lill (5I5.79 V28t
*«re Booh & Special r H©ction$ Librarv Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of lllinois Urbana-Champaign
http://www.archive.org/details/dominicivandelliOOvand
DOMINICI V A N D E L L I I TRACTATUS De Thermis agri Patavini.
Acceftic Bibliotheca Hydrographica , & Apologia C O N T R A CEL: HALLERUM.
PATAVII CIDIDCCLXI. EX TVPOGRAPHIA CONZATTI SIPER10 RUM PERMISSU.
SENATORIBUS PRyESTANTISSIMIS ANGELO CONTARENO ./Edis D. Marci Procuratori, BERNARDO N A N I O, FRANCISCO II. MAUROCENO Equiti, jEdisque D. Marci Procuratori. IIIVIRIS LITTERARIIS Ceterifque Viris Ampliffimis Eodem Magiftratu Fun&is.
DOMINIGUS VANDELLIUS F.
ANDASTIS MIHI,SENATO-
RE S AMPLISSIMI ,
(q.uae fuit erga me exi-
MIA QUiEDAM VeSTRA BE-
NIGNITAS ) UT QJJAM DILIGENTISSIME DE THER-
MIS PATAVINIS SCRIBEREM , MULTAQUE QUJERE- * 2 REM, SGRI- REM , QU^E HI , QUI ANTE ME DE EA RE
PSERUNT, INVENIRE NON POTUERUNT . ID DE ME
JUDICIUM VALDE ME EREXIT . ITAQUE NEQUE LA-
BORI , NEQJUE STUDIO ULLI PEPERCI , UT VOBIS
PAREREM . CUCURRI , PERAGRAVI, PERICULA FE»
CI , NIHIL PR/ETERMISI , UT , QUANTUM IN ME
ESSET , REM PERFICEREM . SED EST OPUS MA-
GNUM , IN QUO NATURA QU/E VI SUA LATENS , ,
ET OCCULTA EST , MULTA , MAGNAQUE QUO-
DAMMODO SURRIPIT VEL NAVO HOMINI , AC
DILIGENTI.
NUNC , QUALECUNQUE SIT , AD VoS SE-
NATORES AMPLISSIMI , affero VOBIS do ,
DICO , DEDICO, TAMQUAM TESTEM OFFICII, STU»
DII , OBSEQUII ERGA VoS MEI . LlBELLUS EST,
QUEM EXPRESSIT IMPERIUM VESTRUM J QJLJI-
I
QUE HOC N0MINE, SI NON REI DIGNITATE , H0C
POS- .
POSCIT , UT TUEAMINI AB INVIDORUM MALE-
VOLENTIA ET OBTRECTATIONE . VALETE , ET
GYMNASIUM , CUI PR/EESTIS , VlRIS DOCTIS ,
AC PROBIS (iD auOD FACITIS ) IN DIES MAGIS AUGETE
Patavii Id: dec: CIDIDCCLX
NOI NOI RIFORMATORI DELLO STUDIO DI PADOVA.
di Revifione ed Ap- AVendo veduto per la Fede , provazione del P. F. Francefco Antonio Mantoa Inquiiitor General del Santo Ofiicio di Padova nel Li- bro intitolato Dominici Vandellii Trattatus de\ Ther-
mis Agri Patavini MS\ , non y efler cofa alcuna contro la Santa Fede Cittolica, e parimente per Atteftato del
Segretario Noftro, niente contro Principi , e buoni coftu- mi concediamo Licenza a Giambattifta Conzatti Stampa-
tor di Padova, che pofii eflere ftampato , oflervando gli ordini in materia di Stampe, e prefentando le folite Go- pie alle Pubbliche Librarie di Venezia, e di Padova.
Dat. li 12. Gennaro 1760.
( ANGELO CONTARINf Pr. Rif.
( Bernardo Nani Rif.
( Francesgo Morosini 2. Kav. Pr. Rif.
Regiftrato in Libro a Carte 75 al Num. 145.
Giacomo Zuccato Segretario* Cripfi fuperioribus proxi- mis annis de Aponi Tber-
mis difputationem : Idque
cum facerem , confilium
hoc fuit meum , ut res
duntaxat , que ad Hiflo-
riam Naturalem pertinerent , quas nemo
ante me animadvertijfet , attingerem. Ni- hil praterea tum in animo fuit. Ecce mox^
cum Bononicc ejfem 5 Litterce mibi reddita funt^ ex quibus cognovi Triumvirum Lit-
tefariorum Gymnafii Patavini jujfu , Tber- marum agri hujus univerji bifloriam mihi fcri- fcribendam mandari . Nihil mihi gratius
contingere potuit , qudm Viris Amplijfimis
parere . Eram in via Hetruriam peragra-
turus , & animi caujja , & difcendi , & obfervandi fontes infigniores quos medica-
tos appellant . Quibus in rebus , mihi ad commijjam provinciam fufcipiendam ma-
gnopere profuturis , tanto libentius annum ipfum confumpfi. Redii deinde Patavium, continuo ad Thermas accejfi ; multaque ibi animadverti ;fummaque diligentia cunBa
cum expendijfem , Lwellum hunc confeci .
ReBe ne , an fecus , tu Leffior benevole di-
judicabis . lllud hoc loco velim diligenter attendaS) pleraque tradi hoc commentariolo
vera , fmcera , incorrupta , qua mendofe pro- dita fuerant ab aliquibus Hiftoricis Patavi- riis : Jllud etiarn 'Thermarum vicemfape fuif- fe miferam^ quod mifera & calamitofae Pa-
tavina res fapc fuere. At , inquies^ pau- cijfimis abfolvss quaftiones aliquot chrono- logicas : Ego vero non id in animum in- duxi, ut rerum talium integram hiftoriam
perfcriberem ; fed carptim nonnulla , &pau- cis. FortaJJe alias alia addam.
CA-
C A P U T I. DE PATAVIO.
ATAVIUM urbs antiquifllma in planitie aedificata eft ad gra- dus longitudinis xxxii cum
50 , latitudinis feu poli altitu- dinis xliv cum 30 fecunduin
Ptolom£um (rt) , & fecundum Cel. Marchionem Polen nn {b) ad latitudinis gradus xlv. 22. 2(5. Ad orientem sftivum vi- ginti duobus millibus paflTuum mari abeft , ad occidentem vero fex dumtaxat a Mon- tibus Euganeis . Hanc Urbem pulchriorem , ac falubrio- A rem
( a ) Tbeatri Geograpbia ve* Ptolomai %Ahxandrini Geographia ttris Tomus prior , in quo Cl. libri vjll. Grace & Latine &c~ Edetim . . .
2 C A P U T I. rem reddit tranfitus duorum Medoacprum (c), atque a montibus diftantia quia ita Venti planitiei ex- squa ; halationes libere transferre potfunt : Et praster multa vi- ridaria , & magnas plateas quoe infunt quatuordecim mil- , , liaterrae jugerum complanatorum poft Maximiliani Impera- toris obfidionem mcenia ipfa circumftant (d). Praeterea cum urbs multum a paludibus, ac Lacubus (
non multum montibus propinqua fit , pcr totam urbem optimus & faluber fpirat aer (/"), & temperatus pari- ter in inter , quia in regione conftrucla, qua circulum iEquinoclialem , & polum Borealem diftantia eft ( cir- citer )
WS*
F.dcnte Petro Bertio Bevero . Lug- ( d ) Bernardini Scardeonii Hi- duni Batav. 1618. tom.i. pag. ftoria de urbis Patavii antiqui- 67,. Editionis vero pag. 70. tate <&c. in Tomo vi. Parteirr. Veneti,e civitates mediterranea Tbefauri antiquitatum &c, bijlor.
( b ) Qjferva^ioni Letterarie , cbe Italice &c. To. Georpii Grcevii &c. poffono fervire di continua~jo>ie al Ejufdem autem Searcleonii lib. Giornale ds* Letterati £ Italia I. claf. 1. pag. 10. Vcrona. 1739. tom. 4. pag. %z6. (e) Nani Lacus ^ingv.illarte (c) Plinius Hijl. Nat. lib.3. xvii. millia paffuum ab hac cap.16., Strabo &6;$. t T. Li- urbe diftat Septemtriones ver- vius lib. 10. dcc. t. fus prope Athefim, qui Lacus
! Volaterranus lib. 4. ds com- nunc fere exficcarus videtur. mentariis JJrbanis ; Sabcllicus lib. Alter Lacus Vtgbi^oli diclus
8. Ennead. 9. , F. Leander Al- ab Atefte v , & a Patavio /' bertus Defcri^ione di tv.tta I- xiv millia paf: diftat , de quo talia ec. Vene^ia 1577. Marca Plinius Hiji. Nat. lib. 3. cap.6. di Trivigi pag. 474. Portina* mcntionem fortafTe fecit fubTV- rius Della Felicita di Padova gifoni nomine. Ultimus Patavi- ec. libri nove . Padova l6z%. nx ditionis Lacus eftille^Tr^Mi. lib. I. cap. 5. pag. 23. affir- (f) Quod ipfe Francifcus mant Medoacum majorem effe Guicciardinus affirmat Hifioria Brenta, & minorem il Bacbi- d' Italia ec. Venetia l$6z. lib. glione 8. pag. zzo. .,
D E P A T A V I O citer n.im modo, ur. ita di- ) xlv graduum (a)'3 hoc
«S; cam j .1 caufa caloris frigoris fere aaqualiter diftat Prater duos Medoacos, Athefi eti.im Pata\'inus ager alluitur, quem ilumina alluvionibus multuni cxtulerunt; fiquidem , ut putat Sabatinus (£), Hieronymus Bettul- fius (c), & Portinarius (^), olim mare ulque ad Mon- tium Eugtneorum radices perveniebat ; fed Bernardus Taurilaivas (
f Lacuttam Vmcfam ines babuifie ad Loredum , Adriam ,
Equilium feu Jelolum , & ad Heracleam . Montes vero Euganei iere triangulum eorumpofitione conhciunt, cujus primum latus a vico Battalea vulgo
vocato , feu potius a Catbajo incipiens meridiem verlus ic (c extendit, & lineamcurvam efliciendo uique ad Mon-
tem - ^/v/rtv;; pervenit . Secundum latus, ad feptemtrio-
nes vergens, continet Montem /Egrotorum , feu vulgo
Montemgvotum , Montem Anionem feu Montagnonem ,
S. Danielem , Montem - Ortonem , Aponum , Prata- A 2 leam
(a) In Tabulis Clavii in (e) Traitato della Laguna di
fpbier. Sac. Bofcb. cap. z. Romce Venezja divifo in 1 v. punti ,
Venezja 1715. //. 1. pag. 5.
( b ) Apud Bernardinum Tau. ( f ) Strabonis Rerum Geogra- rifanum Della Laguna di Vene- phicarum tibri 17. Ifacus Cafau-
I punt. 1. pag. 4. bonus recenfuit ec. Excudebat
( c ) Ragionamento di M. Giu- Euflatbius Vignon^4irebat . Stra» feppe Betuffi fopra il Catbajo bo lib.5. pag.148. de Patavio Luogbo del Illufirifs. Sig. Pio fic ait. xAd eam a mari fubvc- tlio Enea Obi^i . Padova 1573. efl adverfo fiumine per pa- pag. 1. ludes ad fladia ccl, ex magno
(d) t. c. tib. 2. cap. II. portu , cui , ut & fiumini , no. t*& 73- men ejl Medoaco , 4 C A P U T I.
leam, aliofque montes : Tertium denique latus ver(us - folis occafum efficitur a Monte - Rovolone , a Monte
Pendice^ Boccone, Valbona, Lozzo^ Calaone , Cinto , aliif-
cjue montibus : In medio autem hujus trianguli funt Arqua Ltvianus 5/7J- y Venda , Rhua y Taurilia ^Teolus , , fe a vailibus »»* &c. , quorum montium aliqui inter
nunc fegregantur , dividunturque , & diverfis nominibus funt vocati (/7), qui forfan olim unicum montem con- itrata lapidis ftituebant , quod indicare videntur eorum
arenofi , direclione ( b ) exacla cum propinquis monti- bus , & continuatione in vallibus cum baii propinquo- rum montium : pmer hxc ftrata lapidis arenofi , qui a me vocatur Cos particulis arenofis fere aqualibus mi- noribus , cum mica nigra , continent etiam alia ftrata lapidis calcarii rubri , qui in Hetruria galleflro vocatur, ut etiam ftrata lapidis calcarii albi , vulgo Albarefe , in quo lapide przeter pulcherrimas dendrytes , aliquoties in- veni corpora marina , inter qux Ecbinum fpatagum &c. Marmora quoque diverfi. coloris (c) in montibus Euga- neis
^^ V^ K&l ^&i \&\ <^> *&** V^l \&s V^i \&\ \^i v5^»
(a) Quae pleraque origine nant , ut in multis aliis mon- grxca gaudent , ab Euganeis tibus ego faepe obfcrvavi. Co- iplis, iis Montibus fic rradita, mes Aloyfius Marfilius in Hi- forfan Deos ibi cultos ftoria phyfica ait ic ob ; maris , , quorum nominum etymolo- obfervafle omnia ftrata lapi- giam vide apud Marcum Guaz- dum montes conftituentium pa- zum in fuo Chron. , Lauren- rallela horizonti efle . Vide . tium Pignorium De origine Pa- Me'w. de Triv. Fev.iyiy. pag. tavii j Portinarium /. c. lib. 234. 2. eap. 11., Sertorium Urfa- (c) Quae marmora pertinent tum Hijioria di Padova . Pa- ad 8 fpeciem Cel. Equitis Lin- dova . idyS. Parte 1. lib. i. naei in fuo Natura? Syflemate . pag. 2. & /eqq. Ordo. 1. pag. 1 5<5. quae efl: Mar. (b) Quas ftrata quamvisho- morfolubile, particulis impalpa* rffconti parallela videantur, at« bilibus raftlibus . tamen ad feptemptriones incli- : ,
D E P A T A V I O. 5
nei> reperiuntur , tum Teolo , Arqua* , Lozzo , Liviano , Fonte - fVtgido, cujus Fontis - frigidi marmor cinerei eft coloris & omnino Bardiglio Lunenfi aflimilatur , & in dirfert ArquJ etiam album marmor eft , quod parum ab illo Statuario Lunenfi . Silices, jaipides nigri huc & ali- illuc inveniuntur, ut etiam cryftalla (<*) , quorum qua amethyfti inftar funt colorata. In montibus circa foflile vallem S. Eufebii fparfim Vitrum obfidianum ( b )
& aliquoties coloris ccerulei reperitur , quod antiquum
Vulcanum indicaret. Simile vitrum Imperatus (c ) ob- fcrvavit , & Cl. Palferus (d) m montibus Iiauricis in- venit, & ego in Mutineniibus montibus collegi. Multx terrae fpecies in Euganeis montibus exiftunt, inter quas pri-
(a) Unumquodque noftro- „ lo in templo Concordias Ob- rum Cryftallorum conftat prif- „ fidianos quatuor Elephantos. matc hexagono , & duntaxat uno „ Remifit & Tiberius Cazfar apice hexagoao, quia alter non ,, Heliopolitarumceremoniisre- videtur, ibi in quartzo enim , vel fer- „ pertam h^reditate e- ri minerar . jus, praefuerat adneclirur ,, qui TEgypto , (b) De quo ita fcribit Pli- „ Obfidianam imaginem Mene- nius lib. 36. cap.z6.„ in genere „ lai. Ex quo apparet anti- vitri ,, & Obfidiana numera- „ quior materiae origo , nunc
tur , ad fimilitudinem lapi- „ vitri fimilitudo interpolata .
dis , quem in JEthiopia in- „ Xenocrates Obfidianum lapi- venit Obfidius, nigerrimi co- „ dem in India, & in Samnio
loris , aliquando & translu- „ Italise , & ad Oceanum in
cidi , craffiore vifu , atque „ Hifpania nafci tradit. in fpeculis parietum pro ima- ( c) lib. 25. cap. 8. gine umbras reddente. Gem- (d) Deir IJioria de' FoJJtli
mas multi ex eo faciunt : del Pefarefe ec. differt. 4. §. 16. vidimufque & folidas ima- pag. 74. & fea. Nuo-ua RaccoU f „ gines Divi Augufti , capti ta d opufcoli del P. CallogierH , „ materia hujus craffitudinis tonK 5. Vene^ia, 1750. „ dicavitque ipfe pro miracu- . ,
6 CAPUT I.
primnm tenet argilla flavelcens , quii hac vafa iigulina
conficiuntur, qua? igni magis quam alia refiitunt : Mul- tis quoque Marnarum feu Margarum fpeciebus ipii mon-
tes abundant . Color vero ruber galleftri , & quarum-
clam Margarum ferrt exiltentiam in his denotat , quod
iequenti experimento oftenditur ; nam fi (upra lapidem
ac margas rubras aqua regia effundatur , martiahs fub-
itantia folvitur , & margce rubrum colorem amittunt . Hi montes mul- tum abundant arena ferraria nigrefcente (a) . Sed nunc fit fatis de his montibus ; dum diffuie in fecunda parte hujus operis eorumdem integram Hiftoriam naturalem dabo, cui adnectam Floram Patavinam, eodemque tem- pore de omnium montium Euganeorum altitudine di- cam refpeclu habito ad maris Adriatici littus Hujus vero Regionis , ut etiam totius Italiae primi Goloni Indigetes , feu Aborigines fuerunt (b). Lauren- tius Pignorius (c)> Portinarius ( (a) De quafpecie arenx fer. claf. i.pag.i. , Portinarius//£.z. rariae nigrefcentis WalleriusM/- cap.n.pag.y$., Sertorius Ur- mralogie . tom. i. genre 4.6. fatus Hijloria di Padova par.i. efp. z6o. n. 1. pag. 473. fic iib. 1. pag. 1. fcribit. (c) Origines Patavin.e , & II ejl ajfe^ riche en un fer xAntenor ttna cum ejufdem Pi- qtie quelques-uns regardent com- gnorii animadverfionibus , latine vierge le quintal en vertit notis auxit me du fer / , fuifque Su contient jufq a po. liv. gebertus Havercampus . Lugd. Ba- Haec noftra arena ferraria tav. in Thefaur^ antiq. Itaiia tota attrahituramagnete abfque Gnevii & Burmanni cap. 1. anteriori uftulatione , aut aliis pag. 3. docimafticis operationibus. (d) /. c. lib. 1. cap. 1. pag. (b) Scardeonius /. cit. lib.i. 10. . D E P A T."A.V I o 7 Hns ("•) ajunt indc HetruLos ieu Pelaigos hic hafbita- vitfe , atque iniuper Maffaefls (b) opinatur, quod He- truici, Heneti, feu Veneti , iidem fint ; at Livius (c) aliter Lntit: Utcunque haec res fe habeat , Euganei ori- ginem habuerunt ab Betrufcis, ficut narratur a Caton-e, C Sempronio , atque a Dempilero ( ( a ) OJJerva~!oni Letteraric , pvincipium duxiffe a Venetis, cbe pofjono feruire di continv.a- qui cum Antcnore a Paphla- m !one al Giornalc Itali.r . Verona lib. . parte 2. cidium opinio, i 7 jp. i , & hxc uc ipie pag. II 8. num. ic. pag. 12©. Strabo lib. 13. pag. 418. «.30. ( b ) Verona illujlrata , parte ait, a Sophocle credebatur prima , contiene Tljloria dellaCit- Proinde , %/1'ntenorem citm filiis :.i , ed infeme della antica Vene- & Henetis Jibi adjuntlis in Tra- ~ia &c. Verona 1732. lib\ I. ciam evafiffe : indeque in Vene- qv.ce pag.w. tiam , nunc dicitur , apud (c) lib. 5. %/Idriam pervenijfe : Idem fcri. (d) De Etruria Regali . Flo- bit Cornelius Nepos . Omnia rentice 1726. tom.i. pag. 112., qu (f) EcMarchioMtffeeus idem tranfvetli , mox Veneti funt no- facit Venetos & Euganeos Ve- tninati . Solinus cap. q.6. Poiy- rona illujirata parte 1. lib. 1. biflor . 5c Plinius iib. 6. cap. pag. 13. lib. 8. pag. 329. Sed 2., ied prius Cato , ubi agit, Strabo lib. 4. p^. 134. n. 50., Qu.o omnis civitas Italice vrigi- & //£. 5. pag. 146. k. 50. ali- nem duxiffet . & Trqgus lib. 20. ter fentitj nam duas opiniones dicens , e Lidio cum %/l'ntenore aftcit de Venetorum origine . eorum duce Veneti venere poft Ab aliquibus creditur , Vene- Trojce iuinam . Plinius lib. 3. tos a Gallis Venetis cap. in Mediterraneis deci- oriri , qui jp. circa mare Oceanum habitave- mcc regionis , ita fcribit Venetos re , alii vero excogitavcrunt Trojana flirpe ortos auflor efl Ca. . . 8 C A P U T I. An vero hi Euganci Herculis focii fuerint, decerne- re , dubium eft : quidquid fit , ecce hiftoria a Diodoro Sicu- v<^> v^> «^> <^H <^> Cato • Polybius //£. a. , ut e- De Venetorum origine ecce tiam Livius lib. i. cap. l.pag. carmina cujufdam antiqui Poc- edit. 4. Patavina 1740. in tx , qui Hiftoriam Venetam principio fuarum Hift. demon- confcripfit , quod Poema Mss. ftrat Venetos cum Antenore inter Codices Claflis XXV. huc vcmfic. Bibliothecae Malgiabcchianac Florentiaj legi Vinegia exenplo fpeccbie de viventi Vnica forma e regola a venturi , Cbe non an per ragion viver contenti . tkjiro per miei ver/i ro^i & obfcuri Famarla st come Citta da elleggiere *A dottnna perpetua de futuri . Fraili tre nati rimafono a noh il Tapbet Dopo diluvo vivi , fu Degli altri qui nomar , uopo non i Dal qttal nacque gomer li cui effet Fur ruflicani qual paulo exclama /' Per orrendo peccar tanto addio fet , Dopo coflui qual Jlende (C albor rama Nacquor molti altri nati fin a fin Di cui li pafi^gonj n eobor fama. Nacquor delli Trojani , / Venetiani , eneti Cbe in lingua greca , fi noma , Cbe in lat'm dir laudabili & bumani Sed pojl innundation maris occeani lAbbandonovoao la Cttta Lucergnia Ducli per gallia addirfi Venetiani , Parte de quali diddio parve fenter^ia Cbe nel grembo adrian del mar cT Italia Qtial Livio tocca , // fer refiden^ia . I DE P A T A V 1 (). p Sicultf,(f)j Sabellico (/-), Scardeonio (c), Pignorio ( qui in illuc fe tranftulit, re , Hifpania dominabatur, belloque taclo , & viclo Gervone , ejus armenta abri- puit (c); Ppftea Hercules Italiam petiit, ubi ejus exer- cims defapigatus ab itinere ie iegregavit , cx huc illuc milite.N i\ erunt, quod Ovidius iiis carminibus indicat(/"). Viclor abit , fecumque boves Erytbeida pradam Abjirbait : at comites longius ire negant . Magnr.quc pars borum defcrtis manfit in agris : Montibns bis ponujit Jpemque, iaremque fuum . Ex his aliqui urbem Pota aedificarunt (g), alii in Sa- turnii colle vicum (b)-> alii etiam templum Junonis LaJnia: (/) &c. Aliqui demum Herculis comites nobi- liores in regionem pervenerunt , quaz poftea Venetia ap- pellata fuit , ibique ob aeris temperiem , terra: fertilita- tem , montium amcenitatem , & prazcipue ob naturales B Ther- (a) Bibliotbecte libri quinde- fiones omnihus obiccSlionibus cim . lib. 5. num. 2. Jufhnus &c. Equicis Stuart. Frdnqofurti lib. 44. 1758. (b) Ennead. 7. lib. 1. (i) Fafior. lib. 5. verf, 6$%. (c) Lb. 1. claf. 1. pag. 1. (g) Sed Scrabo lib. 5. pag. (d) / c. cap 1. pag. 1. 140. n. 40. Callimachi au£to- (e) Qui oprarct fcirc tem- ritate dicir , aColchidibus Po- pus , quo Hercines huic exne- lam sedificatam fuifle. ditioni finem dedit, viclere po- (h) Dyonifius HalicarnafTeus teft apologiam opinionis Equi- Romanarum antiquitatum libri tis Nevvronii de antiqua chro. undecim . lib. 3. nologia Graecorum , ac refpon- (i) Soknus. cap. 7. . : r 10 C A P U T I. Thermas (a) h\c morari decreverunt; ideoque hifce fon- tibus calidis grascum vocabulum tf-novog dederunt , ideft abfque labore ; hu- nam hoc modo fignificabant , quod jufmodi locum eligebant, ut finem eorum laborum . Sed in dubium revocat hanc Herculis expeditionem Dyoni- fius Halicarnaifeus (£), & Salluitius contra ait in Hif- paniis diem fuum obiifle Hercuiem(r), copiafque ejus ex variis collectas populis huc illucque fuiife difperfas. Hanc vero expeditionem fufcepiife Herculem arfirmant prster antedictos au£tores , Apollodorus, Juftinus, Vir- gilius , Silius Italicus , & Claudius Mamertinus orator Vcrum de hac re meum judicium aPferre non audeo , quia narrationibus his , ut pote multum antiquis , talfa veris pafTim multa mixta funt Pranerita Euganeorum origine , fcimus Euganeos fic appellatos fuiife ab eorum nobili ortu, ut Plinius (d) E*vyevetg fignificat : credit , quod nobilem ac illuftrem Hi, ut fcribit Livius (.?), regionem illam tenuerunt, qux eft inter mare Adriaticum & Apenninum , ubi te- fte Catone fuere inter (f) trigintaquatuor Civitates , quas Patavium forfon caput , aut centrum aliarum erat (g). Eu- (a) Quippe eadem de cau- (b) Ub. i. antlq. Roman. fa , nempe ob thermas natura- (c) In bello Jugurtbino. pag. illo les, multis manfiffe diebus Sar- 33. Venetiis . 1511. & ex danapalum Regem Parthorum Iiidorus in originibus. Itb. p. cum fuo exercitu ad radices (d) Ub. 3. cap. zo. montis Hemi non longe ab (e) lib. 1. dez. 1. Anchialo urbe, narrat Jornan- (f) Fragmenta in originibus . des de Verona rebus Cotborum . x/fugu- (g) Marcbefe Maffei, \.pag.\6. Jl D E P A T A V I O. ii igitur fi a Euganei huc venerunt , Uriato ( ) creden- dum lit ante Chrifti nativitatem an. 1234; qui ubi Eu- ganeam urbem aedificaflent , incertum eft:: Scardeonius (b) dubitat urbem a montibus Euganeis ulquc ad vicum Eu- ganeum qui vulgo pervenifTe . Antenoris , Brufcgana , vero adventu Euganei ad montes coniugerunt, & maxi- me ad Brixienies valles , ibique domicilium pofuerunt; quare Plinius (c) eos inter alpinas gentes nominat. Ad hanc re°ionem Antenor cum Henetis venit anno poft Troja; incendium , ideft mundi 4018 fecundum Eu- febii chronica , aut fecundum Urfatum (d) an. 4010'. vel 4017, & ante ChriiH ortum 1182 (?), & ante Ronvx sedificationem 430 , aut 431. De Antenoris ad- ventu Virgilius (f) fic cecinit. Antcnor potuit mediis elapfus Acbivis , Illyricos penetrare fxnus : atque intirna tutus B 2 Regna (a) Hifloria di Padova . lib. Hijioria Patavina . Mss. fcripfit I. pag. 1. Idem afferir Jaco- ^fnno a creatione Muv.di , ut bus Salomonius. *Agri Patavini quidam fupputant 408 1. & an- infcriptiones Jacrte & profante .' te Cbrijii adventum 1 1 1 8. Scar- quibus accedunt vulgatee an- deenius l. c. dixit anno Mun. >»o J °bo Pbilippo To- di millibus ali- I<5S4 J ac quatuor ccvl. , mafino . Patavii . \6g6. pag. bi autem legitur mlviii , ante I50. Chrifli adventum 1118, alibi (b) l.c. lib.i. dafi.pag.^. vero 1141. Qua de re mulrum (c) Hiji. nat. lib. 3. cap.10. ante Romanam Urbem condi- (d) /. c. lib. 1. pag. p. tam, ut patet ex Ovidii ver- (e) Sed Daniel Spazzarinus fibus in lib. 4. Fajior. %Adice Trojana fuaforem Jlntenora pacis , Et generum (Enidem %/fpulc Daune tuum Serus Antenora jiammis ab Iliacis, & pofi , Jlttulit JEneas in loca nofira Deos . (f) JEn. I. verf. ^6. . . i2 C A P U T I. Regna Liburnorum , & fontem fuperare Timavi (a) . illc locavit Hic tamen urbem Patavi , fedefque Teucrorum: & genti nomen dedit , armaque fixit Troja: nunc placida compojlus pace quiefcit . Ipfe eedificavlt qux civitas Antenor Patavium (£), , ut credibile eit, nihil ab hiltoriis hibeatur ( quamvis ) aliarum civitatum more, ab Antenore deinceps diu fub imperio Regum , ac Principum floruit Circa annum ab Urbe Romana condita 451. narrat T. Livius (r), Gr&corum claiTem Cleonimo duce La- cedsmonio infeltavifle maritimam Patavinam regionem , vicos (a) De Timavi qusftione Biondo Italia illujirata. r:g. p. , vide Scardeonium /. c. lib. 1. Sabeilicus in Svetonium in vi- claf. 1. pag. 24., Laurentium ta Tiberii , Raphael Volarerra- PignoriinTt /. c. cap. 14. pag. nus Ub. 4. , F. Leander Alber- 5.;. ufque ad pag. 63., Porti- tus /. c. Marcb. Taru . pag. /. c. lib. narium 1. cap. 6. pag. 475. , Chriftophorus Cellarius Brenta Notitia antiqui 31. , feu Medoacus ma- Orbis , feu geo- jor , eft hic Timavus , quod grapbia plenior &c. banc editio- confinrutur a Blondo Fiavio nem illujiravit L. Jo. Conra- Korhvienfi de Roma triumpban- dus Scbvvart^. Lipfice . 173T. ti libri . vol. lib. cap. decem Bafilex . 1 5 3 1 1. 2. p. fetl. 1. Marcbia Tarvijina . pag. 380, §. 127. pag. 558.. Laurentius & a Beinardo Ramazzino De Pignorius /. c. cap. 7. pag. 23. Fontium Mutinenjium admiran- & feqq» crecht , atque demon- da fcaturigine Tratlatus Pbyjico- ftrare conatur, urbem lunc ab Hydrofiaticus . Mutirne . pag. 33. Antenore aedificatam fuifle, ubi • • (b) Ut aflerunr. Cato , Ser- ea nunc eft iicque fentit Por- vius, Seneca ad Helv. cap. 7. tinarius /. c. lib. 1. cap. 7. .flElianus Hiji. animal. lib. 14. P"g- 34- cap. 8. , Mefalla Corvinus in (c) tom. 1. editio Patav.an. libro de *Augv.Jii progenie , Pom- 1740. lib. 10. cap. 1. />*g. 724. ponius Mela lib. 2. cap. 2. e feqq. cap. cap. 4. , Juiius Soiinus 7. . 17 DE PATAVIO j vicos expugnavifVe , tecla inilammaviffe, hominum pecu- dumque pnedas tuliife; fed Patavina Juventus , quaj ob propinquos Gallos in armis femper erat , Grajcos ma- gna cum clade, ac prxda pepulit . De Patavii laudibus multa dicenda eifent ; fed fatis fit quod Strabo (a) fcripfit . Propius paludes fttum eft Pataiium , omnium ejus regtonis urbium praftantiffima , m qua a/unt nuper cenfos juiffe J3 viros equeftres . Et antiquitus ad bellum mittebat CXX militum millia . Mul- titudo etiam mercium qv.as Komam ad mercatum mittunt , Patavini , cum aliarum tum vefiimentorum , ojtendunt m & viris & opibus urbs ea polleat Quo tempore hsc urbs in poteftatem Romani Imperii devenerit , nullum, quantum ego fcio , certum monu- mentum habemus ; fortafle hoc accidit fub fecundo Bcl- lo Punico (/»),& tunc fub Tribu Fabia adfcifcitur . Romanorum Imperatores aliqui Patavii fuerunt , ibi- que Ieges dederunt, inter quos Valentinianus (c) leges duas poft Chrifti ortum anno 382. ibi, aliafque duas fe- quenti anno (d) promulgavit : Honorius & ipfe an. 197- (a) lib. 5. pag. 147. n. 50. Cbronologia codicis Tbeo. pag. /. c. lib. (b) Scardeonius 1. 116. %/Jntonio , & Syagrio Cofs. xil. Ka/. Jt/I. Dat. Patavt . I. In quodam Chron, anriquo itn. mendicantib. tion invalid. ad Patav. Mss. quod aiTervarur in Severum PF. V. $c paq. 1 7. , 1 Mufeo Comiris Francifci de xvill. Kal. Jun. Dat. Patavi l. Leor.ifTa ; cujus au&or efl: A- 3. de proximis Comitib. difpof. non: , le^itur hoc acciclifie tcm- ad Hypatium PF. P. roreTarquinii Prilci V. Regis (d) Ibid.pag. up. Merobau» Romanorum : de iterum , & Saturnino Cofs. ( c ) Codex Theodojianus cum XII. Kal. Jf.n. Dat. Patavi . I. perpetuis comment. Jacobi Cctbo- 3. de %A'poflatis ad HypatiumPF. fredi &c. in VI. tomos digefta &c. P. ; & V. Kal. Jun. Dat. Pata. opv.s pojlbtimura %Antonii Mar- vi l. 5. de inoff. tejl.ad Hypa» vi/lii . Mantittt. 1740. tom. I. tium PF. P. . . , '4 C A P U T I. Z97' (*)j & an * 199' quatuor leges Patavii dedit (£). Tandem Barbarorum incurfiones urbs Patavina tulit, quoniam ut fcribit Scardeoniu? (c) ipfani intra quadrin- gentorum annorum fpatium ter fuirfe funditus dirutam , terque itidem in prifrinum reftitutam . Attila primum (d) Hunnorum rex (e) trigefimo quadringentefimo fa- lutis igiique prorfus deva- anno (/) (g) ferro , ean ftavit fit j & fi Ungarello fides prjjltanda ( h ) , anno 412, Roma deftru&a, & Patavinis ad maritima fe fub- duclis, Radagufius Scytha (*) Patavium deftruxit, quod ta- a Ibid. bliothecae , ( ) pag. 155. Cafario , Malgiabechianas Flo- & ^fttico Cofs. vni. Kal. 03ob. rentiae, pag. <5, ait, Paravium Dat. Patavi . /. 13. ds tironibus ab Arrila deftruclum fuilTe an. Tbeodoro PF. P. 420 , unde tribuni , & equites ( b ) Ibid. pag. 1 60. Tbeodo- relicto Patavio die Sabati in ro, V. C. Cofs. xiv. Kal. Sept. Rivalta domicilium ftatuerunr: Dat. Patavi l. 1. de religione ( f ) Marcus Guazzus Cronica *Apollodoro PF. P. &c. Edi^ione prima . Vene^ia . xiii. Kal.Sept.Dat.Patavi. I. 1553. Pa£- 33* Blondus Flavius 17. depaganis . xApollodovo PF.P. l.c. pag. 381. ; fed Scardeonius III. Kal. Sept. Dat. Patavi l. l.c. lib. 1. claf. 2. pag.zj. ait 18. de Paganis . *dpellodoro . hoc eveniffe anno a parru Vir- Proc. ginis *Afric (c) /. c. lib. 1. c/d/. Z.pag. dragefimo fexro , & Urfarus /. 27. & y^y. c. lib. 2. pag. 120. anno 455. (d) Sed prius, ut narrarja. accidiffe purar. cobus Salomonius /. c. , nefcio (g) Sed Ludovicus Muraro- quibus auctoritaribus , /'» j5r/w- rius majori rarione hoc ponir cipio fui operis .* an. 40^. <*£ an.452. ^fnnali (T Italia . Mi- •Alarico Gothorum rege Patavium lano 1753. tom. 4. pag.z^z. depopulatum fuit (h) Cronica parte 1. cap. 10. ( e ) Anonymus Cronica di Ve- (i) Ibid. nrzia Clafs. xxv. Cod. xii. Bi- , D E P A T A V I O. 15 tamen llib Odoarco Erulorum rege (/r), civlbus frcquen- tabatur (^), & magis iub Theodorico Oitrogothorum rege, , li qui Scardeonio ( c ) , Bernardo JulHniano (^), atque Uriato (f) credamus , urbem hanc reftauravit; fed de hac re apud antiquos auclores , quantum cgo (cio , nihil legitur , ut neque de excidio atquc depopu- latione facla a Totila Gothorum rege, atque ipfius rea»- diricatione a Narfete Juitiniani Cxiaris Exarcho (f) : Sed quod verum eft Agilulphus Longobardorum Rex pott diutinam obiidionem, Patavium ingreifus anno ^61 concremavit (g)-> mceniaque a fundamentis disjecit (^), Sc tunc Patavini cives majori quantitate , quam alias nempe poit AtriLe depopulationem, Venetias fe tranitu- ieiunt (/)• Anno autem ^64.. Carolus Magnus Gallo- rum rex Longobardos Italia expulit (k) , dein non mul- to poit , ut dicit Scardeonius (/) , urbem rea;difica- vit, qux per ducentos annos a civibus , & ab advenis irequentari ccepit, magnumque incrementum fufcepit. Ut (a) Qiii Italia» Dominus eva- minio erat uf^ue ad annum<5or. d fit an. Vide Muratorium Muratorius %/fnnali ' Ita. 475. ( g ) %Annali cC [talia tom 4. pag. 327. lia tom. 5. pag. 277. Bernardi- (b) P. Jofeph Cantel. Hifl. nus Zanettus Del Regnode^ Lorj. Metr. Vrbium tom. I. pag. j. gobardi in Italia memorie Storico- (c) l.c. cronologiche . Vene^ia 1753. //£.2. (d) Hijlona di Vene^ja lib.6. §•37- PaZ- 1^4- e Hijloria lib. /. c. ( ) di Padova 2. (h) Urfarus pag.153. , pag.l^. & Salomonius /. c. dicunt hoc ( f ) Muratorius dubitat ~4n. accidiffe an. Chrifti <5oi. nalt d' [talia tom. 5. pag. 112. (i) Blondus Hifl. Hb. 8. anno 552. Francones Patavii Do- ( k ) Muratorius ^nnalicflta. minos tffe; attamen anno$75. lia tom.6. pag. 25 1. Patavium fub Imperatoris do- ( 1 ) l.c.lib. 1. claf. l.pag.lS. . . , 10 C A P U T I. Ut Sigonlus (<*), & Urfitus (l>) fcribunt anno 903. at potius an. 5? 06. (c) fextam depopulationem urbs Pa- tavii tulit a Pannoniis (d),a qua tamen alia vice , icl- clt anno 948. le defendit quamvis ipfi omnem ejufdem nrbis ditionem diripuilfent ( Henrici Tcrtii Regis , Imperatoris Secundi , ordinationis ejus XX. , Regni quidem X. , Imperii vcro III. Aclum Goslaricc . Henricus IV. Ecclefiae Patavinrc, ac Epifcopo Olderi- co fua privilegia confirmavit diplomate {b) dato X. Kalendas Augufti , Inditlione II. Anno Dominicce Inrar- nationis MLXXVIII. Anno autem Regni Domni Rfgis Hen- (a) Vtb. 6. Inditlione VI. ^fclum Civitate Pa- ( b) l.c. pag 196. pi Muratoiio in tom. 12. Rerum d" Efte . Verrara 1570. vol. 2. Ital cartim lib. 2. , Leander Albertus /. c. (d) Annopiy. AuguftusB?- pag. 425. rengarius Canonicis P.,cavinis (f) A Muntorio cdito in eoi u n bon^ , ac privilegia con- Italx. Dijfert. 6$. , & ^lnnali firmavit diplomate d.ito xii. cC Italia t. 7. edir: z.pa^. 190. l K i.tlas M.ttj , xAnno Dominicce Muraiorius slntiqnit.Ital. ( g ) Ihcan • D CCCkvit. Do* Dljj. i7 . tnni i>ero Berengarii pi ' gis XXXI I. tmperii idnno III. Dijjert. 1 p. . D E F A T A V I O. ly irici Burcardo, & Warnerio Marchionibus , in quo Placito patrocinium fuum dedit Ccenobio S. Juftinae Patavii pro- pter aliquot bona (£) • Patavini fcederati cum Tarvifanis , ac Ravennatibus anno 11 10 finium cauffa in Venetos irruerunt (c) , fed ab his vifti , anno forfan fequenti mediatione Henrici V cum Venetis pacem fanciverunt : Undecim tranfa£tis annis a Veronenfibus ( d) in bello Patavini profligati fuere ( liati funt : Veronenles vero etiam fequenti anno cum Vicetinis fcederati bellum adverfus Patavinos fequeban- tur Patavium , quod ufque adhuc Imperatoribus feu Ita- Hse Regibus obcdientiam praeftabat , anno 11 64. fecre- tum fcedus fancivit cum Verona , Vicetia, Tarvifio (g) contra Federicum I ob antiquam Libertatem recuperandam quod fcedus tribus elapfis annis faclum fuit cum aliis ci- C vita- (a) Muratorius Antiquit. Ita- (d) Baronius in Ahnalibus lic. Dijjert. z2. Eccl. ad hunc annum . (b) Idem xAntiquit. Italic. FrifingenfisC^row. . (e) Octho Diff. 31. (f) Dandulus Cbron. (c) Dandulus Chron. a Mu- (g) Cardinalis de Aragon.in ratorio editum in tom. 1 2. Rer. -jita sAlexandri III. AcerbusMo- halic. rena in Hijler. Laudens. . iS C A P U T I. vitatibus (a). Anno 1174. (b) ignis multas domus com- buflit . Proximo anno Patavini ac reliqui foederati cum Federico I pacem inftituerunt, eorum tamen Libertate immuni (c), nihilominus vera pax anno 1183. dunta- xat inter Federicum I ac Longobardicum Foedus abfo- luta fuit (^), qua pace Libertatem , & privilegia Ur- bes foederis acquifiverunt ; Jmperatori tamen fupremum dominium ac appellationes &c. reliquerunt . Soluto hoc foedere Veronenfes anno 11 07. contra Patavinos praslium conferuerunt, hifque in fugam conjectis, ipforum ditio- nem devaftaverunt (e) ; nihilo tamen minus anno pro- ximo Carmigriani vicum Patavini Vicetinis abripuerunt. Poft novem annos Publicum Gymnafium Patavini infti- tuerunt (f). Praterrnitto Azzum VI Eftenfem ob Ate- ftis obfidionem coaifum fuiffe anno 1212. Patavii civem evadere (g)', prartermitto obfidionem ab ipfis poft tres annos faclam turri Baibce verfus Foifam Clodiam , a qua ob- ^Tntiq. Ital. ( a ) Leges ipfms faederis a (d) Muratorius Muratorio edira2 funt in^ntiq. difs. 48. Italic. Dijf. 48. (e) Parifius deCereta C£rotf. ( b ) Gerardus Maurifms Cbron. Veronenf. a Muratorio cd. in & Galvanus Flamma Manip. tom. 8. Rer. Italic. , Gcrardus Flor. cap. 204. , quod apparet M^urifius, intom. 8 Rer.Italic. ctiam ex lapide pofito fuper (f) Muratorius ^ntiq. Ita. oftio Parochi Ecclefia» S. Can- lic. difs. 44. Videnda lunt De ciani . Gymnafio Patavino Syntagmata ( c ) Sed Federici exercitus XII. Jacobi Facciolati . Patavii poft duos annos profligatus fuit 1752. Syntag. 1., ejufdemque a Fcederatis. Sire Raul Hift.xn Cel. Facciolati Fafli Gymnafti • tom. 6. Rtrum italic. Muratorii Patavini. Patavii . 1757. parf. Cardlnalis de Aragon. in Vita t. pag. r. ^flexandri III. a Murarorio edi- (g) Rolandinus lib. I. cap. ta in tom. 3. Rer. Italic. 12., Monachus Patavinus C^row. DEPATAVIO. 19 obfidione cum militum ac partis agminis ja&ura (a) difcelferunt. Duobus exaclis annis , narrat Dandulus (6), Aquileja: Patriarcham , Pontifice imperante , Venetos ac Patavinos fimul conciliaviffe ; Rolandinus (c) tamen ait etiam tribus pofr, annis inter Patavinos, & Venetos ad- huc odia ac fimultates viguifTe. Patavium anno 1225. foedus inivit cum aliis urbibus contra Federicum II pro Libertate fervanda (d)\ fed proximo anno Federicus II Patavio, aliifque fcederatis civitatibus diplomate (e) pepercit; eodemque anno Pa- tavinos auxilium Veronce Guelfis ferentes Eccelinus a Romano magna clade profligavit; fed fequenti anno ipfx Patavini contra Eccelinum iverunt ad recuperandum Fontis oppidum, quod Eccelinus eis, Patris,ac amicorum admonitionibus (/), reftituit : paulo pott, Tarvifina di- tione direpta, Patavini una cum mediatione Gualls Bri- xienfis Epifcopi, atque foederis Re&orum coegerunt Tar- vifinos Feltriam , & Bellunum reddere propriis Epifco- pis . Pro liberatione Gomitis Riccardi de S. Bonifacio in carcere Veronns detenti , duobus elapfis annis Patavi- ni curru cum infignibus Urbis , cum Azzo VII Mar- chione Eftenfe, &: Vicetinis, Veronx territorium depra> dati funt; fed hac vice inutiliter (g); fequenti tamen anno cum Mantuanis , Veronenfes libertatem concedere Comiti de S. Bonifacio , aliifque captivis coegerunt (b) y C 2 ipfo- (a) Rolandinus lib.i.cap.iq. (f) Rolandinus Cbron. lib. (b) In Cbron. 2. cap. o. (c) Cbron. lib. 2. cap. 1. (g) Parif. de Cereta Cbron. ( d ) Sigonius de Regno Ita- Veronenf. ed. a Muratorio in. H* lib. 17. tom. 8. Rer. Italic. (e) Ediro a Muratorio in (h) Rolandinus lib. 3. cap. %Antiq. Italic. Difs. 44. pag. 6. , Paris de Cereta Cbr. Ven , oo^. Monachus Patav. 2o C A P U T I. ipforumque Veroneniium aliquot oppida expugnaverunt; at fubfequente anno cum ipfis in prittinam concordiam redierunt (a). Ottho a Mandelo Mediolanenfis Patavii Prator cum exercitu ejufdem Urbis anno proximo Tar- vifinam ditionem depopulatus eft (/')• Anno 1236 pro coniervanda Libertate Patavini con- tra Eccelinum decertaverunt, nihiiorainus fequeati anno urbs in poteitatem Federici II Imperatoris devenit, in cujus poffeflionem Eccelinus a Romano proteclus eft pro eodem Imperatore (c), quam anno proximo fruirra ab Eccelini tyrannide Azzus VJI Marchio Ateftinus (d) liberare Imperiaiis Pativii, vix tentavit ; quare Praetor anno elapfo, contra Marchionem Azzum VLL pugna- vit (*?), ejufque multos milites, ac nobiles captivos fe- cit : Tyrannis vero Eccelini a Romano diifufe ab ipfms vhx fcriptoribus, ac a Rolandino qui vidit, refertur (/); cui tandem urbs h#c ablata fuit a Philippo Ravenna? Archiepifcopo eleclo ac Pontificis Legato in Marchia Tarvifina, cum exercitu Crucis fignatorum anno 125^; attamen cum ipfius urbis magno damno (g); nam hu- jufmodi exercitus per feptem dies urbs fere depopuLitus fuit . Tribus tranfaclis annis Eccelino defunclo Patavini Vicetiam, ac Baifanum obtinuere, quare potentiores fa- ai, «7> . VS>> Vr5>> w5*> Kt^i v£*l k£>\ ^CTi v5*i uc^ •^7: <<5>> 1^1 (a) Rolandinus lib. 3. cap. 15., Perrus Gerardus Vita ef 7., Gerardus Maurifius b'ifl. E^clino. Vene^ia . 1544. (b) kolandinus lih. ^.cap.S. (g) Rolandinus lib. 8. caj. (cj Rolandinus//'^. %.cap. 11. 1., Monachus Patav. \nCbron. , (d) Rolandinus lib. 4. cap. Cbron,- Veroncnf , Cbron Bono- 5. Cbron. Veronenf. nienf edit. a L. Dolleoniu Bel« (e) lAnnales Veronenfes ed. lunenfi in tom. 4. Nnova Ric- a Muratorio in tom. 8. Rer. colta a" Opufcoli <&c. del P Cal- Italic. lo fcra , & Maicus GuazzusCVo- (.f) Rolandinus lib. 6. cap. nica pag. 34. . DE PATAVIO 2 1. £\\ , anno 1254. pugnare cceperunt contra Azzurri VIII Ferraria? , Mutinx &c Dominum (<*); ied bellum fi- nem habuit ob mediationem Patriarcha: Aquileja? Ray- mundi a Turre Quum autem Patavini anno 1311 (b) neque Vica- rium Imperialem accipere , ncque Henrico VII^ fexa- ginta millia florenorum folvere voluerunt; Canis a Sca- la Veronae Dominus eis Vicetiam abftulit (c); unde il- li lubfequentibus duobus annis Vicetias territorium depo- pulando, inutiliter urbem ipfim recuperare conati funt> & tunc Henricus VII adverfus Patavium , alialque re* belles civitates Aclum iecit (d): Et anno 13 14 Patavi- ni iub Vicetia a Cane a Scala clade in fugam conjecti fuere (e) , ideoque cum ipfo pacem fanciverunt, ei re- linquente; Vicetias dominium (f); ied tribus polt annis illi Vicetiam ingreffi a Qme magna cum cnede expulfi v funt (g)-, qui illico iraude Montem Silicis ufurpavit (h)-, at- v^»» >*&•> <^5** y£r% *£*» (a) Cbron. Eflenf. a Mura- Ctefaris &c. qivbus otiportunita- rorio ed. in tom. 15. Rey. It.t. tis gratia pnemiffa (unt Cbroni* lic. Cbron. Parmenf. a Muratp- ca Rolandim , Monaci Paduani rio ed. in tom. p. Rer. Italic. Gerardi Mav.rifii , (b) Q110 anno ^mo Geben- dii , Nicolai Smergi &c. Duo nsnfis Epifcopus a Senatu , /?>;- Cortufii de novitatibus Padutt gulifque Senatoribus , & Tribu- & Lombardice . Venetiis. \ 6^6. nis turamenta fidelitatis fufcepit • lib. 3. De geflis Henrici VII fatlaqtte ejl civ-tas Paduana bn- pag. 16. p">io fidelis Henrici VII p;it\a- (c) Cnrrufus. Hi/i. l ; b. 1. to regrtante , anno a Jefu Cbri. ( d) Giovanni Villani lib. p. Jli ortu MCCCXI. xii. Kal.Jvl. cap. 48. Hac ipfa d'e pofi annos fex & (e)Corrufus. Hfl. lib. 1. qumquagiuta qute ab Imperio ad ( f ) Chron. Patavm. , Cortu» Ecclefiam deftcerat , ad Imperium fus. Chron. rediit . air Alberfinus MuiTatuS, (g) Ibid. Hijioria Jlugufia Hennci VII. ( h) AlbertinusMuffatus /. c. . , 22 C A P U T I. atque dein vicos Patavinos petiit, illumque S. Stephani deltruxit (^); unde Veneti Patavinos cum Cane recon- ciliaverunt Anno 1318. (b) Jacobus a Carraria Patavii Domi- nus ob fuam potentiam, atque fagacitatem a civibus e- le&us fuit (c) : Sequenti vero anno Cmis a Scala Pa- obfedit tavium ; qua de re Jacobus a Carraria Urbis Dominium exhibuit Goritias Comiti pro Federico Au- ftriae Duce , qui militum auxilium Patavium mifit; un- de proximo anno Patavini cum Comite Henrico Gori- tiae Canis exercitui cladem intulere , qui anno fequenti cum ipfis pacem inftituit (tf); aft Jacobus a Carraria, & Patavini (c), ut Cane debellato, pace impofterum gaudere poflent , anno 1324. auxilium implorarunt a Duce Carinthiae , & ab Otthone fratre Ducis Auftrise qui cum maximo exercitu Patavinam ditionem potius diripuere , quam urbi auxilium attulere ; quos tandem Canis auro ad proprias regiones redire fecit , qui jam proximo anno ufque ad ipfius urbis portas depraedatus erat (/*) : Et tunc in Urbe civiie bellum fiebat : tan- dem , ne in minimis narrationibus immorer , narrando Nicolai a Carraria cum aliis exulibus contra Patriam fciendum eft, bellum anno 1328 (g)'t quod eodem an- no (a) Cortufus. Chron. Muratorium in tom.iz.Rer.Italic. (b) Cortufus . Chron., Fer- (e) Cortulus. Hijl. lib. 1. lib. retus Vicetinus ed. a Mura- Giovanni Villani p. y Chron. Italic, torio in tom. 1 2. Rer. , Patav. Chron. Patav. ( f ) Cortufus . Hi/i. , Chron. (c) Marzarus//£. I., Ughel- Patavin. lus tom. 5. pag. 388., L. Al- (g) Cortufus. Hiji. , Alber- bertus /. c. pag. 425. tinus Muflatus de gejlis Ital: (d) Cortufus . Hijl, apud lib. 12. . D E P A T A V I O 23 no Canis a Scala hujus Civitatis Dominium obtinuit a Marlilio a Carraria ( Conradum ab Ovejlagno , ut Vicarium tenebat . Idem porro Marfilius anno 1337. Venetorum auxilio (/>) Pa- tavii Dominus evaiit ; dein Ubertinus (c), Jacobus (*/), ( obfedit , ipiius urbis fol- ( m ) eodemque anno obfidionem vit; fed ad ipfam rediit fequenti anno ; attamen alia ipfa difcedere de caufa anno 1381« ab coaclus fuit , quo tempore etiam cum Venetis fe conciliavit. Tar- (a) Gatari Ifi. Pad. ed. a ( e) Ibid. Muratorio in tom. 17. Rer.Ita. (f) Gatari 1(1. di Padova lic. , Cbron. P.itavin. , Alherti- Corrufiorum Hiji. nus Muffarijs de gejiis Ital. lib. (g) Ibid. 3. a Muratorio ed. in tom. 10. (h) Cortufus . Hijl. , Gata- R:r. Italic. ri Ijlor. di Padov. (b) Gatari IJloria di Pado- (i) Carefinus Cbrort. Venet. va ; Cortufiorum Hijl. , Cbron. a Murat. ed. in tom. 12. Rer. ejlenf. a tora. Italic. /. c. Muratorio ed. in y Gatari , Andreasde 15. Rer. Italic. , Cbron. Pata. Redufio Cbron. a Murat. ed. in vin. , Cbron. Veron. , Pigna vol. tom. io\ Rer. Italic. lib. I. f. , TJghelJus row. 5. ( k ) Gatari /. c. , Carefinus pag. 388., L. Albertus /. c. Cbron., Redufius Cbron. pag. 425. (1) Andreas de Redufio (c) Gatari IJl. di Padova. Cbron. ( d) Chron. ejlenf. ( m ) Gatari /. c. b . : a*r C A P U T I. Tarvilium , quod Leopoldus Dux Auftria: a Venetis do- no habuerat liiperioribus aiihis, ipfo Francifco, qui Tar- viiiimi armis vexabat, anno 1384. vendidit (*), utetiam Cenetam , Feltriam , & Bellunum . Omitto vero bella ipfius Francifci pro defenfione Alanzonis Cardinalis Epi- (copi Sabinas , qui Patriarchatum AquileJGe habebat , con- tra Civitatem Utinenfem , eademque de caufi adverfus Antonium a Scala Verona; Dominum fequentibus annis Demum hic Francifcus anno 1388 Patavii Dominium filio fuo Francifco II reliquit , cui tamen eodem anno urbs erepta fuit a Comite Virtutis feu Jo: Galeatio Me- •diolani ( civitatem duobus poft annis Domino ) , quam iplc Francifcus II recuperavit (r) : Praetermitto Brixiae adeptionem (*/), bellaque Francifci anno 1403 , 3c fe- quentium annorum ; fatifque fit fcire Francifcum II Pata- vii Dominium amifiife ( quas urbs feliciter in Veue- torum poteftatem devenit anno 1404, ut erudite often- dit Cel. Marcus Fofcarenus Eques , & Divi Marci Pro- curator (/*); (^d anno 1405 hoc accidiffe fcripferunt Ughellus , L. Albertus Muratorius ( g ) (/>),& (/): An- 'no autem 1405 Francifcus Zabarella (£), facla a civi- bus ^ (a) Ibid. (g) Tom.$. pag.3%8. (b) Garari Iftor. di Padova (h) /. c. pag.qzg. {c)Cbron. Eftenf. , Sozome- (i ) *Anali d' Italia . Edi^.z. nus Chron. ed. a Murat. in tom.\6. tom. 1 2. pag. 44J. Rer. Italic. (k) Oratio Mfs. ejufdem Za- (d) Gatari /. c , Dclaytus barellae Italico fermone con. vfnnal. ed. a Murat. in tom. 18. fcripta, ab ipfo in VenetoSe- Rer. Italic. natu di£ta fuit pro hac dedi- (e) Gctari 7. c , Delaytus tione : Hanc orationem mihi xAnnal.^ Redufius Cbron. dedit Do£tiffimus Comes Fran- ( f ) Della Letteratura Vene- cifcus de LeonifTa Patavinus •fiana libri 8. Volume 1. Pado. Hiftoriae antiquae , ac Natu- va 1751. lib.z.pag.^zp.n.zp. ralis peritifTimus. ) . DEPATAVIO. 25 bus poteftate, urbem hanc Senatui Veneto fubjecit. Tri- bus autem traniaclis annis Maximilianus Imperator hu- urbis eft paucis poit jus potitus ( a , quam diebus Ve- neti denuo adepti funt (b); qua de re eodem anno Ma- ximilianus Patavium circumvallavit , fed fruftra , ideoque die 27 feptembris menfis obfidionem folvit propter ma- ximum urbis prrcfidium (r) . Paulus Paruta (d) aliique kribunt anno 151 3 Gurgenfcm Imperatoris Vicarium cum exeixitu Italiam petiifle inutiliter ad hujus urbis obiidionem. Sed pott excidia , bellaque Pataviuin pacem & fecuritatem iub excelio felicique Venetorum Dominio recuperavit, quibus adhuc fruitur. Finem huic hiftoriae fpecimini imponere polTum carmi- nibus Poeta? Fabricii Chemnicenfis in fuo itinere Pata- vium regreffi. Nec mibi fas paucis prafcribere verftbus ortum • Antiquum , fojfas altas , pomeria lata Patricive arcem , vel plumbea tecla palati , Sive ?iovi templi molem, molemve vetufli . Attila quas clades , quas fceve Accioltne dedifli urbi Heu tnfauflce , fed priflina Carrarienfes Damna, dcbtnc Venetus reparavit cunfia Senatus . Salve terra meis indulgcnttjjtma mufts non patrtce alterius revocarer amore, Quam f\ Optarem fejjce portum, reqv.iemque feneclce. D CA- a ( ) Muratorius x/Tnnali d'Ita- 17 18. tom.z. lib. p. pag. 324. lia tom. 14. pag. 55. uique ad pag. 333. (b) Bcmbus jGuicciardinus, (d) Degli FJiorici delle cofe JuHini.rus &c. Venexjane &c. tom. 3. lib. I. (c; Bcmbus DerJ : Ilorici dtl- pag. ^Cf. U cofe Venexjane &c. Vcnezja . ,, Z6 C A P U T II. De Thermarum Patavina- rum loco, & hiftoria. IN agro Patavino thermales aquae ad montium Eu* ganeorum radices hinc , illincque plurimaj perenni- ter fcaturiunt, quarum illas folummodo defcribam, quae his temporibus in ufu frequentiori funt ad curan- dos morbos ; quoniam de reliquis in fecunda parte hu- jus tra&atus agam. Primus itaque locus, unde hx calida? aqus emanant vocatur qui Aponus , una cum Vico ejufdem nominis quinque millia pafluum circiter Patavio diftat : Exeunt aqua? hujufmodi a parvo colle rotundae figura calcario lapide albidi coloris confeclo : Iftae limpidx & cryftalli- nas perenni fluxn afcendunt per lapideum collem, & per diverfos lapideos tubos erumpunt, & undique per collis fuperficiem fluunt. Hic Aponi collis fitus eft in pulcherrima planitie ; qua fpeclat meridiem & occafum Euganeis montibus cin- gitur, qua vero Patavium & Adriaticum mare refpicit vafta planitie circumdatur. Amcenitatem loci , & filu- brem illius aerem minime ftagnorum vapores, paludum- que exhalationes bedunt, aut perturbant . Hk omnia & falubri & temperato coelo bona & exquifita haben- tur . Multa» huc, illucque domus extant , & grandio- ra non longe adfunt a»dificia ; commoda: funt via?, qua; ad propinqua loca , & Patavium ducunt; commoda pa- riter ,. DE THERM. PATAVJNAR. &c. 27 riter Patavium , Venetiafquc per jucundum Medoacum navigatio. In vertice hujus monticuli , cujus altitudo eft vix xiii pedum, & areae fuperioris diameter circiter ccn pedum parifienfium , muitas iunt calidarum aquarum fcaturigi- nes , quarum quinque, aut feptem praecipuae funt, qiue ex variis ioraminibus perenni rluxu parvos lacus circiter pedes efficiunt incolis tres profundos , quorum major ab Fontica vocatur , quae cxx pedum circumferentiam ha- bet : prope hunc iontem in medio fcatebrarum fere fer- ventium, aqua tepida effiuit(//). Ex iftis lacubus feu fon- tibus parvi aquarum rivuli fluunt , quorum unus orien- tem verfus excurrit ad diverfa balnea & lavacra in fu- periori , ac infima collis parte aedificata cum laconico ftillicidiis, aliifque commodis pro rcgrotis : Alter occafum verius p~r planitiem defcendit , ejufque aqua cum dulci- bus aquis aliorum rivorum mifcetur : Tertius rivulus ad occafum pariter vergens per canalem , feu aquajductum li- gneum fluit tali quantitate , ut pro una molendini rota continuo vertenda fufficiat; tempore vero Scardeonii duas rotas ha^ aquas vertebant (£), quod etiam hodie habc- retur , fi opus effet (c): Quartus in lacunam fe expan- D 2 dit, >^-. ^». >«&'> * */5*. *^C* *£7~> <*Ci \*T> V5^ <^7i v^i V5" tn (a) Fontium frigidorum , ait au&oritate Seb. Munfteri & calidorum fimul mulca exem. Cefmograpbia in Thermis Bri- Valefios tx ea- pla habemus , ut inter Vicer- genfibus apud bium & Montem Falifcorum dem petrarum fciffura , ubiaqua narrat P. Athanafius Kircherus calida , frigida etiam manat , Mundv.s jubterraneus . ^4mJielo- quod in multis aliis locissccidit. dami 166%. tom.i.lib.^. fetl.i. ' (b) l.c. lib.i.claf.i.pag. 21. cap. 3. pag. 177. Et Conradus (c) Aquae Thermales S. C.a- Gefnerus Excerptorum& obferv. fciani , S. Agnetis Clanciani , de Tbermis lib. i. pag.ig^. E. Vignonis in Senenfibus monti- trc. plurimaeque aliae thermae in opere de Balneis omnia bus , ad Molendina Venetiis apud Juntas . 1553. , inferviunt etiam ; 28 C A P U T II. vcrfus feptentriones , & circum amoeniflimum pratum excurrit: Demum has omnes aquaj fimul in ramum Me- doaci confluunt. Ab Aponi colle urbem verfus parum diftant confpi- cua antiqui aqusduclus veftigia, qui thermalem aquam fortafle ad Noibcomium pauperum benericio deferebat. Longe circiter millia pafluum ab Apono meridiem ver- fus occurit Mons - ortonus in medio aliorum montium pofitus, nempe ex una parte Mons - Rubcus (<*), ex al- tera Mons S. Danidis eft, qui montes a feptentrione & occafu Ventorum injurias a Balneis arcent: Erga orien- tem & meridiem nil prohibet aeris ventilationes . Ad hujus montis radices eft templum Deiparae Virgini dica- tum , in cujus veftibulo urbem refpiciente eft crypta fornicis modo extrufta , ubi defcenfu aliquot graduum fons adeft aqua? frigidse , & ex adverfo alter thermalis, vulgo aqua? Virginis vocatus , cujus puteus cft quadrat# , figurx cum latitudine pedum v & poliicum vl , profun- ditate pedum v. & pollicum ix. Non procul hinc in alio Templi latere ad meridiem prope Auguftinianorum P. P. Gcenobium tres Lacuna? cernuntur , ubi aqua; ca- lidaj Fomica appellatur, continuo faliunt , quarum una prope hanc Fons cujus circumferentia eft pedum lxxiii ; eft , hinc longe in , qui equorum balneum vocatur & non aha (a) In quo monte Uugha- montem hunc Braqiadanum , rellus Cronica di Padova . par- auc Braytblamin vocatum tunc te i. cap. i, & Petrus Buccius fuifTe . Ungharellus ait hoc delle Coronayoni di Henrico III. fcire a Chronico Do£toris Joan- Dialogo 3. pag. ^5. ufaite ad nis de Naone , & Buccius ab faS'9^' credidere pulcherrimam antiquiori Chronico Patavino urbem olim extitiffe a Pallu fed nunc h DE THERM. PATAVINAR. 8cc. 19 alia lutum effoditur quibus lacunis ad orientem lacuna ; propinqua iunt balnea cum laconico. A diclis Aponeniibus thermis orientem verfus vix ultra miiliare , Rus aliud fe fe ofFert pulcherrimum , iitu ts: fertilitate gratum , ex cujus meridionali planitie collis affurgit Montanionis , vel Montagnone vocatus , circa quem ad feptentriones fcaturiunt aqua: calidx, qu# lacuna a parietibus cir- civitatem verfus in rotunda ( ) cumdata recipiuntur , cujus circumferentia eft pedum xxviii ; & hinc infiuunt in ramum Medoaci mi- noris . Pra:ter hunc fontem multi alii in propinquis pratis fcaturiunt , 8c unus c paffus circiter longe a ta- berna, qui lutum praeftat , & alter ad meridiem erga Montcm - agrotorum , qui Fons Laftra vocatur, ejufque Laflrcnfes aqv.a appellantur a Hieronymo Mercuriali (£). Ha' Thermae nomen S. Petri accepere a Templo eidem S.Petro dicato, quo i\\ loco dumtaxat duo balnea in ta- berna repcriuntur non multum ufui convenientia. Collis jam fuperius indicatus fubter a crypta fornice exornata excavatus eft ; fed alibi forfan hanc defcribam. Longe a S.Petri thermis orientem verfus circiter cccc. paiTus fe fe offert monticulus jam diclo paulo altior, qui in medio amccniilimx vallis folus inftar coni exfurgit conftat & ipfe , ut alii Euganei montes ftratis lapidis arenofi ; & hic vulgo Mons - Bortolonus vocatur , ad cujus ^* 1^1 <^> <^> < (a) De cujus alvco fic Gra- „ ortum murmur eodem tem- tianus Tbertnarum Patavinarum „ pore perterruerat . „ examen &c. Patavii . 1701. (b) Dc morbis muliebribus cap. 1. pag. 4. „ Hoc paucis pr,eleclione?exore Hieronymi Mer- „ abhinc annis inopinato defi- curialis jam dudiim a Gafparo „ dens tellus plurimum auxit, Baubino excepta &c. Venetiis . „ ingenti hominum multjtudi- 1587. lib. 4. cap. 2.2. De uteri „ ne vix amota, quam fubtus prafocationc pag. 105. . : lo C A P U T II. cujus radices occafum, & civitatem verfus aquae quam- plurimre calidae exiliunt; erga vero occidentem magis efiluens aqua , olim in nova Domo recepta erat ad ia- lem ex ipfa aqua conficiendum ; unde Balneum Domus extitifle videtur novx vocabatur , quod hic probabile ab ipia defcriptione antiquorum Scriptorum de aquis calidis Patavinis; quamvis nunc neque domus , neque balnea appareant Ab hoc monte DC circiter pafliium intervallo meri- diem verfus Balneum eft in amceniflima planitie , quod a monte propinquo nomen recepit, ideft Balneum mon~ tis agrotorum, aut corrupto vocabulo montis-groti . Hoc antiquiilimum , & falubre Balneum incuria dirutum, di- ligentia autem, & fedulitate Cl. Medici Phyfici Mingoni proprio fumptu reftitutum eft , & tota domus pro asgro- torum , hofpitumque commodo reftaurata atque or- nata : Hk praeter duo antiqua laconica , quatuor no- bilia balnea conftrucla funt . Ante domum urbem refpiciens eft prsgrandis fons , feu vulgo Fontica , in quem perenniter magna quantitate aquaz calidae effluunt Figura hujus fontis eft quafi circularis lapidibus propin- quorum montium fcalpello elaboratis circumdatus; cujus circumferentia eft pedum CCLXXXXVIII: Ab hoc fon- te quinque pedes & octo pollices diftat puteus feu cifter- na aqua: falfa? frigidae : & ad meridiem parum longe a domo ex parvo fonte lutum extrahitur . In altera vero domus parte erga occafum maximi bainei antiqui vefti- gia adhuc confpiciuntur , quod nuper ignorantia , & lu- cri aviditate deftrucl.um fuit : attamen diveria alia mino- rabalnea femifepulta hinc incle , confofla terra, deteguntur. Aqua» hujus mirabilis Fontis, qus fatis abunde mo- lendino infervirent, una cum aquis S. Petri , & Domus novas ultra Cattajum proprio canali, Pigozzo vocato, fub ramo Medoaci minoris confluunt. A Mon- DE TERM. PATAVINAR. &c. 31 A Monte acgrotorum procul plus quam duo millia p.if- iuum quxdam (patiofa convallis extenditur, excepta me- ridionali plaga, undique cinfta collibus. In hac ad ra- dices cujufdam Montis orientem verfus eft antiquum Templum S.Bartholomxo dicatum , in cujus veftibulo a Templo, vix XVpaffus longe, trescalidarum aquarum fca- turigines reperiuntur, qua in parva lacuna inde colli- gunuir, ex qua lutum illud valde commendatum extra- hitur; lacuna vero profunda eit fere pedes duos, ejufque circumferentia eft pedum LXXXIII: In propinquo au- tem prato ad feptentriones fons exfurgit aquae fubte- pldx . Ager prope has thermales aquas niger multum , ac pinguis eft, ita ut difficillime ab aqua pluviaii ma- defiat. Aquae ittiufmodi a fupradiclo Templo nomen fu- lcepere , idelt Balnea S. Bartholomaei . Prope idem Tem- plum antiqua domus adhuc exftat , qua: olim forfan bal- neantibus inferviebat. Qua praedicla convallis orientem & meridiem refpicit non procul a vico Battaleoe , a Patavio tamen plus quam o£to , & ab Apono vix quinque milliaria , ju- elevatur planitie verfus cundus mons quaqua cin&us ; cujus montis venuftatem augent viridaria , & magnificae lapidea fcalae, quae nobilem & commodum praebent alcen- fum ad venultum Palatium Marchionis Sylvatici Efrenfis in vertice conttruclum : Ex illius quidem feptentrionali la- tere aquae calidiffimae emanant , quae S. Helenae noinen habuere ob facellum eidem Sancla? dicatum ; ibi eft domus cum multis balneis , itiliicidiis , ac laconico : In altera vero collis parte inter orientem & meri- diem maximus fons aqua* calidae eft , a quo ccenum ha- betur: His accedunt alii duo fontes ante domum Bal- neorum fluentes. Omnes hx aquae fimul cum pluvialibus aquis fub propinqui Medoaci minoris ramo in navigabili canali ad mare ufque feruntur una cum alioMedoaci ramo. Pra- 21 C A P U T II. .> Prater has aquas , plurima: aliac thermales occurrunt in Euganeis montibus quippe vix centum & quinqua- ; ginta paifus longe a Balneis S. Bartholom.-ei in loco , vulgo diclo , Bagnarolo aqua calida fcaturit , & fic in Cce- - nobio Montts Ifpida , ut etiam non longe" a Monte-or- tone in loco diclo Tramonte in domo Garspice , ut quo* que in Tauriiia: In Arqua duobus in locis aqu.e calidas efrluunt, nempe prope lacum , & poft montem prope femitam qua: ducit ad Vallem S. Eufebii ; aqu# calida? etiam in loco vulgo Fonte-frigido , ubi olim balneum erat; atque in Valle Calaona apud Montem Lo-z.-z.um , & alibi vifuntur ; de quibus in fecunda parte hujus operis fermonem habebimus. faluberrimus in nortris thermis fpirat Aer omnibus , quamvis aliquibus in locis circa ipfis, aqua thermalis cum dulci mifceatur , ideoque putrefcat ( (a) Quum aquae calidae Pa- tra Pijloja e Lucca &c. Firen- tavinae conrineant , ur vidcbi- ?e . ij6o. Parte 4. Paragrafo mus cap. 4. fal nrutrum mari- 57. demonftrat ratiouibus, ac no fimile , fi cum dulcibus a- exemplis, quod ille aer fic in- quis miiceanrur , facile pune- ialuber eft ob mifcellam aquae fiunt , earumque fal neurrum iallae Tettucii dulci , cum aqua , urinoiu n evachr^ cjiiarc inialu- quia inde purrefcendo hae a- ber fir acr, ficun Cel. Joannes quae exhilationes peifimas emit- T.irgi>)nus Tozzetrus nuper o- tunt. &c. ftendit in opere , cujus tirulus eft (b> Lancifii opera varia &c. fequens. Ragionamento del Dot~ Venetiis. ij^p. to fopra i Rimedj del/a Jn/alubri- I. pars. I. cap. 12. &. ll.pag. td delP aria della Valdintevole 147. & feqq. ,. DE THl. • PATAVINAR. I tertii oritur innocuum &: potkis falubre ; quippe idem , quod in vafe accidit, etiam in atmofphera conringit(<»), nec experiraenta defunt hoc probantia (b). Cur igituraere tam optimo Venetiae gaudent, quamvis a pakukbus circum- Jata- : prater fluxum & refluxum maris , nifi ob acidum volatile, quod affiduc a mari emittitur (c) . Infuper quod niagis propofitionem noftram confirmat, eft, fulphuris fu- mus femper exiftimatus fuit tamquam tutum atque vali- dum noxii aeris remedium ( Delcripta pofitione , & prxfenti noitrarum Therma- E rum ( a ) Petrus Mufchenbroekius ,, grediens nihil aliud fit, quam dc ial EJfai Pbyfic. cbap, 38. §. ,, ipfum , mediante calore , 1490. n. 16. „ & aere in tenuiffimum va- (b) Idem Mufchenbroekius „ porcm converfum . Exinde experimenta afferr. /. c. §. 17 67. „ argumenraii poffumus varii ut etiam Federicus Hoffmannus . ,, generis etfluviis referrum et- rvat. Pbyjico-Cbim. lib. 2. „ ie aerem , quae fi diflimilis obf p. qui fic ait . „ Supereft: „ fuerint naturaj , occurfu in- „ adhuc alia , eaque valde cu- ,, vicem fa£to facile alterari , ,, riofa effervefcentiaj fpecies „ & immutari , adco ut quze ,, qua: oritur in aere , ex fu- „ naturae animantium fumme „ mis liquoris acidi , & alca- „ hoflilia fuerint , mixtione , lini inter fe concunentibus & confermenratione cum a- „ , „ „ quo fit ut orificiis vitro- „ liis omni noxa privari que- „ rum invicem fibi admotis, „ ant . ,, nebula & albicans craffusva- ^c) Lancifius /. c. lib. 1. ,, por exfurgat . Nam quemad- cap. 5. «. 7. pag. 141., &an- „ modum acidum cum alcali te Lancifium Ludovicus Te- „ mixtum ingentem mutatio- itius Dijinganni , ovvero ragioni nem fubit ratione /' aria di Vene?ia „ coloris , fificbe fopra • ,, virtutis , odoris ita etiam ejfer falubre . Colonia . I<5p4« /. c. lib. ,, horum vapores acidi , & al- (d) Lancifius 1. „ calini volatiles id efficiunr, par. 2. cap. 7. n. 6. pag. „ quum vapor ex fpiritu pro- 183. . 34 C A P U T I r. rum confKtutione , mox nonnulla de antiqua illarum hifroria dicam. Omnibus Patavinis Thermis antiquitus ab Euganeis, ut opinamur (*), graecum nomen inditum fuit, ideft AVovcv, quod fme dolore, labore, malo fignificat, quo- niam apud Gracos airovia , id quod doiore , & molefiia caret) & apud Graxos Medicos «awv* fignificant medica- menta, quce dolorem leniunt. Plinius tamen (£), & Gce- lius Aurelianus (c) calidas aquas Patavinas , aut Pata- vinos fontes vocant abfque Aponi nomine ; attamen vi- detur, quod Aponus Fons vocatus fit a Siiio Italico (^), Svetonio Lucano ( , dubitat Cluverius (b) (g) Aponi fons , tamquam ut , a proprio alicujus rei nomine, feu Svetonius forfan in- tellexilTet pra:dic~to fimul atque Aponum amnem , qui a aliis fontibus calidis profluit , ac a ramo Medoaci abfor- betur. Vulgari nomine Abano , & corruptiori Ebano (i) appellatur. Quje- (a) Vide cap. i. hujusTraft. (e) lib. 7. „ Euganeo ( fi pag. 4. vera fidcs Memorantibus) au» (b) Hi/i. Nat. lib. 2. cap. gur. 103. , & lib. ^r. cap. 6. Colle fedens , Aponus ( c ) lib. 2. Morborum lento- „ terris ubi fumifer exit rum cap. 1. pag. lib.6. epigram. 160. , prout ( f ) 2<5. , „ Nec corrigit Mercurialis Varianim „ fontes Aponi, rudes puellis. letliontim lib. I. cap. 12. (g) In Vit. Tibcrii. lib. ( d ) 12. „ Huic Pater ( h ) Italia antiqua &c. Lugd. „ Eridanus Venetaeque ex or- Batav. i<5 24. lib. \. pag. 153. dine gentes, ( ) nomine Sa- „ i Hoc utitur „ Atque Apono gaudens po- vonarola lib. 2. rubr. I. „ pulus. DE THERM. PATAVJNAR. &c. 35 inlula dicebatur QuazJam circa Siciliam Aponiana (a) ; $t nomine Aponiz multn» Mulieres Romana: , & Aponii nomine etiam quidam Homines vocabantur , ut legi po- teft apud Ludovicum Muratorium (/>). Demum in Sy- ria Damafci flumen eft a Divo Hieronymo (c) Abana vocatum . Nomen hujufmodi hifce Thermis , ut jam vidimus, ab Herculis iociis inditum fuifle opinatur vulgo; verum dubium valde eft, an Hercules huc venerit ; fed potius, ut ait Tacitus adiit Hercitles , dicendum eft , five , fcu quidquid ubique magnificum eji , in claritatem ejus refer- re cenfuimus . Pignorius (d) conijci polTe putat huc ve- nifle Herculem ob numifma terra erutum ipfius Pignorii temporibus , in quo Hercules capite coronato vifitur, ita ut in altera parte idem exprimatur Hercules ftans, cla- vam , tamquam percufliirus aliquem, manu vibrans ; im- E 2 prefla \£>~> -47* (a) Polybius l'tb. i. cap.So. (*c) Onomafi. Urb. & Loc.S. de praelio ultimo belli punici Scriptura , de quo flumine lo- lib. Regum. c. rTTAeVTS 7Tpog THV , Al^H0~UV quitur in 4. 5. v. 12., cui nomen hujuimodi trpor TMTrpcTx A'Au/3a/y ne-.- datum fuifle creditur a Bonfrer u.evew navigavit ad Infulam JE- (in not. Onomaflici) ad fignifi- .: qu *Ap>on\anam . premierement par Pierre Davity , ( b) Novus Thefamus Veterum reveu , corrigi &c par Jean Ba- Infcriptionum Mediolani . &c ptijle de Rccoles &c a Parif. ly^z.Clajfis pag. MDLXXL 17. 1660. ejLits du Turc en *A'ftc . 1 z.,pag. MCCC. 6. -tpfig. MCCIX. Pag- 7 1 ' 2. MCCXL. g.,p.MCDXXXV. ,p. (d) /. C cap. 15. pag. 60. CMXXIII i.,p. CMXLIX. 7. ,p. in not. l.,p.MDLXXI 11. ,p. MCCC.6., p. CDLXX. 6. ,p. MCCXCVIII. 2. C A P U T II. prefla ibidem eft nota S. G. . Quando hoc numiima non Her- pertineat ad Imperatorem Cajum Caligulam , qui culem fe effe gloriabatur (/*), aut ad alium Romano- iila facile iignificabit rum Auguftum , quippe nota S. C. Senatus Confulto ; fcimus enim Septimio Severo (b) num- mum cum Herculis imagine cufum fuifle; & alium a Tar- fenfibus Maximino Augulto cum Hercule (c) : Quare fufpi- cari licet hunc Herculis adventum fabulofum elfe , Sc hu- jus fabula? inventum facile originem duxifle ab ipfis a- quis calidis Ariftophanes (d) ait Lavarra ; quoniam rct nJ^vircc H'pctn\c-ta eircjivvfMiav e%pvra ?r quxcunque funt calidi fuavijjima , Herculis babent cognomen . Et omnes fontes Herculi a Veteribus (acri , qui e terra erumpunt, \xrpct rx (pctivofJLgva i%wq lf pav.\ecmvctt rc) iepa caliaas aquas quibus lavamus , e terra Jcaturientes Hcrruli facras exL- itimavit Antiquitas, propter calida lavacra, quibus ufum Herculem ferunt , cui boves Geryonis per Siciliam agen- ti Vulcanus, ficuti vo- fcaturire fecit Minerva , ( non vero luit Ibicus ) ut fetfas longo itinere vires in ii> lotus re* colligeret (/): Verum aliquam veritatis fpeciem prafe- fert de Herculis adventu in hanc regionem , Geryonis oraculum; nam teftatur Diodorus Siculus lib.iv. fua ad- huc astate fuperfuifle prope Leontinos in Sicilia templum, quod Geryoni dicaverat Hercules. Quidquid iit hanc con- troverfiam libenter Viris eruditis dirimendam relinquimus. Cum (a) Dio lib. 59. (c) Caryophilus /. c. pag. (b) De Tbermis Hercttlanis IOO. rrnper in Dacia deteclis Pafcbalis (d) Orat. in Herc. pag. 6%. Caryopbili Difjert. epifl. editio (e) lib. \Z. pag. 512. fecunda . Manttttt . 173^. pag. (f) Scbol. *Arifloph. in Ntib. 77- 78. 1047. DE THERM. PATAVINAR. &c. 37 Cum moi tuerit apud Gentiles Fontium origines co- lero | (acrofque honores eis tribuere ; ut habemus a Se\- to Julio Froutino (<*) : Idco prope has Thermas in col- le lcPI ( ) Urbis hac a Dc aquadu&ibus ,, Gemma liquct. „ nem- Roiitj: Comtnentarius antiqu.e fi- pe ex ca de qua agebat . Ri- . :u:us , atque explicaw.s tus vero fontes adorancii exple- . & jludio Joannis Poleni . ri poterac accendendis lumini- Patavii . 172,2. art. 5. bus, ut notavit Carolus Anni- 12,. ,, Fontium memoria cum bal Fabrottus fupra legem XII. „ fan&icate adhuc extat , & Cod. Tbeod. de Paganis Sacrifi- ,, colirur: Salubritatem enim ciis & templis ex au6toritcUe ,, a:gris corporibus arYerre cre- S. Cyrilli I Catecb. Myjlagog. ,, duntur , ficut C. Ammara- &c. Apud Gentiles mos erat ,, nius Apollinaris meminit.,, etiam qui Foutes invifebat ali- Tetiimonia au6torum , qui de quod fignum , aut laudes nu- lanclitate , & cultu fontium minis ibi culti relinquere, de fecere quos re fic lcriprum verba omnibus ( qua reliquit viderim, ait Gel. Polenus ibid. Plinius fecundus lib. epijl. 8. in nota 2.) fufius collec;ic Jo- agens de Clitumno fonte ,, Nam . annes Chifietius inlibello, cui ,, (tudebisquoque& leges, mul- titulus , %.4qua Virgo Fons Ro. ,, ta multorum omnibus co- mte &c. ex Gemma annulari . ,, lumnis , omnibus parictibus Quo in libello hic vir fcribit ,, infcripta , quibus fons ille ., quas in ipfo ortu fuiffe ado- „ Deufque celebratur . ,, Ruti- ,, ratas, illilque flatuas & fa- lius Numantinus idem tefta- ,, celia erecta , ut Virgini ex tur de balneis fic . ,, Haec quoque Pieriis fpiracula comparat antris ,, Carmine Meffalae nobilitatus ager* ,, Intrantemque capic diicedentemque moratur „ Poftibus affixum dulce poema facris. Quapropter etiam Claudia- ri valde familiaris , qui cum nus vates Honorio Imperato- ipfo Augufto Patavii erac an« no ...... 38 C A P U T 1 1. le forfan Montanioms , fub quo adhuc via fubterranea con- V£» vC»> <^"i <^i \^ vtf*> i^> v^. v<5*> v5*> v<5>> no ai't in ejus ho- 397» 3?0 i ut colligi- fequens epigramma mus ex Poemata &c. Legibus ipfius Hono- norem compofuit ( rii pag. Patavii datis ; Urfatus ta- Venetiis . i<58o. 289 ) , men vult anno Parte Italis carminibus trans- 393 ( 1. quod lib. 1. pag. . in calce operis p5 ) Ipfe igitur l.itum lcgitur Claudianus Aponum petiit, & Portinarii Fons *Antenorect vitam qui porrigis urbi .- Fataque vicinis noxia pellis aquis . Cum tua vel mutis tribuant miracula vocem t Cum tibi phvbeus carmina ditlet honos , Et fit nulla manus , cujus non pollice duBtf Tcjlentur memores profpera vota not Nonne reus mufts pariter , nymphifque tenebor t Si tacitus foli prtetereare mibi ? Inditlum quid enim fas efl a vate relinqui , Hunc qui tot populi pervolat ora locum ? *Alto colle minor , parvis eretlior arvis Confpicuo cliuus molliter orbe tumet %/Trdentis aqv.ce cavernas fcecundus , quacunque Perforat , offenfns tniditur igne latex Spirat . anbelo putre fulum conclufique fubter t Pumice rimofas perforat unda vias Humida flammarum regio , Vulcania terrce Ubera : fulpburece fervida regna plagie Quis flerilem non credat humum ? fumantia vernant Pafcua: luxuriat gramine cocla filex. Et cum ftc liquido cautes fervore liquefcant : Contemptis audax ignibus herba viret Prceterea grandes effofo marmore fulci Saucia longinquo limite faxa fecant , Herculei ( ftc fama refert ) monjlratur aratrt Semita , nec cafus vomeris egit opus In . : .. . ,. . DE THERM. PATAVINOR. &c. y) r.tcdio In , pclagi htc fiagrantis imago Cvrulus immenfo panditur or: lacus, Igntti fufus fpacio: fcd major in altum Intrat : & arcan.e rupis inane Jubit , Dcnjus nube fua : tatluque immitis , & battjlit , Sed vitreis idem lucidus ufque vadis nattira : latcret Confuluit fibi nc merfa , oculos irc calor. %Admifitque , quo vetat Turbidus impulfu venti cunt fpargitur aer y Glaucaque fumifera terga fcrenat aqua: Tunc omnem liquidi vallem mirabere fundi Turt: veteres bafla regia dona micant. Quas inter nigra tenebris obfcurus arente Difolor abruptum flumen biatus agit %/fpparent intus latebra: quas gurgcs opacus Implet : & abflrufos ducit in antra finus Tum montis fecreta patsnt : qui flcxus in arcum JEquora pendenti margine fumma Ugat . Viva coronatos adflringit fcana vapores Et levis exili cortice terra natat Calcantumque oneri nunquam ceffura virorum Suflentat trepidum fida ruina pedem Fatla manu credas : fic levis circuit oras Jlmbitus : & tenuis pcrpetuufque riget, , Harent flagna loco plenas aquantia ripas , Prafcriptumque timent exiluiffe modum. Quod fuperat , fluvius devexa rupe volutus Egerit : & campi dorfa recurva petit Devebit exceptum nativo Jpira meatu In patulas plumbi labttur inde vias Nullo cv.m flrepitu , madtdijque infetla favillis Defpttmat niveum fijiula cana falem Multfidas dijpergit opes : artemque Jecutus Qua jufjere manus , mobtle torquet tter» Et junBcs rapdo pontes Jubtermeat aj.u: %/lffiatoJque vago temperat igne tholos. %/fcrior interius rauci cum murmure faxi Spumeus elifo pellitur amne vapor , Hinc ...... :. . 4 o C A P U T II. confpicitur (/7), templum Geryoni dicatum ab Ethnicis Hinc nigras repctunt fejfi fudore lacunas : Frigora queis longe blanda dedere mora ************** paonitt und xAuxdium : prafens numen : inempta falus ripis Seu ruptis inferna ruunt incendia , Et nojlro phlcgeton devius orbe calet Sulpburis in venas gelidus feu decidit amnis quod odor . <*4ccenfufque fiuit , manifeflat in lance rependens Sive pares fiammis undas , xArbiter in fcedns mons clementa vocat . tequis Afe cedant fuperata fibi : fed legibus , tAlterius vires pojftt utrunque pati . Quidquid erit caufce : quocunque emitteris ortu : Non fine conftlio currcre certa fides Quis cafum meritis adfcribere talibus audet ? Quis negat autlores b Inter prima poli fe quoque facra dedit , Et fragilem noflri miferatus corporis ufum , Tcllurem medicas fundere juffit aquas Parcarumque colos exoratura feveras Flumina , nec fevo Sirius igne nocet Sed quamvis Lacbefis fatalia ftamina damnet , Inde ftbi fato profperiora petunt Quod ft forte malus membris exuberat humor vel Languida nimio vifcera felle rubcnt , Non venas refecant : ncc vulnere vulnera fanant Pocula nec trifli gramine mixta bibunt •Amiffum lymphis reparant impune vigorcm Pacaturque (a) Scardeonius iib. 1. claf. a. pag . 43. . DE THERM PATAVINAR. Scc. 41 extruclum fuerit (*), ibique Augur morabatur, qui fuit C Cornelius, de cujus pradicendi facultate fic cecinit Marcus Anneus Lucanus, qui fub Nerone fioruit, atque fub ipfo vicam amifit ob confpirationcm contra iplum Auguitum ( b) . Euganeo ( ft vera fdes meniorantibus ) Augur Coile fedens : Aponus terrrs ubi fumtfer exit y Atqu>. Antcnorei difpcrgitur unda Timavi (c), Vcntt fumma dies geritur res maxima , dtxit » Impia concurrwnt Pompeii , & Cafaris arma. Seu tonitrus ac tela Jovis prafa^a notavit JEtbera: fct: totum difcordi obftflere calo Projpexitque polos : feu lumen in cetbera maeflum Solis m objcuro pugnam pallore notavit , , Dtjjimtlem certe cunclis , quos explicat , a^it T/jtJfaltcum natura dtcm : ft cuncla pcrito cxli ?iova Augure mens bomtnum , ftgna notaffet , Spetlart e toto potutt Pharjalia mundo . C Svetonius Tranquillus (d) fic de Geryonis oraculo fcriptum reliquit : ,, & mox cum Illyricum Tiberins pe- „ tens, juxta Patavium adiffet Geryonis oraculum , forte „ tracla, qua monebatur ut de con(ultationibus in Apo- F ni (a) Ut etnm ad Timavi (c) Vide cap. 1. pag. 12. Thermas Diomedis Fanum cx- (d) De XII Ca-faribus Ubri titifle aliqui affirmar.t . Vide 8. Ifaacus Cafaubonus recenjtat . Th -mam Junram dc Tbsrmis &c. 160$. tib. 3. Tiberius Cce. ut e- qu 42 C A P U T II. „ ni fontem talos aureos jaceret: evenlt ut fummum nu- „ merum jacli ab eo oftenderent : hodieque fub aqua vi- „ funtur ii tali „. Q_uorum unum Pignorius (//) vidiffe dixit apud Ludovicum Corradinum ex xre antiquo , punftis , ut hodie fit , fignatum, & prope Aponi fontem repertum; atque Corradinus aiferebat unum eife ex illis Tiberii , atque apud Svetonium non debere legi talos au- reos , fed tahs areos ; aft de hac re quis fidem habere Corradino poteftr Plutarchus (/>) in vita dsfaris de illo C. Cornelii va- ticinio fic retert „ Patavii C. Cornelius augurali fcientia „ prseditus, Livii hiftorici conterraneus, ac familiaris: eo „ die quum ad captanda fediifet auguria , primum, ut „ Livius dicit, pugnae tempus agnofcens, ftantibus dixit „ jam res ipfa conficitur: jam viri opus ineunt. Iterum „ ad aufpicium reverfus , & figna contemplatus , more „ lymphati exiliit vociferans; Vincis Caefar . Ea res quum „ vehementem aftantibus ftuporem incuifiifet : ille detra- „ ftam capiti coronam , non ante repofiturus adjuratus „ eft, quam res arti teftimonium aftipularetur. „ Quod ab Aulo Gellio (c), & a Dione (d) confirmatur: Sed forfan his praetermiflis , qu£ fabulofa funt, haud incertum eft , noftras Thermas fub Romano Imperio viguiife, at- que a multis frequentatas fuifle, ficuti colligere poifumus ex fequentibus inicriptionibus diverfo tempore circa Apo num inventis. C. (a) /. c. cap. 15. pag. 6^. Gellius fcripfit temporibus Mar- (b) La feconda parte delle ci Aurelii Augufti . vite &c. tradotte da M. Lo- ( d ) Dione tradotto dal grtco doviro Domenicbi .Vene^ja .1555. da M. Nicolb Leoniceno . Vene- •vita d' . pag. a Cajo Cefare 78. z} • 1533« Hbro 41» Pag- 66. (c) lib. 15. cap. 18. Aulus . DE THERM. PATAVINAR. &c. 43 C ATIA. C F. PRlMA SIBl. ET Q. SICINIO W. F VIRO SVO V. F. IN. FRONT. P. XX RETRO. P XX H. L. ET. M. H. N. S. In cujus parte poftica legitur DIS PENATIBUS Quz infcriptio parum diverfi eft ab illa , quam a Scar- deonio habemus (a) : Et Pignorius (b) legendo folum- modo Dis Penatibus credidit hanc fuifle ipforum Deo- quidquid fit, hanc in vico fuiffe rum aram ; Aponi memo- rat Scardeonius (r ), & Gruter^^), quam Ur- fatus (e) denuo edidit: Nunc eadem infcriptio ,cum alia, columnam format in porticu cujufdam domus Marchio- nis de Dondis, feu de Horologiis prope hoc Archigymna- fium Patavinum Idem Urfatus alias duas infcriptiones edidit in Apono F 2 in- (a) lib. 1. claf. 4. pag. 6S. (e) Ifloria di Padova . lib. (b) /. c. cap. 10. pag. 33. I. pag. 10O. Monumcnta Pata. (c) ibid. pag. 6l. vina . Patavii . \6%Z. lib. I. (d) fol. 757. n. 4. & fol. feil. 4. pag. 181. 76S. n. 6. . . ) 44. C A P U T II. invcntas (*), quae tempore F. Jacobi Salomonii (l> Rhodigii erant apud Camillum Comitcm de Sylve- ftris i Q MAGVRIVS. Q F. FAB. FEROX. LVS. EPIDIXIB. ET. CETAES I. II. III. IN GREG. VETVRIANQVAE. ET IVNI ORVM. A.A. DICAVIT. EVRAS VIII ET PERTIG VNCINOR. XII. N. CCL. LX. Qax infcriptio erudite explicatur a Luca Holltenio in epiitola (c) ad Joannem Rhodium, cujus Holifenii in- v terpretationern ic ex ipla co- integram h pono ; quoniam gnofcitur, olim in noftris Thermis azdificia aliquo modo illis Thermarum Romanarum fimilia fuiife . „ Ego enim Patavinam infcriptionem exilHmo Magu- „ rii civis Patavini , aquis Aponi dedicatam , in quarum „ margine repertam fcribis . Magurius ilie in xyilo five „ porticu aquis imminenti de fuo pofuerat Euras illas & „ perticas, quas lapis commemorat , ut luforibus gregis «rVe- (a) /. c. fecl. 5. pag. 21 r. Opufc. tom. 6. pag. 4.11. & feq. (b) *4grt Patavini [nfcriptio. de qua ira fcribir Fabrerrus in ties facra- & profance &c. quibtis Infcriptionibus . pag. 663. „ Ad accedunt vulgatce anno 1(554. a " Aquas Aponas fpe£rare hanc Jtcobo Pbilippo Tomajino &c. ,, Infcriptionem Holftenius, & Patavii . pag. 1696. 161. „ Reineiius , qui eam illuftra- (c) Apud Urlarum ibid.lib. „ runt , ex notis illis A.A. 1. ftl. 10. pag. 340. Eam- ,, concordi fentenria arbirrari dem inicriprionem quoque ex- ,, funr, locufque ipfe ubi lapis plicavir Licetus invenrus , , & ComesCa- „ eft fidem facir. „ rolus de Syiveftris Calogera DE THERM. PATAVINAR. &c. 45 „ Veturianx, qux grex etiam juniorum dicebatur, eo- r „ rumque exhibitionibus five exercitiis ferv irent . ,, Q. Magurium Patavinum iuifie oftendit tribus Fa- „ bia, in quam omnes Tranfpadana: civitates relata? fue- „ re , cum Romana civitate donarentur. DeBrixia, Ve- „ rona, Mantua multi lapides id teltantur apudRoflium, „ Panvinium , Sc Gruterum . „ FEROCJS ccgnomen fa?pius antiqui lapides exhi- „ hibent. Sic Annius Ferox fenior, & junior apud Gru- „ terum mlxxxix. 6. ut alios taceam . „ LVS. EPIDIXIB. ET. CETJES I. II. III.de Lulo- „ rum epidixibus Sc Zctxs , five di&tis tribus intelligo. „ Ideoque in voce CETiES errorem quadrantarii , vel „ potiui fcripsoris Patavinitatem agnofco , qui pro Z. „ pofuit C. forte quod vocis originem, & orthographiam „ ignoraret . Luiorum epidixes in thermis , & xyftis o- „ lim exhibitas , notius eft, quam ut indicari a me de- „ beat, poft Mercurialem , Fabrum & alios . Epidixes „ autem de omnium generum ludis , & artificiis , non „ de folis poetarnm , & rhetorum recitationibus accipi „ cum aliis , tum Crefollius in veterum rhetorum thea- „ tro prolixe docet. Porticum vero illam mille pedum, „ cujus veftigia juxta aquas Apcni Scardeonius, & Pi- „ gnorius extare affirmant , icciiflcia five diftin£ta cubicu- la, has enim Zetas veteres „ ( dixere ) quamplurima „ habuiile ignorare non poteft, qui Vitruvium legerit „ lib. v. cap. xi. ubi dc Palseftris & Xyftis agit. „ GREG. VETVRIAN. Integris vocibus Gregis Ve- „ turianas explico . ubi illud primum moneo , Gre- „ gem feminino genere olim diclum fuiife, quod Lu- „ cretii exemplo 8c aucloritate firmat Nonius , apud „ quem Buceriaeque greges lib. 1. legitur , fic quoque » in magno infcriptionum opere cccxxxvui. 5. „ GREX. ,. i6 C A P U T II. >, GREX. RVSSATA habetur. Veturiana autem dice- „ batur, quod a Veturio aliquo inftituta fuerit : hanc „ enim Veturianam familiam Patavii fuiffe docent la- „ pides antiqui apud Gruterum dcccclvh. 10. & i. „ dcccxcv. & alius , qui Vigizzotti extat dlxviii. „ 2. ex Scardeonio . Vicentix quoque Viturios fuifle o- „ ftendit lapis dccxlviii. 8.: Eadem grex five fchola „ Luforum etiam juniorum appdlabatur , five quod non „ nifi juvenes ad eam admittcrentur , ficutt apud Grute- „ rum LVSVS IVVENVM legitur ; five potius quod „ jam ante alia fchola five grex luforum fuifTet in iif- „ dem thermis inflituta , ut apud Gruterum dccxi. 2. „ Tribules corporis junioris in tribu Palatiria , & mcxv. „ 8. Tribules corporis feniorum clientium tribus Palati- „ na^, atque ita palTim in notitia Jmperij (cholae mili- „ tum juniorum & feniorum leguntur . „ A. A. Aquis Aponis intelligo, atque ita Scaliger in „ indice magni operis infcriptionem Patavinam apud Gru- „ terum dccccxviii. 3. Vale ad aquas , recle Aponas explicat . praefertim „ Fontibus autem five aquis , medi- „ catis, quod facras haberentur, varia dedicata conflat ex „ antiquis monumentis „ EVRAS non intelligere unus Pollux docet , cui va- „ ria curruum ferramenta explicanti libro 1. cap. 10. „ Eura^ funt ferramenta quibus axes curruum muniun- „ tur, & quai rotis atteruntur . Romae vulgo fprangas „ ferreas vocant . Ego hoc loco ferramenta vel muro „ vel trabibus ligneis infixa accipio, qus perticas unci- „ nis clavatas fuilinerent, ea fcilicet forma, qua appinxi „ Perticarum autem & uncinorum ufum eum fuifle puto „ ut vel lavantium , vel potius ludo fe fe exercentium V„ veftimenta fuftincrent. Hunc obfcuriflimx infcriptionis „ fenfum exiftimaverim, donec viri do&iores veriora me „ do- DE THERM. PATAVINAR. &c 47 ,, docuerint. Romrc. xxiv. Augufti . cididclii. „ Secundus lapis , ab Uriato allatus, hic eit (a). M. COCCEIUS M. LIB. IANUARIVS. Alteram infcriptionem pr&bet F. Jacobus Salomonius (b) luo tempore in via Aponi repertam in lapide terra; fixo. O L. . . M. . . SYMPRO. TRYP. .II. N. . SYMPRO NIAE ... TRYP. IIII. NA. Ludovicus Miiratorius (r) alias quatuor infcriptiones affert, quaruin prima jam edita a Cl. P. Angelo Cailo- giera, (ecuhda & tertia funt denuo edita; a Marchione Martio ( A. A. C. CLVENTIVS. C F. ROM. PROCVLVS ATESTE AEDILIS. II. VIR. QVAESTOR AERARII. BIS. PONTIFEX. V. S. „ Aquis Aponi Cajus Cluentius Caij Filius Romilis „ Pro- ** •^. <-&^ «^ <^> >£* <^< <£*> "^ ^5^ ^1 "^5 ^ ^* pag. lxxxvii. ».8. (a) IJloria di Padova . /. c. Infcript. &c. Monumenta Patavina &c lib.i. p. lO II. d Mufeum Veronenfe &c. feci. J. pag. iil. ( ) LXXXIX. Ib ) L c. Veroria- . 174?. p*g- (c) Novus Tbefaurus Veter. n. 1. 2. 43 C A P U T II. „ Proculus Atefte sedilis Duumvir Quxftor ^Erarii bis „ Pontifex Votum folvit. „ A. IVNIVS MAGRINORVM. L. NIGELLVS A. A. V. S. L. M. „ Aulus Junius Macrinorum Libertus Nigellus Aquis „ Aponi Votum folvit libens merito. „ M. TERENTIVS M. L. SEGVNDVS A. A. V. S. L. M. „ Marcus Terentius Marci Liberti Secundus Aquis „ Aponi Votum folvit libens merito. A. A. C. TREBIVS C. F. FIRMVS CVM. DONO V. S. L. M. „ Aquis Aponi Cajus Trebius Caij Filius cum do- „ no Votum folvit iibens merito. „ Sequentem Infcriptionem (rf) ad Aponi Aquas non pertinere fufpicari poteft cum Cel. Co: Jo: Dominico de Pol- ^** ^> l^ l<^> v<^> <^> ^1 1 <^> "^ *&> ^*> V^> <^> (a) Urfati monumenta Pata- maftni elogia tom. II. pag. vina . pag. zjj. n. 6. , & To* 331. . DE THERM. PATAVINAR. Scc. 4y Polcaftris (<*), quia hic lapis quo loci inventus iit, ad- huc ignoramus; ideoque non cogimur figlas A. A. inter- pretari Aquis Aponi ; nam cum Urlato legi poflumus Apud Agrum^ vel Auro Argento. Nihilominus cum Pa- licet bal- ravii hic lapis fuerit , fufpicari , prope Aponi nea lapidem efloflum fuifle alii la- eumdem (^) J dum pides cum iifdem liglis A. A. V. S. L. M. circa Aponi balnea inventi fuerunt C. CASSIVS SEVERVS M I S S V S EX. PR. SPECVLATOR A. A. V. S. L. M. Cajus CaJJius Severus mijjus ex prcecepto Speculatorum apud agrum , vel auro argento votum Jolvit lubens meri- to . (r ) Marchio Maffeus (d) ultimas figlas fic interpretatur Aquis Aponi votum Jolvit &c. Ex quibus infcriptionibus magis liquet non folum quan- tum Romanorum tempore noflra Thermae aedificiis , ve- rum etiam virtute in morbis pellendis floruerint. Has Aponi Thermae per tot faxula frequentata» , atque G fu- < v5* v^> v^> \0>-' V^i <^> <^> ^i ^"1 ^^ ^^ "^* (a) x/Tpologia in difefa del veflris tuto alTerit circa ha»c Cavaliere C.onte Sertorio Orjato balnea huiufmodi lapidem re- comra le cenjure delP\Autore del pertum fuifle. Opujculi del Pa- 6- pag. mujeo Veroneje. Padova . 1-52. dre Callogiera T. 4 24. /. c. pag. Prejjo G:ujeppe Lomino . §. z. (c) Uilatus <§. 6. pag 40. & Jeq. 280. CT feq. ( In Veron.ixxxxx. (b) Comes Carolus de Syl- d J Mufeo . . 50 C A P U T II. fuperbis adificiis ornata: (a) , ab Attila Hunnorum rege anno Chrifti 455 dirutx quafi omnino fuere, ut Urfatus opinatur (/>), nefcio tamen, quibus documentis, hoc Urfi- tusaffirmet; nam in Theodorici epiftola de Attilaj ruina thermarum nihil habemus. Qaidquid fit, Theodoricus O- ftrogothorum Rex , ut ex fequenti epiftola apparet (c), Thcrmas Aponi refici julfit (^), in qua Aloyfio ar- chiteclo Patavino negotium mandatur; nam hic Rex re- cle exiftimavit , ad regiam Majeftatem pertinere , ut azdificia Thermarum Aponi vetuftate collapfa, regiis im- penfis inftaurarentur . Epiftola eft fequens „ THEODORICVS OSTROGOTHORVM REX „ ALOYSIO ARCHITECTO S. „ Si audita veterum miracula ad laudem noftra? cle- mentiaj volumus continere regalis „ ( quoniam augmenta gloria» funt fub nobis nulla decrefcunt „ , quum ) quo „ ltudio convenit reparari, quod etiam noftris oculis fre- „ quenter conftat offerri ? Deleftat enim falutiferi APO» „ NI meminiffe potentiam , ut intelligas quo defiderio „ cupiamus reficere, quod de memoria noftra nefcit exi- re (a) Orfato IJloria di Padova jungit, quod idem Theodoricus lib. z. pag. i%p. viam a Patavio ad Aponum ( b ) Ibid. lapidibus ftcrnere fecir j fed fi (c) CajJiodorus.Variarum. lib. hoc verum , aut falfum fir , %. epijl. 3p. noftris adhuc diebus hujus ope- ris illucque via (d) Anno 4^5 , ut fcribit huc in eadam Uriatus Hiji. di Padova. lib. z. veftigia vifuntur. pag. 132. & p. 134. , & ad- ; DE THEllM. PATAVINAR. Scc. 51 „ re OGeruleum iontem vidimus in formam dolij conca- „ \is hiatibus aMtuantem , & fornaces anhelantium aqua- „ rum circumdato tereti labio , natura: probabili difpofi- „ tione coronatas; qu/e licet , more calidarum nebulofo-; „ «ap&res exhalent , hanc tamen |ucundatn perfpicuita- „ tem alpeclibus humanis aperiunt , ut quivis hominum „ ilLim gratiam delideret contingere , etiam quum non „ ignoret ardere . Ore pienillimo , in iphxrx. fimilitudi- ,, nem, fepra terminos fuos aquarum dorla turgefcunt, „ unde Latex tanta quiete defiuit , tanta quafi ftabilitate „ decurrit , ut eum nou putes crefcere , nili quia inde „ atiquid rauco murmure fentis exire. Veniunt aquaj per „ algentes meatus tali tervore fuccenfa? , ut polt recurva „ fpatia , qua* artefacla funt longiora , in tepores fint „ maxime reditura?. O Magiftri mirandum femper inge- „ nium , qui naturse furenris ardores ita ad utilitatem „ humani corporis temperarit , ut quod in origine dare docliflime dele£tatio- „ poterat mortem , moderatum , & „ nem tribueret , & falutem . Juvat videre fecretum , la- „ ti rivi , undc naturaliter folebat extingui . Merito di- „ cunt Philoiophi elementa fibi mutuis complexibus illi- gari mirabili conicederatione conjungi qux inter „ , & , „ fe contraria intelliguntur varietate pugnare. Ecce ma- „ dentem (ubftantiam vapores producere conitat ignitos , „ qua> mox ut ad thermarum sdificia decora pervenerit, „ illis a cautibus unda delcendens, & aerea fua qualitate fuccendit fit fuerit „ , & taclu habilis , quum recepta „ in lavacris; unde non tantum deliciofa voluptas acqui- „ ritur , quantum blanda medicina confertur ; fcilicet fi- „ ne tormento cura, fine horrore remedia , (anitas inem- „ pta , balnea contra diverfos dolores corporis attributa „ qua? ideo AnONON grarca lingua , beneficia nomina- „ vit antiquitas, ut caufam tanti remedij seger cognofce- » ret > 52 C A P U T II. ,, ret , cum de tali nomine dubium non li.iberet . Sed „ inter alia loci ipfius bona , illud quoque ltupendum effe didicimus nuentorum natura diverfis „ , quod una „ miniiteriis videtur accomoda; nam protinus faxo fufci- „ piente collifa inhalat primae cellulae fudatoriam quali- „ tatem , deinde in folium mitigata defcendens , minaci „ ardore depofito fuavi temperatione mollelcit , mox m mul- „ vicinum produ&a , cum aliqua dilatione torpuerit, to intepefcit ipfo tepore de- „ blandius , poftxemo quoque effi- „ relicto , in pifcinam Neronianam frigida tantum. citur non immerito „ , quantum prius ferbuiife fentitur; „ auctoris fui participans nom?n collega eit cum viridi- „ tate gemmarum ; ut ipfo quoque vitrei elementi colo- „ re perfpicua quafdam trementes undas quieta commo- „ veat ; fed ut ipfum quoque lavacrum mundius reda£- „ retur , ftupenda quaaVi.n continentiae difcipliua, in un- viri fi „ dam , qua recreantur, mulier defcendat, incen- „ ditur; propterea quod ipfis altera cxhibitio decora col- ' lata eit , fcilicet ne ardentium aquaru n fcecundiifimus „ locus crederetur non habuiffe , unde plurima largire- „ tur , fi uterque fexus uno munere communiter utere- „ tur; hajc perennitas aquarum intelligendi praeltat indi- in- „ cium , per igneas terrae venas occultis meatibus , „ fluentem interius in auras erumpere excocti fontis ir- „ riguam puritatem; nam fi nattirae fuilTet illud incen- „ dium , fine interitu ftibftantiaj fuiifet amiifum : fed aqgae materia fenfibiiis ficut contraxit „ , peregrinum ignem ; fic iterum nativum facile repetit algorem praitat & „ ; „ aliud adjutorii genus vis illa medicabilis ; nam juxta „ caput fontis fcintillofi, quendam fibi meatum provida natura formavit : hinc defuper fella compofita quae „ , humanis necelutatibus in abfidis fpeciem „ perforatur , „ aegros fufcipit interno humore defluentes ; ubi dum feC- fi ; DE THERM. PATAVINAR. Scc. 53 , fi nimio languore bbtifedefint , vaporis illius dele&a- tione recreati , & lafla vifcera reficiunt , £c humores , , noxia intulione laxatos , vitali ariditate conftringunt , ut quafi aliquo defiderabili cibo refecli , valentiores , queant protinus inveniri. Sic medicabilis fubftantia ve- deficcat. , nit a fulphure , quod calet, a falfedine quod , Talia polteris non tradere , hoc eft graviter in lon- , gam aetatem peccare; quapropter antiqua illic xdificio- . rum foliditas innovetur . Ut five in thermis , five in , cuniculis tuerit aliquid reparandum , te debeat immi- , nente reconftrui. Virgulta quoque noxia importunitate , nalcjntia evullis cefpitibus auferantur; nc radicum qui- > dam capilli paalatim turgentes , fabricarum vifceribus inferantur , ck parietes more vipereo prolem fibi fce- cunditate contraria nutriant , unde fe compago cafura difrumpat. Palatium quoque longa feneclure qualTatum, affidua corrobora . reparatione Spatium , quod inter x- dem publicam & caput igniti fontis interjacet fylve- ftri afperitate depurga : rideat florenti germine facies decora camporum , quoe etiam ardentis aqua? fertilita- te lanatur; miroque modo dum proxime falem gene- rat fterilem , nutriat pariter & virores ; fed non his tantum benefi«;iis Antenorea terra foecunda eft : infert . & alia , qua* multo grandius obftupefcas Corda iJla (ut ita dixerim ) montium in vicem fecretarij nego- cia contentiofa diftinguunt; nam fi quis forte pecus fu- ratum pilis nativis folito more fpoiiare prasfumpferit, un lis ardentibus freqaenter immerfum , neceffe eft, ut r antea decoquat emundare a2valeat * vere , quam p O fecretarium jure reverendum : quando in his aquis non folum fenfum , fed etiam verum conftar effe judiciurn; & quod humana nequit altercatione dilfolvi , fontium datum eft xquitate definiri. Loquitur illic tacita natu- ra > . H C A P U T II. ra , „ dum judicat , & fententiam quodam modo dicit , „ quas perfidiam negantis excludit (<*). Sed quis ifta confervare forde- w negligat , quamvis plurima tcnacitate „ fcat? Siquidem ornat regnum, quod fuerit fingulariter „ toto orbe nominatum, & ideo pecunia , „ ta cft , fi opus non poterit implere futceptum , qu.m- „ tum adhuc expendendum effe credideris , miiHs nobis „ brevibus , indicabis . Quia non gravamur expendere , „ ut tanta videamur ruris amcena cuftodire . Vale . „ Thermarum azdificia , in qua? aqua plumbeis cuniculis deducebatur, ex defcriptione Theodorici regis eo loco fuif- fe videntur , ubi etiam nunc balnea publica confpiciun- tur . Pifcina Neroniana (b ) haud dubie fuerit inferiori iitu, a tergo diverforii publici . Juxta eam facile fuiffet & Palatium; at cedes publica longius hinc in campis for- fan fita fuit Poft hunc Theodorici juffum fuperba nzdificia conftru- cla fuiife creduntur, de quibus Scardeonius fcripfit (c). „ Ferunt ibi eodem tempore porticum mille pedum fuif- „ fe extru&um, hortis & nemoribus decoratam, vinetis, „ & topiariis , operibus excultam , columellifque ac piru- „ lis perpulchre diftin£r.am „. Quac quidem fere omnia anno 601. Agilulphus xiv Longobardorum Rex deftru- xit, <^> <^> ^r, UP-- K5>1 (a) Eumenes. Panegyr. Con. maruni^fquifgranenfium & Por- flantini &c. c. 21. air, Con- cetanarum defcriptio &c. ^Jquif. Itanrir.urn fuperba dona dedif. grarti . i6j\. cap. z. pag. 16. ie Templo Apollinis crediro „ Nero in Apono Pifcinam illi xAutun , ubi opinabatur , in „ fibi conftruxir Japidibus pre« eis aquis calidis genrem perju- „ riofis & gemmis ornarifli- ram deregi pofTe . „ mam. „ (b) De qua Francifcus Blon- (c) Vtb. 1. claf. 1. pag. 23. dcl fic fcribir in i uo opere Tber- . , DE THERM PATAVINAR. &c 55 xit , ur etiam oppidum prope eafdem Thermas ( Comitibus (^) ; anno tamen 1205, ut narrat Salomo- nius (f), Patavina Reipublica ibi Pra:torem creavit; fed Aponus anno 1235 ab Ecceiino cum fuo exercitu tranfe- unte ad Montem - Silicis obiidionem denuo ferro, igni- que (d) devaflatus fuit . Demum icribit Aibertinus Muf- fatus ( „ lidis , quam Rurales Civitatis impetrato fubfidio pedi- „ tum l praiidio , foveis , valloque cinxerant. Ha:c pri- „ mum Canis inlultum fruftra , pauloque refiftens tulit, „ nec tamen pertuiit ; ied ad Canem deiecit . Hanc i- „ gne imiflo, quo majore impetu hoftes conterreret, in- „ cendio confumpfit : adverfo tamen fubeunte cafu flam- „ ma in Caltxum convolans multos militum equos hau- „ fit incendio , quo repentino igne deitituti , cuflodiis „ qui capti erant, fere omnes evafere „ Canis dum illucefceret, militum peditumque diflin- „ &as phalanges caitris educens , majori feorfum acie re- „ licla, ipfe cum militibus ferme ccc per callem Apo- ni (a) Scardeonius ibid. pag. (e) Rerum Italicarum Scri- ptores Ludovicus ^fntonius 18. 22. , & Salomonius /. c. &c. pag. 160. Muratorius &c. tom. io. pag. (b) Urfatus lib.i., Salomc- 571. Mertini Muffati Patavi- nius pag. 159. ni de Gejlis Italicorum poflmor- Ca-faris Hiflo- ( c ) /. c. pag. 20. *em Henrici VII (d) Saiomonius /. c. pag. ria . lib. 3. Rub. 7. pag. 50S. <& Cortufus pag. 160. , Rolandus pag. 32. , Boni- feqq>, 2$. facius lib. 5. Pignorius//'£. 1., Corte lib. 10. <5 II. 5 C A P U T „ ni ad ripam fluvii tetendit ... Canis agnofcens, fub- „ du£to agmine regreffus eft . Tunc eam.oram, quse a „ montegutture cum Balnearum Tabernis ufque in Bac- „ chiglionem portendit , defertam ab Ruralibus concre- ac caftra . ,3 mavit, fectfs montem Varda reduxit „ Prope Thermas Aponi, ut dixi, urbem verfus adhuc extat antiquum Nofocomium , a nullis Scriptoribus ha- rum Thermarum, neque ab Hiltoricis Patavinis nomi- natum, quod nunc pertinet ad Nofocomium S. Francifci hujus Civitatis . Quo tempore extruftum fuerit Aponi Nofocomium cum parva Ecclefia , nullum monumentum inveni, nifi in tomo 18 Tabularii Nofocomii S. Franci- fci legi , quod anno 1328, illud vocabatur Hofpedaleto d? Abbano S. Maria di Montaon , in quo tomo quoque eft rodulo delle terre^ che pagano decima alla Cbiefa di S. Maria di Montaon. Eodemque tomo legitur c. 2. dell' anno 15 16. 19. Marzo . Indulgenze plenarie conceffe ai Vifttatori , reparatori , e confervatori deW Archibofpitale de S. Giacomo in Ungula &c. conreffe etiam alP Hofpe- dale di S. Maria de Montaon , & Cbiefa come membro J d efjo Arcbibofpitale &c. con tutti li Privileggi , cbe fo- no concejft ad cjfo Arcbibofpitale da Papa Leon , & Paolo 30. Pcntefci . Anno 1574. 28. Feb. Union delC Hofpedale & Cbiefa di S. Maria de Mon- y taon, con /' Arcbtbofpitalc di S. Giacomo de Augufla in Roma quanto alle Indulgen-ze &c. In tomo pariter 18. c. 11. legitur Anno 1536. 7. Luglio . Confituzione de Nunrt/ , Comijjari/ , quejfuari/ , diT procuratort gcneralt fatta per il R. d. Pre AleJJandro di Vitaliani bon. Prior di S. Prancejco di Padova , & m . . DE THERM. PATAVINAR. &c. 57 in qucfta parte Rcttor , & governator della Cbicfa cam- pcftrc dcl Pio Hojpedal di S. Maria di Montaon apprcf- fo i Bagni n" Abbano incorporato col Venerando Arcbibo- jpitale di S. Giacjmo cP Augufta de Urbc uclic perfonc del R. fr. Marc Antouio Bergamafco baciiiero delT ordi- ptt- ne dc Prcdicatori , O' Z. Andrea dc Breffa Spccialc a blicar le indulgenze , & rcmijfton dc pcccati dovc Jt ri- veranno cjjcre per caufa delT oblation , & eltcmojtnc mno fatte da ciafcuna perfona al dctto Hojpcdale Nod. Leonardo Taffara Padovano . JJ Eodem tom ) ; c. 19. Auuo 13^58. 18. Maggio. ProceJJcto intitolato Hofpcdaleto tf Abbano. Teftamento del Revcr. Sig. Alefjandro Vitaliant q. Georgio Prior dcl Pio Hofpitaie di S. Francefco , ove la- fcta al detto Hojpitale tutte , e qualunque fabricbc , chc detto Tejtator ba fatto fare nel lucco cbiamato S. Maria di Monta m quaii tutte fabriche , inftcme con tutti li , fuppellettli di quaiunque gcnere in dctto luoco eftjtcnti lafcia pcr T anima fua , c per T amor dt Dio a detto Hojpitale , volcudo , & ordinando , che dctto luoco fcmpre CF tn perpetuo fia retto , e governato per ii S. CollegtO dclli Signoti Dottcri Gwrijii, cba governauo i Beni delT Hojpitate a perpetuo commodo ed utiiita di detto Hojpi- tale . Con qucfla ejprcjfa dtcbiaraziouc , cbe fempre , & iu perpetuo li poveri di Gesu Cbrijio Mendicanti , & mi- farabdi perfone debbauo gratis , & per amor di Gesu Cbri- Jio ejfer allo^tati tn detto loco Nod. d. Batttjia Talamazzo . Con confcgna fatta de fuppelietiii di dctto Hofpodaleto a Mcf Andrea Giuriato Munaro Cujtode delT Hojpedaleto. HcEC funt, qu& ad hujufmodi Nofocomii hiftoriam per- tinent: modo tamen hoc Nofocomium nulli ufui inferuit H De , 53 C A P U T I I. De Balneis Aponenfibus ad annum 1554, hnec refert Cel. Facciolatus (*)•» Cum balnea Aponenfia ufum px- „ ne omnem , five artis infcitia , tive incuria jam a- „ mififfent , ruinifque ac dumis obruta quotidie magis „ in contemptum , & oblivionem abirent , hoc an- tres ,j no Medicorum Collegium Profeffores delegit , „ Francifcum Frigimelicam , Paulutn Craffum, & Od- ^purgarent, „ dum de Oddis, qui locum inviferent , re- „ ftituerent. Littera: quoque Ducalcs acceffere V. non. „ oft. datae, ut quoties triumviri ifti illuc fe conferrent „ apud Coenobitas Montis ortoni hofpitio reciperentur, „ riiftici autein quatuor , aut quinque ex illa vicinitate „ pralto eflbnt, qui fodiendo operam praberent. Sed vi- „ cit nova res, Botanicus Hortus paullo ante inftitu- „ tus . „ (b) & alibi idem Cel. vir ait , loquens de Horto Botanico. „ Tam pulchra res , fcholifque honori- „ fica exitium attulit Aponenfibus thermis . . . Dolen- „ dum profeclo cft, faluberrimas aquas, molelque ad ea- „ rum ufus adjcclas, opinionis errore ita fuiffe defertas... „ Attamen nifi thermas irta fuiflent, Patavium fortafTe „ non effet, vel certe Patavium non diceretur. Si enim „ verum quaerimus , vox ha:c Germanica eft, tk aqua- „ rum locum fignificat, litteris ejufdem organi inter fe „ commutatis , & latina forma compofitis, ut fuit in Pa- „ tavia Norici urbe, & Batavia Belgii regione . Cum „ enim Germani thermas Aponenfes fummopere frequen- „ tarent (c), nomen regioni dedere. „ Apo- (a) Fafli Gymnajii Patavini ufque ad annum 15 88. , ut &c. Patavii . 1757. pag. 200. patet a multis Germanorum ex xAti. Cod. 1. p. 158. nominibus pariete inlcriptis in ( b j /. c. pag. 208. Domo Thermarum Montis ae- (c) Quorum Germanorum grotorum, qui 17. Aprili men- concurfus frequens etiam erat fe illuc veniebant. . DE THERM. PATAVINAR. & c. 1,9 Aponi thermas, ut etiam alias Patavinas fcriptis illu- ftravere Medici , nempe circa annum 1350. Jacobus de Dondis , & fortalse anno 1380 ejus filius Joannes de Dondis (11) , atque anno 1450 Michael Savonarola , qui narrat luo tempore multum frequentatas efle Ther- H 2 mas ' <<=>, l<5*> v^» (a) Cujus prxter traQatum principio trablatus defpbera mun- de fontibtu caiidis paduanis di ann. Domini 1 37 Illufirantur bonitate , credite felicitatis Perluflrantur quatitate , virtuof probitatis Colujlrantur claritate , inciite famofitatis In ipfo Mss- quatuor epi- ipfum Joannem de Dondis fcri- ftolae D. Francifci Petr*rcha? ptas, quarum una anno 1370. poetse Celeberrimi leguntur ad fctipta videtur. . . 60 C A P U T 1 1. mas Patavinas . (a) „ Forenfmm copiofius nurnerus ex „ omnibus Itali.e ac Germania? partibus ad fananda cor- „ pora non mediocri cum aviditate veniunt „. fere eo- dem tempore Bartholomams Montagnana aliquid de no- ftris Thermis fcriptum reliquit : Et circa annum 1554. Pafinus, & Francifcus Frigimclica idem fecere, ut etiam anno 1555. Falloppius Mutinenfis, & poltea alii. -Nihil aliud invenirc potui ad Aponenfium thermarum hiftoriam pertinens, nifi adjungere velimus, Aponum pa- triam fuifle Illuftrium Virorum , ideft Titi Livii , Caij qui Valerii Flacci poetx infignis (b) , divino carmine rem omnem Argonautarurn defcripfit (c), Aruntii Stel- \x de quibus viris fic cecinit Martialis (d). „ Cenfetur Apona Livio fuo Tellus „ Stellaque nec Flacco minus Attamen facile dubitare poffumus cum Philippo Cluve- rio (e), an a claritate Aponi fontis totus ager Patavinus ad- Firen^e . cap. 6. (a) Rerum Italkarum Scri- tato . 1750. ptores &c. Litd. ^fnt. Murato- pag. 369. an. 1. rius &c. tom..i±. pag. 1135. (b) Qui floruit fub Domi- Mkbaelis Savanarolce Cqmmen- tiano Augufto . apud Scordeo- tariolus de Laudibus Patavii ( c ) Tortclius c. pag. ttnno 1440. compo/itus &c. lib. nium . /. 55. epigr. z. pag. 11S4. c de quo Sava- (d) ttb. 1. 27. narola loquitur Antonius Coc- (e) /. c. pag. 153. chius Dei Bagni di Pifa trat. . . DE THERM. PATAVINAR. &c. &i adpellatus lit Apona Tellus (rf); fed aliter videtur c\ Siln Italici (b) carminibus. Demum Aponus patria fuit Petri vulgo di£ti de Aba- no celeberrimi Philolophi , Medici, ac Altronomi (c). Prauer Claudianum alii poetaj carminibus aliquid de Apono dixere , ^c inter alios Martialis (d). „ Etrufci nifi thermulis laveris, „ lllotus morieris , Oppiane. „ Nullx fic tibi blandientur unda?.: „ Nec lontes Aponi rudes puellis. Quia hx thermales aqux utpote falinas mollem puella- rum cutim alperam & rudem iaciunt , & fulphureo ca- lore mulieres [e) incendunt. Si- (a) Alexander Taflbnus . Modena . 1744. cant. S.Jlan. 30. La Seahia rapita poema &c. pag.zj^. deT.Livio fic cecinit . /' Teolo , oncf ufci gia anitna clegna , 1 C.h 7 gloriofo Livio al mondo dieclc Qua» opinio de Livii ortu in (c)Cujus infignis Viri noti- Teolo fuit etiam Aucloris no- tiascollegit Cel. Comes Joannes tarum in Voemate Dottori c. 6. Mazzucchellius, quaz editx le- /?. 74. Sed recle animadvertit guntur in tom. 23. Opufcolipu» Cel. Barottus in adnotationi- blicati dal P. D. xAngiolo Calo- bus ad Taflbnii poema Taflb- giera. num de patre aut matre T. (d) lib. 6. epigr. 26. De e. thermis Mattheus Livii locutum efle ; nam po- trufcis , & in fuis commentariis tius fides danda efl: Martiali , Raderus lib. qui Roma» vixit Drope tempo- fupra Martialem . 6. ep. 42. ra ipfius Livii. (e) Vide epiftolam Regis (b) lib. 12. verf 217, Theodorici . , . : tf 2 C A P U T 1 1. Sidonius Apollinaris vixit temporibus , qui Majorani , & Antemii Augufti, Aponum carminibus celebravit ; ut etiam SanfUis Epifcopus Ticinenfis qui Ennodius (*) , Aponenfes thermas petiit circa annum 500 , ut ipfe in epiirola b ) fcribens narrat ( ad fuum Petrum , commen- dans Aponi phenomena: & videtur his aquis Ennodium ufum fuifle ob oculorum morbum , de quo ipfe queritur (c). Infuper idem Ennodius fequentes verfus compofuit. „ Tollitur adclivi tellus fubnixa tumore „ Leniter elato fulta fupercilio „ Vorticibus nuliis caput admovet illa fuperbum. „ Nec fimilis preffis vallibus ima petit. „ Fumiger hic patnlis Aponus fiuit undique venis ,, Pacificus mixtis ignis anhelat aquis. „ Unda focos fervat; non forbet flamma liquorem „ Infufo crepitat fons facer inde rogo. „ Ebrius hinc cun£Us medicinam fuggerit ardor, „ Corpora deficcans rore vaporifero. „ Hic pyra gurgitibus, fcintillis flu&uat humor. „ Vivitur alterna: mortis amicitia. „ Ne pereat , nymphis Vulcanus mergitur illis. „ Fcedera natune rupit concordia pugnax Julius Scaliger ( ci) de Apono ita cecinit. » Jam *&** '*&** \&S K&^ \&\ W5?"t ^^ **&*> <^"> W^i v^* K&*1 ^?i (a) Pignorius /. c. cap. 15. (c) lib. 6. epifl. 4. pag. 71. dicit Ennodium fuif- (d) Apud Pignoriura /. c. fe Epifcopum Patavinum. cap. 15. pag. 71. ( b ) lib. S. epifl. 8. , DE THERM. PATAVINAR. &c. 6> „ Jam quater auratis remeans Dea lutea bigis „ Pifcofos Nerei quinta colorat agros. „ Sulphureas Acorin cum fufpiramus ad undas, „ Lymphaque crudeli fub face vicla fupit. „ Scilicet antiquo Mons ipie incoclus ab xdu. „ Fervidior noitra fe negat ire face. „ Euganei latices, quseque arida faxa tenetis, ,, Quasque leves leni colle fedetis aqu#: „ Tuqne pater princeps, qui pumice teclus obufto „ Ciara triumphatx nomina peilis habes: „ Cede meis lacrymis ; lacryma? tamen, heu tamen ipiie „ Debuerant peitem vincere poife meam. Magnus Decimus Aufonius, qui fub Theodofio Augu- fto floruit , in patrise fua: delcriptione commendat Apo- nenlis aquae potum (a). „ Non Aponus potus, vitrea non luce Nemaufus, „ Purior, squoreo non plenior amne Timavus. Petrus Rerabus comparat Aponum, atque quafi JEtnx anteponit (b) . Alexander Taflbnus fic de Aponi gente jocose cecinit (c): in una Abano va con cjuefii fcbtera y E quet cii Montagnon feco conduce L' aria e la terra ajfumtcata e nera Di fulfureo color gente produce, Qui- <^> V^ V^> v^ l^> «^> <^> '^> v^* «O «S* «7> VS* (a) Vide Pignorium ibid. (c) Canto 8. Jian^a ip.pag, (b) In opukulo de JEtna, z6%. pag. 132. edit, Lugdun. . . . . $4 C A P U T II. Quivi r orrendo albergo e di Megera, Cbe di foco injernal tutto riluce . Se v era Pietro allor , co Jieri carmi Traeva i morti regni al fuon de /' armi, Et Iroldus Crotta facete & ipfe Aponum ita verfibus commendat (a). 77- ••'••) Abano a cui donar natura piacque Virtu , cbe i capi della tigna fcarca Merce dei bagni , cbe di buono incbioflro ' Si rnife a celebrar Claudiano tiojiro 78. Siccbe nulla a me refla d" avantaggio j E dirb fol , cbe a quefto bcl paefe Vengono quanti fecero paffagvio Su qualcbe legno tnfaujlo al mar Francefe E veramente e un bel veder di Maggio Guarirft nel pantan con pocbe fpefe doglie veccbie /' cancberi e i Le , , malanni , Cbe al povero mortal dan tanti affanni 79- Erba giace neW acque e non ft leffa , Bencbe bollano fempre a ricorfo/o * Siccbe f ofte vicin pela con effa J Polli e non fnrebbe pih un rafo/o • • De \&> s^> y&\ k&i v^. ^^ '^5^ *^* ^&* '^* *^ ^^ *^ (d) Poema Erokomlco V .Aftno ... Venexja . i6$z- Canto 6. pag. 218. DE THERM. PATAVINAR. Scc. 6^ De reliquis Patavinis balneis exigue dicemus, quia pau- ca ab auctoribus habemns ; nihilo tamen minus referemus omne id, cjuod apud eos invenire potuimus. Et primum de Thermis Montis-ortoni . Hic mons anno 11S1 arto- nus vocabatur (<*), ac Ungharelli tempore (£), ut etiam ab ipia Charta topographica antiqua balnei Aponenfis pa- tet (c) , cujus nominis fignificationem Ungharellus ex- plicare contendit , dicens , fic montem artouem voca- . ri , quia ibi olim anguitum balneum erat Pignorius vero credit nomen ortbonis datum fuifle a quodam ho- mine Ortbone appellato (d)', fed anno 1441 mons ro- I tun- <^' ^* 1 <^> \&\ <^i VS^. <^> V^. <^*> > (a) Ex autographo tabula- „ treiega . Quam autem &c- rii Piatalienfis. „ Teftes ropati iunt Bonifaci- ,, m. c.Lxxxi. die nono in- „ nus, Martinus Berte , Gar- „ trante feptembris indictione ,, fagninus, Rilimus de Cartu- ,, xiin. Aclum in Pratalia in ,, rio , & alii plures. „ loiario Abbatis, praelentibus „ Equidem & ego Wiiifi- „ Bonifatio priori ,Obizo , An- „ nus facri palatii notarius in- terfui , „ gelo , Marco, Tobaldo, Al- „ & rogatus fcripfi.,, ,, berico, Iraldo, Johane Spe- (bj Cronica di Padova Mss. „ zacrucem monachisipfius mo- Parte 1. cap. 4. „ nafterii. Gerardus de Calao- (c) Vide pag. i. A. quam „ ne confefius fuit fe accepifTe charram acccpi aCei. Co: Fran- „ ab Alberto dei gratia Pra- cilco Leonifla. Hsec ch.irta for- „ talienfi abbate denariorum lan pertinet ad lasculum xiv. „ Veronenfium Jibras 1. fini- (d) /. e. cap. 15. pag. 73. „ tum pretium, ficut inter eos in cujus rei confirmationem ,, convenit , nominative pro produxit epitaphium a Theo- „ tota terra quam ipfe Gerar- crito ex.iratum , atque ab Hei- „ dus habet in Monteartone , in nefio latine verium. ,, Monteroflb, & in Silva Pe- „ Praecipit hoc Orthon Siculus; ne forte viator ,, Ebiius hybernae tempore no£\is eas. „ Namque ego fic jaceo: pro pulvere nempe paterno, „ Externa pergere contumulatus humo. 66 C A P U T I I. tundus, fea ortonus in quodam inftrumcntoCoenobiiejuf- dcm loci a -Philipo Thomaiino cdito (a) dicebatur. Mons ortonus ignobilis prsetcritis (eculis erat (/>), & ab Hiltoricis non memoratur^, nifi anno 1428. ob Deipanfc Virginis miraculum , quod a Scardconio (c) , Thomafi- no ( viter indicabo, ut nihil pr.ttermittam . A partu Virginis 1428, dicitur, quod Petrus Falzonius , f?u Falchus ho- mo rulticus cum graviflimis ulceribus cruciaretur, & ure- retur balneis ad radicem hujus montis pofitis, illi, dum , orabat Virgo Maria apparuit , qus eum morbo libera- vit, imperans tamen, fub aquis tabella inventa fua? glo- riofai imaginis , curaret, ut ibi templum extru£tum efiet. Homo ulceribus liberatus, ac tabella reperta, miraculum palam fecit, quo, a Petro Donato Veneto tunc Patavii Epifcopo , approbato , oratorium sdificatum fuit . Dua; infcriptiones in eadcm Ecclefia Montis orroni leguntur hoc comprobantes (g) . „ Hujus B. V. Imago anno Chrifti 1428 a Petro Ful- „ cho inventa , primo in quodam Orat. collocata eft, „ inde in infigni templo anno 1535- Quod nunc vili- „ tur , Petro Donato Epifcopo Pat. & Communi Paduse „ aftentientibus, asdificato , translata fuit. „ Et in parvo Sacello B» V. Hic *?• v^. V5* vbl <*J*, ^p^ usr> vifc vs?> u&> vi* l&\ \tP> (a) Hiftovia della E. Vergine (e) lib. de Tbermis PtttKvU di Monte Onone &c. Padova . nis &c. pag. 200. De Balneis 1(544- caP- ' Pag- 3« omnia qu.e exftant &c. apud (b) . Contrarium tamen Val- Juntas Venetiis . 1553. lifnerius ientic o'b veftigia an- (f) lib. 1. cap n. pag.77. tiqua balneorum ibi rejTerta. (g) Quae a Salamonio / c. (c) iib. i. claf. 5. pag.106. pag. 172. etiam producuntur, (d) l.c.cap.}.pag.is.& feqq. & a Thomafino l. c. DE THERM. PATAVINAR. &c. 67 ,, Hic Petrus a Domina monitus Imaginem hanc de „ balneo extraxit , & ab ipfa lanitatem integram acce- pit » • v> Ex quarum prima infcriptione intelligimus anno 1535 Templum, & torlan Ccenobium pro Eremitanis condi- tum tuilVe , & iic ille locus antea fylveftris , & fere a nullis trequentatus, impofterum cultus fuit, atque aegri bi- bere cceperunt illam aquam , in qua, utfamaeft, inventa iuit B. V. tabella , qux aqua Virginis nomcn accepit. Sed quum diverse miraculum hujufmodi narretur a multis Lriptoribus , unicuique iliud credere veram aut fallum licebit . Injucundum vero non exiftimo, fi afferam verfus quof- dam Ludovici Palini Medici Patavini , qui circa annum 1530 vixit; qui ut poeta , de Ortone quafi Gigante quo- dam cum Diis pugnante, a Jove, intericclo, atque huic monti lubjeclo lufit {n) : In his carminibus ex illius ful- mine icli , vulnere, fudore , atque excrementis immiflum proximis aquis calorem , falfedinem, ac vim fulphuris & bituminis fabulose oftendit. „ Fuderat anguipedes imania monftra gigantes „ Jupiter, & Ccelo medititus vincla Typhceus „ Condirus Inarimes seterna mole gemebat. „ Impofitam Enceladus membris fumantibus ^Etnam „ Vix perferre gemens poterat : femufta Vefxvi „ Saxa fuper viclum male Porphyriona premebant „ Luclantem , fiammafque atro Irepe ore vomentem. „ Jam rigido Mavors tranfegerat enfe Pelorum, „ Et te faeve Mimas> & te procere Damaftor. I 2 „ Ver- •^ v^> *&*. KGr. ^, l^\ k{?\ t^\ i^J?» Stf*> \£?s \£T> \&\ (a) /. c. pag. ipp. & fiqq. . : ,, 6$ C A P U T II. „ Verterat in faciem faxi Tritonia Virgo „ JEgidz protenfa, longas Pallanta trahentem „ Serpentum fpiras , & dii; infanda minantem. „ Cxtera phlegrais projefta cadavera campis „ Aethera turpabant putri graveolentia tabo „ Unus tot csfis fupcrabat fratribus ORTHON „ ORTHON , fupremo quem nixu irata crearat „ Terra parens, unum cunclis opponere divis „ Aufa ( nefas ) unique arces promittere Olympi: „ Tantum animo robur, tantafque immanibus illa „ Addiderat vires membris . hic unus ab arce „ Rhcetorum alpina , celfique a vertice Baldi, „ Inque deos , inque aftra ferox convitia jaclans „ Tentabat montes imponere montibus altos, „ Et ftruclis arces gradibus confcendere cceli „ Quum procul inftru&am videt adventare deorum „ Hincaciem atque hinc , fequepeti totab hoftibusunum „ Ergo ut erat manibus centum prafignis, & acri „ Corpore, centenas nunc intorquebat in hoftem „ Ingentes montis partes, nunc impete faclo „ Proturbabat agens aciem , vultuque protervo „ Et voce horrifona divos terrebat. ibi illi „ Aut fubito verfis fe fe occuluere figuris, „ Aut latere, & celeri freti pede terga dedere . „ Certatim trepidis tribuunt fiia quifque coloni „ Hofpita tecla deis : nufquam illis lecla voluntas , „ Non hilares vultus, non largas copia merife „ Defuit . ha»c hominum pietas bene cognita divis, „ Grandia percepit meritorum proemia : nanque „ Flava Ceres illis mefTes, fua vina Lyzeus, „ Pacales oleas Pallas , armenta gregefque tulit „ Magna Pales , pauperque fua dona Priapus. „ Durat adhuc conceflus honos, & dona deorum Cer- , DE THERM. PATAVINAR. 8cc 69 a Ccrta manent , ridetque fuo bona copia cornu. „ At Mars, non dirum aipeclum, non brachia centum „ Non fremitum infandum metuens petit enic furentem „ Cominus , 8c getico tentat dum rumpere ferro „ Semiferi vafhim latus , intolerabile vulnus „ Accipit, & magnis implet clamoribus auhra . „ Audiit incertis torrens Licjuetia ripis, „ Atque Atheiis metuens imo fe condidit alveo, „ Et retro preflis celer Abdua fubltitit undis: „ Horrueruntque alpes , & nubiter Apenninus. lazvo nati „ Jupiter & turbatus vulnere , „ Et trepido divum difcurfu : quem prius hoftem „ Spernebat , metuens pariter cceloque fibique „ Viclorem trifido transfixit fuiminis iclu. „ Illum indignantem c< vafto fumum ore vomentem „ Turbine corripuit iubito, ventifque rotatum „ Protinus Euganeis moribundum extendit in agris. „ At Tellus (neque enim illa fui non gnara doloris „ Etfe poteft ) fcindi fubito , atque dehifcere terram „ Antra jubet flentem natum : qua miile columna: „ Atria nigra dex magni Jovis invia telis „ Hinc illinc pariter fubeunt : qua flumina fontes „ Cuncla fuos magnam fubterlabentia terram „ Agnofcunt : ibi mceita parens ftipata caterva „ Natarum, quas illa Erebo commifta crearat, „ Ut Itetit, implevit mceftis ululatibus antra : „ Incufanfque Jovem , dixit qua*cunque jubebat „ Infanus dolor : hinc illi phlegetontides unda? „ Refpondent , illinc refonant Acherontia faxa, „ Et qui nigrantes voluit Cocytus arenas. „ Dumque aliquid fupereft animx, revocare forores „ Non ceifant , revocant nympha» clamore fecundo. „ Verum ubi jam exangues vita indignata fub umbras „ Fu- 7© CAPUT II. „ Fugit, inextincli vivebant fulphuris ignes, Pafcebantque atros „ immenu" corporis artus , „ Et fervens omni fudor de parte nuebat. „ Prima parens facros extinguere fontibus ignes „ Nititur: hanc natrc una omnes , famulaeque fecuta? „ Vix tandem gelidis vicerunt fulphura lymphis. „ Qu# miros illinc fubito traxere catores, „ Sulphureafque fimul vires, ufumque medelae: „ At falibus fontes fudor vitiavit amaris, „ Inque nigrum ventris fce.la excrementa bitumen „ Mutata, affeclis prabent medicamina nervis. „ Fumiferum fervens Aponus caput extulit arvis „ Primus, vicini poft quem longo ordine fontes „ Calefacli , fuperas venere in lucninis oras. „ Tum fletum fatis ingenti tcxere fepulchro „ Rupe fub aeria, quai nunc ORTHONIS ab illo „ Dicitur, & fervat poft tot quoque fecula nomen. In Thermis S. Petri Montanionis , feu Montagnoms fcribit Scardeonius ( „ bus a Thedorico Rege cicumdata fuere , quae adhuc „ extare videntur „. Sed de his balneis in epiftola ejuf- tlem Regis ne verbum quidem reperitur; unde opus iltud pofterioribus temporibus tribuendum eft, cujus veitigia vix nunc apparent non folumob Barbarorum devaftationem , ut probabile videtur, at maxime a noftrorum incuria. Hic e terra eruta fuit fequens infcriptio a Vallifaerio allata (£): VEL- «^» (a) lib. i. claf.i. pag.zi., (b) Opere Fifico-Medicbe &c. & Portinarius lib. 2. cap. 4. Venexja . 1733. tom.i. Ratcolta T a ," ca a di varieojferva^ioni&c.pag.q.jj. P i 54* P> H« P & 76, DL THERM. PATAViNAR. &c. 7 i VELLEIA P. F CHRESTE F. V. S. L. M. Cujus ultimaj figlii! fic interpretantur a Vallifnerio Fontiims Votum folvit Lubcns Merito-. Et quamvis Legum Doclor Antonius Motus Patavi- nus hoc modo legeret Veiki-a Pubin Filia Cbrefte fecit Vovens Sibi Locum Monumexti : nihilominus Comes Sylve.ier Rhodiginuv Vallilherii interpretationem utpote meliorem compro- bavit. Cui Montanioni Cluverius credit (.*) convenire Clau- diani carmina . „ Alto colle minor, parvis creclior arvis , „ Conlpicuo clivus molliter orbe tumet . At unulquilque qui Aponum , & Montanionem invi- ferit, hoq tailum elfe agnofcet . Inluper videtur ibi fuilfe templum, feu oraculum G-e- ryonis , tum ob infcriptionem Galliani Fontana», tum etiam ob cavernam fub ipfo monte excavatam, atque la- tericio iornice exornatam, ad quam nunc ingretfus pro- hibetur ab aquis calidis ibi emanantibus, quam cavernam aliqui invifentes multa peculiaria narrabant , qu& filen- tio prstereo ; & forlan ego eam ingreflus, fiarte potero, alibi defcnbam (b). In (a,) /. c. pag. 151. ftola eft Antonii Mcneghellii { b ) VetMfnieri opere fiftco-me- Archipresbyteris Ecclefiae Mon- dicbe &c. tom. z. Raccolta tf tilanioms, qui hanc cavernam oflerva^ioni &c. pag. 440. Epi- deicribit. . 72 C A P U T II. In Monteanione oppidum erat , quod anno 1238 a Fulcho ejufdem domino datum fuit Eccelino (/7), qui a fundamentis illud dirruit. Ecclefia D. Petro ibi facrata efl: , noftris temporibus reftaurata , quaj olim credebatur fuifle Geryonis templum, de quo fic Salomonius fcribit (b)\ „ Templum Divo Petro Apoftolo a Galliano, feu Gu- „ lielmo Fontana uno ex Confulibus Regentibus Rem- publicam (c) quando jam aedificatum fuerat Rivaltum, „ , „ extruclum eo in loco, ubi a gentilibus Fanum Geryo- „ ni ereclum erat : extat fequens epitaphium in antiquo „ lapide excifum . „ G. F. PP. T. G. S. C. D. PETRO AER. PAT. IMP. CONSE CRAVIT. A. II. R. INTER. Hoc eft „ Gallianus Fontana Pater Patria; Templum „ Geryonis Senatus Confulto. D. Petro iErarii Patavi- „ ni impenfa confecravit anno fecundo Regni interre- gni . „ an hujufmodi interpretatio fincera fit , nec ne ? judicium Eruditis Viris relinquo Superioribus annis prope Ecclefiam S. Petri e terra eruta fuit Lamina plumbea, in qua hujufmodi Characle- res funt , quorum explicationem ab Eruditis Viris exo- ptamus. Plumbeam hanc laminam in fuo Mufeo Cl. Co- mes Francifcus Leonifla poflidet , Vir doflrina, morum- que fuavitate eximius, quem fummo femper amore colo. Bal- (a) Salomonhts l.c.pag.iji. ex lib. Tabularii in Charca (b) Ibid. pergamena c. 154. in Cancella- (c) Gallianus Fontana Con- ria Commtwls Padua . iul erac anno 421 , ut habetur . DE THERM. PATAVINAR. &u 73 - Hr t*tmt?=>*.Ai BRo Balnea Montis anionis feu Montagnonis olim multum frequentata fuere, atque fuperbis axtificiis ornata , quia adhuc circa eadem fere continuo e terra marmorum fragmenra fabrefacla effodiuntur, & veftigia aedificiorum ufque adhuc cernuntur, & demum multa vafa cineraria non longe a balneis f#pe reperiuntur .- Balneam Domus nov# nomen accepit a Domo ibi scdificata tempore Michaelis Savonarolze (*), in qua K Ca- \£T. v^i <^ \&\ wZr. <^7> W7> W7> *&"• <-^> <^> "^1 *«£'» Carrarienfis olim Dominus falem magna quantitate ef- fiuenter elaborare fecit. Hujus balnei au&or fuit Joannes de Dondis , cujus Pater Jacobus ita ab his aquis falem colligebat , ut legimus apud Joannem de Dondis (a) : Nempe in ipfa lacuna aqua? calida», ponebantur vafa la- pidea, in 4u i° us ana ficlilia teftacea thermali aqua ple- na , qua fic ipfius naturali aqus calore evaporata , fal inftar ipfe habebatur , quo communis utebatur Toannes, ejufque familia. Alio modo colligi poteft fal , ideft cum 1 lignorum fruftulis, quibu ; paulatim fal albiifimum adha> refcit etiam animadvertit Dodington fed , quod (£) ; multo ante, ipfe Claudianus, dicens (c) „ Nullo cum ftrepitu , madidifque infe£ta favillis „ Defpumat niveum fiftula cana falem. Balnea Montis regrotorum feu corrupte a vulgo Mon- tis - groti nomen obtinuere ab a^grotorum frequentia ; quadere ibi xenodochia pro pauperibus exiftebant (^), quorum forfan unum erat domus, qux nunc unica rema- net (a) De Balneis omnia &c. the end of the Year 1700 of- Venetiis apud Juntas . Joannis bridgdand Difpos ef under Gc- de Dondis Patavini Dt Fonti- neral Heades . vol. 2. London. bus calsdis agri Patavini con- 1722. n. 83. pag. 40017. cap. Jlderatio ad Magifirum Jacobum 2. §. 40. pag. 344- Vide etiam Vicentinum . cap. 8. pag. 106. de hac re Jovrnal encyclopedique Sed Ungharellus /. c. parte par une focietb de gens de lettres I. cap. 4. ait pritruim fal con- tom. 5. premiere partie . a Lie- fkiendum fn his thermis fuifTc ge . pour le 1. Juillet . 1757« Ingefchum de Engefchis a Fofla pag. 25. Glodia Patavii morantem . (c) /. c. (b) Tbe philofopbical Tranfa- (d) Ungharellus /. c. parte . tlions &c, and colleHions To 1. cap. 4. Quo- . DE THERM. PATAVINAR. &c. 75 ner pro argrotorum commodo , quam a vetuiiate tere col- liptfam Bactholomeus Opivacceus anno 1577 rcftauravit, quod in inlcriptione ibi legitur. HAEG DIVINA MONTIS AE GROTORVM BALNEA ALIOR. INCVRIA PENE CORRVPTA HASQ. AEDES VETVSTATE CO LAPSAS BARTOLOMAEVS CA PIVACCEVS IOANNIS F. ANTI QVAE FORMAE AC SALVBRI l TI RESTITVIT. M. D. LXXViJ. Quam domum nuper ob nofrrorum incuriam tempo- ris injuriis reliitam diligentiflimus Doitor Mingonius fe- re reacdificavit Quamvis apud antiquos au&ores de montis aegrotomm hittoria nihil inveniatur, attamen credendum eft locum hunc annquitus magnifica aedificia habuilfe, tum propter K 2 frag- ^jorum unum Ifaacus cle ,, torem ab hzredibus olim Dondis a.Jacomi , frater Joan» ,, Domini Empererii de MjIu nis , in tefhmento ar. 1383. 2. ,, ciis pofitos in Montegroto • Sextili conftrui juber . Tefla. fuper balneum Communis mentum eft apud Marchio- in qua domo finr , & efle nes de Horologiis , in quo le- debeant lex leftimati de tel- gitur . [a , omnibus alcendenribus „ Pro reparatinne Ecclefiaj ad fummam libraium mille S. Elifaei de Montegroto li- parvorum , & minus in de« bras quinquaginra . . . . terminatione , Scarbitrio has- Item rdiquit quod de bonis redum fuorum infralcripto- fuis raedificetur una domus ,, rtim ad lervitium & com- iuper quibufdam mur.ileis ,, modum pauperum , & mife- acquifitis per iplum Tefta- „ rabihum perlonarum. „ , 76 C A P U T II. fragmenta expolita parii marmoris 9 ferpentim , Lunen- fis &c. , quas plurima e terra effodiuntur , ut etiam ob magna parietum veftigia, pavimenta iignina, balnea mul- ta , qu# fere quotidie huc iliucque fub terra cernuntur ut etiam monetas Romanas , quas tamen ita a therma- rum falibus corrofae funt , ut in his nihil legi poifit. Praeter haec etiam maximum antiquum balneum extat, quod ftratum atque circumdatum erat magnificc amplis & perpolitis lapidibus propinquorum montium , cujus lon* gitudo eft i<58 pedum parifienlium, latitudo 46, & pro- funditas 4 pedum : In medio autem ejufdem balnei exi- ftebant duarum columnarum partes lapidis montium Eu- ganeorum reftis ftriis ornataz, quae an te6tum balnei in- tegrae fuffulcirent , an lapideas tabulas ? cgo judicare ne- queo : Hoc tamen certum eft, in uno antiquo Aponi balneo fupra ipfum collem , adhuc confpici in medio par- vam columnam, fupra quam tabula lapidea quadratae figu- rae balnei : erat , quae nunc in ipfius fundo cernitur ufus harum tabularum multiplex eife poterat pro balneantium commodo . Sed paucis abhinc annis , quod non fecerant Barbarorum incurfiones , noftri fecere ; nam magnificum hoc balncum deftruxerunt , atque ejus lapidcs ob vilc lu- crum vendidere. Haud procul ab antedicla domo fupereft turris pars, quae vulgo creditur, olim facram turrem fuiife parrochia- lis Ecclefiae translata fuit , quae ad Montanionem , quae tamen ex allato fuperius Ifaaci de Dondis teftamento, S. Elifaeo dicata erat, utetiam patet ab antiquo Mss. , quod vidi Petri montisanionis apud Archipresbyterem S. ( a ) Ther- V^> »^> \£?> \&\ \&. \&-, "*&> <& V*1 Wf» <-^ <^> v^, (a) In autentico Cataft, mem- ni Sttb bona memoria D. II. brano feudorum Epatu padvta. debrandino £po paduan. figna- H DE THERM.PATAVINAR. &c. 77 ThermaB S. Bartholomau it.i appellantur ab antiquifTi- ma Eccleiia eidem Sanclo dic.ua olim a Leoniis civibu^ Patavinis (£), nunc tamen de jure Marchionum Obj- ciorum . S. Hclcnx Balnea (c)mons ftufa anno 1156', aut wow; f}up& (d) a jlufa feu laconico vocata funt ; fed nunc ni- hil nobis aliud innotefcit de his Balneis ex antiqua hi- ftoria, nifi quod anno 1320 Mons Jlup „ infpecluris, gratiam fuam , & omne bonum toties re- „ gia? celfitudinis itaque Nob. Viri Nicolai de „ Carraria, natique Nob. Viri Ubertini de Carraria no- „ ftri, & Imperii fidelis dilecli, grataque nobis & impe- rio n exhibere potuerit obfequia , & ut in de* vo- t0 * /?• 80. Concejfio tenoris fub. canonicis ditla Ecclefia tuuc pra- fcq»entis tndnu Ottolini de caffeU fentibus Cf futuris fett D. Vita- ' 1S liano de Bafiliis tttnc ibi pra- . g. dni nicolini notarij jii fenti Syndico ditla plebis predi- tla poflulanti recipienti In Cbrifli nomint amen anno ejuf. & ftn. dicario not clericorum dem natf. Mllto trecenteftmo tri- feu Cano. nicorum dicla Ecclefia Omnes gefimo tertio Indiclione prima diett praditlas decimas plebatus dibla •ven fexto ms vfugufli Padua in Ecclefta & quartefta parochiano- tpali palatio magna , In Jala fu. rum fuorum &c. per-.ori ps ven viris . D. Joanne ( b ) Scardeonius lib. \ . claf. pag. grttiofo canonico fenen Dno Nico- I. 22. lao &c. concefferit omnibus modis (c) In Mss. anni 1 15^. quibus melius peti-vit dicle Ec- (d) Ungharellus /. c. & la« pis Fedcrici tlejia S. Petri & Helifei de Imperatoris. Montagnont & Mtntegroto O" ,. 78 G A P U T II. „ votilTimi, & fidelitatis zelum erga nos, & Sac. Iinpc- „ rium ferventius attendatur , iplum de diltriftu, & omni „ jure, & jurifdiclione notis , & imperio in terris fuis, „ & aliorum dc domo fua pertinentibus , & de Monce „ Stupre, qui balneum S. Elenas dicitur , cum omnibus „ fuis pertinentiis , recepto ab ipio fidelitatis homagii la- „ cramento, ex fpetiali gratia, & benignitate regia in- „ feudamus, dantes fibi fuper eo praefentes noftri Rega- „ lis iigilli munimine roboratas . Datum in Demburgh „ IV. Kal. M.irt. anno D. MCGGX. Kegni noitri VI... In alia infcriptione fupsr Sacelli S. Elena? oitio circa an. MDXCVI. legimus hasc verbaj „ Sacellum hoc con- „ ftruendum mandavit Aloyfius Sylvaticus Archidiaco- nus. Baptiita „ „ & anno 1611. Jo. J. C. & eques , Francifcus , & Benediclus Philof. & Med. Profelfor Syl- vatici ab injuria temporum vendicarunt idem facellum Anno autem 1648, quomodo apparet ab aiia infcriptio- ne in Palatio fuper cubiculi oftio , Benediclus Sylvaticus eques, & fuperordinarius ProfelTor in ampliorem , com- modiorem formam Palatium , quod adhuc extat fupra hunc montem S. Helenaj, redegit, atque objacentem col- lis planiciem direcla area explicuit, & hinc inde dedu£tis rivis, placide alluentis fiuminis commercio aditum ape- ruit . Ad Fontem vero, ubi Balnea, fub Sacra Imagine Bcatse M. Virginis, eft , FONS SALUTIS , & infra le- gitur „ Fons hic Cceleftis invocatus , terrenis dedit vir- „ tutem, Sc fortitudinem , dimiilam vocem reatfumpfi ego „ Jofeph Bellinus Atteftinus J. U. D. anno D. 1^51 „ xta.t. fua^ 45?. & in memo. pofui. „ balneis reliquum eft De Sanclas Helenas hoc unum , ut dicamus ; nempe anno 1692. Comites Bartholomsus & Benediclus fratres Sylvitici Domum balneorum , feu infirmorum reftaurarunt, ut legitur in infcriptione fuper oftio ipfius Domus. rA Leoncu-dusRan-a, Dclmcauit Caro/us Ca/cirU)to Sculnnt , 79 C A P U T I I I. De Hiftoria naturali Ther marnm Patavinarum. MUlta & diverfa dicere debeo in pnefentia rerum de horum fontium origine,de illorum calore, de toDhorum generatione, de plantis , infeclis in his genitis & morantibus, nec non de omnibus, qua; in ipfis conti- nemur quce fubfident, & qu# obfervantur ablque chy- , mica analyii. Et primum paucis iminoror in quarftione originis fon- tium , utpote quia quamcunque fententiam ampleclta- mur, ipfa fuis objeclionibus minime caret: Attamen quid aliqui Scriptores fentiant breviter referam (#). Gar- <<5» <^> (a) Legi poffunt fequcntes lofopbia . cap. 63. , P. Gafpar auctorcs, qui de hac re , aut Scotus in Jinatumia Pbyjico-Hy- aliquid dicunt , aut ex profef- droftatica fontium , & fluminum , lo agunt. PUto in Dialogo cui Libertus Fromondus lib. 5. Me- titulus Pb.vdon. teorologtcor. cap. 1. art. , Epicurus in i. y P. epiftola ad Pitoclum relata a Nicolaus Cabaeus lib. 1. Me- Diogenc Lacrtio, Plinius bijl. teor. text. 62. quctft. I., Nico- nat. lib. l. cap. 6z. , Lucius laus Papin in libro de origini- Annanis Seneca Natural. quaft. bus Fontium , Du-Hamel in fua lib. cap. . cap. de j. 5. , Jacobus W Pbyfica. Par. 2. 3. me- DrolzenzK in tra£tatu de noz>a teor. , Nicolaus Ghezzi delf ori- pbdojopbia fpe&ans fontes . Fer- gine delle Fontane . Venetiis. raria. 1*557., Franciicus Val- 1741. lefius in libro de facra Pbi. . . So C A P U T III. Cartefii a ac Fallopii b fententia quae ( ) , ( ) , Ramaz- zino (c) placuit, eft, maris aquam in terrse cryptis tam- quam in clibano a fubterraneo calore guttatim diftillari, ac inde fontibus aqurc dulcis ortum prabere . Van Hel- montius (*/), Julius Scaliger ( (i) defendere conantur a mari fontes , & flumina origi- nem accipere ; & Cl. Joh. Ludovicus Leuchfenringus (k) originem fontium perennium ad HenKelii & Kiihnii , aliorumque mentem explicat , & ex mare deducit . Hi Flumina oriri omnes ex mare Fontes , ac contendunt , quod Ariftotelem (/), Jovianum Pontanum (w»), Joan- nem Baptiftam Labat (w), ut etiam Nieuvventytum (o), & ^ ( a ) De principiis Pbilofopbi &c. Jf>njicl. 1644.. ( i ) Hi/loire de f *4cademie ( b) Opera onwia &c. Vene- Roy. des Scien. &c. an. 1703. tiis . 1 606. tom. 1 . tratl. 7. de Paris. IJZO.pag. I. mim.pag. 56. thermalibus aquts . cap. 3. pag. (k) Dijfert. Cbemico-Medica 2-53- inauguralis de Fonte medicato ( c ) De fontium Mutinenfium Niderbronnenfi &c. %/frgentorati admiranda fcaturigine trafiatus 1753- P*g- i$- Pbyfico-Hydrojiaticus . Mutinte (1) lib. 1. cap. 13. Meteo- l6pi. cap. 5. pag. 53. rologia ( d ) In fuppiemento de Spa- ( m ) lib. meteor. tom. 4. opp. danis Fontibus . Paradox. 1. pag. 3142. & Jeq. ( e ) Exerc. 4.6. in Cardanum . ( n ) Voyage en Guinke , dans Itinerar. (f) EJlatic. cap. 1. les \les voijenes , & a Cayenne ) Phyftca &c. editio pag. ( g 4. tom. 3. 25. 3<5. 43. Londini . 171 8. pars 3. cap. ( o ) V exijience de Dieu de- IO. pag. 416. montrie par les meriieillcs de la ( h ) Libri feptem . opus in qtto nature en trois parties &c. a agitur de univerfa aquarum na- Paris . 1725. conjiderat. 20. tura &c. Romae. 1622. lib. 1. DE HISTORIA NATURALI &c. Si & ]o: Albertum Fabricium (/*), affirmare conftat. Alii ve- 00 au&ores, &: Graci etiam (b) originem fontium plu- viis tribuerunt , ficuti etiam Gafpar Bartholinus Thomx filius (c), Perrhaultus (d) , & Mariottus (e): Verum Si- dilTentire quia ob- dclaus (/) ab hac fententia videtur , (ervavit plus aquae ad mare per Angliae fiumina ire, cjium a pluvia aqua habeatur ; at forlan auclor non a- rtimdvertit montium nives , arque in alpibus irequentes qui vaporcs , paulatim pluviam emciunt (g). Hic dcniquc aliorum opinionibus pranermiflis indicare debemus, quod Antonius Vallifnerius fummis laboribus fu- per montibus, fontium ac rluminum originem a pluviis ac nivibus folutis confirmavit (^), ut unulquifque vide- L re a Tbeologie de eau ou ( ) V , ( g ) Ed. Halleyus Reputatio bont£ ejf.it fur la , la fageffe & ctrculationis aqueorum maris va- l.t Puiffdnce de Dieu manifeflii.es porv.m , & cauft fontium . in C"V. Traduit de /'\Allemand. a Act. Erud. Lipfia? an. i6pz. P fJaye . 1741. lib. 2. chap. 3. M. Julii . pag. 308. 310. pag. 153. & fcqq- ( h ) Opere Fiftco-Medicbe del (b) apud Ariftorelem /. c. K. ^fntonio Vallifnieri &c. Ve. c Dijfert. de ne^ia . f >!. ( ) Fontium , flu- [733. in maj. tom. Viorumque origine ex pluviis . 3. Lexjone accademica della ori- nite. i6Sp. gine delle Fontane &c. pag. 5. /' ( d ) Hifloue de ^fcad. Roy. ujque ad pag. 34. huic le£tio- dcs Scien.&c. tom.%. an,\6 ( e ) Oeuvres de M. Mariotte tera Fiftco-Meccanica del Dottor :n deux tomes . Leide. Caflon-Giufeppe Giorgi Fiorenti. 1717. tom.2. Second.difcours de no . pag. 35. ufque ad pag.63. Varigine des Fontam.s . pag.2^3. Lettere due di Domenico Corradi /' ( f ) Hijhire de S2 CAPU.TIIL rz pofeft , qui montes attcnte examinabit (/') . Ego quo- que peragrando Mutinenfes , Bononienfes, Lunenfes, ac Hetrufcos montes Vallifnerii obiervationes renovare po- tui fi , aliafque inftituere , quas modo fingilatim defcribe- re voluiffem nimis a re , difcedecem , & eo magis , quia illas defcripfi in Hijlorico-naturali meo Itinere , quod typis quamprimum committam . Silentio tamen fe- quentem haud praetcrmitto obfervationem. Quintili men- fe hujus anni inter alia me contuli ad perfcrutandam in profundam atque longifflmam crvptam , quse extat Lunenfibus montibus procul a Mafla Carraria? fex millia pafluum , & vulgo Os Bignonis appellatur : In illam ingreflus fum, & per ipfam incefll ultra ipfius longitu- dinis medietatem , quas 'oblique fertur , & fortaffe plus quam millia pafluum longitudinis terminum habet in fon- perennem qui in torrentem Frigidum voca- tem ; (&) tum bus, atque rationibus compro- Philofopbical Tranfaclion n. %6o, bant: & Dominicus Vandellius a corious defcription of tbe flra. Patruus meus eamdem fenten- tla of the CoaUmines of Mendip tiam contra oppofitores confir- in Somraerfetbiri by-John &c. mavit. Lettera fopra alcune op. atque apud alios. poft^ioni fatte al llbro deW ori- (k) In cujus alvco ego in- 1 gine de fonti , e del Cav. fiuini •veni Tifiearo aquaticam , qua» ^4ntonio Vallifiicii . in tom. 14. fe fe induit minimis lapillis Della Raccolta Calogeriana . varie coloratis mirabili artifi- (i) Anfra&us stque aqua- cio mufivi forma conjunclis, rum communicationes fub ter- de qua tinea , fic CeJ. Eques ra Vidc apud Baccium /. c. lib. Carolus Linnaeus mihi fcribit I. pag. 6. n. 40. , Aloyfium martio menfe hujus anni,, Ti- Ferdinandurn Marfilium Hiftoi- ,, nea illa lapiilis veftita, for- re Phyftque de la mer . \Amfler- ,, te veterum Microcofmus fit, dam livre . Derbam 1725. 1., ,, quod nunquam vidi. „ Phyfico-Thiologie Iiv. 3. ch. 2. . , DE HISTORIA NATURALI &c 83 tum defluit : H"ic accidit , dura venti auitrales fpirant & nives in montibus magna copia liquefiunt, quod per propriam fupradi£ti Fontis viam tanta aquarum quanti- tas tranfire nequeat, ideoque iter fufcipit per hanc cry- ptam iurlum afcendendo, ut ex ipfa duobus ac pluribus diebus impetu ac murmure exeat , atque erumpat fe- cum arenas lapidefque ferens . Ex quo facile conijcere poflumus Fontes perennes etfe non folum propter caveas & cryptas aqoa ex pluviis, & nivibus repletas , verum etiam ob canalium anguftiam , qui non nunquam inter laterales crvptas , & cuniculos fuis gaudent diverticulis pro majori aquarum incremento. Qua de re cum Vallilnerio (.?) credimus aquas therma- les S. Helena? & reliquas montium Euganeorum oriri a montibus altioribus quam illi Gnt, qua ex exiliunt , & fortalfe : a Monte-Divite ( b) , aut Monte Ven&.a Qua: aqu£ calidae quibuldam duCtibus hk & illic e terra e- xeunt , atque fub terra per planiciem S. Helena:, S. Rartholomari , Montis argrotorum , montis-Anionis , Mon- ti>-Ortoni, Aponi perenniter excurrunt ; nam fi iis in locis per (eptem aut decem pedes , fecundum planiciei in.^qualitatem , terra effbdiatur, illico thermalis aqua fa- liens effluit . Et cum hujufmodi aqua? altiffimis ex locis oriantur , per zquilibrii leges [c) (quas natura ipfa par- tim nobis oitendit in Monte S. Helens, & colle Apo- L 2 ni.) (a) /. c. tom. 3. pag. p. n. crigine fontium & fluminum . 3<5. & pag i- . ag. n . ^6. Du.Ramd in fua Pbyjica pars b/ Sicuri dubitat ( CJ. An- 2. cap. a. de metcor. , & Gui- gelus Scl-ivetus De aquis Mon. lielmus Derbam lib. 3. cap. 4. tis./ilicis epijiola in dtmonftratione effenti* & at- (c) Ut punvit Caffinusapud trib. Dei. Purchotium par. z. cap. 4. de . «4 C A P U T III. ni.) afcendere pofliint tubis & fiitulis pro c:iibrocationi- bus, injeclionibu» quantum opus eit : Itaque neque an- tliis, nec aliis initrumentis ad attollendas aqius indige- mu? , quod non contingit in Pifanis thennis , in quibus aqua exantlatur pro ftillicidiis Quomodo aqua? noftrae thermales falibus ac reliquis mineralibus imbuantur, decernere diificile eit, quia.quid Natura agat in terrae vifceribus , nobis latet , & nihii nifi hypothefes excogitare poifumus ( a ) : Quoniam quis nobis arfeverabit , aut praeftabk , quod fil non gi- gnatur in aquis potius , quam ipfas ab aliis, locis illud difiblvant ? Et fcecundiflimae falis gemmx minera^ (b") non (a) Qiiomodo aquaj minera- Paris 1733. tom. 1. an. i66j. hs ac tlurmales falibus &c. fa- pag. 27. & feq. Mim. de /' turentur Vide Joannem Ru- Jlcad. Roy. &c. a Paris tom. 4. dolphum Glauberum Furni no- 1731. pag. 41., Joannem Gra- vi philofophici , Jive defcriptio tianum Thermarum Patavina- artis dejlillatorice novce &c.Am- rum examen &c. Patavii 1701. ftelodami . 1651. pars 3. de cap. 3. pag. 37. Balneis. pag. 41. & feq. . Ari- (b) Minera: falis gemmae ftoles dixit in libro de fenfu diverfis inlocisfunt: Vide Re. & fenfibilibus . ,, aqua fe imbuit lation du voyage (f Efpagne &c. tom. mineralibus fuper qua tranfit . „ Biblioth. univ. Juillet i6pt. & Galenus lib. 1. de Jimpl.me- 21. pag. 52. , Geographiam dicina , credit aquam tranfeun- Varenii lib. 1. cap. 2. fetl. 1. , tem fuper iulphur illo fatura- Michaelem Mercat.um Metallo. ri. Vide etiam Pontanum in theca &c. arm.z. pag.zti., Fe- Ub. de Meteor. , Plinium nat. dericum Hoffmannum Opufcula hifl. lib.31. cap. 4., Libavium Phyfica . Mim. de Triv. May. lib. 6. cap. 1. , du Clos bijloi. ljl6. pag. 837. re de /' sAcad. Roy. des Scien, a . , , DE HISTORIA NATURALI &c. 85 non oriantur ab aqua (/*) , quas univeriale vehiculum fpiritus acidos fecum vehendo, atque diverias terra: fpe- cies iolvendo fales quamplurimos , ne dicam omnes , ef- ficere nequeat? Vereor tamen riic aquae tribuere genera- tionem omnium rerum Mailleto quamvis cum (£) ; multum aquas debeamus , & fortafle eadem aqua eft qux calorem , ac ignem iubterraneum excitat , tranfiens fuper mineras ferri aut arens ferrarias qua Euganei , , ( montes valde abundant ) cum fulphure (c) , vel fuper py- Ham. ( a) C. G. Schoberus 1700. pag. 51. edlt. z. , Ibid. , &c. Ham- M. du la cbaleur des burgifcbes Maga^in Fay , fur vvl. par. Z. n. eaux bf.rg. 1756. 6. de Bourbonne . pag. 47. I. pag. 115. adlent rutis ob- 40. idem affirmat . Mr. Pitton fervationibus ialium todinas , de Tournefort , Relation d' un ieu fal illud non ab initio ea- voyage du Levant &c. a Paris dem fub forma in iliis locis 17 17. tom. \. Lettre 4. pag. adfuifle, quia in hujufmodi fo- 155. ait , in infula Milo pro- dinis reperiuntur ligna , lapi- pe S.Joannem de ferro mineram ad fluvio- ferri efTe dofa corpora , qux , in qua ignis perpe- rum faepius littora invcniuntur tuus adeft; inde etiam experi- & aliquando cochleae , aliaque mentum affert fimile illi Le- corpora marina. mery &c. , Bocrhaave Elemen» entrein- (b) Talliamed , ou ta Cbemi.e . Venetiis 1749- tom. tiens d' un Pbilofopbe Indien \, pars altera de artis tbeoria avec un Miffionnaire Franfois exp. pag. 191. & in tom. 2. la fur la diminution de la mer , pars 3. in Foffilia procef. 170. f ori- formation de la Terre , & pag. 248. Jofeph Duccinus , /' gine de Homme &c. mis en Trattato dei Bagni di Lucca . 1711. ordrc fur les mimoires de feu cap. p.pag. 99., & Cel.Joieph. Mr. de Maillet . par J.sA.G.** Benvenutus del fale delle acque xAmfierdam . 1748. 2. tomes termali di Lucca . Lucca 1758. de Sig. *Ago* ( c ) M. Lemery hifloire Lettera al D. Paolo /' tkcad. Roy. des Sciences an. fiini pag. 91. 1724. Paris 17Z6. pag. 48. an % . 8e> C A P U T III. pyrites fulphureo - martiales (a) , icieoque & ipfaj calo- rem aquae tribuere polfunt , una cum acido vitriolico , feu (a) Martinus Lifter novaac granenfes & fontes Spadanos&c. curiofe exercitationes , & dcfcri- Lipfice 1748. %. \6. pag. 40., ptiones thermarum ac fontium me- Cel. Benvenutum /. c. . Infu- dicatorwn ^fnglia. edit. ultima per ad rem faeir • quod inter- Londini l6%6. cap. p. ubi pri- mittens Vulcanus Montis Gi« mus caufam caloris thermarum bii prope fontes Naphta» Mu- ex pyritis idea deducit . Ber- tinae, qui vulgo Salfa appella- gerus In commentatione de tber- tur, dum exardefcit , ac lapi- mis Carolinis ejicit, fimul , qua omnium ori- des magnam quan- go fontium calidorum , itemque titatem pyrirarum fulphureo- acidorum ex pyrite ofienditur . martialium evomit. Guelferbyti . IjOp. cap. 6. pag. Mr. du Clos l. c. credit a- 6%. 72. & feqq. Idem in dif- quas thermalcs calorem accipe- ferratione de Carolinis Boiema re a vaporibus ortis in mine- fontibus . Vitembergte 1708.$. 2., ralium fermentatione. Matthias Ipfe Bericbt vom Carlsbade . Tilingius a diverla fermenta- Vrefdte 1709. ex aeftuantis py- tione Difquifttio phyfico -medica ritae halitibus fulphure ferro- de fermentatione . Bremas 1 6ji\. , que gravidis, fervent . Seippius ut etiam TeophilusGrifonus Of- in libello Uom Pyronontijchen ferva^joni intorno alle acque del Brunnen. m. yp. Confer. Jour- Bagno di Vignone . Siena 1705. nal. ^fngl. pag. deScavant deV 1703. q.%. cap.z. i EdmondusMea- rom.x. , & Renatum Charles Que- ra apud Ermu.lerum tom. 3. pag. ftio an Thermte Borbonenfes &c. 252., ac Paracelfus in fuo tra- Befan$on . 1721. Cvtatu peculiari de Baln. natu* Experimenta vero circa py- ral. cap. z. pag.2.2.%. ritarum accenfionem vide apud Ab inteftina aquarum effer- Jo. Federicum Henkelium in vefcentia , feu motu Vide Ja- libro Pyritologia oder Kiess - hi- cobum Rohaultum Phyfica edi- fioire . Leip^ig. 1725. pag. 61. tio 4. Londini 1718. part. 3. lib. c. 6g. , Bergerum p;>g. 6p. , cap. 10. §. II. pag. 41^. , Mr. Gottlob Carolum Springsfeld Lasbne Obfervations phyfiques fur Iter medicum ad Tbermas Jfquif- les taux Thermales de Vichy pri- , DE HISTORTA NATURALI Scc. 87 feu fulphureo, atque phlogitto, feu oleo quodam minera- li , qux res lub vaporis forma exhalando , fi terram le- leniticam reperiant , concrefcunt in verum. fulphur cry- ftallizatum . Quod (i ab alia caufa excogitamus ignis fubterranei (b) aut caloris ortum atmie pabulum ;. fuf ficiens primier p.irtie . Hifloire des eaux ,, aquas thermales calefieri non pag. 115. Hijl. de l\'fcad. Roy. ,, a iermentatione contentorum des Scien.an. 175 3. Paris 1757. „ ialium & miueralium j nam cum jam antea Mr. Cbaras a „ ial neuter in omnibus aquis vitriolo , fulphure, feu ipforum „ thermalibus neceiTario obier- -.tibus, & lale calorem ther- ,, varetur ,, fi hujuimodi fen- marum excogitavit. Hi/i. de f tentia de aquarum calore uni- *.4cad. Roy. des Scien. an. \6c?l. verialiter acciperetur • iciunt Paris tom.z. pag. Cl. 17^5. 152. , enim Auftores mulras ther- Commentarium e;us exrat in males aquas reperiri, quas dun- tom. 10. ejuictem *Acad. pag. taxat fal alcalinum continent, 183. praeter illas Gallix , Caroiinas, Hic refpondere poiTum Cl. Bollcr,i!s &c. in Italia aliac Aucloribus Excerpti totius Ita- oblc:vantur v. g. aqua therma- licit , neeutu Helvetica: Literatura lis Porrectse in Bononicnfibus pro anno ij$p. tom. z. Berna . montibus &c. Dc Porrecr.T Ther- qui in cxcerpto mearum uiiTer- mis,a me jam obfervatis,Cel. tationum pog 6\. fcripierc , qucd Ferdinandus BaiTusnunc fcribit. conciliare non poffumtis cum iis, (b) Haec opinioprobata fuit ov.a Cl. xAutlor in limine differ- ab Empedocle apud Senecam .' tationis dixerat calorem nimu qttafl. natural. lib. 3. cap. 4. , rum harum aqudrum thermalium ab Apulcjo in libello dc Mun- non ex fermentatione contentorum do ad sAlexandrum , quem Apu- falium & vnineralium proficifci lejus Theophrafto , alii ( ut Bu* , • quod fal neuter in cmnibus aquis dseus ) Philonr adfcriburt a libus obfervaretur • proje- Marco M.inilio in iua *Aflvono- tlo propriis confiitit experimen- mia , Pontano in lib. meteor.de tis . Reipondere, inquam , ooi- font. calid , P. AtanafioKirche- ium Cl. Aucroribus, quod ego ro in Mundo fubterraneo iib. 5. cap. Langio lib. z. ad 1. pag. 8. dixi „ nempe fetl. z. , Jo. epifl. , . 83 C A P U T 111. ficiens videbimus hoc non folum aquis calorem tribuere, ve- 1 > «5^1 ^ ^, ..<5H -^\ i^» epifl.52.. Dc Balneis omnia quce niones de hac re videant Mar- extant &c. apud Juntas Vene- cum Tullium in tribus libris . Tullii tiis . Michaele Savonaroh//^. 2. de Natura Deorum M. philofopbia volu- cap. 1. pag. 10. D. , Ibid. Jo- Ciceronis de Venetiis anne de Dondis pag. 100. C. men fecundum . 1552. Ibid. Baitholomxo a ClivoloZte ubi Zenonis , Cleantis , & Inlu- Balneorum natural. viribus lib. Cthyfippi fententias : 2. cap. 2. pag. ino. F, aCon- per legendum eft quid fentiant Lucre- rado Getnero excerpt. & obfer- Termophilus, Mileus , *Ar- vat. de Thermis lib. I. pag.zcjo. tius, Vitruvius lib. 8. de na- B. , a Gabriele Falloppio /. c. chibl. cap. 2., Piinius hifl. An- de tbermalibus aquis cap.^.pag. tural. lib. 31. cap. 15. , cap. 262. & cap. 6. pag. 16$. cap- dreas Baccius /. c. lib. I. pag. 29. 7. pag. 266. , a Joanne Eufe- \y. pag. 28., cap.zo. Teutonicus W bio Nierembergo Madritenfi ex &c. , P. Albertus lib.2. rne- Societare Jelu Hiflaria natura . fuis naturalibus libris ^Antuerpia lib.j.cap. teor.traB.3., &inlibro de pro- 1635. 5 6. pag. de balneis Albamia priet. element. , Bernardus Va- 407. , a Franciico Blondel Thermarum renius Geograpbia generalis &c. Aquifgranenflum & Porcetana- Cantabrigia 17 12. cap. 17. de 96. vum defcriptio . tAquisgrani \6jl. aquis miner. propof. 7. pag 1 , citul. cap. 4. pag. 57. , Giorgio a Brelmal in libcllo cujus Turre Patavino Junonis & Ne- Hydro-analyfe des minerales cbau- flis vircs in humana falutis ob- des & froides d' ^ix - la - Cba- Fanto- fequium tradutla difjert. , in qua pelle pag. 2*5. , Joannes aeris & aqua natura confldeiatttr nus de Thermis Valderianis dif- Patavii 166S. cap. ll.pag.6c}. fert. dua. Gencva 1725. differt. & cap. 12. pag. 74., Federico 2 . pag. 77. & feqq. , & Cl.Jo- Hoffmanr.o Differt. 11. cap. 1. feph-Maria Verliccus in 4. e- pag.162., & a Nicoho le Roy pftola pag. 447. 440. & feqq.^ BaccalaureoMedico Philofophus in calce operis , cujus titul. V mechanico- chymicus ? proponebat infcrmo iflruito dal Dottore Gian- y Parifiis idem le Roy an. 1721. Jfndrea d jHoifio nel vero faltt- fecl. 1. cap. 2. pag. 5 6. tevole ufo de Rimedj minerali Qui vero diffuse viderc cu- dtir Ifola e? Ifchia &c. Xapoli piunt aliorum au&orum opi- , DE HISTORIA NATURALI &c. vcrum etiarii ipfis (pirieum vitriolicum , & oleum mine- rale feu pblogifton communicare qu unita , & e terra exeuntia in aerem partim evanefcuns niii idonea obfracula repcriant, ut fe coagulent , atque fub forma veri fulphuris appareant ; iicuti contingit in ductibus teclis , ac cavitatibus tophi ielenitici Aponi- t.mi , atque fupra foramina vapores fulphureos exhalan- tia Sulphuraria? Puteolorum, fi eis fuperponantur lapides, aut tegulae, ita ut obftent, ne omnes fulphurei vapores iic evanefcant , qui partim in verum fulphur condenfan- tur. Ignem hunc fubterraneum certe negare nequimus (a) ob multos montes ignivomos , feu Vulcanos diverfis in regionibus {b ) adhuc exardefcentes, ut fileam multos alios in noftra Italia extinclos, inter quos dignus eft admiratio- ne ille extinctus in Sencnfibus montibus Redicofaum vo- catus , ubi adhuc crater confpicitur , fuper quem olim oppidum ereclum erat, nunc vero ejus veftigia duntaxat M ap- (a) Sur les Feux fouterrains , 183. ttfque ad pag. 105. lesTramblement de terre &c. ex- (b) Ut videri poteft in Jo. pliqui cbimiqv.ement • pag. 51. urnal des Spavans du 26. De. m&n, par Mr. Lemery pag. 10T. cemb. \66j. extrait du Jov.rnal Hifioire de V%Acad. Roy.des Scien. d* %/fngl. ubi numeranrur mul- an. • 17CO. , Boerhaave elemen. ri Vulcani & apud Jacobum ta cbemia tom. 1. pars altera Gimmam Della Storia naturale de artts theoria . pag. 230. . delle gemme , delle pietre , e di Mr. de Bv.ffon Hi/ioire naturele tutti i minerali • ovvero della Fi- gdniraie & particuliere avec la fica fotterranea . Napolt. 1730. defcription du Cabinet du Roy. tom. z. lib. 6. cap. 8. pag.^Zp. tome premier . ala Haye . 1750. §. 7., apud Baccium /. c.lib. Preuves de la Tbeorie de la I. cap. 18. pag. 31. , <& lib. terre article . XVI. des Volcans 4. cap. 5. pag. 157. r. 40 , & & des tremblemens de terre . pag. Bv.ffon l. c. , & apud alios . apparent : Ferc ad dimidiam partem , & pracipue ad ra- dices hujus montis prope viam Romanam multi pumi- ces rubri feparati , & etiam conjuncli cum lava (/7) ferruginea , in qua parva cryftalla montana , reperiuntur ; maxima tamen quantitate, ac volumine majori funt pro- pe montem, minores vero pumices etiam in propinquis montibus S. Cafcianum verfus , atque frequentius in ipfa via Romana Senas verfus inveniuntur. Circa Aponum quoque olim Vulcanum fuiffe afferunt Baccius (£), ScP.Kirkerus (c); quidquid fit, quum ali- qui Hetrufci quemdam lapidem Cos a me appeliatum cum mica nigra (dj , ab ipfis peperinum vocatum , fufpicen- tur efle Vulcani ejeclionem; etiam nobis ex lapide Eu- ganeorum montium , qui tamen compaclior eft , atque fed multa mica nigra repletus , nobis durior , inquam , hoc fufpicari liceret , etiam ob alias rationes, (prxcipue foffile. ob vitrum ) quas modo relinquimus (e). Duse (a) Vulgo, quae fuit fluvius que circa mineram Salbergi ait liquentis ignitseque materiaj . JoannesGotschalK Walerius Mi- Neapulitana Scientiarum %Acade- neralogie &c. Paris 1753. tom. Vejuvii ejpece mia d« confllagratione , I. \l6. 5. />*£. 243. qua menje Majo anno 17 37. (e) De Peperino lapidc paucis accidit commentarius . Neapoli . abhinc dicbus epiitolam accepi a cap. Baldaffario diligenter 1738. 2. pag. 33. Cel. , qui ( b ) /. c. lib. 4. cap. 5 . pag. obiervavit frufiula illa nigra 157. ». 40. cap. 7. pag. 170. fplendentia in Peperino Japide n. 20. non effe vitrea, ut Michelius cre- ( c ) Mundus Jubteyraneus in didit, verum effe fpathi fruftu- XII libros digejlus . %/ImJieloda- la : quae obfervatio fufpfcari non rni 1668. tom. 1. lib. 4. Jetl. prohibet , eumdem lapidem ef- fe antiqui I. pag. 177. Vulcani ejcclionem , (cty Micam nigrani reperiri quo- maxime cum non multum a Mon- , , DE HISTORIA NATURALI &c. Dux fententia: breviter a me allatae probabiliores vi- dentur, quam alias ; nihilominus objeclionibus ipfs non carent; unde li in earum folutionibus tempus terere vel- lem, nihil juvaret, quia hypothefibus indiget materia , a quibus ego libenter abltineo Aquae igttur quomodocunque calefafte, fpirituque vi- triolico imbuts , folvunt aliquid ferri (*), terrae, falis feu ipfum fal generant , ut iileam reliquos vapores , ac fubftantias, qua: in terra? vifceribus mifcentur aquis , ad- huc nobis ignotae (b); & haec omnia arfte, & fere in squilibrio aquis iminixta funt a fpiritu vitriolico ; ut numquam fubiideant , nifi hic fpiritus cum p-culiari ter- ra calcaria conjungatur , unde fit fal feleniticum. M 2 Apo- Monre S. Flor 4. , qui fimilia fruftula nigra dam . fpathola continet , pariter a AnOrbis terrarum antiquitus Vulcnno originem forlan du- ab innumeris Vulcanis inverfus xit , cujus Vu'cani exiftentia fit , ficuti putant Guliclmus Go- in Eug.ineis montibus, pra»ter dofredus Leibnif^ , & Lazarus vitrum foffile , quoque apparet Moro , aut a cometa , ut ait D. a quodam Iapide nigro fpon- de Buffon ? decernere difncile gioib, quem vidi in monrefu- eft. pra Cattajum prope Crucium mon- (a) Euganei montesferro val- tem. Comparavi lapidem Pepe- de abundant, quod xArenam fer- rinum , & Euganeorum mon- rariam cum Wallerio vocamus. tium cum quibufdam Veiuvii Mincralogie tom. 1. gen. 40". efp. Neapolis ejc&ionibus, &obfer- z6o. 1. pag 473. , & ab ali- vavi ex his aliquas fimiles effe quihus tamquam purum ferrum omnino lapidi Peperino , & la- hsec habetur. pidi Euganeorum Montium ita (6) Vide Mr. du Clof. I. c, ut mihi videtur colorem nigrum pag. 27. & feqq. 9 Z G A P U T III. Aponenfes aquc, ut alibi indicavi (<*), verum fulphur fublimant, quomoJo accidit in balneo Caefariano Ther- marum Aquilgranenfium , de quo fic fcribit Francifcus Blondel (4)„ Refert hasc aqua modis omnibus naturam „ fulphuris : hujus dat flores omnibus titulis medicina- „ les : hos in putei collo & teftudine fcaturiginis in co- „ pia per aquas fublimatos & in glebas accretos , fem- „ per reperire & colligere eft : eidem fulphurei flores „ prafertim a commixtione recentis aquar, & veteris e- „ tiam quandoque ab impreihone frigidioris aeris , in „ fundum alveorum decidunt , & prscipitantur,, quoJ a Cl. Garolo Springsfeld doile confirmatur (c) : Ut fileam Ther- ( a ) Dijjertatione: tres de %A- trouve de fublimc aux voxxtes poni Tbermis (D*c, Patavii 1758. de certaines fontaines , entre differt. 1. cap. z. pag. 21. & autres a une fontaine minira- fm- le d" */l 'x - la - Cbapelle. (b) /. c. cap. 5. de balneis Er Johannes Jacobus Scheu- urbanis . pag. 70. chzerus Itinera per Helvetia aU (c) /. c. pag. 20. $.11., & pinas regiones . Lugd. Batav, Cel. M.icquer . Elemens de Cby- 1723. tom. 3. Iter alpinum 6. mie pratique &c. a Paris 1751. pag. 452. & feqq. fcribit ,, Bal- tom. 1. par. 1. Cbap. 1. procc- neum Alvonovanum quando- di z. pag. aic , trou- 10. , On quidem fulphure copiolo ica- ve une grande quantiti ter de fou- , quod iub filamentorum naturel fts en beacoup d' en- forma fonti innatat , & ca- d-oits , Les volcans en Jont nali sque ac rebus quibuf- remplis : ort en ramaffe au vis obviis , ut graminibus, ped de ces montagnes . Plu- , lapidibus , adharef cit . ,, fteurs fources cf eaux min&ra- les en fornijfent aufp : on en . DE HJSTORIA NATURALl &c. »; Thermas S. Philippi, Rapolani, Petrivoli (a) , aquam acidulam S. Albini prope Montem Politianum in Se- narum ditione , quae fulphur deponunt ; ut etiam Lacu- nx Volaterrarum , balnea Htrchcberg (b); 8c forlan ful- eribditur illa Scandiani phur , quod ab minera ieptem miilia patfuum longe a Rhegio Lepidi , jam exa£te a Vallilnerio defcripta (r ) , ab aqua ibi conficitur ; nam fulphur topho feu tiburtino lapidi, aut gypib adh&ret (d) , ,!x iniuper Vallilnerius obfervavit fulphur folummodo re- periri inter rimas gvpfi , aut tophi ubi aqua emanat , alibi enim fulphur non eit (e); qua: aqua fulphureum tenet odorem (f) ; & aliquando inter tophi cavernulas cryltaliizatum iulphur habetur (g). Quo modo autem noftris aquis fulphur mifceatur, hic videndum eft : Francifcus Baile (b) ait, duobus modis fulphur in aqua folvi, primo cum fulphur antea ab igne folu- (a) Lettera de B la?}or,e . Sena . parte I. ,, pcr aquas eriam praclerrim 1756. pag. ,, fic diclas medicatas advehi- pag. 40. ufque ad 55. e Giornale . I. c. pag. z6j. „ rur , & parietibus fonrium ( ) „ fe fe spplicr, varias ima- (f) Giornale . l.c. pag. 271. ariftarum Lettera del Sig. JppoHto Spal- „ gines , imp'imis Li>i~ani ,, rririci complicararum , for- In eadem epiftola pag. mans . ,, Elementa artis docima- (g) flicv Zfc.pirs 1. Lwg<0. 1744. 274. pag. 240. $. 35 (h) Phyfica. par. I. lib. 3. 6^ cle aqua. ( c ) Giornale de' Letterati d' fefl. 2. , 5>4 C A P U T 1 1 1. folutum fit, & tunc fub vaporis forma aquaj unitur ; fe- cundo ope alkali (a) fixi, aut volatilis , & fic fulphur in aqua folubile eft, & in aere cito difrluit; quod tunc a Chymicis hepar fulphuris vocatur : Sed fortalfe magis probabile videtur fic contingere; nempe intra terram ab igne fubterraneo, aut a pyritibus principia fulphuris con- mtuentia aquas adipifci , ideft acidum vitriolicu.n , & phlogifton , qua? cum aquam non reperiant, huc illucque accrefcunt & fublimantur in veros fulphuris fiores , aut fi peculiari terra uniantur , cryitallizatum fulphur prse- bent, quale eft illud inter rimas montis Vefuvii a Wal- lerio ( b ) appellatum Sulpbur vivum capillare , ut etiam Sulpbur nativum purum aut apyrum naturaltter cryfialli- %atum a Cl. Joanne Targionio Tozzetto ( c ) repertum non procui a Lacunis Volaterrarum . Cl. Springsfeld (d) aliquantifper ad noftram propofi- tionem accedit , dicens ab ipfis pyritibus terra conditis atque ferventibus fulphureos vapores extolli, atque aquis uniri , qui verum fulphur continent (e ); fed leges ac or- (a) Nicolaus Lemery Corfo ^ioni naturali , e gli anticbimo- di Cbimica . Venezja . 1732,. numenti di effa . Firen^e . 175 I. xom. 1. cap. 20. Rifiefjioni. pag. tom. 2. pag. 442. 357., Boerhaave ElementaChe. ( d ) /. c. pag. 21. mite . tom. 2. operat. cbemicar. (e) Nicolaus Lemery Cor- tom. pars . 3. in Foffil. procef. 152. fo di Cbimica . 1. cap. fic pag. 235. , Macquer . tom. 1. 7. pag. 114. explicat ful- proc. 7. pag. 43. phuris mifcelam in aquis . (b) Mineralogie . tom. 1. §. Cuni aqua? tranfeant per in- 105. efpece. 213. pag. yj6. flammatas illas terras ex ful- (c) Rela^joni d' alcuni viag- phure & ferro , calefa&aj gi fatti in diverfe parti della funt, atque fulphur rarefactum Tofcana per offervare le produ- ipfis immixtum eft; fed cum ad DE HISTORIA NATURALI 8cc. ^5 ordines omnes , quibus Natura utitur in Chemicis fuis operationibus fimplicioribus noltris certe quam , quis au- dacler icire (e ja&abit ? quot olea , Ipiritus acidos nobis miniflrat id , quod Naturam vocamus, quamvis nobis ra- tio lateat i Inveni prope fontes Naphts (/") Montis Gi- bii , qui Apenninum verfus duodecim millia pafluum Mu- tina dilhint, mineram Lithanthracis fiflilis bituminofi, a ouo cum extrahatur deftillationis ope , primo phlegma , fpiritus lulphureus acidiflimus, oleum tenue fere naphtae fimile , & dein oleum craflius petroleo fimile, quod fub alio praecipitatur , fal acidum limile illi luccini , atque terra nigra , qure in retorta remanet ; aliquis ftatim di- cet aut ab hac minera fcaturigines naphtx oriri, aut na- phtam cum limo feu marna ipfum lithanthracem produ- xifle (g)' Et fi quis videbit acidum vitriolicum nati- vum , quod guttatim extillat in quadam caverna (h) pro- ad Balneorum locum pervene- quam experimentis indicia ful- rint aqua? , & parumper quie- phuiis ioluti obfervare poruifle. verinr, lulphur , quod pingue ( f ) Sic petroleum Mutinen- erat , ac intimius lpfis mikeri fe vocat Wallerius Mmeralogie, ntquivcrac , lcjui gitur , atque tom. i. gen. 36. efp. zoi. png. ad latcra labri, leu balmorum 35i« obj. 1. adha»ret. Quid vero lenri.u de (g) Willerius Mineralogie . ful huie aquarum thermalium tom. 1. gen. 36. pag. 361. & Cel. Baldaflarius , Vide eius li- J^^il- °^l- 4- brum , cujus titulus tft Dtl. (h) Locus hic aViterbio fc- le acque minerali di Cbiancia. re trigintaduo millia pafTuum no Rela^ione . parte z. pag 149. diftat : In agro cirra Lateram aquaj icatu- C? Jeqq. , qui in epiftola ad multae fulphureae me data Janu.irio menle hu- riunr, atque in montic ulo quo« jus anni , afferit , in aquis dam prope i 9 S C A P U T III. prope oppidum Latcra longe ab Aquis Taurinis circiter oclo millia pafliiumj ftatim excogitabit ab ignibus fubter- raneis vitrioli fodinas , aut pyrites vitriolicas folventibus atque quaii deftillantibus provenire . hxc merx funt con- jeclur-u , ut etiam illas de iulphure a nobis allataj , quas tamen ad vcritatem magis accedentes, ample&i de- res cognofcendas no- bemus , quia ad has perfecle mens ftra adhuc non pervenit. Modo e diverticulo redeamus in viam. Quomodocunque igitur fulphur noftris aquis immix- tum fit , atque folutum , certum eft eis ineffe principia fulphur conftituentia; quia Aponi aqua? argentum colore atro-coeruleo inficiunt , ipfumque fulphur deponunt, atque fublimant non folum in duclibus tefliis , verum etiam inter cavitates tophi felenitici Aponitani . Sulphur hoc iis in locis cryftallizatum concrefcit , quod non faciunt multai ali& aqua: fulphurea; : Noftri fulphuris cryftalla parva •^* ^a^ ^Cr, v<^ ^-, < ter faxa acidum vitriolicum, & melius eft , quam fpiritus feu fulphureum emanat , quod vitriolicus dulcis , qui a phar- a Colonis colligitur vafis figu- macopolis paratur quadereCl. ; vitro linis , intus incruftatis , Annibal Baftianus Naturaj ob- quaz ibi relinquunt, ubi guttu- fervator diligentiflimus Corto- las decidentes obfervant : an- nse Medicus Primarius optimo trum hoc nifi hyberno tempo- fucceffu eo utitur . re, aut flante Borea ingrediun- Theophilus Grifonus Offer- tur • quoniam aiiis temporibus va?ioni intorno alle acque del prxcipue asftatc , antrum hoc Bagno diVignone. Siena. 1705. eft tamquam Mephiits . Aci- cap. 1. pag. 13. loquitur dc dum hujufmodi , quamvis a- alio fpiritu vittiolico naturali qua» immixtum fit , fuam na- qui a Selvena parvo oppido Se- turam blande virriolicam non nas transfertur , a quaurbe hoc folum fapore, verum etiam oppidumXLVI. miilia pafTuum chymicis expcrimentis oftendit diftat DE HISTORIA NATURAJ.I * i parva funt , . iacile concrefcentibus Saepe hae fulphureae crufts , quse in pulverem rediguntur , in aqua decidunt, dum njmis gra\ ., evaferint (*). Ultimo praetermittendum non eft , quod fulphur hujusmo* di ut cryftallizatum habeatur in vafis ligneis leu lapideis, fupra foramina collis Aponi vapores fulphureos emittentia, pofitis, indiget moderato calore ; nam in duftibus aut to- phis non ubi aqua calidiffima eft , fed ubi paulo remif- fior, & in vafis non in eorum principio , aut fummita- fed ad medium eorum fulphur adhaeret. Quid dixerit de hoc fulphure Falloppius (£), jam in mea di ine (r) retuli : Gratianus tamen (ci) pro- bat , ac rationes affert, cur in Patavinis fontibus calidis fulphuris flores non appareant, & hinc inde non accre- fcant . Angelus Portinarius (?) ait , terra effofla circa :m Aponi , repertum fuifle verum fuiphur : 8c De :e (f) in fuo recenti Italias itinere, dixit, apud Apo- ni fontem efle mineram fulphuris, ac falis. N No- (a) An aite parari poflic . cap. 6. pag. pz. ur cryftallizatum ? non- (e) Della Felicita di Pado. dutn legi apud chymicos au- va. Ub. 2. cap. 4. pag. 54. £rores . (f) Liu. 1. cbap. 5. Vide Torn. i . de thermalibus a- Le grand ditlionaire gdograpbi- ;. cap.ij. pag. 314. que & critique par M. Brtt^en ) Dijfert. 1. cap.z. pag.zi. la Martiniere &c. Venife , 1737. ( d ) Tbermarum Patavin, exa- tom. 1. pag. 6. >oS C A P U T III. Noftrisaquis etiam ferrura ineft, quippj ab illis Apo- nenfibus fublimatur, feu cum aqueis vaporibus extollitur, atque deponitur in du poris forma in illa fulphuris ac ferri pyritarum effer- vefcentia poffe oriri , quam diximus , ab aquis fuper eas fluentibus ? prcbabile videtur : aut fit in aquis iolutum ferrum a ipiritu vitriolico? hoc pariter credibile eft omnibus aquis thermalibus Patavinis in , qua: ochram deponunt, & maxime aqua S. Petri Montis anionis, & S. Helenas ; nam fcimus ferrum ab aliquo acido folutum , fi aciduni , aut alkali , feu terrae alkalinae a ferro aufe- rantur, ferrum jafti ante folutum, remanfurum eife fub ochrne feu pulveris flavo-rubri forma , quia tunc ea phlo- gifti quantitate caret, a qua formam metallicam ferrum obtinet : Sed Aponenfibus aquis ob illas ferri lamellas aliquid amplius ineft praeter hujufmodi martis diifolutio- nem: Ecce quid fentit Cl. Normandus (r) de hac re les -^ l^?> t (n) Vicie meam dijfert. de in fojfilia . procej. 169. p*g. %Aponi Therrnis . cap. 2. pag. 247. & fe11' 2 5« (c) xAnalyfe des eaux dejo::- (b) Ferri fublimario fic fa- he procbe la Ville de Dole en le ammoniaco. Boeraahve Ele. Francbe.Cointt- a Dcle . 1740. rrienta Chemi les ft i cn gi , d\ moim plufteurs , & cn particulier les nbtres continent quclqucs fragmens dc la partie fixe du fer^ foit qii elles s en cbargent cn paj- "t's de cc metail en les diffolvant, fant / & •:' foit elles foient cntrainies^ & elcoies par les parties volatila . Nunc hsfirariones noitras datum fit breviter dicere de : illius lamellx in duclibus Aponi ; at prius aliquid priemittere oportet. Obfervavi in cretaceis collibus Senarum , ac Mutinae diverfas Lineas , feu parva lir.ua terra martialis vel o- chrae flavae ipfos colles fere perpendiculariter multis in interfecantia, ac plurimas figuras mathefis eilicien- tia: qua ftrata certe originem ducunt poft collium coag- mentationem , ut unufquifque TeJluris theoria? peritus agnofcet : igitur exc< : itare pofTumus, dum creta illa col- lium adhuc ccenoia eflet, multas martiales particulas una fe conjunxifle vi peculiari eis indita , unde illa itrata confecla funt. Forian eadem lege antiquitus in monti- bus plurim.e aliae metallorum minerae fe produxerunt? In icrro quidem proprietas fe invicem attrahendi, atque con- crefcendi feorfum a corporibus eterogeneis plane intelli- gitur; quod obfervatur in ^titibus, vulgo Aquilinis di- verlarum fpecierum (rf), & praefertim in illis iEgvpti , qu£ prae aliis ferro abundant , Sc cavitatibus pluribus lunt diltin&ae; verum etiam in plerifque pyritibus , at- que lapidibus martialibus lucide agnoicitur ; de qua re N 2 pro- (a) Vide fpecies apud W'!- Carolum Linnaeum Syflema na- Lt:^d. Batav. l'j%6.,claf. lerium Mineralo^ie . tom z. tu v. gen. 60. ejp. 457. pag 137. & 3. fojjilia concreta .ordo 1.^.35. \Aetites . pag. feqq. , & apud Cel. Equitem 1^7. . . IOO C A P U T III. famigera- prolixe & eleganter CeL & naturae inveftigator Hiftoriae Na- tiffimus Jofeph Baldaflarius (*), P. Profeflbr demonftravit : turalis in alma Senarum Univerfitate , lamel- Quibus rebus cognitis explicari poflet, noftras ferri oriri ab illa vi attrahente ferri , las , feu concretiones unde feorfum longo tamen tempore, hujufmodi ferrt la- Levifllmis fern pnnci- melke producuntur a minimis , ac Hasc eft ra- piis, qua: aquei vapores fecum extulerunt . videtur. tio, qua^ mihi magis ad veritatem accedere aquis Apom, Quod attinet ad tophi generationem in aquae Montis aegroto- & S. Helense (nam parum tophi hk , nihil reliquae prodiicunt ) rum , & Virginis & fere ac Lapidem confiderandum eft. An ipfa aqua in terram Nevvto- vertatur? iicut putaverunt Robertus Boyle (£), Nieuvventitus Ellerus nius(r), Hpokius ( ekmens. (a) Delle acque minerali di (f) Dijfertationfuries Jicad. Roy. de Ber- Cbianciano. Parte I. pag. 6$. Mtm. de P an l 6 - pag. H* • - 74 ufque ad 74. . . Apud M. Dents in fuo (b) Cbymifla fcepficus , vel (g) jfmfteloda- dubia & Paradoxa Chymico-Phy. Diario Litteratorum . mi . edit. an. Cohfer 5. fica &c. Colonia jfllobrogum . 1673. Mineralogie tom.z.pre. 1680. De producibilitate chymi. (h) . mier divifion . gen. $.137- corum principiorum . pars . $.De 53. obferv. pag. 6. ait producibilitate terr parties . &c. lie la nature , en trois a Paris. 1725. liv. Z. chap.Of. P«g> ^75- DE HISTORIA NATURALI &c. ioi Fromorulus Monachus Camaldulenfis P. Protertbr in Cel. Pilarum Univerlirate (a) : phoenomenon maximum eft, quod experientiis nititur, a quibus decipi facile poiilimus, dum aqua etfi plwvidis aliquid terrae femper continet •> quae iteratis exhalationibus , aut deftillationibus in vafo- 1 fundo concreta remanet (/>); qua de re ut nullis ob- ia ertet difficultatibus fententia de aqurc Metamorpho- ii in terram, exaclis , ac diligentibus obiervationibus in- ~ret, quibus ufque adhuc caremus. Attamen a nullis in dubium revocatur aquam efle vehiculum multorum corporum ne dicam , ( omnium ) quibus ea in terrae vilceribus imbuitur , atque faturatur, 8c facilius diverfis terrae fpeciebus, qux in ipfa aqua tam zqualiter (blutae ac immixtae funt ab acido, aut vitrioli- co (a) Della fluidith dci corpi Topbus . nu. I. pag. 193. To- aqu.c &c. Livorno . 1754. phum illum a frequemi fic oA> IO. ^. I 19. pag. 170. coclione ortum in ahenis , ufque ad pag. 173. C^ ^. 122. nominat Topbus calcis cine- 174. 181. ait 1 Nov fa. reus adnatus , aquce impura . iunque hujuf- cofa rara , ne flra- unde agnofcitur tophum oriri .r fia una rn.x- modi ab aqu.i impura , 7 in non jam ab aquae metamorpho- forma di fluido fm- fi. Cl. I. F. Lieberothius di- plicemente elaflico d.i v.n particola. cit aquam continere lapidum o . fufe loqui- fiuidofolvente Vide etiam materiam , de qua / \ tomia dll' acqua offerva- rur . Hamburgifcbes Magarjn , rjoni e fperienre di un non vol- odsr Gefammelete Scbriften -zum gare Filojofo^ pubblicatc da D'o- Unterricbt und Vergnugen aus nifto Sancaf)ani Magati da Scan- der Naturforfcbung und den an-. > . Padova . I 7 I 5 . pa?. 34. genebmen Wiffenfcbaften uber- 39- & feqq. baupt &z Leprjg. 1750. tom.$. (bj Scd Cel. Linnseus in par.4. n. 5. pag. 413. Syjl. nat. ord. 1. concreta . 32. , 102 C A P U T III. co aut fulphureo, ita ut clara, atque pellucida aqua re- maneat ; & quouique ille fpiritus acidus non coeat cum aliis rebus, aut non evanefcat, fedimentum aqua non re- linquit; quia idem fpiritus acidus fales , ac reliqua cor- pora rerinet in sequilibrio, ac fubtiliflima diviiione in aquis tam mineralibus quam thermialibus; fed ut diluci- dl hoc agnoicatur, ecce experimentum . Si aquaj com- muni, aut medicatae oleum tartari per deliquiura affun- datur , illico aqua dealbatur , ac nubecula alba in ipfa confpicitur, qule paulatitn vafis fundum petit fub terra? forma; at fi eidem aqua: albatae acidum vitriolicum, aut fulphureum infundatur, ftatim aqua clarefcit ac limpida fit, ut qtioque pellucidior, quam ante oiei tartari mif_e- lam. Demum aqua minerali aut thermali exhaiata , fi ejus fedimentum rurfus in aqua communi deltillata folvatur aqua turbida evadit, qux tamen clarefcit , atque prifti- adipifcitur poft acidi aut vitrioiici nam pelluciditatem , aut fulphurei infufionem, dummodo quantitas proportio- nata fit (a). Cur in primo cafu ab oleo tartari alba aqua fiat ? fufpicamur hoc accidere propter abforptionem acidi in aqua exiftentis ab alkali quod fi acidum vi- jam ifto ; triolicum aut fulphureum aquae adjiciatur , hoc vim al- olei tartari pelluciditatem refti- kalinam vincendo , aqua^ tuit : In fecundo cafu dici poiTet , acidum aut exhalavif- fe , aut cum aliqua peculiari terra coiviffe , & fic fal fe- leniticum efficiffe , ita ut in nova diffolutione iuum mu- nus obire nequeat , unde acidum adjungere oportet ad (a) Animadvertendum ta- terra felenitica exiftat , ha;c men eft , fi in aquse exhalats diffblutionem non ferre , imo fedimento ial feleniticum , aut ad vaiis fundum pracipitari. . , HISTORIA NATURALI &c. ic .1 llucidam aquam obtinendam . Ex allatis experimen- deducitur , quod quacunque de caufla acidum hujuf- di xqualiter (blutas ac in sequiiibrio aquse terras non retineat , & aqua thermalis , mineralis , aut communis refes ( quae vim petrificandi habeat ) fuerit , cuticula terrea ad ejus fuperficiem efficitur (a) y qua; pedetentim augetur, 5: obdurefcit, atque porum aqueum^ feu topbum ;nit , fub quo faepe membranofa pianta moratur (b ). Fluens vero Aponenfis aqua prope fcaturigines tophum feleniticum qui cryftallis falis album deponit , felenitici totus conftat, quare differt a topho mineraiis aquse San- c7.r Clanciani, & thermalis ab Aqua Pifarum , qui dun- taxat feorfum aliquot felenites habet . Infuper ab aquis Aponi , & S. Helena: tophus calcarius efficitur, dum illne paullulum minus caleant (c) , qui fere inftar marmoris expolitur. Tophus hic compaclus eft, atque multis ftratis coacervatus, diverfafque idiomorphas figuras cafu recipit; fxpe enim fpongiofus eft , atque intus piioiithes glo- bolos tunicatos (d) maxima quantitate tenet , aliquo mo- do (a) qua; a Kundmann appel- Cl. Au&ores Commentarioruin latur Calx nativa aqtiis fuper- de rebus in fcientia naturali & uatans , vel tnixta. Flos calcis medicina geftis . Lipfi Itinere Hijl . -A turali ubi de tem produceredeberent frigida? Thermis Vignonis Senarum. quam calidar. (c) Sed cum nimis tepidae ( d ) Vide Cel. Linnaeum nullum tophum gignunt Syjlem. nat. nutn. 2. pag. , 32. ficut faciunt etiam aquae ther- ip^.» & Wallerium Minera/ogie. /. males Vignonis , ab Jfqua , & tom. 2. c. efp. %op. 4. Pifo- £ : Sed fecundum litbes pag. y. Atque in Mufeo Bo. . . 4 C A P U T III. do fimiles ( quamvis noftri minores fint ) illis therma- rum S. Philippi Senarum , quarum Pifolithes comparan- tur iis Tiburtinis, vulgo Confetti di Tivoli In aquis Aponenfibus omnia injecla cit6 perpulchre ab hujuimodi topho teguntur ; ita ut ibi habeamus qua- fi mineram ad Mufea Hiftoriic Naturalis ornanda; quippe teftacea maris, offa animalium, arborumque folia fic to- exacle cooperiuntur pho , ut petrificationum matrices , vulgo, obtinere pofhmus, ab aliquibus plurimi sefttmatas: pmerea pottypa feu imagines media parte eminentes a- quoi Aponenfes conficiunt, dum typos feu formas earum- rcris , in dem vitri , plunabi, eas injiciarnus; nam a typis alterius fubftantia? integra imagines extrahi nequeunt. De facultate petrificante Thermarum Aponi locutus eft Michael Mercatus (/7), & Wormius (b) , Henrieus de Hee- habeo Bononienfis Scientiarum Infti- , ftin£tum coloribus , tuti pifolithes fimiles his Apo- , maxima ex parte cinereum , fed intermi- nenfibus , vocantur Stalaclites , venas habentem i,i globulos magnitttdins difiin- , ftas rubicundas , virides & Bos crufiatim concretos ex aquis , candidas, quaz de minerali- Liptovienfibus Hungaricis . D. , bus huic aquae , ex qua pro- Guettard . Hi/hire de ViAcad. Roy. , dit, miftis teftari videntur... desScien. an. IJ^^.Paris . 1750. , Splendentes quandoque huic Memoire Jur les fialatlites . pag. , inferuntur cryftalli . duritiem ip. explicat piiolithis concre- , maffani reliquam fuperantes. tionem „ Aliud genus hujus lapidis (a) Metallotbeca . Roma . 1717. , ibidem quoque reperitur , lapides quod Tubulatum vocare lu- armarium 9. t^iofj.op(fci , , bet quod in formam tubu- loculo 16. pag. 2,53. , , lorum minimorum concre- Wormianv.rr, . ( b ) Mufetim , feat. TubuU autem hi non Lugd. 1(555. ,, E:: Thermis , omnes ejufdem funt generis: „ Aponenfibus in Italia ftala£ti- quidam enim la»ves, quidam „ tem duriufculum, variis di- , „ afpe- . : DE HISTO&IA NATURALI &c. 105 Heere (<*) fic fcripfit . Senequc liu. 3. dcs quefi. nar. 7' il cn . V. y a des Fontaines dit , qui tourneut pierres .7// femblable au terroire de Padolle & ctoit remarquhe dcvant moy par Jean Heurnius au Itv. premter ie /: etbode , oh il dit avoir veu le tetin d une fem- mc du tout p , pour avoir hc aprcs fa mort jet- - Fontaine, quod nimis mirabile videtur. Collis ipfe ubi aqiue Aponitanae fcaturiuiit, totus con- ftat lapide calcario quafi calcinato intrinfecus a calore efToiTo continuo aquarum, ac cavernulis frequenter , qui fimilis omnino e(t topho calcario carumdem aquarum ; urtde conjkere , feu fufpicari poffumus, olim in planitiem aqu.is Aponi exiifle, & paulatim collem coagmentaviiTe fere idem quoque accidit aquis S. Helena; , qu# parum fupra earum fcaturiginem verfus occafum produxerunt ftratum tophi circiter quinque pedes parifienfes craflum. Quod nil mirum elt; quia in Hetruria vidimus montes ab Squis communibus , mineralibus , & thermalibus ef- formatos (£), conftare quodam lapide tophaceo, Tiburtino O vo- „ alperi funt; quidam coloris prem. mem. pag. 22. §. 8. fic „ nivei, quidarri cinerei, con- Ccl. Au£tor hoc affirmar, Pres ,, creti vero omnes videntur de ces amas de Tuf , on "voit , „ fuper palcas & frramina, fi- pour f ordinaire, des Ruiffeaux qui incrujient ,, quidem eorum du£tus majo- ou de fources , , res fur.t flra- corps qui s'ytrou. „ non qu^m ut de mbne , le , 5, mentum admittant, & funt vent .. Hamburgifcbes Maga- ,, in quibus palez & ftramina ^in. vol. 6. 1750. n. 5. pag. adhuc inveniuntur. r - jr M, C. G. Scbober ,, „ 44 °lf- P ( a ) Les Fontaines de Spa fttr le Coiscbes de Tuf apud a Lifge . 1680. cbap. z. pag. 7. Occitaninm inTurringia, quod ( b ) Memoires fur la flruilu- Cel. Bertrand oblervavit a Mon* re interieure de la terre par M. tcberand , Jfgie^ pres d? orbe dans Elie Bertrand . Zuric. 1752. les carrieres . , . , ic6 C A P U T III. illius aqiia? Tiburis in vocato ob fimilitudinem , quem agro Romano producunt . Montes feu colles hujufmodi lapidis obfervavimus prope thermas ab Aqua in collibus , Montis-alceti Pifarum , prope illas Vignonis Rapolani, ut fileam ftrata gypfi ab aqua acidula Clanciani in Se- nenfibus montibus coacervata , ficut clare demonftravit Cel. Baldaflarius (a) . Tophus calcarius Aponi quatuor , aut quinque annorum fpatio ita aqua fluit ad mo- ligneum canalem , per quem lendini rotam vertendam , ac rotam ipfam tegit, ut o- ferris ligneam im- porteat illum exfcalpere , qui pr&ter preflionem ab una parte, qua. ligno adhxret, conftat mo- do decem , modo pluribus ftratis coloris obfcuro-cinerei , quorum craflities vix ad duas lineas fe extendit Quo modo autem tophus generetur? explicare non tam facile puto. D. Le Monnier (b) ait , ut acidum aquse potuerit tranfitu aliquem lapidem folvere , & ficut hoc acidum cito in aerem evanefcit, aqua depofuerit lapide- um fedimentum ; fed Cel. Joannes-Baptifta Paflerus (c) naturse fcrutator folertiflimus fic opinatur , Le ftalagmie fx formano per via <$ uno fpogliamento , cbe nel fuo letto fa r acqua corrente di quelle particole tartarofe , che altro non fono , che un fale pietrofo , che volen- tieri fopra del fuo fmile fi congela . Et Cel. D. Guet- (a) Delle acqtte minerali di (c) Nuova Raccolta d' Opu. C.hianciano Rtla^ione par. i. fcoli Scientifici &c. del P. CaU pag. 263. ufque ad pag. 2,83. logiera . Vene?ia . 1755. tom. 1. ( b ) Suite des memoires de V DeW JJioria de foffili del Pefare- %Acad. Roy. des Scien. an. 1740. fe . Differt. 3. nella attale Ji Paris 1744. Obfervations fur les tratta la Litogonta . §. 4. pag. /' Sources minerales de ,/fuvergne 306. & f^qq. pag. CLXXVIL DE HISTORIA NATURALI &c. i ttard (a) aliter de Stalagmitis gcneii ioquitur ; dicit cnim aquam eife menftruum univerfale expanium per N.i- turam; aqua vero imbuitur ab eo, quo integra corpora conitabant ante folutionem . Cnm multa aquae quantitas corpora in diifolutione retineat , penfum remauet , unde paulatim decidit , (i mcnftruum motum ammittat: 6c faepe cum eadem diifolutio parum intima fit, fedimentum fit, quum aqua guttatim decidit. De tophi generatione alibi locutus fum , nihilo tamen minus in praifentia aliquid adjungere mihi liceat . Jam vidimus, quod luculenter impofterum videbimus , fal fe- in aquis fieri peculiari terra leniticum ab acido cum , idque fal fi feorfum concrefcat , habemus tophos albos quafi translucidos tamquam fubtilibus, priimaticis, reclifque columnis coagmentatos, qua? columnx funt ipfa falis fe- lenitici cryftalla : fuperficies tamen hujus tophi feu pori O 2 aquei (a) /. c. pag. \g. ftus Vogelius in libro cui ti- Hifloire de /'\Acad. Roy. des tulus De incruftato agri Gottin» cbe- Scien. «w.1747. a Paris . 175 2. genfis commentatio pbyfico- a Mr. Sauvages . Continv.atio cor/i- mica . Gottinga . I75<5. P g-13- ment '. cominet obfevatio- credit aquam mutari in lapi- illa decide- nes litbologicas . pag. 7 II. Eiu- dem vel antcaquam diteloquitur de tophorum aqua- rit, & fic ftrias in cameris pen- rum genefi ; atque ait , tophos dcntes format ; vel cum cjus partim generari ex limo, par- guttse jam deciderint , vel &. tim ex iucco lapideo feler.iti- utroque modo. co : Sed Cl. Rudolohus Aucu- , io8 C A P U T III. aqnel paullulum aflimilatur illi a Mercato (a) Fttngo hujus tophi ftruclura Galfrb vocato : Conftans ita eft , ut cum Cel. Paffero (£), qui tophorum elegantem for- plantas credit (c) mam fpeclans, tophos quofdam lapideas ; tophum hujufmodi plantam vocaremus, nifi falium fele- niticorum aggregationem in ipfo cognoviifemus , a quibus ialibus fortaife multorum tophorum generatio repetenda eft. Obfervavi in quibufdam antiquis du&ibus fubterraneis, prope Bononiam vulgo Bagfio di Mario (d) appellatis , ubi lente aqua excurrit, ad ipfius fuperficiem lamellas al- felenitici cry- biffimas , in quibus lucide apparent falis ftalla (e); quapropter pratermiflis aliis exemplis, dice- re (a) Michaelis Mercati Met. net Romana infcriptio , quae tallotheca. pag. 257. nunc exftat Bononia? in Pala- (b) 7. c. \. 18. pag. 358. tio Nob. Viri Albergati ; de ufque ad pag. %6l. & in tom. qua infcriptione agit Joannes 5. Nuova Raccolta d? Opufcoli Capponius in differratione edi- &c. del P. Callogiera . Differt. ta in Profe de Gelati , edita 4. §. 17. pag. 78. qucque in libro Malvafta^ cu- ( c ) D. Guettard Mem. cit. jus titulus Marmora Felftnea. part.z. pag.6o.& feq. explicnt Bononite . 1 690. concretionem calcarii ftalagmitis Duclus fubterraneos fere fi- diverfa? formas , ftru&urae ramo- miles illis Balnei Marii vidi fae, plantarum inftar, &caufam fub antiqua urbe Clufii in He- a lapide jam ibi Laberin. repetit in aqua truria , qui vulgo to fcluto , qui mufcofas plantas, vocantur. aut aliarum plantarum radices (e) Attamen aliquis ftala- obducit ,ira ut , ccnfumpta plan- ctites ab aliis falibus fuam ge- ta, ftmplex ftalaclites ramofus nefim repetit v. g. Stalatlites inftar plantae remanet. albus falinus, qui fub antiquis (d) De quo Balneo aliquid fornicibus, ubi aqua penetrat, fcribunt Hiftorici Bononien- concrefcit , atque generatura fa- \ fes • ad quod forfan perti- le calcis. . DE HISTORIA NATURALl &c. I CQ iimus plurimos tophos, nc dicam omnes, a (ale ielenitico oriri quod li in terra ; eorum concretione ipfis roifceatur, tophi calcarii diverfis etiam coloribus propter terrae qualitates, efficiuntur, in quibus tamen nudis, aut armatis oculis ial hujufmodi confpicitur . Prxtereun- funt da exempla aquariim tam communium , quam mi- neralium, & thermalium, quae tophos diverfe fpeciei gi- gnunt (a)' oporteret alabaftra confiderare, } nam etiam qua- (S: ipfa a iale felenitico variae fpeciei a noftro or- repetunt tum ; quamvis putet aliquis ab aqua ("fecum vehente principia hujus falis ) nec alabaftra , nec po~ ros aqueos &c. oriri ; creditur enim cavernas ubi ftal- laCutes reperiuntur , ab aqua ncn madefieri , ideoque ftalactites vegetare initar plantae . Modo obje£tiones o- mnes contra hanc opinionem in medium proferre ne- queo , quia nimis digrediar a traelatu Thermarum ; at- tamen (a) Ut in Hetruria zqux chionem Marcum a Fratta Mon. thermales S. Cafciani, S. Phi- talbanum Delle acque Minerali del 1 lippi, Rapolani, Vignonis, Pe- Regno d Ungaria Rela^ione . Ve+ triuoii , Roncolani , aqua aci- netia . 1*587. pag. 17. , Andream dula Clanciani , ac thermalis Baccium de Thermis &c. lib. 1. ab *Aqva , acidula Aiciani, & cap. 15. pag. 27. & feqq. n.$. thermalis Pifarum , denuim a- 10. 20. , extrait dit Journal d^ fi- qua> thermales Lucenfes, ut tAngleterre . Journal desSfavans , leam multas alias a me obfer- dn premier Juillet . 16y$. Des vatas . De lurimis aliis aquis e.w.x mineral. d? Ungarie • Bi- | tophos efficientibus, Vide apud bliotb. univ. & hiflor.Juin. i£8S. Fabrettum rium. 10. & num, pag. 465. tom. g. , extrait dit 6g. , Nardinum lib. 8. cap. 4., Journal d' ^4llemagne , Journal Mercatum in iua Metallotheca des Scavans du j.Fgurier 1^84., 252. & feqq. ubi agit de Bacconum de Verulamio ini//- lapidibus tcrra*. Laurentium Maf- (imilibus, Mar- va , Joannem faeum 1 1 o C A P U T III. tamen dicam in caveis feu cryptis montium a me vifis, inter quas eft illa anguftiffima non longe a balneo ab Aqua in Pifarum collibu?, me oblcrvafle non folum for- nicem, fedlatera, ac lundum hujufmodi caverna» incrufta- tum ftalagmitibus , feu poris aqueis ftillatitiis madefa- clis Sc friabiles , quorum illi fornicis in apice molles e- rant , a quo gutta aquea paulatim decidebat (a~) in fo- lo , ubi reclus ftalagmitis conus ab ipfa aqua produce- re- batur , qui fuo apice recla linea fuperiori ftalagmiti fpondeoat , & fic de reliquis dicendum . Qui vero ali- quas cavernas omnino exficcatas cum poris aqueis vide- rit, pro certo affirmare nequit olim illas aqua non fuif- fe fcatentes; obfervamus enim farpe fontes antiquos mu- tare cuniculos. Nunc de lapidum vegetatione (£) fermo inftituendus ef- fasum Scala di Filofofia . grad. ta dfOpufccli &c. del P. Callo- 20. cap. 4., Petrum Mefliam giera . IdLtn aflfirmat D. Dau- /' Selva part. 2. cap. 28. , An- bcnton , mimoire far albafire dream Tiraquellum in adnota- pag. 245. Hifloire de /' %/fcad. tionibus ad Alexandrum de A« Roy. dcs Scien, an. 17 54. Paris lib. lexandris 5. cap. y. , Ma- + 759' ginum in Geograpbia Ptolomai , (b) De lapidum vegetatione Varehnium Geograpb. lib. 1. fcripfere Imperatus DcW Ifioria cap. 17. prop. 13. , P. Ouvo- naturale libri 28. Napoli 1590. glie Defcri^jone clel Cile . Hb.%. lib. 20. cap. 2. pag. 58^., Ge- cap. II., Mr. Hanry de Heere orgius Baglivus Opera omnia . Les Fontaines de Spa. cap. 2. Lugduni 1704. differt. 5. de ve- pag. 3. getatione lapidum pag. 475. «/- (a) Quod etiam Cl. Domi- que ad pag. 501. , Mr. Pitton nicus Scbiavo obfei vavit in aliis de Tournefort Relation cC un vo- cavernis Defcri^ione di varie yage du Levant . Paris 1717. prcdwzjoni naturali della Sicilla . Lettre 2. pag.6j. tom.i. eodem- pag. 60. tom. 2. Nuova Raccol- que tom. Lett. 5. pag. 187. i?0. ufyue . DE HISTORIA NATURALI &c. iii effet, ted alibi hoc prolixe iaciam . Modo dicendum de reliquis noftrarum Thermarum fedimentis. Aquas Aponenfes in ductibus deponunt arenam cum ferro & mica flava feu ammochryfo . Infuper fiepe cer- nuntur cavitates lapidea: collis Aponi plumbei coloris, qui aeri expofitus cito evanefcit; & inter rimas ejufdem collis fic ab aliquando terra alba , qu# aqua madefacla eft , ut primo intuitu lacli parum condenfati comparari poflit , & exiiccata omnes Laclis LutiiV qualitates habet. In canaliculis aqu.x Aponenfis quaedam materia glutino- io - mucofa pinguis cinerei coloris vifitur fimilis illi ali- quo modo Thermarum Badenlium , quam Auftor anony- mus (/?) a terra gypfea oriri aflerit , cum recremento illo ad pag. ufque 105. Cl. Joannes ra l efpanola . tomo primero . con- Baptifla Pdfferus dijfert. g.D?//' tiene mucbas differtaciones pby. 1 IJJoria de Fojfili del Pefarefe . § ficas , efpecialmente fobre el Du I 8. pag. ufque ad pag. 6<\. 358. 3 luvio . Madrid. 1754. ^. 22. pag. in tom.i. Nuvua Raccolta d' O- n 8, ufqtie aj pagt ^ 2 , con tra pufculi del P. Callogiera; & in lapidum vegetationem erudite tom. col- 5.ejuldem opufculorum diflerit . lc&ionis, Cl. Pafleri Differt.^. E t Cel. *4rgenvi/le pag.136. l a li tie ad a §• 7- P g- 77- fl P S- & fiqq. hanc opinionem de la- 8l- &c- pidum vegecatione refutat , & Sed Cl. Martinus Kaebler in per folam juxtapofitionem fof- Differt. cujus titulus Cryfkillo^ filia crefcere demonflrat. VHU rum generatio Caroli . ( Linnsi ft Q \ re naturelle eclaircie dans une xAmaenitates Jfcademicte . HoU de fes parties principales V ory. mixy&Lipfia- ** 1740. ) pag. 460. clologie&c.pat. Mr. des So. ^. J. breviter confutat Tournc- cietcs royales des Scienccs de Lon- fortii obfervationem delapidum dres & de Montpellier a Paris . vegetatione. I75S- R. P. Fr. Jofeph Torrubia (a) *Abbandlung von demmu illo cafeofo pinguique butyri 5c coclio- , quod aqus ope nis a butyro recenti abluitur, & fub cryitallorum forma pnmpitatur : Gypfeam namque terram, partem albumi- nofam ovorum , & materiam cafeofam pinguem conve- nientiam inter fe habere, & ejufdem efle profapias ab Auctore ipfo adfirmatur.; nefcio tamen qua ratione. Materia quidem hsec glutinofo- mucofa pinguis paul- lulum dimmilis videtur illi qua: e(t in aquis mineralibus , de Barege a Cl. Secondat obfervata? (/*). Sal neutrum fimile fili marino in lateribus fontium & rivorum non longe a fcatebris concrefcit , fere eodem fit fal fi iilud modo ac Thcrmarum Lucenfium , quod fal >^> v5»i v£>> v^> v5» v^» v^> v5>> ^, v^> y9» *5>> v^» c£e» Gebraucb des im Marggra. & tr£s- valbader uberaupt &c. Strasburg, fer secber lentment . Le lende- 175 6. cap. z. tnain cette fubflance rkduite a acquis ( a ) Obfervations de Pbyftque un tres-petit volume avoit y & d hiHoire naturelle jv.r les ime confijiance de fuif ; elle en *& l' odsitr eaux minirales de Dax , de Ba- avoit ie gout , fe fon- gneres de Barege doit mime a la cbaleur , & , & &c. d Pa- de embrasi ris . 1750. Mem. fur les eaux tombant fur un cbarbon le Mineral. de Barege . pcg.6$.&' s enflammoit & nourriffoit fet* confide- feqq. de qua fic fcribic . Les &c. une quantite afje-^ canattx par lefquels les eaux mi- rable en avois rapportee que f , nerales arrivent aux-bains reduite a une pellicule ex- , font s* eft qui a perdu ia enditits d* une fub/iance blanche tremement mince , /' qui paroit mucilagineufe , on propriete de s* enflammer , feule- jctte le apelle le limon des eaux . On en tnent lorfqu on la fur trouve aux parois de f a- une odeur fen- auffi feu , elle ripand qvAduc qui recoit les eaux quifor- /ible de gt' tent des bains , Des habiles gens r efiiment comme trifrifolutive , DE HJSTORIA NATURALI &c. .113 fal cito colligatur, omnes falis proprietates (a) retinef verum fi diu ibi reiinquatur a nimio aquarum calore ac loiis radns acidum ipfius extrahitur, & fola infipida il- baque te.rra remanet qua , fenfim in lapidem vertitur In alns tamen Patavinis Thermis fal fupra faxa concre- lcir exigua sjuantitate : Omnes vero terram flavefcentem ocnrae fimilem in fedimentis relinquunt ; fed pr#cipue aqua S. Petn Montis-anidnis, & S. Helens ; nam pau- ca 111 Apono, alnfque thermis hujufmodi terra obferva- tur : Quje aqua thermalis S. Petri, ac illz S. Helena- Montis sgrotorum , & Montis ortoni , S. Bartholomsi cumfcaturiant aut confluant in argillofas terras, peculiaria luta ad diverfos morbos pellendos efficaciflima efficiunt. Inulquam de ammalibus ac plantis noftrarum Ther- marum agam, oportet earum gradus caloris peculiares mdicare, quos d.verfis tempdtatibus diligenter obfervavi Keaumunano Thermometro cum mercurio (b) divifo in bo gradus, ad quos aqua fervens mercurium afcendere Aponi <^> ** «»% «£* ^ (a) In mea differt. de Aponi aqua calida IX. 6z Aponi aqua tepida . 4 Aqua Montis ortoni 4?~ - Virginis 18 - S. Pctri Montis anionis 55 - M. ^Egrotorum — 53 - S. Bartholomau 39 - S. Helenaz . 5*1 In hifce Thermis, ut alibi fufe fcripfi(^), praster in- teflina aquatica , Scarabai amphibii , vermes culicum , fquillee parvae marince Rondcletii , infe&um aquaticum No- , vigintino- ttuam vocatum , quas infecla ubi aqua gradus vem caloris habet, morantur ; ut etiam prater Larvam Mufca Chamaeleontis , parvam Cantharidem nigram aqua- cujus fpecies fere in ticam Moufeti , & Lifleri , ( omnibus ibi aquati- Hetruria? Thermis innatat , qua? vulgo pulex , efl: iis ea vocatwr & non valde dimmilis , quas in Lu- cen- <«^i fjS^ VS*> <^> .j^, <^> <^> <^> <<5^ (^i V5^ «S* &* (a) Difs. de sApont Thermis. cap. 4. ^rfg. 51. 5 DE HISTORIA NATURALT &c. 1 1 cenfibus (/»), ac Plebis a Fofciana Caraphoniaj Thermis reperi. ) Prater, inquam , haec infecla, ubi aqurc calor afcendere c02.it mercurium ufque ad eradus trminta & • • r 1 • • • T l octo, maxima qaantitate, non iolumvivit, verum etiam La0, prop.igatur fpecies parvorum buccinorum quam fu- r ' (£), T Ipicor n >itris Thermis peculiarem ei{a^ quia vifis multis /l/Ct buccinorum fpeciebus tum maris , tum aquae commu- ^.e. nis (r), nihil fimile reperire potui, dc qua fpecie cum aliis animalibus a me defcriptis (d) ita Cel. Eques Ca- rolus Linnzus, in epiftola tranfaclo anno ad me data, fcribit „ Perplacuere omnia , imprimis meo palato fapie- Holotburia tctb. 2. 12. tab. „ bant fig. & 3., nec non „ vua marina tab. 2.fi. 2., & Cocblea tab. 2. f 1. 2. „ mihi plane ignota animalia , qui tamen ultra 4000 „ noveram, & in Syftemate naturae enumeravi.,, Species P 2 vero ( a ) In idctis Pbilofopb. men. cap. 4. pag. 51. ufque ad pag. Jis Jv.lii i66p. Obfervationestf'? j8. Tab. 2. /. I. 2. Balnei Laticibus . pag. 820. Jo- (c) Speciem hanc Buccino- feph Ghnvill in epiftola ad edi- rum comparavi cum illis La- torem miffa data Balnei Junii. cuum Commachi, Sebini, Be- 16. \66g. fic icribir. ,, In Bal- naci , ut etiam cum aliis a „ neo Crucis duftores Mufcam Langio , ac ab aliis au£toribus ,, quamdam nigram, ablcondi- defcriptis; atque ad hoc, ma- „ tis alis pra»ditam , inftar e- ris tam Adriatici, quam Tyr- ,, jus, quam Vaccam Matrona. rheni littora peragravi , & non- „ lern vocant , fed nonnihil nifi parva buccina a nullis de- ,, majorem , notarunt, eam ad kripta reperi fed nihil noflris y „ vivum in aqua pungere; & buccinis fimile vidi. „ nonnumqujm mordere affir- ( d ) Differt. 2. de nonnullis „ mant; fub aqua vivit , rec Infetlis terrefiribus & Zoopbytis „ umquam, repeiitur, nifi tem- marinis . pag. 6j. ufque ad peftate . a „ admodum ralida ,, V g> 97- (b) Difs. de ^fponi tbermis. uef C A P U T III. vero alia buccinorum vivit in Thermis Vetulanienfibus feu Caldana ad Senarum regionem maritimam , ubi a- qus calor eft graduum oaoginta & otto cum thermo- metro Ferentheitiano (*) : Ubi vero in noftris Thermis aqua» (a) Quid Antiqui de vcr- fylvano de rebus Pannonia qui mibus aquarum , Aponenfium addic • fi hi pifces in aquam dixerinc , Vide Joannem de frigidarri immeraanrur , illico Dondis /. c. cap. i. pag. 95., moriuntur. Gregorius Agrico- Bernardinum Scardeonium /. c. la De natura eorum auce efftuunt lib. 1. claf. r. pag. 21. , Bac- ex terra lib. 1. pag.1%0. F. in cium /. c. llb. 6. cap. pag. 24. Colletl, Junta de Balneis . fcri- 230. , Portinarium /. c. lib. 2. bit„ Pifces degunc in calidis cap. pag. 4. 54. „ fulphuratis in Pannonia in- In mulris aliis aquis calidis ,, feriori ad Budam , & in alu- animalia vivunt, nempe ubi „ minofis ad Julium Carni- calor vehemens non fit . Pli- „ cum . „ Turra de Caftello nius Hijl. nat. Parifiis . 1723. Pnecepta aqua balnei de Porre- tom. 1". //£. 2. §. io<5. ^rfg. 120. tla in Collecl. Juntcede Balneis . ». 11. ait „ ad' Veculonios in cap. 2. pag. 4.6. ait ,, pifciculi „ Etruria non procul a mari pi „ quafi rubei in ea manent. „ fces„ „ Busbequius aCrviryvg" nempe in aqua thermali Por- epifl. I. pag. 10. inquit,, Illud re£ta in Bononienfibus monti- quoque ego videre „ dum eram Budae in bus , quos tamen Hungaria videre juvit, fon- nequivi , uc neque Incola? un- tem qui eft excra portam quam illos vidiffe mihi dixe- , , qua iter eft Conftantinopo- runt, lim in fummo maris ferven- Prope Magnum Balneum S. tem , in cujus tamen fundo Cafciani in quodam parvo bal- natantes defpicias pifces : quos neo , cujus aqua mercurium inde nifi co£tos eximi poffe Ther. Reaum. a gradibus 12., uf- „ non putes . „ quod etiam quibus in atmofphera erat, confirmatur in Bibliotheca univ. que ad gradus 25. afcendere fe- lon« & hiflor. fun. i<588. tom. DE HISTORIA NATURALI &c. n 7 aquae tepidx multum evafere, continent ranas ac pifces • Jn Lacu ArquZ, qiu aquarn calidam falfam . recipit , Pl fces marini fepe capiuntur . Baccius (4) dicit in pi- icinis falfis Traniylvania: pifccs falfos fapidiflimos efle qui tamen fi in dulces aquas mittantur, paulo poft in- tereunt. r PlantaE peculiares, quz circa noftras Thermas, & in iphs gignuntur, nunc breviter numeranda; funt Prope earum fontes aliqua plants oriuntur maris lit- tons propriiE v. g. Scfanus culmo tereti ramofo , capitulis terminalibus /W« Anagallts aquattca , , ro/„^ / // w„ B pin. 252. ^m /o7w ftw^jfc, longttudine intermediorum . Linn. ipec. plant. 0". 423. n. Hort. ClifE 173. •3-0«- vix mediam craflum, rubei co- &««» , arque in parietum fo- lons, adecem annulis divifum , raminibus fluviatiles cancri mo- quorum unufquifque quatuor rantur : In canali autem in aut quinque minimispilis albi- quemomnium ba.lneorum aquae dis ornatus erat; hic vermicu- tepefaaa: influunt , fapidae an- Jus in motu veiox eft , atque guillae , gto^v , ***& , cancri le le contorquendo flectendoque vivunt. teovctur: In eodem balneo (b) /. c. lib. 5. cap. 4. pa* mulca? cryfalides forfan LibeU 136. ». 10. . . n8 CAPUT III. Sonchus anguftifolius , maritimus . C. B. pin. 124. prodr. tfi., Zannich. 251. n. 4. uncus culmo J Jubnudo tcreti mucronato , panicula termi- nali) i?7volucro dipbyllo fpinofo . Linn. (pec. plant. 325. n. 1. Afler foliis lanceolatis glabris , ramis inaquatis , flori- bus corymbofs. Royen prodr. ic»8. Atriplex folio baftato ,fcu deltoide . Morifon. Hift. Oxon. 1. 607. Sa/icomia articulis apice crafftoribus obtufts . Miller Dicl. n. 1., Linn. Mat. med. 8., feu Salicomia annua. Sauv. monfp. 7. Hxc Salicomia duntaxat prope fontem thermalem Do- mus novce oritur, quam plantam Joannes Henricus Pott (a) ait, non folum ad mare, verum etiam ad Lacus falinos oriri; & Samuel Slotz (b) obfervavit maximam quantitatem Salicomice , feu Kali geniculati prope Sali- nas Tranfylvania: ; & Gunterus Chriftophorus Schelame- rus (c ) narrat apud Halam Saxonire in valle qu6 qua> dam falfae aqua» confluunt, oriri fequentes plantas After maritimus tripolium diHus Raij . Hift. 270. Salicomia feu Kali geniculatum . Glaux maritimus Et Cel. Joannes Targionus Tozzettus (d) vidit apud Bal- ( ) *Acad. a Obfervationum & ani» ( c ) ./#7. Nat. Curiof. madverjionum chymicantm circa an. 16&7. obfervat. 3. Jal commum , acidum falis vino. (d) Rela^ioni d' alcuni Viag- fttm , & Wifmutbum verfantium gi fatti in diverfe parti della colletlio prima . Berolini . IJO,?. Tofcana &c. Fircn^e . lj$l. di De fale communi . pag. 2. tom. 3. pag. 326. Bagni (b) *Acad.Nat.Curios.Epbem. Mante Catino nel Pijioiefe Cent. 1. & 2. obfervat, 132. pag. 266. . . DE HISTORIA NATURALI &c. n 9 Balnea Montis Catini in Piftorienfi ditione has mariti- mas plantas Salicornia geniculata fempervirens . Tournet. Inft. R.H.5 1 Salicornia geniculata annua . ejufd. Ibid. Afier maritimus folio tereti crajfo tridentato. Tour. Inft. R. H. 483. Alfmc maritima five Spergula marina major perennis. Mich. H. Flor. pag. 5. & iop. n. 10. Afier maritimus paluftris cozruleus falicis folio . Tour. Inft. R. H. 481. Reliquas plantas nafcuntur non folum circa has , quae Thermas; verum etiam in Euganeis montibus, in fecun- da parte hujus tra&atus recenfebo ; 5c utinam habere poflem Floram Patavinam a Michelio incceptam, qus mihi magni levaminis eflet (a) . Plinius (b) jam dixit „ Patavinis aquis calidis herba: „ virentes innafcuntur. „ Falloppius (c) idem afferit; aft Vallifnerius (d) putat herbas in aquis valde tepidis ac cum pluvialibus immixtis folum oriri : attamen ego in aquis Thermalibus S. Petri , rum calor eft graduum quinquaginta , cum Reaumurii (e) qua? Thermometro vidi Confervam albam , iftiufmo- Tab. L di colorem accepit a vehementi illo calore; nam ipfa fig. 5. conferva ubi aquae calor ad folos quadraginta gradus per- venit, fubcinerea eft . Infuper fufpicor filamenta illa al- fig- 2. ba, qua? innatant in duclibus Aponi, ubi calor eft gra- duum ^y '7^ \£r> V5^ \£7\ ^O^ ^^ v^> <*S7* <^ uS>~, <-i?' <«2?^ (a) Quam Floram una cum ne^ia. 1733. Breve rela^ione di aliis Mss. ejufdem au£\oris pof- quanto ba offervato nelle Terme fidet Cel. Joannes Targionus Padovane il Sig. *Antonio Val. Tozzertus. lifnieri. pag, 433. (b) Hifl. nat. tom. 1. lib.i. (e) In mea diflerr. de .Apo. pag. §. 106. 120. n. XI. »i Thermis . cap. 3. pag. 43. (c) /. c. cap. 17. pag. 312. tab. I. /. 5. ( d ) Opere Fi/ico.Medicbe . Ve. i2o G A P U T III. quadraginta effe confervae quae pau- duum (#), fpeciem , latim a tophacea materia incruftatur, atque fub forma vermiculati fig.i. tophi (/>) coagmentatur. In aquis calidis Aponi graduum triginta ck o£to cum Jjponitana tri- fig, 3. eocjem Thermometro, eft, Conferva folio quetro fere algce martnce ftmilis c , Confcrva ramofa ( ) & fig. 4. Aponitana in fbra lonpijftma capillari vejtculis donata In thermalibus aquis Montis aegrotorum , ubi earum fig.6. calor eft graduum triginta quinque , orirur Confer- fiS' 7- va capillacea ftmplex ( e ) , & Conferva capillacea ra- "' ab herbacea membrana oriens praeter has con- mofa (f)'y fervas alia planta a me nuper obfervata fuit in fun- do fontis calidi Montis aegrotorum , ubi calor eft gra- ~ duum 40 cum thermometro Reaumuriano , ut etiam in quodam Aponi fonte; quae planta a me vocatur Ul- a ' va thermalts valvulofa , erecla ftmplex , capitulo fubrotun- do , cujus ecce brevem defcriptionem : In fontis fundo viget haec membranofa planta a. modo viridis , modo fubcrocei coloris , copiofis veficulis h. h. tum intrinfecus tum (a) Jbid. cap. 2. pag. 16. vam in ipfis aquis calidis Moti. tifgrotti tab. \. f. 1. , & eam pofuit inter (b) Ibid. byffos . & fic a Michelio voca- /. c. cap. pag. tur . Byffus paluftris (c) 3. 41. fubobfcura , tab. 1. f. 3. filamentis non ramofis brevibus. (d) /. c pag. 42. /. 4. Micbd. gen. n. 14. pag. 2 II. (e) Ibid. pag. 44./. 6. Mi% tab. % DE HISTORIA NATURALI &c. 121 tum extrinfecus referta, aere, & aqua plenis (/?). Inter- ftitia autem fibrola /./'./. laberintyforma elevantur , mul- [ue curiofas cellulas efficiunt , qua? tamen clauduntur tenui membrana viridi ; ita ut haec planta vix tres li- neas crafTitie aequet . Eadem planta aeftate & autumno pullulat plurimos caules ereclos g. g., quorum unus v. g. crefcit ad tres quatuorve pollices, qui caulis modo levis eft g., modo quamplurimis veficulis prominentibus refer- tus d, ejus , color plerumque viridefcens , & aliquando fubiiavus. In caulis apice fubrotunda veficula, feu capi- tulum b.b. vilitur aqua repletum , & ftriis viridibus c.c. fazpe ornatum; & fxpe capitulum parvum & convolutum eft /. /. /. Gaulis modo (implici , modo duplici aut mul- tiplici bafi e. e. e. inftar fornicis gaudet ; & fspe treive duo, caules , quamvis inter fe diftent, conneclun- tur mediis ramis f. inftar clavicularum ejufdem fubftan- tiae caulis. ac Ex feptem membranis gelatinolis, & ft- broiis caulis efficitur, quarum extima viridefcens , reli- Q_ qua: (a) Quae aliquo modo finii- Anglia eamdem plantam obfer- lis apparet Fv.co tbermali fub- vavit. vejiculari flantia , fuperf.cie re~ Cl. Springsfeld fimilem plan- ,1 Cl. de Secondat ob- tam circa fcaturiginem therma- fervato in aquis thermalibus de rum Carolinarum vidit, quam Dax , quae tamen planta non appettatTremellara thcrmalem ge- pullulat uc rioflra • fed potius latinofam, reticulatam , fubflan. eadem videtur ac illa a mede- tia vejiculofa , quae non folum icripta in meo Itinere nat. ad Hifi. , fcaturigines , verum etiam & repertain Thermis ab %rfqua omnibus partibus, quas vapor Pifarum. Secondat De Obferva- calidus tangit, accrefcit ; tref- tions de phyfiques &c. Relation que fpecies, feu varietatcs ipfe de la Fontaine de Dax . pag. Springsfeld defcribit . Hifloire ad pag. /' ll.ufque \6. , Cl. Hill de \Acad. Roy. des Scicn. & rcferente iplo De Secondat l. bel. let. an. 1752. a Berlin. c prope aquas , Bathenfes in 1754. pag. 100. 104. ' 122 CAPUT III. qua? fex pallentis funt coloris , intcr quas veficulx aqua repletac peculiariter prope balim ac capitulurn confpiciun- tur ; ultima denique interna membrana fubtilior eft: Omnes vero membrana ab innumeris parvis glandulis coloris rufo-- viridis ab unaquaque parte teguntur: Mem- nae ifbc cylindrum efriciunc in medio cavum, diame- rro trium linearum ; cavitas autem hxc dividitur ab in- tegris valvulis ex intimis membranis formatis , diftan- tiam inter fe habentibus quatuor linearum, qua: valvula: funt circiter decem, aut undecim , fecundum Ulva ma- gnirudinem : Ufus harum valvularum fortafle erit ad con- tinendum aerem , & ad fuftinendam aquam veficx feu capituli , ut Ulva erefta maneat in aqua continuo a mul- tis fcatebris agitata . In hac planta nullius fruclificatio- nis indicium umquam obfervare potui. Planta hujufmoJi ad Tremclla genus pertineret fecundum Dillenium (rf), ad quod genus certe attinet Tremella illa inter calidas cOllis Aponenfis cavitates oriens , jam a me alibi indi- cata (b). Infuper alias membranofas plantas Aponividi, qux e fontium fundo evulfae aquis parum calidis inna- tant, atque rubefcentem colorem adipifcuntur. In balneo S. Helenre, ubi aqua caloris gradibus 47 exilit , membra- nofa planta oritur viridis coloris , duobus membranis ef- extima aliquantum carnofa formata , quarum , inferior fubtilior, ac glandulis , foveifque repleta . In Fonte S. Bartholomau lapidibus adhrcrens planta fere gelatinofx oritur, ubi gradus caloris funt 3^ -, veficulis multis ae- re plenis referta , ejufque color pulcherrime viridis eft. In alveo Aponenfium fontium , ubi pradifta Ulva ori- (a) Hifcria mufcorum &c. (b) Difs. de xAponi Tbermis. Dilltnii. Oxonii .1741. genus. 3. cap. 3. pag. t\6. . &c. DE HISTORIA NATURALI 112j oritur , quoque fequens planta vifiturrf, qu& Byjfus bcmif- Tab. pbccricus tbermalh a me vocatur : Ejus color eft viri- IIL 2 - defcens , fubftantia exterior villola b. cum foraminibus c. fig> c. , intima mucilaginola , aliquanto fibrofa, veficulis mul- tis referta aere , & aqua plenis In colle Aponi ubi aqua? calids extra rivulos defcen- iequens coriaceus thermalis niger crefcit a.a. dunt, Byjfus y fig-3> qui moJo a pollice ufque ad pedes duos circiter auge- tur , ejus craifities vix ad tres , quatuorve lineas perve- nit. Color nigrefcens, fubftantia tenax capillacea , cujus filamenta b. b. fubtilifiima vario nexu intexta funt, ita ut fubftantiam quafi coriaceam efiiciant. Numquam vidi in hifce plantis Iru&iHcationis indicium. Reliquum eit, ut omnes qualitates noftrarum aquarum breviter exponamus ; & primum illas aquaj Aponi , & pradertim tepidae inventa? a Parente meo Hieronymo Vandellio in hoc Archigymnafio Publico Primario Chi- rurgiz Profeflbre, & Sereniffimi Mutinae &c. Ducis Con- filiario , Sc Archiatro : Aqua haec tepida , limpida eft ccelo fereno , pluvia imminente turbatur valde , multaf- que ejicit icobes & fruitula diverfa carbones referen- tia (<*). Vapores fulpliurei noftrarum Thermarum dum Q_ 2 faci- ( a ) f^uod fint aiii fontes , mali della Pieve di Foffiana . qui ccelo nubilo , aut pluvia pag 62. , ut etiam F. Leanclrum imminente turbentur . Vide Alberrum Defcri^ione di tutta meam DifTertationem de Jlponi P Italia . Venezja . 1577. pag. Thermis cap. i.pag. feqq. ubi de Volaterrarum La- 5. & , 55. & Jfnalipi di alcttne acque rttt- cunis apit , quod a Cel. Tar- dicinali del Modonefe . Padova giono Tozzetto confirmatur Re- y 1760. cap. 3. delle acque Ter- la^ioni d alcuni viaggi fatti per la . 124 C A P U T III. iacilius in aerem evehuntur, eo ferenior oc ficcior fine nubibus tempeihs , cujus rei rationem refert Boerhaa- vius (/7). Calidse aquaj Patavinx lintea nullo colore inficiunt {b)- attamen facile ferrum corro- y (c), ac Lapides (d) dunt. hauftas Eaxlem aqua: diu calorem a fontibus fervant ; nam Patavium delatse, calidx nimis perfeverant, quem- admodum etiam earum luta . Per annos hx aqu-e in vitreis vafis bene claufis fer- vatae, femper limpidae remanent, nullumque fedimentum, ne- laTo/cana . Firen^e. 175 1. tom.z. modo ac in Infula Paros Fons pa?. 414.. 44.^5. ,• Vide quocpe fic tingit , uti aflferic Bartho- Philipputn Baftianum DS Bagni lomaeus a Clivolo De Balneo- di S. Cafciaao . Montefiafcone rum naturalibus tiiribns . \x\Col- 1753. cap. 14. ofrerv.%. pag.yS. letl. Jitnta de Balneis cap. 36. qui ait , aquas S. Cafciani va- pag. z6$. F. pore valde elaftico tempeftatis ( c ) Aquae Zepufii in Comi- mutationes indicare. tatu Littoviae S. Joannis fer- ( a ) Elementa Cbemia . ta;n. rum rodunt. Delie acque mine- I. pars altera de artis tbeoria raii del Regno d" Ungaria rela- pag. 235. tione del Marcbefe Marco Deiia ( b ) Uc faciunt LucenfesTher- Fratta Montalbano . Vene^ia . mae , quae linteis maculas ru- l6S7.pag.it,., Jofeph Gianviil befcentes communicant • fed l. c. dicit Balneum Crucis ar- quod peculiareeft, Thermae ab qentum corrodeie . Thermales Jtqua Pifarum lintea paucis nquaeS. Caiciani Senarum emol- diebus omnino flava efficiunr; liunt, atque deroduut ftannum . & quaedam aqua Alpium Mu- (d) Jacobus Rohaultus Pby. tinenfium in Monte-Fiorino in fica. pars 3. cap. 10. §• p-pag. pago , vulgo , Vitrioia di£to, 418. ait, fontesfalfos Burgun- fcaturit clara ac infipida, quae diae idcm facere . iintea nigredine inficit* eodem . DE HISTORIA NATURALI &c. 125 nequc in fuperficie pelliculam terream (a) ciriciunt, qua- re confervant adhuc virtutes medicas , quamvis remiffio- res ob Jbiritui rco-elafiici diminutionem . Narrat Lu- dovicus Pafinus Medicus P.itavinus (£) „ Illuflriffimus „ Dux Alphonfus Eftenfis, femper in palatiis fuis vafa „ lignea plena aquarum Aponenfmm habebat, de quibus „ quocumque tempore bibebat.,, Therma Patavin?e, pnrapue illa: Aponi , Montis regro- torum, & S. Helenae tanta aquarum copia abundant , ut unaquaeque plures Molendini rotas vertere continenter poifent Color omnium noftrarum aquarum limpidus & cry- ftallinus eit; unde dum balnea fint aquis replcta , cor- pora etfi exilia in balnei ftrato magis clare vifuntur , quam extra aquam , atque monetas argentea: , hominef- que in eifdem aquis candidiores apparent (c): fed fi no- i\rx aquae diu in balneis, aut lacunis fint, in earum fu- perficie ex fubtiliffima terra oritur pellicula, qu& craffior ac gravior effefta aut lateribus adhserefcit , aut fundum petit : In aliquibus autem locis fope aquarum fuperficies tegitur ab uncluofa & inftar iridis colorata pellicula. Odor omnium Thermarum Patavinarum eft fulphu- reus, ac aliquid volatilis & penctrantis indicat ; afl: aqua Apo- V^> v*C. .^-. ^r v5*> csTi (a) Unde fi ratio vera eflet neis . Liber de Thermis Patavi- Cl. Auctorum Comment. Lipjien- nis . cap. 52. pag. 108. C. fium /. c. nempe „ defectu ca- (c) Andreas Baccius l.c.lib. loris „ tonhum formari . „ aquae 6. cap. ip. pap>. 3^0. «. 20. hx in virreis vafis frigefacta» , dicit, Aponi aquas cinereas ef- per duos annos fic (quas lim- fe: & recens auctor , qui Pa- pidas adlervo) topho confertif- tavinas Thermas non obierva- fima» effe deberenr. vir , idem judicat , quod fal- (b) In Cellecl. Junta deBaU fum eft. . . , n6 C A P U T III. Aponenfis reliquas antecellit halitu fulphureo: omnes ta- men frigefaclas ipfum halitum fulphureum amittunt , ac nonnifi agitatae in phiala illum aliquantum adipifcuntur ; & fi hx aqu£B in phiala per menfem relinquantur ubi antea vinum fuerit, aquaj odorem inftar hepatis fulphu- ris acquirunt. Sapor earum efl: falfo - fulphureus , ita ut lacleus vi- deatur; & aqua Virginis fuo fapore accedit ad illum aquaz Thermalis Pifarum , & PorreHa:. Nihil uncli habent ( nifi reiides fuerint ) ; imo balnean- tium cuti quamdam aulteritatem inducunt Gravitatem harum aquarum vario irnio examinavi , eafque cum gravitne aquas pluvia? , & fontis deitillati comparavi. Et priufqium experimenta initituerim , fin- gulas aquas ad squalem caloris gradum redegi . Solidum in pluviali amit- quod aqua grana p^y , in ftilatitia 930 tit, perdit in aqua calida Aponi ^50, & in aqua Aponi > tepida ^52 , in illa Virginisp^i, Montis ortoni P48 - S. Petri £48 , in aqua Montis asgrotorum 94^ , S. Bar- in tholomau 948 - , S. Helenas P51. Hydrometrum aqua ftilatitia, & pluviali ad o£to, in omnibus aquis Ther- malibus Patavinis, quafi azqualiter ad feptem lineas defcen- dit (a). GA- «^> y^ .<£* v^i v^> s<^» v^> v^> <^> >^> y^> «<^ v^> (a) Animadvertendum eft mcntent ou diminuent fon •volu- le cum D.Geojfroy cadet. Hifloi- me , & par confiquent fa pefan- re de V Jfcad. Roy. des Scien.&c. teur apparcnte , cela lui feroit an. 1724. h Paris.1716. Sur les commun avectoute autre liqueur : 1 Eaux de Paffy pag.^O. & pag. c ejl qu effe&ivement elle peut 193. m&n.Une mcme eauminera- ctre tantot plus , tantot moins le ne pefe pas toiyours egalement cbargze de fon min&ral , ce qui Ce n ejl pas parce quc les diffilrcns dipendra de quelques circojiances /' degrgs dela cbaleur de air aug- accidentelles aifies a comprendre . , I27 C A P U T IV. Analyfis Chemica Ther- marum Patavinarum. QUamvis ego chemicam analyfim inftituerim fuper multis aquis mineralibus, ac thermalibus diverfa- rum regionum ; attamen fateor illam dincillimam efie, atque erroribus fcpe obnoxiam , quia non femper e bene falium fpecies, acida , olea mineralia &c. in diftinguere quare aquis poflumus ; omni diligentia aqu# dicatae funt exarninandae , neque in his fantafia fales nobis peculiares creare debemus , quum experimenta tu- ta defint . Ideoque in prafenti analyfi omni induftria , 8z tentavi experimentis , quid aquae Thermales Patavinai feparandi files continerent ; quippe methodos diverfas ab aqua non omifi, tum aquam thermalem hyberno tempo- ;ongelando, quia fic ad glaciei centrum propulfi fales remanent; tum ipfos fales cum fpiritu vini pracipitan- do , aut thermales aquas folis radiis , aut fub umbra aut igne exalando , aut eas deftillando , a quibus opera- ticnibus femper eamdem falium qualitatem , & faepe quan- titatem obtinui; quamvis hax experimenta variis tempo- ribus inftituilfem . Infufiones praterea diverforum liquo- rum haud praetermifi , nec non reliquos procelfas fuper fedimentis & fuper tophis harum aquarum Thermalium. Et primum exordium fumam a vi elaftica harum a- quarum , confiderando naturam elafticam, feu fpiritum &• tbe- . .. i z3 G A P U T IV. aquis thereo-elafticum (a) , qui in mineralibus , ac ther- maiibus ineft , ipfifque majores virtutes medicas tribuit(Z>): Quid autem fit hujufmodi fpiritus ccthereo-elafticus , £c an difierat a natura elaftica aquarum medicatarum, ficut do- cle animadvertit Cel. Jacobus Beccarius Prof. Chemioe in alma Bononienfi Univerfitate (c) , & an fpiritus liic idem fit ac fulphureus, feu vitriolicus noftrarum aquarum, de- finire non audeo. Petrus Antonius Martcav (d) fpiritum hunc, tamquam acrem confiderat, & Cl. Vencl (c) eum, aerem fuperabundantem nominat , atque aquam hoc acre imbutam aeream aDDellat, & demonftrat iftiufmodi aerem nullo pa£to diverfum ab atmofpherico effe (f) . Scimus in aqua aerem elafticum morari (g), qui ab aqua edu- majoris voluminis eft ipfa h £Uis aqua ( ) , & tamquam materia fulminans hic confideratur a Marictto (*) , qune certe t^> <^p t<5>1 K£T) t^\ ^71 <<5>> v5*. ^CK ^^ <^> l^> t^> y (a) Sic vocatur a Wallerio & de pbyfique prifentis a l Mincralogie . tom. 2. Hydrologic . %A':ad, roy. des Scien. par divers cbap. 2. pag. 204. E. Savans &c. tome fecond. a Pa- (b) Vide Fed. Hoffmannum ris 1755. Dijfert. 28. pag. 416. & feqq. (g) Boerhaave ElementaCbe* ed. §. 7. 8. &c. Veneta . 173 5. mia . Venetiis . 174?. tom. 1. ( c ) De Bononienji Scient. & pars altera de artis tbeoria. exp. %Art, Inflituto & tAcad. Com- 10. pag. 2 60. & feqq. ment. tom. 3. Bononia . 1755. (h) Le7toni di Fi/ica fperi- De medicatis Recobarii aquis. §. mentale del Sig. Jlbate Nollet pag. 62. 303. Trad.dal Fran^. Venezja . 1747. (d) Setl. 4. pag. 36. %Ana~ tom. 3. fexjone prhna delV aria lyfe des eattx de Forges . Paris 17. efp. pag. 222. I75<5. (i) Oeuvres divifies en dcux (e) Examen aquarum Selte. tomes &c. a Leide . 17 17. tom. ranarum fetlio prior. pag. 56. l. Traiti du mouvement deseaux f ) IbidAzOcio pofterior/7rfg. 1. partie a ( 1. Difcours . p g-3%o. 80. Memoires de matbematique 33 1. , ANALYSIS CHEMICA &c. 125? cette uq aquis medicatis multo majori copia ac vi indl quam in aqua Qmplici ob vapores minerales. Aqu.v calida: Patavinae praner hujufmodi fpiritum atbe- rco-elafticnm , etiam alium (piritum penetrantiorem fui- phurei odoris (a) pollident , quem ad tontes odoratu unuiquilque cognoicit : fpirttus vero usfrcrco-ciafttcns le- quentibus experimentis demonftratur. Ad fontes, medietatem vitreaj phiala: ofrlonga? in an- gultum collum deiinentis aqua Aponi replevi , atque in- de phialam , pollice ad os appofito, vehementer agitavi; tunc ipumeiccre, atque niti contia digitum ccepit, digi- toque ablato cum murmure fpumans aqua fere ad pedes duos pariiienies e phiala exiit atque proiilivit . Agitatio Lta fuit pari quafi fucceffu; fed tertia vice exiit pau- lo minus , c< quarta nihil ; attamen in quiete eadem aqua reliela poit exiguum tempus iteruni quamdam vim elafticam adipifcitur; aut" fi acetum deitillatum eidem a- qua? miLeatur, idem accidit. Infuper in machina Pneu- matica Apcnenfis aqua bullulis turgefcit ac fpumeicit plus qium liquores nonnuili ipirituofi ; atque quum recenter ex fonte hauriatur aqua , hujus fpiritus indicium eft in vafe vitreo bullularum copiofior afcenfio (^); imo phia- ix vitrea: hifce aquis repleta? , fi illico perfecle obturen- tur facile , confringuntur , quod magis probat hujus na- turce elafticce, feu fpiritus atbereo-eUftici exiltentiam , qui in omnibus aquis calidis Patavinis fere sequalis eft ; at R in (a) Qui certe ciiffert a tis-anionis Jpi. excipias , quae ali- ritu illo elajlico. quando colorem albefcenrem in (b) Bullulx aerea? ftatim agitatione adipifcitur ; fed in evanefcunt , & aqua limpida quiete fuam limpitudinem rur- q«, fi illam S. PerriMon- fus acquirir. . 130 C A iJ U T IV. in aqua Virginis Montis-ortoni magis actuofus videtur , ut fileam odorem iubtilem & acrem in aqua? concuflio- ne ope phiala: bene rilaufae , aliaque experimenta id de- monftrantia . Aqua: Patavinae poft viginti dies Bononiam translata: adhuc partem hujus natura elajlkx retinuerunt , ac ammiiTum odorem fulphureum concuihone aliquantum recuperabant . . Modo ad ea tentamina progrediamur , qua; variarum rerum permixtione cum aquis tum calentibus , tum re- fedi- frigeratis , atque tranive&is , poftremo cum earum uieritis inftituimus : Et cum in omnibus noftris aquis thermalibus infufionis diverforum liquorum erfeflus iidem fint ; ideo de Aponi aqua duntaxat hic agam , & fic de aliis intelligendum , ne inutiliter experimentorum narra- tionem repetam Itaque claram ac pellucidam gallarum tincluram gut- tatim in aqua Aponi ad fontem cum infudiflem aqua aliquantum turbida evafit (rf), & poft aliquot horarum fpatium velamen quoddam fere iridis coloris fupernatan- tis olei adinftar in aquaz fuperficie conlpiciebatur; aft ni- hil •^ (a) Sed cum ferrurn renni- Vide Ojferva^ioni fttlle acque (it ter diflblutum in aquis , mlnerali ferruginofe Cel.Alexan» difficile hac methodo agnofci- dri Monroi Saggi ed ojferva^io' tur, aut longo tempore aquae ni di medicina della Socicta d* debili colore inficiuntur, ut in Edimburgo . Trad. Ital. tom. 3. noftris accidit, quod Ceoffroy le Vene%ia . 1753. pag. 47. & les cadet obfervavit Sur eattx de feqq. , qui au£tor docet acciu y Paffy Mem. pag. ip$. dans l ratam methodum agnofcendi Hifloire de P Z4cad. Rqy. an. quantitatem martis in quacun» 1724. Paris . iyz6. que aqua. . , ANALYSIS CHEMICA &c. 131 d vafis fundum prgecipitavit ( album , decantath aquis, colorem iuico-cceruleum obti- nuit (*). Laclelcens aqua cum eifdem aquis mercurium , cum nitri ipiriru folutum, in- R 2 iiilla- [a) Feder. H >fTmannus Dif. „ hae funt in thermis , ialinis fe fe d: Fonte M.irtiato Lauc- ,, quoque lubentiiTime af- cbfiad'.enfi . $.4. ait,, Denique „ lociant. Cognofcitur haec ter- ra coramodiffime ex lafieo ,, galhrum folutionem infudi , „ affulo ,, qus tincturam fuicepit ex „ colore ab oleo tartari „ atro brunum • nihil tamen „ per deliquium , vel immiffa ,, ad ima dejectum , luculento „ folutione facchari faturni.,, „ indicio , hofpitari in aqux (c) Terram calcariam in a- ,, finu princiDium martiale.,, quis hoc demonftrat (b) Fed. H ffmannus Dif- (d) Wallerius Mineralogie . fertationes Phyfico-medico-cbymi- tom. 1. Hydrologie . cbap. 2. §. Ctk". I .1735. dii]ert. 10. 8. n. 14. pag. 212. hunc co- de mttbodo examinandi aquas fa- lorem Ixpe indicat fal neu- iitbres . §. 25. pag. \6\. di- trum . fulphuris princi- cit. ,, Communiffimae funt cal- (e) An a ? ,, c.ria? , qusr non funt opti- piis hoc accidit j, mx noxx , abbundantiifimae . . . , r 32 C A P U T IV. ftillabam (/?),& Gu,m fupra ipfum pra?cipitatum jam cal- cinatum aquam calidam infundebam , aqua fkvefcebat , quod indicat in aquis calidis Patavinis fpiritum vitriolicum ineffe, quia mercurium hx praecipitant fub foftna Tur- bith mineralis. Pars vero ejuidem prfccipitati , qua: poft calcinationem remanet coloris fufco-flavi , demonltrat in aquis qHq terram calcariam (b). Si cum heliotropii tinclura permifceantur aquae noftrae vix e fontibus hauftae rubellum colorem inftaf vini Rhe- nani acquirunt ; fed poft aliquot horas eaedem aqiiae fri- gefaclae vix heliotropii colorem mutant, quod ipium vi- triolicum acidum oitendit. Vas argenteum in fonte calido Aponi immiffum poft pauca minuta totum acquifivit colorem atro-cceruleum . Reliquaj aqua?. argentum non infkiunt , nifi earum luta Sc prarfertim lutum S. Bartholomaei magis quam alia A Borace Veneto, aqua calcis, vitriolo martis , mer- curio fublimato nulla colorum varietas in noftris aquis exor- (a) Hujus prxcipitati color tre fur le foupbre anodyne du /' flavus indicat exiftcntiam in Vitriol. Traduit de jillemand . Paris . pag. 210. idem aquis fpiritus vitriolici , quia 1741. pra»cipitatum hujuimodi Tur- fentit : nttamen color flavus a fufcepri"-' indicat efle bitb minerali fimile eft , quod mercurio cum fpiritu vitriojico obtine. in aqua alkali fixum , ficuti tur , ut credit Mr. Salaignac icribunt aliqui Chymici Eaux minirales de Bagntres ana- (b) De diverfis coloribus Le- lyfe de fources de Salut , & d* praecipitati merttarii Vide les des prtct- %Artiguelongus &c. Paris . 1752. mery Sur couleurs /' cbap. I. de eau de Salut.pag, pitcs de mercure . pag. 32. & 25. fecond expi: Et Mr. Rotbe. pag. 259. Hijloire de /'\Acad. Introduclion a la cbymie accom- Roy. des Scien. an. 1714« ¥a- /' pagnie de dtv.x Traitez , un ris. 17 17. fur le fel des mitaux , & V au- , ANALYSIS CHEMIGA &c. 133 rta eft. Solutio vero aluminis albas eftecit aquas ther- males. Spiritus nitri , vitrioli, falis marini nullam effervefcen- tiam cum noitris aquis fecere , nili motum illum a Phy- ficis m vocatum , quem ipiritus acidi etiam in ftillatitia aqua producunt. Charta cceruleo colore tincla ab aquis Patavinis con- fper'a neque diverfimode colorata fuit . Aqua iontis Aponi , ut alia? noftraj , mixta fanguini humano vix a vena detraclo caloris fanguinis in quanti- tate decirrrce partis ipfius fanguinis , coagulum inhibuit (anguinemque rubrum , vividumque haud cralfum redidit. Pr.^termitto nonnulla experimenta methodo Gel. Prin- gle (/7) inftituta ad cognofcendam noftrarum aquarum anti-fepticam ratione habita ad alias fales vim aquas , , fpiritus , herbas ; ne diutius protraham fermonem meum, de his jam in fecunda parte agam ; modo igitur fatis fit fcire calidx Patavinre magisanti-feptica? , quod aqux funt, quam fal marinum, fal gemma , tartarus vitriolatus , tar- tc,rus folubilis &c. Priufquam ad interiorem analyfim aquarum deveniam, opus elt ipfarum naturalia fedimenta in canalibus, du£K- bus examinare, qu<^ funt primo arena cum ferro & mica flava (b) ab aquis Aponi ibi reliela , a qua arena in nitro crucibulo fufa cum borace & ferrum habui , quod ab acidis mineralibus folvebatur, atque a magnete attra- he- •^ -^> -<^> ^> <<^ y^> v^i <&> <&> >^> <<^> «^ >^> (a) Obfervations fur les md- cietc Royal Par Mr. Pringle. ladies des arm€es dans les c imps Traduit de V\Anglois . h Paris. fir dans les Garnifons, avec tm 1755. torfl. 2. pag. 155. Tra.ti les caj). fur ftib/tances Jeptiqv.es , (b) Vide %.f>ag. lll. & ^fnti-feptiques , Lu a la So- . 134 C A P U T IV. hebatur. Pr.rter martem in fuo naturali ftatu aquis im- mixtum, ipie quoque folutus eis ineit, quia earum ter- ra flava, feu ochra clare clemonftrat ab acido vitriolico omnino ferrum folutum in eifclem aquis exiftere quod ; etiam ex gallarum tin£tura conjicimus, quamvis ob ma- ximam martis diifolutionem illa non multum turbetur. Aliqui tamen fufpicari poflcnt ferrum in aquis oriri ab earum componentibus , atque in du£tibus paulatim fer- concrefcere fulphure communi , aut rum ; quippe cum alia materia phlogiitica, fale vitriolieo , ac terra ferrum generari credit Geoffroy {a)\ fed Lemery Filius (£)con- tra probat, ferrum duntaxat conftare ex materia oleofa intime cum terra immixta , ferrumque in plantarum ci. neribus (r) non a calcinatione ortum cffe , ficut credit in Geoffroy {d ) ; ied vere antea plantis extirifle. Sulphur cryftallizatum & fublimatum ab aquis Apo- nenfibus omnes veri fulphuris qualitares poflidet ; fed in aqua thermali rurfus immiifo , dum aqua fuper ignem ebuliiat , e;us cryftalla folvuntur, & aqua flavefcit emit- tens acrem fulphuris odorem , qui odor , quamvis mitif- fimus, diu quoque remanet aqua frigefa&a, quai pedeten- tim flavum colorem amittit, atque fere omnes lulphuris particula? fundum petunt , & in aqua relinquunt aliquid odoris, &: faporis fulphurei. Tophus feleniticus conitare agnofcitur ex fale feleniti- co. (a) Hifloire de V ^fcad. Roy. ly^l.Sttr la nature dtt fer. pag. des Scien. c.n. 1705. avec les 32. & feqq. pag. \\p. mim. &c. a Paris 1730. Sur (c) Hifi. de /' *Acad. Roy. la generation du fer. pag. 6j\. an. 1707. Sttr la nature dtt fer pag. 361. pag. 43. (b) Hifloire de l\Acad.Roy. ( d ) /. c. des Scien. an. IJ06. Paris , ANALYSIS CHEMICA &c. 135 t quod fal coalefcit ex aciditate vitriolica , & alcalina , terra , ut inferius patebit . Tophus calcarius calcinatus adhuc calidus j fi ei aqua fuperaffundatur , illico inftar aqufc thermalis Aponi odo- rem fulphureum exhalat ; & fi eidem toplio pulverizato immifceatur falis tartari diflblutio, & dein fpiritus vitrio- li qiii ; pulvis colorem fiavefcentem adipifcitur , pulvis fiiper ignitum ferrum praebet coeruleam flammam, ac ful- phureum odorem , indicium fulphuris , aut ejufdem prin- cipia latitare in tophis calcariis noftrarum aquarum. Ab :m topho calcario calcinato rubefcenfis coloris extra- hitur quantitate aliqua fal lixiviale ac deteriivuiu (^) • hoc topho iuper ferri ardentis laminam immiffo at- trahitur magnete ferrum ; aft facilius ac majori quanti- tate hoc habetur , fi oleum lini ei permifceatut , & in ferri crucibulo igni admoveatur , quia fic minimaj parti- cuLf dato fen- volumine uniuntur , quo magnetis vim tiunt , ficuti in creta accidit (b) . Infuper martis exi- ftentiam in tophis calcariis Aponi & S. Helena: proba- tur tum ob rubefcentem quemdam colorem , quo tophi calcinati inficiuntur quia lapides calcarii, & arenofi vi ; ignis rubei evadunt, dum eis ferrum adfit ; tum quoque poft tophorum calcinationem , qua omne oleofum expel- litur , fpiritu vitrioli addito non tantum terra tophi , , fed & particula: martiales folvuntur , quas poftmodum inftillato lixivio falis alkali cum fanguine calcinati , pra> ci- vS^. *C7% v^ '^7> *5>} v5^ i^> v^> \£n \&\ vi?> ,i7> vi» (a) Quod etiam in concre- ris. 1733- tionibusThermarum Vicby Mr. (b) Sur la nature du fer. /' Joli obfervavit . Hifioire de pag. 6l. Hift. de V .Acad. Roy. *Acad. Roy. des Sciences . an. des Scien. an. 1708. a Paris, 1*583. nm lm a am ' V Z- 37 z ' <* ? l 73°' . i%6 C A P U T IV. cipitatum coerulefcens vel cceruleum exhibuerunt ; tum clare tophorum ferrum obfervatur hoc modo : Uncias quatuor tophi pulverizati mixtas axjualibus quantitatibus tartari , ac nitri pulverizati in candefaclum crucibulum x- ris furno pofui poft hujus e cruci- ; materiei fufionem , bulo eam extraclam & rurfus pulverizatam & cum tar- taro & nitro mixtam in crucibulum immifi; dein a ma- teria hac frigefacla & in pollinem reda&a iteratis lotio- nibus aliquid martis a magnete attra£ti obtinui. Ex noftrorum tophorum calcariorum deftillatione ob- tinetur liquor, qui violarum fyrupo viridem colorem tri- buit, argenti folutionem prsecipitat fub albo colore , & azris difolutioni fpiritu nitri h&x concedit colorem fub- obfcurum aqua: maris : ex qiiibus deducitur in hifce to- phis fpiritum falis efle , & fal alkali terreftre Terra illa luteo-rubri coloris feu ochracei ab aquis ca- lidis Patavinis, & praxipue ab aqua S. Petri Montis-anio- nis, & S. Helena; depofita; & ipfa ferrum manifcfte con- tinet, quod non folum ob fuum colorem , verum etiam fequentibus experimentis dignofcitur. Tcrra haec cum ftil- latitia aqua immixta , ignique admota aqua: colorem lu- teum communicavit , dein decoclionem gallarum afiudi, a qua mifcelia prius fanguineus color & eleganter pelluci- dus , poftea in obfcuram nigredinem mutatus eft , fere eodem modo atque a vitriolo martis in aqua foluto poft gallarum infufionem idem contingit; quod in tcrra hac Thermarum aliquid ferri ineffe demonftrat ; de qua ter- ra lutea S.Petri Montis-anionis fic loquitur Joannes Ba- vinus (//) „ Terra lutea ut in Balneo S. Petri commi- „ fce- (a) De Tbermis aquifque me- tis Bollenfis . lib. 1. cap. 13« dicatis Europa pracipttis . Mon- pag. 40. tisbelgardi. 1600. Hijioria Fen. , ANALYSIS CHEMICA &c. 137 „ fcetur, qux ochram xmulatur. „ Et etiam tempore Georgii a Turre terram flavam , feu ochram aqurc S. Pe- tri in fedimentis relinquebant ; excretio enim hujus ter- lae recens non eft, ut aliquis putat; ait ille . „ Erum- in „ punt amceno colle aquae fervidae D. Petri , quae co- „ piofo fale, & fucco terreo, quiochram colore aemula- „ tur (<»); „ fed haec terra ochra eic, atque ferrum te- net , quippe in crucibulo calcinata magnetis ope parti- culae martis, etfi paucae, obtinentur, quia nifi ochrae prtn- cipium inflammabile addatur, non trahitur ochra a ma- gnete, magnes enim perfeftum ferrum, non vero ejus conltituentes partes appetit. Ochr# originem in aquis Henkelius (£) repetit a py- ritarum decompofitione , & Cramerus ex refoluta ferri minera (c), quod etiam a vitriolo martis habetur; nam ii hoc in aqua dilfolvatur, materiam luteam ac terream deponit; & quamvis haec diifolutio (xpz filtretur, nihilo tamen minus eamdem fubftantiam flavam praecipitat, do- nec vitriolum prorfus deftruclum fit; qua: lutea materia, eft eadem ferri terra , a Chymicis ochra vocata Demum ut nullum fuperfit dubium de ferro in ochra noftrarum aquarum , ecce aliud periculum : Hanc ochram calcinatam & poft diverfas lotiones bene exficcatam mi- fcui cum fioribus falis ammoniaci ficciffimis in aequali pondere, quae omnia in vitreo mortario perbene contrivi, & in pollinem redegi ; deinde pulvis in cucurbita vitrea S pofi- (a) Junonis & Nejlis virts Ittrgie. tom. i. h Paris . IJ$6. &c. Patavii . 1668. cap. 16. cbap. 6. §. 6. pag. 152. gg. ( c ) Elemcnta artis docimafti- (b) Introdutlion a la Mine^ c i 3 S G A P U T IV. pofitus fupra quam alambicum latum cum roftro non valde anguffo, tum in arena? furno cucurbita relicla cum graduato igne prius acer prodiit, qui in ; vapor liquorem alcaiinum volatilem condenfatur vapores in ; poftremo alambico condenfati , atque ficcati prsebcnt martis flores, feu entem martis. In canaliculis Aponi materia coloris cinerei, glutinofa feu mucilaginofa , & fere uncluofa reperitur (/?), quce dum exficcata non fit, ficile folvitur, igniquc parumper accenditur; aft bene exficcata in igne duntaxat graveo- lentem odorem infbr ui\x pinguedinis fpirat (£). Quid dicemus de lutis noftrarum Thermarum? Si nos nimium celebrare vellemus has Thermas, & a veritatis amore non obftringeremur, cum multis aliis Scriptoribus decerneremus, luta hujufmodi aquarum peculiaria, earum- que fedimen effe ; aft veritatem inquirere debemus, ideo- que, ut fupra indicavi, luta hajc noflra coagmentata funt a terra communi vallium EuganearUm , quse ab aquis thermalibus in quibufdam caveis madeficla & foluta (c) imbuitur aliqua falis parte, ac vitriolico fpiritu , majori, aut minori quantitate fecundum diverfas thermarum a- quas , & terras qualitatem. Ubi vero noftras aqurc, ut in Apo- <*&\ t^?*i (a) Materiam quafi fimilem 17257. a Paris. 1731. mucilaginofam Boulduc in Ther- (b) Vide cap. 3. pag. 111. mis de Bourbon.r %Arcbambaut & feoq. invenit, & credit efformari ab (c) Requiritur ad lutorum implicatione falium bitumi- , majorem pra>fknriam , ut fon- nis, terra3 , cum pauca aqua tibus fubter lalientibus terre- quaj aliquid pelluciditatis ri ftris maffa aqualiter calefiat, concedit . Sur les eaux mintra. quin imo ebuliiat, primofque les cbaudes de Bourbon.r *Ar. halitus fubtiliores emergentiura cbambaut. m&n. pag. Hijl. aquarurn recipiat craifa- 258. , praeter de P sAcad. Roj. dcs Scien. an. mcnta , quse ibidem refideanr . , ANALYSIS CHEMICA &c. ly; Apono, caveas, aut Lacunas cum tundo argillofo , aut cretaceo non reperianr, fed faxeo (<*)> lutis carent. Fere autem impoflibile cft determinare terrae fpecies (piritum, oleum, quae ab ipfis lutis in deftillatione extra- huntur;nam luta conftant terra vallium Euganearum , mar- n.i leu argilla, fabulo , quis in marga , & humo j quare tanta rerum mifcella decernere poterit fpecificas qumtitates, & qualitates cujufque generis tefrae , (piritus , oleorum ,qu# ab hac mifcella deftillationis ope hauriuntur t maximequia cum in lutis adfit ial communi fimile ; hujus fpiritus conjunftus cum illo peculiari margoe humi &c. eft ; un- de agnolcere nequimus, fpiritum marga; & humi feor- fum . Quidquid fit, fi aliquis cupiat fcire quantum phleg- matis , Ipiritus, & quantum olei ab his luris in deftilla- tione extrahatur , in fequenti proceffu videbit . Accepi lura ( quae cum acidis fermentant ) Montis ortoni , S. Petri Montis-anionis, Montis ajgrotorum , S.Bar- tholomaei, & S. Helenae, quorum fingulorura quatuor li- bras in globulos multos redegi , atque fub umbra exfic- cavi ; poftea paratis quinque vitreis retortis , in quarum fingulis quatuor libras luti impofui , ita ut duas partes tertias ventres retortarum continerent : Excipula applicui fatis capacia , & communi glutine conjunxi . Ex arena inttitui delhllationem gradu ignis, aqu^ ebullientis pau- lo majori : exiit phlegma lutei coloris , & odoris olei tartari . S 2 Reci- (a) In Thermis Valderia- F.uxum in f;,xeo clluo eflfe, ubi ms , in Cuneenfi Pedemontii terrena & apra fingendo luto Provincia , luta defunt , quia materies deficit . De Tbermis animadvertit Joannes Fanto- Valderianis Differtationes du Recipicnte iterum applicato , ignem auxi, 8c tunc o- leum acre odorifque olei tartari accepi; dein au£to quam validiflime igne oleum craflum in recipiente obfervavi coloris magis fufci quam primum , faporis ac odoris ut oleum tartari . Quantitas autem phlegmatis, & oleorum circiter in quocunque luto haec cft. phelgma ol.fubt. 'ol. craf. Luti Montis-ortoni lib.IV. dr. 8 fcr. 20 gr. 60 S. Petri Montis-anionis dr. 10 fcr. 2 8 gr. 6 Montis aegrotorum dr. 10 fcr. 3 o fcr. 1 S. Helena» dr. 8 fcr. 12 fcr.i — 2 - S. Bartholomazi — dr. 15 unc. jfunc. 1 Haec tamen eadem principia Urbanus Hiarne (*), obti- & Cel. Ellerus (£) ab humo , feu terra communi phlegma- nuerunt , penes quos auclores qualitates hujus tis, & oleorum videndie funt, ne inutiliter hsec repetam. Ex quibus rebus agnofcens deftillationem mihi nihil cer- ti de lutorum contentis praebere, ufus fum lotionibus, fil- trationibus, ac decantatione quibus ab unoquoque luto ; extraxi fal neutrum marino fimile, micam flavam, ar- eil- *cr> ^. <^r> \^> V7» (a) Tentamina cbemycorum in Stockolmict . 175 3. pag- 64.. reg. Laboratorio Holmienft pera- (b) Hifloire de /' *Acad. Roy. tlorum . tom. a. cum annotatio- des Scien. & bel. let. an. 174?« nibus Job. Gotjcbalck Wallem . a Berlin. 1751. pag. IX. ,;,. . ANALYSIS CHEMICA &c. 141 giliam, & marnam (eu margam, humum (*), arenam, ferrum; omnia tamen proportione diverla in imoquo- que luto, de quibus iufe in fecunda parte hujus cra&a- tus, ubi de argillis, margis , feu marnis Euganeorum montium. Sequuntur ea qua* ad evaporationem , & deftillatio- , nem pertinent . Ex quocunque fonte aquarum therma- lium libras feptem accepi, quas in feptem vitrea vafa ore amplo immifi , atque paratis quatuor aeris furnis cum mariae balneo, ignis gradu , qui ebullientis aquae paulo minor erat ; vafa in eis furnis aptavi, fuper quae illico pannum coccinei coloris applicui , quod aliquid fui coloris amifit, indicio acidi vitriolici ab aquis exh.ilati (/>). Poft aliquod tempus omnes aqua; turbida: faela? funt , & ad ( a ) Si aliquis terrarum qua- clafs. I. §. 5. Terra . pag. 7. lirates, ac earum analyfim fci- ufq. ad pag. 52. , Cel. Equi- Syjle- re cuperet , & pracciouc- argiU tem Carolum Linnaeum lae , margae, & humi, quarum maNatura . Lttgd. B.itav. 175 6. proprietatcs tranfcribere nolui claf. 3. Fofftlia . ord. 3. terra Videat Mr. Pott Litbog^o^nofte ou pag. 208. ttfqtte ad pag. 21 4., examen cbymique des pierres & Boerhaavium Elementa Cbemia al- . Pars destert 1 Paris . 1753., Pbu tom 1. Venetlis . 1740. lofopb. Burg. tom, 5. pag. 369. tera de artis tbeoria . pag. 3 1 6. ubi refertur analyfis terrarum Tr>Trf,Srephano-Francifcum Geof- ab %Acad. Reg. Scient. facta froy Traciatus de materia medtm Chriftianum Gottlob Ludwig ca . tom.i. Venetiis 1742. pars . Hijioria naturalis terrarum, ftt I. de fofftl. feil. 2. de terris : ex regiis auguflorum cimte- pag. 36. ufque ad pag. 41. liis , Drefda conditis , LipQa (b) Si exhalentur noftraj a fonribus 1749. , Reau nurium deterra na- aquar poft mcnlem tura &t. M6m.dc V%Acad.Roy. ruuftar , primo evaporationis des Saen. an. 17^0. pag. 340. tempore fulphureus odor adhuc Wailerium Mineralogit. tom.i. percipitur. . . ,, 142 C A P U T IV. ad earum fuperficiem pulveris inftar quaidam corpufcula alba rccipiunt apparent , qu# dein furfuraceam figuram & demum hrec corpufcula fnnul unita albam pclliculam producunt omnes aquarum fuperficies cooperientem (a) , Dum vero partes hujus pelliculx invicem fecernuntur, & fubfident , fedimen efficitur : & cum evaporatio pro- greditur corpufcula illa furfuracea tam in fuperficie aqua- rum, quam in fedimento commutantur in cryftalla fila- mentorum figurse, quas exficcata pellucida & fplendentia funt , & fal feleniticum efle cognofcitur . Cryftalla haec continuo oriebantur, donec aqure thennales ad quadrage- fimam circiter partem earum ponderis pervenerunt , & tunc fal neutrum fali communi fimile apparere incipit quod continuo in eryftalla concrefcit, donec aqux exha- latie fint ; at cum fal cryftalla fua effbrmare definat aqua mater , feu lixivium citrini coloris, faporis falli & acris cum amaritudine, fimile lixivio falis marini, rema- net : Quse aqua mater exficcata etiam ipfa prazbet fal neutrum fimile communi, quod aeris humiditatem fecile attrahit (b) . Si humidum adhuc fedimen e vafis hau- riatur , colorem citrinum habet (c) ; attamen fi nimis in igne, ut exficcetur , relinquamus , album eft . Sedi- menti fapor eft falfo-amarus ob lixivium , feu aquam matrem , qyue fali amaritudinem quamdam tribuit. Quan- titas , feu pondus fedimentorum ab oclo aquis exhalatis reliclorum , eft fequens Ex- (a) Quod in multis aquis dies, quia Jeni calore ufusfui, thermalibus , & mineralibus quem panlatim imminui , dum obfervavi parum aquae in vafis vidi. (b) Exhalationem harum a- (c) Quem colorem ei rri- quarum protraxi ufque ad o&o buit aqua mater ANALYSIS CHEMICA &c. *43 Aqua: calids Aponi lib. VII. dr. 4 gr. 6 - gr. Tepida: Aponi dr. 3 17 - Montis-ortoni — dr. 2 p r. 1 t - fcr. 2 r- Virginis dr. 2 g 5 - S. Petri fcr. l r- Montis-anionis dr. 3 g 3 gr- M. /EsrotorumD dr. 3 14 - S. Bartholomaii dr. 2 fcr. 2 - S. Helena? . — dr. 4 Sr- *5 I Ex deftillatione noftrarum aquarum in cadem quanti- tate , fere idem fedimentorum pondus habui . Adnotan- dum tamen eft, quod quantitas determinata fedimento- rum aquarum Patavinarum aliquando difcrepat , ficut ac- cidit aliis aquis medicatis (a) • aft plerumque in noftris ea- ( a ) Mr. Geoffroy le cadet . pondere reperiri . & M. Henry Hijloire de /' *4:.id. Roy. dts de Heere Les Fontaines de Spa. Scien. an. 1724. # Paris. ijz6. h Liege . i<58o. ch. 2. pag. 10. /' ait , reiterando exhalationem dicit en divers tems , on ap~ earumdem aquarum in iifdem percoit divers mineraux en une circumftantiis , aliquando ma- mcme Fontaine, gnam varietatem in fedimenti , 144- C A P U T IV. fedimentorum quantitas reperitur eadem , quemadmodum , diverfis tempeftatibus experimenta iterando , inveni. Aqua: Patavihae deftillata? acidum vitriolium de- monftrant , quia hcliotropii; tincluram in rubcum co- lorem mutant . Imo ad inveniendum in aquarum deftii- laiione vitriolum volatile , aut vaporem fulphureum, re- cepi id, quod moderato calore a clibano exivit in pro- prio recipiente, & obfervavi ex odore & fapore fulphu- reum vaporem in ea prima aqua eflfe . Infuper clibani capitulo fruftulum panni rubri fufpendi, quod ibi quoui- que deftillatio abfoluta fuit, reliqui, & vidi pannum mu- tavifle colorem. Aqua; ipfse deftillata? , & cucurbitae em- aut pinguedinis ufts emittunt pireumaticum odorem , quod aliquid mineralis olei in aquis noftris exiftere de- clarat (a). Glaciatis noftris aquis, in earum medio aquam falibus onuftam reperi , qua^ folaribus radiis exhalata , fedimen aliis fimife ignis ope evaporatis aut deftillatis, dedit : ac eofdem fales in aquis pra:cipitatos cum vini fpiritu ob- fervavi (/>). Nunc ad fedimentorum examen veniamus . Aqua ftil- latitia folui fedimenta, deinde hanc aquam ter per em- poftea fupra poreticam chartam trajeci , quod chartam remanfit rurfus cum aqua ftillatitia immifcui, qua agita- paulatim lotionem iteravi ta , eam defaxavi ; , quo uf- que fal feleniticum parum iubfedit : ac eafdem operatio- ncs ( a ) Ut confirmat Mr.Boul- aquae aut fub umbra, aut folis duc Filius Sur les eaux de Paf- radiis exhalentur , faepe circa a a * interna latera ftriaevi- fy ' P &' 3°* P £' 3 20 Hfft-de vaiorum r *4cad. Roy.des Scien. an.iyzd. rides confpiciuntur, quae pecu- a Paris. 1728. liaris planrae genus elt a Mi- (b) Hic adnotandum . Si chelio obfervatum. . ; ANALYSIS CHEMICA &c. 145 fuper omnia fedimenta noftrarum aquarum inftitui . Prima vafa , in quibus ial iolutum ab aqua erat , leni igne evaporavi, ulque dum pellicula . liquoris fuperficiem quibus vaiis etiam fpiritum vini infudi ad per- obtexit ) iecliora cryftalla obtinenda ut melius examinare , qux poflem, guttas aliquot hujus liquoris ialini iuper expoli- tum vitrum projeci . Alia autem vafa fal feleniticum , ter- ram cum ftillatitia aqua continentia ad integram ficcita- tem exficcavi. Proximo die fal in primis vaiis iub cry- ftailorum forma circa vaforum latera apparuit, & in eo- rum iundo aquam matrem feu lixivium reperi , a quo ut ial aeris humiditati non ita facile obnoxium habere poflem , ovi albumen ei immiicui, ac lento igne lixivio ieu aqua matre exikcara , fal remaniit iimile primo abique amaritudine Diligenter falis cryftalla examinavi, & vidi omnia ejus cryftalla cubica efle , attamen parva, qua ob eorum pel- luciditatem iucis radii , cava efle monftrant quia in , , ; fit, pars illa in quacunque pofitione cubus , qua? cubi vi- fione bafim iacit , ita lucis radios ad cubi fuperficiem re- fleclit , ut alium parvum cubum intra illum oftendat & quatuor linese a quatuor angulis cubi difcedunt , & in quatuor angulos fuperficiei cubi finem habent , qua: & ipfe, nihil aliud in funt , quam linex reclx qubi angu- ad fuperficiem ipiius ob radiorum refraclionem fic vi- ix ; quod etiam in fale marino optime defxcato & in cryftallis concreto viiitur ; figura cryftallorum falis mari- ni a Cel. Nolleto allata idem clare indicat (a); & ipfe T Cl. \&\ ^tf^ &' ( a ) Lerioni cii Fiftca fperi. j. fe^. 2. efp. 2. pag. 34. : mentale . i Vem? . 174^. tom. feqq. tav. 3. / . 146 C A P U T IV. Cl. Plumerius (//) hujufmodi (alis cryftalla invenit in aquis mineralibus Moffnt , & ait falis communis cryftalla vidiffe valde iimilia cryftaliis falis aquarum Moffat (£), quae ad noftra accedunt figura . In prsfenti tabula pondus falis neutrius cubici marino fi- milis, falis felenitici, &terra»in aquis calidis Patavinis,eft. Sal cub. Sal felenit. Terra Aqux calids Aponi — dr. fcr. 2 - fcr. 1 r J 3 S - 5 —- tepids Aponi dr. 2 fcr. 1 - fcr. 1 r l g > 7 I . . I x Montis-ortoni dr. 1 — fcr. 1 gr.4 fcr. 1 gr. 3 Virginis — dr. 2 fcr. fcr. 1 gr. 5 S. Petri Montis-a- , '- fcr 1 gr. - * g 8 fcr. 1 5 nionis l'r l \ , 2 I Montis oegrotorum dr. 2 fcr. 1 fcr. 1 gr. 5 fcr. 1 gr. 9 - S. Bartholomau — dr. 2 fcr. 1 - fcr. 1 . S. Helenx I dr.2 fcr. 2 dr. — gr. 4'fcr. 2 2 gr.tf 1 | Ani- <^5*> "^ '^1 ""^ "^ ^, <^\ ^£K v**v v^i v^ <^> <*S>> le acque di Medicina della Societa d? E^ ( a ) Efperien%e fopra vninerali di Moffat . tom. 1. dimburgo . Vene^ia . 175 1 pag. 88. Saggi ed offerva-zjoni (b) Confideiandum eft cum Hom. . ANALYSIS CHEMICA &c. 147 eft fi fedimenti Animadverten im , pondus difcrepet , ut jam diximus, facilius hoc accidere fali ( Comparavi taL Thermarum cum l marum , & fic in aliis quatuor unciis ejuldem aqux un- ciam unam faiis marini dilfblvi , deinde obfervavi eofdem folutionem effe£rus ntramque falium producere ; quippe nitri argentum , jam antea cum fpiritu folutum , fub for- ma albi coaguli ab utraque ialium folutione prxcipitatum fuit . eodem modo ac argentum divifus Mercurius , , , ntramque lolutionem la&eam erfecit, & album prxcipi- tatum dedit. Spiritus falis ammoniaci , & oleum tartari per deliquium hifce aquis aliquam albedinem tribuerunt. Vitriolum , & heliotropium nullam coloris mutationem induxerunt, fal tamen faturni fe prxcipitavit. Sal Ther- T z ma- WC". •<$* (^> y^> 1^1 '^ s^. <^> k&s ^C* U7*> v^i <&l /' Hombergio H Roy. des Scien. an. 1605. pag. miire un te • ce de cryjlalli?ation , ou de iali , quod , ut videbimus , om- congellation du fel commun d.ms nes ialis communis qualicatcs v.n tems extri nement froid plus poifidet . moderc ; une du mots de Septem. (a) Cel. Benvenutus idem bre j-' ejl trouvie tranfparente , oblervat in ialis quantitate >i une maffe unie au fond Lucenfium Thermarum . De du vjifjeiu r autre du mos de Lucenfium Thermarum fale tra- F&urier avoit fur fa fuperfide tlatus Luca . 1758. pag. 5., des rojes exagones: elle ito-t plus cujus rci rationem etiam ad- bl.mzbe que la premiire , & fe ferc difjout dans un tems ajfe^ modi. 148 C A P U T I V. marum in ignc crepitat (a). Infuper gravitarem (pe cam inter ial Thermarum Sc fal commune adnotavi eamdem efle : Et quod mihi magis confirmavit fal no- irrum fimile efle fali eit vitrioli, communi, , quod aut fpiritus vitriolici ope, & falis thermarum fal admirabile Glauberi efficitur eodem modo ac cum fale communi. Drachmas tres noflri (alis in vafe ferreo ad ignem po- fui , ck cum vas ignitum fuit fal decrepitavit, tk aliquid vaporis exhalivit abfque fufione & flamma , atque ejus pondus imminutum efl Scr. 1. & gr. 3., a quibus expe- rimentis patet, fal hoc diffimile eife nitro , iali admira- biii Glauberi, fali ammoniaco &c. certior falis Demum ut effem de natura Thermarum ; fal ab ipfis circa rivorum latera depofitum a corporibus eterogeneis, filtrationis ope , depuravi , exiiccavi , & de- crepitavi , & vitream retortam ad medietatem eo reple- vi , atque igne vehementer appoQto , tamen nonniii exi- gua acidi quantitas in recipientem defcendit, & fal dun- taxat ad fuperficiem uflum erat , reliquum fuam natu- ram retinebat , & in dura mafla confiflebat quaredifru- ; pta retorta fal idem immifcui cum talco albo (^), & fic reperita deftillatione habui fpirirum faiis aibum, quem reclificayi , Sc reperi eum omnes qualitates fpiritus falis communis habere; nam argentum prius folutum ab aci- do nitrofo , in noitro fpiritu pra?cipirarur ad fundum in pulveris albi, le- forma aut potius albi coaguli , quod nio- «^i <^i v^> v^> vtf^ \£?\ <^> vtf*> <<5*> <^> «^* \£n <^i vitrioli (a) Sal , quod ab aqua mu- lis marini cum oleo riatica extrahitur , etfi purum, extrahatur. Obfervationitm Pby- attamen minus crepitat, quam fico-cbymicarum felelliorv.m libri fal marinum. 3. Venetiis . 1740. iib. 2. obf (b) Federicus HofTmannus iz. pag. 81. §. 3. docet, qua ratione fpiritus fa- . . . , ANALYSIS CHEMIGA ! . I4P niori igne fluit, coloremque fufcum accipit , naalleo ce- dit, cv cudi ie patitur, unde nomen Lun.c corne ra non diu fatis co5li arrodic pra aliis acidis ; ftan- num in flores reda£tum flavo colore folvic ; Sc denique i\ mifceatur cum tartari fale, vel alio alkali fale , rege- neratur idem fal , & reliqua indicia charateriftica poiTidec ut i.il commune, de quibus (alis communis proprietati- bus vide Federicum Horfrnannum (*), Turnefortiuin (rj, (b) , Nicolaum Lemery Henckel (d) , Joannem Henricum Pott (c), Brandt (f). Andream Thue (g)> & alios Ba- U^ n£* W5>> *S* <^> ^* <^> ^^ K&> <^> i&°> V^l S^l ( a ) Obfervat. pbyjico-cby nic. ( e ) Obfervationum & ani- l'.b. 2. obf. \6. animadverfiones mad. Cbymicarum pracipue circa pbyfi.o-. de fale commu- fal commttne , acidum falis vi- tti. fag. 8p. & feqq. nofum , & iVifmutbum colletlio ( b ) Traitg de la matiere me- prima . Berolini . 1739. De fa~ /' dicale oit P H ;loire & ufage le communi . Mr. du Clos Hi» des medicamens. & leur analy- Jloire de /' Acad. Roy. des Scien. cby nique fe &c. ottvrage po(ibu- an. \66j. a Paris . 1733. p#g. me mis ott jo.tr par Mr. Befnier. 24. & an. 16JO.&' \6jl.pag. h Paris . 1717. tom. \. Intro- 41. m£m. pag. 44. ufque ad duJiion a ia matiere medicale pag. 46. , Boidduc Filius Hifl. pag. XXX. de /' ^icad. Roy. des Scien. an. c les ( ) Corfo di Cbimica . Vene- IJ16. a Paris . 1728. Sur 1731- tom. 1. cap. 15. eav.xde Paffy. pag. 317., Mac~ pag. 286. D:l fale commune quer Elemens de cby.nie-pratim (d) Introditihon a la minera* qv.e tom. I. pag.jo. cap. 3. de logie /' . tom. 2. jcciion 4. du fel -Acid. marin. marin. pag. 49. (0 . . 150 C A P U T IV. Bafis feu terra alcalina falis Thermarum fimilis om- nino eir. illi falis communis (<*), quia fi cum ea mifcea- tur vitrioli oleum , fal admirabile Glauberi efficitur . Ex di£lis igitur umilquifque videt fal Thermarum Patavina- fimile efle fali in rum omnino commiini , quod etiam Thermis Pifanis, aquaTettucii m Hetruria, & in Salfts Nirani, Montis-Gibii in Mutinenfi ditione obfervavi (b ) In Gallia frequentiores funt Thcrmsc hujudnodi fale com- muni imbutas. Jacobus , & Joannes de Dondis (c), Gratianus (ci) jam v^ (f) G. Brandt experimenta fal utitur , vel ufa eft , non- quitdam ad actdttm falis commu- dum innotuit , quo id perfe- ms Kongl. Svenfka Vetenfkaps £le imitari pofTemus . %/fcademiens Handl ingar , foer De hac re vuie Mr. du Ha- /' %.4or 1753. y°l- T 4" Med. Kon- mel Hiji. de \Acad. Roy. des gl. Hafnie . 1753. tracratu de caufa faljedinis a- Ut fiJeam Bechcrum , Stha- quarum in Colle&icne Juntae lium, Cobaufin, Hicerne , Vel- de Bdneis. Venetiis. l^^^.cap. Hng^ aliofque Chymicos. 4. pag iop. F. , qui eliciebat (a) Henricus Pott l. c. de fal ex Thermis Patavinis, quo fale communi . pag. 3. ftatuit fale utebatur, fic ipie fcribit. bafim falis communis non efle ,, Ego enim cum tota famil ia fal alcalinum , fed terram alca- „ mea plulquam tribus annis linam peculiarem , cujus com- ,, ufi non alio fale, & in qua- pofitionem feu mixtionem ait, „ libet operatione falis , lani. qua natura ad generandum hoc „ fumwsdei gratia confervati . „, ANALYSIS CHEMICA &c. 151 jjm cognoverunt fal commune eile in noftris aquis; fed L'\perientiis fatis hoc non probavcrunt . Ego tamen alibi aliter fenfi; fed modo experimentis fultus errorem meum patefacere non vereor; nam ait Sapiens Cujufvis ejl erra- rej nuilius nift injipienth in errore perfeverare. In aquis calidis Patavinis fal admirabile Glauberi rc- periri , nondum conftat, quantumvis in aquis medicatis fale communi imbutis nonnumquam inveniatur ; attamen nullis experientiis , nec autopiia detegere potui hujuiino- di ial in noftris aquis : Nam fal admirabile Glauberi praecipitat mercurium jam folutum fpiritu nitri in flavum Turpethum(tf); Heliotropii tin£luram rubram producit; in igne non crepitat, imo citius funditur; ejus fapor eft potius falfus qu.T in fale aqua: amaru? , quam , fubama- raj Mutin.u obfervavi (b) . Verum a multis Chymicis hujus admirabilis falis determinata figura non defcribitur; a Boerhaavio (r), Henkel (d) nihil certi eruitur : Boul- duc filius (e) ait f#pe fal admirabile concrefcere in co- lumnas quadratas ad extremitates incifas cum pluribus faciebus initar elaborati : Macquer adamantis (J") dicit hu- Joannes filius Jacobi idem- pars 3. in foffilia procsf. 145. fentit in ead. Col. Juntce . De fal mirabilis Glauberi . pag.zzS. jontibus calidis agri Patavi- (d) IntroduiTton a la mine- i.i conjideratio . cap. 8. pag. ralogie . tom. i. pag. z6. & IO7. >A. tom. z. pag. 58. feqq. pag. 95. ( d ) Thermarum Patavinanm pj. 1 08. examen . Patavii . 1701. cap. 6. (e) Hifloire de f %Acad. Roy. a V Z- 95- des Scien. an. ljz6. a Paris (a Pott l. c. differr. de fa- 1728. Effai d' ^fnalyfe en gene- le communi . pag. 4. rale des nouvelles eaux minerales (b) xAnalifi d' alcune acque de Pajfy . pag. 306. tnedicinali del Modonefe . cap.l. (f) Elemens de Chymie theo* pag. 13. rique &c. tom. 3. a Paris. 1751. c ( ) Elem. Chemia . tom. 2. cbap. 4. pag. 44, ; - 152 CAPU T IV. luijus falis cryftalla efle corpora ohlong.i fex faciebus ; & Wallerius (a) aniinadvertit , cum deftillatio , aut fubli- matio abfoluta oninino non fuerit , fal admirabile cry- ftallis cubicis & parallepipedis coagmentari : quidquid fit arteta- cum fal Glauberianum purum tam foffile , quam elum habeamus, nunqium ex crvftallis cubicis conftat imo unumquodque cjus cryftallorum cft inftar parva: co- lumnae planas quatuor fuperficiebus , 8c longum lineam 1 i , & craffum perfaipe - linerc, ac in utraque ex- tremitate quinque aut fex faciebus expolitum quafi ut elaboratus adamas : quam cryftalli figuram non folum in fale aqua: fubamaraz Mutinenfis , verum etiam in puro fale admirabili Glauberi artefa£to vidi . Quare extra du- bium eft , fal noflrarum Thermarum nullam analogiam fale , habere cum Glauberi , quia illud Thcrmarum ut , cryftalla dif- vidimus in cubica concrefcit , prazter alias ferentias effentiales jam fuperius allatas quibus adjun- , ; fal fi gere poffumus, noftrum cum carbonibus fundatur , ejus folutionem cum aceto non effervefcere , & fulphur non pr?scipitare , contra vero fali admirabili Glauberi ac- cidit . ita fai Qux cum fint , profe£to confiteri oportet, Thermarum Patavinarum fali communi omnino fimile effe , cujus cubi dum parvi fint cum Wallerio (b) illud vocare poflumus Sal fojttanum mtnoribus cubis. Quo perfpe£to , confentaneum eft commemorare fal fele- niticum a me in multis aquis obfervatum. Interea fcien- dum ell, hoc fal in aquarum exhalatione aut igne, folis radiis feu fub oriri rea- , umbra , quia in aquis folutum pfe (a) Mineralogie tom. 2. gen. (b) Mineralogie . tom.T.gen' 3. prcparctions falines . efp. 14. 30. efp . 18S. 2. pag. 317. pag. 191. 3. . ; ANALYSJS CBEMICA &c. i 5? non exiftit; fed efformatur ab earum acido vitrioli- cum quadam terra afcalina, ficiit Cel. Baldaffarius (a) putat , qui in epiftola mihi elapfo menfe tradita id va- lidis rationibus affirmat. Figura feu cryftallum noftri fa- lis fclenitici, quod pellucidum eft , fi nudo oculo confpi- ciatur , efformatum efl rur ex lamella reclanguli rigura: , cujus longitudo eft unius lines & i , latitu- d0 craffities linea? j j vix - ; fed microfcopio diligen- ter falis cryftallum examinavi > & hoc conftare vidi fex cbus per longitudmem , atque ad extremitates quatuor faciebus , quarum majpre^ funt iltae qua? omnium , fu- peificiem fuperi rem ac iriferiorem cryftalli conftituunt ; -;:u decaedraefi, ficut verus Selenites (b). Hujus falis figuVa ,' quantum ego fcio, a nullis recle exa- minata fuit : Gcoffroy minor (c) fal hoc tamquam fpe- >eculiaris gypfi credit, qua? ipecies , ait ipfe , eft etiam produflfo neceffana a decompofitione omnium mi- neralium, qiiae vitriolum continent; & Cl. Joannes Har- duinus (d) id multis obfervationibus afferit : quod pro- bat acidiim vitriolicum ad concretionem hujufmodi falis felenitici infervire, ficut infra magis patebit. Sal feleniti- n fuper, ignem folam fuam pelluciditatem amittit quare neque crepitat , neque fluit , neque aliquid exha- lat de fale /' : quo fic fcribit Macquer (e) acide vitrioltque V com- ] (*) ' acfa e di pag. ip^. pag, 208. Pl. 13. '. 2. pag. 153. fig. 12. b Cel. ( ) Linnsi Syftem. Nat. ; d lettere ( ) Due fopravarie of '• 2. ord. 1. falia . 12. Se- fervaxjoni naturali . Venexja . pag. 166.^ i 75 p. Lett. l.pag. 25. #7*$?. (c) Hifl. de l" *fcad. Roy. (e) Elemens de Chymie . tom. des Scien. an, a 17Z4. Paris . 2. cbap. 4. pag. 32. 172^. i"/ G A P U T I V. i 34 une efpece de fel neu- comb'iM'6 (ivcc certaines terrcs forme SiUnitte qui cryftalife diverfe- te qu on a nommt , fe d eaux a une ' ment fuivant V efplce de terre . 11 y tnftmti Sdtnittc en diffolutton . de fources qui ttenncnt de la tl Mais lorsqu v.ne fois cettc StUnitte eft cryftalts£e, eft feau. 11 faut pour ce- trtfdiffial de la rcdtffoudre dans cncore eft-tl n agnofcuntur. , fimul cum carbo- Si fal hujufmodi ad ignem rubefcat num pulverc, aut alia matcria phlogiftica, tunc cfhcitur quod ldem fulphuris hcpar, cujus odor illico apparet; tartari accidit methodo Sthaliana , fi ifiud fundatur cum phlogifton fale affundendo dein corpus aliquod fundatur , atque in- Si cum fale cartari fal feleniticuih calida, foluta de hax mifcella, jam in aqua communi rcmaneat per chartam trajiciatur, ut fuper eam terra atqud ad cry- aqua autem fic trajecla blande evaporata, vitriolatum produ- ftallizationem expofita iit ; tartarum reliquis fuis pe- cit figura oclaedra , durum , amarum , & intelligitur m cuiianbus qualitatibus. Quibus ex omnibus efle ejufque bafis eft fale felenitico vitriolicum acidum ; Quare hquido terra alcalina, quia cum acidis eflervefcit. verum fal quamvis ahqui conftat fai feleniticum eiTe ; quibus quia eis indiflblubile videatur ; contra fentiant , agnovii- refpondere poflumus Sthalium, & Kunckel faies fe ,. ANALYSIS CHEMICA &c. 155 fe difficile folubiles in aqua , attamen illi hos veros (a- les credicterunt , quia eorum compoiitionem agnofcebant Demum ial feleniticum quamvis indiflblubile videatur, nihilo fecius blando , 8: afliduo calore , & multa aqua cry- ifalia ipla difiblvuntur$ & cum in hanc iolutionem fal tartari per deliquium injiciatur, multa terr a fublidet. Sedimen reliquum falibus exutum immifli cum pauxil- lo iebi in crucibulum operculo claufum, lutatum , & fic mediocri igne pcr horam uihilatum fuit : Tum frigefa- 6to lateque iupra chartam expanfo magnetem applicui a quo aliquot ferri particuke attra£tae fuere : Sed martis quantitatem in fingulis noitris aquis coniHtuere, non ita focile exiltimo; attamen in aqua S. Petri, Zk. S. Hclena? copioiior , quam in reliquis vifitur. Modo advertendum in di&a terrae calcinatione fumum elevari, ied ab ejus colore , ac odore , abfque flamma tuto lulphureus dici non poteft probabile enim eft, quod ; polt tot iteratas lotiones , ac exhalationes, fi aliquid ful- phurei in fedimentis erat , vi ignis exhalatum fit. Nec, etii hsc indieia defint , fulphur abefle omnino dicere de- bemus, ut Cl. Alexander Thompfonus(^) ait , neque fem- per iulphur, ejufque praparationes fuper ignitum ferrum aduntur emittunt quia faepe lac ful- , fiammamque ; phuris, & fulphur ipium in ferro ignito fuper accenfis carbonibus non accenditur , imo in cinerem folummodo vertitur . De fulphure alibi verba faciemus . Reliquum eft, ut breviter de terra a fedimentis noftrarum ther- marum extracla loquamur . V 2 Terra <4?> (a) Ricercbe fopra i m' t%6 C A P U T IV. Terra omnium Thermarum Patavinarum alcalina elt ) quia curn acidis effervefcit , in aqua & faciUus in vino dillolvitur feu diffunditur , friabilis ac levis eft, nullum odorem & faporem habet , (i perfefte a fale communi expoliata fit , igne non concrefcit , neque durefcit ; idco- que omnibus fuis notis fimilis videtur terra? ab aqua iub- amara Mutinenfi (<*), ac a multis aliis aquis medicatis a me extrac~ta, - catur ab ipfo , aucTtoritate Stephani Francifci Gcof froy (c) , Carthcufcr (d) , Lcmcry (c), Caelii (/), at- que Etmuileri(g) ; fed potius cum Henrico Pott (/&), & Wallerio ( i ) ad aparicum mincrale feu lac Lunac dun- taxat referri pofTe credam quamvis valde diifentiant inter ; fe Lithologi de hac teme fpecic; Cel: Pott (&) ad argil- Ix genus refert Lac Lunac , alii ad margam (/); at Cel. Lin- vS* <^> v^> >^?> v^> v^» v^> v^» >^> *^> v^> v<^> /7* ( a ) b D ^rfg. . cap. 2. 7. e^ /e^. , qui tra£tatus ni Mineralogia ^. 5. denuo editus fuit in Excerpto Marga . pag. 227. iotius Italica nec non Helvetica ( h ) Continuation de la Litbo- Literatura pro anno 17 50. tom. gcognofie pyrotecbnique . a Paris 2. pars z. opufc. artic, 2. pag. 1753- P*&. 58. 176. ( i ) Mineralogie . tom. 1. Gen. ( c ) De materia medica . tom. 2. efp. 11. §.4. /><*£. 23. aquo I. Venetiis . l'/^.z. pars 1. fetl.z. vocatur Creta friabdiffima , /e« ttrt. cap. feqq. mo» cobarens &c. 3 z. p>;g. % ( e ) Di^ionario delle Drogbe pag. 581. . , ANALYSIS CHEMICA Scc. 157 LihViams ait , margam effe terram induratam , aqua non hurneclandam (.?) ; ego tamen ab nac qiueltione liben- ter abltineo , ne prolixior fiam. Luculenter ex di6lis patet aqaas Thermales Patavinas - continere fpiritum cetbcro el ifiicum , acidum vitrioli- cum, fal neutrum fimile lali communi , terram quam- dam alcalinairi , cum qua acidum vitriolicum conjungi- tur , at.uie exinde fit fal feieniticum , oleum minerale terram natune agarici mineralis , ieu L „ Hi omne qrricqtiid ab iis falubre expeclari poteit , de- „ bent marriiii, quo valent , ingredienti , cujus teftes „ funt & fipor paullulum adltringens & ochreum illud, „ quod mox circa fcaturiginem copiose dep > vant : ex ho- „ rum nurlfiSro furit aqu» Freyertvvaldenfes , Bebranse., „ Scleufmgenfes, Lauchltadienfes : quin & Hailenfes no- „ ftra: ad hanc claffem funt referenda? , ut celebres Ita- lire aquo» qu.iles funt „ , Tettucciana? , Apomtanx , Pifa- „ nr, Caltheriam: in agro Veronenfi profluventes, qus „ omnes ferrez five martiales funt, & quod prsftant in „ medendo, partim blanda adltriclione toni nimium re- „ laxati , partim etiam diluendo, eluendo, & evehendo „ craffos & falfos humores efficiant. &c. „ quibus fonti- bus nos plures adjungerepolTumus circaMutina* urbem(r), ac '-^ >^-. .<^l ^-. v^, V^i i^> • It^ <^> <*0 ^** (a) Syfl. nat. Terre . ord. 3. §. 4. pag. 4T4. & feqq. pag. 208. 4.6. ( c ) vdhali/i (C alcune acque . cap. (b ) Differtationes Pbyflco-me- medicinali del Modonefe 1. dico-cbymicee . Venetiis . 1735. pag. 14. & feqq. cap. 2. pag, Differt, 18. D: acidulanim & 42. tbennarum rtttione ingredientium . 158 C A P U T IV. ac in collibus fimplicirer ejus profdientes , qui martiales iunt, & maximam quantitatem ochra deponunt An fulphur in noltris aquis reapfe folutum fit , modo inquirere debemus : Odor fulphureus earum , argenti mu- tatio coloris , atque veri fulphuris fublimatio , aliquo modo iulphuris folutionem in eis probarent ; aft ut verum fa- tear, experimenta ad hoc demonftrandum tam in ipfis aquis in fedimentis initituta ambigua , quam earum , iunt. Nihilo tamen minus perfcrutandurn eft, num in his a- quis fulphur, num fulphuris principia contineantur. Quum in aquis fais nottris habeainus acidum vitriolicum, 8c oleum in deftiilatione minerale , quod aquarum cognofcitur ab odore, ut etiam in lixivio feu in aquamatre, qux cum oleofa fit , ideoque phlogifHca , cum acido fpiritu immi- xta fulphur generari potelt , quod Turnefortius (a) de iila falis marini loquens, noftra2 fimili , aflerit ; & porro Sthalius (b) paflim in fcriptis fuis monftravit in terra falis marini phlogifton latitare ; infuper pellicula illa un- inltar cluofa colorata iridis , qua? in noftris morantibus aquis concrefcit, & fupernatat , ut etiam materia illa glu- tinofo - mucofa pinguis (c), clare indicant in noftris aquis phlogifton eife : quare cum unufquifque fciat fulphur ex acido vitriolico, & materia phlogiftica fieri, quae aquisnoitris non defunt; ftatim liquido apparet aquas calidas Patavinas fulphuris componentia poftidere, quamvis disjun&a fint; & quurn •^* ^* «^' *^> *&"> «^* <^> v^> <^> vS^ <^- *&> >&* (a) Relation d' un Voyage dtt micarnm. Venetiis . 1740. lib. Levant . i Paris . 1717. Lett. 3. obj. 9. circa fulphur vulga- 4- Pag- IS^* re. pag. X\6. (b) Apud Fed: Hoffman- (c) cap. 3. pag. m. Iium Obfervationum Phyfico.cby. . . ANALYSIS CHEMICA &c. i 5 y jLiin per tophos, dnftus , aut alium oonvehieaitem lo* c«maqua tranfeant, vaporibus piincipia ipfa fulphuris exha- lant, qu/c condenfantur , & appropriata terra reperta , in cryftalla concrefcunt , pra-cipue ubi terra ielenitica , aut •.eleniticum (it (a). Cauerum fileAtio haucl prauermittam , quiJ Antiqui Si Recentiores de contenus aquairum caliicbrum agri Pa- 1 ii excogitabant . Pliriiils (/') fic loquitur Je Patavi- rris Thermis ,; Nec decolor aepis , argentive ( ut multi „ exiitimavere ) medicaminum argumentum eit , quando linil eorum m Patavinis iontibus , nc odoris quidem ,, difterentia aliqua deprehenditur. „ MirorJ thermas Pa- itfs Plinii iulphureo odore expertes fuiife tempore ; magis tamen miror in commentario ad Plinium (c), Pa- trem Joanncm Harduinum fic de Patavinis calidis fon- tibus dicere. « Quorum aqua, cum vis ei medica infit, „ mkii a vulgari , vel odore, vel colore differt . „ Grego- rius Agricola (d) ait „ in Apono fonte inter Patavinos „ longe ceieberrimo,alumen, fal, fulphur effe . „ Joannes de Dondis (e) gypfum, & fal aquis hifce tribuit ; Mi- chaei Savanarola (f) ait „ Balnea Paduana compofita •^^\ v^» ^^i (a) Cel. Targionus Tozzet- Parijiis. 1723. tom. 2. lib.31. tus ubi iulphur concretum, e- §. 32. pag. 557. n. 10. tiain felcniticas Umellas repe- (c) /. c. not. 7. rit . Rela^. viag. tom. 2. pag. (d) De natura eorum qu /. c. de lulphuris minera Scan- (e) /. c diani (f) Commentariolus de lau. (b) Hi/lorite natv.ralis libri dibv.s Patavii anno 1440. com. . lib. 2. pag. in XXXVI. , quos interpretatione & pofitv.s 1184. notis iliv.ftravit Jo.mnes Hardui~ Tom. 24. Rer. ltalic. Muratorii nus e So:. Jef. tomi tres in fol. . . . ) . i6o C A P U T IV. „ funt alumine, cinerc, fale, iulphure , iefroque. „ Bar- tholomxus Montagnana (a) fulphur , & calcem , Ludo- vicus Pafinus (b) fulphur , cakem , &c cinerem , Men- ghus Blanchellus Faventinus (c) fal vel nitrum, alu- men, & cinerem , Francifcus Frizimelka (d) iulphur , alumen , nitrum, calcem , &,cinerem, Gabriel Fallop- pius (e) fal, calcarium lapidem, & fulphuris. vaporejn , Baccius fal , Andreas (f) fulphur, alumen , nitrum,.ci- nerem & calcem noftris aquis dederunt^Georgius a Tur-f , re (g), Gregorius Morellus ( h - P. -.Kircherus (v) iere idem cogitaverunt : Joannes Gratianus 'fulphur , >fal ..com- mune , ac terram albam (k) re£te judkavit in noftris Ther- mis; Vallisnerius (/) id conrirmat , tk. Cl. Corries-Nico- laus v^?-. ^C i^7> <^-> l^i 'C- a afpetlu mmera mv.s . cap. pag. ( ) De & , 17. 314. bal- virtutibus , & 'operatiohibus (f) De Thermis lib. 6. cap. neorv.m in comitatu Patavino re~ 19. pag. 330. n. 20. cap. pertorv.m . Tratlatv.s primv.s (g) Junonis & Nejlis vires 1. pag. 37. C. ln colU3. Jun- &c. Patavii . 1668. cap. 16. tte de Balneis pag. p3. ( b ) Liber , in quo de Ther- ( h ) De aquis mcdicatis Italite Balneis tratlatur . />>•'£• ipp» tutn qv.cj e's Compen* , infunt t D. De Balneis quce in agro Pa- diolum . Patavii . l^6j. taijino Junt . In colletl. Juntie (i) Mundv.s fubtcYYaneus . de Balneis .Amjlelodami . 166$. lib. 5. fetl. ( c ) De balneis tratlatus . 2. 3. De Italia? fontibus thermif tratl. De feptem balneis Patavi- pag. 264; nis. pag. 70. F. & Jeqq. in (k) TherYii.i.nm Patavinarutn Colletl. Junta &c. examen. cap. 6. pag. 90. 95. ( d ) De balneis metallicis ar- pag. iop. tificio parandis liber poftbumus (1) Opeve Fijico-mediche . Ve- Norimberga . 1679. cap. 7. pag. nexia. 173 3. fol. tom. 2. Raccoita 2(5. & feqq. di varie ofjervaxjoni fpettanti alf (e) Opera omnia . Venetfts. JJloria medica e naturale , pag. 1606. tom. 1. Tratlatus fepti- 435« . ANALYSIS CHEMICA &c i5i laus Scanagatus (*) pertenuem fpiritum, (aJneutrum, & iulphur concedit iifdem aquis : Ncc defuit qui fine ratio- ne Sc abfque neceflariis Chemicis experimentis excogita- vit noftras aquas continere fal admirabile Glauberi , fed ex diclis fatis unufquifque in Chemia veriatus videt, nihil hujufce lalis reperiri in Thermis Patavinis. egerunt aliquid de ncftris Alii Scriptores Thermis , inter quos ufque adhuc videre nequivi , quamvis muhis adhibitis diligentiis, ideft Antonium de Gradis (£), Jo- annem Carnarium Gandenlem (f), neque Laurentium Pignorium (//)• CA ie* ( a ) De ^Alexandro Knips carmen , & de Podagrce laudibus M.zccoppe , ac de duobus remediis libellus . Patavii . apud Joban* ab eo maxime illujlratis , mercu~ nem Baptijiam ^Amicum . 1553.8. rio & lAponenfibus Tbermis . d %Aponum ad Francijcum [ ) Patavii. T745. §. ip.pag. 52. Barbarinum Cardinalem . Pata» b ( ; De Balneis Patavinis vii . \6%%. 4. ( c ) De Thermis Patavinis . . .. . l6l C A P U T V. De Thermarum Pata- vinarum virtute. Vlrtutes mineralium aquarum non folum ad fpiri- tus, ad falcs , ad ferrum , ad terras, & ad alia contenta referenda? funt , verum etiam ad aquam ipfam ut aquam communem : Nam fola communis a- qua plurimos morbos curat, & expellit; ideoque a mul- tis & gravifTimis aucloribus tamquam medicina univerfa- lis confideratur (a): Sed plerique aquarum medicatarum Scriptores farpe tribuunt quafdam facultates iis, quae pro- pris quoque funt aqu# communi tum frigida* (£), tum ca- ( a ) Federici Hoffmanni Dif- Mr. le R. P. Sernard-Marie de ftrtationes Phyfco-mediae . Vtne- Cafirogiaenne Capucin de Maltbe. tiis . 1735-pag. 400. Dijfert.zj. quae indicata opuicula collecla De aqua Medicina univerfali fuere cum aliis , ac Parfiis in ( b ) Traiti des vertus mddi- duobus tom. 8. edita an. 1730. cinales de V eau commune . Par hoc titulo Les vertus mcdicina- Mr. Smith Trad. de /' xAnghis les de r eau commune Le Grand Febrifuge , ou di- Ragionamento intorno alla nuo» fccr.rs qui fait voir que /' eait va medicina dtll' acqua opera di commune efl le meilleur remide Nicolo Crefcen^io . Napoli. 1727. pour les fitvres . par Mr. Jean Michaelis-Angeli Blondi De Hancocke . Trad. de P %/fnglois partibus iclu feffis sitiffime fa- Problema medicum *An aqua nandis , & medicamento xAqute fit prefervativum peflis tempore} nuptr invento . Venetiis . 1542. Parifiis propo/ita anno 1721. praeter alios Auclores, utWain- Bay- fub Geoffroy vuright , Joannem Floyer , Methode pour traiter les mala- nard in opere cujus tituJus dies avec /' eau a la Glace # par , DE THERM. PATAV. VIRTUTE . 16*3 c.ilid.r, unde opus eflet fejungere efteclus proprios aquc communis ab iilis aquse medicatz , qui certe majores virtutes ipfius aqua: funt , quia aqua medicata commu- nis , ac iilas potfidet, quaj fuis mineralibus infunt . H;c prius de aqua communi loquendum eflet ; (ed cum de ipia tot extent traclatus, hoc prxtermittimus , & ad no- itras Thermas duntaxat fermonem convertimus. Cum noftra? aqua: thermales contineant fpiritum atbe- - reo clafticum , acidum vitriolicum , oleum minerale fal neutrum iali communi fimile, terram alcalinam n.i- turx agarici mineralis , 3c aliquid martis; illico earum medicae virtutes aliquo modo agnofcuntur. Spiritu enim atberco - claflico aqux permeant etiam minima capilla- ria vafcula facilius , vafa contracla diftendunt, & impul- iionis ac irritationis momentum reiiqua aquarum mineralia ab ipfo fpiritu accipiunt; quare ha» aqua? epotaj citius per feceflum aut urinas, aut perfudorem e corpore exeunt; at- que in balneorum ufu prompte' per fpiracula abforbentium vaforum maffam fanguinis ingrediuntur. Acidiim vero vi- triohcum quamvis in multa aqua diflblutum, attamen fufhcit non folum ad folidorum ofcillationem promoven- dam , ea leniter irritando , ita ut fanguinis & cetero- rum humorum circuitus promoveatur , illorumque deri- vationes, fecretiones , ac excretiones confeftim juxta na turre ordinem fequantur ; verum etiam una cum fale ad aperienda obftruela vafcula, & ad humorum ftafes refol- vendas . Sal neutrum fua vi purgante , deterfiva, Irrita- btlitatem (a) inteilinorum augendo multos lymphaticos X 2 hu- *^ ••&• «91 <«*% >^> k^l *^> >^> <<^> uCl >^> ^v fa) Qua? irritabilitas a Cel. demonftrata fuic , quorum ego Hallero multis experimentis multa eodem fucceffu iteravi. Hac i humores e corpore educit , & fic efficaciflime mitiorum purgantium munus praitat; & cum naturam eorum (alium obtiueat, qua? humani corporis confociantur humoribus ; vafa facillime penetrat , atque in illis contentos hu- mores prx ni.:iia dcnfitautt cohajrentes incidit, ac folida irritando reiolvit , atque vi antifeptica humores a cor- ruptione .defendit . Sal ipfum fimul cum aliis harum a- quarum mineralibus fepe renum & vefica: calculos ( dum nimis folidi non fint ) defringit, & per urinas educit . Oleum vero minerale ballamica fua facultate folida corroborat , internifque ulceribus multum prodelt, & ali- quo modo fortafle vim nimis irritantem acidi , & falis temperat . Terra illa alcalina folidorum imbecillitatem corrigit quamvis in hujufmodi terra roborandi ne- ; vim get Cl. Balthafar Ludewig Tralles (b): ipfa terra ab- iorbet , & demulcet humorum acrimoniam tam interne Hac Irritabilitate aliquorum VII 1758. & nuper */fpo. morborum caufa» logia quae ad- , medicamen- , huic rra&atui torum vires & effe&us in hu- jecla eft . Sed ego verit.uem mano corpore explicantur . Vid. experimentis quaero , & non Memoires (ur Ia nature Sen/i- invehor in Cl. Viros , neque ble & hrhable des parties du violcns adverfarius fum , neque cbyps animal • par Mr. *Alb. de ipforum probitate um^uam de Haller. tome premier . a Lau- locutus fum , iicuti Cel. Hal- fanne . 1756- Etiam ego de lerus , ejufque Seftatores me Senfibilitate , & aliquid de Ir- redarguere iatagunt ; aft alibi ritabilitate fcripfi iuperioribus prolixe de hac re loquar, in- annis , ncmpe Epiflola de Sen. terim Vide ejufdem Halleri op. fibilitate Pericranii ed.an.175p. , Perioflii , cit.tom. 4. Lufanae in medulla , dura Meningis , Cornece ( b ) Das Kayfer-Carlsbad & tendinum . Patavii. 6. Boehmen in einer oder entworfen 17$ , & Epijhla fecunda& tevtia de nebeji einer oder vfbbandlwng. Senfttivitate Halleriana . Pata- Breslau . IJ$6. pag. 117. , DE THERM. PATAV. VIRTUTE. 1*5 . , quam externe. Inilipcr ferrum folida ma rro- at, fecretiones omnes adjuvat , lentos & vifcidos hu- mores folvit (£). Jgitur unulquifque videt Thermas Patavinas generali- ter efle purgantes, deterfivas, deobitruentes , corroboran- tes & antifepticas , & ob earum terram aliquid abforben- ti-. poflidere.. Pr&ter h.tc, earum vapor fulphureus per nares & afperam arteriam infpiratus, fua balfamica facul- late , relaxata folida erigit , viicidofque humores attenu.it pr.rcipue in naribus, taucibus , & pulmonibus. Qua- V5^ (a ) Aliqui fentiunt , tcr- anni pag. i<5S. Sitr le Vitriol & rca remedia nifi in primis viis lejer. I.H. Z.umichelli d? Fer- agere ; aft Hnmbergius in Dif- ro . VenetUs . LJip, D: Qttincy iua fert. de modo agendi terreorum , in Pbarmacopva officma/l & Floridus de Plumbis Dif- & extemporanea . par. z. fetl, fert, biflorko.medica de fahtbcr- 15., ait ferri a£lionem pendere rimo Nuceria in Umbria erum- a ioliditate , & fpecifica gra- penti latice . illius : Venetiis . 1745. vitate particularum has metallicas fint experimentis contrarium pro- enim quum , bant. ideoque graves , cum fanguine ( b ) H. Gottrraigne D'(fert. commifraj, cumque eo in gy- de ferri ttfti & abufu in Me- rum a£ta3 , vim habent fupe- dicina. Monfpelii . 1736. §. III. randi obltacula , idcoque refe- pag. 13. , M. Lemery Filius randi vias, fi qua? fint obftru- /' Sitr ufige du fer en Mcdici- £taj . Vide etiam Jo. Chriftia- ne pag. 2,5. Hifloire de V jfcad. num Stockium Differt. de pra- Roy. d-.s Scien. an. 171 3. a Jlantia martis in morbis chroni- Paris . qui cognovit cis Frid. Erb. Loeber IJ2Q. , , Refp. Martem agere omni fua lub- Jena . 4. 175 1. , & Edward ftantia in humano corpore, & Wrigth Di\Jert. de ferri bi/ioria maxime abforbentem effe quod naturali praparatis & ufu me» , , idem afferit Geoffroy fenex in dico. Edimburgi . 1753. cad. Hifl. de /' Jfcad, ejuidem. I . 166 C A P U T V. Qua ratione autem explicari pofliint effecT:us cliverfi ho- deducere ne- rum fontium , qui eadem continent? hoc quimus ni(i a varia quantitate acidi , falis, olei, terrai, - martis, fpiritus atbereo elajlkt , His habitis de rationibus & modis , quibus ea , qua? intra noftras thermales aquas continentur, agere pofTunt Modo dicendum e(t de virtutibus cujuslibet aqua: , expe- rientia Clariorum Virorum per multos annos comproba- tis : Inter quos enumerandi funt Joannes de Dondis, Sa- vonarola, Falloppius, Ludovicus Pafinus , Georgius aTur- re, Gratianus, Alexander Macoppe , Celeberrimus Morga- gnius $c alii Cl. P. Profeflbres , ut Cl. Placentinus , in Scopulus , & Parens meus , qui per triginta annos quamplurimis curandis morbis Patavinas Thermas utiles admodum & falubres expertus eft ; & ego ipfe diver- fos chronicos morbos pulfos vidi ope harum aquarum ; quod fi omnes peculiares curationes , hiitoriafque morbo- deberem rum numerare velim , plures centurias exarare ; quare nifi paucas, ac majoris momenti infra breviter in- dicabo. Veruntamen nunc de virtutibus fontium Aponenfium loquendum eft , quaj certe conveniunt etiam reliquis ca- lidis Patavinis fontibus, etfi in gradu aut majori , aut mi- nori . Aqua Aponi intus afliimpta fortiter purgat abfque virium detrimento cSc debilitate , ideoque egregiam con- iert opem in morbo regio, quum ejus caufa non fit cal- CUr , DE THERM. PATAV. VIRTUTE . i6y cu1ll> cyflas-fellea ; urinam provocat , Sc faspe tranfpira- tionem «S: fudorem promovet , viicerum tonum roborar iibrafque relaxatas erigit & reihruit , ut etiam mefarai- cas glandulas a cralla lvmpha intarRas deoblrruit ; un- de convenientillima elt quibuldam hyfterkis , hypocon- driacis, lienolis, aut atra bile vexatis, melancholicis aut ob biappetentiam ac depravatum guftum macie con- ieciis, cum eorum digeiHonis viicera nondum organice fint; inuti- vitiata & iis gaftrica febre laborantibus , qui liter febritugis ufi lint . Maxime omnium aqua Aponi contert hydropi , & generolum effectum prailtat , cum hvdrops non iit illius fpeciei , qux a Menghino (rf) in- lanabilis obfervata fuit : Plurimum valet ad urinai in- continentiam, fi ejus caufa iit folidorum debilitas: Im- modicam corporis molem coercet : in aliquibus ftomachi doloribus juvat, quod in fe metipio expertus eft Ludo- vicus Paiinus( b) Patavinus, qui fic fcribit . „ anno 1528 „ dum etlem Pifauri phyficus Illuftrifs. Urbini Ducis, n correptus fui intenfiifimo dolore ftomachi : a quo di^- „ ta tenuiifima , medicinis, pilulis, olei potu, fomentis, „ aut iiupeficientibus , minime potui liberari : forte di- „ tum quod Illuftriffima Eleonora Urbini Ducilfa in re- „ cellu a Patavina civitate portari juilit duos cados li- „ gneos aquarum Aponenfium pro quadam Domina Pi- iaurenfi Ardiciis - „ de , qu# aqua erat in camera mea » e g° «^ ( a ) De Bononienfi Scient. In- ( b ) Liber in quo de Tbermis fiit. tom. 4. experimenta de lar* Patavinis . In operc Juntte dc go & diutumo tartari ufu ad Balneis . pag. IpJ. £. bydropifim fumraopere utili . pag. 28 5 . ,,: 1(58 C A P U T V. „ ego autem fentiens dolorem & alia fymptomata per- „ lcvcrare, defperans fere de falute, quia lolentia juva- „ re non juvabant, inde praHagium non bonum trahe- , „ bam decrevi de aquis thermarum noftrarum , quas in „ cubiculo habebam , bibere, de quibus per tres dies bi- „ bi ufque ad duodecim cyathos , illicoque liber fui „ nec quidquam pafliis fum. „ Aponenfis aqua in calculofa renum affe&ione optimum efie&um praeftat , a qua , idem Pafinus ( a ) narrat , No- bilem Patavinum liberatum efle : „ locupletiffimus teflis „ Speronus Speronius utriufque lingus cognitione pra»- „ ftantiffimus: qui ex potu aquarum Aponenfium ex j-, toto liber remanfit a calculofa paffione. „ Probatur valde utilis potus ac balneum hujus aqus ad arthriti- craffa cos dolores , qui a lympha nimis ac tenaci orian- tur quippe haec fluidior ab aqua Aponi fit ob molecu- ; las fpirituofas , falino - martiales , & vafa laxa fuo aci- do corrugando ftafim lymphaticorum humorum in iis lo- cis impedit, atque lentum lymphx motum accelerat vafa Infuper eadem corrugando ulcera ferruminat , quaj il- difficile confoiidantur ob copiofam humiditatem , qua la fcatent : Clyfteres hujus aqus fa>pe colicos cruciatus cum febris abfit , aliaque inteflinorum tormina debei- lant; de qua re ita fcribit Cl. Comes Nicolaus Scana- gatus ( b ) , dum virtutes thermarum Aponi , & Virgi- nis enarrat a fuo prazceptore Alexandro Maccoppe , nec non a fe metipfo obfervatas : „ Vidi alios ftomachi, „ mefenterii alios, plures inteftinorum, laxioris pr#fer- colon , „ tim , quod Grsci appellant, torminibus a cauf- „ fa (a) /. c. pag. ip8. D. coppe &c. commentariohnn . Pa. (b)De tAltxandroKnips Mac~ tavii . 1745. pag. 50. §. 18. , DE THERM. PATAV. VIRTUTE. 169 „ fa diverfi generis pendentibus, peflime habitos, febri „ tanten vacuos , harum thermarum ope ita recreari ,, ut multo rarius, & mitius vexarentur . Acloleicentu- „ lum vero Lufitanum , quem in menfes fingulos coli- „ ca torquebat, verminola ideo a Magiltro appellata , „ quod teretes , latofque lumbricos ex ore modo, mo- „ do a parte inferiore redderet, mercurialibus , oleofis, pinguibus, amaris aliifque remediis quae Anthelmin- „ , „ thica noftri vocant, fruitra adhibitis , hujufmodi aqua- „ rum ufu iin minus liberatum omnino, non niii tamen „ femel in anno tentatum vidi . „ Aqua Aponeniis in dyfenteria prodeft : In pulmonum rheumaticis defluxi- bus , afthmate , cujus caufa non fit obilruens impedi- mentum aut convellens, pulmones & cor vitiis careant, ab hac aqua maximum praefidium expeftandum eft. Ta- incipiens Phthifis bes , qua: ex flacciditate pulmonum ab Hippocrate dicitur, quamvis tuflis , fputum vifcidum, aut dilutius & falfius ac febris heclica adfit, ut etiam hcemophtifis ii a lacle azger aliquid levaminis fentiat , , Alexandro Maccoppe (a), Jofepho Jordano olim Pata- vini Nofocomii medico , Parente meo , aliifque obfer- vantibus^" aqua Aponi, & praxipue illa Virginis curatur. Potus ipfius Aponenfis aquaj & peculiariter illius tepida? perutilis eft pulmonum ulceribus in eorum fuperiori par- te exiilentibus . Supprefla menflrua promovet potus & balneum hujus aqua?; a fluore albo mulieres liberantur, & a reliquis praeternaturalibus vagina: , uteri humiditati- bus, qu£ conceptionem perfazpe impediunt, per ufum po- tus , balnei , injeclionis, aut ipfius aquar vaporum , de Y quo >^> \&-. ^> •^7. v5>>. vtf>". v^> ^ v^> v*-> >&> ><5*> (») /. C. pag. 47. & feqq. §. 17. . i?o C A P U T V. quo effe&u fic ait Savonarola (<*)„ Nam diebus Cer- mifoni noftri cujns confilio mulier Veneta dif- 5), , hac pofitione infecla ad , , cum balnea hxc proficifceretur , „ qux duodecim annis concipere non potuit, hujus bal- „ nei ufu (loquitur de Aponcnfi balneo) , divina inter- „ veniente gratia concepit. w G. Nicolaus Scanagatus (b) enarare pergit quibus in morbis optimo eventu noftris Thermis Alexander Maccoppe utebatur , nempe in re- currentibus articulorum morbis , alvi dejeclionibus epi- demicis , vel ut ajunt , a toto , modo cum fanguinis puris modo alius teterrimi fucci eruptione , „ modo , „ laevitatem inteftinorum , casteraque fufi ventris incom- „ moda , nifi febris , vel aliquid aliud obftitiflet „ & ab iis, qui frequenter fanguinem vomebant, afcitem ar- cuit aut aqua Aponenii , aut Virginis . Aliquando bal- neum , & vaporofum Laconicum valde profuit lue cel- tica laborantibus Sub ftillicidii forma ad multos morbos aqua Aponcn- fis confert; quia praeter vires aquas abforptaz per cutis poros ; illa quoque percuffio aqus ab alto decidentis, vel horizontaliter aut aliis modis impetu per fiftulas ejeRx fic maxime praeftat , quia lentos ac vifcidos humores diftblvit folida contrahendo , tk eorum circulationem pro- movet non folum in corporis illa parte, in quam aqua decidit , verum etiam in interioribus corporis humani locis ob partium corporis humani admirabilem confen- quod Hippocrates animadvertit dicens fum ; , Confcnfus unus confcntientia omnia , quse res explicari poteft ob mutuam partium corporis irritabilitatcm . Stillicidium igi- de Balneis &c. ( a ) De Balneis &c. l:b. 1. Jnnta cap. i. pag. 17. E. In opere (b) /. c. pag. 53. §. \9' . Di; THERM. PATAV. VIRTUTE . 171 .ir, vulgo Duccia , in recenti alicujus membri para- 1/ii confert , ii crafla lympha ejus caufla iit ; in capitis doloribus , in multis oculorum vitii*, v. g. in amavrofi, , in in catara&ae principio & aurium morbis, ut tinnitu , furditate proveniente a lymphs ftafi in ejufdem auris in cavitatibus parvis vafculis , glandulis , aut harum ; iplum blandum Itillicidium in ipla aure convenit , fi a nimia humiditate tvmpanum nimis laxatum fit , idcir- co ab hic caufla furditas originem habeat ; ad quas moroi lpecie> prxter ftillicidium in capite , ejufque lo- tionem, balneum quoque conducit, quia iic copiofi fu- dores provocantur , &c materia fluxiones antecedens & cum ipiis conjuncta educitur. In cedematoiis tumonbus, in ani fiftulis , urethra: vitiis , ulceribus fiucium , vagi- na* , crurum, & aliarum partium , eo magis juvat ftilli- cidium , aut injeclio ii eodem tempore balnevm adhi- beatur Baineum ipfius aqua? in curatione jam diclorum mor- borum maxime adjuvat. Quo modo autem balneum in humano corpore agat , multa dicenda eflent ; attamen pauca folum attingam . Balneum humeclando , diluen- do , Sc fua caliditate & fahbus omnem corporis pxri- pheriam mundificat , unde omnes cutis poros deobftruit, ac fibras nimis rigidas laxando perfpirationem promo- vet cutis traniit (a) y ac per inhalantes poros (£) aqua Y 2 in ^a) Quamvis calida balnea folummodo horre fpatio quinque in principio corporis pondus uncias humoris , horae autem augeant- aft inde maximeper- 1 & q£{o aut duodeci m un . re faciunt , ita ut Ketll 2 hor* fpatio mediam libram hu- cias corpore exire poft balnei n. moris tranfpirari credat ; & calidi ufum . Pbil. Tranf. Martinus a Buxton excooitavit 407. pag. 27. (b) I 7 2 C A P U T V. in venasj & humoribus redeuntibus ad cor, admifcetur, & vi fua medicata, fua gravitate (*), ac calore natu- rali in fiuidis & in folidis agit quapropter con- ; balneum fert in ankilofi, reliquifque diitcntis, ac induratis mem- bris ; in omnibus cutaneis morbis v. g. in pfora , im- pitigine herpete fcabie juvat quia fuo calore e- , , , mollit cutis illa tubercula ac pultulas ; terra autem fua alcalina humorum acrimoniam abforbet & demulcet ; acido vitriolico eft refolvit , quod infarclum , , mar- te- (b) Georgius Erhardus Ham- Antonius de Haen Confilia- bcrgerus in iua phyfiologia me- rius aulicus , & in Cel. Vin- Med. dica f. de aclionibus corporis hu- dobonenfi Univerfitate principiis in libro mani fani doBrina , Pncl. Profeflbr P. , divi/io- fbyficis a fe editis , itcraque ma- Thejes ftftentcs Febrium petechiis ihematicis atqite anotomicis fuper- nes , de miliaribus , ac diljert. Vindoborue . lj6o. Jlrucla . Jcnce . 1 7 5 r . pag. 182. &c. fcribir,, Reforptionis per vafa §. 4. de febre miliari . pag. 60. cutanea Keilius demonftravit ,, duplex tantum po- 55 Nonne teft effe , fed jejunio „ caufa , vel vis ex- >5 juvenem fanum terna vel labore confc&um , fpatio ,, premens, pcnetran- If ac tis particulae cu- no£tis 18. uncias po- „ adhsefio. „ )> unius jus utraque in ris imbibifle fuis ? Hydropi- balneis habetur: 5» etfi Martinus Li/ler dicat nec utique exempla nos ,, II corum paucos intra dies „ aquae ab exrerioribus perno- >> docuere „ ftram cutem ad interiora „ 100. Libras hominum im- „ protrudi pofTunt . „ Dijfert. „ bibi poris. „ de humoribus . %Amflelodami • (a) De pondere feu gravi- 171 1. cap. 34. pag. 351. Vide tate aquae in balneo fupra hu- James Di^ionario univerfale &c. mana corpora Vide Ebraimum pag. tom. tom. 3. Venexja . 1759. lett. Chambers lett. B*AG. 9. B*AL. pag. 584. qui rationcs 1. Dixjonario univerfale . 0"c affert quo modo aqua cutis po- Vene^ia. 1748. & James l. c. ros ingrediatur . De vafis bi- pag. 581. bulis ecce quid fcribit Cel. . DE THERM. PATAV. VIllTUTE. 173 ipfa (olida teque , oleoque minerali corroborat , ne denuo hujufmodi morbi gignantur ; & quod praecipuum eft, aqua medicata (anguinem ingreila corrigit liumorum praeternaturales qualitates, ac fudore eas expellit (/*). Laconici vaporoli ulus ad multos morbos curandos con- ducit , peculiariter ad rheumaticos ac arthriticos dolores , ad aiularcim, nimiamque corporis pinguedinem immi- prodeft iis qui po(t inuncliones Duendam ; etiam mercu- riales doloribus adhuc vagis per artus vexantur ; demum in omnibus eis morbis ubi craiu , vifcida & iners lym- pha in caufa lit. Qtiod ab Aponenfibus aquis deponitur, & ipfum nobis efHcacimma remedia miniitrat. Sal neutrum communi limile, quoi circa rivos fub- -u, eofdem optimos erfeftus tribuit, ut alia falia me- dia; nam uncia una hujus falis per os aifumpta fex aut fepties purgat ventrem (ine torminibus, & virium pro- fi ltratione, ut fepe expertus fu:n, quo fale , oport.-at , magis purgantes efficere polfumus ipfas aquas thermales, fi in earum unaquaque libra fcrupuli tres , aut qtutuor folvantur . Suiphur Aponi in duftibus , & feleniticis tophis con- cretum, quanti faciendum fit , difcere debemus ab A- qui-.graneniibus , a quibus fulphuris libra earum ther- ma- f a ) 0>ia ratione balnea a- clor ait , balnea inhumanacor- gant in huraano corpore viden- pora agerefuis praefertim viribus diverfis dus efktra8atus defanguinis mif immechinicis , qua? in calori- Jione. pjg. jnj. L-Jurentii Bel- Balnei materiis , veluti mineralibus lini, & legenda eft elegantifli- ficis , frigorificis , raa oratio Cl. Joannis-Caroli &c. inh^rentes, vivida? fiunt, Barfanti De B.ilm-s oratio inau» & acUtola* per ejuldem balnei gur.ilis ad lAcademiam Pifanam, fluiditatem Pi/is . 1755». in qua Cl. Au- ; . i 7 4 C A P U T V. pretio trium di- marum (*) , quatuor, quinque, vulgo thalcvoYum ut plus clorum imperialium venditur , pro vel minus ejufmodi fulphuris haberi poteit , & ab An- glis, qui prx cxteris nationibus Aquisgranenies ad ther- mas frequentius veniunt, magno pretio lulphur hujufmo- di emitur, & rn Britanniam tranfportatur : ubi in aithma- te , aliifque morbis pectoris mane & vefpere ad unciam femis pani , butyro illito , inlpergitur , & comeditur ; fulphur b Aponi quibus facultatibus quoque noftrum ( ) gaudet. Terra illa, <\ux inter cavitates faxi coJlis Apom re- peritur, in iis morbis convenit, ubi alia abforbentia in- dicantur. Tophus calcarius calcinatus in detergendis , & r.d ci- catricem perducendis ulceribus ob fal lixiviale , & terra: vim abforbentem , valde prodeft. loco Antequam ad ulteriora progrediamur , juvat hoc licet tophos ef- animadvertere Aponenfem aquam , qure ut ficiat , per os aiTumpram calculos non gignere (c) , aliqur putant; imo corrigere fubftantiam ex qua calculi producuntur : hxc fluida fui facultate , & medicatis prin- cipiis diluit & folvit vifcidos , & craflbs humores , ter- reas particulas & fales fixos fundit, Sc nihil fui fubfidere finit (a) Cl. Gottlob Caroli Sprin- xonum . 1610. 3. ufus medicus . gsfeld Iter medicum ad Thermas pag, 16. ^quifgranenfes . &c. §. u. (c) Gabriel Falloppius tom. pag. 23. 1. tratl. 7. de Tbermal. aquis (b) De fulphuris viribus in cap. 8. pag. 273. air „ aqua morbis pccloris vide Marthiam ,, habens fuccum Japideum ia- Untzerum de Sulpbv.se tratla- „ lubris eft , & utilis hoini- tus medico-cbymicus . HalU-Sa» „ nibus contra nonnullos . ,, . . , DE THERM. PATAV. VJRTUTE. 175 linic ; imo citius cum fuis medicinalibus &rincipiis e cor- pore exit .1411,1' Ha- tunt vires medicinales Aponenfis , quse fere reliquis Patavinis aquis conveniunt , qiue duntaxat inter fe diiferunt ratione quantitatis, & proportiortis contenr >- rum ; idcirco in una v. g. magis agit ial neutrum te gendi, & exiiccandi . Aqua Virginis Montis-ortoni & ipfa vi pollet , refolvendi & incidendi . Illa? S. Petri , S. Helenae , Montis xgrotorum pra:ter vim refolvendi facultate corroborandi donata; funt Omnes hx noftrae thermales aqua; pro morborum va- rietate in potu adhiberi poflunt m.ixime aqua Aponi ut fuperius dixi , & aqua Montis jegrotorum . In ufu ta- frequentiori elt Virginis ad li- men aqua , quam plures bras quolibet mane bibere licet, minori tamen qmntita- te ut plurimum aqua? aliorum iontium bibendre funt. Falloppius loquens de aqua Virginis Montis-ortoni (a) fic fcribit „ De aqua illa B. Virginis, de qua, qui „ ante nos de balneis meminere, nullam fecere mentio- , qui illius „ nem & ut ingenue fatear , aquae ufum in- „ venerunt, primi tuere Excel. D. Francifcus Frizimef ca, „ 8c Excel. D. Aloyfms Bellocatus ProfeiTor in Patavino „ Gvmnafio . Hi duo medici priores omnibus cceperunt „ aqua illa Virginis uti , & ego pofiea fepius furn ufus, re- *&* **&* '-^> t£^ '^. i&> j&\ •*>* 'j&t *&* -&\ ^&^ '^?% (a) /. e. cap. 18. pag. 317. & feqq. . iy6 C A P U T V. ipfi „ reperique eafdem , quas dixerunt , habere vires „ Aqua Virginis in potu tantum eft in ufu , eamque „ exhibemus feliciter admodum iis, qui patiantur guttam „ rubeam (a) , vel rofaceam vocatam; vidiftis faspe ho- , qui- „ mines , qui habent faciem rubicundam & verrucis „ bufdam rubentibus repletam , ita ut facies verrucofa „ tota appareat , hax igitur eft illa atfeclio , de qua lo- quimur quacque fugatur ex potu aquas Virginis fi „ , , „ duobus annis in potum fumatur . In gonorrhajam e- „ tiam ob fervorem renum folemus hanc aquam exhi- „ bere , fed non ita certum effeclum reddit . „ Thermopotatio aqua; Virginis, qua copiofius uti licet, ficut indicatum eft , magni emolumenti eft in curandis mor- bis , & facile fertur ; fiquidem ejus fapor potius gratus eft quam naufeofus , ha*c in ftomacho non gravitat, imo cito tranfit; ita ut graciliori habitu homines eam ferant, atque iis digeftionem adjuvat : AquaVirginis majori quan- titate vafa ingrefla , diluit , & incidit magis quod craf- fum eft in humoribus, ftafes humorum refolvit , omni- bus fecretionibus juvamen adfert; folida vero laxa corro- borando, fyftolis,& diaftolis motum adjuvando, facit, ut humorum circulatio in omnibus corporis partibus libere fuccedat, fpiritus animales torpidos fufcitat, atque omnes adjuvat vifcera funftiones ; quippe abluendo e corpore eliminat indigeftos humores liberum naturalium funclio- num ufum impedientes : quibus efie£Hbus plurimos chro- nicos morbos hujufmodi aqua curat; & fi addas vim bal- famicam fui olei mineralis , tunc apparet Virginis aquam iis convenire in morbis , qui balfamicis indigent , ut in pul- s/7i *&> w^J »^> w5>» «^ k^ <*&> ^, s^» u&> *&> *& (a) Idem afferit Frater Fe- gic! . Vene^ta. i<588. Dclleacque lix PafTera Bergomenfis // nuo. minerali lib. i. diflin^ione 5. vo teforo degf arcani Faimacolo. pag. 2 20. DE THERM. PATAV. VIRTUTE. 177 , £< pulmonum renum, ureterum, veficae ulceribus , quod multis obferyationibus confirmare polVem. De qua re fic Gratianus (a) loquitur,, renum vitiis, gonorrhoeam fim- ocius finari pleraque alia ureterum „ plicem , renum, , „ „ adeo certum experientia iecit , ut probatione nequa- „ quam indigeat . „ ^otus ejufdem aquae in quibufdam hydropis fpeciebus valde juvat , ut etiam in hemiplegia, iifdemque, ut di- ximus, morbis , in quibus Aponenfis aqua , confert. Stillicidium , Sc balneum Montis-ortoni ipfis morbis convenit, ubi illud Aponi, verum minori aclivitate ; unde hoc duntaxat adhibetur, quum blande refolvendum aut corroborandum fit . Aqua vero S. Petri , & S. Helena; ob multum martem, alias thermas antecellit folida cor- roborando , ac craffa fiuida incidendo ; igitur prodeft in cedematofis tumoribus, anKilofis, in artuum paralyfi, re- liquifque morbis , ubi folida fint nimis laxa , & fiuida crafla aut ftabulantia , quia efficacius agit quam alis no- , fi excipias ftraj Therma.' aquam Montis zgrotorum , qux \iribus multnm accedit ad illam S. Petri . Thermae ve- ro S. Bartholomxi vix differunt medicinali facultate ab aqua Montis aegrotorum . Luta diverfa noftrarum thermarum tot faeculis utilia confirmata funt a Medicis ad multos morbos : Sed ab eorum principiis deftillatione habitis expiicare nequimus omnes eorundem medicas facultates; quia , ut fupra vi- dimus , idem ab iis extrahitur, quod ab humo, feu ter- ra communi obtinuit Urbanu^ Hiaerne : Lotionibus ta- men variis aliquid filis neutrius fimile illi Thcrmarum, Z ali- (a) Therm.uum Patavinarum exanien . cap. J. pag. 142. . ,, 178 C A P U T V. fi aliquid ferri habuimus , quibus addas principia cleftil- lationis ope extra£ta , calorem ipforum lutorum , aquam thermalem ipfis unitam , & hxc proportione diverfa in lutis exiftentia , aliquo modo concipere poffumus ipfo- rum vires in humano corpore : Nam luta eo calore fi- bras nimis rigidas laxant , perfpirationem promovent & cum parte oleofa abundent, v. g. in luto S. Bartjio- lomad, magis folida emolliunt ; ii ferro , ut in luto S. Petri , S. Helense , & Montis xgrotorum , ea corrobo- rant; deinde quod aqueum eft ab inhalantibus cutis po- ris abforptum una cum fale , & marte craffos humores incidit, qui partim au6ra perfpiratione exeunt e corpore, & partim libere cum reliquis humoribus in circulatio- nem vehuntur . Luta qux folida erigunt, & corroborant, novas liquidorum ftafes impediunt . Igitur profunt Luta ad partes induratas emolliendas , ad exficcandas , difcu- tjendas, folvendafque contumaces in aliquo membro im- paclas materias , nec non in nonnullis fcyrofis tumori- bus; ad amovendos infixos alicui pani dolores , denique ad articulationes roborandas , ad firmanda ligamenta , & ad membra contracla extendenda . Petrus Foreftus ait ad paralyfim horum balneorum lutum conducere , id- que a fe cum Patavii effet , & vifu probatum fuiife teftatur; fed aliquando eadem luta nihil aut parum pro- funt in hoc morbo, ii paralyfis annua, aut fi nimis in- tenfa, aut nimis univerfalis fit Lutum S. Bartholomau in emolliendis induratis parti- a bus maxime valet ; unde Baccius ( ) , & Jo: Bavi- nus, \OT> w^. •*&> («Cl t^j-, K5r> <*&* <^>> <*Ci ^^ i^t (a) Oper. cit. lib. 2. cap. \6. pag. 78. n. 30. . . . DE THERM. PATAV. VIRTUTE . 1-9 nus (rf) dicunt, lutum illud S. Bartholomau in Patavi- nis, eile in toto orbe percelebre. Luta autem S. Petri , S. Helena2, & Montis regrotorum magis reioluunt len- tos St vifcidos humores, lolidaque firmant : Illud Mon- tis-ortoni emollit , & digerit minori tamen vi, quam il- lud S. Bartholomnei (^). Ochra, feu terra illa flava fublidens magna quantita- te in thermis S. Petri valde praeftat extrinfecus in ul- ceribus , & intrinfecus fape fanguinis expuitiones fiftit Ut amplius facultates medicae noftrarum thermarum pateant, ex multis obfervationibus Parentis mei aliquas v peculiares (elegi quas h ic fubjicio , breviter , ut etiam alias a Cl. Min°onio habitas OBSERVATIO I. Claudicatio & dolor ob femoris contufionem A N t e nonnullos annos Vir Nobilis Hieronymus Pnflj Patricius Venetus a currenti curru in terram impetu projeclus iuit , ex quo ingentem contufionem dexteri femoris ad majorem trochanterem contraxit; qu& de luxatione femoris dubitare fecit ; nam per decem menfes dolore cum tumore percuflac partis , Sc claudica- Z 2 tione £> K£f~k (a) De tbermis aquifqne me. commendantur a Cel. Comire dicatis Europ 13. pag. 136. cum . Brixia . 1724. De Flu» (b j Luta Paravina etiam mine Mela . pag. 141. . , 180 C A P U T V. tione laboravit. Multa incaffum magis convenientia adhibi- ta fuere artis medicx praefidia. Tandem ufu luti S. Bar- tholomsi , & S. Helenae una cum balneo thermalis aquae S. Helenx refoluta fuit humorum ftafis, quae tumorem, dolorem , & motus laefionem articuli femoris efficiebat. His prafidiis mirabili effeclu integre & cito ad priltinam & firmam valetudinem nobilis Vir pervenit . O B S. II. Dolor ifchiadkus M i N i m E Patavinos Cives latere poteft mirabilis eventus Luti Sancli Bartholomaei in Cl. hujus Univer- ifchiadi- fitatis P. Profeffore Donulo , qui diu laboraverit co dolore, per qucm fere immobilis redditus fuit , ut magna cum difficultate mediis duobus fcipionibus vix gradatim fe movere potuerit . Cum hoc gravi ac defpe- rato morbo ad Thermas S. Bartholomxi du£tus eft : Ibi medio illius Fontis luto per hebdomadas adhibito neceflariis, ablegatis , antea fcipionibus , priftinum ince- dendi ufum acquifivit , cum aliqua , fed levi claudica- tione O B S. III. IV. •Ankilofs cubiti , & manus proptcr vulnus. OST Italicum bellum anni 1734. duo Cohortum Duces ad Thermas Sanclae Helenae fe contulere , ut ab his falutaria beneficia fufciperent. Unus ex illis ob vul- nus DE THERM PATAV. VIRTUTE. 181 nus cum luimero traclo a fclopi iclu prope cubiti jun- &uram, ankiloii in ip(a cubiti articulatione aiiiciebatur . Alter quoque manus ankiloiim patiebatur propter ulnam & radium cum vulnere fractum non longe a carpo. Uter- que ope benerici Luti S. Bartholomsi , ck S. Helenx li- bertatem movendi articulum in omnes partes affecutus fuit. IiH bis in die per duas hebdomadas uii funt luto emolliente S. Bartholomau , & per totidem dies illo S. Helenae , eodemque tempore in ufu fuere balnea aqua: thermalis S. Helenae , & iinimenta cum mucilagine ra- dicum altheae , & cum oleo lumbricorum terrcltrium confecla. O B S. V. Pedis ankilqfisj crure imbecilli-, tumido^ duro ob ipfius cruris frafturam* V i r Nobilis Petrus Tronus Patricius Venetus pau- cis abhinc annis in Medoaci via fubverfo curru ceci- dit magno cum impetu in terram , & a cafu fra£ta ti- bia , & fibula dexteri cruris ingentem contufionem fu- pra offa fracla a currus rota recepit. Accitus Parens meus ad confulendum Nobili £gro , invenit illius offa fra£ta, inverio pede, non longe a malleolis extra vulnus cum hzmorrhagia expofita efle. Protinus omni diligentia at- que induftria cum debita frafti artus extenfione a mini- ftris fafta, extrema frafta in fuara fedem compulit , 8c ad naturalem formam refHtuit informe crus . Debita & convenienti methodo ha?c compofita fraclura curata fuit; aft ob ingentem contufionem facla fup puratione ei ac- ceffit abfceifus, cujus finus inter tibiam , & fibulam per tranf- j32 C A P U T V. tranfverfos digitos amplius oclo afcendebat . Nihilo ta- men minus morbus tam gravis 8c tam complicatus vin- 6turis & medicamentis traumaticis, 8c catagmaticis fexa- ginta dierum curfu ad perfeclam conlblidationem & ci- aatricem pervenit : Attamen ab hoc gravi morbo crus imbecille , tumidum , durum , cum forti pedis ankilo- ii remanfit . Quam ob rem Nobilis iEger Thermas atfectum Montis aegrotorum petiit ; & ibi fupra crus adpofitum fuit lutum cmolliens S. Bartholomau per fex , aut ofto dies : Deinde per dies amplius quindecim con- venienti methodo adhibirum fuit lutum refolvens Montis Tgrotorum una cum balneis ipfius thennalis aquT . His prTfidiis, a Thermis, receptis, foluta ankilofi, 3c refolutis ltabulantibus in crure humoribus Nobilis JEger priltinam valetudinem adeptus fuit. O B S. VI. Fluor albus. I I S tres 1 % o B L mulier ob laboriofum partum , per annos affecla fuit a molefto & contumaci albo fluo- licet fiorida aztate infirma ta- re , per quem gauderet , men & fterilis reddita fuit . Hinc ut morbo fortioribus prajfidiis occurreretur, afflielam Mulierem Parens meus di- rexit ad Thermas Montis £grotorCtm ; & ejufdem con- fdio per trcs hebdomodas fummo mane mulier fumpfit potiones duarum librarnm aquT Montis ajgrotorum cum tribus unciis laclis vaccini quo tempore mane, & vefpe- ; re balneo tepido ejufdem aquT utebatur cum convenienti tubo, ut balnei aqua libere ingredi polTet per vaginam ad uterum . Mediis his balneis , & potionibus Mulier incolumis reddita fuit , & uterum protinus geffit. OBS. , DE THERM. PATAV. VIRTUTE . 183 O B S. VII. Fluor albuS) & invctcrata vagina pmcidcntia . otionbus aquae Virginis' ad libras quatuor P , aut quinque cum guttis nonnullis tinclura Martis Otho- nis Tachenii , & balneis aqua: tliermalis Montis-anionis ad optimam valitudinem Parens meus reftituit Mulierem quadraginta annorum , qus & fluore albo , & invetera- ta vagina; procidentia angebatur. O B S. VIII. Cacbexia ctim anafarctn principio. N o B 1 L I s Mulier annorum triginta quinque tem- pcramenti pituitofo - fanguinei ob adverfam valetudi- nem laboravit diu fluore albo cum nimia in catameniis fanguinis effufione . Multa & diverfa ad compefcsndum & curandum hunc morbum praMcripta fuere medicamen- ta ; fed omnia truftra , fiquidem in cachexiam incidit imo pedum & crurum cedemate cum urinas imminutio- ne , ad anaiarcam tranfire properabat . Quum tam gra- vis & periculofus faclus eflet morbus , ad Aponi ther- mas confugit a^gra . Ibi pranniflis drachmis duabus ma- gnefia: alb;c cum drachma una tartari folubilis fupra quas bibit libras duas aqux Virginis Montis-ortoni ; ma- ne . 184 G A P U T V. ne fequentium dierum per quatuor hebdomadas fumpfit libras tres pradicla? aqua; Virginis cum decem guttis tinclura martis Othonis Tachenij : Quolibet die per integram horam immerfa jacebat in balneo aqux tepi- daz Fontis Aponi , & vefpere injecliones ejufdem aqux fiphone quotidie faclse fuere. His peraclis, mirabili even- tu, convaluit. o b s. IX. Pbtbifis. A dolesgens ScholafKcus temperamenti biliofo- melancolici ab intenfo ftudiorum labore, & ab erratis in fex rebus non naturalibus , facla fluidorum dyfcrafia cce- frequenti pit vexari a & contumaci tufli , quam fputa cruenta , hinc purulenta , cum lenta febre fecuta fuere fuit Auelo morbo , judicatum infirmum adolefcentem pulmonum ulcere laborare , & jam ad fecundum phthi- ieos gradum perveniife : Quum inutilia fuiffent multa & diverfa convenientia remedia , illi ab Empirico exhibita fuit aqua Thermalis Aponi accepta a Fonte tepido , & a ferventi , de qua libras duas & tres perpotavit mane per triginta dies . Prxfidio harum Aponenfuim aquarum abfterfum , exficcatum & confolidatum fuit pulmonum ulcus , & extincla febre , nutritio fecuta eft , & cum nutritione optima valetudo. OBS. DE THERM. PATAV. VIRTUTE . 185 O B S. X. Sanguinis fpututn cum fcbrc , & fpirandi aifficultate ob tboracis contufioncm. Jjuperiori anno Servus a cubiculo Viri Nobilis Pe- tri Gradonici Patricii Veneti iublimiori loco cubiculi in pavimentum marmoreum cecidit , contra quod fortiter percuilit partem fuperiorem , & lateralem thoracis : Ex quo ingentem in percuifa thoracis parre contraxit con- tufionem cum copiofo ianguinis iputo. Poir duos a caiu menfes , quum irrita fuiifent omnia pr&fidia & Chirur- gica, & Pharmaceutica , Nobilis illius Dominus chari- tatis femper pietatis plenus illum & Patavium mifit , ut Parens meus ei medicam opem praeihiret : Invifit ita- , faepe ac fepius obfervavit aegrum qui febre que & , , . fpirandi ditficultate maxime noclu , & tuffi cum fubni- gri (anguinis fputo angebatur : Perpenfis omnibus morbi differenriis , prafcripiit ei uncias duas mannae eleclae fo- luta? in aqua Virginis Montis-ortoni ; fupra quam sger poft unam vel alteram horam fumpfit libras duas diStx aquae Virginis . Sequentibus diebus fummo mane per quatuor hebdomadas , bibebat libras tres ejufdem aqus cum guttis dccem aut duodecim olei auherei terebinthinrc in primo aquae cyatho . Ab his aquae Virginis potioni- bus prodigii inftar ab omni pecloris aifeclione penitus folutus fuit, & adhuc optima valetudine fruitur. A a OBS. . iBtf C A P U T V. O B S. XI. o4nafarca . A nno 1758. R. P. Petrus Maria Camulus ex or- dine Minoris Obfervantia; Sancli Francifci , anno- rum quinquaginta circiter , temperamenti biliofo-fangui- nei , & laudabilis corporis habitus , ob violenta animi pathemata incidit in affeclionem hypochondriacam , & in afthmaticam convuliionem , qu& per inrervalla illum afflixit ; dein in continuam Orthopnceam abiit , quam conftipatis urina? viis anafarca fecuta fuit . Multa & di- verfa medicanaenta & magis convenientia pro curatione hujus morbi adhibita fuere, fed abfque etfeftu . Tandem exulceratis tibiis ab acribns feris , diverfis in locis , co- pia lympha? jugiter exire ccepit , qua? falino fuo acore ingentes & urentes dolores in omnibus exulceratis par- tibus excitavit . Cum hxc lymphatici humoris egcftio per exulcerata crura fine conterentia luerit potiones a- ; qua? Virginis Montis-ortoni ad libras tres , & quatuor cum oleo anhereo terebinthinae Parens meus prcEfcripfit Aft vix affumpta potione , fere tota epota aqua per e- xulceratas crurum vias exibat , & hoc quolibet mane per diverfos dies contigit . i\u£fa. deinde potionis aquaj Virginis quantitate uique ad libras oc~to s tunc major hujus thermalis aqucc copia urina: vias aperuit , ut non folum per has urina: vias exiverit epota aqua , verum etiam lymphaticus morbofus humor , & tanta quantitate exivit , ut paucorum dierum curfu omnibus peccantibus humoribus egeftis ad priftinam valetudinem , contra non- nullorum expeclationem , redaclus fuerit. OBS. DE THERM. PATAV. VIRTUTE. 187 O B S. XII. Fcbris ccltica cum ozxna & artuum doloribus adhuc poft mcrcurii ufum. M u L 1 E r triginta annorum temperamenti lympha- tico-languinei , laudabilis corporis habitus lue celtica la- borabat cum oza?na & artuum dolore . Polt iteratum ufum mercuni, aliorumque remediorum incidit in lentam iebrem cum vigiliis, cum apepfia, & nutritionis defeelu. Tempore Caniculae fe Patavium contulit , confilio etiam Celeberrimi Mprgagnii, & ei potiones aqux Virginis ad libras duas , trelque Pater meus prajfcripfit : Potiones hujus parva; quantitatis aqux principio exhibita? cum clectas blande unciis duabus mannx alvum duxerunt ; hinc fluxu exiere per urins vias, excitando univerfalem corporis madorem , & per epicrafim purgando . Ab his felicibus aqua: egeitionibus Mulier fomnum , appetitum, & nutrimentum fufcepit ; & fenfim fenfimque artuum dolores una cum febre evanuere , & mediis ablutionibus aqure tepidi Fontis Aponi ablterfa & munda reddita oza?- na fuit ; & ufu ipiius aquai omnes exulcerata: partes ad confolidationem pervenere. O B S. XIII. Pbtbifts. M A G M u S & generofus Mercator annorum qua- draginta circiter , temperamenti pituitofo-fanguinei, lau- dabilis corporis liabitus ob errata in fex rebus. nonnaturali- A a 2 bus, i8S C A P U T V. bus , & maximc in animi pathematibus ^ & in amdua mentis defatigatibne in valerudinem incidit adverfam ; ob quam diu inordinatis & copioiis harmorrhoidum , & noclurni iudoris excretionibus obnoxius iuit , nec non frequentibus diarrhccis fre- , quibus accellere molefta & quens ficca tuflis, & cruenta fputa cum pulfu frequentio- ri , & nutritionis jaclura . Hax omnia incrementum fu- icepere , & dum deteriora minarentur , Patavium deve- nit . Hic poit convenientem analepticorum medicamento- rum uium Pater meus pra^fcripfit aquam Virginis Mon- tis-ortoni cum lacle , de qua libras tres cum paucis la- £tis unciis quolibet mane fumebat . Ufus hujus aquae ther- malis pedetentim retardavit diarrhceam , inordinatas hx- morrhoides , & morbofos fudores curavit : Ex quo eva- nuit tuflis , & fanguinis fputum ; bk demum nutrimen- tum , robur corporis, & vividus faciei color redierunt. O B S. XIV. XV. XVI. Hamorrhagia. juperiori anno mirabilem effeclum aqus Virginis vidi pro fiftendo fanguine in tribus Religiofis , qui hamiorrhagiis laborabant. Primus e Capucinorum ordine Mutina Patavium venit ad bibendam Virginis aquam . Erat hic hamiophtoicus , & praner fanguinis copiam ,quem violenta tuffi expuebat , continua capitis gravedine cum cephahea cruciabatur . A potionibus aqus Virginis ad li- bras quatuor in viginti dies mane fmgulos dies , perque iiberatus fuit a capitis gravedine , a cephalsa , nec am- plius fanguinem expuit. Secundus pariter Capucinorum ordinis erat , tempera- men- DE THERM. PATAV. VIRTUTE. i8p menti biliolb-fanguinei , habitus corporis gracilis , & non- dum attiger.it trigeiimum annum , laborabat haeinorrha- gia quae ia?pe illi contingebat . pe&oris , Convenienti methodo iumpiit potiones aquae Virginis ad rres libras cum la5te per quatuor hebdomadas , & fanus evaiit. Tertius Sacerdos fecularis angebatur dyluria cum ian- guineo miclu , polt phlebotomiam , & ufum confervaj Caffia: Donzelli tranfivit ad Montem -ortonem , ut ibi biberet aquam Virginis , quae fumpta tuit per viginti dies quantitate fex librarum , & a graviifimo morbo convaluit. o b s. XVII. Kbcumatifmus inveteratus. = obfervantia? R : P. Paulus Amizza Minoris Sancli Francifci Spalato Aponum delatus fuit pro amiifa adi- pifcenda valetudine . Laborabat ille jam diii graviffi- , mis articulorum mufculorumque rheumaticis doloribus , qui immobilem illum reddiderunt . Sumpfit potiones a- quae Virginis per tres hebdomadas , eodemque tempore fupra affe&a & dolentia membra appofitum fuit Montis ortoni lutum , cujus iterato ufu una cum balneis ejuf dem aqux , & laconici auxilio , liber evafit a doloribus cum motuum omnium libertate, & integre convaluit. CBS. ipo C A P U f V. O B S. XVIII. XIX. XX. Hydrocele 5 Hydrocephalon , & Amavrofis . S aquae aquofos tumores nec u u Aponi nonnullos , non puerorura hydroceles , & infantium hydrocepha- los perfecle & brevi temporis curriculo Parens meus fanavit ; ut Filium primogenitum Domini Marchionis Eitenfis Silvatici , & nuper Filium mercatoris Saloni . Lutis , balneis , itillicidiis , hypocauftis harnm Therma- rum contumaciffimos phlegmaticos , & cedematofos tu- mores refolutione exficcavit . Permultas quoque paraly- fes ob hemiplegias produ£tas lutis , balneis, itillicidiis in omnibus his Thermis feliciter curavit . Principia oculo» rum fufTufionis , myopia: , ac amavrofis medio ftillicidio, & balneo aquaz fontis Aponi , & Montis asgrotorum r una cum potionibus aqure Virginis foluta & (anata vi- dit : Quod etiam fupeiiori anno feliciter evenit in D. Francifco Planck Boemo . Vir ifte annorum auadraginta circiter, temperamenri fanguineo-biliofi propter gravem oculorum morbum Tergefto Patavium fe contulit , ut mc opem a Chirurgia fufciperet ; nam excogitatum fuit eum cataracla laborare ; aft perpenfis omnibus affecli oculi dirlerentiis facile agnitum eft. illius morbum non eiTe cataractarn , fed myopiam conjunftam cum amavro- fis principio , morbum , ut phirimum , incurabilem : Nihilo tamen minus illum ad Thermas Montis a?groto- rum Parens meus mifit , & rogavit Cl. D. Doclorem Mingonium , qui Thermis illis praecft , ut ipfe fequenti methodo agrimi curaret. Primis diebus ducenda elt alvus, me- ,, DE THERM. PATAV. VIRTUTE . ipi medicamento; hinc fummo mane per viginti «S: plus dies bibencbe funt librae quatuor aut quinque aqiue Virgitiis Montis-ortoni cum Ipiritu ialis dulcis , aut cum oleo auhereo terebcnthina: ; eodem tempore convenientibus matutinis horis utendum eft uillicidio (upra oculum , fupracilium , frontem , & verticem cum aqua thermah Montis agrotorum : Vefpere reiterandum eft (tillicidium aur itillicidii loco tovenda eit tota pars ariecta chama:- meli decoclione : Ad medietatem hujus curffi incidend.i elt vena jugularis, & detrahenda: funt oclo , aut deceui (a:uuinis uncia: . Poit ulhm aquie Virginis commenda- vit ut diu quolibet mane fumeret a:ger pilulas duas tref* ve ex gummi ammoniaco cum raiUepedutn pulvere fi- mul cum tribus aut quatuor granis falis volatilis vipera: confeclas , fuprabibendo cyathum decoclionis ligni falfa- fras. H o b s. XXI. Atrophia 6' fcmiparalyfis in crure c% Vulnere. *^i\l o b i L r s & generofus Legatus Comes Ni- colaus Mclz. Colloredo Goritienfis , jam quadragjna- rius , temperamento fic latis robulto , rigidaque textura, in acerrima illa pugna , quse fuit inter Exercitus Augu- ftiffi- ., i?i C A P U T V. ftiffima? Reginaj Hungarise, & Regis Boruffia? die 18. Ju- nii anni 1756. ( ut ajunt ) fclopeti iclus fuit in crure dextero ad latus externum paulo infra gcnu . Pila tor- menti ex interiori parte exiens offa intacla reliquit . A Chirurgis varie traelatus cum in leclo per menfes decu- buiffet , morbufque jam fere ad cicatricem pervenifTe cre- deretur , ut e leclo paulifper furgeret prafcriptum eft Qu6 primum crus leniter in terram defixit atroci de re- pente oborto cruris dolore in animi defe£tionem incidit, cujus doloris cauflam Chirurgi in ipfo vulnere attentius perfcrutantes oblongum finum ad maleolum ufque exter- num invenerunt . Imperata totius finus fe&ione, & me- della juxta artis prxcepta inftituta, poft plures tandem menfes vulnus ad cicatricem perduclum . Sanato vulnere non ideo fanatum crus; fed brevius ad fex circiter tran£ verfos digitos , licet nulla unquam in offibus kefio appa- ruiflet, ad motus ineptum erat omnino : prsterea totius cruris notabilis emaciatio, & rigiditas, ita ut in affidua contraclione permancns, cum totis viribus diftendi cona- retur, fummi folum digiti in terram defigerentur. Variis incaffum tentatis auxiliis, ad Thermas Auffriacas ( Ba~ den vulgo nuncupatas ) fe tranftulit, quas ad duos inte- gros menfes expertus, cum nihil omnino profecilfet, Pa- tavinae funt contrarias fub- Thermas propofitx , qua? cum irent nonnullorum Clariffimorum alioquin Medicorum 0- piniones, hadit animo Vir Nobilis quamnam potius ex contrariis fequeretur : aliqui enim multum damni, alii multum juvaminis ex hifce Thermis fecuturum promit- tebant . Vicit iftorum opinio; at multum temporis in e- ventilandis Medicorum controverfiis infumpfit , nec ad Fontes noftros nifi ad finem Augufti anni 1758 potuit accedere . Rite igitur prius prarparato corpore , cum fca- las fubire non fine maxima difficultate poffet, quantum- vis ,, . THERM. PATAV. VIRTU TE. 103 machinis 5 & fervis ab utroque latere fuftentaretur , Iu- rum Sancli BartholoniiEi per horam in cubiculo ap- poni jufli . Ea hora vehementiflime fudabat, idcirco ju- lculuni quotidie adminiftratum , deinde in vafe ligneo a- qua Montis jEgrotorum pleno crus totum per dimidium hora immerlum , qua immerfione copiofus quoque mana- bat fudor, tum dein leclo detentus donec & ceflaret fu- , & color faciei valde ruber ad naturalem reda&us circulantium humorum impetum ledatum fignificaret. His quotidie peractis, aptoque caeterarum rerum regimi- die ieniibilis apparuerunt ne fexta levaminis indicia , quae in dies manitefliora perfeclam curationem promittere vi- ntur. Sed cum ad medium Septembris perventum, declinante Autumno, pluvia, & frigida enata tempeftate nihil amplius hifce remediis infiftendum fuafij plus enim in tali damni aeris conftitutione , quam commodi lecu- turum , & quidquid aegritudinis fuperefiet in proximam aeftatem curaridum rransterret . Ut in omnibus, ita in hoc religicfe obediens fuit . Difcefllt ergo fed crure fere per- fe£{e nutrito, & longiori ita faclo, ut ad azquandam alte- rius longitudinem tantillum adhuc deeflet. Calcaneum in terram cum aliquo tamen difficultatis ienfu poterat def- figere , iolufque & leniter deambulare , & fcalas afcen- dere, ac per ipfas defcendere non fevvis , nec machinis fed folius baculi adjumento fuffultus . Elatiorem calceum ad tollendam claudicationcm fibi procurandum per hye- mem ftatuerat ; at ne id taceret, auclor fui ; in diuturna enim contraCrione fr tendines permaniiflent, rigidiores fa- c~ri non amplius perfecle diftendi poflent. Domum rever- fus meliora omnia in ipfo hyeme expertus , anceps ha»- rebat fxpe ftrenuus Vir num rurfus ad Thermas rediturus eflet , cum perfecle valere tum fibi, tum fuis amicis vi- deretur : Rediit tamen ad initium Augufli fubfequentis B b an- . , . i anni , 8z per duas integras hebdomadas ipfiinmam ante- rioris anni curationem inititui , hoc tantuni difcrimine quod praecedenti anno ob fummas defcendendi per fcalas difiicultates pediluviis tantum utebatur ex aqua Montis agrotorum , poftcro vero anno quotidie folus , & totus cum viribus polleret , in balneum defcendebat . Sumpfit prasterea fingulis diebus aquam Montis-ortoni in moclc- rata tamen dofi qu# mirum in modum urinas , & al- , vum ciebat . Ex quibus multo plus roboris adeptus per- k£i expertus erat , & tunc maxime cum a longo tempore fedens immotum crus dctinuerat , fimillime proximi an- curationi fe fubjecit per- ni , qua totum curationis opus fici vifum eft. * O B S. XXII. Rheumatifmus inveteratus **iV_La r c u s Tripovich Dalmata ex infantia va- riis rheumaticis doloribus in artubus maxime affii- gebatur , qui crefcente aetate & in maritimis itineribus adeo increverant , ut decimum fcptimum agens statis annum neque fic fatis deambulare, neque manibus quid- piam fatis firmiter apprehendere poffet . Temperamento erat alioquin robufto , & ultra statem prxgrandi ftatura affii- Dolores per intervalla recurrebant , quotidie tamen gebatur , & quandoque cum extremorum tumore , & trc- more , colore cutis nihil mutato . Die 14. Julii anni 1758. ad me miffus,ut,fi mihi videretur, Montis a3gro- torum balnea, & lutum in ipfo experirer. PraunifTo Ca- thar- • PATAV. . i OE THERM. VIRTUTE ; thartico primis fex diebus , bis in die in balneum im- mittebatur ad cervicem ulque : incredibUis manabat fu- dor , cum fi\tis eflet in reliquis robuftus, ideo balnei ca- lor quotidie intendebatur . Septima die mercurialibus pi- lulis purgatum corpus , idque femel in hebdomada re- abaliis petere non dubitavi , qu.i die tamen purgabatur, remediis prorfus le abltinebat . Die o£lava prafcripfi , ut lutum S. Barth )lom:ti artubus modo , modo dorib , & vero illius luti calor etiam lumbis applicaretur j quoniam julTi' in proprio fonte valde tenuis elt , ut lutum ipfum in \a.(^ probe claufo immergeretur ad fex horas in fon- te Montis a'grotorum , fie enim hujus fontis calorem adipiLebatur . Poltquam per horam lutum fuftinuerat Sz jam bene fudaverat , fudans adhuc in balneum defcen- debat, unde exiens fe fe in leclo per horam fudore per- feverante, detinebat . Hac methodo ufque ad diem duo- decimam ufus non folum nihil proficere videbatur ; fed doloribus & fepius Sc atrocius recurrentibus , recuperan- dx valetudinis omni fpe fublata , abjiffet asger , nili ad- monuilVem ipfum fymptommun augmentum in horum remediorum ufu proximas fanationis frequenter indicium efle . In propofito igitur confirmatus , luto Montis a?gro- torum uti ccepit eodem prorfus modo, quo utebatur luto S. Bartholomaei , ex quo fenfim melius ita fe habuit , ut 28. curationis die bene &: perfe£te valeret in omni- bus potuit enim ea die fex millia ; pafluum continuato greflu perficere , folufque equum faltu afcendere fine laf- fitudinis fenfu . Poltremis quatuor diebus lutum S. Petri Montis-anionis prascedenti fubttitui , utpote quo maxime coiroborari , & adltringi partes exiftimantur . His peraclis * fanum &: robuflum dimifi . B b 2 OBS. 196 C A P U T V. O B S. XXIII. Paralyfis m manu. *# XV. u s t i c u s quidam Rhodiginus , nomine An- tonius natus adufta rigi- Furin , quadraginta annos , daque fibra , nulla quod ipfe fciverit prcegrefla externa cauffa ante duos annos paulatim paralyticus fieri in manu dextera coepit . Ex ipfo ortu adeo increverat mor- bus, ut intra duos menfes inlenfibilis omnino & immobi- lis redderetur manus : progreffu temporis non folum fri- gida , fed & fummopere emaciata erat , digitique otnnes ita in pugnum erant inflexi , atque , ut ita dicam exfic- cati ut non mediocri vi opus eflet fi pauxillum extendi conarentur . Ad mcdium Augufti anni 1758. ad Ther- mas Montis a^grotorum fe tranftulit , eleemosynam & mifericordiam implorans , impotens manu nullo modo valens fibi yiclum procurare . Sufcepi hominem , atque omnem operam animumque converti, ut fi quid in hifce affeclibus ex Patavinis Thermis fperandum eflet , mifer- rimus ifte experiretur. Leniflime prius purgato corpore, convenientibus alimentis nutriebatur , cum eflet jam a longa inedia emaciatus a'ger . Quotidie mane decoclum ex falvia , 8c roremarino in aqua minerali ipfius Fontis propinatum additis guttis aliquot fpiritus Cornu Cerui fuccinati , quo epoto poft horam juiculum fumebat cum ovi vitello, deinde ad jugulum ufque in balneum deti- nebatur ad horam : Statim a balneo totum brachium in lutum S: Bartholoma>i immitebat ad aliam horam . Pri- mis diebus non adeo fudabat, licet balnei, & luti calor non eflet exiguus . Elapfis quinque diebus, quibus femel tan- DE THERM. PATAV. VIRTUTE. 197 tantum , bis quotidie luto & balneo uti ccepit ; copio- fus tum fudor apparuit . Hac methodo ufque ad deci- mum quintum diem perventum , nullo alio futurae fana- tionis argumento , nili quod mollior eflet manus , mol- liorefque digiti . Tunc lutum Montis aegrotorum priori fubftituendum praefcripfi ad dies itidem quindecim . Quo li- primum lutum hoc apponi ccepit , quidam obfcurus in qui cet motus digitorum extremis articulis apparuit , quotidie fenfibiliter increfcendo , vel maxime apparebat ab ipfo ftatim luti appofitu , vel ad finem balnei . Manus non amplius frigida adeo nutriebatur , ut ad naturalem nutritionem brc\-iter perduci poffe fpem exhiberet . In horum remediorum ufu vix quadragefimus advenit dies , ut omnia ad naturalem ftatum redacla, integram fanatio- nem demonftrarent manifeiHffime ; nifi quod debilitas ali- qua reftaret adhuc in parte affecla , ad quam tollendam lutum S. Petri Montis-anionis praefcripfi bis in die per hebdomadam, non negleclo tamen balneorum ufu , qui- bus omnibtis adeo fanus evafit , ac fi nullo umquam mor- bo in manu laboraflet . Infequenti anno me falutatum : : Interrogatus num quid novi per hyemem in ma- nu animadvertiflet , fe perfecle femper valuiife , & va- lere refpondit . Multa fuere in hoc morbo adminiftrata , & ficut omnibus tribuenda eft curationis laus , ita cui potius ex fingulis adfcribenda fit ? non facile determinave- rim. Vis balnei , & luti mineralis eximia in hifce affecli- bus fi cui cognita eft , mihi certe pluribus obfervationi- bus eft perjpeftiflhna ; at methodus utendi , ordo, dofis, caloris gradus , non ne tribuere multum poifunt ad ipfo- rum remediorum vires aiterandas ? Salvia: , & Rorifma- rini theiforme decoclum quam utiliter in nervorum affe- clionibus ufurpatur ; at hoc ipfum decoclum quanto effi- cacius redditur , fi ex ipfa minerali aqua Montis a?gro- torum , ipS C A P U T V. torum paretur, cum conftet purgantia omnia in ipfa dif- foluta copiofius £c frequentius alvum fubducere , ita ut fi in ea aqua diffolvantur , multo minori dofi propinan- da fint, nifi enormem catharfim fubfequi velimus: Opti- ma demum nutritio ex exquifitis , & valde nutrientibus alimentis in corpore inedia & pravis cibis male traclato quantum valuerit in hac curatione, iis facile innotefcet qui nerveas affecliones ex recla, vel prava chylificatione * provenicntes rite perpenderint . O B S. XXIV. Hamorrhoides caca. %:% f\ NTONIUS Bifcazza Nobilis Rhodiginus confi- ftentis anatis , fanguineo temperamento praxlitus , acu- tis morbis non raro correptus , vino, fpirituofifque liquo- 1 ribus minime indulgens , temperatus in omnibus , nifi quod falitis carnibus, & aromatibus conditis , vel fumo induratis plus , quam par eflet , uteretur , hcemorrhoi- dum doloribus paulatim obnoxius faclus eft . Per quin- quennium ade6 increvit morbus ; ut mortem libentius , quam atrociflimum morbum fuftuliffet . Hamiorrhoides tam interna? , quam externs ita intumuerant , ut po- ftremis potiftimum temporibus ne fpecillum quidem in anum immittere poffent Chirurgi ; idcirco quotiefcum- que fiuebat alvus ( licet quotidie uncia floris cafliae lu- brica fervaretur ) per fex , vel o£~to horas , & aliquando ad dies in leclo fe detinere cogebatur acerbiflimis vexa- tus doloribus : Vita? tam miferrimae exitum fibi faepius , ut ajebat , furibundus procuraffet , nifi eximia ejus pie- tas anxium cruciatibus animum /uftinuiflet. Toto morbi de- DE THERM. PATAV. VIR.TUTE. i 99 arfu exafliflimam vivendi rationem fecutus cft . Vino abftinebat prorius , cibi erant temperati , & ad digeftio nem taciles , moderatus motus, moderata omnia. Singu- lis ferh menfibus binas fanguinis mifliones (uftinuit , attinet in ulura revocavit remedia quod , ea omnia , qure a peritis Medicis proponebantur. At morbus non folum remiwoms nihii , fed plurimum incrementi fenfim capie- . Patavium tandem defperatus fere pervcnit , ut Pra> clariflimi Viri , & Ceieberrimi Chirurgiae Publici Pro- ieiVoris Hieronymi Vandellii confilto uteretur . Attente perpenfis omnibus , examin.ua quoad potuit dolenti parte, latentis fiftulas fe obtulerat fufpicio , at interrogato segro an unquam puris guttula: ex ano apparaiflent , eodem- - ii- refpondente obfervatas fuiffe nunquam , pracfentis ftulas evanuit deeflet argu- timor , quamvis futurs non mentum. Quapropter in eo Vir Clariflimus au£tor fuit, ut aeger, prazmiflis generofioribus domum redditus , venae feclionibus, quotidie mane uncia floris cafliae uteretur , ne indureicentes feces majora in egrediendo tormenta exci- tarent; uteretur prrcterea refrigerantibus &: humeclanti- bus decoctionibus & emuliionibus , a clyfteribus abftine- ret , externifque hazmorrhoidibus aliquando frigidiflimam aquam , quandoque ver6 glaciem apponeret, quae omnia niii votis refpondiflent ad Montis aegrotorum Balnea fe transferret, ibique praeter immerfiones etiam illius mine- ralis aqusE potum experiretur. Prioribus adhibitis in Pa- tria remediis nihii omnino profecit. Pervenit ergo ad fu- pradiclos Fcntes circa finem Augufti anni 1760., morbo, & itinere vexatus valde , neque ea die federe unquam potuit . Poftridie libram unam calidae aquae Montis rcgro- torum potandam exhibui , efficaciorem redditam infutione unius unciaj falis ex eadem aqua extracli : Haec poft horas feptem mediocriter bis fubduxit ventrem : Dolores ha?mor- rhoi- 200 C A P U T V. rhoidales acerbi excitati funt in dejeftionibus , non tamen tanti ut Nobilis a'ger leclo detineri cogeretur . Quinque horis circiter a prandio in bilneum defcendit iatis cali- dum , ibique multum fudabat , poitea leclo decumbebat, donec ceflaret fudor . Veipere , & no£le fupra dolentem partcm ipongiam detinebat eadem mincrali aqua , fed irigida imbibitam . Jnfequentibus diebus bis balneo ute- batur per horam . Quotidie mane dofis potanda: minc- ralis calida? aqua' una libra augebatur nique ad oftavum diem , ex quo quotidie una pariter libra imminuebatur. Aqua ifta primis diebus alvus iervabatur laxa , casteris iic iatis , cum major ejus copia ntmx vias teneret . Vel primis ipfis diebus multum levaminis animadvertit aeger; at die tertia cum quafdam vcluti puris guttulas in indu- obfervaiTet afrligebatur valde fiflulac iufpicione fio , , qua3 quidem feniim evanuit , cum continuo imminui mor- bum fentiret , nullaique exinde maculas confpexiffet . Quarta die binas fanguinis libras detrahi juffr , ex qui- bus, cum eflet jam a longo tempore afluetus, ne mini- mum quidem debilitatis fenfum animadvertit . Poft. duas tandem hebdomadas perfe£te fiinus difceflit . Domum re- verfus ea ipfa minerali aqua aliquando ufus eft ad pra?- fervationem tantum, non ad curationem , ex quo enim convaluit, nullum ufque ad hoc tempus, ut ex ipfo fcio, prasgrefll morbi infultum perfenfit . * GA. 2 01 C A P U T VI. Methodus pro ufu Ther- marum Patavinarum. 1N ufu Thermarum agri Patavlni pro curandis mor- bis , non folum eligenda funt prxfidia magis conve- nientia ad abfolvendas proprias morborum indicatio- nes ; verum etiam jufta & convenienti methodo adhiben- da funt ; nam ob methodi defeclum inutiles nonnum- quam, & aliquando etiam nocentes tam falubres Ther- mx redduntur. Qua de re neceffarium duxi de methodo ipla in pr#fentia rerum verba facere . Locus idoneus in ufu harum aquarum certe eft: ad ipfarum fcaturigines ; attamen cum aqua Aponi , ut ob- fervavi, diu fuum calorem fervet , ita ut Patavium tranf- lata adhuc ^6. gradus caloris retineat cum Thermome- tro Reaumuriano , Venetias item , & Vicetiam adhuc calida vehatur ; fuas vires alibi quoque retinere poteft, quoufque fuum naturalem calorem non omnino amiferit; frigefa£ta vero odorem fulphuris , & multum fpiritv.s ae- - tberco elaftici , feu aeris fuperabundantis deperdit, iiliuf- ve vires fegniores evadunt; quippe fpiritus ille atbcrco- elaficus acliviores reddit aquas medicinales. Si hx calidas aquas longe a fonte translata? & frigefa- £\x fint; & fi eis cum igne calefaclis uti aliquis vellet pro balneo, aut potu, fcire oportet, hoc modo fere om- - nem fpiritum atkereo clafticum amittere ; ideoque vir- C c tus . ,. 202 C A P U T VI. tus iftiufmodi balnei, aut potus minus efiicax remanet Potus quidem earumdem aquarum , £: maxime aqux Virginis inftitui quoque poteft in longinquis Regionibus fi unieuique cyatho hujus aqua: aliquot gutta: Ipiritus falis , vitrioli aut aceti dulcis aut , defHUati addantur , quia fic in aqua fpiritus - atbereo clafticus fegnior extollitur ; quare aqua hoc modo epota fere eofdem effe£tus produ- cit , ac ad ipfius fcaturiginem . Hax: Virginis aqua cali- da aut tepida pro potu fumpta eo melior Sc utilior eft facilius venas penetrat, quam frigida , quia & per cana- les folida corporis conftituentes excurrit. Luta apponi poifunt etiam longe a Thermis, ut Pa- tavii , & ultra ; cum optime claufa & induftria delata per diverfas horas naturalem fuum calorem iervent ; ait cum prster lutorum ufum valde profint balnea, aut ftil- licidia, ideo melius eft prope ipfos Patavinos Fontes il- lis uti Anni tempus favens, Sc magis propitium pro ufu no- ftrarum Thermarum , erit calida tempeftas, in qua aer , eft ferenus ut plurimum, & ficcus , quse habetur ixpe ac f&pius a fine menfis Maij ufque ad medium OHo- brem ; fed ut animadvertit Benediclus Sylvaticus (#)• „ Neque negotium ficeifit anni tempus frigidum , dum , urget affeclus . Poteft enim aer arte temperari , fi cu- „ biculo conclufus degat patiens , qua lege , menfe et- „ iam Januario aquas B. Virginis exhibuimus. „ Et An- dreas Baccius (b) ha:c quoque dicit, quod fuo tempore Flo- rentini Medici hyeme etiam convalefcentibus fuis e longo morbo , vel etiam febriculofis vel fegnibus prsfcribebant pur- (a) Cent. 3. conful. 6$. (b) Op. cit. Ub. 3. cap. 2. p.rg. 101. n. 5c. . , METHODUS PRO USU THERM. &c 203 ationes aquis thermalibus maxime aquas Tettucii . ie omnibus anni tempeftatibus noftras aquas aegri adhibere poflunt non iolum in potu , verum etiam in balneo , ii in cubiculis repefafli^ aegri morentur , Sc a rigidiore aere ie defendant . Ad rem tacit hifto- ria notatu digna a Gregorio Morello ( a ) defumpta . Retulit Chirumus ouemdam rufticum menfe Decembri tum paupertate , tum ingenti frigore cum fe videret cir- , potius irigore emori fibi in cumfeptum fame , quam animum induxifie . Quamobrem in Aponenle balneum ttorum ingrelVum , in eo die , no6tuque ad menfem Julium remanlille . Cum autem vellet e balneo exire , maximis doloribus excruciabatur , ita ut fe mori clama- ret : dormiebat in balneo , bibebat ex ea aqua , panem in ea madefa&um comedebat . Tandem menfe Julio cum maximi sftus extarent, cum ccepiiVet paulatim exul- cerari , demum evafit omnino, Zk fanus remanfit . De quodam alio etiam retulit, qui per quatuor menfes pa- riter in eodem balneo commoratus eft. Hax ille . Qua? vera , an falia iint r ipfe viderit Hora: autem magis convenientes & idones pro aqua- ftillicidiis lutis rum potu , pro balneis , , , & laconicis, funt matutinx , vix poft Solis ortum , ut temporis fpa- tium remaneat pro prandio , fomno , & quieti ; nam operatio noftrarum aquarum tribus aut quatuor horis perfape abfolvitur . Poft fomnum , aut poftmeridianam quietem , confecla integra ciborum digeftione , iterare licet ufum harum Thermarum in iis , quibus urget ne- ceftitas propter antiqnos , & contumaces morbos: Vefpe- re tamen temperate , & minori dofi adhibendce funt quam mane . C c 2 Quod v^" &" *y «5^ .^5». v*'. ^"- *^> '&> yz>> "^"' <-a* v^i (a) De aquis medicatis agri Patavini. Patavii . 15 58. ;, 204 C A P U T VI. Quod attinet ad moram in balneo . Cuni ejus gradus caloris fcpe fint 27. , aut 30. fecundum Reaumurianum Thermometrum , #ger pcr hora: fpatium in eo morari poteft ; fed quidam asgri nimis debiles neque tot caloris gradus , neque tam longam ferunt moram ; unde ingre- diantur balncum ad 24. gradus calidum , atque per fe- mihoram in ipfo duntaxat maneant . Stillicidia , inje- cliones , & illutamenta per horam continuare fufficit . Laconicum autem vaporofum cum nimis calidum fit oportet ejus calorem temperare a gradibus 30. ufque ad 34. Ther: Reaum: , & fic sgri eo uti fere per hora fpatium queunt ; & ubi nimis calidum , minus moran- dum eft . Potus tamen aquarum , ne vomitus acci- dat , ufque ad unam vel alteram horam protrahi con- venit, ut paulatim & partitis vicibus tota illa aquas quan- titas fumatur a Medico prrcfcripta. In his Thermarum pradidiis pro morborum diverfita- te plus aut minus infiitendum quare in morbis qui ; , haud difficile fanari poffunt viginti , per fexdecim aut dies : In morbis vero antiquis , refraclariis , & contu- macibus aliquando quadraginta , aut fexaginta dies ; in his nonnumquam opus eft ad noftras Thermas redire per duas aut tres vices , cum morborum levamen appareat. Balneum non eadem in omnibus methodo adhibendum eft ; nam in quibufdam membrum duntaxat immergen- dum ; modo pediluvia , aut femicupium inftituendum modo immergendum eft corpus ufque ad umbilicum , aut ad fcrobiculum cordis; modo ufque ad mentum; mo- do praner totius corporis immerfionem , caput ipfum a- bluendum , & fovendum media fpongia. Aqua in ftiliicidio non femper guttatim, aut imbris forma affeclam partem percutere debet ; fed plerumque per tubum copia , & impetu , aut per tres quatuorve tu- bos . ,. MLTHODUS PRO USU THERM. &c. 205 defcendendo ab altitudihe trium aut quatuor pedum fortiter infirma membra concutere debet. Inje&iones thermalis aquas convenienti tubo , aut fi- phone faciendae iunt , majori , aut minori aquae quan- titate pro partium diverlitate , pro qualitate morbi, 8c fymptom.uum , & pro aetate , temperamento , & viri- bus agrotantis. Luta vero fupra totam affeclam partem fxpe ac (x- pius ultra pollicis craffitiem apponenda funt Salis-harura Thermarum drachmx fex aut decem fa- tis abunde Qui harum Thermarum balneis , aut lutis , aut ftillici- diis , aut hypocaufhs utuntur, fepe magno cum emolu- mento aquam Virginis Montis-ortoni eodem tempore bi- bere poflunt , ur citius , & facilius morbi expellantur Quo tempore nonnumquam in contumacioribus morbis velpere maxime fumendae funt pilula? ex gummi ammo- niaco cum Millepedum pulvere , & fale volatili Vipera*, aut cornu Cervi , aut fuccini confe&ae , fuperbibendo cya- thum decoclionis ligni faifafras , aut guajaci , aut farfa? Parillae , aut alia remedia aperitiva , deobftruentia , refol- ventia , ac difcutientia . Qu.intitatem aquae, quam unufquifque bibere debeat tam facile decernere haud poffumus ; nam quantitas de- fumenda efl: a morbi qualitate , ab sgri temperamento ab . , 2o5 C A P U T V I. ab aitate , a viribus. Hic omittimus regulas quafdam ge- nerales, qus apud antiquos aquarum Scriptcares leguntur: Siquidem fatis erit , aquaj quantitatem gradatim quolibet tlie augere, donec illam ftomachus fine labore & naufea ferat, & vis fyftaltica cordis acque benc fufriciat ad aquam movendam , &: expeilendam per naturalia corporis emif- faria . Apud nos tamen fequens regula in prsbendis his Thermalibus aquis invaluit : Prima die qui bibunt has aquas ut plurimum aflumere folent duas aut tres aqua? libras, cujus quantitas quolibet mane augetur uique ad feptem, aut oclo & ultra etiam; & per tot dies fumen- da eft thermalis potio, quoufque abfumpta fit quantitas centum viginti circiter librarum aqu# .In morbis autem capitis , oculorum, pecloris, in non- nullis chronicis affectionibus , & in iis, qui hamiorrhagiis obnoxii funt , tres , aut quatuor folum aquas libras pra> fcribimus, & hoc , ne aqua quantitate in infirma folida impetum faciat , & ut mixta cum (anguine reiteratis cir- cuitibus totam humorum maflam fluidiorem reddere , &: minima folidorum vafi facilius permeare poflit. Canerum regulas quafdam feu canones, ficut Antiqui ioquuntur, mox in medium afferam , ut faluberrimi etfe- £tus , & optima valetudo a noflris Thermis obtineantur. In gravi & difficili morbo antequam asger ad Thermas veniat, diverfa ei primo tempore prafidia a Pharmaceu- tico, & Chirurgico penu deprompta perfcribenda funt pro ut ab hoc, aut ab illo morbo fuerint indicata : Qua- re prseter alterantia , aut cathartica, modo ierum lactis, decoftiones , &fucci ex cichoreaceis plantis, aut antifcor- buticis exprefli prafcribendi funt : Modo decocliones ex plantis & radicibus refolventibus , aperitivis , deobftruen- tibus, 8c diureticis, quibus fales nitrofi , ammoniacales ,. polycrefti adjungendi funt , aut faponacea remedia , aut tere- , METHODUS PRO USU THERM. &c. 207 terebinthinata , aut ammoniacalia cum miilepedum , vel jura Jumbricorum terrefrrium pulvere ; modo viperafa , gelatdnaE , S: jura dulciricantia more Septalii ; modo de- coRum ftibiatum Pomponatii, feu alia decofta diaphore- ticaj interdum mercurialia ipla lunt adhibenda : Pnete- rea diveria Chirnrgica pncikiia erunt in ulu. Hinc ad imminuenda & derivanda fluida (<*), ad compefcendum orgafmttm fpirituum animalium , & lolidorum ererhif- mum phlebotomia eft infrituenda (b) , & iteranda pro ur indicata tuerit ; apponenda: lunt quandoque cucurbi- tulas , aut hirudines , nec omittenda iunt enemata . Et pro diverlitate l.rfionum folidarum partium inunctiones & linimenta lunt facienda , aut fotus &: balnea ex e- mollientibu-; cX plantis refolventibus ; aut cataplafmata , aut cmplaftra & cerata emollientia , refolventia , Sc di- fcutientia funt fuperponenda . Quum seger ad Thermas venerit ad bibendam aquam Virginis , aut aliorum Fontium prima die , & fummo mane fumere debet uncias duas aut tres manna; electa: foluta; in aqua violarum aut cichorex , vei loco mannaj unciam unam falis Fontis Aponi , aut Anglici, aut cre- moris tartari , feu drachmas duas magnefia^ alba» cum drachma una tartari folubilis ; & poft unam vel alte- ram horam iuperbibendaj funt dua; aut tres libne aqua: Virginis. Quo- (a) Vide Cel. Jacobi Pla- (b) Atramen fanguinis mif- centini hujus Gymnafii P. P. fione nimis abuti non licet • Profefforis Diifertarior.em De vidimus enim faepe jugulatos '» vena , eju.v V particu- azgros a fanguinolentis , & in- larium partium cotporis jit falu- doclis Medicis. 1 incidenda . &'c. Patavii . 1756. . :,, 208 G A P U T VI. Quolibet mane fequentium dierum praxedenti quantitati addenda eft libra una aqua: ufque ad praifcriptam fum- . facilius mam Ut aqua ducatur per alvui vias , pri- mo potionis aquae cyatho adjungendae funt drachmae duae aut quatuor falis Aponi , aut Anglici ; ut citius fecer- natur per urinae tramites primo cyatho addenda; funt gutta: quindecim olei aetherei terebenthina? , aut fpiritus vitrioli . Ad augendam vim deobftruendi , & corroboran- di immifcere poflumus primis potionibus martem folubi- lcm WUlis , aut tincluram martis Tachenii . Et non- numquam ut aqua dulcificans reddatur , huic addere fo- lemus uncias tres vel quatuor laclis vaccini , aut capri- Federicus a , in ni , ut Hoffmannus ( ) docet maxime pecloris afleclionibus ad phthifim vergentibus. Pro faciliori aquae Virginis tranfitu faepe ac faepius te- pida , ut lac , fumenda eft & in leclulo : Quandoque dum quis e leclo furrexit , fe moveat per cubiculum Interdum frigida & ante folis ortum bibenda eft , & a- pertis januis , ac feneftris per cubicula ambulandum eft. Dum bibuntur aqua?, ccena brevis fit, ne mane indige- fta cibaria in ftomacho relinquantur . Si ftomachus vero a copia aquae dilutus debilis reddatur, & naufeae motum aeger patiatur , fumenda eft chocolathae potio, aut Cajfe cum cruftulis & paftiliis , aut paulum vini Cypri , leu Cretici , aut edendum pauxillum corticis aurantiorum aut citri conditi. His omnibus addendum eft , chinam-chinam in aquis his Thermalibus infufam , (xpe ad profligandam febrem & alios morbos magis prodefle quam in aliis aquis : uti etiam ^*^ <<5^ %&\ <^> < (a) Diflerr. De connublo aquarum mineralium cum latle lon» ge falubenimo . : . . METi-IODUS PRO USU THERM. &c. 20? etiam decocliones muharum piantarum, & cataplafmata nonnuJLi cum ipfis aquis contecta in utu balnei diverfa fuht peragenda. In primis, qui- biii corpus replqtum cit , aut adiiri.ta aivas , lenienti- bus , aut catharticis purgandi ; 8: fi plethorici phleboto- mia detrahendus eft fanguis . Polt nonnullos a balneo dies fecare venam prope aliectam partem valde conducit Non om rJem b.ilneo egent ; nam alii tepido, alii calido , aiii magis. c.iiido «S; quali ferventi, ut ita di- cam : Qui calidiflimo balnep utuntur, ingredi debent in tjalneuni tepidum inlrar tepidarii (/7), quod fenfim cali- dum reddendum , & poltremo quali fervens, fi opus tue- rit . Ante ingreifum in balneum illiniendus eit ftomachus ad iCrobiculum cordis oleo ablinthii, aut menthaj, aut nu- cis myriitica?, aut apponendum c.-ratum de tacamnbaca . Balnei tempore dd inhibendos ftomachj languores, iumenda eft aqua fiorum aurantiorum, aut meliffe cum aqua cin- namomi, aut tin&ura Kennes , aut pulvis Hannoveria- nus , feu potio chocolath.c, coffde , aut paulum vini Cypri &c, abluendum eft os aqua frigida . Quidam in balneo quiete morari debent(/>), alii femovere, alii triitionibus D d utan- •^» y5*> v5>> v^i w5^ -^ >^> <^> v^. ><5* <*£*> v<5* u^ (a) Cornel: Celfi lib. i. cap. ,, cefferit . Er Difarius calida a 3* P g' ^Sf Edit. Cominiana „ inquit qua? adhasferit noitro (b) Quia ut air Macrobius „ corpori : mox prsebet ta£tum Vtb. Satumalium 7. pag. 84. ,, fui manfiietiorem , vel quia Venetiis 14^2.,, Dicas ergo vo- ,, cuti affuevit , vel quia fri- lo, „ cur qui in aquamdefcen- ,, gus acccpit a nobis. Motus j, dit calidam : fi lc non mo- ,, vero squam novam corpori „ verit minus uritur : fed fi ,, appiicat : & ceffante affue- „ agitatu fuo aquam moverit ,, tudine,dequa paulo an.te di- ,, majorem fentit calorem : & „ ximus , fernper novitas au,- toriens „ aqua urir amplius : „ get fenfum caloris. „ ,, quotiens novus ei motus ac- . 210 C A P U T VI. utantur , alii fcopis membra abfrergant maxime in fca- bie , in pfora , in impetigine , & rcliquis cutaneis mor- bis . In quibufdam cucurbitula? apponendaj funt . Exe- untes e balneo , linteis ablkrlo &: exficcato corpore , induti pannis bene leclum petant in claulo cubiculo , ibique tecli per integram horam jacere debent ad pro- movendum iudorem , aut copioiam perfpirationem . Ali- qui priufquam leclum ingrediantur , aut in ipio ingrct iu oleo amygdalarum dulcium nhgi debefrt , & leniter pertricari , aut unguento alabaiiri cum olco nardi , aut oleo lavanduhr , aut majoranae : Membra affecta ungi aliquando oportet aut galbaneto Paracelii , aut oleo Ca- irorei, vel fuccini , vel terebenthinse cum aqua Regin.e Hungaria: ; aut membra fovenda & confricanda cum tin- clura antiparalytica Cneoffellii Luta modo ante , modo poft balneum fupra affeclas partes apponenda funt , & hxc magis aut minus craf- ia , Kaaais aut minus calida , & fa*pe non folum ma- ne , fed etiam velpere pro morbi intenfione : Partes in- firmx lutis tecla? & circumdatce ftragulis calidis tegen- dx funt , ut lutorum calor diutius confervetur . Ablatis lutis , partes thermali aqua abluenda; , mundificanda: : Hinc illinends & fovendse diverfh medicamentis pro morborum diverfitate : Quare ad refolvendas humorum concretiones, ungendse & confricandre lunt partes Galba- neto Paracelfi , aut oleo Philofophorum , aut tereben- thina: , fuccini , aut cerrc cum aqua Reginai Hunga- nx : In paralyfi oleo formicarum , Sc tinclura antipa- ralytica Cneoffellii ; in rheumatico & fpaitico dolore il- linenda: funt partes oleo Caitorei , Vulpino , aut un- guento alabaftri ; in mufculorum , tendinum , ligamen- torum contraclione , & ariditate apponendum juvat o- leum Catellorum cum herbis neruinis faclum , vel oleum Lum- . METHOPyS PRO USU THERM. &c. iii Lumbricorum terreftrium , vel oleum medullare oilium Bubuli , & jus ex inteitinis Veruecis confe&utn , vel U- nimentum e\ oleo Lumbricorum tcrreitrium , axungi i SuiJli , & mucilagiae radicum altbeas compoiitum . Pro relolutione qui duri lcirriiofi aut Itrumoii tumorum , , , iunt , tn ufu erit eiii.V.i beura de Gicuta , ejufque ex- traftura intrinlecus aliumptum (a) , aut emplaftrum de galbmo crocato Mynftcbt , vel de ammoniaco Fore- iti , vel eeratum de (permate Ceti Mynfcbr , aut dia- refolutione ef- botanum Blondelii ; pro horum tumorum ficax erit (uccus, & deeoHio verbenaj foeminne feu eryii- mi , & vinum ipfum Rhenanum , in quo magna quan- titas vivorum MiUepeduna macerata fit. Pra-ter balnea , & luta , validum & efticax pra^ii- e(t dium , ut antea dixi , itillicidium , quod diverio modo pro partium diveriitate , 8c pro morbi qualitate inltituendum eft Quum aqua itillatim & nimis lente , & brevi altitu- dine iupra excidit nihil infirmam partem , parum aut prodeft : Gopiola ut plurimum aqua e tubo exiens impe- tu partes affeclas percutere debet . Stillicidii ufus mul- tiplex elt , & convenientibus inltrumentis conficitur . In capitis , aut oculorum morbis aqua pro ftillicidio ab al- titudine duorum , aut trium pedum , tamquam plu- via , ope tubi variis foraminibus pertufi decidat ; & efficax fi magis erit ftillicidium aqua per tres , qua- tuorve tubos ruat excidatque . Ab alto etiam deci- D d 2 dat '^* uy «5>- \^> <& y^p~. yjy, v^i <*G*> ••&> W^ v^> >-^> (a) VideCel.AntoniiStorck mul ^medium vaUe utile in ^ultis morbis , qui bttcufque cu- lihellum, quo demonflratur , cU tu dicebantur. Vt> cutam non folum ufu interno tu. ™ i>«poJJ'biles netiii'• l 6°- tifpme exbiberi fed & ejfe fu 7 , . . ~i2 CAPUT VI. dat aqua tubo majoris diametri fupra huraeros , aliafqus corporis. partes , cujus ufus antiquiffimus elt ; nam in numtno apud Goltzium urbis Htmera in Sicilia , hpmo corilpicitur (a Pafchalio Caryophilo (a) Hercules dici- tur ) in lavacro fuper cujus humerum finiftrum aqua hoc modo decidit , in quo nummo legitur 'MEPAIQN uleit liimeratomm . Antonius Gocchius ( b ) ejufdem Himerce nummum vidit , in quo inverfe legebatur NQIA4HMI , in fauces , in . males in nares, aures Recurvis demum , aut flexilibus tubis injeftiones fiunt in vaginam , in a- num , cSc reclo aut curvo iiphone in ulcera finuofa , in fiftulas. Ne praeter affe&am partem in ftillicidii ufu aqua rc- liquum corporis madefiat , non defunt ceratx telae pro te- *^*' <^*> •£?> \C7\ yj^ v<7-. V?"' *7> VS^ -^ traci. (a) De Tbermis Htrcidanis . i6^.p. & in tab. Ql. & Differt. Mantua . 1735?. pag. fecund. ed. Leida , 1723. cum 81. & feqq. comment. Sigeb. Hjvercampi antiquha- ( b ) Trattato dei Bagni di in -ool. 6. Tbefauri col. Pija . cap. 5. pag. 330. annot. 2. tum Sicilia . 5 1 7. idem Qui nummus cum aliis ejuf- nummus delinearus quoque eft dem fpeciei delinearus eft in apud Pafchaliurn Caryophilum tab. 13. Sicdia Fil. Parurae n. I. c. 1. 7. 8. 10. ed. Auguftini . . . METHODUS PPvO USU THERM. &c. pj ; te| tuendis aliis corporis partibus , ncc non in- ftrumenta lignea, quorum ope & defenditur corpus , & aqua in convenientia receptacula vehitur . E >dem die , quo ftillicidio , aat injeftione utimur , potus aquae Virginis valde confert . Iis vero , qui ulce- praiter itillicidia, ribu^ a tumoribus laborajtt , & em- bregnu^a , & balnea , multum juvat apponere bis aut rer in dies iingulos fupra affeclas partes lintea identi- dem madetafta in ipfis thermalibus aquis. Vapotes prauerca , qui jugiter a ipiraculis Aponi col- lis exeunt , ad lanandos pr/cdiclos morbos conducunt ; ck inftar fuffumigii plus aut minus calidi recipiuntur . Hi tumoribus , & ulceribus aurium , narium , oris , pul- monum , ani , & vagina: , uteri, mederi queunt. In ufu fuffumigii Thermarum eafdem regulas fervare oportet, quas in utu balneorum diximus. Pra:ter hanc methodum re£la viclus ratio , & re£tum regimen in aliis non naturalibus rebus eit obfervandum fit Vi£tus fit tenuis maxime in coena ; ex cibis , qui fint fimplices, Sc qui (int facilis coftionis ; vetandi qui craili exficcati , qui fumo , qui falibus , aut aromatibus conditi, itera horarii tru6tus 8c olera , exceptis fonicu- & amygdalis : Loco meracioris vini, diluto vino ex aqua exquiiiti fontis utendum e(t , aut tenui deco£tio- nc farfx Parillaj , aut radicis cinaj nodofe Vetanda? funt vigilia? : Sit fomnus nocturnus 8c quo longior eo melior ; diumus vero non fugiendus pa't iis . horas meridianas , mixime ab , qui aflueti funt Otium & quies neceifaria funt poit thermarum ufum, & poft prandium : Deinde juvat motus & exercitium cur- ru , autequo, & deambulationibus per amoenos Euganeos montes. Vitandus efl: fol meridianus, & aer frigidus , ma- xime nocturnus , nec non matutinus , & vefpertinus Qui . 214 C A P U T VI. Qui balneo utuntur, alacri animo vivere debent , un- „ Pelle timorem , „ Spemque fugato. „ Nec dolor aclfit. Poftremo libuit hoc Medicorum veteri carmine aquarum Aponenfmm fumendi ordinem claudere „ Balnea qui fumunt Aponi , fint febre foluti, „ Luce fugent fomnum , fit quoque ccena brevis „ Elixas comedant carnes : veneremque fequeftrent. „ Provocet urbanos cmaelibet hora jocos. Attamen, ut diximus, in febre heclica primi gradus convenit potio aqux Virginis , neque fugiendus poftme- ridianus fomnus • TA- . . . . . 215 TABULARUM EXPLICATIO. A B. I. Igura FTi. Efl Tofbus vcrmJfulatus • Fig. 2. 5. Confcvua alba, Fig. 3. Conferva Aponitana folio triquetro fere alga wa- rin.v ftmilis . Ftg. 4. Conferva ramofa Aponitana in fbra longijjimn vejiculis donata . Fig. 6. Conferva capillacea ftmplex. . 7. 8. Canferv* capillacea rcrmofa ab herbacea mcm- brana ortens. T A B. II. a. L 1 varvuhfa*) erecla f.mplex , capitulo fub- rotundo b. b. Capitii um . ; r. r. r. 57r\ .f iirides d. Veftcula in caule . e. c. e. Bafts Caulis multiplex. fif.fi Rami mftar clcrvieuU. g. ^. Caules, %. k VejkuU i. i. Interftitia ftbrofa . T A B. III. Fig. 1. a. b. Eft Buccinum Thermarum v r. r. Buccinum , e cujus tcfta antmal exit. d. e. e. Buccina , quce fupra teftam multa ovula tencnt . Fi^. 2. a. Byffus bemifphccricus thermalis b. EJus villofa fubftantia. c. r. Foramina Fig. 3. a. a. Byffus coriaceus thermalis niger . b. b. Cappillamentorum textura . IN- 2l6 I N D E X C A P I T U M. Cap. iDI. JLy E Patavio. pag. i. II. De Thermarum Patavinarum loco , & hifto- ria . pag. 26. III. De Hiftoria Naturali Thermarum Patavina- rum . pag. 79* IV. Analyfis Chemica Thermarum Patavinarum. pag. 127. V. De Thermarum. Patavinarum virtute.pag. 162. VI. Methodus pro ufu Thermarum Patavinarum . pag. 201. IN* zi6 Cai TIJI. *4 * c«f ^ jy.3. wm m t m # & ^liiliili^^ 1 Scala ch Midho • Eg , • — :. • BASSANO 4^f?&-, / V | p. l . f ttrV 4 U JENSZIAX V! ADBIA O v v e r ii . 21 7 I N D E X RERUM, et AUCTORUM xAlbarefe lapis . pag. 4. Alcalinum volatile , acre &: vitriolicum atic corrofivum in aquarum A Cidum , fulphureum retinet iu putrefa&ione exhalat. diflblutione aquaruoi pag. 32. mineralia , t demque Uexandris Alexander. pag. aquas tianslucidas red- 1 10. dir. pag. ioi. feq. — in aquis Paravinis . pag. 88. Spergula '44- Alfme maritima , Jive — confert ad ofcillarionem marina major perennis promovenJam folido- pag. 115?. rum , & humorurn cir- nAmizga Paulus Fr. graviflimis culationem ckc. pag. articulorum , mufculo- rumque rheumaticis do- Acidum vitriolicum nativ loribuslaborans , ob po- P'3; 95- tionem aquae Virginis Aer Patavinus cur optimus & liber evafit, & integre ialuber fir . pag. z. convaluit. pag. i&p. — faluberrimus in Thermis %Anagallis aquatica rotundo folio Patavinis. pag, 32. non crenato . pag. llj. — fitperabundans aquarum. Analyfis chemica de aquai pag. 128. fedimentis naturalibus . jElianus pag. 12. a r . P i- 33- fii> .Kdificia vetuftate collapfa Anguillar ftro^othorum Re^e i:.- neos . pag. 11. itaurara &c. pag. 50. Ankilofes cubiti , & manus fa- nerale pag. t$6. nata» ope lutorum S. '•.us LongobardorumRex Bartholomaei , &. S.He- lenae . pdg. 1 80. fiq. ;cola Gregorius. pag. 116. Apollodorus. pag. 10. E e Apo- . n8 I N D E X AponiBalneorum locus pag.27. — eft vehiculum multorum — nomen quid figriificat . corporum. pag. 101. P*g- 34' — in terram non commu- — collis calcario lapidccon- tatur. pag. 100. feq. ftar . pag. 105. — mineralis de Barege . pag. — oppidum reaedificatum ab I 12. Othone II. Imperato» — quaedam in monte Flori- re - P*g- 55- no, vulgo Vitriola , di- . Aponenfis aquae ftillicidium c~ta . pag. 124. quid praeftet. pag. 170. — Sanil.t Cianciani . pag. 103. Aponenfis aqua quamvis to- — Thermarum Pifarum./wg. phos efficiat , attamen ibid. calculos in humano cor- — Petrivoli , Roncolani, gigp.it, pag. pore non Vignonis , Clanciani , 174. Rapolani &c. in Senen- — magna gaudet facultate fibus montibus . pag. rtfolvendi , &incidendi, 100. exficcaniii &c. pag.ij^. — Thcrmalis Porreclae in Aponus fuit patria Titi Livii, Bononicniibus monti- Caji Valerii Flacci , nec bus. pag. i\6. non Aruntii Stellae . pag. — Zepufii in Comitatu Lit- 60. feq. toviae. pag. 124. Apulejus. pag. 87. — communis tamquam me- Aqua Thermalis B. Virginis dicina univerialisa gra- Montis ortoni . pag.28. vifiimis au£toiibus con- accepit nomen a tabella fideratur. pag. 162. B. Virqinis in eadem Aquae thermales Eugnneorum r aqua reperta . pag. 6j. montium . pag. i6. — Virginis vi pollet reiol- — Lafhenies. pag. 2p. vendi , & incidendi . pag. — quo modo falibus ac re- liquis mineralisimbuan- — calefacta , fpirituque vi- tur . pag. 84. feq. triolico imbuta folvit — Aponi qualitates . 123. aliquid ferri , falis &c. 126. 193. pag. pi. — S. Petti , S. Helenae ob — Thermalis quo modo multum martem ali.s agit in humano corpo- Thermas anteceliunt , re. pag. 163. lolida corroborando , & flui- . I N D E X. 219 fluiJa Incidendo • pro- */frenaria foiiu linearibus longi. iunr in ceJemarofis ru- tudine intermediorum . moribus, ankilofi , ar- pag. 117. ruum paralyfi e 177. Ariftoreles . pag. 80. — Thennarum Patavinarum *Arquh Lacus. pag. 2. in valis claufis bene fer- Ariftophanes. pagt ^6. \utx per annos virtu- */fjier jolus ianceolatis glabris , tes medicas confervant. ramis tntequatis y floribus pag. 115. corymbo/is. pag. ti8. — ApOBeilfcs fulphur fubli- */ffler maritimus , tripolium di. cir.s mant . p*g. yi . ibid. folio — Patavinae linrea nulloco- */ffler maritimus tereti , craj- Jore inficiunr .pag. 124. [0 > tridentato . pag. iip. — aliae linteis colorem in- *Afler maritimus paluflris coeru- leus ducentes. ibid. , Jalicis folio . ibid. — Paravinj» Jiu calorem a fon- Athcfis. pag, 2. tibus hauftae fervanr, & Arh.cneus. pag. 36. */firiplex folio perannos limpidse rema« haflato , feu del. nenr. pag. 124. toide . pag. 118. exhal.itae ope ignis . Arrila , aliique Pacavium de- pag. 14T. ftiuxerunr. pag. i^.feq. — quampluiima? rophos di- Aureliinus Ccelius. pag. 34. verfae fpeciei producunr Azzus VII. Marchio Eftenfis \ \Op. pag. \< t . Aqu3rum quanricas in poru. Azzus Vlll.pag. 21. pag. 205. feq. . — calidarum Paravinarum B J unaqu.xqne quanrum ! ,- T) lis felenitici Accius cubici , , JLJ Andreas. pag. 80. & cerraeconcinec . pag. Baglivus Gcorgius . pag. 110. 14^5. Bagno di Mario. pag. 108. Aquarum Aponcnfium vircuces Biie Francifcus. pag. 03. BaldofLrius medicae m dyfenceria , Jo!eph. pag. po. in pulmonum rheuraa- 93. 100. 106. ticis dcflux bus,a(thma- Balnea M >ntisa?grororum . pag. re &c. pag. \6p. ^4. Arena ferraria Euqcneorum — S B.irrhblolomaei . pag. monrium. pag. 6. 77. E e 2 S. .,. . I N D E X. — S. Helenae. tbid. Bericbt ibid. Elie — Mont is-anionis . pag. 73. Bertrand . pag. 105. Balneo quantumuti lictt.pag. Bettufius Jofeph. pag. 3. 204. ingreffum faciendum fit dibus caecis correptus , pag. 20p. a potu & balneo aquae Balneum. quo modo agit in montis aegrotorum poft humano corpore . pag. duas hebdomadas fanus 171. difceftit. pag. ip8. feq. Balneum Domus novae. pag.j^. Blanchelius Mengus Faventi- — Aponenus aquae quid prae- nus. pag. i<5o. Blondel Francilcus ftat. pag. i(58. . pag. 54. — confert in ankiloli , reli- 88. 91. quiiquediftentis, ac in- Blondus Flavius. pag. 14. duratis membris , in pfo- Boerhaavius . pag. 85. ra , impitigine , herpete Boetius. pag. 214. fcabie &c. pag. 172. Boulduc. pag. 138. 144. Boyle Baronius . pag. 17. Robertus. pag. 100. Brandt Barrottus . pag. 6l. , pag. 1 4^. Barfanti Jo: Carolus . pag.ij^. Brefmal . pag. 88. Bartholinus Gafpar . p.ig. 81. Buccinum, feu cochlea Ther» S. Bartholomau Balnea . pag. marum Patavinarum . pag. 115. Baftianus Philippus. pag. 124. — Thermarum Vetulanien- Baftianus Annibal. pag. p6. fium , feu Caldanae . pag. Battalea. pag. 3. 116. Bauinus Joannes . pag. 136. Buccius Petrus . pag. 28. Baynard. pag. 162. de Buffon . pag. Sp. Beccarius Jacobus . pag. 128. Busbequius. pag. 116. Beilinus Laurentius. pag.ij^. Buttner. pag. 156. Belocatus Aloyfius . pag. 175. a Buxton Martinus. pag.iyi. Bembus. pag. 25. Byffus bemifpbaericus Tbermalis Benvenutus Jofeph. pag.8i.$$. pag. 123. 147. 156. Byffv.s coriaceus Tbermalis niger Berardus Epifcopus Patavinus ibid. pag. 1 6. c Berengarius Auguftus Imp: Ca- nonicis Patavinis Bona X^ Abaeus Nicolaus . pag. 79. confiwiavic . pag. \6. Cachexia , cum anafarcae prin- Bergerus . $6. ci- 1 I N D E X a c S. cipio , curata ufu ; Cafciani Thcrmx . pa^. ;-. Virginis . pag, 183. Cjtfinus . pag. 83. feq. Caffiodorus. pag. 50. Csefius*. pag, 155. Catp . pag, 7. Caloris cauffa in Thermalibus Cellarius Chriftophorus . pag. aquis. . 86". feq. 1 z. Caloris gradus Thermarum Pi- Cellus Cornclius. pag. zop. inarum . pag. Cencbrus panicula fpicata glu. 114. , Camuius Petrui mis muricatis cilia. Maria anafar- , fetis ribus . ca correptus , poft po- pag. 117. tiones aquae Virginis Cbambers Ebraimus . pag. 172. .ris-ortoni priltinam Cbaras, pag. 87. valetudinem recuperavir. rles Renatus. pag. 86. pag. 186. Chifletius Joannes. pag. 37. Canis a Sc g, 21. Clanciani Thermx. pag.27. Cantcl. Jofeph. pag. 15. Claudianus indicat ial extrahi. Capivacceus Bartholomaeus.prfg-. ab AponiThermis. pag. 74- . Capponius Joannes. pag. 108. Claudiani carmina in Aponi lau- Cardinalis de Aragonia . pag. de. pag. 38. feq. 17- a Clivolo Bartholomsus . pag. Carefinus. pag. 23. 88. Carmina de Venetorum origi- du Clof. pag. 86. ne. pag. 8. Cluverius Philippus . pag. 34. mina Ludovici Pailni de 60. Monte- ortone. pag.6"7. Clyfteres Aponenfis aqux* , in- feq. teftinorum tormina de- Carnarius Joannes, Gandenfis . belhnt . pag. 168. pag. 161. Cocchius Antonius. pag.212. Carolus MagnusGailorum Rex. Cochlea Thermarum Patavina- a P g- 15- rum . pag. 115. a Carratia Jacobus . pag. 22. Color limpidus Thermarum Pa- Nicolaus . ibid. tavinarum . pag. 125. Marfilius . pag. 23. Collorcdo Mel^ Nicolaus Co: a- Jacopinus. ibid. trophia, & femiparalyfi Francilcus. ibid. in crure laborans , ope Francifcus 1 Pag- balnei Montis aegroto- 24. rum, & potus aqus Vir- Cartbeufer . pag, 156. ginis optimam ianita- tem . 22 I N D E X. tem adeptus eft . pag. Dodingtonde fale Aponi .pag. 74. jpi. fcq. de Dondis Jacobus , & Joannes. Conferva alba . pag. 1 1 p. P*g- 74- . Conferva Jlponitana folio tri- — pag. , Joannis opera Mfs. qmtro fere alga mari- , 59- n veficulis donata . pag. \ 20. Duccinus Jofeph. pag, 85. Conferva capillacea fimplex . ibid. Du-Hamel . pag. 79. Conferva capillacea ramofa ab ber- bacea membrarta oriens . ibid. Conftantinus Imp: fuperba do- ccellinus a Romano . pag. na dedit templo Apol- ip. feq. liois. pag. 54. Ecbinus fpatagus . pag. 4. Cornelius Cajus Augur. pag. 41. Effeclus diverfi Fontium Pata- Cos particulis arenofts fere aqua- vinorum . pag. 166. libus , minoribus . cum mi- Ellerus. pag. 100. 140. ca nigra . pag. 4. de Engefchis Ingefchus a FofTa Cramerus Joan. Andreas . pag. Clodia primus fuit, qui 93- ab hifce Thermis fa- Crernor Thermis fupernatans . lem extraxit. pa%. 74. pag. 103. Ennodius S. Ticinenfis Epifco- Crefcentius Nicolaus . pag. i6z. pus petiit Aponi Ther- Crotta Iroldus, ejufque carmi- mas , & Eprigramma in na . p.rg. ^4. Aponi laude fcripfit . pag. 61. D Epicurus. pag. 79. Epiftola Regis Thcodorici ad Aloylium Architeclum D \ndulus. p.i%. 16. pag. 50. feq. ^ Daubenton . pag. 110. Etmullerus. pag. 8<5. 156. Davity Petrus . pag. 36. Euganeorum monnum brevis Delaytus. pag. 24. defcriptio. pag. 3. feq. Dempfterus. pag. 7. Eucanei originem habuere ab Dendrytes, p.i^. 4. Hetrulcis . pag. 7. Derbam Guiiielmus. pag. 83. — quaudo huc venerunt . Dillenius. pag. 122. pag. II. Eu- . I N D E X. 2 : | Fumcncs. pag. 54. Ferrum in aquis Thermalibus Experimenta de ferri exiftentia Patavinis. Ibid. in terra , »i.:rgi vocata , Ferrum iolida corroborat , fe- Euganeorum montium. cretioncs adjuvat, len- p.ig. 6. tos, viiudoiquc humo- Experimenra varia chemica de res folvit. pag. 165. aquis Thermalibus agri F/a»)»ia Galvanus. pag. 18. r. tavini. pag. 130. Flavius Blondus. pjq. 12. — cle natura ialis earum- 1 fer Joannes. pag. 162. dem Thermarum . p.ig. Floridus de Plumbis. paq. 16^. 147. Fluore albo liberata fuit mu- lier uiu aqua* Therma- lis JVlontis xgrotoruin . pag. 182. Fluore albo, & vaginae proci- F Ab:icius Joan. Albertus dentia malier laborans, pag. 81. iana evalit ope aquae Fabrettus . pagt ^4. Virginis. pag. 183. Fabt^tus Cjrolus Annibal . Fonces calidi apud Antiquos P*g- 37- facri fuere . pag. g<5, Facciolan.^ Jacobus . pag. 18. Fontes e pag. 95. Foiuls frigidi prope calidos . Facultas cudendi monetam in pag. 27. U Pai .vina. pag. \6. Fontium origo . pag. yp. feq. F.loppius Gabriel . p.ig. 160. — perennitas. pag. 83. I dcob Joannes . pag. 88. — culrus apud Antiquos . *39- P«g- 37- du Fay. pag. 85. Foreftus Petrus. pag. 178. Federicus I. Imperator . pag. Folcarenus Marcus Eques , & D. Marci Procurator . Fedeticus II. pag. ip. pag. 24. Ferrea lamella concreta, & re- Francones an Patavii Domini. perta in du£libus Ther- P*g- x 5- marum Aponeniium . Frizimelica Francifcus . pag. pag. p8. \6o. Ferreae lamella: concre£tionis Frifingenfis Ocho. pag. 17. explicatio. pag. pp.Jeq. Fromondus Libertus. pag. yp. Ferrum quo modo aquis mi- Fromondus Claudius. pag. 101. fcetur. pag. 08. Frontinus Sextus . pag. 37. Fiu 224 I N D E X. Fucits tbermalis fv.bflantia vefi- potionibus aqua? Virgi- cttlari reticti- , fttperficie nis, prodigii inftar, a pe- lari, pag. 121. £toris alTe6tione penitus Fulchus Petrus . pag. 66. liberatus fuit. pag.1%5. Fungus glapbirus . pag. 108. Gramen loliaceum , radice repen- Furin Antonius a paralyfi in te , maritimum . pag. 1 17. manu correptus, opta- Gratianus Joannes. pag. 20. tam fanitatem obtinuic Gravitas fpecifica aquarum ca- a luto S. Bartholomazi. iidarum Pat. pag. iz6. pag. 196. feq. Grifonus Thcophilus . pag. %6. 9 6. Guazzus Marcus. pag. 4. Guettard. pag. 104. 106. feq. Guicciardinus Francifcus. pag. 2. G Alenus. pag. 84. Gypfum ab aqua Sanila Clan- Gallefiro lapis. pag. 4. ciani Senarum oritur . Galvanus Flamma . pag. 18. pag. 106. Gattari . pag. 23. Gelius Aulus. pag. 42. Geojfroy le cadet . pag. 130. H Gerardus Maurifius. pag. 18. Geinerus Conradus. pag. 27. 88. Gbe^zj Nicolaus. pag. 70. de X X *den Antonius . pag. Gimma Jacobus. pag. %p. 172. Giornale de Letterati d' italia . Halicarnaffeus Dyonifius. pag. ag- 93' 10. . P Glanvill Joieph. pag. 115. Hallerus Albertus. pag. 163. Glauberus Joan. Rudolphus . Halleyus Ed. pag. 81. pag. 84. du-Hamel. pag. 83. 150. Glaux maritimtis. pag. 118. Hambergerus Georgius Erhar- Gottlob Chriftianus. pag. 141. dus. pag. 172. Gourraigne H. pag. 16$. Hankocke Joannes. pag. i6z. de Gradis Joannes. pag. 161. Harduinus Joannes. pag. 153. Gradonici Petri Patricj Veneti de Heere Henricus . pag. 104. Servus febri cum fan- fe1- guinis fputo, & fpiran- S. Helensc balnea , eorunfcjue di difficukare ob thora- antiqua monumenta . ciscontufionem laborans, Pag- 77- M- •vc.n I N D E X. 225 r.;>; Helmontius . pag. 80. Joli. pag. 135. Henricus III. Imp. pag. 13. Jornandes . pag. 10. Henricus IV. pag, 16. Journal des Seavans, pag. 80. Henricus V. ii i, i itabilitas . pag. 1 63. Henricus VII. pag, 21. Junebus culmo fubmtdo tereti , Henkelius Joan. Federicus. pag. panicttla terminaii, invo- 26. 137. 140. lucro diphyllo fpinofo.pag. Heushau. pag. 100. 118. Hiaerne. Urbanus . pag, 140. Juftinianus Bernardus. pag. 15. de la Hire . pag. 80. Hoftmannus Federicus. pag. 33. 88. K Holotburia . pag. II 5. Holfrenius Luca . pag. 44. Hombergius. pag. ii\rj. K.jAehler Martinus . pag. 1 1 1. Honorius Imperator. pag. 13. Keill . pag. 171. Hookius. pag. 100. Kircherus. pag. 80. icjo. Hora? magis convenientes pro Kunckel. pag. 154. aquarum potu, pro bal- Kundmann. pag. 103. neis, fHllicidiis, lutis ,& laconicis. &c. pag. 203. de Horologiis, ieu de Dondis. pag. 45 . — Gafpar March. pag. 50. t^fbat L Joan. Baptifta . pag. 80. Lac Luna . pag. l$6. Laconici vaporofi ulus ad mul- tos morbos curandos conducit . pag. 173. Jafpides nigri . pag. 5. Lacunaz Venettc antiqua confi- Ignis fubterraneus . pag. 89. nia . pag. 3. lmperatus Fer. pag. 5. Laertius Dyogenes . pag. 79. Indigetes . pag. 6. Lamina plumbea cum quibuf» Inicriptiones Romans ad Ther- dam antiquis characle- mas Paravinas pertinen- ribus repcrta prope Ec- res . pag. 44. Jeq. clefiam D. Petri Mon- Infe&a Thermaium . pag. 114. tis-anionis. pag. 73. F f Lan- , 22(5 T N D E X. Lancifius. pag. 32. in aliquo membro im- Langius . Joan. pag. 87. pa&as materias profunt. Lapides montium Euganeorum . pag. 178. pag. 4. — S. Petri, S. Helenae, & Lapidum vegctatio . pag. 110. Montis a?grotorum re- Lapis tophaceus, vulgo Tibur. iblvunt lentos ac vifci- tinus di£lus. pag, 105. dos humorts, & folida Lasbne . pag. 86. firmant. pag. ijp. Leibnit^ Guilielmus Godofre- — quo modoadhibendafunt. dus . pag. 91. pag. 210. Lemery Nicolaus. pag. 85. 94. Lutum S. Bartholomaei maxi- LeonifTa Comes Francifcus . me valet in emoliendis pag. 13. 24. 6$. 72. induratis partibus , pag. Leopoldus Dux Auftria» . pag. 178. 24. Montis-ortoni emollit mi- Leuchferingus Ludovicus. pag. nus quam illud S. Bar- 80. tholomaei. pag. 170. Lieberothius I. F. pag. 101. Linnasus Carolus Eques . pag. M 4. 82. 99. 103. 115. 141. 153. Lifter . Martinus . pag. 86. J_V L *Accoppe Alexander . pag. Lithantracis fiffilis bituminofi l6l. minera . pag. 95. Macquer . pag. 02. 151. Livius T. pag. 7. Macrobius. pag. zcp. Livtaldus Dux . pag. 17. MafTaeus Joan. Laurentius. pag, Loeber Frid. Erh. pag. 165. 109. Lucani carmina. pag. 41. Maffkus Marchio. pag. 6. Lucretius . pag. 88. Magati Sancaflani Dyonifius . Lttdewig Tralles Bahhafar . pag. pag. 101. 164. Maginus. pag. 110. Luta Montis-ortoni , S. Petri Mailettus. pag. 85, 5. Helena» , S. Bartho- Mamertinus Claudius. pag.io. lomaei , eorumque ana- Manilius Marcus . pag. 87. lyfis chemica. p^g.1^6. Mare Adriaticum an olim ad radices Euganeorum ; ad partes induratas emol- montium pervenerit . liendas ad exficcandas a , P g- 3- Mar- I N D E X. 227 '-'..': MariottBG Michael • , 81 Patavinarum. pag.20 l.fq. 84. 12S. Mica flava . pag. III. Marmora varie colorata mon- Micheiii Flora Patavina. tium Euganeorum .pag. 120. 4. Mileus. pag. 8$. J:q. Marmor cinerci coloris. pag.$. Milo Epifcopus Patavinus. pag. _ album. ibid. ?7« Marmoris antiqui elaborati frag- Mingonius. pag. 30. 75.1571. menta efTo{Ta in mon- le Monnier . pag. \o6. te aegrotoium . pag. 76. Mons Redicofantis . pag. Sp. Marnarum leu margarum fpe- Montis-ortoni denominatio . cies multae in Euganeis pag. 6$. _ montibus. pag. 6. — aquarum vires. pag.ijj. Marfilius Aloyfius Comes. p.ig, Montis regrotorum balnea >pag. 4. 82. 2?. Marteau Petrus Antonius. pag. — eorumque antiqua monu- 12S. menta. pag. 75. feq. Martialis carmina. pag. 61. Montanionis , feu Montis-anio- la Martinter Bru^en . pag. pj. nis bninea . pag. 29. , Marzarus. p.ig. 22. corumque monumentaan- Materia glutinofo-mucofa in tiqua. pag. 70. aquis Aponenfibus. pag. Montium Euganeorum brevis III. feq. defcriptio . pag. 3. Maurifius Gerardus . pag. 18. eorumque nomina origi- M:\imilianus Imperator. pag. ne graeca gaudent . pag. 4. 25. Monrb Alexander. pag. 130. Mazzuchelius Comes Joannes. Montagnana Bartholomsus.prfg. pag. 61. 160. Meara Edmondus. pag. S6. Montalbanus a Fratta Marcus. Medoaci. pag. 2. p.ig. 109. 124. Mela Pomponius. pag. 12. Morellus Gregorius. pag. 160. Menegbelli Antonius. pag. 71. Morena Acerbus. pag. 17. Menghinus. pag. 167. Morgagnius Joan. Baptifta . Mercatus Michael . pag. 84. pag. \66. 187. 104. Moro Lazarus. pag. Mercurialis Hkronymus.pag.zp. Mortus Antonius . pag. 71. Mclsia Petrus. pag. 110. Muratorius Ludovicus Anto- Methodus pro ufu Thermarum nius. pag. 15. Ff 2 Muf- . I N D E X. MulTatus Alberrinus. pag. zi. Odor fulphureus Thermarum MulTchenbroekius Petrus. pag. Patavinarum . pag. 125. 33- Oldericus Epifcopus . pag. \6. Oleum mincrale in aquisTher- malibus agri Patavini. N pag. $9. 144. Oleum minerale ulceribus in- ternis prodeft &c. pag. N Ardinus. pag. iop. 164. Neapolitana Scienriarum Aca- Os Bignonis, feu crypta in Lu- demia . pag. po. nenlibus montibus . pag. Nepos Cornelius. pag. 7. 82. Nevvtonius . pag. y. 100. Otho Auguftus. pag. \6. Nierembergus Jofeph- Joannes . Otho Frilingenfis . pag. 17. pag. 88. Otho a Mandelo Patavii Prae- Nievventitus . pag. 80. ioo. tor. pag. 20. Nollet . pag. 128. Ovidius . pag. p, Normandus. pag, p8. Ouvolgie P. pag. 1 1 o. Nofocomium antiquum prope Thermas Aponenfes .pag. $6- fe<2- *Apin Nicolaus . pag. 7. Paracelfus. pag. S6. Parifius de Cereta . pag. ip. 'Bizz.i Paruta Paulus. pag. o Pius TEneas. pag. 3. 25. Ochra in Thennis Pafinus Ludovicus . pag. 60. S. Petri , valde prxftat extrinfe- ejufque carmina de Mon- - cus in ulccribus , & in- te ortone . pag. 6j. trinfecus fepe fanguinis Pajjera Felix. pag. \j6. fputa fiftit . pag. 170. Pjflerus Joan. Baptifta. pag. 5. ejufque ochrse experi- 1 06. t 1 1 menta chemica . pag. Pafla Hieronymus Patricius Ve- '37- netus claudicatione , & Ochraz origo. ibid. dolore ob femoris con- Odoarcus Erulorum Rex. pag. tuf.onem laborans, ufu 15- luti S. Bartholomaei , 5c S.He- 1 . I N D E X. 129 5. Helcna», unacumbal- Plinius . pag. 2. 7. HeliTi.r de neo aqux- S. , Plumbis Floridus. pag. 165. ianus evafit . pag. 175?. Plumcrius. pag. 146. PJutarchus. pag. 42. . fif Patavinus Monachus. pag. 19. de Polcaftris Joan. Dominicus Patavii brevis hiitoria. pag. 6. Comes. p.r^. 4p. \cqq. Polenus Joannes. pag. 1. 36. — laudes. pag. 13. Polybius . pcig. 8. — aer lalubcr , 2. Pontanus Jovianus. pag. 80. Pataviuni quo tempore in po- Portinarius. pag. 3. 6. reftatem Rotnani Im- Porus aqueus, feu tophus. pag. perii devenerit . fag. 103. 108. Pott Joan. Henricus. pag. 118. — forlan ficdictum abaquis Pringle. pag. 133. Thermalibus . pag. 58. Ptolomsus. pag. 1. — in Vcnetorum porefLte Pumices rubri . pag. po. fag. 24. Peperinus lapis . pag. 90. Perrhaultus. pag. 81. Petrificatioin AponeniibusTher- mis . pag. 104. Philippus Ravennae Archiepi- Q.Uincy . pag. \6<$. lcopus. pag. 20. Phthilis lanata cum aquisApo- neniibus . pag. 184. & R Virginis . pag. 185;. Pigna . pjtg. 16. Pignonus Laurentius . pag. 4. R Adagufius Scyrha . pag. 6. &c. 14. Pinelli Flaminius. pag. p%. Raderus Marthaeus. pag. 6\. Pifces vivunt in aquis calidis. Ramazzinus Bernardinus. pag. pag. 1 6. 12. 80. Pikes marini in Lacu Jfrqv.a. Redufius Andreas . pag. 23. p*g* 117. Regulze , icu Canones in ufu Pilcina Neroniana. pag. 54. Thermarum Paravina» Plato. pag. 70. rum . pag. 206. Pli .enrinus Jacobus. fag. 166. Riccardus Comes de S. Boni- 207. facio. pag. \g. Ro- . 230 I N D E X. Rohaultus Jacobus . pag. 80. Patavinis. pag. 14.6. 124. Salaignac. pag, 132. Rolandinus . pag. 18. Salicornia articulis apice craffio- Roncallus Francilcus Comes . ribus . pag. 118. pag. i . Salicornia feu Kali genicula- 79 , Rotbe . pag. 132. tum . pag. 118. le Rof Nicolaus. pag. 88. Salicornia geniculata annua . pag. Salicornia geniculata fempervi- rens . ibitl. Salluftius. pag. 10. Salomonius Jacobus. pag. 14. 44. Samolus . pag. 117. vJAbatinus. pag. 3. Sapor laiio - lulphureus Ther- Sabellicus. pag. g. marum Pat: pag. \%6. Sal admirabilc Glauberi . pag. Sardanapalus Parthorum Rex I13. 151. pag. 10. Sal commune a balneo Domus Savonarola . pag. 34. 5*7. novaj olim eliciebatur. Sauvages. pag. 107. pag. 74^ Scaliger Julius . pag. 6l. ejuf- Sal Fontanum minoribus cubis. que carmina . pag. 63. pag. 152. ScanapatusD Nicolaus Comes . Sal neutrum depofitum aTher- pag. \6\. mis Aponenfibus . pag. Scandiani minera lulphuris. pag. 112. Sal neutrum vim purgandi , & Scardeonius Bernardinus. pag.z. deterpendi habet . pag. Schelamerus ChriftophorusGun- 163. terus . pag. 1 1 8. Sal Thermarum Patavinarum ScheuchzerusJoan.Jacobus. /> ni . pag. 150. non jam Schiavo Dominicus . pag. 110. fali admirabili Glaube- Schoberus C. G. pag. 85. 105. ri. pag. 151. Schocnus culmo tereti ramofo , ca~ Salis Thermarum Patavinarum pitulis tcrminalibus invo- analyfis chemica . pag. lucro triphyllo brevijfimo Itf.feq. rigido patente . pag. 117. Salium pondus in aquis calidis Sclavctus Angelus. pag. 83. de .. I N D E X . 231 ilf S<-eHJ.U. p0g. 112,. 12!. dam crypta. pag. 110. Sedimenra naturalia Therma. Sthalius . pag. 154. rum Patavinarum che- Stillicidium aqua: Aponenfis mice obiervara . pag. lentos ac vifcidos hurao- 133' H- res diflolvic, circulatio- Sedimenta ab aquis calidis Pa- nem humorum promo- tavinis exha^.Ps . pag. vet. pag. 170. »43« Srillicidium quo modo infti- Sedimentoitim , abique falibus, tuendum . pag. 204. chemica experimenta . 2 1 1. Stockius Joannes Chriftianus. M« 1 5 5- (h Seine . pag. 97. pag, 16$. Scippius. pag. 8(5. Storck. Antonius. pag. 1 1 1. Sempronius C. pag. 7. Svetonius C. Tranquillus. pag. Seneca Lucius Anoaeus . pag. 79- SufTumigii Thermarum regulae Servius . pag. 1 2. pag. 2 1 o. Sidelaus. pag. 8 I. Sulphur cryftallizatum . pag. Si onius. pag. 1 6. 87. Siculus Diodorus. pag. 8. Sulphur quo modo aquis mi- Sidonius Apollinaris . pag. 6z. fcetur . pag. 9^. Silius Italicus. pag. 10. Sulphurea* lamella* in Aponen- Slot^ Samuel. pag. 118. fibus Thermis concre- Sr>l':tb. pag. \6z. t*. pag. 97 . 194. Solinus Jtilius. pag. 7. \z. Sulphur in aquis Patavinis an Sonc' us anguflifolins , maritimus . folvatur ? pag. 1 5 <5. pag. 118. Sulphur in afthmate , aliiique Spazzarinus Daniel. pag. 11. pecloris morbis confert Speronius Speronus . pag. \6$. pag. 174. Spiritus vitriolicus . pag. 89. Sulpbur -oivum capillare . pag. Spirirus atbsreo - elafikus in a- 94. quis medicatis . pag. 1 28. Sylvaticus Marchio. pag. 31. feq. Sylvatici . pag. 78. Springsjeld Caroius. pag. 9Z. de Sylveftris Caroius. pag. 44. 121. 174. Stalatlites albus falinus . pag. 108. Stalagmites obfervatae in qua« Ta. . 232 I N D E X. monumcntis comprobata . pag. 34. feq. Thermarum Aponi defcriptio . pag. 16. feq. Thermarum Paravinarum gra- caloris . pag. 1 dus 1 3. X Abes incipiens curatur Thermae omnes Patavinae ful- aqua Aponi, & praeci- phureum odorem ha- pue illa Virginis . pag. bent . pag. 125. \6p. — Patavinze purgantes, &de- Tacitus. pag. 35. terfivae funt. pag. \6$. Taflbnus Alexander. pag. 6\. — Patavinsab Antiquis Me- Tauriianus Bernardinus . pag. dicis defcriptae. pag.59. 3- feq. 150. feq. Templum Geryonis. pag. 71. — ab Jfqua Pilarum . pag. Thermophilus. pag. 88. 103. Teutonicus Albertus . ibid. — Badenfes . pag. \ \ \. Tcrra ab Aponenftbus aquis de- — Patavinae qua ratione ef- pofita . pag. 111. fe£tus diverfos produ- Terra flavefcens in aqua S. Pe- cunt . pag. \66. tri Montis-anionis , & Thomafinus Jacobus Philippus. S. Helenae . pag. 1 1 3. pag. 44. 66. — omnium Thermarum Pa- Thompfonus Alexander . pag. tavinarum alcalina eft. 155- pag. \<,6. Thue Andreas. pag. \$y. — alcalina folidorum imbe- Tiberius Imperator. pag. 42. cillitatem corrigit . pag. Timavus. pag. 12. 1 6\. Tinea aquatica lapillis tecla Theodoricus OflrogothorumRex pag. 82. p#g.\%. ejufdem epiflo- Tiraquellus Andreas. pag. 110. la ad Aloyfium Archi- Tophacei montes prope Ther- 1 ab ^fqua te£tum , qua Apon mas Pifarum , Thermae laudanrur , eaf. illas Vignonis , Rapo- querefici jubet ipfe Rex. lani, Monris-alceti Se- pag. 50. feq. narum . pag. 106. Theodofianus codex . pag. 13. Tophus feleniticus albus. pag. Thermarum Patavinarum anti- 103. 107. 134. feq. quit3s a quamplurimis — calcarius ibid. , ejufdem ana- I N D E X . *33 analyfis chemlca. pag. fracluram laborans , l.i- '35- fa nitatem obtinuit ope — quo modo gencretur . luti S. Bartholom.fi , tg. IC6. «Sc Montis xgrotorum . — vcrmiculauis , pag. i 20. pag. 181. feq. — calcarius calcinarus in de- Tullius Marcus Cic. pag. 86. tergendis , & ad cica- Turnefortius. pag. 140. triccm perducendis ul- Turra de Caftello pag. \\6. ceribus valde prodcft . a Turre Raymundus Putriarca pag. 174. Aquilejie . paet, ai. Torrubia Joieph. pag. 1 1 1. Torrens Frigidns vocarus in Lunenfibus montibus . pagm Si. Tortelius. pag. 60. pag. Totila Gothorum Rex . V Alefius Francifcus . pag- 15- .7?- Tozzettus Targionius Joannes. Valentinianus Imperator . pag. pag. 32. 118. 123. 150. ] 3- Tralles Ludcjuig. pag. 164. Vallifnerius Antonius . pag. Tranquillus Cajus Svctonius . 66. 81. pag. 41. Vandellius Hieronymus . pag. Tremella thermaVis gelatinofa , 123. 190. Vandellius reticulata , jubflantia ve- Dominicus . pag. ficuhfa. pag. i2i. 82. Tremella Varehnius Aponenfis. pag. 122. Bernardus . pag. 84. Tripcrvich Marcus invcrerato 88. Rheumatifmo laborans, Venetiarum aer cur optimus luto S. Bartholomaei, flt a - P«g- 33- & aqua Montis aegro- Venel . pag. 128. torum , faniratem ade- Verliccus Jofeph-Maria . pag. ptus fuit . pag. 104. 88. feq. Vernherus Tranfylvanus . pag. Trogus. pag. 7. 1 1 6. Tronus Petrus Patricius Vene- Verulamius Bacconus . pag. tus ankilofi pedis , cru- io^. re imbecilli . , tumido , Ughellus pag. 24. duro ob ipfius cruris Vighi^oli Lacus. pag. 2. Gg Vir- 234 I N D E X . Virgilii carmina de Antenoris Urlatus Sertorius. pag. 4.^. advcntu. pag. 10. II. Uva marina . pag. II 5. Virtutes medicje Thermarum Patavinarum . pag. \6i. W Vitrum foffile Euganeorum montium . pag. 5. Jfin-wright Vitruvius. pag. 88. w . pag. \6l. Ulva tbermalis valvulofa , ere- Wallerius . pag. 6. 152. tla ftmpltx , capitulo Wormius . pag. 104. fubrotundo . pag. 120. Wrigbt Edvvard. pag. \6$. Ungharellus . pag. 28. Untzerus Matthias . pag. 174. Vogelius Rudolphus Auguftus. pag. 107. Volaterranus . pag. 2. %Abarella Francifcus . pag. Vox ammiffa ope balnei S. 24. Helenae reftituta eft • Zanettus Bernardinus. pag. ij. pag, 78. Zanichellius. pag. 1^5. Emen» . EMENDAND A. Pag. 3. lin. 5. Hieronyraus. lcge Jofeph. p. 11. I. 28» Adice ./. Adjicc. p. 12. 1. 4. Troja . /. Troia . p. 25. I. id, przfcribere. /. perfcnbcre. 1. 6. I. . 1. 7. cit quod . p. 33. a mari c mari p. 35. cit , fcrib. , p. 35. - - .'. '• ]. 19. A.,->~ < .. A . 1. 21. *<;««/,-,,. /. x«/t«'«» . P« 3^' ''• ... l lbl.1. ,., . . l.Ij. H'-; p. 57. 1.33. inferuit . /. inlervit . p. <5i. 1.25. Matthcus./. Matthseus p.65. 1. 34. pergere . /. pcrgens. p. 6j. 1. 25. femulta . /. fcmiuila. p. 70. ]. 14. Calefacti. /. calfadi . p. 80. 1. 10. ex mare./. cx mari . p.8l. 1. 8. animdvertit . /. animadvcrtit . p.84. 1.31. Ariltoles. /.Ariitoteles. p. 85. i. 23. entrcintiens . /. entretiens . p. 87. 1. 6. prtmicr . /. primicre . p. 88. i. 23»Giorgio . /. Georgio . ibid. I, 8. fcntencias. /. fentcntiae . p. 89. I.20. TrambUmcnt . /. Trcmblemcns . ibtci. \.2j. naturelc . l.na- turcllc. p. 90"., 1. 28, Mephiits . /. Mephitis . p. 98. 1. 16. aut fit ,/. an lit. p. 99. l.z.continent . l.contiencnt . p. 100. 1,30. exijl.nccs . l.cxi- jience . p. 102. 1. 27. efficiffe . /. trTecifle. p. 104. 1. 24. duritiem ./. duritie.p. 108. 1. 31. remanet . /. remaneat . p. 109. ]. 16. digrediar /. digrcderer. p. 137. \.^z.abreghs . l.abrcgie. p. 138. J.i.alambicum . /. alembicum . p. 142. 1. 10. cognofcitur ./. cognofcuntur . p. 144. I.3. vitriolium . /. vitriolicum . p. 1 57-1.6- terram . /. tcrra p. 1 59. 1.2. va- poribus. ]. cum vaporibus . p. -172. 1. 6. fuaalcalina. /. vi fua alcalina . p. 180. 1. 12. laboraverit . /. laboravit. p. 183. I. 4. Potionbus . /. Po- tionibus. p. 183. 1.7. valitudinem . /. valetudinem . p. 188.I.9. Hic /. Huic. p. 189. 1. 18. reddiderunt . /. reddiderant. p. 191. 1. 2./. vul- nere (utajunt). p. 203. ]. 1. aquse /. aqua. p. 205. 1. 15. utatur . /. utendumeli. B I- BIBLIOTHECA HYDROGRAPHICA. LECTORL Ibliotbecam Hydrographkam LeBor B , benevole , tibi offcro , ut facilius occur- rant Scriptores dc aquis medicatis varia- rum Kegionum : Multos tamcn cx Anli- quis forfan prattermifi , quos lcgcrc po~ tes in aliis Bibliothecis , & prdccipui in illa Hydrograpbica I. M. GROSSEN Norimbcrgce cdita anno 1729. Nonnullos cx Kecentioribus paritcr filcntio prcctereo , quos in Diariis Littcratorum invenics . Ulterius te monco , gcneraliter omncs Au- Sores fcrc ufquc ad fcculum XVII. pa- rum diligcnter de aquarum mcdicatarum Cbemica jlnalyfi cgijje ; imo plerofque e% cffeBibus duntaxat ipfarum aquarum , fa- les^ mineralia^ terras eifdem inejjcj judi- cavijfe . BI . . BIBLIOTHECA HYDROGRAPHICA. 5 I T A L I A. X ramcisci de Accoltis, Aretini de Thermis Puteolorum , & vicinis in Italia . Neapoli 1575- 4- Marci Antonii £milii de Thermis Milza- uelli. Brixix. 157^. 4. Bartholomtei Albani de Balneis oppidi Ber- gomatis Tranfcherii. Bergowi 1582. 4. Alcadini, Siculi de Balneis Puteolanis carmen y extat operis Veneti de Balneis pag. 203. apud Juntas Andrete Baccii, Elpidani de balneis oppidi Bergomatis Tranlcherii , cum coniimilis argumenti li- bris. Bergom. 1583. 4. - - Difcorfo delle acque Albule , Ba^ni di Cefare Au?u- fto a Tt-jolt . DelT acque dt S. Giovannt h Capo di Bove novamente venute in luce . Dell' Acetofe preffo a Ro- rni, e delV acque di Anticoli . Con alcune regole ne- ceffarie per ufar bene ogni acqua di Bagno . Roma . 1554. 4. M A T T H JE I B E n d 1 n e L L 1 de Balneis Lucenfibus Villae, & Corfennaj Traclatus . Extat .pag.1%6. operis Vencti de Balneis Laurentii Bertolini de Balneo Corfenna: Menghi Blanchelli , Florentini tracla- tus III. & de Balneo Villx ad Dominos Lucenles ConHlium. extant operis Veneti de Balneis . pag. 58. Petri Augustini Boscherini tractatus de Fonte Bono prope Caftellum S. Anatoli^ . Andrex Baccii tra£tatus de thermis . Venetiis . lyn. An . , 6 BIBLIOTHECA ANNIBALIS CAMILLI, NOCERANI trattato fcpra /' acqua bianca di Nocera Johannis Carnarii, Gandensis, de thermis Patavinis carmen , & de Podagra laudibus li- bellus . Patavii . 1553. Tur/e de Castello, Bononiensis Recepta a- qu£ Balnei de Porrecla. Vcnetiis . 150?. Joh. Andreje Cellanovte confilium de Bal- neis Aquenfibus pro Illuftrifftmo Ferdinando Gonzaga . Extat pag. 303. Operis Venett de Balneis . Joh. Baptist£ Donatii de aquis Lucenfibus vulgo Villenfibus libri iv. Luas . 1584. 4. J o H. de Dondis, Patavini de Fontibus calidis a- gri Patavini . extat pag. 24. Operis Vcneti de Balneis . JoSEPHI DuGCINI trattato de Bagni di Lucca chimico , medico y anatomico . Luca? . 171 1. Gabrielis FRASCATiDe aquis Returbii Ticinen- fibus commentarii, mineras, facultates , & ufum ea- explicantes quaz rum , quibus in librisomnia, ad Ther- marum theoricam , & praclicam faciunt , accuratc tra- ftantur . Ticini . 1575. 1580. 4. Guilielmi Grataroli, Bergomensis (w- xit anno 14^4) de thermis Rhaiticis, & vallis Tranf- cheri agri Bergomatis . Extat pag. ipi. Operis Veneti dc Balncis . Johannis Gratiani, Bergomensis therma- rum Patavinarum examen, cui accedit diifertatio de Fonte Ladio acido Recobarii . Patavii. 1701. 8. Guidi, Bergomensis de Balneis oppidi Tranfcherii. Bergom. 1584. 4. Joh. Francisci Lombardi, Neapolitani de Puteolanis aquis liber, continens Synopfim Au£to- fcrip rum omnium , qui ha£tenus de Balneis Puteolanis fere . HYDROGRAPHICA. 7 fere una cum fcholiis fuper locis obfcurioribus . Nea- poli. 1547. 4. — de Balneis Puteolanis , 5c ./Enariarum . Venettit. i%66. 4. Constantini L u c /e , Alexandrini traclatus de Returbii medicatis aquis fponte nafcentibus . Pa- ptx . 1584. 4. Victorini Mannii dc Balneis S. Camani in tracl. Scnis . 1617. 8. Bartholomtei a Marantha, Venufini Me- dtct de aquae Neapoli in Lucculliano fcaturientis me- tallica natura & viribus. Neapoli. 1555?. 4. Nicolai MASSiE, Veneti de Balneis Calde- rianis es Epifi. lib. 1. ep.26. estat pag. 300. Oper.Ve- net. de Balneis . Eustachii Materensis carmina de Bajanis thermis quibus quoque morbis medicantur. Venetiis 1587. 4. SCIPIONIS MAZZELLiE , NEAPOLITANI fito ed anticbita della Cttth di Pozxuolo , e del fuo ame- ntfftmo difiretto , con la dcfcri%ione di tutti 1 luogbi notabtli e di e dt e degni di memorta , Cuma , Baja , e di Mifcno &c. pofiovi medefimamente tutti i Bagni, e loro proprteta dt Poz.-z.uolo , e di Baja , delt Ifola d Ifcbia. Napoli. 1606. 8. Hugolini de Monte Catino de aquis medicatis agri Patavini, caufis & de qualitatum , qus eis infunt, compendiolum. Patavii. 1567. 8. Joh. Antonii P an the as , Veronensis de Thermis Calderianis quai in Veronenfi , agro funt , confabulationes. In bis etiam nitri ferri , , fulpburis naturam , vim ac medicinas edocet . Viccntiae. 1488. Ludovici Pasini, Patavini liber, in quo de Ther- . 8 BIBLIOTHECA. Thermis Patavinis , ac quibufdam aliis Italix Balneis traclatur. Extat in opere Veneto de Balneis pag. 19 7, VlBII RuSTIGALLI^/ Bagno a Acqua nelle CoU line di Pifa.MJJ. V. Giorn. de Letf. d Italia torn. 11. p. 192. JOH. MlCHAELIS SAVONAROLI, PATAVI- NI de balneis Italia; omnibus, ficque totius orbis , pro- prietatibufque eorum . Venetiis. 1592. 4. Francisci Marii VANNOTiide aqua mi- nerali Salmacina. Romce. 1642. 4. JOSEPHl ZAMBECCARII brcve trattnto de Bagnv di Pifa, e di Lucca . Padova . 171 2. Ludovici ZlMALITE liber cui titulus eft Index Balneorum S. Pancratii Vallis Tran(cherian?e agri Bergomatis . Extat in operc Vencto de Balncis . pag. 190. Hieronymi Zynthii , Parmensis de Balneo Thermali Lixignano vocato , nec non de luto Bar- boliorum medicato in Ducatu Parmenfi traclatus . In quo breviter docentur modi reales utendi & aquis , & Luto Thermali in communi pro curandis variis mor- in admini- bis , & occurrendis fymptomatibus , qua? ftratione diverforum ufuum frcquenter contingere fo- lent. Venetiis . 1^15. 4. JoSEPHI DucciNl de bagni di Lucca trattato Cbtmico - medico. Lucca . 171 1. 8. Caroli Eucherii de Q_u intiis Inarime , H- ve de balneis Pithecufarum . Neapoli. I726. 4. Nicolai Antonii Cattani Raggunglio del' la natura delle acque in Ajjifi , di Milano . Afftf 1734- 4- Joh. Fantoni de Thermis Valerianis , aquis Gra- tianis, Maurianenfibus . Geneva . 1738. 4. Ejuf- . . I H Y D R O G R A P H I C A p Bjufdem commcntariolum de aquis Vinoalieniibus , Au- guftanis & Anfionenfibus. Taurin. 1747. 4- Ejufdem de Thermis Valderianis diflertationes duas. Ge- neva. 1725. ANTONII C r i S p i de S. Cofma: & Damiani ther- maiibus aquis , & de iifdem Job. Crifpi compoiitio- nes . Drepan. 1684. 4. Camilli Manara Pharmaceutici Litubiani po- tus, in quo natura, virtus , & utendi modus continen- tur. Ticin. i6Sy. 8. Ejuidem vtit.i dei fango ne bagni di Returbio preziofa . Ticin. i<58p. 8. PAMTHOT dtfcours fur les bains (T Aia en Savoie . Lion. 1700. 4. Antonii Frassonii de thermarum Montis Gi- bii aatura, ulu , atque pradtantia. Mutinx. 1660. 4. VENTURI M I N A R D I de Bagni di Caldiero nel temtorio rare virtlt e ettt con un Veronefe fue , & ff y Compendia delle regole contenute nelli Autori , cbe de detti Bagni banno fcritto ec. Venetia , & Verona itfSp. 8. Laurentii Pignorh Aponum ad Francifcum. Barbarinum Cardinalem. Patavii . 1623. 4. Georgii Frangiotti traclatus de balneo Vil- lenli . Lucue . 1552. Hieronvmi Mercurialis de Balneis Pifanis luculentiftiinus traclatus. Francof. 1602. CjESARIS Crivellati trattato de Bagni di Vi- terbo nei , quale ft tratta le quaiita , & il valorc di effi , ti modo di ufarli ec. Viterbo. 1706. 8. DoMlNICI ANTISARI Lettera concernente /' ufo e virtu de $agni di Vtterbo detti del Papa . Vitcrbo ljo6. 8. b GRE- . io BIBLIOTHECA Gregorii Morelli de acjuis medicatis agri Pa- tavini. Patavii . 1558. J O H. Zecchii de aquarum Poreclanarum ufu , atque pra^ftantia traclatus in feptem capita divifus. Bononije 1575. 4. JULII JASOLINI de Rimedi/ naturali , cbe fono ?teir boggi detta libri Ifola di Pitbccufa y Ifcbia due ec. con annotazioni del Dottor Filofofo Sig. Gio. Pijlo- ya , e neW ultimo apgiunti li bagni d Ifcbia di Gio. Elifto Medico Nap. con le note di Gio. Francefco Lom- bardo . Napoli. i<58p. Cesaris Gapacii Puteolana hiftoria Julii ; acceflit ejufdem de Balneis libellus. Neapoli * i6o/\.. Floridi de Plumbis dilfertatio hiitorico - medi- ca de faluberrimo Nucerix in Umbria latice . Acce- - dunt complures Praelico medicas obfervationes , ac fanationes ec. Venetiis . 1745. JAGOPI PHILIPPI BASTIANI de Bagni di S. Cafciano opera medica . Montefiafcone . 17 3 3. 8. S C O T T I la Cajfianeide Mfs. JOH. BOTTARELLI de Bagni di S. Cafciano ojfcr- vazioni . Firenze. I<588. Qjj 1 N T 1 de balneis Pithecufa; carmen . Neap. 1728. PetriAntonii ab Aragonia Thermologia Ara- gonia , five hirtoria naturalis Thermarum in occiden- tali Canipania» parte &c. Neapoli . i6j I6- 3 S. A N N I B A L I S C A M I L L I del Bagno di Nocera neli Umbria , detto acqua fanta , owevo acqua bianca . Pe- rugia . 164.6. PETRI FRANCISCI CANNETTI illufirazioni fo- pra . H Y D R O G R A P H I C A . 1 1 pra f ufo , ed abujo delle acque minerali dt Recoaro Roveredo . 1735. JOH. BAPTIST/E MOREALI ragguaglio dell' ci9~ qua falata di Seravalle prejjo Vtgnola . 1741- Ejutdem modo di ufare P acqu.i fubamara, ed il fale ca- tartico antr.ro dt Modena, feoperta nelT anno 1750. Carpi . 175^. delf nclF Ejuldem relaxione acqua Marziale , gia fcoperta anno 1742 e pubblicata nel corrente anno 1749. ec. Modena. J745?. JoSEPHI CHRISTOPH. RACHINI ojfervazioni intorno alle acque dell.i miniera di S. Chrijloforo . Fel- tre. 1733. P o M p E I S A R N E L L I guida de Forejiieri ai Bagni di Po-z.-z.uolo , Baja , Mifeno , Cuma , ed altri circonvi- ctni . Napoli. 1691. P 1 r r 1 P a l E 1 de aqua fancla e S. Agnetis Clancia- ni . Sena . 1 674. PEREGRINI CAPPONI Medicina Porreta?ia Mf. anni i6yi. Porrecla? apud Cl. Docl:. Bartolum. Gabrielis Falloppii Opera genuina &c. tomus 1. Vcnetiis . 1606. de thermalibus aquis traclatus fe- ptimus . pag. 249. Albani BARTHOLOMACide balneisVallis Tranf- fcherii libellus proprio afler- , au£tori nunc primum tus . Guiiielmo Gratarolo olim adfcriptus . V. de . . Balneis Tranfcherii , qux extant Bergomi 1582. 4. pag. 1. SEBASTIANI BARTOLI breve ragguaglio de Ba- gni di Po-z.-z.uolo difperft , invefiigati per ordine di D. Pietro Antonio a" Aragona Vice-Rh di Napoli , e ri- trovati . 4. J o h. E l 1 s 1 1 de Balneis Puteolorum , Bajarum , &: b 2 Pi- , " BJBLIOTHECA • Pithecnfarum . Scipio Mazzella recognovit , auxit 8c illuftravit. Neapoli. i^pi. 8. Ejufdcm Succinta inftauratio de balneis rotius Gampa- niae. Ptjh. 1484. THEODORI GuAINERII trattato delle Fontane .1 e acquc di Ritorbio .* . Lione 1577. 8. M A R I A N I G H E Z z I dei bagni di S. Cafciano . Ron- ciglionc . i6iy. 4. Joh. Francisci Lombardi fynopfis authorum omniurn, qui ha£tenus de Balneis , aliifque miraculis Puteotanis icripferunt . Neapoli . 1555). 8. Francisci Roncalli Parolini de aquis Bnxianis, cum difquifitione theorematum fpeclantium acidularum potum, & tranfitum in corpore animali Examen chymico - medicum. ^ Brixia: . lyij.. 4. Ejufdem de aquis mineralibus Goldoni ad oppidum Le- cui in agro Mediolanenfi diflert. phyfico - chymico - me- dica . Brixice . 1724. Joh. Bapt. Pastorini ad Francifcum Roncal- lum de aquis Goldoni epiftol*. V. Roncalli de aquis . mineralibus Coldoni pag. 53. Joh. Baptist/e Suardi de Balneis Vallis Tranf- cheru traelatus. , V. de Balneis Tranfcherii, qua; ex- tant . Bergomi . 1582. 4. pag. 35. Francisci de Thomasiis de balneo Sanfto Caftn Santiviani nuper invento. V. de Thomafiis Fran- cifcum. Dexter ufus tuendse fenitatis . Venetiis . 1 «580.4 pag. 21. LUDOVICI MARTINI brevi difcorfi della natura , & effettt de' Bagni dt Corfenna di lucca. Boloma. ' ° 1614. 8: Bon^efidei Vitalis li bagni di Caldiero. Ve- nezia . 1746". 4. Nl- ,. HYDROGRAPHICA. [3 Nicolai Sganagati de Alexandro Ktiips Mac- coppe ec. ac de duobus remediis ab eo maxime illu- ftratis, mercurio, & Aponeniibus thermis eommenta- riolum . Patavii . 1745- 4. Antonii Francisci PlNELLI Lettera dc bagni di Petriuolo • Roma . 1716. 4. I c dellc J O S E P H. M A R I JE Q_U A D R I ufo , floria acquc tcrmali di Trafcorio . Venezia . 1 745?. 4. A N T o N I I C O C C H I I dei bagni dt Pifa tratta- to . Ftrc?ize. 1750. 4. J O H. B I A N C H I dc Bagni di Pifa pofli a pic dcl montc di San Giultano trattato . Fircnze . B A R T H o L O M /E I M E S N Y analtfi dcllc acque terma- li de Bagnt di Pifa. Firenze. 1758. 8. Ejufdem analift dell" acque acidule d? Afciano. Firenze. 1757. 8. JOSEPHI BALDASSARI delle acque minerali dt Cbianciano relazione . Siena . iy^6. 4. Josephi Benvenuti de Lucenfium Thermarum fale. Luccc. 1758. 8. Ejufdem del fale delle acque Tbermali di Lucca tratta- to , con una lettera in cui ft defcrivono le infermi- ta nelle quali convengono le medeftme Acque . Lucca 1758. 8. Lotharii JoSEPHI LoTTI lettera intorno allc Acque d't Roitfcben , volgarmente dette di Cilla. Ve- nezia . 1748. 8. Joh. -Benedicti GRUNDEL compendio delle propricta delle acquc acidule volgarmente dette dt Cil- la Trad. Venezia . 1747. 8. Dominici Vandellii diflertationes tres 1. de Aponi thermis , 2. de nonnullis infeclis terreftribus i 4 BIBLIOTHECA & zoophytis marinis , 3. de vcrmium terrse reprodu- clione. Patavii. 1758. 8. Ejufdem - Analtfx cf alcune acque medicinali del Modo- nefe . Padova. \*}6o. 8. Ejufdem Traftatus de Thermis agri Patavini. Patavii. iy6i. 4. DOMINICI VlNCENTI raccolta di opufcoli inediti riguardanti /' acque minerali dello Stato della Sercniffi- ma Kepublica di Venezia. Venezia 1760. GER- : , HYDROGKAPHIGA. 15 GERMANIA. l a r 1 1 de Acidulis Swalbacen- I ohavms A r c u iibus epiftola , quas fimul continet hiitoriam mirabilis delirij. Fr.vicof. 16^1. 4. Petri Bauhesii de thermis Aquifgranenfibus . Jntuerp. 1555. 8. Johannis Bauhini de aquis medicatis nova me- thodus libris iv comprehenia . Agitur in iis de Fon- tibus celebribus, Balneis univerfe Europrc , & potiffi- mum Ducatus Wirtembergici , eorum mixtionibus metallicis , iuccis , inveftigandi, utendi modo, ac eo- nun viribus. Item de variis Foffilibus, ftirpibus , & ini^elis, quorum plurimz figura five Icones , 8c Re- gionum tabulae adduntur . Montisbeligardi ; 1605. 4. Eli/E Beaumontii traite des eattx minerales de Hoffgeifmar en Latin , Franqois , & Alleman . Cajfcl 17 01. 8. Joh. Gothofredi Berger Prodromus de Carolinis Bohemias Fontibus. diif. 1. Refp. Joh. Ben- jamin Pomlel. Pirna. 1708. m de Thermis Carolinis commentatio , qua om- nium origo fontium calidorum, itemque acidorum ex Pyrite oftenditur . Witteynberg. 1709. 4. Francisci Blondelli thermarum Aquifgra- nenfium , & Porcetanarum defcriptio . Trajett. ad Mo- -.'. 1685. x - Petri Bruhesii de thermarum Aquifgranenfium viribus, caufa , ac legitimo ufu cpiftoki: dus fcriptse an. 1550. In quibus etiam acidarum aquarum ultra Leo- , 16 BIBLIOTHECA Leodium exiltentium facultas & fumendi ratio expli- catur . Antuerp. 1555. 8. Joh. Ernesti Buhggravii dc Acidulis Swal- medicis bacenfibus epiitola. Extat cum refponfts , qua Helvicus Dietericus edidit . Francof. 16^1. pag. 70. . Thomi Byetii obfervationes in defcriptionem Phil. Gamngi, & fuper natura & ufu Fontium acidoruin Pa- gi Spa , & Ferrati Tungrenlis. Extant . cum Gdertngi Fontium acidorum defcriptione. Leod. 1592. 8. JOANNIS Deucer de thermis Ferinis Enzianis Ducatus Wittenbergici, vulgo, Wildbald. Argentorat. 1638. 12. Joh. Dryander de balneis Enifenfibus liber. I 8. Marpurg. 5 3 5. Francisci Fabritii de balneorum naturalium prazcipue eorum, qux Aquisgrani & Porceti, natura & facultatibus, & qua ratione illis utendum fit. Libellus perutilh . Colon. 1546. 4. Joan. Fautschii binac defcriptiones thermarum Ferinarum, vulgo Wildbald, & Fontium Acidularum Vallis Petrina*. Friburg. 161 8. 4. Philippi Gjeringi Fontium acidorum pagi Spa, & ferrati Tungrenfis accurata defcriptio ex Gallica La- tina fa£ta a Thoma Rietio , cujus accefferunt in de- fcriptionem , & fuper natura, 3c ufu eorumdem Fon- tium obfervationes . Leodii . 15.92. 8. A/a^pat^M Joh. Goebelii Thermalium aquarum , apud Hermunduros fitarum , prope Annxbergium ac Wolkenfteinium , cui acceflit appendix Thermarum Germanis. Lipf. 1585. 8. Georgii G r a s e c c 1 1 fcatebra Petrina , feu Aci- dularum S. Petri, & Griesbacenfium , cui accedit prae- cipuorum humani corporis morborum medica Praxis ad . HYDROGRAPHICA 17 ad Thermarum ufum accomodata Argentin. \6oj. 8. Henrici a b H e e r Spadacrene , h. e. Fons Spa- danus, ejus fingularia, bibendi modus , medicamina bi- bentibus neceflaria . Lcod. 1614. 8. & fecundis curis auclior ibid. 1(52 2. 8. J o h. BaptistI H e l m o n t i i fupplementum de Spadanis Fontibus. Leod. 1634. 8. FRIDERICI Hoffmanni DilT. de Thcrmarum Carohnarum caufa caloris , virtute , & ufu ejl XI. in edit. Lugd. Bat. 170S. 8. P e t r 1 Holzemii defcriptio fontis medicati S. An- tonii, Tillerborn dicli prope . Co- vulgo , Andernacum t. Agr.ipp. 1610. 8. Thomje J o r d a n 1 de aquis medicatis Moraviae com- mentariolus. Francofurt. 1 58*5. 8. MATEJR.NI K o h l e r epiltolae bina? de Acidulis Svval- bacenfibus edidit extant cum refponjis medicis , quce Helvicus Dietericus . Francof. i6$i. 4. Christiani Langii traclatus de thermis Ca- rolinis . Lipf. 1653. 4- Joh. Georg. Layritz de fontibus Soteriis in 11- luftri Principatu fuperiori Burggraviatus Norici L 1 c. R o s 1 n 1 L e n t 1 l 1 1 de aquis medicatis Can- ftadienfibus . Epb. Germ. cent.i. pag. 358. ANDREiE Libavii hiftoria & inviitigatio Fontis medicati ad Tubarim fub Rotemburgo . Francof. ad Moen. 1601. 8. Pauli M a c a s 1 1 de Acidularum Egranarum ufua- lium natura, viribus & aclminiftratione . Norimbergce. 1611. 4. Joh. Math/ei, Hessi, rationalis & empirica ther- marum Marchicarum Badenfium defcriptio • Hanovia. ido8. 8. c JA- . i8 B I B L I O T E C A r. i de viribus ufu J a c o Mosani natura , & aqua- rum medicatarum in agro Caflellano patefaftarum . Caffcll. 1609. 4. W e n c e s l a 1 P a y e r traclatus de thermiis Caro- li IV. Imp. fitis prope Elbogen Sc Vallem Joachimi. Confiliuvn dc Peite ejufdem . Lipftcc . 1522. 4. Johannis Pfautii Nofomachia five morborum pugna carmine delcripta . Item bina: deicriptiones duo- rum Fontium tive Thermarum Ferinarum Acidula- rum Vallis Petrinae . Friburg . j<5i8. 12. Henrici Plumptre difp. Inaug. de Carolinis Ther- mis . Halla Saxcn. 1705. 4. M A t t h. R A m E L o v 1 1 de acidulis Wiidungenfibus CaJJeL 165 1. 8. J o h. R e 1 s k 1 1 de acidulis Pyromontanis. 1700. 8. ivliCHAELiS Reudenii epiftola» de Thermis Ca- rolinis. Lipf. 16 1\. 8. Schacheri de Thermis Teplicenfibus. V. Nov. Lit. Gcrm. 1706. pag. 91. GUNTHER C H R I S T O P H O R I SCHELHAM- meri Difs. qua acidularum Swalbacenfium Sc Pyro- momanarum inter fe tit collatio . Refp. Cbriflopboro Fylio Grypbifvvaldcnft . Kilon. 1704. 4. Hennig. Schevnemann hydromantia Paracel- iica, hi e. difcurfus de novo Fonte in Saxonia eleclo- rali circa oppidum Annabergre reperto, olim S. Annae Fons . Franc. 161 3. 4. Samuelis Scroer obfervationes & experimenta naturam, & ufum Thermarum Carolinarum concernen- tia . in Nov. Lit. Gcrman. 1704. pag. 207. Casparis Schwexkfeld defcriptio & ufus Thermarum Harsbergienfinm , cui accedit de aquis mineralibus & Thcrmis Ferinis inftructio generalis . Gorlitz. 1607. 8. ., 7 M E- . H'-- T V; OG RAPM ICA. 19 1 i :.i 1 1 1 in Melch 1 OR t de acidutis genere , & in (pecie di Ailaticis . Ar$entorat. 1627. 8. T F a B B 1 a \ 1 S u m m e r de inventione, defcriptione , >erie viribus & ufu therrriarum Giroli IV. Im- . 1 571. 8. G o t h o f r e d i S t e e g defcriptio fontis rnedicati k i(is . 11 . ' 595« 8« J ih. A\dres S t 1 s s e r aquarura Homhufana- rum examen. Hei .;. 15S9. 4. 1 h. Christophori S t r a u s 1 1 de Thermis Carolinis . Upf 169^. 8. N 1 c o l a 1 VAllerii tentamina phyfico - chymi- ca circa aqua Thermales Aquifgranenfes . Lugd. Ba- tav. 1 699. 8. Petri Uffenbach epiftols bina; de acidulis Swalbacenfibus . Extant m refponfis medicis editis ab Hefvico Diererico. Francof. 1631 4. Petri Vietor epiftola de acidulis Swalbacenfi- bus & hiftoria feclionis corporis muliebris fine inte- ftinis inventi . Extat in Refponfxs medicis modo ci- is . P h 1 l 1 p p 1 Weber thermarum WisbadenGum de- icripuo. Oppenhein . 1617. 4. E>: fdem de acidulis Swalbacenfibus epiftola , extat in Medicis Dietericus . Refponf.s , qu Francof. 1 6 51 . 4. pag. 7 3 J O H. VVlOMAMV, diSH Wechinger tracl.it us de bal- neis perutilis thermarum Ferinarum , vulgo Wildbad , balneari volentibus ibidem . Tubing. 1519. 4. & i6li. 8. J o h. Wo l f 1 1 de acidis W^ildungenfibus , earumque mineris, natura , viribu-;, ac ufus ratione brevis ex- plicatio. Marpurg. 1580. 4. c 2 Joh. 20 BIBLIOTHECA JOH. GOTTLIEB SCHUSTER. von Kaltcn mi- neral-vvajfcm . Cbemnis. 1746- 8. JOH. GODOFREDi BERGERI Beriebp vom Carlsba- de . Drefdce . lyop. 8. Joh. Philippi Seip, neve befcbreibung der Pyrmontifcben flahl-brunnen. Hanov. 171 F. SlARE, natur des Pyrmontervvajfer . V. Pbil. Tranf. 1718. n. 351. J.A. GESNERI defcriptiones fontis Wiidbad. Stutgard. 1745. 8. RUDIG FRIDERICI OVELGUM entvvurf der Wiidungtfchcn Mineral vvajfcr . Mengericbfaufen . 1745. 8. JOH. DAN. GOHL vom Freycnvvaider Gefund brun- nen. Berolini . iy\6. 8. SAM. SCHAARSCHMID de fonte mcdicato Fregen- vvaldcnfi . HalL I729. 4. PETRi f^OLFART vom Brabacber faver-brunnen. Herborn. 172 1. 8. Theodori Phil. Schacht acidularum Bar- bacenfium falubritas. Herborn. 1720. 8. Jo H. G A R. S o p E s examen aquarum mineralium Fur- ftenavenfium & Vechteldenfium. Helmft. 1724.4. J O H. C A R. Wa g N E r befcbreibung der brunnen in Hofgeifmar . Cajfel. 1725. 8. Henricus Gundelfiger Beronensis ecclefise canonicus anno 148^. fcripfit libellum de ther- mis Badenfibus. Christophori Passi nova apparitio faluberri- mi acidulorum Fontis in Valle Rabbi territorii Triden- tini . 1671. Conradi Redekeri brevis defcriptio initio Ju- lii anni 1666. detefti faluberrimi Bilfediani Fontis , & ufus ejufdem . Amftel. 166S. . HYDROGRAPHICA. n AlfTONIl JULIANi T E S s A R I detlc virtit dcllc acque dt Pci , e Rabi . Trento . 1715. I. T. B R E S M A L DESCRIPTION des caux mine- ralcs acidcs -ferrugineufes des Fontaines de Nivefet , ana- logitffs dans Iffurs prmcipcs , enclarCes dans le Bam du Sart au Marquifat de Francbimont ; contenant la qua- :.' ('.; lii: y force dc ces fourccs , lcurs effcts dans la me- dicinc , & la manier de s en fervir* Liege. 1720. 8. Joh. Goebelii de Thermalibus aquis in Mifnia apud Hermunduros iitis prope Anna^burgum , & Wol- cKenteinum. Acceflit appendix thermarum Germanix praecipuarum ex diverfis aucloribus. Lipfac. 1578. 8. Joh. Benedicti Grundel Roitfchocrene , feu (crutinium phyfico-medico-chymicum , inquo, aci- dularum Roitfchenfium mineralia chymice examinan- tur ad iormam Academia: Natura? Curioforum. Vien- nx Auftrijc . 1685. 11. Salomonis Hottinger Therms Argovia - Badenfes. Germanice. Bader . 1702.8. Joannis MATTHiEi rationalis , & empirica Ther- marum Marchicarum Badeniium defcriptio , diverfas illarum fcaturigines, vires, & facultates, deduclionem, hofpitiorum commoditatem , generalem & fpecialem in morbis particularibus ufum , nec non fymptomata in Thermis contingentium curationem continens . Et- tlingce . 1606. 12. Joh. Fr. Henkelii Bethefda portuofa qua fons Lauchftardienfis & Freyburgenfis defcribitur . Lipfae . iyi6. 8. Charles PERRY enquiry into the nature of Spavv waters. Lond. 1734. F r. Hoffmanni de prscipuis medicatis Germanix fontibus . Hall. 1724. 4. Po- d 22 BIBLIOTHECA POLYCARP GOTTL. S C ii A C H E R dj therma- rum Carolinarum ufu in arthritide. Lipf 1709. 4.111 rjnum & veficje calculo. ibid. 1711. 4. in prxcipuii ventriculi & inteltinorum morbis. 1716. 4. G. C A s p. Ihl cie thejrmarum \n Bohemia Caroli- warura praerogativis, Altdorf. 1719.4.. I. C H r I s t o P H o R i A d o l p H 1 de fonte molari ad Carolinas thermas. Lipfi & Uratis. 17 33. 8. G E Y E R 1 MUfJigen reifeflundcn . J A c o B 1 Smith fcheidiafma de fale medicinali thermarum Carolinarum rite depurato > & cryitalkza- to. Prag. 1738. 4. Gottw . schusteri hvdrolceia. mineralis & de ufu thermarum Carolinarum . Cbemnitz . 1 74.6. 8. F.Koffmann 1 de fale medicinali Caroiinarum H.dl. j$l6* 4. Pol. Gottl. Schacher experimenta cum aquis Toplicenfibus adornata. Lipfi 4. FRANC. REMPFENS befcbrcibung der natv.r un ntzens des Toplizer bades . Berolini . 1706.8. Ghr. Henr. Erndtel problema avroa-^Sr.v de TSplicenfmm thermis earumcme origine & viri- bus . Noriberg . 1723. 4. I. H E N R. de V 1 G N E T clare befcbreibung von Tu- plizerbadem. , Prag. 17 zc. 8. J. WlLH. SparmANN befcbreibung aller in und vor der jlatt Topliz befndlicben vvarmenbudcr , Dref- dx. Lipf 1733. 8. J. Christophori ETTNNER bercbreibug des Egerifcben faverbrunnen oder fcbeleder faUerlings . Eger. 1701. 12. r M A R T 1 N 1 ' NSiE Badordnung und von den eigen. fcbanften dei L&dekifcben vvarmenbades in der Graf. / fchafi H Y D R O G R A P H I C A . z j fcbaft Glatz. i . i6iz.fl. Gottlob C A r l. Springsfeld abbandlung vom C , LtpJ. i ~4<;. 8. C a r. OEHMBS bercbreibung dcs alten wi bada nabe det fJart Landck m d r G. Glatz von dem inner- licbem balt gekraucb tth \utzen dcjfeli . ; . Bricg. C.\... V \ L F. \T T i N i Kirc {•;;/. iyer uraher kukus brunn . eter Gradilitzer brunnquell cc. Prap. - i iS. 8. F. Hof F W a N N i examen cbymico-medicum fontts Sed- licenfts m B . Hall. 1^24. 4. dcn J. \d } MI Goeritz nacbricbtem von Boemi- ffben /'/. urfprung^ gebraucb j , / gierender kraft . Drefda . 1727. 8. C r 1 s t o p h. M 1 c h. A d o l p h i de fontc Kukuf- fenfi in Bohemia. Ltpfa . 1726. 4. Gottfrid. Henrigh. Burghart Mcdici abbandlung von t nen badcm by Landck in G. Glatz. L . 1744. 4. CASPAR. S C H w E N K f E L D S birfchbcrgtfcbcn vvar- . nten bades befcbreibung . Gorlitz 1607. 8. I. C A s P. T H v m' S befcbreibung des Scbleftfcben Al- tfovafferifcben faverbrunnem , Sbiveidnitz., 169S. 8. C h r 1 s t. M 1 c h. A d o L p h 1 de thermis Hir/ch- bergerfibus, Lipf.x . 17 10. 4. M A X I M I L I A N I PREUSS, GOTTFR. D A V. Mayer' s , Georg. Anton. Volckmann's und GOTTFREDI ERNEST. W I L H E I M*S bc- fcbrcibung der in Firrst , Ocls befndlicben gefund Ale zu Skarfme. Oels 1716. 8. Friderici Hoffmanni de fonte medicato Lig- nienfi. Hall. iyip. 4. Ejuf 24 BIBLIOTHECA Ejufdem de acidulis Veteraquenfibus in Silefia vulgo al- tuvaffer faverbrunnen. Hall. 1731. 4. Bernh. Albini de fonte facro Freyenvvaldenfi . Francof. ad Viadr. 1 <585* 4- DAVID. THEODOR. L E H M A N n's befcbreibung der Maifoifnbcn Wiefenbades St. Anneberg. 1702.4. I. H E N K E L der vvieder le bendig gevvordene Gief- bubel in dem nculich erfundenen Friedericbs brunncn und den Jobann Georgen bade unvveit Pima in meif- fen. Frcyburg. Drefda . 1730. I731. 1732. GOTTWALD SCHUSTER tbermologia Wolkefteinenfts oder abbandlung vom Wolkenfteiner bade . Cbemnitz . J 747- GOTTIELB BuDTEl vom dem mineralifcbcn brun- nen bey Radeberg, Budifs. 1722. 8. Abr. Vater de fonte medicato Wittebergenfi Wit- teb. 1748. 4. Petri Bruhesii de thermarum Aquisgranenfium viribus, caufa &" legitimo ufu &c. Antvverp. 1555. 8. I. F. BRESMAL bydro-anelife des minerales cbaudes & fvoides de la Ville imperiale d Aix la Cbapelle , divise en deux parties a Aix la Cbapelle. 1741. 12; /' Ejufdem circulation des eaux , ou bydrograpbie des mi- nerales c£ Aix , & de Spa , diviscs en trois parties 3 Liege. iyi6. 8. & 17 18. 8. C H R O V E T connoijjance des eaux minerales d Aix la Cbapelle , de Cbau-Fontaine & de Spa. £ Liege . 1729. 12. jEgidii Huesch experientia doclrinalis de aqua- rum mineralium Aquisgranenfium ingredientibus . Co- lon. 1683. I(^ ThomjE le Soinne de Thermis Aquisgranenfibus differtatio. Lugd. Batav. 1738. 4. Bo- . H Y D R O G R A P H I C A 25 v Bothonienfium & ; • menfium thermarum compara* tio, variis adjun£lis illuftrata R. P. epiftola ad illu- ftrem Virum Royerum &c. Londini, 1676.$. Lettre a un aml , vers li Wes , qut donnent v.ne idSe d Aix /..• Cbapelle a\ Co/o^ne. 1703. 8. De R o G 1 e n i)on vvarmen Badern der Stadt Aecben . \6\q. 8. Jo. Georg. Vaneckard diflertatio de Apolli- ne Granno in Alfatia nuper deteclx» , qua Dii locales varii thermarum, item Aquisgranenfium & Wisbaden- fuim &c. antiquitates quaedam breviter exponuntur oc- cafione lapidis Colmariae reperti &c. Lettre de Mr. Diedier a Mr. Blondel, traBant les vertus , & les proprietcs des eaux minerales d Aix /.: Cbape/le & de Borcet . a Sedan . 1661. 8. Lettres de BLONDEL a I. DiEDiER, toucbant les eaux minerales cbaudes d Aix , & de Borcet , & J I. GAEN fur les premices dc la BoiJJon pub/ique des memes les cures qv.t leur rares , Je font faits par ufage. a Bruxelles . 1607. 12. I. GOTTL. NEUMANN von dem uber Purfcbenfein bey . Heidelbacb v.nd Einfelde/ im Maj neverfundenen gefundbrunnen , von dejfen natur und eigcnfcbaft . Frei- bcrg. 1732. 8. I. C H R. L E H M A N n's bevveiss dafs der bey Reibot- tfgriin in Voigtlande erfcbUrfte brunnen einer der ge- sUndeJten fey weil cr das %artejle vitrio/um martis in fcb balt . Lipfia?. 1726.4. Fr. Hoffmanni de fontibus medicatis Lauchftadien- fibus . Hall. 1723. 4. D A \". M u L L E R vom Kabtmansdorfifcben gefundbrun- ncn bcy Starfut . Lipfia? 170 1.4. I. Frid. HENKEL bethefda portuofa oder bulfreicbes d vvaf 26 B I B L I O T H E C A. vvaffer im LaP.chfatter bru?inen bey Merfcburg und tm Scbacken bade bey Frcybcrg . Freyberg. & Lipf. 1726. 8. E R M. H F R I D. T E I C II M E Y E R nacbricbt £ta? . Hcidelberg. Hartman 1742. 4. J. DEGNER aciduU Ubbergenfes of kort verhaal van een minerale gczondbronn in de Gr. Ub- bergen . Nymegen . 1745. 8. J. B. HYDROGRAPHICA. 27 J. B. Helmont de Spadants Henry aquis. Letdii. 1^24. 8- Eyre account of tbc mmcrale vvatcrs of Sp,:. Lond. 1733. 8. GEORG. TURNER brief account of ixtaters of Spa. Leodii . 1733. 8. Bergeri commentatio de thermis Carolinis ; qua omnium fontium calidorum , itemque acidorum ex py- rite oltenditur. Guelferbj/ti . 1700. Ejufdem dijfert. de Carolinis Bohemije fontibus. Vittem- berpte. 1708. Edmondi y NESSEL traith des eaux de Spa. a Liege . 1713. 12. Lcttre de Mr. franc,ois dit BAZIN toucbant les eaux de Spa. a Liegc 171 5. 12. Mr. C H R o V ET /« connoijfance des eaux minerales 0* Aix la Cbapelle de cbau-Fontaine & de Spa . ^ Lie- ge . 1725?. 12. Philip. Ludov. de Presseux diflertatio inau- gurahs de aquis Spadanis. Lugd. Batav. iy^6. 4. L E D R o u dcmowlrations de /' utilite des eaux minera- les de Spa. a Licge . IJ37. 12. Joach. Junii aquarum Spadanarum Gryphi , feu nmigmara , eorumdemque explicatio , proficifcentibus ad aquas Spadanas non minus utilis, quam jucunda . Lo- vami. 1614.. 8. Gilbert. Philareti comment. de fontibus Ar- dennx potiffimum & Spadanis . Anfwerp. 1555?. 8. Ludovici Nonnii aqus Spad.ma; prxltantia & utendi modus. Lugd. Batav. 1^38. 12. Le manteau , ou le couuerture des eaux de Spa , par Mr. K de * W. prcmiere partie a Cologne I7J7. 12. RODOLPHZAFF obfervations fur les bons & mauvais de tfage principaux remedes de Medecin fur les bons d 2 & 28 BIBLIOTHECA CF mauuais ufages des eaux cie Spa cc. a Ltcgc . . 8. CHARLES PERRy enquiry into the nature and prin- ciples of Spa ivaters -with a curfory cnquiry into the .... hot fountains at Aix la Chapelle . Lond. 1734. 8. H E N R I C I de la RlVIERE amufemens des eaux de Spa. Amftelod. 1734. 12. vol. 2. R o B. Pugh Bathonienfium & Aquifgranienfium ther- marum comparatio . Lond. 1676. 12. hydroanalyfe des caux minerales chau- J. F. BRESMAL des & froides de la ville d Aix la Chapelle. a la Hiye 1703. 8. Thomi cL' Soinne de thermis Aquifgranenfibus. Leid. 1738. 4. Gottl. Caroli Springsfeld iter medicum ad thermas Aquilgranenfes & Fontes Spadanos ec. Ltp- fice 1748. 8. F R. H O F F M A N N I grUndlicher bericht vnn dcm Selter- hrunnen , deffen gehalt , vvZrkungund , Kraft . Hall. 1727. 4. J. K I L 1 A N difp. de aquis Selteranis . Argentor. 1740. 4. J A c. Theodor. Taberntemontani vom neu er- fundenen faverbrunnen zu langenfchchvvalbach Fran- cof. 16 05. 8. In opere de fontibus medicatis etiam dat catologum auclorum de aquis mineralibus ec. Gunther Christoph. Schelhammeri acidu- "rum Schvvalbacenfium & Pyromontanarum per expe- rimenfca exploratarum inter fe collatio . Kil. 1704. 4. Amufemens des eaux d Aix - La - Chapelle ouvraqes u- tile a ceux qui vont prendre les Bains ou qut y , font dans /' ufage de fes caux. enrichl de tailles - douces cc. par r Auteur des Amufemens des eaux de Spa, vol. 3. Amflerdam. 1736'. 8. Amu- . HYDROGRAPHICA. Amufemens des c,:ux de Scb-vvj/bacb dcs bains dc Wisba- dcn & de Scbiangenbad ec- a Liege. 1738. 8. meditationes ex.perimenta J. THOMiE Hensjng & circa acidulas SchwalbacenfeS . Francofurt. 171 1. 8. F r 1 d. Hoffmanni de fontis Spadani ik Schwalba- cenii^ convenientia . Hall. 1730. 4. Petri Wolfart de thermis Embfenfibus. Cajfel. 1715. 4. I. PETER I^ELCKER befcbreibung des Scblangen- bades vt irt von I. S. Carl. Idjiein. 1747 8. I. C o n r a d Wi lhelm Mogen de acjuis medi- catis Fachingeniibus. Jen. 174.9. 4. I. Phil. Burggralt, Christoph. Cerf, & I. C H r. S e N K E N ^ E r G bedenken von den kraften des Fachinger faueri&affers un-ujeit Diez. Fran- cofurt. 1749. 8. Eckh.vrdt ditfert. de duobus W^etteraviae fontibus Siejf. 1742. 4. I. J A c. Shurer defcriptio balnei Sulzenfis prope Mol- sbeim . Argent or . 1726. 4. R. J A c. C A m e r A r 1 1 de acidulis Nideraovenfibus Tubingts . 1710. 4. I. Matth. FRAUENDIENER befcbreibung des Kutbelbades zu Geislmgen . Ulmje . 1725?. 8. I. FrANK brefchreibung des Sauerbrunnens zu Uberfcn- gen necbfi Geislingen Ulmijcber berfcbaft . Ulm. 171-0. 8. A L E r. C A. M E r A r i i de fontibus foterriis fulohureis R ?utlingenfibus , & Balingenfi. Tubinpje. 17 7,6. 4. I. Zeller &: Gmelini de thermis Ferinis & Zel- lenfibus Tubinga. 1729. 4. I. V A L E r. B A v E r's befcbreibung des Hiberacber be- tlbrunnens . 17 10.. 8. Ejuf- 3 o BIBLIOTHECA Ejufdem bertcbt von dem zu unter Efpacb in G. Hoben. lob neuenftein entdekten gefund brunnen . Oebringen . lyi^. 8. GEORG. Christ. Feverlein. neuentdekter beil- brunn im Klofter Heylsbrunur. Nunberg . 1732.4. G E O R G. F R I D. HOECHSTETTER aut /. /. BA- ier de fonte Salutari feu balneo Weiffenburgenfi . Alt- dorf. 17 10. 4. H E n r. M A r t. T h u m m 1 G obfervationes de aci- dulis Stebenfibus . Cutice. 1722. 4. THEOD. BALTHASAR nacbricbt von eincm pefund- brunnen un-ivjit Erlangen . Erlangen . ijop. 4. FRANCISCI JOSEPHI de OVEIKAMP Wahrer ii- balt des Kijftnger und Bockleter beylbrunncns . Wurtz- burg. 1745. 4. C. F. G. Betz feu /./. Baier de aquis medicatis Bur- gbernheimenfibus . Altdorf . 1713. 4. I. M O R A S C H befcbr. des Wtldbades nebft Rab. 1733- s. I. Bened. griendel fcrutinium medico-phyficum in quo acidularum Roitfchenfium proprietates exami- nantur . Viennce 1^85. Tho m je Jordan Commentarius de aquis medica- tis Moraviae. Francof 158^. 8. I. MAXIMILIANI DlETMAN's unterfucbung des Niederoefiereicbifcben Badmerbades . Viennae. 1734. 8. Andr. Eli/e Buchner diff. de aquis medicatis prafertim fonte medicato Cliuenfi , Refp. Chrift. Henr. Schiltte . HaU . 1752.4. Nouvelles experie?ices & obfervations fur les eaux mine- /' /' rales de AUemagne , ou on donne la maniere de s en fervtr pour la co?:fervatio?t de la fante & la gue- rifon des maladies , traduite du Frcdcric Hofjmann , corrt- . HYDROGRx\PHIGA. 31 corrigies nnfes en ordre par M. Cofte . Bcrlhi . 1752. S. Joh. Christoph. Rare fons medicatus Haga: Schaumburgica: defcrijptits <. Lcmgo . 1750.8. Joh. Christian. Tillingii obiervat. mjd. iingulares circa verum ulum thermarum Carolinarum in diverfis morbis inlliruta: . Lipf.e . 175 1.8. Gottlob Caroli Springsfeld commen- tatio de prarogativa thermarum Carolinarum in dif- folvendo calculo vefica: prx aqua: calcis viva:. Lipftce. 1755.4. Joannis Georgii Gmelin differr. inauguralk iiftens examen acidularum Deinacenfmm , atque fpiritus vitrioli volatilis ejufdemque phiegmatis pereagentia . Tubinga . 1727. 4. Joh. Ludov. leuchsenring dilTerr. Chemi- co-medica inauguralis de fonte medicato Niderbron- publico eruditorum examini fubm.ittit neafi , quam &c. Argentorati . 1753. 4. Christian. Mich. Adolphi tra&atus de fon- tibus quibufdam fctenis Lipfia; 3a Wratislaviae . Lipfue Eiuficm de thermis Hirfchbergenfibus . Lipfus 17 10. Ejufdem de fonte loterio Kukuflenfi in Bohemia . Lipfide iyi6. quibus acceffit traclatus de ionte fic di£to mo- lari ad Carolinas thermas. Phil. C o n r a d. L e o n h a r d differt. inaugur. de novo aqux falia: fonte detecto & experimentis confir- mato . Goftinga 1753- 4. Petr. Christian. FFagneri epiftola de acidulis Sicherfreuthenfibus ad filium Paul. Chrilt. H^agnerum Erhng* 1753. 4. Phil C o n r a d. F a b r 1 c 1 1 de fonte martiali medicato Helmftadienfi difquifitio. Heimfiadii 1756'. 4. Lau- . 3 z BIBLIOTHECA Laurentii Heisteri diff inaug. de fonte me- dicato prope Helmftadium nuper deteclo , ejufque fa- lubri ulu. Hclmftadii ly$6. 4. Dejcription du magnifiquc prtjcnt que fa Maj. /' Empc- rcur de la grande RuJJie a fait au Magiftrat de Spa , ce le de en reconnoijfance de que , par fecours lcurs eaux il a obtenu /' entier recouvrament de fa fante en 171 7. Liege. P. L. de PRESSEUX dijfertation inaugurale fur les traduite eaux de Spa , foutenue' a Leide ly $6. du La- tin & augmentce par I. P. Limbourg. a Spa 1749. R. Z A f 1 1 fynopfis obfervationum , accedunt obferva- tiones medicsc /. L. Prcjfeux de aquis Spadanis . Lugd. Batav. 1752. T H. L E D R O U principcs contenus dans les dijferentcs fources des caux minerales de Spa . a Liege 1752. Effais fur /' analife de /' eau mmerale de la grande Fle- male , ou coynparaifon de cette eau avec cellcs de Spa a Liege 1750. BALTHASAR LUDEWIG. TRALLES das Kayfcr- Carlsbad in Bobmen in einer Ode enfworfen , nebft ei- ncr Abbandlisjng von dem Gebalte und den Krkften dicfes grojfen Heilmittcls . Breslau. iy$6. 8. D. JOHANN FRIEDRICH ZlTTMANN pratli- - Jcbc Anmerkungen von den Toplitzer Bacdern , dem Bobmifcben Bitter - und Biliner - WaJJer, auf Ver- langcn in einem Medicinifcben Ratb aufgcfefetzet von D. Cbriftian - Gottbold Scbn30enk.cn . Drcjden und. Lc- ipzig. 1752. 8. Guilielmi HoRSEBUGH tentamina & obferva- tiones cum aqua minerali Hartfellenfi prope Moffat 1750 inftituta, una cum relatione virium ejufdem me- dicatarum, quatenus adhuc cxperientiam innotuerunt. V.Ef \ HYDROGRAPHICA. 33 V. EJfays and ( tions^ Pbyfcal and Litterary Ri . fore n Socicty in Edinburgb. ec. vol. 1. £< butgbi 1754. 8. JOHAN. GOTTLOB KruGERS ordentlicbcm Pro- totToris , ec. Gedancken vom dem Helmjlacedtfcben Ge* • J:\iidbv . Helmeftaedt . 1755. 4. r H I L. de L I M B O U R G. traite des caux minerales de Spa. Leide. 1754. 12. • Hel- 34 BIBLIOTHECA HELVETIA. OH. BAPT. de hydraulica , o fta trattato I BURGO 5". delle acque mincrali del Majftno , Mauritio , Fevcra, SclutZ) e Bormio. Milano \6%y. 12. Gaspari Collini de Sedunorum Thermis , & aliis fontibus medicatis liber , annexa eft Simleri com- mentatio de alpibus &c. Lucernce \66\. Renwardi Cysati de Luzelovia & balneo ibi exiltente tra£tatus verfibus Germanicis &c. tefte Cy- fat. IV. Waldftatten See Befchreibung pag. 227. ZacharI/E Damur defcriptio & utilitas Therma- rum Favorienfium Rhaztix , vulgo diclarum Pfefers Bad. Bafdece 1704. 4. Udalrici Epiponi de balneo Losdorffenfi . Fri- burg i<5o8. 4. Conradi Gesneri de thermis, & fontibus Hel- vetis , & Germanis libri duo. Venetiis 1553. fol. Joh. Gregorii Gobelii de Thermis Piperinis & affeclu quodam graviffimo oculorum epiltola . Estat. cent.\. epijl. Guil. Fabr. Hildan. Oppenheim \6\p. 4. Guilielmi GRATAROLide thermis Rhaeticis , & Vallis Tranfcheri agri Bergomatis. Extat operis Vencti de Balncis pag. 192. Guilielmi Fabritii Hildani confilium in quo de confervanda valetudine; item de Thermis Val- lefianis; & Acidulis Griesbacenfibus , eorum facultati- bus & ufu fuccinte agitur. Acceffit epiftola ad D. Pan- lum Croquerum, in qua de Magiftralibus medicamen- torum quorundam compofitionibus , de extraclione item fce- H YDROGR APHICA . 35 foetus naortui, & de Thecmis.JPiperinis agitur , adjec"ta illarum tabuia gemina priore Thermarum , quarum trafhis teme & vicina loca , pofteriore defcenfus for- midabilis, ipfarum aquaram calidarum (caturigo , ho(- pitia, labra, & iolia, totumque adeo antrum fubter- raneum novo connatn repraefentatur . Francof.1629. 4.. Mat.THIJE Hirtzgartneri defcriptio fontis Gundifvillani in Praefeclura Lentzburgenli , Territorii Bernenlis inferta Tbeatri Europ: toni. iv. pag. <,6p. SOLOMON Hottingeri Tbcrmx - Argovia - Ba- dcn/cs , odcr Befcbreibung dcs hcrrlicbcn Bads %u Ba- dcn im Nutzbarkeiten , v.nd Aergeu , famt dcjfen Weife manier xmgebraucben . Zitricb 1701. 8. C a s p A r 1 S e R m u N D I de Balneorum Burmenfium praeftantia & ufu . Mediolani . 1 55)4. 4. Augustini Stoklini Nymphaeum Beatifs. Vir- ginis Marix Fabarienfis , feu Traclatus de celeberrimis Fabarianis Thermis , vulgo Pfefcrs Bad in fuperiori Helvetia , medela , fitu , & natura plane admirandis. DHling. 1631. 8. Joh. Rodulphi Wetestenii thermae Fava- rienfes omnium totius Europas maxime falutares & ad- mirabiles , in montium Sarunentium cavernis , prope confinia RrmicC fingulari Divina; Clementiae beneficio profilientes : Carmine elegiaco clefcripta: . Bafdeae . 16-J2. 4. M a t t h E 1 Z 1 m m E r m A n N 1 Unda Jordanis Fa- bariana, Pfefejferifcber Jordan^ oder Pifcina Probatica Fabanana . Eigentlicber Enfwrff des liebreicben^ iwelt- beriibmten Pfefers Bads , in der Oberen Scbiveitz, , Wirkung v.nd Gebraucb durcb fleijfigc Pratlic , aucb Unverdrojfene Arbeit berfUr gefiellet . Badcn . 1689. 12. THEODORI ZwiNGER examen & ufage de /' eau ?nt- D 6 BIBLIOTHECA mincvale la dr.ns lc pzttt de Fontainc , qui efi cbampois dc la Vacbcric dc Fortbourg^ appartcnantc a la Vdlc cfc Voct . Baslc . . Dclemont , procbc du pre de 4. J. J A C. S C H E u c H Z E R I Vernunft mdfjige underfu- chung des baades zu Baden. Tiguri. 1732. 4. J O S E P H. MARI/E QuADRII ojfarvazioni Fip.ro- Medicbe intorno alle acqitc tcrmali dcl Maftno . Mila- no. 1745. 4. BON/EFIDEI VlTALIS dijfertazione Medice - filo- fofica delle Terme del Majlno. Milr.no. 1734. Jo. Petri Paravicini , & Fabritii Paravicini bagni di S. Martino , detti communemente del Mafmo , efflenti nclla Valtellina ec. divift in tre parti , e brc- vemente in compcndio dati in luce dal Dottor Vaginnio Mofato . Milano. 1709. 12. Abhandlung von dem mineralifchen Gebalt v.nd medicini- fchen Gebrauch des im Marggraftbum Baden - Baden gelegen njoarmen Bades , und der Mineralbdder Uber- haupt . In demonjlrativifcbcr Lebrart gefchrieben , nc- befi einem Anhange von dem Gebrauch der Euclidi- fchen Lebrart in der Mcdicin , und einigen befondem Verfuchen. Strasburg. 1756. 8. Conradi Rahn De aquis Fabarienfibus &c. Lcy- d HUN- , HYDROGRAPHICA. 37 HUNGARIA. Or eorgii Wernheri de admirandis Hunga- iix aquis Hypomnemation . Vtenna Auft. 1551. 4. Justi Johannis Torkos thermae Almafienfes quo ad earum (irum, afpectum, contenta, virtutes, & juflu Regix Hungaricae proprietates , Excelfe Camerae defcriptae. Pojonii. 1746. 12. Margi Montalbani Marg. a Fratta Ae acquc minerali dcl Regno d Ungbaria. Venezia. 1687. 4. Paschalis Caryophili de Thermis Hercula- nis nuper in Dacia deteclis dilVertatio epiftolaris . Man- tux. 1735?. 4. Ejufdem de ufu & praeftantia Thermarum Herculanarum qus nuper in Dacia Trajani detefhr funt differtatio epiftolaris altera. Maritux. 1739. 4. POLONIA. \^d ONRADI, REGIN/E POLONI/E ArCHIA- T R I defcriptwn curieufe d una Fontaine ardente & Medicinale en Pologne . V. Ac~l. Lipf. 1 684. 325. DA- 38 BIBLIOTHECA DANIA SVEDIA. | oh. C h r i s t o p h. Heyene de acidulis Warby- enfibus traft. cui titulus Den nys uptagne Warby hai- fa och mineral Brunn , medb ftna anfialte Rdn och proft , famt des belagenhet , ock for hiviik^ ftuckdomar den in tienlig- . Sto- faf vuM , fom utbivertes ftnnes ckolm. 1708. I 2. URBANI HliERNiE Pellila ivatta pruf ivaren , havarigenom de ratta ock halfofammc Suurbrunnar ec. feu brevis aquarum explorator , genuinas & falutaies acidulas a fpuriis & vulgaribus aquis martialibus hinc inde in Svecia obfervatis difcernens. Holmia. 1 <58 3. 8. Ejufdem de acidulis Medevvienfibus in Oftrogothia lin- gua Svecia fcriptus hoc tit : Grundelig unterattelfe hu- ru mineral Watner bafl skal brukas , och pahnjoadfatt Diaeten skal kallas, hivar efter ock de fdm ftp af de andra Brunnar , Sive- rige betiuna behorige /imitation , kunna ( med ) ftch ftal- la och ratta Nyligfi uthi fldrfta korthet fammaendra- gen . Stokolm. 1708. 12. Car. Frid. Luther DifT. med. prior de fonte Soterio Kenzenfi Phoenomena in examine Fontis exa- £Hus inftituto obfervata recenfens. Refp./o^. Chriftopb. fez Retzens ; Neomarch. Sedin ljo6. 4. Samuelis Skragge defcriptio acidularum Wyks- bergenfium in Uplandia . Ett kort famtal om the fdr nzgte Aer fedan upfundne Surhrunnar ivid Wyksberg in Upland. Ocb Salem Sochu. Stockolm. 1708. 4. I. Godschalk Wallerii defcriptio fontis in Dannemark 1737* An- . H Y D R O G R A P H I C A . 3? A N G L I A. r. 1 1 de aere folo , 8t aquis V^ A G L A R o M o N T , Anglio: , deque morbis Anglorum vernaculis. Londm i6-jz. 12. NEHEMiiE Grew de falis cathartici amari in aquis Ebershamenfibus, & hujufmodi falis natura , & uiu . Lond. I <5p 5. 12. Caroli Leigh tenramen philofophicum de aquis mineralibus in Comiratu Lancaftrinenfi obfervatis . Li- bri III. Eborac. 16S2. 4. & Lipf 1^84. 8. Th. Guidot de Thermis Britannicis. Lond. 1694. 8« Beniamin ALLEN natural byftory of mhicral njoa- ters oj Great Britain . Lond. 17 11. 8. MARTINI Listeri Novs ac curiofx exercitationes, & diffcrtationes Thermarum , ac Fontium medicatorum Anglia;, eorum originem, falubrem ufum, & potationis modum tradentes. Lond. 16S6. ti.Eborac. 1682. 4. Lipf ldS^. 8. Lugd. Batav. 16S6. 12. Wil. Sympson hydrologia chymica , feu chymica anatomica Scarburgenfis, & aliorum Fontium falubrium in diftri&u Lboracenfi. Anglicc . Lond. \66%. 8. I. Floyer inquifuio in vetum ufum & abufum cali- dorum , irigidorum & temperatorum Anglia; balneo- rum . Amftelod. 17 18. 8. Rob. Peirce Batb memoirs en Obf made in 4? years pratlke . Briftol. 1697. $• Th. Short mcmoirs for tbe natural biftory of mc- dicinal nxaters . Lond. 1705?. 8. Ejuf- 4 o BIBLIOTHECA Ejufdem natnral hifiory of tbe mineral 'waters of Yorksbi- re , Lincolnsbire . Lond . 1733» 4» Joh. Q_UINTOON of minergl njuaters particularly of Batb . Lond. 1733- 8. Thom/e GuiDOT difcourfe of the bathe and tbe hot nvaters thcre nvitb fome Enquirics into tbe natu- re of the nvater of S. Vincenis rock near Brijiol and theat of Cajilc Cary . Lond. 1676. 8. Ejufdem the re^ifier of Bath or 200 obfervations contai- ntng an account of curas pcrformed by tbe Hofwels at Bath . London. i6$\. 8. Ejufdem apology for the Bath . Lond. 1708. 8. Ejultlein colleclions of treatifes concerning the city and isvatcrs of Bath. Lond. 1725. 8. WlLL. OLIVER praclical difcourfe of Bath «jvaters containinji the antiquites of Batbin? , the caufc of the Bath njuaters and of tbeir ingrediens . London . 171(5.8. ROBERTI WlTTlE Scarborough fpanju or a fcare- borough . York* 1667. 8. J Ejufdem pyrologia mimica or an anfnjuer to Hydrologta cbymica of William Simpfon in defenfe of fcarborougb fpavu . Lond. 1669, 8. Ejulclcm an anfnver to D. Tonflall againji fcarborough fpan.v. Lond. 1672. 8. William. Sympson hydrologia chymica or the chymical anatomy of fcarborougb and other fpansus in Torekfhire nsutth a dtjcourfe concerning the origine of hotfprings and a ^-indication of cbymical praHice . Lon- don . 1669. 8« G. TONSTALL fcarhorough fpansu /pagirically anato- mifed . London . 1670. 8. THOMiE Short de aquis in Derbyshire Lincolnsbi- , re and Yorkshire . Lond. 1734. 8. UN- 1 . H Y D R O G R A P H I C A . 4 UnDERHILL. SHORT account of tbe Briflol bot- W/ 'watt a . LonJ. 1703. 4. P. K.EIR .vi enqtr.ry into tbe natttre of tbe nuneral isuaters of Bri ?ol . Lond. 1739- 8. Henr. E v r ES account of Holt •waters . London . Stephen Halles examen virium, quas varias ex prascipuis aquis purgantibus , in fpecie illae ex tonte JeiVop difto {Jeffops Well) hauft.s. pofiident. V. Pbi- lofopbical tranfacli « giving fome account oj tbe prefent ing cc. London 175 1. ;;. 4^5. pag.- 4.4.6. §. 7. Jok. Rutty A metbodical fynopfts mineral nvaters lc. ideft tract methodicus aquarum mineralium , in quo celebriores aqua? calidas & frigida? Brittannix ec. London . 1758. H I S P A N I A. T HOMiE FERRER de Efparza tratlatus de la facultad medicamentofa que fe balla en la aqua de los bannos de Teroel en el Kegno de Aragon. C aefaraug 1674. 8. HOL- 42 BIBLIOTHECA HOLL ANDIA. V iante, urbe in vicinia Ultraje&i fita , fontem me- dicatum deteclum , cujus libellum confcriplit belgice ejufdein urbis chirurgus H. Van der Steeg. en Hcelkundige Ondcrvindingen , undernomen beprocft , aangande de Viaanfche Bronwell , door H. V. D. Stecg Stads Cbirurgin te Vianen, Amftel . 1753. 8. MOSCOVIA. Vj" eorgii Remus de aquis martialibus Oloni- cenfibus epiftola ad Johannem Philippum Breynium. V. Breynii epiftolam de melonibus petrefaclis . Lipfta. 1722. 4. pag. 25. GAL- % '* . H Y D R O G R A P H I C A . 43 G A L L I A. X_J ionisii Salvagini feptem miracula Del- phinatus. 1. de Fonte ardenti. 5. de Fonte vinolo £tt. Gratianopol. I <5 5 <5. 8. Jacobi Chagnesii de aqua fontis Hebecrevonii Praelectio habita in fcholis Academias Cadomenfis. Ca- ilorn. 16 12. 8. Steph. Couturier traitS des eaux minerales de Bourges . Bourges . 1685. 12. Nicolai D o r t o \i a n n 1 de caufis & effeclibus thermarum Belilucanarum parvo intervallo a Monfpe- Uenfi urbe dittantium libri duo . Lugd. 15"^. C L A u D. F o V E T nouveau fyfleme des Bains , & eaux mineraUs de Viclry en Bourbonnois . Paris. i6$6. 12. I. PASCAL traite des eaux de Bourbon /' Arcbambaud Paris . 1659. I 2. I. Stephani Strobelberger Gatti* Poli- - tico medica defcriptio , de qualitatibus Regni Galli- ci , Academiis , Urbibus , Fluviis , aquis medicaris, aere, plantis , mineralibus diflerens. Jen. 1621. 12. VlEUSSENS analyfe des eaux de Balaruc en Langue- doc , avec leurs proprietes . V. Mem. de Trevoux . 1709. pag. 4 5 6. /' /' Lcttres fur analyfe , & la vertu de eau naturelle & qui eji dans le mtnerale d unc Source , Jardtn de feu Mr. BlLLET , proche la Croix Faubin att Faux- bourg . Paris . 1705. f 2 JOH. . 44 BIBLIOTHECA /' Joh. Auberi les bains dc Bourbon Archambaud . - Les bains de Bourbon Lancy , & de Bourbon 1'Arcbam- baud . Paris . 1 604. 4. Ant. Aucane-Emeiiic. analyfc dcs eaux mine- rales d" Aix en Provence . Avignon. 1705. 8. D. D U C L o S Examen des eaux mineralcs de la France Paris i6y$. 12. C L. F O V E Y nouveau fyfteme des caux de Vicbi . Paris \6%6. 12. L I N D A N nouvelles de\ouvcrtes des eaux de Forges . Pa- ris . 1697. 8. Lovis Arnauldin des caux minerales de Soucbe . Dole . 1705. 4. MlCH. BALDI /' bydrotbermopotic des nympbes de Ba* gnols en Gevaudam , ou traitc de Bains & des eaux de Bagnols . Lyon . 1 <5" 5 r . 8. J O H. B A N-E memoire renouvellee des merveilles des eaux naturelles e?i favcvur de nos Nympbes Francoifes , ou traitc dcs eaux minerales de France . Paris . 160^. 160%. 8. admirablcs vertv.s des eaux naturelles de Pougues Les , Bourbon ,& autres renommces de France . Paris cbez Gif- fart . itfiS. 8. Obfervations fur la natxre des eaux minirales de Souche* Dolc. 171 1. 12. D. NORMAND analyfe des eaux de Soucbe procbe de Dolc . Dole . 1740. 12. G. JAUTTIER fur les eaux minerales de Bourbon . Troyes 1716. 12. G o u T T A R D dcs eaux minerales (F Abbecourt . Paris . 1718. 12. ' HONORE's MARIE-LuTHIER biftoire natu- rel- . H Y D R O G R A P H I C A 45 v relle dcs eaux . ct Aix . Aiit 1705. Renati Charles Quseftio , an Thermas Borbo- nenfes c^c. Befancon lyzi. 8. Ejufdem de lontibus medicatis Plumbarix . Bcfancon . 1746. 4. Traitc dcs eaux mincrales nou-jciicmcnt ddcouvertes a Paf fy. Paris .1-35. Joh. Barbuot fontis San: Reginalis muuralis medi- cati virtutum admirandarum in gratiam xgrotantium explicatio . Parijiis 1661. S. De Berchemin difcours des eaux cbaudes de Plom- bieres . Nancy, 1609. 8. Francisci Blondel lettre fur lcs eaux minl- rales d Aix & de Porcette . Bruxelle. 1662. 12. Joh. LE Bon abrcgi des Proprietez des eaux de Plom- bieres en Lorraine , extrait du Liure latin de Jean le Bon . Paris. 1576". 1616. 12. PHILIBERTI BUGNION difcours de proprietez & vertus a? une Source a" eau retrouvc nouvellement en vi- varez prcs de Valencc . L/on. 1583. 8. 1 Petri CARRE le merueilleux effets de la nymphe de Santbenay au Ducbt de Bourgogne , ou ejl fommai- rement traitS de fon origine propriete & ufage . Djion , 1^33.4. I S. CATTIER de la nature des bains de Bourbon, & des la leurs abus , qui fe commettcnt en boiffon de eaux. Paris. 1^50. 8. NICOL. CHESN EAUX dijcours & abregc des vertus & prdprietcs des eaux de Bourbon en la Comt6 d' Ar- maignac . Bourdeaux . 1629. 8. JACOB. CousiNOT difcours toucbant la nature , ver- tus & ejfets des eav.x minerales de Forges . Paris 1 63 1. 4. Jean. 4 tf BIBLIOTHECA Jeak. Moullin de Mar o_u ery tariti des eaux mincrales nouvellement decouvertes a Prfsy . Paris . 173.. 12. BLONDET fur la nature des eaux minerales de Segrai . Orleans. 1747. 12. Raymundi Jacob. FiNOTan phthifi aqus Cau- terienfes &c. Pariftis. 1746. AuGUST. COUVORADE /' bydre feminine combatue par le nympbe Pougeoife , ou traitd des maladies des femmes gueries par les eaux de Pougues avec les ermcs d Hcrcule . Traiti des memes eaux . Nevers . 1634. 8. N I C O L. D R O u Y N les eaux minhales de la monta- gne de Mouffon en Lorraine. Pont a Maujfon. 12. Pauli Dube' traclatus de mineralium natura , & pra> aquis fertim mineralis Fontis de Echarlis , prcpe mon- targinm. Parifus \6\y. 8. Ant. FABRE traiti des eaux minirales du Vivarez . Avignon . 1657. 4. /' STEPH. FLAMENT difcours de origine , & proprie- te de la Fontaine de Pouques Poities . 1 <5"3 3« 8« JACOB. FONTAINE dtjcours contenant la renovation des Bains de Greoux en Provence . Aix . 1619. 8. C L A U D. F O V E T le fecret des Bains & des eaux de Vicbi .en Bourbonnois dccouvert . Paris. 1679.12. ANT. de FOVILLOUX difcours de /' ongme des Fon- taines^ cnfemble quelques bijioires de la puerifoyi de plufeurs grandes O' dtjficiles maladies faites par l ' ufa- /' ge de eau medicinale des Fontaines de Pougv.es . Nc- , vers. 1592. 8. EsPRITdeFoURNIER difcours des admirables qua- litez, des eaux mineralcs rctrouvis dans le territoire de la Ville de Ba?nol\. Lion. 16x6. 8. A ° •> ABRA- HYDROGRAPHICA. 47 A B R A H A M I de Ll F R A \l B O I S I E R E dcfcription dc /.: Fontatnc nunerale (du Mont d' or ) depuis pcu te r.u Territoire de Rbcims . Paris 1606. 8. G A u T H 1 e r differtatiw fur les eaut» mincrales de Bo- te t\s bamsk Troycs . iyi6. 12. P E T R I 1- G I v R E le fecret dcs eaux minCrales acidcs ,qut ?jc. nent deiouvert par une mctbode fait voir , .- let qui meslent avec les eaux mtnerau» , fe dc Provins , de Spa , dc Forges , de Pougues , de Cbateau-Tbierry , £ Autevil , de Pafsy , d Ancefjc , /' opinion de Sainte Rcine , C^ qui montrc , que com- mv.ne toucbant /' aciditz dcs eaux minerales ne peu fub- fifter . Paris. i66y. 12. Ejuklem . traitd des eaux mtniralcs de Provins , conte- nant Icur anatomie , la difference des Fontaines , lcurs proprictcz , vertUS & effecls admirablcs . Paris . 1654. 8. PETRI le GROUSSER recueil des vcrtus de la Fon- taine de S. Eloy dit de Jouvence au Vtllage de Forges . Paris . I<5c". 8. le lettres les mineraux GUERIN, & GlVRE toucbant , qui entrent datts les eaux de Sainte Reyne & de For- ges . Paris . 1702. 1 2~ Franc N i g. G a u t i e r du R o c h e r an ven- triculi &: inteitinorum ulceribus aquse Bareginenfes &c. Tarifus. 1745. H V A G. T H E O D O R. B A R O N , & F. N I C. G A U- t 1 E r an ut fanandis fic pracavendis morbis plurimis aquse Pafiiaca: novx minerales &c. Parifus . 1743. THEOD. du BoRDEU lettrcs contenant des ejfais fur les eaux mmcrales du Bearn. Amfielod. 1746. 12. Pa- rit . 1750. 12. C A L M E T traiti hifiorique des caux & bains de Plom- bie- 4S BIBLIOTHECA bieres , de Bourbonne , <& Luxcvil &c. Nancy 1748.8. L E B A Y G mcmoire fur la naturc des eaux de Bagne- res . Paris 1750. 8. P E t R I H A B E r T dcs vertus & proprietez. des eaux mincrales cf Autevil prds Paris . Paris 1(52 8. 8. J O H. du H A M E L de la nature des eaux min&ales dc Dinant . Dinant 1^48. 8. GABRIEL. JuBLAIN rapport fidelc dcs vertus me- rueilleufes inherentes aux caux min&ales de Prifcey & Premereau. D/ion 1661. 12. JOH. LANDREY bydroloiue , ou difcours des eaux mi- nerales de Vic le Comte & de S. Meaulpx en Auver- gne . Orleans 1614.. 8. I. LARROWIERE fiouveau fyjieme des eaux minera- les de Forges , avec plufieurs obfervations des perfon- nes gueries par leur ufage. Paris 1699. 12. D. T. de L A u T A R E T les merueilles des Bains de Di- gne. Aix 16 10. HONORII Mar. LAUTHIER bifloire naturelle des eaux cbaudes cf Aix en Provence . Aix 1705. 12. BARTH. LlNAND nouveau traite des eaux minerales de Forges . Paris 15«? 7. 8. NlGOLAl de MAILLY traite des eaux de Cbe- nay en Cbampagne pres de Rbeims avec la maniere d' en ufer. Rei?m 1697. I2, CLAUD. MARESCHALL pbyfiologie des eaux de Vicby en Bourbonnois . Moulin 1642. 8. Raimundi de Massac Pugnae , fca de Lymphis Pugiacis libri duo' carminibus exprefli . Editio 2. cum notis Io. le Vafjeur . Parifiis 1^97. 8. & 1 ^99. Charles de MASSAC les Fontaines de Pougues de . Raymond de Maffac y en vers Fran^ois . Paris i6o A N T. MERINDOL apologte pour les batns d Aix . Ats i<5i8. 8. GERMANI METON traitS des eaux minerales trou- r vees en 1598. prh de la T tlle de /' Aigle en Nor- mandtc, avec le regime necejjaire pour ufer des ditcs eaux. Roticn i6zp. 8. M I L O N defcription des Fontaines mcdicicinales de la Rocbe pozay en Tourenne . Paris 16 ij. 8. M I N I A T traite des eauK mtnerales da St. Amend . Va- lencienne 1699. I2> J O H. M O U L A N S les vertus dcs eaux minerales de Baigntcrcs , CT de Bartge , lcur degr6 de cbaleur , leur compofrion , & leur vcritaih if*g<<'' Toulouje . 1 <58 5. 1 2. P H I L. M O U T E A u les miracles de la nature en la guerifon de toutes fortes des maladtes par /' ufage des eaux minarales de Bourbon Lancy . Cbalons . 1660. 8. PETRI Perreau la fingularite de la Fontaine de Satnt Pardoux en Bourbonnois . Paris. 1600. 8. JOH. PlDOUX difcours de la vertu & de ufage de la Fontaine de Pougues . Poitiers . 155? 7. 4. PETRI PoiSSONNIER les fecrets des eaux de la Fontaine de Sagray pres de la Ville de Pitbiviers ( dans l Qrleannois ) Orleans . 1*544. ^. Steph. POMMEREAU traite des eaux minerales , ou la nouvelU Fontaine de Saint Gordon . 1676.8. PAULI RENEAULME la vertu de la Fontaine de Medicis pres de S. Denis les Blois . Blois . 1(5 18. 8. J A c. R E Y N A T obfervations fur la Fontaine de Vals en Vivarez dijltllees. Avignon . 1639. 8. g SlE- 5 o BIBLIOTHECA. SlEUR de RHODES lettre a Mr. d Aquin fur les eaux mmcralcs de la montagne de Fouviere a Lyon. Lyon . 1690. 8. Seb. RlCHARD les bains de Digne en Provence. Lyon. 16 19. 8. Petri Rondeletii Avallenfium aquarum medi- catarum defcriptio. Parifus. 1^40. 8. NlCOLAI STUBIN la Fontaine de Jouvence de la France , 011 de la Fontaine cC Hebecrevon prh de S, Gilles en Conftentin. Paris . i6iy. 8. T A B L E T obfervations faite fur la qualite des eaux mi- ntrales dc Bagnollcs en baffe Normandie . V. Mtm. de Trcvoux . 171 5. pag. 2377. JOH. TARDIN hifroire naturelle de la Fontaine qui brusle prez Grenoble . Tournon. i<5i8. 12. N. THIBAULT petit traite des eaux & Bains de 8.' Bourbone . Paris. 1658. Petri Abrahami Titot natur.-e & ufus Thermarum Plumbariarum brevis defcriptio . Baftl. i6§6. 4. Pauli TuRASSON /e mercure venge de Mr. de Paffis Mcdicin de Crcji , ou Apologie des eaux de Die . Dic . l6y?. 12. JACOBI du VAL /' hydrotherapeutique des Fontaincs medicinales nouvellement decouvertcs aux cnvirons dc Roven , tres utiles & tres proftables a un chacun. Roven . 1603. 8- F. VlLLEFEU difcours de Fontaines dc Vic lc Com- te . Lyon . 1616. 8. P. S de V u L o N dc f ufage des eaux minerales acides , & fur tout de cclles des Auriols en Trienes & de Monefiier de Clermont . Grenoble . 1639. 8. Ghta- . . H Y D R O G R A P H I G A 51 Qualitez & vertus des eaux de la Haajuiniere a (tx /..- ves pris Paris ( en Beauce ) avcc le gouvernement * neceffaire a F •'/•'•;- de cette eau par de L. Paris . 1620. 8. Abregh dcs vertus & qualitez dcs eaux dc Baignolle Caen. 1 2. Objl n fur L: materie , le vertu & f uja^c des eaux minerales & medicinales de Joube prh dc Dole en Francbe Comre . Dole 17 10. 8. D/Ji la proprictc des eaux de Plombiers . par A. T. M. C. Parts . i<5Sl. 16. Hydrologie ou traite dcs eaux minerales rrouvces aupres dc !.: Ville dc Nu/s cnrre Prijccy & Premereau ; par tin R. C. D/ion. 1661. J 2. M E I G H A N a Trearife of rbe nature and povuers of Ba- :es berbs and njuarers . London . 1742. Fontaines dc Pou^ues en Nivernois , de leur verru , fa- cultr, & manicrc den ufer difcours , qui peur Jervir acides goi\t aux fonraincs de Spa , fy aurres de mcme , & un A-jerrijJcmcnr Jur lcs bains chaudcs de Bour- bon . Paris 1 584- 12. J E A N BETBEDER dijferrarions fur les eaux mincra- les du mont de Marjan . Bordeaux 1750. 12. BAUDRY rraire des eaux de Bourbonne . Djion 1735.8. Th. de BORDEU Lcrrres conrenanr des Ejfais fur l biftotre des eaux minerales du Bearn , & du Bigorre. Paris 1745. J A Q.U E S-Fr ANCOIS Chomel rraird des eaux mi- /' nerales , bains , & doucbe de Vicbi , dc Bourbon Ar- cbambaur 1738. 12. B E R R Y A T objcrvarions pbyfiques & medicinaies fur les eaux minerales cf Epoigny dc Pourain de Dtge & de Touci aux environs a" Auxcrres , avcc v.ne confulrarion ' g 2 << l 52 BIBLIOTHECA a r ufage de ccux qui cn boivent . a Auxerrc; 1752. 12. M. de S E C o N D A T obforvatiom dc phyfque & de hifioire naturelle fur les eaux minerales de Dax , dc Bagneres , & dc Barcge &c. Paris 1750. 8. SALAIGNAC eaux mindrales de Bapntrcs analyfe des Sources de falut , & d Artiguelongue . Paris 1752. 8. M. G. Lettres fur les nouveaux bains mcdicinaux . Paris 1752. 12. D O N N E T traitc des eaux & de fontaines minerales dc Forges . Paris 175 1. 12. Examen cbimique d une eau minerale nouvillement de- couvcrte a Pajfv , dans la maifon de M. de Calfabiggii , exfrute en confequence de /' ordonnancc de M. le pre' mier midecin du 2. Avril 1755. qui commet a cet ef- fet les Sieurs Venel, & Bayer, prcposes par le R.oy a /' analyfe dcs eaux minerales du Royamme . Parts . I755- 8 - Qusftio medica : Utrum Aquitanis minerales aquae mor- bis chronicis? Pra*fide Joanne Baptifta BaffevtUe ; pro- ponebat Theophilus de Bordeu, thefeos Auctor. Pari- fiis. 1755. 4. JEAN-MARIE PlNOT dijfertation fur les eaux mir nirales de Bourbon-lancy en Bourgogne , avec quelques reflcxions fur la faignkc . Djion 1752. 12. Academie Royale des Sciences &c. 1) Paris . 1683. M. fOLI Medicin de Vicbi concretiones e terra & fale in Thermis Vichi examinavit. l6pp. Examen des eaux minerales dc Balaruc ,& de Saint Amant par M. Boulduc. . pag. 55. 1701. Sur les eaux de Pafsy . pag.62. 1707. Examen des eaux de Vicbi , & de Bourbon par. , MBurlet. pag. 97. 6* 112. 1720. Sur de nouvelles eaux minirales de Pafsy .pag.^z. 1724. Sur . H Y D R O G R A P H I C A . < 3 -' j 24. Sur le cbalcur des eaux de Bourbonne. pap. 47. Sur les eaux dc Paf} . pag. 50. /w M. Geoilroy le cadet Pag- l 93- 1726. Sur les caux de Pdfsy . />#g. 30. />//r M. Boulduc /f Fi. . 306. 1735« -S- ; les eaux de Forgcs. pag.%2. par M. Boulduc. pag. 443- 1 "40. Le Monnier obfervations (t bifloire naturelle faites dans les Provinces Meridionales de la France pen- dant r annec 17 3.9. Sur les Sources minerales de VAu- vergne &c. pag. lyy. 1-44. Sur les caux minerales du mont-cf or . pag. 18. par M. Le Monnier. pag. 157. 1746. Sur lcs eaux favonneufes de Plombieres . pag. 4.9. & 1 09. par M. Malovin . 1747. Sur les eaux mtnerales de Baredge. pag. 72. par M. Le Monnier . pag.2^9- 1752. Obfervations fur les eaux de Balaruc par M. Le Roy. pag. 61 5. 1753. Sur les eaux thermales de Vichy . pag.\6j. par M. Las6ne D O- PATAVII CIDIDCCLXI. EX TYPOGRAPHIA CONZATTI. SUPERJORUM PERMISSU. D O M I N I C I VANDELLII AFOLOGIA C O N T R A CEL: HALLERUM. PATAVII CIDIDCCLX. EX TYPOGRAPHIA CONZATTI. SUPERIORUM PERMISSU. CELEBERRIMO VIRO D. D. CLAUDIO NICOLAO LE CAT Medidnae Do£tori ,, Primo Chirurgo Nofocomii Rhoto- magi j Profeflbri ac Demonftratori Rcgio Anatomis, Chirurgiae , & Sodali Regiarum Academiarum Londin: , Matrit: , Berolin: , Imp: Nat: Curioi: , & a Secretis Academia; Riiotomagi &c. Dominicus Vandellius S. D. Bftupefccs forfan , Vir Celeberri- me , me rurfus de Halleriana Tendinum^ membranarumque In- fenfitivitate fcribere 5 poftquam Tu fatis lu- culenter contrariam fententiam comprobafti ( hcec & demonftrafti i ) ; & dum quaftio A 2 num- ( I ) Sulla Infenfitivita ed Irritabilita opufcoli raccolti dal Fa- bri ec. partc 2. pag. 117. Traduzione della memoria fulla Senfitivita della Dura e pia Madre , de' Perioltj ec. del Sig. Le Cat . Sulla Infenfitivita ec. fupplimento . Differtazione 1. intorno alla Senfitivita della dura e pia madre ec. Le Cat par. 2. pag. 7. Lettre ec. pag. 12.1. . numquam penes Clariores Medicina , & Chi- rurgta Viros antiqua artis Yarenium dog- mata tot faculis confirmata in dubium revo- cavit . de Non hac quaftionc , qu<$ jam a Praftantiffinus Viris re/ecla & abolita c/?, dijjerere ingvedior ; quamvis permulta & recentia experimenta non in brutis animali- bus 5 fed in hominibus facla in medium af- ferre pojjem : Verum contra illa pracipue fcribam^ qua contra me ab III. Hallero edi- ta fuere ( i ) Interim Te etiam atque etiam ro.oo , ut hoc ejje opufculum 3 qualecunque fit , & Tibi in- fcriptum^ & gratum acceptumque habere ve- lis, & ut decemas recle an injuftc contra me III Hallerus invehmtur. Citerum valeas^ & vigcas in artis incre- mentum: Ego Te ornni cultu & ftudio dum vixero profequar. Dabam Patavii KaL Oclob. CIJIJCCLX. »*#**»******************** partics fenfibiles irritables corps ( i ) Memoires fur les & du animal. tome quatrieme. a Laufanne . ij6o. Quum . . : V A N D E L L I I 5 ST *> v • ^ - , - uum audivi novam III. Halleri ijehtentiam de rnfertfitivitate Tendinum, membranarum &c., quae cft contra innumeras & pene in- finitas antiquorum , & recentium Anato- micorum,& Ghirurgorum obfervationes ; il- lico cultro anatomico in hominum, & brutomm animalium fbus nervos indagavi per propriani Tendinum iubftan- tiam, illolque inveni , 8c palam denionftravi . Plurima ex- perirrienta in vivis animalibus , & in hominibus inftitui , quibus femper antiquam fententiam confirmatam agnovi . Et eo magis in re tam gravi ad experimenta confugere ium duxi; propterea quod vidi nonnullos ex Italis, veritatis amore duclo> , fed folum nomine Halleri per- motos novam ilMus opinionem amplexos eife : & hi Pedi- fequi 111. Halleri fa«fti elfe videntur , ut in Republica Lit- terana nominari poffint, & a laudato Viro laudari Hinc ego veritatis amore impulfus , non contemnendo Hallerum , non contendendo cum Magno Viro , experi- menta mea, meafque obfervationes tribus epiftolis edidi (i) C ltra primas duas liluft: Hallerus acriter fcripiit : Ideoque refp coactus fum :ii vero fummopere difplicet in 111. Halierum fcriben- do , debere falfas illius propofitiones , manifeftas contradi- Rio- y^< t<^> K/^l K&^ ^&> ^^ '«S* "^^ *^> "^1 V^> ><^ <^v v^ (i) Epiftola de fenfibilitate Pericranii , Perioftii , Medullae , durae •in^is, Cornea», Sc Tendinum. Patavii . iy$6. Epiftola fecunda & tertia de Senfitivitate Halleriana . Patavii . 1758. . . 6 Apologia. cliones, nec non fenfuum meorum mutationes palam face- re. Id ago, non ut injuriam Prajltantiffimo Viro aflcram ; fed ut vi 8c vim repellam , & eo robore nilu , quo Ag- grefTor in me irruit. Priufquam ad rem dcveniam , artes Halleri indicare ju- vabitj quamvis ipfe ajat fe in lnc quasftione cavillis non uti (i). 111. Hallerus omni ftudio fuorum Adverfariorum fa- rnam deprimere conatur (2) , probitatemque (3) , luoique Pedifequos ad fydera extollit (4). Anatomici a me nomi- nati in prima epiftola (5) nomtefl mutat , ut a nullo agno- lc.itur (6) . Ut vero experimenta cujufdam Pedifequi in pretio habeantur, ait Hallerus, illa in Academia Bononien- fis Jnftituti coram Academicis ab ipfo fac"ta fuilfe (7);quum Bononieniis au6tor in fua Itala epiftola fateatur non in A- cademia experimenta feciffe ; fed illa Academia: tantumodo exhibuifle , ideft fi haac vellct, facienda obtuliffe (8) , ut i teftari poffunt Celeberrimi Academia: Viri . Si lia c omnia legeret graviffimus Vir Hambergerus, rurfus fortafle illa fcri- be et, qua: olim (p). De- v£^ V5?> <*d viTi <^7> W?*> <^> <^> mes raifons les premieres , & je ne me privaudrai pas du petit artifice fi comun dans les difputes (2) /. c. pag. 51. 72. (3) /. c. pag. 6%. 72. l c 1 (4) - - V*g* 3 S - 4 - 4& 73. (5) Epiji.i. $.6. jpsg. 215. cpifi. 2. §. 55. pag. 240. (6) Memoires cit. pag. 50. (7) Memoires cit. tom. g. pag. 1. [a) Cette lettre fut lue par V /' autev.r dans Fajfemblde de htflitut des Sciences de Boulogne . . . & fit voir aux favans qui la compofcnt fes oxperiences & , , t fes objervations fur cette matiere (8) Sulla Infenfitivita &c. Raccolta . part. 1. pag. z6o* (i) Q!'e- fia lettera fu letta dalV *Autore nelf jTccademia dello Inflituto delle Scien^e &c. .. ed efibi alla (leffa %/fccademia le fperien^e , ed ofjerva-^ioni fu tale materia. (p) Hallere laudas mifella fcripra , modo in iis legatur Halkrui Splen- . Vandellii 7 Demum aliis pnrtermittis, experimentum durjB rhatris a fuis Seftatoribus ia-pe viium , Hallerus te numquam ohfer- vaviife perhibet (i), an quia id proprije fententiae contra- rium elt. refponiionem Modo veniam ad ea , qua? magis meren- tur (2) . Pagina ad libri oram adfciipta indicat, quam in paginam erit refponlio. i i i 11- Hallerus inter fuos violentos Adverfarios me recen- 2 fet qui ejus , neque probitati peperce- 3 , neque famae rim . Verum eniai vero iftam Hallero opinionem de me evellere e\ ani.no debebant iplie meae tres epiitola; , in qui- bus ^^ V5^ v^> %^\ kjz?^ <^/\ V^> K^, V5^ K/7\ ^Vi v5>> V^l • ,, Splendidijjimus , %/fevi no/iri Sydtts quxvero hos flofculos vcl „ iimiles n :n continent. c.i >:bi non probantur. In ha>c igi- tur „ iniquam & acerbam exerces cenfuram , & verba fen- „ lutnque muras, uc habeas quod obijcias . Quod fi au£lor fe ie dtfer.dir, „ ronuiciis illum exigitas , & omne acerbitatis „ \irus m cum effundjs' judi em rc geris in propfia caufa >»•••• Eadcro controvertcndi methodus tibi iuit , cnm b. ,, CoCchwizio , Cel &ramerq , 111. Van-fviten , 111. Hubero ,, conterraheo 5c collega tuo difputares . Sane , hoc modo fi prrgas a§ i ,, , j s, ut viri haneftiomneseos Auftores, quos laudas ,, , mitiimum inter adulatores tuos referant, iflos „ vero, contra qu s aliquid mones inter viros probos, hone- lios ,, , & do&os numtient. Georgii Erbardi Hambergeri de ref- pirat.-onis mecbatii/mo &c. dijfert. Jena. 1748. cui adje&a lunt %Alberti H.illc, de relpiratione experimenta , cum Hambergeri animadverliornbus . pag. iiy. **, (l) Mem. to.n. 4. exp. 5. pag. 15. exp. 6. pag. 17. 27. (l) Mem. tora. 4 Refponfe ginirah attx objetiions quon a faitcs contre V infenftbiliti des plufieurs parties du corps animi. (3; Ont trouvi des advafaries violens {M.Biancbi deTnrin , M.M. Vandelli,Girard, Radni^ki , Fe) % qui n ont ipargni ni mapro- bttd nt , aucune des qualitts , qui pourroient v>' attirer /.? frdbne opinion de :non ftecle . , 8 Apologia. bus nihil nifi ratione-; & experimenta propriiscontr.iriaHal- lerus invenilfet; quod ii contra Halleriana experimerita fcri- bere , atque fentire, idem iit ac ejus famam , & probita- tem deprimere ; non de me folum queri , fed pene de to- ta Anatomia.' , Medicinae, & Cfairurgiae Republica deberet, quaz femper in antiqua & contraria fententia inhjeret §. ii. 24. Ncque nervos , neque cutim infenfibilem Hallerus um- quam reperit (1) in plarimis fuis experim*ntis , an quia hoc indicavet, bruta animalia non femper apta effe ad fen- fum demonltrandum. De nervis hoc tacile credo, quia ego inleniibilem femel nervum expertus fum (2) ; attamen cu- tim inieniibilem faepius inveni (3), idemqu^ Gel. Le Cat (4) Laghius (5), Girard de Villars (<5) , Bianchi (7), M. R. Pater Tofettus (8) obfervavere . §. III. 26. Hac in pagina clamore & pompa numerus obfervationum in hominibus, & experimentorum in brutis animalibus in me- dium affertur : Ego vero nonnullas obfervationes in homini- bus iniiitutas adducam, & eas, qua? ex operibus Halleri Ad- verfariorum excerpere potni ; reiinquendo tamen illas Rei- marii , Whyt , Kraufe , Radnitzlp , Vandenbos , aliorum- que, quorum opera ufque adhuc ad me non pervenere. Ve- V5"> v^> y^> v5*> v^>> ^^. >^5>-> »^> vj^ v^s v<^> vtf>> v^> ^O, n ai infcnftble d:s nerfs (1) Je jamais vu d* animal aux bleflures , je ne ctois pas en avqir vu d' indijfcrens a cell: de la peau . (2) Ep. I. §. 13. pag. 21 5. lb]d (3) - M?- 2! 5- (4) Differt. 1. pag. 124. Ratb part. 2. (5) Racc. parte 2. pag. 111. (6) Ibicl. pag. 203. (7) Lett.i. ibid. pag.2%, & feaa. caU.z. Lett.z. pag. 48. (8) Racc. part. \. Lettcra 1. pag. 170. . V A v n E L L l 1 9 Verumtamen fi omnium Halleri Adverfariorum fingulas ob- fervariones, ac eas ab Artis noftrae incunabulis ufque ad hdc rempus habitas, hk enunriaflem, nimia quanrirate pau- Hallerianorum obfervationes obruerentur ; attamen ab iis, quas modo enumerabo, fatis fuperantur. Et ut aequo & jufto judicio perpendantur obfervationes , - Hallcri vocantur, & quae extant ex parte contrariae fententiae , in duabus tabulis omnes feorfim recenfebo : Et ecce Hallcriana Tabula - ! Pericranii obfervariones 8 1, Perioltii obf. 3 Durse Matris - - - obf. ii j , Capfularum articulationum ob£ i Tendinum ... - obf. 19 Pleurae 1 obf. i Sequens Tabula continet obfervationes ab Anatomicis , Medicis, Chirurgis faclas quibus declarantur , partes , qu^ funt in controveriia, efle fine dubio fenfibiles. Pericranii - obfervationes 26" Perioltii obf. '3 Dura: Matris - - - obf. 34 Pise - - - - obf. Matris 3 1 I ^fularum articulationum obf. 9 Obf. 8 &c. Peritonasi obf. i Tendinum ----- obf. 20 Oflium medullae plures obfervationes Huic Tabuln* (ad quam conficiendam quibus aucloribus ulus fim copiofiore Tabula in fine ofrendam • ) diverfas alias obfervationes , & maxime quatuor de infenfitivitate B ce- . io Apologia. cerebri adjungere poflem , fi opus eifet ; Prcetermitto quo- que experimenta in brutis animalibus facla, quippe non bru- torum fed hominum obfcrvationes hanc qurcftionem decer- ncre debent. §. IV. 2 «« Omni ftudio Hallerus demonftrare conatur, nervos quin- ti paris nullo paclo ad duram matrem pertinere, quia Cl. Mekelius , ipfe Hallerus , M. R. Parcr Tofettus , Clericus quidam, & Bononicnfis eos dctegere non potuerunt. Mekc- lium magni facio , cum diligens , & celebris fit Anatomi- cus ; Hallerum plurimi facio ; fed ejus aucloritas in hac re valet c parere parum , quia propris fententi haec debet ; R. Pater Tofettus , Clericus, & Bononienfis numquam fue- re Anatomici; imo primi duo numquam ad Anatomen in- cubuerunt. Cl. MekeliLis autem dixit , loquens de nervis dursc Matris ( i )„ Pra:ter has adha?fiones , fibras nerveas „ five furculos in duram matrem ab hoc nervo excurren- „ tes , etiamfi omni ftudio in illos inquifiverim, numquam „ i venire potui . „ Igitur Cl. Mekclius lios nervos num- ijnam invenire potuit ; hos tamen Cl. Laghius, & ante ip- fum alii Cel. Anatomici invenere : Quibus ex iis creden- dum fit , Leclori dejudicandum relinquo. §. V. 31. In quxrendis tendinum nervis, non furficit nervos a muf- culo ad tendinem profequi ; inquirere & profequi oportet nervorum ramos tendini propinquos, qui an tendini nervos fuppeditent, anatomico cultro nos certiores fieri debuimus Quemadmodum Cl. Laghio , & mihi obfervare contingit non \£?\ yS* <^< vtf* *&* •>&> ^^ v^ "*&> '^* V^" «^* ^^ ^ (i) Traffatus dc quinto pare nervorum cereiri « Gotting* . 174^* §• 33- Pag- 21. . . . . V A N D E L L I I 1 i non folum eos cfle in vagina tendinis, (ed ipfam & pro- priam tendinis fubftantiam ingredi §. VI. Suos Sectatores nominat III. Hallerus. Nos etiam fepa- 37. rata Tabula luos Adverfarios adducimus Halleri Seclatores. Mulr: R Patres Tofetti, Petrini , Audrich, Pozzi. Clericus Fontana. Meiitci frmplices Morandi , Gratiani, Baflani Caldani Bononienfs , C^ Di/cipulus C/. Tacconi Chirurgi Paliani , Morretti , Verna. Aln lero nobis incotrniti Vivienzi, Piazza, Cigna, Farion, Borde- , Hunter , Emett , Broklesby , ihlmann, Houflet, Mieg. Cl. Larber , & Fracaflini obiter aliquid di- xere de infenftivttate in eorum operibus Halleri tamen Difcipulorum nomina praterflo, quia illi cum Pra;ceptore grati animi caufla fentire debebant. Contra Hallerianam fententiam de Infenfitivitate , & Ir- ritabilitate fcripfere fequentes Anatomise , Chirurgia: bc Me- dicinae Profeflbres. B 2 Clau- ...... 12 Apologia. Claudius Nicolaus Le Cat Medicus , Primus Cbirurgm ' Nofocomii Rhotomagi , Profejfor , & Demonjirator Re- gius Anatomia , Cbirurgia , & Celebrium Academia- \ rum Socius &c. \ Delius Medicina ProfeJJor in Univerfttate Erlang: Alexander Monro. Celeberrimus Anatomicus Edenburgi Lotteri Cbirurpia ProfeJJor in Taurine?ift Univerfttate Bianchi Anatomcs Profcjjor in Taurinenft Univerfttate Lamberti Primarius Cbirurgta PrcfeJJor Alexandria Li- guria, atque Cbirurgus ex Collegio Regia Univerfttatis Taurinenfts Ponticelli Arcbiater Reg: Celft: Hifpaniarum Infantis Du- cis Parma &c. Laghius Publicus Anatomia & Medicina Profejjor Bo- nonia , Academicus Penf: Benediclinus m Lijiituto Scicntiarum & Artiv.m , nec non Nofocomii Vitaj Medicus Tacconi Mcdicus , Publicus Anatomes emm:ritus Profcj- for Bononia , & in Nofocomio de Morte Medicus Pby- fco - Cbirurgus Petrioli C/. Anatomicus Roma. Girard de Villars Medicus Monfpellienfs. RofTi Medicina Leclor in Mutinenfx Univerftate , & Bo- taniccs DemonftratoY Medici, & Chirurgi Cl: Sanfevcrini , Anigoni , Fe , Reirnarus, Villefavoye , Whytt , Kraufe , Vandenbos, RadnitzKi, Fabri, BertolTi. In hac Tabula certe nullos Coenobitas regulares , neque irregulares, neque Clericos invenies, quibus, fi viveret Sba- ra- . V A N D E L L I I J 7 i liti raglia , diceret ( ) „ praedicent 5c orent , Sc fe abfti- „ aeant ab impropria cognitione, militent Chriito , & opi- „ niouibus fecularibus non ie implicent . „ §. V 1 1. Hallerus atlerit Cl. Molinellum obfervaviflfe duram ma- 38. trem abique leniu; (ed ipie Molinellus anno 1721. „ Retu- in „ lit (2) ad Academiam obfervationcs varias , qnibus „ erat hoc experimentum : Siniitram cranii partem cani vi- „ vo aperuerat, tum duram matrem iterum & i.cpius pun- ,. gens obfervaverat , canem convuliionibus quidem torque- „ n vaiiis, praefertim cum ea pars durae matris pungere- „ tur , qu3E maxime ad os adhaTebat. „ Idem experimen- tum pluries elapiis annis coram Halleri Seclatoribus Cl. Linellus repetivit duram matrem vellicando ubi ad os ea Erebat, & femper fenfibilem valde illam periclitatus eit, ut fa*pe Cl. Vir me certiorem fecit §. VIII. Paiiani Romae Chirurgus Cclebris creatur , ut quoque Co. 41. Algarotti Celebris &: lllujlris , ut revera eft, nunc vocatur ab Hailero, quia cum ipfo ii Cl. Viri fentiunt de hac qua> ftione; cuamvis contra Algarotti nimis ruditer invehtatur in primo tomo Diarii Bernenfis, inter cujus Diarii Auclo- res ipfe Halierus elt. §. IX. 2, Cel. Hallerus fuorum Adverfariorum experimenta refert , 4 ulq s aliquomodo^ fuam fententiam confirmare videntur . Ideo- 47. que <*£?> -^t <^> w5^> <^7*. i^V <^> \^\ v5*> v5^> w5^ «^> <^> (i) Oculorum & mentis V igilia . in Priefat. pag.xxi. (i) De Bonon. Scient. Injlit. & ^lcad. Coment. tom. I. exp. laudare illi que non eos reprehendere , fed debebat , quia veritatem amant , & quidquid eis contingit experiundo pa- lam faciunt, nec quidquam abfcondunt, ut fortaffe aliorum mos eft. Zinnius tamen, & M. R. Pater Pozzi , Zimex- mannus veritatem omnino non celant piimus enim i ; ( ) plura experimenta perhibet de cerebri infenfitivitate; Pozzi tria experimenta habct de fenfu dura? matris(2), Zimer- fenfibile invenit Ci. Moli- mannus ( 3 ) valde pericranium ; nellus (4) pluribus experimentis duram matrem fenfibilem re- perit . Sed miror, Hallerum, aliter quam funt experimenta fuornm Adverfariorum , retulifle , tamquam hxc propriaj opi* nioni favorabilia fuilfent. Hallerus igitur dicit, Sanfeverinum vere duram matrem infenfibilem inveniffe (5). Verum ipie Sanfeverinus (<5) in duobus pullis gallinaceis , fupra qua? ani- malia experimentum fecit, non folum duram matrem infen- fibilem obfervavit, imo totum ferme cerebrum gladioli api- ce paulatim extraxit, & animal in eadem perfHtit indok-n- tia; & paulo infra, in alio pullo, dicit,, dum dura mater „ pungebatur , nullum animal doloris fenfum indicabat, fic „ quoque dum acu externa capitis integumcnta pungeban- tur „. Qurc cnm itafint, ha?c experimenta nihil profunt ad Haileri iententiam ; imo indicant , i iibi dixi , ani- malia non femperapta efle ad ienfum demonftrandum , eriam in . partibus, abfque ccntroverf a , fcnfu exquifito prrediti^ 7) Hallerus affirmat , Cl. Lorry dixifle laxatum tendinem eife abfqne fenfu (8); fed ipie Lorry (9) dicit , tunc in W^» <^> V^) U5^> V5^> u&H K6* K&\ <^5*> <^> ttf^) <^*> <*C> (i) Supp. Racc. part. \. pag. 94.. & feq. (2) Part. 1. Racc. pag. 232, & feq. (3) Jbid. parte 1. pag. 757., & pag. i\6. § 49. (4) Part. I. pag. 290. & Jcqq. (5) M. Severini a trouvi de bonne foi , la dure mere infcnftbile . (6) Racc. parte 2. pag. 70. (7) EP- I* §• 5- Pag- iH- Pag.4.4.. (8) M. Lorry , efl conventt , que le tendon rsl.rcb^ nefentpaf. (p) Racc. part. 2. pag. 188. 6" jcq. . . Vandellii 15 in tendinis punclura nulUim vehementem d >lorem obierva- vifle , non jam abfque feniu reperifle tendinem , qui ita fauciatus dolorem maximum ahimali attulit in cruris ex- : . Subijcit Hallerus dicens , Cl. Petrioli dedifle ex- nentum de nii infenfitivitate (i)j fed fi Hal- krus legiflet ipfii rioli rationes ( 2 ) contra hoc expe- rimentum, qu l abfque neeeflariis diligentiis ac animadver- verlionibus inftitutum fcfc» certe H.illeru» non recepiflet ex- perimentura hujufraodi tamnuim fibi propitium . Dicit quo- que Halierus, quod Girard dc Vtihts (ibripferit, tendinum »m nou produxifle dolorem , 8c difhculter nervos ; aif Girard Villars fcri- e m.uri demonftrari (3) ; aliter dc pfit ;. , ideft „ Dum propria defenfus membrana nervis rata velut , cooperiebatur tendo , major fenfibilitatis ;i. venit confbnrer oblervandus, quam luld nu.l.ibatur. „ Hic loquitur de majori , aut min itare rendinis, non jam de ejufdem infenfiri- vitate alio in loco ipfe Girard ait fic autopfia ; & (5) „ ., demonftrat cximiam fenfibilitatem in dura marre , & ren- „ dinil is , in quibus sgerrime reperit nervos Mekel „ peririfli aatomicus. „ Ex di gitur parer Girard de Villars non dixiffe ten- efle infenfibiles, ficuti Hallerus retu- dines ( autumat , ) & liife Mekelii dirficultatem in nervis inquirendis . Verum jam me pudet in hujufmodi commentis refutandis verfari . Per- go ad alia Suam >^y. s5?> <*&\ <^» «v^ <^> v<^4 lO^ (i) pag. 45. M. Petrioli rapporte une expcrience en faveut de la infenfibiliti. du piricrane 'z) R.xcc. parte 2. pag. 262. s' d? (3) pag. 47. M. Girard efl vu reduit a avouer , en faveur une tb&orie qu il appelle qite V irritation des empoifonce , fouvent tendons ne produit pas de douleur , & qiC' on a bien de ia peinz a dcmontrer les nerfs de la dure mere . '\rrte 2. pag. 204. (5j Ibid. pag. 210. . Itf A P O L O G I A. §. X. 48. Snam diligentiam in experiundo declarnt Halierus, vide- licet diftinguendo tendines, & vafa a nervis ; ita ut fui Ad- veriarii Clariflimi Anatomici , Chirurgi & Medici nefvos a vafis & tendinibus- non diftinguant. Aliqui fui Difcipuli, Hallerus ait, quod a Pofteritate in- ter majores Anatomicos Seculi acftimati erunt , quia fuo- rum experimentorum Socii fucre. Hax fides, & fpes iit pe- nes Auclorem §. XI. 0, 5 Miror cur Hallerus mutaverit nomen Anatomici, nifi forte ut eum inter viros incognitos locare poifet: Si enim latine Mediaviam , aut vulgo Mezzavia ( i ) Pubiicum Anatomis Inciforem legiflet in meis epiftolis , non vero Mczzana\ illico Hallerus agnoviflet virum incognitum non efti Celeberrimo, Mor- Mezzavia , aut Mcdiaviam , qui a gagnio diverfis in locis fuorum operum ( 2 ) magna cum eft in hac lande nominatur , qui Publicus Anatomia? Incifor Univerfitate , Philofophirc , & Medicinae Doclor, Sacro huic Collegio aggregatus, & antea Medicus Chirurgus hujus No- fo- (1) Ep. 1. §.<5. pag.zi$. Ep.z. $.55. pag.141. ep. ait (2) Murgagnius 1. ciat. IJ26. §. 56. pag. 6$. Jic , non a „ me modo , aut ab Nicolao Mediavia Philofophia» & Me- „ dicirae Dottore, cujus egrcgia opera jam aliquot annos in dat. ,, publicis utor diffeftionihus. ,, Epift.%. an.ijjp. $4.,, „ nominatim Nicolao Mediavia: Philofcphia? & Medicina? „ Doclori , apud me in publicis privatifque di/Tc£lionibus fedecim jam annos exercitatiflimo & ep. 12. §. I. 42., „ , „ „ ep.io.§.ZO., ep. II. §. 10. , ep. 15. §.41., & ep.ZO. $.5. „ §.42.,, Nicolao Mediavia hujus Nofocomii Medico Chi- rurgo meritiffiino, azque in Anatome adminiuranda , ac in utraque facienda Medicinas parte cauto & diligenti . „ . . . Vandellii 17 focomii, qui per xxxviii. annos fumma peritia & dexte- ritate anatomen exercet , & Celeberrimo Morgagnio Ana- tomicorom Principi in cadaverum feclionibus operam prje- ftat. Itaque anatomen poilidebat, & publice exerccbat , priui- cjium Hallerus Laiucam Doftoratus aflTumeret, nempe quin- que annos ante . Quod vero (pe&at ad Halleri propoiitio- • nem , kilicet M. Vandellt s efl fcrvi de M. Mez-z.aua Mez.-z.ana hanc tallam omnino judico , quia ego numquam agnovi, & Cl. Mt 1 aut Medtavi.e tria dumtaxat ex- perimen a retuli in duobus canibus pubiicc in hoc Archi- gvmnaiio habita §. XII. Hallerus putat , fcalpellum plus azquo dur& matri admo- «- L tum . ;ere cerebrum (1) ; & fi fenfus appareat , hunc cerebri elie, non duras matris Nos vero demonitravimus cerebrum in hominibus , & brutis animalibus, ii medullam oblungatam excipias, inferi- fibile efle idque ab ipio Halleri 2 , Seclatore Zinnio ( ) fuis experimentis coniirmatur. §. XIII. Suos Adveriarios Hallerus refpuit, quia , ut ipfe perhi- ^j, bet , illi non funt : nihilo Anatomici ( 3 ) tamen minus eorum plerique a;que poflident ac ipfe Hallerus anatomen , qui eaderh ratione proprios ie£tatores reijcere , & defpicere deberet, qui nihil de anatomia iciunt, paucis exceptis; alii enim vix cultrum anatomicum agnofcunt C Ea- '0, v<5* -^ w5>n v^, y^ K£f) i&~> k£Ti v5* uC* y5^ *5* 1 Un fc.tlpel un peu plus fortcment appliqui a la dure mere pi- qne le . -'jrc. (z) Supp. Racc. part. I. pag. $74. & feq. Mais je qii ' ih eujfent travaill6 eux m&mes qu ils (3) fuppofe , , me pardonnent , apri-s les vtolentes exprejfi ons , dont ihfefont fetvis con- tre l: moi , je recufe , ils ne font point anatomifles. . . 18 A P O L O G I A. §. XIV. Eadem in pagina Hallerus Adverfariorum famte aliquid detrahendo, confervationem gloria? fux qusrit; nam ait fuos Adverfarios nulloUUU inventolllV^illU , aut«.11.11 anatomica111H1UM1I1\.<1 inquifitioneIIIUUIMLIUIIV 1V.CUfecu- ta cognitos efleiTe : Huic propofitioni fatis fuperque refpondet tabula a me allata Halleri Adverfariorum , in qua plures Prscftantiflimos Anatomicos invenies penitus Qiiod ad me attinet , puto non incognitum efle; fiquidem prseter tres epiftolas de Senfitivitate, quirum pri- ma continet tabulam Achillis Tendinis cum nervis; difler- tationes tres edidi ( i ) ad hifloriam naturalem pertinen- tes , in quibus aliquot nova animalia defcripfi , ficuti me facit certum Cel. Eques Carolus Linnxus ( 2 ) ; nuper opu- fculum chymicum e prado exivit ( 3 ) & cito aliud opus pradum fubibit (4) » Si vero omnia edere voluiflcm , ut aliquorum mos efl, plures anatomicas animadverfiones pra> 7 cipue contra Hallerum haberem , aliafque obferv ationes, quibus alibi utar. Quse attingere hk volui, non quaJfenii» laudis gratia, fed reprehenfionis depellenda: . Hallerum rogo, ut mihi indicet inventa, qux fcripfere Itali Reverendi Pa- tres, & alii Itali Seclatores? Hallerus autem ex fua fententia inter anatomkos parum caput extollere poteft , dum rninima anatomica inventa fper- , ; tk nit & nullius momenti exiftimat ( 5 ) nam lua invcn- ta anatomica minima funt , ideoque flocci ea facienda , ex ipfius Halleri diclis patet . §• XV. <^> v^> k&~) k<5*> <*&-, <*£?> v5>> t^/\ i^, k^ kG* ^£r> >^> (i) Dijjertationes tres i. de *Aponi Thernvs. \\. De nonnullis In- fetlis terrejlribus , & Zoophytis marinis . i 1 1. de Vcrmium terra re- produtlione , atque Tcenia Canis. Patavii . 1758. (2) Cujus unam epiftolam in fine hujus Apologix fubijciam. (3) i/fnalifi di alcune acque medicinali del Modonefe . Padova.\j6o. ^4) Trailatus de Thermis agri Patavini (5) Mcm. cit. tcm. 4. pag. S$. Vandellii 19 §. XV. Aucloritate M. Reverendi Patris Tofetti adferit Halle- 55. rus , qu >d in [talis experimentis , quando tendo fenfibilis >arebat , vagina, aut cellulofa tela te£iiK adhuc erat. >r quomodo Reverendus Pater de omnibus Italis expe- rimentis tam tuto decernere poflit, qui Roma: duntaxat ex- menta vidit . Verum pace Reverendi Patris , in hac quasftione, ejus au£toritas nihil conlideratur , quia Hallerus cum Anatomids folummodo loquitur, 8c maxime cum iis, qui in Anatome inventa fecerint» §. XVI. Quis vero fatis mirari poflit , cum dicit Hallerus , mq «*~ fvmptom ata 5c mortem aliquorum homirtum a duraj matris fetiiflfc, dum ulcera cercbri agnolcebam (1). Omnino iallum elt quia pag. ab Hallero citata enim hoc ; 236. y „ lic dico „ Cerebrum , quod ab aliquibus Pr.ellantiiTimis „ Viris tam ieniile creditur, fenfu caret , folumque lentit „ medulla obiongara. „ Et ad hujus propofuioms compro- bationem duas oblervationes in hominibus cum cerebri ul- ceribus , Sc duo experimmta in brutis animalibus adfero (2), & nihil hic loquor de meningum fenlu. H ec igitur elt Halleri methodus propofitiones commuta- elt ; aliis re ; quod novum minime in enim controverfiis cum Hambergero &c. idem fecit. Et nunc hoc artificio uti- tur ad probandam Adverfariorum obfervationes in homini- bus indeterminatas eife (3)« Aliquis certe impofterum C 2 Hal- <^i <^i >y^> k&\ v7> <<^> <^5*> "^i v5^ U5r> k&~> <*&\ \j£r* f " i) M ve {>bid. pag. t\6. ) les fymptomes , & la irrfoanes d-s lifions d: la dure mere , dans le temps •l reconno ffot djns ces m.ilades mimes , des ulceres au cerveau . (2) Ep.i.§. 30.32. ^&feq. 5 Halierus l.c. (3) pag. ^S.Les preuves , qu on a voulu tirer de / bamm; >;.;.-, font cncon plus indite\minies . . . . . ,, 20 APOLOGIA. Haliero dirliculter fidem praftabit , niii potius de eo dicat quod Hambergerus ( ) i §. XVII. 59* 111. Hallerus , qui in fua differtatione (2)abfque nervis, ac omnino inienlibilem oculi corneam decreverat , eamque fauciaverat fine dolore ; modo nefciens qua ratione fe de- iendere poffit contra multas obfervationes in hominibus ha- bitas ab Adveriariis , quas fenfibilem corneam monftrant; di- cit corneam conjun£tiva veitiri , fub qua nervi quinti paris funt (3); fed fi nervi ibi effent, ut ego indicavi (4), & opaci eilent , ut Hallerus fuis Pedifequis vult ( 5 ) cum ( 6 ) viiio offenderetur ab opacis nervis , & nos continue nervo- rum ramufculos videremus . Ex quibus deducitur , aut cor- nea fentit abfque nervis , aut cum nervis : ii primum Hal- lero oppofitum; fi fecundum , nervi opaci vifionem offen- derent Uni- U5^ t^> u£7\ u&\ uz?\ vi/> kO^ uS^ WS?^ vS^i <<£*> Vtf^ w5»> famse, ab (1 ) „ Numquam fane credidiflem hominem tanta* om- ni honeftate fide adeo alienum efle ,, , , pietate , atque pudore , „ qualem hic fe pra>bet Hallerus, non tamen miror , videt famani periclitari faciant fe tueri nequit „ , argumentis qux vcri fidem , „ hinc non potuit non peffimam cauiam peffimodefendere modo. ,, * Hambergerus l. c. pag. 1 40. (2) Differtation fur les parties hritables & fenjibles des animaux &c. Laufanne. 1755- fe&* I- Pag- $8. fic fcribit Hallerus je n ai jamais p\X voir des nerfs dans la cornie qu on perce fans aucune dou- leur ' entre cetre tnembra- (3) La con/ontlive la recouvre , & qu il y a paire qu ils ne & la cornie des branches de nerfs de la cinquieme , ont irritts (4) Ep. 2. §. 40. pag. 238. (5) '• '• P«g- 7°- (/)• (6) Mem. cit, tom. 3. pag. 188. §. 16, pag. 405. §. 17. . ; Vandellii 2 1 §. XVIIL tuorum Seclatorum fuflicit 60. Unicum experimentum , juxta Halleri judicium ad infenfitivitatem tendinis , & dura? , ma- tris demonftrandamj fed illi, paucis exceptis , non funt ana- tomici, ideoque ab Hallero nonaeftimati, & per confequens corum experimenta nihil Hallero profunt. §. XIX. Pergit porro Hallerus dicens fuorum Adverfarioram ex- tfi. perimenta pauca efle ratione habita ad propria. Hic re- fpondere furricit, in tabula a me aUata obfervationes in ho- minibus majori copia Hallerianas obfervationes fuperare retuli experimenta ramen in brutis animalibus non , quja de hominibus agitur, non jam de brutis animalibus. §. XX. Cl. Laghius ambiguitate (1) ufus non eft, quum dixit, • Hallerum iibi contradicere de telae cellulofae fenfu, quia Hallerus eam modo cum fenfu ( 2 ) , modo abfque fenfu iecit eft ad errata (3). Neque confugiendum , quia haec .omnino defunr in prima gallica editione quae dunta- (4) , xat in ultima editione leguntur (5); quare fi aliae editio- nes V^. v^> v^- \&\ ^&> y^ i^> v^> <&*> y^i u^. y^N k^» V5»> I ) Mtm.cit. tom. 4. pag.64. Hallerus fic ait . M. Laghi x' efl (C qv.i rende le cellulaire contre oalu un iquivoqv.e , tiffu fenfible , la mts -ons les plus prccifes , & malgri P errata qiti redrejfe faute a" imprejjion ec. ( : ) Differtation fttr les parties irritables & fenfibles a Laufan» ne 1755- /*#• i- pag. 20. Ibid. (3 ) pag.p. ' x | Ibid. (5) Memoires fur la nature fenftble & irritable ec. tome i.aLau- fanne. \J$6. pag. 3. Dijfertation fur la Senfibilitc ec. Errata pag. 399< & fa< . ;. 2 2 Apologia. nes fient, fperandum eft, quod alios errores ab Adverfariis notatos Haiierus corriget §. XXI. "4* Hallerus me redarguit, quia dixi (i) „ de Ligamentis vero „ experimenta , & verba facere inutile exiltiirnvi , „ dum jam omnes antiqui , atque recentes Auclores haec in- „ fenftbilia credunt, inter quos recenfentur a Cruce , de Vi- „ go , Parreus, Cauliacus, Theodoricus, Falloppius , Peccet- „ tus , Aquapendens , Barbetta., Tagiultius, Mangettus, aliique .." ipfe irie „ „ Imo Hallerus objurgat , quia Ri- verii , & Galeni aucloritate ( 2 ) ufus fum de hac re fed : fufpicor mehercle hos auclores non nominavi Quare , Hallerum loqui facere fibi fuos Adverfarios , quomodo placet. §. XXII. o^« Hic Hallerus affirmat numquam pericranium inter partes infenfibiles pofuiife (3): H#c nimis manifeita contradictio eft: Cl. Au£tor forian oblitus eft , fe antea dixiife in pri- ma gallica editione differtationis quae errata ha- fux , non bet (4), ut etiam in ultima editione, pericranium confide- rari perioftio fimile, ideoque abfque fenfu . Plura in his, quas <<5^ Wj^ «^) <*£>*> v5*> w5^ (^5^> <^~> <<^> <^"> ctf^ <<£**- \&\ ( I ) Ep. 2. §. 78. pag. 227. & feq* (2) Mem. cit. tom.q.. pag. 6\. M. Vandelli convenoit de P infenfi- bilitt' des ligamenf: Mais il a trouve dans Riviere , dans Galien mime ec. a (3) On accumuli (M.M.VaridelH , Lamberti , Sanfeverini ) des cxptriences ponr prouver contre moi que le ptricrane eft fenfible , & , je n avois jamais dit le contraire . Prefsts de me refuter , la plixpart de ces auteurs ni ont attaque lu . , fans m* aroir (4) Dijftrtation fur les parties Irritables & fenfibles des animaux Laujtnne . 1755-. pag. 21. Je n ai point t'/e furpris de le trouver inr . . Vandellii 23 qu# in proximis paginis aneruntur, fciens , volenique prae- termitto. §. XXIII. tribui Numquam ego tendinibus nervos cutis , ficuti in- 70. coniiderate icribit Hallerus ( 1 ) §. XXIV. De nervis piae matris cerebelli eonfcripfi quid Lanciiius 70. eft dixerat (2), nempe „minime vero prastereundum , quod „ meninges nervorum iurculos hinc , illinc feorfim a fan- „ guiferis accipiunt ; nam id perfpicue fpeftamus in cere- „ bello , cujus tenuis meninx nervulos utrinque ab internis M petrolcrum oifium cavitatibus, atque ex nervis auditoriis „ recurrentes obtinet. „ Si ^> v^* y^ v^i s^> k&* v^ >^> <<5* v^i u^ <&> <&> <0, ideft infenfibh ( perioftium ) , dans les nombreufes expiriences que ai la j faitcs fur tibia, le femur , le metatarfe , & le pericrane , efi de l-. mbne nature que lc p-trioflie . Et pag. 22. M. Tiffot Difcours preliminaire pag. xix. Parties infenfiblcs recenfet Pericra- m . Hailerus idem dicit in ultima editione ejufdem diiTertationis tom. 1. pag. 23. & feq. Infuper Hallerus iri tom. 4. pag. 38. fic fcribit M. Molinelli tn a dcvanc6 fur les exp€riences de la dnre mere, €r fur le pirkrane. Demum/W£. 26. & 158. & feq. §.4 refert Halle- rus obfervationes & cxnerimenta circa pericranii inlenfitivitatem . r aut Hallerus infenfibile credit pericranium , aut non • fi pri- • mum recle obiervationes & experimenta retulit fi fecundum , inu- tiiiter; led fi Hallerus infenfibile pericranium non decrevilTet, cer- r hujuimodi obfervr.tiones & experimenta tacuiiTet ( I ) Ep. 1. >. 55. pag. 223. & tab. ( 2 ) Opera varia tom. 2. differt. 7. de fede cogitantis animce . pag. ic6. . 24 Apologia. $. XXV. Si Halleri Adverfarius obfervationem fubet, qua: a „ lt Chi- rurgo Taurinenfi aliter edita fiiit, nil mirum; dum ex epi- ftola D. Mofcatti filii Cl. Mofcatti Mediolanenfis fic habe- tur de ipfius Chirurgi fklelitate in obfervationibus referen- dis . Ho ricevuto la lettcra dcl Sig. Giambattifa V. . . . . dedicata al Sig. Haller , nella quale ho lctto , ed ojfervato due cofe : una cbe la compoftzione non mt par fua, ma al- lo fltle del Sig. Dott. S. . . ; L' altra , cbe non tutte le ivi riportate ojjervazioni fono vere , flante che , la prtma , di io ed attenttjfimo tejttmonio cui ne fui vicimjftmo , fegul oppojla alla maniera con cui ft racconta • imperocche lo am- malato fenti ajjai Jquifttamente , onde mi maraviglio , chc /' Autore abbia ardire di ftampare ftmi/i cofe^ e che il Sig. B ft lafci citare per teflimonio di ftmili fandonie. XXVI. «2. Certe nullo paclo Halleri Antagoniftis deficit anatomes a critica , cognitio, obiervationum diligentia , qui alieni in judiciis a?qui , & in rebus quas funt experti , fideles funt : Quae res omncs in fmgulis Halleri Seclatoribus tam facile reperiri non eft, fi paucos excipias. §. XXVII. 72, Verum Hallerus fui candoris (1) mnlta teftimonia dedit in aliis quaiftionibus ac in prafenti , ut ex diclis clare patet. Om- v<^> t<2^ k£?> k£* \<£?*> «/5*> K&-> vJ^i K^> <>5^> K^> k&> *J7> v I crois ccndeur C de ( ) Je avoir donni afse^ de preuves de ma , mon attacbement unique att vrai . . Vandellii 25 §. XXVIII. Omnes diligentia? ab Hallero, fuifque Seclatoribus adhi- 75. bitae, a nobis pariter in u(u pofitse iunt ; ideoque inutiliter hoc repetere exntimo. §. XXIX. Si Halleriani omnia experimenta nu.la abfque cavillatio- n<$. nibus enuntiaflent, multa contraria iibimetipiis lcriplilVent Bononia* Fiorentiae, Viros oculatiinmos habemus , qui ali- lcripta , ter , quani funt experimenta viderunt. §. XXX. ratione 111. Qua Hallerus fcribere poteft , quod (ui Ad-' 80. irii nervos non disjunxerint a tendine Achillis, fiexore cruris capfulis pleura , , , pericranio , parotide (1 ), quum ienium in his partibus obfervaveref Impolterum igitur Hal- leri Adverfarii Anatomes & Chirurgiae Profeifores anato- men dHcent a Mulr. Reverendis Patribus, & Clericis ? Ego tamen pluries ntmis diligens fui , quia in vivis canibus ner- vos ad mufculos fiexores cruris polterioris pertinentes fcidi, quare mukulos omnino infenfibiles vidi. §. XXXI. Fruftra Hallerus refert Caroli IX. exemplum tamquam 82. a tendinis pun£hira ; cum ipfe Params aflerat a nervi pun- 61ura (2) hoc infortunium accidiife . D Priuf- ^ <~/^ ^-- V^i K^i \^> v£* vtf>- x&> *&> v^> «^ v^) W^» Les nerfs voijins dtt tendon d" acbille , des flecbiffears de la . des capfules en gin&ral , de la pleure , du peVicrane , de la parotide n ont pas 6t£ quand ils ont cru fep.ircs par mes adverfaires , voir du fentiment a cej parties (2) Opera Cbirurgka ec. francofurti ad Mznum . 15^4. cap. %S, . i6 Apologia. §. XXXII. 222. Priufquam ad tomi tertii examen deveniam, opera pre- tinm duxi animadvertere, Hallerum mihi errorem tribuere de Balanis. Qiiod icriptum eft contra me de Balanis nihil pertinet ad quaeftionem de partium infenfitivitate. Hujus objeclionis Auclor ob fui nomen nullum refponlum mereretur ; Fama hujus Viri (atis jam demonitrata fuit inter alios a D. Carli Sincero . Senenfi ( i ) , & a Ciriaco Mutinenfi ( 2 ) Igitur numquam fcribam in hunc Virum fatis cognitum, quia hic omnibus gaudet quae contra ipfum dicuntur, & tamquam , Bufo percufTionibus immobilis fit & tumet . Modo dicam de iis, quae contra me fcripta iunt de Balani>, quia hax allata funt ab 111. Hallero. Epiftola continens iitiufmodi objeRionem latine edita fuit in excerpto Italica: (3) Litteraturae , ac in tomo tertio ho« in gallica rum commentariorum Halleri, lingua , verfa (4), fortaile ob Infenfitivitatis qua:ftionem corroborandam . Ra- tiones ob quas violens Adverfarius acrem hujufmodi epifto- lam fcripfit, fuere, quia illum Celcbcrrimum vocavi, & im- pulfu Se&atoris Bononienfis . Quid contineat haec epiitola, pra> V5^ v5>» pag. 310. „ Orolo nono Gallorum Rcgi fehriciranti fanguinis de- ,, rra&io •• p.ra?fcripta eft: ad quam celebraniiam vocatus ift Chi- „ rui»us: fed is cum forte fortuna netrum pro vena pupugiffet, ,, exclamavit Rcx , dolorem ie eo loci inp,eiitem percipere. „ (i; Scritture del Dottor Gic: Girolamo Carli Sanefe intorno a va- rie 1 vfcane e Latine opi-ctte dcl Sig. Dott. Cio: Vaolo Simone Bian* c/ji , cke fi fa cbiamare Ciano Planco. tomo 1. Firen^e. 175 1. (/) Lettoe di Cir'cco Sincero Mcdonejc (3) Excerptum totius halica nec r.on Helvetica Litteratura pro an- no ^750. tom. tf. a\t. 5. pag. 152. (4) Memoires fur les partics Jenfibles &c. tom. 3. a Laufanne . 17CJO. pag. 48^. s Vandellii 27 prstermiffis inutilibuS) atque impropriis verbis , modo vi- deamus • „ Verum valde miratus fiint , quod Vandelli , poftquam „ de me tam honorifice fuerit praefatus, qui me Celeberri» „ murn appellarit, tamen fequenti ejufdem capitis articulo „ addat, hanc Balani minoris comprefli (peciem, eamdetn „ efie , cjuam Fabius Columna in Pbytobafam fuo indica- „ vit, & Tab. xxx delineavit. Verum li Vandelli Balanos n a Columna delineatos, 8c a me recuflos diligenter infpe- „ xiflet , numquam dixiflet Balanos meos ( 1 ) compreflbs „ minores eofHera efle ac illos a Columna depi£tos . Ba- „ lani enim a me indicati in libro laudato de Conchis „ mkius notis pag. 20. , & ab ipfomet Vandellio qua- „ tuor figuris in Tab. ir. libri fiu delineati , & prafer- „ tim is , qui primo loco fub litteris b. c. a. notatur , & „ qui fub numero 8 , & p cernitur , figura fphrcroidea „ plani funt don.iti , ut perquam re£te a me compreffi „ iuerint nominati , & Balani fecundo loco pofl: Conchas „ Anatiferas in Tab. xxx. Phytobafani Columnae fint co- „ ni re£ti , feu ut melius loqiumur fint pyramides pen- „ tagonae acutas. „ Breviter refpondeo. Ego ( 2 ) de Balanis Venetiarum fic fcripfi. „ Parietum fiindamentis, lignis, cruflaceis, cymbif- „ que Venetiarum Balanorum innumerabilis quantitas ad- „ hrret, qui a Cel: Jano Planco (3 ) Balani compreffi mi- „ nores appellantur. „ Ha>c Balani fpecies eft eadem a Fabio Columna (4) „ hiice verbis folum indicata. Secundum addidi Balani ge- D 2 nu , £?. 'v5^> t<5>"> ^r. k£?-> <^> \&\ <^> V5^ <^> fuos vocare poreft (1) Adverfarius nullo pa&o hos Balanos , quia eos jam defciipfir P. Bonannus ( Pars z. recreationis mentis . cap, Tejlacea non antea vifa pag. 2. 4. ) & hic 3. 3 ij.fig. 3. , Ad- • is eis dunraxar nomen dcdir abfque ulla deicriptione . (2) Differtationes tres ec. dijfert. 2. cap. 3. pag. 77. (3) De Concbis minus notis cap. 23. II. pag. 20. (4) (pVTo(2a 28 A P O L O G I A . wwv, ut & qui non vidcrint in Rondelctio , cnqnitum cx hac pitlura habeant,^ Et P. Philippus Bonannus noftri Ba- „ lani tcftam defbribit ; fed de ejus animale non loqui- „ tur ( i ). „ diclis eft, quod retuli Ex manifeftum ego duntaxat , quid violens Adverfarius de noftri Balani nornine excogitavit recle ne, an fecus, e^o tunc non dijudicavi; quia quceftio- nes lubere cun: hujulmodi viro, & praxipue, ut dicunt de lana caprina, inutile duxi. Modo tamen dico, impvoprie, & abfque ulla ratione Venetiarum Balanos a me defcriptos comprefjos inllar fieura: fphaerdideae vocari ab ipio Adverfa- rio: Nam hi Balani qui acervatim in parictibus, lignis na- fcuntur , dum ab cmni parte circumfepti linr ab aiiis Ba- lanis , tunc eorum bafis lata eft vix duas trcfve iincas , al- titudo fex aut feptem linearum, quia tunc eorura bifis la- tius le extendere nequit ob propinquos alios Balanos, qui fi feorfnn oriantur, aut ab aliqua parte nullum obftaculuni repericnt, eornm bafis ibi magis protenditur ; & fere quin- que lineas lata eft . Eorum tefta figura eft inftar coni in apice obtruncati, a quo exitapex quatuor laterum ex quatuor teftulis conflatus & mobilis : diameter coni obtruncati in fuin- rhitate fa?pe unius linea? eft : Aliquando Balani figura eft in- ftar cyiindri ; ideoque ex hac figura & hifce menfuris ne- que depreffio , neque figura fphsroidea agnofcitur Balanus antea P. Bo- vero comprejfus major ( 2 ) jam a defcriptus re< compreflus vocari poteft ra- nanno ( 3 ) , ^ e tione habita ad noftrcs Balanos , quia ejus bafis peifupe duos Parifienfes polliees lata eft , ejulque altitudo vix ad feptem lineas pervenit Si conferantur igitur hx menfura Balanorum fimul, illico apparebit noftros Balanos nullo paclo compreffos aut figuras fphae- 1*5*) <^i <<£?> y&> <^> <-C* w^ v^- «*^*> k&~> k&> >^>> K&\ (i) Pars z. recreationis mentis ec. cap. 3. Tefiacea non antea vifa P«g- 3*7- J%-2->4- (2.) De Conchis minus notis cap.23. pag. 25?. tab.^. fig. Z%- (3 ) Pars z.Recreationis mentis ec. cap.%. pag.$ r 7-fig. I . Pars. 1 . cap.do* p*g- »sy- . . . , ' ' L L I lij ; narn rorum I rum eft altitudin n j. ad 7., & aliquando ut^.ad/., Balmi vero compreffi bafis ad altitudine j.8. ad 7. Igitur ba- n latitudines funt inter fe ut 4.8. id 3, aut ad 5. ilani igitur noftri iidem funt a Fabio ) ru- Columna ( 1 c fi. diter pivfci , qui non funt Ego autem Tab. 11: 7, duos Balanos expofui (2),quorum unus naturaliter ere- eft} alter litteris £. c.a in plano pofitus, ut oinne? ex- ternas Balaai partes indicare poflem in ejus defcriptione quod ci jura erefta Balani facere nequibam . Reliqua, quae bit, nihil concludunr; nili quod in du- biura r . it, an Equi vivi a me fint diifecli . Huic ma- gnx obje&ioni refpondeo , quod Adverfarius legere debebat is tres epiftolas de Senjitivitate , in quibus multa tefti- monia Medicorum, & Chirurgorum affero, qui femper meis expc:rim^nti> c< obfervationibus adfuere Modo ad 111: Hailerum fermonem converto . Hic Vir, nelcio qua arte, mei Adverfarii epiftolae in gallica verfione originali epi- verba adjunxit , quae certe defunt in latina itola : Verba adjun&a haec funt M. Vandelli par la violen- cc indecente avec laquelle tl $ exprime. Demum valde miror, cur Hallerus a latina in gallicam linguam vertat hanc epiftolam , ipfamque jam editam rur- fus in prafentibus operibus edat: Qu£ epiftola tantum per- tiiut ad hujufmodi qusftionem, quantum fpectant c Forfan Bononienfis Pedifequus , & Hallerus ipfe qusfive- runt hanc epiftolam inftar Libelli , ut mea fama depreifo a vulgo crederentur falfae objecliones , & obfervationes mea». Sed error in Hiftoria Naturali tanta oftentatione mihi ob- jeclus, in quem recidat , jam fatis fuperque apparet (^aapropcer hac re nunc quidem fepofita , quid in tomo ter- ^i <<£*> <^5*> <^i v5^ <^C> <^"< <-«5^ w5>> <^> K£^> <^*> <^5?> (i) l.C. tab. XXX. (2) O/nnes Balanorum figuras, modo conicas, modo Cylindra» ceas delineare, inutile duxi 10 A P O L O G I A. tertio Seftatores Halleri loquantur, videamus , & de mul- tis jam pauca notabimus , & pleraque quam paucifTimis. §. XXXIII. Quidam Bononienfis refert utilitatem Jnfenfitivitatis Tcn- 3 3* originali dinum (1) his verbis , qua^ Itala ac lingua expo- in gallica verfione multa nemus , quia Hallerus mutare & ommittere (2) curavit . Bononienfis igitur fic fcribit . Rif pondo , che non cjjendo nuovo , come talvolta dopo alcuni Tetani particolari , e dopo airoci rcumatifmi , fnalmente dopo qualche violenza eflerna , rejlino alcune articolazioni immobili , c ft vedano le corde tendtnofe dt varj mufcoli tc- dt arrender/t fe moltifjtmo ed incapaci , ft potrh adeffo con pih coravgio venire al taglio , Jirappata di quei tendini cosl dijlratti di non inccrrere in quei , ben ficuri pericoli y che ft fono fino ad ora temuti . Maxima hax eft utilitas i Si tendines infenfibiles enim nos quoque concederemus ; cert^ priufquam eos incidamus, oportet incidere cutim,la- terales nervos, qui fupra tendines perreptant ( fi cum Ad- verfarin proprios nervos tendini auferamus ) & vaginam tcndinis, qure ipforum Hallerianorum confenfu valde fen- tit . lix quibus vulneribus maximi dolores & faepe vehe- mentia fymptomata acciderent . Ipfe Bononienfis affirmat , tendinis inferioris bicipitis diftenfioncm in homine valde dolorofom iuiife quamvis tendinum avulfionem propo- (3) , nat (4). Unde refpeclu ad vehementem dolorem & f&pe ad gravia fymptomata, nulla utilitas ex hac qusitione erui' tur; refpeclu autem ad tendinum feclionem , dum neceffi- tas urgebat, jam Lippis , & Tonforibus notum erat tendi- nes k&\ <^> <<5* <^>> (1) Raccolta parte 1. Lettera I. §. 24. pag. 283. (2) Memoires fur les parties fenfibles ec. tcm. 3. a Laitfanne . \j6o. Lettre 1. §. 51. pag. 81. Raccotta parte 1. Lettera . ipag. 304.^5 I. (3) Raccolta Ibid. (4) /. c . Vandellii 31 nes fcindi poffc abftjiw timore ; imo in (ymptomatihus 9 pun- ftura tendinis excitatis , leitio ipfma tendinis eft remedium pro illis compefcendis commendatum ab Artis Parentibus , &. ab experientia conrirmatum §. XXXIV, De juvene Clerico aliquid dicendum eft , cujus epiftola in eodem tertio tomo gallice verfa legitur . Libenter pra> , qiiae expofitae termitto cavillationes ineptias , funt a Cleri- co, qui nihil fcit de anarome, neque de Medicina, neque de Chirurgia; nihilo tamen minus aliqua» ipfius propofitio- nes dd examen (unt revocanda?. Clericus ilte ait in fuis experimentis, quod piam matrem ... cannula deprimebat , ut circa duram matrem experiri pof- let quam infenfibilem fuifle dicit . Sed Clericus non ani- j madvertit fe Cl. Laghio obijciile fenfum dura matris ab iplo Laghio reperrum oriri a cerebri deprefTione ( 1 ) . Si igitur Laghii Adverfarius piam matrem cannala comprime- bat, cerebrum cjuoque aliquam compreffionem ferre debe- bat, & per confequens fenfum apparere, ut Laghio obijci- tur, fi cerebri comprefio doloris caufi eflet; fed ex ipfius perimentis aliter eft : Igitur & Clericus libi con- tradicit , & inutilem objeelionem Laghio fecit. t XXXV. dericus nomen novi Aucloris mihi tribuit, non fecus ac 182. fi ille elfet Auclor fenex , & pluribus propriis editis operi- bus onuftus . Nihil tamen Clericus umquam fcripfit , & numquam ad artem Medicam incubuit ; imo Bononia* ad Geometriam , & Philofophiam difcendam, eodem tempore, quo hanc epiltolam ftripfit, morabatur : quare nifi ipfam hic edidiffet Hallerus , me puderet tali Adverfario refpon- dere, <^»> t^i w5^> V5*> v5*-« i^> <^\ k£7\ <*&"> <^> ttf*> u5T> \£?> (l) l.c pag . 177. . 32 Apologia. dere , arbitrantem cum Julio Agricola, efTe quidem atteri fordidum^ fed tamen & vincere efle inglorium. §. XXXVI. o Si nervi tendinem ingrederentur ; oporteret, ait Clericus, detracla a tendine vagina , nervifque abfciffis , tendinis fu- perficiem afperam efle : fed mehercle nervi non funt Suis ietae , ut erecli maneant §. XXXVII. i8<5. Me redarguit Clericus plures nervos in Achillis Tendine inveniffe Cl. Burghium quid quam ; intereft ? Si aliquan- tum Anatomen calleret Clericus haec fiitilia non dixiifet; in humanis enim cadaveribus varietas non folum in mini- mis, fed majoribus quoque nervis & vafis obfervatur; ficuti Anatomicorum Princeps Morgagnius nos docet hifce ver- bis ( i ) „ Non modo enim in minutis ramis Natura haud „ magis in nervis quam in vafis certa? cuidam legi fe ad- „ dicit, fed in truncis quoque ipfis plenibufque majoribus „ non unam femper rationem obfervat . „ Quod attinet ad nervorum craflitiem fcire debet Cleri- cus , quod confulto ego auclos eos delineandos curavi, ut Adverfarii facilius eos diftinguere poflent. §. XXXVIII. 188. Nova nervorum proprietas novi Anatomici h#c eft, fci- licet nervos opacos effe . Halierus didicit novam hanc ner- vprum proprietatem a recenti Anatomico , & tamquam fibi favorabilem recepit ( 2 ) : Sed fortafle non animadvertit 111. <«5S <^-> «^ v^ v^. k^ v^> k&- y^. v^ y^» v^ v^> ^C\ ( j ) t/ltlverf. %/Trat. \ J. x/fnimad. XXXVII. pag. 75. ( 2 ) Tom. 4. Refp.pag. 70. (/) . . V A N D E L L I I 53 111. Hallerus cum inter conjun£tivam & corneam nervi opa- ci eflent j vifionem offeqdi oporfccre (i)« §. XWIX. v Hallerus ic Clericus ex ~ h propofitionem adjungit , quam 22 propriis experimentis dedueere nefciebat . alia non Multa pratermittimus , quae animadverfiones merentur ; aliqua tamen jdicenda funt de eo Bononienfi , qui ra IcripfiiVe credit contra Cl. Laghium Publicum Anatomes & Medicinx Profeflorem in Ceh Bononienfi Uni- ve litate & . Ex tota hujus criticas leclura, unuiquilque a- bit illun Ce lis Cl: Laghii argumentis re- fpondere iifJem rebu>, quas adhuc In quae H »rie funt & non demonitrat* j ita ut aeedem refponiiones contra ip(um Cen- forem inverti poilint, ideoque futiles, nuliiuique momenti funt : Nara ex. gr. (21 Cenfor dicit folfas eflfe Adverfario- rum rationes de ea propofitione, qua hi declarant aliquo- ties partes valde fenfibile , :nfu carere : quia propofitio non elt univerfalis, & partes inleniibiles nervis carent. Quod in quaeitione adhuc eftj & fic nihil dimcultatem folvit §. XL. Bononienfis Cenfor diligentias in periclitando (3) fuas ^ 5 1. expcnit. Hoc inutile eit; nam alibi idem dixit , & nihil it ad vincendam quazitionem, dum iiidem ac majonbus diligentiis ufi iunt Advcrfarii. E Iif- <&> >^>> v5*, v5*> W5^> v£* >^> VS*> <<^> W5^ «^ V^> «<5>> ( 1 ) Vide §. xvil. (l) Latre feconde . pag. 347. •& feq. Pa l u ad a U) g-35 - fl- P &- 354- . , 34 Apologia. §. XLI. Iifdem rebus, quae demonftranda? funt, & concefsa: effe g,-g # deberenr, Bononienfis refpondet ad infenfitiviratem in mu- fculis aliifque partibus fenfibilibus repertam ; dicens ha:c ex- perimenta rara, alia vero in partibus abfque fenfu incon- lkmtia eife, partefque fine fenfu, numquam fenfum adipifci pofle. Quceflio eft ad demonitrandum evidenter fi hujufmo- di partes infenfibiles fint. §. XLII. 360. Jn hominibus ofla a perioftio deteela fi ferro aut alia re leviter tangantur, homines tunc fentiunt ferri frigus aut contaclum aliarum rerum : Id ego fepe expertus furti praecipue in cranio, & tibia . Quare taclus fenfus eft , con- tra Cenforem , in aliquibus partibus abfque fenfu doloris. §. XLIII. 36*2. Cenfor hujufmodi propofitionem refert contra Cl. Laghium . Si irritabilitas nervis a pendet , & tendo nervos habeat , tendo irritabilis erit : hoc non &c. Ad hanc inutilem cavilla- ticnem refpondeo . Tam facile non conceditur irritabilita- nervis quidquid fit certe irritabilitas tem a pendere ; non eft in ratione direela nervorum; nam cor paucos nervos poflidet, & nihilominus valde irtitabile eft: Verum autcm eft , quum irritabilitas reperit partes compacliores & durio- res , quam mufculi funt , quamvis illae nervos poflideant; attamen in ipiis ob duritiem aclionem fuam exerere nequit, ut in Tendinibus accidit. Unde ratio ha:c a Bononienfi al- lata ad demonftrandum, quod tendo nervis caret , fophifma eft , quod nihil probat Bo- : Vamdellii 35 §. XLIV. Bononienfis autumat nervos non trantire tclam cellulofam 3^ 2, vaginas, qua tendines veftiuntur : Contrarium Cl. Laghius & cgo demonftravimus • §. XLV. Inanis ratio a Bononienfi in medium aflfertur contra La- 3^4* ghii propofitionem de cerebri preflione ulque ad feptem li- neas Qne dolore . Ait igitur Cenlor, quod Laghii cxcufa- i dens refpondebit, qui (i iimpliciter comprimatur, ni- hil tentit, (ed quum ille lcinditur initrumento, aut lima aliqui modo concutitur, illico dolor excitatur . Ridicula comparatio inrer corpus molle, & durum : Dentis enim compreilio in dente ipfo non fit , fed contra balim oifei alveoli mandibulae perioftio veftiti & contra nervum iplius demis; coneuilio vero ad alveoli latera & contra gingivam Cerebrum e contra corpus molle eft , & in fe metipfum comprimitur . Deprimat igitur dentes Cenfor ad mediam lineam ufque , ii fieri poteit, aut ad eam majorem com- preilionem, quam dentes ferre queunt, & videbit, an fen- fus iit f §. XLVI. Maxima differentia eft inter corpus fubtile, Iaxum ficut * *• cutis(i), & cerebrum. Cutis enim creata eft ad externas compreffiones accipiendas, ideoque peculiari ftructura gau- E 2 det, v5^> v5^. <~&\ <^-i u&\ \&~> \&\ u£^ <^> k£T> <*&\ \&~> «^> (i) La peau e/l a peu pres . d» la mkme nature On la prejfe , fans qu aitcune dulettr en fuive « . 7,6 A P O L O G I A. non ita ofleo tegmine det, cerebrum , quod defenditur. Cu- tis vero comprefla excitat blande dolorem non , quia con- tra pinguedinem comprimitur; at fi ipfa cutis in tibije an- gulo comprimatur, iiiia) dolor apparet . Scio tamen, Ad- ve arios refp >n'dere , fub cute nervos contra tibiae os com- preflionem ferre; fed in quocunque punclo tibine compreflio cutis cuui dolore efl: ; ideo in qu >cunque punfto fub cute ncrvi adfunt r Mehercle qux pulchne cavillationes ! Alii quo- que dicent , ideo cuti:; umc dolorem aliert , quia contra os comprimitur ; re£t£ : Igitur aliis in locis cutis cempreffio doloroia non eit, quia contra pinguedinem deprimitur. De cerebro autem ita loqui non polfumus; compreiiio euim fit in fe metipfo §. XLVII. ^- Si Bononienfis meas epiitolas legiflet, non dixiflet , me j brutis animalibus heroifmum tribuifle , quia hxc animalia nuilum doloris indicium monitrant dum eorum partes ex- quifito fenlu pr&Jita: ianiantur : Nam ego dixi ( i ) „ Ad „ tertium quod ipeclat. Bruta animalia, aut ab aliis prio- „ ribus acutiflimis doloribus, aut ab aliquo in iis innato „ mortis timore, ac fugiendi fumma cupiditate, concitata „ funt; & eorum anima, feu quidquid in iis vitn* elt cau- „ fa, obrutum, & infirmum evadit , unde partibus quam- fenfibilibus irritatis fere „ quam valde , dolorem animalia „ non fentiunt . „ £t ad hujus propofitionis confirmatio- nem feptein experimenta adduxi. Du- s^» \&\ >^i <*» V^ ^» >^\ \&\ <&\ \&\ \&\ \&\ \^ <&* (i) Ep» x. §.5. pag. 2x4. . V A K D E L L I I 37 §. XLVIII. Duraa matris fup \s interna vellicata fentit, ipforum ^ji. Adverfariorum confenfu j fed Bononienfis Cenfor explicare cavillis conatur, non a duras rnatris proprio fenfu dolorem oriri in hoc experimento : verum .1 tremore ad cranii ba- iim , nervoftjue cormnunicato ob hujufmodi vellicationem \ quia dura mater Cranio adhneret, & tenfa eft . Ex quibus apparet, Bononienfem exiftimare duram matrem tenfam ii inftar chordae fonori inftrumenti ; fed haec chorda diver- iis in locis immobili corpori fortiter adneftatur ( ut durae matri accidit ); tunc vellicatio tremorem non inducit ab una extremitate ad aliam , quia ab adhaefionibus chorda» tur iftiufmodi ofcillationis , aut tremoris progreflus. Et iic refponfjm fuit iis, qui nervos ramquam tenfas chor- das putabant, $. XLJX. r Bononienfis, qui crafTo modo partium u us in huma- 378 no corpore dumtaxat agnofcit, quamvis magnum Anatomi- cum fe efle glorietur , decernir nervos tendinum inutiles ef- fe, quia tendines funt immobiles (1) : Quare eadem ra- tione inutiles erunt nervi dentium , oflium , inutiles quo- ii que , qui ad fenfus organa fpsclant, quippe ad motum non inferviunt. Subjungit Cenfor, nil mirum , (i partes amittant ufum, quem antea poflidebant , ut accidit in duclu arteriofo , in Ca- •<5^< •*&*> -^i ^> '<5^> C ) quelle utiHti des nerfs au tendon qui efi imtno- 1 De feroient , biU ? . 38 Apologia. Canali venofo ec. Scd cgo numquam obfervavi, ut neque alii Anatomici, tendines naturaliter quem primo habuerunt : forfan tendines pro Foetu dumta- xat creati funt, ut ductus arteriofus, &: canalis venofus? §. L. prodeft h\c facere 394K Quid comparationem mecum 8c Mult: Reverendo Patre Tofetto? qui in concionibus , atque ora- tionibus eminet; fed non elt anatomicus , qui nefciens cul- tro uti , ille adhibuit Chirurgi operam , cujus nomen cum 111. Hallero incognitim etfe dicere polfumus : Eg ) iple ner- vos in tendine Achillis qu»fivi , & Anatomia: itudui fub Magno, & Incomparabili Morgagnio , & per plures annos Mutinaj, & Patavii multa hominum cadaveta iccui. Quod fi Cl. Laghius multis aliis negotiis circumfeptus adhibuit Vineaferri, & Dofrorh Burghii operam ; Laghius hifce Anatomicis requo animo hujufmodi inquiiitionem re- linquere poterat . Vineaferrus enim eft Publicus Anato- mia: Incifor in Cel. Bononienfi. Univerfitate, ficur olim tuit Cel: Valfalva ; Burghius autem eximie Anatomen callet: Laghius vero Anatomia: Profefior ita eam potTidet , ut ip- fumet Cenforem docere poflet. E contra M. R. Pater To- fettus numquam ad Anatomen incubuit, numquam cadavera fecuit , folumque Chirurgi , non jam Anatomici difleclionis fpeclator fuit §. LL 3P3« Bononienfis dicit, agnofcere M. R. Patris Tofetti dili- gentiam in Tendinis praparatione : dum ipfe R. Pater in- genue fatetur eam a Chirurgo laclam fuirTe (i). Quid v^» U^i <^5*> K&\ <^\ WS^ <^^ «^S^ «^^ <^> <^> V^> ^^ (i) Raccoha parte i. Lettera 4. § I. II. pag. 238. . Vandellii 3P $. LII. Qukl intereft fi Cl. Burghius tres dumtaxat ncrvos A- 197- chillis Tendinis invenit, & ego plures ? Nervorum varieta- tem ii ) Cenlor, Anatomicus elfet , agnofceret, fed cum pa- rum Anatomiam teneat, a Celeberrimo Morgagnio hoc di- ita icribit i : fcefe oportet , qui ( ) „ Quinimo ita cenfeo fi perquilitio ita iacile „ nervorum , & quod confequitur , „ ita crebro , ut perquilitio vaiorum ianguiferorum, in Scho- „ lis Anatomicis inltitueretur , elle plurima fortaffe , qu.x etii „ ut perpetua proponuntur , quod attinet ad originem, „ numerum, &: connexiones nerveorum ramorum ; non mi- nus vafis „ tamen varia deprehenderentur , quam in ex. „ gr. fpcrmaticis contingere, videamus. „ §. LIII. Bononienfis hta jaclat , fe eiTe pra?ceptorem , & juvenes 4^5* Doclore-; : docere (2) Doclores tamen hi , qui egent leclio- nibus tanti praeceptoris , funt Doftores fine Doclrina . Ilie autem docet line Cathedra, & motu proprio , & propria utilitate , & intuitu adipifcendi Cathedram tam diu inutili- ter qucriitam. §. LIV. ait ille in epiftola , Demnm , quam adjungit oftendi Van- dellii errorem HiitoriiE Naturalis. Hasc eit illa epiitola , de qua fuperius locutus fum fcripta ab illo violenti Adverfario impulfu hujus Bononienfis. Miror tamen quomodo mihi ad- fcri- v£* vi>> V5*> vtf* K&> <^* V^> <*£r> «^> t^> <^1 V5* K&> (i) xAdverf. ^fnat. 11. animad. 37. pag. y6. me contente ce me regarde du nombre des audi- (2) Je , pour qui , digniti dotlorale teurs Medecins & Cbirurgiens , ornks mbne de la , qui frtqkentent mes Lffons 40 Apologia. fcribere pofik Bononienfis crrorem Hiftoria; Naturalis, quum hic ignarus fit omnino ejufdem Hiltoria:. Hxc habui , qux ad Halleri opus animadverterem : in quo tamen multa iciens volenfque prastermiii ; (ed alia alias fortaiie notabo . Mei amici confilium mihi dedere, ut ex multis epiftolis Clariorum hujus feculi Virorum ad me datis , de iis, qux edidi, fecjuentem Celeberrimi Equitis Oroli Linn.vi Bota- nicorum Principis, huic meae apologia» adjungam , ut Ad- verfarii videant , non idem quod ipii , de me fentire In- comparabilem Virum Linnsum. D.D. . 4i VIRO AMPLISSIMO ET CELEBERRIMO D. D. DOMINICO VANDELLIO Philosopho et Medico Acutissimo. S. pl. d. CAROLUS LINN^US EQ.UES. diebus , nibil minus tale fperanti accejftt I I Ifce Tuum , vere divinum opus Vir Celeberrime, , fcilicet dijjer- ; ut labulas infpexi negotia omnia tationes tres , fepofui , • 6r/«i acquiefcere potui , quam totum librum a capite ad calceni t eyapaveram - tu uv; ;/ Natura facrario claufa fucre in apncum educere . .--. ;: /\ i cnrma ; hnprimis meo palato fapiebant Holo- thuria tab. 2. t. 1 2 . & tab. 3. nec non uva marina tab. 2. f. II. ^T cochlea tab. 2. i 1., 2. mihi plane ignota nimalia qui Pamen ultra 4000. noveram & in Jyjlema- , te natura enumeravi "Mtb'% femper paradoxa fuit dotlrina Halleri de infenfibilita- te PeriofiYt , Tendinum &c. , contrarium vero ita graphi- ce demonftrajli , #/ dubium ulterius /uperjit nullum. Pari certitudine cvicifft fallactam doclrtn redintegratione Lumbriccrum , quam^ Aucloritate acutij/i- mt auftoris , hacienus credideramus . F Pro- : 4* Prodiit Sy/rematis natura editionis io. tomus primus de ter- animaltbtis ; fitdat tomus fecundus de plantis ; tomus tius conttnuabtt d.c lapidtbus ; ntinam velles & p°J]es mccum communicare Holothuria tua Tab. 2. f. 12. & tab. 3. nec non uvani marinam tab. 2. f. II. in fpiritu f. vtnt affervata , nec non tcfiam Cochlex tab. 2. I. 2. , ut hcec tua inventa infcr-jrcn appendici in tomo tertio Syflematis , tn perennem Tui nomtnts gloriam . Figura fempcrvivi montani titulo p) cefixa etiam perplacutt , cum parem haclenus non dederat Plux Utinam fcirem qua rattone ad Te mitterem opufcula mea nuper edita • ut teflarer quantt Te factam . Faxit Dcus ut vivas fano corpore & alacrt anirno in aug- mentum & ornamentum artts . Vale & me porro ama . Dabam Upfalice die 3. Februarii: 1 7 55?. TA- A7 TABULA OBSER VATIONUM De ferilitivitate pluriraarum partium huraani corporis. I. DE PERICRANIO. LAmberti habet oblervationes fex. (i). Siniseverini obf. duas (2). Lotteri duas obf. (3). Le Cat shff. quinque (4). Vaxdellii obf. fex (5). II. D E P E R I O S T I O. Le Cat obf quatuor (<5). Biavchi obiervationem unam (7). Lotteri obf. unam (8). Lamberti obf. unam (p). Va\dellii obfervationes quatuor (10). Joseph Villefavoye obfervationem unam (11). III. DE DURA MATRE. Biavchi obfervationes duas (12). Tacconi obf. plures (13). Le Cat obf. viginti & ofto (14). Vandellii obf. quatuor (15)« TV ( I Racc: pai te z.pag.$ S.ufque adpag.6^ &p(*g-%l I .&feq* ! : ( 2 lJ d. pag. 72. Ibid. pag. 287. & feq. Raccolta Suppiimenta parte 2. pag. 12. 22. 23. 124. fi Raccolta part. 2. pag. Zl6. feq. & pag. 233. ( Racc: p.ir. 2. pag. 1 ZQ. & Suppl. pag. 24. Racc: par. 2. pag. ( 7 42. ( « Ibid. pag. 290. (P Tbid. pag. i\g. (10 pag. 2T.J. (n R kc: Suppl: pag. 73. (12 Ricc: parte z. pag. 42. & feq. (13 l!)';d. pag 8 r. % (14 /. cit. pag, nj. feq. \\p. feq. 125. feq. & Racc. fupplim. p.ig-9- fiqq> ii. 12. 14. feq. \6. (15J Racc: parte 2. pag. 235. & Suppl. pag. 78. & feq. . 44 IV. DE PIA MATRE. Le Cat obfervationes tres & alias plures (itf). V. DE CORNEA. Lotteri plures obfervationes (17). Lamberti plures obf (18). Bianchi obfervationem unam ( 19 ) . Vandellii obfervationes fex (20). VI. DE CAPSULIS ARTICULATIONUM. Le Cat plures obfcrvationes (21). Lamberti duas & alias plures obfervationes ( 2 2 ) VII. DE PERITON^EO. Lamperti unam obfervationem (23). VIII. DE TENDINE. Lamberti obfcrvationes quatuor (24). Vandellii obfervationes fex (25). Lotteri obfervationem unam (26). Le Cat obfervationes plures (27). Fabri obfervationem unam (28). IX. DE OSSIUM MEDULLA. Lotteri (2o),Marefcotti (30), Jatticaf^i) plures obf: Vandellii obfervationem unam (32). (16) Supplim. pag. 18. 21. Racc: part. 2. pag.nj. feqq.izz.ec. (17) Rac:: parte 2. pag. zp$. (18; Ibti. pag. 318. & Jeq. (19) l. c. pag. 1 2. (20) /. c. pag. 221. feq. 238. & feq. (21) /. c. pag. 12 (27) /. c. pag. 1257. & Supplim. pag. 25. /e^. 27. 25?. /f (gi< 1 ^upplimt p&g. 142. (3 r ) Ibil (32) i?<*c Regise Majeftatis Sveciaz Archiatrum , Medic. & Botan. Profeft Upfal. , nec non Societatis Monfp., Berol. , Upf. , Stockol. , Londin. Sodalern. PATAVII CIDI3CCLXI EX TYPOGRAPHIA CONZATTI. SUPERIORUM PERMISSU . 3 VIRO SAPIENTISSIMO ET CELEBERRIMO D. D. CAROLO LINN^O E (i U I T I Dominicus Vandellius S. P. D. P I s T o L a M Tuam , Vir Celeberri- me, XVIII Kal. Feb. datam, iii. Kal. Martii accepi, quo nihil gratius, nihil- que jucundius mihi contingere potuhTet; tum ob rariores obfervationes , tum quia certior femper fa£tus fum ab humaniili- mis Tuis Litteris de Tua erga me bene- volentia & amicitia, tum quia ex eifdem agnofco Te, Virum per totum Orbem celebratum , benigne excufata habere mea fcripta , atque mea parva inventa. Inter mirabiles Tuas obfervationes rnihi perplacuit in- teliigere differentiam aeitatum Vos inter &: nos ex eru- ptione, feu explicatione foliorum quarumdam arborum, quas , ut Tuo juifui parerem , elapfo vere in hac Italias * 2 Re- . , 4 Rcgione obfervavi , idemque Tu Upfaliae confpiciens modo deducis scftatem noftram Patavii longiorem efle XIV hebdomadibus, quam veftram Upfalia:, dum fcribis Ex tuo calculo de arbortbus fronaefcentibus collato cum jrondefcentia arborum Upfalice' , concludo Patavium Bota- nice diflare Upfalicc 48. diebus • ftve quod arbores cxpli- cent fua folia 7. hebdomadibus antequam Upfalia ; crgo JEJlas vejira in regione 14. hebdomadibus longior cji quam in nojlra. In maximam autem admirationem me rapuit ex Tuis litteris intelligere, atque agnofcere prodigiofum infeclum, cujus figuram ad me mififti , quod .vermis novum genus eft , jure , & a Solandro ( ac merito ut dixifti ) Furia Infernalis vocatur ; obftupui vero , quum a Te audivi idem minimum infeclum in Lapponia: conterminis quo- tannis graflari, atque inferre maximam ftragem homini- bus , & pecoribus, quum ex aere ipfum decidit in nu- da corpora, & momento citius penetrando partes mufcu- lofas , intra horae quadrantem fa:pe occidit dirifTimo do- lore . Utinam contra infenfum infeCtum antidotum re- periatur Pro hifce peculiaribus & rarioribus obfervationibus Tibi aliud rependere nequeo, nift defcriptionem Zoophy- ti , feu Holothurii a me reperti in Venetis Lacunis, de quo alias ad Te fcripfi : Subjungam pariter alteram de- fcriptionem Teftudinis coriacea:, quae appulerat ad maris Tyrrheni oram in agro Laurentiano , & a CLEMEN- TE XIII. Pontifice Maximo fuit ad Patavinam Acade- miam dono mifla. Cum vero aliqua navis Venetiis petet veftras oras, aliquot rariora hujus Regionis infecla ad Te afferenda curabo, una cum ahquarum plantarum fceletis. Nunc ecce Holothurii defcriptio; quod a me appella- tur . 5 tur Hofothufium lceve , diebotomum^ fucis marinis alliga- tum^ & mihi pertinere videtur ad uva marina gcnus (,7); idemque Holothurium a Pifcatoribus Tamaragolo voca- intuitu, inteftini tur: Sua externa forma , primo partem aemulatur , «S: maxime quia fepe hoc animal cum aliis multis ani.malibus ejufdem fpeciei conjungitur , ita ut acervum inteftinorum referat . Holothurium ulque ad quaruor pollices longum inveni ; ejulque craffities, feu diameter variat pro ut magis aut minus aqua Holothu- rium repletur , fed plerumque 10. lineas diametri habet, a.TahI. ubi latius ell ; nam tubam majorem verfus fig~ 1. paulatim anguftius fiV, ita ut efriciat tubae extremitatem lineae 1. 75 qua; vix duarum linearum diftantia nutan- tibus fimbriis circumdatur b. A tuba iita majore longe fex lineis alia minor tuba e corpore exit fere per tres lineas c. Tegumentum hujus animalis eft cinerei coloris, fed ita pellucidum, ut inteftina , acvafa exftrinfecus con- fpici poffint : ad bafim vero callofum eft cum parva ap- pendice intormi d, qua adhaerefcit plantis marinis Quod fpeclat ad ejus anatomiam , h#c funt , qu# obfervare potui . Seclo illo integumento pellucido , at confiftenti, quod tribus membranis laxe inter fe conjun- £lis conltat illico 2. ipfis , faccus yifitur fig. cum dua- a. b. a. bus tubis , quarum major in fua extremitate c. novem puncla rubra , & minor d. fex habet : Longitu- do hujus facci eft circiter 17. linearum, & circa medie- tatem latitudinis habet fex lineas : Efficitur a membrana tenui ac pellucida , quae ab undecim fafciculis fibrarum, 3 feu ^S^ ^^ <-^Ti v^"> <^> K^t k&% vtf^ <~£r> i^> v^» ( a ) Dorninici Vandellii di[fer- & Zoopbytis marinis &c. Pata- tationes tres de Jfponi Thcrtnis , vii . 1758. cap. 4, pag. 84. de nonnullis terreftribus Infetlis , feq. feu vafculorum albefcentium tegitur unufquif ; quorum que fafciculus c. vafa feu fibras parallelas, ac propinquas retinet ufque ad tubas , ubi fibra; divergunt, atque fub- tilimms evanefcunt. Tuba major fibris annularibus albi- dis , ut etiam minor cingitur f . Diifc5Li hac fubtili ac translucida alter faccus a. membrana apparet fig. 3. ; hic faccus longus fere 14 lineas incipiens a tuba majori, fi- bris longitudinalibus , ac quafi parallelis ornatus ; m fuo principio fphincler eft 4. <5., fupra quem tuba rugo- fig. , ibi c. d. defcendit fa atque os fig. 3. cum cefbphago ufque ad e. , ubi inteftinum faccum perforat , ipfumque inteftinum recla facci defcendit ufque ad iundum fig. 4. g. g. fig. 5. , & facla circumvolutione afcendit, &: per tubam minorem finem in ano f. habet. Totum intefti- num longum eft tres pollices & novem lineas , coloris cinerei, ac cceno plenum . Supra partem illam inteftini UJC c cco Qxyt a peteptat vas b. longum cir- A^*4*> °i ^ "i citer 18 lineas , fubtiliffimum in utraque extremitate , in cujus medio diameter eft hnea? i - : vas hujufmodi repletur humore rufo , in quo innumeri globuli flavi in- fi natant , qui ova animalis fint , ovarium hoc vas vo- cari poffet. In fpatio autem iilo reliclo ab inteftini cir- cumvolutione eft glandula c. coloris rufo-viridis in zoo- phyto recenti , longa circiter lineas duas , & craffa li- con- neam unam , quae glandula microfcopio obfervata , ftare videtur parvis veficulis in fua fuperficie ; (ed per longum fecla vifitur compofita ex circumvolutione mul- torum vafculorum humore viridefcenti repletorum ; in apice hujus glanduta vas albiflimi coloris d. exit , quod ferpit fuper ovarium indicatum ufque eo ut ab ano diftet fex lineis; & ibi finem habet in punclo rubro e. , quod cor videtur , aft microfcopio obfervavi punftum hoc rubrum conftare ex decem foraminibus rotundis pa- tentibus. UfumTTr . 7 Ufum omnium partrum Zoophyti defcripti decernert difficile elt ; nihilo tamen minus dubitationes meas bre- , . ille viter Tibi Vir Celeberrime , patefariam Saccus «r.j qui femper aqua marina turget, forian a Na- ft^. 3. tura donatus pro fui defenfione ; nam conjici poteft a vafculo albo flexuofb /. in ipia facci cavitate aperto hu- morem aliquem pernicioium aliis marinis animalibus contema: aqux* marina: fuppeditari , qui una cum aqua ab animali noftro ejeclus in hoftes marinos, fic ab ipfis Ho- lothurium fe detendat . An glandula c. fig. 4. 5. cum vafculo albo generationi inferviat ? in medio relinquo. Zoophyton hoc non movetur, nifi tubas exerendo, & retrahendo ; & ubi aliqua re irritetur , aut ab aqua ex- trahatur, tubas contrahendo atque fimbiias obliterando per majorem tubam ejicit aquam ad quatuor aut quin- que pollicum diftantiam . Vefci viderur cceno paludum aut parvis infeclis : fuos filiolos fibi conjunclos tenet in- ftar polyporum aqua? dulcis ; unde fsepe hujufmodi ani- maiia triginta & plura acervatim unita reperiuntur; fed parte pofteriori , qua* iunt majora Fuco marino adne- cluntur, ut dixi . De Teftudtne ccrtacea modo fcribendum eft; hujus fi- gura eft oblonga, & arcuata ; iplius longitudo a capitis extremitate ad caudam eft 5. pedum Parifienfium & 10. pollicum ; humerorum latitudo eft trium pedum CAPUT roftro a. margine acuto , accipitrino fere, Tab. magnis ocuiis tk parvis c. , H- f. , naribus , & pro auribus duobus tuberculis g. imperviis inftruclum ; interne in pa- lato, cx in inferiori mandibula defttes habet d. inftar fpinarum confertifTimos qui bafi funt, ut ii- ; in mobiles li Ccnis Charcarice^ fed translucidi, ffexiles, acuti, & in extremitate parum comprefTi funt , tenuique membrana ufque ad medium circumveftiti ; eorum longitudo eft cir- ci- . 8 citcr unius pollicis , & craffities vix lineam requat, quo- rum ufus fortaffe crit ad praedam dctinendam ne ex ore exeat . In parte autem anteriori mandibulae inferioris longe ab acuto roftro duobus pollicibus intus confpicitur mter duas membranofas ac ovales prominentias foramen oblongum c, quod an fit aliquis duftus falivalis ? djiu- clicare ncqueo. TRUNGUS fuperne tegitur a corio nigro , & duro , parvo margine cin&o , & ex feptem angulofis fere fer- ratis prominentiis b. b. per longum obducto, quae in ex- tremitate /. fic inter fe uniuntur , inftar cauda;, ut oilcam fubftantiam efficiant ; corium autem lineis fuperficialibus undique ornatur , quae parvas figuras rhomboidales , re- clangulares &c. efformant : Epidermis fufci coloris co- rium obtegit : Corio autem abrafo , vifitur interna ejus ftruclura fubflava , ejufque fibrae , infiar denticulationum inter fe conne£tuntur , ut cranii futurae, ita ut videantur minima ofla Wormiana invicem unita . VENTER corio minus nigro & duro, ( quod prope fubflavi eft in : collum coloris ) quam reliquis , tegitur Parum longe a collo duo tubercula vix dimidiatum ce- rafi fruclum aemulantia ab utraque parte, ut etiam qua- tuor tuberculolae prominentia:. per longum ventris ob- fervantur PEDES , feu PINNyE parum rugofae , margine po- ftico latiore, acutiore, ferrato ; antico autem craffiore , nec in digitos divife . Quaelibet ex anterioribus Pinnis /./. longa eft duos pedes, & novem lineas , & ex pofte- rioribus m. m. fex pollices ma- pedem unum & ; quarum jor craffities eft pollicum 7.- CAUDA n. longa eft decem pollices , & ipfa quo- que corio nigro tecla. Ron- 9 Rondelerius (a) aiiam fpeciem Teftudinis coriacese defcribit , eandemque retert Gefnerus (^). D. //f la Tont (r) alteram (peciem Teftudinis coriaces exhibet . Species autem diverfa hujus Teftudinis aflervatur in Mu- ieo Inftituti Scientiarum Bononienfis , quae anno iy$6. iuit accola; capta circa Neptunii oram , quam Romim detuierunt, & BENEDIGTUS XIV. Pontifex Ma- ximus eam nugno emptam Bononiam importari dono juflit, de qua Cel. Francifcus Zanottus aliquid loquitur (d) , ejufque Teftudinis figura eft in commentariis Hiftona; Litterariae Venetiarum (e). Quod fpeclat ad Anatomen defcripta: Teftudinis, ni- hil dicere polllim, quum Roma; diffe&a fuerit, fed a manu Anatomici non credo: De Anatome aliarum Te- ftudinum fcripfere D. Petit^ D. du Vemey &c. (f), Cal- defius (g)> Redius , Carolus Plumerius , Celeberrimus Morgagnius Anatomicorum Princeps (h) , Cl. Gautier ( /) aliique . Hxc «s»> «^ ^. i^ V5^ ^5^ k£T> <^> u5*> a lib. 1 6. cap. ) anatomiche ( ) 4. ( 8 Offerva^ioni ( b ) //£. 4. ^e pifcium & a- di Giovanni Caldeft , ^retino , r7/»m /irutlura. pag. 1134. intorno alle Tartarugbe mariti- £?* (c) Mcm. de V *4cad. Roy. me , d? acqita dolce , terreflri des Scien. Paris 1729. pag. n. Firen%e . i ^87. d Bononienfi Scientia. ( ) De ( h ) *4dverf. x/fnat. 3. pag. artittm rum , & inftituto , atque 5. «4c«r/. 4. pag. 55. Wmia Commentarii . Tom. 4. ( i ) Obfervations fitr f hifloU pag. 17. re naturelle fur la phyjique , & ( e ) Tom. 7. Memorie perfer. fur la peinture avec de planches vire alV IJloria Letteraria . Vene- imprimies en couleur , annke . r:i. parte art. 175*5. 2. J. pag. 1752. tome primier . a Paris . pag. 131. 138. 147. (f) Afew. de P ofcad. Roy. des Scien. Paris i6j6. 1699. 1703. Gv. . , IO • HvEC omnia autem ita a me defcripta funt , ut ea- dem parvi facienda exiftimem , nifi fuerint, Vir Cele- berrime, Tuo judicio comprobata Interim Te etiam atque etiam oro, ut me femper gratum, & Tui nominis ftudiofnTimum cultorem putes, Tuique femper memoriam fumma cum benevolentia fer- vaturum efle . Vale diu , Vir Do6liflime , ad Botanices 3c ingenuarum artium incrementum. Dabam Patavio e Mufeo. VI. Kal. Martii cidiocclxi. TA- . . . * II TABULARUM EXPLICATIO. TABULA PRIMA. Exhibet Holothurium F Igura I. a. tv.ba major . b. fmbrta. c. tuba mtnor d. callofa prominentia . Fig. 2. a. tuba major. b. tuba minor c. puncla rubra. d. puncla rubra, e. fafciculus fibrarum , aut vafculorum annulares. f. fibrce Fig. 3. a. interna facci cavitas . c. tuba. d. cefopbagus . e. intejitni pxincipium. I. vafculum. iutejlini F'& 4* 5* * pars , quce e facco exit. b. an ovarium ? c. glandula. d. vas album . e. punclum rubrum* l. vafculum. TA- . 12 TABULA SECUNDA. Oftendit Teftudinem Coriaceam. a. roflrum. b. divifto mandibulce fuperioris ad rojlrum recipiendum . c. foramen in mandibula inferiori. d. dentes. e. nares . f. oculi . g. ojfex prominentie pro auribus. b. h. angulofa , & ferratce prominentine . i. dorfi extremitas . /. /. pinnce , feu pedes anteriores m. m. pedes . pinna , feu pofieriores n, cauda. ep.Tab.J V epTab.II. » Z9\1 "3J*P 9"P «noiAajd Mnpq 3jgp anp Mau 3)um *auoi{d Xq Suuisuaj toq/A 8661 1 9flV, NoivdwvHD-vNvaan iv Aovisan sioniiii jo Aiis«3AiNn OOf S-CCC 'JJ31N3D 3NOHd3 131 ITVD M3N38 Ol UIOJ) |OSf|UIC|P U| l|n?9J XoUI pUD UO|PD XjDU||d|JS|p JOJ fuosoaj ojd tifooq jo Bu]U||Jopun puo 'uo|jo||jnui 'Ifouj, •jjooq 4SO| ipoa jo| 00*SZ$ 1° "I lunuiiujui d poBjoip aq Xdui nox Avopq paduiBjs 9\oq 4soid-| aqj ajopq jo uo pa.wojjoq sbm. ji qDupvv uiojj AjBjqtj aqi o; ujnjsj s;i jo p^Avauaj sji joj aiqisuods -3J si [BU3JBUI siqj SuiSjmp uosjad aqj, SX3V1SXOOS NOIlXnDDaiD 1ValN3D UNIVEHSITY OF ILLINOISURBANA 3 0112 000955457i '^-. '^CTi v^> vi "^ <^i '"^ 1 <^. <^> <^> <^>