De beleving van relatieve waterveiligheid / Dauntless living at the bottom of the sea de Waterlandoverstromingseditie P18 P2-3 Reconstructie P7 Stiekem overleven Sommige mensen kun je niet Goed vinden en dat is de bedoeling Wouters Wandeling kunnen Boven NAP voor ramptoeristen zwemmen Huis & Haard blijven of gaan P19 P10-11 helpt niets P4-5

Eerste Nederlandse klimaatvluchteling

Waterland en -Noord weer overstroomd Op 14 januari 2016 braken de dijken die Noord-Holland moesten beschermen tegen de voormalige Zuiderzee. De polders tussen Amsterdam, Zaandam, Purmerend en Volendam liepen onder, net als een groot gedeelte van Amsterdam-Noord. Hoewel deze watersnood het zelfde gebied trof als de overstroming van 1916, kwam deze ramp voor veel mensen totaal onverwacht. In deze herdenkingseditie kijken we terug op het verloop en de beleving van deze overstroming.

Crisisbeheersing P12 Rampscenario P17 2 de Waterland 14 de Waterland 143 Vrijwillige Botenbouwer redt brandweer helpt slachtoffers uit rampgebied Bruno Tideman woont net buiten het getroffen vooral mensen gebied, aan de Nieuwendammerkade. Met zijn snelle reddingsboot kon hij de eerste dagen veel mensen in en vee veiligheid brengen.

Marjolein Klaassen uit Ransdorp is lid van de vrijwillige brandweer. Met haar collega’s werd ze vooral ingezet voor het redden van mensen “De watersnoodramp kwam natuurlijk totaal hun eigen boten, maar ik heb al veel van dit soort en vee. onverwacht. Je merkte al snel dat mensen op boten verkocht aan bijvoorbeeld Sri Lanka en zoek gingen naar een droog stukje land, hier Bangladesh – waar het veel vaker overstroomt. “Toen ik wist dat het water zou komen het redden van mensen en dieren op de dijk verzamelden zich heel grote groepen Na deze overstroming heb ik meteen mijn dien- stond ik meteen paraat om te han- in de dorpen – enkele collega’s heb- slachtoffers. Ik heb bij mijn huis gelukkig een sten aangeboden aan de veiligheidsregio. Via delen. Je weet dat je opgepiept kunt ben ook geholpen met het versterken snel varende reddingsboot liggen. Ik produ- het Nieuwendammersluisje kon ik het rampge- worden door de centrale meldkamer. van de dijken. Het was goed om iets ceer en verkoop dat soort boten, vooral aan het bied goed bereiken. Vooral de eerste dagen heb En dat gebeurde ook. Ik ben zo snel te kunnen doen. Natuurlijk zijn we buitenland. Deze boot is ideaal voor dit soort ik nog veel mensen in veiligheid kunnen bren- mogelijk naar de brandweerkazerne getraind om zo nodig levensreddend omstandigheden. Hij is gemaakt van poly- gen, met name uit de dieper gelegen delen van

in het dorp gefietst. Mijn man en te handelen, maar in dit geval waren ethyleen, en gaat dus niet snel lek, haalt een Noord. Per keer kon ik wel vijftien slachtoffers kinderen hebben ondertussen een vooral handjes nodig. snelheid van 65 kilometer per uur en kan varen meenemen. Het is eigen aan ‘watermensen’ om

veilig heenkomen gezocht buiten Bruno ontzet met zijn werkboot Klaas uit zijn overstroomde huis. in heel ondiep water. De reddingsdiensten in elkaar te helpen als je in nood zit. Wij kennen de het rampgebied; onze hond en kat- Nederland geven nog steeds de voorkeur aan gevaren van het water.” [JK] ten zijn ook meegegaan. Voor mij was “ het vooral belangrijk dat mijn gezin Het was safe was; om de spullen in mijn huis heb ik me verder niet druk gemaakt. goed om iets te Op de kazerne heb ik mijn brand- “ kunnen doen weerpak aangetrokken. Dat pak is ‘Ik ben met mijn gezin naar zolder gevlucht’ natuurlijk niet specifiek bedoeld voor een overstroming, maar biedt goede bescherming tegen kou en water. Gelukkig zijn er geen slachtoffers Klaas kocht in 2014 een woning “De overstroming kwam voor mij selvoorraad aangelegd ofzo. In eerste in- gebracht, en we zijn geëvacueerd naar Toen er in de kazerne voldoende gevallen. Ik heb niet de intentie om aan de GJ Scheurleerweg, een volkomen onverwacht. Ik hoorde pas stantie ben ik met mijn gezin naar zolder mijn ouders in de buurt van Haarlem. manschappen aanwezig waren voor nu te gaan verhuizen uit Ransdorp. van de laagst gelegen straten van kort geleden van een buurman dat gevlucht, maar daar zit je toch behoor- ‘Ik was op geen Toen we terugkwamen, leek het hier wel de autospuit – het minimum is zes, Hoe groot is de kans dat het nog een Amsterdam-Noord – zo’n vijf onze huizen zo laag liggen – hoewel ik lijk opgesloten. Door het raam zagen we een soort Haïti: overal modder en troep. inclusief chauffeur en bevelvoerder – keer gebeurt? Bovendien neem ik aan meter onder NAP. Na de waters- natuurlijk wel kan zien dat de dijken om het water snel stijgen. Ik heb de stroom enkele manier Het enige wat we konden doen, was zijn we direct uitgerukt. dat ze deze overstroming aangrijpen noodramp leek Elzenhagen- ons heen een stuk hoger zijn dan deze eraf gehaald, en nog zoveel mogelijk opruimen, schoonmaken en opnieuw We zijn door het crisisteam van de om de dijken verder te verstevigen.” Noord ineens op Haïti. straat. Ik was op geen enkele manier spullen naar boven gebracht. Een voorbereid’ beginnen. Een goed excuus om mijn veiligheidsregio vooral ingezet voor [JK] voorbereid, ik had geen water- of voed- reddingsboot heeft ons in veiligheid huis nog een keer te stuken, haha.” [JK]

Tijdens de preventieve evacuatie was er nog wel ruimte voor huisdieren. Opvang en triage buiten het rampgebied verloopt hectisch omdat slachtoffers die per boot vervoerd worden, in grote groepen aankomen. 4 Olaya’s de Waterland 145 vlog! Olaya woont vlak naast het rampgebied. Ze vlogt hierover. dewaterland.nl/vlog Mevrouw Jager bij haar Suzuki Alto. Ze heeft deze auto nieuw gekocht en er in elf jaar maar Dat is de dijk die dertigduizend het beschermt kilometer mee gereden. Alleen de uitlaat en de remmen moesten vervangen. Hij En in 1, 2, 3... stond in een klein laagje water en doet het nog Ik sta op prima. de dijk!

Hij is supergroot!

Hier gaat ie steil naar beneden Ik moest er net op lopen ‘Ik sta op geen enkele lijst’ Buren helpen elkaar Noodverlichting maakt groot

De zes dagen die ze bij haar buur- voorkomen haar bijna fataal. “Ik ben kon dit niet meer; ze praten nu verschil bij evacuatie Nou Marty Jager woont op de begane Ans woont al meer dan grond van een portieketageflat man heeft moeten wachten, vielen niet zo goed in hulp vragen. Ik dacht veertig jaar in - via iets anders geloof ik. Maar in Nieuwendam en heeft geen mevrouw Jager zwaar. Ze heeft onder dat dit nu anders zou zijn, maar dat viel ‘Het Noord. Ze heeft de A10 nog met de overstroming werkten Marloes Vermijs-Smit woont een stuk minder zelfredzaam overwogen om hier te blijven, uh... bovenverdieping. Ze is 77 jaar en andere reuma en kan niet tegen kou. tegen. Mensen zien niet aan mij dat ik gebouwd zien worden. Ze ze toch ook weer via de radio sinds zes jaar op . dan op het platteland. Gelukkig alleen raakten de supermark- is hulpbehoevend. Toch stond ze Omdat ze veel en langdurig medicatie hulpbehoevend ben. Er is nooit iemand voelt kan nét niet over de ring- en kon ik het dus weer ontvan- De wijk is niet overstroomd, ontdekten we nog niet zo lang ten in de buurt al vrij snel leeg. Dat was best bij de huisarts niet op de evacu- gebruikt, had mevrouw Jager geluk- geweest die iets voor mij gedaan heeft. weg heen kijken en noemt gen. Je hebt er niks aan maar maar vanwege het uitvallen geleden dat de noodverlichting Uiteindelijk hebben we toch wel moeilijk atielijst. Ze is noodgedwongen kig wel genoeg medicijnen in huis. Maar dat merk je niet, totdat je ouder gewoon hem ‘de dijk’. Fatima is haar je wilt het toch weten. En we van de elektriciteit heeft ze in het trappenhuis niet werkte, besloten om te gaan logeren thuisgebleven en heeft onderdak Mevrouw Jager komt jonger en fitter wordt, en dan ga je je dingen realise- bovenbuurvrouw. hadden iets om over te praten.” met haar man toch gelogeerd en hebben we Ymere gevraagd bij familie in het zuiden. Onze gekregen bij haar bovenbuur- over dan ze eigenlijk is. Dit heeft haar ren. Ik heb mezelf heel vaak voor gek beter als Fatima: “Ik miste tijdens de wa- bij familie in Brabant. om dat in orde te maken. Je woning hebben we beschik- man toen het water haar huis voor de ramp al de nodige problemen versleten om wat ik allemaal gedaan tersnood internet heel erg. Wij moet er niet aan denken dat baar gesteld voor een gezin dat binnenliep. opgeleverd. Tijdens haar moeizame en en geaccepteerd heb. Nou ja, het is je weet Ans: “Het helpt als je goed met waren met zijn vijven, maar moeders met kinderen of ou- dakloos is geraakt – zo kun je langdurige evacuatie werd haar kwieke gebeurd.” [HS] dat je op elkaar bent. Ik heb niet echt Ans was alleen. Ik ben bij haar “Bij ons in de wijk viel na de deren in het donker al die trap- toch iets doen voor de mensen hulp nodig maar het voelt ge- langsgegaan om te kijken hoe overstroming al gauw de elek- pen af moesten gaan. Toen ik in het getroffen gebied. Ik ben elkaar woon beter als je weet dat je het met haar ging. We zijn bu- triciteit uit. Dan merk je dat je nog kon bellen, heb ik eerst even blij dat ik nu weer thuis ben, op elkaar let. Mijn radio deed ren, daar heb je elkaar voor. binnen de kortste keren niks gecheckt of met mijn dochter in maar ik voel me ineens een stuk let’ het nog. Vroeger kon ik met Ik woon hier. Ik ga niet weg meer kan doen. De liften deden Oost alles in orde was. En ik heb minder veilig. Het voelt alsof ik Dit is allemaal veilig mijn wereldontvanger met de wanneer het moeilijk wordt.” het niet meer en we koken in dit mijn zoon in Rotterdam ook een stukje van mijn basis kwijt politie meeluisteren. Dat heb [HS] gebouw zelfs elektrisch. In Am- even gebeld. Gelukkig was alles ben.” [JK] Gaan we naar ik van mijn zoon. De laatste tijd sterdam zijn de mensen toch in orde met ze. We hebben even de andere kant...

Hier is het allemaal onveilig Niet Daar is de zonder Dit staat allemaal onder water Jammer! Mimi

“Ik kreeg Mimi niet te pakken. Zonder Mimi ga ik nergens naar toe. Dat beest kan zich hier toch niet redden? En ik moet hem echt zelf oppakken. Als iemand anders hem pakt, zeker een man, komt het niet goed. En als ik hier blijf, kan ik altijd nog een ander En dit niet redden. Maar toen ik die kat eenmaal had, wilde ik wel mee.” [HS]

Bert en Willy Lassche in hun Dit wel overstroomde huis onderaan Sorry! de dijk.

Jullie mogen natuurlijk naar ons toe komen

Dat vinden we niet zo erg Nu is het de de Waterland 147 vraag wat ik zou doen: Eerste doorbraak Nou ik zou... Ingezonden Zoveel dingen vindt plaats in hebben gedaan! mededeling dijkhuis Ik zou mensen Ik vervloek de Waterschapsbro- gaan helpen chure die sprak over de veiligste Het huis van Gusta Geleijnse en haar man dijken van de wereld, met een In Molenwijk glimlachende goudvis voorop. Tom stond precies op het punt waar in Niks geen goudvis, maar een En in dit gedeelte nationale ramp door de zee. van Tuindorp de dijk is doorgebroken. Ik herinner mij cijfers uit de Inmiddels is er niet veel meer van over. jaren negentig: in Zuid-Holland, de diepste plek van Nederland, 6,5 meter onder NAP, investeren Ik zou huisdieren “Ondanks het feit dat ik in Durger- veel meer over. Dat vind ik vooral gaan redden dam woon, was ik op geen enkele erg voor Kees. Hij is acht jaar ge- de pensioenfondsen al niet meer manier voorbereid op deze ramp. leden hier geboren en als het aan in vastgoed, huizen, fabrieken, Want ik ben een ‘Ik weet hoe En ik had zeker niet verwacht dat de hem ligt, gaan we hier nooit meer kantoren, industriegebieden. huisdierenfan dijk precies hier zou doorbreken. weg. Voor mijn zoon zou ik het Toen was er dus al de angst Je merkt dat iedereen op zo’n mo- huis misschien willen herbouwen, voor overstromingen. En in de Ik zou mijn het is om ment toch vooral bezig is om zijn maar we denken ook wel aan iets jaren zeventig werkte ik voor ouders redden eigen hachje te redden. Uiteindelijk dat meer waterbestendig is, zoals de Club van Rome: dalende konden we zelf niet veel doen om een woonboot. Meer dan ooit is bodem in Nederland, stijgende Mijn zusje ons huis te versterken, de kracht duidelijk geworden dat die dijkver- van het water hou je niet tegen met zwaring er moet komen. Wij dragen zeespiegel, vaker regens, ge- opnieuw te zwollen rivieren - Nederland een paar zandzakken. Materie in- in Durgerdam ook een verantwoor- Mijn telefoon teresseert me niet echt, zeker niet delijkheid voor de mensen in het houdt het niet droog. Evacueer op zo’n moment. We hebben onze achterland. Ik wil dan wel graag op tijd!, schreven wij als weten- beginnen’ zoon Kees meegenomen met zijn een ander verhaal van de overheid. schappers. Maar wij visionairen En ik zou knuffels, wat kleren, onze pasjes en Er moet serieus worden nagedacht werden uitgelachen door VVD en telefoons, en zijn in Toms auto naar over een duurzame economie, over kleding pakken Elsevier: Angstscenario’s! Linkse mijn schoonmoeder gereden in het het tegengaan van de klimaatveran- oosten van het land. Daar hebben dering, over een andere manier van betweters! Voor het geval Jeaneel woont met haar twee zoons we gewacht tot het water zakte. het omgaan met water. We moeten Dr. Ron Rote, Voordat de buitenmuur bezwijkt lekt er water doorheen. Gelukkig konden we op de heen- anders gaan bouwen, en misschien Maar je wordt tóch nat... weg mijn moeder nog ophalen in nog meer land teruggeven aan het in een flat in de diepe - Later ook zand. In veel dijkhuizen maakt de muur van ‘groene’ econoom. Landsmeer. water. Dat het water echt stijgt, heb- de benedenverdieping deel uit van de dijk. Dan kun je drogen polder, Prisca en haar twee dochters Van ons huis is inmiddels niet ben we nu kunnen zien.” [JK]

Als het gestopt is wonen in dezelfde flat. Beide gezinnen zijn vanaf het moment dat het water

En ja Amsterdam-Noord bereikte in het huis van Jeaneel gebleven tot het moment Ervaren zwemmer toch in problemen door ijskoud water

dat de hele flat - een week na de over- Henk Wildschut woont aan de noordkant Ik vind het een van de Nieuwendammerdijk. Henk is een beetje jammer stroming - is geëvacueerd. ervaren openwaterzwemmer, maar tijdens dat dit nat wordt de watersnoodramp heeft hij daar niet veel aan gehad. De twee alleenstaande moeders zijn vriendinnen en voelden zich na de overstroming veiliger met elkaar in één huis. Ze waren wel “Sinds twee jaar zwem ik in de zomermaanden bang. De kinderen waren ervan overtuigd dat het water nog ver- bijna elke week in de Nieuwendammerhaven. der zou stijgen. Voor de zekerheid stond het mooiste speelgoed Het voelt heel erg ‘oer’, soms zwem je gewoon op het stapelbed. De twee vrouwen hadden de eerste dagen tussen de ganzen. Het is bovendien prettig om genoeg water in huis, verzameld in emmers, bakken en flessen. ergens naartoe te zwemmen, in plaats van die En dit blijft Omdat het ketelhuis en een apart drukvat voor drinkwater baantjes in zo’n chloorbak. Op sommige da- droog bovenop de flat stonden, bleef het water en ook de verwarming gen, als het hard waait, is het water wel koud ja, het hier zes uur langer doen dan in de rest van het getroffen maar daarvoor heb ik een wetsuit. Bij de waters- gebied. Hierna werd het koud. Heel erg koud. Ze hebben gebar- noodramp heb ik dat meteen aangetrokken – becued op het balkon. In het donker, dat wel, omdat ze bang en ik heb de kinderen ook meteen hun wetsuit waren te worden beroofd. De binnentuin van de flat ligt op het aangetrokken. Daardoor hadden we het toch dak van de parkeergarage en bleef droog. Dit bleek vooral handig een stuk minder koud. Aan mijn zwemervaring tijdens de evacuatie. heb ik niet veel gehad. Ik weet uit ervaring dat je Prisca woonde in de ten tijde van de vliegramp snel in paniek raakt als je tegen iets aan zwemt.

van 1992 en voelt zich sindsdien in geen enkele flat echt veilig. Dan gaat je hartslag meteen omhoog en dat is Jeaneel woonde eerder vlakbij zee en was daar onder de indruk desastreus. Daarbij komt nog dat je in de winter

Dat komt door deze dijk van de hoge zeedijk aan de rand van haar woonwijk. In Amster- in het ijskoude water binnen een paar minuten dam leek het water eigenlijk helemaal niet zo gevaarlijk. En dat ze onderkoeld raakt. zo ver van de zee in hun flat bedreigd konden worden door water, “ Toen het water bij mijn huis kwam, heb ik nog hadden ze allebei niet verwacht. geprobeerd de boel enigszins te barricaderen. Die houdt het Hoewel ik al langer besefte dat met de huidige water tegen klimaatveranderingen de kans op een waters- vanaf hier noodramp steeds groter werd, was ik totaal niet Voor de zekerheid stond het mooiste speelgoed op het stapelbed. voorbereid op de overstroming. In de kelder- Ongeveer tot hier verdieping hebben wij onze keuken, en ik heb zo veel mogelijk spullen naar boven gebracht. Met het achterlaten“ van al haar spullen had Jeaneel geen enkele Dus wij zijn allemaal veilig moeite. “Ik weet wat het is om alles achter te laten en opnieuw te moeten beginnen. Ik ben met heel weinig spullen hiernaartoe verhuisd. Ook zo vertrekken voelde eigenlijk heel logisch. Ik had ‘Mensen zijn in deze tijd nooit gedacht dat dit nog eens een voordeel zou zijn. We hebben totaal niet zelfredzaam elkaar en verder is er niets belangrijk” [HS] meer’

Ik had meteen spijt dat ik bij de laatste verbou- Omdat het zo hoog is wing beneden niet een extra betonnen rand heb laten maken – daar heb ik destijds nog wel aan gedacht. Je merkte dat in de buurt be- hoorlijk veel paniek uitbrak, de impact van de Dit was mijn video ramp was groot. Mensen zijn in deze tijd totaal niet zelfredzaam meer, zeker niet in de stad. We leven hier te dicht op elkaar, basisvoorzie- ningen als water en voedsel werden meteen Ik hoop dat jullie schaars. Ik kon gelukkig nog wat eten kopen het leuk vonden voor de supermarkten leeg raakten, maar uiteindelijk zijn we toch maar gevlucht naar Doei! een huisje in de Ardennen. Daar hebben we gewacht tot het water zakte.” [JK] 8 de Waterland 14 de Waterland 149

Alex Kuiper is schapenboer in Ransdorp. Zijn boerderij – de Dik- hoeve – staat 1,5 meter onder NAP. Met zijn zeshonderd schapen liep hij helemaal naar .

“Vrachtwagens zag ik helemaal niet Lopend met 600 schapen zitten. Zeker toen het overal vastliep, bleek dat inderdaad geen optie. Het evacueren van zeshonderd schapen brengt een enorm risico met zich mee en ik wilde hier alleen weg als het echt naar Schellingwoude noodzakelijk was. Ik heb wel meteen alle lammeren naar zolder gebracht en met de trekker voor de zekerheid wat voer naar gebracht. Dan was dat in elk geval geregeld als we moesten gaan.

‘Ik wilde hier alleen weg als het echt noodzakelijk was’

Toen de dijk bij Durgerdam doorbrak, zijn we meteen vertrokken. Lopend, met zeshonderd schapen richting de Schellingwouderbrug. Ik loop vaker met mijn kudde hier door het dorp en Hogerop! als er één schaap meeloopt, komen ze allemaal. Aan de overkant van de brug stond ook water. Dit was een We waren gewaarschuwd dat het mis kon gaan. Maar zo’n tegenvaller maar vanaf de brug kon ik wel zien dat aan de andere kant ramp? Na 1916 waanden we ons in Noord-Holland veilig achter van de Oranjesluis, in het IJ, het water niet gestegen was. Uiteindelijk heb ik robuuste dijken, sterke pompen en degelijke waterkeringen. zeshonderd schapen en twintig koeien droog kunnen onderbrengen op en Dachten we! Dat bleek – precies 100 jaar later – een fatale rond de voetbalvelden aan de oevers van het IJ in Schellingwoude. Na twee misrekening. Met een doorbraak van de Afsluitdijk en Houtribdijk moeilijke weken in de kou is mijn hele bedrijf tijdelijk ondergebracht op een was in de scenario’s van Rijkswaterstaat geen rekening verlaten industrieterrein in Limburg. gehouden. De Noordzee kreeg vrij spel. Daar was ruimte. Natuurlijk heb ik schade: alles wat kapot is door het water, kosten voor Evacueren zat er voor ons niet in. Wij Alle scenario’s, hoogwaterbeschermings- tijdelijke huisvesting en de huur van hadden gelukkig tijd genoeg om onszelf programma’s en deltawetten ten spijt, is apparatuur. En omzet. Als je niet in veiligheid te brengen op de eerste ver- Nederland opnieuw getroffen door een regelmatig melkt, stopt de productie dieping, maar lang duurde het niet voor allesvernietigende watersnood. Geluk- en moet een schaap eerst opnieuw het water richting onze boerderij kolkte; kig zijn er vrijwel geen slachtoffers te lammeren. Ik heb mij er nog niet in alles meesleurend wat er aan bomen, betreuren maar de materiele schade is verdiept, maar ik ga ervan uit dat de hekken en huizen onderweg al was groter dan ooit tevoren. Tijd om het roer

verzekeraar vast een heel goede reden verwoest. om te gooien voordat het echt te laat is. Aan auto’s hoeven de schapen van Alex niet te wennen. Aan kunstgras wel. vindt om niets uit te betalen.” [HS] Daar zaten we dan hoog en droog met Waarom blijven wij in Nederland alleen

uitzicht vanuit de vide op de gore bad- maar investeren in gevechten tégen het Ons kuip, waarin onze mooie woonkamer water en komt niemand op het idee om volgende “ “ was veranderd. Het water kwam net tot het hogerop te zoeken? Go with the flow! de eerste etage, zoals in de scenario’s van Dat deden de bewoners van het ver- huis ligt 2m Rijkswaterstaat was berekend. Dat wel! dronken dorp Etersheim in ieder geval Heemst is een plant die in Nederland voorkomt in gebieden die overstroomd Al duizenden jaren geleden maakten de Egyptenaren met heemstwortelpoeder De oostgevel is kapotgeslagen door het wel in de Middeleeuwen na de zoveelste boven NAP zijn geweest. Wanneer je kijkt naar de verspreiding van deze plant in Neder- de voorloper van de marshmallows zoals wij die nu kennen. Het sap uit de wortels neervallend geweld van de oude esdoorn overstroming. Een nieuw scenario voor Herstellen van het landschap land dan worden er veel waarnemingen genoteerd in Zeeland en langs de van de heemst werd gewonnen door ze te stampen. Vervolgens werd dit heemst- bij de hooiberg. Door de kapotte ramen de rekenmeesters van Rijkswaterstaat; kust. Heemst, dat in het Engels ook wel ‘marshmallow’ heet, is een indica- wortelsap gemengd met eiwit en honing. Zelf marshmallows maken? Dat kan met zagen we een eindeloze watervlakte met daar pleit ik voor. tor voor zout in de bodem. Na de vloed zijn de eerste heemstplanten ook het volgende recept: Miljoenen liters brak water hebben Waterland tot één groot rampgebied getransfor- af en toe een dak dat er nog bovenuit Voor ons is de maat vol! Wij zoeken aangetroffen in Waterland. Vooral langs de oude zeedijk in Durgerdam en meerd. Bodem en fauna hebben daar zwaar onder geleden. De vakgroep ‘Herstel van steekt. Onze prachtboerderij uit de 17e het hogerop. Ons volgende huis ligt 2m aan de kant van het Noordhollandsch Kanaal zijn veel exemplaren gevonden. Bereiding: Voorbereidingstijd: eeuw, die we vlak voor de overstroming boven NAP. Waterland’ roept mensen op om snel te beginnen aan de herstelwerkzaamheden. • Kook het water met suiker en glucose totdat 10 minuten met ziel en zaligheid hebben gerestau het mengsel helder is. - reerd, is overeind gebleven maar wel De watersnood heeft diepe sporen nagelaten door schoon water door de sloten te laten Bereidingstijd: • Wanneer het mengsel aan de kook is, begin je met het stijfkloppen van het eiwit, totdat er zwaar beschadigd. Een volgend her- Jetty Voermans in het landschap. In Waterland zijn alle bomen doorspoelen. Nu het zoute slib voor een grote 30 minuten Etersheim, 12 november 2016 mooie eiwit bergjes ontstaan. steltraject zien we beiden - gezien onze doodgegaan, de bodem is grotendeels verzilt verzilting van het landschap zorgt, zullen we Zelf marshmallows leeftijd - op voorhand al niet meer zitten. • Blijf het eiwit goed doorkloppen met een staaf- en wat het teruggetrokken water achter heeft zien dat zoutminnende plantensoorten zich Ingrediënten: • 75 ml water mixer, terwijl je het hete suikerwatermengsel gelaten is een dikke laag zilte slib, tot groot gaan vestigen in Waterland. Verbaas je niet • 125 g suiker toevoegt en ga hiermee door totdat het mengsel advertentie verdriet van de boeren. Veel van de planten als je binnenkort de eerste exemplaren van • 75 g glucose is afgekoeld tot lichaamstemperatuur. maken • Meng het heemstwortelpoeder met een klein die voorheen beschutting en bescherming lamsoor, zeeaster of heemst aantreft in Water- • 1 eiwit scheutje water en roer het goed door tot een boden aan de boerenerven, zijn doodgegaan. land. Stuk voor stuk zijn dit planten die we als • 3 eetlepels stevig papje is ontstaan. heemstwortelpoeder De bermbloemen die de provinciale weg voedsel kunnen gaan inzetten. Laten we ons • Vervolgens meng je de heemstwortel met het N247 in de zomermaanden telkens weer zo in de tussentijd openstellen voor nieuwe vor- • poedersuiker opgeklopte eiwitmengsel. opvrolijkten, zijn verdwenen. Door het zilte men van tuinbouw om de komende zilte jaren en maizena • Doe het mengsel in een puntzak. slib is het maar de vraag of de oorspronkelijke te overbruggen. • Bestrooi een bakplaat met een laag poeder- vegetatie en het prachtige landschap weer suiker en maïzena. • Vervolgens spuit je kleine toefjes van het terug kunnen komen. In het landelijk gebied We willen bij deze een oproep doen om in mengsel op de bakplaat. van Waterland is weinig meer te vinden van contact te komen met mensen die zich wil- • Laat de toefjes enkele uren opstijven. [JV/RB] de oorspronkelijke landschappelijke kwalitei- len inzetten om het landschap de komende ten. We moeten er rekening mee houden dat jaren met ons samen te herstellen. In onze het tientallen jaren zal duren voordat we het werkplaats hebben we vlak voor de ramp een advertentie landschap dat we zo koesterden weer in oor- landschapsbank ingericht waarin we verschil- spronkelijke staat terug kunnen brengen. lende zaden, planten, struiken en veenmos hebben ondergebracht uit het oorspronkelijke SKEAPSROND Toch mogen we niet bij de pakken neerzit- landschap. Hiermee kunnen we samen het ten; we moeten de herstelwerkzaamheden zo verloren gegane landschap uit onze herin- Heerlijke biologische witschimmel snel mogelijk ter hand nemen. Om te begin- neringen opnieuw reproduceren. schapenkaas 50+. Dagelijks maken nen, zetten we het zout van het zeewater dat wij op onze boerderij de Dikhoeve in het landschap is achtergebleven in ten Wilt u zich aansluiten bij de vakgroep ‘Herstel in Ransdorp met verse melk van gunste van onszelf. Vervolgens gaan we het van Waterland’, neem dan contact op met de onze eigen schapen, ambachtelijk, landschap, net als onze voorouders deden redactie van deze krant. [JV/RB] de lekkerste schapenkaas. ten tijde van overstromingen, verzoeten Wilt u meer weten? Dikhoeve.nl 10 de Waterland 14 de Waterland 1411

Reconstructievan de watersnood van ‘16 Springtij en een uitzonderlijk lang aanhoudende noordenwind zorgden al bijna een week voor een zeer hoge waterstand. Door de hoge zeewaterstand kon er niet naar zee worden gespuid. Omdat het ook voortdurend hard regende en omdat de rivieren veel water aan- voerden, liep de waterstand in de binnenwateren en in het IJsselmeer op. Ook het grondwaterpeil steeg. In Noord-Holland was sprake van een verhoogd risico, er gold een negatief reisadvies en er waren extra jour- naals over de ontstane waterover- last. Op donderdagnacht 14 januari 2016 bezweek de Afsluitdijk. Later die nacht sneuvelde ook de dijk tus- sen Lelystad en Enkhuizen. Beide dijken waren door de hoge water- stand achter de dijk zacht geworden.

In Noord-Holland begon een grootscheepse evacuatie. De wa- terstand in het Markermeer liep snel op en op vrijdagmiddag stond het water bij Amsterdam op twee meter boven NAP. De Waterlandse Zeedijk bezweek zaterdagochtend om 2.15 uur bij Durgerdam. Het gat werd snel groter en omdat het tussen de huizen op en achter de dijk was doorgebroken, konden de gaten moeilijk bereikt en ingedamd worden. Het water liep de polder in tussen Durgerdam, Katwoude, Purmerend, Zaandam en Amster- dam-Noord. Het water liep onder de A10 door Amsterdam-Noord in. Het centrale deel van Amsterdam- Noord, de Buikslotermeerpolder, liep nog niet vol.

Door het compleet vastlopen van alle doorgaande wegen kon het materieel waarmee de dijken en de A10 dichtgemaakt hadden moeten worden niet worden aangevoerd. Twee gaten zijn gedicht, maar door de overige twaalf onderdoorgangen kon het water vrij stromen. Zater- dag om 10.00 uur stond er er in de meeste straten van Amsterdam Noord nu ongeveer een halve meter water. Om 9.00 uur viel de stroom en het mobiele telefoonnetwerk uit in Noord-Holland, Utrecht, Flevoland en een deel van Zuid-Holland. Wa- ter en gas hielden er in de loop van de dag mee op.

De dijk van de Buikslotermeerpol- der bezweek zaterdag om 14.00 uur. Binnen twee uur tijd steeg het water op het Buikslotermeerplein tot drie meter boven de straat. Het water was vies, bevatte rioolwater en was en licht zout. Het water bleef staan ongeveer op NAP. Het duurde twee weken voordat er water wegge- pompt kon gaan worden. Het heeft ruim een maand geduurd om het waterpeil in de buurt van de oude grondwaterstand te krijgen. Het hele overstroomde gebied is nog steeds licht zout.

Getroffen zijn Amsterdam-Noord, Zaandam, Purmerend, Volendam, Edam, Monnickendam en alles daartussen. Elektriciteit, water, gas, riool en dataverkeer doen het twee maanden later nog steeds niet overal. Materiële schade en directe kosten samen worden geschat op 600 miljoen tot 3 miljard euro. Het 0 1000 2000 3000 4000 meter is nog onduidelijk hoeveel geëva- cueerde bedrijven en bewoners uiteindelijk zullen terugkeren naar SCHAAL 1:50 000 het overstroomde gebied. [HS] 12 de Waterland 14 de Waterland 1413

Zuideinde IJdoornlaan Aftakking van Kadoelenbreek Kanaaldijk Buikslotermeerdijk Weersloot Een dijk met gaten, wie bedenkt zoiets? Ongeloof en woede heerst bij duizenden mensen uit Het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier heeft direct momenteel versterkt, maar de aanpassingen aan de A10 zijn Amsterdam-Noord. Volgens veel huiseigenaren had de na de doorbraak bij Durgerdam een poging ondernomen om nooit uitgevoerd. overstroming in Noord makkelijk voorkomen kunnen samen met defensie de onderdoorgangen met geïmproviseerde worden als de ringweg A10 waterkerend was geweest. De middelen te dichten. Twee tunnels zijn met grote zandzakken Amsterdammers met waterschade kunnen zich aansluiten bij stichting WatersnoodClaim ziet mogelijkheden voor forse gedicht maar Defensie kreeg het materiaal voor de overige twaalf stichting WatersnoodClaim, opgericht door letselschadead- schadeclaims. tunnels niet op tijd bij de A10 omdat de snelwegen ontoegan- vocaten. Een woordvoerder: “Wij zijn ervan overtuigd dat hier kelijk waren. Het Hoogheemraadschap bleek hierin afhankelijk sprake is van nalatigheid. Veel getroffen bewoners denken hier van twee veiligheidsregio’s die de regie voerden over alle infra- precies zo over. De A10 en het water rond de A10 worden be- Tussen de stadswijken van Noord en de polders van Waterland structuur. De evacuatie ging voor. heerd door verschillende instanties en het is nog niet duidelijk ligt sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw het dijklichaam wie hier aantoonbaar heeft verzaakt. Beleidsmakers en bestuur- van de ringweg A10. Dit heeft de vorm van een dijk, maar wordt Wat vooral steekt, is dat Waternet de kwetsbare toestand van ders die over wegen gaan houden geen rekening met water en op veertien plaatsen doorkruist door tunnels. Door zes van deze Amsterdam Noord in 2012 al in kaart heeft gebracht in het rap- in waterbeheer is nog niet eerder gebruik gemaakt van een weg. tunnels loopt ook water. Grote delen van Amsterdam-Noord port ‘De waterbestendige stad’. De optie om de ringweg te benut- Nat en droog werken bij de overheid langs elkaar heen. Tiendui- staan ondanks de A10 in open verbinding met de polders buiten ten als waterkering is toen ook al naar voren gebracht. Dit had zenden mensen zijn hier nu slachtoffer van. Wij gaan ze helpen.” de ringweg. De A10 was tijdens de overstroming dus niet wa- gekund met een aantal relatief kleine aanpassingen aan tunnels, Stichting WatersnoodClaim werkt op basis van provisie over een terkerend. Het deel van de ringweg dat de Buikslotermeerpolder kanalen en duikers. De autoriteiten hebben afgezien van deze eventueel uitgekeerd bedrag. [HS] doorkruist hield het water wel tegen. Deze veel diepere polder maatregel omdat zij vonden dat de geringe waterdiepte in grote genoot hierdoor extra bescherming tegen het water vanuit het delen van Noord niet direct leidt tot levensgevaarlijke situaties. noorden, maar is uiteindelijk via de Buikslotermeerdijk aan de In dezelfde evaluatie is de Lekdijk ten zuidoosten van Amster- Het rapport ‘De waterbestendige stad’ staat op oostkant van de polder toch volgelopen. dam onderkend als een veel groter risico. De Lekdijk wordt www.innovatie.waternet.nl Hoogtereliëfkaart van ringweg A10 Noord. Rood is hoog, groen is laag. Blauwe pijlen geven aan waar het water onder de weg door kan.

Crisisbeheersing Paniekfile De Afsluitdijk was dicht en media meerdere filmpjes rond de dijk naar Lelystad ook. waarop mensen met geweld de Al het verkeer moest langs toegang werd ontzegd tot een op tijd gestart Amsterdam of IJmuiden. Hier lege snelweg. Hiermee sloeg was geen plan voor. Zodra de de vlam in de pan. Mensen Raymond de Landmeter is een van de vier coördina- eerste burgers op eigen initia- voelden zich opgesloten en tief met de auto evacueerden, raakten in paniek. Mensen toren crisisbeheersing van Hoogheemraadschap Hollands liepen alle doorgaande reden via op- en afritten de Noorderkwartier. Vanuit het hoofdkwartier van het waterschap wegen vast. De Veiligheidsre- snelwegen op. Ook de rijbanen in Heerhugowaard onderhield het crisisteam tijdens de waters- gio’s en Rijkswaterstaat in tegengestelde richting liepen noodramp nauw contact met de Veiligheidsregio Zaanstreek- reageerden hierop met een vast met mensen die naar het zuiden probeerden te komen. Waterland en de veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland. noodmaatregel: het grootste deel van de op- en afritten in Op meerdere plaatsen zijn “Onze focus was vooral gericht op het dichten van de bres en zogenaamde doorvoerzones mensen in grote groepen via het treffen van maatregelen in het watersysteem om slachtof- werd afgesloten. de berm of vernielde vangrails fers en schade in het overstromingsgebied zoveel mogelijk te de snelweg opgereden. Er was niet genoeg mankracht om deze beperken”, vertelt De Landmeter. Defensie is ingezet om de dijk bij Katwoude te beschermen tegen golfoverslag. Zo moesten de wegen weer vrijkomen en konden de verkeersstroom te beteugelen. rijbanen in tegengestelde Op elk stukje asfalt tussen Den “Bij extreme regen of een dreigende het crisisteam bijeen in het kantoor gebied. Wij leveren informatie over Landmeter: “Wat zijn de waterstanden Durgerdammerdijk. “Hoe sneller die richting worden ingericht voor Helder en Amersfoort stonden dijkdoorbraak wordt onze crisisbe- van Hoogheemraadschap Hollands het water, waaruit kan worden afge- op zee en in het IJssel- en Marker- bres dicht is, hoe minder water het hulpdiensten en instanties. auto’s stil. heersingsorganisatie meteen actief. Noorderkwartier in Heerhugowaard. leid wanneer bijvoorbeeld stroom- meer? Waar komt de storm aan land? gebied instroomt. Je komt op zo’n Bij alle op- en afritten kwamen In zo’n geval is direct een gecoör- “Het waterschap is verantwoordelijk verdeelstations uitvallen of wanneer Hoe hoog zijn de golven en hoe hard moment wel voor een dilemma te beambten, later ook politie en Dit verkeersinfarct heeft een dineerde aanpak nodig”, aldus voor het beheer van de regionale wegen onderlopen. De beslissingen waait de wind? Op alle kritische plek- staan. Ons materiaal moet worden Defensie. Het was voor heel veel week aangehouden. Hulpver- Raymond de Landmeter. “Onze me- wateren en waterkeringen langs het over de evacuatie zijn genomen door ken op de waterkeringen zijn dijkin- aangevoerd over wegen, terwijl de mensen niet duidelijk of zij in lening en preventief of herstel- dewerkers gaan erop uit om de dijken Markermeer, maar bij zo’n ramp als de veiligheidsregio.” specties uitgevoerd. Met hulp van veiligheidsregio over diezelfde wegen een risico- of een doorvoerzone lend ingrijpen in waterkeringen extra te controleren en zo nodig deze nemen we direct contact op Defensie hebben we op sommige ook mensen wil evacueren. Soms woonden en of zij daardoor is hierdoor sterk belemmerd. direct maatregelen te nemen. Het met onze veiligheidspartners, zoals plekken al zandzakken neergelegd. moet je dan even geduld hebben. juist wel of niet de snelweg op Mensen in de file werden na crisisteam kijkt tegelijkertijd naar de de Veiligheidsregio Zaanstreek-Wa- Met hulp van Toen de dijk eenmaal doorgebro- Uiteindelijk komt de veiligheid van de konden. twaalf uur stilstaan hulpbe- mogelijke effecten van een dijkdoor- terland. Daar ligt de regie voor het in ken was, hebben we een tweede mensen in het gebied op de eerste hoevend. De paniekfile die De noodmaatregel bleek ontstond, heeft zichzelf versterkt braak. Wat is het effectgebied? Hoe veiligheid brengen van de mensen. Defensie hebben we “ verdedigingslinie gecreëerd, om wa- plaats.” [JK] snel stroomt het water? En welke Binnen de veiligheidsregio werken ter weg te leiden van dichtbevolkte onhoudbaar en bij een aan- en vormde een wezenlijk deel maatregelen kunnen we nemen om brandweer, politie en de gemeenten “ op sommige plekken gebieden – in nauwe afstemming tal opritten escaleerde de van het probleem in plaats van Angstige slachtoffers vragen vaak nog meer tijd en mankracht van de hulpverleners dan gewonden. het effectgebied zo klein mogelijk te nauw samen. Wij geven dan aan hoe al zandzakken met de veiligheidsregio. Zodra het Raymond de Landmeter situatie. Er gingen op sociale de oplossing. [HS] maken? Onze dijkgraaf staat aan het hoog en hoe ver het water komt en mogelijk was, zijn we begonnen spreekt in dit interview over hoofd van onze crisisbeheersingsor- hoe lang het duurt voordat het water neergelegd met het wegpompen van het water zijn beleving van het fictieve ganisatie en zorgt onder meer voor de er is. En we gaan er alles aan doen uit het getroffen gebied, waar nodig scenario (zie pagina 20) van afstemming met de burgemeesters om een doorgebroken dijk weer zo met hulp van extra noodpompen en de watersnood van 2016. In in het getroffen gebied.” snel mogelijk dicht te maken. De vei- Tijdens de watersnoodramp heeft noodaggregaten.” zijn ogen geeft dit scenario Vanaf het moment dat duidelijk was ligheidsregio is verantwoordelijk voor het crisisteam de situatie van minuut De eerste focus voor het waterschap geen realistisch beeld. dat het water ging stijgen, kwam de veiligheid van de burgers in het tot minuut gevolgd. Raymond de lag op het dichten van de bres in de

De eerste acute opvang voorziet in droge voeten en een dak. Door het aanbrengen van gewicht onderaan de dijk wordt de kans op afglijden verkleind. Watergevulde mobiele dijken zijn zeer snel te plaatsen. Hier zijn nog geen sanitaire voorzieningen. Nadat de wind is gaan liggen kunnen er buitendijks grote pompen worden ingezet op pontons van Defensie. 14 de Waterland 14 de Waterland 1415

advertentie ‘Dan moet ik toch misschien wel ‘Wij hadden laatst een overstroming van regenwater. een beetje gaan hamsteren.’ 15 centimeter boven de vloer en het was er heel snel. Eerst de ‘Die lamp is van Ikea’ stekkerdozen van de vloer en de lampen.’

Hugo Schuitemaker heeft zijn woonkamer in één uur zo hoog mogelijk opgestapeld. Dit laat zien hoe hij huis en haard heeft verlaten op de ‘Angstig idee he?’ ‘Ik woon wat verder het land in en op vlucht voor een naderende overstroming. De tentoonstelling ‘Hugo een soort terp dus dat scheelt al. Maar je raakt Schuitemaker Evacueert’ was van april tot november 2016 te zien evengoed geïsoleerd hoor als dat gebeurt.’ als onderdeel van het themajaar ‘Het Zuiderzeemuseum overspoeld’. ‘Ja eigenlijk wel ja. Nouja, Op een aantal zaterdagen was hij zelf in het museum om met bezoekers het zal nog wel even goed gaan.’ te praten over zijn en hun mogelijke evacuatie. Een greep uit de reacties: ‘Water? Da’s een goeie.’ ‘Wij wonen in Apeldoorn. Mensen WatersnoodClaim ‘Hangt er maar net vanaf hoe die huizen dan gebouwd zijn.’ naar ons? Jahoor. Dat kan denk ik wel. Helpt alle schaapjes naar het droge In ieder geval in de logeerkamer en de ‘Wij wonen in Overijssel. Niks aan de hand.’

kinderen kunnen op de slaapbank.’ Wereldrestaurant Elke maand kun je bij ons genieten van ‘Jongen pieker toch niet zo. een werelddiner. Enthousiaste buurtkoks ‘Als hier een paar weken water gestaan maken heerlijke gerechten uit alle wind- Als je iemand verliest die heel dicht bij je streken. Een avond waar je de wereld van heeft, maakt het voor die bank, al je boeken Noord kunt proeven in een 3-gangendiner. Samen gezellig aan één lange tafel eten staat leer je het leven pas echt waarderen. ‘Kijk mama! Er liggen en alle elektronica niets uit dat ze wat hoger en genieten met live muziek. stonden. Je kunt alles zo wegsmijten straks.’ Het is kort. Geniet er nou gewoon van.’ Informatie moestuintjes!’ Iedere 2e zaterdag van de maand. Op 10 december een spetterende kersteditie. Aanvrang: 18:00 t/m ca. 21:00 u – 1e gang 18:30 u ‘In Gouda. Drie meter onder NAP. En we wonen op Kosten 3-gangen diner €17,50 p.p. / ‘Het zal mijn tijd wel duren.’ €10,00 p.p. (met stadspas) ‘En waar laat ik dan mijn hond uit?’ Reserveren noodzakelijk: veengrond dus we kopen de grond per liter zeg ik altijd.’ [email protected] of bel, sms of app Karin via 06-22779104.

‘Wij wonen bij Rozenburg en dat is eigenlijk een eiland. Catering facebook.com/ Het Wereldrestaurant is ook in te huren ‘Hoe weet je dan tot hoe hoog het komt Overal om ons heen is industrie. Je komt vanaf ons huis met WereldrestaurantAmsterdam als cateraar voor lunch, diner of borrel. ‘O. Kunst zeker. Ik houd niet van kunst.’ of kreeg je het niet hoger?’ de auto niet weg. We hebben elektrische fietsen gekocht.’ 16 de Waterland 14 de Waterland 1417 ‘Zieke mensen wil je niet hoeven evacueren’

Wouter Bos – voorzitter van de Raad van Bestuur van VUmc - is een van de weinige bewoners van Noord die al eerder een overstroming heeft meegemaakt. Vanwege een gesprongen waterleiding liep op 8 september 2015 de onderste verdieping van zijn ziekenhuis hele- foto: Ad van Rijn foto: Bert en Willy Lassche maal vol water. De elektriciteit in het ziekenhuis viel deels uit; alle Ambulances uit heel Nederland staan te wachten op de te evacueren patiënten van het VUmc. 339 patiënten moesten geëvacueerd worden.

“We moesten een grote groep staan. “Ik bloei wel op onder dit sen getrokken uit de gebeurtenis- mensen die toch al niet voor hun soort omstandigheden. De adrena- sen van september 2015. Zo heeft BovenIJ ziekenhuis lol in het ziekenhuis liggen letterlijk line die in zo’n geval vrijkomt, helpt het ziekenhuis technische aan- Wouter Bos heeft niet overwogen om tijdens ‘oppakken’ en ergens anders naar- om je werk goed te doen. Maar passingen gedaan om het uitval- Winnaars fotowedstrijd de watersnoodramp in Amsterdam-Noord toe brengen”, vertelt Wouter Bos. natuurlijk is er steeds een enorme len van elektriciteit te voorkomen zijn diensten aan te bieden aan het BovenIJ

“Dat is iets wat je zieke mensen spanning, vooral omdat je niet WOUTER BOS: en alle draaiboeken verder aange- Ziekenhuis. “Zelf heb ik natuurlijk eerst ge- niet aan wil doen. Het was voor weet hoe lang het gaat duren. Dat De adrenaline scherpt. “De voornaamste les die Bij de fotowedstrijd van de Waterlandse Vloed moesten deelnemers een foto veel mensen aangrijpend om te zorgt voor onzekerheid. We had- “ we hebben geleerd is echter dat zorgd dat mijn gezin veilig was, en daarna zien hoe bijvoorbeeld oudjes en den wel een draaiboek, maar het het volstrekt onzinnig is om voor zo veel mogelijk spullen van de kelderver- maken van de waterstand bij hun eigen huis. De bijbehorende poster moest die in zo’n geval dieping naar boven gebracht. Ik heb mijn baby’s in couveuses de ambulance scenario van een overstroming en “ zo’n uitzonderlijke situatie een in gingen. De hele operatie is won- het ontbreken van bepaalde ba- vrijkomt, helpt nieuw crisisplan te schrijven. Het is diensten niet aangeboden aan het BovenIJ herkenbaar op de foto staan en de foto diende ook iets te zeggen over het derbaarlijk goed gelopen, er is nie- sale voorzieningen stond nergens om je werk goed veel belangrijker om professionele Ziekenhuis, nee. We hebben alle informatie mand bij overleden. Maar al met al beschreven. Zo moesten we evacu- mensen in huis te hebben, die op over de overstroming bij VUmc beschikbaar huis. De jury beoordeelde de foto’s op esthetiek, techniek en inhoud. gesteld aan alle Nederlandse ziekenhuizen, zijn we twee weken dicht gegaan – eren zonder dat de liften het deden. te doen. het moment van zo’n crisis meteen foto: Hans Hamer alleen de polikliniek konden we na Gelukkig zaten de kundige mensen om de tafel zitten. En erop te ver- ook het BovenIJ heeft daar zijn lessen uit De Waterland presenteert de drie beste foto’s. een paar dagen weer openen.” die we in huis hebben, binnen een trouwen dat zij in een volkomen kunnen trekken. Maar als ze me hadden ge- Wouter Bos heeft als hoofdverant- half uur met elkaar om de tafel.” onverwachte situatie toch de juiste beld, was ik zeker gekomen.” Derde plaats hoog het water zou komen. Twee: het huis is ontoegankelijk rechts: meer van de deur hoeven we toch niet te zien? Zien woordelijke de crisis zelf goed door- Natuurlijk heeft het VUmc ook les- dingen doen.” [JK] De foto van Ad van Rijn is de enige foto met een mens er op. (net als bij een echte overstroming). Drie: we kunnen nu niet jullie hoe het zwarte vlak links onder, rechts boven herhaald De jury waardeert dit. De foto is redelijk recht toe recht aan, kijken naar alles onder een hoogte van 1,80 meter, omdat het wordt in het raampje boven de deur? Hoe het vlak boven de maar je kan er lekker veel uit aflezen. Te zien is een nieuw water ons dat zicht ontneemt. Wat we nog wel zien, vertelt gele streep net wat breder is dan het vlak van de deur rechts, huis of een woonark, ze hebben een kat, de lamp boven de ons toch nog iets over wie hier getroffen zou zijn: geborduurde dat net wat breder is dan de vloer links? En de zwarte luid- achterdeur is te fel en daarom zit er een oranje filter overheen, raamhangers van schaatsers in klederdracht en en een ver- spreker die nog net herkenbaar is? Maar alleen omdat we al de parasol staat binnen, de voet niet - waarschijnlijk hebben zameling flessen boven de voordeur. En dat vinden we mooi. eens eerder een luidspreker gezien hebben en het ding op een ze een schuur. En de man loopt op zijn huispantoffels. Toch logische plek staat. En omdat de foto door de flitser van deze heel persoonlijk. Eerste plaats camera een beetje is onderbelicht, krijgt het een beetje een Fotografie kan heel moeilijk zijn. Als je te graag wilt, lukt het bedompt gevoel. Het blauw van de poster is complementair Tweede plaats meestal niet, maar soms krijg je iets cadeau. Op de foto van aan het geel van het behang. En de lamp. Tsja. De lamp dus. Op de foto van Bert en Willy Lassche zien we ook niet het winnaar Hans Hamer zijn we echt bij iemand binnen. En wat we We zijn hier echt bij iemand binnen. Het water komt tot waar hele huis. Alles onder de lakens is onzichtbaar maar ook on- zien, voelt heel persoonlijk. Het behang vertelt ons iets, net als de poster hangt. Simpel, maar doeltreffend. [HS] toegankelijk. De lakens in deze foto nemen de plaats in van de plakkabelgoot die van het stopcontact naar de televisiekast water, maar doen dat op meerdere niveaus. Eén: we zien hoe loopt. Links zien we nog net de rand van de televisie. De deur

Overstroomde parkeergarage in de kelder van het VUmc. Rampscenario

“Wat ben jij tijdens een ramp, held of lafaard?”

In het ego-document Rampscenario wordt Gusta Geleijnse vooral met zichzelf geconfronteerd als zij nadenkt over de mogelijkheden van een watersnoodramp. Ze onderzoekt eerlijk en openhartig vanuit haar eigen leven, de onmogelijkheid van tegelijk veilig zijn en risico’s nemen.

Theater, 11-30 oktober 2016 Gezien in Pllek Amsterdam-Noord Met Gusta Geleijnse, Judith Hazeleger en Joost Wentink. 18 de Waterland 14 de Waterland 1419 Stiekem Overal water, maar wat drink je zelf? Heel Waterland stond onder water, Na het opraken van de eerste wekkers, maar halen geen over een goede warmtebron maar wat dronken mensen eigenlijk voorraden werd het al een stuk zout uit het water. Het water zoals een grote gasfles of een tijdens de watersnood? Omdat er ge- lastiger om drinkwater te vin- in de straten was hiermee dus houtkachel met genoeg droog noeg tijd was tussen de waarschuwing den. Er zat bij sommigen nog niet drinkbaar. Vies water uit hout kon water koken of met overleven en de overstroming, konden de meeste wat water in de spoelbak van huis en regentonnen wel. Er een beetje handigheid zelfs mensen genoeg water opslaan voor de de wc, maar water uit de ver- bestaan wel handgepompte distilleren. Distilleren haalt eerste paar dagen. Een gezin van vier warming of een aquarium kun filters die ook zout uit water alles, inclusief zout, uit het op- In het getroffen gebied moeten zich personen kon met twaalf liter een dag je niet zomaar drinken. halen, maar deze zijn duur. pervlaktewater. [HS] naar schatting enkele tientallen overleven. Voorraadjes frisdrank, bier Waterfilters werken tegen bac- Niemand in het rampgebied mensen hebben bevonden die er goed en wijn bleken ook waardevol. teriën en andere ziektever- had zo’n filter. Wie beschikte voorbereid, langere tijd zijn gebleven, mogelijk zelfs tot na de evacuatie. De redactie van de Waterland is er niet in geslaagd om deze mensen te vinden. Niet alleen omdat het straf- baar was om zonder toestemming in het rampgebied te blijven, maar ook omdat deze “preppers”, zo blijkt, om nog een andere reden helemaal niet gevonden willen worden.

Preppers zijn mensen die zich planmatig voorbereiden op maatschappij ontwrich- tende gebeurtenissen zoals een kernoorlog, totale economische ineenstorting, of een grote overstroming, met als doel om in alle denkbare acute situaties te kunnen overleven door tijdelijk zelfredzaam te zijn.

Geheimhouding lijkt een voorwaarde voor goed “preppen”

Een groot deel van deze voorbereidingen zit hem in het aanleggen van noodvoorraden. Hierbij horen de nodige vaardigheden om deze voorraden in een crisissituatie goed te kun- nen benutten en het op voorhand maken van noodplannen. De meeste preppers gaan er van uit dat ze niet in staat zullen zijn hun voor- raden tegen grote groepen wanhopige mensen te verdedigen. Geheimhouding lijkt hierdoor een randvoorwaarde voor goed preppen.

Ook kampen preppers met een imago- probleem. De preppers die in het verleden wél in de media zijn geweest, werden vaak weggezet als argwanende éénlingen die op zijn best exentriek leken, maar meestal gewoon gek.

Het lijkt alsof je alleen al met de voorbereiding voor een vertrek uit een samenleving, jezelf er al een beetje naast plaatst. En met het ken- baar maken van je geheime plan, ondermijn Paul heeft water gedistilleerd met een snelkookpan op een houtkachel. Het ging, maar niet zonder problemen: ”Ik woon in een dijkhuis en je het, voor de ogen van een zeer onwelwillend publiek. Voor iedereen die zichzelf beter voor- de kachel staat op de middenverdieping. Ons brandhout stond in de overstroomde schuur in de tuin, we hebben daarom de parketvloer bereid acht dan de gemiddelde Nederlander meegestookt. Het water smaakte naar tuinslang, onze kinderen wilden het niet drinken. Verder moesten we de kachel zó hoog opstoken dat en hier serieus over is, is dit nóg een reden het vervelend heet werd in huis en dat we heel veel hout verbruikten. Met zachtjes stoken deed ie het niet. We kregen er een halve liter per om hier niet mee uit de kast te komen. [HS] uur uit en dit was niet genoeg.”

advertentie Het recht van de sterkste

Dana – niet haar echte naam – kwam er tijdens de overstroming achter dat iedereen op zo’n moment vooral aan zichzelf denkt. Dat deed Dana dus ook maar.

“Het was een hel. De hele buurt zat in een over- levingssituatie en dan denkt iedereen eerst aan zichzelf. Ik ging ervan uit dat het recht van de sterk- ste gold. Ik ben niet de sterkste dus moest ik slim zijn. Als je ziet hoe mensen zich gedragen op een zinkende rubberboot tussen Afrika en Europa maak ik mij geen illusies. Ik heb de gordijnen dicht gedaan en gedaan alsof ik er niet was.

Ik ben pas naar mijn buren gegaan toen mijn water op was. Zij leken niet thuis te zijn, maar inbreken was geen optie. Als mensen toch thuis waren had er een confrontatie kunnen komen die ik zeker had verloren. Ik ben namelijk niet zo groot. Gelukkig had mijn benedenbuurvrouw nog drinken op haar balkon staan. Dom! Ik heb ‘s nachts het een en ander iedereen in de buurt is van het type mens waar ik mij naar boven gehengeld. veilig bij voel. Vergis je niet. Ik ben een gevend mens wanneer dat kan. Ik help elke dag wel iemand en ik Toen we na de evacuatie thuiskwamen, was de ben niet bang aangelegd. Maar ik ben ook realistisch. onderlinge sfeer in de flat nog net zo als tijdens de Ik wist ook niet hoe lang ik daar moest blijven zitten. overstroming. Ik heb daar vrede mee. Hoe meer je Ik speelde het ook niet zo netjes meer. Het gevoel te met buren omgaat hoe meer er geroddeld wordt. moeten vechten voor mijn leven bleek voor mij een Er zitten hele lieve, rustige mensen tussen, maar niet grens.” [HS] 20 de Waterland 14

Fictief

Alles beneden de zeespiegel kan overstromen. De over- stroming in 2016, die in de Waterland wordt beschreven, is echter fictief. Het is een zo exact mogelijke kopie van de Waterlandse Vloed die in 1916 Waterland en grote an- dere delen rond de Zuiderzee heeft getroffen. Zelfs als alle genoemde dijken zouden be- zwijken volgens het scenario in de Waterland kan de om- schreven hoeveelheid water in de genoemde tijd niet door de relatief kleine gaten stromen. Ook stelt De Waterland dat de ringweg A10 niet kan worden gebruikt als waterkering, ter- wijl verantwoordelijke instan- ties hebben aangeven de tunnels en kanalen onder deze weg in de beschikbare tijd wel degelijk denken te kunnen dichten. Verder houdt het sce- nario minder rekening met de sterk verbeterde technische middelen om een al ontstane overstroming alsnog in te perken. Desondanks zijn we in deze krant uitgegaan van ons Hugo Schuitemaker probeert zijn keuken te redden. eigen scenario, om zo dicht mogelijk bij de overstroming van 1916 te blijven. Het hoe en waarom van deze krant

Ik woon zelf onder NAP, en toch ben ik niet bang voor water. Het fenomeen watersnoodramp heeft een duidelijke eigen Als fotograaf kom ik makkelijk bij mensen binnen en oefen ik in- Datzelfde geldt voor heel veel Nederlanders. Is dat eigenlijk beeldtaal. Vaak herhaalde beelden van overstromingen maken vloed uit op de mensen en situaties die ik fotografeer. Mensen wel terecht? Het is niet mijn bedoeling om met de Waterland deel uit van het collectief geheugen. Als je genoeg foto’s ziet die zijn voor hun deelname aan de Waterland door mij aan het den- mensen bang te maken. Wel wil ik weten waarom mensen niet doen denken aan een overstroming, maak je daar in je hoofd ken gezet over de gevolgen van een overstroming voor hun eigen bang zijn. vanzelf een echte overstroming van. Zo kan de Waterland verslag leven. De invloed van het fotograferen zelf is een wezenlijk deel doen van een ramp die nog niet heeft plaatsgevonden. van de uitwerking van dit project. Ik noem dit ‘interveniërende Het uitgangspunt van deze editie van de Waterland is simpel. fotografie’. Het onderwerp van dit project is dan ook het publiek. Ik stel mensen de vraag: wat zou het voor jou betekenen als het Ik zie bij mezelf en ook bij andere Nederlanders een afwach- De krant die nu voor u ligt, moest er komen om het fotograferen hier nu overstroomt? De uiteenlopende antwoorden op deze tende en afhankelijke houding ten opzichte van de overheid en ervoor bestaansrecht te geven. Bedankt voor het bekijken en vraag heb ik vormgegeven als krant. De Waterland kijkt terug op een sterk individualistische en consumptieve houding ten op- lezen hiervan. hoe mensen verwachten dat ze een watersnoodramp zouden zichte van de leefomgeving. Met de Waterland vraag ik mensen beleven. Toch geeft deze krant geen realistisch beeld van hoe zich te verplaatsen in een situatie waarin de helpende rol van Hugo Schuitemaker een watersnood er in 2016 werkelijk uit zou zien. De Waterland de overheid tekortschiet en mensen op zichzelf of elkaar zijn laat zien hoe mensen dénken dat een watersnood eruit zou zien. aangewezen. Ik hoop dat ik mensen hiermee een beeld van zich- En tussen dat beeld en de onaangename realiteit bestaat een zelf heb kunnen geven met meer verantwoordelijkheid en een groot verschil. grotere rol voor zichzelf in hun eigen leven.

COLOFON

De Waterland is een uitgave van Andere bijdragen Hugo Schuitemaker p4&6: Olaya’s Vlog - Olaya Elbazi p7: Mededeling - Ron Rote De Waterland is éénmalig huis aan huis p8: Herstellen van het Landschap, verspreid naar postcodes: 1023, 1024, Zelf marshmallows maken - Ronald Boer 1025, 1026, 1027, 1028, 1034 en 1035 en Jonmar van Vlijmen p9: Hogerop! - Jetty Voermans De Waterland is indien voorradig p10&11: kaart bronmateriaal afkomstig van verkrijgbaar via www.dewaterland.nl Publieke Dienstverlening op Kaart (PDOK) p13: kaart bronmateriaal afkomstig van November 2016 Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) ISBN: 978-90-820169-1-8 p17: fotowedstrijd inzendingen door Hans Oplage: 28:000 stuks Hamer, Bert Lassche en Ad van Rijn. p17: Rampscenario toneel door Gusta Redactie Geleijnse producties. Hugo Schuitemaker p19: Wouters Wandeling - Wouter Otten Het brugdek van dit viaduct ligt op NAP +3,5. Deze auto wordt onderaan de brug in het water [email protected] p19: Illustratie - Irene Cecile neergezet om plaats te maken voor een mobiele commandopost van de Veiligheidsregio.

Alle auteursrechten ten aanzien van Een deel van de fotografie op pagina’s 1, 2, 3, de inhoud van deze uitgave worden 12 en 13 is gemaakt tijdens de crisisoefening uitdrukkelijk voorbehouden. Deze rechten Waterwolf op Marken d.d. 2 en 3 november 2016. Meer informatie over waterveiligheid: www.dewaterland.nl/waterveiligheid berusten bij de desbetreffende makers. Hier zijn verwijzingen te vinden naar onder andere: De Waterland is mede Makers mogelijk gemaakt door Landelijk Informatiepunt Waterveiligheid en Overstromingen (LIWO) Idee en concept: Hugo Schuitemaker Stichting Waterlandse Vloed, Gemeente Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) Fotografie (m.u.v. Fotowedstrijd p17): Amsterdam Stadsdeel Amsterdam-Noord, Rapport Overstromingsrisico dijkring 13 - ministerie I&M, 2014 Hugo Schuitemaker Amsterdams Fonds voor de Kunst, Vormgeving & opmaak: Rianne van Duin Hoogheemraadschap Hollands Rapport Evacueren, als het tóch gebeurt - Rijkswaterstaat, 2016 Tekst: Hugo Schuitemaker (HS), Jeroen Noorderkwartier, Zuiderzeemuseum Rapport de Waterbestendige stad - Waternet, 2012 Kleijne (JK) en FOTODOK. www.Overstroomik.nl Tekstredactie: Jeroen Kleijne www.helpdeskwater.nl Druk: Flevodruk Harlingen www.dewaterland.nl