1 . 9 9 7 3 1 . 8 1 0 Overige subsidies en bijdragen 3 . 2 9 9 1 . 4 2 2 1.499 totaal bijdra ge n 3 6 . 3 3 1 3 3 . 4 1 9 33.309 som der baten 5 7 . 6 9 5 5 1 . 0 1 2 5 2 . 4 4 3

L a s t e n B e h e e r s l a s t e n 3 4 . 4 8 7 3 1 . 9 0 2 3 0 . 2 4 5 C o l l e c t i e f u n c t i e 9 . 0 5 6 9 . 5 7 6 9 . 3 9 2 P u b l i e k s f u n c t i e 1 0 . 4 3 6 9 . 1 3 8 9.577 som der lasten 5 3 . 9 7 9 5 0 . 6 1 6 4 9 . 2 1 4

Rentebaten en soortgelijke baten .8 9 6 .2 0 0 .7 7 1 Rentelasten en bankkosten -.6 5 7 .- 9 6 -.1 0 2 totaal saldo rentebaten en -lasten .2 3 9 .1 0 4 .6 6 9 saldo uit gewone bedri j f s u i t o e fe n i n g 3 . 9 5 5 -.5 0 0 3 . 8 9 8

Buitengewone baten .4 8 3 . 0 00 1 . 1 6 6 Buitengewone lasten - 2 . 7 8 9 . 0 00 -2.328 totaal saldo buitengewone baten en lasten - 2 . 3 0 6 . 0 00 - 1 . 1 6 2

E x p l o i t a t i e s a l d o 1 . 6 4 9 .5 0 0 2 . 7 3 6 124

G e c o n s o l i d e e rd kasstro o m ove r z i c h t

( b e d ragen x NLG 1.000) 1 9 9 9 1 9 9 9 1 9 9 8 ( u i t ko m s t ) ( b e g r o t i n g ) ( u i t ko m s t )

K a s s t room uit operationele activiteiten E x p l o i t a t i e r e s u l t a a t 1 . 6 4 9 .5 0 0 2 . 7 3 6

Aanpassingen voor: Afschrijvingen materiële vaste activa 4 . 6 3 4 2 . 8 0 1 2.268 Afschrijvingen materiële vaste activa . 0 05 . 0 00 . 0 00 Vrijval egalisatiereserve investeringsbijdragen - 3 . 4 1 8 - 1 . 2 9 4 - 1 . 2 9 1 Mutatie voorzieningen -.2 7 3 -.1 2 0 1.657 bruto kasstroom uit operationele activiteiten 2 . 5 9 7 1 . 8 8 7 5.370

Mutatie in voorraden .3 9 0 . 0p m -.2 2 4 Mutatie in vorderingen -2 . 5 9 6 . 0p m -1 . 6 5 0 Mutatie in kortlopende schulden 1.8 4 7 . 0p m .8 2 6 netto kasstroom uit operationele activiteiten 2 . 2 3 8 1 . 8 8 7 4 . 3 2 2

K a s s t room uit inve s t e r i n g s a c t i v i t e i t e n Investeringen in materiële vaste activa - 1 . 3 4 9 - 3 . 6 2 6 - 2 . 7 3 3 Investeringen in immateriële vaste activa -.3 3 4 . 0 00 . 0 00 Desinvesteringen in materiële vaste activa . 02 9 . 0 00 . 0 00 Ontvangen egalisatiereserve investeringsbijdragen . 07 6 . 0 00 .1 6 8 k a s s t room uit inv e s t e ri n g s a c t i v i t e i t e n - 1 . 5 7 8 - 3 . 6 2 6 - 2 . 5 6 5

K a s s t room uit financieringsactiviteiten Ontvangsten op financiële vaste activa 1 . 4 0 0 1.400 1.400 Aflossingen op langlopende schulden - 1 . 2 4 4 - 2 . 1 4 1 - 2 . 7 2 4 Bijdragen en schenkingen kunstaankopen 5 . 6 5 7 2 . 2 3 0 3 . 6 8 2 K u n s t a a n k o p e n - 5 . 8 8 6 - 2 . 9 5 0 - 3 . 3 8 5 k a s s t room uit fi n a n c i e ri n g s a c t i v i t e i t e n .- 7 3 -1.461 - 1 . 0 2 7 125

1 9 9 9 1 9 9 9 1 9 9 8 ( u i t ko m s t ) ( b e g r o t i n g ) ( u i t ko m s t ) netto kasstroom uit operationele activiteiten 2 . 2 3 8 1 . 8 8 7 4.322 k a s s t room uit inv e s t e ri n g s a c t i v i t e i t e n - 1 . 5 7 8 - 3 . 6 2 6 - 2 . 5 6 5 k a s s t room uit fi n a n c i e ri n g s a c t i v i t e i t e n .- 7 3 -1.461 - 1 . 0 2 7 mutatie liquide middelen 0 .5 8 7 - 3 . 2 0 0 .7 3 0

Fusie Rijksmuseum–Stichting . 0 00 . 0 00 1 . 6 6 0 Fusie Stichting de Staalmeesters 2 . 4 6 9 . 0 00 . 0 00

Liquide middelen begin boekjaar 1 5 . 5 9 0 1 5 . 5 9 0 1 3 . 2 0 0

Liquide middelen einde boekjaar 1 8 . 6 4 6 1 2 . 3 9 0 1 5 . 5 9 0

Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode.

Het verschil tussen de werkelijke toename van de liquide middelen van circa N L G 3 miljoen, ten opzichte van een begrote afname van circa N L G 3 miljoen, is met name ontstaan door de fusie met Stichting de Staalmeesters (N L G 2 , 5 miljoen), het uitstellen van een aantal belangrijke investeringen naar 2 0 0 0 (N L G 1 , 9 miljoen) en een hoger dan begroot resultaat (N L G 1 , 1 m i l j o e n ) . 126

G rondslagen voor waardering en re s u l t a a t b e p a l i n g

1 . A l g e m e e n

1 . 1 . O p r i c h t i n g

De Stichting Het Rijksmuseum is statutair opgericht per 1 juli 1 9 9 5 en is gevestigd te Amsterdam.

1 . 2 . Doelstelling en activiteiten

De Stichting Het Rijksmuseum heeft statutair als doel: – het in stand houden van het Rijksmuseum Amsterdam als museum van kunst en geschiedenis; – het (inter)nationale publiek een representatief overzicht van de Nederlandse kunst en geschiedenis vanaf de middeleeuwen en belangrijke aspecten van de Europese en Aziatische kunst te tonen. Dit impliceert dat het Rijksmuseum voorwerpen van kunst en geschiedenis verzamelt, bewaart, beheert, conserveert, restaureert, wetenschappelijk onderzoekt en bewerkt, presenteert, toegankelijk maakt en tentoonstellingen organiseert. De Stichting is een permanente instelling, toegankelijk voor het publiek en niet gericht op het maken van winst. De Stichting kan ter bereiking van haar doel samenwerken met alle daarvoor in aanmerking komende (overh e i d s ) i n s t e l l i n g e n .

1 . 3 . M i d d e l e n

De Stichting verkrijgt haar middelen met name door: – verkoop van toegangsbewijzen; – opbrengst van copyrights, verkoop van prentbriefkaarten, posters, catalogi en dergelijke; – schenkingen, legaten en erf s t e l l i n g e n ; – subsidies, bijdragen van overheden en donaties.

2. Indeling jaarrekening en vergelijkende cijfers

De indeling van de jaarrekening is met ingang van 1 9 9 7 gebaseerd op het op 6 februari 1 9 9 8 v e r- schenen Handboek financiële verantwoording cultuursubsidies Musea van het Ministerie van OCenW. Deze indeling is grotendeels gelijk aan die van het Burgerlijk Wetboek, Boek 2, Titel 9. De in het handboek gestelde eisen beogen enerzijds duidelijkheid te bieden aan de instellingen zelf en anderzijds uniformiteit te bevorderen in de presentatie van de te leveren financiële gegevens. Bericht van de Raad van To e z i c h t 127

3. Wa a rd e r i n g s g ro n d s l a g e n

3.1. Algemeen

De waardering en bepaling van het resultaat vinden plaats op basis van historische kosten. Vo o r z o v e r niet anders is vermeld zijn de activa en passiva opgenomen tegen nominale waarde. Baten en lasten worden toegerekend aan het jaar waarop ze betrekking hebben, ongeacht of ze tot ontvangsten of uitgaven hebben geleid. Baten worden slechts opgenomen voorzover zij op balansdatum zijn gereali- seerd. Lasten en risico’s die hun oorsprong vinden voor het einde van het verslagjaar, worden in acht genomen indien zij voor het maken van de jaarrekening bekend zijn geworden.

3 . 2. Criteria voor consolidatie

In de geconsolideerde jaarrekening zijn de financiële gegevens opgenomen van Stichting Het Rijksmuseum en van de groepsmaatschappijen waarin Stichting Het Rijksmuseum direct of indirect meer dan de helft van het stemgerechtigde kapitaal houdt of waarin Stichting Het Rijksmuseum op grond van aanvullende regelingen beschikt over de beslissende zeggenschap ter zake van het bestuur en het financiële beleid. De activa, passiva, resultaten en kasstromen van deze groepsmaatschappijen zijn in de consolidatie betrokken onder eliminatie van de onderlinge verhoudingen en transacties.

De opgenomen groepsmaatschappijen, gevestigd te Amsterdam, zijn: - Rijksmuseum Holding B.V. (deelname 1 0 0 % ) - Rijksmuseum Merchandising B.V. (deelname 1 0 0 % )

3 . 3. Omrekening van vreemde valuta

Vorderingen, schulden en verplichtingen in vreemde valuta worden omgerekend tegen de koers per balansdatum. Transacties in vreemde valuta gedurende verslagperiode zijn in de jaarrekening verwerkt tegen de afwikkelingskoers. Uit de omrekening per balansdatum voortvloeiende koersverschil- len worden opgenomen in de exploitatierekening.

3 . 4. Kunstcollectie

De kunstcollectie is eigendom van de Staat der Nederlanden en is daarom niet in de balans opgenomen. De collectie is ook niet verzekerd. 128

3 . 5. Grondslagen voor de waardering van activa en passiva

3 . 5 . 1. Immateriële vaste activa

De kosten van programmeren, vormgeven en overige bijkomende kosten inzake de We b - s i t e Rijksmuseum, worden geactiveerd als ‘Web-site’ tot ten hoogste de aan derden gedane uitgaven verminderd met de afschrijvingen. De afschrijvingen vinden lineair plaats en zijn gebaseerd op een economische levensduur van 3 j a a r.

3 . 5 . 2. Materiële vaste activa De materiële vaste activa worden gewaardeerd op verkrijgingsprijs, verminderd met de cumulatieve afschrijvingen. De afschrijvingen zijn gebaseerd op de geschatte economische levensduur en worden berekend op basis van een vast percentage van de verkrijgingsprijs. Er wordt afgeschreven vanaf het moment van ingebruikneming. De waarde en de resterende levensduur van de inventaris en de opstelling vaste presentatie collectie van voor de verzelfstandiging, alsmede die van de Zuidvleugel (begin 1 9 9 6 overgedragen aan de Stichting Het Rijksmuseum) zijn gebaseerd op taxaties door onafhankelijke derden. Deze activa en hun afschrijvingen zijn overeenkomstig deze taxaties opgenomen.

3 . 5 . 3. Vo o rr a d e n

De voorraden worden gewaardeerd tegen de verkrijgingsprijs of lagere netto-opbrengstwaarde.

3 . 5 . 4. Vo rd e r i n g e n

De vorderingen worden opgenomen tegen nominale waarde, onder aftrek van de noodzakelijk geachte voorzieningen voor oninbaarheid. Deze voorzieningen zijn bepaald op basis van een beoordeling van de individuele vorderingen.

3 . 5 . 5. Egalisatiere s e rve investeringsbijdragen

Ontvangen investeringssubsidies en bijdragen ten behoeve van de aanschaf van materiële vaste activa worden verantwoord onder de post egalisatiereserve investeringsbijdragen. Deze post valt vrij ten gunste van de exploitatierekening overeenkomstig de afschrijving op de met deze subsidies en bijdragen verkregen materiële vaste activa.

3 . 5 . 6 . Vo o rz i e n i n g e n

De voorzieningen worden op nominale waarde gewaardeerd. 129

3 . 6 . G rondslagen voor de bepaling van het re s u l t a a t

3 . 6 . 1. Exploitatiesubsidie OCenW

De onderdelen van de subsidie die bestemd zijn voor kunstaankopen en de financiering van de Zuidvleugel zijn gezien hun aard niet ten gunste van de exploitatierekening gebracht.

3 . 6 . 2. Schenkingen en kunstaankopen

Schenkingen en subsidies voor kunstaankopen worden gezien hun aard niet in de exploitatierekening verantwoord, maar rechtstreeks aan het bestemmingsfonds toegevoegd. Kunstaankopen worden rechtstreeks betaald uit dit bestemmingsfonds.

3 . 6 . 3. Buitengewone re s u l t a t e n

Buitengewone baten en lasten vloeien voort uit handelingen en gebeurtenissen die zich onderscheiden van de normale bedrijfsactiviteiten en zijn derhalve van incidentele aard.

Toelichting op de geconsolideerde balans

Immateriële vaste activa We b s i t e ( b e d ragen x NLG 1.000)

Stand 1 januari A a n s c h a f w a a r d e 0 Cumulatieve afschrijvingen 0

B o e k wa a rde 1 januari 0

Mutaties boekjaar I n v e s t e r i n g e n 3 3 4 A f s c h r i j v i n g e n -5

3 2 9 Stand per 31 december

A a n s c h a f w a a r d e 3 3 4 Cumulatieve Afschrijvingen -5

B o e k wa a rde 31 december 3 2 9 130

Materiële vaste activa Vo o ru i t Ve r b o u w i n g e n I nve n t a ri s M u s e a l e O ve ri g e To t a a l ( b e d ragen x NLG 1.000) betaald op a p p a ratuur en i nve n t a ri s vaste m a t e ri ë l e I n ri c h t i n g b e d ri j f s - vaste activa m i d d e l e n Stand 1 januari A a n s c h a f w a a r d e 0 1 . 4 6 4 2 2 . 1 3 8 2 . 2 6 4 7 2 2 5 . 9 3 8 Cumulatieve afschrijvingen 0 - 2 4 -1 5 . 0 8 2 -4 4 6 -3 8 -1 5 . 8 0 8

B o e k wa a rde 1 januari 0 1 . 4 4 0 7.0 5 6 1.6 0 0 3 4 1 0 . 1 3 0

Mutaties boekjaar Consolidatie: aanschafwaarde 0 2 1 . 0 0 6 0 0 0 2 1 . 0 0 6 Consolidatie: cumulatieve a f s c h r i j v i n g e n 0 - 6 . 3 0 2 0 0 0 -6 . 3 0 2 Aanschafwaarde desinvesteringen 0 0 0 0 - 7 2 - 7 2 Cumulatieve afschrijvingen d e s i n v e s t e r i n g e n 0 0 0 0 4 3 4 3 I n v e s t e r i n g e n 3 7 9 3 8 8 2 1 2 1 9 0 1 . 3 4 9 A f s c h r i j v i n g e n 0 -2 . 2 4 9 -2 . 1 3 6 -2 2 7 -2 2 -4 . 6 3 4

3 7 9 1 2 . 4 9 3 -1 . 3 1 5 -2 0 6 -3 9 1 1 . 3 9 0

Stand per 31 december

A a n s c h a f w a a r d e 3 7 9 2 2 . 5 0 8 2 2.9 5 9 2.2 8 5 9 0 4 8 . 2 2 1 Cumulatieve afschrijvingen 0 -8 . 5 7 5 -1 7 . 2 1 8 -8 9 1 -1 7 -2 6 . 7 0 1

B o e k wa a rde 31 december 3 7 9 1 3 . 9 3 3 5 . 7 4 1 1 . 3 9 4 7 3 2 1 . 5 2 0

De verzekerde waarde ultimo 1 9 9 9 bedraagt n l g 1 7.8 7 5 . 0 0 0. 131

Financiële vaste activa O ve rige financiële ( b e d ragen x NLG 1.000) vaste activa

Stand 1 januari 0

Mutaties boekjaar Consolidatie Stichting De Staalmeesters 9 . 8 0 0 Ontvangen op financiële vaste activa - 1 . 4 0 0

Stand per 31 december 8 . 4 0 0

De overige financiële vaste activa betreft een langlopende vordering, oorspronkelijk groot N L G 1 6 . 8 5 0 . 0 0 0, inzake de door het Ministerie van VROM toegezegde bijdrage in de verbouwingskosten van de Druckervleugel conform contract d.d. 2 9 . 0 3 . 1 9 9 3. Het restant van de lening wordt in zes jaarlijks gelijkblijvende termijnen van N L G 1.400.000 a f g e l o s t .

Vo o rr a d e n 31 december ( b e d ragen x NLG 1.000) 1 9 9 9 1 9 9 8

Voorraad museumwinkels 1.3 1 7 1 . 5 9 2 Overige voorraden 0 1 1 5

1 . 3 1 7 1 . 7 0 7

Vo rd e r i n g e n 31 december ( b e d ragen x NLG 1.000) 1 9 9 9 1 9 9 8

D e b i t e u r e n 1 9 5 3 2 6 Vorderingen op gelieerde rechtspersonen 1 . 1 9 6 1 8 9 Belastingen en sociale premies 6 4 9 7 6 3 P e n s i o e n e n 2 . 2 9 2 1 . 8 1 5 Overige vorderingen 1 . 6 0 1 1 . 2 5 9 Overlopende activa 9 1 8 8 7

6 . 8 5 1 4 . 4 3 9 Liquide midd e l e n

De banktegoeden zijn direct opeisbaar. De stichting beschikt over een kredietfaciliteit bij de ABN-AMRO bank van n l g 3.0 0 0.0 0 0. 132

G ro e p s ve r m o g e n 31 december ( b e d ragen x NLG 1.000) 1 9 9 9 1 9 9 8

Stand 1 januari 5 . 5 7 4 -2 . 8 0 0

Uit bestemming van het re s u l t a a t 1 . 6 4 9 2 . 7 3 6

Consolidatie Rijksmuseum-Stichting 0 1 . 5 7 6 Consolidatie Stichting De Staalmeesters: Vermogen Stichting De Staalmeesters per 3 1 december 1 9 9 8 3 3 3 Aanpassing activa en passiva aan waarderingsgrondslagen Rijksmuseum 2 . 9 5 1

I n b reng vermogen Stichting De Staalmeesters per 1 januari 1999 3 . 2 8 4 0

– Overboeking bestemmingsreserve herinrichting Nederlandse geschiedenis 0 8 0 0 – Overboeking bestemmingsreserve Masterplan 0 5 0 0 – Overboeking bestemmingsreserve tegenwaarde materiële vaste activa 0 2 . 7 6 2

Stand per 31 december 1 0 . 5 0 7 5 . 5 7 4

Het Ministerie van OCenW stelt, om ongewenste vermogensvorming middels subsidiegelden te voorkomen, een maximum aan de met de subsidie gerealiseerde exploitatieoverschotten. Gedurende een subsidieperiode mag maximaal tien procent van de totale subsidie over deze vierjaarsperiode worden ‘gereserveerd’. Vo o r de periode 1 9 9 7 – 2 0 0 0 betekent dit een maximale reservering van circa 1 2 miljoen. Exploitatieoverschotten uit een eerdere subsidieperiode worden meegenomen bij de beoordeling van de maximale reserv e r i n g . Hierbij dient opgemerkt te worden dat bij de berekening van de met de subsidie behaalde exploitatieoverschotten, rekening moet worden gehouden met de verhouding van de subsidieinkomsten ten opzichte van de totale inkomsten. Dit houdt in dat bij de berekening van de met de subiside gerealiseerde exploitatieoverschotten, niet het gehele, maar slechts een gedeelte van het exploitatieoverschot wordt toegerekend aan de subsidie. Ultimo 1 9 9 9 geeft dit, uitgaande van de veronderstelling dat de subsidie van het Ministerie van OCenW circa 6 0 % van de totale inkomsten uitmaakt gedurende de subsidieperiode en d a a rv o o r, het volgende beeld ultimo 1 9 9 9:

( b e d ragen x NLG 1.000) E x p l o i t a t i e ove rs c h o t V rij ter To t a a l s u b s i d i e b e s c h i k k i n g

Vermogen per 1 januari 1 9 9 7 0 1 . 0 5 5 1 . 0 5 5 Exploitatieoverschot 1 9 9 7 1 2 4 8 3 2 0 7 Exploitatieoverschot 1 9 9 8 1 . 6 4 2 1 . 0 9 4 2 . 7 3 6 Inbreng Fusievermogen Rijksmuseum Stichting per 1 januari 1 9 9 8 0 1 . 5 7 6 1 . 5 7 6 Exploitatieoverschot 1 9 9 9 9 8 9 6 6 0 1 . 6 4 9 Inbreng Fusievermogen Stichting De Staalmeesters januari 0 3 . 2 8 4 3 . 2 8 4

2 . 7 5 5 7 . 7 5 2 1 0 . 5 0 7 133

B e s t e m m i n g s fonds kunstaanko p e n 31 december ( b e d ragen x NLG 1.000) 1 9 9 9 1 9 9 8

Stand 1 januari 3 0 7 1 0

- Subsidie OCenW 7 5 0 7 5 0 - Toevoeging uit opbrengst museumwinkels 1.2 5 0 1 . 2 5 0 - Overige bijdragen en schenkingen t.b.v. kunstaankopen 3 . 6 5 7 1 . 6 8 2 - Kunstaankopen -5 . 8 8 6 -3 . 3 8 5

Stand per 31 december 7 8 3 0 7

E g a l i s a t i e re s e rve inve s t e r i n g s b i j d r a g e n Ve r b o u w i n g I nve n t a ris appara t u u r M u s e a l e ( b e d ragen x NLG 1.000) D ru c ke r- en inri c h t i n g i nve n t a ri s To t a a l v l e u g e l

Stand 1 januari 0 4 . 0 1 5 1 . 1 9 0 5 . 2 0 5

Consolidatie Stichting De Staalmeesters 1 4 . 6 4 1 0 0 1 4 . 6 4 1 Aankopen materiële vaste activa uit barters 0 7 6 0 7 6 Vrijval ten gunste van de exploitatierekening - 2 . 0 9 2 - 1 . 1 8 2 -1 4 4 - 3 . 4 1 8

Stand per 31 december 1 2 . 5 4 9 2 . 9 0 9 1 . 0 4 6 1 6 . 5 0 4

Vo o r z i e n i n g e n H u i s ve s t i n g Wa c h t g e l d e n Suppletie- en H e rs t ru c t u r e ri n g ( b e d ragen x NLG 1.000) g e l d e n a f ko o p r e g e l i n g e n b e d ri j f s p r o c e s s e n To t a a l

Stand 1 januari 5 0 0 5 9 2 1 . 7 0 1 3 . 9 1 0 6 . 7 0 3

Dotatie boekjaar 5 0 0 0 0 1 . 3 7 0 1 . 8 7 0 Aangewend in boekjaar 0 - 4 8 - 1 0 1 - 1 . 7 6 7 - 1 . 9 1 6 O v e r b o e k i n g 0 1 . 3 4 2 0 -1 . 3 4 2 0 Vrijval ten gunste van resultaat 0 -2 2 7 0 0 -2 2 7

Stand per 31 december 1 . 0 0 0 1 . 6 5 9 1 . 6 0 0 2 . 1 7 1 6.4 3 0 134

Personeelsverplichtingen: wachtgelden en suppletie- en afkoopregelingen

Deze voorzieningen betreffen de geschatte verplichtingen voor wachtgelden en suppletie- en afkoopregelingen personeel. Deze voorzieningen hebben een langlopend karakter.

Herstructurering bedrijfsprocessen

De voorziening herstructurering bedrijfsprocessen is gevormd voor de geschatte kosten van herstructurering van diverse bedrijfsprocessen. De hiermee gepaard gaande lasten zijn verantwoord als buitengewone lasten. De voorziening heeft een langlopend karakter.

H u i s v e s t i n g

De voorziening huisvesting is gevormd ter dekking van de kosten voor rekening van de g e b r u i k e r / h u u r d e r, opgeroepen door het gebruik van het pand. Deze voorziening heeft een kortlopend karakter en is bedoeld voor kosten die tot de grote renovatie nog gemaakt moeten worden, met name op het gebied van brandveiligheid. Het resterend saldo zal, conform het Financieel Plan 2 0 0 1 – 2 0 0 8, worden aangewend voor de inrichting na de renovatie.

Langlopende schulden H y p o t h e e k L e n i n g L e a s e - To t a a l ( b e d ragen x NLG 1.000) D ru c ke rv l e u g e l Z u i d v l e u g e l ve rp l i c h t i n g e n

Stand 1 januari 0 7 0 0 8 9 7 8 9 Consolidatie Stichting De Staalmeesters 9 . 4 0 0 -7 0 0 0 8 . 7 0 0 Aflossingen boekjaar -1 . 1 7 5 0 -6 9 -1 . 2 4 4

8 . 2 2 5 0 2 0 8 . 2 4 5 Aflossingen volgend boekjaar - 1 . 1 7 5 0 -2 0 -1 . 1 9 5

Stand per 31 december 7 . 0 5 0 0 0 7 . 0 5 0

Hypotheek Druckerv l e u g e l

De Hypotheek Druckervleugel betreft een 10 jarige lening bij de Generale Bank, oorspronkelijk groot NLG 1 1 . 7 5 0 . 0 0 0 met een rentepercentage van 6 , 8 5 %. De lening wordt lineair afgelost met 1 0 jaarlijks gelijkblijvende termijnen van N L G 1 . 1 7 5 . 0 0 0 die per 1 januari vervallen. De resterende looptijd bedraagt 6 j a a r. Het gedeelte dat binnen 1 jaar moet worden afgelost, is opgenomen onder de kortlopende schulden. 135

Ko rtlopende schulden 31 december ( b e d ragen x NLG 1.000) 1 9 9 9 1 9 9 8

Schulden aan kredietinstellingen 8 5 9 6 3 1 Kortlopend deel langlopende schulden 1 . 1 9 5 7 1 7 Belastingen en sociale premies 6 3 9 1 . 0 0 0 SFP inzake tekorten pensioenen en VUT 1 . 5 0 0 0 Schulden aan gelieerde rechtspersonen 0 3 6 C r e d i t e u r e n 3 . 1 3 7 3 . 9 2 7 Overige schulden 6 9 4 3 6 9 Overlopende passiva 8 . 4 7 0 7 . 3 2 5

1 6 . 4 9 4 1 4 . 0 0 5 Niet uit de balans blijkende rechten en ve r p l i c h t i n g e n

H u u rv e r p l i c h t i n g e n

Met de Rijksgebouwendienst is een huurcontract gesloten voor de gebouwen van Stichting Het Rijksmuseum van n l g 2,7 miljoen per jaar. Het contract is aangegaan op 1 juli 1 9 9 5 en heeft een looptijd van 2 0 j a a r.

S u b s i d i e

Voor de periode 1 9 9 8–2 0 0 0 is door het Ministerie van OCenW een jaarlijkse subsidie verleend van n l g 3 1.7 3 1.0 0 0. 136

Toelichting op de geconsolideerde functionele exploitatiere ke n i n g

B a t e n ( B e d ragen x NLG 1.000) 1 9 9 9 1 9 9 9 1 9 9 8 ( u i t ko m s t ) ( b e g r o t i n g ) ( u i t komst)

D i recte opbre n g s t e n Inkomsten uit entreegelden en museum jaarkaart 1 4 . 0 7 1 1 1 . 6 5 9 1 3 . 4 7 5 Directe sponsoring 1 . 6 9 5 1 . 2 6 3 .7 4 0 Inkomsten avondontvangsten horeca exploitatie .7 0 1 .7 0 5 .7 1 1 Inkomsten uit verkopen winkels 3 . 2 1 7 2 . 6 4 8 2 . 8 5 3 Overige directe opbrengsten .9 5 3 .6 0 0 .8 3 0

2 0 . 6 3 7 1 6 . 8 7 5 1 8 . 6 0 8

I n d i recte opbre n g s t e n Indirecte sponsoring .4 7 0 .4 8 5 .2 1 7 Overige indirecte opbrengsten .2 5 7 .2 3 3 .3 0 9

.7 2 7 .7 1 8 .5 2 6

S u b s i d i e s Subsidie Ministerie OCenW 3 3 . 0 3 2 3 1 . 9 9 7 3 1 . 8 1 0 Vrijval subsidie OCenW t.b.v. Zuidvleugel . 05 0 . 05 0 . 05 0 Vrijval egalisatiereserve investeringsbijdragen 3 . 1 6 7 1 . 2 9 4 1 . 2 9 1 Overige subsidies en bijdragen .08 2 . 07 8 .1 5 8

3 6 . 3 3 1 3 3 . 4 1 9 3 3 . 3 0 9 137

L a s t e n ( B e d ragen x NLG 1.000) 1 9 9 9 1 9 9 9 1 9 9 8 ( u i t ko m s t ) ( b e g r o t i n g ) ( u i t komst)

B e h e e r s l a s t e n Directie en administratie 1 0 . 2 2 9 9 . 7 2 7 8 . 7 2 8 Gebouwen en terreinen 1 4 . 4 3 0 1 2 . 0 8 6 1 2 . 0 0 4 Bewaking en beveiliging 9 . 8 2 8 1 0 . 0 8 9 9 . 5 1 3

3 4 . 4 8 7 3 1 . 9 0 2 3 0 . 2 4 5

C o l l e c t i e f u n c t i e C o l l e c t i e v o r m i n g 6 . 8 1 1 7 . 1 6 7 7 . 0 4 0 C o l l e c t i e b e h e e r .6 9 1 .6 1 4 .4 9 4 Onderzoek en documentatie .4 9 8 .4 5 1 .3 3 2 C o n s e rvering en restauratie 1 . 0 5 6 1 . 3 4 4 1 . 5 2 6

9 . 0 5 6 9 . 5 7 6 9 . 3 9 2

P u b l i e k s f u n c t i e Projecten en tentoonstellingen 4 . 7 0 7 4 . 2 9 8 4 . 7 9 0 Afdeling museuminrichting 1 . 0 0 9 .9 9 0 .9 0 2 Educatie en voorlichting, werving en PR 4 . 0 7 1 3 . 2 1 6 3 . 2 5 8 F o t o g r a f i e .6 4 9 .6 3 4 .6 2 7

1 0 . 4 3 6 9 . 1 3 8 9 . 5 7 7

B u i t e n g ewone baten Vrijval voorziening wachtgelders en achterblijvers .2 2 7 . 0 00 .1 7 6 Vrijval schuld lening Zuidvleugel . 0 00 . 0 00 .6 0 0 Overige baten voorgaand jaar .2 5 6 . 0 00 .3 9 0

.4 8 3 . 0 00 1 . 1 6 6

B u i t e n g ewone lasten Dotatie voorziening herstructurering b e d r i j f s p r o c e s s e n 1 . 3 7 0 . 0 00 1 . 9 1 4 Aanvulling tekort SFP pensioenen & VUT 1 . 0 7 2 . 0 00 . 0 00 Overige lasten voorgaand jaar .3 4 7 . 0 00 .4 1 4

2 . 7 8 9 . 0 00 2 . 3 2 8 138

O verige gegevens met betrekking tot de personele lasten Het gemiddeld aantal personeelsleden in 1999 op full time basis bedroeg 353 (1998: 3 4 6 ) .

De personele kosten bestaan uit: 1 9 9 9 1 9 9 9 1 9 9 8 ( B e d ragen x NLG 1.000) ( u i t ko m s t ) ( b e g r o t i n g ) ( u i t ko m s t )

Lonen en salarissen 2 3 . 7 1 6 2 4 . 7 5 9 2 3 . 7 4 1 Sociale lasten 3 . 6 1 5 3 . 9 9 8 3 . 6 9 4 P e n s i o e n l a s t e n 2 . 3 2 3 2 . 4 1 0 2 . 4 5 4 Inhuur derden/uitzendkrachten 1 . 9 6 1 .6 5 1 .5 2 9

3 1 . 6 1 5 3 1 . 8 1 8 3 0 . 4 1 8 139

S t i c h t i n g s b a l a n s (na bestemming exploitatiesaldo)

( b e d ragen x NLG 1.000) 31 december 1999 31 december 1998

Vaste activa Immateriële vaste activa .3 2 9 . 0 00 Materiële vaste activa 2 1 . 5 2 0 1 0 . 1 3 0 Financiële vaste activa 8 . 2 8 3 . 0 00

3 0 . 1 3 2 1 0 . 1 3 0

Vlottende activa Vo o r r a d e n 1 . 2 2 5 1 . 7 0 7 Vo r d e r i n g e n 6 . 8 2 5 4 . 4 3 9 Liquide middelen 1 8 . 5 6 2 1 5 . 5 9 0

2 6 . 6 1 2 2 1 . 7 3 6

Af: kortlopende schulden 1 6 . 1 7 5 1 4 . 0 0 5

We r k k a p i t a a l 1 0 . 4 3 7 7 . 7 3 1

Te fi n a n c i e ren vermoge n 4 0 . 5 6 9 1 7 . 8 6 1

Eigen vermogen 1 0 . 5 0 7 5 . 5 7 4 Bestemmingsfonds kunstaankopen . 07 8 .3 0 7 E g a l i s a t i e r e s e rve investeringsbijdragen 1 6 . 5 0 4 5 . 2 0 5 Vo o r z i e n i n g e n 6 . 4 3 0 6 . 7 0 3 Langlopende schulden 7 . 0 5 0 . 07 2

F i n a n c i e rend vermogen 4 0 . 5 6 9 1 7 . 8 6 1 140

E x p l o i t a t i e re kening van de Stichting

( b e d ragen x NLG 1.000) 1 9 9 9 1 9 9 9 1 9 9 8 ( u i t ko m s t ) ( b e g r o t i n g ) ( u i t ko m s t )

Resultaat deelnemingen -.1 5 9 . 0 00 . 0 00 Overige baten en lasten 1 . 8 0 8 .5 0 0 2 . 7 3 6

E x p l o i t a t i e s a l d o 1 . 6 4 9 .5 0 0 2 . 7 3 6

Toelichting op de Stichtingsbalans

A l g e m e e n De grondslagen voor de waardering van de activa en passiva en voor de bepaling van het resultaat zijn gelijk aan de waarderingsgrondslagen vermeld in de toelichting op de geconsolideerde jaarrekening.

Financiële vaste activa Deelnemingen waarop invloed van betekenis kan worden uitgeoefend zijn gewaardeerd tegen de n e t t o - v e r m o g e n s w a a r d e .

Financiële vaste activa d e e l n e m i n g ove ri g e To t a a l ( b e d ragen x NLG 1.000) in groeps- fi n a n c i ë l e m a a t s c h a p p i j e n vaste activa

Stand 1 januari 0 0 0

Mutaties boekjaar Consolidatie Stichting De Staalmeesters 0 9 . 8 0 0 9 . 8 0 0 Investeringen in deelnemingen 4 2 0 4 2 Resultaat deelnemingen - 1 5 9 0 - 1 5 9 Ontvangen op financiële vaste activa 0 - 1 . 4 0 0 - 1 . 4 0 0

Stand per 31 december - 1 1 7 8 . 4 0 0 8 . 2 8 3 141

O verige gegevens

A c c o u n t a n t s ve r k l a r i n g

Wij hebben het in dit verslag opgenomen financieel overzicht van Stichting Het Rijksmuseum te Amsterdam over 1999 gecontroleerd. Dit financieel overzicht is ontleend aan de door ons gecontro- leerde jaarrekening 1999 van Stichting Het Rijksmuseum te Amsterdam. Bij die jaarrekening hebben wij op 21 maart 2 0 0 0 een goedkeurende accountantsverklaring verstrekt.

Dit financieel overzicht is opgesteld onder verantwoordelijkheid van de Directie en de Raad van Toezicht van de Stichting. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake het financieel overzicht te verstrekken.

Wij zijn van oordeel dat dit financieel overzicht op alle van materieel belang zijnde aspecten in over- eenstemming is met de jaarrekening waaraan deze is ontleend. Voor een beter inzicht in de finan- ciële positie en de resultaten van de Stichting en de reikwijdte van onze controle, dient het financieel overzicht te worden gelezen in samenhang met de volledige jaarrekening, waaraan deze is ontleend, alsmede met de door ons daarbij verstrekte accountantsverklaring.

Den Haag, 2 1 maart 2 0 0 0

Deloitte & To u c h e A c c o u n t a n t s

Voorstel bestemming exploitatiesaldo De directie heeft besloten het exploitatiesaldo 1 9 9 9 ad N L G 1 . 6 4 9 . 0 0 0 toe te voegen aan de vrije r e s e rves. Dit voorstel is reeds verwerkt in de balans ultimo 1 9 9 9.

G e b e u rtenissen na balansdatum Begin 2 0 0 0 is een werkmaatschappij opgericht, Rijksmuseum E-commerce B.V., waarin de commercië- le verkoop van merchandising artikelen via internet zal worden geëxploiteerd.

Na balansdatum is een investeringsverplichting aangegaan van N L G 1 , 3 miljoen ten behoeve van de verbouwing van het publieksrestaurant. 142

M e e r j a re n ove r z i c h t ( B e d ragen x NLG 1.000) 1 9 9 9 1 9 9 8 1997

R e s u l t a t e n E n t r e e g e l d e n 1 4 . 0 7 1 1 3 . 4 7 5 9 . 8 3 4 W i n k e l s 3 . 2 1 7 2 . 8 5 2 .2 0 0 S p o n s o r i n g 2 . 1 6 5 .9 5 7 1 . 7 9 4 Subsidie OCen W 3 3 . 0 3 2 3 1 . 8 1 0 3 0 . 9 8 1 Vrijval egalisatiereserv e 3 . 1 6 7 1 . 2 9 1 1 . 2 8 1 Overige opbrengsten 2 . 0 4 3 2 . 0 5 8 1 . 6 4 4

Totaal opbrengsten 5 7 . 6 9 5 5 2 . 4 4 3 4 5 . 7 3 4

P e r s o n e e l s l a s t e n 3 1 . 6 1 5 3 0 . 4 1 8 2 7 . 9 4 3 Afschrijvingen vaste activa 4 . 6 3 9 2 . 2 6 8 1 . 8 8 1 Lasten collectie- en publieksfunctie 6 . 7 1 0 6 . 4 9 9 4 . 7 1 0 H u i s v e s t i n g s l a s t e n 5 . 7 6 3 5 . 4 7 6 5 . 2 3 5 Overige lasten 5 . 2 5 2 4 . 5 5 3 3 . 3 5 5

Totaal lasten 5 3 . 9 7 9 4 9 . 2 1 4 4 3 . 1 2 4

Financiële baten en lasten .2 3 9 .6 6 9 .4 4 2

Saldo uit gewone bedri j f s u i t v o e ri n g 3 . 9 5 5 3 . 8 9 8 3 . 0 5 2

Buitengewone baten en lasten - 2 . 3 0 6 - 1 . 1 6 2 - 2 . 8 4 5

E x p l o i t a t i e s a l d o 1 . 6 4 9 2 . 7 3 6 .2 0 7

Ve r m o g e n Vaste activa 3 0 . 2 4 9 1 0 . 1 3 0 9 . 0 9 0 Vlottende activa 2 6 . 8 1 4 2 1 . 7 3 6 1 6 . 1 7 8 Kortlopende schulden 1 6 . 4 9 4 1 4 . 0 0 5 1 1 . 2 3 3 Eigen Ve r m o g e n 1 0 . 5 0 7 5 . 5 7 4 1 . 2 6 2 Bestemmingsfonds kunstaankopen . 07 8 .3 0 7 . 01 0 E g a l i s a t i e r e s e rv e 1 6 . 5 0 4 5 . 2 0 5 6 . 3 2 8 Vo o r z i e n i n g e n 6 . 4 3 0 6 . 7 0 3 5 . 0 4 6 Langlopende schulden 7 . 0 5 0 . 07 2 1 . 3 8 9 Totaal vermogen 5 7 . 0 6 3 3 1 . 8 6 6 2 5 . 2 6 8 143

1 9 9 9 1 9 9 8 1997

M e d ewe r kers (aantal) Gemiddeld aantal medewerkers .3 5 3 .3 4 6 .3 4 3

B e z o e kers (aantal) Totaal aantal bezoekers 1 310.497 1 229.445 1 084.652 N a t i o n a a l 5 0 8 . 4 9 8 5 9 3 . 4 6 3 5 1 9 . 7 3 5 I n t e r n a t i o n a a l 8 0 1 . 9 9 9 6 3 5 . 9 8 2 5 6 4 . 9 1 7 Betalende bezoekers 1 245.265 1 184.066 1 031.494 Gratis bezoek 6 5 . 2 3 2 4 5 . 3 7 9 5 3 . 1 5 8 Bezoekers MJK 2 2 4 . 1 9 1 2 0 6 . 6 7 9 1 9 0 . 4 3 5 Jeugd tot 18 jaar 1 7 6 . 1 8 2 1 5 9 . 7 0 9 1 5 0 . 5 5 2

Kengetallen (in %) Subsidie OCenW/totale baten .5 7 , 3 .6 0 , 7 .6 7 , 7 Personeelslasten/Subsidie OCenW .9 5 , 7 .9 5 , 6 .9 0 , 2 Vlottende activa/kortlopende schulden .1 6 2 , 6 .1 5 5 , 2 .1 4 4 , 0 Eigen vermogen/totaal vermogen .1 8 , 4 .1 7 , 5 .05 , 0

Samenstelling Raad van To e z i c h t

Mr J.M. H e s s e l s , vo o r z i t t e r Voorzitter Raad van Bestuur Vendex KBB P ro f . Mr I.P. A s s c h e r- Vo n k Hoogleraar sociaal recht aan de Katholieke Universiteit Nijmegen Drs P. M . N o o rd e rv l i e t - B o l S c h r i j v e r P ro f . Dr J.R. G l a s z Trenité van Doorne, advocaten en notarissen en hoogleraar corporate governance aan de Universiteit van Amsterdam Dr H.H.F. W i j f fe l s Voorzitter Sociaal Economische Raad Neil MacGre go r Director of The National Gallery, London Auteurs essay s Reinier Baars e n Een A u g s bu rgs pronkkabinet Mattie Boom Éduard Baldus F o t o g rafie van het nieuwe Louvre 1854–1857 Ad Hoving De Dirck Hart o g h s - s c h o t e l Guido Jansen De zomer in het hoofd Een Hollander in Italië Wouter Kloek Aanwinsten uit eigen collectie Het restauratieproject stillev e n s Jan Rudolph de Lorm F rans historisme op zijn best Zilveren kandelaren van Froment-M e u ri c e Pauline Lunsingh Scheurl e e r K u ve ra , de Indo-Javaanse god van de ri j k d o m R o b e rt Jan te Rijdt Negentiende-eeuwse tekeningen Aanwinsten uit de collectie Hans van Leeuwen M a rijn Schapelhouman De schilder en zijn graveur Een tekening naar Rubens, door de meester g e c o rri g e e r d Peter Sigmond Besef van tijd en gevoel van schoonheid N e d e rlandse geschiedenis in een geïntegreerde o p s t e l l i n g F i e ke T i s s i n k W w w. ri j k s mu s e u m . n l Kees Zandvliet Pieter Isaacsz A l l eg o rie op Amsterdam als c e n t rum van de wereldhandel ve rschillende auteurs Het Nieuwe Rijksmuseum Het Rijksmuseum in de 21e eeuw

Illustraties tussenbladen U i t : Het Rijksmuseum te Amsterdam tekst van Victor de Stuers , platen van P. J . H .C u y p e rs A m s t e r d a m , H o l kema en Wa r e n d o r f , 1 8 9 7

Woning van de hoofddirecteur, hoofddeur (plaat 24) – p. 8

Balk- en gewe l f s c h i l d e ring in de admiraliteits- en leeszaal (plaat 58) – p. 3 6

Windvaan en topve rs i e rselen (plaat 20) – p. 4 8

Eén van de vier winden in de klokkentoren (plaat 44) – p. 7 6

Mozaïkvloer in de Rembrandtzaal en in de Eregalerij (plaat 12) – p. 1 0 5

M u u rs c h i l d e ring vo o r z a a l , mu u rpijler (plaat 50) – p. 1 1 4

R e d a c t i e T C O S ,A m s t e r d a m

E i n d re d a c t i e Marcelle Ve r b e rn e

O n t we r p Studio Rooze n ,A m s t e r d a m

L i t h o g r a f i e Scanprofile, Oisterwijk

D r u k Wa a n d e rs Dru k ke rs , Z wo l l e