SLAVÈ KATIN STEVE PLIAKES

СЛАВЕ КАТИН СТИВ ПЉАКАС

SLAVÈ NIKOLOVSKI - KATIN STEVE PLIAKES

СЛАВЕ НИКОЛОВСКИ - КАТИН СТИВ ПЉАКАС

To my Homelands: Macedonia and Canada

На моите татковини: Македонија и Канада PUBLISHER - MAKEDONSKA ISKRA – SKOPJE, MACEDONIA ИЗДАВАЧ - „МАКЕДОНСКА ИСКРА“ - СКОПЈЕ, MAKEDONIJA

EDITION: MONOGRAPHS ИЗДАНИЕ: МОНОГРАФИИ

SLAVÈ NIKOLOVSKI - KATIN СЛАВЕ НИКОЛОВСКИ - КАТИН STEVE PLIAKES СТИВ ПЉАКАС

REVIEWERS Academician Antonije Shkokljev - Doncho Vera Stojchevska - Antikj, Ph.D.

РЕЦЕНЗЕНТИ Академик Антоније Шкокљев - Дончо Проф. д-р Вера Стојчевска - Антиќ

All rights reserved. No part of this book my be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical, including photocoping, recording or by any information store and retrieval system without written concent from the author, except for the inclusion of brief and documented quotations in a review.

Сите права се задржани. Ниту еден дел од оваа книга не може да се репродуцира или пренесува во која било форма или на кој било начин, електронски или механички, вклучувајќи фотокопирање, снимање или какви било информации за складирање и пронаоѓање систем без писмена согласност од авторот, освен за вклучување на кратки и документирани цитати во списание. SLAVÈ KATIN STEVE PLIAKES

СЛАВЕ КАТИН СТИВ ПЉАКАС CONTENTS INTRODUCTION: BY ACADEMICIAN ANTONIJE SHKOKLJEV - DONCHO STEVE PLIAKES - PROMOTOR OF MACEDONIA 12

I THE LIFE STORY OF STEVE AND LILLY PLIAKES A PART OF STEVE PLIAKES’ LIFE 22 LILLY PLIAKES - STEVE'S LIFE COMPANION 38 50 YEARS OF MARRIED LIFE 46 THE FAMILY TREES OF STEVE AND LILLY 54

II AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY A PART OF THE TRUTH ABOUT THE AEGEAN 72 GATHERING OF THE CHILDRENS EXPELLED FROM THE AEGEAN 80 FRОM PRESPA TO LERIN AND BACK 92 ZELENICHE - THE NATIVE PLACE OF STEVE 106 ZHELEVO - THE NATIVE PLACE OF LILLY PLIAKES 124

III DEMOCRATIC CANADA – THE SECOND COUNTRY CANADA-THE COUNTRY OF PROSPERITY 140 IMMIGRATION TO CANADA AS A DESTINY 146 NEWMARKET - THE LIVING AND BUSINESS PLACE 154

IV A PART OF STEVE‘S ACTIVITIES THE VIEWS OF THE TRUTH 166 PRESIDENT OF THE “UNITED MACEDONIANS” 178 PRESIDENT OF THE OLYMPIC COMMITTEE 202

V ON THE ROAD OF ALEXANDER THE MACEDON MACEDONIA - HOMLAND OF STEVE PLIAKES 216 THE MACEDONIANS IN PAKISTAN 226 FOLLOWING THE FOOTSTEPS OF ALEXANDER THE GREAT 232

VI MUTUAL TRAVELING IN FRONT OF THE SARCOPHAGUS OF ALEANDER THE GREAT IN ISTANBUL 254 IN EPHESUS AND IN THE HOUSE OF (THE HOLY MOTHER OF GOD) ST. MARY 266 VISITES OF ANCIENT LOCATIONS IN MACEDONIA 274 ON THE GRAVE OF YANE SANDANSKI 286 LILLY & STEVE IN MALA PRESPA 298

VII APPENDIX ARTICLES IN THE NEWSPAPERS 316 STEVE PLIAKES` AWAREDS AND DIPLOMAS 322 SLAVE`KATIN`S BIOGRAPHY AND PUBLICATIONS 328 СОДРЖИНА ВОВЕД: АКАДЕМИК АНТОНИЈЕ ШКОКЉЕВ – ДОНЧО СТИВ ПЉАКАС - ПРОМОТОР НА МАКЕДОНИЈА 13

I ЖИВОТНАТА ПРИКАЗНА ЗА СТИВ И ЛИЛИ ПЉАКАС ДЕЛ ОД ЖИВОТОТ НА СТИВ ПЉАКАС 23 ЛИЛИ ПЉАКАС - ЖИВОТНИОТ СОПАТНИК НА СТИВ 39 50-ГОДИШЕН БРАЧЕН ЖИВОТ 47 СЕМЕЈНИТЕ СТЕБЛА НА СТИВ И ЛИЛИ 55

II ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА - РОДНАТА ЗЕМЈА ДЕЛ ОД ВИСТИНАТА ЗА ЕГЕЈОТ 73 НА СРЕДБАТА НА ДЕЦАТА ПРОГОНЕТИ ОД ЕГЕЈОТ 81 ОД ПРЕСПА ДО ЛЕРИН И НАЗАД 93 ЗЕЛЕНИЧЕ - РОДНОТО МЕСТО НА СТИВ 107 ЖЕЛЕВО - РОДНОТО МЕСТО НА ЛИЛИ ПЉАКАС 125

III ДЕМОКРАТСКА КАНАДА – ВТОРАТА ТАТКОВИНА КАНАДА-ЗЕМЈА НА ПРОСПЕРИТЕТОТ 141 ИСЕЛУВАЊЕТО ВО КАНДАДА КАКО СУДБИНА 147 ЊУМАРКЕТ - МЕСТОТО НА ЖИВЕЕЊЕ И БИЗНИСОТ 155

IV ДЕЛ ОД АКТИВНОСТИТЕ НА СТИВ ПЉАКАС ПОГЛЕДИТЕ КОН ВИСТИНАТА 167 ПРЕТСЕДАТЕЛ НА „ОБЕДИНЕТИ МАКЕДОНЦИ“ 179 ПРЕТСЕДАТЕЛ НА ОЛИМПИСКИОТ КОМИТЕТ 203

V ПО ТРАГИТЕ НА АЛЕКСАНДАР МАКЕДОНСКИ МАКЕДОНИЈА - РОДНАТА ЗЕМЈА НА СТИВ ПЉАКАС 217 МАКЕДОНЦИТЕ ВО ПАКИСТАН 227 ПО ТРАГИТЕ НА АЛЕКСАНДАР МАКЕДОНСКИ 233

VI ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА ПРЕД САРКОФАГОТ НА АЛЕКСАНДАР МАКЕДОНСКИ ВО ИСТАНБУЛ 255 ВО ЕФЕС И КУЌАТА НА СВЕТА БОГОРОДИЦА 267 ПОСЕТА НА АНТИЧКИ ЛОКАЛИТЕТИ ВО МАКЕДОНИЈА 275 НА ГРОБОТ НА ЈАНЕ САНДАНСКИ 287 ЛИЛИ И СТИВ ВО МАЛА ПРЕСПА 299

VII ДОДАТОК НАПИСИ ВО ВЕСНИЦИТЕ 316 НАГРАДИ И ДИПЛОМИ НА СТИВ ПЉАКАС 322 БИОГРАФИЈА И ПУБЛИКАЦИИ НА СЛАВЕ КАТИН 328

Steve and Lilly in 1985 Стив и Лили во 1985 година

Lilly, Margaret, Jeannie and Steve in 1994 Лили, Маргарет, Џини и Стив во 1994 година INTRODUCTION

BY ACADEMICIAN ANTONIJE SHKOKLJEV - DONCHO STEVE PLIAKES PROMOTOR OF MACEDONIA

teve Pliakes or Stevo Plakov, as he ­honor of the Macedonian people and Mace- prefers to introduce himself, is a donia in the world, especially in Canada, and Canadian Macedonian, or Mace- in recent years in the United States (Flori- Sdonian Canadian whose origin is from the da), where he spends the winter months. beautiful Macedonian village of Zeleniche, in Steve Pliakes is particularly active in pro- the region of Lerin, from the Aegean part of moting democracy in Macedonia to protect Macedonia. He is extremely famous, recog- nized and an outstanding figure among the the Macedonian name, flag, constitution Macedonians in Canada and in the United and he is a promoter for the recognition of States. Macedonia as a sovereign, independent and self-governed state in the Balkans and the Businessman Steve Pliakes is one of the truth about Macedonia in the world. He is most prominent Macedonians who are ini- proud that he is Macedonian. In addition, tiators, organizers and strong fighters for businessman Steve Pliakes has close con- affirmation and the defense of the Macedo- tacts with several celebrities, diplomats and nian name, which is a centuries-old name. organizations worldwide concerning current The Macedonians have used this name events and developments, and he fights for worldwide for centuries. The Macedonian a prosperous future for Macedonia. Orthodox Church and the spiritual life whose roots go back to the mission of the Apostle Steve Pliakes is the man to who has a Paul in Macedonia country, two thousand great love for Macedonia. He firmly defends years ago also used this name. everything that is connected with ancient He is a man who is filled with very much Macedonia. With his commitment to pre- emotion and patriotism for all that is con- serve the ancient Macedonian roots he is nected with his grandfather's country, of spread the truth about Ancient Macedonia Macedonia. At the same time, he is a de- worldwide. Among other things, together fender and promoter of the history and with Professor Michael Dimitri, he is the one

12 ВОВЕД

АКАДЕМИК АНТОНИЈЕ ШКОКЉЕВ - ДОНЧО СТИВ ПЉАКАС ПРОМОТОР НА МАКЕДОНИЈА

тив Пљакас, или Стево Пљаков, светот, посебно во Канада, а во послед- како што тој милува да се прет- ните години и во Соединетите Американ- стави е канадски Македонец, ски Држави (на Флорида), каде престоју- Сили македонски Канаѓанец по потекло од ва во зимските месеци од годината. убавото македонско село Зелениче, Ле- Стив Пљакас е особено активен во про- ринско, од егејскиот дел на Македонија. мовирањето на демократијата во Маке- Тој е исклучително позната, призната и донија за заштита на македонското име, неодминлива личност меѓу Македонците знаме, Устав и промотор за признавање во Канада и Соединетите Американски на Македонија како суверена, независна и Држави. самостојна држава на Балканот и на маке- Бизнисменот Стив Пљакас е еден од донската вистина во светот. Тој се гордее најистакнатите Македонци кои се ини- дека е Македонец. Исто така, бизнисменот цијатори, организатори и големи борци Стив Пљакас остварува блиски контакти за афирмација и за одбрана на македон- со повеќе познати личности, дипломати и ското многувековно име, на Македонците организации во светот во врска со момен- ширум светот, Македонската православ- талните настани и состојби во татковината на црква и на духовниот живот чии коре- и се бори за просперитетна иднина на Ма- ни датираат уште од мисијата на апостол кедонија. Павле во македонската земја, уште пред Стив Пљакас е човекот на кого Ма- две илјади години. кедонија му е големата љубов. Тој не от- Тој е човекот кој со многу чувства и стапува и го брани сѐ она што е поврза- родољубие гледа и на сѐ она што е повр- но со античка Македонија. Со неговата зано со неговата дедовска земја, етничка посветеност за зачувување на древните Македонија. Во исто време, тој е браните- македонски корени, насекаде во светот лот и афирматорот на историјата и честа ја раширил вистината за античка Македо- на македонскиот народ и Македонија во нија. Меѓу другото, заедно со професорот

13 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

of the first people who in 1995 visited and ­gatherings of the expelled Macedonians discovered Kaleshi, people in Pakistan who from the Aegean part of Macedonia were are considered descendants of Alexander III held. Then, he was also president of the of Macedonia (the Great). Macedonian Orthodox Church "St. Clement of Ohrid" in Toronto. In addition, he was pres- His work and perennial creative engage- ident and creator of the Canadian-Mace- ment with a strong desire and appreciation donian Olympic Committee for the Games within the Macedonian community in Canada, in Canada, who gave significant financial and also now in Florida, are an incentive and support to sponsor Canadian-Macedonian an example of how to affirm national dignity Athlets to complete with the Macedonian in the North American regions. His impres- sive balance, among other things, includes Olympians at the Olympics in 2004 in Ath- the organization of humanitarian activities ens, and 2008 in Beijing. Steve Pliakes was for sponsoring research activities in the field the man who carried the Macedonian flag in of history, culture, spiritual living, sports, front of Macedonian athletes at both Olym- gatherings, picnics and other activities to pics, and he was the happiest Macedonian promote large and exceptional presentation worldwide at that moment. of the Macedonians in the ­Diaspora. Among other activities in his new envi- After the independence of the Republic ronment in Canada, Steve Pliakes became a of Macedonia, Mr. Pliakes was actively in- member of the Masonic Lodge in Newmar- volved in the political scene, and at interna- ket. As a Mason, he is a renowned as an ad- tional level he is one of the greatest fighters vocate for human rights, and therefore for for the preservation and fostering of nation- the rights of Macedonians in Canada, and in al interests of Macedonians in Macedonia, in all parts of Macedonia and in the world. the Balkans and worldwide. He pays partic- The Macedonian community in Toronto ular attention to the national and common consistently promotes its ancestral coun- progress and coexistence of all Macedo- try - Macedonia, the Macedonian nation, its nians, regardless of their political, religious history, literature, religion, language, cul- and other differences by place of birth and ture, and at the same time; the truth about place of living. Therefore, he consistent- their achievements in the new multi-ethnic ly says that we have only our Macedonia, democratic Canada. Therefore it is right to which is the one and is irreplaceable for all say that Steve Pliakes has united the Mace- Macedonians. donian community in Toronto and beyond In these moments the crucifixion of through various activities and by sponsoring Macedonia, when the Republic of Macedo- social and cultural events. He also collabo- nia is internationally recognized, although rates with Canadian authorities to promote not under its constitutional name, he ex- the rights of Macedonians in Canada and he poses his views on its further democratic is a bridge between Canada and the Repub- development as a sovereign, self-governed lic of Macedonia. and independent country in these Balkan Steve Pliakes was born on 2 June 1940 in windswept places. the village of Zeleniche, in the region of Le- Steve Pliakes became a member very rin, in the Aegean part of Macedonia and he long ago and later chairman of the "United witnessed the Macedonian partisan move- Macedonians" in Toronto, one of the oldest ment for freedom. But at the same time he Macedonian organizations in North Amer- was also a witness to when the Greek fascist ica. During his mandate as president the order made their black scenario to drive out,

14 СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

Мајкл ­Димитри се првите ентузијасти кои „Обединети Македонци“ во Торонто, една во 1995 година ги посетија и ги открија од најстарите македонски организации во Калешите, народ кој се смета за потомок Северна Америка. Во времето кога беше на Александар III Македонски (Велики) во претседател се одржаа Средбите на про- Пакистан. тераните Македонци од егејскиот дел на Работата и многугодишниот најраз- Македонија Потоа, беше претседател на новиден ангажман со силен порив и Македонската православна црква „Све- ­признателност во македонска заедница ти Климент Охридски“ во Торонто. Исто во Канада, а и на Флорида, е поттик и при- така, беше претседател и креатор на Ко- мер како се афирмираат националните митетот за олимписки игри од Канада, кој даде значајна финансиска помош. Тој ги достоинства на северноамериканските финансираше Канадско-Македонските простори. Во импресивниот биланс, меѓу атлетичари за да се натпреваруваат со другото, се сместуваат организирањето Македонците олимпијци на олимпијадите на хуманитарни активности за спонзори- во 2004 година во Атина, и во 2008 годи- рање на истражувачки работи од областа на во Пекинг. Стив Пљакас е човекот кој го на историјата, културата, духовното живе- носеше македонското знаме пред маке- ење, спортот, собирите, пикниците и други донските спортисти на двете олимпијади активности за голема промоција и за ис- и беше најсреќниот Македонец во светот. клучителна презентација на Македонците во дијаспората. Меѓу другите активности во новата, средина во Канада, Стив Пљакас стана По осамостојувањето на Република Ма- член на масонската ложа во Њумаркет. И кедонија, господинот Пљакас активно се како масон е познат поборник за човеко- вклучува во македонската политичка сце- вите права, а со тоа и за правата на Ма- на, а на меѓународен план е еден од нај- кедонците во Канада и во сите делови на големите борци за зачувување и негување Македонија и во светот. на националните интереси на Македонци- те во Македонија, на Балканот и ширум Македонската заедница во Торонто светот. При што особено внимание посве- постојано ја промовира дедовската земја тува на ­националниот и ­заедничкиот на- – Македонија, македонската нација, нејзи- предок и соживот на сите Македонци, без ната историја, литература, религија, јазик, разлика на нивните политички, религиоз- ­култура, а во исто време и вистината за по- ни и други разлики по место на раѓање и стигнувањата во новата мултиетничка де- живеење. Затоа, постојано вели дека ние мократска Канада. Затоа, со право се вели ја имаме само Македонија, која за сите Стив Пљакас ја обедини Македонската Македонци е една и единствена . заедница во Торонто и пошироко, преку најразлични активности и преку спонзо- Во овие мигови на распетие на Ма- рирање на социокултурни ­настани. Исто кедонија, кога Република Македонија е така, тој соработува со канадските власти меѓународно призната, иако не под нејзи- за унапредување на правата на Македон- ното уставно име, тој ги изложува своите ците во Канада и претставува мост меѓу погледи за нејзиниот натамошен демо- Канада и Република Македонија.. кратски развој како суверена, самостојна Стив Пљакас е роден на 2 јуни 1940 го- и независна држава на овие балкански дина во селото Зелениче, Леринско, во ветрометини. егејскиот дел на Македонија и бил све- Стив Пљакас, многу одамна, стана член а док на македонското партизанско дви- подоцна и претседател на ­организацијата жење за слобода. Но, во исто време бил и

15 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

to move out, and thus erase Macedonians with his knowledge, God given talent, from their own country, from his old grand- intelligence, skillfulness and his adapt- father’s roots and to bring Orthodox Turks ability to the new democratic conditions, (Prosvigi) in their place. has successfully settled down in Canada. Guided by the love of Macedonia and its The famous Macedonian businessman Sons, like Alexander the Great, he is also Steve Pliakes with his wife Lilly had experi- active in Macedonia. Entire twenty years enced freedom, democracy and a free life in since the independence of the Republic of Canada. Therefore, they are committed as Macedonia, he’s been participating with Canadian residents, respected, renowned his heart, soul and his great love of poli- and well-known citizens of a democratic tics, culture, media, and generally in social multicultural Canadian society. This has giv- life and the survival of his people and his en them the chance to be great benefactors homeland. and donors to many important national and cultural events in Canada and the United Macedonians in Diaspora, particularly States where many Macedonians from all in Canada and the United States, have the parts of Macedonia live and work. potential and capital to increase the pres- ence of Macedonian companies in new ar- Steve Pliakes has been working years eas and to be Macedonian promoters with for Macedonia, the Macedonians and the the Canadian investors and businessmen. Macedonian issue, uniting Macedonian It is particularly visible in the case of Steve immigrants and the Macedonians in the Pliakes that, following the independence neighboring countries by sponsoring social of the Republic of Macedonia, has actively and cultural events. He particular-ly takes involved himself on the political and eco- care of his compatriots in the Aegean and nomic scene. Internationally, he is one of Pirin Macedonia, for Macedonians from the greatest fighters with direct engage- Mala Prespa and elsewhere around the ments for the preservation and fostering world. In doing this he has donated funds of business interests of the Macedonians for humanitarian and other organizations in the country and worldwide, and despite in the Republic of Macedonia, including the business dealings, he pays special at- dialysis machines. He has sponsored news tention to national progress. media, portals, organizations, churches In 2017 Steve Pliakes celebrated his sev- and other associations in his homeland and enty-seventh birthday, a blessing for him, elsewhere in the world where Macedonians and his turbulent life, for whose life it is said live. He is the man who owns the large and to be one of the most successful Macedo- unique shopping center "Macedonian Pla- nian activists, businessmen in the world and za" in Newmarket. Strikingly designed bill- promoter of Macedonia. Therefore, the au- boards of the challenge some people, while thor Slavé Katin devoted this monograph for many it is a place for recognizing and to the noble family of Pliakes (Pljakov) about getting acquainted with Macedonia. whom he presents numerous texts, docu- Therefore, it is right to say that Steve ments, photographs and other materials Pliakes is a true Macedonian who’s ded- that mirror the life and work of Steve and icated himself to our national issues. He, Lilly, and of their respected family.

16 СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

­сведок кога грчкиот фашистички поредок на националното прашање. Тој, со своето го ­направил црното сценарио за да ги про- знаење, со својата Господова дарба, инте- гони, да ги исели, а со тоа да ги избрише лигенција, итрина и приспособливост во но- Македонците од својата земја, од своите вите демократски услови, успешно се при- вековни дедовски корени, а на нивно место способил на приликите во Канада. Воден да досели православни Турци (Просвиги). од љубовта кон татковината и од нејзиното Познатиот македонски бизнисмен Стив сонце, како Големиот Александар Македон- Пљакас заедно со својата сопруга Лили ски, тој е мошне активен и во Македонија. ја најдoа и ја почувствуваа слободата, Цели дваесет години од осамостојувањето ­демократијата и вистинскиот слободен на Република Македонија, тој со срце, душа живот во Канада. Затоа, тие како посвете- и голема љубов учествува во политиката, ни канадски жители, почитувани, познати културата, медиумите и, воопшто, во со- и признати граѓани на демократското мул- цијално-општественото живеење и опстоју- тикултурно канадско општество. Тоа им вање на својот народ и својата татковина. даде крилја тие да бидат големи хумани- Македонцките во дијаспората, особе- сти, донатори на многу важни национал- но во Канада и Соединетите Американски ни и културни манифестации во Канада и Држави, поседуваат потенцијал и капи- Соединетите Американски Држави каде тал да го зголемат присуството на маке- живеат и работат многубројни Македонци донските фирми во новите средини и да од сите делови на Македонија. бидат македонски промотори кај канад- Стив Пљакас долги години работи за ските инвеститори и бизнисмени. Тоа е Македонија, за Македонците и македон- особено изразено кај Стив Пљакас кој по ското прашање, обединувајќи ги маке- осамостојувањето на Република Македо- донските иселеници и Македонците во нија, активно се вклучи на ­македонската соседните земји со спонзорирање на со- ­политичка и економска сцена. На меѓуна- циокултуролошки настани. Тој, особено, се роден план, тој е еден од најголемите бор- грижи за своите сонародници во егејскиот ци со директни ангажмани за зачувување и пиринскиот дел на Македонија, Маке- и негување на бизнис интересите на Ма- донците од Мала Преспа и на други места кедонците во земјава и во светот, при што ширум светот. Притоа, донирал средства и покрај бизнис зделките, посебно внима- за хуманитарни и други организации во ние посветува на националниот напредок. Република Македонија, меѓу кои и Во 2017 година Стив Пљакас го просла- апарат за дијализа. Спонзорирал инфор- ви своето седумдесет и седмо лето Госпо- мативни гласила, портали, организации, дово на неговиот бурен живот, за кој со цркви и друг вид асоцијации во неговата право се вели дека е еден од најуспешни- родна земја и насекаде во светот каде жи- те македонски активисти, бизнисмени во веат Македонци. Тој е човекот кој е соп- светот и бранител на Македонија. Затоа, ственик на големиот и единствен тргов- авторот Славе Катин монографијата ја ски центар „Македонија Плаза (центар)“ посвети на благородното семејство Пља- во Њумаркет. Впечатливо дизајнираните кас (Пљаков), за кое презентира бројни рекламни табли на центарот на некои им текстови, документи, фотографии и дру- пркосат, а за многумина е место за препо- ги материјали со кои авторот се потруди знавање и запознавање со Македонија. монографијата да ја претстави како огле- Затоа, со право се вели дека Стив Пља- дало на животот и делото на Стив и Лили кас, навистина, е Македонец кој се посветил Пњакас и нивното почитувано семејство.

17

I

THE LIFE STORY OF STEVE AND LILLY PLIAKES A PART OF STEVE PLIAKES’ LIFE Lilly PLIAKES - STEVE'S LIFE COMPANION 50 YEARS OF MARRIED LIFE THE FAMILY TREES OF STEVE AND LILLY

ЖИВОТНАТА ПРИКАЗНА ЗА СТИВ И ЛИЛИ ПЉАКАС ДЕЛ ОД ЖИВОТОТ НА СТИВ ПЉАКАС ЛИЛИ ПЉАКАС - ЖИВОТНИОТ СОПАТНИК НА СТИВ 50-ГОДИШЕН БРАЧЕН ЖИВОТ СЕМЕЈНИТЕ СТЕБЛА НА СТИВ И ЛИЛИ

Steve and Lilly Сив и Лили

Jeannie as miss United Macedonians of North America Џини како мис на Обединети Македонци од Северна Америка A PART OF STEVE PLIAKES’ LIFE

teve Pliakes who comes from the Ae- ­immensely happy. His sister Mary (­Marika) was gean part of Macedonia is a respect- born before him, while his sister Toula and broth- ed, appreciated and virtuous Mace- er George were born after him. As a small child Sdonian. He is a recognized and proven lover of he was very lively, bright child that enchanted his homeland; an outstanding promoter of his the people around him with his perceptions and Macedonian origin, his roots, name and Father- points of view. land; a businessman and traveler of the world In beautiful Zeleniche, through the local He is an extremely great, well known, easily wide fields and flowering meadows, through recognized and unavoidable figure of the Mace- alleys and yards, along the river and on the donian Diaspora and in Macedonia. He is with- hills around the village, Steve spent his first out doubt one of the most financially success- 12 years. In this village he spent his childhood ful Macedonians in Canada. Although he’s been days filled with games and fantasy, because in- living long in Newmarket, Ontario, he is deeply stead of carelessness, joy and tranquility, those and strongly linked with the destiny, the truth early years were times of anxieties and ordeals. and the events in Macedonia since his arrival on First, during the Second World War, and then the American continent up to now. Steve Pli- during the Greek Civil War, when the plight of akes is a Macedonian by nationality, a respect- the Macedonians that experienced some of the ed Canadian, one of the Macedonian masons on most tragic periods in their long and very rich the north-American continent, but an Ortho- history took place. The various experienced de- dox Christian by faith. Businessman Pliakes is velopments and testimonies on the spot about a great defender of the Macedonian name and the symptoms and struggling existence had promoter of the history and honor of the Mace- left indelible marks, scars and memories on the donian people and Macedonia throughout the fragile child's soul. world, especially in Canada. The family of Pliakes pressed by difficult eco- Steve (Stevo) Pliakes (Plakov) was born on nomic conditions and faced with terrible polit- June 2, 1940 in the beautiful village of Zeleniche, ical turbulence of the Macedonians in Aegean region of Lerin in the Aegean part of Macedo- Macedonia, decided reluctantly to leave behind nia, his father Lambro and his mother Gena. This their century-old hearth and home. Forced part- year he celebrates his seventh year of his birth, ing with the homeland, leaving it forever, was a his 77th year of his turbulent life and success- very difficult decision and an open road to un- ful career. Steve came into the world as a be- known destinations on the North American con- loved baby, first male child whose parents were tinent.

22 THE LIFE STORY OF STEVE AND LILLY PLIAKES ДЕЛ ОД ЖИВОТОТ НА СТИВ ПЉАКАС

тив Пљакас (Стево Пљаков) кој кое толку многу му се радувале родителите. потекнува од егејскиот дел на Ма- Пред него се родила сестра му Мери (Мари- кедонија е угледен, почитуван и ка), а по него се сестрата Тула и братот Ѓорѓи. Сдоблесен Македонец. Тој е признат и докажан Уште од мали нозе бил темпераментно, умно роднокраен вљубеник, исклучителен афир- дете, кое восхитувало со своите перцепции и матор на својата македонска припадност, на видувања на работите. своите корени, име и татковина, бизнисмен и Во убавото Зелениче, низ тамошните ширни патник по целиот свет полиња и цветни ливади, низ сокаците и дворо- Тој е исклучително голема, позната, при- вите, покрај реката и околните ридови, Стив ги зната и неодминлива личност во македонска- минувал своите детски 12 години од животот. та дијаспора и во Македонија., Без сомнение, Тоа биле само понекогаш убави детски денови тој е еден од Македонците во Канада кој е исполнети со игрите и фантазијата, бидејќи, мошне успешен на економски план. н. Иако наместо безгрижност, радост и спокојство, тие долго време живее во Њумаркет, во Онтарио, години во детството биле времиња на страво- од своето емигрирање па до денес тој е дла- ви и премрежија. Прво, во годините на Втората боко и силно поврзан со судбината, вистина- светска војна, а потоа и во Граѓанската војна та и настаните во Македонија. Стив Пљакас во Грција, кога бил погромот на Македонците, е Македонец по националност, почитуван кои ги доживеале најтрагичните раздобја во Канаѓанец, еден од македонските масони на својата долга и многу богата историја. Повеќе- северноамериканскиот континент, но и пра- то видени случувања и сведоштвата на самото вославен христијанин по вера. Бизнисменот место за тегобите и макотрпниот живот, оста- Пљакас е голем бранител на македонското виле неизбришливи траги, лузни и сеќавања во име и афирматор на историјата и честа на кревката детска душа. македонскиот народ и Македонија во светот, Семејството Пљаковци притиснато од теш- посебно во Канада. ките економски услови и соочено со лошите Стив (Стево) Пљакас (Пљаков) е роден на 2 политички турбуленции на Македонците во јуни 1940 година, во убавото село Зелениче, егејскиот дел на Македонија, со тешко срце, Леринско, во беломорскиот дел на Македо- одлучило да го напушти своето вековно ог- нија, од татко Ламбро и мајка Гена. Тој оваа го- ниште. Присилната разделба со родниот дина го слави своето седумдесет и седмо лето крај, заминувањето од него засекогаш, било Господово на наговиот бурен живот и успешна многу тешка одлука и пат кон непознатите кариера. Стив дошол на свет како сакана при- ­белосветски дестинации на северноамери- нова во семејството, како прво машко чедо на канскиот континент.

ЖИВОТНАТА ПРИКАЗНА ЗА СТИВ И ЛИЛИ ПЉАКАС 23 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

Their choice was moving to the great coun- Windsor. This family “went off the pattern” and try of Canada. As a boy who has just started in brought innovative content, gatherings and life, Steve together with his beloved ones - his events in their daily life routine. mother, two sisters and the brother, left one ear- Thus, in 1953 the family, together with oth- ly morning, on May 5, 1952, leaving behind his er Macedonian families organized a picnic on homeland. He turned back once again to look and their farm, which was an extraordinary act of the say goodbye to his home and its blossoming gar- All-Macedonian friendship, understanding and den, to whose flowers, trees and early fruits, each unity. They did their best to make it an event to of them, he’d rejoiced so much and so often. be remember, because all who attended left sat- That morning a swarm of tears rolled down isfied, wishing again to return to such good hosts. the face of a child who was leaving his home and As time went on, so increasingly as Steve ma- who was heading into a different new world and tures the knowledge that this place, this busi- among unknown people and remote regions. He ness and other circumstances are not a dueling hugged his friends with whom he’d played along ground for the big plans he’s designed for his fu- the alleys, in the school yard and through the ture. For several reasons, he ended his the farm- fields, who came to send his favorite peer in that ing business after six years spent in the Windsor early dawn. A sad scene of farewell, an unforget- region to continue a new search and looking for table memory since he was to leave forever his new emerging destinations. centuries-old ancestral doorstep and treasured birth place. Steve Pliakes and his family faced a new challenge. After various analyzes, thoughts and The traveling family saga of the Pliakes be- plans they made a family decision and in 1958 gan even in Zeleniche on their way to Athens, they completely left Windsor. They settled from where departed for Halifax, in distant Can- down in the big city of Toronto, which was a new ada by boat through the Mediterranean waters beginnings and a new challenge in Canada. and the great Atlantic Ocean. In the long days and nights while sailing on the blue expanses, As an 18 old year industrious and very bright Steve did go up on the deck many, many times boy, Steve decided to start a garage business by and while staring at the endless wide open place himself just to start from somewhere. He was so many thoughts passed through his mind as if doing it very well and after a while he became in dream and reality. a representative of the car giant "Ford" to sell their vehicles. Managers in this business recog- Shortly after Halifax, their new destination nized the talent, resourcefulness and ability of was the city of Windsor, in the province of Ontar- this young boy, Steve, and therefore he got such io. A city that is an entrance door when from the a working engagement that opened up his roads US Michigan and car maker Detroit one arrives in to the business. Canada through underwater tunnel or across the bridge. At 30 km north of Windsor, in place Co- However, as time went by so his visions and lester, his father Lambro had already had a farm plans for a different tomorrow got more ambi- of about 3 hectares of land, around 10 acres. In tious and greater because Steve had the capaci- that place, Essex County various vegetables were ty to create new values, to embark on a far more planted, which even then were genuine eco food, effective projects. Toronto had many options so it is no coincidence that they were highly val- and offered alluring opportunities but he, how- ued and constantly sought after. ever, decided to look for happiness in the nearby towns of metropolitan Toronto. Being friendly and good family people, the Pliakes acquired many friends and their family Thus, in 1974 he packed his belongings and became highly appreciated and respected, es- went to the town of Newmarket. That place pecially among the Macedonians from ­Aegean has remained his longtime private and family Macedonia, living in many areas outside of wharf. And there is Steve today. Тogether with

24 THE LIFE STORY OF STEVE AND LILLY PLIAKES СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

Нивниот избор при преселбата била голе- ­особено меѓу Македонците од Егејска Маке- мата земја – Канада. Стив со своите најмили, донија, кои ги имало на повеќе полиња надвор со мајка му, двете сестри и братот, едно рано од Виндзор. Ова семејство излегува од шемата утро на 5 мај 1952 година, како момче кое на „обичното“ живеење и внесува иновативни штотуку зачекорило во животот, заминал, го содржини, средби и настани во секојдневието. напуштил родниот крај. Уште еднаш се свр- Така, во 1953 година, семејството, заедно тел назад за да го погледне и да се збогува со со други македонски семејства го организи- домот и со расцутената градина, во која толку раат македонскиот пикник на нивната фарма, многу им се радувал на секој цвет, на секое што претставувало еден исклучителен чин на дрво и раните овошки. семакедонската дружба, разбирање и сплоте- Тоа утро рој солзи му се стркалале низ об- ност. Сториле сѐ, тоа да биде настан за паме- разите на детето кое се дели и оди во еден тење, бидејќи сите што присуствувале зами- поинаков нов свет и меѓу незнајни луѓе и да- нале задоволни, посакувајќи повторно да се лечни средини. Се прегрнал со другарите, со вратат кај така добри домаќини. кои играл по сокаците, во училишниот двор Како минувало времето, така сѐ повеќе кај и низ полјаните, а кои уште во рани зори до- Стив созревало сознанието, дека, тоа место, шле да го испратат својот омилен врсник. Тажна сцена на разделбите, незаборав во тој бизнис и другите околности, не се мегда- спомените, бидејќи засекогаш го напуштил нот за големите планови кои ги имал за своја- вековниот дедовски праг и незаборавното та иднина. Од низа причини, фармерскиот родно место. бизнис го завршил по шесте поминати години во виндзорскиот регион, за да продолжи по Патувачката сага на семејството Пљаков- нова потрага и нови дестинации. ци започнала во Зелениче на пат кон Атина, од каде натаму, со брод по медитеранските Стив Пљакас и неговото семејство биле води и големиот Атлантски Океан, заминува исправени пред нов предизвик. По разните за Халифакс, во далечната Канада. Во долги- анализи, размислувања и планови тие доне- те деноноќија додека пловеле по сините про- ле цврста семејна одлука и во 1958 година странства, колку ли пати Стив застанувал на целосно да заминат за Виндзор. Се доселиле палубата и се загледувал во бескрајните ши- во големиот град на Торонто, што било ново рочини, толку многу мисли му поминувале низ соочување со новите животни почетоци и пре- неговите сон и јаве. дизвици во Канада. Кратко по Халифакс, нивната нова дести- Како 18-годишно вредно и многу бистро нација е градот Виндзор, во провинцијата Он- момче, Стив решава сам да почне со автоме- тарио. Градот што претставува влезна врата, ханичарството, колку за да стартува од нека- кога од американскиот Мичиген и автомобил- де. Добро му тргнало и веќе по извесно време, скиот Детроит, преку подводниот тунел или станал претставник на автомобилскиот ги- мостот се доаѓа во Канада. На 30-тина кило- гант „Форд“ за продажба на нивните возила. метри северно од Виндзор, во местото Коле- Менаџерите во овој бизнис го препознале та- стер, неговиот татко Ламбро веќе ја имал фар- лентот, снаодливоста и умеењето на младото мата од околу 3 хектари земја, 10-ина акри. Во момче Стив, затоа тој и добива таков ангажман тоа место, Есес Каунти, се саделе разновидни кој му ги отвори идните патишта во бизнисот.. зеленчуци, кои уште тогаш, биле вистинска Меѓутоа, како што одминувало времето, еколошка храна, па затоа и не случајно биле така и визиите и плановите за поинакво утре многу ценети и постојано барани. станувале сè поамбициозни и сè поголеми, Како дружељубиви луѓе и добри домаќи- бидејќи Стив имал капацитет да создава нови ни, семејството Пљакас стекнува многу прија- вредности, да се зафати со далеку поефек- тели и станува мошне почитувано семејство, тивни проекти. Во Торонто имал многу опции

ЖИВОТНАТА ПРИКАЗНА ЗА СТИВ И ЛИЛИ ПЉАКАС 25 Lilly and Steve Лили и Стив

Lilly and Steve with their grandchildren Лили и Стив со внучињата A part of the family Pliakes Дел од семејството Пљакас

Steve, Lilly and Petca (Lilly’s mother) Стив, Лили и Пеца (мајка на Лили) SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

his ­faithful life companion with a big heart, a got full ownership of the company, Steve add- charming and serene Lilly Pliakes, еxactly in ed a new impetus, new energy and initiated new Newmarket they live for ages. Тhis is the place activities and expansions. As a holding company that’s elevated their business. Also, here is the this company has grown into a powerful busi- oasis of their personal and family peace, where ness center in Newmarket, whose president and they really live happily and enjoy with the fami- CEO is Steve Pliakes. Under his control are also lies of Margaret and Jeannie. At the same time, the stock exchange trends, transactions and ac- Newmarket is their first step for all their trips tions. Altogether, a very interesting mix in the around the meridians worldwide. field of business that their daughter Jeannie and son-of-law Aleck successfully run getting great With the funds from his first business in the support from Steve and Lilly. automotive work, and as a dealer of services and car sales, Steve acquired a building plot across The famous Macedonian activist and busi- the road, where they built their family home. nessman Steve Pliakes and his wife Lilly are also However, the restless soul of Steve still wasn’t major benefactors and philanthropists to many calm. He searched for new businesses, other persons, associations and significant Macedo- jobs, his own road and future. So after a while he nian cultural and other events in Canada, the US sold his automotive service center, leaving quite and the Republic of Macedonia. successful automotive work and entered into Steve Pliakes has been working many years real estate business, where his life experience for Macedonia, the Macedonians and the and knowledge of the English language came to Macedonian issue, uniting Macedonian immi- light; needless to say that the sales of proper- grants and the Macedonians in the neighbor- ties is especially lucrative business in Canada. At ing countries. They are sponsors of a number the same time, the financial assistance from the of socio-cultural events, including folk festivals, family of his wife was of great importance. sports events and more. Therefore, it is rightly All his activation in several areas was an in- to say that Steve Pliakes has managed perfect- teresting mix. As a result, it all allowed him to be ly well in Canada. However, driven by the love of involved in politics that was already a significant Macedonia and its son, he’s been active in Mace- step forward in his rich and very impressive bi- donia like Alexander the Great. ographical pages. Thus, in the 1987-88 election In addition, Steve Pliakes is one of the Mace- cycle Steve was elected in the department "Po- donians on the North American continent that lice Service" as a member of the federal party is a mason, or free mason. As an explanation, NDP (New Democratic Party). Freemasonry is a fraternal organization that As in every engagement until then, Steve did emerged in the late of 16th and early 17th cen- well and achieved great success in the long run. tury. Freemasons exist today in various forms He is therefore a respected member and activ- around the world, with a membership of about ist in Newmarket where he was elected, but also five million people, including half a million in En- beyond receiving many compliments, recogni- gland, Scotland and Ireland, and about two mil- tion and satisfaction for the commitments on lion in America, where it is largest by number. political plan. According to Steve Pliakes, all forms of Ma- But still, his first and main occupation was sons share the same moral and metaphysical business. Along with Lilly he opened the Lilcris ideals, which in most cases include a statement Industries Limited in Newmarket, together with of belief in God. The fraternity is administrative- Jim, a Macedonian from the village of Besvina, ly organized into major lodges, each of which has Aegean Macedonia. However, in 2000, Steve its own jurisdictions. There are also additional and Lilly bought the part of their partner and bodies which are closely related to the Freema- friend Jim and went on independently towards sons by their organization, but they have their their happy future. After separation, i.e. after he own independent administration.

28 THE LIFE STORY OF STEVE AND LILLY PLIAKES СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

и понуди, имал примамливи најави, но, сепак, добивајќи многу комплименти, признанија и донел одлука среќата да ја побара во блиски- сатисфакција за ангажманите на политички те градови на метрополата Торонто. план. Така, во 1974 година се спакувал и заминал Меѓутоа, сепак, прва и основна преокупа- во гратчето Њумаркет. Тоа место останало ција му е бизнисот. Заедно со сопругата Лили, негов долгогодишен приватен и семеен при- во Њумаркет ја отвора компанијата Lilicris стан. И денес Стив сè уште е таму. Со својата Industry Ltd, заедно со Џим, Македонец од се- верна животна сопатничка со големо срце, со лото Бесвина, Егејска Македонија. Меѓутоа, во шармантната и ведра Лили Пљакас, тие ток- 2000 година, Стив и Лили го купуваат делот му во Њумаркет век-векуваат. Таму е нивниот на нивниот партнер и пријател Џим и само- бизнис кој високо ги воздигна. Исто така, таму стојно ја продолжуваат среќната иднина. По е оазата на личниот и семејниот мир, каде, поделбата, односно по неговата целосна соп- навистина, среќно уживаат со семејствата на ственост врз компанијата, веќе се внесува нов Маргарет и Џини. Во исто време, Њумаркет импулс, нова енергија и се започнува со нови е нивната почетна станица за сите патувања проширувања и дејности. Како холдинг ком- низ светските меридијани. панијата прерасна во моќен бизнис центар во Њумаркет, чиј претседател и директор е Стив Со средствата од првиот бизнис во автомо- Пљакас. Под неговата контролоа се и берзан- билската работа, а и како сервис-дилер на ус- ските движења, трансакции и акции. Сето тоа луги и продажба на автомобили, Стив го купу- претставува многу интересен спој на полето ва големиот градежен плац отспротива, каде на бизнисот, кој со голема поддршка од Стив го изградиле и семејниот дом. Меѓутоа, и ната- и Лили со успех го водат нивната ќерка Џини му не мирува немирниот дух на Стив. Тој трага и зетот Алек. по нови бизниси, по друго работно место, по сопствен пат и иднина. Затоа, по некое време Познатиот македонски активист и биз- го продава автомобилскиот сервисен центар, нисмен Стив Пљакас и неговата сопруга Лили, ја напушта доста успешната автомобилска ра- исто така, се и големи хуманисти и донатори бота и влегува во продажба на имоти, односно на многу личности, асоцијации и важни ма- недвижнини (real estate), во кои дошле до из- кедонски културни и други манифестации во раз неговото животно искуство, познавањето Канада, САД и во Република Македонија на англискиот јазик ,кој е особено внослив биз- Стив Пљакас долги години работи за Ма- нис во Канада. Притоа, финансиската помош кедонија, за Македонците и македонското од страна на семејството на неговата сопруга прашање, обединувајќи ги македонските исе- била од многу голема важност. леници и Македонците во соседните земји. Интересен спој било сето тоа негово акти- Тие се спонзори на бројни социокултуролош- вирање на повеќе полиња. Сето тоа му овоз- ки настани, вклучувајќи и фолк-фестивали, можило да се занимава и со политика, што е спортски настани и друго. Затоа, со право се веќе значаен исчекор во неговите богати и вели дека Стив Пљакас успешно се снашол во многу впечатливи биографски страници. Така, Канада. Меѓутоа, воден од љубовта кон татко- во изборниот циклус од 1987 до 1988 година, вината тој е мошне активен и во Македонија. како член на федералната партија НДП (Нова Исто така, Стив Пљакас е еден од Македон- демократска странка), Стив е избран во одде- ците на северноамериканскиот континент кој лот „Полициски сервис“. е масон, или слободен ѕидар. Инаку масон- Како и во секој негов ангажман дотогаш, и ството е братска организација која се појави- во политичките води, Стив се снаоѓа и постиг- ла кон крајот на XVI и почетокот на XVII век. нува успех и тоа мошне добро и на долги па- ­Масоните денес постојат во различни фор- теки. Затоа е респектиран член и активист и во ми низ целиот свет, со членство од околу пет Њумаркет каде што е избран, но, и пошироко, милиони луѓе, вклучувајќи околу половина

ЖИВОТНАТА ПРИКАЗНА ЗА СТИВ И ЛИЛИ ПЉАКАС 29 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

The first Grand Lodge of England was founded each other through their masonry rings, and he on June 24, 1717, when four existing Lodges met promised he could do everything for Steve. in London at dinner, while the Lodges of Ireland As an explanation, any candidate-mason has and Scotland were formed in 1725 and 1736 re- to enter the lodge of his state. He is to be asked spectively. Freemasonry was also spread in the a question by an already member-mason if he British colonies in North America and in Cana- wants to be a Mason. If positive, he becomes a da during the 1730's, where various local Grand candidate for membership. In some lodges it is Lodges were set up. It should be emphasized that practiced that a possible candidate would be there are no real differences between Masonic asked three times. The other members approve practices of the lodges in the past and today. his membership by placing "white balls" in a bal- lot box. If there is only one "black ball", the candi- The oldest jurisdiction in continental Europe, date will be denied. The number of negative votes however, has the Grand Lodge of France, estab- rejecting the candidate is not the same with all lished in 1728. Most lodges of the English-speak- lodges, but mostly one vote against is sufficient. ing countries severed contacts with this Lodge around 1877 - when the Grand Lodge of France Some of the general requirements for becom- changed the requirement for its members in ing a Mason, inter alia, are: joining the organi- connection with the belief in God and has ac- zation by their own free will; belief in a supreme cepted atheism. So usually it said that Freema- being; any candidate should enjoy a good repu- sonry is composed of two branches: the Grand tation, have good moral values; be psycho-phys- ically healthy; be able to accept the basic rules of Lodge of England (UGLE), and the Grand Lodge the lodge, and more. Derogation of one or more of France (GLDF). of these conditions is considered as an indicator In our longer conversation with Steve about of rejection of Masonic organization. Freemasonry, he’s said that Freemasons are It is Interesting to mention that since 1723, often called "secret societies", adding that this it is accepted that Mason can only be a man. term is more suitable than the term "esoteric Most lodges do not accept women in their ranks. society" because most of their activities are se- However, before 1723, there were several wom- cret. Secret activities in modern lodges are also en who became Masons. Nowadays, women-ma- the ways of recognition among members, as sons establish their own lodges following the ex- well as certain parts of the rituals. We were as- ample of the men’s lodges, and they practice the sured of this in Izmir, Turkey, when Steve did not same rituals. Women's Masonic organizations feel well, but he and another mason recognized are spread worldwide.

Steve with grandchildren / Стив со внучињата

30 THE LIFE STORY OF STEVE AND LILLY PLIAKES СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

милион во Англија, Шкотска и Ирска, како и членови во врска со верувањето во Бога и го околу два милиона во Америка, каде нивното прифатила атеизмот. Затоа, обично се вели членство е најбројно. дека масонството е составено од две гранки: Големата ложа на Англија (UGLE), и Големата Според зборовите на Стив Пљакас, сите ложа на Франција (GOdF). форми на масоните делат исти морални и ме- тафизички идеали, кои во најголемиот број Во подолгиот разговор со господин Стив, во случаи вклучуваат изјава за верување во Бога. врска со масонството, тој рече дека масоните Инаку, братството административно е органи- често се нарекуваат „тајни здруженија“, велејќи зирано во големи ложи, а секоја од нив си има дека тој термин повеќе соодветствува отколку свои јурисдикции. Исто така, постојат допол- терминот „езотеричко здружение“, бидејќи по- нителни тела, кои се организации што се во големиот дел од нивните активности се тајни. тесна врска со масоните, но со своја независ- Тајните активности во модерните масонски на администрација. ложи се начините за препознавање меѓу чле- новите, како и одредени делови од ритуалите. Првата Голема ложа на Англија е форми- За тоа се уверивме во Измир, во Турција, кога рана на 24 јуни 1717 година, кога четири веќе Стив не се чувствуваше најдобро и, преку пр- постојни ложи во Лондон се сретнале на заед- стените се препознаа со еден масон, кој со сите ничка вечера, додека во Ирска и Шкотска се заложби вети дека сѐ ќе направи за Стив. формирани во 1725 и 1736 година. Масонство- то е распространето и во британските коло- Инаку, кандидатот за масон мора да вле- зе во ложата од својата држава. Треба да нии во Северна Америка, односно во Канада биде прашан од веќе постоен член, дали сака во текот на триесеттите години на XVIII век,ка- да биде масон. Доколку се согласи, станува де биле оформени различни локални големи кандидат за член. Во некои ложи се практи- ложи. Треба да се нагласи дека во суштина не кува можниот кандидат да биде прашан три постојат вистински разлики меѓу масонските пати. Останатите членови го одобруваат него- практики на ложите во минатото и денес. вото членство со ставање на „бели топчиња“ Најстарата надлежност во континентални- во кутијата за гласање. Доколку се појави от дел од Европа, пак, ја има Големата ложа едно „црно топче“, кандидатот ќе биде одби- на Франција, формирана во 1728 година. По- ен. Бројот на негативни гласови за одбивање веќето ложи од земјите од англиско говорно на кандидат не е ист кај сите ложи, но најчесто подрачје ги прекинале контактите со оваа еден глас против е доволен. ложа околу 1877 година-- кога Големата ложа Според општите услови за станување ма- на Франција го сменила условот за своите сон, меѓу другото, се: стапување во организа- цијата по своја слободна волја; верба во вр- ховното битие; кандидатот да биде со добро реноме, добри морални вредности; да биде психофизички здрав; да биде способен да ги прифати карактерните правила на ложата и друго. Отстапувањето од еден или од повеќе од овие услови се смета за показател за одби- вање од масонската организација. Интересно е да се спомене дека од 1723 го- дина, прифатено е дека масон може да биде само маж. Најголемиот број масонски ложи не примаат жени во своите редови. Сепак, пред 1723 година, постоеле неколку жени кои ста- нале масони. Во денешно време, жените си формираат свои ложи по углед на машките, и ги практикуваат истите ритуали. Женски ма- сонски организации постојат низ целиот свет.

ЖИВОТНАТА ПРИКАЗНА ЗА СТИВ И ЛИЛИ ПЉАКАС 31 Jeannie & Aleck Vassos Wedding Margaret & George Karr Wedding Свадбата на Џени и Алек Свадбата на Маргарет и Џорџ

Grandchildren of Lilly and Steve Внучињата на Лили и Стив Stephanie Vassos Christopher Vassos Стефани Васос Кристофер Васос

Angela Karr Steven Karr Ангела Кар Стивен Кар Steve with Grandchildren on a siteseeing outing Стив со внучињата на излет

Lilly and Steve on Niagara Falls Лили и Стив на Нијагарските водопади Archbishop Stefan and Steve Steve & Lilly on Mechkin Kamen Архиепископот Стефан и Стив Стив и Лили на Мечкин Камен

Mitropolitan Kiril, Steve, Archbishop Stefan, Lilly and Katin Митрополит Кирил, Стив, архиепископ Стефан, Лили и Катин Steve and Lilly at their wedding Стив и Лили на нивната свадба Lilly, Margaret and Jeannie Лили, Маргарет и Џини LILLY PLIAKES - STEVE'S LIFE COMPANION

usinessman, gentleman and at the picked unhappy ­moments from her birth place same time a man who is dedicated in the Aegean part of Macedonia. to Macedonia and the Macedonian In that war period, instead of growing up in Bpeople, Steve Pliakes and his life companion carefree childhood days, she left the ances- Lilly, write a lovely common patriotic, personal, tral threshold and headed, together with her family, professional and national saga have been grandmother Tena (Trendafilka) and her mother together about fifty years. ­Petsa, to the village of Porodin, region of Bitola, It is often said that a woman is the right hand in 1949 to save themselves from the military un- of a man. This is confirmed in their marital life, rest. There they remained a year and a half and in their life together for a period of five decades returned to Zhelevo again. Unfortunately, only in which they’ve been sharing joy and sorrow, after a short time, in August 1949, she was again successes and failures, and beautiful moments, forced to leave her native Zhelevo and to take trips, gatherings, opening new paths of life and only a bag with her torn children's clothes and a survival, of which they cherish beautiful mem- dry flower from Grandma’s yard as fond memory ories of a harmonious and happy Macedonian in the fragile child's soul. She joined the river of marriage. the expelled refugees from Aegean Macedonia and the road took them through Prespa in Alba- Lilly Pliakes was a Canadian of Macedo- nia, and from there to Poland. nian origin. She was born on October 10, 1947 in the Macedonian famous village of Zhelevo, In the new homeland Poland they were ac- in the region of Lerin. On her birth certificate commodated at the shelter for refugees from she was registered as Lefa from her parents Greece in the city of Zgozelec. In this place Lefa’s ­Michael (Mijajle) and Petsa, who carried out the family commenced new adaptation and dealing act of baptism of Lefa in the village’s Orthodox with the life in a new environment. There the ba- Church. Their daughter came in this world in the sis for the future of the new life was laid down. turbulent years of the second half of the forties In Zgozelec Lefa learned Polish and Greek. It of the last century, when in Aegean Macedo- seems that the wisdom, goodness, resource- nia the consequences of the civil war in Greece fulness and the natural gift of her grandmother were felt, when the end of the beginning of the Tena (Trendafilka) helped them greatly to go extermination of the Macedonians from their through a better and happier life. grandfathers' roots started. It was a time when Their life as refugees continued in Poland at the age of just two, Lefa, together with her too. In fact, her father Michael (Mijajle) had left loved ones, left her native Zhelevo forever and his birthplace Zhelevo in 1952 and emigrated

38 THE LIFE STORY OF STEVE AND LILLY PLIAKES ЛИЛИ ПЉАКАС - ЖИВОТНИОТ СОПАТНИК НА СТИВ

изнисменот, благородникот и, раст Лефа со своите најблиски засекогаш го во исто време, човекот кој е по- напуштила своето родно Желево и со себе светен на Македонија и на ма- понела несреќни моменти од родниот крај во Бкедонскиот народ, Стив Пљакас и неговата егејскиот дел на Македонија. животна сопатничка Лили, испишуваат една Во тој воен период, наместо да расте и да прекрасна заедничка роднокрајна, лична, минува безгрижни детски дни, таа го напушта семејна, национална и професионална сага дедовскиот праг и топлото огниште. Заедно со долга педесетина години. баба си Трендафилка (Тена) и мајка си Пеца, Често се вели дека жената е десната рака за да се спасат од воените немири заминуваат на мажот. Тоа се потврдува во брачниот жи- во селото Породин, Битолско во 1949 година. вот, во нивното заедничко живеење во период Таму остануваат една и пол година и повтор- од цели пет децении во кои споделиле и ра- но се враќаат во Желево. За жал, само по кусо дост и тага и успеси и падови и убави мигови, време, во август 1949 година била принудена патувања, дружења, отвориле нови патишта заедно со своето семејство повторно да го на- на живеењето и опстојот, од кои носат пре- пуштат родното Желево и со себе да ја понесе красни спомени за еден хармоничен и среќен само торбичката со искинати детски алишта и македонски брак. едно суво цвеќе од бабиниот двор како драг спомен во кревката детска душа. Во реката Лили Пљакас беше Канаѓанка од македон- протерани бегалци од егејскиот дел на Маке- ско потекло. Таа беше родена на 10 октомври донија, патот ги однел преку Преспа во Алба- 1947 година во познатото македонско село нија, а оттаму во Полска. Желево, Леринско. Во документите е запиша- на како Лефа од нејзините родители Мијајле Во новата татковина Полска биле сместени (Мајкл) и Пеца, кои го извршиле чинот на кр- во домот за бегалци од Грција во градот Зго- штевање на Лефа во селската православна желец. Во ова место на семејството на Лефа црква. Нивната ќеркичка дошла на свет во отпочнало новото адаптирање и снаоѓање во немирните години на втората половина на че- животот во новата средина. Таму била поста- тириесетите години од минатиот век, кога во вена основата за иднината на новиот живот. Егејска Македонија се чувствувале последи- Во Згожелец Лефа учеше полски и грчки јазик. ците од Ѓраѓанската војна во Грција, кога за- Се чини мудроста, добрината, снаодливоста во почнал крајот на почетокот на истребувањето животот и природната дарба на нејзината баба на Македонците од своите дедовски корени. Трендафилка (Тена) во голема мерка помогна- Тоа е време кога, на само двегодишна воз- ле тие да имаат подобар и посреќен живот.

ЖИВОТНАТА ПРИКАЗНА ЗА СТИВ И ЛИЛИ ПЉАКАС 39 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

to Canada with his father Tanas who’d already of Ohrid” in Toronto and when they began a life was in Toronto about fifteen years. From there together and happier tomorrow for the years to he established contacts with their loved ones in come. Poland and started the procedure for withdraw- Lilly Pliakes was a noble Macedonian that al of his family to Canada. And so it happened. with all her pure essence, with her heart and soul, On February 10, 1955 Tena (Trendafilka), Petsa was devoted to her family - to Steve, daughters and Lefa, with the help of the Red Cross, left Margaret and Jeannie, sons-of-law George and Poland and came by plane through England as Alec, but mostly to their grandchildren Angela, migratory birds in Toronto. Christopher, Steven and Stephanie, who were her Their joy had no end. The reunion of the fami- bright jewels, the beauty in her life. At the same ly of the Kostovci in Toronto after seven years of time she is a Canadian of Macedonian origin who separation was both happy and sad, with hugs was actively involved in the Macedonian and Ca- and many tears. At these moments, the joy did nadian community in Toronto and Newmarket. not allow the members of this family, now hap- Therefore Lilly Pliakes was known and rec- py, to speak. It was the beginning of a new hap- ognized Macedonian coming from a Macedo- py life in the new democratic environment in nian patriotic family. She was one of the most Canada away from the birthplace in their native active in the Macedonian community in Toronto, Macedonia. especially in the church of St. Clement of Ohrid. The name ‘Lilly’, which was transformation of She‘s had several functions at the Ladies Auxil- the name “Lefa” in Canada, was a new identity iary. On the committee at St. Clement of Ohrid from the very outset in the new environment. Church where a number of actions were taken So, Lilly began his primary education in English that enriched the church and national life of the immediately after their arrival. Every beginning Macedonian community. Lilly was also on the is hard and Lilly had difficulties with the lan- Board of Directors at the Canadian-Macedo- guage, but as gifted Macedonian girl, the lan- nian Place where she was an instrumental part guage barrier was quickly overcome. of all their fund rising events and promotion of Upon successful completion of primary edu- the seniors home for Macedonias. Lilly was also cation, Lilly entered high school where she spent on the Committee of the Canadian-Macedonian two successful years. However, as a result of the Historical Society. She pays particular attention family financial conditions she had to leave her to the preservation of the Macedonian identity, education at the age of 16 and start working and customs, song and dance and many other values to make money in the family budget respective- brought from her native Macedonia. In doing ly for a better tomorrow. Her first job was at the this, she devotes meticulous attention to tradi- TTC (Toronto Transport Company) where she tions that the Macedonians keep and enrich in worked as a clerk in an office. There she taught Canada. typing and shorthand, which later would open It is undoubtedly true that when writing doors to a better position when she became a about the historical development of the wom- secretary in the firm. All this helped Lilly to suc- an in the Macedonian community in Toronto, cessfully fit into private business. then the name and work of Lilly Pliakes is closely In was the time when she met Steve Pliakes, connected with the activities and work on the when the first love sparks ignited between national and spiritual level. She was a Christian these two beautiful young persons that was an belonging to the Macedonian Orthodox Church introduction into new challenges, into a married and with her industriousness, chastity, dili- life. Thus, the year 1965 would be recorded in gence, humanity and philanthropic relationship, golden letters in the lives of Lilly and Steve Pli- she leave deep imprints among the young gen- akes. It was the year when they got married at erations and she was a roadmap for expansion the Macedonian Orthodox Church “St. Clement of the Macedonian spirit and love among people.

40 THE LIFE STORY OF STEVE AND LILLY PLIAKES СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

Бегалскиот живот продолжил и од Полска. Во тој период се запознала со Стив Пља- Имено, нејзиниот татко Мијајле (Мајкл) веќе од кас, кога и пламнале првите љубовни искри на 1952 година засекогаш заминал од своето род- двајцата лични млади луѓе, што е и најавата но место Желево и емигрирал во Канада кај за нови предизвици, за еден нов брачен жи- неговиот татко Танас, кој веќе околу петнаесе- вот. Така, 1965 година ќе биде забележана со тина година бил на печалба во Торонто. Оттаму златни букви во животот на Лили и Стив Пља- воспоставил контакт со своите најмили во Пол- кас. Таа е година кога тие беа венчани во Ма- ска и ја започнал процедурата за повлекување кедонската православна црква „Свети Кли- на семејството во Канада. Така и се случило. На мент Охридски“ во Торонто и кога го започнаа 10 февруари 1955 година Трендафилка (Тена), својот заеднички живот и посреќно утре во Пеца и Лефа, со помош на Црвениот крст се годините што следат. иселиле од Полска и со авион преку Англија Лили Пљакас беше благородна Македонка дошле како птици преселници во Торонто. која со сето свое битие, со душа и срце беше по- На радоста ѝ немало крај. По седум години светена на своето семејство, на Стив, на ќерќи- разделеност средбата на семејството Ѓиану те Маргарет и Џини, на зетовците Џорџ и Алек, во Торонто била и среќна и тажна, со топли- но најмногу на внучињата Анџела, Кристифор, те прегратки и многуте солзи на разделените. Стивен и Стефан, кои ѝ беа светлата точка, уба- Во тие мигови радоста не им дозволила на вината во нејзиниот живот. Во исто време таа е членовите на ова, сега веќе, среќно семејство Канаѓанка од македонско потекло која активно да прозборат. Тоа било почеток на еден нов беше вклучена во македонската и канадската среќен живот далеку од својот роден крај од заедница во Торонто и во Њумаркет. родната Македонија во новата средина во де- Значи, Лили Пљакас беше позната и при- мократска Канада. зната Македонка која потекнува од македон- Името Лефа, кое во Канада се трансфор- ско патриотско семејство. Таа беше една од мира во Лили значеше еден нов идентитет најактивните во македонската заедница во уште од самиот почеток во новата средина. Торонто, особено во црквата „Свети Климент Така, Лили веднаш по пристигнувањето го Охридски“. Била на повеќе функции во цр- започнала своето основно образование на ан- ковната женска секција, а била во Управата глиски јазик. Секој почеток е тежок така што на црквата Св. Климент Охридски кога биле и за Лили имало тешкотии со јазикот, но како преземени бројни активности кои го збога- надарено македонско девојче, јазичната ба- тиле црковно-националниот живот во маке- риера брзо ја совладала. донската заедница. Исто така Лили беше во Управниот одбор на директорите во Канад- По успешното завршување на основното ско-Македонското место (старскиот дом) каде образование, Лили се запишала во гимназија постојано ујчествуваше во собирање средства каде поминала две успешни години образо- и промоција на домот на македонците. Лили вание. Меѓутоа, семејните финансиски усло- беше и во Управата на Канадско-Македон- ви наложиле да го прекине образованието и ското историско друштво. Особено внимание на 16- годишна возраст да започне да работи било посветено на зачувувањето на македон- односно да отпочне со печалење на пари во скиот идентитет, обичаите, песната и орото и семејниот буџет за едно поинакво утре. Пр- многу други вредности донесени од родната вото вработување ѝ било во ТТС (Торонто Македонија. Притоа, особено внимание било транспорт компанија) и работела во канце- посветено на традициите кои Македонците во ларија како службеничка. Таму научила дак- Канада ги чуваат и ги збогатуваат. тилографија и стенографија, со што подоцна и се отвориле вратите за подобра позиција, Несомнено дека кога се пишува за истори- кога и станала секретарка во фирмата. Тоа и скиот развој на жената во македонската заед- помогнало на Лили успешно да се вклопи во ница во Торонто, тогаш името и делото на Лили приватниот бизнис. Пљакас е тесно поврзано со активностите и

ЖИВОТНАТА ПРИКАЗНА ЗА СТИВ И ЛИЛИ ПЉАКАС 41 Lilly and Jeannie Лили и Џини Lilly Pliakes Лили Пљалас

Steve and Jeannie Стив и Џини SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

Although Lilly left her birthplace Zhele- Among other things, on the occasion of the vo when she was only two and had only fading 75th anniversary of the partition of Macedo- memories, she is proud of her ancestral country nia, she was the organizer of the trip to the UN and her Mace-donian descent. She has trans- in New York in defense of the Macedonian name ferred such pride among her family members and Macedonia. too. All their goings to and partings with her na- This noble and wonderful person kept with tive Zhelevo, as well as Macedonia, the country exceptional feelings the memories and events of their origin and their roots, are very emotion- from her life paths, both of childhood and her al and touching, remaining deeply engraved in youth, of those early battles she had to fight her memory, in her remembrance to succeed at all costs when it was difficult Lilly Pliakes was an example of a Canadi- and, of course the feelings and memories of an woman of Macedonian origin that not only her most beautiful period – the long marital works hard in their own business, but is also life with her Steve. She cherishes these mem- active in organizing various visits, gatherings, ories as a legacy. Unfortunately, she died on friendship bonds, as well as picnics, and oth- July 18th, 2016. er Macedonian get-togethers. At the same time Much more could be written about this she was the woman who financially supports the shared idyll, joys, successes, moments of bur- Macedonian community, especially the Mace- den, enviable reputation and status, starting donian Orthodox churches, and she was a great from the middle of the 20th century, and now humanist and benefactor to many individuals well into the first decades of this century, as well and associations. as about all subsequend decades that God for She was an initiator, organizer and financial lived a happy life with their family – their daugh- supporter of numerous trips of the Macedo- ters, sons-of law, and the greatest joy – their nians of Toronto, especially the Ladies ­Auxiliary. grandchildren.

Lilly and Steve with grandchildren / Лили и Стив со внучињата

44 THE LIFE STORY OF STEVE AND LILLY PLIAKES СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

Lilly and Petsa / Лили и Пеца

работата на национален и духовен план. Таа цркви, таа беше голем хуманист и донатор за беше христијанка, припаѓаше на Македонската поединци и асоцијации. православна црква и со нејзината работливост, Била иницијатор, организатор и финансиски честитост, трудољубивост, хуманост и донатор- поддржувач на бројни патувања на Македон- ски однос, оставаи длабоки траги кај младите ците од Торонто, особена на женската секција. генерации и претставува патоказ за ширење на Меѓу другото, по повод 75 - годишнината од по- македонскиот дух и љубов меѓу луѓето. делбата на Македонија била организатор на па- И покрај тоа што Лили го напуштила род- тувањето до Обединетите нации во Њујорк во ното место Желево кога имала само две годи- одбрана на македонското име и на Македонија. ни и останала со избледените спомени, таа е горда со дедовската земја и нејзиното маке- Оваа благородна и прекрасна личност со донско потекло. Таквата гордост ја има пре- исклучителни чувства ги чуваше како аманет несено и кај своето семејство. Сите средби и дел од спомените и настаните од нејзините разделби со родниот желевски крај, како и со животни врвици, и во детството и во онаа рана Македонија, земјата на нивните корени и по- младост на битките да се бори и да се успее текло, се доживувани многу емотивно, остану- по секоја цена и кога е најтешко и, се разбира, вајќи длабоко врежани во нејзините спомени, најубавиот период – тоа се долгите брачни го- во нејзиниот незаборав. дини со нејзиниот животен сопатник Стив. За жал, Лили почина на 18 јули 2016 година. Лили Пљакас беше пример на Канаѓанка од македонско потекло која не само што на- Колку може да се пишува за таа заеднич- порно работи во нивниот бизнис, туку таа е ка идила, за радостите, успесите, тегобните активна во организирање на различни посети, моменти, среќниот углед и статус, и сè така видувања, другарувања, како и на вечерин- од средината на минатиот, XX, век, па еве, ги ки, пикници, и друг вид македонски собири врвиме првите децении и сите следни што ќе и дружења. Во исто време таа беше жената им ги дари Бог, тие живееја среќни, заедно со која финансиски ја помага македонската за- своето семејство, ќерките и најголемата ра- едница, особено македонските православни дост внучињата.

ЖИВОТНАТА ПРИКАЗНА ЗА СТИВ И ЛИЛИ ПЉАКАС 45 50 YEARS OF MARRIED LIFE

n the life paths of Steve Pliakes there is story contained it this biographical work, we a special place for his marital idyll, mari- are going to select part by part of the events to tal years contained in the beautiful story round out them as if a movie about the family Iwith his wife Lilly. It's really a life "constellation" saga of the Pliakes (Pljakovcis) of Canada. of several decades which continues to be a har- We return to the wedding of Lilly and Steve. monious, beautiful story – then, now and forev- Namely, on 24 January, in midwinter of 1965, the er. There is much to write and speak about the years they’ve been sharing thus far, but on this young and beautiful couple of Lilly and Steve said occasion the author of these lines would try to their - yes. Finally they entered the marital wa- portray at least a portion of the marital happi- ters. They stood in front of the church altar and ness of Steve and Lilly. mystical podium at the Macedonian Orthodox Church "St. Clement of Ohrid'' in Toronto, receiv- The beginning the love between young Steve ing a blessing for a long, happy, and productive Pliakes, at the age of 25, born in Zeleniche and life together. It was a very big day for them, for juvenile Lilly Gianou, at the age of 16, from the both families and their relatives and friends. It village of Zhelevo, region of Lerin, took place was an exceptional act when they made a vow of when their eyes met for the first time. The beau- fidelity and when they directed their prayers to tiful girl and the handsome boy got to know each God for happiness, joy and success in the years other and the first sympathies of the future cou- to come, in their future life. ple immediately aroused. Great love was born, rings were exchanged and engagement was an- They entered the history of St. Clements’s nounced. Soon after a lavish wedding took place temple in Toronto as the second couple who and their joy was intensified by the newborn ba- was registered at the first Macedonian Ortho- bies, the two daughters, Margaret and Jeannie, dox Church in Canada. The priest at this ser- and their marriage with the son-in-laws George vice Atanas Popov, famous Prespa man born and Alec. The families of their daughters have in Bitola, immortalized the extremely joyous made their story very interesting and in many moment with biblical words, those who are ways specific, making their marriage homoge- read from the canons when a couple enters the neous and so happy, especially enriched with marital waters. And when Steve and Lilly for- the birth of their grandchildren: Angela, Steve, mally put their signatures in the church book Christopher and Stephanie. pledging that from that moment onwards they Since many personal-marital and family mo- would be together forever, a long applause re- saics are intertwined and embedded in the life sounded spontaneously.

46 THE LIFE STORY OF STEVE AND LILLY PLIAKES 50-ГОДИШЕН БРАЧЕН ЖИВОТ

о животните врвици посебно ме- и ­семејни мозаици, затоа ќе издвојуваме дел сто кај Стив Пљакас има брачната по дел од настаните, за да ги заокружуваме идила, брачните години сместе- во една небаре филмска сага за фамилијата Вни во убавата приказна со неговата сопруга Пљакас (Пљаковци) од Канада. Лили. Тоа е навистина долгодецениско жи- Се враќаме на венчавката на Лили и Стив. вотно „соѕвездие“ кое останува да биде една Имено, на 24 јануари среде зима 1965 година, хармонична, прекрасна сторија и тогаш и сега двајцата млади и убави Лили и Стив, го кажу- и засекогаш. Има многу да се пишува и да се ваат своето судбоносно – да. Конечно вле- раскажува за нивните заеднички години, за- гуваат во брачните води. Застануваат пред тоа во оваа прилика авторот на овие редови црковниот олтар и мистичен подиум во Маке- ќе се обиде да пренесе барем дел од заеднич- донскиот православен храм „Свети Климент киот живот на Лили и Стив. Охридски”’ во Торонто, добивајќи благослов Почетокот на љубовната идила на двајцата за долг, среќен и берикетен заеднички живот. млади Стив Пљакас на возраст од 25 години, Тоа е многу голем ден за нив, за двете семеј- по потекло од Зелениче и малолетната Лили ства и за нивните роднини и пријатели. Тоа е Ѓиану на 16-годишна возраст, од селото Желе- исклучителен чин кога си даваат завет за вер- во, Леринско е кога им се сретнуваат погледи- ност и кон Бога упатуваат молитва за среќа, те. Се запознаваат убавата мома и стаситото радост и успеси во идните заеднички години, момче и веднаш се раѓаат првите симпатии во идниот нивен живот.. на идната брачна двојка. Се зачнува големата Влегуваат во историјата на Светиклимен- љубов, се разменуваат прстени и се дава збор товиот дом во Торонто како втора брачна за свршувачка. Набргу потоа следи и раскош- двојка која се регистрирала во првата ма- ната венчавка, натаму, пак, радоста со прино- кедонска православна црква на територија- вите, со раѓањето на двете ќерки, Маргарет и та на Канада. Свештеникот, кој во тоа време Џини и зетовците Џорџ и Алек, што е, всуш- службуваше, познатиот битолски Преспанец ност, многу интересна и по многу нешта спец- - Атанас Попов, го овековечи исклучител- ифична сторија, која нивниот брак го прави но радосниот миг со библиските зборови, хомоген и толку среќен, особено со внучиња- со оние што се чита од каноните при влегу- та: Анџела, Стивен, Кристифор и Стефани. вањето во брачните води. А кога свечено ги Бидејќи низ целовитата приказна сместе- ставиле и потписите во црковната книга дека на во овој биографски труд, се испреплету- конечно ќе се заедно засекогаш, одекнал ваат и се компонирани многу лично-брачни спонтан, долг аплауз.

ЖИВОТНАТА ПРИКАЗНА ЗА СТИВ И ЛИЛИ ПЉАКАС 47 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

Relatives and friends who were attending That was the beginning. That was the be- that glorious act, over 200 of them, heaped ginning of five marital decades thus far to be them with a million good wishes and sincere lined up on and on, like anniversaries, diamond congratulations to lifelong marriage. They weddings, jubilees, gatherings and other family wholeheartedly wished the newlyweds happy joy. Their fifty years in the marital waters were years together, and to continue the family line solemnly celebrated and remembered; this is a with their offspring. Then a banquet followed very different story for Lilly and Steve Pliakes with the catering service of the Bitola famous that is also celebrated a rich, interesting, and in Van Petroff. The wedding food and drink was many things unusual. rich in various Macedonian-Canadian interna- tional specialties. Good enough to satisfy the Their significant date was the January 24 Jan- most demanding tastes of everyone present. uary 1965. Amid the winter in cold Canada. Now half a century later, here follows a monograph- The happy groom and bride shared their emo- ic document about the past and present of this tions with their closest ones, with their families famous and recognized Macedonian couple in and friends. And all this took place before the Canada. A book that immortalizes a wonderful icon of the Most High God and Mother of God, life that is likely to be a strong incentive, motiva- in the Macedonian temple and with Macedonian priests, in front of saints and angels soaring tion and inspiration for future couples. To commit above them in the temple. All in all, memorable themselves to one another when life is cheerful, moments that remain cherished deeply in the happy and exciting, and also when burdens, dif- beautiful wedding memories of Lilly and Steve. ficult situations and days burden the life. There- fore, such literary works like this monograph are Over the years and decades nothing’s fad- recommended to shed light on life story and the ed, on the contrary. They remember with great truth about the Macedonian people so that other feelings almost every detail of that glorious day, Macedonians worldwide would follow the exam- when they were standing before the altar of the ple of Lilly and Steve Pliakes. St. Clement's spiritual temple in Toronto. They were young and in love. They entered into a joint The wedding at the Macedonian Orthodox life with infinite confidence and with a pledge to Church "St. Clement of Ohrid" in Toronto helped be and remain together forever. to Steve and Lilly to enrich the feeling and love

Lilly and Steve / Лили и Стив

48 THE LIFE STORY OF STEVE AND LILLY PLIAKES СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

Home property / Куќно место

Роднините и пријателите кои присуству- кои ќе се редат натаму, како јубилеи, дијамант- вале, а биле повеќе од 200, ги опсипале со ски свадби, годишнини, средби и други семеј- многубројни благопожелби низ искрените че- ни радости. Педесетте години во брачните ститки за долговечен брак. Тие од срце поса- води беа свечено прославени и запаметени, кале заеднички среќни години на младенците, зошто оваа година се прослави една богата, кои со рожби треба да ја продолжат семејна- интересна, несекојдневна и по многу нешто та лоза. Потоа следела богата гозба од кете- различна приказна за Лили и Стив Пљакас. ринг сервисот на познатиот битолчанец Ван Меѓникот беше на 24 јануари 1965 година. Петров. Храната и пијалакот изобилувале со Среде зима, во студената Канада. Половина најразновидни македонско-канадско-интер- век потоа, еве следи и монографски документ национални специјалитети. Токму било пого- за минатото и сегашноста на оваа позната и дено и за најпребирливите вкусови на сите призната македонска брачна двојка во Кана- присутни гости. да. Книга со овековечената чудесна живот- Среќни зетот и невестата ги споделиле емо- на реденица, која, веројатно, ќе биде и силен циите со своите најблиски, со фамилиите и поттик, мотив и инспирација можеби и за ид- пријателите. И сето тоа пред иконите на Севиш- ните брачни двојки. За да се посветат еден на ниот Бог и Мајката Божја, во македонски храм друг и кога е животекот весел, среќен и воз- со македонски свештенослужител, пред погле- будлив, но и кога доаѓа соочување со тегобни, дите на светците и ангелите извишени над нив морничави и мачни ситуации и денови. Затоа, во храмот. Сѐ на сѐ, незаборавни мигови кои препораката е вакви дела кои ја осветлуваат остануваат длабоко меморирани во прекрасни- животната приказна и вистината за македон- те венчални спомени на Лили и Стив. скиот народ да оставаат и други Македонци во светот по примерот на Лили и Стив Пљакас. Низ годините и децениите ништо не из- бледило, туку напротив, со големи чувства, Со венчавката во Македонската право- пак, се сеќаваат речиси на секој детаљ од тој славна црква „Свети Климент Охридски“ во славен ден, кога застанале пред олтарот во Торонто, кај Стив и Лили кулминираа чувства- Светиклиментовиот духовен храм во Торонто. та и љубовта на еден кон друг, кон Македо- Биле млади и вљубени. Влегле во заеднички- нија, кон македонските корени и, воопшто, кон от живот со бескрајна доверба, сплотеност и сѐ што е македонско. за вечна припадност еден кон друг. Во изминатите 50 години Лили и Стив прво Тоа бил почетокот на нивниот живот,поче- живееја во Торонто, а потоа се преселија во токот на сегашните пет децении брачен живот Њумаркет. Меѓутоа, во последните десетина

ЖИВОТНАТА ПРИКАЗНА ЗА СТИВ И ЛИЛИ ПЉАКАС 49 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

one to other, towards Macedonia, Macedonian It should be emphasized that Lilly and Steve roots and everything what is Macedonian. Pliakes are among the most active persons in the Macedonian community in Toronto. Among In the past 50 years Steve and Lilly lived first others, Steve Pliakes, who hails from the village in Toronto and then moved to Newmarket. How- of Zeleniche, district of Lerin was president of ever, in the last ten years in summer they live in the "United Macedonians" and one of the most Markham or travel to Macedonia and to many active during the maintenance meeting of Ref- places around the world, while in autumn and ugee Children from Aegean Macedonia in 1988, winter they are among the Macedonians who held in the Republic of Macedonia. He was pres- move as migratory birds from Canada to Florida. ident of the Macedonian Orthodox Church "St. Clement of Ohrid" in Toronto and is the first Macedonian who went to visit Hunza in Paki- stan to discover and left an eternal mark in each of the descendants of Alexander the Great the Macedonian, and the Macedonian Empire. Lilly and Steve Pliakes were among the sponsors of the Olympians from the Republic of Macedonia in the Olympic Games in Athens and Beijing, where Steve wore Macedonian flag and besides athletes, he was the proudest of all proud Macedonians worldwide. Lilly Pliakes, life companion Steve, mean- while, was born in the village of Zhelevo, district of Lerin, when she was less than two years old left her native place and the roads took her to Poland, and then came to Canada. She is very active in the women's sections of the Macedo- nian Orthodox churches in Canada and Florida and other associations known and recognized by Macedonian. Lilly, along with Steve, among other things, donated a dialysis machine to a hospital in Sko- pje, financial supporters of many activities of the Macedonians in Canada and the US, as well as the Macedonian Orthodox churches, folk- lore groups, media and various Macedonian ­Associations in Macedonia in the Aegean, Pi- rin, Albania and other places around the world where Macedonians live. Also, Steve and Lilly Pliakas their family and their businesses play a significant role in Cana- dian society. However, it seems that they are especially known for their mall named "Macedo- nian Plaza" in Newmarket, in Canada one of its kinds in the Macedonian Diaspora.

50 THE LIFE STORY OF STEVE AND LILLY PLIAKES СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

години во летниот период живеат во Њумар- знаме и, покрај спортистите, тогаш тој беше кам или патуваа за Македонија и на многу најгордиот од сите горди Македонци во светот. места ширум светот, а во есенскиот и во зим- Лили Пљакас, животниот сопатник на Стив, скиот период беа едни од Македонците кои пак, е родена во селото Желево, Леринско, која се преселуваа како птиците преселници од со неполни две години го напуштила родното ­Канада во Флорида. огниште и патиштата ја однеле во Полска, а Треба да се нагласи дека Лили и Стив Пља- потоа дошла во Канада. Таа со своите активно- кас беа едни од најактивните во македонска- сти во женските секции на македонските пра- та заедница во Торонто. Меѓу другото, Стив вославни цркви во Канада и Флорида и други Пљакас, кој потекнува од селото Зелениче, асоцијации е позната и призната Македонка. Леринско бил претседател на организацијата Лили, заедно со Стив, меѓу другото, се дона- „Обединети Македонци“ и еден од најактив- тори на инструмент за дијализа во болницата ните во текот на одржувањето на Средбата на во Скопје, финансиски подржувачи на голем децата бегалци од Беломорска Македонија број активности на Македонците во Канада во 1988 година, што се одржа во Република и САД, како и на македонските православни Македонија. Тој бил и претседател на Маке- цркви, фолклорни друштва, медиуми и раз- донската православна црква „Свети Климент лични македонски асоцијации во Македонија, Охридски“ во Торонто и е првиот Македонец во Беломорието, во Пирин, во Албанија и други кој отиде во посета на Хунзите во Пакистан да места ширум светот каде живеат Македонци. ги открие и да остави вечна трага кај едни од Исто така, Стив и Лили Пљакас и нивното потомците на Александар Македонски во го- семејство со своите бизниси играат значајна лемата Македонска Империја. улога во канадското општество. Меѓутоа, се Лили и Стив Пљакас беа едни од спонзорите чини дека тие особено се познати пo тргов- на учесниците на олимпијадата од Република скиот центар именуван како „Македонска Македонија на Олимписките игри во Атина и плаза“ во Њумаркет, во Канада единствен од во Пекинг, каде Стив го носеше македонското таков вид во македонската дијаспора.

Steve in front of Lilly’s grave / Стив пред гробот на Лили

ЖИВОТНАТА ПРИКАЗНА ЗА СТИВ И ЛИЛИ ПЉАКАС 51 Steve and Lilly Стив и Лили Jeannie, Petsa and Тena (Lilly’s grandmother) Џини, Пеца и Тена (бабата на Лили)

Jeannie, Margaret and Lilly Џини, Маргарет и Лили THE FAMILY TREES OF STEVE AND LILLY

teve’s father - Lambro (1912-1999) was bars. But nevertheless his grandfather Vane was also born in the village of Zeleniche in not still. Everyone knew and respected him. Vane the region of Lerin. Faced with difficult created a network of Macedonian patriotic-cells Slife, with no prospects he left in 1948 to work in in the Aegean part of Macedonia with dedication the US city of Pittsburgh. He joined his brothers and secretly, very secretly. Kole and Slave who were already there as older Just to underline that, according to the fami- migrant workers and united good brothers. Lat- ly tree, Steve’s Great Grandfather, Vane's father er, they would assist Lambro with buying a farm came from Albania. in Canada. According to Steve’s words, Vane was the As an explanation, Lambro was very diligent best grandfather ever who held in his lap Steve and worked painstakingly to make money and and his brothers. He used to tell them stories for fight for his own way in the new surroundings, long and make them asleep on his chest. and four years later he brought his entire fam- ily in Ontario. Fortune seeking tradition of this And certainly that the ancestors by his grand family goes back to his ancestors. - grandfather and by his grandfather line had a Steve's grandfather, Vane, crossed the great strong influence on the development and- for water in the early years of the last century to the mation of the young Steve. He simply absorbed eastern shores of the North American continent, all learning from his ancestors. And it is not by where he remained for about three years. With pure chance that he holds in himself such patri- the money he earned and many ideas to improve otic spirit unremittingly as something sacred, their lives, he returned back to the village. something most strongly. His grandfather and father were telling Steve the truth about their However, in addition to money Vane returned people through various legends, stories, songs with an extreme patriotic sentiment. He came and events, and they conveyed ideas and vows, with a great desire to do something together with as a sort of family tradition. like-minded people and heroes for the freedom of his people, for the liberation of Macedonia. In- Steve finished the sixth grade in the village formers were always behind his heels. They mea- school with his many peers after World War II. sured his every single word, registered each con- Then moving and going to the Canadian coun- tact and recorded his actions. In 1943 gendarmes try followed. In 1958, when he was already gone caught him and he was sentenced to three years from his birthplace in the Aegean, he received in prison. The reasons were his libertarian and pa- an invitation to go back to serve his military ser- triotic ideas. He served his sentence in an awful vice in the Greek army formations. However, he prison, but he finally came out from behind the didn’t go, without surprise. Nothing could make

54 THE LIFE STORY OF STEVE AND LILLY PLIAKES СЕМЕЈНИТЕ СТЕБЛА НА СТИВ И ЛИЛИ

аткото на Стив – Ламбро (1912- 1943 година, џандарите го фатиле и тој бил 1999), исто така, е роден во селото осуден на три години затвор. Причините биле, Зелениче, во леринска околија. Со- неговите слободарски и патриотски идеи. Го Точен со тешкиот живот, без перспектива, во издржал тој неподнослив тригодишен затвор, 1948 година заминува на печалба во амери- кога конечно излегол од зад решетките. Ама и канскиот град Питсбург. Им се придружил на натаму дедото Ване не мирувал. Сите го знае- своите браќа Славе и Коле, кои како постари ле и почитувале. Ване посветено, а тајно, мно- печалбари и сложни добри браќа веќе биле гу тајно, создавал мрежа од патриотско-маке- таму. Подоцна, тие му помогнале на Ламбро донски ќелии во егејскиот дел на Македонија. околу купувањето на фармата во Канада.­ Инаку, да потсетиме, дека според семеј- Инаку, Ламбро бил многу трудољубив чо- ното стебло прадедо му на Стив, таткото на век кој вредно работел, печалел и се проби- Ване дошол од Албанија. вал во новата средина, па наредните четири Според зборовите на Стив, Ване бил нај- години во Онтарио го носел товарот на цело- добриот дедо кој во скутот го држел Стив и то семејство на своите плеќи.. Печалбарската неговите браќа. Долго им раскажувал најуба- традиција на оваа фамилија е уште од дедов- ви приказни и ги заспивал на своите гради. ското гурбетџиство. И, секако, дека предците по прадедов- Дедото на Стив, Ване во почетокот на ми- ска, дедовска и татковска линија имале сил- натиот век, заминал преку големата вода до но влијание врз развојот и формирањето на источните брегови на северноамерикански- младиот Стив. Тој напросто впивал сѐ учејќи от континент каде останал речиси три годи- од своите предци. И, не случајно, таквиот па- ни. Со заработените пари и многуте идеи за триотски дух постојано го носи во себе како подобар живот, тој се вратил назад во род- нешто свето, како нешто најсилно. Дедото и ното село. таткото на Стив, низ разни преданија, сказни, песни и настани, му ја кажувале вистината за Меѓутоа, Ване освен со парите се вратил својот народ, му пренесувале идеи и завети, задоен и со многу патриотски дух во себе. како своевидна семејна традиција. Дошол со голема желба заедно со истомис- лениците и хероите да стори сѐ за слобода на Стив по Втората светска војна го завршил својот народ, за ослободување на Македонија. шестото одделение во селското училиште со Кодошите секогаш му биле зад петиците. Му многу свои врсници. Потоа следела преселба- го мереле секој збор, го регистрирале секој­ та и патот кон канадската земја. Во 1958 го- негов контакт и секое негово дејствување. Во дина, кога веќе бил отиден од родното место

ЖИВОТНАТА ПРИКАЗНА ЗА СТИВ И ЛИЛИ ПЉАКАС 55 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

him go back and be a soldier in the country he memories that continually flooded back in those left. A Solomonic solution was found. He paid moments. fine and closed the case. During the meetings with his beloved fellow Meanwhile, he was making successful steps villagers great grief remained in Steve’s soul through life and business routes in Canada. He because they didn’t want to speak in their na- quickly dealt successfully with his perseverance, tive Macedonian language, frightened that they courage, skill and capacity regardless of what could be denounced to the Greek authorities, kind of business he went into. He chose those something that he’s never forgotten, experienc- businesses that brought him a beautiful per- ing it as a curse when you are banned from the spective, profit, name and reputation there in most sacred. the immigrant environment. They left Europe and returned to Canada With the woman in his life, Lilly, they decided where they carried many memories supported for the first time in 1972 to cross the Atlantic with countless photos. All this was shown told Ocean and come to Europe, and thus to visit and shown to their loved ones and many friends. the Republic of Macedonia and their hearth and For them that trip was an everlasting memori- home in Aegean Macedonia al which opened the path of truth and love of Macedonia. It was also their first arrival on the Macedo- nian soil following the partition of this ethnic country. First they arrived in Croatia, and Za- greb was their staging post, from where they drove along the Adriatic coast by car, visiting Dubrovnik, Split and other cities and towns along the Adriatic. They came to Macedonia via Montenegro. Here they felt at home, as if they’d belonged here for ages. During their 30-day stay in Macedonia, they spent most of the days walking through villag- es and visiting towns, amazed by the beauty of their motherland. They had great, wonderful time in Skopje, Bitola, Ohrid, Prilep, Gevgelija, Heraklea, Pelister, Stobi, Prespa and anywhere they went. Millennium traces of civilization in time and space were the most faithful identity card for their people and their biblical land. They traveled in Aegean Macedonia too. For the first time since their moving to Canada, to- gether they visited their birthplace, the village of Zeleniche, which according to literature be- longs to Lerin as a municipality, but spiritually, it belongs to Kostur by its church. Again after many years, Steve walked through the neigh- borhoods and alleys of his childhood, reflected upon his early days and he stood with nostalgy on the house threshold where tears cannot be Steve & Lilly Wedding stopped. In Zeleniche he shared memories from Венчавката на Лили и Стив the past with Lilly, telling detail after detail of

56 THE LIFE STORY OF STEVE AND LILLY PLIAKES СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

во беломорието, тој добил покана да се врати земја. Најпрвин стасале во Хрватска, а попат- назад за да го отслужи воениот рок во грчките на станица им бил Загреб, од каде со автомо- армиски формации. Меѓутоа, се разбира, не се бил го прокрстариле брегот на Јадранското вратил назад. Ништо не можело да го натера Море, посетувајќи ги Дубровник, Сплит и дру- да појде и да биде војник во земјата од која ги места и градови долж јадранскиот брег. На- заминал. Било најдено Соломонско решение - таму, преку Црна Гора стасале во Македонија. платил казна и го затворил тој случај. Во оваа земја тие се свои на своето. Во меѓувреме, во Канада сè поуспешно Речиси еден месец колку што престојува- чекорел низ животните и бизнис патиштата. ле во Македонија, најмногу денови поминале Бргу се снаоѓал со својата упорност, храброст, шетајќи низ селата и градовите, воодушевени умешност и капацитет, за кој бизнис и да се од убавините на татковината Во себе носеле определел. Го бирал тоа што му носи убава прекрасни доживувања од престојот во Ско- перспектива, профит, име и углед во тамош- пје, Битола, Охрид, Прилеп, Гевгелија, Хера- ната доселеничка средина. клеја, Пелистер, Стоби, Преспа и каде сѐ не. Милениумските цивилизациски траги во вре- Со избраничката на неговото срце, Лили, тие мето и просторот, биле најверната лична кар- за првпат решаваат во 1972 година да го преле- та за својот род и својата библиска земја. таат Атлантскиот Океан и да дојдат во Европа, а со тоа да ја посетат Република Македонија и Отпатувале и во Егејска Македонија. За пр- родните огништа во Егејска Македонија. впат по преселбата во Канада, заедно го по- сетиле родното место, селото Зелениче, кое Тоа било и прво нивно доаѓање на маке- според литературата припаѓа на Општина Ле- донските простори од поделената етничка рин , а духовно, со црквата припаѓа на Костур. Повторно, по низа години, Стив со многу емо- ции чекорел низ маалата и сокаците, се присе- тувал на детството, и носталгично застанал на куќниот праг каде што не можело ни солза да се задржи. Во Зелениче со сопругата Лили ги споделувал спомените од некогашното вре- ме, раскажувајќи детаљ по детаљ за она што непрекинато навирало во тие мигови. При средбите и разговорите со најбли- ските, кај Стив се напластила тага во душа- та , бидејќи неговите соселани не сакале да зборуваат на својот мајчин македонски јазик, уплашени да не ги поткаже некој на грчките власти, тое е нешто кое тој никогаш не го забо- равил, доживувајќи го како проклетство, кога ти го забрануваат најсветото. Стив и Лили си заминале од Европа и се вратиле во Канада каде понеле многу споме- ни кои ги потврдиле со безброј фотографии. Сето тоа било прикажано и пренесено на сво- ите најблиски и на голем број пријатели. Тоа патување за нив бил вечен спомен кој им ги Steve & Lilly отворил патиштата на вистината и ја потврдил Лили и Стив љубовта кон Македонија.

ЖИВОТНАТА ПРИКАЗНА ЗА СТИВ И ЛИЛИ ПЉАКАС 57 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

THE FAMILY TREE OF STEVE

VANE MAGDA

KOLE LAMBRO SANDRA SLAVE METODI LEVENKA (BARBARA) (GENA) (GIRI) (VESELA) (MAGDA / LINA) (DINI)

MARY (MARIKA)

TOULA

GEORGE

STEVE LILLY 1940- 1947-2016

MARGARET - 1965 JEANNIE - 1969 (GEORGE) - 1963 (ALECK) - 1966

ANGELA CHRISTOPHER 1992 1993

STEVEN STEPHANIE 1993 1995

58 THE LIFE STORY OF STEVE AND LILLY PLIAKES СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

СЕМЕЈНОТО СТЕБЛО НА СТИВ

ВАНЕ МАГДА

КОЛЕ ЛАМБРО САНДРА СЛАВЕ МЕТОДИ ЛЕВЕНКА (БАРБАРА) (ГЕНА) (ГИРИ) (ВЕСЕЛА) (МАГДА / ЛИНА) (ДИНИ)

МАРИКА

ТУЛА

ЃОРЃИ

СТИВ ЛИЛИ 1940- 1947-2016

МАРГАРЕТ - 1965 ДИНИ - 1969 (ЃОРЃИ) - 1963 (АЛЕК) - 1966

АНГЕЛА КРИСТОФЕР 1992 1993

СТИВЕН СТЕФАНИ 1993 1995

ЖИВОТНАТА ПРИКАЗНА ЗА СТИВ И ЛИЛИ ПЉАКАС 59 Steve's Family on the Farm in Colchester, Windsor, Ontario Фамилијата на Стив на фармата во Виндзор Steve's Mother Gena and Father Lambro Мајката Џина и таткото Ламбро на Стив Steve, Lilly & Margaret at the Steve with Grandchildren Beijing Olympics Стив со внучињата Стив, Лили и Маргарет на Олимписките игри во Пекинг

Steve with Archbishop Michael and Mitropolitan Carknjas Стив со Арихиепископот Михаил и Митрополит Царкњас Steve's appointment on the York Region Police Board Стив за време инагурацијата во Одборот на полицијата SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

THE FAMILY TREE OF LILLY

NAUM TRENDAFILKA (TENA)

MICHAEL PETSA (MIJOJLE)

STEVE LILLY 1940- 1947-2016

MARGARET - 1965 JEANNIE - 1969 (GEORGE) - 1963 (ALECK) - 1966

ANGELA CHRISTOPHER 1992 1993

STEVEN STEPHANIE 1993 1995

64 THE LIFE STORY OF STEVE AND LILLY PLIAKES СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

СЕМЕЈНОТО СТЕБЛО НА ЛИЛИ

НАУМ ТРЕНДАФИЛКА (ТЕНА)

МИЈОЈЛЕ ПЕЦА

СТИВ ЛИЛИ 1940- 1947-2016

МАРГАРЕТ - 1965 ДИНИ - 1969 (ЃОРЃИ) - 1963 (АЛЕК) - 1966

АНГЕЛА КРИСТОФЕР 1992 1993

СТИВЕН СТЕФАНИ 1993 1995

ЖИВОТНАТА ПРИКАЗНА ЗА СТИВ И ЛИЛИ ПЉАКАС 65 Steve and Lilly Стив и Лили Jeannie and Lilly Џини и Лили

Mitropolitan Kiril, Steve & Lilly Митрополитот Кирил, Стив и Лили

II

AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY A PART OF THE TRUTH ABOUT THE AEGEAN THE GATHERING OF EXPELLED CHILDREN FROM AEGEAN FROM PRESPA TO LERIN AND BACK ZELENICHE - THE BIRTH PLACE OF STEVE ZHELEVO - THE BIRTH PLACE OF LILLY

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА - РОДНАТА ЗЕМЈА ДЕЛ ОД ВИСТИНАТА ЗА ЕГЕЈОТ НА СРЕДБАТА НА ДЕЦАТА ПРОГОНЕТИ ОД ЕГЕЈОТ ОД ПРЕСПА ДО ЛЕРИН И НАЗАД ЗЕЛЕНИЧЕ - РОДНОТО МЕСТО НА СТИВ ЖЕЛЕВО - РОДНОТО МЕСТО НА ЛИЛИ Lerin (Florina) Лерин

Kostur (Kastoria) Костур Voden (Edessa) Воден

Solun (Thesaloniki) Солун A PART OF THE TRUTH ABOUT THE AEGEAN

o write about the past and present of that period distinguished Upper and Lower Mace- Aegean Macedonia, a part of the di- donia, primarily according to its geographic prop- vided Macedonia is responsible task, erties. Nonetheless, such distinction had political, Tbut also very pleased. It is for reasons often said cultural, military, and administrative significance” that Macedonia is the most beautiful country points Steve Pliakes. in the Balkans and Aegean part of Macedonia Otherwise, Macedonia as a geographic region is the core of this Macedonian beauty. It is not covers the central part of the Balkan Peninsula, accidental, because in that area was once the an area enclosed to the north with the Mountains headquarters of the Macedonian state of Philip Sara, Skopska Crna Gora, Kozjak, Osogovo and and Alexander and of a great number of known Rila, and to the south with the Bistrica River and and unknown heroes. That is why their descen- the coast of the Aegean Sea, ending at the mouth dants shine the horizons of the Macedonian em- of the Mesta River. Bigla and the watersheds of igrant galaxy with charisma as it may have only Mounts Korab, Jablanica, Gramos and Pindus the stars of the Macedonian sky. surround Macedonia on the west, and on the east According to Steve Pliakes: “The Mother Na- the Mesta River and the western parts of Mount ture donated Aegean Macedonia with a wealth of Rhodope. Within these boundaries Macedonia beauty and attractiveness. At the same time, its his- covered an area of 67,741.2 square kilometers. tory has left invaluable traces of important events. On the other hand, Lower Macedonia, unlike Therefore, Macedonians from Aegean Macedonia Upper Macedonia, mostly consisted of lowlands. wherever they are in the homeland or outside of On the south it was surrounded by the waters of divided Macedonia, rejoice proudly in all that and the Aegean Sea, on the south-west by the wa- keep such a treasure for future generations. ters of Thermay Bay and the Perian Mountains, Aegean Macedonia is a country whose name on the west by the mountains Vermion, Voras ever since the classical period has denoted a small and Pajko, on the north by the Balkan massifs, province located in the immediate vicinity of Pella - and on the east by the hilly division between the the capital of the Classical Macedonian Empire. At Vardar valleys and Struma Rivers. Vardar divid- the time Macedonia covered the territory between ed Lower Macedonia into Eastern and West- the currently drained Pazar Lake and the lower ern; the western part of Lower Macedonia both course of the Vardar River. With the expansion of physically and geographically was characterized the boundaries of the Macedonian Empire, howev- by the central plain formed by the alluvia of the er, the area designated by the name of Macedonia rivers Vardar, Bistrica, Ludias and Galikos. That gradually grew. Within it, the Macedonians from fertile land (with an area of ­approximately 1,500

72 AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY ДЕЛ ОД ВИСТИНАТА ЗА ЕГЕЈОТ

а се пишува за минатото и се- Вардар. Но, со проширувањето на границите гашноста за Егејска Македонија, на Македонското Царство, постепено порас- за поделена Македонија е одго- нала и областа означена со името Македонија, ворнаД задача, но, истовремено, причинува го- која античките Македонци ја делеле на Горна лемо задоволство. Тоа е од причина што често и Долна Македонија, пред сѐ, заради нејзините се вели дека Македонија е најубавата земја географски карактеристики на просторот. на Балканот, а егејскиот дел на Македонија е Сепак, таквата поделба на Македонија има по- срцевината на таа македонска убавина. И не литичко, културно, воено и административно случајно, зашто на тие простори некогаш било значење“, вели Стив. седиштето на македонската држава на Филип Инаку, Македонија како географски реги- и Александар и на бројни знајни и незнајни ју- он го зафаќа средишниот дел на Балканскиот наци. Ете зошто нивните потомци блеснуваат Полуостров, просторот што на север е загра- на хоризонтите на македонската иселенич- ден со планините Шар Планина, Скопска Црна ка галаксија, со харизма каква што можат да Гора, Козјак, Осогово и Рила, а на југ со реката имаат само ѕвездите на македонското небо. Бистрица и брегот на Егејското Море, до уто- Според зборовите на Стив Пљакас: „Мајка- ката на реката Места. Бигла и вододелниците та природа на Егејска Македонија ѝ подарила на младонабраните планини Кораб, Јаблани- богатство од убавини и атрактивности. Во ца, Грамос и Пинд ја заградуваат Македонија исто време, историјата ѝ оставила непроцен- од запад, а од исток реката Места и западните ливи траги од значајни настани. Затоа, Маке- делови на Родопските Планини. Во овие гра- донците од Егејска Македонија каде и да се во ници Македонија зафаќа простор од 67.741,2 родниот крај или надвор од него, се радуваат квадратни километри. со сето тоа што го има во сите делови на Долна Македонија, пак, за разлика од поделена Македонија, се гордеат и го чуваат Горна Македонија, е претежно рамничарска таквото богатство за идните генерации. земја. Таа на југ ја ограничуваат водите на Егејска Македонија е земјата со чие име Егејското Море, на југоза-пад водите на Тер- уште во античките времиња се означувала мајскиот Залив и Перијанските Планини, на малата покраина во непосредна близина на запад планините Вермион, Ворас и Пајко, на Пела - престолнината на античкото Маке- север планинските масиви на Балкан, а на донско Царство. Во тоа време Македонија го исток ридестата разделница меѓу долините опфаќала просторот меѓу денешното исуше- на реките Вардар и Струма. Реката Вардар ја но Пазарско Езеро и долниот тек на реката дели Долна Македонија на источна и ­западна;

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА – РОДНАТА ЗЕМЈА 73 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

square kilometers) on the south was enclosed Christianity was the dominating religion by the waters of Thermay Bay, on the southwest within this area ever since the IV century which by the mountains of Peria, on the west by Mount is evident from the archaeological findings and Vermion, on the north by Mount Pajko, and on the numerous Christian churches, Episcopal ca- the east by the Vardar River. thedrals, basilicas, baptisteries and other sacral Today Aegean Macedonia covers a large buildings of monumental dimensions. They all part of Lower Macedonia. From the total area show that Christianity was deeply rooted and of Macedonia, the Aegean part spreads over well organized in Macedonia from the beginning 34,153 square kilometers, half of entire Mace- to the present period. donia. The Vardar and Pirin Macedonia were to Prior to the arrival of the Turks in the XIV the north, i.e. the current boundaries of Greece century, Macedonia used to be a country in re- to the north, Albania and Epirus to the west, vival, with fascinating arts, affluent medieval divided by the mountains Ivan and Pindus. The literature, symbol of civilization. The Ottomans, southern border line reached Thessaly, divided however, regressed the development, and the by mounts Kamvunia, Pieria and Olympus. It was long-lasting struggle for survival commenced. washed by the Aegean Sea and the Mesta River So, in the light of the Ottoman plunders, from the east. long-lasting propagation of islamisation, cruel Steve Pliakes has said the following: The feudal system, various military campaigns, the Aegean Macedonia relief is characterized by difficulties and sufferings caused by them will mountains that divide the country into numer- leave deep and painstaking mark on the spiritu- ous small and large lowlands and valleys with al landscape of Macedonia, making it a vestibule a large number of rivers and lakes. According where the West meets the East. to the current Greek administration, Aegean The Balkan Wars will designate the libera- Macedonia is divided into the following districts: tion of Macedonia from Turkish subjugation, but Kostur, Kozhani, Lerin, Voden, Kukus, Solun, Ser, they will also mark its tragic severance between Drama, Kavala, and Halkidiki. Greece, Bulgaria, and Serbia, later also Albania, Macedonia is a historic and geographic area consequently followed by even coarser condi- whose name dates from the beginning of times. tions and discrimination of the Macedonian peo- The Bible mentions it several times, and many ple. The greatest disaster of the XX century - the chronicle writers experienced Macedonia as a Second World War - will bring about the Second Biblical country. Everybody describing Macedonia, llinden and the ASNOM Decisions which will both in the past and in more recent history, were contribute to the accomplishment of the centu- fascinated by the country. That is why Macedonia ry-long aim - the establishment of the Macedo- is said to be the country of crossroads, and yet a nian State. Namely, through active participation land of beautiful landscape and mystery, the land in the antifascist struggle during the Second of people who have felt the burden of conquers, World War, the Macedonians attained their empires, changes, and various enslavement. freedom, but only on the part of their territory Nevertheless, it has preserved its magic and its - Vardar Macedonia, which will be constituted as name. From the time of Alexander of Macedo- the Peoples› Republic of Macedonia, thereupon nia, through the rule of Rome and Byzantium, in- the Socialistic Republic of Macedonia, and since cluding the time of major Slav migrations to the 1991 the Republic of Macedonia. south, Macedonia was the crossroads of different civilizations, cultures, religions, languages, and Finally, at the turn of the second millenium peoples. During that lengthy and opulent time, the Third llinden happened. The Republic of only two nations were designated as part of the Macedonia become an independent and sover- identity of the country - the Ancient Macedonians eign country that continued to build its inde- and the contemporary Macedonians”. pendent democratic development.

74 AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

западната половина на Долна Македонија на Рим и Византија и преку голе-мите мигра- физички и географски е карактеристична по ции на Славјаните на југ, Македонија била централната рамнина создадена од наносите раскрсница на различни цивилизации, култу- на реките Вардар, Бистрица, Лудијас и Гали- ри, религии, јазици и народи. Во текот на овој кос. Оваа плодна земја (со површина од околу долг и богат временски период, само два на- 1.500 квадратни километри) на југ ја ограни- рода имаат право да се наречат дека се дел чуваат водите на Термајскиот Залив, на југоза- од идентитетот на земјата, а тоа се античките пад планините на Перија, на запад планината Македонци и Македонците денес“. Вермион, на север планината Пајко, а на исток Почнувајќи од IV век па наваму христијан- реката Вардар. ството како религија преовладува на овие Денес, Егејска Македонија опфаќа голем простори. Тоа го потврдуваат археолошките дел од Долна Македонија. Од вкупната повр- откритија и бројните христијански цркви, епи- шина на Македонија, егејскиот дел на Маке- скопалните катедрали, базиликите, крстил- донија зафаќа 34.153 квадратни километри, ниците и другите сакрални објекти со големи половина од цела Македонија. На север се димензии, кои покажуваат дека христијан- граничи со Вардарска и Пиринска Македо- ството длабоко се закоренило и добро се ор- нија, како што се денешните граници на Гр- ганизирало во Македонија од самиот почеток ција спрема север, на запад со Албанија и па до денес. Епир, од кои ја делат планините Иван и Пинд. Пред доаѓањето на Турците во XIV век, На југ граничната линија достига до Тесалија, Македонија била земја во преродба, со фас- од која се разделува со планините Камвунија, цинантна уметност, богата средновековна Перија и Олимп и се мие од Егејското Море, а литература, еден симбол на цивилизацијата. на исток досега до реката Места. Меѓутоа, отоманските Турци го уназадиле Стив Пљакас го има речено следното: „Ка- временското движење и затоа почнала долга рактеристиките на релјефот на Егејска Ма- борба за опстанок. Така, во духот на ограбу- кедонија се состојат во тоа што планините вањата на отоманските Турци, исламизација- ја делат земјата на многубројни мали и големи та ширена долго време, суровиот феудален низини и котлини, со голем број реки и езера. систем, нивните најразлични завојувачки по- Според денешната администрација на Грција, ходи, тешкотиите и страдањата предизвика- Егејска Македонија е поделена на следните ни од тоа, ќе остават длабок и болен белег на окрузи: Костурски, Кожански, Лерински, Во- духовниот пејзаж на Македонија, правејќи ја денски, Кукушки, Солунски, Серски, Драмски, предворје каде што се вкрстуваат Западот со Кавалски и Халкидиски округ. Истокот. Македонија е историско и географско под- Балканските војни ќе го означат ослободу- рачје чие име потекнува од памтивека. Таа е вањето на Македонија од турскиот јарем, но спомната како земја на неколку места и во тие ќе ја обележат и трагичната поделба на Библијата и мно-гумина патеписци ја имаат Македонија од страна на Грција, Бугарија и доживеано како библиска земја. Сите кои ја Србија а подоцна и од Албанија, поради што опишале Македонија во поодминатата и по- ќе следат уште погруби состојби и дискрими- новата историја, се фасцинирани од неа. За- нација врз македонскиот народ Најголемата тоа се вели дека Македонија е земја на прем- катастрофа на XX век - Втората светска војна, режја, но и земја на убавина, земја на мистерии, на Македонија и го донесе Вториот Илинден и каде народот на своите плеќи почувствувал одлуките од АСНОМ, со кои се остварија веков- освојувања, империи, промени и бројни неприја- ните стремежи - создавањето на македонската телски јареми. Меѓутоа, таа го задржала сво- држава. Имено, преку активното учество во ето волшебство и своето име. Од времето на антифашистичката борба за време на Втората Александар Македонски, преку владеењето светска војна, Македонците стекнаа слобода

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА – РОДНАТА ЗЕМЈА 75 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

According to Steve Pliakes the following is ground, are unfamiliar to Greece. Therefore, the important to stress: “The national composition Greek bourgeoisie from the very beginning of its of the population in the Aegean Macedonia was extended rule over Aegean Macedonia built a policy subject to major ethnic changes, in particular af- of physical extermination of Macedonian people fo- ter the Balkan Wars and the division of Macedonia. cused towards alteration of their ethnic composition Macedonians under the Greek rule were, and still to its own benefit. That was the fundamental policy, are, subjected to assimilation torture and forced to in particular since the substantial support previously immigrate, with the sole aim of altering the ethnic invested in the Patriarchate and the schools in Mace- composition of Macedonia. However, Macedonians donia did not render the required results. existed, exist and will continue to exist since it is The Greek bourgeoisie, in its attempt to wipe out not easy to uproot a nation that has survived for any marking that would suggest Macedonian at- centuries in spite of all measures of violence and tributes of Aegean Macedonia, in November 1926 assimilation. adopted a law on replacement of the Macedonian Macedonians were given many national names geographical names with Greek names for villages, to influence their awareness in a negative manner. towns, mountains, fields, rivers, etc. That law was They were called: Slavs, atheists, Christians, Mace- published in the Official Journal of the Greek Gov- donian Slavs, Macedoslavs, Slavo-Macedonians, ernment «Efimeristis kivemiseos», No. 332 dated 21 Bulgarians, Bulgarian Slavs, Macedonian Bul- November 1926, and in No. 346 of the same Jour- garians, Serbs, South-Serbs, Greeks, Macedonian nal new Greek names were published, concludes Greeks, Greek inclined Slavs, Bulgarophones, Slavo- this man from Aegean Macedonia phones etc. However, regardless of how they were There, in Aegean Macedonia, the village of called, they were and still are Macedonians. All of Zelenice is located. Steve Pliakes spent pleasant the names they were called can and should be dis- and sad times in his birthplace Zeleniche. Nation- regarded since they are only a bunch of names for al and political slavery reigns there even today the same notion that denotes a single, tormented, and the Greek nationalists and chauvinists are divided nation with tragic fate, a nation that could still making great efforts to depersonalize Mace- be found all over the world. donian national spirit and to destroy and bury The characteristics and traditions of the Mace- deep the rich historical and cultural past of the donian nation, both by language and ethnic back- Macedonian people from Aegean Macedonia.

Kostur (Kastoria) / Костур

76 AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

и тоа само во еден дел од својата територија, ­политика на физичко истребување на маке- Вардарска Македонија, која ќе се конституира донскиот народ и менување на етничкиот со- како Народна Република Македонија, подоцна став во своја корист. Тоа го прифатила како Социјалистичка Република Македонија, а од основно средство, уште повеќе што обилните 1991 година Република Македонија. материјални средства дотогаш вложувани преку Патријаршијата и училиштата во Ма- Конечно, на крајот од вториот милениум кедонија, не го дале бараниот резултат. се случи Третиот Илинден, кога Република Македонија стана независна, самостојна и су- Грчката буржоазија, со цел да го избрише верена држава која го гради својот независен секој белег што потсетува на македонскиот демократски развој. карактер на Егејска Македонија, во ноември 1926 година, донела Закон за замена на маке- Според Стив Пљакас треба да се нагласи донските топоними со грчки имиња на селата следното: „Националниот состав на населени- и градовите, називите на планините, полиња- ето во Егејска Македонија има претрпено голе- та, реките итн. Тој Закон е објавен во служ- ми етнички промени, особено по балканските бениот весник на грчката влада „Elimeristis војни и поделбата на Македонија. До балкан- kivemiseos“ бр. 332 од 21 ноември 1926 година, ските војни македонското население во Егејска а во истиот весник бр. 346, објавени се новите Македонија било најбројно. Македонците под грчки имиња“, заклучува овој човек од Егејска грчка власт биле и сѐ уште се изложени на аси- Македонија. милаторска тортура и присилна емиграција, со единствена цел да се измени етничкиот Таму, во Егејска Македонија, се наоѓа село- состав на Македонија. Меѓутоа, Македонци- то Зелениче, родното место на Стив Пљакас, те не само што постоеле, постојат, туку и каде тој како дете поминал пријатни и тажни ќе постојат, зашто не е лесно да се искорени времиња. Таму денес владее национално и еден народ, таму каде што живеел со векови и политичко ропство, таму грчките национа- покрај сите мерки на насилство и денациона- листи и шовинисти прават големи да го обе- лизација. зличат македонскиот национален дух и да го уништат и длабоко да го закопаат богатото На Македонците им давале најразлични на- историско и културно минато на македонски- ционални имиња, настојувајќи негативно да от народ од Егејска Македонија. се влијае врз нивната свест, наречувајќи ги: Словени, каури, рис-јани, македонски Словени, Македослави, Славомакедонци, Бугари, бугар- ски Словени, македонски Бугари, Срби, Јужно- србијанци, Грци, македонски Грци, гркомани, бугарофони, славофони. Но, како и да биле на- рекувани, тие биле и си останале Македонци, а сите имиња со кои Македонците биле нареку- вани поради историските, општествените и политичките услови, можат и треба да се ап- страхираат, бидејќи тоа се само многу имиња за еден ист поим, кој означува еден напатен, разделен народ со трагична судбина, народ којшто може да се сретне насекаде по светот. Македонскиот народ, според своите карак- теристики и обичаи, јазично и етнички и е туѓ на Грција. Од тие причини грчката буржоазија од првиот момент кога ја проширила своја- та власт над Егејска Македонија, изградила

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА – РОДНАТА ЗЕМЈА 77 A group of children from Aegean Macedonia Група деца од Егејска Македонија

The monument of the persecuted children, Skopje Споменикот на децата прогонети, Скопје Macedonian dances in Ovcharani Македонски игри во Овчарани GATHERING OF THE CHILDRENS EXPELLED FROM THE AEGEAN

he next visit of Lilly and Steve Pliakes traces of sorrow and everlasting pain have left to Macedonia was in 1988 on the oc- in the fragile souls for their lost childhood and casion of the first World Meeting of youth, for the curse to be separated. Tchildren-refugees expelled from their doorstep Loud was the Macedonian voice in condem- in Aegean Macedonia in 1948. nation of the evils of discrimination, oppres- Being a president of the organization "United sion, human and national tragedies; of terror Macedonians" in Toronto, along with Lili, Steve and genocide over the Macedonian population. was welcome and dear participant in the grand The word of anger could be often heard at this ceremony marking the anniversary of the ag- meeting – how anyone could talk about Greece ony of the Macedonian children caused by the as a cradle of democracy when Greece itself had Greek regime. In fact, it was a day for those chil- violated any basic human and national rights dren who were separated and who survived. A guaranteed by the international conventions, day when fellow countrymen from all over the laws and declarations. Above all, those of the world arrived and gathered in Skopje; those United Nations, Helsinki documents, European fellow countrymen who, when they were small standards, and the like. children, who were not spared from the mon- From the meeting in Skopje a request was arch-fascist cruelty but, nevertheless survived. sent to Athens that Greece, as well as the civ- Now, as adult compatriots they arrived from all ilized world, should break down the barriers it countries of the world. Many of them have never had put up for the Macedonians born in Aegean seen each other after leaving their birth plac- Macedonia. Greece should remove its various es forty years ago and were scattered all over methods of coercion and threats, and absurd ex- the world at destinations of salvation and hope. cuses just to prevent them to go to their home- Each of them with their own destiny, each of towns; to visit their homes unless they were de- them with their own story. serted and burnt to ashes; to light candles for The sound of truth filled Skopje’s streets, their close and beloved at their graves and in the theaters and museums, family circles, the air on temples, if not burned down. radio waves and TV programs, anywhere. Many Another undeniable proof that discrimina- emotional and touchy testimonies could be tory and uncivilized behavior by the regime in heard, and many messages were sent by Mace- Athens continued was presented when, to the donian mothers, grandmothers, sons, daugh- disappointment of general public, the buses ters, fathers, grandparents and grandchildren, filled with Macedonian participants in the World as a result from the terrible consequences of Meeting in Skopje were returned from crossing this exodus. And even after forty years deep the border with Greece.

80 AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY НА СРЕДБАТА НА ДЕЦАТА ПРОГОНЕТИ ОД ЕГЕЈОТ

дна од посетите на Лили и Стив Силен беше гласот на Македонците во осу- Пљакас на Република Македонија дата на сите зла од дискриминации, обеспра- била во 1988 година, а поводот веност, човекови и национални трагедии, од Ебил, Првата светска средба на децата прого- теророт и геноцидот врз македонското насе- нети од родниот праг во Егејска Македонија ление. Колку ли пати можеше да се слушне во 1948 година. мислата и гневот - за каква ли колевка на де- мократијата би можело да се зборува за Гр- Стив како претседател на организацијата ција, кога таа не ги почитувала ниту основните „Обединети Македонци“ од Торонто, заедно човекови и национални права кои ги гаранти- со Лили беа добредојдени и драги учесници раат меѓународните конвенции, закони и де- на големата свеченост по повод јубилејот од кларации. Пред сѐ, законите на Обединетите голготата на македонските чеда од грчкиот нации, хелсиншките документи, европските режим. Всушнот, тоа беше ден на разделе- стандарди и другите права. ните и преживеаните. Кога од сите страни на светот пристигнаа сонародници кои како деца Од средбата во Скопје беше упатено ба- не биле поштедени од монархофашистичка- рање до Атина и таа, како и останатиот ци- та суровост. Многумина од нив не се виделе вилизиран свет, да ги тргне рампите кои ги никогаш повеќе откако заминале од своите спушти за Македонците родени во Егејска родни места пред четириесет години и биле Македонија. Да ги тргне разно-разните ме- распрснати по белосветските дестинации на тоди на присила и закани и апсурдните изго- спасот и надежта. Секој со својата судбина, вори, само да не им биде дозволено на Маке- секој со својата приказна. донците да појдат во своите родни места и да си ги посетат домовите ако не им се пеплоса- Низ скопските улици, сали и музеи, во се- ни и опустошени. Да запалат свеќи на вечните мејните кругови, во етерот на радиобранови- почивалишта на блиските и во храмовите, ако те и на ТВ-програмите, насекаде допре гласот не се изгорени. на вистината. Колку ли трогателни изјави мо- жеа да се чујат, колку пораки беа испратени А дека продолжува дискриминаторското од македонските мајки, баби, синови, ќерки, и нецивилизирано однесување од страна на татковци, дедовци и внуци, поради страшните ­режимите во Атина, беше уште еден непо- последици од егзодусот. И по четириесет го- битен доказ кога на општо разочарување, од дини останале длабоки траги на тага и непре- граничните премини кон Грција, беа вратени бол во кревките души за изгубеното детство полните автобуси со Македонци, учесници на и младост, за проклетството на разделените. Светската средба во Скопје.

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА – РОДНАТА ЗЕМЈА 81 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

Namely, after the first gathering of the for- in Poland, Czechoslovakia, Russia, ­Romania, Hun- mer refugee children, dozens and dozens of gary, Bulgaria and other countries. them holding Canadian, American, Australian In the historical annals it is written that the and other European passports went to the bor- Greek Civil War (1946-49) imposed the problem der in order to cross it to visit the places where with the children-refugees who had to be res- they were born and from where they were ex- cued before the incursion of the monarch-fas- pelled. They found a closed border ramp and cists, as well as bombings, hunger and diseases. they were denied entering Greece getting some Barefoot, poorly dressed and weeping it is a absurd, tragicomic explanations or even no ex- real miracle how they managed to walk down so planation at all. But what matters is that they many kilometers through mountains and fields were returned as undesirable, personae non grata and dangerous elements for the security out of the clutches of death. of Greece. This persecution changed the ethnic struc- It was the main point contained in the re- ture in the Aegean part of Macedonia forever. sponses from the authorities that caused much Were the foundations of the future survival bitterness, endless wonder and tears among undermined when the youngest population of those who’d crossed hundreds of thousands of Macedonians was decimated? Thousands of kilometers hoping that the ramp would not be them have never seen each other again being closed. In such a situation, the revolt was huge scattered all over the world, never returned. among all Macedonians, as among many those Destiny separated them forever. who’d come from all parts of the world to join the Very sad were their gatherings in Skopje and meeting in Macedonia and who knew the tragic other cities when they barely recognized each fate because they were well informed about the other, let alone their closest and dearest. They thousands of children expelled under military were stifled by emotion in their long hugs and threat. They knew that as little children they brotherly-sisterly feelings. They were search- were carried in countless arms along the long, ing the exhibitions of old photographs to spot difficult paths towards the Republic of Macedo- themselves. They walked from a photo to photo. nia, i.e. the then Yugoslavia, only to be rescued Some would recognize themselves, others not. from the worst scenario of the Greek regimes. The official ceremony echoed strong message to How tragic were those scenes when the chil- the world that something similar, like this being dren were separated from their mothers and one of the largest exoduses in modern Europe, is fathers, their loved ones: brother, sister, grand- not to be happen again anymore. parents, and when the dearest and loved ones The first meeting of the children-refugees at were torn from their roots. All that emotional the jubilee anniversary, held from June 30 to July charge and set of the circumstances has unit- 3, 1988 in Macedonia, was well organized by the ed Macedonians further, and the meeting was hosts as a parade of togetherness, belonging a manifestation of national unity and a unique and unity, no matter where Macedonians live. All-Macedonian parliament, composed of depu- It was one of the largest gatherings of Macedo- ties from all continents and meridians. nians from all parts and continents in Macedo- The touching stories about expelling of nia that suffered the fate to be uprooted from 28,000 children, aged 2 to 15, in 1948 when they their hearth and home. were separated from their parents, reached out Some of them never managed to gain entry to many hearts. The sufferers themselves were at the Greek borders because they were black- telling about their travel to the Yugoslav border listed as dangerous for Greece. exhausted, frightened, hungry and thirsty, and many of them ill. When they entered Macedonian The whole atmosphere, the many life sto- territory they were immediately sent and taken ries, many meetings and other events have care of at children's homes and various centers deeply touched the souls and feelings of Steve and institutions, not only in Yugoslavia, but also and Lilly.

82 AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

Имено, по завршувањето на првата сред- Во историските анали останува дека ба на некогашните деца-бегалци, десетици и Граѓанската војна во Грција (1946-49) го на- десетици од нив со канадски, американски, метна проблемот со децата-бегалци што мо- австралиски и разни европски пасоши, тргнаа раа да бидат спасувани пред налетот на мо- кон границата за да ги посетат местата во кои нархофашистите, како и од бомбардирањата, се родиле и од каде беа протерани. Наидоа гладот и болестите. Боси, слабо облечени, об- на затворена гранична рампа, беа вратени со земени со тага и болка во детската душа , како некои апсурдни, штури трагикомични образ- ли пропешачиле толку многу километри низ ложенија или без нив. Но, главно е, дека се планините и полињата, со цел да се извлечат вратени како непожелни, неподобни и како од канџите на смртта. опасни елементи по безбедноста на Грција. Прогонството засекогаш ја измени етнич- Тоа се вртеше во одговорите на границата ката структура во егејскиот дел на Македонија. што предизвика многу горчина, гнев, бескрај- Се поткопуваа ли темелите на идниот опстој, но чудење и солзи кај оние кои поминаа стоти- кога најмладата популација Македончиња, беа ци и илјадници километри и отидоа со надеж дека граничната рампа нема да биде затворе- десеткувани. Илјадници неповратно заминаа, на. По таквата ситуација, огромен беше револ- распрснати по светот. Голем број никогаш по- тот и кај сите Македонци, како и кај многумина веќе не се видоа, никогаш повеќе не се вратија. од светот што беа дојдени да ја следат сред- Судбината нив засекогаш ги раздели. бата во Македонија, а кои ја знаат трагичната Таговни беа средбите во Скопје и други- судбина бидејќи беа добро информирани за те градови кога едвај се препознаваа, а биле илјадниците деца прогонети под воена зака- толку блиски или најсвои. Се гушеа од емо- на. И кога како малечки дечиња, голем број од ции во долгите прегратки споделувајќи ги нив во раце беа носени по долгите и тешки па- братско-сестринските чувства. На изложбите теки кон Република Македонија, односно кон на старите фотографии се бараа да се најдат тогашната Југославија, и со една единствена каде се. Шетаа од слика до слика. Некои ќе се цел - само да бидат спасени од најлошото сце- препознаеја, а други не. На свечената акаде- нарио на грчките режими. мија одекнаа силните пораки до светот, ни- Колку ли биле трагични сцените кога деца- когаш повеќе да не се повтори нешто слично, та биле одделувани од своите мајки и татков- како тој што беше еден од најголемите егзоду- ци, од своите најблиски: брат, сестра, дедо и си во современа Европа. баба и кога најблиските се откорнуваа од ко- ренот свој. Сиот тој емоционален набој и спле- Првата средба на децата-бегалци на јуби- тот на околности уште повеќе ги сплоти Ма- лејната годишнина одржана од 30 јуни до 3 кедонците, па средбата беше манифестација јули 1988 година во Македонија, беше одлично на национално единство и своевиден семаке- организирана од домаќините, како смотра на донски парламент, составен од пратеници од сплотеноста, припадноста и единството, каде и сите континенти и меридијани. да се Македонците. Тоа беше еден од најмасов- ните собири на Македонците од сите делови и Потресните приказни за присилата на 28.000 деца, на возраст од 2 до 15 години, во континенти одржан во Македонија. Всушност, 1948 година кога беа разделени од родители- тоа беше средба на децата-бегалци кои ја имаа те, допреа до многу срца. Самите страдалници судбината на откорнатите од родните огништа. раскажуваа за патувањата до југословенската Некои не успеаја никогаш да добијат влез граница исцрпени, уплашени, гладни и жедни, на грчките граници бидејќи биле ставени на многумина и болни. Со влезот на македонска црната листа како опасни за Грција. територија биле веднаш разместувани и упату- вани во детски домови и разни прифатни цен- Целата атмосфера, многуте животни сто- три и институции, не само во тогашна Југосла- рии, многуте средби и другите манифеста- вија, туку и во Полска, Чехословачка, Русија, ции длабоко допреа до чувствата на Стив и Романија, Унгарија, Бугарија и други земји. Лили.

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА – РОДНАТА ЗЕМЈА 83 VOICE AGAINST ALL HUMAN OPPRESSIONS DECLARATION OF THE MEETING OF REFUGEE CHILDREN FROM THE AEGEAN PART OF MACEDONIA ADDRESSED TO THE WORLD PUBLIC

JULY 1, 1988 SKOPJE

In the name of the basic human freedoms separated from our closest relatives, from our and rights, we, the former children from the Ae- friends, from our homes, to see, to present our gean part of Macedonia, now citizens of many creative achievements, exchange experiences countries in the world, are demanding the ban about our lives in the environments from which to be removed by which the Macedonians from we come to meet our homeland, its all-embrac- the Aegean part of Macedonia have deprived us ing construction. At the same time, we use the of the right to return to Greece because we are opportunity to express our deep gratitude to not Greeks by birth. the countries and peoples who gave us shelter and protection in the most difficult moments of From the solemn assembly held on July 1 in our lives and that allowed us to live a worthy life. the hall of the Skopje Fair, the following declara- With this meeting, we express our attachment tion was sent to the world public: to the ideals of peace, freedom, democracy, our We, the former children born in the Aegean aspiration to create a world freed from all kinds part of Macedonia, forced, before the horrors of clutches, hatreds, discrimination and from ev- of the Greek Civil War in 1948 to leave our na- erything that diminishes the dignity of man. tive country, we gathered after 40 years at the From the name of our generation, on behalf meeting in Skopje, the capital of the Socialist of our fathers and mothers, on behalf of all of us Republic of Macedonia, in the Socialist The Fed- gathered at this meeting, we are addressing the eral Republic of Yugoslavia, after so many years international public with the following

We, who passed through the hell of the war, through all the traumas of the forced ex- ile, know very well what the personal and collective drama of man means. Thousands of our peers stayed forever in the ashes of the war, or, their suffering lives scattered them throughout the world as torn. We, who have remained-brought up in various countries of the world, have learned to persevere in good and evil, never losing hope, despite the cruelty of life, that one day, we will see our mothers, fathers and our homeland. We do not ask for anything more than what our great fathers and mothers demanded for decades through the international public, the great and deserving figures of progress, and the names that represent the conscience of our epoch: Anatol France, Leo Tolstoy, Henri Barbys, Albert Einstein, Pandit Jawaharlal Nehru and many other great men of mankind.

84 AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY ГЛАС ПРОТИВ СИТЕ ОБЕСПРАВУВАЊА НА ЧОВЕКОТ ДЕКЛАРАЦИЈА ОД СРЕДБАТА НА ДЕЦАТА-БЕГАЛЦИ ОД ЕГЕЈСКИОТ ДЕЛ НА МАКЕДОНИЈА УПАТЕНА ДО СВЕТСКАТА ЈАВНОСТ

1 ЈУЛИ 1988, СКОПЈЕ

Од името на основните човечки слободи и видиме, да ги презентираме нашите творечки права, ние, некогашните деца од егејскиот дел остварувања, да размениме искуства за нашиот на Македонија, сега како граѓани на повеќе живот во средините од кои доаѓаме, да ја запо- земји во светот, бараме да се симне забраната знаеме нашата татковина, нејзината сестрана со која нам, на Македонците од егејскиот дел на изградба. Истовремено, ја користиме можноста Македонија, ни е одземено правото на враќање да ја изразиме нашата длабока благодарност во Грција поради тоа што не сме Грци по род кон земјите и народите што ни дадоа прифати- Од свечениот Собир што се одржа на 1 јули лиште и заштита во најтешките животни мигови во салата на Скопскиот саем до светската јав- за нас и кои ни овозможија да живееме живот ност беше упатена следнава декларација: достоен за човекот. Со оваа наша средба ја ис- кажуваме нашата приврзаност кон идеалите на Ние, некогашните деца, родени во егејскиот мирот,слободата, демократијата, нашиот стре- дел на Македонија, принудени, пред ужасите на меж кон создавање на свет ослободен од секак- Граѓанската војна во Грција во 1948 година, да ја ви стеги, омрази, дискриминации и од сè што го напуштиме родната земја, се собравме по 40 го- урива достоинството на човекот. дини на средбата во Скопје, главен град на Со- цијалистичка Република Македонија, во Соција- Од името на својата генерација, од името листичка Федеративна Република Југославија, на нашите татковци и мајки, од името на сите по толку години разделени од своите најблиски, нас собрани на оваа средба, ѝ се обраќаме на од своите другари, од своите огништа, да се меѓународната јавност со следната.

Ние, кои минавме низ пеколот на војната, низ сите трауми на принудниот егзил,добро знаеме што значи личната и колективната драма на човекот. Илјадници наши врсници останаа засекогаш во пепелиштата на војната или, пак, своите страдалнички животи ги расфрлаат по светот како откорнати. Ние, кои останавме – израснати во разни земји на светот, научивме да истраеме во добро и зло, никогаш не губејќи надеж, и покрајсурово- ста на животот, дека еден ден, пак, ќе си ги видиме нашите мајки, татковци и родниот крај. Ние за нас не бараме ништо повеќе од она што за нашите татковци и мајки пред повеќе децении го бараа преку меѓународната јавност големите и заслужни личности на прогре- сот, имињата кои претставуваат совест на нашата епоха: Анатол Франс, Лав Толстој, Анри Барбис, Алберт Ајнштајн, Пандит Џавахарлал Нехру и многу други великани на човештвото.

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА – РОДНАТА ЗЕМЈА 85 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

In the name of the basic human freedoms and rights, we, the former children from the Aegean part of Macedonia, now citizens of many countries in the world (Albania, Bulgar- ia, DR Germany, Hungary, Poland, Romania, Czechoslovakia, the Soviet Union, Yugoslavia, Australia, Canada and the United States), we raise our voice against all human rights abus- es, against all forms of discrimination: political, national, racial, religious and cultural. We appeal to recognize and apply to us both the Macedonians and our close relatives who live in Greece: the Universal Declaration of Human Rights, the European Convention on Hu- man Rights; the final documents from Helsinki and all other documents of the International Community that protect humanity, its present and its future. In the name of this, we ask for removal of the ban which deprives us, the Macedonians from the Aegean part of Macedonia of our right to return to Greece because we are not Greeks by birth. We have been deprived of the right to visit our parents and loved ones, our homes and everything that we care of. We are deprived of the right to visit our sanctuaries, the graves of our ancestors, our fa- thers and mothers, to visit our friends and comrades in Greece. We are convinced that such an inhuman attitude towards us also insults the feelings of the progressive public in Greece, the former cradle of European civilization! We live in a century in which countries and peoples have decided to base their mutual relations and build them upon the power of the law, not upon the right of power! Therefore, we appeal to undertake and respect all the rights of the Macedonian national minority, the right to equality before the law, the right to protection of the Macedonian national and spir- itual integrity, the right of Macedonians to learn their mother tongue and all other human rights. We do not want to repeat our destiny for no child on the globe. We are not to blame for being children of dead heroes who, brotherly fought for each other with the most progres- sive sons of the Greek people against fascism and against the bearers of evil and horror! National minorities living in the Balkans represent wealth and a historic chance - through the cultural competition of the peoples to build solid foundations of fraternal cooperation and a more humane human future. We are aware and confident that the future of the Bal- kans should be resolved through cooperation and understanding, openness, communica- tion and democratic free development of peoples and minorities in all countries. Today, the whole world is changing and going through a process of liberation and a versatile rise. We are committed to recognizing the most fundamental human rights and dignity of the Macedonian minority in that world. In front of us are the peaks of a magnificent century in which all people should live in a happy union, without threats and terror, without humiliation and persecution, in tolerance and love. For the triumph of humanity in the century in which we enter is needed a good will and effort: with the help of the International Community and all progressive forces, we are confident that we will finally fight everything that divides people and nations, against all kinds of injustices; we believe in a better and brighter future.

86 AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

Од името на основните човечки слободи и права, ние, некогашните деца од егејски- от дел на Македонија, сега граѓани на повеќе земји во светот (Албанија, Бугарија, ДР Германија, Унгарија, Полска, Романија, Чехословачка, Советскиот Сојуз, Југославија, Австралија, Канада и САД), го креваме својот глас против сите обесправувања на чо- векот, против сите облици на дискриминација: политичка, национална, расна, верска и културна. Апелираме да се признаат и да се применуваат и спрема нас Македонците и спрема нашите блиски кои живеат во Грција: Општата декларација на ООН за правата на човекот, Европската конвенција за човечки права; завршните документи од Хелсин- ки и сите други документи на Меѓународната заедница со кои се заштитува човештвото, неговата сегашност и неговата иднина. Од името на тоа, бараме да се симне забраната со која нам, на Македонците од егејскиот дел од Македонија, ни е одземено правото на враќање во Грција поради тоа што не сме Грци по род. Нам ни е одземено правото да ги посетуваме своите родители и блиски, своите огништа и сè што ни е најмило. Ние сме лишени од правото да ги посетуваме нашите светилишта, гробовите на своите предци, на своите татковци и мајки, да ги посетиме пријателите и другарите во Грција. Уверени сме дека таквиот нехуман однос спрема нас не може, а да не ги навредува и чувствата и на прогресивната јавност во Грција, некогашната лулка на европската цивилизација! Живееме во век во кој земјите и народите се определија односите меѓу себе да ги засноваат и да ги градат врз силата на правото, а не врз правото на силата! Затоа апе- лираме да се преземат и почитуваат сите права на македонското национално малцин- ство, правото на еднаквост пред законот, правото на заштита на македонскиот наци- онален и духовен интегритет, правото на Македонците да го изучуваат својот мајчин јазик и сите други човечки права. Ние не сакаме да се повтори нашата судбина, ниту за едно дете на Земјината топка. Ние не сме виновни што сме деца на загинати херои кои братски, еден до друг, се бореа со најпрогресивните синови на грчкиот народ против фашизмот и против носителите на злото и ужасот! Националните малцинства што живеат на Балканот претставуваат богатство и исто- риска шанса – низ културен натпревар на народите да се изградат цврсти темели на братска соработка и похумана човекова иднина. Свесни сме и уверени дека иднината на Балканот треба да се решава со соработка и разбирање, отвореност, комуникација и демократски слободен развој на народите и малцинствата во сите земји. Денес целиот свет се менува и минува низ процес на ослободување и сестран подем. Ние се залагаме во тој свет на македонското малцинство да му се признаат најелементарните човекови права и достоинства. Пред нас се покажуваат врвовите на едно величествено столетие во кое треба сите луѓе да живеат во среќно заедништво, без закани и терор, без понижување и прогони, во толе- ранција и љубов. За триумфот на човештвото во векот во кој влегуваме неопходна е добра волја и напор: со помош на Меѓународната заедница и на сите прогресивни сили, ние сме уверени дека конечно ќе се избориме против сè она што ги разделува луѓето и народите, против сите видови неправди; ние веруваме во подобра и во посветла иднина.

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА – РОДНАТА ЗЕМЈА 87 CHILDREN OF THE GREEK CIVIL WAR REFUGEES AND THE POLITICS OF MEMORY

LORING M. DANFORTH AND RIKI VAN BOESCHOTEN

At the height of the Greek Civil War in 1948, thirty-eight thousand children were evacuated from their homes in the mountains of northern Greece. The Greek Communist Party relocated half of them to orphanages in Eastern Europe, while their adversaries in the national govern- ment placed the rest in children’s homes elsewhere in Greece. A point of conten- tion during the Cold War, this controver- sial episode continues to fuel tensions between Greeks and Macedonians and within Greek society itself. Loring M. Dan- forth and Riki Van Boeschoten present here for the first time a comprehensive study of the two evacuation programs and the lives of the children they forever transformed. Marshalling archival records, oral his- tories, and ethnographic fieldwork, the authors analyze the evacuation process, the political conflict surrounding it, the children’s upbringing, and their fates as adults cut off from their parents and their homeland. They also give voice to seven refugee children who poignantly recount their childhood experiences and heroic efforts to construct new lives in diaspo- ra communities throughout the world. A much-needed corrective to previous his- torical accounts, Children of the Greek Civil War is also a searching examination of the enduring effects of displacement on the lives of refugee children.

88 AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY ДЕЦАТА ОД ГРАЃАНСКАТА ВОЈНА ВО ГРЦИЈА СЕЌАВАЊЕ НА ПОЛИТИКАТА ЗА БЕГАЛЦИТЕ

ЛОРИНГ М. ДАНФОРТ И РИКИ ВАН БОШОТЕН

Во екот на грчката граѓанска војна во ните историски ­извештаи, Децата од грчката 1948 година, триесет и осум илјади деца Гараѓанска војна, исто така, бара испитување беа евакуирани од нивните домови во на трајните ефекти на раселувањето врз жи- планините во Северна Грција. Грчката вотот на децата бегалци. Комунистичка партија пресели полови- на од нив во сиропиталиштата во Источ- на Европа, додека нивните противници во националната влада ги сместија оста- натите во детски домови во други места во Грција. Точка на расправијата за вре- ме на Студената војна, оваа контроверз- на епизода продолжува да ги подгрева тензиите помеѓу Грците и Македонците и во самото грчко општество. Лоринг М. Данфорт и Рики Ван Бошотен за прв пат овде презентираат сеопфатна студија за двете програми за евакуација и жи- вотите на децата кои што тие засекогаш ги трансформирале. Собирајќи архивски записи, усни истории и податоци од етнографска те- ренска работа, авторите го анализира- ат процесот на евакуација, политичкиот конфликт околу него, воспитувањето на децата и нивните судбини како воз- расни кои биле одвоени од нивните ро- дители и нивната татковина. Тие, исто така, им даваат можност да се изјаснат на седум деца-бегалци кои со горчи- на ги раскажуваат своите искуства од детството и херојските напори за из- градба на нови животи во заедниците на дијаспората низ целиот свет. Еден многу потребен коректив на претход-

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА – РОДНАТА ЗЕМЈА 89 A group of children from Aegean Macedonia Група деца од Егејска Македонија

In front of the monument of children from Aegean Macedonia Пред споменикот на децата бегалци од Егејска Македонија A monument of of children from Aegean Macedonia in Skopje Споменик за децата бегалци од Егејска Македонија во Скопје FRОM PRESPA TO LERIN AND BACK

t was Sunday morning, God’s day when Nevertheless, the problems arose when we we departed Ljubojno in Prespa. The Sun approached the Greek border officers. Namely, was protruding from the direction of the officer in charge talked to me in Greek, so I IBaba Mountain, and the Prespa Lake was like asked him in English to talk in the language which being in a summer dream, the water was calm is worldwide used for communication. Then he and a lake bird occasionally caused light waves. said to me in Macedonian: “Deka odis?” (“Where We were rushing from North and driving along are you going?”). I briefly answered him in Mace- the road to Bitola. This road, from the opposite donian language that we were headed toward direction, toward South is asphalted to Mar- Lerin and Kostur. And only because I didn’t say kova Noga, where unjustly one world ends and that we were traveling to Florina and Kastoria, another begins in the one and only Macedonian the officer grabbed our documents and ordered country. There, nearby the villages of Rabi and me to open the trunk of the jeep. He started to German, unfortunately, is located the closed or mess around with our stuff within which I had projected border crossing between the Republic several books in Macedonian language as well of Macedonia and Greece. as the monograph of Gjorgji George Atanasoski, wrapped in a white paper, which was intended to After one hour drive we reached Bitola, the be a present for our friend from USA who was City of Consuls, as usually people in Bitola enjoy staying in Lerin. saying, and then across the village of Kravari we quickly reached Medzitlija, the board crossing The official tore off the wrapping of the book with Elada (Greece). The aim of our travel was to and when he saw the Sun from Kutlesh placed on visit the villages of Zeleniche, the native place the cover of the monograph, he began to browse of Steve Pliakes, and Zhelevo, the native place it with a visible excitement. That unpleasant of Lilly Pliakes, as well as the cities of Lerin and ceremony at the border took more than a half an Kostur in the Aegean Macedonia. hour. Several Greek officials approached, they were looking, talking, thinking, negotiating and However, trips to Aegean Macedonia at the at the end they felt pity on us and allowed us to same time represent a challenge and excite- enter Greece. ment, and satisfaction and disappointment for the visitors of this desperate and exhausted We left behind the border crossing and head- Macedonian country. We could immediately feel ed for Lerin. We entered the village of Niki, that it on the very border crossing. We passed the is, Negochani and we continued our trip toward crossing Medzitlija quickly and smoothly as it is Lerin … along the road which passes across Pel- normal everywhere else in the world. lagonia, namely, its south-western part. In that

92 AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY ОД ПРЕСПА ДО ЛЕРИН И НАЗАД

еше недела наутро, Господов ден Меѓутоа, проблемите се јавија со грчките кога го напуштивме Љубојно во службеници. Имено, службеното лице ми збо- Преспа. Сонцето се наѕираше од руваше на грчки, а јас на англиски го замолив Бкај Баба Планина, а Преспанското Езеро како да зборуваме на светскиот јазик за комуници- да беше во летен сон, водата мируваше и само рање. Тогаш тој ми се обрати на македонски одвреме-навреме некоја од езерските птици и ми рече: „Дека одиш“. Јас на брзина одгово- предизвикуваше бранови. Ние брзавме кон рив на македонски дека патуваме за Лерин и север и се движевме по патот за Битола. Тој Костур. Бидејќи не сум кажал дека патуваме истиот пат, од спротивната насока, кон југ е за Флорина и Касторија, службеникот ми ги асфалтиран до Маркова Нога, каде неправед- грабна документите и ми нареди да го от- но завршува еден свет, а почнува друг на иста ворам багажникот на џипот. Притоа, почна земја македонска. Таму од кај селата Раби и насекаде да буричка во џипот, имав неколку Герман, за жал, е затворениот, или планиран книги на македонски и монографијата за биз- граничен премин меѓу Република Македонија нисменот Ѓорѓија-Џорџ Атанасоски, завиткана и Грција. во бела хартија, а која ја носевме како поклон на еден наш пријател од САД кој престојуваше По еден час возење стасавме во Битола, во Лерин. градот на конзулите, како обично битолчани милуваат да кажат, а потоа преку селото Кра- Службеното лице ја скина опаковката на вари брзо стасавме во Меџитлија на гранич- книгата и кога го виде сонцето од Кутлеш на ниот премин со Елада (Грција). Нашата цел корицата на монографијата, почна возбудено на патувањето беше да ги посетиме селата да ја прелистува. Непријатната гранична це- Зелениче, родното место на Стив Пљакас и ремонија траеше повеќе од половина час. Се Желево, родното место на Лили Пљакас, а со собраа повеќе службени лица, гледаа, разгова- тоа и градовите во Егејска Македонија Лерин раа, размислуваа, се договараа, за на крајот да и Костур. се смилуваат и да ни дозволат влез во Грција. Инаку, патувањата за Егејска Македонија, Го напуштивме граничниот премин и се во исто време претставуваат и предизвик и упативме кон Лерин. Влеговме во селото возбуда и задоволство и разочарување за по- Ники, односно Негочани и патувањето го про- сетителите на оваа несреќна и напатена ма- долживме кон Лерин, по патот кој минува низ кедонска земја. Тоа веднаш се почувствува на Пелагонија, низ нејзиниот југозападен дел. А, граничниот премин. Брзо и без проблеми како таму поради познатите миграциски процеси и што е вообичаено во светот го поминавме иселувањето на Македонците, голем дел од преминот на Меџитлија. плодните површини се останати како неми

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА – РОДНАТА ЗЕМЈА 93 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

part of Pellagonia, due to the well-known migra- railway. Lerin shares the similar altitude like Bi- tion processes and emigration of the Macedo- tola, which is less than 700 meters height above nian population, a large part of the fertile land sea level. Lerin is a city in Aegean Macedonia is remained as a silent monument of the time. which is positioned among the forestry moun- In that area the villages of Sveta Petka, Klabu- tain peaks of Bigla Mountain. It is a trading and chishte, Lower and Upper Kleshtino, Kladorabi, administrative centre of Lerin District. Lerin is Kabasnica, Buff etc., are located. These villages a town of crafts. The numerous shops which are known for the fact that a large number of are the soul of the city are evidence. It has a fa- Macedonians even before the World War I have vorable climate due to which the soil is porous, decided to leave their native places and become and the adjacent rich forests are utilized for the fortune seekers in the overseas countries, which needs of the industry and households. trend was increased after the Civil War. Over Lerin is populated by approximately 20,000 there, in the new world, far away from their na- inhabitants, of whom a significant number is tive country, fortunately, the Macedonians had Macedonian population, and the rest are Or- opportunity to enjoy the freedom, justice as well thodox Turks and other Orthodox people from as the human rights and freedoms. Caucasus and other places (Madzirs). It should We passed through a large number of Mace- be emphasized that the national conscience donian villages and reached Lerin, or, as the of the Macedonians in Lerin and in the entire Greeks renamed it, Florina, which is the capital Aegean Macedonia is very strong, and that the of Lerin District. Lerin is located at the outskirts battle is waged at home and in front of the in- of Pellagonia, in the Valley of Lerin. Lerin is con- ternational organizations of Europe and the nected to Bitola and Solun (Thessalonica) by United Nations.

In the village of Banica, Lerin / Во селото Баница, Леринско

94 AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

An old house in Lerin / Стара куќа во Лерин

споменици на времето. Таму се сместени се- Тој е трговски и административен центар на лата Света Петка, Клабучиште, Долно и Горно Леринската околија. Лерин е еснафски град. Клештино, Кладораби, Кабасница, Буф и др. Тоа се гледа по бројните дуќани кои се душата Овие села се познати по тоа што од нив голем на градот. Тоа е поднебје во кое земјата е ров- број Македонци започнале да заминуваат на ка, а околните богати шуми се користат за по- печалба во прекуокеанските земји уште пред требите на индустријата и во домаќинствата. Првата светска војна, а особено тоа било из- Во Лерин живеат дваесетина илјади жите- разено по Граѓанската војна. Таму, во новиот ли, од кои се смета дека значаен број е маке- свет, далеку од својата родна земја, за среќа донско население, а другите се православни Македонците ја почувствуваа слободата, Турци и други православни народи од Кавказ правдината и ги уживаат човековите права и и други места (Маџири). Притоа, треба да се слободи. нагласи дека националната свест кај Маке- Поминавме поголем број македонски села донците во Лерин и во цела Егејска Македо- и стасавме во Лерин, или како Грците го пре- нија е силна, а битката се води дома и пред крстија Флорина, кој е главен град на Лерин- меѓународните организации на Европа и Обе- скиот округ. Тој е сместен на крајот од Пелаго- динетите нации. нија во Леринското Поле, каде со железничка Формирањето на партијата на Македон­ пруга е поврзан со Битола и Солун. Лерин е ците „Виножито“ е голем чекор напред и на слична надморска височина како и Бито- постоење на едно јадро, чии членови ла- ла на помалку од 700 метри. Лерин e град во вовски се борат, а партијата исклучително Егејска Македонија што е сместен меѓу шумо- многу значи за зачувувањето на идентите- витите планински врвови на планината Бигла. тот и борбата за човекова правда и вистина.

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА – РОДНАТА ЗЕМЈА 95 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

The formation of the Party of Macedonians more than a million of population, and now half named “Vinozito” (“Rainbow”) is a big step for- of the population of that southern part of Mace- ward and it means an existence of a core which donia is Macedonian. Greek government does members are fiercely fighting, and the party not recognize the existence of the Macedonian has a great significance both for the preserva- population. Many experts around the world tion of the identity and the struggle for human have come and convinced themselves that the rights and truth. Therefore, the Macedonians in number of the Macedonians was large and that Aegean Macedonia are trying to preserve their they had their own language, traditions, culture, language, folklore dance, song … having in mind religion, customs, that is, they have distinctive that the nations should compete in the field of national features at all, which are different from culture which is borderless. the Greek and Turkmenian ones. Nevertheless, in the recent period the spir- The origin of the name Lerin probably comes itual and national holidays across the Macedo- from the word “green”, which refers to the cli- nian villages and cities are celebrated in more mate and the vegetation of that region. As a glorious way. The wedding ceremonies include town and a district predominantly populated by two pairs of drums and many wedding guests Macedonian population, Lerin has given a large and old rituals which are transferred from one number of Macedonian freedom fighters, revo- to another generation. lutionaries and heroes during the history. Let’s As an example, we will mention the celebra- mention that in the period of Ottoman Empire tion (according to the old calendar) of Ilinden there were a number of Macedonian squads in organized in the village of Ovcharani. In this Lerin and Lerin region which were organized in Macedonian village which mayor is a Macedo- their fight for freedom of all nations. nian, thousands of Macedonians are gathering In 1925, the government of Greece which was and those celebrations are famous after the put under the pressure exerted by the League largest folklore dance (oro) which the Macedo- of Nations, has printed the Abecedar intended nians are dancing. In Neret, in Voden, in Sobots- for the Macedonian students, which was based ko and in other places the inhabitants gather upon the Lerin dialect. Despite the riots of the and celebrate their own festivities. On these oc- anti-Macedonian fascist extremists, this Spelling casions the Macedonians from Aegean Macedo- Book was transported by a train which was set nia, from the Republic of Macedonia and those in fire. However, this book was re-published and who live throughout the world and arrive during promoted in Thessalonica and Athens in 2006. the summer periods in order to visit their roots and the graves of their ancestors are gathering. Lerin and its area gave a large number of par- All of them pledge for development of culture tisans and fighters in DAG during the World War among the peoples without borders. II (1941 – 1945) and the Civil War in Greece (1945 - 1949). Nevertheless, instead of gaining freedom, Macedonians have also their House of Cul- the Macedonian population has experienced ture in Lerin which still operates despite the nu- enormous terror, murders, tortures and exiles merous obstacles and plots by the authorities. from their fireplaces by the Greek authorities. The There is also an editor’s office of the newspaper cruelest event was the murder and decapitation “Zora” (“Dawn”). Macedonians have their own of a number of young male and female Macedo- restaurants and hotels where the Macedonian nians by the Greek monarch-fascist authorities music is played. and English soldiers, which occurred in the middle Regretfully, the “democratic” Elada even in of the day in the very centre of Lerin. Even today the XXI century does not allow the Macedonians the status of the land where is the mass grave living in Aegean Macedonia to express their na- with corps of Macedonian and Greeks – freedom tionality during the censuses. According to the fighters of the Democratic Army of Greece who available data from Aegean Macedonia there is died in the battle for Lerin, is not solved.

96 AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

Затоа, ­Македонците во Егејска Македонија вегетацијата на областа. Како град и област со отвориле широки полиња на одржување на доминантно македонско население, Лерин во нивниот јазик, оро, песна, сметајќи дека меѓу историјата дал голем број македонски борци, народите треба да има натпревар во култура- револуционери и херои. Само во времето на та, за која не постојат граници. Отоманската Империја, во Лерин и Лерин- Така, во последно време во егејскиот дел ско крстосувале повеќе македонски чети кои на Македонија продолжуваат уште повеличе- биле организирани и се бореле за слобода на ствено да се слават духовните и националните сите народи.. празници по македонските села и градови. Се Врз основа на леринскиот говор во прават свадби и венчавки со две рала тапани 1925 година грчката влада под притисок на и многу сватови и стари обичаи кои се прене- Лигата на народите ќе го изработи Букварот суваат од генерација на генерација. (Абецедарот) за учениците Македонци, кој по Само како пример ќе ја споменеме просла- запалувањето на возот со кој, и покрај анти- вата (по стариот календар) на Илинден во се- македонските фашистички екстремистички лото Овчарани. Во ова македонско село во кое побуни бил транспортиран. Тој Буквар е по- градоначалникот е Македонец се собираат и вторно издаден и промовиран во Солун и Ати- се веселат илјадници Македонци кои станува- на во 2006 година ат препознатливи по најголемото оро кое тие Лерин и Леринско ќе дадат и голем број го вијат. Во Нерет, во Воден во Соботско и на партизани и борци во ДАГ за време на Вто- други места, исто така, народот се собира на рата светска војна (1941 - 1945) и Граѓанската свои слави. На овие свечености се собираат војна во Грција (1945 - 1949). Меѓутоа, маке- Македонците од Егејот, од Република Маке- донското население наместо да добие слобо- донија и оние раселени по целиот свет, кои да, напротив, тоа ќе доживее невиден терор, доаѓаат особено во летниот период да ги по- убиства, мачења и протерувања од своите ог- сетат дедовските корени и нивните вечни по- ништа од страна на грчките власти. Најкрвав чивалишта. Тие сите се за развој на културата настан ќе биде убиството со обезглавување меѓу народите без граници. на повеќе млади Македонци и Македонки, од Исто така, Македонците го имаат Домот страна на грчките монархофашистички сили и на културата во Лерин кој уште опстојува со англиските војници, среде бел ден во цента- многу пречки и подметнувања од властите. рот на Лерин. Денес е актуелна состојбата со Таму постои и Редакцијата на весникот „Зора“. земјиштето на кое се наоѓа масовната гробни- Македонците имаат свои ресторани и хотели ца со телата на Македонци и Грци - борци на каде ечи македонска музика. Демократската армија на Грција кои загинале во битката за Лерин. За жал, во „демократска“ Елада на Маке- донците сè уште и во XXI век на пописите не Целта на нашата посета на Лерин беше им се дава право да можат да се изјаснува- да се сретнеме со неколку наши пријатели, ат тоа што се во Егејска Македонија. Според и пријатели на вистината кои како лингви- многу податоци од Егејска Македонија има сти од САД и Канада учествуваа на научната повеќе од еден милион население, а сега во конференција „Македонија – на маргините тој јужен дел на Македонија една половина на европската современост“, што се одржа од се Македонци. Грчката власт не го признава 16 до 19 јули 2015 година во Лерин. Овој зна- нивното постоење. Многу експерти од све- чаен научен собир на кој учествуваа познати тот дошле и самите на лице место се увериле и признати научници од светот го организи- дека Македонците се во огромен број, со свој раше „Австралиско-македонскиот комитет јазик, традиции, култура, религија, обичаи и, за ­човекови права, ОМО Илинден-Пирин, воопшто, со посебни национални обележја, ­Европската слободна алијанса и домаќинот поразлични од грчките, од туркменските. „Виножито“. Името на Лерин веројатно потекнува од Целта на овој мултидисциплинарен ­настан зборот зелено, што се однесува на климата и беше да даде суштински придонес кон

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА – РОДНАТА ЗЕМЈА 97 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

The purpose of our visit to Lerin was to meet and destroy everything which is Macedonian, several of our friends, and friends of the truth seemed to me very similar to those in Berlin. from USA and Canada who being linguists have Namely, during one of my visits to Berlin, in dem- participated in the scientific conference “Mace- ocratic Germany, we saw aggressive German fas- donia – At the Margins of the European Mo- cists walking along a new avenue and yelling fas- dernity”, held on July 16-19, 2015 in Lerin. This cist paroles. That march of the fascists in Berlin significant scientific convention which was at- was very similar or identical to the march of the tended by many well-known and recognized sci- fascists in Lerin, in “democratic” Greece. entists around the world was organized by the Instead of enjoying the beauty and the “Australian - Macedonian Committee for Human warmth of the people and the gorgeous archi- Rights, OMO Ilinden – Pirin, the European Free tecture of Lerin, which is identical or similar to Alliance and the host “Vinozito” (Rainbow). the architecture of Kratovo, we were frightened The goal of this multidisciplinary event was of the idea to try to get back. So, we stopped for to offer substantial contribution to the under- a while on the bank of the river, in the vicinity standing of the modern Macedonian national of several beautiful, supposable cottages where history viewed from different academic -per we could hardly meet any person. We somehow spectives, including sociological, linguistic, an- managed to spot a man who was working in the thropological and political aspects. field who explained to us how to reach Lerin fol- lowing the upper road which runs toward Bitola The Lerin Conference in Greece was the sec- and Thessalonica. ond of that kind, following the scientific con- vention held in 2013 at the Monash University We fled Lerin without a word and farewell, in Melbourne, Australia, which was organized in feeling big sorrow in our souls and disappoint- the honor of 100th anniversary of the end of the ment because we could not meet our friends in Second Balkans War and the division of Mace- which company we were supposed to visit the donia with the Peace Treaty of Bucharest. village of Ovcharani in order to celebrate Ilinden. Regretfully, in a state of fear, we used the road When we arrived in Lerin, we moved along which was still under construction and which led one of the main streets and we admired the old us to the village of Armenoro. From the village of architecture. Suddenly we saw a large group of Armenoro we continued our trip toward Banica people holding flags and signs, who played mu- and toward our main destination, the village of sic, and made great noise. We did not know what Zeleniche, the native place of Steve Pliakes. was going on and we were stunned. At that mo- ment one unfamiliar to me man approached to me and said in Macedonian language “Buddy, you better run away immediately with that jeep and those license plates from Skopje, because those guys are fascists and they will attack you; Greek fascists are worse than the German fas- cists, so you better make U turn and go toward the river”. We thanked to that noble man and immediately turned our jeep toward the street along the river and headed to the West. Running away from the fascist’s aggression we reached the outskirts of Lerin and took the road which led as to Armensko. The marching of the members of the fascist organization in Lerin who are very aggressive to- The church St. Achil in Prespa ward the Macedonian population and who deny Црквата Св. Ахил во Преспа

98 AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

­разбирањето на современата македонска уништуваат сè што е македонско, ми заличија национална историја од различни академски на оние во Берлин. Имено, во една посета на перспективи, вклучувајќи социолошки, линг- Берлин, во демократска Германија гледавме вистички, антрополошки и политички аспект. како се движат по една нова авенија агресив- Конференцијата во Лерин, во Грција беше ните германски фашисти, и извикуваат фаши- втора од ваков вид, по научниот собир кој стички пароли. Тоа марширање на фашистите беше одржан во 2013 година, на Универзите- во Берлин беше слично или идентично како на тот „Монаш“ во Мелбурн, Австралија, а со кој фашистите во Лерин, во „демократска“ Грција. беше одбележана 100-годишнината од крајот Наместо да ги почувствуваме убавините и на Втората балканска војна и поделбата на топлината на народот и на прекрасната ар- Македонија со Букурешкиот мировен договор. хитектура на Лерин, која е иста или слична Кога пристигнавме во Лерин, се движевме како архитектурата во Кратово, ние со страв по една од главните улици и се одушевувавме размислувавме дури за враќање назад. Така, на старата архитектура. Меѓутоа, наеднаш застанавме на една ширинка покрај реката, а видовме голема група луѓе со знамиња и па- во непосредна близина на неколку преубави, роли, со музика, правејќи силна врева. Не веројатно, викенд куќи, каде беше тешко да се знаевме што се случува и бевме вџашени. Во најде некој намерник на патот или во околи- тој момент ми пријде еден непознат човек и ната. Некако успеавме да видиме еден човек на македонски ми рече „Брачко, брзо бегај со кој работеше во една нива и кој не упати побр- џипот со скопска плаки, отие вие са фашисти зо да се вратиме кон Лерин по горниот пат кој и ќе те опере. Грчките фашисти се полоши од води кон Битола и кон Солун. германските фашисти, зато врти кмо река- Брзо го напуштивме Лерин и без збор и без та наугоре и бегај“. Му се заблагодаривме на поздрав, со тага на душата и со големо разоча- непознатион, а благороден човек и набрзина рување што не се сретнавме со нашите прија- свртивме кон улицата што води покрај реката тели со кои требаше да одиме во селото Ов- и се упативме кон запад. Така, бегајќи од фа- чарани да го прославиме Илинден. За жал, во шистичкиот налет отидовме до крајот на Ле- состојба на страв, се упативме по патот кој беше рин по патот кој води кон Арменско. во изградба и кој води кон селото Арменоро, а Марширањето на членови на фашистич- оттаму патувањето го продолживме кон Ба- ката организација во Лерин кои се агресив- ница и кон нашата главна дестинација, селото ни кон македонското население и негираат и ­Зелениче, родното место на Стив Пљакас.

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА – РОДНАТА ЗЕМЈА 99 АРХИМАНДРИТОТ НИКОДИМ ЦАРКЊАС - СИМБОЛ НА БЕЛОМОРСКА МАКЕДОНИЈА

­политичари, било забрането натамошното из- легување. Тој е роден во 1942 година, во селото С’бот- ско, егејскиот дел на Македонија. Во родното место завршува основно и средно образование. По завршување на сред- ното образование се запишува на богослов- ското училиште во Солун, кое се трансформи- ра во Теолошки факултет. По дипломирањето во 1973 година, бил назначен за ѓакон во ма- насторот „Свети Пантелејмон“ во селото Па- теле, Леринско, а малку потоа, на 21 октомври 1973 година отец Никосим Царкњас станал старешина на црквата „Свети Пантелејмон“ во Лерин. Родното место на архимандрит Никодим Царкњас С’ботско со варијантите Суботско, Соботско и Саботско, на грчки, Аридеа и Ар- деја е град во Воденско, денес во општината Меглен, во Егејска Македонија. Тоа е градче Архимандритот Никодим Царкњас е етнич- чиј број на населението во 2011 година бил ки македонски, православен монах. Роден е во 6.561 жител. селото С’ботско, Воденско, Егејска Македонија во 1942. година. Со својата упорна и посветена Уште како дете, неговите родители го вос- борба за признавање на правото на сопствен питувале да биде добар христијанин и свесен јазик и црква на Македонците во северна Гр- Македонец. Тргнувајќи по стапките на своите ција, Отец Никодим Царкњас е една од водеч- родители, тој станува вљубеник во Бога, добар ките фигури и симбол на движењето на маке- човек, но и горд Македонец. Како свештеник донците од Егејска Македонија за остварување ќе го проповеда Словото Божјо и Исусовите на националните и политичките права. страдања, но, и за страдањата на македонски- от народ. Со пастирска љубов, тој застанува на Архимандритот Никодим Царкњас е ду- чело на својот напатен народ за да се справи ховен воин и национален деец кој се бори да со проблемите со кои се соочуваат етничките го зачува јазикот на својот македонски род. Македонци во Грција. Поради македонската национална дејност повеќе пати бил апсен. Го издавал весни- По долги подготовки, во 1978 година Цар- кот „Меглен“, но по интервенција на грчките књас го објавува весникот „Меглена“, во кој се

100 AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY Црквата „Света Злата Мегленска„ во Соботско

обработуваа прашања за вработување на жи- изврши панахида на местата каде што биле телите од регионот, како и прашања поврзани закопани Македонците, жртви на Граѓанска- со животот и историјата на Македонците. Во- та војна, како и да богослужи на македонски дејќи сметка за актуелната политичка состој- јазик, леринскиот владика во 1981 година до- ба, во списанието се поставуваат и текстови несува одлука за расчинување на Царкњас. кои не се од интерес за македонскиот народ, Меѓутоа, уплашен од големата поддршка од што ќе овозможи првите критики од познати светот и реакцијата на верниците, леринскиот личности од политичкиот живот да бидат по- владика одлуката за расчинувањето ја депо- зитивни. Меѓутоа, набргу реагираат грчките нира, а го принудуваат Царкњас да ја напушти политичари, воените власти и грчката црква. Леринската и Преспанската епархија. Митрополитот на Лерин и Преспа, Августин, За случувањата во леринската епархија до- го укорува Царкњас за употребата на името. знава неговиот пријател од студентски дено- Во 1980 година, на свештеничкиот собор ви епископот Амвросиј. кој во недостаток на во манасторот „Св Параскева“, Катраница свештеници му понудува на Царкњас да рабо- (Еordaia), епископот Августин, искажал многу ти во Кукуш, Веќе во декември истата година негативни критики за Македонците. На обви- Царкњас почнува да служи во епархијата на нувањата на леринскиот владика дека шири Кукуш, а во 1982 година, Никодим Царкњас сепаратистички идеи, Царкњас ќе истакне бил примен во служба во Митрополијата во дека тој е обичен Македонец кој „се бори за Кукуш. Во првите четири месеци проповеда правата на Македонците а не за автономија.“ во Кукуш, а потоа кукушкиот митрополит го назначил за претставник во градот Агиос Ата- Сепак, искрата која беше фрлена го потпали насиос во 1983 година. антимакедонскиот оган, а леринскиот влади- ка одлучува да го отстрани Царкњас од епар- Месното население на Агиос Атанасиос го хијата. На ваквата одлука се спротивставуваат засакува Никодим Царкњас и топло го при- верниците кои собраа повеќе од 500 потписи фаќа „бегалецот“, иако е познат како „сепара- во одбрана на Царкњас, Тоа ги изненадува тист“. Заедно работат напорно да се изгради грчките власти, па, по обидите да ­Царкњас да голема црква, но процесот за елиминација на

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА – РОДНАТА ЗЕМЈА 101 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

Царкњас од страна на „Државната информа- посебна работилница се докажува дека се тие тивна служба“ (ДПХ) веќе бил започнат. Како добра фотомонтажа. „И слеп човек би видел што распадот на Југославија беше се поизгле- дека фотографијата е лажна„- ќе изјави на ден, така се засилуваа активностите на грчка- работилницата еден од присутните универзи- та тајна полиција. тетски професори. Царкњас беше следен насекаде, а по домо- По осамостојувањето на Република Маке- вите беа делени летоци кои имаа за цел да го донија на 8 септември 1991 година дополни- оцрнат неговото име. Согледувајќи дека со нив- телно се загреваат тензиите во Грција и на Но- ните методи немаат резултати и дека месното вата 1992 година, четириесет грчки полицајци население нема да го протера „сепаратистот“, го апсат Царкњас. Иако месното население се ДПХ се обидува преку Црквата да го отстрани спротивставува и со жив штит го брани сака- „Царкњас“. Иако работи напорно и претставу- ниот свештеник, грчките полицајци со сила ва свештеник за пример, кој во меѓувреме ди- влегуваат во Црквата и го апсат Царкњас. Во пломирал и на Теолошкиот факултет во Атина монтиран политички процес, Царкњас бил (1987), митрополитот на епархијата на Кукуш осуден условно на шест месеци заради про- под закана од власта „или Царњас или тој“, му мена на бравите на Црквата. Откако световни- испраќа нему писмо во кое го информира дека те власти неможат да се справат со „опасниот има намера да го отстрани затоа што бил „опа- сепаратист и агент на Скопје“, Светиот Синод сен за грчкиот дел на Македонија“. на Грчката православна црква го изнесува Под притисок на јавноста (протести), Цар- случајот пред црковното правосудство. На књас останува некое време во Кукушката епар- 10 март 1992 година, тие го расчинуваат Ни- хија. Но, грчката полиција не мирува и прави кодим Царкњас, но дури по една година кон- секакви обиди за дискредитација на Царкњас. султации одлуката станува правосилна. Во Во специјалната пропагандна војна против меѓувреме, Царкњас веќе станал свештеник Царкњас, грчката полиција на населението му на Македонската православна цеква (МПЦ- поделува незгодни експлицитни фотографии, ОА), со служба во манастирот „Св. Ѓорѓи“ во с. по што Грчката православна црква го обвинува Кучково, Скопско. за сериозно нарушување на етиката. По расчинувањето од ГПЦ, грчката поли- Меѓутоа, населението не наседнува на ција продолжи со оцрнувањето на името на играта на грчката полиција и фотографиите Царкњас, а тој 13 пати бил осудуван за носење ги носи на Солунскиот универзитет, каде на на свештеничката мантија. Сепак, и покрај сите

Внатрешниот дел на црквата „Света Злата Мегленска“

102 AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

препреки, понижувања, осуди, пресуди и ле- ­својата заложба за проповeд на македонски жења по затвори, поради својата богослужба јазик, која претставува своевидна борба за за- на македонски јазик, Царкњас не се откажал чувување на јазикот на својот род, културната од борбата за македонските права во Грција. манифестација „Македонски духовни конаци“ во август 2009 година му го доделува призна- Во црквата „Св. Злата Мегленска“Царкњас нието „Духовен воин“. започна да проповеда на македонски јазик. Со тоа ги разбудува националните чуства кај Веќе 15 години, расчинетиот од ГПЦ, а ни- Македонците од егејскиот дел на Македонија. когаш формално не примен во МПЦ, отец Ни- Со тек на времето, бројот на вернците кој на кодим Царкњас во Соботско, ја продолжува почетокот поради страв бил мал, се зголемува својата света мисија. Тој е особено присутен и се’уште се зголемува. Црквата станува сим- меѓу Македонците во Австралија и Канада бол на отпор на македонското малцинство во кои со почит се однесуваат кон овој македон- Грција, кое учи да ги почитува своите корени, ски страдалник и борец за човекови права. но истовремено станува и мета на напади на При една неодамнешна посета на Торонто, грчките националисти. Никодим Царкња, заедно со авторот на овие Ваквиот став на Грција, ќе инструира деца редови беа гости на еден македонски радио кои вандалски ќе се однесуваат кон Црквата и час на кои зборуваа за голем број прашања од неговиот дом во С’ботско, а Царкњас ќе биде духовен и национален карактер. Притоа, дедо осуден во 2004 година на три месеци затвор Царкња, како милуваат Македонците да му се за воспоставување и работење на Црква без братат, меѓу другото изјави: дозвола, а во 2009 година без докази судот „Јас сум многу благодарен, бидејќи кога го осудува Царкњас на шест месеци затвор за почнувавме беше многу поинаку, многу по- претепување на 12 годишно дете кое во 2002 тешко но, како одминува времето работите се година фрлало со јајца и камења врз неговиот менуваат. Полека, полека, луѓето се враќаат дом, иако Царкњас само го привел до поли- кон корените, кон традицијата. Почнуваат да циската станица. доаѓаат во Црквата. Многу сум задоволен од Всушност, сите кои се осмелија јавно да про- македонската младина, која чита и која ја гле- говорат за македонското прашање во Грција, да вистината подобро од нивните дедовци и меѓу кои и Царкњас, се соочија со државниот татковци кои се плашат од грчката пропаган- систем, кои не прифаќаат ништо што е различ- да“, рече Царкњас. но од грчкиот национален мит, а кој вели дека Господ да го чува Никодим Царкњас да во Грција живеат само Грци, главно православ- ­истрае во неговата света мисија! ни христијани. Затоа, Царкњас станува еден од иницијаторите кои покреваат постапка пред Судот во Стразбур против државата Грција, за да се овозможи на законски регистрирана Црк- ва во која ќе се богослужи на македонски јазик и да се овозможи озаконување на сите црковни и духовни активности. Архимандрит Никодим Царкњас, со своја- та смиреност и истрајност, посветена рабо- та за признавање на правото на сопствен јазик и црква на Македонците во денешна Северна Грција, станува една од водечките фигури и симбол на движењето за оствару- вање на националните и политичките права на ­Македонците од Егејска Македонија. За Пишува: Славе Катин

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА – РОДНАТА ЗЕМЈА 103 Lerin Лерин

Partizans from Aegean Macedonia Партизани од Егејска Македонија A map of Aegean Macedonia Карта на Егејска Македонија

The office of “Vinozito” in Lerin Канцеларијата на „Виножито“ во Лерин ZELENICHE - THE NATIVE PLACE OF STEVE

fter those unpleasant moments in by the borderline, and the visitor can enjoy the Lerin, we decided to continue our shine of the numerous Macedonian mountains trip through the Aegean Macedo- which look like a pearl. niaA and to visit the native place of Steve Pliakes. That is the reason why the ancient Macedo- And we did so. After we left Lerin, we took the nians had built their metropolis in Pella which is new road to Thessalonica, the town which was at a distance of about hundred kilometers from named after the sister of Alexander the Great, Zeleniche, the native place of Steve Pliakes. One and built by her husband Cassander. part of Pella is today available to the visitors, During the trip we started to talk about one but its major part, according to the older inhab- of our visits to Thessalonica, which is a nice, sea- itants of Postol (Pella) is still under the ground. side city and being a trade centre it attracts and Because of the glory of the ancient metropolis even seduces the visitors with its beauty, Med- of the Macedonian kings Philip and Alexander iterranean climate, neighboring sandy beaches the Great who had set the Macedonian seed, in and numerous monuments. It is located on the the tourist brochures the Greeks call that entire Halkidiki Peninsula and it is famous for its many region Pella with its capital Voden (Edesa). green areas, White Tower of Thessalonica (Beas Each day a large number of tourists pass Kule), the Salonica assassins, the numerous oth- through Pella, and they keep for years their er cultural monuments, as well as for the mon- memories and the scent of the marble over asteries at the Mount Athos (Sveta Gora), where which the great Philip and his son had walked as a number of monks from the Republic of Mace- leaders of the ancient Macedonians. donia have also spent a part of their lives. We quickly left Lerin and took the road which But, not only Thessalonica with its location, led us to Voden, Pella and Thessalonica. We trade, and coast and as a capital of Belomorska passed by a number of villages and reached Ban- Macedonia, but also the entire Macedonian ica, from the west side. We used the new road country is wonderful. What can one admires the to enter this large Macedonian village which most? The mystic Pella – the ancient Macedo- is neither a village nor a town. In the centre of nian metropolis – through the divine waterfalls Banica we noticed several newly built buildings, in Voden, the landscapes of Kostur, the beauties including a hotel, and we recalled the memo- of the churches and the frescoes which are built ries of our last visit which was around 20 years in the rocks throughout the coasts of Mala Pre- ago. We also recalled the image of our friends spa? This serenity and openness is also enriched in Toronto who originate from Banica and who with the green areas of the mountains divided are proud that being from Banica, they were the

106 AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY ЗЕЛЕНИЧЕ - РОДНОТО МЕСТО НА СТИВ

о непријатните моменти во Ле- на планините разделени со границата, а меѓу рин се одлучивме да го продол- нив, како бисер, патникот оддалеку ужива во жиме нашето патување во Егејот сјајот на бројните македонски планини Пи да го посетиме родниот крај на Стив Пља- Затоа, античките Македонци токму во Пела, кас. Така и сторивме. Откако го напуштивме која е оддалечена стотина километри од Зеле- Лерин, се упативме по новиот пат кој води кон ниче, родното место на Стив Пљакас, ја подиг- Солун, градот што го доби името по сестрата нале својата престолнина. Еден дел од Пела на Александар Македонски, а го создал нејзи- денес е достапен на посетителите, но огромен ниот сопруг Касандар. дел, како што велат и постарите жители на Одејќи по патот разговаравме за една наша Постол (Пела), сѐ уште лежи под земјата. Ток- посета на Солун, кој е убав приморски град, му поради славата на древната престолнина кој како трговски центар ги мами, па дури и на Филип и Александар Македонски, кои го ги заведува посетителите со својата убавина, посеаја македонското семе, во туристичките медитеранската клима, околните песокливи проспекти целиот тој регион Грците го наре- плажи и бројни културно-историски споме- куваат Пела со главен град Воден (Едеса). ници. Тој е сместен на полуостровот Халкиди- Секојдневно низ Пела минуваат голем број ки и е познат по бројните зелени површини, туристи, кои потоа со години ги носат споме- по Беас Куле, по солунските атентатори, по ните и мирисот на мермерот по кој чекорел многуте други културни споменици, како и по големиот Филип и неговиот син како водач на манастирите на Света Гора, каде што дел од античките Македонци. својот живот поминале и извесен број монаси од Република Македонија. Брзо го напуштивме Лерин и тргнавме по патот кој води кон Воден, Пела и кон Солун. И не само Солун,со својата местоположба, Поминавме поголем број села и стасавме до трговија, крајбрежје и како престолнина на Баница, но од западната страна. По новиот пат Беломорска Македонија, туку и целата таа влеговме во ова големо македонско село, кое македонска земја е прекрасна. Така, започну- е ни село ни град. Дојдовме до центарот на вајќи од мистичната Пела – древната маке- Баница каде се изградени нови објекти, меѓу донска престолнина – па преку божествени- кои и еден хотел и се потсетивме и ги вра- те водопади на Воден, пејзажите на Костур, тивме спомените на нашата посета од пред убавините на карпестите цркви и фрески по дваесеттина години. И овој пат ја вративме бреговите на Мала Преспа. Таа питомина и сликата за нашите пријатели во Торонто кои широчина е збогатена и со зелените предели потекнуваат од Баница, а кои се гордеат со

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА – РОДНАТА ЗЕМЈА 107 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

first Macedonians who had established a bank in The village of Zeleniche is located about 50 Canada. Banica is a village with lot of beauties, kilometers southern from the city of Lerin, 5 and the inhabitants of Banica are characterized kilometers south-western from Ajtos (where not only by prestige and progress, but also by it belongs) and 3 kilometers western from the controversies. Zazerci Lake, in the valley which is spread in the We left behind Banica and took the road foot of Kereta Mountain, which is a part of the which run beside the quarry and continued our Vich Mountain, on the main road from Sorovich trip using the three-line highway which climbs (Amindeo) to Kostur. The village lies in a valley up to the hill and leads toward Kostur. After which is surrounded from all sides with high hills. approximately 10 kilometers from Banica we It is considered that the village of Zeleniche has connected to the junction toward the old road got its name because of the abundance of green which led us straight to Ajtos. It took us short vegetation around it. It is populated by Macedo- time to arrive in that large and beautiful Mace- nians and Orthodox Turks (Prosvigi). donian village which we have also visited about Zeleniche is one of the oldest villages in that 20 years ago and had a pleasant time in the region established before 1300. This village is restaurant owned by our friends and our par- mentioned for the first time in the Ottoman ents’ neighbors in Toronto. As soon as they Ledger (Defter) from 1481 under the name came from Canada, they opened a restaurant in Zhelenich. In XIX century Zeleniche is a large Ajtos, but from some reasons they closed their multiethnic village populated by Macedonian business and went back to Canada. and Turkish population. We drove along the main street in Ajtos and According to some Bulgarian documents, we stopped by to ask a young lady to direct us in 1900 in Zeleniche there were approximately to Zeleniche. She spoke in English, but when 1,800 Orthodox Macedonian inhabitants, ap- she realized where we were from, she began to proximately 500 Turks and approximately 70 speak in Macedonian, in a dialect characteristic Roma, or, in total approximately 2,400 inhabi- for Lerin area. She was very kind and informed tants. In that period the Macedonian Christians us that the village of Zeleniche was the second of Zeleniche were under the jurisdiction of the village in row counting from Ajtos to Kostur. We Bulgarian Exarchate. On the other hand, accord- thanked her and continued the trip to our final ing to the Greek data, at the beginning of the destination. last century there were 150 Muslim families, 150 We headed to Zeleniche along the road which exarcists and 65 patriarchists. But the truth is runs through a small but colorful canyon which one and only. Zeleniche was from the beginning hills are mainly woodless. Unfortunately, on that populated by Macedonians, and therefore there road we saw neither a vehicle nor a passenger, are two churches in Zeleniche – “St. Demetri- which can be explained with the fact that in such ous” (1864) and “St. George” (1867), which under hot afternoons Greek people, like the people in all of those jurisdictions endured to watch over Spain prefer to take a rest or to stay in a restau- the Macedonian population in this large, beauti- rant. ful and important Macedonian village. We climbed fast to the plain on which the According to the written documents, in 1912 village of Zeleniche is located. The first thing there were 2,232 inhabitants in Zeleniche, and we have noticed was the sign with the changed 2,219 inhabitants in 1920. After the emigration name of Zeleniche – Sklithron written in Greek of 170 families, or 1,100 members of Turkish and Latin alphabet. During that long and at population in 1924, the village was inhabited by moments unpleasant trip only our great wish the refugees from Asia Minor, but there were to visit the native place of our friend Steve Pli- also around 350 refugees from Caucasus and akes gave us a strong motivation and we finally Istanbul. In 1927, like the all toponyms in the ­arrived in the famous Zeleniche. Aegean Macedonia, the village was renamed

108 AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

тоа што ­баничани биле први Македонци кои Инаку, селото Зелениче е лоцирано на пе- отвориле банка во Канада. Баница е село со десеттина километри јужно од градот Лерин, многу убавини, но баничани ги красат и пре- на 5 километри југозападно од Ајтос (каде и стиж и напредок, но и контроверзи. припаѓа) и на три километри западно од езе- рото Зазерци во котлината во подножјето на Ја напуштивме Баница по патот што води од Керечка Планина, дел од планината Вич, на кај каменоломот и го продолживме патување- главниот пат од Сорович (Аминдео) за Костур. то по новиот пат со три ленти што се искачува Селото лежи во една котлина обиколена од на ридот и води кон Костур По поминати десе- сите страни со високи сртови. Се смета дека тина километри од Баница се приклучивме на селото Зелениче го добило името поради стариот пат кој води право кон Ајтос. Брзо ста- изобилството на зеленило во околината. Во савме во тоа големо и убаво македонско село, него живеат Македонци и православни Турци каде што, исто така, пред дваесеттина години (Просвиги). го посетивме ресторанот на нашите пријатели и соседи на нашите родители во Торонто. Тие Зелениче е едно од најстарите села во ре- како повратници од Канада отвориле кафеа- гионот и постои од пред 1.300. година. Селото на во Ајтос, но од некакви причини, по неколку за првпат се споменува во отомански Дефтер години ја затвориле кафеаната и пак се вра- од 1481 година, под името Желенич. Во XIX тиле во Канада. век Зелениче е големо мешано село со маке- донско и турско население. Се движевме по главната улица на Ајтос, каде застанавме и ѝ се обративме за помош Според некои бугарски документи, во 1900 на една млада дама - кој пат води кон Зеле- година. Зелениче имало околу 1. 800 жители ниче. Таа зборуваше англиски, но кога виде православно македонско население, околу од каде сме, започна да ни зборува на маке- 500 Турци и околу 70 Роми, или вкупно око- донски јазик на дијалектот од Леринско. Беше лу 2.400 жители. Во тој период, македонските љубезна во разговорот и нè информира дека христијани на Зелениче биле под јурисдик- селото Зелениче е второ село кога се оди од ција на Бугарската егзархија. Од друга страна, Ајтос по патот за Костур. Срдечно ѝ‘ се забла- пак, според грчки податоци во почетокот на годаривме и го продолживме патувањето кон минатиот век во селото имало 150 семејства нашата цел. муслимани 150 егзархисти и 65 патријарши- сти. Меѓутоа, една е вистината. Во Зелени- Се упативме кон Зелениче, по патот што че отсекогаш живееле Македонци, затоа, во оди низ малечка а живописна клисура чии ри- Зелениче има две цркви - „Свети Димитар“ дови на поголемиот дел не се пошумени. На (1864) и„Свети Ѓеорѓи“ (1867), кои без разлика патот, за жал, не сретнавме ниту возило, ниту под каква и чија јурисдикција се, тие ќе оста- патник, веројатно, од причини што во тие по- нат да го чуваат македонското население во пладневни жештини луѓето во Грција, слично ова големо, убаво и значајно македонско село. како и во Шпанија, се одмораат и, освен да от- седнат во кафеаните немаат друга работа. Според пишаните документи, во 1912 го- дина Зелениче имало 2.232, а во 1920 година Брзо се искачивме до рамницата каде е 2.219 жители. По иселувањето на 170 семеј- сместено селото Зелениче. Најпрвин се соо- ства, или 1.100 жители од турското население чивме со таблата на која на грчки и латиница во 1924 година, во селото се населиле бегал- го пишува променетото име на Зелениче – ски семејства од Мала Азија, но ги имало и од Склитрон. По долго и на моменти непријатно Кавказ и од Истанбул, чиј број изнесувал околу патување, кое беше исполнето со голема жел- 350 бегалци. Во 1927 година, како и сите то- ба да се посети и види родниот крај на нашиот поними во Егејска Македонија, и селото било пријател Стив Пљакас, стасавме во славното прекрстено во Склитрон. Покрај населувањето Зелениче. со бегалски жители во триесеттите години од

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА – РОДНАТА ЗЕМЈА 109 A street in Zeleniche Улица во Зелениче

„Agonari Inn“ in Zeleniche „Агонари Инн“ во Зелениче

SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

Sklitron, Despite the fact that the village was In the Aegean part of Macedonia, as well as in inhabited by refugees in the 1930es of the last Zeleniche, the native place of Steve Pliakes, the century, the number of the citizens in the villag- crimes, the assimilatory policy over the Macedo- es showed decrease due to the massive emigra- nians and the inhabitation with strangers (Turk- tion of the Macedonians in the overseas coun- mens) only of Orthodox confession continued all tries, as well as in Bulgaria. in order to change the ethnic composition of the Due to the Civil War, approximately 60 fami- population and to reduce the number of Mace- lies had left the village, of which about 30 fami- donians. Thousands of Macedonians who were lies had gone over to the Former Yugoslavia, and expelled and moved away are forbidden to visit around 30 families emigrated in the Eastern Eu- their native places in that country of “democra- ropean countries. As a result, according to the cy and miracles”, the phrase which was used by 1951 Census, the number of inhabitants of the a journalist of the newspaper “New York Times”. village was 1,153, in 1961 – 1,084, and in 1971 – When we reached Zeleniche, we stopped at the 853 inhabitants. Today there are approximate- parking of the hotel which was located on the both ly 600 inhabitants in the village, most of them sides of the road to Kostur; there was a restaurant being Macedonian Christians. The occupation of on the right side, and the hotel rooms were on the the inhabitants of Zeleniche is mainly connected left side of the road. The view from the hotel was to agriculture, especially growing potatoes and marvelous and one could see the Vich Mountain clover, and there are a number of families which which is headed toward the sky and hides many are engaged in cattle breeding. It is interesting secrets about the truth of Aegean Macedonia and to mention that every year in August there is a Macedonian people, about the victories and losses Potato Festival. during the Civil War in Greece. The Macedonian people in Zeleniche, as well We walked through the steep street to the as in the entire Aegean or Belomorski part of village, next to the hotel facilities. We had an Macedonia, based on its characteristics and cus- opportunity to enjoy the beautiful view on the toms, linguistically and ethnically is strange to village, the village church and the street which the Greeks (Prosvigi). That was the reason why is characteristic for that type of dense villages. the Greek bourgeoisie, from the first moment The road leads to the both sides of the village. after it had established its governance over Ae- We chose the right side and approached the riv- gean Macedonia, had structured its policy to- er. There are old and new houses, kindergarten ward physical extermination of the Macedonian and a number of different constructions, among people and alternation of the ethnical compo- which three drawbridges. We went to the end sition in Greek interest. Therefore, the national of the village and visited the home of a cattle composition of the population in this part of the breeder, an Asian Turk, who was very polite. Balkans has gone through major ethnical chang- When we asked him a question in Macedonian, es, especially after the Balkans Wars and the di- he explained us in Greek using his hands and vision of Macedonia. mimics, how to return to the main road, thinking Before the Balkans Wars the Macedonian that we have been lost in the village. population in Aegean Macedonia was dominant. We returned along the western street The Macedonians under the Greek rule were and of the village which led as by the beautiful new still are exposed to the assimilatory torture and houses, among which was the house of the local forceful emigration, in order to change the eth- priest. We could see big houses on the right side, nical composition of Macedonia. Nonetheless, and a fertile field on the left side, and we quickly the Macedonians not only were there, but they reached the main road to Kostur, where there are still there and they will be there, because it was another restaurant. is not easy to disrupt one people from the place where it has lived with centuries despite all acts At that moment we were convinced why of violence and denationalization. Steve Pliakes, like any other person, has felt

112 AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

минатиот век, сепак, во селото се покажува на- туѓинци (Туркмени) само со православна вера, малување на бројот на жителите, кое се должи само за да се смени етничкиот состав на насе- на големиот број иселувања на Македонците лението и Македонците да бидат што помалу во прекуокеанските земји и во Бугарија. бројни. На илјадници Македонци прогонети и иселени им е забрането да ги посетат родни- Поради Граѓанската војна селото го на- те огништа, во таа земја на „демократијата и пуштиле околу шеесет семејства, од кои три- чудата“, како милуваше да напише еден нови- есетина пребегале во поранешна Југославија, нар на весникот „Њујорк тајмс“ а триесетина во источно- европските земји. Како резултат на тоа, по пописот во 1951 годи- Кога стасавме во Зелениче, застанавме на на селото броело 1.153 жители, во 1961 година паркингот кај хотелот што е сместен на двете 1.084, во 1971 година 853, а денес во селото страни од патот кон Костур, на десната е ре- има околу 600 жители, од кои поголемиот број сторанот, а на левата страна од патот се хо- е македонско христијанско население. Жите- телските соби. Оттаму има убав поглед кон лите на Зелениче се занимаваат со земјодел- планината Вич, која се вишнее кон небото и ство, особена садат компири и детелина, а има крие многу тајни за вистината на Егејска Ма- и повеќе семејства кои се занимаваат со сто- кедонија и македонскиот народ, за победите и чарство и неговите производи. Интересно е загубите во Ѓраѓанската војна во Грција. да се спомене дека секоја година во август во Ние се спуштивме по улицата која стрмно Зелениче се одржува Фестивал на компирот. се спушта кон селото, веднаш до хотелските Македонскиот народ во Зелениче, а и во простории. Имавме убав поглед кон селото, целиот егејски или беломорски дел на Маке- кон селската црква и кон улицата која е карак- донија, според своите карактеристики и оби- теристична за такви села од збиен тип. Патот чаи, јазично и етнички им е туѓ на Грците (Про- води на две страни во селото. Ние ја одбравме свигите). Од тие причини грчката буржоазија десната страна и дојдовме до реката, каде од првиот момент кога ја проширила својата има и стари и нови куќи, детска градинка и власт над Егејска Македонија, изградила по- поголем број објекти, меѓу кои и три подвиж- литика на физичко истребување на македон- ни мостови. Отидовме до крајот на селото до скиот народ и менување на етничкиот состав куќата на еден сточар азиски Турчин кој беше во своја корист. Затоа, националниот состав на љубезен и кој, кога го прашавме на македон- населението во овој дел на Балканот има пре- ски јазик, тој на грчки, со раце со мимики, ни трпено големи етнички промени, особено по објаснуваше како да се вратиме на главниот балканските војни и поделбата на Македонија. пат, сметајќи дека сме се загубиле во селото. До балканските војни македонското на- Се вративме по западната улица на село- селение во Егејска Македонија било најброј- то, која води покрај нови убави куќи, меѓу кои но. Македонците под грчка власт биле и сѐ и куќата на селскиот свештеник. Од десната уште се изложени на асимилаторска тортура страна на селото гледавме големи куќи, а од и присилна миграција, со единствена цел да левата страна плодно поле и брзо стасавме се измени етничкиот состав на Македонија. на главниот пат кон Костур, каде од другата Меѓутоа, Македонците не само што постоеле, страна на патот има уште еден ресторан. постојат, туку и ќе постојат, зашто не е лесно Така се уверивме зошто Стив Пљакас, како да се искорени еден народ, таму каде што жи- и секој човек има голема болка за родниот веел со векови и покрај сите мерки на насил- крај. Но, за тоа Господ е голем. Тој наградува ство и денационализација. и казнува, а во исто време и го чува семето Во егејскиот дел од Македонија, а со тоа и македонско на сите страни во светот, зошто во Зелениче, родното место на Стив Пљакас, тоа се раширило од пред времето на Филип продолжија злосторствата, асимилаторската и Александар, од времето на апостол Павле, политика врз Македонците и доселувањата на па сѐ до денес. Затоа, сите кои ја опишувале

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА – РОДНАТА ЗЕМЈА 113 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

strong desire for his native place. But God is al- Macedonian with the owner who was very kind mighty. God rewards and punishes; at the same and although he was very busy, he devoted some time God nurtures the Macedonian seed all over of his time to talk with us about Steve’s village the world, because it was spread since the time and to answer some questions of our interest. of Philip and Alexander, since the time of the After the abundant lunch we thanked the Apostle Paul, and God nurtures it until nowa- young man to his kindness, paid our bill and we days. Therefore, everyone who has described gave him the books we had problems with at Macedonia whether it was through traditions the border crossing. We asked him to hand over and legends, or through the traces on the rocks, the books as a gift to his father in order to put constructions, archeological items, papyrus or them in the hotel because we wanted to make a whether it was an author of travel pieces and contribution in the honor of this Macedonian vil- historian or a plain mortal, experiences the lage which is the native place of our great friend country as a biblical one, and they are fascinat- Steve Pliakes. ed by its richness and beauty, magic and pride. It was afternoon when the Sun was falling We were curious to see the village once over the mountains on the west when we left be- again. This time we passed by the village church hind the village of Zeleniche, the native place of and turned to the left. We made U-turn on the Steve Pliakes. We made one more tour through northern side of Zeleniche and we went back to the village only to see how it looked like in the the main road where the hotel was located. We afternoon hours and we took the road to Kostur entered the restaurant where the polite man- on our journey to the native place of Lilly Pliakes, ager together with his associates welcomed us the village of Zhelevo. being aware that we were foreigners. We ex- plained him that we arrived there in order to From Zeleniche to Kostur we passed through visit the village of Steve Pliakes and that he has the colorful slopes of the Vich Mountain, where recommended that restaurant to us. I wanted are located several villages, among which is the and asked to talk to the general manager of the Vlach’s village of Vlahovi. It is the native village hotel. The young man who was a son of the hotel of many distinguished persons of the Greek so- owner spoke English and he told us that we were ciety who had been enemies of the Macedonian welcome and he offered us delicious drinks and people, like it was Dora Bakoyani, the greatest food specialties of the house. Then we spoke in female Greek minister of foreign affairs with Vlach’s origin. But, there is also the revolution- ary village of Zagorichani. It is a famous Mace- donian village, especially after the 1905 Andart slaughter. We mentioned and reminded of our friend Lefter Manche MD, who originates from Zagorichani and lives in Ottawa, Canada. He is a man of the world who with his knowledge, intel- lect, patriotic spirit and love toward his native land Macedonia has established the foundation “Dzidrovi Brothers” in memory of his brothers who had given their lives for Macedonia. That part of Aegean Macedonia is abundant with many gorgeous places which must be seen. It looks like it was the village of Zeleniche which made great impression to us as one beautiful Macedonian area where Steve Pliakes originates Panoramic view of Zeleniche from. He should be proud to be a Macedonian Панорана на Зелениче originating exactly from Zeleniche.

114 AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

­Македонија било низ преданијата и леген- неколку села и тоа влашкото село Влахови, од дите, низ трагите на камењата, градбите, ар- каде потекнува коренот на голем број видни хеолошките предмети, папирусите и потоа, личности во грчкото општество, кои биле не- патеписците и историчарите или обичните пријатели на македонскиот народ, како што смртници, ја доживуваат земјата како би- беше министерката најголемата Гркинка од блиска, и се фасцинирани од нејзиното богат- влашко потекло, Дора Бакујани. Но, таму, исто ство и убавина, волшебност и гордост. така, е и револуционерното село Загоричани, познато македонско село, особено по Андар- Бевме љубопитни повторно да го видиме тскиот колеж во 1905 година. Таму го споме- селото. Овој пат поминавме кај селската црк- навме и се потсетивме за нашиот пријател д-р ва и завртевме лево. Направивме кружно дви- Лефтер Манче, кој потекнува од Загоричани, а жење на северната страна на Зелениче и по- живее во Отава, во Канада и е познат светски вторно се вративме на главниот пат каде што човек, кој поседува знаење, умеење, патриот- е лоциран хотелот. Влеговме во ресторанот ски дух и љубов кон својата родна земја Маке- каде љубезниот менаџер со своите соработни- донија, и понесен од таа љубов и лојалност кон ци не пречека и ни приредија добредојде како татковината ја формирал Фондацијата „Браќа на странци. Ние му објаснивме дека сме тука Џидрови“, во спомен на неговите браќа кои ги за да го видиме селото на Стив Пљакас и дека дале своите животи за Македонија. по негова препорака сме во овој ресторан и дека сакаме и го замолуваме да разговараме На тој дел од Егејска Македонија насека- со главниот менаџер на хотелот. Момчето кое де се протегаат многу прекрасни места што беше син на сопственикот на хотелот зборува- треба да се видат. Тоа што ние го видовме во ше англиски и ни рече дека сме добредојдени селото Зелениче, ни остави голем впечаток на и нѐ нагости со убави пијалаци и специјалите- еден убав македонски крај од каде потекну- ти на куќата. Потоа, со сопственикот кој беше ва Стив Пљакас, кој треба да се гордее дека е мошне љубезен разговаравме на македонски Македонец и тоа токму од Зелениче. јазик , а одвои и од своето скапоцено време да поразговараме за селото, за Стив, за повеќе прашања што не интересираа. По богатиот ручек, се заблагодаривме на љубезноста на момчето , р, а потоа му ги по- клонивме книгите со кои имавме проблем на граничниот премин, да му ги предаде на својот татко, да бидат во хотелот, со цел во Зелениче да оставиме спомен во чест и слава на ова македонско село кое е родно место на нашиот голем пријател Стив Пљакас. Беше попладне кога сонцето се прибли- жуваше кон планините на Запад, кога ние го напуштивме селото Зелениче, родното место на Стив Пљакас. Направивме уште еден круг низ селото, за да видиме како изгледа тоа во попладневните часови и се упативме по патот кој води кон Костур, а оттаму не чекаше пату- вање кон родното место на Лили Пљакас, се- лото Желево. Од Зелениче до Костур поминавме низ жи- Zelenice / Зелениче вописните падини на планината Вич, каде има

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА – РОДНАТА ЗЕМЈА 115 Zeleniche / Зелениче

Zeleniche / Зелениче ЗЕЛЕНИЧЕ

Zeleniche / Зелениче 113 YEARS HAVE PASSED SINCE THE BLOODY WEDDING IN ZELENICHE

WEDNESDAY, 15 NOVEMBER 2017

On November 13, 1904, during the wedding held From 1904 to 1908, us- in the Zeleniche village in Florina, the Greek Andar- ing the good relations of tes killed 13 Macedonians. Among the victims were Greece with Turkey, the the bridegroom, his friends, two children, and the ac- church-educational propa- tivist of the Macedonian Revolutionary Organization ganda was complemented by Pando Mechkarov, a total of 13 people. Since then an even more intensive dis- 113 years have passed, but the Greek genocidal pol- patch of armed troops that icy toward the Macedonian people has not changed. were wreaking havoc on the And today, the Macedonian people are requested to Macedonian villages, forcing change its name, identity, history ...!? the population that left the Greek Church to return under The appearance of Greek troops in Macedonia its authority and to declare dates back to the Ilinden uprising in 1903, but not itself Greek. with such systematics as in the post-Ilinden period. Under the direct leadership of the Greek govern- Encountering a resis- ment, the efforts of diplomacy, church, education tance by the Macedonian and weapons were combined. During this period, the Christian population, as well Greek armed action, richly financed by the state bud- as by the troops of the Mace- get funds, was massive and acted with particular vig- donian Revolutionary Orga- or in the southern parts of Macedonia. nization, the Greek armed propaganda became geno- Athens' goal was to impose Greek domination in cidal in character to a part of Macedonia. The armed intervention, aimed at the the ethnic Macedonian pop- Macedonian Revolutionary Organization, stemmed ulation. Namely, anyone who from the famous Megali idea, which envisaged the did not want to be a member expansion of the Greek state to territories in which of the Greek Patriarchate, there was no Greek population, or if it had, it was in i.e. did not declare himself minimal numbers. After the island of Crete, Thessa- Greek, was a target of tor- ly and Epirus, the territorial aspirations of the Greek ture and subjected to ethnic state were directed towards Macedonia. purge regardless of whether Germanos Karavangelis (1866-1935), a Patriar- it was Macedonian, Vlach or chal Metropolitan in Kostur (Castoria) (1900-1907), Albanian. was especially active in the struggle against the In fact, Greece tried with Macedonian Revolutionary Organization. He main- the help of the weapon to return the Macedonians tained close ties with the Ottoman authorities and within the Patriarchate, which would show the Greek was one of the organizers of the first Greek troops character of Macedonia. In order to return all those for armed action in Macedonia. who approached the Exarchate, where worship was

118 AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY ИЗМИНАА 113 ГОДИНИ ОД КРВАВАТА ЗЕЛЕНИЧКА СВАДБА

СРЕДА, 15 НОЕМВРИ 2017

На 13 ноември 1904 го- Целта на Атина била да се наложи грчката до- дина, во текот на свадбата минација во Македонија. Вооружената интервен- која се оддржувале во ле- ција, насочена кон Македонската револуционерна ринското село Зелениче, организација, произлегувала од познатата Мегали грчките андарти убиле 13 идеја, која предвидувала проширување на грчката Македонци. Меѓу жртвите држава кон територии во кои немало грчко насе- се младоженецот, неговите ление или доколку го имало, тоа било во мини- пријатели, две деца, како мални бројки. По островот Крит, Тесалија и Епир, и деецот на Македонската територијални аспирации на грчката држава биле револуционерна органи- насочени кон Македонија. зација Пандо Мечкаров, Германос Каравангелис (1866 – 1935) кој е па- вкупно 13 лица. Оттогаш тријаршиски митрополит во Костур (1900–1907), изминаа 113 години, но грч- бил особено активен во борбата против Македон- ката геноцидна политика ската револуционерна организација. Одржувал кон македонскиот народ не блиски врски со османлиските власти и бил еден се изменила. И денес од ма- од организаторите на првите грчки чети за оруже- кедонскиот народ се бара но дејствување во Македонија. промена на име, идентитет, историја...!? Од 1904 до 1908 година, користејќи ги добрите односи на Грција со Турција, црковно-просветната Појавата на грчките чети пропаганда се надополнува со уште поинтензивно во Македонија датира од испраќање вооружени чети што вршеле пустош по пред Илинденското воста- македонските села, принудувајќи го населението ние во 1903 година, но не со што ја напуштило Грчката црква пак да се врати таква систематичност како под нејзина власт и да се декларира како грчко. во постилинденскиот пери- од. Под непосредно рако- Наидувајќи на отпор кај македонско христијан- водство на грчката влада, ско населението, како и на четите на Македонската биле здружени усилбите револуционерна организација, грчката вооружена на дипломатијата, црквата, прпаганда добива геноциден карактер кон дел од просветата и оружјето. Во етничкото македонско население. Имено секој кој овој период грчката воору- не сакал да биде припадник на грчката патријар- жена акција, богато финан- шија, односно не се декларира како Грк, бил цел на сирана од средствата на тортура и подложен на етничко чистење без разли- државниот буџет, се одликувала со масовност и ка дали е тоа Македонец, Влав или Албанец. настапувала со особена жестина во јужните дело- Вусшност, Грција настојувала со помошта на ви на Македонија. оружјето да ги врати Македонците во рамките на

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА – РОДНАТА ЗЕМЈА 119 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

performed in Slavic language, Greek armed propa- comits at all. All were peaceful peasants. There was ganda in addition to torture, terror, murdered those not a single Greek in our village. There were only few who did not declare themselves Greeks - patriar- Greek houses that received money from the Greek chists. bishop Germanos Karavangelis from Kastoria. The Greek Andartes did not kill us to fear and say that we The first major attacks on the Greek armed troops are Greeks ... " against the Macedonians, with a final result - murder of the innocent Macedonian population, occurred in At that time, the member of the Macedonian Rev- the autumn of 1904. It is the well-known attack on olutionary Organization Georgi Pop Hristov was in the village of Zeleniche distric of Lerin (Florina) or Ekshi Su and learned about the attack on the village known as the Bloody Wedding in Zeleniche, Zeleniche. He, together with other representatives of the MRO, decided to strengthen village militias and On November 13, 1904, during the wedding held ordered all villages to be protected and to attack the in the Zeleniche village in Lerin, the Greek Andartes Andartes' troops if they saw them. killed 13 Macedonians. The reason was the revenge for the defeat of the founder of the Andartes' Movement However, the number of Greek troops increased Pavlos Melas, who committed suicide besieged by the rapidly, mostly with mercenaries from Crete. During Turkish army. Namely, the Greeks opted for revenge, 1905, 800 to 1000 people were acting in the Bitola believing that the Macedonians deceived the Turks, vilayet, and the attacks continued to increase in the saying that it has been the troop of Mitre Vlaot. coming years. Only in the attacks of the village of Zagorichani on March 25, 1905, as well as during the The proposal to attack the village of Zeleniche attack on the second bloody wedding in the village came from Captain Evtimios Kaudis and was sup- of Nevoliani in October 1905, about 110 Macedonians ported by his deputy Georgios Katehakis (Captain were killed. Then the attacks also spread in all parts Rouvas), who had a detachment of 60 people who of southern and central Macedonia, where the Greek entered Macedonia on October 20, 1904 and settled armed propaganda behaved more fiercely and ag- in the village of Lehovo. From there, on November 13, gressively towards the peaceful Macedonian village they headed towards the village of Zeleniche, where population. one resident of the village of Suljo of Turkish origin showed them the house where the wedding was held, Greece's attitude towards the Macedonian popu- in which the merchant Stefan Gatev organized a lation has never changed. For decades, Macedonians wedding of his son. Many of his relatives, friends and have been exposed to threats, blackmail, terror, ex- local Turks attended the wedding. pulsions and committing ethnic genocide by Greece, but have never managed to break the Macedonian The Andartes attacked in the evening at 22:30 people. hrs. and started shooting all people in the house. At the same time, part of the troop shot those people 113 years have passed since the bloody wedding who accidentally managed to escape. In the evening, in the Zeleniche village in Lerin, and the Macedo- the Greek Andartes killed 13 people. Among the 13 nian issue remains open. As in the past, so today victims were: 1. Stefan Gotev - 44 years old - father of Athens requires the Macedonian people to change the bridegroom; 2. Grigor Gotev - 19 years old - bride- its name, identity, history... But does Athens think groom; 3. Dosi Stojnov - 38 years old; 4. Vladimir Sto- that the names of the victims of their genocidal pol- jnov - 13 years old; 5. Mihail Puchov - 32 years old; 6. itics can be forgotten? Certainly not! As long as the Lambro Stoykov - 23 years old; 7. Pando Mechkarov Macedonian people is not recognized by the Greeks, - 35 years old activist of MRO; 8. Dori Almanov - 42 they will be permanently imprinted in their mem- years old; 9. Argir Pandilov - Babata - 45 years old; 10. ory regardless of how much the history textbooks Maria Pandilova - 10 years old; 11. Lazar Kostavichin change, no matter how much the Macedonian mon- - 11 years old; 12. Dosta Lazova - 50 years old, and 13. uments are destroyed under the dictation of the Hussein Abdullah Kerim - 50 years old. current politics. Elena Gotoveva from Zeleniche will later say: "This wedding was a folk wedding; there were no comits, no Macedonian Nation

120 AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

Патријаршијата, со што ќе се покажел грчкиот ка- Елена Готева од Зелениче подоцна ќе раскажу- рактер на Македонија. За да се вратат сите оние ва: "Оваа свадба беше народна свадба. На свад- кои пристапиле кон Егзархијата, каде се изведува- бата немаше комити, ниту еден комита. Сите беа ло богослужба на славјански јазик, грчката воору- мирни селани. Во нашето село немаше ниту еден жена пропаганда покрај измачувањата, теророт, Грк. Имаше само пат гркомански куќи, кои доби- вршела убиства врз оние кои не се декларираат ваа пари од грчкиот епископ Германос Караванге- како Грци - патријаршисти. лис од Костур. Грчките андарти не убиваа за да се уплашиме и да кажеме дека сме Грци...“ Првите поголеми напади на грчките воору- жени чети врз Македонците, со крајен резултат Во тоа време членот на Македонската револу- – убиство на недолжно македонско население, се ционерна организација Георги Поп Христов бил во случиле уште во есента 1904 година. Тоа е добро- Екши Су и дознал за нападот врз селото Зелениче. познатиит напад на село Зелениче (Леринско) или Тој, заедно со други претставници на МРО, решиле попзнат како Крвава зеленичка свадба, да ги зајакнат селските милиции и им наредиле на сите села да бидат заштитени и да ги напаѓаат ан- На 13 ноември 1904 година, во текот на свадбата дартските чети ако ги видат. која се оддржувале во леринското село Зелениче, грчките андарти убиле 13 Македонци. Како причи- Меѓутоа, бројот на грчките чети набрзо се зго- на се наведува одмаздата за поразот на одредот на лемил, најмногу со наемници од Крит. Во текот на основачот на движењето андаертското движење 1905 година, во Битолскиот вилает дејствувале од Павлос Мелас, кој се самоубил опколен од турски- 800 до 1000 души, а нападите продолжиле да се от аскер. Имено Грците се одлучиле за одмазда, зголемуваат во наредните години. Само во напа- сметајќи дека Македонците ги измамиле Турците, дите на село Загоричани на 25 март 1905 год, како наведувајќе дека тоа била четата на Митре Влаот. и за време на нападот на втората крвава свадба во село Неволјани во октомври 1905 год., биле Предлогот за да се нападне на селото Зелениче убиени околу 110 Македонци. Потоа нападите се бил од капетанот Евтимиос Каудис, а бил поддр- прошириле и во сите делови на јужна и централна жан од заменик Георгиос Катехакис (капетан Ру- Македонија, каде грчката вооружена пропаганда вас), кој имал одред од 60 лица со кои влегле во се однесувала се пожестоко и поагресивно кон Македонија на 20 октомври 1904 година и се сме- мирното македонско селско население. стиле во селото Лехово. Од таму, на 13 ноември, се упатиле кон селото Зелениче, каде што жител на Односот на Грција кон македонското население селото Суљо со турско потекло им ја покажал куќа- никогаш не се променил. Со децении Македонци- та каде се оддржувала свадбата, во која трговецот те биле изложени од страна на Грција на закани, Стефан Гатев го женел својот син. На самата свад- уцени, терор, протерувања и вршење на етнички ба присуствувале голем број роднини, пријатели и геноцид, но никогаш не успеале да го скршат ма- локални Турци. кедонскиот народ. Андартите нападнале вечерта во 22:30 и поч- Изминаа 113 години од крвавата свадба во ле- нале да пукаат по сите луѓе во куќата. Во исто вре- ринското село Зелениче, а македонското прашање ме, дел од четата пукале по оние луѓе кои случај- сеуште останува отворено. Како и во минатото, но успеале да избегаат надвор. Вечерта грчките така и денес Атина бара македонскиот народ да андарти убиле 13 луѓе. Меѓу 13 – те жртви биле: 1. го смени името, идентитет, историја... Но дали мис- Стефан Готев - 44 години - татко на младоженецот; ли дека можат да се заборават имињата на жрт- 2. Григор Готев - 19 години – младоженец; 3. Доси вите на нивната геноцидна политика. Секако не! Стојнов - 38 години; 4. Владимир Стојнов - 13 годи- Се додека македонскиот народ не биде признат ни; 5. Михаил Пучов - 32 години; 6. Ламбро Стојков од Грците, тие вечно ќе бидат втиснати во нивна- - 23 години; 7. Пандо Мечкаров - 35 години дее- та меморија без разлика колку и да се менуваат ец на МРО; 8. Дори Алманов - 42 години; 9. Аргир историските учебници, без разлика колку и да се Пандилов - Бабата - 45 години; 10. Марија Панди- уништуваат македонските споменици под диктат лова - 10 години; 11. Лазар Коставичин - 11 години; на актуелната политика. 12. Доста Лазова - 50 години и 13. Хусеин Абдулах Керим - 50 години Македонска нација

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА – РОДНАТА ЗЕМЈА 121 MHRMC - PRESS RELEASE

CANADIAN HUMAN RIGHTS ACTIVIST: REJECTED AT GREEK BORDER

BIL NIKOLOV Macedonian Movement for Human Rights in Canada July 31, 2002

Steve Pliakes, a well-known ethnic Mace- Mr. Pliakes believes he was put on Greece’s donian activist from Canada, was turned blacklist right after becoming an activist for back by Greek border officials at the border the rights of the ethnic Macedonians in Greece between the Republics of Macedonia and and elsewhere. Namely, in 1988 he became Greece. Mr. Pliakes attempted to cross the president of the United Macedonians Orga- Bogorodica-Negocani (Niki) border crossing nization of Canada, an organization that es- on July 6, 2002 to visit the land of his birth. pouses the ethnic, cultural and spiritual unity of all ethnic Macedonians, born in ethno-geo- Greek border officials informed Mr. Pliakes graphic Macedonia and their descendants. his name was on that country’s “Inadmissible For the last two years Mr. Pliakes was also the List”, although they could not explain why. president of the “St. Clement of Ohrid” Mace- Officials gave Mr. Pliakes an official docu- donian Orthodox Cathedral in Toronto. ment verifying that his name is registered on Greece’s “Inadmissible List”. Mr. Pliakes said, “Calling for the just treat- ment of the Macedonian minority in Greece This is not the first time that Mr. Pliakes should not be a crime. By this action, Greece has been refused entry into Greece. The first has once again shown itself to be the antithe- time occurred in 1992 and since then he has sis of a democratic country where the open ex- been refused entry into Greece five times, in- change of differing points of views is accept- cluding 1996 when he was part of the entou- ed and encouraged. This sort of high-handed rage travelling with the dance group “Make- conduct makes Greece a disgrace to the Euro- donka” from Toronto. On that occasion, Mr. pean Union.” Pliakes’s wife Lilly Pliakes was allowed to en- ter Greece with the dance troupe while he had The Macedonian Human Rights Move- to stay behind. ment of Canada has been active on human rights issues for Macedonians since 1986. It Mr. Pliakes was born June 2, 1940, in the pursues its dual roles of advocacy and educa- village of Zeleniche (Sklithron in Greek), and in tion throughout Canada and in the Balkans 1952 legally emigrated from Greece to Cana- by, among other actions, highlighting cases of da. Since then, he has been allowed to visit his human rights abuse or wrong-doing against birthplace only twice. members of the Macedonian minorities in the countries of the Balkans.

122 AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY МДЧП - СООПШТЕНИЕ ЗА МЕДИУМИТЕ

КАНАДСКИ АКТИВИСТ ЗА ЧОВЕКОВИ ПРАВА: ВРАТЕН ОД ГРЧКАТА ГРАНИЦA

БИЛ НИКОЛОВ Македонско движење за човекови права на Канада Јули 31, 2002

Стив Пљакас, добро познат етнички ма- Господин Пљакас верува дека е ставен кедонски активист од Канада, беше вратен на црната листа на Грција веднаш по ста- од грчките погранични власти на границата нувањето активист за правата на етнички- меѓу Република Македонија и Грција. Госпо- те Македонци во Грција и секаде на други дин Пљакас се обиде легално да ја премине места. Имено, во 1988 година тој стана границата на граничниот премин Богороди- претседател на Организацијата „Обединети ца-??Негочани (Ники), на 6 јули 2002 година Македонци“ од Канада, организација која за да ја посети родната земја. се залага за етничко, културно и духовно Грчките погранични власти го информи- единство на сите етнички Македонци роде- раа господин Пљакас дека неговото име е ни во етногеографската Македонија и нив- на „Листа на неприфатливи“ за таа земја, ните потомци. Во последните две години, иако не можеа да објаснат зошто. Офи- господин Пљакас беше и претседател на цијалните лица му врачија на господинот Македонската православна црква „Свети Пљакас официјален документ со кој се пот- Климент Охридски“ во Торонто. врдува дека неговото име е внесено во „Ли- Господин Пљакас изјави: „Повикот за стата на неприфатливи“. (Кликнете овде да праведно постапување кон македонско- го видите документот) то малцинство во Грција не треба да биде Ова не е прв пат на господин Пљакас да кривично дело. Со ваквото однесување, му се забрани влез во Грција. Првпат тоа се Грција уште еднаш покажа дека е антитеза случи во 1992 година и оттогаш пет пати му на демократска држава во која отворената е забранет влез во Грција, вклучувајќи ја и размена на различни точки на гледишта е 1996 година, кога беше дел од придружба- прифатена и охрабрувана. Овој вид на од- та на патувањето на фолклорното друштво несување ’со крената рака’ ја прави Грција „Македонка“ од Торонто. Во таа пригода, на срам за Европската унија.“ Лили Пљакас, сопруга на господинот Пља- Македонското движење за човекови кас, í беше дозволено да влезе во Грција со права од Канада активно работи на пра- фолклорната група, додека тој мораше да шањето за човековите права на Македон- остане. ците од 1986 година. Тоа ја спроведува Господин Пљакас е роден на 2 јуни 1940, својата двојна улога на застапување и обра- во селото Зелениче (Склитрон на грчки ја- зование ширум Канада и на Балканот, меѓу зик), а во 1952 година законски емигрирал другите активности, истакнувајќи случаи на од Грција во Канада. Оттогаш, нему му е злоупотреба на човековите права или пре- дозволено да го посети своето родно место кршоци врз припадници на македонските само двапати. малцинства во земјите на Балканот.

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА – РОДНАТА ЗЕМЈА 123 ZHELEVO - THE NATIVE PLACE OF LILLY PLIAKES

he aim of our journey throughout restaurant and tourist businesses take increas- Aegean Macedonia was to visit, not ingly significant place. only the village of Zeleniche, the na- From the historical point of view, Kostur re- Ttive place of Steve Pliakes, but also the village gion is known in the ancient period as Arestida of Zhelevo, the native place of Lilly Pliakes. The and it was located along the upper part of Bis- village of Zhelevo is located exactly between trica River, and its capital Art was placed in the the municipalities of Lerin and Kostur, but on village of Rupishte. This is important to mention the western side. Therefore, from Zeleniche we because it was the place of origin of the Macedo- headed straight to Kostur in order to get in- nian dynasty Argeada that is the dynasty of the formed on its historical development and to see Macedonian king Philip, who moved later in Pella. the gorgeous nature offered by this beautiful From the limnological point of view, it should Macedonian city. be emphasized that Kostur Lake is a typical ex- Kostur, the city of fur and leather industry ample of the lakes in the Aegean zone. It belongs is located on the peninsula which divides the to the group of desаret lakes, such as Ohrid and Kostur Lake in two equally attractive halves. Prespa Lakes and it has all the features of that The one part of the city which is heightened on type of lakes: high temperature of the water the peninsula and is mirrored over the one half, during the summer period, wide coastal area and the other part is mirrored in the other half with developed rich animal and vegetable world, of the lake. The houses are built in a sequence characteristic configuration, specific appear- one over another and at night when you look at ance, unique climate conditions and interesting them from the lake coast; it looks like you see historical past. an enormous Christmas tree with thousands of When you are in Kostur and at the Coast of lampions which are mirrored in the golden lake. Kostur Lake you have a feeling that you are in By its geographical position, with the fertile Ohrid and Ohrid Lake, because Kostur resem- valley full of fruit trees, the shiny blue Kostur bles Ohrid by both its positioning and natural Lake and the cultural-historical monuments, beauties. The nature has been very generous Kostur is an important tourist, cultural and eco- regarding the beauties of Kostur, which are un- nomic region, attractive in all seasons. Kostur fortunately not exploited enough. is a nice place for living, for rest and recreation. The city of Kostur is located on the Due to its favorable climate conditions, the south-western part of Macedonia, on the coast clean and fresh air, its altitude and all natural of Kostur Lake. Some educated people consider beauties of Kostur Lake and its surrounding, the that the name was given after the rare animal

124 AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY ЖЕЛЕВО - РОДНОТО МЕСТО НА ЛИЛИ ПЉАКАС

ашето патување по Егејска Ма- Езеро и неговата околина, угостителско-тури- кедонија беше со цел, покрај се- стичкото стопанство од година во година за- лото Зелениче, родното место на зема сè позначајно место. НСтив Пљакас, да го посетиме и селото Желево, Од историски аспект костурскиот крај бил родното место на Лили Пљакас, селото Желе- познат во античкиот период како Арести- во кое е на границата меѓу општините Лерин да и се наоѓал по горното течение на реката и Костур, но од западната страна. Затоа од Зе- Бистрица, а главн град бил Арт и се наоѓал во лениче се упативме по патот право за Костур, селото Рупиште. Ова е значајно да се спомене, со цел да се запознаеме со историскиот развој бидејќи оттаму потекнува македонската ди- и раскошната природа што ја нуди овој убав настија Аргеади, на Филип Македонски, која македонски град. подоцна се преселила во Пела. Костур, градот на крзното и на кожарската Од лимнолошки аспект, пак, треба да се на- индустрија се наоѓа на полуостровот што го гласи дека Костурското Езеро е типичен при- дели Костурското Езеро на две подеднакво мер на езерата од егејската зона. Тоа спаѓа во убави половини. Едниот дел од градот што групата на десаретските езера, како што се се издигнува на полуостровот се огледува Охридското и Преспанското Езеро и ги има во едната, а другиот дел во другата полови- сите својства на езерата од овој тип: висока на на езерото. Куќите се извишуваат една над температура на водата во летниот период, друга, па навечер, ако се гледа од брегот на широко крајбрежно подрачје во кое се разви- езерото, сето тоа изгледа како некоја огромна ва буен животински и растителен свет, карак- новогодишна елка со илјадници лампиони кои теристична конфигурација, својствен изглед, се огледуваат во позлатеното езеро. посебни климатски услови и интересно исто- риско минато. Со својата географска положба, со плод- ната котлина полна со овошки, со блескавото Кога човек е во Костур и на брегот на Ко- сино Костурско Езеро и културно-историските стурското Езеро има чувство дека се наоѓа во споменици, Костур претставува важен тури- Охрид и на Охридското Езеро, бидејќи Костур стички, културен и стопански крај, привлечен наликува на Охрид и по својата местополож- во сите годишни времиња. Тој е прекрасен за ба и по природните убавини. Тука природата подарила многу убавини кои, за жал, не се це- живеење, за одмор и за рекреација. Поради лосно искористени. добрите климатски услови: чистиот и свеж воздух, надморската височина и сите убавини Инаку, градот Костур се наоѓа на југоза- што природата му ги подарила на Костурското падната точка на Македонија, на брегот на

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА – РОДНАТА ЗЕМЈА 125 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

castor which was bred in the area of Kostur Lake in the south armpits of the Lokvata and Vinjari and which skin was used for manufacture of Mountains, at altitude of around 1,000 meters. very nice and luxurious fur coats. There are also It is surrounded with mountains covered with many churches in Kostur, well known basilicas lime stone, which leads us to conclude that it and other historical and cultural monuments. is a part of the western Macedonian mountain chain. We made a tour around the city and the lake. We saw many shops for fur and fur prod- Regretfully, the Greek official authorities ucts, which witnesses that the fur means life were persistently trying to wipe out the traces for Kostur. The pedestrians could hardly move which reminded that Macedonia was an ancient along the narrow streets due to the heavy traffic Slavic country. They continually invent laws, de- which seemed like it challenged the visitors to crees, rules, amendments … After the Balkans see and feel the beauties of this lake city, a city Wars and the “Peace” Treaty of Bucharest fol- which is beautiful in all seasons. After that we lowed by the division of Macedonia, all names of went to the eastern part of the city and we sat the populated places as well as the toponymes in the garden of a dissent restaurant located at in the Aegean part of Macedonia were replaced the coast of the lake to rest for a while, to enjoy with Hellenic (Greek). As a result of that govern- and admire the beauties of the city. ment policy in November 1926, the village of D’mbeni was renamed into Dendrohorion. We were curious to get as more informa- tion as possible about the fur manufacturers in The village of D’mbeni is within the area of Kostur, the luxurious and expensive furs which Koreshta where in the past there were 34 villag- hung in the numerous shops in the city, about es spread all over the eastern and western sides the lake and the swans which complemented of Bistrica River. All villages in Koreshta are ex- the beauty of the lake similar to Prespa Lake clusively Macedonian, except one from which in and we felt a desire to hear them speaking the the turbulent years, its Macedonian population Macedonian language in Kostur dialect. was completely expelled and Albanians – Mus- lims were inhabited. However, we were short of time and we could not stay much longer. After the pleasant time D’beni has never lost its Macedonian spirit spent in Kostur, we decided to go to Zhelevo, but and mark, although it was constantly enslaved this time from the other side, from the direction by foreigners. For centuries its population has of Gramos to see that part of Aegean Macedo- carried on it fighting spirit and love toward its nia where a large number of Macedonians lost native land and ancestors’ fireplaces, which was their lives during the Civil War. We took the road constantly attracting the Macedonians which to the legendary village of D’mbeni, the native were dispersed all over the world. Thanks to it, village of numerous famous and recognized per- the population of this part of Aegean Macedonia sons, among which is the donor and humanist has eternally remained faithful to the fighting Atanas Blizakoff. He lived in Gary, Indiana, in revolutionary and patriotic traditions. USA and he has established the largest Foun- The wide asphalt road which runs up to the dation for the Macedonian youth – students of hill on the northern side of Kostur, only about 10 the University “Sts. Cyril and Methodij” in Sko- kilometers, more precisely from the road which pje. The author of this book is proud to underline splits for the village of Kostur, continues toward that he is a lifelong member of this Foundation. Gabresh, Drenoveni and other villages. These My good friend of whom I am proud, the famous are Macedonian villages, but the most of their academician Antonie Shkokljev Doncho is also inhabitants have emigrated after the Civil War. from D’mbeni. We are co-authors of four histor- Today only you can see in those places are the ical works about Macedonia. high walls of the houses with broken windows The village of D’mbeni is located approxi- and without roofs. This view causes sorrow, fear mately 20 kilometers north-western of Kostur, and horror. We stopped by the road and watched

126 AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

Костурското Езеро. Некои учени луѓе мислат Селото Д’ мбени се наоѓа дваесеттина ки- дека името дошло од реткото животно кастор лометри северозападно од Костур, во јужни- што се одгледувало во Костурското Езеро и од те пазуви на планината Локвата и Вињари, на чија кожа се правеле многу убави и раскошни надморска височина од околу илјада метри. бунди. Исто така, во Костур има многу цркви, Оградено е со планини покриени со варовит познати базилики и други споменици од исто- камен, поради што се смета дека се дел од за- ријата и културата. падниот македонски планински синџир. Направивме круг околу градот и езеро- За жал, грчките официјални власти отсе- то. Видовме многу дуќани за крзно и крзнени когаш настојувале да ги избришат трагите производи, а крзното е животот на Костур. По што потсетуваат дека Македонија почива на тесните улици пешаците тешко се движеа по- античко-словенската земја. Постојано измис- ради густиот сообраќај, кој како да им пркосе- луваат закони, декрети, правила, амандмани... ше на гостите да ги видат и доживеат убави- По балканските војни и Букурешкиот „миро- ните на овој езерски град, град кој е убав во вен“ договор и поделбата на Македонија, сите сите годишни времиња. Потоа, се упативме имиња на населените места и топоними во кон источниот дел на градот и на самиот брег егејскиот дел на Македонија ги заменија со на езерото, во летната бавча на еден пристоен елински (грчки). Како резултат на тој акт на таа ресторан, седнавме да се одмориме, да ужива- влада од ноември 1926 година, селото Д’мбе- ме и да се восхитуваме на убавините на градот. ни беше преименувано во Дендрохорион. Бевме љубопитни да видиме и да разбе- Селото Д’мбени влегува во состав на реонот реме нешто повеќе за костурските ќурчии, за Корештата во кој во минатото имало 34 села раскошните и скапи крзна што висеа во без- распослани по источната и западната страна бројните дуќани во градот, за езерото и лебе- на реката Бистрица. Сите села во Корештата се дите кои ја дополнуваа убавината на езерска- исклучително македонски, освен едно од кое та шир, слично како на Преспанското Езеро, во немирните години неговото македонско на- сакавме да слушнеме како тие зборуваат ма- селение било сосема иселено, а на нивно место кедонски јазик на костурски дијалект. биле населени Албанци муслимани. Но времето не ни дозволуваше повеќе да Д’мбени никогаш не го загубило македон- се задржуваме и по пријатно поминатото вре- скиот дух и белег, иако постојано било под ме во Костур се упативме кон Желево, но овој туѓинско ропство. Неговото население со ве- пат од другата страна, од кај Грамос за да го кови го пренесувало борбениот дух и љубовта видиме и тој дел на Егејска Македонија каде кон родната земја и дедовските огништа, чиј што загинале голем број Македонци во текот магнетизам постојано ги привлекувал Маке- на Граѓанската војна. Појдовме по патот за донците распрснати по светот. Благодарение легендарното село Д’мбени, родното село на на тоа, населението од овој дел на Егејска Ма- голем број познати и признати од дамнина до кедонија до крај им остана верно на борбени- денес, меѓу кои и донаторот и хуманист Атанас те револуционерни и патриотски традиции. Близнаков. Тој живееше во Гери, Индијана во Широкиот асфалтен пат што се искачува по САД и ја формираше најголемата Фондација ридот на северната страна на Костур, на само за македонската младина – студентите на Уни- десетина километри, поточно откај патот што верзитетот „Свети Кирил и Методиј“ во Скопје, се дели за селото Д’мбени, продолжува кон на која Фондација, со гордост авторот на овие Габреш, Дреновени и други села. Тие се ма- редови потенцира дека, е постојан (доживо- кедонски села, меѓутоа, најголем број од жи- тен) член. Исто така, од Д’мбени е мојот голем телите се иселиле по Граѓанската војна. Сега пријател со кого се гордеам, познатиот акаде- тие се места каде се гледаат високите ѕидови мик Антоније Шкокљев Дончо, со кого сме ав- на куќите со искршени прозорци и без покрив. тори на четири историски дела за ­Македонија. Се јавува глетка што одава тага, страв и ужас.

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА – РОДНАТА ЗЕМЈА 127 A street in Zhelevo Улица во Желево

A street in Zhelevo Улица во Желево A church in Zhelevo Цеква во Желево

A wedding in Zhelevo Свадба во Желево SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

the houses with open drawers and broken balco- Macedonian Orthodox Church "St. Kliment nies which were grieving for their owners. That Ohridski" in Toronto. The first president of the sad image causes a thrill in the passerby and all first Macedonian church in Canada was Spiro he wants is to forget it as soon as possible. We Sander from Zhelevo. felt there like the open windows were greeting When we speak about the village of Zhelevo, us and telling that in the past there was a life, it should be emphasized that it is a picturesque and the walls of the old Macedonian houses were mountainous village located on the road Lerin crying together with the ruins and the roaring of – Kostur. There, the Bigla Mountain, above the the river which echoed in the wilderness in order village, is the well of Bistrica River which cuts to remind us of the wars waged on Gramos. the area of Koreshta and it flows in Thessalonica From the village of Gabresh, the native vil- Bay. It is a mountain river with small waterfalls lage of many famous and recognized business- and trout, which water is utilized for irrigation men like Steve Stavro, John Bitoff, Kosta Nikoff of the green and succulent meadows and fertile and many others, where we set our eyes on the fields on the both sides of the mountain foot. valley, we took the road to Zhelevo, the native At the entrance of the village we noticed a place of Lilly Pliakes. sign which indicated the name of the village An- The village of Zhelevo is pure Macedonian dartikon, written both in Greek and Latin alpha- village, which is located on the edge of Lerin – bets. However, Zhelevo is a large Macedonian Kostur municipality, but it belongs administra- village and autonomous municipality in Lerin tively to Kostur. It is one of the largest villages in District. It is spread out behind the road which this region. Zhelevo is located at the foot of Big- runs from Kostur to Prespa and with another leg la Mountain and it is positioned at an altitude toward Lerin. According to the legend, the old of about 1,000 meters. It has been from the be- village was located even higher on the mountain ginning a pure Macedonian settlement. Howev- at the place called Lazina. This village is very old er, due to political and economic reasons after and it is mentioned in the oldest Turkish docu- the Ilinden rebellion and the World War I, espe- ments. It has been Macedonian village from the cially after the defeat of the Democratic Army beginning and it has not undergone any changes of Greece in the Civil War, many inhabitants of until today. Zhelevo had moved to the overseas countries, According to the Bulgarian documents, Zhel- Canada, USA and Australia as well as to other evo was mentioned as a settlement populated European countries. by approximately 1,200 inhabitants and more It should be noted that the zhelevci were ac- than 250 houses. It had the largest number of tive after they arrived in Canada. According to inhabitants in 1913 (1,415 inhabitants), and then the written documents, in 1907 they formed a the number started to decrease, that is around beneficial association "Zhelevo" in Toronto. The 1,000 inhabitants in 1940, 605 inhabitants in current auxiliary brotherhood "Zhelevo", howev- 1961 and 418 inhabitants in 1971. According to er, was formed on October 1, 1921. It has devel- the local people, there are approximately 400 oped a number activities including that in 1928 inhabitants living in the village today. was initiated construction of the well-known The number of inhabitants shows a decrease Zhelevo Home. In 1929 it was created youth due to the massive emigration in the period be- association named "Motherland". The "Zhelevo tween the two World Wars when lot of families home" was re-initiated in 1946 and on 26 Au- had moved to Bitola, the village of Porodin, to gust the same year a land was bought. House of- Bulgaria as well as to the overseas countries. ficially opened on 10 July 1948. The House owns During the Civil War approximately 200 families land for cotiches, golf courts and other property. had left the village which moved mainly in former­ It is interesting to note that "Zhelevo Home" Yugoslavia and the Eastern European countries. was held meeting, which decided to build a The inhabitants of Zhelevo had mainly moved to

130 AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

Застанавме на патот и ги гледавме куќите во скиот округ. Расположено е покрај самиот пат кои зјаеја отворени долапи и искршени бал- што води од Костур за Преспа и другиот крак кони кои тагуваат за своите стопани. Од таа кон Лерин. Според легендата старото село се тажна слика на минувачот му се крева коса- наоѓало уште повисоко на планината во мес- та и посакува што побргу да ја заборави, да носта Лазина. Селото е многу старо и се спо- исчезне. Таму чувствувавме како отворените менува во најстарите турски документи. Тоа прозорци да нѐ поздравуваат и ни кажуваат отсекогаш било македонско и до денеска не дека во минатото овде имало живот, а ѕидо- претрпело никакви измени.. вите од старите македонски куќи плачеа заед- Според бугарски документи Желево се но со урнатините и со бучењето на реката што споменува како населба со околу 1. 200 жите- одѕвонуваше во дивината за да нѐ потсетат на ли и со повеќе од 250 куќи. Најбројно било во војните на Грамос. 1913 година со 1415 жители, за потоа тој број Од селото Габреш, од каде има бројни по- да почне да се намалува, во 1940 да дојде на знати и признати бизнисмени како Стив Став- околу илјада, во 1961 година имало само 605 ро, Џон Битов, Коста Ников и многу други, жители, а во 1971 година 418 жители. Според долго ја гледавме долината, потоа појдовме кажувањата на мештаните, денес во селото по патот кој води кон Желево, родното место живеат околу 400 жители. на Лили Пљакас. Бројот на жителите покажува намалување Селото Желево е чисто македонско село, поради големата емиграција меѓу двете свет- кое е лоцирано на границата на Леринско-ко- ски војни кога повеќе семејства се иселиле во стурската општина, припаѓајќи администра- Битола, село Породин, во Бугарија и во пре- тивно кон Костур. Тоа е едно од најголемите куокеанските земји. Во текот на Ѓраѓанската села на овие простори. Желево е сместено војна селото го напуштиле околу 200 семеј- во подножјето на планината Бигла и се на- ства кои се прибрале, главно, во поранешна оѓа на надморска височина од околу илјада Југославија и во источо-европските земји. метри. Тоа отсекогаш било чисто македон- Желевци се иселиле, претежно во Канада, во ска населба. Меѓутоа, поради политичките и Торонто, каде има голема желевска колонија. економските причини, голем број желевци се Желево е село од збиен тип со типични ма- преселиле во прекуокеанските земји, Канада, кедонски куќи на кои висат пространи балкони. Соединетите Американски Држави и Австра- Тоа наликува на другите македонски села од лија и други европски земји по Илинденското леринско-костур-скиот дел, како што се: Ошчи- востание и Првата светска војна, но особено ма, Руља, Бесфина, Брезница, Смрдеш, Габреш, по поразот на Демократската армија на Грција Поздивиште, Д’мбени, или наликува на селата во Граѓанската војна. од другата страна на Превал кон Преспа. Желево е живописно планинско село сме- Според старите преданија, селото Желе- стено на патот Лерин-Костур. Таму, во плани- во го добило своето име од зборот „жилево“. ната Бигла, над селото, извира реката Бистри- Поточно, на местото каде постоело старо- ца што ја сече областа Корешта и се влева во то село високо се издигале огромни стебла Солунскиот Залив. Тоа е планинска река со кои пуштале долги и големи жили. Од зборот мали водопади и пастрмки, чија вода се ко- жила, селото го завикале Жилево, за потоа да ристи за наводнување на зелените и сочни се замени во Желево. Но, тоа е само легенда. ливади и плодните ниви од двете страни во Вистината е дека луѓето од Желево и од це- подножјето на планината. лиот тој крај на Егејска Македонија ги ширеле На влезот на селото се сретнавме со табла- своите жили по целиот свет и дека низ нивни- та на која на грчки јазик на латиница пишува те жили тече македонска крв. Андартикон. Инаку, Желево е големо маке- Вредните раце на желевци ги изгради- донско село и самостојна општина на Лерин- ле двете селски цркви: старата црква „Свети

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА – РОДНАТА ЗЕМЈА 131 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

Canada, especially to Toronto, where there is a We left Zhelevo in silence and headed to Ler- large Zhelevo colony. in. We reached the ridge of the mountain where the ski center “Bigla” is located. From there we Zhelevo is a village of dense type with typical could watch the new windmills placed on the Macedonian houses and spacious balconies. It hill above the village Psoderi. Then we stopped is similar to the other Macedonian villages from at one plateau from which we could see a large the regions of Lerin and Kostur, such as: Oshchi- part of Lerin, the village of Armensko, a part of ma, Rulja, Besfina, Breznica, Smrdesh, Gabresh, Pelagonia and several villages put in a row along Pozdivishte, D’mbeni, or it looks like the villages the road from Lerin to Voden and Thessaloni- from the other side of Preval toward Prespa. ca. There we enjoyed the beauties which were a According to the old traditions, the village of gift of the Mother Nature, and recalled the nar- Zhelevo has gotten its name after the word “zhi- ratives about komitas (solgers) who had shed levo”. More precisely, on the spot where the old their blood for Macedonia, somewhere on Bigla village existed, there were high and large trees Mountain, betrayed by the priest Stavros from with long and big roots (“zhili” in Macedonian). the village of Psoderi. Based on the word “zhila”, the village was called At those moments we wanted to forget the Zhilevo, and then replaced by Zhelevo. But, it is ugly historical truths and everything bad that only a legend. The truth is that the people from was made to the Macedonian Orthodox people Zhelevo and from that entire region of Aegean from the Aegean Macedonia, in hope that it will Macedonia have spread their roots all over the not happen again. We prayed to God to be just world and that Macedonian blood is circulating and to help the tormented Macedonian people through their veins (vein = zhila) from God’s Aegean Macedonia to enjoy all the The hard-working hands of Zhelevo inhab- human rights, obligations and benefits pre- itants had built the two village churches: the scribed in the UN declarations. old “St. Nicholas”, dating from 1713, and “St. Atanas”, which is built more recently and which walls are painted with picturesque frescoes by the diligent hands of the fresco painter – the ar- tisan Gjorgji and his son Nikola from Lazaropole. We visited Zhelevo in the afternoon and saw all the beauties of the village. We also talked to a number of inhabitants, among which was a cou- ple from Zhelevo who live in Toronto. The meet- ing was really warm-hearted, Macedonian-style, and it was held in one of the three restaurants on the road. On this occasion we should emphasize that Zhelevo is the native place of numerous famous emigrants, especially in Toronto, among which the first Macedonian who has graduated in To- ronto, is the painter Foto Tomev, to whom the author of this book has devoted special texts. In Zhelevo was also born the first President of the Macedonian Orthodox Church “St. Clement of Ohrid” in Toronto, the well known Spiso Sand- ers, as well as his son Jimmy Sander, who was the first President of the national organization “United Macedonians” in Toronto.

132 AEGEAN MACEDONIA – THE BIRTH COUNTRY СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

Никола“, што датира од 1713 година и „Свети Молчешкум го напуштивме Желево и се Атанас“, што е изграден во поново време, и на упативме кон Лерин. Стасавме до планин- чии ѕидови се насликани живописни фрески скиот превој, каде се наоѓа скијачкиот центар од вредните раце на фрескописецот – мајстор „Бигла“, од каде ги гледавме новите ветерни- Ѓорѓи и неговиот син Никола од Лазарополе. ци на ридот над селото Псодери. Потоа заста- Ние го посетивме Желево попладне и ги ви- навме на една ширинка од каде што се гледа- довме сите убавини на селото, а разговаравме ше голем дел од Лерин, селото Арменско, дел и со повеќе жители, меѓу кои и еден брачен од Пелагонија и неколку села што се нанижа- пар од Желево кој живее во Торонто. Средба- ни на патот што води од Лерин кон Воден и та беше навистина срдечна, македонска, а се Солун. Тука, се насладувавме на убавините одржа во една од трите кафеани на патот. што Мајката природа ги дарила, но се потсе- тивме и на раскажувањата за комитите кои ја Во оваа пригода треба да се нагласи дека пролеале крвта за Македонија некаде на пла- од Желево потекнуваат бројни познати исе- нината Бигла, предадени од попот Ставрос од леници, особено во Торонто, меѓу кои, првиот селото Псодери. Македонец кој завршил факултет во Торонто, ликовниот уметник Фото Томев, за кој авторот Во тие мигови, сакавме да ги заборавиме на овие редови има посветено посебни тек- лошите историски вистини и сè лошо што му е стови. Исто така, во Желево беше роден први- направено на македонскиот православен народ от претседател на Македонската православна од Егејот, со надеж дека тоа нема да се повто- црква „Свети Климент Охридски“ во Торонто, ри. Го помоливме Бога да биде праведен и да познатиот Спиро Сандерс, како и неговиот син му помогне на напатениот македонски народ Џими Сандерс, кој беше првиот претседател од Господовата Егејска Македонија да ги ужива на националната организација „Обединети сите човечки права, обврски и благодети пропи- Македонци“ во Торонто. шани со декларациите на Обединетите нации.

Zhelevo / Желево

ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА – РОДНАТА ЗЕМЈА 133 On the road to Zhelevo / На патот кон Желево

Zhelevo in the past / Желево во минатото Zhelevo today / Желево денес

The church in Zhelevo / Црквата во Желево

III

DEMOCRATIC CANADA – THE SECOND COUNTRY CANADA - THE COUNTRY OF PROSPERITY IMMIGRATION TO CANADA AS A DESTINY NEWMARKET – THE LIVING AND BUSINESS PLACE

ДЕМОКРАТСКА КАНАДА – ВТОРАТА ТАТКОВИНА КАНАДА – ЗЕМЈА НА ПРОСПЕРИТЕТОТ ИСЕЛУВАЊЕТО ВО КАНАДА КАКО СУДБИНА ЊУМАРКЕТ - МЕСТОТО НА ЖИВЕЕЊЕ И НА БИЗНИСОТ

CANADA-THE COUNTRY OF PROSPERITY

ccording to the words of Steve Before the arrival of the Europeans, Canada Pliakes who is a proud Canadian was populated mainly with Iroquois Indians and of Macedonian descend, Canada is Eskimos. It is believed that the Normans arrived, theA “land of the future”. It is a country with a for the first time, in the 11th century. Howev- population of about thirty million people, main- er, it is believed that Giovanni Cobato, an Ital- ly from English and French origin. However, ian sailor working for England, first discovered there are over one hundred other nationalities, the east coasts and the Labrador Peninsula in including about 150,000 Macedonians from all 1497. The first immigrants from Europe were parts of Macedonia. It consists of the following the French, who founded Quebec in 1608, led by 10 regions, or provinces: Alberta, British Co- Samuel Shaplen. In 1620 Canada was known as lumbia, Quebec, Manitoba, New Scotland, New “New France”. In the abovementioned year they Brunswick, Newfoundland, Ontario, Prince Ed- founded a special company in order to colonize ward Island and Saskatchewan; and two inde- the new land and to exploit its enormous natural pendent territories: Yukon and the North-West resources. region on the Arctic (French) Archipelago. Of- During the 17th century the English colonists ficial languages are English and French. Mem- also arrived in Canada. They also fought with the bers of various nationalities speak their native Iroquois and slowly conquered territories ex- languages and have their own schools, church- panding towards the west. At the beginning of es, and associations... the 18th century, the French-English war in Eu- The capital city is Ottawa with a population rope caused certain conflicts in Canada as well. of about 800,000. It is located in Ontario, and As the conquest policy in Europe, led by Lui XIV, it is a home for other big and important me- somehow neglected Canada, the dominance tropolises such as: Montreal, Toronto, Vancou- began shifting from the French to the English. ver, Edmonton, Hamilton, Winnipeg, Quebec, During the war for the Spanish inheritance the Calgary, Halifax, Windsor, and others. Canada English managed to take over some territories. has a continental climate, sub-arctic in the With the Utrahtisk Peace Agreement in 1713 south and polar in the north. The best known they were acknowledged the right to the territo- rivers are the St. Lawrence, McKenzie and Nel- ries around Hudson Bay. During the seven-year son River. Of the lakes we know the Upper Lake, long war, the English conquered the entire ter- Huron, Erie, Ontario, Winnipeg, and others. The ritory of Canada and it was granted to them by best known mountains are the Rocky Moun- the Paris Peace Contract in 1763. During the tains, which stretch across the western part of 19th century there was a great migration and Canada. expansion of the colonists towards the west,

140 DEMOCRATIC CANADA – THE SECOND COUNTRY КАНАДА-ЗЕМЈА НА ПРОСПЕРИТЕТОТ

поред зборовите на Стив Пља- ­племиња Ирокези и со Ескими. Се претпоста- кас кој е горд дека е Канаѓанец вува дека во XI век за првпат дошле Норма- од македонско потекло, Канада ните. Меѓутоа, се смета дека во 1497 година, Се земјата на иднината. Таа е држава во која прво се откриени источните брегови и полу- живеат триесетина милиони жители, главно, островот Лабрадор од Џовани Кобато, ита- од англиско и француско потекло, а има и по- лијански морепловец во служба на Англија. веќе од сто други националности, меѓу кои и Први доселеници од Европа биле Французи- околу 150.000 Македонци од трите дела на те, кои во 1608 година, под водство на Самуел Македонија. Таа е составена од 10 покраини Шаплен го основале Квебек. Во 1620 година, (провинции): Алберта, Британска Колумбија, Канада го добила името „Нова Франција“. Ис- Квебек, Манитоба, Нова Шкотска, Њу Бранз- тата година била формирана засебна компа- вик, Њуфаундленд, Онтарио, островот Принц нија со задача да се колонизира новата земја Едвардс и Саскачеван; потоа од две самостој- и да се користат нејзините големи богатства. ни територии – Јукон и Северозападната об- Во текот на XVII век се доселиле и англи- ласт на Арктичкиот (Францускиот) архипелаг. ски колонисти кои, исто така, воделе борби Службени јазици во Канада се англискиот и против Ирокезите и постепено освојувале францускиот јазик. Припадниците на сите на- простори и се проширувале кон запад. Во роди што живеат овде го зборуваат мајчиниот почетокот на XVIII век, Француско-англиска- јазик, имаат свои училишта, цркви, друштва... та војна во Европа предизвикала судир и во Главен град е Отава со околу 800.000 жи- Канада. Бидејќи освојувачката политика во тели и се наоѓа во Онтарио, а поголеми важни Европа, водена од Луј XIV, ја запоставила гри- метрополи се: Монтреал, Торонто, Ванкувер, жата за Канада, превласта почнала да преоѓа Едмонтон, Хамилтон, Винипек, Квебек, Кал- од Французите на Англичаните. Во текот на гари, Халифакс, Виндзор и други. Во Канада војните за шпанското наследство, Англича- владее континентална клима, на југ на држа- ните успеале да освојат еден нејзин дел и со вата климата е субарктичка а на север таа е Утрахтискиот мир во 1713 година, им е при- поларна. Најпознати реки се Сент Лоренц, Ме- знато правото на областите околу Хадсонови- кензи и Нелсон, а од езерата: Горно Езеро, Хју- от Залив. Во текот на седумгодишната војна, рон, Ири, Онтарио, Винипек и други, додека Англичаните ја освоиле цела Канада и таа им најпознати планини се Карпестите Планини припаднала со Парискиот мировен договор што се протегаат на западниот дел на Канада. од 1763 година. Во текот на XIX век се вршело Пред доаѓањето на Европејците, Кана- големо населување и ширење на колонистите да била населена, главно, со индијанските кон запад, што во 1867 година резултирало со

ДЕМОКРАТСКА КАНАДА – ВТОРАТА ТАТКОВИНА 141 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

which led to formation of the Canadian confed- its ethnic structure. It was the first country in the eration with the status of a dominion in 1867. world to officially recognize the multicultural di- versity and to support the constant and consistent Steve Pliakes as a man of the Canadian busi- non-discriminatory policy. Hence, they declared ness and progress says: “Till the end of the 19th multi-culture as the policy of the Canadian govern- century Canada was an agricultural and cattle ment. This means that every person has the right to breeding country whose basic wealth consisted of free conscience, religion, opinion, expression, peace- forests and huge areas of land gwowing the re- ful gathering and socializing, freedom to nurture nowned Canadian wheat which is exported. Farm- their own culture, propagandize and practice their ing dominated in this economic structure, as was own religion, and use their own mother tongue. the case in USA. However, industry began develop- ing towards the and of the 19th century. Excellent The legislation and the multicultural policy of conditions for industrial development enabled this Canada is especially tolerant towards all nation- significant commercial branch to develop tremen- al church communities, including the Macedonian dously. Hence, presently Canada is and industrial Orthodox Church. The Macedonian church commu- and agricultural global power in which foreign cap- nities have become real bridges for comprehensive ital particularly that of USA has a huge influence. advancement of the relations between the Mace- Canada possesses great water energy resources donians and other nationalities living in Canada”, and highly developed food, metal, automobile, tim- states Steve Pliakes. ber, leather, and chemical industry, oil refinery, and Therefore, Canada is often referred to as the other branches. It also has highly developed agricul- “Promised Land” for Macedonians, especially ture, hunting, and fishing. After Russ it is second in from the Aegean part of Macedonia, who en- the world in its wealth of coniferous forests, It also joy every human right in Canada. On the other has highly developed railway, automobile, air, lake, hand, in their own country, they are treated as and road transport. foreigners; they are denied their national identi- Today Canada is considered a world example of ty; they are subject to assimilation, denational- multicultural society. Since the Second World War ization and systematic extermination from their in this democratic and multinational country there own land. It is this reason that Macedonians in have been many significant cultural and econom- Canada rightfully and proudly sing the hymn ­ ic changes. This meant great transformation in “O, Canada…”

142 DEMOCRATIC CANADA – THE SECOND COUNTRY СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

формирање на Канадската конфедерација со ни, културни и економски преобразби, а со статус на доминион. тоа таа доживува и голема трансформација во нејзиниот етнички состав. Канада е прва Стив Пљакас како човек од канадскиot земја во светот која официјално го признава бизнис и прогрес вели: „Сè до крајот на XIX мултикултурниот мозаик и ја продолжува век, Канада била земјоделско-сточарска земја, континуираната и доследна недискримина- чие основно богатство се состоело од шуми торска политика, а со тоа мултикултурата и огромни комплекси земја засеана со прочуе- се прогласи за политика на Владата на Канада, ната канадска пченица која се извезувала. Во каде што секој има право на слобода на свеста, таквата економска структура преовладува- верата, мислата, изразувањето, мирното со- ло фармерството, како што било случајот бирање и дружење, негување на сопствената во Соединетите Американски Држави. Меѓу- култура, пропагирање и применување на соп- тоа, при крајот на XIX век почнува развојот ствената религија и употреба на мајчиниот на индустријата. Извонредните услови за ин- јазик. дустриски развој ја доведуваат оваа значајна стопанска гранка на завидно ниво. Така, денес Законодавството и мултикултурната по- Канада е индустриска и земјоделска светска литика на Канада се особено толерантни кон сила, во која странскиот капитал, особено од сите национални верски заедници, вклучувајќи Соединетите Американски Држави, има големо ја и Македонската православна црква. Маке- влијание. Канада поседува огромно богатство донските црковни општини стануваат сè во водена енергија, а развиени се: прехранбена- повеќе вистински мостови за сестрано збли- та, металната, автомобилската, дрвната, жување на македонскиот народ и другите на- кожарската и хемиската индустрија, рафини- ционалности што живеат во Канада, конста- рањето на нафта и други гранки. Исто така, тира Стив Пљакас. развиени се и земјоделството, ловот и риболо- Затоа, често се вели дека Канада е „вете- вот. Таа е втора земја во светот (по Русија) по ната земја“ и за Македонците, особено од богатство на четинарски шуми, а има достиг- егејскиот дел на Македонија, кои во Канада ги нато висок степен на развој на железничкиот, уживаат сите човечки права. Додека во своја- автомобилскиот, воздушниот, езерскиот и та родна земја тие се туѓинци; им се оспору- речниот сообраќај. ва националниот идентитет, врз нив се врши Денес, Канада се смета за светски пример асимилација, денационализација и системат- на мултикултурно општество. Од Втората ско истребување од родната грутка. Затоа, со светска војна во оваа демократска и многуна- право и со гордост Македонците во Канада ја ционална земја се одвиваат значајни социјал- пеат химната „О, Канада...“.

ДЕМОКРАТСКА КАНАДА – ВТОРАТА ТАТКОВИНА 143 Toronto / Торонто

Niagara / Нијагара Montreal / Монтреал

Vancouver / Ванкувер IMMIGRATION TO CANADA AS A DESTINY

n the publication “The Macedonians in What happened in the previous period during USA and Canada”, “Makedonska iskra”, several centuries and what happened after the Skopje, 2002, 1-380 (in Macedonian and First World War led, for a relatively short peri- IEnglish) by the author of this text, it is said od, to great migration movements and ethnic that the Macedonian migration basically co- changes in certain parts of Macedonia that had incided with developments in the Balkans and disastrous consequences for the Macedonian it depended, even more, on the developments population. in Macedonia. As a result, the rate of moving away and going abroad to earn a living was con- Consequently, according to a report dated ditioned, above all, by difficult economic hard May 13, 1949 of the UN Special Committee for ships, and in very few cases of national and polit- the Balkans, 232,000 Macedonians from Aege- ical character. The miserable, difficult, and often an Macedonia, including the families of Steve impossible conditions of living and the constant and Lilly Pliakes moved away, and the Greek struggle for survival forced many Macedonians authorities populated and colonized Aegean to opt, among other things, for leaving their own Macedonia with refugees from Asia Minor in country in order to settle somewhere else. their place. The process of going abroad to earn a living The period after 1960 was also specific. As a and moving away from Macedonia to the United result of the opening of SFR Yugoslavia to the States and Canada respectively was character- world and its inclusion in the international divi- istic of the traditional migration areas: regions sion of labor, along with the creation of an ur- of Lerin, Bitola, Prespa, Kostur, Ohrid, Voden, ban population in cities and liberalization of the Prilep, Struga, Solun, Tetovo and other parts of policy of going to work abroad, many workers Macedonia. and intellectuals from the former SR Macedo- nia moved away and settled in North America. The immigration waves from these parts in- Immigration waves from Macedonia to all cor- creased after the 1903 Ilinden Uprising, but they ners of the world continue even today, but the became more intense after the Balkan Wars and intensity varies depending on the economic and the First World War, which, instead of bringing liberation from the five-century old slavery, led political moments in Macedonia, the Balkans, to the triple partition, oppression, assimilation, and globally. denationalization and physical destruction of the Some more realistic estimates indicate that, Macedonian identity and culture. All this was done from the mid 19th century to the present, more by Macedonia’s just liberated ­neighbours: Bulgar- than one million Macedonians from all parts of ia, Kingdom of Yugoslavia, Greece and Albania. Macedonia have moved to different countries.

146 DEMOCRATIC CANADA – THE SECOND COUNTRY ИСЕЛУВАЊЕТО ВО КАНДАДА КАКО СУДБИНА

о публикацијата „Македонците тројна поделба, угнетување, асимилација, де- во Соединетите Американски национализација и физичко уништување, што Држави и Канада“, „Македонска ги спроведувале порано ослободените сосе- Вискра, 2002, 1- 380 (на македонски и на ди, Бугарија, Кралството Југославија, Грција и англиски јазик, од авторот на овие редови се Албанија. вели дека развојниот пат на македонското Она што се случувало во минатото во пе- иселеништво во основа се совпаѓал со риод од неколку векови, по Првата светска развојот на настаните на Балканот и уште повеќе во зависност од тоа како се движеле војна, за релативно кратко време во одделни настаните околу Македонија. Како резултат делови на Македонија настанале крупни ми- на тоа преселничките печалбарски движења грациски движења и етнички измени кои има- на Македонците и нивниот интензитет биле ле катастрофални последици за македонско- условени, пред сè, од тешките економски то население. услови за живеење и работа, а во многу Така, според Специјалната комисија на помалку случаи и од причини што имаат Обединетите нации за Балканот, во Извеш- национално-политички карактер. Тешките, тајот од 13 мај 1949 година, од Егејска Маке- лоши, често и невозможни услови за живеење донија, меѓу кои и семејствата на Стив и Лили и постојаната борба за опстанок присилиле Пљакас. се иселиле вкупно 232.000 Македон- голем број Македонци да се определат, покрај ци, а на нивно место грчките власти доселиле другото, и за печалбарството. и ја колонизирале Егејска Македонија со бе- Печалбарството, односно преселувањето галци од Мала Азија. од Македонија во Соединетите Американски Карактеристичен бил и периодот по 1960 Држави и Канада било карактеристично за година. Тогаш со отворањето на Социјали- традиционално иселеничките краишта: Ле- стичка Федеративна Република Југославија ринско, Битолско, Преспанско, Костурско, Ох- кон светот и со вклучувањето во меѓународ- ридско, Воденско, Прилепско, Струшко, Солун- ната поделба на трудот, паралелно со созда- ско, Тетовско и други делови на Македонија. вањето на аграрно население во градовите и Иселеничките движења од овие кра- со либерализацијата на политиката за одење ишта се засилиле по Илинденското востание на работа во други земји, дошло до иселување во 1903 година, а особено иселувањето било на поголем број работници и интелектуалци изразено по балканските војни и по Првата од тогашна Социјалистичка Република Маке- светска војна, кои наместо слобода од петве- донија на северноамериканскиот континент. ковното ропство, на Македонците им донеле Преселнички движења од Македонија кон

ДЕМОКРАТСКА КАНАДА – ВТОРАТА ТАТКОВИНА 147 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

In the absence of complete statistical and other in regard to political life in their new environments data, it is very difficult to accurately determine and societies, the Macedonian settlers lag way be- the exact number, but it is estimated that about hind other ethnic groups, as is the case with im- 500 thousand Macedonian immigrants live in migrants from other Balkan countries. However, the U.S., Canada and Australia, out of whom their achievements on an economic, spiritual, edu- about 150,000 live in the U.S., approximately cational, cultural and sports level contribute more 150,000 in Canada, and more than 200,000 in and more so they are not treated as second-class Australia and New Zealand. It is estimated that citizens, but as an integral and important factor in more than 150,000 Macedonians live in Europe the new communities in the Diaspora, especially in and other countries. It is also estimated that multiethnic societies as it is Canada”, and continues about 50,000 im- migrants of Macedonian ori- “The earliest forms of gathering of Macedonian gin live in South America, Egypt, Great Britain, expatriates date back to the time of their massive South Africa and Eastern European countries, arrival in new environments when they brought as well as in Turkey, where there are more than with them their culture, traditions, religion and cus- 300,000 Macedonian-Muslims and ethnic Turks toms. As a result of that they formed their religious from Macedonia. and cultural associations, as well as associations According to Steve Pliakes the early Macedo- for mutual assistance. Their goal was to preserve nian immigrant workers in the past and Mace- Macedonian culture, customs and religious tradi- donian expatriates later came mostly from tions, to provide money to socially disadvantaged rural backgrounds and lived in a more difficult Macedonians, and to raise funds to construct economic situation, having less education and churches, schools and other facilities in their new low professional qualifications, unlike today’s environments and in their birth places in Macedo- immigrants who mainly have got higher educa- nia as well”. tion and are professionally trained. Hence, the The largest population of Macedonians came main purpose of immigration was to provide a to the former Soviet Union during the Civil War basic livelihood and earn money for their fam- in Greece, and settled in the Caucasus regions. ily. The number of immigrant workers who left The number of Macedonians from Belomorska their homeland for political reasons and just for Macedonia was about 7-8,000 in only Tashkent the sake of tradition to go abroad to earn a living and surrounding areas from 1949 onwards. That was very small. number later dropped rapidly due to the large However, among recent generations, as well number of returnees to Greece, Macedonia and as among the newcomers from more recent other countries. times, especially from the Republic of Macedo- Today several thousand Macedonians, most- nia, there are more and more highly educated ly from Aegean Macedonia, live in the former immigrants with a higher cultural and social Eastern European countries: Romania, Hungary, status that has set a new structural level in the Czech Republic and Slovakia, Poland, Ukraine, Macedonian Diaspora. Thus, there are intellec- Russia and other countries. In addition, there tuals among them from different areas of activ- are numerous im- migrants coming from mixed ity that have established themselves not only in marriages of Macedonians from all parts of Macedonia but also worldwide. Macedonia. Steve Pliakes says: “The lifestyle of Macedonian In addition to the overseas countries, Euro- emigrants in the Diaspora has gone through a par- pean Union and other countries, the Republics tial transformation due to changes in their econom- of Croatia and Slovenia, are countries where all ic, social, education, qualifications and increased rights are guaranteed to Macedonians as a na- monetary potential. Moreover, many of them, es- tional minority. They are countries where their pecially from the Aegean part of Macedonia made governments, through material and financial their way into higher society where they live. But assistance, help the development of minorities

148 DEMOCRATIC CANADA – THE SECOND COUNTRY СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

светот се присутни и денес, меѓутоа нивниот Стив Пљакас вели: „Промените во економ- интензитет е различен, зависно од економ- ската, социјалната, образовната и квалифи- ско-политичкиот момент во Македонија, на кациската структура, паралелно со остваре- Балканот и во светот. ниот материјален потенцијал, условуваат и делумна трансформација на животните на- Некои пореални процени зборуваат дека вики на македонските иселеници во дијаспора- од средината на XIX век до денес од сите де- та. Притоа, голем број Македонци, особено од лови на Македонија, во разни земји во светот егејскиот дел на Македонија се пробиле во по- се преселиле повеќе од еден милион Маке- високото општество во кое живеат. Меѓутоа, донци. Во отсуство на целосни статистички и во политичкиот живот во новите средини и други податоци, мошне е тешко реално да се општества, македонските доселеници осет- утврди точниот број, меѓутоа, се проценува но заостануваат зад другите етнички групи, дека во Соединетите Американски Држави, а тоа е случај и со другите иселеници од бал- Канада и во Австралија живеат околу 500 канските земји. Сепак, нивните постигнувања илјади македонски доселеници, од кои околу на економски, духовен, образовен, културен и 150.000 во Соединетите Американски Држа- спортски план, сè повеќе придонесуваат тие ви, приближно 150.000 во Канада, и повеќе од да не бидат третирани како граѓани од втор 200.000 во Австралија и Нов Зеланд. Се про- ред, туку како интегрален и важен фактор ценува дека во Европа и во други земји живе- во новите средини во дијаспората, особено во ат повеќе од 150.000 македонски иселеници. мултиетничките општества како што е Ка- Околу 50.000 доселеници со македонско по- нада“, вели Стив Пљакас. текло живеат во Јужна Америка, Египет, Ве- лика Британија, Јужна Африка и во источно- „Првите форми на собирање меѓу македон- европските земји, како и во Турција, каде има ските иселеници датираат од времето на повеќе од 300.000 Македонци муслимани и масовното доаѓање во новите средини, кога со етнички Турци од Македонија. себе ја носат својата култура, јазик, традици- ите, религијата и обичаите. Како резултат на Според Стив Пљакас, во минатото маке- тоа, уште на почетокот се формирале заемно- донските печалбари, а потоа и иселениците помошни, културни, црковни асоцијации и друг претежно биле од селските средини, кои се вид друштва. Тие имале за цел да ја зачуваат наоѓале во потешка економска состојба, со македонската култура, обичаите и верските понизок степен на образование и со ниски традиции, да обезбедуваат материјална по- стручни квалификации, за разлика од денеш- мош на социјално загрозените Македонци, како ните доселеници кои, претежно, се со високо и да собираат средства за изградба на цркви, образование и стручно оспособени. Оттука, училишта и други објекти во новите средини и главната цел на иселувањето била обезбеду- во нивните родни места, во Македонија“. вање на основната егзистенција и создавање материјални резерви за семејството. Мал број Најголем број Македонци во поранешниот иселеници го напуштиле родниот крај поради Советски Сојуз, дошле во текот на Граѓанска- политички причини, како и од традицијата за та војна во Грција и тие се населиле во кав- одење во друга земја. каските региони. Само во Ташкент и околните места во периодот од 1949 година, бројот на Меѓутоа, кај последните неколку генера- Македонците од Беломорска Македонија из- ции, како и кај доселениците од поново време, несувал околу 7-8.000 луѓе. Тој број подоцна особено од Република Македонија, ескалира рапидно се намалил поради големиот број појавата на иселување на лица со високо об- повратници во Грција, Македонија и во други разовно, и со повисоко културно и социјално ниво, што условува нов структурален степен земји. во македонската дијаспора. Така, меѓу нив Денес во поранешните источноевропски има интелектуалци од различни сфери на земји: Романија, Унгарија, Чешка и Словачка, различни области кои се афирмирани не само Полска, Украина, Русија и други земји живе- во македонски туку и во светски рамки. ат неколку илјади Македонци претежно од

ДЕМОКРАТСКА КАНАДА – ВТОРАТА ТАТКОВИНА 149 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

to promote their national, cultural and linguistic are tall with a white complexion. They have their values. Thus, the Macedonians serve as a bridge own autonomous territory which they call Hunza for developing friendly relations among Croatia, or Hunzacut, they speak Burushaski, and identi- Slovenia and Macedonia, promoting these two fy as Macedonians. The sun on their red flag has countries as democratic and civil society coun- eight gold rays. Recently they accepted Islam, but tries. The destiny of Macedonians in Serbia and retained the old Macedonian traditions. Montenegro is similar if not identical to that In addition, there are Macedonians in Israel of Macedonians living in Croatia and Slovenia. whose fate is similar to that of the Jews. Their hard But here, due to the problem with the Serbi- life, overall conditions, strong love for their religion, an Orthodox Church, Macedonians don’t have nation, country, past and future have made Mace- their own religious temples; but they are orga- donians and Jews establish their sovereign and nized in cultural and artistic societies and other independent states. One of them is me who has ­associations. learned from the Jews how painstakingly difficult “There are Macedonians who live in Pakistan as is and how much sacrifice is needed to establish a well and who consider themselves descendants of state: how it is even more difficult to achieve free- the soldiers and generals of Alexander of Macedon dom, and how the newly established state, Republic (the Great)”. This we stated with ­Michael Keathley. of Macedonia, is to be defended, built, protected “In the Himalayas, in the eastern part of Pakistan, and developed loftily, with strong faith, great love there is a tribe which differs from the others. They and best hope” states Steve Pliakes.

150 DEMOCRATIC CANADA – THE SECOND COUNTRY СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

егејскиот дел на Македонија. Исто така, има и генералите на Александар Македонски (Вели- бројни доселеници од мешани бракови на Ма- ки)“. Тоа го потврдивме со Мајкл Китли. „Имено, кедонци од сите делови на Македонија. на Хималаите, во источниот дел на Пакистан, има племе кое се разликува од другите. Тие луѓе Покрај прекуокеанските земји, Европската се високи и по боја руси. Имаат своја автоном- унија и некои други земји, Република Хрват- на територија која тие ја нарекуваат Ханза, ска и Република Словенија, се земји каде што или Ханза-кут, зборуваат бурошаски јазик и се на Македонците им се гарантирани сите пра- чувствуваат како Македонци. Нивното знаме ва како национално малцинство. Тие се земји е црвено и со сонце кое има осум златни краци. каде што владите, преку материјална и финан- Речиси неодамна го примиле исламот, но ги за- сиска помош, го помагаат развојот на малцин- држале старите македонски традиции. ствата за афирмација на нивните национални, културни и јазични вредности. Со тоа Маке- Исто така, Македонци има и во Израел, донците служат како мост за развивање на чија судбина е слична како на сите Евреи. Ма- пријателството помеѓу Хрватска и Словенија, котрпниот живот, целокупните состојби, силната љубов кон својата вера, народ, земја, со Македонија, афирмирајќи ги, на тој начин, минато и иднина, направи и од Македонците двете држави како демократски и граѓански и од Евреите да формираат свои суверени и земји. Судбината на Македонците во Србија и независни држави. Еден од нив сум и јас кој Црна Гора е слична, ако не и идентична со онаа од Евреите учи колку тешко, макотрпно и со на Македонците во Хрватска и Словенија. Тука, многу пожртвуваност се формира држава; поради проблемот со Српската православна како уште потешко се стекнува слободата црква, Македонците немаат свои духовни хра- и, како сето тоа возвишено, со силна вера, со мови, туку се организираат во културно-умет- голема љубов и со најголема надеж треба да нички друштва и други асоцијации.­ се брани, гради, чува и развива новосоздаде- „Има Македонци кои живеат и во Пакистан ната држава Република Македонија“, вели и кои сметаат дека се потомци од војските и Стив Пљакас.

ДЕМОКРАТСКА КАНАДА – ВТОРАТА ТАТКОВИНА 151

Ottawa / Отава NEWMARKET - THE LIVING AND BUSINESS PLACE

he family of Steve Pliakes have north of the mill, and the first store and house, moved from Toronto to Newmarket as well as additional mills. By 1802, Elisha Be- the town in York Region in the prov- man had begun to establish businesses and buy Tince of Ontaria. The town of Newmarket was a land in Newmarket. A mill was first and other new, but future town of Steve Pliakes and his businesses soon followed. The town continued family. It is populated with about 80.000 peo- to grow through the early 19th century, along ple, where for 77% English is the mother tongue, with the formation of Aurora and Holand Land- then Italian, French, Russian, Spanish and Mace- ing, and a market held in the current downtown donian are spoken. It is located on the Holland location gave rise to the name “Newmarket”. River long ago made the area a natural route of Armitage was the first settlement of King, travel between Lake Ontario and Lake Simcoe, named in honour of its first settler Amos- Ar on the elevation above the sea level of about mitage. He had been recruited by Timothy Rog- 250 meters. ers, a Loyalist from Vermont, who in 1801 had According to the written documents, in June, travelled along Yonge Street and found the 1800, Timothy Rogers, a Quaker from Virginia area appealing, and so applied for and received explored the area around the Holland River to a grant for land totalling 40 farms, each of 200 find a suitable location for a new Quaker settle- acres (0.8 km2). ment. Some of the United States Quakers were The John Bogart House on Leslie Ave is interested in moving northward, disturbed by the oldest residential structure in Newmarket, the violence they were expected to take part in and the oldest two storey residential building during the American Revolution. In 1801 Rog- north of Toronto. It was built in 1811 and still ers returned along with several Quaker families serves as a house today. who had left their homes in Vermont and came For much of the 20th century, Newmarket to the new place in Canada. developed along the east-west Davis Drive axis, Then by the Christmas of 1801, Joseph Hill limited to the area between Yonge Street on the had constructed a mill on the Holland River, west and between Bayview and Leslie Street in damming it to produce a mill pond that is now the east, and running from just north of Davis known as Fairy Lake. The town of “Upper Yonge on the north to the Fairy Lake area on the south. Street” sprouted up around the mill, which ex- By the 1950s, Newmarket was experiencing a plains why its primary downtown area was cen- suburban building boom due to its proximity to tred on the Holland River, and not on the nearby Toronto. The population increased from 5,000 Yonge Street. Hill also built a tannery just to the to 11,000 between 1950 and 1970.

154 DEMOCRATIC CANADA – THE SECOND COUNTRY ЊУМАРКЕТ - МЕСТОТО НА ЖИВЕЕЊЕ И БИЗНИСОТ

емејството на Стив Пљакас се пре- првично централно градско подрачје се на- сели од Торонто во Њумаркет, град сочило кон реката Холанд, а не кон блискoто во регионот Јорк, во провинцијата гратче Јанг Стрит. Хил, исто така, изградил и СОнтарија. Гратчето Њумаркет беше новo, но кожарница веднаш на север од воденицата, ја иднo место за Стив Пљакас и неговото семеј- изградил и првата продавница и куќа, како и ство. Тоа е населено со околу 80.000 жители, дополнителни мелници. До 1802 година, биз- каде што за 77% од населението англискиот нисменот Елисеј Беман почнал да основа биз- е мајчин јазик, а потоа следат италијански, ниси и да купува земјиште во Њумаркет. Прва француски, руски, шпански и македонски ја- била една мелница, а наскоро потоа следеле и зик. Градот се наоѓа на реката Холанд и одам- други бизниси. Градот продолжил да расте во на оваа област е создадена како природен пат текот на почетокот на XIX век, заедно со фор- за патување помеѓу езерото Онтарио и езеро- мирањето на малите населени места Аурора то Симкое, на надморска височина од околу и Холанд Лендинг, додека пазарот што се на- 250 метри. оѓал во сегашнотo централно подрачје на гра- дот дал инспирација за името „Њумаркет“. Според пишаните документи, во јуни 1800 година, Тимотеј Роџерс, квекер од Вирџинија, Армитиџ била првата населба на Кинг, ја истражувал областа околу реката Холанд за именувана во чест на првиот доселеник Амос да најде соодветна локација за нова квекер- Армитиџ. Тој бил регрутиран од страна на Ти- ска населба. Дел од американските квекери мотеј Роџерс, лојалист од Вермонт, кој во 1801 биле заинтересирани да се преселат на север, година пропатувал низ Јанг Стрит и заклучил вознемирени од насилствата што очекувале дека местото е привлечно и затоа аплицирал да се случат за време на Американската ре- и добил заем да купи земјиште за вкупно 40 волуција. Роџерс, во 1801 година, се вратил фарми, секоја од 0,8 км2. заедно со уште неколку квекерски семејства Куќата на Џон Богарт на авенијата „Лес- кои ги напуштиле своите домови во Вермонт ли“ е најстариот станбен објект во Њумаркет и дошле во новото место во Канада. и најстара двокатна станбена зграда северно А потоа, до Божиќ 1801 година, Џозеф Хил од Торонто. Била изградена во 1811 година и изградил воденица на реката Холанд, прегра- денес сè уште служи како куќа. дувајќи ја реката за да направи воденички бр- Во текот на поголемиот дел од XX век, зак, што сега е познат како Самовилско Езеро. Њумаркет се развил по оската исток-запад Гратчето „Апр Јанг Стрит“ израснало околу „Дејвис Драјв“, се ограничил на областа по- воденицата, што објаснува зошто неговото меѓу Јанг Стрит на запад и помеѓу Бејвју и

ДЕМОКРАТСКА КАНАДА – ВТОРАТА ТАТКОВИНА 155 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

By the early 1980s, the original historic Down- In Newmarket is located Lilcris Industries town area suffered as most businesses had built Limited, which has been in business since the up in the area around Upper Canada Mall, with mid 1970’s. Steve Pliakes proudly stresses additional strip malls developing directly across that this company is the first in industrial leas- the intersections to the south and southeast. A ing space in Newmarket. With an ascertained concerted effort to revitalize the historic Down- need for small business space in the Town of town area during the late 1980s was successful. A Newmarket, his founders proceeded to pur- great investment was made by the Town in 2004 chase an acre of land on Twinney Drive and in streetscaping and infrastructure improvements build the first 14,000 sq ft building with indus- to roads and sidewalks in the historic Downtown. trial units of approximately 1000 sq ft each. The historic area of Downtown’s Main Street is Predictably, all units were leased while still in once again a major focal point of the Town. construction. Further land was purchased and The arrival of Highway 404 reversed the more buildings built as the need for industrial, westward movement, pulling development east- commercial and office space increased in this ward again, and surrounding the formerly sepa- thriving community. Today, Lilcris Industries rate hamlet of Bogart town at the intersection Limited have 6 properties in Newmarket, 4 in of Mulock Drive and Leslie Street. Since then, Orillia and 1 in Gormley, with over 130 units Newmarket has grown considerably, filling out catering to needs ranging from small storage in all directions. The town limits now run from units, retail, executive offices to large industri- Bathurst Street in the west to Highway 404 al. Steve Pliakes also says that in-house prop- in the east, and from just south of Green Lane erty management team provides responsive to just north of St. John’s Sideroad, taking over and efficient administration and maintenance. the former hamlet of Armitage at Yonge Street With over 30 years experience, they offer as- south of Mulock Drive. The outer limit of the sistance to potential tenants in determining Town is contiguous with Aurora to the south. their space requirements.

Newmarket / Њумаркет

156 DEMOCRATIC CANADA – THE SECOND COUNTRY СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

улицата „Лесли“ на исток, а се протегал од Армитиџ на Јанг Стрит, јужно од Мулок Драјв. Дејвис на север до Самовилското Езеро на југ. Надворешната граница на градот се соедину- До 1950 година, Њумаркет доживеал граде- ва со Аурора на југ. жен бум поради неговата близина до Торонто. Во Њумаркет се наоѓа и компанијата „Лил- Населението се зголемило од 5.000 до 11.000 крис индустри лимитид“, која работи уште од жители помеѓу 1950 и 1970 година. средината на 70-тите години на XX век. Стив До почетокот на 80-тите години на XX век, Пљакас гордо истакнува дека оваа компанија оригиналниот историски центар на градот е прва во зоната на Њумаркет за индустриски претрпел бидејќи повеќето бизниси биле из- лизинг. Со констатираната потреба за деловен градени во областа околу Апр Канада Мол, простор за мали бизниси во градот Њумаркет, со дополнителни молови изградени директно нејзините основачи продолжиле со купување преку крстосниците на југ и југоисток. Заед- на едeн акр земјиште во Твини Драјв и со из- ничкиот напор да се ревитализира историско- градба на првата зграда од 1.400 квадратни то централно подрачје во текот на доцните метри, со индустриски единици, секоја од око- 80-ти години на XX век беше успешен. Голе- лу 140 квадратни метри. Очекувано, сите еди- ма инвестиција била направенa од страна на ници биле изнајмени додека сè уште биле во градот во 2004 година за подобрување на из- изградба. И уште едно земјиште било купенo гледот на улиците и за подобрувањето на ин- и повеќе објекти биле изградени, бидејќи по- фраструктурата, со цел изградба на патишта требата за индустриски, комерцијалeн и дело- и тротоари во историскиот центар на градот. вен простор се зголемила во оваа проспери- Историската област на „Главната Улица“ во тетна заедница. центарот на градот повторно е голема цен- Денес, компанијата „Лилкрис индустри ли- трална точка на градот. митид“ има 6 недвижнини во Њумаркет, 4 во Доаѓањето на автопатот 404 го сопрел Орилиа и една во Гормли, со повеќе од 130 ширењето на запад, свртувајќи го развојот единици за задоволување на потребите кои се повторно на исток и околу поранешнотo одво- движат од мали единици за складирање, про- енo селце Богартаун, кај пресекот на Мулок давници на мало, дирекции за фирми до голе- Драјв и улицата „Лесли“. Оттогаш, Њумаркет ми индустриски единици. Стив Пљакас, исто расте значително, ширејќи се во сите правци. така, вели дека тимот менаџери внатре во ком- Границите на градот сега се движaт од улицат панијата обезбедува поефикасна администра- „Батурст“ на запад, до автопат 404 на исток, и ција и одржување. Со над 30 години искуство, јужно од Грин Лејн до север на улицата „Све- тие нудат помош на потенцијалните станари во ти Јован“, зафаќајќи го поранешното селце одредување на нивнитe просторни барања.

ДЕМОКРАТСКА КАНАДА – ВТОРАТА ТАТКОВИНА 157 The house of Lilli and Steve in Newmarket Куќата на Лили и Стив во Њумаркет

Steve in front of theie house / Стив пред нивната куќа Newmarket / Њумаркет The Board od Macedonian Plaza Таблата за Македонскиот центар (плаза) A part of the house / Дел од куќата

SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

IV

A PART OF STEVE‘S ACTIVITIES THE VIEWS OF THE TRUTH PRESIDENT OF THE “UNITED MACEDONIANS” PRESIDENT OF THE OLYMPIC COMMITTEE

ДЕЛ ОД АКТИВНОСТИТЕ НА СТИВ ПЉАКАС ПОГЛЕДИТЕ КОН ВИСТИНАТА ПРЕТСЕДАТЕЛ НА „ОБЕДИНЕТИ МАКЕДОНЦИ“ ПРЕТСЕДАТЕЛ НА ОЛИМПИСКИОТ КОМИТЕТ

A part of the Civil War in Aegean Macedonia Дел од Граѓанската војна во Егејска Македонија THE VIEWS OF THE TRUTH

teve Pliakes remembers the count- ­disappear forever from the country. To wipe less happenings of the past and them out of the ethnic map. He points out that speaks about them with remarkable they had three different charges against the Seloquence, as if they happened today. Going Macedonians. The first was to be a commu- back to his life in Aegean Macedonia, the peri- nist. The second, to be Bulgarian. And third, the od in the first years of immigration, and dealing harshest one - when someone rummages in the with the new and unknown, he demonstrates an pupil of your eye - to be Macedonian. in-depth knowledge of the events, facts, truth, Surely one of these three charges could be destiny, where nothing is left out or forgotten, imposed on anyone. And once a man was put in but remained in his memory. the whirlwind of the cruelty of the Greek islands Individual events and developments are sin- or punished in prison only because they’d de- gled out through these pages that build the manded justice and truth, then, almost always, mosaic of time and truth. When it comes to the there was no hope of returning home. hero of the monograph, Steve Pliakes, his wife Witnessing the plight of his people, Steve, and other persons close to him, the facts show even as a child, longed to join the Movement. He that it is about a spring of inexhaustible energy, longed it to happen as soon as possible. How- and a unique mirror of the author’s approach to display an authentic story and objective reality. ever, as a result of a string of concatenation of circumstances, it was too late for him because As an explanation, Steve’s faced the harsh up to 1949 everything that was connected with truth since his childhood, when he was a wit- waging war and libertarian challenges came ness of the Macedonian partisan "Freedom to an end. He saw and listened how terrorized Movement" born in the bosom of Macedonian and abused were those Macedonians who re- children and Macedonian regions. It was their fused to become Greeks or to give up and for- hope of liberty, self-identification, their survival get their Macedonian code. Their Macedonian and survival in the Aegean part of Macedonia; language. Fears were high because the Greek where patriotism was punished most harshly, authorities used any possible ways and means whereby the Greek regimes used all types of to punish any progressive thought, to destroy means and ways to destroy every progressive any progressive idea. Those were cruel meth- and national spark, thought and action in their ods. Even under the windows of their homes in- White Sea region. formers-agents used to come to listen wheth- Steve says that the Greeks hated Mace- er Macedonian language was spoken, whether donians. They simply wanted to make them Macedonian song was sung.

166 A PART OF STEVE‘S ACTIVITIES ПОГЛЕДИТЕ КОН ВИСТИНАТА

тив Пљакас се сеќава на безброј од грчките режими за да се уништува секоја дејства од минатото и раскажу- прогресивна и национална искра, мисла и ак- ва за тоа со извонредна речитост ција во Беломорието. Скако тоа да се случило денес. Навраќајќи се Стив вели дека Грците ги мразеле Маке- на животот во Егејска Македонија, потоа за донците. Едноставно, сакале да ги снема засе- периодот во првите доселенички години, како когаш од државата. Да ги збришат од етнич- и при соочувањето со новото и непознатото, ката мапа, поради што, нагласува дека имало раскажува на еден чудесен начин и со големо три различни обвиненија против Македонци- познавање на настаните, фактите, вистината, те. Првото било да се биде комунист. Второто, судбината, каде што ништо не е препуштено и да се биде Бугарин. И третото, кога се буричка подзаборавено, туку сето тоа останало во не- во зеницата на окото – да се биде Македонец. говата меморија. Сигурно дека по едно од овие три обвине- Низ овие страници издвојуваме одделни нија можело да се најде за секого. И кога ед- настани и случувања кои го градат мозаикот наш човек ќе биде во вителот на суровоста на на времето и вистината. Кога станува збор за грчките острови или казнуван во затворите главниот јунак во монографијата, Стив Пља- само поради тоа што барал правда и вистина, кас, за неговата сопруга и другите личности тогаш, речиси, и немало надеж за враќање со него и до него, тогаш фактите говорат дека дома. станува збор за еден вруток на неисцрпна енергија, а и за вруточно огледало на авторо- Стив, гледајќи ги маките на својот народ, виот пристап поради автентичниот расказ и како дете копнеел да се приклучи на Дви- приказ на реалноста. жењето. Копнеел тоа да се случи што побргу. Меѓутоа, поради низата сплет на околности, Инаку, соочувањето со суровата вистина, веќе било доцна за него. Бидејќи до 1949 Стив го имал уште во младите години, кога бил година завршува сè што било со воените и сведок на македонското партизанско „Дви- слободарските предизвици. Гледал и слушал жење за слобода“ кое било родено во пазу- колку се тероризирани и малтретирани оние вите на македонските чеда и простори. Токму Македонци кои не сакале да прифатат да се тоа движење, всушност, претставувало надеж погрчат, или да се откажат и заборават – кој за слобода, себеидентификација, за нивниот им е македонскиот код, кој им е – македонски- опстој во егејскиот дел на Македонија. Таму, от јазик. Уплавот бил голем, оти не се бирале каде што патриотизмот бил најсурово казну- средства и начини за да се казни напредната ван, при што, не се бирале средства и начини мисла, за да се уништи прогресивната идеја.

ДЕЛ ОД АКТИВНОСТИТЕ НА СТИВ ПЉАКАС 167 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

Even old people were forced to go on courses people and changing the ethnologic composi- and evening schools to learn Greek. But Mace- tion to its own advantage. Thus, with the inten- donians endured that horrible nightmare and tion of erasing every possible trace that reminds agony bravely, firmly and with patriotism but of the Macedonian character of Aegean Mace- they didn’t renounce their most sacred feature donia, the Greek bourgeoisie adopted a law in - their Macedonian identity. November of 1926 to give Greek names to the villages and cities, mountains, fields, toponyms, Steve Pliakes as a person who reads a lot and rivers, and so on. Everything that remained on he is well informed. In an occasion he said that Macedonia and the Macedonian people. one of the greatest Christian commandments states: “Love your neighbor as you love your- According to Steve Pliakes during the time self.” However, this commandment did not apply of the Civil War in Greece, during the period to the time of Philip and Alexander of Macedon, 1946-1949, they continued with the exodus of especially after the battle in Hironea. Unfortu- many Macedonians and members of the Greek nately, ever since then, conditionally to say af- communist party. As early as then, Macedonians ter the First Ilinden for the Macedonians up to were considered as potentially disloyal toward now antagonism between the Macedonians and the Greek state. Therefore, on 1 October, 1947 Greeks has been at a very high level. a decree was adopted for taking away the right to citizenship, which was followed by steps for Steve Pliakes also says that in the literature their expelling from at that time North Greece, is written that both hate and love, faith and while today Macedonia, but with a Greek char- battle, submission and cooperation, and evil acter. thoughts towards one’s neighbor and all he pos- sesses, continued to grow among both Christian It is also a fact that during the Civil War in peoples - the Greek and the Macedonians. Greece, approximately 30,000 children aged between 2 and 14 years, the majority of which Part of this truth is still present even now, Macedonians, were driven out to former Yugo- and many varieties of the neighbor’s life some- slavia and other Eastern European countries. At times influence the future of co-existence, while the time, more than 50,000 Macedonians were other times they throw a dark light upon these forced to emigrate due to the difficult and harsh paths and turn them into labyrinths. reprisals to which members of the Macedonian To state the above, let us start at the be- national minority were subjected. More than ginning. It is a fact that at the moment Aegean 17,000 died in North Greece. Macedonia encompasses a large part of south- It is also a fact that on 23 August, 1953 a de- ern Macedonia and that within it, the national cree was adopted to colonize the border regions composition of the population has undergone with “new colonists which have a healthy na- huge ethnic changes, especially after the Balkan tional conscience.” Therefore, Greeks settled in wars and the partitioning of Macedonia. Mace- places from which Macedonians had emigrated. donians under Greek rule were, and still are sub- The same decree meant that numerous Mace- jected to assimilatory tortures and forced emi- donians, refugees from Greece, were deprived gration, with the sole aim of changing the ethnic a Greek citizenship and their properties confis- composition of Macedonia. This is done for the cated. reason that the Macedonian people, according Steve Pliakes says: “In 1959 the Greek govern- to its characteristics and customs, linguistically ment adopted a law which predicted compulsory and ethnically, differs from the Greek. statements of loyalty. Hence, the Greek authori- For this reason, from the very first moment ties demanded that the population in the villages when the Greek bourgeoisie spread its power surrounding Lerin (now Florina) and Kostur (now over Aegean Macedonia, it established a policy Kastoria) confirm publicly that they do not speak of physical extermination of the Macedonian the Macedonian language. Such measures were

168 A PART OF STEVE‘S ACTIVITIES СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

Сурови биле методите. Дури и под прозорци ­принудно истребување, со единствена цел, да им доаѓале кодоши-агенти за да наслушнува- се промени етничкиот состав на Егејска Маке- ат дали во домовите се зборува македонскиот донија. Ова продолжува без престан, бидејќи јазик, дали некој ќе запее македонска песна. македонскиот народ, според своите обичаи, лингвистички, генетски, етнички, фолклорни, Дури и старите луѓе ги натерале да одат на национални и други карактеристики и белези курсеви и вечерни школи за да учат грчки. Но, се разликува од грчкиот измешан народ. Македонците храбро, издржливо и патриот- ски ги претрпеле и мачеништавата и страдал- Од тие причини, од првиот момент кога грч- ништвото, ама не се откажале од своето, од ката буржоазија започна да ја шири својата моќ македонското. над Егејска Македонија, таа има воспоставено брутална политика на физичко истребување Стив Пљакас е човек кој многу чита и е на македонскиот народ и промена на етнички- многу информиран. Во една пригода тој рече от состав во своја корист. Така, со намера да ги дека една од најголемите христијански запо- избрише сите можни траги што потсетуваат на веди гласи: „Сакај го ближниот како што се македонскиот карактер во Егејска Македонија, сакаш себеси“. Меѓутоа, веднаш додаде дека, грчката буржоазија, меѓу другото, усвои закон оваа заповед не се однесувала на времето на со кој во ноември 1926 година ги промени ма- Филип Македонски, особено после битката кедонските со грчки имиња на сите села и гра- кај Хиронеја (Хајронеја). За жал, оттогаш, од, дови, лични имиња, планини, полиња, топони- условно речено, Првиот Илинден за Македон- ми, реки.... Сè што потсетуваше на Македонија ците до денес, постои антагонизам меѓу Ма- и македонскиот народ. кедонците и Грците. Според Стив Пљакас за време на Граѓан- Стив Пљакас вели дека и во литература- ската војна во Грција, во периодот 1946-1949 та е запишано дека, меѓу овие два различни година, се продолжи со егзодусот на голем народа и по култура и по јазик, обичаи, боја и број Македонци и припадници на Грчката по ген, има и омраза и љубов, и верба и бор- комунистичка партија. Уште оттогаш, според ба, омаложување и соработка, и лоши и задни разните режимски сценарија, Македонците мисли кон ближниот, а, во исто време се не- биле сметани како потенцијални неверници гира сè што се поседува, и сето тоа само про- кон грчката држава. Затоа, на 1 октомври 1947 должува да трае на свој начин, за жал, кај овие година со декрет беше усвоен Закон за одзе- два соседни и христијански народа - грчкиот и мање на правото на државјанство, што беше македонскиот. проследено со мерки за нивно протерување Дел од оваа вистина сè уште е присутен од нивните родни места кои се наоѓаа во то- дури и сега, и многу видови на живот на со- гашна Северна Грција, а денес најгласна Ма- седот понекогаш влијаат на иднината на со- кедонија, но, се разбира, со грчки карактер. животот, бидејќи се фрла темна светлина врз Исто така, факт е, кој влезе во црните ана- животните патеки, за тие да се претворат во ли на стариот континент, дека за време на своевидни лавиринти на апсурдот. Граѓанската војна во Грција, околу 30.000 деца За да го потврдиме горното ќе започнеме на возраст од 2 до 14 години, од кои поголеми- со фактот дека во овој момент Егејска Ма- от дел Македонци, беа протерани во тогашна кедонија опфаќа голем дел од јужна Маке- Југославија и други источноевропски земји. донија и дека во неа, националниот состав Во тоа време, повеќе од 50.000 Македонци на населението претрпел големи етнички беа принудени да емигрираат поради тешка- промени, особено по балканските војни и по- та и сурова одмазда на која беа подложени делбата на Македонија. Против Македонци- припадниците на македонското национално те под грчка власт сè уште, континуирано, се малцинство. Податоците велат дека повеќе од води асимилаторска, измачувачка политика и 17.000 луѓе починале во Северна Грција.

ДЕЛ ОД АКТИВНОСТИТЕ НА СТИВ ПЉАКАС 169 The monument of “Gemidzii” in Skopje Споменик на „Гемиџиите“ во Скопје Macedonian dances in Aegean Macedonia Македонски ора во Егејска Македониа

Macedonian folklor from Agean / Македонска носија од Егеј SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

also taken towards emigrants from Aegean Mace- name with the explanation that the use of the donia in Australia and Canada. In addition to this, name shows its territorial aspirations toward parts in 1967 there was an interesting order that forbid of Greek Macedonia. Pressuring the Republic of the use of the Macedonian language, which was an Macedonia, Greece imposed an unofficial severe act of taking away their citizenship, as well as other trading blockade in the autumn of 1992 by closing measures for assimilation of the Macedonians”, he its border to Macedonia in February 1994 with the states and continues. aim of inflicting economic damage, degrading the infrastructure, and throwing its northern neighbor, “It is also a fact that assimilation of the Mace- the Republic of Macedonia“ on its knees.” donians by the Greek authorities continues to take place even now, through the system of education. It is a fakt that Greece rude and offensive re- Тhe inability to find employment in any state in- turns Macedonians who were born or derived from stitution for those who declare as Macedonians, the Aegean part of Macedonia to enter that coun- and through an entire new series of laws and reg- try of the European Union, even though they have ulations which are discriminatory as regards the American, Canadian or Australian passports. Oth- Macedonian national minority. erwise, all these citizens of the world are loyal, well- known and recognized many of them businessmen, For instance, we will emphasize the decision of cultural and prominent citizens in new areas of the 1982 as regards the repatriation of Greek citizens United States, Canada, Australia, the European and political refugees, which allowed only “Greeks Union and other countries. by birth” to return to Greece, i.e. those who will give up their Macedonian identity and adopt Greek This Greek policy toward the Republic of Mace- names. The law of 1985 also contains a discrimi- donia with diverse diplomatic activities slowed natory clause which prevents Macedonians in the down the process of its international recognition, Republic of Greece from attaining the right to own- and contributed toward the precedent of its being ership of property. accepted in the United Nations under a temporary name. And Greece is strong because it is a member To top it all, in 1986 the Greek government of the European Union. dropped the “St. Cyril and Methodius” university in Skopje off the list of foreign academic institutions However, it forgets that it is not nationally ho- whose diplomas are acknowledged in Greece with mogeneous, but is in fact a multi-national country the explanation that lectures at this university were bearing all of the potential political consequences; in a language that was not “internationally recog- it needs to accept European regulations regarding nized”, says Steve Pliakes. the treatment of minorities and protection of their human and cultural rights; it is a country from This shows that the official negation which the word “democracy” originates; it is a coun- of the existence of the Macedonian national mi- try with wide commercial, cultural, and other po- nority remained constantly in Greek policy, re- tentials; alongside with Macedonia it is the land of gardless of the government that was in power: the past, with the hope that it will also be the land left, right or profascistic. of the future; and finally, it is a neighbor of the Re- In more recent times, Greek policy is once public of Macedonia, who should be the right hand again turned against members of the Macedo- to a better tomorrow”, states Steve Pliakes nian national minority. Similar destinies have We must emphasize here that the Mace- the Turkish, Albanian, Vlah, Roma and other donian and Greek people, regardless of their minorities that live in Greece. Some of the re- policy, have always collaborated in good times cidivism of Greek “democracy” continues to be and bad times. This has been confirmed in re- evident. cent decades with the increasing collaboration According to Steve Pliakes: “It is also a fact between the two countries and their people in that the Republic of Greece refused to recognize cultural and other fields. In this respect, nu- the Republic of Macedonia under its ­constitutional merous translations from Macedonian to Greek

172 A PART OF STEVE‘S ACTIVITIES СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

Исто така, факт е дека на 23 август 1953 ­Република Грција за остварување на правото година е донесен Декрет за колонизирање на на сопственост на имот. граничните региони со „нови колонисти кои Потоа, во 1986 година грчката влада го имаат здрава национална свест“, а тоа беше стави Универзитетот „Свети Кирил и Мето- христијанско турско население, Просвиги. диј“ во Скопје на листата на странски академ- Затоа, тие таканаречени Грци се населија во ски институции, чии дипломи не се признати местата од каде што Македонците беа прого- во Грција, со образложение, дека предавањата нети или натерани да емигрираат. Со истиот на овој универзитет бил на јазик кој не е „меѓу- Декрет голем број Македонци, бегалци од народно признат“, вели Стив Пљакас. Грција, беа лишени од грчко државјанство, а нивните имоти се конфискувани. Ова покажува дека официјалното неги- рање на постоењето на македонското наци- Стив Пљакас вели: „Во 1959 година грчката онално малцинство останува постојана цел влада донесе закон кој е преседан над преседа- на грчката политика, без оглед на тоа дали е ните, барајќи од македонското население за- лева, десна или профашистичка. должителна изјава на лојалност. Поради тоа, грчките власти побараа од населението во Во поново време, асимилаторската поли- селата во Леринско (сега Флорина) и Костур тика на Атина, уште еднаш се сврте против (сега Касториа), Воден (сега Едеса) итн. пот- припадниците на македонското национално врди, дека јавно не го зборуваат македонскиот малцинство. А, слична е судбината и на тур- јазик. Ваквите мерки, беа преземени и кон исе- ското, албанското, влашкото, ромското и дру- лениците од егејскиот дел на Македонија, во гите малцинства кои се многубројни во Грција. Австралија и Канада. Во прилог на ова, во 1967 Некои „вистини“ на грчката „демократија“ година беше спроведен закон со кој се забрану- продолжуваат да бидат очигледни, а стран- ва употреба на македонскиот (славјанскиот) скиот фактор да ги толерира. јазик, што беше чин на одземање на државјан- Според Стив Пљакас: „Факт е дека Репу- ствата, како и други мерки за асимилација на блика Грција (Елада) одбива да ја признае Ре- Македонците“, потврдува Стив Пљакас и про- публика Македонија под нејзиното уставно должува. име со образложение дека употребата на име- „Непобитна е вистината дека асимила- то ги покажувало наводните територијални цијата на Македонците од грчките власти претензии кон делови од грчка Македонија, до низ разни форми и начини, продолжува и сега, неодамна Северна Грција. Невидениот прити- и тоа низ системот на образованието. Ооние сок и уцени врз Република Македонија што го кои се декларираат како Македонци не се во наметна Грција со неофицијалната блокада во можност да најдат вработување во која било есента 1992 година, со затворање на граница- државна институција, што се потврдува пре- та кон Македонија сè до февруари 1994 годи- ку целата нова серија закони и прописи кои се на, имаше за цел да ѝнанесе економска штета, дискриминаторски кон македонското нацио- деградирање на инфраструктурата, како и нално малцинство. фрлање на колена на својот северен сосед, Ре- публика Македонија. На пример, ќе нагласиме дека со одлуката од 1982 година, во однос на репатријација на Факт е дека Грција грубо и навредливо ги грчките граѓани и политички бегалци, дозволе- враќа Македонците кои се родени или потекну- но е само „Грци по род“ да се вратат во Грција, ваат од егејскиот дел на Македонија, да влезат односно оние кои ќе се откажат од својот ма- во таа земја на Европската унија, и покрај тоа кедонски или турски и албански идентитет и што тие имаат американски, канадски или ќе прифатат грчки имиња. Законот од 1985 австралиски патни исправи. Инаку, сите тие година, исто така, содржи дискриминатор- граѓани на светот се лојални, познати и при- ска клаузула која ги спречува Македонците во знати, многу од нив се ­признатибизнисмени,

ДЕЛ ОД АКТИВНОСТИТЕ НА СТИВ ПЉАКАС 173 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

and vice-versa have been published, and there Macedonia and the rights of the Macedonian has been great collaboration between folk en- and other minorities in Greece. tertainment groups, theatrical and other asso- It is yet another fact that in most recent ciations. A large number of Greek intellectuals times Greece by far leads before all other for- condemn the political injustice inflicted upon eign investors who have invested their capital well-known and recognized Macedonian citizens in Macedonia. Thus, the participation of Greek who descend from Aegean Macedonia. We must also emphasize the significance of the Greek companies in more than fifty investment proj- Helsinki Committee and other associations pro- ects amounting over 230 million dollars rep- tecting human and other rights of every citizen resents, on the one hand, a powerful potential in the Republic of Greece. and recovery, and on the other hand it means economic dependence of Macedonian economy Greece’s signing of the Council of Europe on Greek investors. Convention for Protection of National Minorities of September 1997, showed good signs of grad- Good economic relations between the Re- ual positive changes in the attitude toward the public of Macedonia and the Republic of Greece minorities in Greece. This convention will prob- continue providing expectations that collabora- ably lead to the disappearance of the reasons tion and investment policy of both countries will for Greek denial of the name of the ­Republic of continue in future.

174 A PART OF STEVE‘S ACTIVITIES СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

културолози и видни граѓани во новите сре- ­човековите и други права на секој граѓанин во дини на Соединетите Американски Држави, Република Грција. Канада, Австралија, Европската унија и други Грција е потписник на Конвенцијата на Со- земји. ветот на Европа за заштита на националните Ваквата несфатлива грчка политика кон малцинства од септември 1997 година, со кое Република Македонија со различни дипломат- покажа добри знаци на постепени позитивни ски активности, мешање и ширење невисти- промени во односот кон малцинствата во таа ни, го забави процесот на меѓународното при- земја. Оваа Конвенција можеби ќе доведе до знавање на Република Македонија, правејќи исчезнување на причините за грчкото неги- преседан за нашата држава да биде прифате- рање на името на Република Македонија и на на во ОН под привремено срамно име и никогаш правата на македонското и другите малцин- да не биде примена во Европската унија. ства во Грција. Грција ја користи позицијата, милениче на И, конечно, факт е дека во последно време Англија и Соединетите Американски Држави и Грција далеку води пред многу други стран- продолжува да ја блокира Македонија, бидејќи е ски бизнисмени и компании, кои инвестираат членка на Европската унија. Сепак, не треба да свој капитал во Македонија. Нивното учество се заборави дека таа не е национално хомогена, во повеќе од педесет инвестициски проекти туку, всушност, таа е мултинационална др- претставува, од една страна, моќен потен- жава, имајќи ги сите потенцијални политич- цијал и обновување на капиталот, а од друга ки последици. Обврзана е, да ја прифати Ев- страна, дали тоа значи, дека дел од македон- ропската регулатива во врска со третманот ското стопанство има економска зависност од на малцинствата и заштитата на нивните грчките инвеститори? човекови и културни права. Таа е земјата од Добрите економски односи меѓу Републи- каде што потекнува зборот „демократија“, но ка Македонија и Република Грција ги наве- далеку е од демократијата. Заедно со Маке- стуваат или ги потврдуваат очекувањата дека донија е земја од минатото, со надеж дека ќе соработката и инвестициската политика на биде земја на иднината, и, конечно, таа е со- двете земји ќе продолжи и во иднина. сед на Република Македонија, кој треба да биде своевиден генератор, а не кочничар без пресе- дан кон подоброто утре“, вели Стив Пљакас. Ние мора да истакнеме дека македонскиот и грчкиот народ, без оглед на нивната држав- на политика, соработувале во добри и лоши времиња. Ова е потврдено во последниве де- цении со зголемување на соработката меѓу двете земји и нивните народи на културно и друго поле. Како потврда на ова, на пример, да посочиме дека се направени бројни прево- ди од македонски на грчки и обратно, а има голема соработка помеѓу фолклорни и забав- ни групи, театарски и други асоцијации. Голем број грчки интелектуалци ги осудуваат поли- тиките и неправдите нанесени на познати и признати македонски граѓани кои потекнува- ат од Егејска Македонија. Исто така, мора да се нагласи значењето на грчкиот Хелсиншки комитет и други здруженија за заштита на

ДЕЛ ОД АКТИВНОСТИТЕ НА СТИВ ПЉАКАС 175 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

Macedonians in front of the White House Македонци пред Белата куќа СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС PRESIDENT OF THE “UNITED MACEDONIANS”

n Canada, Steve closely monitors the The first event is already mentioned - World First activities of the highly recognized and Meeting of children- refugees in the Macedonian one of the oldest organizations of Mace- metropolis of Skopje. The second took place in Idonian immigrants, "United Macedonians". Its New York on 10 August. Then a group of virtuous agenda and very impressive engagement have patriots organized a march to the building of the attracted Steve to join the organization shortly world assembly - to the United Nations on the after his marriage in the Macedonian Orthodox East River. The Board of the "United Macedo- Church "St. Clement of Ohrid" in Toronto. He’s nians" agreed when Steve Pliakes asked for the become one of the most active members and assistance and support. And, in fact, they were supporters being a strong champion of affirma- the leading group that represented the Mace- tion of the Macedonian cause and Macedonian donians at the United Nations. On the same day, multiethnic community in Canada. Many of his marking 75 tragic years from the partition of commitments, perseverance and concrete ac- Macedonia, the six-member delegation climbed tions have been effectively implemented. This is the 33rd floor where they were admitted to the done through various forms, content and ways, General Secretariat of the United Nations. There and through direct events during the presidency they explained the whole story, that they want- of Steve. ed our Macedonia to be united again and be one Namely, in 1988 when he was elected presi- whole under the skies of Vardar, Pirin, and Aege- dent of the United Macedonians, a new page was an Macedonia and Mala Prespa. open in the programming, organizational and Furthermore, through time and activities, manifestation aspect. The president, together Steve and his friends have tended to show and with his associates, like-minded and numerous prove in Canada and America that the Macedo- faithful members, has really made quite a step. nian people is biblical people and not acciden- It is a fact that Steve has invested considerable tally they are mentioned in the Scriptures sev- efforts to innovate and make its work more dy- eral times; that the continuity of its existence namic. To introduce a part of modern approaches is an indelible evidence; or that the greatest to show and prove that the Macedonian nation strategist and commander was not accidental- and country have got deep roots. That their civili- ly named Alexander of Macedonia. Migrations, zation and national dignity have a centuries-long wars, violence and exodus have constantly fol- verification and self-confirmation. lowed them. But the Macedonians were and re- The year 1988 is marked as very significant main Macedonians in their own territory and the by the two very important events, both ­attended Balkan Peninsula, in the southern flank of the by the delegation of the "United Macedonians". European continent.

178 A PART OF STEVE‘S ACTIVITIES ПРЕТСЕДАТЕЛ НА „ОБЕДИНЕТИ МАКЕДОНЦИ“

о Канада, Стив одблизу ја следи Годината 1988 ја одбележуваат два многу активноста на мошне познатата важни настана како многу значајна година. На и една од најдолговечните орга- нив присуствувала делегацијата на „Обеди- Внизации на македонските иселеници, „Обеди- нети Македонци“. Првиот настан е оној за кој нети Македонци“. Сета нивна агенда и мошне веќе спомнавме – Првата светска средба на впечатлив ангажман го повлече Стив да вле- децата-бегалци во македонската метропола зе во организацијата, непосредно по негова- Скопје. Вториот настан, се случила во Њујорк та венчавка во македонскиот православен на 10 август. Тогаш група доблесни патриоти храм „Свети Климент Охридски“ во Торонто. организирал марш до зградата на светската Тој станува еден од најактивните членови и асамблеја, на Обединетите нации на Ист Ри- поддржувачи, поточно кажано силен борец за вер. Управниот одбор на „Обединети Маке- афирмација на македонската кауза и на ма- донци“ се согласил кога од Стив Пљакас била кедонскиот етникум во мултиетничка Канада. побарана помош за поддршка. И, всушност, Многу од неговите заложби, упорност и кон- тие била водечката група која ги претставу- кретни активности, се ефектно реализирани. вала Македонците во седиштето на Обеди- Тоа е сторено низ најразлични форми, содр- нетите нации. На истиот ден, на 75. трагични жини и начини и низ директни манифестации години од распарчувањето на Македонија, за време на претседателскиот мандат на Стив. шестчлената делегација се искачила на 33. кат каде биле примени во Генералниот секрета- Имено, во 1988 година, кога тој е избран ријат на Обединетите нации. Таму ја објасниле за претседател на организацијата „Обедине- целата приказна, дека сакаат нашата Македо- ти Македонци“, се отвора нова страница во нија повторно да се обедини и да бидат една програмскиот, организацискиот и манифеста- целина поднебјата на вардарскиот, егејскиот, цискиот поглед. Претседателот со своите со- пиринскиот дел и Мала Преспа. работници, со истомислениците и многуброј- ното верно членство, направија навистина Натаму, низ времето и активностите, Стив и доста исчекори. Факт е дека Стив вложи многу другарите настојувале да покажат и докажат од себе, за да ја иновира и динамизира рабо- во Канада и Америка, дека македонскиот на- тата. Да воведе дел од модерните пристапи и род е библиски и дека не случајно повеќе пати да покаже и докаже дека македонската нација е споменат во Светото писмо. Дека континуи- и земја се со длабоки корени. Дека нивните тет на неговото постоење се неизбришливите цивилизациски и национални достоинства докази. Или дека најголемиот стратег и војско- имаат многувековна верификација и себепо- водец не случајно се вика Александар Маке- тврдување. донски. Преселбите, војните, ­насилството и

ДЕЛ ОД АКТИВНОСТИТЕ НА СТИВ ПЉАКАС 179 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

In 1991 Steve Pliakes was again re-elected Organization of Canada and Ivan Lebamov for president of the famous organization "Unit- the Macedonian Patriotic Organization of US, ed Macedonians" of Canada. That same year, read the annals. September 8 is the most important day in the From that day onwards, i.e. from September contemporary Macedonian history. The most 8, the Government of the Republic of Macedonia important event for Macedonians wherever and the Macedonian people have sailed on their they are all over the world, who have waited so sovereign, independent path. And we, says Pli- long to have their own independent country of akes, have promoted our cause and to this day origin. Namely, on September 6, a referendum we all work for the good of the Macedonians, for for an independent, sovereign Republic of Mace- the wellbeing of the Macedonian state. Hope donia was held. After so many wars, occupying dies last. And we hope that one day Macedonia destruction and untold deaths the day for the will be united. Macedonian people came to decide by them- selves and they actually did - they decided to be Unsurprisingly, but it was a sad day for us, un- on their own. derlines Steve, because in 1992 Macedonia be- trayed our history and changed the sixteen-ray At the referendum organized in the Republic flag of King Philip and Alexander of Macedon. We of Macedonia and in major immigrant communi- know under what coercion and blackmail, under ties of Macedonians all over the world the result what circumstances it was done. But it should was impressive. Even 96 percent of the Mace- be borne in mind that Macedonia will never be donian people voted to have their independent united without our flag with the sun. We’re look- Macedonian state. ing forward to the new, our sovereign state of Steve’s talked about the participation Macedonia, but we must go back forgetting not of the Macedonian emigrants to vote in Cana- our roots in ethnic Macedonia. da. The polling stations were opened in Toronto Till the 1950’s, the Macedonian emigrants and Windsor in churches "St. Clement of Ohrid", in Canada organized themselves within village "Saint Elijah" and "St. Nicholas", as well as the associations and regional groups, respective- park "United Macedonians". After counting the ly that developed social and cultural activities votes, the result was even more impressive - among their members. At that time, there were 99% were in favor of independent Macedonia. organizations under the influence of the Bul- International verification followed. The recogni- garian and Greek propaganda that gathered the tion of Macedonia has started by Sofia, and fol- Macedonians from all parts of Macedonia. lowed onward by Ankara, Moscow... Especially after the Second World War, some Recognitions from all over the world con- individuals and groups of Macedonians in Cana- tinued. It was very important that the United da and in the USA that seriously started consid- States also stood on our side. United Macedo- ering organizing the Macedonians on a clearly nian Organization didn’t have the necessary national basis. At the same time, they raised the American links, so, according to Steve Pliakes, issue regarding the preservation of the Macedo- they contacted the Macedonian Patriotic Or- nian national identity and Macedonian national ganization (MPO) from Gary, Indiana. They ad- unification of the Macedonian immigrants. In dressed them with the message saying, "If you, that period a group of Macedonians undertook as you claim, are a Macedonian organization, the initiative to establish a Macedonian national then let's work jointly." and patriotic organization. In this context, the “We have prepared a resolution, and we first undertaking was the organization of 1958 agreed that we will work more forcefully for the picnic which, for the organizers, was unexpect- recognition of our country,” says Steve. The two edly successful. organizations put their signatures on the Reso- The Ilinden picnic became traditional and it lution - Steve Pliakes for the United Macedonian is organized every year on the first Sunday of

180 A PART OF STEVE‘S ACTIVITIES СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

егзодусите непрестајно ги следеле. Но, Маке- тој. Потписи на Резолуцијата ставаат двете донците биле и останале Македонци, на своја организации – Стив Пљакас за Обединетата територија и на Балканскиот Полуостров, во македонска организација од Канада и Иван јужното крило на европскиот континент. Лебамов за Македонската патриотска органи- зација од САД, стои регистрирано во аналите. Во 1991 година Стив Пљакас повторно е реизбран за претседател на познатата орга- Од тој ден па натаму, значи од 8 септемв- низација „Обединети Македонци“ од Канада. ри, Владата на Република Македонија и маке- Истата година, 8 септември е најголемиот ден донскиот народ запловија по својот суверен, во современата македонска историја. Најваж- самостоен пат. А ние, вели Пљакас, продол- ниот настан за Македонците каде и да се на живме и еве, до ден-денес, сите заедно рабо- планетата Земја, кои дочекаа да имаат своја тиме за доброто на Македонците, за доброто независна матична држава. На 6 септември се на македонската држава. Надежта умира по- одржа Референдумот за самостојна, суверена следна. А ние се надеваме дека еден ден Ма- Република Македонија. По толку војни, окупа- кедонија ќе биде обединета. торски зулуми и неброени жртви, дојде чинот Секако, како тажен ден за нас беше, нагла- да одлучи македонскиот народ да биде свој сува тој, во 1992 година кога Македонија ја на своето. предаде нашата историја и го смени знамето На организираниот Референдум одржан со сонце со шеснаесет зраци на кралот Филип во Република Македонија и во поголемите и Александар Македонски. Знаеме под каква иселенички средини на Македонците во све- присила и уцена, под какви околности беше тот, резултатот беше импозантен. Дури 96 сторено тоа. Но, треба да се има предвид дека отсто од народот беше – за своја самостојна Македонија никогаш нема да се обедини без македонска држава. нашето знаме со сонцето. Се радуваме на но- Стив раскажува за учеството на македон- вата, наша суверена држава, на Македонија, ските иселеници на Референдумот во Канада. но мораме да се вратиме и да не ги заборави- Гласачките места биле отворени во Торонто и ме нашите корени во етничка Македонија. во Виндзор во црковните храмови „Свети Кли- До пред педесеттите години од минатиот мент Охридски“, „Свети Илија“ и „Свети Нико- век, македонските иселеници во Канада се ла“, како и во паркот „Обединети Македонци“. организираа во рамките на селските и регио- По пребројувањето на гласовите резултатот налните асоцијации, односно групите кои раз- бил уште поимпозантен – 99% биле за само- виле социјални и културни активности меѓу стојна Македонија. Следеше меѓународната своите членови. Во тоа време, имаше органи- верификација. Признавањата од светот поч- зации под влијание на бугарската и грчката наа од Софија, па натаму Анкара, Москва... пропаганда, во кои се собираа Македонците Признавањата од светот продолжија. Мно- од сите делови на Македонија. гу беше битно што на наша страна застанаа и Особено по Втората светска војна, се поја- Соединетите Американски Држави. Обедине- вија поединци и групи на Македонци во Ка- тата македонска организација ги немала по- нада и во Соединетите Американски Држави, требните американски линкови, па затоа, вели кои почнаа да размислуваат сериозно за ор- Стив Пљакас, стапиле во контакт со Македон- ганизирање на Македонците на јасно нацио- ската патриотска организација МПО од Гери, нална основа. Во исто време, тие го покренаa Индијана. Им сториле абер со зборовите: „Ако прашањето за зачувување на македонскиот сте, како што тврдите, македонска организа- национален идентитет и македонското наци- ција, тогаш ајде да работиме заедно“. онално обединување на македонските еми- - Ние подготвивме резолуција и се согла- гранти. Во тој период група Македонци презе- сивме дека засилено ќе работиме на при- доа иницијатива за формирање на ­македонска знавањето на нашата татковина, истакнува национална и патриотска ­организација. Во тој

ДЕЛ ОД АКТИВНОСТИТЕ НА СТИВ ПЉАКАС 181

SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

­August. This picnic is of special significance for own branches in Hamilton and Windsor in Can- the national life of the Macedonians from To- ada, as well as in Detroit and Columbus in the ronto and beyond. It symbolizes the unity of all USA. These activities continued at the meetings Macedonian emigrants. in Detroit on 7 June 1969 and in Hamilton on 17 Upon the successful picnic in 1958, the Or- May 1970. Hence, after expanding the activities ganizational Committee decided to address of the organization as a national organization of the Macedonians with a letter, and to explain the “United Macedonians for North America”, a why it was necessary to establish a Macedonian Convention was held in Toronto on 4-6 Septem- national organization which would support the ber 1970, when a Resolution was adopted. interests of all Macedonian emigrants in North The “United Macedonians” organized numer- America. ous protests in front of the Greek, Bulgarian and Hence, on 28 April 1959, a Macedonian con- former Yugoslav consular offices, demanding ference for all Macedonians was held at the King protection of the national rights of the Macedo- Edward Hotel. The constitution of the organi- nians in these countries. In addition, this organi- zation was adopted there and a decision was zation was one of the organizers of the protest reached to establish the Organization of the in front of the United Nations Headquarters, as “United Macedonians”. well as in front of the Parliament of the province of Ontario in Toronto, demanding recognition From the very moment of its establishment, of the Republic of Macedonia. Furthermore, in the organization “United Macedonians” had an September 1991, it organized a referendum active approach towards solving a number of im- for sovereign and independent Macedonia, and portant issues and demands of special national fund raising activities, as well for supporting significance for the Macedonian emigrants in Macedonia, especially Pirin Macedonia and Mala Canada. One of the most important tasks and Prespa. needs for the Macedonian emigrants was con- struction of a number of Macedonian Orthodox Until the establishment of “The Miladinov churches with the aim of satisfying the religious, Brothers” literary group, the “United Macedo- cultural, and national needs of all the Macedo- nians” had also been the organizer of the man- nians in general. ifestation “Days of the Macedonian Literature and Literacy”, which was held in May and was The “United Macedonians” undertook a wide dedicated to the work of the Macedonian and range of cultural and educational activities. pan- Slavic first educators, Sts. Cyril and Metho- In fact, this organization was registered as a dius. This cultural manifestation was organized Macedonian national, cultural and educational in order to bring the culture of the Macedonian organization. Within these activities, it appears people closer to the Canadian cultural public. as an organizer of numerous important cultural manifestations for the Macedonian emigrants The organization “United Macedonians” was in Toronto. also an organizer of the “Goce’s Days” dedicated to the Macedonian revolutionary and a cultural The “United Macedonians”, during its exis- worker, Goce Delčev. For the first time this man- tence, has managed to unite the Macedonians ifestation was organized under the name “Goce’s on both a national and a spiritual level. It has Komitadji Evening” in 1972. The interest for this developed numerous activities in the life of the manifestation has constantly increased in the re- emigrants and managed to get rid of the influ- cent years. Namely, in 1999, the “United Macedo- ences of foreign propaganda. It has grown into a nians” celebrated its 40th Anniversary. On that strong nucleus for uniting the Macedonian emi- occasion, Metropolitan Kiril was a special guest grants from all parts of Macedonia. and he delivered an inspirational speech. On 16 November 1968 the “United Mace- In February 1979, during the annual assem- donians” began activities for establishing their bly of the members, they decided to erect a

184 A PART OF STEVE‘S ACTIVITIES СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

контекст, прво, во 1958 година беше органи- во животот на иселениците и успеа да се осло- зиран пикник кој, за организаторите, беше не- боди од влијанието на странските пропаганди. очекувано успешен. Таа прерасна во силно јадро за обединување на македонските иселеници од сите делови на Со тоа Илинденскиот пикник стана тра- Македонија. диционален и се организира секоја година во првата недела од август. Овој пикник е од На 16 ноември 1968 година организацијата посебно значење за националниот живот на „Обединети Македонци“, започна активности Македонците од Торонто и пошироко. Тај го за создавање сопствени филијали во Хамил- симболизира единството на сите македонски тон и Виндзор во Канада, како и во Детроит иселеници. и Колумбос во Соединетите Американски Држави. Овие активности продолжија и на По успешниот пикник во 1958 година, орга- средбите во Детроит на 7 јуни 1969 година и низацискиот комитет одлучи да се обрати на во Хамилтон, на 17 мај 1970 година. Оттука, по сите Македонци со писмо, во кое се објаснува проширувањето на активностите на организа- зошто е потребно да се формира Македонска цијата, како национална организација „Обеди- национална организација која ќе ги поддржу- нети Македонци за Северна Америка“, од 4 до ва интересите на сите македонски иселеници 6 септември 1970 година во Торонто се одржа во Северна Америка. Конвенција на која беше усвоена и Резолуција. Оттука, на 28 април 1959 година, се одр- Организацијата „Обединети Македонци“, жа семакедонска конференција во хотелот била организатор на бројни протести пред „Крал Едвард“. Беше донесен правилник со грчкиот, бугарскиот и конзулатот на поранеш- кој беше решено да се формира организација на Југословија, барајќи заштита на национал- „Обединети Македонци“. ните права на Македонците во овие земји. Од самиот почеток на формирањето, ор- Покрај тоа, таа беше еден од организаторите ганизацијата „Обединети Македонци“ презе- на протестот пред седиштето на Обединети- де активен пристап кон решавање на голем те нации во Њујорк, како и пред Собранието број важни прашања и барања, особено од на провинцијата Онтарио во Торонто, барајќи национално значење за македонските досе- признавање на Република Македонија. По- леници во Канада. Една од најважните задачи натаму, во септември 1991 година, таа орга- и потреби за македонските доселеници беше низира Референдум за суверена и независна изградба на Македонска православна црква, Македонија, а организираше собирање на место за задоволување на верските, култур- средства и даде целосна поддршка на Маке- ните и националните потреби на сите Маке- донија, особено на Пиринска Македонија и донци.. Мала Преспа. Организацијата „Обединети Македонци“ До формирањето на Литературното спроведе широк спектар на културни и еду- друштво „Браќа Миладиновци““, организа- кативни активности. Всушност, оваа органи- цијата „Обединети Македонци“, беше орга- зација е регистрирана како македонски др- низатор на манифестацијата „Денови на ма- жавјанин, културна и образовна организација. кедонската литература и писменост“, која се Во рамките на нејзините активности, таа се одржува во мај и е посветена на делото на јави како организатор на бројни значајни кул- македонските и сесловенските просветители, турни манифестации за македонските иселе- свети Кирил и Методиј. Оваа културна мани- ници во Торонто. фестација се организира со цел културата на Организацијата „Обединети Македонци“, македонскиот народ поблиску да се прибли- во текот на своето постоење, успеа да ги обе- жи до канадската културна јавност. дини Македонците на национално и духовно Организацијата „Обединети Македонци“ ниво. Таа има развиено голем број активности е организатор и на манифестацијата „Гоцеви

ДЕЛ ОД АКТИВНОСТИТЕ НА СТИВ ПЉАКАС 185 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

monument to the fallen soldiers for Macedonia. and his presence enriched the contents of this Despite certain misunderstandings, the monu- Macedonian national organization. ment was erected in front of the Church of St. Therefore, Steve Pliakes rightly says that the Clement of Ohrid, and it was formally unveiled organization "United Macedonians" is the base on 26 January 1980. The members of “United of the prospects of future possible development Macedonians” visit this monument every year, of the Macedonian emigration in the North on the first Saturday of August, at 12 o’clock ex- American region, which is an organization of na- actly, in honor of Ilinden. Thus, since 1980 the tional, cultural and ecclesiastical field. "United Macedonians always lay wreaths on this memo- Macedonians" were the most important factor rial on each Ilinden, 11 October, “Gotse Days”, to unite the Macedonians and presenting and “Days of Culture” and other holidays. It is also promoting the inalienable sacred Macedonian customary for the priests to hold a religious ser- name, honor and glory. This organization is the mon for all soldiers that had fallen for Macedo- custodian of the cultural and spiritual heritage nia in the course of each year. of the Macedonian people. It is the first Mace- Within the “United Macedonians”, until re- donian national patriotic organization in their cently, there were two schools, one for studying ranks and significant events, (especially for the Macedonian language and literature, and the big day Ilinden) gather most Macedonians from other for studying Macedonian folklore and cul- all parts of Macedonia. ture. The school for Macedonian language and The work that "United Macedonians" literature no longer exists, while the school for achieved and continues to upgrade and expand folklore and culture grew into the “Goce Delčev” is large, bright and unchangeable. Therefore, the cultural and performing society. law and the merits that this Macedonian organi- The “Goce Delčev” folk dance group was es- zation occupies is special, very important in the tablished in 1986 and is one of the most active contents of the recent history of Macedonian groups in Canada. It participated in almost all emigrants in Canada. multicultural manifestations in Toronto; it par- ticipated in the Canadian Independence Day celebrations - on 1 July, as well as in various pa- rades and students’ dances; they were frequent guests to the Macedonians in Kitcheners and Hamilton; it participated in the caravan of the nations and the so-called CHIN manifestations, as well as in many other gatherings and mani- festations. In 1988 it participated in the “Ilin- denski denovi” in Bitola. In addition, the “Solun” soccer club used to function within the “United Macedonians” that participated in the Macedonian-Canadi- an league. This organization owns a proper- ty known as the “Macedonian park”, when the Macedonian monastery St Ilija which foot stone was set by Metropolitan Kiril, who was often dear guest to the “United Macedonians”. He was invited on all celebrations and manifestations,

186 A PART OF STEVE‘S ACTIVITIES СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

денови“ посветена на македонскиот револу- различни паради и ученички натпреварувања; ционер и културен работник, Гоце Делчев. За тие биле чести гости на Македонците во Ки- првпат оваа манифестација беше организи- чинер и Хамилтон; учествувале на Караван на рана под името „Гоцевата комитска вечер“ во народите и на CHIN манифестации, како и на 1972 година. Интересот за оваа манифеста- многу други собири и манифестации. Во 1988 ција постојано се зголемува во последниве година учествуваше на „Илинденски денови“ години, особено во 1999 година, кога органи- во Битола. зацијата „Обединети Македонци“ го прослави Покрај тоа, фудбалскиот клуб „Солун“ ра- својот 40-годишен јубилеј. По тој повод, ми- трополитот Кирил беше специјален гостин и ботел во рамките на организацијата „Обеди- одржа инспиративен говор. нети Македонци“ и се натпреварувал во Ма- кедонско-канадската лига. Оваа организација Во февруари 1979 година, за време на го- е сопственик на имотот познат како „Македон- дишното членско собрание се одлучи да се ски парк“, каде се гради манастирот „Свети подигне споменик на паднатите борци за Ма- Илија“, чии темели ги положи митрополитот кедонија. И покрај одредени недоразбирања, Кирил, кој често беше гостин на организација- споменикот е подигнат во предниот дел на та „Обединети Македонци“. Тој беше поканет црквата „Свети Климент Охридски“, кој офи- на сите прослави и манифестации, а неговото цијално е откриен на 26 јануари 1980 година. присуство ја збогатуваше содржината на оваа Членовите на организацијата „Обединети Ма- македонска национална организација. кедонци“ го посетуваат овој споменик секоја година, во првата сабота на август, точно во Затоа, Стив Пљакас со право вели дека ор- 12 часот, во чест на Илинден. Така, од 1980 го- ганизацијата „Обединети Македонци“ е осно- дина Македонците секогаш положуваат вен- вата на работата за идниот можен развој на ци на овој споменик на секој Илинден, 11 Ок- македонската емиграција во северноамери- томври, на манифестациите „Гоцеви денови“ канскиот регион, која се грижи на национал- и „Деновите на културата“ и други празници. но, културно и црковно поле. Организацијата Исто така, свештениците одржуваат панахи- „Обединети Македонци“ претставува најваж- да за сите борци кои паднале за слободата на ниот фактор за обединување на Македонците Македонија во текот на сите изминати година. за презентација и афирмација на неотуѓиво- Во рамките на организацијата „Обединети то свето македонско име, чест и слава. Оваа Македонци“, до неодамна, работеа две учи- организација е чувар на културното и духов- лишта, едно за изучување на македонскиот ното наследство на македонскиот народ. Тоа јазик и литература, а другото за изучување на е првата македонска национална патриотска македонскиот фолклор и култура. Училиште- организација која организира значајни наста- то за македонски јазик и литература повеќе ни, (особено за големиот ден Илинден) кога се не постои, а училиштето за фолклор и култу- собираат најмногу Македонци од сите делови ра прерасна во Културно уметничко друштво на Македонија. „Гоце Делчев“. Работата што организацијата „Обединети КУД „Гоце Делчев“ беше формирано во Македонци“ ја постигнува и продолжува е го- 1986 година и беше една од најактивните лема, светла и непроменлива. Затоа, според групи во Канада. Учествуваше во речиси сите законот и заслугите оваа македонска органи- мултикултурни манифестации во Торонто; на зација зазема посебно место во содржината прослави на „Денот на независноста на Кана- на поновата историја на македонските иселе- да“ што се одржува на 1 јули, како и во други ници во Канада.

ДЕЛ ОД АКТИВНОСТИТЕ НА СТИВ ПЉАКАС 187

Promoted books by Slave Katin in the church of St. Clement of Ohrid Промовирани дела на Славе Катин во црквата Св. Климент Охридски PRESIDENT OF ”ST. CLEMENT OF OHRID”

t the beginning of the new century, of friendship of Macedonians from seven to sev- in 2000, the Macedonian Ortho- enty-seven. In other words, it is a Macedonian dox Church "St. Clement of Ohrid" center for the generations yet to come. in Toronto was held one of the most important A The initiative for establishing the Macedo- board elections. Thus, the cathedral "St. Clement nian church community and its construction of Ohrid" received a new Board of 21 members. was born on the fourth Ilinden picnic National For the president was elected the prominent Organization "United Macedonians" held on July businessman and donor Steve Pliakes. Within 29, 1962. It was an expression of the strong love the Board were also elected the following per- to the ancestral country, Macedonia, which any sons: for the vice presidents Bill Popovski and expatriate carries deep in their heart. More than Mihajlo Dika, for Secretary Mitko Roshtankovs- eight thousand Macedonians from Toronto and ki, Assistant Secretary - Dr. Andy Plukovski, and surrounding areas gathered in the area of Don for treasurers were elected Danny Globochki Mills. This picnic created a great excitement with and Ilya Shuklinovski. In addition the Executive all present because for the first time in Toronto Board, were elected 10 members for the Board. was present a Macedonian bishop – the Bishop The new leadership headed by Steve Pliakes of Zletovo and Strumica Diocese, His Eminence in its program strived for affirmation of the Naum. Together with the very reverend father Macedonian community in Toronto and beyond, Kiril Stojanovski they addressed those present to revive the activities of all existing sections, and held a commemoration service in the Mace- forming a Committee to work with the youth, donian mother tongue. It was an unforgettable cooperation with the Synod of the Macedonian experience and left positive imprints in church Orthodox Church, intensifying informational life among Macedonians. Therefore it is rightly and educational activities, and preparing and said that this meeting of organized Ilinden cel- printing the By Law of "St. Clement of Ohrid". ebration meant belief, desire, unity and love for the homeland of the Macedonian immigrants in The church to which Steve Pliakes was pres- Toronto and the surrounding area. Later, with ident from 2000 to 2002 is the pivot of most the restoration of the Ohrid Archbishopric a activities that Macedonians develop in Toron- spark was ignited for the century-old church to and beyond, and yet another motive for the and national living of the Macedonian people. expression of love and respect for their native country Macedonia. The church St. Clement of At the large gathering, however, held on 7 Ohrid is the largest center of the Macedonians August 1962 in the hotel "King Edward", a de- coming from all parts of Macedonia. It is a place cision was made to build a church that would

190 A PART OF STEVE‘S ACTIVITIES ПРЕТСЕДАТЕЛ НА „СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ“

е претпоставува дека Торонто е аналите на оваа метропола е запишано дека третиот град по големина на ма- во него е формиран Универзитет уште во 1827 кедонското население. Според не- година и дека тој бил и главен град на Канада Скои неофицијални податоци, во оваа метро- во периодот од 1849 до 1851 и од 1855 до 1859 пола и во околните места свиле гнезда околу година. 120.000 Македонци од сите делови на Маке- Торонто е убав и раскошен град со многу донија. Затоа се вели дека тој е македонски добра местоположба. Тој е распространет на црковно-национален центар за поколенијата. брегот на езерото Онтарио, на осумдесеттина Тие се соживеале и си нашле место под сонце- километри од Нијагарските Водопади и прет- то во секојдневниот живот со стотината други ставува град со многу европски белези, кој народи, нации и етнички групи од целиот свет, кои се доселиле во овој убав и по многу нешта магично го привлекува и опива посетителот и карактеристичен велеград на богатите про- намерникот. Тој е град со прекрасни архитек- стори на Онтарио. тонски зданија, раскошни населби со архитек- тура адаптирана од целиот свет, со уметнички Од друга страна, пак, Канада се смета за галерии, музеи, опера и со други многубројни светски пример на мултикултурно општество. културно-историски споменици. Таа е првата земја во светот која официјал- но го призна мултикултурното шаренило и ја Инаку, првите македонски доселеници во продолжува континуираната, значајна и до- Канада дошле во 1897 година. Поради висо- следна недискриминациска политика. Со тоа, ките дострели, особено на економско поле, мултикултурата се прогласи за политика на Македонците се една од најзначајните ет- власта на Канада, каде што секој староседе- нички групи во Торонто и играат важна улога лец или новодојденец има право на слобода во целокупното живеење. Нив ги има од сите на свеста, верата, мислата, изразувањето, краишта од Македонија, кои се тесно врзани мирното собирање и дружење, уживање и особено со црквата „Свети Климент Охридски“ развој во сопствената култура, пропагирање и и со организацијата „Обединети Македонци“. применување на сопствената религија и упо- Црквата на која Стив Пљакас беше прет- требата на мајчиниот јазик. седател од 2000 до 2002 година е стожер на Метрополата Торонто е најголемиот цен- најголемиот број активности што Македонци- тар на провинцијата Онтарио.. Според по- те ги развиваат во Торонто и пошироко и прет- следниот попис, заедно со околните населби, ставува мотив повеќе за изразување на љубо- градот има околу пет милиони жители. Во вта и почитта кон родната земја ­Македонија.

ДЕЛ ОД АКТИВНОСТИТЕ НА СТИВ ПЉАКАС 191 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

be named St. Clement of Ohrid. Prominent ex- city twinned with Skopje. As a result, on April 5, patriate Spiro Sanders, from the village of Zhel- 1964, on this Macedonian sacred piece of land in evo, region of Lerin, was appointed President, the presence of more than 500 people, friends while Kosta Andrus and Paul Bazel-Vasilevski of the Macedonians and municipal representa- were elected as vice-presidents. In addition, the tives of the Leaside community, the foundation Board of Directors consisted also of Peter Flo- stone of the Church was laid. On this occasion, roff, Dan Pappas as secretaries, while Mike Ne- in a special box a special inscription with the shevich and Paul George were elected treasur- names of all members of the church board and ers, while the Supervisory Board included: Jim their birthplaces in Macedonia was written in Sanders, Stevo Todorovski, Van Petroff, Viktor Macedonian and English, and it was laid down as Paskaloff, John Cervenko, Blagoja Todorovski well. The model of the painter Peter Stoyanoff and Louis Misios. from Zhelevo, region of Lerin, who offered the image of today's cathedral, was used as a proj- The ceremony was attended by several hun- ect. dred Macedonian immigrants, as well as by Bishop of Zhletovo and Strumica Diocese, His One year later, on April 18, 1965, the Arch- Eminence Naum, and the very reverend Kiril bishop of Ohrid and Skopje and the first Mace- Stojanovski. They were the first Macedonian donian Metropolitan, Dositej, together with the church-national missionaries in the largest Bishop for Zhletovo and Strumica Bishopric, Macedonian colony in Canada, who, for the first Naum, very reverend Nestor Popovski and Ata- time on August 12, 1962, in the Zhelevo Hall in nas Popov, as well as the archdeacon Metropol- Toronto, conducted both a religious service in itan Kiril of Polog and Kumanovo Diocese, in the Macedonian language, and the first baptism. presence of several hundred Macedonian immi- It was an event that remains in memory and is grants from all parts of Macedonia, consecrated registered with capital letters in the history of the temple of St. Clement of Ohrid. the church community. With the opening of the Church community, Among the most significant and notable the Macedonian immigrants began to live their dates of the church community of St. Clement own Macedonian church life. Each year they of Ohrid is, of course, December 12, 1962 when have a richer, more diverse, increasingly import- the church was registered with the Canadian ant, self-conscious and attractive church life. authorities and whose document was sent to a Because it is a place for all new comers. There number of Macedonian families. The aim was to Macedonians from all parts of Toronto go there raise morale and trust among Macedonian emi- to pray before in front of the altar of God for life grants, regardless from which part of Macedonia and health, success and happiness. The church they’ve come and who, not by their fault, have services are attended by many people, and wed- satisfied their religious needs in non-Macedo- dings and baptisms enrich the souls of the Mace- nian temples, most of which were built precisely donians and they are the best indicator that the from the financial support of the Macedonians, Macedonian ethnic community has progressed especially those from Aegean Macedonia. and it is getting bigger and more developed. Al- though the Macedonian people in their original The activities of the members of the newly homeland are divided in several parts, although formed church community and the organiza- destiny has dispersed them to many meridians, tion "United Macedonians" were more and more at least here, in Toronto, they are in one place intense from day by day and more important together. in achieving the great idea for their Macedo- nian Orthodox Church. Thus, within a period of In the years that passed, MOC St. Clement two years, they collected a large sum of money of Ohrid has become a second home for many and they bought a site for the future temple in Macedonian immigrants. In the church commu- central and rich Thorncliffe Park in East York, a nity there are members who assist and donate,

192 A PART OF STEVE‘S ACTIVITIES СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

Црквата „Свети Климент Охридски“ е најго- стотици македонски доселеници, како и епи- лем центар на раселените од сите делови на скопот злетовско-струмучки, господин Наум Македонија. Таа е место на другарување на и протаставрофорот Кирил Стојановски. Тие Македонците од седум до седумдесет и се- беа првите македонски црковно-национални дум-годишна возраст. Со други зборови, таа е мисионери во најголемата македонска коло- македонски центар за поколенијата. нија во Канада, кои, за првпат, на 12 август 1962 година, во „Желевската сала“ во Торон- Иницијативата за формирање на оваа то, извршија богослужба на мајчин македон- македонска црковна општина и за нејзина ски јазик, како и прво крштевање. Тоа беше изградба се роди на четвртиот Илинденски настан што остана во сеќавање и е запишан со пикник што националната организација „Обе- големи букви во историјата на оваа црковна динети Македонци“ го одржа на 29 јули 1962 општина. година. Тоа беше израз на силната љубов кон дедовската земја, Македонија, која секој исе- Меѓу најзначајните и бележити датуми на леник длабоко ја носи во своето срце. Повеќе црковната општина „Свети Климент Охрид- од осум илјади Македонци од Торонто и од ски“ е, секако, 12 декември 1962 година, кога околните места се собраа во месноста Дон Црквата беше регистрирана пред канадските Милс. На пикникот, кај сите присутни имаше власти и чиј документ беше испраќан до број- голема возбуда, бидејќи за првпат во Торонто ни македонски семејства. Целта била да се беше присутен македонски владика, еписко- подигне моралот и вербата кај дојденците без пот Злетовско-струмички господин Наум. Тој, разлика од кој дел на Македонија се дојдени, заедно со свештеникот Кирил Стојановски, на а кои, не по своја вина, дотогаш своите црков- мајчин македонски јазик им се обрати на при- ни потреби ги задоволувале во немакедонски сутните и одржа помен-служба. Тоа беше не- храмови, од кои поголемиот број биле изгра- заборавно доживување кое остави позитивни дени токму од средствата на Македонците, траги во црковното живеење кај Македонци- особено од Егејска Македонија. те. Затоа, со право се вели дека таа средба на Активностите на членовите на новоформи- организирано илинденско чествување значе- раната црковна општина и на организацијата ше верба, желба, единство и љубов кон родна- „Обединети Македонци“ од ден на ден беа по- та земја на македонските доселеници во То- големи и позначајни во остварувањето на го- ронто и околината. Подоцна, со обновувањето лемата идеја за своја македонска православна на Охридската архиепископија се запали ис- црква. Така, во период од две години, тие со- крата за вековното црковно и национално жи- браа голем број финансиски средства и беше веење на Македонците. купено местото за идниот храм во централни- На големиот собир, пак, што се одржа на 7 от и богат Торнклиф Парк, во Ист Јорк, град август 1962 година во хотелот „Крал Едвард“, што е збратимен со Скопје. Како резултат на се донесе одлука за изградба на црква што ќе тоа, на 5 април 1964 година, на тоа свето ма- го носи името „Свети Климент Охридски“. За кедонско парче земја, во присуство на повеќе претседател беше избран истакнатиот иселе- од 500 посетители, пријатели на Македонци- ник Спиро Сандерс од село Желево, Леринско, те и претставници на општината Лисајд, беше а за потпретседатели беа избрани Коста Ан- поставен камен-темелникот на црквата. По тој друс и Павле Базел-Василевски. Исто така, во повод, во специјална кутија беше ставена по- управата влегоа и Питер Флоров, Дан Папас, света на македонски и англиски јазик и беа за- како секретар, а Мајк Нешевич и Паул Џорџ пишани имињата на сите што настојуваа да се беа избрани за благајници, додека во Надзор- изгради црквата и местото на нивното раѓање ниот одбор беа вклучени: Џим Сандерс, Сте- во Македонија. За проект на црквата беше во Тодоровски, Ван Петров, Виктор Паскалов, користена макетата на академскиот сликар Џон Червенков, Благоја Тодоровски и Луј Ми- ­Питер ­Стојанов од Желево, Леринско, кој го сиос. На свеченоста присуствуваа и неколкуте понуди ликот на денешната катедрална црква.

ДЕЛ ОД АКТИВНОСТИТЕ НА СТИВ ПЉАКАС 193

SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

many enthusiasts, many of whom do not want in this temple the first diocesan assembly was to even mentioning their names, who work and held, while in September 1975 it hosted the first contribute with a strong love and zeal. They do convocation of the Bishopric, an event that the this because they believe in their cause, and church communities in Canada and the United in the goodness of all who proudly keep their States organize for more than four decades. heads up and their hearts filled, they speak with Within the church of St. Clement of Ohrid a a strong admiration about the road that the number of associations and sections are active Macedonian has gone in order to arrive and have make great contribution to the overall commu- today such national buildings making so impres- nity life, which affirm the Macedonian communi- sive achievements. ty in Toronto, Canada and beyond, and with that The activities of this temple are remarkable, they add to the glory of Macedonia. These are: magnificent, lasting. The Church has hosted nu- Ladies’ Auxiliary, folk group "Macedonian", liter- merous convocations, gatherings, charitable and ary association "Braka Miladinovci",the Church humanitarian actions, of youth meetings, and in- choir, drama club, youth association with its re- ternational gatherings. In the three church halls citing, historical-geographical, chess and sports theater plays are held, songs are sung, Mace- clubs, Macedonian Sunday school, pensioners’ donian dances are performed, and Macedonian clubs and other sections. mother tongue is preserved. It is here that the However, it seems that the activity of the children learn first letters of the Cyrillic alphabet folk group "Makedonka" has a special role in which the Macedonians read write and study in the overall life of the young Macedonian gener- their county and around the world. ations in Toronto and beyond. Since it was es- In the church of St. Clement of Ohrid, on tablished in April 1960 to date, it is the nursery August 1, 1969, the enthronement of the new of young people from Macedonian origin who bishop Kiril of the newly formed US-Canadi- promote and represent the rich Macedonian an-Australian-Macedonian Diocese took place. folklore in Canada and worldwide. Therefore it is This event is written in capital letters in the rightly said that "Makedonka" is an ambassador history of the Macedonian Orthodox Church in of dance and song of the Macedonian people the Diaspora. Then in October the same year, and of Macedonia.

196 A PART OF STEVE‘S ACTIVITIES СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

Една година подоцна, на 18 април 1965 го- средби на млади и на интернационални дру- дина, архиепископот охридски и скопски и прв жења. Во трите црковни сали се одржуваат митрополит македонски, господингосподин драмски претстави, се пеат песни, се играат Доситеј, во сослужение со злетовско-стру- македонски ора, се негува мајчиниот маке- мичкиот епископ господин Наум, протастав- донски јазик, а дечињата тука ги научуваат рофорите Нестор Поповски и Атанас Попов првите букви од кирилицата, од азбуката на и архиѓаковскиот архијереј, митрополитот која пишуваат, читаат и учат Македонците во Кирил, а во присуство на неколку стотици ма- татковината и ширум светот. кедонски доселеници од сите делови на Ма- кедонија, го изврши осветувањето на храмот Во црквата „Свети Климент Охридски“, на „Свети Климент Охридски“. 1 август 1969 година е извршено востоличу- вањето на новиот владика господин Кирил Со пуштањето во работа на оваа црковна на новоформираната американско-канад- општина, македонските доселеници започнаа ско-австралиско-македонска епархија. Чин да живеат свој македонски црковен живот. што е запишан со големи букви во историјата Секоја година сè побогат, сè поразновиден, сè на Македонската православна црква во дијас- позначаен, самосвесен и попривлечен црко- пората. Потоа, во октомври истата година, вен живот. Зашто тоа е место што им припаѓа во овој храм се одржа Првото епархиско со- на сите дојденци. Таму доаѓаат Македонци од брание, а во септември 1975 година таа беше сите делови на Торонто за да се помолат пред домаќин на Првиот црковно-народен собир олтарот на Господ за здравје и живот, за успех на Епархијата, кој повеќе од две и пол деце- и среќа. Богослужбите секогаш се следат од многу народ, а венчавките и крштевките ги нии го организираат црковните општини во облагородуваат душите на Македонците и се Канада и Соединетите Американски Држави. најдобриот показател дека македонската ет- Во рамките на црквата „Свети Климент Ох- ничка заедница има напредок и дека се шири, ридски“ активно работат и придонесуваат во се развива и мултиплицира. Ако македонски- севкупното живеење повеќе друштва и сек- от народ во татковината е распарчен на по- ции кои ја афирмираат македонската заед- веќе страни, ако судбината сакала тој да се ница во Торонто, во Канада и пошироко, а со расели на многу меридијани, тука, во Торонто, тоа ја прават препознатлива и Македонија. на едно место е заедно. Тие се: Женската секција, Фолклорната група „Македонка“, Литературното друштво „Браќа Во годините што изминаа, Македонската Миладиновци“, Драмската секција, Младин- православна црква „Свети Климент Охрид- ската организација со рецитаторската, исто- ски“ стана втор дом за многу македонски до- риско-географската, шаховската и спортска- селеници. Во црквата членуваат, помагаат и та секција, Македонското неделно училиште, даруваат недоброени ентузијасти, од кои го- лем дел не сакаат да им се спомене дури ни Пензионерскиот клуб и други секции. името, а работат и придонесуваат со силна Меѓутоа, се чини активноста на Фолклор- љубов и жар. Тоа го прават поради вербата во ната група „Македонка“ има посебна улога во она што го даваат, а тоа е за доброто на сите севкупното живеење на младите македонски кои со гордо кренати глави и полни срца, со генерации во Торонто и пошироко. Таа, од силен восхит зборуваат и раскажуваат за па- своето формирање во април 1960 година до тот по кој тргна Македонецот за да стаса де- денес, е расадник на млади кадри од маке- нес до вакви национални зданија и до толку донско потекло кои го афирмираат и го пре- импозантни постигнувања. зентираат богатото македонско фолклорно Активностите на овој Божји храм се извон- наследство во Канада и во светот. Затоа, со редни, величествени, трајни. Оваа црква била право се вели дека „Македонка“ е амбасадор домаќин на бројни црковно-народни ­собори, на орото и песната, на македонскиот човек и на добротворни и хуманитарни акции, на на Македонија.

ДЕЛ ОД АКТИВНОСТИТЕ НА СТИВ ПЉАКАС 197

Steve and the priest Ilija Donev Стив и свештеникот Илија Донев А Board of St. Clement of Ohrid Управа на Свети Климент PRESIDENT OF THE OLYMPIC COMMITTEE

he name and work of Steve Pliakes is Macedonian flag was raised in the Olympic closely associated with the Olympic village on Ilinden as planned, and Macedonia Games in Athens in 2004 and Bei- was a part of the Balkan Olympic House. The Tjing in 2008. He was one of the main sponsors flag-bearer at the opening ceremony was Steve for Macedonian athletes. Prior to that, due to Pliakes. his activities and contribution to the Macedo- The Olympic Games are a major international nian athletes from Canada, Steve Pliakes was event, including summer and winter sports, in elected President of the Olympic Committee of which thousands of athletes participate in var- Macedonians in Canada. ious competitions. Olympics are considered the For the Olympic Games in Athens, Steve’s biggest sports competition in the world where made special preparations because he had more than 200 countries participate. Nowadays, to travel to the country of his ancestral roots. the Olympic Games are held every two years, al- Namely, in the Olympic Village in Athens, among ternately Winter and Summer Olympics. other athletes of the world, the Olympians from It is interesting to mention that the first Macedonia defending the colors of our coun- Olympic Games were held in Olympia, Greece, try were also accommodated. They were led by in the 8th BC, but the Macedonians were not the Secretary General and MOC director Zoran allowed to participate in the games for several Gapich and Nase Nasev, where they stayed from reasons. Only Alexander III of Macedonia partic- 13 to 29 August 2004. ipated in the Olympics. In Athens, Macedonia was represented by According to historical data, the Interna- ten Olympians in five sports disciplines. Swim- tional Olympic Committee (IOC) was set up in mers were the most numerous, but for all four 1894 when this institution became the execu- of them these Games were not their first such tive body of the Olympic Movement. Then, the experience. Vesna Stojanovska, Alexander Mila- Olympic Games were revived in 1896. However, dinovski and Zoran Lazarevski swam in Sydney world wars led to the cancellation of the Games as well, while Aleksandar Malenko after an eight in 1916, 1940 and 1944. In addition major pro- year hiatus returned to the Games after perfor- tests during the Cold War II led to limited partic- mances at the 1996 Olympic Games in Atlanta. ipation in the games in 1980 and 1984. Then performed kayaker Laze Popovski, ath- letes Alexandra Vojneski, Vane Stojanov, Divna Olympic Movement consists of internation- Pesich with air rifle, and wrestlers Mohammed al sports federations, national Olympic com- Ibragimov and Shihamir Osmanov, as well as mittees and organizing committees for each handball judges Marjan and Dragan Nacevski. Olympic Games. The celebration includes many

202 A PART OF STEVE‘S ACTIVITIES ПРЕТСЕДАТЕЛ НА ОЛИМПИСКИОТ КОМИТЕТ

мето и делото на Стив Пљакас е Османов, како и ракометните судии Марјан и тесно поврзано со олимписките Драган Начевски игри во Атина во 2004 и во Пе- Македонското знаме во Олимпиското село кинг во 2008 година. Тој беше еден од главни- И беше кренато на Илинден, како и што беше те спонзори за македонските спортисти. Пред планирано, додека, пак Македонија беше дел тоа, поради неговите активности и придонес од Балканската олимписка куќа. Носителот на за македонските спортисти од Канада, Стив македонското знаме на отворањето на игрите Пљакас беше избран за претседател на Олим- беше Стив Пљакас. пискиот комитет на Македонците во Канада. Инаку, олимписките игри се голем меѓу- За олимписките игри во Атина Стив напра- народен настан, вклучувајќи летни и зимски ви посебни подготовки, бидејќи требаше да спортови, во кои учествуваат илјадници спор- патува во земјата од каде се неговите корени. тисти во различни дисциплини. Олимписките Имено, во Олимпиското село во Атина, меѓу игри се сметаат за најголемо спортско нат- другите спортисти од светот беа сместени и преварување во светот каде што учествуваат олимпијците од Македонија, кои ги бранеа повеќе од 200 земји. Денес се одржуваат на боите на нашата држава. Тие беа предводе- секои две години, наизменично зимски и лет- ни од генералниот секретар и директорот на ни олимписки игри. Меѓународниот олимписки комитет, Зоран Га- пиќ и Насе Насев и останаа од 13 до 29 август Интересно е да се спомене дека првите 2004 година. олимписки игри се одржале во Олимпија, во Грција во VIII век пр.н.е., меѓутоа на Македон- Македонија во Атина беше претставена со ците не им било дозволено да учествуваат на десетмина олимпијци во пет спортови. Најм- игрите од повеќе причини. Единствено Алек- ногубројни беа пливачите, но за сите четвори- сандар III Македонски учествувал на олимпи- ца ова нема да биде прво вакво доживување. ски игри. Весна Стојановска, Александар Миладинов- ски и Зоран Лазаревски пливаа и во Сиднеј, Според историските податоци, Меѓународ- додека Александар Маленко по осум години ниот олимписки комитет (МОК), е формиран пауза, повторно се враќа на игрите, откако на- во 1894 година од кога оваа организација ста- стапи на олимписките игри во 1996 во Атлан- на извршно тело на Олимпиското движење. та. Потоа настапија кајакарот Лазе Поповски, Потоа, олимписките игри биле обновени во атлетичарите Александра Војнеска, Ване 1896 година. Меѓутоа, светските војни довеле Стојанов, Дивна Пешиќ со воздушна пушка до откажување на игрите во 1916, 1940, и 1944 и борачите Могамед Ибрагимов и Шихамир година, како и големите протести за време на

ДЕЛ ОД АКТИВНОСТИТЕ НА СТИВ ПЉАКАС 203 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

rituals and symbols, as well as the opening and At the 2004 Olympics in Athens 202 coun- closing ceremonies. The number of participants tries participated from all corners of the world, ranges of more than 13,000 athletes competing and 5501 teams. The athletes won 301 medals in at the summer and winter Olympics in 33 dif- 28 different sports. It was the second time that ferent sports and 400 disciplines. The top three Athens had the honor to be a host to the mod- athletes in all disciplines receive Olympic med- ern games. The first time was back in 1896. als - gold for the first, silver for the second, and In the Olympic Village in Athens, the athletes bronze for the third place. from Macedonia who defended the colors of Games have grown to the point that nearly our country, among other athletes of the world, every nation competes, and therefore Mace- were also accommodated. They were led by the donia as a sovereign and independent state is MOC Secretary General and director, Zoran among the countries participating in the Olym- Gapich and Nase Nasev, and stayed there from pics as well. Every two years the media exposure 13 to 29 August 2004. of the Olympic games allow less well-known Steve Pliakes arrived at the Olympic Games athletes to gain national, and in some cases in- in Athens via Vienna, and he entered his home ternational glory. Games also represent a major country without any problem in spite the fact opportunity for the host city to show its best to that he was banned to visit this country. For- the whole world. tunately and as planned with Nase Nasev, the Summer Olympic Games in 2004 were held arrival of Lilly and Steve Pliakes, as the most im- in the capital of Greece, Athens, home of the portant sponsors of the Olympic Games in Ath- modern Olympics that were great challenge for ens, was marked by great and warm hospitality. Steve Pliakes. He had a desire, after Alexander On the opening day of the Olympics, Steve III of Macedonia, to be a part of the Olympic was given the Macedonian flag and he stood Games in Athens too. in front of the Macedonian Olympic team

At the Olimpic games На Олимписките игри

204 A PART OF STEVE‘S ACTIVITIES СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

At the Olimpic games На Олимписките игри

Студената војна довеле до ограничено уче- ­национална, а во некои случаи и со маѓуна- ство на игрите во 1980 и 1984 година. родна слава. Игрите, исто така, претставуваат Олимпиското движење се состои од меѓу- голема можност за градот-домаќин да се по- народни спортски федерации, национални каже во најдобро светло пред целиот свет. олимписки комитети и организирање на ко- Летните олимписки игри во 2004 годи- мисии за секои олимписки игри. Прославата на, беа одржани во главниот град на Грција, опфаќа многу ритуали и симболи, како и све- Атина, домот на модерните олимписки игри, чено отворање и затворање на игрите. Бројот кои беа голем предизвик и за Стив Пљакас. на учесниците се движи над повеќе од 13.000 Тој имаше желба, после Александар III Ма- спортисти кои се натпреваруваат на летните кедонски и тој да биде дел од олимписките и зимските олимписки игри во 33 различни игри во Атина. спортови и во околу 400 дисциплини. Пласи- раните спортисти на првите три мести во сите На Олимпијадата во Атина, во 2004 година, дисциплини добиваат олимписки медали, учествуваа 202 држави од целиот свет, и 5. 501 златен за првото, сребрен за второто и брон- тим. Исто така, спортистите освоија 301 медал, зен медал за третото место. во 28 различни спортови. Тоа беше вториот пат што Атина ја имаше честа да ги одржува игри- Игрите пораснаа до тој степен што речиси те, а првиот пат бил во 1896 година. секоја нација се натпреварува, со што и Маке- донија како суверена и самостојна држава е Во Олимпиското село во Атина, меѓу дру- меѓу земјите кои учествуваат на олимписките гите спортисти од светот беа сместени и игри. Секои две години медиумската експо- спортистите од Македонија, кои ги бранеа нираност на олимписките игри овозможува боите на нашата држава. Тие беа предводе- помалку познати спортисти да се здобијат со ни од генералниот секретар и директорот на

ДЕЛ ОД АКТИВНОСТИТЕ НА СТИВ ПЉАКАС 205 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

At the Olimpic games На Олимписките игри СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

At the Olimpic games На Олимписките игри SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

­overwhelmed by emotions. After the announce- municipality under the direct administration of ment of the Macedonian team was made, Steve the government. stepped at the stadium first. His hands were Beijing is a major transportation hub in the shaking with excitement while he was carrying country, with many rail and road lines, in which the Macedonian flag in his homeland, but he two million passengers daily are transported held it firmly and he proudly marched forward. only by the underground. It is a metropolis with He carried the flag until the end of the opening direct aerial lines connecting it to the rest of the ceremony of the Games. world, where the family of Pliakes arrived for the Those moments of joy, excitement, pride and Olympic Games. pleasure have remained in lasting memories According to the words of Steve Pliakes, Bei- of Steve Pliakes. Therefore, after the Olympic jing is one of the four great old capitals of Chi- Games in Athens, Steve Pliakes gave a state- na. The city was at the heart of Chinese history ment saying that in those moments he was the for centuries and therefore it has many monu- happiest Macedonian in the world. ments from different historical eras, and all of As an explanation, the Olympic Games in Ath- them have national value. The city is known for ens in 2004 were assessed as a great success, its palaces, temples and large stone walls and given that security and organization were ex- gates. Art treasures and universities have made ceptionally good and only a few visitors report- this city a cultural center of the Chinese people, ed minor problems, mostly related to transport both throughout history and nowadays. or accommodation. The only noticeable problem Beijing Olympics were a great challenge for was the small attendance at preliminary rounds. Steve Pliakes. Here, as one of the major spon- Steve Pliakes was the person who also car- sors of the Macedonian athletes, he’s expressed ried the Macedonian flag in 2008 at the Olym- strong love for his ancestral country Macedonia pics in Beijing, the capital of the People's Repub- through these athletes. The act of carrying the lic of China. It is one of the most populated cities Macedonian flag at the Olympic Games in Bei- in the world, with a population of about twenty jing, like he did in Athens, was an exciting event million inhabitants in 2010. Beijing is a political, for Steve and his family, for which he received cultural and educational center of the country many accolades and awards. For Steve Pliakes and is a home to the largest state-owned com- the act of carrying the Macedonian flag is going panies in China. This metropolis is located in to remain an unforgettable and unrepeatable northern China, and is politically organized as a experience.

208 A PART OF STEVE‘S ACTIVITIES СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

­Меѓународниот олимписки комитет, Зоран Га- Стив Пљакас беше личноста која го носе- пиќ и Насе Насев и останаа од 13 до 29 август ше македонското знаме во 2008 година и на 2004 година. олимписките игри во Пекинг, или Бејџинг, на кинески, кој е главен град на Народна Репу- Во Атина Македонија беше дел од Бал- блика Кина. Тој е еден од најнаселените гра- канската олимписка куќа. Така, македонско- дови во светот со население од околу двае- то знаме во Олимпиското село беше кренато сет милиони жители во 2010 година. Пекинг на Илинден, а носителот на знамето на от- е политички, културен и образовен центар на ворањето беше канадскиот Македонец Стив државата и истиот е дом на најголемите др- Пљакас. жавни компании во Кина. Оваа метропола се За олимписките игри во Атина Стив Пљакас наоѓа во северна Кина и е политички орга- пристигна преку Виена и без проблем влезе низирана како општина, која е под директна во неговата родна земја, во која има забрана управа на Владата. за да влезе и да ја посети. За среќа и како што Пекинг е главен транспортен центар во беше планирано со Насе Насев, пристигну- државата, со голем број железнички и патни вањето на Лили и Стив Пљакас, како едни од линии, во кој само во метрото се превезува- значајните спонзори на олимписките игри во ат околу два милиона патници дневно. Тој е Атина, беше одбележано со големо и топло метропола со директни воздушни линии со гостопримство. кои се поврзува со останатиот дел од светот, На денот на отворањето на олимписките со кои и семејството Пљакас пристигнаа за игри на Стив му беше дадено да го носи маке- олимписките игри. донското знаме и тој возбудено стоеше пред Според зборовите на Стив Пљакас, Пекинг македонскиот тим за Олимпијадата. Најава- е еден од четирите големи стари главни гра- та на македонската екипа беше извршена и дови на Кина. Градот со векови бил во срцето Стив зачекори прв на стадионот. Рацете му се на кинеската историја и поради тоа има го- тресеа од возбуда дека го носи македонско- лем број споменици од различни историски то знаме во својата родна земја, но цврсто го ери, кои имаат национална вредност. Градот е држеше и горделиво чекореше напред. Тој го препознатлив по палатите, храмовите и голе- држеше знамето сè до крајот на отворањето мите камени ѕидови и порти. Уметничките бо- на игрите. гатства и универзитетите го направиле градот Тие мигови на радост, возбуда, горделивост културен центар на кинескиот народ, како низ и задоволство останаа трајни во сеќавањата историјата, така и денес. на Стив Пљакас. Затоа, по олимписките игри Олимписките игри во Пекинг беа голем во Атина, Стив Пљакас изјави дека во тие ми- предизвик за Стив Пљакас. И тука, како еден гови бил најсреќниот Македонец на светот. од големите спонзори на македонските спор- Инаку олимписките игри во Атина од 2004 тисти, преку нив ја изрази силната љубов година беа проценети како голем успех, со кон дедовската земја Македонија. Чинот на оглед на тоа што безбедноста и организација- носењето на македонското знаме на олимпи- та биле исклучително добри и само неколку ските игри и во Пекинг, како и во Атина, беше посетители пријавиле мали проблеми, главно, возбудлив настан и за Стив и за неговото се- поврзани со транспортот или сместувањето. мејство, за што тој доби бројни пофалби и Единствениот забележителен проблем бил ма- признанија. За Стив Пљакас како знаменосец лата посетеност на прелиминарните настани. тоа ќе остане незаборавно и неповторливо.

ДЕЛ ОД АКТИВНОСТИТЕ НА СТИВ ПЉАКАС 209

SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

V

ON THE ROAD OF ALEXANDER THE MACEDON MACEDONIA - HOMLAND OF STEVE PLIAKESTHE MACEDONIANS IN PAKISTAN FOLLOWING THE FOOTSTEPS OF ALEXANDER THE GREAT

ПО ТРАГИТЕ НА АЛЕКСАНДАР МАКЕДОНСКИ МАКЕДОНИЈА - РОДНАТА ЗЕМЈА НА СТИВ ПЉАКАС МАКЕДОНЦИТЕ ВО ПАКИСТАН ПО ТРАГИТЕ НА АЛЕКСАНДАР МАКЕДОНСКИ

MACEDONIA - HOMLAND OF STEVE PLIAKES

acedonia, the birth country of According to Steve Pliakes: “In the rich his- Steve Pliakes has been a country tory of Europe, it is hard to find a people like of turmoil, but also a country of the Macedonian one who suffered so many up- Mbeauty and mystery where the strong survived heavals during their national establishment. It war, famine, conquerors, insults and empires; is hard to find another people in the world who preserving their name at the same time. That had so turbulent history, as well. Every single has started since the glorious times of Philip storm struck them. There was no war that failed and Alexander of Macedonia, during the reign to strike them. Each misfortune that took place of Rome, the Byzantines, the great migrations in those areas put Macedonia in the very center, of different nations to the south and Ottoman while the Macedonians received the first blows. Empire up to now. Following their destiny in the last thirteen cen- turies, it could be said that destiny was history During this long and rich period only two to many peoples, while for the Macedonians, his- nations, two peoples have chosen the name of tory was their destiny. this country as an integral part of their identity – the ancient Macedonians and the present-day Judging objectively, the people, whose best Macedonians. It is this strong connection which dance is the ancient one called “Teškoto” could spans millennia that shows the dedication of not help having such fate and past. Macedonia these peoples to their country. Therefore, about was not only always at the point where many the historical development of Macedonia from swords and yataghans crossed, where sabers ancient time up today, a large number of both and daggers crossed, but it was also the place foreign and domestic authors have written from where a number of different cultures clashed ancient times up to the present. Some authors and intersected each other. In fact, Macedonia have tried to distort the Macedonian story, of that time was and now is a cradle of civiliza- while others have presented the historical facts tion, a focal point as one of the most ancient civ- about Macedonia and the Macedonian people ilization”, says Steve. too easily Since ancient times the name Macedonia Macedonia, “The old country”, as the Mace- stood for a small province in the immediate vi- donian emigrants call their grandfathers land, cinity of Pella, today the village Postol – the cap- where Lilli and Steve Pliakes were born, occupies ital of the ancient Macedonian Empire, which is a central part of the Balkan Peninsula and has about a hundred kilometers from the birth place an extremely advantageous position at the con- od Steve Pliakes. It covered the area between junction of important roads and highways. present-day Lake Pazar, which is dried out, and

216 ON THE ROAD OF ALEXANDER THE MACEDON МАКЕДОНИЈА - РОДНАТА ЗЕМЈА НА СТИВ ПЉАКАС

акедонија, родната таткови- Според зборовите на Стив Пљакас: „Во бо- на на Стив Пљакас е земја на гатата историја на Европа тешко е да се нај- премрежја, но и земја на убави- де народ каков што е македонскиот кој имал Мни, земја на мистерии и опстојување, каде што толку многу превирања со своето национално силните луѓе преживеале војни, глад, освоју- конституирање. Тешко е во светот да се најде вачи, навреди, империи, притоа, зачувувајќи друг народ кој имал и толку бурна историја. ја волшебноста на своето име. Тоа започнало Затоа, често се вели дека на многу народи од величествените времиња на Филип и Алек- судбина им била историјата, а на Македоне- сандар Македонски, преку римските и визан- цот историјата му била судбина. тиските владеења, преку големите миграции Народ на кој најдоброто оро му е антич- на различни народи на југ и потпаѓањето под кото оро, кое се вика „тешкото“, објективно и Отоманската Империја сѐ до денес, не можел да има поинаква судбина и минато. Низ овој долг и богат временски период Македонија не само што отсекогаш била на само два народа го избрале името на оваа сечилото на многуте мечеви и јатагани, сабји земја за нераздвоен дел на својот идентитет и ками, туку во неа се судрувале и прекрсту- – древните Македонци и Македонците денес, вале многу различни култури. Иако, токму таа а тоа претставува силна врска која датира од Македонија, всушност, била и е лулка на ци- пред милениуми, укажувајќи на посветување- вилизациските средишта како една најстара то на овие народи на својата библиска земја. цивилизација, вели Стив. Затоа, за историскиот развој на Македонија од Со името Македонија уште во античките античко време па сè до ден-денес, пишувале времиња се означувала една мала покраина голем број странски и домашни автори. Некои во непосредна близина на Пела, денешното се обиделе да ја искриват македонската сто- село Постол – столицата на античкото маке- рија, а некои лесно ги презентираат историски- донско царство, кое е оддалечено стотина те факти за Македонија и македонскиот народ. километри од родното место на Стив Пљакас. Македонија „старата татковина“, како што Таа ја опфаќала земјата меѓу денешното ису- македонските иселеници милуваат да ка- шено Пазарско Езеро и долниот тек на реката жат за нивната дедовска земја, од каде што Вардар. Но, со проширувањето на границата потекнуваат Лили и Стив Пљакас , го зафаќа на македонското царство постепено порас- централниот дел на Балканскиот Полуостров. нала и областа означена со името Македо- Таа има извонредно важна положба во споју- нија, која античките Македонци ја делеле на вањето на важните патишта и крстосници. Горна и Долна Македонија, пред се’, поради

ПО ТРАГИТЕ НА АЛЕКСАНДАР МАКЕДОНСКИ 217 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

the lower basin of the Vardar River. But parallel ­strategists, geniuses and kings of ancient to the expansion of the borders of the Macedo- Macedonia. They have changed the course of nian Empire, this province named Macedonia history, the boundaries of continents, the phi- gradually became larger and larger. Therefore losophy of the life paths, therefore even after the ancient Macedonians started to distinguish three thousand years they remained to be con- between Upper and Lower Macedonia mainly stant inspiration and admiration in perpetuity”. based on the geographical characteristics of the Philip II of Macedon (359-336 B.C.) came from area. However, such a division of Macedonia had Argeada dynasty. He is the son of King Amynta, political, cultural, military and administrative the Macedonian king became of 23 years of age. importance. As a result Macedonia, as an histor- Philip the monarch in all his wisdom, knowledge, ical and geographical region, is mentioned in the experience, courage and militancy, opened the Bible several times. doors of his native Macedonia to the world. As a geographical region, Macedonia covers However, most, territorial, political, military the middle part of the Balkan Peninsula, the and economic rise and flourishing, and most un- space which is enclosed by the Sar Mountain, noticed anywhere else on Earth, Macedonia ex- Skopska Crna Gora, Kozjak, Osogovo and Rila to perienced at the time when on the throne was the north and by the river Bistrica and the coast the most successful sage, strategist, military of the Aegean Sea up to the mouth of the Mesta commander and fearless fighter Alexander III of River to the south. The Bigla River and the wa- Macedon (the Great) . He was born in Pella, of tershed of the early-ridged mountains of Korab, father Philip, and mother Olympia from Epirus, Jablanica, Gramos and Pind enclose Macedo- in July 356 B.C. of the Argeada dynasty. nia to the north, while the Mesta River and the “Alexander III of Macedon (the Great) be- western parts of the Rhodopes enclose Macedo- came acquired the fame ingenious strategist, nia to the east. Within these borders Macedonia warrior, general, sage and a visionary for a great covers an area of 67,741.2 km2. world state. He subdued his successful military Because Steve Pliakes is dedicated to the campaigns in Anatolia, Syria, Egypt, Persia and Ancient Macedonia, he proudly says: “Phil- Mesopotamia, extending the boundaries of ip II of Makedon and Alexander III of Mace- Macedonia to Afghanistan and India. Under his don (the Great), are the most significant fig- command were a number of countries, king- ures in the ancient period. They were warriors, doms, empires, tribal communities, peoples and nations on thousands of square miles. There- fore, I went along his roads and I went to Paki- stan” stresses Steve Pliakes. Wherever he fought and conquered, Alex- ander introduced special power and authority, with respected local traditions and customs. At the same time he was the initiator and or- ganizer of major construction feats. To this day remain traces of some names, cities, towns and landmarks erected in Alexander’s time. Just one month before he was 33 years, the legend died under still controversial circumstances in July 323 B.C. in Babylon. Therefore, Steve said that the heroes go - but acts, records, myths and legends remain. That is stated by Alexander III of Macedon (the Great) who inserted a new chapter in world history, Philip II of Macedon / Филип II Македонски military doctrine, in literature, culture and other different fields.

218 ON THE ROAD OF ALEXANDER THE MACEDON СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

­географските карактеристики на просторот. воин, војсководец, мудрец и визионер за Меѓутоа, таквата поделба на Македонија има- голема светска држава. Со своите успешни ла политичко, културно, воено и администра- воени походи ги покорил Анадолија, Сирија, тивно значење. Затоа, Македонија како исто- Египет, Персија и Месопотамија, проширу- риско и географско подрачје се споменува вајќи ги границите на Македонија сè до Ав- како земја на неколку места и во Библијата. ганистан и Индија. Под неговата команда на Македонија како географски регион го илјадници квадратни километри биле број- зафаќа средишниот дел на Балканскиот По- ни држави, царства, империи, племенски за- луостров, просторот што е заграден на север едници, народи и нации, затоа и јас тргнав со планините Шар Планина, Скопска Црна по неговите патеки до Пакистан“, потенцира Гора, Козјак, Осогово и Рила, а на југ со реката Стив Пљакас. Бистрица и брегот на Егејското Море до уто- Насекаде каде што војувал и освојувал, ката на реката Места. Бигла и вододелниците Александар воведувал посебна власт и упра- на младонабраните планини Кораб, Јаблани- ва, при што ги почитувал и локалните тради- ца, Грамос и Пинд ја заградуваат Македонија ции и обичаи. Истовремено бил иницијатор и од запад, а од исток реката Места и западните организатор на големи градителски подвизи. делови на Родопите. Во овие граници Маке- До ден-денес останале траги од некои имиња, донија зафаќа простор од 67.741,2 квадратни градови, места и обележја подигнати во Алек- километра. сандровото време. Само еден месец пред да Бидејќи Стив Пљакас е посветен на атич- наполни 33 години, легендата умира под сѐ ка Македонија, тој со гордост вели: „Филип II уште контроверзни и неразјаснети околности Македонски и Александар III Македонски (Ве- во Вавилон, во јули 323 година пред Христа. лики), се најзначајните личности во античкиот Затоа, тој вели дека хероите заминуваат – период. Тие биле воини, стратези, генијалци и но делата, записите, преданијата, митовите и кралеви на античка Македонија. Тие го сменија легендите остануваат. Тоа го потврди Алек- текот на историјата, границите на континенти- сандар III Македонски (Велики) кој впиша те, филозофијата на животекот, затоа и по три илјади години останаа да бидат постојана ин- ново поглавје во светската историја, воената спирација и восхит за вечни времиња“. доктрина, во литературата, културата и многу други полиња. Филип II Македонски (359 – 336 година пред Христа) потекнува од династијата Аргеади. Тој е син на кралот Аминта, а станал македонски крал на 23--годишна возраст. Филип монархот со сета своја мудрост, знаење, искуство, воин- ственост и храброст, ги отворил вратите на не- говата родна Македонија кон светот. Меѓутоа, најголем територијален, политич- ки, воен и економски подем и процут, незапа- метен и незабележан каде било на друго место на планетата Земја, Македонија доживеала во времето кога на престолот седнал најуспешни- от мудрец, стратег, војсководец и бестрашен борец Александар III Македонски (Велики). Роден е во Пела, од таткото Филип и мајката Олимпија Епирска, во јули 356 година пред Христа. Тој потекнува од династијата Аргеади. „Александар III Македонски (Велики) се Alexander III of Macedon (the Great) стекнува со слава на генијален стратег, Александар III Македонски (Велики)

ПО ТРАГИТЕ НА АЛЕКСАНДАР МАКЕДОНСКИ 219 Philip II of Macedon Филип II Македонски Alexander III of Macedon Александар III Македонски DINSTICTIVE CHARACTERISTICS OF MACEDONIA

t should be pointed out that there are ◊◊ Macedonians were the fi rst people in Eu- many historical and archaeological find- rope to accept Christianity as their religion ings that have confirmed the numerous which was later spread throughout Europe Ifacts of great importance to the Balkans, Eu- and to Asia; rope and the world originating from Macedo- ◊◊ Saints Cyril and Methodij were brothers nia. Therefore we, the Macedonians, should be who came from Macedonia and translat- proud of them. Here are some of those unique ed Christian religious texts using the Glagol- and distinctive characteristics of Macedonia: ic alphabet which they had devised, and that ◊◊ Ancient Macedonia was the first organized alphabet had its roots in Macedonia as well. state in the Balkans and beyond that had ◊◊ The first Macedonian (Slavic Speaking) Uni- established borders; versity was opened in Ohrid from which, in ◊◊ Philip II of Macedon and Alexander III of addition to Christianity, a special Macedo- Macedon (the Great) were the first rulers nian culture was developed and spread; to introduce the following military parts: infantry, cavalry, and navy; ◊◊ The Macedonian Phalanx was the most dis- ciplined and trained army armed with long spears unknown until that time. It fought for several decades, often fighting battles with armies that outnumbered them by several times, but they didn’t lose a battle; ◊◊ Ancient Macedonia, as the first European empire, introduced specific objectives and behaviors towards the oppressed peoples, such as: respect for the cultures of those conquered: absence of violence and plun- der of those who voluntarily agreed to join the Empire; establishing specific national characteristics and organizing special de- fense on its territories;

222 ON THE ROAD OF ALEXANDER THE MACEDON ПОСЕБНИ КАРАКТЕРИСТИКИ ЗА МАКЕДОНИЈА

реба да се нагласи дека голем број ◊◊ Македонската фаланга била најдисци- досегашни историски и археолошки плинирана и најобучена војска и била наоди потврдиле голем број факти наоружана со дотогаш непознатото Тод балканско, европско и светско значење на долго копје. Таа војувала неколку деце- коишто изворите им се од Македонија и за нии, често во битки со неколкукратно кои ние Македонците треба да бидеме горди. побројни војски, меѓутоа не изгубила битка; ◊◊ Античка Македонија била првата ор- ганизирана држава на Балканот и по- ◊◊ Античка Македонија како прва ев- широко која имала утврдени граници; ропска империја воспоставила спец- ифични цели и однесувања со потчи- ◊◊ Филип II Македонски и Александар III нетите народи, како: почитување на Македонски (Велики), први ги вовеле културите на покорените, неприме- војничките родови: пешадија, коњица нување насилство и грабежи на оние и морнарица; кои доброволно се согласиле да се при- клучат кон Империјата, утврдување карактеристични државни обележја и организирање посебна одбрана на те- риториите; ◊◊ Македонците биле првите во Европа кои го прифатиле христијанството како религија и преку кои се проширило во Европа и Азија; ◊◊ Од Македонија потекнуваат браќата свети Кирил и свети Методиј кои ги превеле црковните христијански книги на посебно славјанско писмо (старома- кедонското), со корени од Македонија; ◊◊ Во Охрид е отворен првиот словенски универзитет, од кој, покрај христијан- ството се формирала и ширела посеб- ната славјанска култура;

ПО ТРАГИТЕ НА АЛЕКСАНДАР МАКЕДОНСКИ 223 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

◊◊ The first Renaissance painting was ◊◊ Aristotle, “the father” of science and phi- drawn in Macedonia and it still hangs losophy, was born in Macedonia; ­today in the St. Panteleimon ­Monastery in ◊◊ The most famous woman in the history of Nerezi, Skopje; mankind - Cleopatra, Queen of Egypt, had ◊◊ Kokino near Kumanovo is one of the few Macedonian origin; Neolithic observatories in the world; ◊◊ One of the most famous Byzantine rul- ◊◊ Macedonia is one of the few regions in the ers, Justinian, whose legal provisions are world having many petroglyphs; taught today in all the universities world- wide, was born in the village Taor in Skopje; ◊◊ The Alshar deposit is one of the rare min- eral deposits by the use of which science ◊◊ St. Dimitrija (St. Demetrius), known can reveal the sicret related to the origin Christian marty, was born in Macedonia; of the universe; ◊◊ Kemal Ataturk, “the father” of modern ◊◊ Macedonia is the homeland of Alexan- Turkey, was also born in Macedonia; der III of Macedon (the Great) who, along ◊◊ Skopje is the hometown of Mother Teresa, with his father Philip II of Macedonia, is a one of the most humanitarian women in prominent person whose contributions are the world. declared to be landmarks in the history of waging wars and military tactics, and he is unparalleled thus far as a commander;

224 ON THE ROAD OF ALEXANDER THE MACEDON СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

◊◊ Во Македонија е нацртана првата ре- ◊◊ Во Македонија е роден Аристотел, „та- несансна слика која и денес стои во ткото“ на науката и филозофијата; манастирот Свети Пантелејмон во ◊◊ Од македонско потекло е и најпозна- Нерези, Скопско; тата жена во историјата на човеш- ◊◊ Кокино кај Куманово е една од ретките твото – кралицата на Египет – Клео- неолитски опсерватории во светот; патра; ◊◊ Македонија е една од ретките тери- ◊◊ Во селото Таор, Скопско е роден и тории со карпести уметности; најпознатиот византиски владетел ­Јустинијан, чии правни одредби и денес ◊◊ Алшарот е еден од ретките минерали, се учат во сите светски универзитети; преку кој науката може да ги открие тај- ните на настанувањето на вселената; ◊◊ Во Македонија е роден свети Дими- трија, познат христијански маченик; ◊◊ Во Македонија е роден Александар III Македонски (Велики), кој заедно со ◊◊ Во Македонија е роден „таткото“ на својот татко Филип II Македонски современа Турција, Кемал Ататурк; претставува меѓник на историјата ◊◊ Во Скопје е родена Мајка Тереза, една од на војувањето, тактиката и досега е најхуманите жени во светот. ненадминат војсководец;

Mustafa Kemal Ataturk Mother Teresa Мустафа Кемал Ататурк Мајка Тереза

ПО ТРАГИТЕ НА АЛЕКСАНДАР МАКЕДОНСКИ 225 THE MACEDONIANS IN PAKISTAN

t the Himalayas, in the eastern- “Diary of Colonel Lorimer” published in Norway most part of Pakistan, lives a tribe in 1934 contains a fund of words of this people. that differs from all those around. German Sanskrit expert Dr. Hermann Berg- TheyA are tall and have blond hair. They have er published a study in 1935 in which he says their own autonomous country called Hansa that the language of the Hansa, burushasky or Najza-Kut and speak Burushasky language language, resembles Basque by its melody. On and considered themselves Macedonians, de- the other hand, the Basque language has its scendants of Alexander. The Macedonian public emphasis on the third syllable from right to left, first learned about them in 1992 through con- just like the Macedonian has, and Dr. Olga Lu- tact show on MTV. Macedonians from Australia, kovic-Pjanovic, after thirty years working at the America and Canada have long manifested in- Sorbonne, wrote that the Basques ‘speak Ser- terest in them and this summer an exploration bian’, referring to the Cvijic’s thesis from 1937 team was sent to collect initial data on the spot. according to which the “Serbian” language from the region of Veles has most archaic words. Dr. According to the book by Canadian John To- Herman Berger rejected the possibility of simi- bin “People of Hansa” in the constitution of this larity of that language with the Greek language. Himalayan country it is written that they are Recently, Mr. Ilija Casule of Australia has start- descendants of Alexander of Macedon and his ed to study the words contained in “The Diary generals. Their flag is red, with golden eight-ray of Colonel Lorimer.” In doing that he has select- sun. More recently they’ve adopted Islamic reli- ed about 200 words that he groups as mainly gion, but they keep their old traditions. The book Macedonian, Vlach to some extent, little Alba- nian and rarely Greek. Dr. Lydia Slaveska has established more similarities of a multitude of these words based on etymological analysis. Il- ija Casule, for example, indicates that there are words preserved only in the current Macedo- nian language with the same meaning: ‘rmbam, baram (working, looking)... According to the statements of our Macedonians in Toronto, John Tobin picked nearly 1,000 words that the Mace- donians understood. However, when he tried to present his findings in Athens fifteen years ago as a new proof of the origin of Alexander of

226 ON THE ROAD OF ALEXANDER THE MACEDON МАКЕДОНЦИТЕ ВО ПАКИСТАН

а Хималаите, во најисточниот српски“, подразбирајќи ја под тоа Цвијиќе- дел од Пакистан, живее племе вата теза од 1937 година, дека најархаични кое се разликува од сите наоко- зборови има во „српскиот“ јазик од околината Нлу. Тие се високи и русокоси. Имаат своја ав- на Велес. Д-р Херман Бергер ја исклучи мож- тономна држава која ја нарекуваат Ханза или носта за сличност на тој јазик со грчкиот. Од Најза-кут, а говорат бурошаски јазик и се сме- пред извесно време во Австралија м-р Илија таат себе си за Македонци, потомци на Алек- Чашуле ги проучува зборовите од „Дневникот сандар. За нив македонската јавност првпат на полковник Лоример“. Притоа, има издвое- дозна во 1992 година преку контактна емисија но околу 200 зборови кои ги групира, главно, на МТВ. Македонците од Австралија, Америка како македонски, извесен дел влашки, малку и Канада веќе подолго време пројавуваат ин- албански и сосема ретко грчки. Д-р Лидија тересирање за нив и летово беше испратена Славеска утврди многу повеќе сличности на извидувачка екипа да прибере првични пода- мноштво од тие зборови според етимолошка тоци од самото место. анализа. Илија Чашуле, на пример, укажува дека има зборови кои се зачувани единстве- Според книгата на Канаѓанецот Џон Тобе но во сегашниот македонски јазик со исто „Народот Ханза”, во Уставот на таа хималајска значење: ’рмбам, барам... Според кажувањата држава пишува дека се потомци на Алексан- на нашите од Торонто, Џон Тобе собрал близу дар Македонски и неговите генерали. Знаме- 1.000 зборови кои ги разбирале Македонци- то им е црвено, со златно сонце со осум зраци. те. Меѓутоа, при обидот да ги презентира во Во поново време прифатиле исламска рели- Атина пред петнаесетина години како нов до- гија, но си ги чуваат своите стари традиции. Во книгата „Дневникот на полковникот Лори- мер“, издадена во Норвешка во 1934 година, се наоѓа извесен фонд зборови на тој народ. Германскиот експерт за санскрит д-р Херман Бергер во 1935 година објавил студија во која за јазикот на народот Ханза, бурошаскиот ја- зик, вели дека според мелодичноста налику- ва на баскискиот јазик. Баскискиот јазик, пак, има акцент на третиот слог од десно налево, исто како македонскиот јазик, а д-р Олга Лу- ковиќ-Пјановиќ, по триесетгодишна работа на Сорбона, напиша дека Баскијците „говорат

ПО ТРАГИТЕ НА АЛЕКСАНДАР МАКЕДОНСКИ 227 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

Macedon ­pursuant to his tongue preserved in ­Alexander himself had blond hair, even golden, the offspring at the Himalayas, he didn’t return and he had blue eye, while his military com- from Greece where he died suddenly the day he mander Erigey had almost white hair. In the de- was to present his work. scription of Curtius Ruf of the Macedonians be- Among the Macedonians at the Himalayas fore entering India, they are described as being­ stayed a TV crew from Sweden that broadcast a tall so that several of nations there couldn’t show in 1982 in which the Macedonians of Swe- reach their shoulders, which is a relative notion. den recognized the Macedonian dance, music, Anthropological measurements of the bones of instruments and costumes. In 1988 the Swed- Peonies in the Republic of Macedonia speak of ish TV presented a new film (with comparisons) relatively tall people for that time (161-171 cm or titled “Folk From the Balkans” which recorded a even more). parallel between the show recorded in Himala- Steve Pliakes and Michael A Dimitri encoun- yas and a show recorded in Macedonia, in Isti- tered an interesting symbolism – sun and a banja, in the region of Kocani, with the local folk- rosette of flowers of Geranium. The Geranium lore club. The similarities were striking. flower is placed in the circle, in the middle of the The first Macedonian team went among peo- sun on the golden Casella containing the bones ple who consider themselves descendants of the of Philip of Macedon in Kutlesh (Vergina), and it Macedonians of Alexander of Macedon in July is an accompanying element almost everywhere 1995, at its own expense. The collected footage in Macedonia together with the suns. This flow- is yet to be explored by folklorists, linguists and er, in the shape of a typical Macedonian rosette, other experts and then eventually a specialized is also a solar symbol. With various stylizations expedition is to be sent. The first impression of it could be seen in the closed and inaccessible to the travels of Steve Pliakes causes interest. For the public warehouses of the Museums of Mace- example, blue-eyed and blue-haired (blondes) at donia in Skopje, on at least 130 stone steles. the Himalayas are compared with the original Dances that the two visitors saw, according to written materials. Macedonians in ancient times the description of Pliakes, resemble the Mace- were described as blond and tall in original writ- donian folk-dance “Teskoto” or other dances re- ten material (Plutarch, Quintus, Curtius Ruf). corded by the Swedish TV.

228 ON THE ROAD OF ALEXANDER THE MACEDON СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

Macedonian delegation with the king and Quieen of Hunza Македонска делегација со кралот и кралицата на Хунзи

каз за потеклото на Александар Македонски, во античко време во изворите се опишани според неговиот јазик зачуван кај потомците како русокоси и високи (Плутарх, Квинт Кур- на Хималаите, тој не се вратил од Грција каде тиј Руф). Самиот Александар имал руса коса, што ненадејно починал дента кога требало да златеста и едно сино око, а неговиот војсково- го презентира својот труд. дец Еригеј имал, речиси, бела коса. Во описот Меѓу Македонците на Хималаите престоју- од Куртиј Руф пред навлегувањето во Индија, ваше телевизиска екипа од Шведска која во Македонците се опишани така што неколку 1982 година прикажа емисија во која Македон- тамошни народи не им стигнувале до рамени- ците од Шведска препознаа македонско оро, ците, што е релативен поим. Антрополошките музика, инструменти и носии. Во 1988 година мерења на коските на Пеонците во Република шведската телевизија прикажа нов филм (со Македонија говорат за релативно високи луѓе компарација) „Folken frum Balkane“ во кој е на- за тоа време (161-171 см, па и повеќе). правена паралела меѓу снименото на Хималаи- Стив Пљакас и Мајкл Китли наишле и на ин- те и снименото во Македонија, во Истибања, тересна симболика – сонце и розета од цвеќе Кочанско, со локалното фолклорно друштво. здравец. Цвеќето здравец се наоѓа во кругот Сличностите биле за за вчудоневидување. во средината на сонцето на златната касета Во месец јули 1995 година, на сопствен со коските на Филип Македонски во Кутлеш трошок, прва македонска екипа отиде меѓу (Вергина) и е придружен елемент, речиси, на- луѓето што се сметаат себеси за потомци на секаде во Македонија заедно со сонцата. Тоа Македонците на Александар Македонски. ,. цвеќе во облик на типична македонска розета Собраниот снимен материјал допрва треба да е, исто така, соларен симбол. Со разни сти- се проучи од фолклористи, лингвисти и дру- лизации го има во магацините на музеите на ги стручњаци од други области за потоа, по Македонија во Скопје на најмалку 130 каме- потреба, да се испрати специјализирана екс- ни стели, но тие се затворени и непристапни педиција. Првата импресија од патеписот на за публиката. Ората и танците кои ги виделе Стив Пљакас предизвикува интересирање. На двајцата посетители, според описот на Пља- пример, за синооките и русокоси на Хималаи- кас, наликуваат на „тешкото“ или на други ора те со компарација во изворите. Македонците снимени од шведската телевизија.

ПО ТРАГИТЕ НА АЛЕКСАНДАР МАКЕДОНСКИ 229 Olimpia Philip II of Macedon Олимпија Филип II Македонски

FOLLOWING THE FOOTSTEPS OF ALEXANDER THE GREAT - A DREAM COME TRUE BY STEVE PLIAKES

fter three years of planning, study- very loose baggy pants and a shirt or cover from ing and dreaming about the jour- shoulder to below the knees. ney, finally the beginning of a We had our first different cultural encounter dream became a reality. On July 25, 1995, Mi- A with the hotel manager. We asked if they had a chael Keathley and myself landed at the airport room for two; oh yes he replied, it would be thir- of a former capital city of Pakistan, Rawalpindi. ty dollars American, but why don’t you have some A light drizzle was falling down; it was about breakfast first and we will get the room ready in 9:00 A.M. Little did we know that this was the the meantime. After we had our breakfast, the Monsoon season for that part of the world. We manager said the room which he thought he had felt everything was under control. available, wasn’t, but he had a better room for We had a prepaid ticket from Pindi to Gilgit, $38.00 American. Fine, we said and we accepted it. which is a 700 kilometre flight. We took a taxi After we rested, we decided to go out and look to the Pakistani Airline office. There we found around. The streets were very busy, traffic moving out to our surprise, all flights to Gilgit or the in all directions, cars, horse drawn buggies, bicycles Chitral Valley were cancelled. We asked if we and on foot, constant congestion, but nobody gets could board the next day and they replied that into an accident, also it seems that nobody moves we were to be at their office at 11:00 A.M. in the out of the way for anyone. Small Suzuki cars every- morning and we will see, weather permitting. where, but no beggars, keep in mind this is about Disappointed, we asked the driver to take us to the centre of Pakistan. If you went south, where a hotel. As we arrived at the hotel, we noticed the population is enormous, there, I was told, you that there were no women in the lobby or any- would find beggars and thieves. The men were where on the street. We do recall that on the very polite, all were dressed the same, and I mean airplane, the women who boarded from Man- exactly the same. Only men, everywhere, young chester, England, were dressed casually, and as and old, but no women. we approached our landing, they all went to the washrooms, dressed in the Muslim dress, load- The living standards are very poor, but they ed with jewelry from head to toe. The men wore are all the same, so this way no one feels short

232 ON THE ROAD OF ALEXANDER THE MACEDON СЛЕДЕЈЌИ ГИ ТРАГИТЕ НА АЛЕКСАНДАР МАКЕДОНСКИ - ОСТВАРЕН СОН СТИВ ПЉАКАС

о тригодишно планирање, проучу- Првиот судир поради различните култури вање и сонување за патувањето, го доживеавме со менаџерот на хотелот. По- конечно сонот стана реалност. На баравме соба за двајца, за која рече дека ќе П25 јули 1995 година јас и Мајкл Китли, пристиг- чини 30 американски долари, но ни предложи, навме на аеродромот во Равалпинди, поранешен прво, да појадуваме додека во меѓувреме тие ја главен град на Пакистан. Беше околу девет часот подготват собата. По појадокот, менаџерот ни наутро и паѓаше ситна роса. Не знаевме дека во кажа дека собата не е слободна, но ни понуди тој дел од светот преовладува монсунската сезо- подобра за 38 американски долари која ја при- на. Чувствувавме дека сè е под контрола. фативме. Имавме однапред платен билет од Пинди до Откако се одморивме, решивме да прошета- Гилгит, кој е оддалечен 700 километри по воз- ме и да разгледаме наоколу. Улиците беа пре- душен пат. Побаравме такси и се упативме кон полни, сообраќајот се одвиваше во сите насоки претставништвото на Пакистан Ерлајнс, каде од возила, кочии што ги влечат коњи, велосипе- што, на наше изненадување, дознавме дека ди и луѓе кои се движат пеш, постоеше констан- сите летови за Гилгит или долината Читрал се тен застој, но никој не предизвикуваше незгода откажани. Се обидовме да резервираме билети и како никој да не му ослободува пат на други- за следниот ден, но ни одговорија да ги посе- от. Насекаде имаше мали возила „сузуки”, но по тиме следниот ден околу 11 часот. Разочарани, улиците немаше питачи, иако стануваше збор за го замоливме возачот да нè одведе во хотел. центарот на Пакистан. Ако заминете кон густо каде забележавме дека ниту во предворјето, а населениот југ, ќе забележите питачи и арамии. ниту, пак, на улиците немаше жени. Паметиме Луѓето беа мошне љубезни и сите беа облечени дека жените кои патуваа во авионот од Манче- во исти алишта, потенцирам во исти. Насекаде стер беа ноншалантно облечени, но како што се само мажи, млади и стари, но не и жени. приближувавме кон нашата дестинација тие се Животниот стандард е многу низок, но за пресоблекуваа во муслимански алишта и ста- сите е исти, така што ниту еден не чувствува ваа накит на себе од глава до пети. Мажите но- дека се разликува од другите. Верував дека сеа широки вреќасти панталони и кошула или единственото нешто што ќе нè спаси е што наметка од рамењата до потколената. дома ги примивме сите вакцини. Работите не

ПО ТРАГИТЕ НА АЛЕКСАНДАР МАКЕДОНСКИ 233 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

changed. We were glad we took all the vaccina- Calcuta, India. We stopped to take photos and tions back home. I believe that is the only thing I walked on the same footsteps of Alexander. that would save us. Things are not very clean, I felt very touched, 2300 years later, the first also no government assistance of any kind and Macedonians, Steve Pliakes and Michael Keath- only up to grade 3 free schooling. No alcohol of ly felt part of Alexander. You have to be there to any kind, it is pure and simply illegal, or any oth- feel the emotions. er drugs. But the one and only drug is cigarettes As we went on our journey, the driver again and they are being exploited with advertising. pointed one of the narrow passes that Alexan- The next day, we knew the airport was closed der went on. This pass was called the Malakand again, so we hired a private taxi to take us to Pass, and not too far was Kyber Pass. These are Gilgit. About 300km, up the highway, the traf- mountain tracks, some places they are paved, fic stopped still. We went to look and to our sad but most are no more than 4 feet wide. But the surprise the mountain had slid and the road was road Alexander the Greats army built was solid. cut off, with big boulders and mud. We asked the I believe the Macedonians were the first road Army men when the road would be cleared and builders and what other way can an army travel. they told us not for at least 2 days. So I took out Most of this road was scavenged and only small my movie camera and started acting like a tour- parts remain intact. ist. The scenery was spectacular, simply beauti- The people in these parts of the country are ful. Sky high mountains with a rushing river at very hard working. They take the mountain and the bottom of the gourge. People everywhere, slowly turn it into beautiful terraced and lush some decided to walk past the slide and contin- fields. Also the aqueduct methods that they ue on their destination. We decided to turn back use are out of this world. Every village and every because we didn’t know any better. household have water right to their homes. All Back we turned; we were furious, mad, very by engineering methods of redirecting the river mad. We thought we were doomed, back to and making these aqueducts. Pindi, again no flights, no roads. The next day, As we took a closer look at these people, they this is now two days later, we had breakfast and have blue eyes, a fair complexion. They are total- headed to a Pakistani government office. There ly different from the Muslim Pakistanis, in fact we told them our story and the purpose of our they do not want to be called Pakistani, because trip. The man was very nice, he told us to for- they are not, they stated this to us. Michael get flying, because even if the sky cleared for a and I even joked as to which one of these men short time, government officials would be the were our brothers. As the day came close to the first to board and because no flights took off for end, we decided to spend the night at a town a week there was a back log of people. Take a 4 called Dir. To our amazement, again more of our x 4, which is a jeep or stay here for the duration brothers and sisters were visible. We walked of your holiday. Thanks to Visa, plus 20% for the the main street of Dir. There we saw the small use of it, because we did not have an American shops where people were selling anything they Express, and they did not take any other cards could sell. At the restaurant, we had mountain or travelers cheque. We charted a different tea, thin bread called Chipati, a flat, round in the course, instead of gong first to Hunza Valley, middle loaf of bread. In the east they call it Pita we would go west to Chitral Valley and meet the bread. They also served us yogurt or I call it sour Kalashi people. This was the perfect destination, cream, and a delicious plate of cucumbers, yo- because I read a lot about the Kalashi people. gurt and garlic. First point of interest on the road to Chi- The next morning, off we go to Chitral, a tral valley was pointed out to us by the driver, Town and the valley called Chitral. It was about the road built by Alexander the Great and his 100 km to Chitral, a very remote area, no road army. This road was from Kabul, Afghanistan to as we would call it. River flowing, rocks falling

234 ON THE ROAD OF ALEXANDER THE MACEDON СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

се ­многу чисти, а исто така не постои никаква и неговата армија. Патот водеше од Кабул, Ав- помош од владата, додека образованието се ганистан, до Калкута, Индија. Застанавме да помага само до трето одделение. Никаков ал- направиме неколку снимки и чекоревме по тра- кохол не е дозволен, ниту, пак, НЕКАКВИ дроги. гите на Александар Македонски. Се чувствував Тоа, едноставно, претставува илегална работа. многу возбуден, бидејќи по 2300 години ние, Единствена дрога се цигарите и тие се користат јас и Мајкл Китли, сме првите Македонци кои се дури со рекламирање. наоѓаат таму. Треба да го посетите местото за да ги почувствувате овие емоции. Бидејќи знаевме дека аеродромот повтор- но е затворен следниот ден, најмивме приват- Како што одевме понатаму, возачот повтор- но такси да нè одвезе до Гилгит. На околу 300 но ни посочи една од тесните патеки по која километри од автопатот, сообраќајот беше за- одел Александар. Патеката носи име Малаканд, прен. Излеговме да видиме за што се работи и а на некои места е калдрмисана, но, во најголе- на наше изненадување забележавме одрон од ма должина не се пошироки од 130 сантиметри планината, додека патот беше затрупан со го- (четири стапки). Меѓутоа, и покрај сè, патиштата леми камења и кал. Ги запрашавме претставни- што ги изградила војската на Александар Ма- ците на армијата кога ќе биде расчистен патот кедонски се навистина солидни. Верувам дека и ни одговорија дека ќе бидат потребни барем Македонците се меѓу првите градители на па- два дена. Ја зедов камерата и почнав да се од- тиштата, а во тоа време и немало друг начин за несувам како турист. Пределот беше спектаку- патување освен со друмски сообраќај што најм- ларен, едноставно прекрасен. Високи планини ногу го користела војската. Голем дел на пате- извишени до небото, со надојдена река на дно- ката сосема е руиниран и само кратки делови то од кањонот. Насекаде луѓе. Некои решија да од патеката му одолеале на забот на времето. минат покрај одронот и да продолжат кон нив- Населението во тие региони е многу тру- ните дестинации. Ние решивме да се вратиме дољубиво. Тие од планините прават прекрасни назад. градини. Исто така, мрежата за наводнување Бевме бесни и многу, многу лути. Мислевме што тие ја изградиле е нешто навистина несе- дека сме осудени. Се вративме во Пинди, но по- којдневно. Секое место и секое домаќинство вторно немаше летови ниту, пак, слободен пат. имаат донесено вода во своите дворови. Сето Следниот ден, односно два дена подоцна, по поја- тоа е постигнато со помош на методите кори- докот се упативме кон пакистанската влада. Таму стени за промена на текот на реките и за из- им раскажавме за целта на нашето патување. градба на аквадукти. Претставникот беше мошне љубезен и ни кажа Ако подетално ги анализирате, ќе заклучите да не сметаме на летовите бидејќи дури и да се дека овие луѓе имаат карактеристични сини очи расчистат облаците, предност ќе имаат владини- и руси коси. Физички, сосема се разликуваат од те претставници затоа што летовите се откажани муслиманските Пакистанци и, всушност, мра- веќе една недела. Можеме да земеме џип за чет- зат кога некој ќе ги нарече Пакистанци, бидејќи ворица или да останеме тука до крајот на одмо- не се тоа. Мајкл и јас дури се шегувавме со нив рот. Добро беше што кај себе ги имавме картички- како да ни се браќа. Како што денот се ближе- те на „Виза“, иако плаќавме уште дваесет отсто за ше кон својот крај, решивме да ја поминеме нивно користење, бидејќи немавме картички на ноќта во градот Дир. И во овој град можеше да „Американ експрес“, а тие не примаа други кар- се види голем број наши „браќа и сестри”. Тр- тички или туристички чекови. Зацртавме нов курс гнавме во прошетка по главната улица. Имавме – наместо прво да ја посетиме долината Ханза, ќе можност да разгледаме помали дуќанчиња одиме на запад кон долината Читрал и народот каде што се продаваше сè што може да се за- Калеши. Сметав дека тоа е одлична дестинација, мисли. Во еден ресторан испивме планински бидејќи знаев многу за народот Калеши. чај, пробавме лепиња ’чипати’, сплескано трка- Првиот интересен момент на патот кон до- лезно лепче, што на Исток го нарекуваат пита. лината Читрал ни го посочи возачот. Тоа беше Бевме понудени со јогурт или како што јас го патот што го изградил Александар ­Македонски викам – киселкав крем, како и со извонредна

ПО ТРАГИТЕ НА АЛЕКСАНДАР МАКЕДОНСКИ 235

SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

and ­rivers crossing and blocking the road. Now I make a plot of land, first they have to remove understand how these people remained in isola- all rocks from the lot, and they built a stone wall tion. We drove to a height of 10,500 feet. It was horizontally so there won’t be any land erosion, cold and windy and you couldn’t stand at the then a slow process of planting first grass so edge of the road for fear of being blown over. that top soil could be retained. All this time an People live and eke a living from the moun- aqueduct has to be built to irritate the soil and tains. We stopped for tea where a family lived then a house will be built to accommodate the and worked. We also bought goat cheese for the rest of the family. long drive. The speed we travelled was not more We were met by a young man called Dawoo, than 10-20 khm. who spoke English. He took us to the cemetery We reached Chitral Valley. It is beautiful. The and showed us their method of burying people. river flowing through the middle of the valley. He said as far back as approximately fifty years The people have very fair complexions, with blue ago, they were laying the coffin on the ground. eyes; mind you there were darker people among This was a custom which came from Afghani- the lighter skinned or Kalashe as they call them- stan, but recently they bury their dead under- selves. Sadly, creeping civilization is now al- ground. He showed us a place where they gather ways good for some people and some areas in during their festivities. An open concept with a the world. But they must accept change, and as roof. This is for the summer. There they dance change comes, we lose the innocence and the and romance. There were many carvings on old traditions. As far as Michael and myself are wooden posts or pillars. We saw the Macedonian concerned, we came here in the nick of time. The flower, Zdravets on these carvings, although the first Macedonians and hopefully not the last. flower does not grow anywhere in Kalash valley or Hunza valley. Daily, I was writing my findings, as we wit- nessed everything. Early the next morning to We went to the place of worship. An enclosed be precise July 29, 1995, we are leaving Chitral room, again decorated with carvings on walls for another valley called Kalash Valley. It took and posts, more of the same and also shapes of 2 ½ hours, over the most treacherous road you the sunburst, Alexander’s flag. We asked what could imagine. Again, these are not roads, goat religion they worshipped and they said they be- trails. If it were not for the jeep, we would nev- lieve in God, and if you are good in this life, you er have reached anywhere. Stones were all over go up to a beautiful place, and if you are bad, you the road, falling everywhere, it was very scary. At go down to bad places and suffer forever. They one time, our driver, a Muslim asked if he could are not Pakistanis and they do not even like the stop the jeep to pray. We agreed and even asked Pakistanis. In their place of worship, I did see the him to pray for all of us. As we approached Ka- sign of crosses, here they don’t pray, they sing lash valley, we were stopped by an official and and dance. As we concluded our walk, we finally he asked us to record the purpose of our trip, stopped to rest and have some food. Talking and the passport number and the length of our stay. eating, we learned they were told by their el- Naturally we had to pay him. They told us this is ders and foreigners about Alexander the Great. frontier territory and the locals do not like Paki- Also they were told of their blue eyes and fair stanis, so we obeyed as instructed. complexion and that they are descendants of Alexander the Great. All countries that Alexan- As we entered the Kalash valley, we could see der conquered, there were Macedonians living the beauty before us. The lush scenery, the riv- there. I asked them if they knew where Alexan- ers flowing and merging, the fruit trees, main- der was buried and they said maybe Bagdad. ly apricots, plums, mulberries and grapes. The vegetables growing everywhere. They grow two Every week they have dances at different vil- crops a year on the same plots, thus enabling lages. Kalsh Valley has three villages. That same them to survive because of land shortage. To evening, we were asked if we wanted to go to

238 ON THE ROAD OF ALEXANDER THE MACEDON СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

порција ­краставички, јогурт и лук. Следното ­платиме. Ни кажа дека ова е гранично подрачје утро заминавме за Читрал, град и долина со и дека населението не сака Пакистанци. исто име. До Читрал требаше да поминеме уште На влезот во долината Калеш нè чекаше из- стотина километри. Тоа е провинциски регион вонредна природна убавина. Изобилство реки без сообраќајници или не такви какви што ние што течат и исчезнуваат, овошни градини – подразбираме под тој термин. Патот на многу главно кајсии, сливи и грозје. Во вегетацијата места е блокиран со потоци, одрон на карпи и преовладуваат мали парцели почва поредени буици. Сега ми станува јасно зошто жителите во планинскиот масив на кој расте свеж зелен- останале да живеат во изолација. чук. Во регионот има две жетви годишно на Се искачивме на височина од 3.200 метри иста почва. Но, и покрај тоа, опстанокот не им е (10.500 стапки), беше студено и дуваше силен сигурен, бидејќи недостасува земја погодна за ветер и ако ви се случи да застанете на работ на обработување. За да добијат вакви површини, провалијата, ветерот може лесно да ве турне в населението ќе треба, најпрвин, да ги отстрани бездна. Застанавме да испиеме чај во друштво- карпите, да изгради хоризонтални бариери од то на едно домаќинство кое живее и работи во камен за да се оневозможи ерозија на земјиште- овој далечен регион. Од нив купивме овчо си- то со што ќе се овозможи свртување на почвата рење да ни се најде попат. Брзината со која се и потоа да се почне со процес на расадување. движевме не беше поголема од 10 до 20 кило- . И сега во овие услови ќе биде неопходно да метри на час. Така бавно пристигнавме во доли- бидат изградени аквадукти за наводнување на ната Читрал. Таа навистина е прекрасна. Една почвата. Тој нè поведе до гробиштата и ни го река ја сече долината точно на половина. Луѓе- опиша обичајот при закоп на мртвите. Додаде то се русокоси, со сини очи, меѓутоа, ве потсету- дека пред речиси 50 години тие ги поставувале вам дека меѓу „белите“ има и црномурести или ковчезите на површината на земјата. Ова било како што тие себеси се нарекуваат – калеши. обичај усвоен од Авганистан, но од неодамна и повторно ги закопуваат мртвите во земјата. Жално е, но, изолираните цивилизации не Момчето ни покажа место каде што се собира- влијаат секогаш позитивно врз нивните соседи ат за време на прославите. Тоа е една градба или пак врз цели региони. Сепак, доаѓа време од отворен тип, само со конструкција и кров. кога тие ќе мора да прифатат промени, а со Просторот се користи во летата. Тоа е идеално бранот на промени неповратно се изгубени не- место за танц и бендисување. Исто така, забе- виноста и старите традиции. Јас и Мајкл стиг- лежавме многу дрворези и дрвени столбови. навме во Читрал токму навреме. На еден ваков дрворез се наоѓаше македонско- Преку ден ги запишував моите впечатоци то цвеќе здравец и покрај тоа што ова цвеќе го според личното искуство. Рано следното утро, нема никаде во Калеш. или да бидам уште попрецизен, на 29 јули 1995 Заминавме во светилиштето. Се најдовме година, заминавме од Читрал во друга долина – во една затворена одаја повторно украсена со таканаречената долина Калеш. резби на ѕидовите и со столбови, кои исто така Ни требаше два и пол часа возење по нај- имаа форма на изгрејсонцето, знаме на Алек- несигурен пат што може да се замисли. Но, сандар. Запрашавме на кој а религија тие ѝ всушност, тоа и не е пат. Ако не возевме џип, припаѓаат, а тие ни одговорија дека веруваат немаше да стигнеме далеку. Насекаде имаше во Господ и доколку човек прави добри дела одрони од камења, така што патот беше опасен. во овој живот, во другиот живот ќе замине на Во еден миг, нашиот возач - муслиман запраша прекрасно место, а доколку е злобен, ќе оди во дали можеме да застанеме за да се помоли. Се пеколот и вечно ќе страда. Тие не се Пакистан- согласивме и го замоливме во молитвата да нè ци и нив воопшто не ги сакаат. Во нивниот храм спомене и нас. На патот кон долината Калеш, видов знак на крст - тие овде не се молат, туку бевме запрени од едно униформирано лице пеат и танцуваат. Кога ја завршивме нашата кое нè запраша каде и зошто патуваме, побара посета, седнавме да се одмориме и да јадеме. да го кажеме бројот на пасошот и должината За време на оваа починка, дознавме дека од на нашиот престој. Нормално, моравме да му постарите сонародници и од туѓинци слушнале

ПО ТРАГИТЕ НА АЛЕКСАНДАР МАКЕДОНСКИ 239 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

their village to dance. Of course we agreed and between both sides of the mountains. First stop by nine p.m. we arrived on an open court yard was at a hotel on the road go Gilgit. The hotel where the dance was being performed. Only consisted of three tents, on for the staff and two single girls dance, from ages of about 8 to 15 or for customers. Bathroom facilities on the river. 16. They all dance the same as all Macedonians; For lunch we had two little fish the size of smelt counter clockwise, with a leader and a tail end flat bread, corn soup and tea. As we drove for a person. All shoulder to shoulder with their hands few hours, we stopped by the river to wash our stretched. Young girls in the centre of the oro faces. Well, the water was so cold that if you and according to groups and the oldest girls on were in it for 10 minutes you would be dead. the outside. Men only observe. I should mention, Off we go chugging along 10 to 20 KHM more no cover charge and no other business were con- or less, until the next stop. Along the way, we ducted, very innocent. All the girls were dressed found young boys fishing. We bought fish as we with their best costumes. Lovely embroidery and went on until we had about 10 of them. We fi- head pieces. The band consisted of two drum- nally found a place to stay, a cabin with no hydro mers, one small and one larger. The drummers of course. The driver cooked the fish we bought. sang and tapped their drums. The girls sang and We also bought some cucumbers and tomatoes, dances. Men dance in the day time, I was told. and we had the best drink ever, mountain tea. The dance lasted until about 12 or 1:00 A.M. and As I am writing this report three young boys are off to work the next morning. watching us and wondering what we are doing here in their land, but we must drive on after a The next morning we went back to their tem- night’s sleep. I guess all good things in life you ple, although that is not what they call it. We have to pay dearly, both physically and financial- took a few more pictures and the off to anoth- ly in order to see or feel. er valley and more people to see. But we had to use the same road, it was awful. This is when On the road again. Now the Hindukush it dawned on me of the movie “Lost Horizons” Mountains become the Karakoram mountains. Shangrila. In the movie it was snow storms and Spectacular view as usual and the road is called blizzards, with us it was rocks and floods. the Karakoram highway, built by China and Pa- kistan, finally we reach Gilgit and rested at the On to Hunza, following a mountain range called Chinar Inn. We finally ordered a can of beer each, Hindukush. We came to an old fort about 300 to cool and delicious. After we drank it, we found 400 years old called Massooch. Here we met the out that it was non alcoholic which suited us just owner of the property, who was a Prince before Pa- fine. We forgot that alcohol is illegal in Pakistan. kistan took their title and made them commoners. I admire the Muslim religion, no alcohol. The next We discussed religion and most of all, Alexander morning we are headed towards a town called the Great. He told us that every young man, when Karimabad. As you know Gilgit is in Hunza valley. he grows up wants to be as wise and strong as Al- Along the way we stopped to buy apricots, mul- exander. They even study it in school and he told berries and grapes, mangoes and vegetables. us that he felt he was a descendent of Alexander We found a good stream and there we stopped of Macedonia, who conquered Athens, Egypt, Per- for a picnic. At Karimabad, there was no room so sia, Afghanistan and down to today Pakistan and we drove 2 km and came to a village called Al- India, after about four cups of mountain tea, we re- tit. We found room here at a hotel called Kissar turned to our tent for the night. The next morning, Inn. A real dream place, a beautiful grape cov- I found the dogs had chewed up one of my shoes. ered shelter throughout the whole courtyard. Breakfast was scambled eggs and tea. On the road In front, the mountain Rakaposhi, show capped. again. What road, 10 KHM was the fastes speed We even witnessed an avalanche. A beautiful for another day. sight all around us. We decided to have a shower, We are following the hindukush mountain a very cold shower naturally. That same day we range with the Gilgit River running in the ­middle visited a fort called Fort Altit. As we entered the

240 ON THE ROAD OF ALEXANDER THE MACEDON СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

за Александар ­Македонски. Исто така, им било кој ги освои Атина, Египет, Персија, Авганистан, кажано дека тие имаат сини очи и светол тен Пакистан и Индија. По четири испиени шолји бидејќи се потомци на Александар Македон- планински чај, се вративме во нашиот шатор за ски. Во сите земји што ги освоил Александар, да преспиеме. Следното утро видов дека едни- живееле Македонци. Ги запрашав дали знаат от чевел ми беше изеден од кучињата. За поја- каде бил погребан Александар, а тие одгово- док имавме кајгана и чај. Повторно заминавме рија можеби во Багдад. на пат,движејќи се со најголема брзина од де- сет километри на час. Секоја недела тие организираат танчарски вечери во различни села. Во долината Калеш се Се движевме низ планинскиот масив Хиду- лоцирани три села. Истата вечер бевме покане- куш, каде од двете страни на планината тече ти да присуствуваме на нивниот селски танц. Се реката Гилгит. Првото запирање беше кај еден разбира, ја прифативме поканата и во 21 часот хотел на патот кон Гилги,. кој се состоеше од отидовме во отворениот двор каде што един- три шатори, еден за персоналот, а два за го- ствено танцуваа девојките, на возраст од 8 до стите. „Бањата“ се наоѓаше на реката. За ручек, 16 години. Тие танцуваа како сите Македонци – добивме две рипчиња, леб пита, супа од пчен- со ороводец, рамо до рамо, со испружени раце. ка и чај. По неколкучасовно возење, запревме Помладите девојки се во центарот на орото, а покрај реката за да се измиеме. Водата беше постарите поназад. Мажите само набљудуваа. толку студена што по десетминутно бањање ќе Сите девојки беа облечени во народни носии, бидеш мртов. Продолживме да се движиме со украсени со богат вез. Музичката придружба се 10-20 километри на час до следното запирање. состоеше од двајца тапанари кои додека уди- Долж патот наидовме на момчиња кои ловеа раа на тапаните во исто време и пееја. Девојки- риба, и од нив. купивме 10 рипчиња. те пееја и играа. Ми беше кажано дека мажите Најпосле, најдовме место каде што ќе пре- играат во текот на денот. Овој младешки вече- спиеме,тоа беше една кабина во која, се раз- рен танц траеше до полноќ или до еден часот бира, немаше вода. Возачот ја подготви риба- наутро. та и неколкуте краставици и патлиџани што ги Следниот ден само што се зазори, ние по- купивме, а залеавме со планински чај. Додека вторно се вративме во нивниот храм и покрај пишував белешки, три момчиња ме набљудуваа тоа што тие не го викаат така. Снимивме уште и се прашуваа што правиме во нивната земја, неколку фотографии, а потоа се упативме кон меѓутоа следното утро ние моравме да го про- друга долина за да запознаеме нови луѓе. Меѓу- должимепатот. тоа, моравме да патуваме по истиот мошне лош Повторно сме на патот. Сега планината Хин- пат. Тогаш се потсетив на филмот „Изгубени дукуш ја заменува Каракорам. Глетката, како и хоризонти“ во кој главните јунаци се бореа со обично, е величествена, а за да одмориме мал- снежната бура и вејавици, а ние се боревме со ку влеговме во крчмата „Чинар“. Со задовол- камења и вода во непознатите предели од да- ство нарачавме пиво во конзерви, кое беше сту- лечната земја. дено и мошно вкусно и не содржеше ниту еден Продолживме кон Ханза, минувајќи низ го- процент алкохол што не нè разочара. Следното лемиот планински масив Хундукуш. Дојдовме утро патувавме кон градот Каримабад. Како до една тврдина стара околу 300-400 години, што е познато, Гилгит се наоѓа во долината наречена Машошж. Овде се сретнавме со соп- Ханза. Долж патот запревме за да купиме кај- ственикот на имотот кој бил принц, пред Паки- сии, црници и уште нешто, и пристигнавме во стан да му ја одземе титулата. Разговаравме селото Елтит. Тука најдовме соба во хотелот за религијата, а најмногу за Александар Маке- „Кишар” кој беше вистинско место за медита- донски. Тој ми рече дека секое момче кога ќе ција, со двор целиот обраснат со винова лоза. порасне сака да биде мудро и силно како Алек- Во далечината е планината Ракопоши, чиј врв сандар, за кого учат и на училиште. Притоа ни е прекриен со снег, така што бевме сведоци и потенцира дека тој се чувствува како потомок на една лавина. Инаку, насекаде околу нас глет- на Александар од Македонија. глемиот воин ката беше прекрасна . Истиот ден ја посетивме

ПО ТРАГИТЕ НА АЛЕКСАНДАР МАКЕДОНСКИ 241 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

fort, we saw carvings of the flower Zdravets and Great. As we left for Gilgit, we stopped and the Sunburst. After the fort, we went shopping bought silk for dresses and shirts. Further down for souvenirs and I mean real antiques, carvings we stopped along a beautiful river, a true tur- and whatever you wished. quoise color, then we bought some fish and the The following morning we went to visit the young man cooked them for us, and made us tea. Mir of Hunza. We had a 9:30 AM appointment. I believe we got hosed at the next town, which is A real gentleman, but also a rich one. We told normal, small amounts to us, but large for them. him we are Macedonian and he said he was a The next day the driver took us and showed descendent of Alexander the Great. We had us his home. Five miles on the mountain, a one about a two hour meeting. We covered a lot room house, dirt floor, chickens living under the including the Muslims in Macedonia. He didn’t bed, the stable was the next room. He had one know there were Muslims in Europe. I gave bull, one water buffalo and two baby ones. He him presents that I brought along. I should say had three girls and two boys. His wife and moth- that I gave presents everywhere I met people er cooked dinner for us, friend meat, okra, yo- of interest to me. He loved the Macedonian gurt and tea. Inat, the driver, wants us to sleep flag. He said that he would make every effort at his home that night, but there was no room. to adopt it as the flag of Hunza. He asked what He was going to sleep in the stable if we stayed. Macedonia exported because he was very in- So we decided to got to the nearest town called terested in us. I told him we export tobacco, Balakose. There we booked at the hotel, had a shoes, clothes, jam and wines. He wants closer shower and did our last clothing wash in a pail. ties with us and the Republic. In the mean time The next day will be our last in Pakistan. he wants us to send him anything he could display at all of his hotels. As we departed he We went to a town called Taxila with plenty told us to stay at his brother’s Inn along the of history. A monastery with immense Mace- way because it had a museum. What a store, donian information, a tremendous find for us. again we saw ancient souvenirs, the Zdravets, Everywhere we looked, we found history of Alex- the flag and real artistic works of art. The mu- ander. At the souvenir shop we gave the owner seum person told us that a particular stone the Macedonian flag. At first he didn’t believe, was from the time of Alexander. I held it in my but when he opened a book of all the countries hand, I was very excited. in the World, sure enough there was Macedonia with its flag. The next day we parted for China. We are on the Karakoram mountain range and Karakoram I urge all Macedonians wherever you may highway and the Gilgit river becomes the Hun- be, do not wait for someone else to write your za river. What a road, they call it the highway to history. Go out and tell the World the truth, Heaven, very scenic and very dangerous, rock see for yourselves, what is out there waiting slides and mu slides. Finally we reached China. for you. We must change the course that oth- The elevation was 17,000 feet above sea level. ers took to falsify our history. We are as old as You could not run around here. I tried and got the Egyptians. We did have an Empire, which dizzy, then I realized the air is very thin. We met lasted 500 years. Alexander’s adventure took some Chinese tourists and naturally we told him about 7,000 miles, to promote culture. We them we were Macedonians from the land of Al- travelled only 200 miles following in his foot- exander the Great. By now we weren’t surprised steps. Imagine what is out there for us to find, to hear that everybody knew of ­Alexander the more and more of our roots.

242 ON THE ROAD OF ALEXANDER THE MACEDON СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

тврдината Форт Алтит. Кога влеговме во неа ги ­Македонци од земјата на Александар Маке- видовме резбите на цветот здравец и на изгреј- донски. Сега веќе не нè изненадуваше кога ќе сонцето. По посетата на тврдината, отидовме слушнеме дека секој знае за Александар Ма- да купиме сувенири, вистински антиквитети и кедонски. Кога заминавме за Гилгит, запревме резби. за да купиме свила за фустани и кошули. Потоа Следонот утро отидовме да го посетиме застанавме покрај една прекрасна река со тир- Мир од Ханза. Средбата беше закажана околу кизна боја, тука купивме риба која ни ја подго- ­девет и пол часот. Тој е вистински господин, кој тви едно момче. е и богат. Му кажавме дека сме Македонци, а Следниот ден возачот нè однесе во негови- тој ни рече дека е потомок на Александар Ма- от дом. Куќата сместена во планина се состое- кедонски. Имавме двочасовна средба, на која. ше од една соба, нечист под, кокошки кои беа разговаравме за многу работи, вклучувајќи ги и сместени под креветот, а следната соба беше муслиманите во Македонија. Тој не знаел дека шталата во која имаше еден вол, еден бивол има муслимани во Европа. Му ги дадов подаро- и две телиња. Имаше три женски и две машки ците што ги понесов. Имам обичај да подарувам деца. Неговата жена и мајка му подготвија ве- на луѓе кои кај мене предизвикуваат интерес. чера за нас, која се состоеше од пржено месо, Нему му се допадна македонското знаме. Ни јогурт и чај. Инат, возачот, сакаше да преспие- рече дека ќе направи сè што е во негова моќ ме во неговиот дом, меѓутоа, во куќата немаше знамето да стане и знаме на Ханза. Бидејќи мно- гу се интересираше за нашата земја нè праша место. Доколку ние останевме, тој ќе спиеше што извезува Македонија, . Му одговорив дека во шталата. Затоа, решивме да заминеме во извезуваме тутун, чевли, облека, мармалад и најблискиот град Балакосе. Таму се сместивме вино. Тој посака да воспостави поблиски врски во хотел, се истуширавме и за последен пат ја со нас и со нашата република. Во меѓувреме, исправме облеката во кофа. Наредниот ден ќе побара да му испратиме што и да е што може да биде наш последен ден во Пакистан. го изложи во своите хотели. На разделбата, ни Заминавме во градот Тахила кој има богата препорача да преноќиме во мотелот на негови- историја. Тука е лоциран манастирот со многу от брат, бидејќи таму има и музеј. И повторно податоци за Македонија што претставуваше најдовме древни сувенири, предмети украсени извонредно откритие за нас. Насекаде каде што со цветот здравец, знамето и предмети со умет- ќе погледневме се среќававме со историјата на ничка изработка. Лицето вработено во музејот Александар. Во продавницата за сувенири на нѝ рече дека еден камен потекнува од времето сопственикот му го подаривме македонското на Александар. Додека го држев тој камен во знаме, и отпрвин тој не веруваше, меѓутоа, кога рацете бев мошне возбуден. го отвори атласот со сите земји во светот, таму Следниот ден минувавме низ планинскиот ја виде и Македонија со своето знаме. масив Каракорум, а потоа крај реката Гилигит која се влева во реката Ханза. Патот кој го на- Александар минал околу седум илјади рекуваат „Патот во рајот“ е мошне живописен милји за да ја промовира македонската кул- и опасен со одрони од камења и кал. Најпосле, тура со својот потфат. Ние патувавме само во стигнавме во Кина. Надморската височина из- еден дел од долгата траса на воинот следејќи несува околу 5.200 метри (17.000 стапки) и во ги неговите траги. Замислете си уште колку таков предел на планините човек не може брзо непознати факти се поврзани со македон- да се движи. Се обидов да побрзам, но почув- ските корени што останува да ги пронајдеме, ствував вртоглавица и сфатив дека воздухот завршува Стив Пљакас во својата репортажа е многу редок. Сретнавме некои кинески ту- за Македонците на Хималаите и за трагите на ристи и, се разбира, им кажавме дека ние сме Александар Македонски.

ПО ТРАГИТЕ НА АЛЕКСАНДАР МАКЕДОНСКИ 243

Битка на античката македонска фаланга OKTOBER 2000 YEAR ОКТОМВРИ 2000 ГОД.

SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

VI

MUTUAL TRAVELING

IN FRONT OF THE SARCOPHAGUS OF ALEANDER THE GREAT IN ISTANBUL IN EPHESUS AND IN THE HOUSE OF (THE HOLY MOTHER OF GOD) ST. MARY VISITES OF ANCIENT LOCATIONS IN MACEDONIAON THE GRAVE OF YANE SANDANSKI LILLY & STEVE IN MALA PRESPA

ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА ПРЕД САРКОФАГОТ НА АЛЕКСАНДАР МАКЕДОНСКИ ВО ИСТАНБУЛ ВО ЕФЕС И КУЌАТА НА СВЕТА БОГОРОДИЦА ПОСЕТА НА АНТИЧКИ ЛОКАЛИТЕТИ ВО МАКЕДОНИЈА НА ГРОБОТ НА ЈАНЕ САНДАНСКИ ЛИЛИ И СТИВ ВО МАЛА ПРЕСПА

IN FRONT OF THE SARCOPHAGUS OF ALEANDER THE GREAT IN ISTANBUL

or many people in the world it is a ­“Alexander the Great”. There were a great num- great challenge to visit the father- ber of passengers who rushed to the counters land of Kemal Ataturk, the land of to hand luggage and heading towards the en- Fthe great contrasts recently taking place, the trance to all destinations. And we made the Republic that is different from Turkey of the necessary controls and headed towards the exit past; the region that was conquered by Alexan- of the plane that was to fly the route Skopje-Is- der of Macedon, and later the empire of which tanbul. There are cozy feel to travel and the in- Macedonia was a part for entire five centuries. ternational space at the airport person feels as if a major world airport. This indicates that the Kemal Ataturk, the great reformer and Turkish company “TAF” make airport, and there- greatest son of the Turkish state, was born in fore Skopje and Macedonia to be known and rec- Macedonia, in Salonika, and he developed, was ognized worldwide. educated and became a strong soldier in Bitola. However, he originates from a Macedonian fam- Takeoff from Skopje was comfortable and for ily from the village of Kodgadgik, near Debar. Ac- about an hour we arrived in Istanmul. There, in cording to Turkish sources his father was from the airport building, which resembles a closed Macedonia, a Macedonian Muslim, while his city, stayed briefly, then went by taxi to the ho- mother war Turkish coming from Anadolia. He is tel where we were welcomed and accommodat- the person who devoted his life to Turkey and ed. There, in Istanbul began our Tour with guest its better future, the man who, amongst other Steve Pliakes plan a longer period. things, unveiled the Turkish woman, separated Istanbul is one of the oldest cities in the world. religion from the state, and introduced the Latin Divine glory has been with it from the moment alphabet into Turkish language. He is the man when the Roman emperor Constantine decided who is widely accepted by both the high class- to move the capital from Rome to Byzantium, as es and the masses. For this reason the journey Istanbul was then called. Today it is a city with to Istanbul, which was sponsored by the guest numerous heritage of the eternal cultural and from Canada and lover of the Macedonian roots, historical past, with monuments from the Byz- Steve Pliakes was a challenge, and was accept- antine and Ottoman period. At the same time it ed with great pleasure. is the biggest economic and cultural centre of the culture of present-day Republic of Turkey. Usually trips take place on land or water, our trip was on air, by pain. Thus, when we started In fact, Istanbul is a crossroads of Asian and from Macedonia early in the morning during European culture, civilization and religion, and the summer when we reached the ­airport it represents a corridor from the north to the

254 MUTUAL TRAVELING ПРЕД САРКОФАГОТ НА АЛЕКСАНДАР МАКЕДОНСКИ ВО ИСТАНБУЛ

а многу луѓе на светот голем е пре- како тогаш се нарекувал Истанбул. Денес тој дизвикот да се посети татковината е град со многубројни сведоштва за вечното на Кемал Ататурк, земјата на го- културно-историско минато, со споменици од Злемите контрасти што се во тек во последно византискиот и од отоманскиот период, а во време, Републиката која се разликува од онаа исто време е најголем економски и културен Турција во минатото; просторот кој беше ос- центар на културата на современа Република воен од Александар Македонски, а потоа им- Турција. перија во чиј состав беше Македонија цели Всушност, Истанбул е раскрсница на пет векови. азиската и европската култура, цивилизација Кемал Ататурк, големиот реформатор и и религија и претставува порта од север кон најголем син на турската држава е роден во југ и од исток кон запад. Турските истражува- Македонија, во Солун, а се формирал, се шко- чи велат дека ниту неговите постојани жители лувал и постанал силен војник во Битола. не се целосно запознаени со сите негови уба- Меѓутоа, неговото потекло е од македонски вини. Не се знае ниту точниот број на неговото род од с. Коџаџик, Дебарско. Според турски- население. Според официјалните документи, те извори неговиот татко бил од Македонија, во Истанбул живеат околу 10 милиони жите- Македонец-муслиман, а мајка му од Анадо- ли. Добрите познавачи на турските прилики, лија, Турчинка. Тој е човекот кој животот го пак, тврдат дека тој број изнесува 12 милиони посветил на Турција и на нејзината посреќна и повеќе. Освен тоа, градот секојдневно го по- иднина, човекот кој, меѓу другото, ја одбулил сетуваат илјадници намерници и туристи. турската жена, ја одвоил верата од државата и го вовел латинското писмо во турскиот јазик. Друг интересен податок е дека во овој град Тој е човекот кој е широко прифатен од висо- се собираат 40 отсто од средствата, што како ките и од народните маси. Затоа, ова нашето данок се собираат во целата држава. Тоа до- патување за Истанбул кое го спонзорираше волно зборува за моќта на Истанбул, градот гостинот од Канада и вљубеник во корените на Босфорот во современа Турција. на Македонија, Стив Пљакас беше предизвик Стасавме во Истанбул во метрополата која и прифатено со големо задоволство. се протега на три морски брега и на седум ри- Истанбул е еден од најстарите градови на дови. Тоа е Бизантинион, римски Константино- светот. Светата слава го следи од моментот пол и турски Истанбул. Македонците отсекогаш кога римскиот император Константин решил го викале Цариград или Станбол. Менувањето да ја пресели престолнината од Рим во Визант, на овие имиња е последица на претходните

ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА 255 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

south and from the east to the west. Turkish re- In Istanbul there are more than 50 king’s pal- searchers claim that even its constant residents aces, more than 1,500 mosques, approximately are not fully familiar with all of its beauties. Not 100 churches, numerous cultural and histori- even the exact number of its population is known. cal monuments, 10 universities, nu8mberless According to official documents, approximately shops… The most famous among the cultural 10 million people live in Istanbul. Experts on the and historical monuments is, by all means, the Turkish situation, on the other hand, claim that Topkapi Palace with its magnificent king’s cham- this number is more than 12 million or more. In bers and harems. At the museum of “Topkapi” addition to this, the city is visited by thousands we also saw the special plates which change of travelers and tourists every day. their color at the contact with poison. They were intended for kings only. We were also astound- Another point of interest is the fact that this ed by the diamond known as “Kashichki elmaz” city collects 40 % of the funds collected as tax- and by the dagger decorated with diamonds and es throughout the whole country. This speaks other objects of priceless value. enough of the power of Istanbul, the city on Bos- porous in present-day Turkey. Steve and myself it seems that one of the greatest challenges was the visit to the sar- We came to the city of Istanbul which cophagus of Alexander of Macedon. This huge, stretches along three coasts and over sev- and in many ways characteristic historical ex- en hills. It is the ancient Byzantinion, Ro- hibit, has been the biggest attraction for visitors man Constantinopolis, and Turkish Istanbul. who come to the Archeological Museum of Is- The Macedonians always called it Tsarigrad, tanbul ever since it was first discovered in 1887. or Stanbol. The change in names is a conse- Even though the sarcophagus is named after Al- quence of previous dramatic events related exander of Macedon, it does not belong to him, to this city, which many nations tried to grab. but most probably to King Abdolonumis, who Thus, the Emperor Constantine declared it the was the last King of Sidon (Saida) in present-day capital of the Eastern Roman Empire in 330 Lebanon, a city which at that time was a part of AD and hence it got the name Constantinopo- the Ottoman Empire. lis, after the ruler. Nowever on May 29, 1453 it was conquered by the Turkish Sultan Mehmed The sarcophagus is named after Alexander of II Faith (Conqueror) after which the city was Macedon as a result of the hundreds of engraved named Istanbul. figures which symbolize the conquests of Alex- ander of Macedon. At the same time, because of The city spreads along the coasts of the Bos- the large decoration on the relief devoted to the porous, golden Horn, Sea of Marmara; Beyo- great warrior, the sarcophagus was named not gly, between the Golden Horn and the western after the ruler, but after Alexander of Macedon. coast of the Bosporous; Iskadar or Skutari on the eastern coast of the Bosporous, where we According to the written documents the were staying and from where the European part twenty two sarcophagi discovered in 1887 at of Istanbul could be seen. Sidon represent the biggest discovery in classi- cal archaeology. Among them, by all means, the Stanbul is not only the oldest part of the city, sarcophagus of Alexander of Macedon deserves but it is also the richest with cultural and histor- special attention, found by a villager from Sidon ical monuments. Hence, it is the most important who was working on the field and discovered tourist quarter of Istanbul, and a great challenge this important monument. for the numerous visitors to this metropolis. Some of its historical artistic monuments have During our visit, the sarcophagus of the been damaged or destroyed by time; some suf- greatest general in the history of mankind – Al- fered natural catastrophes, mostly earthquakes, exander of Macedon – we found in one of the or we were informed that they disappeared in biggest museums in the world, the Archeologi- the frequent fires. cal Museum of Istanbul. This significant, and in

256 MUTUAL TRAVELING СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

драматични настани околу овој град, за кого по многу нешта карактеристичен историски се грабале повеќе народи. Така, царот Кон- експонат е најголемата атракција за посети- стантин во 330 година од н.е. го прогласил за телите што доаѓаат во Археолошкиот музеј престолнина на Источното Римско Царство, па на Истанбул од времето кога е пронајден во според владетелот го добил името Константи- 1887 година, па сè до денес. И покрај тоа што нопол, меѓутоа, на 29 мај 1453 година го освоил саркофагот е именуван по Александар Маке- турскиот султан Мехмед II Фатих (Освојувач) донски, тој не е негов, туку, веројатно, на кра- по што градот бил наречен Истанбул. лот Абдолонумис, кој бил последен крал на Градот се развил по должината на брего- Сидон (Саида), во денешен Либан, град кој во вите на Босфорот, Златниот Рог, Мраморното тоа време бил дел од Отоманската Империја. Море и на околните ритчиња, па тешко е да Саркофагот е именуван по Александар се каже каде тој завршува, а каде почнуваат Македонски поради изгравираните стотина приградските населби. Сепак, познати се и фигури што ги симболизираат победите на убавите туристички квартови: Станбул, меѓу Александар Македонски. Исто така, поради Златниот Рог и Мраморното Море; Бејоглу, големата декорација на релјефот посветена меѓу Златниот Рог и западниот брег на Босфо- на големиот воин, саркофагот го добива име- рот; Искадар или Скутари на источниот брег то не по името на владетелот, туку по името на на Босфорот, од каде се гледа европскиот дел Александар Македонски. на Истанбул. При нашата посета саркофагот на најго- Станбул не само што е најстар дел од гра- лемиот генерал во историјата на човештво- дот, туку и најбогат со културно-историски то – Александар Македонски, се наоѓаше во споменици. Оттаму, тој е најважен туристички најголемиот музеј во светот, Археолошкиот кварт на Истанбул и претставува голем пре- музеј во Истанбул. Овој извонредно значаен дизвик за бројните посетители на оваа метро- и карактеристичен споменик беше пронајден пола. Некои од неговите историски уметнички од еден селанец од Сидон кој работејќи на знаменитости ги оштетил и уништил забот на својата нива го открил ова значајно дело времето; некои настрадале од природни не- погоди, пред сè, од земјотреси или исчезнале Реализацијата на саркофагот на Алек- во честите пожари. сандар Македонски ја извршил бегот Осман Хамбди, кој во тој период бил директор на Ос- Во Истанбул има повеќе од 50 царски па- манлискиот музеј. Пред саркофагот на Алек- лати, повеќе од 1.500 џамии, околу 100 црк- сандар Македонски останавме подолго вре- ви, бројни кулутрно-историски споменици, ме. Го гледавме, го анализиравме, се чудевме, 10 универзитети, безброј дуќани... Најпозна- се восхитувавме и се потсетивме на големите тата меѓу културно-историските споменици подвизи на Александар Македонски, кој заед- е, секако, палатата на Топкапи со преубавите но со својата војска од Македонија и од други царски одаи и хареми. Во музејот „Топкапи“ се места стасал дури до реката Инд. наоѓаат и специјалните чинии што ја менуваат бојата при допир со отров. Тие биле наменети Исполнети со восхит и силни чувства само за царевите. Здив одзема и дијамантот кон минатото на македонскиот човек, го на- познат како „кашички елмаз“, како и камата пуштивме Музејот во кој се наоѓа саркофагот украсена со дијаманти и други непроценливи на Александар Македонски и се упативме кон вредни предмети. „Света Софија“ (Аја Софија). За нас со Стив Пљакас еден од најголеми- Овој споменик доминира над Истанбул и те предизвици беше посетата на саркофагот е изграден да биде виден и почувствуван од на Александар Македонски. Овој огромен и сите простори на градот.

ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА 257 Istanbul / Истанбул Sarcophag of Alexander of Macedon in Istanbul Саркофагот на Александар Македонски во Истанбул

The ancient city of Babylon / Древниот град Вавилон SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

many ways characteristic work, was discovered temie of Tral and Isidor of Milet, the most fa- by a peasant from Sidon, who discovered this mous constructors of the Eastern Roman Em- important work while working in his field. pire made sketches for St. Sophia. But, the King constantly monitored the development of this The realization of the sarcophagus of Alexan- project. It was whispered among the people that der of Macedon was conducted by the Bey Os- an angel had shown him the building plans in his man Hambdi, who was director of the Osmanli dream. Construction work cost 360 centenarius Museum at that time. We remained in front of (18 tons) of gold. the sarcophagus f Alexander of Macedon for quite a long time. We watched, analyzed, won- For six years tens of thousands of craftsmen dered, admired and remembered the great ac- collected all the valuables of the Eastern Empire, complishments of Alexander of Macedon, who the shiniest marble, the most beautiful columns, together with this army from Macedonia and and golden mosaics were made to decorate the from other places reached as far as the Indus walls. When it was completed St. Sophia became River. the major temple of Christianity. It remained so until the Turks conquered Constantinopolis in Filled with admiration and strong feelings 1453, bearing the name of Istanbul since then. towards the past of the Macedonian people, we The church was turned into a mosque, and Ke- left the museum with the sarcophagus of Alex- mal Ataturk declared St. Sophia a museum. ander of Macedon and set out towards “St. So- phia” (Hagia Sophia). Otherwise Justinian I was born in the village of Taor, near Skopje, in Macedonia and was a Byz- This monument dominates over Istanbul as antine emperor, the emperor of the Eastern Ro- if built to be seen and felt from all parts of the man Empire, Christian and Orthodox theologian. city. It is difficult for the visitor, on the basis of Endeavored to restore the power and size of the its present appearance, to discover the varying Roman Empire was weakened by incursions of fate of this building. Thus, written documents barbarian tribes. Famous for the expansion of claim that for 150 years St. Sophia was appre- the empire, primarily with military campaigns ciated as a wonder of the world impressing and after his marriage to the controversial Em- everyone because it is a monument of the tre- press Theodora. History remembers him as the mendous culture of mankind, as has never again most coders of classical Roman law. Justinian been built. The changing fate of St. Sophia, from was one of the most important figures in late the Christian church of all churches, to the Is- antiquity, and it ends the period of prosperity in lamic mosque, and finally to today’ museum, has the Byzantine Empire until the IX century. left traces everywhere: in this form, the numer- ous additions, renovations, and changes. Only In addition to the legendary St. Sophia we the magnificent cupola, whose dome stretches also visited the Horse Square which is part of 56 meters above the nave of the church, has the Byzantine hippodrome with three magnif- not lost any of its priceless value and beauty. It icent monuments: the Theodoesius obelisk, served as model to many eastern mosques. King the Snake column, and Constantine’s column. Constantine the Great first built a church in the We visited these monuments in the afternoon place of today’s St. Sophia, when he proclaimed hours, when the number of visitors is small, un- Byzantium, under the name of Constantinopo- like the morning hours. Therefore, we had suffi- lis, as capital of the eastern Roman Empire, and cient time to admire their size, construction and called this church “Great Church”. transportation, especially the Theodesius obe- lisk which arouses great interest in every visitor. Two hundred years later this church, and a large part of Constantinopolis, was burnt in a “Sultan Ahmet”, or Blue Mosque, is situated fire during the rebellion against King Justinian. not far from these monuments. We visited it in However, Justinian built another church, even the afternoon hours, when the number of be- bigger and more beautiful than the first. An- lievers was insignificant. Here we found out that

260 MUTUAL TRAVELING СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

На посетителот му е тешко врз основа на преправена во џамија, а Кемал Ататурк ја про- денешниот изглед да ја открие променлива- гласил „Света Софија“ за музеј. та судбина на оваа градба. Така, во пишаните Инаку, Јустинијан I бил роден во селото документи стои дека за 150 години „Света Со- Таор, кај Скопје, во Македонија, а бил визан- фија“ беше оценета како светско чудо кое ги тиски цар, император на Источното Римско импресионира сите посетители, бидејќи тоа е Царство, христијанин и православен теолог. споменик на огромната култура на човештво- Настојувал да ја обнови моќта и големината то, којшто никогаш повторно не бил изграден. на Римската Империја која била ослабена со Менувањето на судбината на „Света Софија“, упадите на варварските племиња. Познат е по од христијанска црква на сите цркви, до ис- проширувањето на Империјата, првенствено, ламска џамија, и, конечно, до денешниот му- со воените кампањи на Византија, како и по зеј, оставила траги насекаде: во оваа форма, неговиот брак со контроверзната царица Те- со бројните дополнувања, реновирање, и про- одора. Историјата го памети и како најголем мени. Само прекрасната купола, чиј покрив се кодификатор на класичното римското право. протега 56 метри над наосот на црквата, нема Јустинијан бил една од најзначајните лично- изгубено од својата непроценлива вредност и сти во доцната антика, и со него завршува пе- убавина. Служела како модел за многу источ- риодот на благосостојба во Византија. ни џамии. Цар Константин Велики прво по- дигнал црква на местото на денешната „Света Покрај легендарната „Света Софија“ го Софија“, кога ја именува Византија под името посетивме и Коњскиот плоштад кој е дел од Константинопол, како главен град на Источ- византискиот хиподром со три прекрасни ното Римско Царство, и ја нарече оваа црква споменици: Теодосиевиот обелиск, Змискиот „Голема црква“. столб и Константиновиот столб. Овие споме- Двесте години подоцна оваа црква, а по- ници ги посетивме во попладневните часови голем дел и од Константинопол, биле изго- кога бројот на посетителите е мал, за разлика рени во оган за време на бунтот против ца- од претпладне и имавме доволно време да се рот Јустинијан. Сепак, Јустинијан изградил восхитуваме на нивната големина, начинот на уште една црква, дури и поголема и поубава изработка и транспортирањето, особено Те- од првата. Артемие од Трал и Исидор од Ми- одосиевиот обелиск кој предизвикува голем лет, најпознатите конструктори на Источното интерес кај секој посетител. Римско Царство направиле планови за „Света Недалеку од овие споменици е сместена Софија“. Но, кралот постојано го следел раз- Султан-Ахмедовата или Сината џамија, која војот на овој проект. Се шепотело меѓу луѓето ја посетивме во попладневните часови кога дека еден ангел на кралот му ги покажал гра- бројот на верниците беше незначителен. дежните плановите на сон. Градежните рабо- Тука ги добивме податоците дека оваа џа- ти чинеле 360 сентенарии или 18 тони злато. мија е градена во периодот од 1609 до 1616 Десетици илјади занаетчии шест години година и претставува ремек-дело на турско- ги собирале сите скапоцености на Источното то градежништво. Ентериерот е од син и зе- Царство, најблескавиот мермер, најубавите лен мермер; има 260 прозорци претежно со столбови, а се правеле и златни мозаици за кристални стакла; во неа постои царска ложа да ги красат ѕидовите. Кога била завршена, во која султанот можел да дојде на коњ. Таа „Света Софија“ станала главен храм на хри- е една од најголемите и најубавите џамии стијанството. Така останало сè додека во 1453 на светот, која во еден долг период имала за година Турците не го зазеле Константинопол, цел да ја симболизира силата и големината кој оттогаш го носи името Истанбул. Црквата е на турските султани.

ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА 261 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

this mosque was built in the period 1609-1616 by hip and constructed in the same place of the and represents a masterpiece of Turkish con- previous church. The church was consecrated struction. Its interior is of blue and green mar- in 1898 by an exarchate bishop and even today ble; it has 260 windows, mostly of crystal glass; priests from the Bulgarian Orthodox Church ex- inside it has a king’s box to which he sultan could clusively come to satisfy the religious needs of come riding a horse. It is one of the biggest and the Macedonians. most beautiful mosques in the world, which for a We visited the “Iron Church” of St. Stefan in long time had the aim of symbolizing the power the afternoon, and later bowed at the St. George and strength of the Turkish sultans. church, situated within the complex of the Uni- We visited the St. Stefan church, known as versal (Vselenska) Patriarch. Here we were also “”Iron Church”. We were informed that accord- informed that approximately 1,500 Orthodox ing to the ancestor’s words about this church, Christians, amongst whom mostly Macedonians which is under the jurisdiction of the Bulgarian and Greeks, visit this picturesque church with patriarch, but built mainly with the money and numerous significant icons and ornaments. donations of the Macedonians in Istanbul. Its That is the Istanbul Bosphorus which I vis- construction began in 1849, when a migrant ited with Steve Pliakes where we spent mem- named Stefan bought a piece of land for the orable moments and currently holds our mem- construction of a church where magnificent ar- ories remained in everything that we saw for chitectural edifice stands proudly today. us Macedonians, especially ancient Macedonia, This church was first constructed of wood, which, for the Turks have a special respect. but was set on fire several times. For this rea- All these historical facts and the existence of son, the believers who were mainly Macedonians Macedonia and the Macedonian people have from Aegean Macedonia, ordered an iron church support and a special place in the history of from Vienna in 1891. This was later transported modern Turkey.

262 MUTUAL TRAVELING СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

Црквата „Свети Стефан“, позната како „Же- Железната црква „Свети Стефан“ ја посе- лезна црква“, која е под јурисдикција на Бу- тивме попладне, а потоа се поклонивме во гарската патријаршија, е изградена повеќе со црквата „Свети Ѓорѓи“ што се наоѓа во ком- пари и донации на Македонци во Истанбул. плексот на Вселенската патријаршија. И тука Започнала да се гради во 1849 година кога бевме информирани дека околу 1.500 пра- некој доселеник по име Стефан купил место вославни христијани, меѓу кои најбројни се за градба на црква каде денес се надвишува Македонците и Грците, ја посетуваат оваа прекрасна архитектура. живописна црква со бројни значајни икони и орнаменти. Првиот објект на црквата бил од дрво и бил опожарен неколку пати. Затоа, верници- Ете, тоа е Истанбул на Босфорот кој ние те, меѓу кои најбројни биле Македонците од со Стив Пљакас го посетивме, се воодушеву- Егејска Македонија, во 1891 година нарачале вавме и поминавме незаборавни моменти и железна црква од Виена, која подоцна брод- ни остана во сеќавања сè она што го видовме ски била пренесена и монтирана на истото ме- за нас Македонците, особено за античка Ма- сто каде и била старата црква. Црквата била кедонија, за која Турците имаат посебен ре- осветена во 1898 година од егзархиски вла- спект. Сите тие историски факти и постоењето дика и до денес доаѓаат исклучително свеш- на Македонија и македонскиот народ имаат тени лица од Бугaрската православна црква поддршка и посебно место во историјата на за да ги задоволат религиозните потреби и на денешна Република Турција. Македонците.

ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА 263

IN EPHESUS AND IN THE HOUSE OF (THE HOLY MOTHER OF GOD) ST. MARY

t was the morning of a warm and pleas- At the same time, these Turkish citizens from ant day when the Sun had just risen over ­Macedonia love and respect Turkey, but their the Asian part of Istanbul, and the plane grandfathers’ land, Macedonia, too, which they Ihad taken off for the East, towards Izmir. We carry in their hearts and in their souls. continued our flight on the iron bird (“Boeing During our visit with Steve Pliakes of Turkey, 747”) of Turkish Airlines. In less than an hour we we organised a visit to the city of Selchuk and were in the three-and-a-half million city of Izmir. the ancient city of Ephesus. In Selchuk we visit- This metropolis is situated in the bay that bears ed the City Museum where many exhibits from its name and spans over its lowlands and the Ephesus and other localities in Anadolia and surrounding hills. the coast region are displayed. The museum is It appears as though the regions of Dolna an unavoidable stop for visitors to this part of Reka, Veles and other regions of Macedonia Turkey. have moved to Izmir and its surroundings. There We continued towards the well known, an- are large numbers of these Turkish citizens cient treasury of Ephesus, situated less than from Macedonia, amongst which the greatest in 200 kilometres south of Izmir, 20 kilometres number are the Macedonian Muslims. There are north of the summer resort, Kushadasi. Ephe- more of them in Turkey than there are in Mace- sus, the famous city of the past and the pres- donia. This is what we were informed, because ent, is situated at the foot of Mt. Bilbil, Koressos, according to some unofficial statistics, there are where the Kaister river enters the Aegean Sea, from 300 to 500 thousand Turkish citizens from and on the lowland region near the sea. Macedonia living only in Izmir and the surround- This significant ancient city is first men- ing cities. There are people from Vranovtsi and tioned in the middle of the 7th century BC. Ever Orizari, near Veles, from Skudrinye, from Zhupa since its foundation it has played an important and Debar, from near Pehchevo, Delchevo, Shtip, role in the Anadolian region. Because of this, it and other places in Macedonia. was often attacked and conquered. It was un- They all have a good life in democratic Tur- der Persian, Spartan rule. In 334 Alexander of key, which has accepted them as honest, kind, Macedon conquered the city and the strategic and good-hearted people. Many of them have military area surrounding the city of Ephesus. become famous and respected businessmen, Ephesus was under authority of the Roman Em- intellectuals, doctors, shop owners, and loy- pire and was a major city of the Asian province al citizens of their second fatherland, Turkey. at the time.

266 MUTUAL TRAVELING ВО ЕФЕС И КУЌАТА НА СВЕТА БОГОРОДИЦА

еше утро, топол и пријатен ден татковина – Турција, но и кон дедовската кога штотуку сонцето се појави земја – Македонија, која ја носат во своите над азискиот дел на Истанбул, а срца и души. авионот се издигаше кон југ - кон Измир. Го Б Во текот на нашиот престој со Стив Пља- продолживме нашиот лет со железната птица кас во античкиот град Ефес, во Селчук го по- ( „Боинг 747“) на „Туркиш ерлајнс“ и за по- сетивме Градскиот музеј во кој се изложени малку од еден час стасавме во три и пол мили- многубројни експонати од Ефес и од други онскиот град Измир. Оваа метропола се наоѓа локалитети од Анадолија и крајбрежниот ре- во заливот кој го носи неговото име, а е рас- гион. Музејот претставува неодминливо кат- пространет во низинскиот дел и на околните че за посетителите на овој дел на Турција. Се ридови. Во Измир и околните места како да се упативме кон многу познатата стара античка преселило населението од долнореканскиот, ризница Ефес, што се наоѓа на помалку од велешкиот и други региони од Македонија. 200 километри јужно од Измир и на дваесет- Нив ги има во голем број како турски граѓа- тина километри северно од летувалиштето ни од Македонија, меѓу кои најбројни се Ма- Кушадаси. Познатиот град на минатото и на кедонците – муслимани. Нив ги има повеќе сегашноста – Ефес е сместен во подножјето во Турција отколку во Македонија. Така ни на планината Билбил, каде реката Кајстер се рекоа домаќините, бидејќи, според некои нив- влива во Егејското Море и во рамничарскиот ни неофицијални податоци, само во Измир и дел што е во непосредна близина на морето. во околните населени места живеат од 300 Овој значаен антички град се спомену- до 500 илјади турски граѓани од Македонија. ва од средината на VII век пр.н.е. Од своето Ги има од Врановци и Оризари, Велешко, од формирање до денешни дни игра важна уло- Скудриње, од Жупа и Дебар, од Пехчевско и га на тие анадолски простори. Затоа, често Делчевско, од Штипско и од други места од бил напаѓан и освојуван. Бил под власта на Македонија. Персија, Спарта. Александар Македонски во Сите тие добро живеат во демократска 334 година пред Христа го освоил градот и Турција, во која се прифатени како доброна- стратешкото воено место околу градот Ефес, мерници, добродушни и честити луѓе. Многу- кој постанал дел од Македонската Империја. мина станале познати и признати бизнисме- Ефес бил и под управа на Римската Империја ни, интелектуалци, лекари, општественици, и бил најважен град на тогашната анадолска дуќанџии, лојални граѓани на нивната втора провинција.

ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА 267 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

Ephfesus / Ефес

In the meantime, at the beginning of the first the Temple of Artemis. The city never again re- millennium, Christianity began spreading in the gained its previous state of magnificent growth city very quickly. However, the Romans opposed and development. Apostle Paul’s doctrines. This was confirmed by It is also very significant for Ephesus that in the residents of Ephesus, who demonstrated AD 431 the Third ecumenical Council was held in under threat against the spread of Christianity, the house of the Holy Mother of God. This coun- gathering in the largest theatre in the city in or- cil accepted the Holy Mother of God as Mother der to express their anger against the “new” reli- of God Jesus Christ. gion. However, according to many, Ephesus was God’s chosen place, where the Holy God Moth- During our visit to Ephesus we saw numer- er and St. John spent the last days of their life. ous structures and objects from the long histo- Namely, the house of the Holy Mother of God is ry of this significant ancient locality. We visited found very close to Ephesus, on the western side the remains of the Temple of Artemis, Trayan’s of Mt. Bilbil. The Church of St. John, one of the Fountain, the Marble Road, the Stadium, and composers of the Bible, reaches high over the other structures. However, the visitor is espe- present-day city. cially impressed by the great theatre, it being an exceptional experience. It is situated in a re- At the same time, one of the seven churches cess of the western side of the hill. Its size, ex- in Asia, where St. John found his inspiration for panse and magnificence gives one the feeling, religion, was in Ephesus. and takes him in his thoughts many centuries The history of Ephesus records that, in AD far from the present. We were told here that in 262, the Gothic destroyed the city together with recent years Luciano Pavarotti, Julio Iglesias,

268 MUTUAL TRAVELING СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

Во меѓувреме, во почетокот на првиот ми- градот, заедно со Храмот на Артемис. Оттогаш лениум, христијанството започнало многу градот никогаш не се обновил каков што бил брзо да се шири во градот. Меѓутоа, Римјаните во минатото, кога имал величествен растеж и биле против доктрините на апостол Павле кој напредок. Притоа, значајно за Ефес е тоа што прв дошол во Македонија. Тоа го потврдувале во 431 година по Христа бил одржан Третиот граѓаните на Ефес, кои под закани протести- екуменски совет, токму во куќата на света Бо- рале против ширењето на христијанството, городица. Овој Совет ја прифатил света Бого- притоа, собирајќи се во најголемиот театар на родица како мајка на Господ Исус Христос. градот за да го изразат својот бес против „но- При нашата посета на Ефес се сретнавме вата“ религија. Меѓутоа, како што многумина со безброј објекти и предмети од еден долг велат, Ефес бил одбрано Господово место, период на постоење на оваа значајна антич- каде света Богородица заедно со свети Јован ка локација. Така, ги посетивме остатоците ги поминале последните денови од животот. од Храмот на Артемис, Фонтаната на Трајан, Имено, во непосредна близина на Ефес, на Мермерниот пат, Стадионот и други објек- западната страна на планината Билбил, се на- ти. Меѓутоа, Големиот театар кај посетителот оѓа куќата на света Богородица. Во денешни- остава посебен впечаток и доживување. Тој е от град се надвишува црквата на свети Јован, сместен во длабнатината на ридот од запад- еден од составувачите на Библијата. ната страна и, по својата големина, простра- Во исто време Ефес бил место на една од ност и величественост човек има чувство и во седумте цркви во Азија, во кои свети Јован ја мислите се пренесува како да се наоѓа многу добил својата инспирација кон религијата. векови подоцна од сегашноста. Во историјата на Ефес е забележано дека во Таму бевме информирани дека во послед- 262 година од нашата ера Готите го уништиле ните години, пред десетици илјади посетите-

Steve and Katin / Стив и Катин

ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА 269 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

and many other world famous artists presented church. This was confirmed by some Lazarian their artistic qualities there before several thou- priests, who in 1891 discovered the location of sand guests at this theatre. the house where the Holy Mother of God spent the last days of her life. Thus, it was discovered Our visit to the house of the Holy Mother of that the cross-shaped building and dome were God aroused in us a special feeling of excite- ruined, but were later restored. ment, which transformed into peace. It feels as though one is somewhere in Macedonia, in one During our visit to the house of the Holy of the monasteries of the Macedonian Orthodox Mother of God we were familiarised with many Church. The picturesque area where the house details relating to the discovery of the temple, of the Holy Mother of God was built reminds the as well as the visits and respect of both Chris- visitor of the areas taken as models for the con- tians and Muslims towards this spiritual centre. struction of Christian monasteries around the The large statue in the garden of the church giv- world. And here, according to the customs, af- ing one the feeling that the Holy Mother of God ter bowing in the church, leaving the temple and welcomes guests and those of good intent with washing with the holy water, according to cus- widespread arms, leaves one with a special im- toms and beliefs, the visitor becomes an “ad`i- pression. On the other hand, the statue of the ja” (pilgrim.). Thus, Steve Pliakes and I became Holy Mother of God found in the apse was erect- pilgrims. ed about a hundred years ago and represents a magnificent structure before which everyone The area attracts with its beauty and scen- bows and pays respect to the Mother of Jesus ery, while the church represents a place where Christ. thousands of Christians and Muslims come to bow and to pray. It appears that this year the During the evening hours we returned to church will be most visited on 15 August, when Izmir where we stayed at the exclusive hotel of the largest gathering to celebrate the third mil- “Ephesus” situated in the centre of the city and lennium of Christianity will be held. On this oc- is of a high category. The city, though, whose casion thousands of believers, Christians, Mus- Turkish name is Izmir, is also known by the name lims, and others are expected to visit the house of Smirna. It is a major seaport in Asia Minor, of the Holy Mother of God. on the coast of the Aegean Sea, and is the third largest city in Turkey. Smirna is an old Ionic set- According to written documents we know tlement which was renewed in the 4th century that St. John brought the Holy Mother of God to BC. During the Roman Empire and Byzantium, Ephesus during the fourth or fifth year, imme- Izmir was one of the largest cities in Asia Minor. diately after the crucifixion of Jesus Christ. The Its history claims that the city had been under house on Mt. Bilbil, planned and constructed by the rule of the Tatars, who devastated it. Later St. John, is at 420m above sea level. it was under the rule of the Greeks, who built it According to the tales the house was discov- and turned into Greek, and in 1922 it was freed ered by the German nun, Anna Katerina Emer- by the Turks, headed by Kemal Ataturk. This sig- ich, who devoted her entire life to God. She was nificant seaport and strategic land location has paralised and made spiritual connection with the been an important NATO base since 1952. Holy Mother of God. The documents claim that, This visit to the metropolis of Izmir and the while in a trance, she had a vision that the Holy House of the Holy Mother of God will remain for Mother of God was buried somewhere near the us forever.

270 MUTUAL TRAVELING СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

ли во Театарот своите уметнички вредности близина на Црквата. Тоа го потврдиле некои ги презентирале Лучијано Павароти, Хулио лазарински свештеници кои во 1891 година го Иглесиас и многу други познати светски откриле местото на куќата во која света Бо- ­уметници. городица ги поминала последните денови од животот. Така, било откриено дека зградата Посетата на куќата на света Богородица, во форма на крст и кубето биле руинирани, но пак, кај нас предизвика посебно чувство на подоцна биле реставрирани. возбуда кое се преточи во спокојство. Во тој прекрасен објект, човек како да е некаде во Во текот на нашата посета на куќата на све- Македонија, во некои од манастирите на Ма- та Богородица бевме запознаени со многу де- кедонската православна црква. Живописниот тали за откривањето на храмот, за посетите и предел каде што е изградена куќата на света почитта од страна на христијаните и муслима- Богородица посетителот го потсетува на пре- ните кон овој духовен центар. Притоа, силен делите кои се земени за пример при изград- впечаток оставаат големата статуа во дворот бата на христијанските манастири во светот. пред црквата, каде човек има чувство дека А, таму, според обичаите, по поклонувањето света Богородица ги пречекува дојденците во Црквата, излегувањето од храмот и миење- и добронамерниците со раширени раце. Ста- то со светата вода, според обичаите и веру- туата, пак, на света Богородица во апсидата, вањата, посетителот станува аџија. Така, Стив била поставена пред стотина години и прет- Пљакас и јас станавме аџии, ставува прекрасен примерок преку кој секој се поклонува и í оддава почит на мајката на Просторот привлекува со својата убавина Исус ­Христос. и живопис, а Црквата претставува место каде илјадници христијани и муслимани доаѓаат да Во текот на вечерните часови се вративме се поклонат и да се помолат. Се чини дека на во неколку милионскиот Измир, каде бевме 15 август во 2.000 година Црквата била најпо- сместени во ексклузивниот хотел „Ефес“, сетена, кога се одржал најголемиот собир по што се наоѓа во центарот на градот и е хотел повод Третиот милениум од христијанство- од висока категорија. Градот, пак, чие турско то, кога Црквата била посетена од илјадници име е Измир, е познат и по името Смирна. Тој верници, намерници, христијани, муслима- е најважното морско пристаниште во Мала ни и други кои ја посетиле куќата на света Азија, на брегот на Егејското Море и е трет ­Богородица. град по големина во Турција. Смирна е стара јонска населба која била обновена во IV век Инаку, според пишаните документи позна- пред Христа. За време на Римската Империја то е дека свети Јован ја донел света Богороди- и Византија, Измир бил еден од најголемите ца во Ефес во четвртата или петтата година, градови во Мала Азија. Во неговата историја веднаш по распетието на Исус Христос. Куќа- стои дека градот бил под власт на Татарите, та на планината Билбил, која била подготвена кои го опустошиле, потоа под власт на Елини- и направена од свети Јован, се наоѓа на 420 те, кои се потрудиле да ги погрчат лугето што метри надморска височина. живееле во градот, а во 1922 година е осло- Според кажувањата неа ја открила гер- боден од Турците на чело со Кемал Ататурк. манската калуѓерка Ана Катерина Емерич, Ова многу значајно морско пристаниште и која својот живот го посветила на Бога, била стратешки копнена локација, во 1952 година парализирана и воспоставила духовна кому- станала значајна база на НАТО. Посетата на никација со света Богородица. Нејзе во бе- велеградот Измир и куќата на Мајката Бого- свесна состојба и‘ се прикажувало, се вели во родица ни остана во трајно сеќавање за нас документите, дека Богородица е закопана во двајцата со Стив Пљакас.

ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА 271 The ancient city of Ephesus / Древниот град Ефес

The house of Mary in Ephesus Куќата на Мајка Богородица во Евес The house of Mary in Ephesus Куќата на Мајка Богородица во Евес VISITES OF ANCIENT LOCATIONS IN MACEDONIA

t was afternoon in July when Steve for a long time and used to meet both on the ­Pliakes arrived at the airport “Alexander North American continent and in Macedonia. the Great” in Skopje. The airport was very The meeting was in Christian manner, friend- Ibusy, it looked like a beehive, which was usual ly, warm and very important for Steve, who on for that period of the year, when thousands of that occasion handed to the Bishop Cyril the travelers arrive and depart from Macedonia. It is presents from his family, and gave him many a period when one may meet numerous known regards from the Board of the Macedonian Or- and unknown Macedonian emigrants from the thodox Church “St. Clement of Ohrid” and from overseas countries, as well as from the Europe- the numerous mutual friends and distinguished an Union and other countries worldwide. Macedonian emigrants who live in Canada. We saw the plane when it landed at the run- At the meeting with the first bishop of the way and we felt a relief when our guest safely American-Canadian Macedonian Orthodox Ep- landed on the Macedonian land which he re- archy H.E. Cyril, they discussed many issues of spects, and as a Canadian Macedonian he always essential importance for the Macedonian Or- expresses his love for the country of his ances- thodox Churches in Canada and USA, the role tors. Some 15 minutes after the plane landed and progress of the Macedonian communities in from Vienna, our guest Steve Pliakes appeared the Diaspora. The meeting ended with an invi- leaving the customs. tation by the bishop to visit the Leshok monas- We welcomed him emphasizing that Mace- tery, which invitation was accepted and realized donia is eager to receive a guest such as Steve during Steve’s stay in Macedonia. Their conver- Pliakes who bears Macedonia in his heart and sation lasted for few hours, and the guest from soul and we headed to Skopje, to our home locat- Canada was very satisfied with the meeting and ed in the centre of the capital of Macedonia. We full of beautiful memories. welcomed him once again wishing him pleasant At the afternoon we went for a walk in Sko- stay in Macedonia and toasted with a tasteful pje to see some newly built buildings and his- Tikvesh yellow rakija, and luscious Macedonian torical and cultural monuments which Steve specialties. Pliakes saw for the first time. We paid special Next morning we went to the Archbishopric attention to the monument of Alexander the of the Macedonian Orthodox Church where we Great or, as officially named “The Statue of the had a scheduled meeting with the Metropolitan Warrior”. Steve was delighted from the idea of of Polog and Kumanovo Eparchy, H.E. Cyril, who erecting such a monumental statue in the cap- was a friend of Steve Pliakes; they were friends ital of the Republic of Macedonia. The monu-

274 MUTUAL TRAVELING ПОСЕТА НА АНТИЧКИ ЛОКАЛИТЕТИ ВО МАКЕДОНИЈА

о еден топол попладневен јул- православна црква, каде беше закажана ски ден Стив Пљакас пристигна средба со полошко-кумановскиот архије- на аеродромот „Александар Ма- реј господинот Кирил, со кого Стив Пљакас Вкедонски“ во Скопје.. На аеродромот вриеше беше пријател и се среќаваше повеќе годи- како во кошница, вообичаено за тој период од ни на северноамериканскиот континент и во годината, кога илјадници патници доаѓаат и Македонија. Средбата беше христијанска, заминуваат од Македонија. Тоа е период кога пријателска, срдечна и значајна за Стив, кој, можат да се сретнат бројни знајни и незнајни, меѓу другото, на митрополитот Кирил му ги познати и непознати македонски иселеници предаде подароците од неговото семејство, во прекуокеанските земји, Европската унија и му ги пренесе поздравите од Управата на Ма- други земји ширум светот. кедонска православна црква „Свети Климент Го видовме авионот кога слета на пистата Охридски“, како и од поголем број заеднички и како да ни олесни што нашиот гостин без- пријатели и истакнати иселеници во Канада. бедно ја допре македонската земја која тој ја На средбата со првиот архијереј на Амери- почитува, длабоко е поврзан и како канад- канско-канадско-македонската епархија, ми- ски Македонец ја изразува својата љубов кон трополитот Кирил, се разговараше за поголем дедовската земја. По петнаесетина минути број прашање што беа од суштинско значење од слетувањето на авионот од Виена, од ца- за македонските православни цркви во Кана- ринскиот дел се појави нашиот гостин Стив да и САД, за улогата и напредокот на маке- ­Пљакас. донските заедници во дијаспората. Средбата Му посакавме топло добредојде со одбра- заврши со покана за посета на Лешочкиот ма- ни зборови дека Македонија очекува вакви настир која се реализира во текот на престојот гости како што е нашиот гостин Стив Пљакас, на Стив во Македонија. Разговорот траеше не- кој во срце и во душа ја носи Македонија, и се колку часа, а средбата остави убави спомени упативме кон Скопје кон нашиот дом во цен- за гостинот од Канада. тарот на главниот град на Македонија. Му по- Вечерните часови ги искористивме за про- сакавме добредојде и му приредивме прија- шетка низ Скопје и запознавање со некои тен престој во Македонија, наздравувајќи со нови објекти од историјата и културата, со убава тиквешка жолта ракија, за потоа да ги кои Стив Пљакас се сретна за првпат. Особе- вкуси македонските специјалитети. но внимание посветивме на споменикот на Другиот ден во утринските часови се упа- Александар Македонски, или „Споменикот тивме кон Архиепископијата на ­Македонската на воинот“, како званично се вели. Стив беше

ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА 275 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

ment ­dedicated to Alexander the Great inspired very important strategic, military, and trading us to talk about the ancient Macedonia, about position in the ancient period. Philip and Alexander. We also discussed the old We were also informed that according to flag with the Sun of Kutlesh (Palatica), as well as some old written sources about Stobi the victory about the new flag of the Republic of Macedonia, of Philip V, the King of Macedonia over the Dar- which according some historians and journalists danians in 197 BC was mentioned. The research originates from the period of Jesus Christ. On conducted under the several constructions in that occasion Steve Pliakes said that he respect- the central area of the later city discovered lay- ed the new flag, but we must not forget that the ers from the 3. and 2. Centuries BC and bronze flag with the Sun of Kutlesh is as favored as the objects from the classical and archaic period, new one among the Macedonians living in the as well as particular ceramics objects from the Diaspora, who display both flags with great love. Neolith period which originate from that period We also talked about many issues related to the of freedom of Macedonia. ancient period of Macedonia, the connection of the Macedonians from Canada with these prob- It is assumed that the city was established in lems, as well as about his trip to Pakistan. 359 BC. In 168 BC, after the victory of the Ro- mans over the King Perseus, Macedonia was Next morning, accompanied by the previous divided in four regions. At that point Stobi be- minister of emigration with the Government of came a trade centre of the third region. In 148 the Republic of Macedonia Mr. Martin Trenevs- BC Macedonia became a Roman province. ki we left Skopje and went to Veles where Steve wanted to visit the seat of the Eparchy of Po- During the Roman period Stobi was an im- vardarie and to get informed on the actual is- portant and influential city. It was Episcopal sues. After we walked through the center of the center since 325. During the 4th – 5th centu- native town of the great Macedonian poet Ko- ry a number of churches were built which were cho Racin, we passed behind the Eparchy build- impressive by their size and internal decora- ing and headed toward Babuna River. Then we tion with rich architectural ornaments, mosa- took the highway to Gradsko and Stobi. ics, fresco paintings and structure, of which the most were found during the excavation. In Stobi we were welcomed by a nice girl who worked as a customs at the archeological loca- It is interesting to mention that in Stobi there tion. We stayed there more than an hour, walk- was also a Jewish Community dating from 3th ing around and listening to the facts about this century and a synagogue which was destroyed Roman city. The customs informed us that Stobi at the end of the 4th century and over it early was an ancient city which with its urban part is Christian basilica was erected. spread over three terraces which are surround- In the excavated part of Stobi so far a num- ed by walls and descending towards Black River ber of architectural object has been discovered (Crna Reka), more precisely at the mouth be- and studied, that is, profane and sacral con- tween Black River and Vardar River. structions with a public function, private hous- We were informed that the main roads run es, baths, thermals, a theater, a part of the city nearby the archeological location Stobi which walls, streets, the Forum and the main entrance connected the regions of Danube River with the to the city. Mediterranean countries since the pre-histor- We left Stobi and continued our journey to ical period. The cultural influences on the Bal- Drenovo Canyone and over the bridge nearby kans Peninsula flew from south to north and Drenovo River we climbed on the old path made vice versa along this main road. On the other of cobbled pavement. Regretfully, this location hand, Crna Reka represented a natural connec- is still not explored, but we were very curious. tion of the central regions of Macedonia to the That is why we climbed to an old quarry which Aegean Sea. Therefore, the city of Stobi had has is assumed to date from the period of Philip and

276 MUTUAL TRAVELING СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

одушевен од идејата што се постави еден на Балканскиот Полуостров се движеле кул- таков монументален споменик во главниот турните влијанија од југ кон север и обратно. град на Република Македонија. Споменикот Црна Река, од друга страна, пак, претставува- на Александар Македонски нè инспирира да ла природен пат кој ги сврзувал централните разговараме за античка Македонија, за Филип области на Македонија со Егејското Море. и Александар. Исто така, разговаравме и за Така, градот Стоби заземал мошне значајна старото знаме со сонцето од Кутлеш (Пала- стратегиска, воена и трговска позиција во ан- тица), како и за новото знаме на Република тичкиот период. Македонија, кое според некои историчари и Исто така, бевме информира дека според новинари потекнува од времето на Исус Хри- старите пишани извори за Стоби се спомену- стос. Во таа пригода Стив Пљакас рече дека ва за победата на Филип V, кралот на Маке- го почитува новото знаме, но не смее да се за- донија над Дарданците во 197 г. пр.н.е. Во тој борави дека и знамето со сонцето од Кутлеш слободен период на Македонија со истражу- е омилено како и новото кај Македонците во вањата под неколкуте градби во централното дијаспората, кои со голема љубов ги истакну- подрачје на подоцнежниот град, констати- ваат двете знамиња. Исто така, стана збор и за рани се слоеви од III и II век пr.н.е., а пронај- бројни прашања сврзани со античкиот период дени се бронзени предмети од класичниот и на Македонија, а со тоа и за поврзаноста на архајскиот период, како и поединечни кера- Македонците од Канада со оваа проблемати- мички предмети од неолитскиот период. ка, како и за неговото патување до Пакистан. Се претпоставува дека градот бил основан Наредниот ден во утринските часови, заед- во 359 г. пр.н.е. Во 168 г. пр.н.е., со победата но со поранешниот министер за иселеништво на Римјаните над кралот Персеј, Македонија во Владата на Република Македонија, м-р била поделена на четири области. Тогаш Сто- Мартин Треневски заминавме од Скопје за би станал центар на трговија на третата об- Велес, каде Стив имаше желба да го види се- ласт. Во 148 г. пр.н.е. Македонија станала рим- диштето на Повардарската епархија и да се ска провинција. запознае со проблемите во неа. По прошет- ката низ центарот на родниот град на големи- Во текот на римскиот период Стоби бил от македонски поет Кочо Рацин, поминавме значаен и влијателен град. Тој бил епископско покрај епархиската зграда и се упативме кон средиште уште од 325 година. Во текот на IV и реката Бабуна, а оттаму заминавме кон авто- V век, овде биле подигнати повеќе импозант- патот во правец кон Градско и Стоби. ни цркви, како по својата големина, така и по својата внатрешна декорација со богато архи- Во Стоби бевме пречекани од една пријат- тектонско украсување, мозаици, фреско-жи- на девојка која работи како кустос во архео- вопис и структура, од кои голем дел биле нај- лошкиот локалитет. Таму останавме повеќе дени при ископувањето. од еден час, разгледувајќи и запознавајќи се со голем број вистини за овој римски град. Интересно е да се спомене дека во Стоби Притоа девојката не информира дека Стоби е постоела и еврејска заедница од III век и таму древен град кој со својот урбан дел се наоѓа имало синагога која била уништена при крајот на три тераси, што се спуштаат кон Црна Река, на IV век и над неа е подигната ранохристијан- опкружени со ѕидови, а на устието меѓу Црна ска базилика. Река и Вардар. Во откриениот дел на Стоби досега се от- Бевме информирани дека кај археолош- криени и проучени повеќе архитектонски киот локалитет Стоби минувале главните објекти, и тоа профани и сакрални градби со патишта кои ги сврзувале областите на пре- јавна функција, потоа приватни куќи, бањи, ден Дунав со медитеранските земји, уште од терми, театар, дел од градските бедеми, ули- предисторискиот период. По овој главен пат ци, форумот и главниот влез во градот.

ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА 277 Heraclea / Хераклеа Stobi / Стоби SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

Alexander the Great and it was very important Stibera is one of the largest ancient cities in that period, because beautiful stone figures in Macedonia and at the same time, one of the have been carved there. Then we climbed to the most attractive ancient urban settlements. The narrow area between the two hills where ac- archeological research conducted in this loca- cording to some legends, there was a big gate tion has discovered a whole treasury of movable behind which another world was beginning. archeological material, ceramic bowls, coins, In that area we found stony pillars which were marble monuments, boards with inscription and precisely carved and fundaments for some stat- many marble plastics, more than 30 statues and ues or monuments. We had a hunch that there busts of distinguished citizens of that time. It was an amphitheatre on that space some time witnesses that this excavations have discovered ago. The place is oriented toward south and it a part of a city wall, because the barbarian dev- has semicircular shape with a wide view toward astations of the peripheral parts of the Roman the southern side. We climbed over the hill and Empire toward the end of the 3rd century led reached a plain with steep inclination toward to the mass detriment of many cities, among the canyon. From there we could see large part which the city of Stibera as well. of Drenovo and Tikvesh fields. A view which From Stibera we went back to Prilep where catches and relaxes one’s eyes. our friend Martin Trenevski stayed, and to- We left the location nearby Drenovo Canyon gether with Steve we continued our trip to Bi- and continued our trip to Prilep, and from there, tola. There, in the evening in the hotel “Epinal” toward a tomb in Staro Bonche. This archeolog- where we were accommodated, we met several ical location is called Pavle Chuka and is placed representatives of “Vinozito” from Lerin. The between the villages of Podmol and Bonche. We meeting lasted all night long. We discussed arrived at this location at noon; therefore we about the presence and the future of the Mace- had problems during climbing to the tomb and donians in the Aegean part of Macedonia and later to the plateau. their associations. However, the tomb is of Macedonian type The next day we went sightseeing Bitola, which by its architectural conception is unique. particularly its central part and then we contin- It is composed of open dromos carved in a rock ued to Heraclea Lyncestis– an urban settlement which descends to the tomb like a ramp; then, from ancient Macedonian period up to the Mid- there is arched part of the dromos with a length dle Age. According to the information we pro- of 11 meters and height of 3 meters. At the be- vided while we were sitting in the amphitheater, ginning of the arched dromos on its both sides it was founded in the middle of 4th century BC there is a ring-shaped wall which surrounds the by the king Philip II of Macedonia, in order to be entire tomb. This kind of arcade of the Mace- an important strategic point. It is located in the donian tombs is used since the period of rule of southern periphery of the city of Bitola, in the Philip and Alexander III the Great. foot of Baba Mountain. It is named after Hera- We left Bonche and headed to the ancient cles, the mythic hero and the founding father city Stibera – the centre of the Macedonian of the Macedonian royal dynasty Argeadi, while kings who have waged the battles against Illyri- the epithet Lyncestis, meaning “Lyncestis’s” ans. Stibera is located along the Black River (Eri- comes from the name of the region of Linkes- gon) in the immediate vicinity of the village of tida where the city was located and where the Chepigovo near Prilep. It is still not established ancient Macedonian tribe Lyncestides lived. when Stibera was built, but it is assumed that it Heraclea is located on a fertile plain, from the was built in the time of Philip II. Stibera is a city northern side it is protected by Baba Mountain, in which the archeological excavations discov- that is, Tumbe Kafe hill and Siva Voda River on ered most ancient sculptures which were com- south. Heraclea has endured and developed in pletely preserved. an important crossroad on the Via Ignatia road.

280 MUTUAL TRAVELING СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

Го напуштивме Стоби и нашето патување во борбите против Илирите. Стибера се наоѓа го продолживме кон Дреновската Клисура, по течението на Црна Река(Еригон) во непо- каде од кај мостот кај Дреновската Река се ис- средна близина на прилепското село Чепиго- качивме по стариот антички пат направен од во. Кога точно е изградена Стибера сè уште не калдрма. За жал, овој локалитет сè уште не е е точно утврдено, но се претпоставува дека испитан, но нашата љубопитност беше голе- тоа било во времето на Филип II. Стибера е ма. Затоа се искачивме до еден стар камено- град во кој со археолошките ископувања се лом за кој се претпоставува дека е од време- откриени најмногу антички скулптури зачува- то на Филип и Александар Македонски и бил ни во целост. значаен во тој период, бидејќи таму се режени Стибера e еден од најголемите антички убави камени фигури. Потоа се искачивме до градови во Македонија а, истовремено и една тесниот простор меѓу двата рида, каде се сме- од најатрактивните антички градски населби. та дека таму имало голема порта од каде поч- Со археолошките истражувања на овој ло- нувал некој друг свет. На тој простор наидо- калитет пронајдена е цела една ризница од вме на камени столбови прецизно изделкани подвижен археолошки материјал, керамички и на основи за поставување на некакви статуи садови, монети, мермерни споменици, плочи и други фигури. Имавме чувство дека некогаш со натписи и голем број на мермерна пласти- на тој простор имало амфитеатар. Местото е ка, повеќе од триесет статуи и бисти на углед- свртено кон југ во полукруг и со широк видик ни граѓани од тоа време. Тоа зборува дека со кон јужната страна. Се искачивме на ридот овие ископувања е откриен дел од градскиот и дојдовме до една рамнина која стрмно се бедем, бидејќи варварските пустошења на пе- спушташе кон клисурата. Оттаму гледавме го- риферните делови на Римското Царство, кон лем дел од Дреновското и Тиквешкото Поле. крајот на III век, било причина голем број гра- Глетка што пленува и ги одмора очите. дови да бидат разрушени а меѓу нив и градот Го напуштивме локалитетот кај Дреновска- Стибера. та Клисура и го продолживме патот кон При- Од Стибера се вративме во Прилеп каде го пеп, а оттаму кон гробницата во Старо Бонче​ оставивме нашиот пријател Мартин Тренев- . Овој археолошки локалитет се вика Павла ски, а ние со Стив го продолживме патување- Чука и се наоѓа помеѓу селата Подмол и Бон- то кон Битола. Таму, во вечерните часови, во че. Ние стасавме на овој локалитет во плад- хотелот „Епинал“, каде ние престојувавме, се невните часови, затоа и имавме проблеми сретнавме со неколку претставници на „Вино- при искачувањето до гробницата, а потоа и до жито“ од Лерин. Средбата траеше до доцна во платото. ноќта, кога и се разговараше за сегашноста и Инаку, гробница е од македонски тип, која иднината на Македонците во егејскиот дел на според архитектонската концепција е един- Македонија и нивните асоцијации. ствена. Составена е од отворен дромос вкле- Утредента ја разгледавме Битола, особено сан во карпа кој во вид на рампа се спушта во централниот дел и заминавме кон Хераклеја гробницата; потоа следува засводениот дел Линкенстис - градска населба од старома- од дромосот со должина од 11 метри и висина кедонско време до средниот век. Според од 3 метри. На почетокот на засводениот дро- информациите што ги добивме седејќи во мос од двете негови страни откриен е ѕид кој амфитеатарот, таа е основана кон средина- во вид на прстен ја опкружува целата гробни- та на IV век пред н.е. од страна на кралот Фи- ца. Овој тип на свод на македонските гробни- лип II Македонски, како важен стратегиски ци започнува да се применува во владеењето пункт. Таа се наоѓа на јужната периферија на на Филип и Александар III Македонски. градот Битола, во подножјето на планината ​Од Бонче се упативме кон античкиот град Баба. Името го носи според Херакле, мит- Стибера - центарот на македонските кралеви скиот јунак и родоначалник на македонската

ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА 281 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

We were also informed that according to the We quickly passed the border of the Republic written sources, after he had conquered Linkes- of Macedonia and headed to the border to Ae- tida, Philip II had erected a fortress from which gean Macedonia. There we gave our Canadian he could control a part of his kingdom. There is passports but we were told to wait. We were also data that at the beginning of the 2nd cen- waiting for a long time so we asked about the tury BC, during the wars with the Romans, the reason why we were waiting so long. But we did Macedonian king Philip V had built several for- not get any answer because the officers were tresses in the bordering regions in order to se- checking our Canadian travelling documents. cure the border of the kingdom. After approximately 40 minutes we were told that the author of this book was allowed to en- The city has experienced the highest degree ter Greece, but Steve Pliakes was not. The Greek of civilization development in the time of Roman officers forbade him to enter his native land. Af- governance in the first centuries of the new era ter long discussions we asked them to explain us when it was granted a status of a colony. In that the reasons why Steve was forbidden in writing. period Heraclea became a strong economic and The officers did it and in a rude manner told us political centre with its permanent Roman re- to get back. gent and its Roman army. All of that reflected on the image of the city in a manner that the We went toward the border crossing to Re- Roman architecture was mostly represented, al- public of Macedonia, but disappointed and degra- though the traditional influences and the histor- dated by the fact that Greece did not respect the fundamental human rights. But we were dissat- ical heritage were still characteristic for the city. isfied at most that this state being a member of From Heraklea we went to the border cross- the European Union does not recognize Canadian ing Medzitlija in order to continue our journey to documents. That is why we decided to send the Lerin, Zeleniche, and the native place of Steve document which forbade Steve Pliakes to enter Pliakes and from there to Kostur where we Greece to the Canadian Embassy and the Cana- planned to visit some locations of the ancient dian-Macedonian Committee of Human Rights. Macedonian kingdom. Then, without saying a word, we went to Ohrid.

Виничкото Кале

282 MUTUAL TRAVELING СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

Ohrid / Охрид

кралска ­династија Аргеади, додека епитетот патувањето кон Лерин, Зелениче, родното ме- Линкестис со значење „Линкестидска“, доаѓа сто на Стив Пљакас и оттаму кон Костур, каде од називот на регионот Линкестида во кој требаше да посетиме некои локалитети од ан- се наоѓал градот, а во кој живеело древното тичкото македонско кралство. македонско племе Линкестиди. Сместена во Брзо ја поминавме границата на Републи- плодната рамнина, од север заштитена од ка Македонија и се упативме кон преминот планината Баба, односно ридот Тумбе Кафе и за Егејска Македонија. Таму ги предадовме реката Сива Вода на југ, Хераклеја опстојала нашите канадски пасоши и ни беше речено и се развила во една значајна раскрсница на да чекаме. Чекањето беше предолго, па затоа патот Виа Игнација. прашавме за причините на чекањето и до кога Исто така бевме информирани дека според ќе чекаме. Меѓутоа, одговор не добивме, би- пишаните извори, по освојувањето на Линке- дејќи службениците ги контролирале нашите стида, Филип II ја подигнал тврдината преку канадски патни исправи. По четириесетина која можел да контролира дел од кралството. минути чекање на преминот ни беше речено Исто така, постои податок според кој во поче- дека авторот на овие редови може да влезе во токот на II век пр.н.е., за време на војните со Грција, додека на Стив Пљакас му е забрането Римјаните, македонскиот крал Филип V изгра- да влезе во неговата родна земја. По подолги дил неколку тврдини во пограничните области разговори замоливме писмено да ни ги објас- за да ја осигура границата на кралството. нат причините за забранетиот влез на Стив. Тоа службите го направија и, малку на груб и Највисок степен на цивилизациски развој некултурен начин ни рекоа да се вратиме од во времето на римското владеење градот до- каде што сме дошле. живеал во првите векови на новата ера, кога Тргнавме кон преминот во Република Ма- добива статус на колонија. Во овој период Хе- кедонија, но разочарани и деградирани што раклеја станува силен економско-политички Грција не ги почитува основните човекови центар со свој постојан римски намесник и со права. Но, најмногу бевме незадоволни што своја римска војска. Сето тоа се одразило врз оваа држава како членка на Европската унија изгледот на градот, така што во голема мерка не ги признава канадските документи. Затоа била застапена римската архитектура, иако се одлучивме документот со кој му се забра- традиционалните влијанија и историските при- нува влез на Стив Пљакас во Грција да го добивки сè уште давале свој белег на градот. испратиме до канадската амбасада и до „Ка- Од Хераклеја се упативме кон граничниот надско-македонскиот комитет за човекови премин Меџитлија со цел да го продолжиме права“. Потоа, без збор заминавме за Охрид.

ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА 283 Cocev Stone / Цоцев камен

Kuklici / Куклици Ancient ruins of Stibera / Ископини на античкиот град Стибера

Stibera / Стибера ON THE GRAVE OF YANE SANDANSKI

hen Steve Pliakes arrived in It is impossible to calculate the exact number Skopje, he expressed his wish of the ethnic Macedonians in Bulgaria especially to visit Pirin Macedonia, be- due to the fact that various sources cite contro- causeW he decided to donate money to OMO “Ilin- versial data. Nonetheless, there is a common den” in Sandanski. But, most of all, he wanted to consent that a large number (over two millions, visit the grave of Yane Sandanski, “the czar of including those originating from mixed marriag- Pirin”. es) of the citizens of the Republic of Bulgaria are ancestors of immigrants from Macedonia who, The historical materials referring to that part being emigrants or refugees, had moved to Bul- of Bulgaria, among others, say that Pirin Mace- garia. donia is a part of the ethnic territory of Macedo- nia, which part after the 1913 “Peace” Treaty of According to the census of population as of Bucharest was given to Bulgaria. In the ancient December 1946, in the People’s Republic of Bul- time, Pirin Macedonia initially was a part of Pan- garia out of the total number of 252,908 inhab- nonia and Trakia, and later became a part of the itants of Pirin Macedonia, 160,541, that is 70% Ancient Macedonian Empire. declared themselves as ethnic Macedonians. These presented facts acknowledge the truth However, toward the end of XIX century the about the Macedonians in Bulgaria, which Bul- territory of Pirin was ruled by the great Macedo- garia skillfully tries to manipulate. Regretfully, nian revolutionary Yane Sandanski and his com- and for the shame on principles of democracy, pany, who was a close associate of Goce Delchev according to 2011 Census of population in the and the greatest warrior against the vrhovism. Republic of Bulgaria, the number of Macedo- He is known under his nickname “Pirin Czar” who nians who live there is only 1,654 of which 561 had committed the famous kidnapping of the are inhabited in the district of Blagoevgrad, and Protestant missionary Miss Stone. the number of Macedonians who speak their After the World War I, in the period of gov- mother’s Macedonian language is 1,163, while ernance of Georgi Dimitrov, the Macedonians 1,091 are citizens of the Republic of Macedonia from Pirin Macedonia got total cultural auton- who “live” in Bulgaria. omy which was to lapse into legal territorial au- In addition, it should be emphasized that in tonomy and to unite Pirin Macedonia with the 1947 were established the printed media “Pirin People’s Republic of Macedonia at that time Newspaper” and the printing house “Macedo- as its mainstream state within the Balkans nian Book”. That was a part of the realized prom- Federation.­ ises regarding the rights of the Macedonians in

286 MUTUAL TRAVELING НА ГРОБОТ НА ЈАНЕ САНДАНСКИ

ога Стив Пљакас пристигна во Невозможно е да се каже колкав е точниот Скопје, изрази желба да ја посе- број на етнички Македонци коишто живеат во ти Пиринска Македонија, а за тоа Бугарија, особено поради фактот што различ- Кимал договорено уште од Канада да подари ни извори даваат спротивставени податоци. средства на ОМО „Илинден“ во Сандански, а Сепак, сите се согласуваат дека голем број најмногу сакаше да го посети гробот на Јане (над два милиона, вклучувајќи и од мешани Сандански „Пиринскиот цар“. бракови) од граѓаните на Република Бугарија Во историски материјали за тој дел во Бу- се потомци на доселеници од Македонија, кои гарија, меѓу другото, се вели дека Пиринска како емигранти или бегалци својот дом го на- Македонија e дел од етничката територија на шле во Бугарија. Македонија, дел кој по Букурешкиот „мировен“ Според пописот на населението во декем- договор во 1913 година припаднал на Бугарија. ври 1946 година, во Народна Република Буга- Во антиката, пак, Пиринска Македонија, најпр- рија од вкупно 252.908 жители во Пиринска вин, била дел од Панонија и Тракија, а подоцна Македонија од 160.541 лице, односно 70% се станала дел од Царството Античка Македонија. изјасниле како етнички Македонци. Изнесе- Меѓутоа, кон крајот на XIX век на терито- ните факти ја потврдуваат вистината за Ма- ријата на Пирин со својата чета царувал го- кедонците во Бугарија, за што Бугарија вешто лемиот македонски револуционер и великан се обидува да ги изманипулира. За жал, и за Јане Сандански, кој бил близок соработник на голем демократски срам, според пописот на Гоце Делчев и најголем борец против врхо- населението во Република Бугариja од 2011 визмот Тој е познат под прекарот „Пирински година таму живеат само 1.654 Македон- цар“ кој ќе го изврши познатото грабнување ци, од нив: 561 се населени во Благоевград- на протестантската мисионерка Мис Стон. ската област, а 1.163 се со маjчин македонски јазик, додека 1.091 се државјани на Република Инаку, по Втората светска војна во времето Македонија кои „живеат“ во Бугарија. на владеењето на Георги Димитров, Македон- ците од Пиринска Македонија добија целосна Исто така, треба да се нагласи дека во 1947 културна автономија која требаше преку за- година биле создадени печатените медиу- конска рамка да прерасне во територијална и ми, „Пирински весник“ и Печатницата „Маке- Пиринска Македонија да се обедини кон то- донска книга“. Тие биле дел од остварените гашната Народна Република Македонија како ветувања за правата на Македонците во Буга- кон матична држава во рамките на Балкан- рија, кои би го зајакнале македонскиот јазик и ската федерација. култура. Медиумите биле укинати и ­затворени

ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА 287 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

Bulgaria which would invigorate the Macedonian world authors. The Macedonian people in that language and culture. The media were cancelled period have experienced the magic of the writ- and closed in 1958 due to political calculations ten word in its mother’s Macedonian language. and the change of power. In those days there was also a Macedonian the- atre in this part of Bulgaria, which supported the However, in 1990 a newspaper named “Peo- cultural exaltation of the Macedonian and which ple’s Will” for the Macedonian minority in Bul- helped them to forget the dark fascist years of garia was established. The newspaper was physical and spiritual pain. edited and printed in Upper Dzumaja, now Bla- goevgrad. There was also established the Unit- Nonetheless, after the resolution of the In- ed Macedonian Organization “Ilinden” – Pirin, a form bureau the Bulgarian policy regarding the party for economic development and integra- former Yugoslavia, and consequently regard- tion of the population in the Republic of Bul- ing the Macedonian issue experienced huge garia. It is a democratic party which protects downturn. The schools and other institutions the minority rights and pledge for decentraliza- in Macedonian language were terminated and tion of the country. It is the only party which is the teachers and other cultural workers were working toward the rights of the Macedonian expelled in the People’s Republic of Macedo- minority in Bulgaria. The party mainly operates nia. Then, the period of falsifying of everything in south-western region of the country, also which was Macedonian followed. Regretfully, obstructions and denial are still performed over known as Pirin Macedonia. It was registered as a the Macedonian population. It remains to see political party in 1999 and it participated in the whether the new democratic processes which local elections. However, on February 29, 2000 are in place on the Balkans will change that sit- the Constitutional Court of Bulgaria pronounced uation. The European vision has already shown that the party was unconstitutional, violating its interest about the existence of the Macedo- the right of freedom of association and the right nians in Bulgaria, about the execution of the de- of non- discrimination. cisions on the respecting the human rights and Regretfully, the Bulgarian government refus- freedoms. Therefore, the Macedonians in the Pi- es to recognize the existence of the Macedonian rin Macedonia and in the entire Bulgaria, which minority in Pirin Macedonia, disregarding that is a member of the European Union, should not after the World War II there were Macedonian be given other names but Macedonians. schools, bookshops, newspapers in the Pirin part The cause for the persisting denial of the of Macedonia. Even today the Bulgarian govern- Macedonians in Bulgaria comes from the Bul- ment continues to violate the fundamental hu- garian nationalist dogma that which says that man rights. The members and followers both of there are no, there cannot be and should not be OMO “Ilinden” – PIRIN, a political party and or- Macedonians. But, the truth is different not only ganization for human rights, and OMO “Ilinden”, according to the census, but also according to an organization for human and minority rights the real existence of the Macedonian people. are tortured, mistreated, beaten, punished and That is why the businessman Steve Pliakes even arrested, just for declaring their Macedo- and I wanted to get convinced, to confirm that nian identity. and to get informed on the truth about the Pi- However, the fact is that in Pirin Macedonia rin Macedonia. Because of that, one August during the cultural autonomy there were 93 morning we went to Upper Dzumaja, now Bla- teachers working with more than 35,000 Mace- goevgrad. In the distance we could see Pirin, the donian children who have learned the Macedo- most beautiful and highest Mountain in Mace- nian literary language and developed their cul- donia. It seemed to us that we could touch with tural and national traditions. At that time in the our hands the glorious mountain of Yane San- Pirin part of Macedonia there were libraries full danski which is connected with numerous leg- of books written by Macedonian, Bulgarian and ends of the Macedonians from that area.

288 MUTUAL TRAVELING СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

во 1958 година, поради политички причини и ­македонскиот народ ја имал таа среќа да ја менување на власта. почувствува магијата на пишаниот збор на својот мајчин македонски јазик. Во тој период, Меѓутоа, во 1990 година, бил создаден во овој дел на Бугарија имало и македонски нов весник за македонското малцинство во театар, со цел Македонецот културно да се из- Бугарија, со име „Народна волја“. Весникот дигнува, заборавајќи ги мрачните фашистич- се уредува и печати во Горна Џумаја, дене- ки години кои му нанеле и физичка и духовна шен Благоевград. Исто така, таму е форми- болка. рана Обединетата македонска организација „Илинден“ – Пирин, партија за економски раз- Меѓутоа, по резолуцијата на Информбиро- вој и интеграција на населението во Републи- то, настапил пресврт во бугарската полити- ка Бугарија. Таа е демократска партија која ги ка во однос на тогашна Југославија, а во тие штити правата на малцинствата и се залага за рамки и во однос на македонското прашање. децентрализација на земјата. Тоа е единстве- Така, дошло до укинување на училиштата и ната партија која се бори за правата на маке- другите институции на македонски јазик и до донското малцинство во Бугарија. Партијата протерување на учителите и на другите кул- работи, главно, во југозападниот регион на турни работници во НР Македонија. Потоа, земјата, исто така, познат како Пиринска Ма- настапил период на фалсификување на сè кедонија. Таа беше регистрирана како поли- што е македонско. И денес, за жал, се вршат тичка партија во 1999 година и учествуваше опструкции и негирање врз македонското на- во општинските избори. Меѓутоа, на 29 фев- селение. Дали новите демократски процеси, руари 2000 година, Уставниот суд во Бугарија со кои е зафатен Балканот, ќе ја изменат таа прогласи дека таа е неуставна, повредувајќи ситуација, останува да се види. Европската го правото на слобода на здружување и пра- визија веќе го покажа својот интерес за посто- вото на слобода од дискриминација. ењето на Македонците во Бугарија, за спрове- дување на одлуките за почитување на човеко- За жал, бугарската влада одбива да го при- вите права и слободи. Затоа, Македонците во знае постоењето на македонското малцин- Пиринска Македонија и во цела Бугарија, која ство во Пиринска Македонија, заборавајќи е членка на Европската унија, да не ги преи- дека по Втората светска војна во пиринскиот менуваат во ништо друго, освен во Македон- дел на Македонија биле отворени македонски ци, што, всушност, и се. училишта, книжарници, весници, а денес таа продолжува да ги крши основните човекови Причината за упорното негирање на Маке- права. Членовите и симпатизерите на ОМО„И- донците во Бугарија доаѓа од бугарската на- линден“ – Пирин, политичка партија и органи- ционалистичка догма дека нема, не може и не зација за човекови права и ОМО „Илинден“, треба да има Македонци. Меѓутоа, вистината организација за човекови и малцински пра- е друга не само со пописот, туку и со вистин- ва биле малтретирани, тепани, казнувани, па ското постоење на народот. дури и затворани, едноставно, за прогласу- Затоа, заедно со бизнисменот Стив Пљакас вање на својот македонски идентитет. сакавме да се увериме, да го потврдиме тоа Меѓутоа, факт е дека во Пиринска Маке- и да се информираме за дел од вистината на донија, за време на културната автономија Пиринска Македонија. Така, во утринските ча- работеле 93 учители со повеќе од 35 илјади сови на едно августовско утро, тргнавме кон македонски деца, кои го изучувале маке- Горна Џумаја, денешен Благоевград. Во дале- донскиот литературен јазик и ги развивале чината горделиво се издигаше Пирин, убаве- своите културни и национални традиции. То- цот и највисоката од сите планини во Маке- гаш во пиринскиот дел на Македонија имало донија. Чиниш со раце ќе ја допреш славната библиотеки исполнети со литература од ма- планина на Јане Сандански за која се врзани кедонски, бугарски и светски автори. Тогаш безброј легенди на Македонците од овој крај.

ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА 289 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

Пирин / Pirin

On the tomb of Jane Sandanski На гробот на Јане Сандански

290 MUTUAL TRAVELING СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

Jane Sandanski / Јане Сандански

ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА 291 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

We continued our journey to the city of San- Pirin Macedonia and even on the Balkans, if not danski (former Sveti Vrach) or the “Pirin Beau- in Europe, as well. There are hardly 400-500 in- ty” as it was often called. From the distance we habitants living there. However, Melnik attracts could see the residential buildings located at the visitors with its colorful appearance and one height, which number was increasing as we its architectural deeds. It is located between approached. We entered Sandanski which popu- the sandy pyramids on both side of Melnik and lation is about 30,000 inhabitants and we drove Rozhen Rivers and it represents a city – muse- along the picturesque boulevard with evergreen um, because each house is a museum of its own; trees in the midst which beautify the view and the monastery “St Virgin Mary” and the church make the city a pleasant corner for its visitors. “St. Nicholas” which are the witnesses of the rich We saw the monument of Spartacus. As one church life in this area are also preserved and in Macedonian from OMO “Ilinden” whom we met good condition. in the centre of the city told us, according to a Melnik has very interesting past. Since the German scientist, the Valley of Struma River, period of the King Samoil, it was very important between Pirin and Maleshevo Mountains is the military center and later it became an attractive native place of this leader of the slaves, a man place because the continental climate becomes about who many legends are written. mountainous, and to become upper toward the We visited one of the restaurants located on Pirin Mountain an alpine climate. In the previ- the square and had a pleasant time with several ous century, Melnik was very important trading members of OMO “Ilinden”. Later, we also vis- centre and a city of prestige among the traders ited the premises of OMO “Ilinden” which were who were opened the wide perspectives from regretfully in a basement. On that occasion our there. That is the reason why in this city, besides guest from Canada, the humanist Steve Pliakes Macedonians – from Pirin, a great number of donated money for the organization and the Hellenics (Greeks), Turks, Armenians, Vlachs and members of OMO “Ilinden” were very grateful to others, which number at the end of the 19th cen- him. tury has reached 20,000 have moved in. In that period the city experienced a great up bring and There was an old plane near the restaurant growth in the field of trade; caravans of horses which reminded us of the plane in Ohrid. The and camels, loaded with barrels and wineskins city of Sandanski is pretty neat, and many new full of Melnik vine were daily expedited all over houses are built. Huge wealth for Sandanski is the world. Those caravans went to Egypt, to the the springs of mineral water which flow from south, to Paris and Madrid on the west and to the beginning of time. There are many of those Budim and Pesta to the north. springs: some of them are in the City Park and others are on the right bank of the river Sand- In Melnik we took a break in the restaurant banks Beatrice, which temperature reaches under the big plate which is located in the centre above 80oS and they also contain healing mud. of Melnik River, from where one can see a part The city of Sandanski with its surrounding is one of the city in which many old houses of various of the warmest and most sunny places in Pirin architecture are renovated and in which a new Macedonia. The snow here is very rare and there life begins. After the brief nap, we passed by the is almost no fog. Because of those favorable cli- monument of Yane Sandanski which is placed in mate conditions and natural spas, the people the park bellow the road, in the immediate vicin- who suffer from chronic and bronchial diseases ity of the auto camp crowded by many tourists. visit this place. Then, we went to the village of Rozhen, which is approximately 10 kilometers away from Melnik. We left Sandanski in the afternoon and head- ed to south, that is, to Melnik which the visitors However, Rozhen is a small village located on often call “legend city”, “city of vine”, “and city of the both banks of Rozhen River, which is popu- the past”. But, in fact, it is the smallest city in lated by only 20 families. The village is ­connected

292 MUTUAL TRAVELING СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

Нашето патување го продолживме кон гра- кого често случајните намерници го нареку- дот Сандански (поранешен Свети Врач) или ваат „град легенда“, „град на виното“, „град на кон „Пиринскиот убавец“, како што често го минатото“, а тој, всушност е најмалиот град во нарекуваат. Од далечините ги гледавме стан- Пиринска Македонија и на Балканот, ако не бените згради лоцирани на една височинка, и во Европа. Во него живеат едвај 400-500 чиј број се зголемуваше со самото приближу- жители. Меѓутоа, Мелник пленува со својот вање. Влеговме во Сандански, чија популација необично живописен изглед и архитектонски брои околу триесет илјади жители и се дви- остварувања. Сместен е меѓу песочните пи- жевме по живописниот булевар во чија сре- рамиди на двете страни на Мелничката и Ро- дина има зимзелени дрвја кои ја разубавуваат женската Река и претставува град-музеј, би- глетката и градот го прават пријатно катче за дејќи секоја куќа е музеј за себе, а се зачувани посетителите. Тука го видовме споменикот на и манастирот „Света Богородица“ и црквата Спартак. Како што нè информира еден наши- „Свети Никола“, кои зборуваат за богатиот цр- нец од ОМО „Илинден“, со кого се сретнавме ковен живот на овие простори. во центарот на градот, според еден германски Мелник има многу интересно минато. Уште научник долината на реката Струма меѓу Пи- во времето на цар Самуил бил важен воен рин и Малешевските Планини е место од каде центар, а подоцна станал привлечно место, што потекнува овој водич на робовите, за кого бидејќи тука континенталната клима се пре- се напишани многу легенди. точува во планинска, а и во алпска погоре Во еден од рестораните лоциран на пло- кон Пирин Планина. Во минатиот век Мелник штадот минавме неколку пријатни часови со бил многу значаен трговски центар и град на неколку членови на ОМО „Илинден“, со кои ги престиж меѓу трговците каде што се отвора- посетивме нивните простории, кои, за жал, се ле широки перспективи. Затоа во него, покрај наоѓаа во едни подруми. Таму, гостинот од Ка- Македонци - Пиринци се доселиле бројни нада, Стив Пљакас се покажа како хуманист и Елини (Грци), Турци, Ерменци, Власи и дру- поклони одредена сума пари за организација- ги, чиј број на крајот од XIX век достигнал до та, за што членовите на ОМО „Илинден“ му се 20.000. Во тој период градот доживува голем заблагодарија. растеж и напредок на трговско поле; карвани од коњи и камили натоварени со буриња и ме- Во близина на ресторанот имаше еден шини мелничко вино секојдневно заминувале стар чинар кој не потсети како на оној во Ох- на сите страни на светот. Така, карваните на рид. Градот Сандански е мошне уреден, чист,, југ оделе до Египет, на запад до Париз и Ма- со нови архитектонски градби. Големо богат- дрид, а на север до Будим и Пешта. ство за Сандански се минералните извори кои течат од памтивека. Нив ги има повеќе: едни Во Мелник застанавме да се одмориме во во Градскиот парк, а други на десниот брег кафеаната под големиот чинар што се наоѓа на реката Санданска Бистрица, чија темпера- во центарот до Мелничка Река, од каде што се тура достигнува и над 80°C, а има и лековита гледа еден дел од градот, во кој се реновира- кал. Градот Сандански со околината е едно од ат бројни стари куќи со различна архитектура најтоплите и најсончевите места во Пиринска и во кои започнува нов живот. По кратка по- Македонија. Овде многу ретко врне снег и ре- чинка со нашиот познајник поминавме покрај чиси никогаш не паѓа магла и, поради повол- споменикот на Јане Сандански што е сместен ните климатски услови и природните бањи, во паркот под патот, во непосредна близина тука се лекуваат хронични и бронхијални бо- на автокампот, во кој имаше бројни туристи и лести, поради што градот е посетен од многу- се упативме кон селото Рожен, кое е оддале- бројни туристи. чено десетина километри од Мелник. Сандански го напуштивме во попладнев- Инаку, Рожен е мало село сместено на ните часови и се упативме на југ кон Мелник, двата брега на Роженска Река, во кое живеат

ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА 293 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

by an asphalt road, and the social life takes place Steve Pliakes, whose great desire was to see in front of the restaurant, at the large parking the grave, was walking around the monument of place. From that spot you can reach Rozhen Yane, occupied with his thoughts. Then we made monastery using the asphalt road which runs up a bow in front of the great “Pirin Tsar” once again like a serpentine to the hill where the monastery and without saying a word we left the grave of and the grave of Yane Sandanski are located. the voivod. We remained silent when we headed First we visited the monastery which dated from to Petrich, the southernmost city in this Mace- 1220, over which foundation the church “Nativi- donian region. ty of the Virgin Mary” is built. We drove along the main street which divides The monastery is surrounded from each side Petrich into two parts and watched and admired by high monastery dormitories which terraces this beautiful Macedonian city which has left attract every visitor, and it can be entered only a great impression to the travel author Evlia from the eastern side through the massive oak Chelebija from XVII century with its high chest- door. The church has interesting frescoes and nut, maple, oak and beech trees. icons, and the most valuable is the iconostasis About 15 kilometers west of Petrich, in the made by the hands of the Macedonian masters immediate vicinity of Strumeshnica, which was of Debar School, who besides in this monastery named after the river, the town of Kluch is lo- have left many eternal and precious woodcarv- cated. There, on the right bank of the river, next ing pieces throughout Macedonia. to the road, were found remainders of a for- At a distance of about hundred meters from tress. Exactly at that place in 1014 was waged the monastery toward East there is the church the most horrible and murderous battle be- “Sts. Cyril and Methodij” in front of which altar is tween the Macedonian King Samoil, who has placed the grave of Yane Sandanski. We made set the Macedonian seed and established the a bow and showed our respect to the Macedo- Ohrid Archbishopric, and the Byzantine king the nian legendary voivod, which was often called Macedonian Basil the Second. The Army of Ba- the “Pirin Czar”. Some people told us that in the sil II in retaliation had blinded 99 men in each past the grave of Sandanski was several kilome- group of Samoil’s army and left one man in each ters away from the church “Nativity of Virgin group with one eye so that they could lead their Mary”. There is inscription on the grave saying wounded companions to their king in Prespa that Yane had fought for the human rights and and Ohrid. When Samoil saw his defeated army, freedoms of Macedonia, and particularly of the he had a heart stroke and died. Macedonian people in the Pirin part of Mace- donia. However, we got convinced that on the present tombstone of the “Pirin Tsar” Yane San- danski there is the following inscription:

„To live means to fight - The slave for freedom, and the free For perfection“. Yane Sandanski 1872-1915

294 MUTUAL TRAVELING СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

­околу дваесетина семејства. Селото е поврза- Стив Пљакас, кој дојде специјално да го но со асфалтен пат, а животот се одвива пред види гробот се вртеше околу споменикот на ресторанот на големиот паркинг. Оттаму до Јане, нешто размислуваше, потоа повторно се Роженскиот манастир се оди по асфалтниот поклонивме пред големиот „Пирински цар“ и пат што стрмно и како змија се извива кон ри- без збор го напуштивме гробот на војводата. дот на чија рамна височина се наоѓа манасти- Молчешкум се спуштивме по патот и се упа- рот и гробот на Јане Сандански. Прво го по- тивме кон Петрич, најјужниот град на овие ма- сетивме манастирот кој датира уште од 1220 кедонски простори. година, на чии темели е изградена црквата Се движевме по главната улица којашто „Раѓање на Света Богородица“. Петрич го дели на два дела и ја гледавме и се Манастирот е заграден од сите страни со восхитувавме на оваа убава македонска на- високи манастирски конаци, чии чардаци го селба, која со високите костенови, јаворови, привлекуваат секој посетител, а се влегува дабови и букови стебла уште во XVII век оста- само од источната страна низ дебелата да- вила силен впечаток на патеписецот Евлија бова врата. Црквата има интересни фрески и Челебија. икони, а највреден е иконостасот направен од На петнаесетина километри западно од рацете на македонските мајстори од Дебар- Петрич, во непосредна близина на Струмеш- ската школа, кои не само тука, туку ширум Ма- ница, којашто името го добила по реката кедонија оставиле трајни и многу вредни дела Струмешница, се наоѓа месноста Клуч. Тука, во резба. непосредно до патот, на десниот брег на река- На оддалеченост од стотина метри од ма- та се пронајдени остатоци од тврдина. Токму настирот кон исток се наоѓа црквата „Свети на тие простори, во 1014 година се одиграла Кирил и Методиј“, пред чиј олтар е гробот на најстрашната крвава битка меѓу македонски- Јане Сандански. Се поклонивме и му оддадо- от цар Самуил, кој го посеал македонското вме почит на македонскиот легендарен војво- семе и ја формирал Охридската архиеписко- да, кого што често го нарекуваат „Пирински пија, и византискиот цар Македонецот Васи- цар“. Бевме информирани дека во минатото лиј II. Војската на Василиј II за одмазда им ги гробот на Сандански на кој пишувало дека ископала очите на Самуиловите војници, а на Јане се борел за човекови права и слобода секој стоти војник му оставиле по едно око за на Македонија и, особено на македонски- да ги поведе своите ранети другари кај царот от народ во пиринскиот дел на Македонија, во Преспа и во Охрид. Кога Самуил ја видел бил на неколку километри далеку од црквата страшната трагедија од болка починал. „Раѓање на Света Богородица“. Меѓутоа, ние се уверивме дека на сегашната надгробна плоча на „Пиринскиот цар“ Јане Сандански го пишува следното:

„Да живееш, значи да се бориш - робот за слобода, а слободниот за совршенство“. Јане Сандански 1872-1915

ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА 295 In front of the monument of Gotse Delchev in Blagoevgrad Пред споменикот на Гоце Делчев во Благоевград Melnik / Мелник

Blagoevgrad / Благоевград LILLY & STEVE IN MALA PRESPA

couple of years ago Steve Pliakes ­presented their positions regarding the condi- and his wife Lilly decided to visit tions, opportunities and problems of the church Macedonia. They travelled many life in the North American continent. Later, hoursA from Toronto to Vienna, and then to Ath- Steve met the former ambassadors Denko ens, from Athens to Solun (Thessalonica) and Malevski, Sashko Nasev and Ljuben Tevdovski, finally to their native places Zeleniche and Zhel- Todor Petrov, the President of the World Mace- evo. Later they visited Lerin, in the Aegean part donian Congress, Joe Petreski of the House of of Macedonia. immigrants from Macedonia, as well as other The author of this book waited for them at persons. He and Lilly visited the Foster Home “11 the border crossing Medzitlija nearby Bitola. Oktomvri” in Skopje, where they donated 2,500 Their meeting was cordial and pleasant like a Canadian dollars. Steve and Lilly also organized meeting of long-year family friends. We imme- a dinner for all athletes who competed in the diately left for Skopje where we stayed several Olympic Games and the team which accompa- days. During their stay, Steve and Lilly had many nied the Macedonian competitors in the Olym- meetings with their friends from Macedonia; pic Games in Beijing, where they were one of the most of them have visited Canada and been main sponsors. In Beijing Steve was honored to guest in the house of Pliakes family. carry the Macedonian state flag on behalf of the Macedonian athletes and he was the happiest During the stay in Skopje, Steve Pliakes had Macedonian in China. pleasant memories of his meeting with the Prime minister of the Republic of Macedonia, After the stay in Skopje Steve, Lilly, my wife H.E. Nikola Gruevski, which took place in the Nada and I left for Ohrid. There we visited the evening in the Government building. They talk- churches of “St. Sofia”, “St. Clement of Ohrid” ed about many issues and problems related to and “St. Panteleimon” in Plaoshnik, as well as the recognition of Republic of Macedonia under the Samoil Fortress where the guest were in- its constitutional name, about the election of formed about the historical development of Members of Parliament from the Macedonians Ohrid considered to be the second Jerusalem for in the Diaspora, as well as about many other is- the Orthodoxy. We also visited the monastery sues of interest for the future of Macedonia and “St. Naum of Ohrid” where we spent a pleasant Macedonian people. time by the wells. The next day Steve had a meeting with the Next day we left for Ljubojno, in Prespa, Head of the Macedonian Orthodox Church where we stayed several days. There we visited H.B. Stefan. On that occasion they talked and the graves of my parents who were friends of

298 MUTUAL TRAVELING ЛИЛИ И СТИВ ВО МАЛА ПРЕСПА

дно од патувањата на Стив Пља- Стефан, со кој разменија мислење за условите, кас за Македонија беше заеднич- приликите и неприликите на црковното живе- кото доаѓање со неговата сопруга ење на северноамериканскиот континент. По- ЕЛили. Нивното долго патување беше од То- тоа, Стив имаше средби со поранешните амба- ронто до Виена, а потоа до Атина и оттаму до садори Денко Малевски, Сашко Насев и Љубен Солун и до нивните родни места, Зелениче и Тевдовски, со Тодор Петров, претседател на Желево, а потоа и во Лерин, во егејскиот дел Светскиот семакедонски конгрес, со Џо Петре- на Македонија. ски во Матицата на иселениците од Македо- Авторот на овие редови ги пречека на гра- нија, а се сретна и со други личности. Заедно со ничниот премин Меџитлија кај Битола. Во до- Лили го посетија Домот за деца без родители говорено време тие се појавија со таксито кај „11 Октомври“ во Скопје, каде подарија 2.500 царинскиот дел каде што ги пречекаа. Сред- канадски долари. Исто така, Стив и Лили при- бата беше срдечна и пријатна како меѓу дра- редија заедничка вечера со сите олимпијци и ги долгогодишни семејни пријатели. Веднаш екипата што ги следеше македонските натпре- заминавме за Скопје каде останавме неколку варувачи на олимписките игри во Пекинг, каде дена. Притоа, Стив и Лили имаа бројни средби тие беа едни од главните спонзори. Во Пекинг, со пријатели од Македонија, од кои поголеми- Стив беше среќникот кој го носеше македон- от број биле во Канада и биле гости на семеј- ското државно знаме пред натпреварувачите и ството Пљакас. беше најсреќниот Македонец во Кина. Во текот на престојот во Скопје, за Стив Пља- По престојот во Скопје заедно со Стив, кас, секако, остана во пријатно сеќавање сред- Лили и мојата сопруга Нада, заминавме за бата со премиерот на Владата на Република Охрид. Таму, меѓу другото, ги посетивме црк- Македонија, Никола Груевски, која се одржа во вите „Света Софија“, „Свети Климент“ и „Свети вечерните часови во зградата на Владата. Во Пантелејмон“ на Плаошник, како и Самоило- разговорите стана збор за голем број прашања вата тврдина каде гостите беа запознаени со и проблеми за признавањето на Република историскиот развој на Охрид, како втор Еру- Македонија со уставното име, за избор на пра- салим за православието. Исто така, го посе- теници од Македонците во дијаспората, како и тивме манастирот „Свети Наум Охридски“ за други прашања од интерес за иднината на каде и имавме пријатни мигови на островот Македонија и македонскиот народ. кај изворите. Другиот ден Стив имаше средба и разгово- Другиот ден заминавме за Љубојно, Пре- ри со поглаварот на МПЦ господин господин спа, каде останавме неколку дена. Таму ги

ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА 299 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

Steve and Lilly in Toronto, as well as the graves ­special care of the Macedonians who lived in of my grandfather Alekso who was fortune the neighboring countries regarding their edu- seeker entire 40 years in Detroit, as well as my cation on their mother’s Macedonian language. grandmother Kata, after whom I have my nick- It was especially actual in the period from 1945 name, that is my surname – Katin. Then we vis- to 1948 when Albania asked the previous Yugo- ited the villages of Brajchino, Nakolec and Lower slav government to send teachers for Macedo- Dupeni in order to allow our guests to see the nian language in the regions where Macedonian “end of the world” at the borderline nearby Mar- population lived. The teaching staff, first of all, kova Noga. was needed in the villages of Tuminec, Pustec, Next day, early in the morning we left Ljuboj- Lower and Upper Gorica, Globochani, Shulin and no and directed to Oteshevo, and then we head- Zrnovsko which are located in Mala Prespa, and ed to Mala Prespa. We passed the Macedonian belong to Korcha region, as well as in the villages – Albanian borderline at the border crossing of Vrbnik and Cerje in Bilishte area, then in Lin, Stenje. We headed to our destination – Pustec the region of Pogradec and in other populated which is located in Mala Prespa, or Lower Pres- settlements. pa, as the inhabitants of Prespa call this Mace- We arrived in Pustec at noon. We went imme- donian area along the south-western Coast of diately to the municipal building where the may- Prespa Lake. The entire area consists of ap- or Edmond Temelko and his associates cordially proximately ten villages which are organized in welcomed us. On that occasion Lilly and Steve the Municipality of Pustec. And, Pustec is the donated 2,500 Canadian dollars as a support for largest settlement in Mala Prespa, and a seat the Macedonian children in Mala Prespa. We also of the municipality as well, which mayor and all visited the new church “St. Archangel Michael” members of the Municipal Council are ethnical when the guests from Canada donated 1,000 Macedonians. dollars for this Macedonian spiritual temple. However, the part of Macedonia known as During our stay in Pustec we met and talk- Mala Prespa, or Lower Prespa was given to Al- ed to a number of Macedonians who were bania after the signing of the “Peace” Treaty of good-hearted and friendly and spoke readily Versailles in 1919.This unjust treaty completed with the guests from Canada. We were informed the division of the ethnic Macedonia between that according to the available data, the real the newly established states: Serbia, Greece, number of ethnic Macedonians with Islamic Bulgaria and Albania, followed by the beginning religion was over 200,000. Their largest con- of the era of denationalization, forced assimila- centration is in the bordering regions of Gora, tion and emigration of the Macedonian people Golo Brdo and Mala Prespa. There are also many from their homes. Macedonians who live in Tirana (approximately The destiny of the Macedonian people until 20,000), Pogradec, Korcha, Kavaje, Elbasan and the World War II was basically the same in all other places. parts of the divided and enslaved Macedonia. The However, we should mention that Albania Macedonian people was and still is (in Bulgar- and Serbia are neighboring countries to the Re- ia and Elada – Greece) denied the fundamental public of Macedonia which recognize the status human rights, assimilated, divided and expelled, of the Macedonian ethnic minority. Since 1945 but also spiritually and physically assimilated. there are teaching lessons in Macedonian lan- Because of these reasons in some areas of ethnic guage in Albania, more precisely in Mala Pre- Macedonia major migration and ethnic changes spa for the elementary education from 1-5th occurred which have had catastrophic conse- grade, and the state has published relevant quences for the Macedonian population. textbooks. Also, there is a library with enormous After the World War I and the liberation fund of books in Macedonian language within of a part of ethnic Macedonia, it was taken a the school in Pustec; the author of this book has

300 MUTUAL TRAVELING СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

­посетивме вечните почивалишта на моите ро- По Втората светска војна и ослободување- дители, кои беа пријатели со Стив и Лили во То- то на дел од етничка Македонија, се водела ронто, како и гробовите на мојот дедо Алексо посебна грижа за Македонците кои живееле кој беше на печалба цели четириесет години во соседните земји и тие да се воспитуваат и во Детроит, како и на мојата баба Ката, по која образуваат на својот мајчин македонски јазик. го носам прекарот, односно презимето Катин. Тоа било изразено, особено, во периодот од Потоа ги посетивме селата Брајчино, Наколец 1945 до 1948 година кога Албанија побарала и Долно Дупени, за да го видат гостите „крајот од тогашната југословенската влада да испра- на светот“ на границата кај Маркова Нога. ти учители за настава по македонски јазик во подрачјата во кои живеело македонско насе- Другиот ден во утринските часови го на- ление. Наставниот кадар, пред сè, бил потре- пуштивме Љубојно и тргнавме за Отешево, бен во селата Туминец, Пустец, Долна и Горна а потоа заминавме за Мала Преспа. Ја пре- Горица, Глобочани, Шулин и Зрновско, кои се минавме македонско- албанската граница наоѓаат во Мала Преспа, а припаѓаат во кор- на преминот кај Стење. Од границата се упа- чанскиот регион, како и во селата Врбник и тивме кон нашата дестинација - Пустец, кој Церје во околијата Билиште, потоа во Лин, во се наоѓа во Мала Преспа или Долна Преспа, поградечкиот регион и во други населени ме- како Преспанци ја нарекуваат оваа македон- ста. ска област покрај југозападниот брег на Пре- спанското Езеро. Целата област се состои од Пристигнавме на пладне во Пустец. Вед- десетина села коишто се организирани во наш се упативме кон општинската зграда каде Општината Пустец. А, Пустец е најголемата бевме пречекани од градоначалникот Едмонд населба во Мала Преспа, а истовремено е и Темелко и неговите соработници, кои љубез- седиште на општината, чиј градоначалник и но не пречекаа. Притоа, Лили и Стив подарија сите членови на Советот на општината се ет- 2.500 канадски долари, како помош на Маке- нички Македонци. дончињата во Мала Преспа. Исто така, ја посе- тивме и новата црква „Свети Архангел Миха- Инаку, делот од Македонија познат како ил“ при што гостите од Канада подарија 1.000 Мала Преспа, или Долна Преспа бил даден на долари за овој македонски духовен храм. Албанија по потпишувањето на Версајскиот „мировен“ договор во 1913 година. Со тој непра- При нашата посета во Пустец се сретнавме веден договор завршила поделбата на етничка и разговаравме со поголем број Македонци, Македонија меѓу новоформираните држави: кои беа добронамерни, пријателски распо- Србија, Грција, Бугарија и Албанија а потоа за ложени и со љубов разговараа со гостите од да започне ерата на денационализација, при- Канада. Притоа, бевме информирани дека, силна асимилација и иселување на македон- според поголем број податоци, реалниот број скиот народ од своите вековни ­огништа. на етнички Македонци и Македонците со ис- ламска вероисповед во цела Албанија е оце- До Втората светска војна судбината на ма- нет како поголем од 200.000 лица. Нивната кедонскиот народ во основа била иста во сите најголема концентрација е во пограничните делови на поделена и поробена Македонија. региони на Гора, Голо Брдо и Мала Преспа. Врз македонското население се вршеле, а и Исто така, постојат голем број Македонци кои денес во Бугарија и Елада (Грција) му се оспо- живеат во Тирана (околу 20.000), Поградец, руваат основните човечки права, и се врши Корча, Каваје, Елбасан и други места. асимилација, поделба и раселувања, но и ду- ховно и физичко асимилирање. Од тие причи- Инаку, Албанија и Србија се соседни ни во некои краишта на етничка Македонија земји на Република Македонија кои го при- настанале крупни миграциски и етнички из- знаваат статусот на македонското етничко мени што имале катастрофални последици за ­малцинство. Во Албанија уште од 1945 го- македонското население. дина во Мала Преспа има настава на мајчин

ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА 301 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

302 MUTUAL TRAVELING СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

Македонците од Мала Преспа во Канада

ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА 303 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

also ­donated several hundreds of books to the overseas countries; they are especially present library. In fact, it is the first case of official use in Toronto, where they have established their of the Macedonian mother’s language in the Re- association. public of Albania. Pustec is the pivot of Mala Prespa. This beau- During our visit we were informed that there tiful Macedonian village is located along the hill were several organizations and active associa- above the Prespa Lake. The houses are built of tions and a party of Macedonians in Albania, stone; they are Macedonian-styled, modest, but the possibilities for political activity were just like in many Prespa and other villages. Its small, because the state did not provide finan- inhabitants speak beautiful Macedonian dialect cial support to their organizations. However, from Prespa; the students learn their mother’s the Macedonians in Albania make great efforts Macedonian language in all four years, there is for their self-organizing. So, the first periodical an ambulance, agricultural cooperative, cine- journal in Macedonian language “Peace” (“Mir”) ma, house of culture, several shops, fishermen’s was published in 1993, then “Prespa” followed, cooperative, there is the gorgeous Macedonian as well as many electronic portals. There was Orthodox Church “St. Archangel Michael” (Sveti also radio and TV program in Macedonian lan- Arhangel Mihail) in the centre of this urban vil- guage in Korcha. lage, as well as many other institutions. Unfortunately, the position of the ethnic But, the most important is that they have Macedonians in Albania is far away from the genuine Macedonian spirit and faith in the fu- position of the ethnic Albanians in the Republic ture of the Macedonian nation, of the Macedo- of Macedonia. While the ethnic Albanians in the nian language, and of all which is Macedonian. Republic of Macedonia are ministers and mem- Pustec is the only Macedonian municipality and bers of parliament and their large party is in a one of the biggest settlements in the region of coalition with the actual government, the Mace- Korcha, as well as the largest Macedonian village donians in Albania still do not have opportunities in Albania. And there, in Dolna Prespa, people for real political participation. At this moment, sing songs, laugh, dance, grieve in Macedonian there are no ethnic Macedonian MPs, and the mother’s language. number of Macedonians employed in the insti- The Municipality of Pustec is registered in tutions of the state and local administration is the Registry in Macedonian language as Pustec, small, compared to the overpresentation of the and in Albanian language as Likenas. The name Albanians in the administration of the Republic of Pustec had been changed in the 1970-es. It of Macedonia. was renamed by Hodza Leshi, the secretary of Regretfully, during our visit to Mala Prespa, the Communist Party of Albania at that time. we noticed that it was one of the poorest regions However, today all road signs and other public in the Republic of Albania. In this case, the Al- signs are bilingual in the entire Mala Prespa – banians authorities, as well as the authorities in both in Macedonian and Albanian languages. the Republic of Macedonia seem like they “have It is interesting to mention that the coat of forgotten” their obligations and left that peo- the municipality includes the ancient Macedo- ple to itself. The population is engaged in fish- nian symbol, 16-beam sun of Kutlish (Palatica ing, agriculture and cattle breeding, but in very – Virgina) above which is placed bilingual in- modest conditions and very small scope. After scription in Macedonian language Municipality the fall of the previous Stalinist regime and the of Pustec, and below is the title in Albanian lan- opening of its borders, most of the inhabitants guage. have reoriented themselves toward trade and seeking fortune in the Republic of Macedonia We ended our visit to Mala Prespa with the and Greece, and some of them work in the larger joint lunch at the restaurant in Zrnovsko where Albanian cities, in the European Union and in the we had Prespa carp and other Prespa specialties.

304 MUTUAL TRAVELING СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

­македонски јазик во основното образование то жители се преориентирале кон трговија и до петто одделение, за кое образование се из- печалба во Република Македонија и Грција а дадени учебници од страна на државата. Исто некои работат во поголемите албански градо- така, во рамките на училиштето во Пустец по- ви, во Европската унија и во прекуокеанските стои и библиотека со огромен фонд книги на земји, особено ги има во Торонто, каде имаат македонски јазик, каде и авторот на овие ре- свое здружение. дови подарил неколку стотини.. Всушност, тоа Пустец е стожерот на Мала Преспа. Ова е прв случај на официјална употреба на маке- убаво македонско село е распространето донскиот мајчин јазик во Република Албанија. вдолж ридот над самото Преспанско Езеро. При нашата посета бевме информирани Куќите се од камен, македонски, скромни, дека постојат неколку организирани и активни како и во многу преспански и други села. Сите здруженија и партија на Македонците во Ал- зборуваат убав преспански македонски говор, банија, но можностите за политичка активност на училиште четири години учат на мајчин ма- се мали, бидејќи државата не дава финансиска кедонски јазик, имаат амбуланта, земјоделска поддршка на нивните организации. Меѓутоа, задруга, киносала, културен дом, неколку ко- Македонците во Албанија прават големи усил- лонијални продавници, рибарска задруга, ја би за самоорганизирање. Така, меѓу другото, имаат прекрасната Македонска православна уште од 1993 година започна да излегува прво- црква „Свети Архангел Михаил“ во центарот то периодично списание на македонски јазик, на ова градско село, како и голем број други „Мир“, а потоа и „Преспа“, и се појавија поголем институции. број електронски портали а, исто така, во Корча Но, најважно е што имаат чист македон- беше пуштена во употреба и радио и телеви- ски дух и верба во иднината на македонска- зиска програма на македонски јазик. та нација, на македонскиот јазик, на сè што е За жал, позицијата на етничките Македон- македонско. Пустец е единствена македонска ци во Албанија е далеку од онаа на етничките општина и една од поголемите населби во Албанци во Република Македонија. Додека Корчанскиот регион и најголемо македонско во републиката етничките Албанци се и ми- село во Албанија. А, таму во Долна Преспа се нистри и пратеници во Собранието и нивната пее, се смее, се игра, се тагува и боледува на голема партија е коалициски владин партнер, македонски мајчин јазик. Македонците во Албанија сè уште немаат Општина Пустец во регистарот е запиша- можности за вистинско политичко учество. на на македонски како Пустец и на албански Во моментов, не постојат етнички македонски Ликенас. Името на Пустец му било сменето пратеници, а мал број од Македонците се за- во седумдесеттите години. Таквото преиме- стапени во институциите на државната власт нување на Пустец го направил Хоџа Леши, то- и локалната самоуправа, во споредба со пре- гашниот секретар на Комунистичката партија кубројната застапеност на Албанците во ад- на Албанија. Меѓутоа, денес сите патокази и министрацијата во Република Македонија. други јавни натписи се на македонски на ал- При нашата посета се уверивме дека Мала бански јазик во цела Мала Преспа. Преспа, за жал, е еден од најсиромашните Интересно е да се спомене дека грбот на предели во Република Албанија. Таму албан- општината го содржи древниот македонски ските власти, а и Република Македонија „ги симбол, сонцето од Кутлеш (Палатица - Вир- заборавиле“ своите обврски и го оставиле тој гина) со шеснаесет зраци над кое стои двоја- народ сам да се снаоѓа. Населението се зани- зичен натпис на македонски јазик Општина мава со риболов, земјоделство и сточарство, Пустец, а под него и на албански јазик. но во многу мал обем и во скромни услови. По соборувањето на некогашниот сталинистички Нашата посета на Мала Преспа ја завр- режим и отворањето на границите, повеќе- шивме со заедничкиот ручек во ресторанот во

ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА 305 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

On that occasion we talked about many issues, from Mala Prespa are loyal citizens of Albania; problems and future plans for better tomorrow they pay taxes and obey the laws, but they de- for the Macedonians in Mala Prespa and entire mand better living conditions. Macedonia. Our host Edmond Temelko showed At the local elections in Albania which took great respect to Steve and Lilly, his hosts during place on June 21, 2015 the party “Macedonian his stay in Canada. Alliance for European Integration” won one However, it should be noticed that the Mace- mayor seat and nine counselors. On June 21, the donians in Albania successed to register their Macedonian party won 3,641 voices. Edmond political party “Macedonian Alliance for Europe- Temelko became a mayor of the Municipality of an Integration” with lot of difficulties. It was an Pustec for the third time. Based on the 7 coun- important event for the Macedonians, because selor’s seats won this party will also have its they showed maturity and voted for themselves, counselor in Pogradec and Malikj. for their party, their president, the respected It should be emphasized that Edmond Te- mayor Edmond Temelko and the secretary Vasil melko, together with the secretary Vasil Ste- Sterjovski. On that occasion they showed the Al- riovski and other members, supported by the banian society that they were also a part of that businessman Gjorgija George Atanasovski from society and that they would take active partici- USA, are the founders of the party “Macedonian pation in the dealing with the unsolved issues of Alliance for European Integration” and tireless that country. fighters for the rights of the Macedonians in The party made enormous efforts to develop Albania and worldwide. They have also close co- projects with foreign companies, embassies, as operation with the World Macedonian Congress, well as with the Republic of Macedonia in order OMO “Ilinden” – Pirin “Vinozhito” (“Rainbow”) to help the people from Mala Prespa regarding and other Macedonian national organizations their decent and normal living standard. All the and parties both from the Diaspora and the Re- states worldwide know that the Macedonians public of Macedonia.

306 MUTUAL TRAVELING СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

Зрновско, каде ни беше подготвен преспански држави во светот знаат дека Македонците во крап и други преспански специјалитети. Таму Мала Преспа се лојални граѓани на Албанија; се разговараше за многу прашања, проблеми тие плаќаат даноци и го почитуваат законот, а и идни планови за подобро утре за Македон- за возврат, бараат подобри услови за живот. ците во Мала Преспа и во цела Македонија. Партијата „Македонска алијанса за ев- Притоа, домаќинот Едмонд Темелко им ука- ропска интеграција“ на локалните избори во жаа голема чест на Стив и Лили, кај кои, во Ка- Албанија, кои се одржаа на 21 јуни 2015 година, нада, тој бил срдечно примен на гости. освои едно градоначалничко место и девет со- Инаку, за одбележување е тоа што Маке- ветнички места. На 21 јуни македонската пар- донците во Албанија на многу тежок начин тија освои 3.641 глас. Во Општина Пустец по успеале да ја регистрираат нивната политич- третпат градоначалник стана Едмонд Темелко. ка партија „Македонска алијанса за европска Со освоени 7 советнички места партијата ќе интеграција“. Тоа е голем настан за Македон- има свој советник и во Поградец и во Малиќ. ците, бидејќи тие покажаа зрелост и гласаа за Треба да се нагласи дека Едмонд Темел- себе, нивната партија, и за нивниот претседа- ко, заедно со секретарот Васил Стерјовски и тел, почитуваниот градоначалник Едмонд Те- другите членови, поддржани од бизнисменот мелко и секретарот Васил Стерјовски. Со тоа Ѓорѓија-Џорџ Атанасовски од Соединетите тие му покажаа на албанското општество дека Американски Држави, се едни од основачи- и тие се дел од него и дека ќе земат активно те на партијата „Македонска алијанса за ев- учество со справување на нерешените пра- ропска интеграција“ и неуморни борци за пра- шања во земјата. вата на Македонците во Албанија и светот. Партијата прави силни обиди да развие Тие се во најтесна соработка и со Светскиот проекти со странски фирми, амбасади, како и македонски конгрес, ОМО „Илинден“-Пирин со Република Македонија, со цел да им се по- „Виножито“ и други македонски национал- могне на луѓето од Мала Преспа, тие да имаат ни организации и партии од дијаспората и пристоен и нормален животен стандард. Сите ­Република Македонија.

ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА 307 МЕЃУ МАКЕДОНЦИТЕ ВО ФЛОРИДА

СРЕДА, 08 АПРИЛ 2015

Флорида е интересна и значајна од север Често се вели дека богатите Американ- со границата на државата Џорџија, па до југ кај ци не случајно ја одбрале Флорида, каде Флоридскиот Мореуз, кој е еден од најважните живеат претежно во есен и зима. И ние морски теснеци на Западната хемисфера. Таму се шетавме по сите убави интересни и по живее бизнисменот Стив Плиакес од Канада, многу нешта карактеристични простори, кој потекнува од селото Зелениче, Леринско. Тој за кои е потребно многу време за да ги ви- е Македонецот кој прв отиде во посета на Хун- диш. ­Меѓутоа, одличната инфраструктура, зите во Пакистан да ги открие и да остави вечна поврзаноста со главните и споредни сооб- трага кај едни од потомците на Александар Ма- раќајници патувањето го прават пријатно и кедонски во големата Македонска Империја. ­интересно.

308 MUTUAL TRAVELING Во пишаните материјали кои ги читавме нетите Американски Држави ја откупиле од пред нашето патување, меѓу другото, се вели Шпанија, меѓутоа долготрајната битка меѓу дека Флорида е сојузна држава на Соедине- Соединетите Американски Држави и семи- тите Американски Држави, на полуостровот нолските Индијанци оставила траги. Флорида Флорида, помеѓу Атланскиот Океан и Мекси- е сојузна држава на Соединетите Американ- канскиот Залив, чиј главен град е Телахаси, ски Држави од 1845 година. но се чини Мајами е најзначајниот град, како Таа е интересна и значајна од север со гра- и градовите Џексонвил, Темпа и прочуените ницата на државата Џорџија, па до југ кај Фло- морски капалишта Мајами Бич, Палм Бич и ридскиот Мореуз, кој е еден од најважните Дејдона Бич. Флорида е пространа рамница, морски теснеци на Западната хемисфера. Тој ја со песочни брегови и суптропска клима, со дели Флорида од Куба, а со тоа дели два раз- многу благи зими и топли лета. лични света. Ние имавме среќа да го видиме Низ Флорида течат многу реки со бавен тоа и да го почувствуваме од двете страни. Од тек. Има голем број мочуришта и езера, а по- Флорида при посетата на еден наш роднина од големо е езерото Окичоби. Туризмот е најраз- Преспа каде имавме прекрасни мигови и поми- виена гранка во Соединетите Американски навме незаборавно,и од Куба, пак, при нашите Држави, но, исто така, во Флорида е развиена посети ја гледавме Флорида од каде од двете и прехранбената, дрвната и други индустрии. држави гледавме чудесно зајдисонце кое оста- По производство на минерални фосфати е ва траги во сеќавањата на посетителот. прва во Западната хемисфера. Во монденските летувалишта на Флори- Инаку, Флорида ја открил шпанскиот ис- да - Форт Лодердел, не пречекаа нашите до- тражувач Понсе де Леон во 1513 година. Под маќини Лили и Стив Плиакес. Тие се познати и Шпанија била до 1763 година, потоа под Ан- признати Македонци во македонската комуна глија Се’ до 1983 година, кога повторна пот- во Торонто и се едни од бројните Македон- паднала под Шпанија. Во 1819 година Соеди- ци од Канада и северните делови на САД кои

ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА 309 SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

A part of Florida / Дел од Флорида

во текот на есента и зимата се преселуваат во Исто така, тој беше еден од спонзорите Флорида. Инаку, тие кои во летниот период на олимпијците од Република Македонија на живеат во Маркам или патуваат за Македо- Олимписките игри во Атина и во Пекинг, каде нија и на многу места ширум светот, се едни го носеше македонското знаме и, покрај спор- од Македонците кои се населиле како ласто- тистите, тогаш тој беше најгордиот од сите вички од Канада во Флорида. горди Македонци во светот. Но, во Канада тие се едни од најактивните Лили Плиакес, животниот сопатник на во македонската заедница во Торонто. Меѓу Стив, пак, е родена во селото Желево, Лерин- другото, Стив Плиакес, кој потекнува од село- ско, која со неполни две години го напушти- то Зелениче, Леринско бил претседател на ор- ла родното огниште и патиштата ја однеле ганизацијата „Обединети Македонци“ и еден во Полска, а потоа дошла во Канада. Таа со од најактивните во текот на одржувањето на своите активности во женските секции на ма- Средбата на децата бегалци од Беломорска кедонските православни цркви во Канада и Македонија во 1988 година, што се одржа во Флорида и други асоцијации е позната и при- Република Македонија. зната Македонка. Меѓу другото, тој бил и претседател на Ма- Лили, заедно со Стив, меѓу другото, се до- кедонската православна црква „Свети Климент натори на инструмент за дијализа во болни- Охридски“ во Торонто. Стив Плиакес е Македо- цата во Скопје, финансиски поддржувачи на нецот кој прв отиде во посета на Хунзите во Па- голем број активности на Македонците во кистан да ги открие и да остави вечна трага кај Канада и САД, како и на македонските право- едни од потомците на Александар Македонски славни цркви, друштва и различни македон- во големата Македонска Империја. ски асоцијации во Македонија, во Беломорие-

310 MUTUAL TRAVELING СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

то, во Пирин, во Албанија и други места ширум богатите Американци не случајно ја одбра- светот каде живеат Македонци. ле Флорида, каде живеат претежно во есен и зима, А нив, со право нив ги викаат „птици Исто така, Стив и Лили Плиакес и нивното преселници“, кои се шетаат по убавите и ин- семејство со своите бизниси играат значајна тересните и по многу нешта карактеристични улога во канадското општество. Меѓутоа, се простори, за кои за да се видат е потребно чини дека тие особено се познати пo тргов- многу време. скиот центар именуван како „Македонската плаза’ во Маркам, во Канада единствен од та- Публикацијата „Македонците во САД и Ка- ков вид во македонската дијаспора. нада“, и мпнпграфијата „Бошко Рајчовски-Пе- листерски од Флорида“, чиј автор е Славе Ни- Бевме сместени во нивниот убав и богат коловски-Катин, се изданија на „Македонска апартман на 22 кат, како тие често го нареку- искра“ - Скопје, 2002, 1-382, и 2008, 1-254 (на ваат македонски дом. Зградата претставува македонски и англиски јазик) интересно архитектонско здание со сите по- требни простории за одмор, удобно живеење Во текот на нашиот престој во Флорида и рекреација. Таа е зграда каде претежно жи- бевме гости на Годишниот македонски пикник веат Евреи од САД и Канада. што го организираше Македонската право- славна црква „Свети Димитрија“ од Јужна Фло- На тие простори можат да се видат десе- рида. Во еден од парковите за рекреација се тици повеќекатни згради, распослани покрај собраа околу 250 Македонци од различни воз- океанот, кои се значајни сами за себе и прет- расти, меѓу кои членовите на црквата и други ставуваат една богата архитектонска целина. добронамерници и пријатели на Македонците. Се чувствува дека брегот дише многу потопло и поубаво и за очите и за душата од каде и да Исто така, тогаш се одржа и Традиционал- било на друго место во светот. ниот голф турнир, кој го организираа маке- донски бизнисмени од Канада и САД. Во тие Да се види Флорида, во исто време зна- денови во акцијата за собирање средства за чи човек да се запознае со вистините кои се црквата „Свети Димитрија“ беа собрани околу видени на филмското платно, преку малиот 50 илјади долари. Тоа значеше и нов почеток екран, во фантазиите, мечтите… на започнувањето на градежните работи и по- Затоа, со право Евреите, кои ги запознавме светла иднина на овој македонски храм. кај базенот и џакузите во дворот за рекреа- ција на зградата, велат дека општината каде се наоѓа зградата - Авентура е вистинското место за живеење и рекреација. Со своите тр- говски центри, места за рекреација, со култур- ниот центар и синагогата, со прекрасните оке- ански плажи и многуте заливи за паркирање на богатите јахти, Авентура станало многу популарно место на богаташите од северниот дел на САД и од Канада, кои привремено или постојано се населиле во Флорида. Флорида е една од најинтересните просто- ри на Земјината топка со својата географска положба, клима и посебност од секаков вид. Имаш впечаток дека по должината на брегот на океанот се наоѓа еден град чија големина е непрегледна илјадници километри од Џон- сонвил до Мајами. Затоа, често се вели дека Пишува: Славе Катин

ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА 311

SLAVÈ KATIN • STEVE PLIAKES

312 MUTUAL TRAVELING

СЛАВЕ КАТИН • СТИВ ПЉАКАС

VII

APPENDIX ARTICLES IN THE NEWSPAPERS STEVE PLIAKES` AWAREDS AND DIPLOMAS SLAVE`KATIN`S BIOGRAPHY AND PUBLICATIONS

ДОДАТОК НАПИСИ ВО ВЕСНИЦИТЕ НАГРАДИ И ДИПЛОМИ НА СТИВ ПЉАКАС БИОГРАФИЈА И ПУБЛИКАЦИИ НА СЛАВЕ КАТИН

ЗАЕДНИЧКИ ПАТУВАЊА 313 In the home of Kire Pechenkovski Во домот на Кире Печенковски

Steve with friends in Ohrid Стив со пријателите во Охрид In front of the tomb of Gotse Delchev Пред гробод на Гоце Делчев

In front of the tomb of Jane Sandanski Пред гробод на Јане Сандански THE NEWS TUESDAY - NOVEMBER 24 - 1992

BIOGRAPHY

Slavè Nikolovski-Katin, who is known only as Slavè Katin, is a great lover of his native Prespa, of Macedonia, ethnic Macedo- nians, and the Macedonian Diaspora. He is known to the Macedo- nian and international community for his numerous publications, journalistic and scientific papers devoted mainly to the ethnic Macedonia and the Macedonians in the world. Also, his work ap- plies to many other aspects related to the Macedonian Diaspora and culture, literature, language, history, journalism and religion. He is an author of fifty five publications, on a hundred scientific papers presented on different symposiums and other gatherings, as well as on over 3.000 journalistic texts published in Macedonian and in the world, which can be seen and read on his website: www.slavekatin.com e-mail: [email protected] Slavè Katin was born on August 19, 1941 in Dolna Prespa, in the house at that time was very closed to Prespa Lake, near the old settlement Nakolec. That was the beginning of the Sec- ond World War, when Hitler's Germany, blinded by the ideology of fascism, stood up against the world. He spend in Ljubojno most of his childhood and youth, and he goes back there during his lifetime. There he felt the heavy emigration lives of Prespa people, especially through fortune seeking saga of his family. Primary school (low graduation) he finished in Ljubojno, while the Survayin- Geodetic Department of the Secondary Technical School in Skopje. He studied engineering in Belgrade for two years, then language in Toronto, and he graduated at the Department of En- glish Language and Literature at the University "Ss. Cyril and Methodij "in Skopje. As an official person of the Government of the Republic of Macedonia, he visited and discussed with the heads of the Romanian, Ukrainian, Russian and Serbian Orthodox Churches, then with the representatives of Constantinople Patriarchate in Istanbul, while several times Ihe was with the church and state delegations in Vatican in Rome. He was also in the delegation of the Government of the Republic of Macedonia for the funeral of Mother Teresa in Calcutta, India. He traveled constantly around the world during these fifty years. Therefore, the latest publication "The world in your hand - Svetot na dlanka" is his 50th edition, in which are pub- lished 40 reports of experiences and visits to 40 countries worldwide. In his biography it is marked that he was a honorary member of the "Academy for Freedom of Religion" in Washington, USA, Secretary of the Association "Macedonia-Canada," Secre- tary of the Association of Journalists of Macedonia”, he was an accredited journalist from Macedonia for the "Australian-Macedonian Weekly" from Melbourne and "International Pol- itics" from Belgrade. Today he is a member of the "Association of Science and Art" from Bitola, and a permanent member of the largest Diaspora Foundation "Atanas Bliznakoff", at the University of "SS. Cyril and Methodij" in Skopje. Slavè Katin is a receiver of numerous honors and awards, including the prestigious "Krste Petkov Misirkov" award by the Association of Journalists of Macedonia in the field of journalism.

328 БИОГРАФИЈА

Славе Николовски-Катин, кој е познат само како Славе Ка- тин е голем вљубеник во својата родна Преспа, во ­етничка Македонија и македонскиот народ, како и во македонската дијаспора. Тој е познат на македонската и на меѓународната јавност по неговите бројни публи­кации, новинарски и научни трудови кои се посветени, главно на етничка Македонија и на животот на Македон­ците во светот. Исто така, неговата рабо- та се однесува и на низа други аспекти поврзани со македонската дијаспора, како и со културата, литературата, јазикот, историјата, журналистиката и религијата. Тој е aвтор на педесет и пет публикации, на стотина научни трудови презентирани на различни симпозиуми и други собири, како и на преку 3.000 новинарски текстови објавени во Македонија и во светот, кои можат да се видат и прочитаат на Веб – страница: www. slavekatin.com e-mail: [email protected] Славе Катин е роден на 19 август 1941 година во Долна Преспа, во куќа која во тоа време ја заплиснувале брановите на Преспанското Езеро, во непосредна близина на старата населба Наколец. Тој е роден на почетокот на Втората светска војна, кога Хитле- ровска Германија, опијанета и заслепена од идеологијата на фашизмот, се крена против целиот свет, верувајќи дека има сили да завладее со него. Во Љубојно, го минува поголемиот дел од детството и младоста, а се навраќа во него цел живот. Таму од мали нозе го почувствувал тешкиот печалбарски живот на луѓето од Преспа, особено преку печалбарската сага на неговото семејство. Основното и осумго- дишното училиште (со мала матура) го завршува во Љубојно, а геодетскиот отсек на Средното техничкото училиште во Скопје. Студирал геодезија во Белград, потоа јазик во Торонто, а дипломирал на Катедрата за англиски јазик и книжевност на Филолошкиот факултет при Универзитетот “Св. Кирил и Методиј” во Скопје. Како функционер на Владата на Република Македонија, тој бил на посети и разговори кај поглаварите на Романската, Украинската, Руската и Српската православна црква, потоа во Цариградската патријаршија во Истанбул и повеќе пати во Ватикан во Рим. Меѓу другото, бил и во делегацијата на Владата на Република Македонија за погребот на Мајка Тереза во Калкута, Индија. Патува непрестајно по светот цели педесет години. Затоа, публикацијата „Светот на дланка“ е негово 50. издание, во кое се објавени 40 ре- портажи од доживувањата и посетите на 40 земји во светот. Во неговата биографија е забележано дека Славе Катин беше почесен член на “Акаде- мијата за слобода на религијата” во Вашингтон, САД, секретар на друштво- то “Маке- донија-Канада”, секретар на Здружението на новинарите на Македо- нија, беше акре- дитиран новинар од Македонија за “Австралиско-македонски неделник” од Мелбурн и “Меѓународна политика” од Белград. Денес e член на „Друштвото за наука и уметност“ од Битола и е постојан член на најголемата фондација од дијаспората “Атанас Близна- ков”, при Универзитетот “Св. Кирил и Методиј” во Скопје. Славе Катин е добитник на бројни признанија и награди, меѓу кои и на престижната награда “Крсте Петков Мисирков” на Здружението на новинарите од Македонија од ­областа на журналистиката.

329 KATIN'S PUBLICATIONS / ПУБЛИКАЦИИ НА КАТИН

1. An English – Macedonian Limnological Dictionary, (Македонско-англиски лимнолошки речник), Hydrobiological Institute, Ohrid,1986, pp. 1-206, (in English and Macedonian). 2. Macedonian Holocaust, (Македонски холокауст), Studentski zbor (NIO), Skopje, 1990, pp. 1-236, (in Macedonian). 3. The Macedonian Orthodox Churches and Church Communities in Australia, Canada and USA, (МПЦ и црковните општини во Австралија, Канада и САД), NIO Nova Makedonija, Skopje, 1991, pp. 1-192, (in Macedonian). 4. In Australia as at Home, (Во Австралија како дома), Matica makedonska, Skopje, 1992, pp. 1-136, (in Macedonian). 5. The Press of Macedonian Emigrants, (Македонскиот иселенички печат), NIO Studentski zbor, ­Skopje,1993, pp.1-254, (in Macedonian). 6. Emigrant Longings, (Печалбарски копнеж), Makedonska iskra, Skopje, 1993, first addition, pp. 1-156, 1993, (in Macedonian). 7. Emigrant Longings, (Печалбарски копнеж), Makedonska iskra, Skopje, 1993, second addition, pp. 1-156, 1994, (in Macedonian). 8. An English - Macedonian Bio-technical Dictionary, (Англиско-македонски био- технички речник), Makedonska iskra, Skopje 1994, pp. 1-192, (in English and Macedonian). 9. In Honor of Saints Cyril and Methodius, (Во чест на Св. Кирил и Методиј), co-author with Prof. Dr. Vera Stojčevska – Antic, Matica makedonska, Skopje, 1994, pp. 1-212, (in Macedonian). 10. Macedonian inspiration, (Македонски вознес), co-author with Fidanka Tanaskova, MOC St. Klement of Ohrid, Toronto, 1994, pp. 1-232, (in Macedonian and English). 11. Poetic Emigrant Meridians, (Поетски иселенички меридијани), co-author with Fidanka Tanaskova, Matica na iselenicite od Makedonija, 1995, pp. 1-122, (in Macedonian). 12. Macedonian Emigrant Panopticon, (Македонски иселенички паноптикум), Македонско научно друштво, Bitola, 1996, pp. 1-296, (in Macedonian). 13. English - Macedonian Veterinary Dictionary, (Англиско-македонски ветеринарен речник), co-author with Prof.Ilinka Drakulevska-Grubovic, M.A. and Prof. Dr. Nikola Jordanovski, Makedonska iskra, Skopje 1996, pp. 1-380, (in English and Macedonian). 14. Biblical Dictionary, (Библиски речник), co-author with проф. д-р Petko Zlatevski, Makedonska iskra and Biblisko zdruzenie na Makedonija, 1997, pp. 1-215, (in Macedonian). 15. Ilustrated Dictionary – Let’s Learn English and German, (Илустриран речник-ајде да учиме англиски и германски), Makedonska iskra, Skopje, 1997, pp.104, (in Macedonian, English and German). 16. Ilustrated Dictionary – Let’s Learn English and French, (Илустриран речник-ајде да учиме англиски и француски), Makedonska iskra, Skopje, 1997, pp. 104, (in Macedonian, English and French). 17. Ilustrated Dictionary – Let’s Learn English and Turkish, (Илустриран речник-ајде да учиме англиски и турски), co-author with Isnie Saban, Makedonska iskra, Skopje, 1998, pp. 104 (in Turkish). 18. Ilustrated Dictionary – Let’s Learn English andAlbanian, (Илустриран речник-ајде да учиме англиски и албански), co-author with Liria Redzepi, Makedonska iskra, Skopje, 1998, pp. 104 (in Albanian), 19. Ilustrated Dictionary – Let’s Learn English and Vlach, (Илустриран речник-ајде да учиме англиски и влашки), co-author with Zaharitsa Porcy, Makedonska iskra, Skopje, 1998, pp. 104. (in Vlach). 20. Ilustrated Dictionary – Let’s Learn English and Roma, (Илустриран речник-ајде да учиме англиски и ромски), co-author with Ljativ M. Demir, Makedonska iskra, Skopje, 1998, pp. 104 (in Roma). 21. Macedopnian Club “Ilinden 1903” – Hamburg (1978-1998), (Македонскиот клуб “Илинден 1903”-Хамбург (1978-1998), co-author with Fidanka Tanaskova, Makedonska iskra, Skopje, 1998, pp. 1-86, (in Macedonian). 22. Emigrant Horizons, (Иселенички хоризонти), Makedonska iskra, Skopje, 1999, pp.1- 226, (in Macedonian). 23. Monograph of Atanas Bliznakov from Gary, (Монографија за Aтанас Близнаков од Гери), Atanas Bliznakoff Foundation at the Rectorate of the University St. Kiril and Methodij, Skopje, 2000 pp. 1-336, (in Macedonian). 24. A Guide Through the Computers Terminology, (Водич низ компјутерската терминологија), co-author with Stefan Tomovski, Makedonska iskra, 2000, pp. 1-256, (in English and Macedonian).

330 25. Monograph of Andrea Branov from Melbourne, (Монографија за Андреа Бранов од Мелбурн), Makedon- ska iskra, Skopje, 2001, pp. 1-222, (in Macedonian and English). 26. My Travels Throughout the World, (Моите патувања низ светот), Makedonska iskra, Skopje, 2001, pp. 1-192, (in Macedonian). 27. The Macedonians in USA and Canada, (Македонците во САД и Канада), Makedonska iskra, Skopje, 2002, pp.1-382, (in Macedonian and English). 28. Monograph of the Janovski Family from Toronto, (Монографија за семејството Јановски од Торонто), Makedonska iskra, Skopje, 2002, pp. 1-226, (in Macedonian and English). 29. Ilinden 1903-2003 and the Macedonian Emigrants, (Илинден 1903-2003 и македонските иселеници), Makedonska iskra, Skopje, 2003, pp. 1-232, (in Macedonian). 30. Macedonia's Contribution to World Civilization, (Придонесот на Македонците во светската цивилизација), co-author with Academician Prof. Dr. Antonije Škokljev - Dončo, Makedonska iskra, Skopje, 2004, pp. 1-346, (in Macedonian). 31. Monography of Goga Pečenkovski from Resen, (Монографија за Гога Печенковски од Ресен), Make- donska iskra, Skopje, 2004, pp.1-112, (in Macedonian). 32. Monograph of Svetle (Steve) Stamevski from Detroit, (Монографија за Светле (Стив) Стамевски од Детроит), Makedonska iskra, Skopje, 2005, pp. 1-222, (in Macedonian and English). 33. Monograph on George Tomov from New York, (Монографија за Ѓорѓи Томов од Њујорк), Makedonska iskra, Skopje, 2007, pp. 1-320, (in Macedonian and English). 34. From Panonija to Aegean, (Од Панонија до Егеј), co-author with Academician Prof. Dr. Antonio Škokljev-Dončo, Makedonskaiskra, Skopje, 2007, pp. 1- 196, (in Macedonian). 35. The Aureal of Holy Virgin Mary and the Monastery of St. Mary of Slivnica in Prespa, (Ореолот на Дева Марија и манастирот Св. Богородица во селото Сливница во Преспа), co-author with Prof. Dr. Vera Stojčevska – Antic, Makedonska iskra,Skopje,2007,pp.1-148,(inMacedonian). 36. Along the Tracks of Evliya Celebiya, (По стапките на Евлија Челебија), Makedonska iskra, Skopje, 2007, pp. 1-192, (in Turkish). 37. Monograph of Mitropolitan Kiril, (Монографија за митрополитот Кирил), Polog and Kumanovo Dio- ceseand and Makedonskai skra, Skopje, 2007, pp.1342 ,(in Macedonian and English) 38. Emigration carousel, (Иселеничка вртелешка), Makedonska iskra, Skopje, 2008, pp.1- 164, (in ­Macedonian). 39. Monograph of Boško Rajčovski-Pelisterski from Florida, (Монографија за Бошко Рајчовски- Пелистерски од Флорида), Makedonska iskra, 2008, pp.1-254, (in Macedonian and English). 40. Pilgrimages to the Tomb of St. Cyril in Rome, (40 Поклоненија на гробот на Св. Кирил во Рим), co-author with Prof. Dr. Vera Stojčevska-Antic, and Episkop Climent, Makedonska iskra,Skopje, 2008, pp. 1-228, (in Macedonian). 41. Macedonia in Ancient Times, (Македонците во античкиот период), co-author with Academician Prof. Dr. Antonio Škokljev-Dončo and Risto Stefov, Makedonska iskra, Skopje, 2010, pp.1-232, (in English). 42. Monograph of Peter Stamatoff from Chicago,(Монографија за Петар Стаматов од Чикаго), co-au- thor with Prof. Dr. Metodij Trajkovski. Petar Stamatoff Foundation at the Rectorate Office at the Univer- sity St. Kiril and Methodij, Skopje, 2010, pp. 1-192, (in Macedonian and English). 43. Love Stories, (Љубовни приказни), Makedonska iskra, Skopje, 2011, pp 1-130, (in English). 44. Monograph of George Atanasoski from Florida (Монографија за Ѓорѓиja-Џорџ Атанасоски од Флорида), Makedonska iskra, Makedonsko sonce and TV Sonce, Skopje, 2012, pp. 1-468, (in Macedonian and English). 45. linden in Ljubojno and Prespa (Илинден во Љубојно и Преспа), co-author with Boshko Rajchovs- ki-Pelisterski, Makedonska iskra, Makedonsko drushtvo “Ljubojno”, Detroit, 2013, pp. 1-320 (in Macedo- nian and English). 46. Monograph of Siljan Micevski from Bitola (Монографија за бизнисменот Силјан Мицевски од Битола), co-author with Gjorgi Lumburovski, Makedonska iskra, Skopje, 2014, pp. 1-320, (in Macedonian). 47. The Balkans and Macedonia (Балканот и Македонија), co-author with Antonije Shkokljev-Doncho, Slave Nikolovski-Katin, Risto Srefov, „Kontura“, Skopje, 2014, pp. 1-308, (in English).

331 48. Monograph of Blagoj Mehandziski - Zegin (Монографија за Благој Механџиски-Зегин), Makedonska iskra, Skopje, 2017, pp 1- 380. 49. Monograph of the donor Atanas Bliznakoff (Монографија за донаторот Атанас Близнаков), Rector- ate of the University of St. Cyril and Methodij, Skopje, 2017, pp.1-320 (in Macedonian and English). 50. The World on the Hand (Светот на дланка), Trimax, Skopje, 2014, pp. 1- 424 (in Macedonian). 51. Monograph of Esma Redzepova – Teodosievska (Монографија за Есма Реџепова- Теодосиевска), Makedonska iskra and The Queen Esma and Stevo Teodosievski, Skopje, 2015, pp. 1-412, (in Macedonian, English and Roma). 52. Monograph of George Atanasoski from Florida (Монографија за Ѓорѓиja-Џорџ Атанасоски од Флорида, (II издание / II edition) Makedonska iskra, Makedonsko sonce and TV Sonce, Skopje, 2015,pp. 1-496,(in Macedonian and English). 53. Monograph of the busnissman Steve Plakes from Toronto, Canada (Монографија за бизнисменот Стив Пљакас, од Торонто, Канада), Makedonska iskra, Skopje, 2017, pp. 1-416, (in English and Macedonian). 54. Macedonian Immigrant’s Meridians (Македонски иселенички меридијани) Makedonska iskra, Sko- pje, 2017, pp. 1-592, (in Macedonian). 55. Israel and Macedonia (Израел и Македонија) Makedonska iskra, Skopje, 2017, pp. 1-416 (in English, Macedonian and Hebrew).

TRANSLATED BOOKS BY KATIN, BOOKS ABOUT HIM AND HIS FAMILY ПРЕВЕДЕНИ ДЕЛА НА КАТИН, КНИГИ ЗА НЕГО И НЕГОВОТО СЕМЕЈСТВО 1. Monograph About the Village of Nevoljani–Lerin District, (Монографија за селото Неволјани, Леринско), by Risto Kiradziev, Toronto, Canada,Translated by Slave Katin and Jim NaPateroi (Jim Thom- ev), 1986, pp. 1- (30)–64, a private edtion (from Macedonian to English). 2. Aleksandar Makedonski (Alexander the Great), (Александар Македонски), by Urlih Wilken, Misla, Sko- pje, 1988, pp. 1 – 387, (from English to Macedonian). 3. Development and Nutrition of the Young Cyprinids of Lake Ohrid, (Развој и исхрана на младидите циприниди во Охридското Езеро), докторска дисертација на Милчо Точко, дел I и дел II) A Doctoral Disertatio by Milco Tocko, Part I and II, Hidrobiological Institute, Ohrid, 1988, (in English). 4. Pages About Macedonia and the Macedonians, (Страници за Македонија и Македонците), by Hristo ­Andonovski, Macedonian Committee for Human Rights, Toronto, 1990, pp. 1 – 60 (from Macedonian to English). 5. Macedonian Economic Directory, (Македонски стопански речник), Stopanski vesnik (Economic News- paper), Stopanska komora na Makedonija (Economic Chamber of Macedonia), Skopje, 1990, pp. 1 – 340 (from Macedonian to English). 1. Monograph of Katin, by Borče Naumovski, (Монографија за Славе Катин), Makedonska iskra, Skopje, 2002, pp. 1-382, (in Macedonian and English). 2. Macedonian Emigrant Portrait, by Borče Naumovski, (Македонски иселенички портрет), Makedons- ka iskra. Skopje, 2004, pp. 192, (in Macedonian). 1. Monograph of Sandra Nikolovska-Katin (САНДРА НИКОЛОВСКА – КАТИН). Таа е прва рожба на Радмила и Александар, како и прва внука и голема љубов на Нада и Славе Николовски - Катин и на Дивна и Дино Чрчеви), Makedonska iskra, 2009, Skopje, 1-64 (in Macedonian and English). 2. Monograph of Isabel Katin Scatozza (ИЗАБЕЛ КАТИН СКАТОЦА) Таа е прва рожба на Дафинка и Џампаоло, како и втора внука на Нада и Славе Катин и прва внука на Умберто и Лаура Скатоца), Make- donska iskra, 2012, Skopje, 1-64 (in Macedonian, English and Italian). 3. Monograph of Dina (Kostadina) Nikolovska-Katin (ДИНА (КОСТАДИНА) НИКОЛОВСКА - КАТИН). Таа е втора рожба на Радмила и Александар, како и трета внука на Нада и Славе Катин и на Дивна и Дино Чрчеви), Makedonska iskra, 2012, Skopje, 1-64 (in Macedonian and English). 4. Monograph of Massimo Katin-Scatozza (МАСИМО КАТИН СКАТОЦА). Тој е втора рожба на Дафинка и Џампаоло, како и четврти внук на Нада и Славе Катин и втор внук на Умберто и Лаура Скатоца), Make- donska iskra, 2013, Skopje, 1-64 (in Macedonian, English and Italian). 5. La Pioggia, Дождот, The rain, Isabel Katin Scatozza (Изабел Катин Скатоца), Македонска Искра, Скопје 1-70 (in Italian, Macedonian and English).

332 333 CIP - Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски", Скопје

929Пљакас,С.

KATIN, Slavé Steve Pliakes / Slavé Katin = Стив Пљакас / Славе Катин. - Skopje : Makedonska iskra = Скопје = Македонска искра, 2017. - 336 стр. : илустр. ; 30 см. - (Edition Monographs = Едиција Монографии)

Текст напоредно на англ. и мак. јазик. - Biography ; Биографија: стр. 328-329

ISBN 978-608-202-062-4 1. Nasp. stv. nasl. а) Пљакас, Стив (1940) - Биографии б) Македонци во Канада COBISS.MK-ID 105177354 PUBLISHER - MAKEDONSKA ISKRA – SKOPJE, MACEDONIA ИЗДАВАЧ - „МАКЕДОНСКА ИСКРА“ - СКОПЈЕ, MAKEDONIJA

SLAVÈ NIKOLOVSKI - KATIN СЛАВЕ НИКОЛОВСКИ - КАТИН STEVE PLIAKES СТИВ ПЉАКАС

For the Publisher За издавачот Dragan Popovski Драган Поповсски

Editor in Chief Главен и одговорен уредник Slavè Katin Славе Катин

Editors Уредници Dafinka Katin Scatozza Дафинка Катин Скатоца Fidanaka Tanaskova Фиданка Танаскова

Translation Превод Zorica Angelovska - Kovachevich Зорица Ангеловска - Ковачевиќ Slavè Katin Славе Катин

Proofreaders Лектура и коректура Patrik Pelegrino - Angelovski Патрик Пелегрино - Ангеловски Elena Tosheva Елена Тошева Slavè Katin Славе Катин

Art and Graphic Design Ликовно и графичко обликување Bobby Avramoski - Macedon Боби Аврамоски - Македон Kontura, Skopje Контура, Скопје

Printing House Печати Evropa 92, Kochani Европа 92, Кочани