Amerika Birleşik Devletleri'nin Güvenlik Yardimi Programlari
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ULUSLARARASI İLİŞKİLER ANABİLİM DALI DOKTORA TEZİ AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ’NİN GÜVENLİK YARDIMI PROGRAMLARI: 11 EYLÜL SONRASINDA YÜRÜTÜLEN EĞİT-DONAT FAALİYETLERİNİN İNSAN HAKLARI HUKUKU VE ABD İÇ HUKUKU AÇISINDAN İNCELENMESİ Şener ÇELİK 2502160568 TEZ DANIŞMANI PROF. DR. Yaşar ONAY İSTANBUL – 2019 ii ÖZ AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ’NİN GÜVENLİK YARDIMI PROGRAMLARI: 11 EYLÜL SONRASINDA YÜRÜTÜLEN EĞİT-DONAT FAALİYETLERİNİN İNSAN HAKLARI HUKUKU VE ABD İÇ HUKUKU AÇISINDAN İNCELENMESİ Şener ÇELİK Amerika Birleşik Devletleri (ABD), İkinci Dünya Savaşı’nın sona ermesini müteakiben, dünyanın çeşitli bölgelerindeki farklı devletlere ve devlet-dışı aktörlere sağladığı askeri eğitim ve donatım desteğini yaygın ve sistematik programlar dahilinde yürütmeye başlamıştır. Yardım programları, ABD devlet belgelerinde açıkça vurgulandığı ve literatürde de desteklendiği gibi, öncelikle bu ülkenin çıkarlarına hizmet etmek üzere planlanmakta ve icra edilmektedir Ancak, sözü edilen faaliyetler, ABD iç hukukunda insan hakları ihlali yapan devletlere ve devlet-dışı aktörlere güvenlik yardımı yapılmamasını şart koşan düzenlemeleri ihlal etmektedir. Bu araştırmanın temel amacı, ABD güvenlik yardımları neticesinde meydana gelmiş olabilecek ihlalleri tespit edebilmek için, Kolombiya, Endonezya, Irak ve Suriye’de yürütülen güvenlik yardımı programlarını, uluslararası insan hakları sözleşmeleri; ABD’nin Leahy Yasası olarak bilinen temel güvenlik yardımı yasası ve diğer ilgili düzenlemeleri çerçevesinde incelemektir. Çalışmanın iddiası, 11 Eylül sonrasında güvenlik yardımlarının hacmi arttıkça, ABD’den bu yardımları alan ülkelerde insan haklarının bozulduğudur. Anahtar Kelimeler: Güvenlik yardımı, eğit-donat, uluslararası insan hakları, Leahy Yasası, Kolombiya, Endonezya, Irak, Suriye. iii ABSTRACT SECURITY ASSISTANCE PROGRAMS OF THE UNITED STATES OF AMERICA: AN ASSESSMENT OF TRAIN AND EQUIP OPERATIONS LAUNCHED IN POST-9/11 ERA IN TERMS OF HUMAN RIGHTS LAW AND US DOMESTIC LAW Şener ÇELİK Following the end of the Second World War, the United States of America (USA) began to provide military training and equipment support to different states and non-state actors in various regions of the world within the scope of widespread and systematic programs. Assistance programs are primarily planned and implemented to serve the interests of this country, as is clearly emphasized in US government documents and supported by the literature. These activities, however, also violate regulations in the US domestic law stipulating that security assistance should not be provided to states and non-state actors who have committed human rights violations. The main purpose of this research is to examine the security assistance programs carried out in Colombia, Indonesia, Iraq and Syria, in order to detect violations that may have occurred as a result of US security assistance, within the framework of basic security assistance law of the United States known as Leahy Law together with its other relevant regulations, and essential international human rights conventions. The claim of the study is that as the volume of security assistance increased after 9/11, human rights in the countries receiving US assistance had deteriorated. Keywords: Security assistance, train-and-equip, international human rights, Leahy's Law, Colombia, Indonesia, Iraq, Syria. iv ÖNSÖZ Bu araştırma, ABD’nin devletlere ve devlet-dışı aktörlere sağladığı güvenlik yardımı programlarının, uluslararası insan hakları hukuku ve ABD iç hukuku açısından değerlendirilmesi amacıyla yapılmıştır. Özellikle Suriye İç Savaşı ile gündeme gelen ve eğit-donat faaliyetleri kapsamında bilinen bu programlar, esasen 2. Dünya Savaşı’nın sonundan beri uygulanmakta olan ve temelde ABD’nin kendi ulusal çıkarlarını korumak amacıyla planlanıp icra edilen silah ve askeri eğitim tedariği projeleridir. Sözkonusu faaliyetler, çoğu zaman bu projelerin alıcısı olan aktörler tarafından, siyasi nüfuz alanlarını koruma; siyasal elit içindeki konumlarını ve ekonomik çıkarlarını güvenceye alma ve maksimize etme; ve egemenlik tesisi için ihtiyaç duydukları askeri imkan ve kabiliyetlere erişme amaçları doğrultusunda kullanılmıştır. ABD’nin amacı ise, genel olarak, yardım yaptığı aktörler üzerinden stratejik önemi haiz bölgelerde askeri külfet paylaşımına giderek vekil kullanımıyla bir güç projeksiyonu uygulamak olmuştur. Güvenlik yardımı programlarını sorunlu hale getiren ise, alıcı konumundaki aktörlerin elde ettikleri silah ve eğitimle, bulundukları bölgelerde yaşayan sivillerin uluslararası sözleşmelerden doğan temel insan haklarını ve özgürlüklerini ihlal etmeleri; ABD’nin ise, bu programlara devam ederek kendi iç hukukundaki yasal düzenlemeleri ihlal etmesidir. Araştırmanın sorunsallaştırdığı, daha doğrusu, güvenlik yardımı olgusunun kendi realitesi gereği sorunsal olan, sözkonusu faaliyetlerin ahlaki ve insani anlamda tanımlanabilecek türde bir yardım olmayıp, yardımı yapan aktörün - bu araştırmada ABD’nin - bu programları daha çok güç kavramı ile ilişkilendirilebilecek bir kuvvet çarpanı olarak benimsemiş oluşudur. İlgi çekici ve paradoksal olarak, aynı aktör, güvenlik yardımı programlarını kendi iç hukukunda ciddi ve kapsamlı insan hakları yasaları ile düzenlemiştir. Tezin yazarı olarak beni bu konuda araştırma yapmaya yönelten etkenlerden biri, ve belki en önemlisi, işte bu çelişki olmuştur. Kuşkusuz hiçbir bilimsel araştırma yazara akademik ve moral destek sağlayan biliminsanlarının ve yakınlarının desteği olmadan gerçekleştirilemez. Bu tez de bu kuralın bir istisnası değil. Araştırmanın hazırlık, yazım ve sonuçlandırma safhalarında pek çok insan bana destek oldu. Burada hepsine teşekkür etmeliyim. v Tez danışmanım Prof. Dr. Yaşar Onay, bir danışmanın sağlayabileceğinin çok ötesinde geniş bir dünya görüşü kazanmamda önemli rol oynadı ve araştırmamın her aşamasında gerek bilimsel gerek moral desteğiyle yanımda oldu. Tez İzleme Komitesi Üyesi Prof. Dr. Gülden Ayman, araştırmayı yapılandırmam ve kuramsal çerçeve olarak bugüne kadar doktora tezlerinde çok da başvurulmayan normatif kuramı kullanmam için beni teşvik etti. Tez İzleme Komitesi Üyesi Prof. Dr. Mithat Baydur, araştırmamda felsefi ve tarihsel bir farkındalık kazanmam için her zaman yol gösterdi ve çalışmanın gecikmesiz olarak ilerlemesi için bana zaman ayırarak büyük bir özveri sergiledi. King’s College Savaş Çalışmaları Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Mervyn Frost, mütvazı ve yardımsever bir yaklaşımla, normatif kuramın esaslarını hangi eserlerinden, ne şekilde faydalanarak kullanabileceğim konusunda beni aydınlattı. Sosyal Bilimler Enstitüsü Öğrenci İşleri Siyasal Bölüm Memuru İsmail Karanfil, tezin yazım, izleme ve mezuniyet sürecinin her safhasındaki tüm idari konularda, samimi ve profesyonel yardımını esirgemedi. Sevgili dostum hukukçu Dr. Onur Sarı, araştırmama şekil ve içerik açısından sağladığı destekle birlikte, dünyadaki hukuki ve siyasi gelişmeler hakkında yaptığımız sohbetlerle araştırmama önemli katkı verdi. Kadim dostum mimar/yazar Murat Akan, araştırmamın tez izleme komitesi ve savunma safhalarında gerek duyduğum tashihleri yoğun iş temposu içinde yaparak çalışmaya anlatım tekniği açısından bir derinlik kazandırdı. Araştırmanın başından beri bana sonsuz ve koşulsuz bir destek veren çok sevgili ve değerli annem Birsen Ertener, babam Ertuğrul Çelik, amcam Akdoğan Çelik, teyzem Sabire Berkman, değerli ağabeylerim İhsan Kural ve Metin Cengiz ile diğer aile mensuplarım, bu araştırmayı başarıyla tamamlamam için her fedakarlığı gösterdiler ve her zaman beni cesaretlendirdiler. Son olarak, bu araştırmanın ortasında aramızdan ayrılan, Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün dedesi Kırmızı Hafız Ahmet Efendi’nin kızkardeşinin büyük vi torunu, gerçek bir subay ve centilmen olan aile dostumuz, çok değerli büyüğüm Dz. Yr. (Em.) Tezer Ülküatam, yıllara yayılan bir aydınlanma dönemi boyunca, bana devletler arasındaki ilişkilere dair geleneksel anlatılarla gerçekler arasındaki farkı nasıl ayırt edebileceğimi öğretti. Tüm bu olağanüstü insanların ve burada isimlerini sayamadığım nicelerinin, basit bir rastlantının ötesinde, belli bir sebeple yaşantıma girdiğine inanıyorum. Onlar olmasaydı, bu doktora çalışması da olmayacaktı. Şener ÇELİK İstanbul, 2019 vii İÇİNDEKİLER ÖZ ............................................................................................................................... iii ABSTRACT ............................................................................................................... iv ÖNSÖZ ........................................................................................................................ v KISALTMALAR LİSTESİ ..................................................................................... xii GİRİŞ .......................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM ABD GÜVENLİK YARDIMLARININ KURAMSAL-KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ 1.1. Güvenlik Yardımı Terminolojisinde Tanımlar ve Kavramlar......................................... 17 1.2. 11 Eylül Sonrası Güvenlik Yardımı Politikasının Kuramsal Çerçevesi ......................... 21 1.3. ABD Güvenlik Yardımı Stratejisinin Temel Kavramları ............................................... 26 1.3.1. Ortaklık Kapasitesi İnşası Stratejisi ........................................................................ 27 1.3.2. Arkadan Liderlik Politikası ..................................................................................... 29 1.3.3. Küçük Ayak İzi Konsepti.......................................................................................