2 Chung tay
Lôøi ngoû 3
CHUNG TAY
Töôûng nhôù linh muïc An-be-toâ Traàn Phuùc Nhaân
Nhoùm Phieân Dòch CAÙC GIÔØ KINH PHUÏNG VUÏ aán haønh 06-2015 4 Chung tay
Lôøi ngoû 5
Lôøi ngoû
LÔØI NGOÛ
Linh muïc An-be-toâ Traàn Phuùc Nhaân ñöôïc nhieàu ngöôøi trong giôùi Coâng Giaùo Vieät Nam bieát ñeán nhö moät giaùo sö Kinh Thaùnh ñaõ nhieàu naêm laøm coâng vieäc giaûng daïy, ñaëc bieät taïi ñaïi chuûng vieän Xuaân Bích – Hueá, vaø ñeán naêm 1975 taïi ñaïi chuûng vieän Saøi Goøn. Song song vôùi coâng vieäc daïy hoïc, töø naêm 1971 ñeán naêm 2014, suoát 43 naêm cho ñeán luùc cheát, Cha laø moät trong nhöõng thaønh vieân noøng coát cuûa Nhoùm Phieân Dòch Caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï, ñaëc bieät ôû giai ñoaïn ñaàu, töø naêm 1971 ñeán cuoái naêm 1974, chæ coù Cha laø chuyeân vieân Kinh Thaùnh trong Nhoùm. Vieäc Cha daïy vaø dòch Kinh Thaùnh thì nhieàu ngöôøi bieát. Coù nhöõng coâng vieäc aâm thaàm vaø quan troïng nhöng khoâng phaûi ai cuõng bieát, ñoù laø vai troø cuûa Cha trong nhöõng luùc khoù khaên, nhöõng luùc phaûi giaûi thích, laøm roõ moät laäp tröôøng, moät löïa choïn, moät ñöôøng loái. Taïi nhöõng thôøi ñieåm ñoù, Cha laø ngöôøi ñöôïc anh chò em nghó tôùi vaø tin töôûng giao traùch nhieäm. Coâng vieäc khoù khaên vaát vaû, nhöng Cha khoâng bao giôø töø choái. Keát quaû laø nhöõng taøi lieäu, nhöõng baøi vieát tuy ñöôïc phoå bieán nhöng giôùi haïn. Nhaân dòp gioã ñaàu cuûa Cha, chuùng toâi phoå bieán caùc 6 Chung tay taøi lieäu coøn löu giöõ trong kho tö lieäu cuûa Nhoùm, nhö moät kyû nieäm göûi ñeán baïn höõu xa gaàn, ñoàng thôøi nhö moät neùn nhang thaép leân ñeå baøy toû loøng quyù meán chaân thaønh vaø tri aân saâu xa ñoái vôùi moät ngöôøi baïn, moät ngöôøi anh em ñaõ cuøng chuùng toâi keà vai saùt caùnh suoát 43 naêm roøng raõ. Taäp saùch coù teân “Chung tay”, nguï yù laøm noåi baät tính taäp theå trong ñôøi soáng hôn 40 naêm cuûa Nhoùm vôùi noã löïc cuøng nhau phuïc vuï Lôøi Chuùa treân queâ höông Vieät Nam thaân yeâu. Nguyeän xin Thieân Chuùa thöôûng coâng boäi haäu cho ngöôøi ñaày tôù suoát cuoäc ñôøi döông theá ñaõ taän löïc taän tình phuïc vuï Lôøi. Saøi Goøn, ngaøy 14 thaùng 06 naêm 2015 Tm. Nhoùm Phieân Dòch CAÙC GIÔØ KINH PHUÏNG VUÏ Pascal Nguyeãn Ngoïc Tænh ofm
Veà baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã do Nhoùm Phieân Dòch… 7
Veà baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã do Nhoùm Phieân Dòch…
VEÀ BAÛN DÒCH NGHI THÖÙC THAÙNH LEÃ do Nhoùm Phieân Dòch CAÙC GIÔØ KINH PHUÏNG VUÏ thöïc hieän
LÔØI GIÔÙI THIEÄU
Nghi Thöùc Thaùnh Leã : Baûn dòch cuûa Nhoùm Phieân Dòch Caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï (NPD/CGKPV) naêm 1976. Caâu hoûi ñöông nhieân ñöôïc ñaët ra laø taïi sao NPD/CGKPV laïi laøm moät coâng vieäc khoâng thuoäc chöùc naêng cuûa mình. Xin coù ñoâi lôøi giaûi thích. Sau bieán coá 30- 04-1975, Uyû Ban Phuïng Töï (UBPT) cuûa Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Vieät Nam (HÑGM/VN) cuõng nhö baát cöù moät toå chöùc naøo khaùc khoâng phaûi cuûa nhaø nöôùc ñeàu phaûi töï ñoäng giaûi taùn, trong khi vieäc phieân dòch caùc baûn vaên Phuïng Vuï theo leänh Coâng Ñoàng Va-ti-ca-noâ II vöøa môùi baét ñaàu, vaø nhöõng gì ñaõ laøm xong cuõng ñang ôû trong giai ñoaïn thöû nghieäm, trong ñoù coù Saùch Leã Roâ-ma, vaø phaàn quan troïng laø Nghi Thöùc Thaùnh Leã. Trong khi caùc ban beä phaûi töï ñoäng giaûi taùn nhö vöøa noùi, NPD/CGKPV chæ goàm daêm baûy ngöôøi, laïi khoâng coù tính caùch gì chính thöùc, neân khoâng bò nhaø nöôùc quan taâm ñeå yù, vaø nhôø vaäy maø soáng soùt. Trong tình huoáng ñoù, vaø nghó raèng töø nay nôi duy nhaát ñeå giaùo duïc ñöùc tin laø 8 Chung tay nhaø thôø, vaø thôøi gian laø giôø leã, neân Thaùnh Leã laïi caøng quan troïng, chính vì nghó nhö theá maø Nhoùm ñaõ tra tay vaøo moät coâng vieäc quan troïng baäc nhaát, neân töï thaáy coù boån phaän tieáp noái coâng vieäc coøn dang dôû laø cuoán Saùch Leã Roâ-ma, khôûi ñaàu vôùi baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã. Coâng trình naøy ñöôïc hoaøn thaønh cuoái naêm 1976 vaø ñaõ ñöôïc Ñöùc Toång Giaùm Muïc Phao-loâ Nguyeãn Vaên Bình cho pheùp thöû nghieäm trong moät thôøi gian. Ñeå chöùng minh cho coâng luaän thaáy mình ñaõ laøm coâng vieäc quan troïng naøy caùch nghieâm tuùc nhö theá naøo, NPD/CGKPV ñaõ xin moät thaønh vieân cuûa Nhoùm laø linh muïc Traàn Phuùc Nhaân vieát baûn giaûi thích sau ñaây. Taát caû coâng trình phieân dòch naøy ñaõ ñöôïc UBPT cuûa HÑGM/VN söû duïng ñeå thöïc hieän cuoán Saùch Leã Roâ-ma 1992. Vaøo thôøi ñieåm naøy, linh muïc Traàn Phuùc Nhaân hôïp taùc vôùi linh muïc Hoaøng Ñaéc AÙnh, luùc ñoù laø Toång Thö Kyù UBPT, vieát baûn chuù thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã cuûa Saùch Leã Roâ-ma 1992, taøi lieäu naøy ôû trong kho tö lieäu NPD/CGKPV vaø hieän ôû treân trang maïng cuûa Nhoùm.
* * * Veà baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã do Nhoùm Phieân Dòch… 9
Töø naêm 1971 ñeán nay, chuùng toâi ñaõ töï ñaët cho mình moät muïc tieâu vöøa laâu daøi vöøa ñoøi hoûi, ñoù laø : coáng hieán cho coäng ñoàng Daân Chuùa nhöõng baûn dòch xöùng ñaùng vôùi Phuïng Vuï, nghóa laø saùt yù nguyeân vaên, xuoâi tieáng Vieät, vaø coù giaù trò vaên chöông, chöøng naøo coù theå. Trong yù höôùng ñoù, chuùng toâi ñaõ hoaøn thaønh baûn dòch Caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï vaø nay ñang dòch laïi Saùch Leã Roâ-ma. Naêm 1976, khi gaàn hoaøn thaønh baûn dòch Caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï, chuùng toâi ñaõ ñöa ra moät baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã. Sau khi baûn naøy ñaõ ñöôïc pheùp duøng thí nghieäm trong moät thôøi gian ôû moät soá ñòa ñieåm, chuùng toâi ñaõ nhaän ñöôïc nhieàu nhaän xeùt, khoâng nhöõng töø Saøi Goøn maø caû töø nhöõng nôi xa nhö Xuaân Loäc, Ñaø Laït, Hueá göûi veà. Nhöõng nhaän xeùt naøy hoaëc laø yù kieán cuûa caù nhaân (coù khi daøi ñeán 30 trang khoå lôùn daøy ñaëc), hoaëc laø ñuùc keát cuûa nhöõng cuoäc trao ñoåi giöõa nhieàu ngöôøi. Coù nhöõng lôøi leõ töø toán, ñöôïm tình huynh ñeä ; laïi cuõng coù nhöõng luaän ñieäu gay gaét, ñaày söï mæa mai. Chuùng toâi ghi nhaän taát caû vôùi loøng bieát ôn. Soá löôïng cuûa nhöõng nhaän xeùt cho thaáy raèng baûn dòch cuûa chuùng toâi ñöôïc nhieàu ngöôøi löu yù, vaø coù nhö vaäy laø vì noù ñem laïi moät caùi gì môùi meû, ñaùng keå. Sau khi nhaän ñöôïc moät soá nhaän xeùt, chuùng toâi ñaõ taïm söûa moät laàn nhöõng phaàn ngoaøi caùc Kinh Taï Ôn, chuû yeáu laø nhöõng phaàn coù ñoái thoaïi vôùi giaùo daân. Ñeán nay, vôùi kinh nghieäm khaù laâu daøi trong vieäc phieân dòch Phuïng Vuï, chuùng toâi ñaõ duyeät laïi toaøn boä baûn dòch Nghi 10 Chung tay
Thöùc Thaùnh Leã cuûa chuùng toâi, sau khi ñaõ thaän troïng caân nhaéc moïi yù kieán. Nhieàu choã thieáu soùt veà yù töôûng hoaëc lôøi vaên ñaõ ñöôïc söûa chöõa. Ñoâi khi coù nhöõng nhaän xeùt khoâng ñuùng haún, nhöng chuùng toâi cuõng söûa laïi baûn dòch, vì thaáy raèng coù nhöõng caùch dòch ñuùng nhöng ngöôøi ta chöa saün saøng chaáp nhaän (ví duï tröôøng hôïp chöõ Hosanna vaø caâu Vaø ôû cuøng taâm linh Cha), thì cuõng khoâng neân khö khö giöõ laäp tröôøng. Traùi laïi, coù nhieàu choã chuùng toâi vaãn giöõ nhö cuõ, sau khi ñaén ño, vì thaáy raèng caàn thieát phaûi dòch nhö theá. Sau khi baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã cuûa chuùng toâi ra maét laàn ñaàu, laïi coù Nhoùm söûa Kinh ñöôïc uyû nhieäm söûa laïi cuõng Nghi Thöùc ñoù, vaø keát quaû sau cuøng, theo nhö chuùng toâi ñöôïc bieát, laø taäp Nghi Thöùc Thaùnh Leã – Ordo Missae – Phaàn thöôøng leã vaø 4 Kinh Taï Ôn (baûn söûa laïi laàn thöù ba). Chuùng toâi möøng vì nhaän thaáy raèng coù nhieàu caùch dòch cuûa chuùng toâi ñaõ bò chæ trích – ñoâi khi naëng neà –, nhöng chính Nhoùm söûa Kinh cuõng ñöa vaøo taäp ñoù. * * * Ñeán ñaây, chuùng toâi xin traû lôøi ba caâu hoûi ñoâi khi coù ngöôøi ñaët ra veà coâng vieäc phieân dòch cuûa chuùng toâi. Caâu hoûi 1 : Taïi sao laïi söûa Nghi Thöùc Thaùnh Leã ? Traû lôøi : Nghi Thöùc Thaùnh Leã laø phaàn quan troïng nhaát trong Saùch Leã Roâ-ma, maø laïi ñöôïc duøng haèng ngaøy. Trong khi ñoù, theo thieån yù chuùng toâi, caên cöù vaøo nhöõng nguyeân taéc maø Huaán thò veà vieäc phieân dòch caùc baûn vaên Veà baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã do Nhoùm Phieân Dòch… 11
Phuïng Vuï (1969) ñaõ ñaët ra (soá 5-29), thì caùc baûn dòch tieáng Vieät hieän coù, baûn chính thöùc cuõng nhö baûn söûa laïi, ñeàu coøn quaù leä thuoäc vaøo hình thöùc cuûa tieáng La-tinh vaø chöa löu yù ñuû ñeán coäng ñoaøn tham döï Phuïng Vuï coù baèng tieáng Vieät. Töôûng cuõng neân nhaéc laïi nhöõng lôøi linh muïc A. Dumas vieát trong taäp san Notitiae cuûa Thaùnh Boä Phuïng Töï (soá 54, thaùng 05-1970, tr. 195) : ‚Coù nhöõng ngöôøi töôûng raèng muoán soaïn moät baûn dòch toát phaûi chuyeån töøng chöõ töø moät ngoân ngöõ sang moät ngoân ngöõ khaùc. Ngöôøi ta dòch caùch quaù phaân tích nhö vaäy laáy côù laø trung thaønh vôùi maët chöõ, nhöng phöông phaùp naøy coù khuyeát ñieåm lôùn laø khoâng nhöõng laøm sai laïc yù cuûa caâu vaên, maø nhieàu khi coøn ñi ngöôïc vôùi yù ñoù vì laøm cho töøng yeáu toá noåi baät trong baûn dòch hôn laø trong chính nguyeân vaên (…). Do ñoù, mong raèng ñöøng coù nhöõng con ngöôøi tæ mæ muoán phieân dòch ‘ñuùng’ Saùch Leã Roâ-ma baèng caùch chæ aùp duïng nhöõng meïo luaät vaên phaïm ñaõ hoïc ôû lôùp saùu.‛ Taát caû tham voïng vaø coá gaéng cuûa chuùng toâi töø nhieàu naêm nay laø soaïn ra nhöõng baûn dòch Phuïng Vuï theo nhöõng chæ daãn cuûa Hoäi Thaùnh (xin xem sau ñaây baøi ‚Moät ít nhaän xeùt veà ñöôøng loái cuûa Hoäi Thaùnh trong vaán ñeà phieân dòch caùc baûn vaên Phuïng Vuï‛). Caâu hoûi 2 : Taïi sao khi dòch, laïi cöù phaûi tham chieáu caùc saùch baùo chuyeân moân vaø caùc baûn dòch baèng caùc tieáng khaùc ? Traû lôøi : Caùc baûn vaên Phuïng Vuï La-tinh ñeàu laø nhöõng baûn vaên quaù coå kính hoaëc quaù suùc tích, khoù maø hieåu ñuùng vaø heát yù nghóa. Do ñoù chuùng toâi ñaõ phaûi tra cöùu 12 Chung tay caùc saùch baùo chuyeân moân. Taùc giaû cuûa nhöõng saùch baùo naøy laø nhöõng hoïc giaû coù uy tín : hoï laø nhöõng nhaø nghieân cöùu lòch söû Phuïng Vuï ñaõ chuaån bò cho cuoäc caûi toå Phuïng Vuï cuûa Coâng Ñoàng, hoaëc laø nhöõng chuyeân vieân ñaõ tröïc tieáp coäng taùc vaøo vieäc soaïn thaûo caùc saùch Phuïng Vuï môùi trong caùc Uyû Ban cuûa Toaø Thaùnh. Vieäc tra cöùu naøy, ngay caû trong tình traïng thieáu thoán saùch vôû cuûa chuùng ta hieän nay, chaúng qua chæ laø moät vaán ñeà löông thieän trí thöùc vaø moät ñoøi hoûi cuûa baát cöù coâng trình nghieân cöùu chính xaùc naøo. Vieäc tham chieáu caùc baûn dòch khaùc cuõng vaäy. Chuùng toâi coù tham khaûo nhieàu baûn dòch Phuïng Vuï chính thöùc baèng tieáng YÙ, Ñöùc, Phaùp, Taây Ban Nha, Anh vaø moät phaàn naøo caùc baûn Boà Ñaøo Nha, Trung Hoa, Haø Lan. Laøm nhö theá khoâng phaûi laø voïng ngoaïi, maø laø khieâm toán. Vì daàu sao Hoäi Thaùnh chuùng ta cuõng laø ñaøn em, coøn thieáu ngöôøi chuyeân moân, trong khi caùc baûn dòch kia nhieàu khi laø do nhöõng ngöôøi ñaõ nghieân cöùu veà Phuïng Vuï hoaëc ñaõ tham gia vaøo vieäc soaïn thaûo Phuïng Vuï môùi. Nhöõng baûn dòch ñoù cho thaáy caùc Hoäi Thaùnh ñaøn anh cuûa chuùng ta ñaõ hieåu vaø aùp duïng theá naøo nguyeân taéc ‚trung thaønh vôùi baûn vaên La-tinh‛. Hoï ñaõ khoâng caâu neä vaøo töø ngöõ, kieåu noùi vaø cuù phaùp La-tinh, nhöng coá gaéng dieãn taû yù cuûa caâu vaên theá naøo cho phuø hôïp vôùi neùt ñaëc tröng cuûa töøng ngoân ngöõ. Hôn nöõa, ôû moät soá ñieåm, hoï cuõng ñaõ thích nghi vöøa phaûi ; veà maët naøy, khi so saùnh, chuùng toâi thaáy baûn tieáng YÙ, gaàn vôùi trung taâm Hoäi Thaùnh nhaát, coù leõ ñaõ ñi xa hôn caû. Tuy nhieân, nhöõng baûn dòch naøy ñeàu Veà baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã do Nhoùm Phieân Dòch… 13
ñöôïc thöïc hieän vaøo quaõng naêm 1970. Giaû nhö ñöôïc thöïc hieän baây giôø, thì vôùi chieàu höôùng môùi cuûa Hoäi Thaùnh hieän nay veà vieäc phieân dòch (xem baøi ‚Moät ít nhaän xeùt…, tr. 20‛, muïc III), chaéc hoï coøn thích nghi nhieàu hôn nöõa. Caâu hoûi 3 : Taïi sao nhieàu khi baûn dòch môùi laïi daøi hôn nguyeân vaên ? Traû lôøi : Theo caùc khaûo cöùu veà khoa dòch thuaät, baûn dòch thöôøng phaûi daøi hôn nguyeân vaên (chöøng 1/10) thì môùi noùi ñöôïc heát yù cuûa nguyeân vaên. Ñieàu ñoù laïi caøng ñuùng khi hai ngoân ngöõ thuoäc thôøi ñaïi vaø thuoäc vaên hoaù xa nhau, nhö tröôøng hôïp tieáng La-tinh Phuïng Vuï vaø tieáng Vieät. Vì theá nhieàu khi chuùng toâi phaûi minh nhieân hoaù, phaûi noùi roõ ra nhöõng gì haøm aån trong nguyeân vaên : coù khi hai ba chöõ La-tinh ñöôïc dòch thaønh moät meänh ñeà daøi. Laøm nhö vaäy, phaûi chaêng laø chuùng toâi ‚giaønh laáy coâng vieäc cuûa huaán giaùo vieân‛, nhö coù ngöôøi noùi, vaø huaán giaùo vieân khoâng coøn gì ñeå laøm ? Thöa : Khoâng. Ngay vôùi baûn dòch cuûa chuùng toâi, huaán giaùo vieân cuõng coøn raát nhieàu vieäc phaûi laøm : naøo laø giaûi thích boái caûnh Kinh Thaùnh, naøo laø quaûng dieãn tö töôûng thaàn hoïc, naøo laø vaïch ra ñöôøng höôùng thieâng lieâng, v.v…, chæ sôï khoâng coù söùc maø laøm thoâi ! Thaønh thaät maø noùi, phaûi nhaän raèng, trong hoaøn caûnh cuï theå cuûa chuùng ta, nhieàu khi huaán giaùo vieân – keå caû linh muïc – khoâng coù ñieàu kieän ñeå hieåu heát yù nghóa saâu xa cuûa Phuïng Vuï vì chính hoï khoâng ñöôïc huaán luyeän vaø khoâng coù taøi lieäu ñeå hoïc hoûi ; maø coù hieåu ñi nöõa thöôøng cuõng khoâng coù ñuû thôøi giôø ñeå giaûi thích (nhö tröôøng hôïp moät linh muïc ñi laøm leã ôû nhieàu 14 Chung tay
ñòa ñieåm, maø ôû moãi nôi vöøa giaûi toäi, daïy giaùo lyù, vöøa laøm leã, giaûng, taát caû phaûi thu goïn trong voøng moät giôø). Vì theá chuùng toâi quan nieäm baûn dòch Phuïng Vuï phaûi saùng suûa heát söùc ñeå ñôõ gaùnh naëng cho huaán giaùo vieân. * * * Chuùng toâi hy voïng baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã naøy, tuy khoâng khoûi coøn nhieàu thieáu soùt, seõ laø moät ñoùng goùp môùi vaøo coâng trình tröôøng kyø xaây döïng moät neàn vaên chöông Phuïng Vuï thích hôïp cho ngöôøi tín höõu Vieät Nam. Ñeå ñoäc giaû xa gaàn hieåu roõ hôn nhöõng nguyeân taéc vaø phöông phaùp laøm vieäc cuûa chuùng toâi, chuùng toâi xin göûi ñeán taäp bieân khaûo naøy, goàm nhöõng baøi sau ñaây : – Moät ít nhaän xeùt veà ñöôøng loái cuûa Hoäi Thaùnh trong vaán ñeà phieân dòch caùc baûn vaên Phuïng Vuï. – Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã. – Phieân dòch Kinh Laïy Cha. Moät ít nhaän xeùt veà ñöôøng loái cuûa Hoäi Thaùnh… 15
Moät ít nhaän xeùt veà ñöôøng loái cuûa Hoäi Thaùnh…
Moät ít nhaän xeùt veà ÑÖÔØNG LOÁI CUÛA HOÄI THAÙNH trong vaán ñeà PHIEÂN DÒCH CAÙC BAÛN VAÊN PHUÏNG VUÏ
Vaán ñeà dòch caùc baûn vaên Phuïng Vuï chæ ñöôïc ñaët ra töø khi Hieán cheá veà Phuïng Vuï cuûa Coâng Ñoàng Va-ti-ca-noâ II môû cöûa cho vieäc duøng tieáng ñòa phöông trong caùc nghi leã coù giaùo daân tham döï. Noùi ñuùng ra, tröôùc ñoù, ngöôøi ta ñaõ dòch roài, nhö trong caùc Saùch Leã song ngöõ baèng nhieàu thöù tieáng. Nhöng caùc baûn dòch ñoù chæ coù muïc ñích giuùp caùc tín höõu khoâng bieát tieáng La-tinh hieåu Phuïng Vuï cöû haønh baèng tieáng La-tinh, vì theá caùc baûn dòch ñoù chæ coù tính caùch rieâng tö. Ngaøy nay, traùi laïi, ‚caùc baûn dòch laø thaønh phaàn cuûa chính caùc nghi thöùc, vaø ñaõ trôû neân tieáng noùi cuûa Hoäi Thaùnh‛ (Dieãn vaên cuûa Ñöùc Phao-loâ VI noùi vôùi Hoäi nghò caùc dòch giaû saùch Phuïng Vuï ngaøy 10-11- 1965. DC soá 1460, coät 2053). Töø nay caùc baûn dòch khoâng coøn chæ ñöôïc xem baèng maét, nhöng ñöôïc ñoïc lôùn tieáng ; khoâng chæ coøn laø moät coâng trình tö nhaân, nhöng laø nhöõng baûn vaên chính thöùc cuûa Hoäi Thaùnh. Tröôùc söï kieän quan troïng vaø môùi meû ñoù, nhieàu vaán ñeà ñöôïc ñaët ra, maø Hoäi Thaùnh tìm caùch giaûi ñaùp qua moät soá vaên kieän. Chuùng ta seõ löôïc qua Hieán cheá Coâng Ñoàng veà Phuïng Vuï vaø moät soá vaên kieän khaùc tieáp sau ñeå 16 Chung tay tìm hieåu ñöôøng loái cuûa Hoäi Thaùnh veà vieäc dòch caùc baûn vaên Phuïng Vuï.
I. HIEÁN CHEÁ VEÀ PHUÏNG VUÏ (1963)
Vaán ñeà duøng tieáng ñòa phöông trong Phuïng Vuï ñaõ ñöôïc giaûi quyeát töø laâu trong caùc Hoäi Thaùnh Ñoâng Phöông vaø caùc Hoäi Thaùnh Tin Laønh. Traùi laïi Hoäi Thaùnh La-tinh tröôùc ñaây vaãn chæ duøng tieáng La-tinh trong Phuïng Vuï, ñeå duy trì tính caùch ñoàng nhaát khaép nôi vaø phoøng ngöøa nhöõng leäch laïc coù theå xaûy ra neáu duøng tieáng ñòa phöông. Khi Coâng Ñoàng Va-ti-ca-noâ II ñaët muïc tieâu cho vieäc canh taân Phuïng Vuï laø sao cho toaøn daân Chuùa ‚tham döï ñaày ñuû, yù thöùc vaø linh hoaït‛ (PV, soá 14), thì taát nhieân, phaûi ruùt ra heä luaän laø duøng tieáng ñòa phöông. Tuy nhieân ngöôøi ta coù caûm töôûng laø Coâng Ñoàng gaàn nhö mieãn cöôõng môùi chaáp nhaän nguyeân taéc môùi meû ñoù, cho neân raát deø daët, chæ noùi ñeán vieäc duøng tieáng ñòa phöông trong caùc baøi ñoïc, caùc lôøi nhaén nhuû (monitiones) vaø trong moät soá lôøi nguyeän vaø baøi ca (PV, soá 36). Daàu sao, moät caùnh cöûa ñaõ heù môû, vaø ñoù laø ñieåm quan troïng.
II. HUAÁN THÒ VEÀ VIEÄC PHIEÂN DÒCH CAÙC BAÛN VAÊN PHUÏNG VUÏ (1969)
Ngay sau khi Hieán cheá ñöôïc ban haønh, khaép nôi ngöôøi ta baét ñaàu dòch Phuïng Vuï. Ñoái vôùi nhieàu nöôùc, ñaây laø moät coâng vieäc môùi meû vaø ngöôøi ta coøn thieáu nhaân söï cuõng nhö kinh nghieäm. Vì theá vaøo thaùng 11 naêm 1965, Moät ít nhaän xeùt veà ñöôøng loái cuûa Hoäi Thaùnh… 17
Hoäi ñoàng thöïc thi Hieán cheá Phuïng Vuï ñaõ trieäu taäp taïi Roâ-ma moät Hoäi nghò caùc dòch giaû saùch Phuïng Vuï ñeå trao ñoåi kinh nghieäm vaø baøn veà caùc vaán ñeà lieân heä. Ñöùc Phao-loâ VI ñaõ ñoïc moät dieãn vaên tröôùc nhöõng ngöôøi tham döï Hoäi nghò (DC soá 1460, coät 2051-2055). Trong baøi naøy, ngaøi caên daën : caùc baûn vaên Phuïng Vuï caàn phaûi thích hôïp cho söï hieåu bieát cuûa moïi ngöôøi, keå caû treû em vaø nhöõng ngöôøi ít hoïc, nhöng moät traät phaûi xöùng ñaùng vôùi nhöõng thöïc taïi cao sieâu, vì theá phaûi khaùc vôùi ngoân ngöõ thöôøng duøng ngoaøi ñöôøng phoá. Ñoù môùi chæ laø moät nguyeân taéc chung maø Huaán thò veà vieäc phieân dòch caùc baûn vaên Phuïng Vuï (ban haønh ngaøy 25-01-1969) seõ quaûng dieãn theâm. Tröôùc khi ñeà caäp tôùi Huaán thò naøy, töôûng cuõng neân nhaéc laïi moät bieán chuyeån quan troïng : ban ñaàu, theo yù Coâng Ñoàng, khoâng phaûi moïi baûn vaên Phuïng Vuï ñöôïc dòch ra tieáng ñòa phöông, vì theá trong Thaùnh Leã, phaàn Leã quy vaãn coøn duøng tieáng La-tinh. Daàn daàn, chính Leã quy cuõng ñöôïc dòch. Hôn nöõa, ngöôøi ta coøn soaïn ba Kinh Nguyeän Taï Ôn môùi ñeå duøng theâm vaøo vôùi Leã quy Roâ-ma. Bieán chuyeån naøy cho thaáy Phuïng Vuï ngaøy caøng ñeán gaàn vôùi daân chuùng hôn. Ñoù laø ñieàu phaûi coù khi aùp duïng nguyeân taéc ‚tham döï ñaày ñuû vaø linh hoaït‛. Caùnh cöûa heù môû, nay ñaõ môû toang. Huaán thò do Hoäi Ñoàng Thöïc Thi Hieán Cheá Phuïng Vuï ban haønh ngaøy 25-01-1969 laø moät vaên kieän caên baûn (DC soá 1538, tr. 367-371; La Maison-Dieu soá 98, tr. 143- 155; Baùo Phuïng Vuï soá 4, tr. 35-45). Ngoaøi moät soá vaán ñeà 18 Chung tay phaùp lyù (nhö thaåm quyeàn chuaån y caùc baûn dòch, vaán ñeà moät baûn dòch duøng cho nhieàu nöôùc, v.v...), Huaán thò coù 3 phaàn chính :
Phaàn thöù nhaát : Nhöõng nguyeân taéc chung (soá 5-29) Khi phieân dòch Phuïng Vuï, caàn phaûi löu yù ñeán : 1. Noäi dung baûn vaên (soá 8-13) : Döïa vaøo ngöõ hoïc, lòch söû, vaên hoaù ñeå tìm ra yù nghóa ñích thöïc cuûa baûn vaên. Neân nhôù raèng ñôn vò yù nghóa khoâng phaûi laø moãi töø ngöõ, nhöng laø caû meänh ñeà ; vì theá, neáu dòch caâu neä töøng chöõ thì coù theå laøm lu môø yù nghóa ñích thöïc, vì quaù laøm noåi baät moät vaøi chöõ maø queân yù nghóa chung. Ví duï, trong Leã quy Roâ-ma, 5 töø ngöõ doàn daäp benedictam, adscriptam, ratam, rationabilem, acceptabilem chæ laø moät caùch ñeå noùi leân yù khaån thieát naøi xin, chöù khoâng haún phaûi dòch baèng 5 töø ngöõ khaùc (soá 12). 2. Ngöôøi duøng baûn vaên (soá 14-24) : Lieäu sao cho ña soá ngöôøi tham döï coäng ñoaøn phuïng töï coù theå hieåu ñöôïc, tuy vaãn neân traùnh ngoân ngöõ quaù taàm thöôøng (soá 15). Maët khaùc, dòch ‚ñuùng töøng chöõ vaø theo nghóa theå chaát nhöõng baûn vaên ñaõ cheùp trong moät thôøi ñaïi khaùc vaø moät vaên hoaù khaùc thì thöôøng khoâng ñuû. Coäng ñoaøn ñang sum hoïp phaûi coù theå duøng baûn dòch laøm baûn kinh soáng ñoäng vaø thieát thöïc cuûa mình, ñoàng thôøi moãi phaàn töû khoâng caûm thaáy laïc loõng, traùi laïi coù theå dieãn taû taâm tình cuûa mình trong ñoù (doit pouvoir s'y retrouver et s'y exprimer)‛ (soá 20). Hôn nöõa, ñoâi khi nhöõng ñieàu noùi trong baûn vaên phaûn aùnh nhöõng quan nieäm maø taâm thöùc Moät ít nhaän xeùt veà ñöôøng loái cuûa Hoäi Thaùnh… 19
Ki-toâ höõu ngaøy nay khoù hieåu, khoù chaáp nhaän (ví duï : Xin Chuùa haï keû laøm nghòch cuøng Hoäi Thaùnh xuoáng), thì neân tìm caùch thích nghi, nghóa laø ‚dieãn taû baèng ngoân ngöõ thôøi nay nhöõng thöïc taïi töông ñöông theo tinh thaàn Tin Möøng‛ (soá 24). 3. Hình thöùc dieãn taû (soá 25-29) : Moãi baûn vaên Phuïng Vuï coù moät coâng duïng : ñeå tung hoâ, ñeå suy nieäm, ñeå caàu xin, ñeå coâng boá, ñeå haùt, ... Vì theá caùch dieãn taû cuõng phaûi thích hôïp vôùi coâng duïng cuûa moãi baûn vaên (soá 26). Ñieàu quan troïng khi dòch caùc baûn vaên La-tinh laø phaân bieät caùi gì coát yeáu, caùi gì phuï thuoäc (ví duï trong caùc lôøi toång nguyeän thì keát caáu laø coát yeáu, hình thöùc vaên chöông laø phuï thuoäc). Caùi coát yeáu thì coá gaéng giöõ y nguyeân hoaëc dieãn taû töông ñöông, caùi phuï thuoäc thì coù theå saùng taùc tuyø theo ñaëc tính cuûa moãi ngoân ngöõ (soá 28).
Phaàn thöù hai : AÙp duïng nguyeân taéc (soá 30-37) Trong phaàn naøy, Huaán thò aùp duïng nhöõng nguyeân taéc treân vaøo töøng loaïi vaên Phuïng Vuï nhö : baøi Kinh Thaùnh, caùc kinh nguyeän, caùc lôøi tung hoâ, caùc baûn vaên ñeå haùt, v.v... ÔÛ ñaây coù vaøi ñieåm ñaùng löu yù : – caùc ngoân thöùc caàu nguyeän vaø bí tích (formules euchologiques et sacramentelles), nhö caùc kinh hieån thaùnh, caùc Kinh Nguyeän Thaùnh Theå (anaphores), tieàn tuïng, v.v... caàn phaûi dòch integre et fideliter, khoâng thay ñoåi theâm bôùt. Nhöng lieàn sau ñoù, Huaán thò cuõng noùi theâm : trong nhöõng baûn vaên La-tinh coå xöa, coù nhöõng 20 Chung tay
töø ngöõ khoù hieåu, khoù dòch, vì theá, ‚khi dòch caàn phaûi caét nghóa theâm vaø ñoâi khi taùn roäng ra (la traduction demandera alors des eùclaircissements, et parfois quelques paraphrases) ñeå dieãn taû ñuùng yù nghóa nguyeân thuyû‛ (soá 33). – caùc lôøi nguyeän trong Thaùnh Leã (toång nguyeän, lôøi nguyeän treân leã vaät, lôøi nguyeän hieäp leã), coù theå dòch roäng hôn : giöõ tö töôûng, nhöng quaûng dieãn ra, neáu caàn, ñeå noäi dung coù theå thích hôïp hôn vôùi nhöõng ñoøi hoûi cuûa thôøi ñaïi (soá 34). – caùc lôøi tung hoâ : khoâng phaûi chæ dòch caùc tö töôûng, nhöng phaûi mang moät hình thöùc coù aâm thanh vaø tieát ñieäu thích hôïp (soá 35). – caùc thaùnh thi (hymni) : phaûi coù moät hình thöùc thi ca ñích thöïc. Vì theá nhieàu khi khoâng theå dòch ñuùng nguyeân vaên ñöôïc, nhöng phaûi soaïn laïi (nouvelle eùlaboration) theo ñuùng meïo luaät cuûa thi ca bình daân trong moãi ngoân ngöõ (soá 37). Toång quy veà Caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï (ban haønh ngaøy 15-03-1971) coøn ñi xa hôn : Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc coù theå hoaëc thích nghi caùc thaùnh thi La-tinh cho hôïp vôùi ñaëc tính cuûa töøng ngoân ngöõ, hoaëc soaïn nhöõng thaùnh thi môùi (Toång quy veà Caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï, soá 178. Baùo Phuïng Vuï soá 4, tr. 18). Moät ít nhaän xeùt veà ñöôøng loái cuûa Hoäi Thaùnh… 21
Phaàn thöù ba : Caùc Uyû Ban Phieân Dòch (soá 38-43) Caùc Uyû Ban naøy seõ goàm nhöõng ngöôøi thaønh thaïo trong caùc moân lieân heä : Kinh Thaùnh, thaàn hoïc, muïc vuï, ngöõ hoïc, vaên chöông vaø aâm nhaïc (soá 38). Cuoái cuøng, thay lôøi keát, Huaán thò vieát : ‚Ñeå coù moät neàn Phuïng Vuï hoaøn toaøn ñoåi môùi, ngöôøi ta khoâng theå thoaû maõn khi coù nhöõng baûn vaên dòch töø ngoaïi ngöõ. Seõ caàn coù nhöõng saùng taùc môùi‛ (soá 43). Nhöõng saùng taùc naøy, dó nhieân phaûi hieåu laø ñöôïc tröïc tieáp soaïn trong moãi ngoân ngöõ. Nhö vaäy, cuõng nhö Hieán cheá ñaõ heù môû moät caùnh cöûa khi chaáp nhaän cho dòch Phuïng Vuï ra tieáng ñòa phöông, Huaán thò laïi ñi xa hôn nöõa, heù môû moät caùnh cöûa khaùc, laø cho raèng dòch cuõng chöa ñuû, maø coøn phaûi saùng taïo nöõa (dó nhieân laø theo truyeàn thoáng vaø trong traät töï). Nhìn chung, Huaán thò treân ñaây laø moät vaên kieän raát côûi môû. Caùc nguyeân taéc neâu ra ñeàu döïa treân caùc quan nieäm vaø phöông phaùp môùi veà phieân dòch hieän haønh trong caùc laõnh vöïc ‚ñôøi‛. Tieác raèng trong thöïc teá, nhieàu khi nhöõng nguyeân taéc naøy ñaõ khoâng ñöôïc bieát ñeán hay ít ra khoâng ñöôïc aùp duïng, vì ngöôøi ta coøn baùm laáy moät söï ‚trung thaønh vôùi tieáng La-tinh‛, hieåu theo moät nghóa chaät heïp. Maët khaùc, vì nhieàu lyù do (chaúng haïn, ñeå cho coâng vieäc ñöôïc mau leï hôn ...), caùc khaû naêng chuyeân moân nhieàu khi ñaõ khoâng ñöôïc söû duïng ñuùng möùc. 22 Chung tay
III. CAÙC KINH NGUYEÄN THAÙNH THEÅ CHO THAÙNH LEÃ TREÛ EM VAØ CHO THAÙNH LEÃ HOAØ GIAÛI (1974)
Ñaây laø vaên kieän sau cuøng maø chuùng ta ñöôïc bieát, trong ñoù coù ñeà caäp ñeán vieäc dòch Phuïng Vuï. Caùc Kinh Nguyeän Thaùnh Theå naøy (3 KNTT cho leã treû em, 2 KNTT cho leã hoaø giaûi) ñöôïc ban haønh do vaên thö cuûa Boä Phuïng Töï ngaøy 01-11-1974 ñeå thí nghieäm trong voøng 3 naêm (ngaøy 10-12-1977 laïi ñöôïc gia haïn söû duïng ñeán heát naêm 1980). Trong baøi naøy chuùng toâi daãn theo baûn tieáng Phaùp ban haønh ngaøy 06-12-1974 vôùi nhan ñeà : ‚Prieøres eucharistiques pour la reùconciliation et pour assembleùes d'enfants‛ (coù theå xem theâm ‚Eucharisties de tous les pays‛ coù baûn vaên 14 Kinh Nguyeän Thaùnh Theå môùi, ñöôïc chaáp thuaän duøng haïn cheá trong moät soá nöôùc, do Ph. Beùguerie vaø J. Evenou söu taäp vaø giôùi thieäu, 1975). Trong vaên thö cuûa Boä Phuïng Töï ban haønh nhöõng KNTT naøy coù vieát : ‚Baûn dòch coù theå ñöôïc khaù töï do (une certaine liberteù) ñeå ñaùp öùng ñaày ñuû vôùi nhöõng ñoøi hoûi vaø vôùi neùt ñaëc tröng cuûa moãi ngoân ngöõ, vaø coù theå phaàn naøo khaùc baûn vaên La-tinh (diffeùrer quelque peu du texte latin), nhö noùi trong phaàn daãn nhaäp veà Thaùnh Leã Treû Em, soá 9 ñeán 11. Tuy nhieân phaûi baûo toaøn keát caáu cuûa KNTT vaø yù nghóa cuûa baûn vaên ; caùc coâng thöùc truyeàn pheùp phaûi dòch caùch trung thaønh vaø saùt chöõ (fideølement et litteùralement)‛. Moät ít nhaän xeùt veà ñöôøng loái cuûa Hoäi Thaùnh… 23
Ñaây laø caùc soá 9-11 cuûa Phaàn daãn nhaäp veà Thaùnh Leã Treû Em :
Vieäc soaïn thaûo caùc KNTT naøy baèng caùc thöù tieáng 9. ‚Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc coù phaän vuï choïn moät trong caùc coâng thöùc ñeà nghò ôû ñaây vaø cho soaïn thaûo moät baûn vaên baèng tieáng ñòa phöông ñaùp öùng ñaày ñuû nhöõng ñoøi hoûi muïc vuï, giaùo duïc vaø phuïng vuï. Baûn vaên naøy chæ ñöôïc duøng sau khi ñöôïc Toaø Thaùnh chuaån nhaän. 10. ‚Chuùng toâi öôùc mong raèng coâng vieäc soaïn thaûo naøy ñöôïc giao cho moät nhoùm ngöôøi caû nam laãn nöõ, coù sôû tröôøng khoâng nhöõng veà phuïng vuï, maø caû veà sö phaïm, huaán giaùo, vaên chöông vaø ca nhaïc. 11. ‚Nhoùm naøy luoân phaûi nhôù raèng, trong tröôøng hôïp naøy, baûn vaên La-tinh khoâng phaûi ñeå duøng trong Phuïng Vuï vaø vì theá, coâng vieäc cuûa hoï, khoâng phaûi chæ laø thuaàn tuyù phieân dòch (traduire purement et simplement). ‚Ñaõ haún baûn vaên La-tinh xaùc ñònh muïc tieâu, baûn chaát vaø hình thöùc chung cuûa nhöõng KNTT naøy, laø nhöõng yeáu toá maø caùc baûn dòch phaûi duy trì. Tieáng La-tinh coù nhöõng ñaëc tính cuûa noù nhö : thích keát caáu caâu vôùi nhöõng meänh ñeà phuï, loái vaên hoa myõ vaø nhieàu lôøi. Ñoù laø nhöõng caùi khoâng neân ñöa vaøo nhöõng baûn vaên baèng tieáng ñòa phöông duøng trong Phuïng Vuï. Nhöõng baûn vaên naøy phaûi phuø hôïp vôùi ñaëc tính cuûa moãi ngoân ngöõ vaø vôùi caùch theá ngöôøi ta quen duøng ñeå noùi vôùi treû em veà nhöõng vaán ñeà quan troïng. Nhöõng ñoøi hoûi ñoù laïi caøng ñuùng ñoái vôùi 24 Chung tay nhöõng ngoân ngöõ xa tieáng La-tinh, nhaát laø nhöõng ngoân ngöõ khoâng thuoäc Taây phöông. Ñeå giuùp caùc dòch giaû, moãi KNTT coù moät maãu soaïn thaûo baèng moät ngoân ngöõ Taây phöông.‛ So vôùi Hieán cheá veà Phuïng Vuï vaø Huaán thò veà vieäc phieân dòch, vaên kieän treân ñaây coù moät soá quan ñieåm môùi meû veà vieäc phieân dòch Phuïng Vuï : – Muïc tieâu vaø ñoái töôïng cuûa baûn dòch cuõng quan troïng khoâng keùm noäi dung. Noùi caùch khaùc, dòch khoâng phaûi chæ laø chuyeån yù noäi dung baûn vaên, nhöng coøn phaûi laøm sao cho noäi dung ñoù ñaït ñöôïc muïc tieâu cuûa noù caùch ñaày ñuû nôi nhöõng coäng ñoaøn tham döï. Vì theá caàn phaûi ñaëc bieät löu yù ñeán caùch thöùc dieãn taû noäi dung, nhaát laø ñoái vôùi nhöõng ngoân ngöõ xa vôùi tieáng La-tinh. – Ngöôøi dòch khoâng phaûi chæ laøm coâng vieäc thuaàn tuyù phieân dòch, nhöng hoï coøn laø nhöõng soaïn giaû thaät söï : vaên kieän coøn duøng vaøi laàn caùc töø ngöõ traduction, traducteurs, nhöng hay duøng hôn caùc töø ngöõ reùdiger, la reùdaction, les reùdacteurs de la traduction, ñeå nhaán maïnh raèng ñaây laø moät coâng vieäc ñoøi vaän duïng oùc saùng taïo thaät söï nöõa. – Trong soá nhöõng baûn vaên ñöôïc pheùp dòch, Hieán cheá Coâng Ñoàng khoâng keå ñeán Kinh Nguyeän Thaùnh Theå. Huaán thò naêm 1969 noùi : caùc Kinh Nguyeän Thaùnh Theå (anaphores) cuõng nhö caùc Moät ít nhaän xeùt veà ñöôøng loái cuûa Hoäi Thaùnh… 25
ngoân thöùc bí tích khaùc phaûi dòch ñaày ñuû vaø trung thaønh (integre et fideliter). Coøn theo vaên kieän naêm 1974, thì trong Kinh Nguyeän Thaùnh Theå, chæ coù caùc lôøi truyeàn pheùp phaûi ñöôïc dòch caùch trung thaønh vaø saùt chöõ (fideølement et litteùralement), coøn ngoaøi ra thì chæ phaûi baûo toàn keát caáu vaø yù nghóa cuûa baûn vaên. Ñeå boå sung cho nhöõng nhaän xeùt treân ñaây, trong boái caûnh hieän nay, chuùng ta caàn duyeät laïi hoaëc dòch môùi moät soá baûn vaên Phuïng Vuï, coù leõ cuõng neân ghi theâm nhöõng gì Huaán thò naêm 1969 noùi veà caùc nhoùm phieân dòch : – Neáu coù nhieàu nhoùm laøm vieäc trong caùc laõnh vöïc Phuïng Vuï khaùc nhau, nhaát thieát phaûi coù söï phoái hôïp giöõa caùc nhoùm (soá 38). Ñieàu naøy caàn coù, neáu khoâng seõ khoâng coù söï ñoàng nhaát giöõa caùc baûn dòch veà töø vöïng, veà lôøi vaên, v.v… – Giöõa caùc Uyû Ban phieân dòch vaø thaåm quyeàn chuaån y caùc baûn dòch (nhö Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc), caàn coù söï coäng taùc thaät söï. Do ñoù : bình thöôøng, caùc chuyeân vieân phaûi chòu traùch nhieäm veà baûn dòch, töø ñaàu ñeán cuoái coâng vieäc ; neáu giaùo quyeàn yeâu caàu söûa laïi moät baûn vaên döï thaûo ñöôïc ñeä trình, thì döï thaûo naøy phaûi ñöôïc göûi laïi cho Uyû Ban ñaõ soaïn, Uyû Ban seõ söûa laïi roài ñeä trình baûn vaên moät laàn nöõa ; 26 Chung tay
hoaëc giaùo quyeàn coù theå giao cho moät Uyû Ban môùi gioûi hôn vaø coù naêng löïc töông ñöông veà maët khoa hoïc (soá 40). Baøi vieát treân ñaây ñaõ döïa vaøo nhöõng vaên kieän cuûa Hoäi Thaùnh ban haønh tröôùc naêm 1975. Töø ñoù ñeán naêm 1993, theo Enchiridion documentorum instaurationis liturgicae, cuoán II (1988) vaø III (1997), trong moät soá vaên kieän chính thöùc cuõng coù noùi ñeán vieäc dòch caùc baûn vaên Phuïng Vuï, nhöng hình nhö khoâng ñeà caäp ñeán caùc nguyeân taéc phieân dòch caùch quy moâ vaø coù heä thoáng nhö trong Huaán thò naêm 1969. Vì theá, thieát töôûng caùc nguyeân taéc Huaán thò ñoù ñöa ra vaãn coøn coù giaù trò.
KEÁT LUAÄN
Sau khi ñaõ löôïc qua moät soá vaên kieän chính thöùc cuûa Hoäi Thaùnh veà vaán ñeà phieân dòch caùc baûn vaên Phuïng Vuï, ta coù theå nhaän thaáy moät bieán chuyeån roõ reät trong ñöôøng loái cuûa Hoäi Thaùnh veà phieân dòch, theo moät chieàu höôùng thích nghi roäng raõi hôn, moät traät vaãn coá gaéng duy trì nhöõng baûo ñaûm cho khoûi sai treäch. Tuy nhieân, ta khoâng neân döïa vaøo nhöõng ñieåm khaùc nhau giöõa caùc vaên kieän ñeå noùi raèng nhöõng vaên kieän ñoù ñoái choïi nhau. Caùc vaên kieän sau Coâng Ñoàng, tuy coù khaùc, nhöng chæ laø moät bieán chuyeån taát nhieân phaûi coù khi aùp duïng tinh thaàn vaø nguyeân taéc caên baûn veà Phuïng Vuï maø Coâng Ñoàng ñaõ nhieàu laàn neâu ra laø laøm sao cho con ngöôøi thôøi ñaïi ta, Moät ít nhaän xeùt veà ñöôøng loái cuûa Hoäi Thaùnh… 27 trong moïi daân toäc, coù theå tham döï Phuïng Vuï caùch yù thöùc vaø soáng ñoäng (PV, soá 11, 14, 21, 36, 37, 40). Ñoù môùi laø ñieåm then choát. Bao laâu ta chöa ñi vaøo tinh thaàn caên baûn ñoù maø coøn mang moät naõo traïng phaùp lyù, thì ta coøn vaáp phaûi nhöõng vaán ñeà nhö : hieäp nhaát hay ñoàng nhaát ? dòch saùt yù hay dòch saùt lôøi ? trung thaønh hay saùng taïo ? Traùi laïi, neáu ta cuøng vôùi Hoäi Thaùnh mang moät nieàm thao thöùc laø laøm sao baéc moät nhòp caàu giöõa nhöõng thöïc taïi thieâng lieâng vaø con ngöôøi hoâm nay, thì ta seõ coù theå cuøng nhau tìm ra nhöõng caùch theá thích hôïp ñeå chuyeån dòch Phuïng Vuï, trong söï trung thaønh vôùi truyeàn thoáng ngaøn naêm cuûa Hoäi Thaùnh vaø hieäp nhaát vôùi caùc vò coù traùch nhieäm trong Daân Thieân Chuùa. Tuy vaäy, chuyeån dòch môùi chæ laø moät giai ñoaïn, vì muoán canh taân Phuïng Vuï ñaày ñuû, coøn phaûi ñi ñeán giai ñoaïn saùng taùc nöõa. Nhöng chính vieäc phieân dòch laø moät tröôøng taäp luyeän toái haûo ñeå saùng taùc nhöõng baûn vaên môùi (Huaán thò veà vieäc phieân dòch, soá 43), neáu ngay trong giai ñoaïn phieân dòch, chuùng ta bieát theo ñöôøng loái Hoäi Thaùnh ñaõ vaïch ra maø öùng duïng tinh thaàn saùng taïo. 22-02-2001
28 Chung tay
Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 29
Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976
Giaûi thích baûn dòch NGHI THÖÙC THAÙNH LEÃ 1976
BAÛNG CHÖÕ VIEÁT TAÉT
Anh Baûn dòch Phuïng Vuï chính thöùc tieáng Anh. BÑN Baûn dòch Phuïng Vuï chính thöùc tieáng Boà Ñaøo Nha. BJ La Bible de Jeùrusalem, Paris 1973. Blaise, Dictionnaire A. Blaise, Dictionnaire latin- français des auteurs chreùtiens, Paris 1954. Botte – Mohrmann B. Botte – Chr. Mohrmann, L’Ordinaire de la messe, Paris- Louvain 1953. CGKPV Caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï. DS H. Denzinger – A. Schošnmetzer, Enchiridion symbolorum, Freiburg im Breisgau 1963. Ñaøo Duy Anh Ñaøo Duy Anh, Haùn Vieät töï ñieån, Saøi Goøn 1957. Ñöùc Baûn dòch Phuïng Vuï chính thöùc tieáng Ñöùc. Ñöùc Truï Leâ Vaên Ñöùc – Leâ Ngoïc Truï, Töï ñieån Vieät Nam, Saøi Goøn 1970. 30 Chung tay
HL Baûn dòch Phuïng Vuï chính thöùc tieáng Haø Lan. Huaán thò Hoäi ñoàng thöïc thi Hieán cheá Phuïng Vuï, Huaán thò veà vieäc phieân dòch caùc baûn vaên Phuïng Vuï (ngaøy 25-01- 1969). Jungmann J.A. Jungmann, Missarum sollemnia, Paris, I : 1956, II : 1952, III : 1954. KTÔ Kinh Taï Ôn. KTÔ 1, 2, 3, 4 Kinh Taï Ôn 1, 2, 3, 4. LMD Taïp chí La Maison-Dieu. Maertens Th. Maertens, Pour une meilleure intelligence du Canon de la messe, Bruges 1959. MR Missale Romanum, editio typica, 1970. Nguyeãn Vaên Khoân Nguyeãn Vaên Khoân, Haùn Vieät töø ñieån, Saøi Goøn 1960. Notitiae Notitiae, Commentari ad nuntia et studia de re liturgica edenda cura Sacrae Congregationis pro Cultu divino. NTTL Nghi Thöùc Thaùnh Leã. NTTL 3 Nghi Thöùc Thaùnh Leã, baûn söûa laïi laàn thöù ba do nhoùm söûa phaàn ‚Nghi Thöùc Thaùnh Leã‛ thöïc hieän. Osty E. Osty – J. Trinquet, La Bible, Paris 1973. Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 31
Phaùp Baûn dòch Phuïng Vuï chính thöùc tieáng Phaùp. SLR Saùch Leã Roâ-ma, Uyû Ban Giaùm Muïc veà Phuïng Vuï xuaát baûn, Saøi Goøn 1971. TBN Baûn dòch Phuïng Vuï chính thöùc tieáng Taây Ban Nha. TÑTV Vaên Taân chuû bieân, Töø ñieån tieáng Vieät, Haø Noäi 1977. TH Baûn dòch Phuïng Vuï chính thöùc tieáng Trung Hoa. Thanh Nghò Thanh Nghò, Vieät Nam taân töø ñieån minh hoaï, Saøi Goøn 1967. TOB Traduction oecumeùnique de la Bible, Nouveau Testament, eùdition inteùgrale, Paris 1972. tr. trang. UBGMPV Uyû Ban Giaùm Muïc veà Phuïng Vuï. x. xem. YÙ Baûn dòch Phuïng Vuï chính thöùc tieáng YÙ. Teân caùc saùch Kinh Thaùnh, chuùng toâi vieát taét theo baûn ñeà nghò trong Caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï, Phaàn Thöôøng Nieân, taùi baûn laàn thöù hai, tr. 10-14.
32 Chung tay
NGHI THÖÙC MÔÛ ÑAÀU
– tr. 261 IN NOMINE PATRIS Coâng thöùc laøm daáu thaùnh giaù xöa nay ta vaãn duøng laø Nhaân danh Cha, vaø Con, vaø Thaùnh Thaàn. SLR vaø NTTL 3 cuõng giöõ nhö vaäy. Chuùng ta quaù quen neân khoâng thaáy coâng thöùc naøy coù caùi gì khoâng oån, xeùt theo ngoân ngöõ Vieät Nam : khi noùi Cha, Con (maø khoâng coù gì xaùc ñònh, ngöôøi ta khoâng bieát noùi veà Cha, Con cuûa ai), nhaát laø trong tieáng Vieät, Cha, Con coøn coù theå laø ñaïi töø chæ ngoâi nöõa ; maø cho duø coù hieåu veà Chuùa Cha vaø Chuùa Con, thì kieåu noùi cuït nguûn Cha, Con cuõng khoâng hôïp vôùi tinh thaàn Vieät Nam. Hôn nöõa chöõ vaø giöõa Cha vaø Con khoâng töï nhieân ; ñoâi khi coù ngöôøi caét nghóa hai chöõ et laø ñeå chæ Ba Ngoâi baèng nhau, nhöng thaät ra ñoù chæ laø vì vaên phaïm La-tinh ñoøi phaûi coù et giöõa taát caû nhöõng töø ñöôïc noái keát vôùi nhau. Vì theá chuùng toâi ñeà nghò theâm Chuùa ñi tröôùc vaø boû moät chöõ vaø : Nhaân danh Chuùa Cha, Chuùa Con, vaø Chuùa Thaùnh Thaàn. Trong coâng thöùc ban pheùp laønh cuoái leã, chuùng toâi cuõng ñeà nghò moät kieåu noùi töông töï. Kieåu noùi coù Chuùa töôûng cuõng khoâng ngöôïc vôùi truyeàn thoáng, vì trong kinh Saùng Danh, ta vaãn ñoïc Saùng danh Ñöùc Chuùa Cha vaø Ñöùc Chuùa Con, v.v… Lôøi chaøo cuûa chuû teá, maãu 1 vaø 2, theo SLR, coù moät soá töø daøi vaø tröøu töôïng aân suûng Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ, tình yeâu cuûa Chuùa Cha, ôn thoâng hieäp cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn, aân suûng vaø bình an cuûa Thieân Chuùa… vaø cuûa Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 33
Chuùa Gieâ-su Ki-toâ laøm chuû töø cho ñoäng töø ôû cuøng, neân khoù hieåu. Hôn nöõa trong tieáng Vieät, chuùng ta khoâng noùi ‚söùc khoeû cuøng oâng baø‛ nhöng noùi ‚chuùc oâng baø ñöôïc maïnh khoeû‛. Vì theá chuùng toâi ñeà nghò nhöõng kieåu noùi khaùc deã hieåu vaø xuoâi hôn. NTTL 3 cuõng ñaõ theo phaàn naøo ñeà nghò tröôùc ñaây cuûa chuùng toâi. – tr. 262 FRATRES AGNOSCAMUS Caâu chuû teá môøi giaùo daân thoáng hoái, theo SLR, coù kieåu noùi cöû haønh maàu nhieäm thaùnh hôi tröøu töôïng. Trong tieáng La-tinh Phuïng Vuï sacra mysteria celebrare coù nghóa laø cöû haønh thaùnh leã (Blaise, Dictionnaire, chöõ mysterium). Baûn Phaùp, Haø Lan : Eucharistie, Ñöùc : das Gedašchtnis des Herrn. Chuùng toâi ñeà nghò noùi cuï theå cöû haønh thaùnh leã. – tr. 262 CONFITEOR Veà kinh Caùo Mình, chuùng toâi chæ ñeà nghò söûa ít chöõ khaùc vôùi SLR : laïi coøn xao laõng boån phaän thay vì vaø nhöõng ñieàu thieáu soùt, ñeå noùi roõ phaïm toäi omissione laø boû khoâng laøm ñieàu phaûi laøm. Xin Thieân Chuùa toaøn naêng… daãn ñöa chuùng ta ñeán cuoäc soáng muoân ñôøi thay vì veà coõi tröôøng sinh cuûa SLR, ñeå traùnh cho ngöôøi ta hieåu raèng vita aeterna chæ laø soáng vôùi Chuùa ôû moät nôi trong töông lai, trong khi thaät söï ñaõ baét ñaàu caùch naøo ñoù ngay baây giôø, khi ta tin Chuùa, khi ta ñöôïc tha toäi vaø soáng keát hôïp vôùi Chuùa. NTTL 3 cuõng ñaõ theo ñeà nghò cuûa chuùng toâi. 34 Chung tay
– tr. 263 KYRIE ELEISON Laïy Chuùa, xin duû loøng thöông chuùng con. Kinh Kyrie eleison ôû ñaây coù tính caùch vöøa long troïng, vöøa khaån thieát, vì theá chuùng toâi ñeà nghò duû loøng thöông thay vì thöông xoùt. Duû loøng laø ‚caûm ñoäng, ñeå yù vaø chieáu coá ñeán‛ (TÑTV). ÔÛ nhöõng choã khaùc, khi coù miserere nobis, chuùng toâi chæ dòch laø xin (Chuùa) thöông xoùt chuùng con. Veà caùch vieát duû loøng hay ruû loøng, caùc töø ñieån khoâng nhaát trí, coù töø ñieån (Thanh Nghò ; Leâ Ngoïc Truï, Vieät ngöõ chaùnh taû töï vò) laïi cho caû hai caùch vieát. Chuùng toâi choïn duû loøng. Maãu 2. Trong caâu ñoái ñaùp thöù 1 Laïy Chuùa, chuùng con ñaõ phaïm toäi…, chuùng toâi ñoåi thöù töï caâu cuûa linh muïc thaønh caâu cuûa giaùo daân vaø ngöôïc laïi. Lyù do : theo kinh nghieäm thöïc teá, neáu linh muïc noùi xin thöông xoùt chuùng con (nhö trong SLR) thì giaùo daân coù khuynh höôùng ñaùp laïi : xin thöông xoùt chuùng con, trong khi ñaùng leõ hoï phaûi ñaùp : Vì chuùng con ñaõ phaïm toäi laøm maát loøng Chuùa. Maãu 3. MR (tr. 488) vieát : ‚sacerdos… sequentes, vel alias, invocationes cum Kyrie eleison profert‛. Vì theá sau khi dòch boä ba caâu keâu caàu cuûa MR ôû tr. 307, chuùng toâi coøn ñeà nghò theâm 7 boä ba caâu khaùc phoûng theo cuoán Saùch Leã tieáng YÙ Messale quotidiano (1974). Hôn nöõa, theo tinh thaàn cuûa caâu chöõ ñoû treân, khoâng nhöõng chuû teá coù theå duøng nhöõng caâu ñoù, maø coøn coù theå saùng taùc nhöõng caâu khaùc hôïp vôùi muøa Phuïng Vuï hoaëc buoåi cöû haønh. Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 35
– tr. 265 KINH VINH DANH Kinh naøy khaù khoù dòch, vì tieáng La-tinh nhieàu choã cuõng phöùc taïp. NTTL 3 ñaõ phoûng theo baûn ñeà nghò tröôùc cuûa chuùng toâi ôû moät soá ñieåm quan troïng. Vinh danh Thieân Chuùa treân trôøi, bình an döôùi theá cho loaøi ngöôøi Chuùa thöông. Tröôùc ñaây ta vaãn hieåu laø cho ngöôøi thieän taâm. Ñoù laø moät caùch hieåu chöõ bona voluntas cuûa La-tinh. Nhöng theo caùc nhaø chuù giaûi hieän nay veà Lc 2,14, bona voluntas ñaây (Hy-laïp eudokia) khoâng phaûi laø cuûa ngöôøi ta, maø laø cuûa Thieân Chuùa, laø benevolentia divina. Vì theá chuùng toâi dòch laø cho loaøi ngöôøi Chuùa thöông (theâm chöõ loaøi ñeå traùnh hieåu raèng coù nhöõng ngöôøi Chuùa khoâng thöông). Chöõ thöông khoâng nhöõng ôû trong Nam maø caû ôû ngoaøi Baéc, cuõng coù nghóa laø yeâu. TÑTV cho nghóa thöù nhaát cuûa thöông laø ‚yeâu daáu vaø thöôøng chuù yù saên soùc‛, vì theá chöõ naøy khaù thích hôïp ñeå dòch eudokia. Laïy Chuùa Cha toaøn naêng… Chuùng toâi ñöa caâu naøy leân ñaàu trieät (theo baûn BÑN, Anh ; NTTL 3 cuõng theo kieåu naøy), tröôùc caùc ñoäng töø ca ngôïi, chuùc tuïng, toân vinh, v.v… cho töï nhieân hôn, vì trong tieáng Vieät, thöôøng ta xöng teân ngöôøi naøo tröôùc roài môùi noùi vôùi ngöôøi aáy. Propter magnam gloriam tuam. Chuùng ta ca ngôïi… caûm taï Chuùa propter magnam gloriam cuûa Chuùa, nghóa laø vì Chuùa ban vinh quang Ngaøi cho ta trong keá ñoà cöùu ñoä, trong Ñöùc Ki-toâ. Ñaøng khaùc chöõ gloriam ôû ñaây gôïi laïi gloria ôû ñaàu kinh. Thaät khoù dòch laøm sao cho heát yù. 36 Chung tay
Dòch vì vinh quang cao caû Chuùa nhö SLR thì hôi khoù hieåu. Chuùng toâi ñeà nghò dòch bôûi vì Chuùa vinh hieån voâ bieân. Laïy Thaùnh Töû Gieâ-su Ki-toâ. Trong moät soá tröôøng hôïp, nhö ôû ñaây, chuùng toâi ñeà nghò duøng Thaùnh Töû thay cho Con Thieân Chuùa. Chöõ Thaùnh Töû tuy ít duøng, nhöng khoâng ñeán noãi laï vaø khoù hieåu, vì ta ñaõ raát quen vôùi Thaùnh Maãu ; ñaøng khaùc laøm giaøu cho aâm ñieäu vì theâm daáu hoûi (Töû) vaø xem ra trang troïng hôn Con Thieân Chuùa. Chuùa xoaù boû toäi traàn gian. Kieåu noùi naøy laáy ôû Ga 1,29, trong ñoù ñoäng töø airoâ coù nghóa laø ‚mang, mang vôùi mình‛ hoaëc ‚mang ñi, laáy ñi, laøm cho maát ñi‛ ; caùc baûn dòch Taân Öôùc ñeàu hieåu theo nghóa sau (x. TOB, chuù thích veà Ga 1,29). Chuùng toâi dòch laø xoaù boû, maïnh hôn xoaù (TÑTV : ‚xoaù boû : laøm maát ñeán taän goác‛). Chæ coù Chuùa laø Ñöùc Chuùa. Trong moät ít tröôøng hôïp, khi caàn nhaán maïnh Dominus (nhö ôû ñaây, vaø ôû ñaàu kinh Tin Kính : et in unum Dominum) chuùng toâi dòch laø Ñöùc Chuùa. Lyù do : chöõ Chuùa vöøa laø ñaïi töø chæ ngoâi thöù hai, vöøa dòch Dominus, neân trong nhöõng tröôøng hôïp naøy chöa maïnh ñuû. Laïy Chuùa Gieâ-su Ki-toâ, cuøng vôùi Chuùa Thaùnh Thaàn, Chuùa muoân ñôøi vinh hieån vôùi Chuùa Cha. Kieåu noùi in gloria Dei Patris neáu dòch nhö SLR laø trong vinh quang Ñöùc Chuùa Cha thì hôi khoù hieåu, neân chuùng toâi dòch nhö treân. NTTL 3 cuõng phoûng theo baûn dòch cuûa Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 37 chuùng toâi tröôùc ñaây, nhöng ñöa cuøng vôùi Chuùa Thaùnh Thaàn xuoáng cuoái caâu, vaø cuõng laø cuoái baøi luoân. Laøm nhö vaäy, tuy coù leõ xuoâi hôn, nhöng laøm cho caâu keát hôi cuït vaø ñaøng khaùc maát yù töôûng gloria ôû cuoái baøi, ñoái laïi vôùi gloria ôû ñaàu baøi. – tr. 266 PER DOMINUM Chuùng con caàu xin, nhôø Thaùnh Töû Gieâ-su Ki-toâ, … cuøng vôùi Chuùa vaø Chuùa Thaùnh Thaàn ñeán muoân thuôû muoân ñôøi. Theâm chuùng con caàu xin (theo baûn Anh, Ñöùc) cho roõ hôn. Duøng Thaùnh Töû ôû ñaây coøn coù caùi lôïi laø bôùt laëp laïi quaù nhieàu laàn chöõ Chuùa nhö trong SLR, nhaát laø ôû choã Con Chuùa, Chuùa chuùng con. Ñeán muoân thuôû muoân ñôøi, ñeå traùnh kieåu noùi cuûa SLR cuøng vôùi Chuùa Thaùnh Thaàn muoân ñôøi nghe hôi laï ; ñaøng khaùc kieåu noùi laëp laïi laøm cho cuoái lôøi nguyeän daøi vaø long troïng hôn (trong tieáng La-tinh cuõng laëp laïi saecula : per omnia saecula saeculorum).
PHUÏNG VUÏ LÔØI CHUÙA
– tr. 267 MUNDA COR MEUM Xin thanh taåy taâm hoàn vaø moâi mieäng con. Chuùng toâi khoâng duøng mieäng löôõi nhö SLR vaø NTTL 3, vì kieåu noùi naøy coù nghóa laø ‚noùi lanh noùi leùm‛ (Thanh Nghò, Ñöùc Truï vaø TÑTV cuõng dòch nghóa töông töï). 38 Chung tay
– tr. 268 KINH TIN KÍNH Kinh naøy raát khoù dòch, vì laø moät baûn vaên thaàn hoïc, caàn phaûi chính xaùc. Tuy nhieân, vì baûn dòch duøng ñeå ñoïc chung, neân chuùng toâi ñaõ coá gaéng noùi cho xuoâi tieáng Vieät chöøng naøo coù theå. Credo in unum Deum. Caàn nhaán maïnh chöõ unum. Vì theá chuùng toâi dòch Toâi tin kính moät Thieân Chuùa duy nhaát. Neáu chæ dòch laø moät Thieân Chuùa thì chöa ñuû, vì moät töông ñöông vôùi maïo töø khoâng chæ ñònh (article indeùfini). Vì theá chuùng toâi theâm duy nhaát. Caùc tieáng khaùc cuõng nhaán maïnh : un seul Dieu, un solo Signore, um soù Deus, un solo Dios, one God, den einen Gott, v.v… Caùc kieåu noùi unum Dominum, unam Ecclesiam, unum baptisma, chuùng toâi cuõng dòch töông töï. Ngöôøi ñöôïc sinh ra, chöù khoâng phaûi ñöôïc taïo thaønh. Coù ngöôøi ñaõ pheâ bình chöõ chöù laø ‚hôi quaù queâ muøa‛ ; khoâng bieát ngöôøi aáy caên cöù vaøo ñaâu maø noùi nhö theá. Theo chuùng toâi, chöõ chöù ôû ñaây noùi leân caùch chính xaùc tính caùch ñoái choïi giöõa sinh ra vaø taïo thaønh. NTTL 3 phoûng theo SLR dòch ñöôïc sinh ra maø khoâng phaûi ñöôïc taïo thaønh. Chöõ maø chöa laøm ñoái choïi ñuû sinh ra vaø taïo thaønh. Ñoàng baûn theå. Baûn tính laø ‚tính chaát töï nhieân‛, vaø theo nghóa thoâng thöôøng hôn, laø ‚tính tình‛, vì theá ôû ñaây coù leõ khoâng ñuùng baèng baûn theå, laø ‚yeáu toá caên baûn cuûa söï vaät‛. Moät thaønh vieân cuûa UBGMPV ngaøy tröôùc, cuõng noùi raèng : UBGMPV coâng nhaän laø baûn theå ñuùng Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 39 hôn baûn tính nhöng ñaõ choïn baûn tính vì giaùo lyù quen duøng. Neáu coù theå dòch nhö baûn TH ñoàng tính ñoàng theå coù leõ hay nhaát, nhöng kieåu noùi naøy hôi laï ñoái vôùi ta. Propter nos homines. Chöõ nos ôû ñaây phaûi dòch laø chuùng toâi hay chuùng ta ? SLR vaø NTTL 3 dòch chuùng toâi. Chuùng toâi nghó kinh Tin Kính laø moät lôøi tuyeân xöng trong coäng ñoaøn Hoäi Thaùnh, giöõa caùc tín höõu, vì theá dòch laø chuùng ta. Chòu naïn chòu cheát. Caùc chöõ patior, passio khi noùi veà Chuùa Gieâ-su hay caùc vò töû ñaïo luoân bao goàm caùi cheát (Blaise, Dictionnaire ; chöõ pati, patior ; Botte – Mohrmann, tr. 67) ; vì theá baûn YÙ dòch passus laø mori ; baûn Anh laø died. Dòch nhö SLR vaø NTTL 3 laø chòu khoå hình thì hôi nheï, nhaát laø ôû ñaây laïi coù chòu ñoùng ñinh ñi tröôùc, thaønh ra hai kieåu noùi hình nhö truøng nghóa. Chuùng toâi ñeà nghò duøng kieåu noùi coå truyeàn chòu naïn chòu cheát bao goàm caû ñau khoå vaø cheát. Et iterum venturus est cum gloria. Iterum venire laø ñeán moät laàn nöõa, laïi ñeán, saùt hôn laø trôû laïi (SLR vaø NTTL 3). Baûn YÙ : di nuovo verraø, TBN de nuevo vendraù, Anh come again, Ñöùc wiederkommen. Vì theá chuùng toâi dòch Ngöôøi seõ laïi ngöï ñeán. Ngoaøi ra, chuùng toâi ñeà nghò ngöï ñeán vinh quang röïc rôõ coù leõ xuoâi hôn ngöï ñeán trong vinh quang. Trieàu ñaïi Ngöôøi seõ voâ cuøng voâ taän. ÔÛ ñaây noùi veà thôøi gian cho neân duøng trieàu ñaïi (hoaëc vöông quyeàn) coù 40 Chung tay leõ töï nhieân hôn laø nöôùc (hoaëc vöông quoác), vì nöôùc bao haøm yù nghóa khoâng gian nhieàu hôn. Et in Spiritum Sanctum, Dominum : Toâi tin kính Chuùa Thaùnh Thaàn, Ngöôøi laø Ñöùc Chuùa. ÔÛ ñaây caàn nhaán maïnh chöõ Dominum, vì theá chuùng toâi duøng Ñöùc Chuùa, cuõng nhö trong tröôøng hôïp et in unum Dominum ôû treân vaø tu solus Dominus trong kinh Vinh Danh (x. giaûi thích treân ñaây, tr. 36). Ngoaøi ra chuùng toâi theâm Ngöôøi ñeå ngöôøi ñoïc khoûi hieåu sai toâi tin kính (raèng) Chuùa Thaùnh Thaàn laø Ñöùc Chuùa (Je crois que l’Esprit – Saint est Seigneur). Ñaáng phaùt xuaát. Trong tieáng La-tinh laø moät meänh ñeà quan heä qui… procedit, coøn trong tieáng Hy-laïp laø moät ñoäng tính töø (participe) to… ekporeuomenon (DS, soá 150), vì theá chuùng toâi dòch nhö treân vaø cho laøm ñoàng caùch (apposition) cho Chuùa Thaùnh Thaàn. Procedit : ñoäng töø naøy raát khoù dòch. Dòch laø bôûi… maø ra nhö SLR thì nghe hôi laï. NTTL 3 ñeà nghò nhieäm xuaát, nhöng kieåu noùi ñoù hôi laï, vì xuaát laø chöõ Haùn, coøn nhieäm theo nghóa ‚maàu nhieäm‛ thì, theo nhö choã chuùng toâi bieát, khoâng phaûi laø chöõ Haùn, maø hai chöõ laïi gheùp vôùi nhau theo luaät chöõ Haùn. Chuùng toâi ñeà nghò chöõ phaùt xuaát coù leõ khaù hôïp vì coù nghóa ‚xuaát töø, phaùt ra töø‛ (Thanh Nghò) ‚baét nguoàn töø‛ (TÑTV). Ngöôøi cuøng ñöôïc phuïng thôø vaø toân vinh vôùi Chuùa Cha vaø Chuùa Con. Trong tieáng La-tinh vaø tieáng Hy-laïp (sumproskunoumenon kai sundoxazomenon) nhaán maïnh ñeán vieäc Chuùa Thaùnh Thaàn cuøng ñöôïc phuïng thôø vaø toân Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 41 vinh. Phaùp : Il reçoit meâme adoration et meâme gloire. SLR ñaõ dòch nhö treân. NTTL 3 söûa laø Ngöôøi ñöôïc phuïng thôø vaø toân vinh cuøng vôùi… maëc daàu bieát raèng dòch nhö vaäy laø ít chính xaùc. Lyù do NTTL 3 söûa laø ñeå traùnh cho ngöôøi ta ñoïc sai cuøng ñöôïc ra cuõng ñöôïc. Chuùng toâi thaáy dòch nhö NTTL 3 thì yù nghóa maát maùt khaù nhieàu, vì theá ñeà nghò cöù giöõ nhö SLR Ngöôøi cuøng ñöôïc phuïng thôø. Coøn chuyeän ñoïc sai thì taát nhieân caùc vò höõu traùch seõ lo söûa. Toâi tin vaøo moät Hoäi Thaùnh duy nhaát. SLR vaø NTTL 3 dòch Toâi tin coù Hoäi Thaùnh duy nhaát. Veà kieåu noùi moät Hoäi Thaùnh duy nhaát ñeå dòch unam Ecclesiam, chuùng toâi ñaõ giaûi thích treân ñaây khi baøn veà unum Deum. Nhöng taïi sao toâi tin vaøo chöù khoâng phaûi toâi tin coù ? Theo tieáng La-tinh thì khoâng roõ, vì chæ noùi et unam… Ecclesiam ; coù theå cho laø hieåu ngaàm credo in hoaëc credo. Nhöng theo nguyeân vaên Hy-laïp cuûa kinh Tin Kính (DS, soá 150) thì raát roõ : tröôùc Ekkleâsian coù giôùi töø eis cuõng nhö tröôùc Ngoâi Cha, Ngoâi Con vaø Ngoâi Thaùnh Thaàn : (pisteuomen) eis mian… ekkleâsian. Vì theá laø credo in unam… Ecclesiam. Caùc baûn dòch khaùc cuõng hieåu nhö vaäy, vaø duøng cuõng moät kieåu noùi cho Ba Ngoâi vaø cho Hoäi Thaùnh : je crois en l’Eglise (Phaùp) ; Y en la Iglesia (TBN) ; Creio na Igreja (BÑN) ; We believe in one… Church (Anh) ; Ik geloof in de ene… kerk (HL). Trong tieáng Vieät credere in laø tin vaøo, nghóa khoâng nhöõng tin coù, maø goàm caû tin töôûng, daán thaân nöõa. Ñaùng leõ phaûi duøng toâi tin vaøo Thieân Chuùa, nhöng theo truyeàn thoáng 42 Chung tay ta ñaõ duøng tin kính veà Thieân Chuùa, thì ôû ñaây chuùng toâi duøng tin vaøo veà Hoäi Thaùnh. Unum baptisma in remissionem peccatorum. SLR vaø NTTL 3 dòch moät pheùp Röûa ñeå tha toäi. Kieåu dòch naøy vöøa khoâng chính xaùc vì tha toäi thieáu chuû töø, vöøa quaù ngaén neân chöa laøm noåi yù töôûng in remissionem peccatorum. Vì theá chuùng toâi ñeà nghò moät pheùp röûa duy nhaát ñem laïi ôn tha toäi. Toâi troâng chôø ngaøy keû cheát soáng laïi. SLR vaø NTTL 3 duøng troâng ñôïi. Chuùng toâi ñeà nghò troâng chôø ñeå aâm thanh deã nghe hôn ‚toâi troâng ñôïi ngaøy keû cheát soáng laïi‛. Et vitam venturi saeculi. Dòch laø söï soáng ñôøi sau nhö SLR vaø NTTL 3 thì quaù goïn vaø chöa noùi heát yù cuûa vitam venturi saeculi. Ñaøng khaùc, khi noùi ñôøi sau ta hieåu laø theá giôùi cuûa ngöôøi cheát (ñoái laïi vôùi ñôøi naøy) vaø vì theá khoâng haún laø moät caùi gì seõ ñeán ; ví duï trong caâu : ‚OÂng T. ñaõ böôùc vaøo ñôøi sau.‛ Nhö vaäy duøng ñôøi sau ôû ñaây khoâng ñuùng, vì kieåu noùi aioân melloân : saeculum venturum möôïn cuûa Mt 12,32 vaø Ep 1,21, vaø caùc baûn dòch Kinh Thaùnh nhö TOB, BJ, Osty dòch laø le monde aø venir. Coøn trong caâu kinh Tin Kính naøy thì caùc baûn Phuïng Vuï khaùc dòch : la vie du monde aø venir (Phaùp) ; la vita del mondo che verraø (YÙ) ; la vida del mundo futuro (TBN) ; a vida do mundo que ha-de vir (BÑN) ; the life of the world to come (Anh) ; das Leben der kommenden Welt (Ñöùc). Trong tieáng Vieät cuõng coù theå dòch laø cuoäc soáng trong theá giôùi töông lai, nhöng theá giôùi Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 43 töông lai coù theå hieåu laø theá giôùi cuûa chuùng ta trong töông lai, chöa haún laø moät caùi gì khaùc haún. Vì theá chuùng toâi dòch laø cuoäc soáng trong vuõ truï töông lai.
PHUÏNG VUÏ THAÙNH THEÅ
– tr. 270 BENEDICTUS ES (baùnh) Chuùng con daâng leân Chuùa ñeå baùnh naøy trôû neân baùnh tröôøng sinh nuoâi döôõng chuùng con. SLR dòch … ñeå trôû neân baùnh nuoâi soáng chuùng toâi ; baùnh nuoâi soáng chöa ñuû ñeå dòch panis vitae, vì theá tröôùc ñaây chuùng toâi ñaõ ñeà nghò baùnh tröôøng sinh ; baây giôø theâm nuoâi döôõng möôïn cuûa NTTL 3. Ñaøng khaùc chuùng toâi cuõng theâm baùnh naøy cho roõ chuû töø cuûa trôû neân. – tr. 270 PER HUIUS AQUAE Cuõng nhö gioït nöôùc naøy hoaø chung vôùi röôïu. Tieáng La-tinh coù huius aquae et vini mysterium, SLR dòch maàu nhieäm nöôùc vaø röôïu naøy, NTTL 3 maàu nhieäm nöôùc naøy hoaø vôùi röôïu nho. Chuùng toâi thaáy chöõ maàu nhieäm ôû ñaây khoù hieåu, neân ñeà nghò dòch ñôn sô hôn nhö treân phoûng theo baûn Ñöùc vaø YÙ (vaø Phaùp moät phaàn naøo). Nöûa sau kinh naøy cuõng vaäy, chuùng toâi ñaõ thay thieân tính (thaàn tính) vaø nhaân tính laø nhöõng töø ngöõ tröøu töôïng, baèng nhöõng kieåu noùi töông ñöông. 44 Chung tay
– tr. 270 BENEDICTUS ES (röôïu) SLR vaø NTTL 3 dòch fructum vitis laø röôïu bôûi caây nho, nghe khoâng töï nhieân maáy. Chuùng toâi ñeå nghò saûn phaåm caây nho, coù leõ thích hôïp hôn chaêng ? Potus spiritalis. Hai chöõ naøy möôïn cuûa 1 Cr 10,4 (to pneumatikon poma) ; dòch laø cuûa uoáng thieâng lieâng nhö SLR vaø NTTL 3 thì yù nghóa xem ra khoâng roõ laø bao. Coù leõ vì theá maø chæ coù baûn Anh dòch laø spiritual drink, coøn caùc baûn khaùc dòch nhieàu kieåu khaùc nhau : vin du Royaume eùternel (Phaùp), drank van eeu wig leven (HL), bevanda di salvezza (YÙ), bebida de salvacioùn (TBN), vinho da salvacao (BÑN), kelch des Heiles (Ñöùc). Chuùng toâi theo baûn sau cuøng naøy vaø dòch laø cheùn cöùu ñoä, kieåu noùi möôïn cuûa Tv 116,13 (Kôs-yüšû`ôt, calicem salutaris).
– tr. 270 IN SPIRITU HUMILITATIS Caâu naøy Phuïng Vuï möôïn cuûa Ñn 3,39-40 (pneumati tetapeinoâmenoâ). Chuùng toâi laáy laïi baûn dòch CGKPV, Tuaàn IV, thöù Ba, Kinh Saùng.
– tr. 271 LAVA ME DOMINE Caâu naøy cuõng möôïn ôû Tv 51,4 (KaBBüsënî), laáy theo baûn dòch CGKPV, Tuaàn I, thöù Saùu, Kinh Saùng. – tr. 271 ORATE FRATRES Theo yù kieán cuûa caùc nhaø Phuïng Vuï, kinh naøy hôi luûng cuûng (Jungmann, II, tr. 361-369 ; R. Cabieù, LMD soá 100, tr. 30). Caùc TBN, BÑN, YÙ, HL theo saùt tieáng La- tinh. Baûn Anh cuõng vaäy, nhöng thay vì dòch meum ac Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 45 vestrum sacrificium thì noùi our sacrifice. Baûn Phaùp ruùt goïn caâu xöôùng vaø caâu ñaùp. Baûn Ñöùc khoâng coù caâu ñaùp, nhöng ñuùc keát nhöõng yù töôûng chính trong lôøi xöôùng cuûa chuû teá, coi nhö moät lôøi môøi goïi tröôùc lôøi nguyeän tieán leã tieáp ñoù. Baûn dòch cuûa chuùng toâi dòch meum ac vestrum sacrificium laø leã teá chuùng ta daâng (theo baûn Anh) vaø ñöa yù töôûng ñeå ca tuïng toân vinh Danh Thaùnh leân caâu xöôùng, ñeå caâu ñaùp cuûa giaùo daân goïn hôn vaø deã ñoïc hôn. – tr. 272 BAØI TIEÀN TUÏNG Chuùng toâi ñeà nghò goïi laø baøi tieàn tuïng thay vì kinh tieàn tuïng ñeå nhaán maïnh raèng ñaây khoâng phaûi laø moät kinh bieät laäp, maø chæ laø phaàn ñaàu cuûa Kinh Taï Ôn. Sursum corda. Chuùng toâi dòch Haõy naâng taâm hoàn leân cuøng Chuùa : theâm cuøng Chuùa ñeå noùi roõ hôn. Dignum et justum est. Thaät laø phaûi ñaïo. Trong caùc baøi tieàn tuïng, khi coù dignum, justum, aequum, chuùng toâi dòch laø phaûi ñaïo. Phaûi chaêng nhö vaäy laø ‚aên bôùt‛ ? Thaät ra ai cuõng bieát Phuïng Vuï Roâ-ma thích long troïng, vì theá hay laëp laïi doàn daäp nhieàu töø coù nghóa nhö nhau hoaëc gaàn gioáng nhau (ñieàu naøy thaáy roõ nhaát trong Leã Quy Roâ- ma). Do ñoù khoâng haún phaûi dòch töøng chöõ (Huaán thò, soá 12). Veà nhöõng tính töø treân ñaây, chæ coù baûn YÙ vaø TBN laø giöõ con soá ba, coøn baûn BÑN vaø Anh chuyeån thaønh moät tính töø (eù nosso dever, it is our duty). Baûn Ñöùc vaø Phaùp thì chuyeån boán chöõ dignum, justum, aequum, salutare thaønh hai : wušrdig und recht, juste et bon. 46 Chung tay
Coøn chöõ phaûi ñaïo thì sao ? Khi chuùng toâi ñeà nghò kieåu noùi naøy laàn ñaàu tieân, coù nhieàu yù kieán cho raèng chöõ naøy dieãn taû ñuùng yù nghóa cuûa dignum, justum, aequum vaø laïi laø moät kieåu noùi Vieät Nam. Nhöng cuõng coù yù kieán cho raèng kieåu noùi hôi xöa, hoaëc aâm thanh naëng neà (aáy laø chöa keå moät lôøi mæa mai – maø laïc ñeà – hoûi raèng phaûi chaêng ñaây laø Ñaïo Döøa hay Ñaïo Baø Hai ?). Chuùng toâi vaãn giöõ phaûi ñaïo vì thaáy raèng kieåu noùi naøy coù daân toäc tính vaø ñuùng yù nghóa : phaûi ñaïo laø phaûi ñöôøng, ñuùng vôùi leõ phaûi, vôùi boån phaän. Ta noùi : ‚Anh aáy laøm nhö theá laø phaûi ñaïo‛ maø khoâng caàn xaùc ñònh theâm, vì vaên maïch seõ cho thaáy laø phaûi ñaïo ñoái vôùi ai. ÔÛ ñaây cuõng vaäy, vaên maïch tröôùc sau quaù ñuû ñeå hieåu laø phaûi ñaïo ñoái vôùi Thieân Chuùa. – tr. 272 SANCTUS Kinh naøy laø moät lôøi tung hoâ long troïng do toaøn theå coäng ñoaøn haùt (hoaëc ñoïc), vì theá chuùng toâi ñaõ duøng nhöõng kieåu noùi trang troïng, ñoâi khi hôi cao moät chuùt, vaø coá gaéng sao cho baûn dòch coù aâm thanh vaø tieát ñieäu thích hôïp. Huaán thò, soá 35 nhaän ñònh raèng : ‚Trong caùc lôøi tung hoâ, vieäc lôùn tieáng tung hoâ laø moät yeáu toá thieát yeáu. Chæ dòch nhöõng yù töôûng thì chöa ñuû, neáu hình thöùc khoâng thích hôïp veà phöông dieän aâm thanh vaø tieát ñieäu, vôùi vai troø cuûa nhöõng baûn vaên ñoù.‛ Tuy nhieân trong tröôøng hôïp baát khaû khaùng, chuùng toâi cuõng phaûi hy sinh aâm ñieäu ñeå baûo toaøn yù töôûng chính xaùc ; do ñoù cuï theå laø trong kinh naøy coù nhieàu caâu taän baèng daáu saéc, vaø caâu Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 47
Chuùc tuïng Ñaáng ngöï ñeán nhaân danh Chuùa xeùt veà aâm thanh hôi buoàn. Thaùnh ! Chí thaùnh ! Ngaøn truøng chí thaùnh ! Trong Is 6,3, vieäc laëp laïi ba laàn chöõ thaùnh laø moät kieåu noùi long troïng ñeå nhaán maïnh ñeán söï thaùnh thieän, nghóa laø söï sieâu vieät tuyeät ñoái cuûa Chuùa (x. nhöõng kieåu laëp laïi töông töï : Gr 7,4 ; 22,29 ; Ed 21,32). Thay vì chæ laëp laïi ba laàn thaùnh, chuùng toâi thöû dieãn taû yù töôûng treân baèng ba kieåu noùi moãi laàn moãi daøi hôn vaø long troïng hôn. Deus Sabaoth. Ñaây laø moät töôùc hieäu Cöïu Öôùc naêng duøng veà Chuùa, vaø thöôøng ñöôïc hieåu laø : Chuùa cuûa caùc ñaïo binh Ít-ra-en, hoaëc cuûa caùc ñaïo binh treân trôøi (tinh tuù, thieân thaàn), hoaëc cuûa caùc naêng löïc trong vuõ truï. Vì theá caùc baûn khaùc dòch Sabaoth laø power and might (Anh), alle Mašchte und Gewalten (Ñöùc), hemelse machten (HL), univers (Phaùp), universo (YÙ, TBN, BÑN). Chuùng toâi theo boán baûn sau vaø dòch laø Chuùa Teå caøn khoân (NTTL 3 cuõng möôïn kieåu noùi naøy). Chuùa Teå caøn khoân laø Ñaáng Thaùnh. Theo vaên maïch Is 6,3, ba tính töø sanctus boå tuùc cho Dominus Deus Sabaoth. Vì theá baûn La-tinh Phuïng Vuï khoâng coù chaám pheát gì giöõa sanctus vaø Dominus ; caùc baûn dòch khaùc hoaëc laøm nhö La-tinh, hoaëc chæ coù pheát. Vì theá caàn phaûi dòch sao cho thaáy sanctus ñi vôùi nhöõng chöõ sau. Vaán ñeà khoù laø vì trong tieáng Vieät, tính töø khoâng ñaët tröôùc danh töø, maø ôû ñaây laïi caàn ñeå ba chöõ thaùnh ñi tröôùc. Dòch nhö SLR Chuùa laø Thieân Chuùa caùc ñaïo binh, hoaëc nhö NTTL 3 Chuùa laø Chuùa Teå caøn khoân thì vöøa phaàn ngöôøi Vieät 48 Chung tay khoâng thaáy lieân heä giöõa thaùnh vaø Thieân Chuùa caùc ñaïo binh, vöøa phaàn coù theå hieåu sai laø Dominus est Deus Sabaoth. Vì theá chuùng toâi phaûi laëp laïi thaùnh moät laàn thöù boán vaø dòch nhö treân. Ñoàng thôøi, chuùng toâi khoâng dòch Dominus ñeå traùnh caâu vaên naëng neà neáu phaûi dòch kieåu ñoàng caùch (apposition) laø Chuùa, Chuùa Teå caøn khoân ; ñaøng khaùc, boû moät trong hai chöõ Dominus Deus ôû ñaây thì yù nghóa vaãn coøn ñaày ñuû, vì trong baûn Híp-ri Is 6,3 chæ coù yhwh cübä´ôt. Pleni sunt caeli et terra gloria tua. Caùc baûn ñeàu dòch saùt (nhö SLR vaø NTTL 3). Trôøi ñaát ñaày vinh quang Chuùa ; chæ coù baûn BÑN dòch : trôøi ñaát coâng boá (proclaman) vinh quang Chuùa. Nhöng dòch saùt thì hôi khoù hieåu vì kieåu noùi tröøu töôïng ñaày vinh quang ; vì theá chuùng toâi ñeà nghò moät kieåu noùi coù leõ deã hieåu vaø xuoâi hôn : trôøi ñaát raïng ngôøi vinh quang Chuùa. Hoan hoâ Chuùa treân choán cöûu truøng. Theo Thanh Nghò, cöûu truøng laø ‚chín taàng cao xa ôû treân trôøi‛, vì theá nghóa chính laø trôøi, sau ñoù môùi chæ ngoâi vua (Ñaøo Duy Anh vaø Nguyeãn Vaên Khoân cuõng noùi töông töï). Benedictus qui venit in nomine Domini. SLR dòch Chuùc tuïng Ñaáng nhaân danh Chuùa maø ñeán (NTTL 3 cuõng giöõ nhö vaäy). Kieåu dòch naøy, neáu phaân tích kyõ, thì khoâng xuoâi tieáng Vieät laém ; ñaøng khaùc laøm maát töø ngöõ Ñaáng ñeán, Ñaáng phaûi ñeán (Hy-laïp : ho erkhomenos), laø moät danh hieäu cuûa Ñaáng Meâ-si-a (Mt 3,11 ; 11,3 ; 21,9. Jungmann III, tr. 46 ; Maertens, tr. 23-24). Vì theá chuùng Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 49 toâi ñeà nghò dòch Chuùc tuïng Ñaáng ngöï ñeán nhaân danh Chuùa, maëc daàu kieåu dòch naøy, xeùt veà aâm thanh, khoâng baèng caâu cuûa SLR.
KINH TAÏ ÔN 1
Veà caùc Kinh Taï Ôn (Preces eucharisticae), chuùng toâi xin coù moät ít nhaän xeùt nhö sau :
1. Prex eucharistica dòch laø gì ? SLR dòch laø Kinh Nguyeän Thaùnh Theå. Nhöng kieåu noùi naøy coù khuyeát ñieåm laø hình nhö thu heïp maàu nhieäm vaøo presentia realis ; ñaøng khaùc ngöôøi ta deã coù theå hieåu sai laø ‚Kinh caàu nguyeän vôùi Thaùnh Theå‛. Chính Institutio generalis Missalis Romani, soá 54 cuõng ñònh nghóa Prex eucharistica laø ‚prex gratiarum actionis et sanctificationis‛. Vì theá chuùng toâi ñeà nghò dòch laø Kinh Taï Ôn cho saùt vôùi nghóa cuûa chöõ eucharistia laø ‚taï ôn‛ (NTTL 3 cuõng theo ñeà nghò naøy).
2. Caùc danh töø chæ cuûa leã Baûn La-tinh duøng nhieàu chöõ : dona, munera, oblatio, hostia, sacrificium. Chuùng toâi ñeà nghò duøng nhöõng danh töø Vieät nhö sau : a. oblatio (tröôùc truyeàn pheùp), dona, munera nhaán maïnh yù nghóa ‚daâng tieán‛ dòch laø leã phaåm, cuûa leã, leã vaät ; 50 Chung tay
b. oblatio (sau truyeàn pheùp), hostia, sacrificium nhaán maïnh yù nghóa ‚teá leã‛ vaø ‚saùt teá‛, dòch laø teá phaåm, hy leã, leã teá, hieán teá.
3. Caùch xöng hoâ vôùi Thieân Chuùa Trong caùc KTÔ, MR duøng laãn loän Pater, Domine, Deus. Nhöng trong tieáng La-tinh cuõng nhö trong ña soá caùc tieáng khaùc (keå caû tieáng Trung Hoa), hieän töôïng ‚sang soá‛ naøy khoâng gaây chuù yù maáy, vì sau lôøi keâu ñaàu tieân, ngöôøi ta hieåu ngaàm chuû töø hoaëc chæ duøng ñaïi töø töông ñöông vôùi tu. Coøn trong tieáng Vieät, vì ta khoâng duøng ñaïi töø maø cöù phaûi laëp laïi moãi laàn Cha hoaëc Chuùa, neân moãi khi ‚sang soá‛ töø Cha sang Chuùa hay ngöôïc laïi, ngöôøi nghe caûm thaáy coù moät caùi gì leäch vaø chöa oån, vì Cha laø moät caùch xöng hoâ thaân tình, coøn Chuùa laø moät kieåu noùi xa caùch hôn (cuõng töông töï nhö khi moät ngöôøi noùi chuyeän vôùi moät linh muïc maø xöng hoâ luùc thì cha, luùc thì linh muïc). Vì lyù do ñaëc bieät ñoù cuûa tieáng Vieät, chuùng toâi ñeà nghò xöng vôùi Thieân Chuùa laø Cha trong taát caû caùc KTÔ. Nhö vaäy cuõng giuùp cho ngöôøi nghe thaáy roõ hôn raèng chuùng ta nhôø Chuùa Ki-toâ vaø cuøng vôùi Chuùa Ki-toâ maø daâng lôøi nguyeän vaø leã teá leân Chuùa Cha. Trong caùc baûn dòch boán KTÔ, chæ coù baûn tieáng Phaùp laø giöõ caùch xöng hoâ Cha, Chuùa, Thieân Chuùa, nhö trong baûn La-tinh (trong hai KTÔ 2 vaø 3 chuùng toâi coù baèng tieáng HL cuõng vaäy). Caùc baûn Ñöùc, Anh, TBN, cuõng giöõ nhieàu kieåu, nhöng coù khuynh höôùng duøng Cha nhieàu hôn. Baûn YÙ xöng hoâ nhö baûn La-tinh trong KTÔ 1, coøn Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 51 trong caùc KTÔ 2, 3, 4 thì chæ duøng Cha (hai KTÔ 2 vaø 3 chuùng toâi coù baèng tieáng BÑN cuõng luoân duøng Cha, tröø moät choã). Rieâng veà KTÔ 1, ñaây laø moät baûn vaên coå kính, vaø do ñoù cuõng raát khoù dòch, vì vieát baèng loái vaên röôøm raø ñaëc bieät cuûa tieáng La-tinh, vaø hôn nöõa, caùc thôøi ñaïi veà sau ñaõ theâm bôùt söûa ñoåi nhieàu choã, khieán yù töôûng vaø lôøi vaên nhieàu khi ra naëng neà theâm. Vì theá, neáu dòch quaù saùt vôùi töø ngöõ vaø keát caáu cuûa tieáng La-tinh, thì baûn dòch coù theå coù giaù trò khaûo coå, nhöng seõ khoù hieåu vaø khoâng giuùp ích bao nhieâu cho tín höõu thôøi nay. Do ñoù chuùng toâi ñaõ coá gaéng laøm sao cho baûn dòch ñöôïc nheï nhaøng thanh thoaùt. Thieát töôûng ôû ñaây coù theå aùp duïng phaàn naøo nhöõng chæ daãn cuûa Thaùnh Boä Phuïng Töï : ‚Tieáng La-tinh coù nhöõng ñaëc tính cuûa noù, nhö : thích keát caáu caâu vôùi nhöõng meänh ñeà phuï, loái vaên hoa myõ vaø nhieàu lôøi. Ñoù laø nhöõng caùi khoâng neân ñöa vaøo nhöõng baûn vaên baèng tieáng ñòa phöông duøng trong Phuïng Vuï. Nhöõng baûn vaên naøy phaûi phuø hôïp vôùi caù tính cuûa moãi ngoân ngöõ (…). Nhöõng ñoøi hoûi ñoù laïi caøng ñuùng ñoái vôùi nhöõng ngoân ngöõ xa tieáng La-tinh, nhaát laø nhöõng ngoân ngöõ khoâng thuoäc Taây Phöông‛ (Nhaäp ñeà veà Kinh Taï Ôn cho Thaùnh Leã Treû Em, soá 11). – tr. 273 TE IGITUR Thaùnh hoaù leã phaåm tinh tuyeàn. Chöõ benedicas ôû ñaây, SLR dòch laø ban phuùc cho, NTTL 3 laø thaùnh hieán. Tröôùc ñaây chuùng toâi cuõng dòch thaùnh hieán, nhöng chöõ 52 Chung tay hieán coù nghóa laø ‚daâng‛ (vaø thöôøng laø daâng leân ngöôøi treân), do ñoù coù theå noùi ‚chuùng ta thaùnh hieán‛ moät ngöôøi, moät vaät cho Thieân Chuùa, nhöng noùi ‚Thieân Chuùa thaùnh hieán‛ coù leõ khoâng hôïp. Vì theá chuùng toâi ñeà nghò thaùnh hoaù, nghóa laø : laøm cho thaønh cuûa thaùnh daønh rieâng cho Chuùa. Haec dona, haec munera, haec sancta sacrificia illibata. Ñaây laø moät tröôøng hôïp haønh vaên beä veä daøi doøng cuûa tieáng La-tinh nhö ñaõ noùi treân, khoâng nhaát thieát phaûi dòch töøng chöõ (x. Huaán thò, soá 12). Do ñoù chuùng toâi dòch goïn laø leã phaåm tinh tuyeàn (theo baûn Phaùp) ; NTTL 3 cuõng theo ñeà nghò cuûa chuùng toâi. Chuùng con cuõng xin daâng ñeå caàu… Vì caâu nguyeân vaên quaù daøi neân chuùng toâi ngaét vaø laøm caâu môùi ôû ñaây (gioáng baûn Ñöùc, Phaùp, Anh). NTTL 3 cuõng ngaét caâu nhö chuùng toâi, nhöng dòch chuùng con daâng leân Cha tröôùc heát ñeå caàu… Hai chöõ tröôùc heát ôû choã naøy coù theå laøm cho ngöôøi ta hieåu laàm raèng chuùng ta daâng thaùnh leã tröôùc heát laø ñeå caàu xin. Vì theá chuùng toâi boû hai chöõ tröôùc heát ñeå traùnh gaây hieåu laàm. Ñöùc Giaùo Hoaøng T. Coù yù kieán ñeà nghò khoâng duøng chöõ Giaùo Hoaøng vì coù veû phong kieán. Chuùng toâi cuõng thaáy chöõ ñoù khoâng thích hôïp, vì trong caùch duøng cuûa Hoäi Thaùnh khoâng thaáy coù töø ngöõ naøo noùi leân tính caùch vua chuùa caû : summus montifex, pontifex maximus, papa, beatissimus pater, v.v… (chöõ Giaùo Hoaøng phaûi chaêng laø dòch sai chöõ souverain pontife, cho raèng tính töø Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 53 souverain laø moät danh töø ?). Ngaøy nay coù ngöôøi ñeà nghò duøng giaùo chuû thay vaøo. Nhöng chöõ naøy khoâng ñuùng, vì theo caùc töø ñieån, giaùo chuû laø vò saùng laäp moät toân giaùo (Ñaøo Duy Anh, Nguyeãn Vaên Khoân, Thanh Nghò, Ñöùc Truï) hoaëc coù nghóa töông ñöông vôùi hoàng y (Thanh Nghò, Ñöùc Truï, TÑTV). Coù leõ chuùng ta phaûi laáy laïi chöõ giaùo toâng maø tröôùc ñaây ta ñaõ duøng (vaø ngöôøi Coâng Giaùo Trung Hoa hieän vaãn duøng) ? Trong khi chôø ñôïi coù yù kieán gì môùi, chuùng toâi taïm giöõ Giaùo Hoaøng. Ñöùc Giaùm Muïc chuùng con (laø Ñöùc Cha T.). SLR vaø NTTL 3 duøng Ñöùc Giaùm Muïc T. chuùng con ; nhöng suy nghó kyõ, chuùng toâi thaáy raèng tieáng Vieät ta khoâng quen noùi nhö theá. Ngöôøi ta noùi : Ñöùc Giaùm Muïc chuùng con (hoaëc Ñöùc Giaùm Muïc giaùo phaän chuùng con), neáu coù muoán noùi teân thì theâm sau ñoù (Notitiae soá 54, tr. 207). Vì theá chuùng toâi ñeà nghò nhö treân. Vaø cho taát caû nhöõng ai baûo veä vaø rao giaûng ñöùc tin. Fidei cultor khoâng phaûi chæ laø ngöôøi giöõ ñöùc tin, nhöng laø ngöôøi gìn giöõ (theo nghóa maïnh), baûo veä, chaêm soùc ñöùc tin (Botte-Mohrmann, tr. 77 ; Maertens, tr. 42). Vì theá baûn Ñöùc dòch laø alle, die Sorge tragen fušr den Glauben, baûn Phaùp : tous ceux qui veillent fideølement sur la foi, baûn TBN : todos aquellos che promueven la fe, baûn Anh : all who hold and teach the faith. Theo chieàu höôùng ñoù, chuùng toâi dòch nhö treân. Fidei cultores laø ai ? Theo caùc chuyeân gia Phuïng Vuï, fidei cultores chæ caùc giaùm muïc (Botte-Mohrmann, tr. 77 ; Jungmann, III, tr. 68 ; Maertens, tr. 42). Vì theá SLR vaø NTTL 3 dòch laø 54 Chung tay moïi Ñaáng trung thaønh v.v… Nhöng chuùng toâi theo baûn Ñöùc, TBN, Anh, YÙ, Phaùp, maø ñeå hôi maäp môø nhö treân ñeå coù theå hieåu veà taát caû nhöõng ai coù nhieäm vuï baûo veä vaø rao giaûng ñöùc tin, dó nhieân tröôùc tieân coù caùc giaùm muïc. Ñöùc tin… chaân truyeàn do caùc thaùnh toâng ñoà ñeå laïi. Chuùng toâi ñöa yù töôûng cuûa tính töø orthodoxus boå tuùc theâm cho fides vì dòch laø chaân truyeàn, nghóa laø ‚phuø hôïp vôùi toân giaùo ñöôïc coi laø chính thoáng‛ (TÑTV). Coøn tính töø apostolicus, trong Kinh Tin Kính, laø moät baûn vaên caàn chính xaùc, chuùng toâi dòch laø toâng truyeàn ; nhöng ôû ñaây chuùng toâi quaûng dieãn yù nghóa thaønh do caùc thaùnh toâng ñoà ñeå laïi (YÙ : la fede trasmessa dagli Apostoli ; Phaùp : la foi reçue des Apotres ; Anh : the faith that comes to us from the apostles). – tr. 273 MEMENTO DOMINE Veà kinh naøy, tröôùc heát coù moät vaán ñeà keát caáu. Theo caùc nhaø nghieân cöùu Phuïng Vuï, trong hình thöùc nguyeân thuyû cuûa kinh naøy, caùc ñoäng töø (tröø ñoäng töø memento vaø est) ñeàu ôû ngoâi thöù ba soá nhieàu vaø ñöa veà circumstantium. Töø cuoái theá kyû 8, do aûnh höôûng cuûa Alcuinus, nhöõng chöõ pro quibus tibi offerimus vel môùi ñöôïc theâm vaøo. Do ñoù kinh naøy phaân bieät hai haïng ngöôøi : offerimus chæ linh muïc vaø caùc ngöôøi giuùp leã, offerunt chæ caùc tín höõu, trong khi offerunt thaät söï chæ toaøn theå coäng ñoaøn (Jungmann, III, tr. 80 ; Maertens, tr. 46 ; LMD, soá 92, tr. 26). Baûn tieáng Anh khoâng phaân bieät hai haïng ngöôøi, vaø cho chuû töø laø chuùng con, nghóa laø caû Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 55 linh muïc vaø coäng ñoaøn. Chuùng toâi cuõng dòch theo chieàu höôùng cuûa baûn Anh. Xin nhôù ñeán con caùi Cha laø T. Trong caùc KTÔ, ôû ñaây vaø ôû moät soá choã khaùc (ñaëc bieät laø trong caùc lôøi chuyeån caàu cho keû cheát), coù duøng nhöõng danh töø famulus, servi, servitus. Nhöõng chöõ naøy phaûn aûnh tinh thaàn Cöïu Öôùc nhieàu hôn, vaø coù leõ phaàn naøo do aûnh höôûng cuûa xaõ hoäi Roâ-ma thôøi xöa. Caùc baûn dòch Anh, YÙ, TBN, Ñöùc, Phaùp, khoâng giöõ yù töôûng toâi tôù, nhöng chuyeån thaønh tín höõu Cha, con caùi Cha, daân Cha, hay anh chò em cuûa chuùng con (chæ tröø baûn Ñöùc vaø Phaùp coøn giöõ toâi tôù trong KTÔ 1 maø thoâi). Chuùng toâi thaáy nhöõng kieåu noùi ñoù hôïp vôùi tinh thaàn Taân Öôùc hôn, vaø ñaøng khaùc cuõng hôïp vôùi caûm thöùc cuûa thôøi ñaïi naøy, vì theá chuùng toâi chuyeån famulus thaønh con (caùi) Cha. Thieát töôûng ñaây cuõng laø moät tröôøng hôïp thích nghi chính ñaùng, theo tinh thaàn soá 24 cuûa Huaán thò. Leã teá taï ôn naøy. Kieåu noùi sacrificium laudis möôïn cuûa Tv 50,14.23 ; 107,22 ; 116,17 (Tôdâ, thusia aineseoâs), chæ moät leã teá daâng ñeå taï ôn Chuùa. Vì theá chuùng toâi dòch laø leã teá taï ôn. Nhö vaäy cuõng hôïp vôùi danh xöng cuûa thaùnh leã laø eucharistia : leã taï ôn. Thieân Chuùa thaät vaø haèng soáng. Kieåu noùi Deus vivus et verus duøng trong 1 Tx 1,9 (theos zoân kai aleâthinos) ñeå noùi veà Thieân Chuùa thaät ñoái laïi vôùi caùc thaàn ngoaïi laø thaàn giaû. SLR vaø NTTL 3 dòch laø Thieân Chuùa chaân thaät 56 Chung tay coù leõ khoâng ñuùng, vì chaân thaät coù nghóa laø ‚chaân thaønh, thaønh thaät‛, vaø nhö vaäy khoâng theå duøng ñeå dòch verus. – tr. 274 COMMUNICANTES Thaùnh Maãu cuûa Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ laø Thieân Chuùa vaø laø Chuùa chuùng con. Trong baûn La-tinh coù moät soá danh töø ñoàng caùch (apposition) raát khoù dòch ra tieáng Vieät. Dòch nhö SLR : Meï Thieân Chuùa, Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ, Chuùa chuùng toâi, hoaëc nhö NTTL 3 : laø Meï Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ Thieân Chuùa, Chuùa chuùng con, thì vöøa khoâng xuoâi tieáng Vieät, vöøa coù theå laøm hieåu sai nghóa nöõa. Chuùng toâi ñeà nghò nhö treân, maëc daàu chöa thoaû maõn laém, vì chöõ Mater Dei bò caét ra. Ngoaøi ra, chuùng toâi duøng Thaùnh Maãu, vì theo tinh thaàn kính troïng cuûa Vieät Nam, chuùng ta traùnh duøng chöõ meï khi noùi veà meï cuûa moät ngöôøi treân, nhaát laø khi noùi vôùi moät ngöôøi coù lieân heä gaàn vôùi nhöõng ngöôøi ñoù. – tr. 276 HANC IGITUR Leã phaåm cuûa chuùng con vaø cuõng laø cuûa toaøn theå gia ñình Cha. Baûn La-tinh oblatio servitutis nostrae sed et cunctae familiae tuae phaân bieät hai haïng ngöôøi : linh muïc (servitus nostrae) vaø giaùo daân (cuncta familia tua). Chuùng toâi cuõng phaân bieät hai haïng ngöôøi, nhöng theo tieâu chuaån khaùc : chuùng con laø nhöõng ngöôøi coù maët, toaøn theå gia ñình Cha laø Hoäi Thaùnh, goàm caùc con caùi Chuùa. Nhö vaäy coù leõ hôïp vôùi tinh thaàn hieän nay hôn. Baûn Anh ruùt goïn : accept this offering from your whole family. Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 57
Xin Cha vui loøng chaáp nhaän. La-tinh laø placatus accipias. Trong tieáng La-tinh coå ñieån, placatus noùi veà moät vò thaàn ‚nguoâi giaän‛. Trong Phuïng Vuï, nghóa chöõ placatus ñaõ giaûm ñi nhieàu (Botte-Mohrmann, tr. 79, chuù thích 4 ; Maertens, tr. 58). Caùc baûn dòch Phuïng Vuï cuõng boû khoâng dòch (Anh) hoaëc dòch nheï (Phaùp : dans ta bienveillance, YÙ : con benevolenza, TBN : en tu bondad, Ñöùc : gnašdig). SLR vaø NTTL 3 duøng chöõ khoan hoàng, nhöng khoan hoàng laø ‚coù ñoä löôïng roäng raõi vôùi ngöôøi coù loãi‛ (TÑTV ; caùc töø ñieån khaùc cuõng ñònh nghóa töông töï), vì theá coù leõ khoâng hôïp trong vaên maïch naøy. – tr. 276 HANC IGITUR PHUÏC SINH Nhöõng ngöôøi Cha ñaõ duøng nöôùc vaø Thaùnh Thaàn maø taåy saïch heát moïi toäi loãi vaø cho taùi sinh vaøo ñôøi soáng môùi. SLR dòch : Nhöõng ngöôøi ñaõ ñöôïc Chuùa thöông ban ôn tha thöù moïi toäi loãi, taùi sinh bôûi nöôùc vaø Thaùnh Thaàn. NTTL 3 dòch : Nhöõng ngöôøi ñaõ ñöôïc Chuùa thöông taùi sinh bôûi nöôùc vaø Thaùnh Thaàn vaø ñöôïc tha thöù moïi toäi loãi. Kieåu dòch cuûa NTTL 3 giöõ thöù töï cuûa tieáng La-tinh… quos regenerare dignatus es ex aqua et Spiritu Sancto, tribuens eis remissionem omnium peccatorum, nhöng khoâng ñuùng yù laém, vì keå vieäc tha toäi sau vieäc taùi sinh ; trong tieáng La-tinh coù ñoäng tính töø hieän taïi tribuens chöù khoâng phaûi laø et tribuisti. Baûn dòch cuûa SLR tuy hôi luûng cuûng nhöng xem ra ñuùng yù hôn. Chuùng toâi saép xeáp laïi theo moät thöù töï hôïp lyù : nöôùc vaø Thaùnh Thaàn (trong bí tích Thaùnh Taåy) laø phöông tieän ñeå tha thöù toäi loãi vaø cho taùi sinh (NTTL 3 duøng taùi sinh nhö moät ñoäng töø 58 Chung tay ngoaïi – verbe transitif – : ‚taùi sinh ai‛, trong khi ñoäng töø aáy thöôøng chæ ñöôïc duøng nhö moät ñoäng töø noäi – verbe intransitif – : ‚ai taùi sinh‛, x. TÑTV, Thanh Nghò, Ñöùc Truï). – tr. 276 QUAM OBLATIONEM Trong kinh naøy coù naêm tính töø hoaëc ñoäng tính töø doàn daäp : benedictam, adscriptam, ratam, rationabilem, acceptabilem, laø moät caùch theá vaên Phuïng Vuï La-tinh duøng ñeå nhaán maïnh tính caùch khaån khoaûn cuûa lôøi xin, vì theá khoâng nhaát thieát phaûi dòch taát caû (Huaán thò, soá 12). Caùc baûn dòch cuõng thöôøng khoâng giöõ taát caû vaø xoay nhieàu kieåu khaùc nhau. Chuùng toâi ñeà nghò : xin ñoå ôn phuùc vaø thaùnh hoaù khieán cuûa leã naøy trôû neân hoaøn haûo ñeïp loøng Cha. Ut nobis Corpus et Sanguis fiat. Chöõ ut xem ra ñöa vaøo moät meänh ñeà muïc ñích, nhöng theo caùc nghieân cöùu veà lòch söû Phuïng Vuï, coù leõ phaûi hieåu meänh ñeà naøy giaûi thích phaàn treân cuûa kinh (Maertens, tr. 65-66) ; noùi caùch khaùc, chöõ ut ôû ñaây khoâng phaûi laø ñeå, haàu, maø laø nghóa laø. Caùc baûn Ñöùc, Phaùp, Anh hieåu theo nghóa naøy. Chuùng toâi dòch caû caâu theo chieàu höôùng cuûa nhöõng baûn naøy. – Ngoaøi ra, coøn vaán ñeà chöõ nobis. SLR vaø NTTL 3 dòch laø trôû neân cho chuùng con, nhöng dòch nhö theá thì ngöôøi ñoïc hoaëc ngöôøi nghe vaãn chöa hieåu cho chuùng con nghóa laø gì. Chuùng toâi hieåu chöõ nobis laø moät datif d’inteùreât : chuùng ta xin cho vieäc truyeàn pheùp ñem laïi lôïi ích veà kinh naøy : ‚Non tamen ibi videtur sacerdos orare ut consecratio impleatur, sed ut nobis fiat fructuosa : unde Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 59 signanter dicit, ut nobis corpus et sanguis fiat‛. (Summa theologica, IIIa p., q.83, a.4, ad 7 ; A.M. Roguet, ‚Les prieøres eucharistiques‛, La vie spirituelle, soá 545, 01- 1968, tr. 82 ; Table ouverte – La messe d’aujourd’hui, Paris 1969, tr. 168). Vì theá chuùng toâi dòch nobis laø cho chuùng con ñöôïc höôûng nhôø. – tr. 277 QUI PRIDIE Toái hoâm tröôùc ngaøy chòu khoå hình. Chuùng toâi noùi roõ toái theo baûn Ñöùc : am Abend ver seinem Leiden. Accepit panem in sanctas ac venerabiles manus suas. SLR dòch Ngöôøi caàm baùnh trong tay thì chöa ñuû yù cuûa accepit. NTTL 3 dòch Ngöôøi caàm laáy baùnh trong tay : hình nhö ñaây khoâng phaûi laø moät kieåu noùi töï nhieân trong tieáng Vieät. Vì theá chuùng toâi ñeà nghò : Ngöôøi ñöa tay… caàm laáy baùnh. Tibi gratias agens benedixit. SLR dòch taï ôn Chuùa, ñoïc lôøi chuùc tuïng, döôøng nhö ñoù laø hai vieäc khaùc nhau, trong khi ñoù laø hai ñoäng töø töông ñöông : trong trình thuaät veà böõa aên sau heát, Mt 26,26 vaø Mc 14,22 duøng ñoäng töø chuùc tuïng (eulogein), coøn Lc 22,19 vaø 1 Cr 11,24 duøng taï ôn (eucharistein). Baûn vaên Phuïng Vuï duøng caû hai ñoäng töø, nhöng thaät söï chæ laø moät vieäc. Vì theá chuùng toâi dòch daâng lôøi chuùc tuïng taï ôn Cha. NTTL 3 cuõng phoûng theo ñoù vaø dòch ñoïc lôøi chuùc tuïng taï ôn. Nhöng khi söûa daâng lôøi thaønh ñoïc lôøi, NTTL 3 laøm cho ngöôøi ta hieåu raèng luùc aáy Chuùa Gieâ-su duøng moät coâng thöùc saün coù. Thaät ra, böõa aên cuoái cuøng ñoù dieãn tieán theo nghi thöùc böõa aên Vöôït Qua cuûa ngöôøi Do-thaùi, trong ñoù coù 60 Chung tay moät soá coâng thöùc chuùc tuïng. Ñöùc Gieâ-su coù theå ñaõ duøng nhöõng coâng thöùc ñoù maø taï ôn Chuùa Cha vì nhöõng gì Ngöôøi ñaõ laøm trong lòch söû cöùu ñoä, nhöng Chuùa Gieâ-su khoâng theå khoâng öùng khaåu vaø quaûng dieãn theâm ñeå taï ôn vì nhieäm cuïc Giao Öôùc Môùi maø nay Chuùa Cha thöïc hieän (L. Ligier, Magnae orationis eucharisticae seu anaphorae origo et significatio, giaùo aùn ñaïi hoïc Gregoriana, Roâ-ma 1964 ; LMD, soá 87, tr. 17-19). Do ñoù chuùng toâi dòch daâng lôøi chuùc tuïng coù theå bao goàm caû coâng thöùc laãn lôøi öùng khaåu. Veà nhöõng lôøi truyeàn pheùp, coù khaù nhieàu vaán ñeà. Baûn dòch laàn tröôùc cuûa chuùng toâi ñaõ ñöôïc pheâ bình kyõ caøng, ñoâi khi khaù gay gaét. Chuùng toâi ñaõ thaän troïng caân nhaéc nhöõng yù kieán ñoù, nhöng chöa thaáy ñuû lyù do ñeå söûa ñoåi nhöõng neùt chính cuûa baûn dòch veà choã naøy. Môøi taát caû anh em caàm laáy maø aên. ÔÛ ñaây tröôùc heát coù vaán ñeà caùch xöng hoâ giöõa Chuùa Gieâ-su vaø caùc moân ñeä. Caùch xöng hoâ laø moät caùi gì ñoäc ñaùo cuûa tieáng Vieät, khoâng bieát treân theá giôùi coù ngoân ngöõ naøo coù gì töông ñöông khoâng (ngay tieáng Trung Hoa cuõng khoâng coù). Nhöng chính vì theá maø ngöôøi dòch ngoaïi ngöõ ra tieáng Vieät nhieàu khi phaûi naùt oùc ñeå tìm caùch xöng hoâ cho hôïp. Khi dòch caùc baûn vaên Kinh Thaùnh, chuùng toâi ñaõ suy nghó baøn luaän veà vaán ñeà naøy, vaø ñaõ ñi ñeán keát luaän : vôùi moân ñeä, Chuùa Gieâ-su töï xöng laø Thaày, vaø goïi caùc oâng laø anh em ; ngöôïc laïi caùc oâng goïi Ngöôøi laø Thaày, vaø töï xöng laø chuùng con. Chuùng toâi ñeà nghò nhö vaäy laø vì thaáy trong quan heä thaày troø cuï theå giöõa Chuùa Gieâ-su vaø caùc Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 61 moân ñeä, caùch xöng hoâ ñoù xem ra laø töï nhieân nhaát : Chuùa Gieâ-su laø moät oâng thaày treû tuoåi, xaáp xæ ba möôi, coøn caùc moân ñeä ñeàu laø ngöôøi tröôûng thaønh, vaø ít nhaát moät ngöôøi – oâng Pheâ-roâ – ñaõ laäp gia ñình, vì theá Ngöôøi goïi moân ñeä laø anh em xem ra hôïp hôn laø caùc con. Maët khaùc, xöng hoâ nhö vaäy coù leõ cuõng hôïp vôùi caûm thöùc cuûa ngöôøi thôøi nay hôn. Coù yù kieán cho raèng nhöõng lôøi Chuùa Gieâ-su noùi trong böõa tieäc cuoái cuøng laø nhöõng lôøi ‚trang troïng vaø bieåu loä uy quyeàn thaàn linh cuûa Ngöôøi‛, cho neân duøng anh em khoâng thích hôïp. Vaäy coù leõ phaûi duøng caùc ngöôi chaêng ? Coù yù kieán khaùc laïi cho raèng ñoù laø moät hoaøn caûnh thaân maät ñaëc bieät, cho neân anh em khoâng thích hôïp. Vaäy coù leõ phaûi duøng caùc con chaêng ? Uy linh hay thaân maät ? Thaät khoù maø dung hoaø ñöôïc hai yù kieán traùi ngöôïc nhau ! Nhöõng yù kieán treân ít ra cho thaáy raèng öôùc löôïng veà ‚maøu saéc tình caûm‛ cuûa moät baûn vaên laø moät vieäc raát teá nhò vaø deã bò chuû quan. Daàu sao chaêng nöõa, chuùng toâi thaáy khoâng caàn phaûi cho raèng trong hoaøn caûnh naøy, Chuùa Gieâ-su ‚sang soá‛ vaø xöng hoâ khaùc vôùi nhöõng luùc khaùc. Coøn chöõ môøi thì sao ? Coù ngöôøi cho raèng chöõ môøi coù veû khaùch saùo vaø thuoäc pheùp lòch söï thoâng thöôøng giöõa baïn beø vôùi nhau, cho neân khoâng hôïp cho moät leänh truyeàn nhö ôû ñaây. Chuùng toâi nghó : ñaõ haún Chuùa Gieâ-su ñaõ noùi laø ngöôøi ta phaûi aên thòt vaø uoáng maùu Ngöôøi môùi ñöôïc söï soáng ñôøi ñôøi (Ga 6,51-58), nhöng bí tích Thaùnh Theå vaãn laø moät böõa tieäc Chuùa môøi ngöôøi ta ñeán döï caùch töï nguyeän. Phuïng Vuï Hoäi Thaùnh cuõng hieåu nhö theá : 62 Chung tay tröôùc khi cho röôùc leã, linh muïc noùi Beati qui ad cenam Agni vocati sunt ; trong Thaùnh leã Chuùa nhaät 20 Thöôøng Nieân naêm B, khi ñoïc Ga 6,51-58 cuøng vôùi Cn 9,1-6 veà böõa tieäc maø Ñöùc Khoân Ngoan ñaõ doïn vaø cho môøi ngöôøi ta ñeán döï, Hoäi Thaùnh coù yù noùi raèng böõa tieäc naøy tieân baùo böõa tieäc maø Chuùa Gieâ-su, Ñöùc Khoân Ngoan cuûa Thieân Chuùa, doïn vaø môøi ta ñeán döï. Ñaøng khaùc, trong tieáng Vieät, chöõ môøi cuõng duøng trong tröôøng hôïp moät ngöôøi treân noùi vôùi ngöôøi döôùi (nhö khi moät giaùm muïc noùi : ‚môøi caùc cha cöù töï nhieân‛), vaø neáu caàn cuõng coù theå laø moät leänh truyeàn (môøi anh veà boùt !‛). Ñaây laø Mình Thaày. Coù yù kieán cho raèng, chöõ ñaây khoâng ñuùng, vì ñaây ñaùp laïi caâu hoûi ‚ôû ñaâu ?‛ vaø xaùc ñònh moät vaät naøo ñang ôû moät choã nhaát ñònh (ñaây laø Mình Thaày ñoàng nghóa vôùi Mình Thaày ôû ñaây) ; phaûi duøng naøy môùi ñuùng vì naøy ñaùp laïi caâu hoûi ‚caùi gì ?‛ (naøy laø Mình Thaày nghóa laø caùi naøy laø Mình Thaày). Chuùng toâi thaáy lyù luaän nhö vaäy coù phaàn quaù quyeát ñoaùn, vì moät maët ñaây khoâng phaûi chæ laø moät phoù töø coù nghóa ‚ôû choã naøy‛, maø coøn laø moät ñaïi töø coù nghóa ‚söï naøy, caùi naøy, ngöôøi naøy‛ (TÑTV) ; maët khaùc kieåu noùi naøy laø ít ñöôïc duøng trong ngoân ngöõ thoâng duïng, thöôøng phaûi theâm caùi naøy laø, ngöôøi naøy laø, v.v… Hy sinh vì anh em. La-tinh : quod pro vobis tradetur. Trong Taân Öôùc Hy-laïp, chöõ tradetur khoâng coù trong lôøi truyeàn pheùp baùnh : Mt 26,26 vaø Mc 14,22 chæ coù touto estin to soâma mou : hoc est corpus meum ; truyeàn thoáng Phao-loâ – Lu-ca daøi hôn : Lc 22,19 : touto Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 63 estin to soâma mou to huper humoân didomenon : hoc est corpus meum, quod pro vobis datur ; 1 Cr 11,24 : touto mou estin to soâma to huper humoân : hoc est corpus meum, quod pro vobis ; baûn Vulgata theâm tradetur ôû choã naøy (hoc est corpus meum, quod pro vobis tradetur), vaø baûn Phuïng Vuï La-tinh laáy theo baûn Vulgata. Vaäy yù nghóa chöõ tradetur ôû choã naøy laø gì ? Nhö vöøa noùi, trong baûn Hy-laïp cuûa 1 Cr 11,24 khoâng coù chöõ naøy, neân ta chæ coù theå döïa vaøo baûn gaàn nhaát laø Lc 22,19 maø tìm hieåu yù nghóa, vì ai cuõng coâng nhaän raèng trình thuaät laäp pheùp Thaùnh Theå trong 1 Cr vaø Lc coù lieân heä ñaëc bieät vôùi nhau. Vaäy Lc 22,19 coù to huper humoân didomenon. Didomenon laø moät ñoäng tính töø (participe) hieän taïi (TOB vaø BJ dòch laø donneù pour vous), nhöng cuõng coù theå hieåu veà töông lai gaàn (BJ chuù thích : coù theå dòch laø saép ñöôïc ban hoaëc phaûi ñöôïc ban). Ñi song song vôùi ñoäng tính töø ekkhunnomenon ôû caâu sau veà maùu ñoå ra, chöõ didomenon ôû ñaây coù yù noùi ñeán thaân mình Chuùa Gieâ-su ñöôïc teá hieán treân thaäp giaù (J. Schmid, Il Vangelo secondo Luca, Brescia 1961, tr. 414, giaûi thích chöõ naøy : ‚che per voi – cioeø nella morte di croce – saraø dato‛. L. Marchal, Evangile selon S. Luc (Bible Pirot – Clamer X), Paris 1950, tr. 257 : ‚Ceci est mon corps, qui est donneù pour vous. Ainsi le sacrifice du Christ est deùjaø accompli. Son corps est donneù pour eâtre immoleù, et cela au profit des disciples.‛ F. Zorell, Lexicon graecum Novi Testamenti, 1961 töø didoâmi : ‚me vel aliquid trado scilicet in mortem (germ. hingeben)‛. W.F. Arndt vaø 64 Chung tay
F.W. Gingrich, A Greek-English Lexicon of the New Testament, Chicago-Cambridge 1959, töø didoâmi : ‚give up, sacrifice‛). Vì theá ta cuõng phaûi hieåu to huper humoân ôû 1 Cr 11,24 noùi veà thaân mình Chuùa Gieâ-su chòu hieán teá. Chöõ tradetur cuûa baûn Vulgata theâm vaøo cuõng khoâng theå hieåu khaùc. Vaû laïi, tuy ña soá caùc caûo baûn Hy-laïp khoâng coù ñoäng töø ôû 1 Cr 11,24, nhöng coù moät soá nhoû caûo baûn boå tuùc theâm didomenon, hoaëc kloâmenon (bò beû ra) hoaëc thruptomanon (bò beû gaõy, bò nghieàn naùt). Taát caû caùc ñoäng töø aáy ñeàu coù yù noùi veà caùi cheát cuûa Chuùa Gieâ-su, maø vieäc beû baùnh töôïng tröng vaø baùo hieäu. Caùc baûn dòch Phuïng Vuï môùi cuõng hieåu theo chieàu höôùng ñoù. Coù moät soá baûn duøng chöõ maäp môø hôn, nhö baûn Phaùp livreù, TBN entregado. Nhöng ña soá caùc baûn noùi roõ hôn yù nghóa hieán teá : BÑN dado, HL gegeven, YÙ offerto in sacrificio, Trung Hoa hy sinh, Ñöùc hingegeben, Anh given up (veà hai ñoäng töø naøy, xin xem töø ñieån Zorell vaø Arndt-Gingrich vöøa daãn treân) ; nhaát laø neáu ñoái chieáu caùch dòch tradetur vôùi caùch dòch tradebatur tröôùc lôøi truyeàn pheùp baùnh trong KTÔ 3 (ipse enim in qua nocte tradebatur, möôïn cuûa 1 Cr 11,23 : en teâ nukti heâ paredideto), ta thaáy tradebatur thöôøng ñöôïc dòch baèng moät ñoäng töø khaùc : BÑN ser entregue, HL werd overgeleverd, YÙ futradito, Ñöùc verraten wurde, TH xuaát maïi, Anh was betrayed. Nhö vaäy, yù nghóa hieán teá cuûa tradetur ôû ñaây ñaõ roõ, vaø chuùng toâi dòch laø hy sinh vì anh em. Coù moät yù kieán Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 65 pheâ bình cho raèng chöõ hy sinh khoâng hôïp vì nghóa ‚nheï‛ quaù, nhö khi ta noùi ‚hy sinh khoâng aên, hy sinh quyø thaúng, hy sinh ñaùnh toäi‛. Thaät ra chöõ hy sinh coù nghóa raát maïnh : theo Ñaøo Duy Anh hy sinh laø ‚suùc vaät duøng ñeå teá leã trôøi ñaát. Boû caû töï do, quyeàn lôïi vaø sinh meänh cuûa mình maø laøm vieäc gì (se sacrifier)‛ ; Nguyeãn Vaên Khoân cuõng noùi töông töï. Ñoù cuõng laø nghóa thöôøng duøng hieän nay cuûa chöõ ñoù : theo TÑTV hy sinh laø : 1. Boû caû quyeàn lôïi, coù khi caû tính meänh cuûa mình ñeå laøm vieäc nghóa. 2. Cheát vì vieäc nghóa : hy sinh ôû tieàn tuyeán. Vôùi taát caû nhöõng nghóa ñoù, chöõ hy sinh raát hôïp cho vieäc Chuùa Gieâ-su hieán teá treân thaäp giaù : Chuùa Cha ñaõ hy sinh Con cuûa Ngöôøi vì ta, vaø chính Chuùa Gieâ-su ñaõ hy sinh, ñaõ hieán maïng soáng vì ta. Toùm laïi, chöõ hy sinh coù nghóa raát maïnh, nhaát laø khi khoâng coù tuùc töø tröïc tieáp, nhö khi ta noùi : ‚Anh aáy ñaõ hy sinh vì toå quoác‛ ; coøn nghóa nheï (nhaát laø khi ñi vôùi tuùc töø tröïc tieáp) nhö ‚hy sinh khoâng aên‛ v.v…, laø do ta ñaõ laøm giaûm yù nghóa cuûa chöõ ñoù. Simili modo. Kieåu noùi simili modo coù leõ döïa treân chöõ Hy-laïp hoâsautoâs trong truyeàn thoáng Phao-loâ veà vieäc laäp pheùp Thaùnh Theå (Lc 22,20 ; 1 Cr 11,25 ; baûn Vulgata duøng similiter). Phoù töø hoâsautoâs ñöôïc duøng raát nhieàu laàn trong Taân Öôùc (ví duï Mt 20,5 ; 21,30.36 ; 27,17 v.v...) vaø chæ coù nghóa laø ‚cuõng nhö theá, cuõng vaäy‛. Caùc baûn dòch Phuïng Vuï khaùc cuõng dòch ñôn sô laø ebenso, de meâme, again, zo, allo stesso modo. Vì theá, dòch nhö SLR vaø 66 Chung tay
NTTL 3 cuøng moät theå thöùc aáy coù hôi naëng neà. Chuùng toâi dòch cuõng theá. Postquam caenatum est. SLR vaø NTTL 3 dòch laø sau böõa aên toái. Chuùng toâi thaáy kieåu dòch naøy coù hai caùi baát tieän : 1) chöõ toái laøm cho ngöôøi ta coù theå hieåu laàm raèng Chuùa Gieâ-su truyeàn pheùp baùnh vaø röôïu ôû hai böõa khaùc nhau. 2) neáu hieåu laø trong cuøng moät böõa aên, thì chöõ sau coù theå cho ngöôøi ta caûm töôûng laø Chuùa Gieâ-su truyeàn pheùp röôïu ôû moät choã khaùc, ngoaøi baøn aên. Vì theá chuùng toâi dòch cuoái böõa aên. Hunc praeclarum calicem. Chuùng toâi theâm röôïu cho roõ hôn, vì ôû mieàn Nam, trong böõa aên maø noùi cheùn thì ngöôøi ta thöôøng hieåu laø cheùn côm ; NTTL 3 cuõng phoûng theo vaø theâm röôïu. Chuùng toâi dòch cheùn röôïu voâ giaù ñeå coù theå hieåu veà giaù trò cuûa caùi gì ñöïng trong cheùn hôn laø veà giaù trò cuûa chieác cheùn (kieåu dòch cuûa SLR cheùn quyù troïng vaø cuûa NTTL 3 cheùn röôïu quyù troïng xem ra nghieâng veà nghóa sau hôn). Maùu ñoå ra ñeå laäp Giao Öôùc Môùi ngaøn ñôøi toàn taïi. SLR dòch Maùu Taân Öôùc vónh cöûu ; NTTL 3 söûa laø Maùu Giao Öôùc Môùi vaø vónh cöûu, nhöng Maùu Giao Öôùc Môùi laø moät kieåu noùi khoù hieåu, coøn Giao Öôùc Môùi vaø vónh cöûu xem ra hôi leäch. Chuùng toâi ñeà nghò nhö treân. Phaûi nhaän raèng boán chöõ cuoái ngaøn ñôøi toàn taïi hôi naëng vì coù 3 daáu huyeàn vaø moät daáu naëng ; ñaùng leõ phaûi vieát muoân ñôøi toàn taïi, nhöng vì coù muoân sau ñoù (muoân ngöôøi) neân chuùng toâi phaûi duøng ngaøn ñôøi. Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 67
Cho anh em vì muoân ngöôøi ñöôïc ôn tha toäi. Kieåu noùi pro multis möôïn cuûa Mt 26,28 (peri polloân). Theo caùc nhaø chuù giaûi Kinh Thaùnh, chöõ polloân ôû ñaây coù nghóa laø ‚taát caû‛ ; TOB, chuù thích veà Mt 26,28 : ‚(Jeùsus) proclame la valeur universelle de son sacrifice pour la multitude, c’est-aø-dire, selon le sens seùmitique de la formule, pour l’ensemble des hommes.‛ Taát caû caùc baûn dòch khaùc dòch laø moïi ngöôøi. Chuùng toâi dòch laø muoân ngöôøi, vì trong tieáng Vieät, chöõ muoân vöøa coù nghóa laø ‚nhieàu‛, vöøa coù nghóa laø ‚taát caû‛ ; NTTL 3 cuõng theo chuùng toâi. Anh em haõy laøm vieäc naøy maø töôûng nhôù ñeán Thaày. Töø anamneâsis (Lc 22,19 ; 1 Cr 11,24) : commemoratio, cuõng nhö nhöõng töø lieân heä memoria, memoriale, memores, coù nghóa raát saâu xa trong Kinh Thaùnh vaø Phuïng Vuï, maø khoâng coù töø naøo trong tieáng Vieät (cuõng nhö trong baát cöù ngoân ngöõ naøo khaùc) coù theå dieãn taû heát (Notitiae, soá 54, tr. 199). Chuùng toâi duøng töôûng nhôù thay vì nhôù, vì töôûng nhôù theâm moät maøu saéc tình caûm, laø ‚nghó ñeán moät caùch thieát tha‛ (TÑTV). – tr. 277 TUNG HOÂ SAU TRUYEÀN PHEÙP MR chæ cho moät caâu xöôùng cuûa linh muïc, trong khi coäng ñoaøn coù theå duøng moät trong ba caâu ñaùp khaùc nhau. Theo kinh nghieäm muïc vuï, neáu linh muïc chæ xöôùng coù moät kieåu, chaúng haïn Ñaây laø maàu nhieäm ñöùc tin, thì coäng ñoaøn thöôøng khoù maø bieát phaûi thöa caâu naøo trong ba caâu ñaùp, do ñoù, trong thöïc teá, taïi ña soá caùc nhaø thôø, hoï chæ thöa coù caâu thöù nhaát. Ñeå coäng ñoaøn deã thöa, baûn Phaùp laøm ba caâu xöôùng khaùc nhau cho ba caâu ñaùp. 68 Chung tay
Chuùng toâi cuõng theo höôùng ñoù, ñoàng thôøi laøm cho lôøi xöôùng coù tính caùch môøi goïi hoaëc caûm thaùn. Maãu 1. Chuùng toâi phoûng theo baûn Anh Christ has died, Christ is risen, Christ will come again, boû nhöõng ñoäng töø loan truyeàn, tuyeân xöng vì nhöõng taùc ñoäng aáy ñaõ goàm trong chính vieäc tung hoâ ; ñaøng khaùc lôøi tung hoâ nhôø ñoù vöøa phaàn seõ goïn vaø ñanh theùp hôn, vöøa phaàn seõ khaùc vaø deã phaân bieät vôùi maãu 2 (trong baûn dòch cuûa SLR, giaùo daân hay laãn loän maãu 1 vaø maãu 2 vì coù nhieàu ñoaïn gioáng nhau). Maãu 2. Chuùng toâi theâm Laïy Chuùa Ki-toâ phuïc sinh ñeå noùi roõ ñoái töôïng cuûa lôøi tung hoâ, ñoàng thôøi boå tuùc yù töôûng phuïc sinh maø maãu tung hoâ naøy (möôïn cuûa 1 Cr 11,26) khoâng coù trong baûn La-tinh. Ngoaøi ra chuùng toâi khoâng dòch nhöõng chöõ donec venias nhö SLR vaø NTTL 3 laø cho tôùi khi Chuùa laïi ñeán, vì dòch nhö theá thì toaøn caâu Chuùng toâi loan truyeàn Chuùa ñaõ chòu cheát cho tôùi khi Chuùa laïi ñeán hoaëc coù theå hieåu sai : Chuùa ñaõ chòu cheát cho tôùi khi Chuùa laïi ñeán, hoaëc ít ra cuõng khoù hieåu : Chuùng toâi loan truyeàn… cho tôùi khi Chuùa laïi ñeán nghóa laø gì ? Theo L. Ligier (LMD, soá 87, tr. 24), nhöõng chöõ donec venias khoâng phaûi chæ coù nghóa thôøi gian, nhöng coøn muoán noùi leân loøng mong ñôïi nöõa : chuùng ta khoâng chæ cöû haønh vieäc töôûng nieäm bao laâu Chuùa Ki-toâ chöa ñeán, maø coøn cöû haønh ñeå beàn loøng mong ñôïi vaø ñeå keâu môøi Ngaøi ñeán. Vì theá trong caùc buoåi cöû haønh Phuïng Vuï thôøi xöa, caùc tín höõu keâu Marana tha : Laïy Chuùa chuùng con, xin Ngaøi ñeán hoaëc Laïy Chuùa Gieâ-su, xin Ngaøi ñeán Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 69
(x. chuù thích cuûa TOB veà 1 Cr 16,22 vaø Kh 22,20 ; baûn TBN vaø BÑN cuõng khoâng dòch donec venias trong Maãu tung hoâ 1, maø thay theá baèng Laïy Chuùa Gieâ-su, xin Ngaøi ñeán). Do ñoù baûn Phaùp dòch et nous attendons que tu viennes ; chuùng toâi dòch vaø ñôïi chôø ngaøy Chuùa quang laâm. Baûn YÙ dòch saùt hôn, nhöng cuõng deã hieåu nell’ attesa della tua venuta. – tr. 278 UNDE ET MEMORES Beatae passionis. Chuùa Ki-toâ ñaõ thaät söï ñau khoå raát möïc, nhöng cuoäc khoå hình cuûa Ngöôøi ‚coù phuùc‛ laø xeùt veà phía chuùng ta, vì chuùng ta ñöôïc cöùu ñoä nhôø caùi cheát cuûa Ngöôøi (x. salutiferae passionis ôû KTÔ 3). Vì theá baûn Ñöùc dòch laø heilbringendes Leiden, chuùng toâi ñeà nghò ñaõ chòu khoå hình ñeå cöùu ñoä muoân ngöôøi. Hy leã tinh khieát veïn tuyeàn, hy leã voâ cuøng thaùnh thieän. Baûn La-tinh coù ba laàn hostiam ; chuùng toâi laëp laïi hai laàn hy leã, vì xeùt raèng nhaán maïnh nhö vaäy ñaõ ñuû (Huaán thò, soá 12). – tr. 279 SUPRA QUAE Pueri tui iusti Abel, SLR dòch Abel toâi trung cuûa Chuùa, NTTL 3 dòch Abel, ngöôøi toâi tôù coâng chính. Nhöng thaät söï iusti khoâng ñi vôùi pueri maø phaûi ñi vôùi Abel, vì Abel iusti laø moät thaønh ngöõ möôïn cuûa Mt 23,35 : Habel tou dikaiou (x. Hr 11,4). Vì theá chuùng toâi ñeà nghò toâi tôù Cha laø A-ben, ngöôøi coâng chính. Moät soá baûn dòch, muoán cho caâu vaên nheï nhaøng hôn vaø laøm noåi baät kieåu noùi Abel iusti neân ñaõ khoâng dòch pueri tui : YÙ Abele, il giusto, 70 Chung tay
TBN el justo Abel, Phaùp Abel le Juste (x. LMD, soá 92, tr. 32). Patriarchae nostri Abrahae. OÂng AÙp-ra-ham laø toå phuï chuùng ta, khoâng phaûi do huyeát thoáng, nhöng laø do loøng tin (Rm 4,11-18 ; Gl 3,6-9). Vì theá baûn YÙ dòch Abramo, nostro padre nella fede, baûn TBN vaø Anh cuõng vaäy. Chuùng toâi dòch AÙp-ra-ham, toå phuï nhöõng ngöôøi tin. NTTL 3 cuõng theâm nhöõng ngöôøi tin, theo chuùng toâi. Sanctum sacrificium, immaculatam hostiam. Theo caùc nhaø chuyeân moân Phuïng Vuï, nhöõng chöõ naøy ñöa veà nhöõng leã vaät cuûa Men-ki-xeâ-ñeâ ; baûn YÙ vaø TBN cuõng hieåu nhö vaäy. Nhöng leã vaät Men-ki-xeâ-ñeâ daâng, laø baùnh vaø röôïu (St 14,18) coù ñaùng ñöôïc goïi laø sanctum vaø immaculatam laø vì baùo tröôùc vaø töôïng tröng cho thaùnh leã taï ôn. Vì theá chuùng toâi noùi roõ baùnh vaø röôïu (theo baûn Anh) thöôïng teá Men-ki-xeâ-ñeâ ñaõ daâng tieán, töôïng tröng cho hieán leã hoaøn haûo tinh tuyeàn naøy (x. Jungmann, III, tr. 150 ; Botte-Mohrmann, tr. 82 chuù thích f, tr. 83 chuù thích 4 ; Maertens, tr. 98). – tr. 279 SUPPLICES Sancti Angeli tui. Tröôùc ñaây ñaõ coù tranh luaän xem vò Angelus naøy laø ai. Nhöng ngaøy nay xem ra caùc nhaø Phuïng Vuï ñeàu ñoàng yù raèng ñoù laø moät vò thieân thaàn, chöù khoâng phaûi laø Chuùa Ki-toâ hoaëc Chuùa Thaùnh Thaàn (Jungmann, III, tr. 151-155 ; Botte-Mohrmann, tr. 83 ; Maertens, tr. 92-93. N.M. Denis-Boulet, trong A.G. Martimort, Eglise en prieøre, Paris-Tournay 1961, tr. Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 71
406). Caùc baûn dòch cuõng hieåu nhö vaäy. Chuùng toâi dòch laø thieân thaàn. SLR vaø NTTL 3 dòch laø söù thaàn coù leõ vì muoán ñeå yù nghóa maäp môø chaêng ? Sublime altare. Caùc baûn YÙ, TBN, Anh, Phaùp, Ñöùc ñeàu noùi roõ laø baøn thôø treân trôøi. Vì theá chuùng toâi dòch baøn thôø thieân quoác, deã hieåu hôn baøn thôø cao sang cuûa SLR. – tr. 279 MEMENTO ETIAM Cum signo fidei. Signum fidei (sphragis teâs pisteoâs) laø moät thuaät ngöõ trong truyeàn thoáng ñeå chæ bí tích Thaùnh Taåy : khi laõnh bí tích naøy, ngöôøi Ki-toâ höõu nhö ñöôïc ñoùng daáu ñeå chæ hoï thuoäc veà Chuùa Ki-toâ. Chuùng toâi dòch mang theo aán tích cuûa ñöùc tin ñeå nhaán maïnh khía caïnh : ngöôøi cheát khi ra ñi vaãn trung thaønh vôùi pheùp röûa (Jungmann, III, tr. 163 ; Botte-Mohrmann, tr. 83 ; Maertens, tr. 102). In Christo quiescentibus. Kieåu noùi naøy hôi khoù hieåu. Dòch laø nghæ an (hoaëc an nghæ) trong Chuùa Ki-toâ nhö SLR vaø NTTL 3 thì cuõng vaãn chöa saùng suûa gì. Kieåu noùi naøy coù leõ phoûng theo Kh 14,13 : hoi nekroi hoi en kurioâ apothneâskontes : mortui qui in Domino moriuntur, vaø 1 Tx 4,16 : hoi nekroi en Chistoâ : mortui qui in Christo sunt. TOB, tr. 622, chuù thích u, hieåu laø nhöõng ngöôøi ñaõ cheát trong nieàm tin vaøo Ñöùc Ki-toâ, trong söï keát hôïp vôùi Ngöôøi. Nhö vaäy coù leõ in Christo quiescentibus cuõng töông ñöông vôùi praecesserunt cum signo fidei. 72 Chung tay
Chuùng toâi dòch nhöõng ai ñaõ cheát trong aân nghóa Ñöùc Ki- toâ. Locum refrigerii. Kieåu noùi naøy hình nhö baét nguoàn töø nhöõng xöù noùng nöïc ôû mieàn Nam AÂu Chaâu : ‚nôi maùt meû‛ coù nghóa laø ‚nôi haïnh phuùc‛ (Jungmann, III, tr. 165 ; Botte-Mohrmann, tr. 123-139 ; Maertens, tr. 103- 104). Huaán thò, soá 11 vaø 25, neâu ñích danh kieåu noùi naøy nhö ví duï nhöõng tröôøng hôïp khoâng taát nhieân phaûi dòch saùt chöõ. Chuùng toâi dòch nôi haïnh phuùc nhö baûn Anh vaø YÙ. – tr. 279 NOBIS QUOQUE De multitudime miserationum. Kieåu noùi naøy möôïn cuûa Tv 51,3 : Küröb raHámÊkä : secundum multitudinem miserationum tuarum. Chuùng toâi dòch löôïng haûi haø, moät thaønh ngöõ ta quen duøng ñeå chæ loøng bao dung, tha thöù (Ñöùc Truï, TÑTV) roäng lôùn nhö soâng nhö bieån. Cum Ioanne, Stephano. Chuùng toâi noùi Gio-an Taåy Giaû cho roõ hôn, theo baûn TBN, Anh, Phaùp. Vì coù chöõ Taåy Giaû phaân caùch ra, neân chuùng toâi laëp laïi thaùnh ôû thaùnh Teâ-pha-noâ ñeå ñoïc cho xuoâi hôn. Non aestimator meriti. SLR dòch meritum laø coâng traïng. Trong tieáng La-tinh coå ñieån cuõng nhö La-tinh ‚nhaø ñaïo‛, chöõ meritum coù nghóa laø ñieàu ngöôøi ta ñaùng ñöôïc, vì theá coù theå laø coâng, coù theå laø toäi (Notitiae, soá 54, tr. 202). Ñoù cuõng laø nghóa cuûa chöõ ñoù ôû choã naøy : chuùng ta xin Chuùa cho nhaäp ñoaøn vôùi caùc thaùnh, vì loøng thöông xoùt Chuùa, chöù khoâng phaûi theo coâng bình xeùt Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 73 coâng xeùt toäi (x. Botte-Mohrmann, tr. 85). Baûn Anh : do not consider what we truly deserve. – tr. 280 PER IPSUM Ñaây laø caâu keát long troïng cuûa caùc KTÔ, nhöng cuõng khaù khoù dòch. Chính nhôø Ñöùc Ki-toâ, cuøng vôùi Ñöùc Ki-toâ, vaø trong Ñöùc Ki-toâ Chuùng toâi laëp laïi ba laàn Ñöùc Ki-toâ cho long troïng. Baûn YÙ vaø BÑN cuõng laøm nhö vaäy. In unitate Spiritus Sancti. Ñaây laø moät kieåu noùi khoù dòch, vì yù nghóa maäp môø khoâng roõ. Theo caùc chuyeân gia Phuïng Vuï, coù hai yù nghóa chính : 1) Theo Jungmann, III, tr. 188-189, ñaây coù yù noùi veà vieäc Chuùa Thaùnh Thaàn hieäp nhaát chuùng ta laïi thaønh moät thaân theå laø Hoäi Thaùnh, ñeå chuùng ta coù theå nhôø Ñöùc Ki-toâ maø daâng leân Thieân Chuùa moïi toân vinh chuùc tuïng (A.M. Roguet, Table ouverte – La messe d’aujourd’hui, tr. 184-185, cuõng theo yù kieán naøy). 2) Theo Botte (trong Botte-Mohrmann, tr. 133-139), in unitate Spiritus Sancti ôû ñaây cuõng coù nghóa nhö trong caâu keát daøi cuûa lôøi nguyeän ; vaø töông ñöông vôùi cum Spiritu Sancto : coù yù nhaán maïnh ñeán söï hieäp nhaát trong Thieân Chuùa Ba Ngoâi (theo yù kieán naøy : Maertens, tr. 107 ; N.M. Denis-Boulet, trong Eglise en prieøre, tr. 411). Caùc baûn dòch Phuïng Vuï ñeå maäp môø nhö trong baûn La-tinh. Chæ coù baûn Anh xem ra nghieâng veà yù kieán thöùc thöù nhaát khi dòch : through him, with him, in him, in 74 Chung tay the unity of the Holy Spirit, all glory and honor is yours, almighty Father, for ever and ever. Chuùng toâi cuõng choïn yù nghóa naøy, vaø dòch ñöôïc lieân keát nhôø Chuùa Thaùnh Thaàn, vì thaáy hôïp vôùi yù nghóa chung cuûa Phuïng Vuï hôn : Chuùa Thaùnh Thaàn quy tuï taát caû, hieäp nhaát taát caû trong Chuùa Ki-toâ, ñeå Chuùa Ki-toâ daâng leân Chuùa cha.
KINH TAÏ ÔN 2
Veà KTÔ naøy cuõng nhö caùc KTÔ sau, chuùng toâi chæ giaûi thích nhöõng gì khoâng truøng hôïp vôùi nhöõng ñieàu ñaõ vieát treân ñaây veà KTÔ 1. – tr. 281 BAØI TIEÀN TUÏNG Salutare. SLR dòch höõu ích cho phaàn roãi chuùng con. Chuùng toâi ñeà nghò sinh ôn cöùu ñoä muoân ñôøi, moät phaàn vì lyù do aâm thanh (xuoáng daáu huyeàn). Thaät ra ôn cöùu ñoä ñaây laø ôn cöùu ñoä ñôøi ñôøi (Botte-Mohrmann, tr. 74, chuù thích 2). Per quod cuncta fecisti. Dòch saùt nhö SLR vaø NTTL 3 nhôø Ngöôøi, Cha ñaõ saùng taïo muoân loaøi thì coù veû hôi tröøu töôïng. Chuùng toâi noùi cuï theå hôn Cha ñaõ phaùn ra ñeå saùng taïo muoân loaøi, gôïi laïi St 1. Ex Virgine natum. SLR vaø NTTL 3 dòch sinh bôûi Ñöùc Nöõ ñoàng trinh. Nhöng chuùng toâi thaáy kieåu noùi sinh bôûi laï tai trong tieáng Vieät, vì theá ñeà nghò dòch sinh laøm con Ñöùc Trinh Nöõ. Kieåu noùi ‚sinh laøm con ngöôøi naøo‛ Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 75
ñoâi khi cuõng gaëp trong caùc truyeän coå tích khi noùi veà moät vò thaàn ñaàu thai sinh laøm con ngöôøi traàn. Voluntatem tuam adimplens et populum tibi sanctum acquirens. Ñaây laø lyù do ñaàu tieân vaø keát quaû sau cuøng cuûa coâng trình cöùu chuoäc, neân, theo baûn Anh, chuùng toâi ñöa nhöõng yù töôûng naøy xuoáng cuoái caâu, cho vöøa noåi baät, vöøa xuoâi tieáng Vieät, ñoàng thôøi cuõng chuyeån sang lôøi chuùc tuïng sau ñoù : chính vì theá… NTTL 3 cuõng theo caùch saép ñaët cuûa chuùng toâi. Extendit manus cum pateretur. Chuùng toâi dòch dang tay chòu khoå hình thaäp giaù : theâm thaäp giaù cho roõ nghóa (P. Jounel, LMD, soá 94, tr. 47). Baûn YÙ, TBN, Anh, Ñöùc cuõng vaäy. Mortem solveret. Chuùng toâi dòch solvere laø ñaùnh baïi, theo baûn Ñöùc ušber wunden vaø BÑN vencer. – tr. 282 VERE SANCTUS Vere sanctus es. Theo chuùng toâi, phoù töø vere khoâng chæ ñi vôùi sanctus, nhöng ñi vôùi caû meänh ñeà vaø coù vai troø moùc noái vôùi kinh Sanctus ôû treân. Vì theá chuùng toâi dòch quaû thaät Cha laø Ñaáng chí thaùnh. Baûn BÑN Na verdade, où Pai, vos sois Santo ; Anh Lord, you are holy indeed ; Ñöùc Ja, heilig bist du. Fons omnis sanctitatis. SLR vaø NTTL 3 dòch nguoàn moïi söï thaùnh thieän, nhöng chuùng toâi thaáy kieåu noùi naøy hôi naëng vaø ñaøng khaùc coù theå bò hieåu sai laø ‚taát caû nhöõng gì thaùnh‛ (toutes choses saintes). Chuùng toâi ñeà 76 Chung tay nghò nguoàn moïi ôn thaùnh hoaù ñeå moùc noái vôùi thaùnh hoaù leã phaåm ôû caâu sau. Spiritus tui rore sanctifica. Chuùng toâi dòch xin Cha tuoân ñoå ôn Thaùnh Thaàn xuoáng, ñeå giöõ laïi phaàn naøo hình aûnh cuûa chöõ ros. Baûn YÙ con l’effusione del tuo Spirito ; TBN con la efusioùn de tu Espíritu. – tr. 282 QUI CUM PASSIONI Qui cum Passioni voluntarie traderetur. Meänh ñeà naøy vaén goïn nhöng raát suùc tích, vì goàm coù hai yù töôûng : 1) traderetur : Chuùa Gieâ-su bò Giu-ña trao noäp (Mt 26,15- 16 ; v.v...), bò Phi-la-toâ trao cho ngöôøi ta gieát (Mt 27,25- 26), vaø ñoù cuõng laø yù Chuùa Cha trao noäp Ngöôøi vì chuùng ta (Rm 8,32). 2) voluntarie : tuy nhieân, Chuùa Gieâ-su khoâng mieãn cöôõng, maø chính Ngöôøi töï trao noäp, töï hieán thaân vì ta (Gl 2,20 ; Ep 5,25). Vì theá caùc baûn Phaùp, TBN, BÑN, Anh, Ñöùc, HL, TH ñeàu phaân bieät roõ hai yù töôûng. Ví duï TBN cuando iba a ser entregado a su Pasioùn, voluntariamente aceptada ; Ñöùc am Abend, da er ausgeliefert wurde und sich dem Leiden unter warf. Chuùng toâi cuõng dòch theo höôùng naøy : Khi ñeán giôø bò trao noäp, vaø töï hieán thaân chòu khoå hình. – tr. 283 MEMORES IGITUR Astare coram te et tibi ministrare. Theo vaên maïch, chöõ ministrare ôû ñaây khoâng phaûi chæ laø phuïng söï noùi chung, nhöng laø phuïc vuï taïi baøn thôø, cöû haønh Phuïng Vuï. Baûn YÙ compiere il servizio sacerdotale, TBN celebrando Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 77 esta liturgia. Vì theá chuùng toâi dòch ñeán tröôùc Toân Nhan maø teá leã phuïng thôø. – tr. 284 RECORDARE DOMINE Una cum Papa nostro. Chuùng toâi hieåu una cum ôû ñaây töông ñöông vôùi vaø, cuøng vôùi. Nhöng neáu dòch Hoäi Thaùnh Cha lan roäng khaép hoaøn caàu, cuøng vôùi Ñöùc Giaùo Hoaøng... thì sôï coù theå hieåu sai : 1) hoaëc laø Ñöùc Giaùo Hoaøng cuõng lan roäng khaép hoaøn caàu ; 2) hoaëc laø Ñöùc Giaùo Hoaøng, Ñöùc Giaùm Muïc vaø nhöõng ngöôøi phuïc vuï daân thaùnh khoâng goàm trong Hoäi Thaùnh. Vì theá chuùng toâi dòch nhaát laø Ñöùc Giaùo Hoaøng... Universo clero. Vôùi baûn Ñöùc allen Dienern der Kirche, chuùng toâi dòch theo chieàu höôùng roäng hôn : taát caû nhöõng ngöôøi phuïc vuï daân thaùnh (NTTL 3 cuõng möôïn kieåu dòch naøy). Ut eam in caritate perficias. Chuùng toâi thaáy dòch nhö SLR ñeå kieän toaøn Hoäi Thaùnh trong ñöùc meán thì khoù hieåu ; dòch nhö NTTL 3 ñeå Hoäi Thaùnh ngaøy theâm hoaøn thieän trong ñöùc meán cuõng vaãn chöa xuoâi (nhaát laø taïi nhöõng chöõ trong ñöùc meán). Vì theá chuùng toâi ñeà nghò xin laøm cho loøng yeâu meán cuûa Hoäi Thaùnh ngaøy theâm hoaøn haûo. – tr. 284 MEMENTO FAMULI Qui comolantatus fuit similitudini mortis Filii tui simul fiat et resurrectionis ipsius. Kieåu noùi naøy, Phuïng Vuï möôïn cuûa Rm 6,5 : ei gar sumphutoi gegonamen toâ 78 Chung tay homoioâmati tou thanatou autou, alla kai teâs anastaseoâs esometha. Taát caû vaên maïch Rm 6,1-11 noùi veà caùi cheát vaø söï soáng laïi nhieäm maàu cuûa ngöôøi tín höõu vôùi Chuùa Ki-toâ trong pheùp röûa. Do ñoù caùc baûn dòch Phuïng Vuï Ñöùc, YÙ, Phaùp, Anh, TH ñeàu noùi roõ ñeán pheùp röûa. Chuùng toâi cuõng dòch nhôø bí tích Thaùnh Taåy, ngöôøi tín höõu naøy ñaõ cuøng cheát vôùi Ñöùc Ki-toâ (NTTL 3 cuõng theo chuùng toâi vaø theâm nhôø bí tích Röûa Toäi). – tr. 284 MEMENTO ETIAM Trong lôøi caàu cho keû cheát cuûa caû ba KTÔ môùi ñeàu coù ñaëc ñieåm naøy : Hoäi Thaùnh khoâng chæ caàu cho anh chò em tín höõu, maø coøn caàu cho moïi ngöôøi thieän chí ñaõ qua ñôøi (P. Jounel trong LMD, soá 94, tr. 58, 61, 71 ; A.M. Roguet, trong La vie spirituelle 1-1968, tr. 86 ; Table ouverte, tr. 180). Trong KTÔ 2, hai haïng ngöôøi aáy laø fratrum nostrorum qui in spe resurrectionis dormierunt vaø omnium in tua miseratione defunctorum. Caùc baûn Ñöùc, Phaùp, TBN, BÑN khoâng thaáy dòch in tua miseratione, coù leõ vì nhöõng chöõ naøy khoâng coù trong Ordo missae ban haønh naêm 1969 vaø sau môùi ñöôïc theâm vaøo trong MR naêm 1970. SLR vaø NTTL 3 dòch moïi ngöôøi ñaõ qua ñôøi trong tình thöông cuûa Chuùa, saùt chöõ nhöng khoâng saùng suûa bao nhieâu. Baûn YÙ dòch tutti i defunti che si affidano alla tua clemenza. Chuùng toâi theo höôùng naøy vaø dòch moïi ngöôøi ñaõ cheát maø nay chæ coøn bieát troâng nhôø vaøo loøng thöông xoùt cuûa Cha. Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 79
Ngoaøi ra, theo tinh thaàn cuûa SLR, chuùng toâi cuõng nhaéc ñeán moät haïng ngöôøi thöù ba laø nhöõng ngöôøi trong thaân baèng quyeán thuoäc. – tr. 285 OMNIUM NOSTRUM A saeculo. Kieåu noùi omnibus sanctis qui tibi a saeculo placuerunt, möôïn cuûa Anaphora thaùnh Ba-xi-li-oâ (x. A. Hašnggi – I. Pahl, Prex eucharistica, Fribourg 1968, tr. 352-353), môû roäng caùi nhìn ra toaøn theå lòch söû nhaân loaïi (P. Jounel, trong LMD, soá 94, tr. 53). C. Vagaggini dòch a saeculo trong Anaphora noùi treân laø depuis le commencement (Le Canon de la messe et la reùforme liturgique, Paris 1967, tr. 47). SLR dòch khi ôû traàn gian, chaéc laø khoâng ñuùng, NTTL 3 dòch xöa nay, coù leõ hôi nheï. Baûn Ñöùc von Anbeginn der Welt, baûn YÙ in ogni tempo, TBN a traveùs de los tiempos, Phaùp de tous les temps, Anh throughout the ages. Chuùng toâi ñeà nghò cuûa moïi thôøi ñaïi.
KINH TAÏ ÔN 3
KTÔ 3 laø baûn söûa moät KTÔ do C. Vagaggini ñeà nghò trong cuoán Le Canon de la messe et la reùforme liturgique, tr. 122-131. – tr. 286 VERE SANCTUS ES Merito te laudat omnis a te condita creatura. Vagagature te loue. Baûn Phaùp, YÙ, BÑN, Ñöùc, SLR, NTTL 3 khoâng dòch merito. Baûn TBN dòch con razoùn, Anh 80 Chung tay rightly. Chuùng toâi nghó neân giöõ merito vì chöõ naøy ôû vò trí ñaàu meänh ñeà, do ñoù caàn nhaán maïnh, vaø vì merito baùo tröôùc quia ôû meänh ñeà sau, do ñoù chuùng toâi dòch muoân loaøi thuï taïo cuøng ngôïi khen Cha / laø ñieàu phaûi leõ. Ut a solis ortu... nomini tuo. Caâu naøy möôïn cuûa Ml 1,11 : mimmizraH-šemeš wü`ad-mübô´ô. A solis ortu usque ad occasum ; theo saùt chöõ laø töø ñoâng sang taây (SLR, NTTL 3) ; theo YÙ laø ‚töø khaép nôi treân maët ñaát‛, neân chuùng toâi dòch töø khaép boán phöông thieân haï. – Offeratur oblatio munda ôû daïng thuï ñoäng ; neáu dòch nhö SLR vaø NTTL 3 coù moät hieán leã tinh tuyeàn daâng leân thì vöøa nghe khoâng xuoâi, vöøa khoâng thaáy lieân heä gì giöõa vieäc Chuùa quy tuï moät daân vaø vieäc daâng hieán leã. Vì theá chuùng toâi chuyeån sang daïng chuû ñoäng (nhö baûn YÙ, Phaùp, TBN, BÑN) ñeå... daân aáy thöôïng tieán Cha moät hieán leã tinh tuyeàn. Cuius mandato celebramus. Chuùng toâi thaáy giöõ chuùng con laøm chuû töø coù leõ khoâng xuoâi baèng laáy Ñöùc Ki- toâ laøm chuû töø (nhö baûn YÙ, TBN, BÑN, Phaùp, Ñöùc). Vì theá chuùng toâi ñeà nghò chính Ngöôøi (= Ñöùc Ki-toâ) ñaõ truyeàn daïy chuùng con cöû haønh. – tr. 286 IPSE ENIM Ipse enim in qua nocte tradebatur. Treân ñaây (tr. 63- 65) chuùng toâi ñaõ noùi taïi sao chuùng toâi dòch tradebatur laø bò trao noäp, khaùc vôùi tradetur trong lôøi truyeàn pheùp baùnh laø hy sinh. Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 81
– tr. 288 MEMORES IGITUR Caâu naøy hôi daøi, chuùng toâi caét laøm hai caâu (nhö baûn Ñöùc), theo hai yù töôûng chính : töôûng nieäm vaø daâng tieán (x. P. Jounel, LMD, soá 94, tr. 56), cho deã hieåu hôn. – tr. 288 RESPICE QUAESUMUS Agnoscens Hostiam. Chuùng toâi dòch nhaän ñaây chính laø hy leã. Coù ngöôøi pheâ bình vì cho raèng nhaän coù nghóa laø chaáp nhaän, thaâu nhaän. Thaät ra, nhaän coù hai nghóa treân, nhöng cuõng coøn nghóa thöù ba nöõa laø chòu laø ñuùng (x. TÑTV). Trong nghóa naøy, nhaän töông ñöông vôùi nhìn nhaän (nhöng chuùng toâi khoâng duøng nhìn nhaän vì vöøa duøng ñoaùi nhìn ôû doøng treân). Cuius voluisti immolatione placari. Theo vaên phaïm, voluisti ñi vôùi placari hôn laø vôùi immolatione (nhö SLR vaø NTTL 3 hieåu khi dòch maø Chuùa muoán hieán teá). Ñaøng khaùc xem ra voluisti ôû ñaây coù nghóa nheï, töông ñöông vôùi dignatus es, vì theá caùc baûn Phaùp, YÙ, BÑN, Anh khoâng dòch. – Immolatione. Chuû töø cuûa vieäc hieán teá naøy khoâng ñöôïc noùi roõ ; chuùng toâi minh nhieân hoaù chuû töø laø Ñöùc Ki-toâ (NTTL 3 cuõng theo chuùng toâi). – Placari : SLR dòch laø nguoâi loøng. Treân ñaây, veà kinh Hanc igitur (tr. 58), chuùng toâi ñaõ noùi laø ñoäng töø naøy coù yù nghóa nheï hôn (x. theâm Notitiae, soá 54, tr. 208). Caùc baûn dòch cuõng vaäy : YÙ per la nostra redenzione, TBN devolvernos tu amistad, Phaùp nous a reùtablis dans ton Alliance, Anh hat reconciled us to yourself, Ñöùc mit dir versošhut hat, BÑN nos reconcilia convosco. Vì theá chuùng toâi dòch 82 Chung tay
Thaùnh Töû ñaõ daâng hieán ñeå nhaân loaïi ñöôïc giao hoaø vôùi Cha. Chuùng toâi khoâng noùi giao hoaø nhaân loaïi vôùi Cha ñeå traùnh coù theå hieåu sai laø hai beân cuøng coù loãi ! Unum corpus et unus Spiritus inveniamur in Christo. SLR vaø NTTL 3 dòch saùt haàu trôû neân moät thaân theå vaø moät tinh thaàn trong Ñöùc Ki-toâ. Kieåu noùi trong Ñöùc Ki-toâ quaù suùc tích, neân chuùng toâi quaûng dieãn yù töôûng : Chuùa Thaùnh Thaàn laøm cho ta keát hieäp vôùi Ñöùc Ki-toâ, do ñoù ta trôû neân moät thaân theå vaø moät tinh thaàn duy nhaát (P. Jounel, LMD, soá 94, tr. 58). Baûn YÙ, TBN, BÑN, Anh, Phaùp nhaán maïnh unum vaø unus : un solo, um soù, one, un seul. Vì theá chuùng toâi dòch haàu ñöôïc keát hieäp vôùi Ñöùc Ki-toâ maø trôû neân moät thaân theå vaø moät tinh thaàn duy nhaát. – tr. 288 IPSE NOS TIBI Ipse nos tibi perficiat munus aeternum. Ñoäng töø perficiat chæ söï hoaøn thaønh moät coâng vieäc, nhöng ôû ñaây cuõng coù theâm saéc thaùi ‚laøm neân moät caùi gì hoaøn haûo, toát ñeïp‛. Do ñoù baûn BÑN dòch oferenda perfeita, YÙ sacrificio a te gradito, Ñöùc eine Gabe, die dir wohlgefašllt. Chuùng toâi dòch caâu naøy : Xin Thaùnh Thaàn bieán ñoåi chuùng con thaønh cuûa leã ñeïp loøng Cha maõi maõi. Hereditatem ñi moät mình xem ra hôi cuït (trong KTÔ 4 coù caelestem hereditatem), vì theá nhieàu baûn dòch theâm moät caùi gì : YÙ il regno promesso, Ñöùc das verheissene Erbe, BÑN a vida Eterna, Phaùp les biens du monde aø venir. Chuùng toâi ñeà nghò gia nghieäp muoân ñôøi. Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 83
Inprimis : chuùng toâi khoâng dòch vì xeùt ra khoâng caàn thieát laém (caùc baûn YÙ, TBN, Phaùp, BÑN, Anh, Ñöùc, HL cuõng vaäy). – tr. 288 HAEC HOSTIA Haec Hostia… salutem. Thay vì dòch meänh ñeà naøy döôùi hình thöùc moät öôùc nguyeän (nhö NTTL 3 : öôùc gì Hy leã hoaø giaûi naøy...), chuùng toâi dòch thaønh moät lôøi xin tröïc tieáp vôùi Thieân Chuùa (nhö baûn Phaùp vaø YÙ) cho aên vôùi taát caû caùc lôøi xin tieáp ñoù : Laïy Cha, vì leã teá hoaø giaûi naøy, xin ban cho toaøn theá giôùi... In fide et caritate firmare digneris. SLR vaø NTTL 3 dòch xin ban cho... ñöôïc vöõng maïnh (vöõng beàn) trong ñöùc tin vaø ñöùc meán. Nhöng kieåu noùi naøy xem ra khoâng töï nhieân laém, vì theá chuùng toâi ñeà nghò : xin ban cho... ñöôïc loøng tin kính vöõng vaøng vaø meán yeâu tha thieát. Cum famulo tuo... acquisitionis tuae. Taát caû ñoaïn naøy lieät keâ caùc thaønh phaàn trong Hoäi Thaùnh. Chuùng toâi laøm thaønh moät caâu rieâng keûo quaù daøi. Huius familiae. Theo baûn La-tinh, gia ñình laø coäng ñoaøn daâng leã. Neáu dòch laø coäng ñoaøn chuùng con thì deã hieåu, nhöng maát yù gia ñình. Dòch laø gia ñình chuùng con thì ngöôøi ta coù theå hieåu sai laø moät gia ñình naøo ñoù. Vì theá chuùng toâi dòch gia ñình tín höõu chuùng con. – tr. 289 FRATRES NOSTROS Qui tibi placentes. Theo chieàu höôùng chung cuûa 3 KTÔ môùi (x. treân tr. 79), sau khi caàu cho anh chò em tín 84 Chung tay höõu ñaõ qua ñôøi (fratres nostros defunctos), chuùng ta caàu cho nhöõng ngöôøi quaù coá khaùc tibi placentes. Caùc baûn khaùc dòch kieåu noùi naøy nhö sau : TBN en tu amistad, BÑN na vossa amizade, Anh in your friendship, Ñöùc in deiner Gnade, Phaùp dont tu connais la droiture. YÙ tutti i giusti che in pace con te... YÙ töôûng ôû ñaây laø caàu cho nhöõng ngöôøi ngay laønh, nhöõng ngöôøi ñaõ aên ngay ôû laønh ; chuùng toâi dòch laø moïi ngöôøi löông thieän. – tr. 290 SED ET FRATRES Caâu naøy trong tieáng La-tinh raát daøi, chuùng toâi caét laøm boán caâu vaø coá gaéng giöõ maïch laïc tö töôûng giöõa caùc caâu.
KINH TAÏ ÔN 4
KTÔ naøy coù moät gioïng ñieäu höùng khôûi ñaëc bieät, nhaát laø trong phaàn ñaàu. Trong baûn dòch, chuùng toâi ñaõ coá gaéng gaây laïi ñieäu vaên ñoù. – tr. 294 BAØI TIEÀN TUÏNG Toân vinh Cha, quaû laø chí lyù. Chöõ chí lyù ôû ñaây khoâng caân laém vôùi phaûi ñaïo ôû veá treân, vì moät beân laø nho moät beân laø noâm. Nhöng chuùng toâi khoâng tìm ra ñöôïc chöõ naøo hôïp hôn. Lucem inaccessibilem inhabitans. Kieåu noùi naøy, möôïn cuûa 1 Tm 6,16 : phoâs oikoân aprositon. Cha Thuaán dòch laø ngöï trong aùnh saùng voâ phöông ñaït ñaùo. SLR vaø NTTL 3 dòch laø ngöï (trò) trong aùnh saùng sieâu phaøm, coù Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 85 leõ coøn hôi nheï. Chuùng toâi ñeà nghò nhaán maïnh hôn : ngöï coõi vinh quang ngaøn truøng sieâu vieät. Per nostram vocem. YÙ choã naøy muoán noùi : vaïn vaät khoâng coù tieáng noùi, neân loaøi ngöôøi ñaïi dieän cho vaïn vaät maø ca tuïng Chuùa. Chuùng toâi duøng moät kieåu noùi Vieät Nam thay lôøi cho vaïn vaät döôùi theá. – tr. 292 CONFITEMUR TIBI Confitemur tibi. Do aûnh höôûng cuûa Kinh Thaùnh, ñoäng töø confiteor trong Phuïng Vuï nhieàu khi goàm caû yù nghóa tuyeân xöng vaø ca tuïng (Blaise, Dictionnaire, chöõ confiteor). Caùc baûn dòch thöôøng chæ laáy ñöôïc moät trong hai yù : Anh we acknowledge, Phaùp nous proclamons, TBN alabamos, Ñöùc wir preisen, YÙ lodiamo. SLR vaø NTTL 3 chuùng con tuyeân xöng. Chuùng toâi duøng xöng tuïng ñeå noùi leân caû hai yù. In sapientia et caritate facisti. SLR dòch ñaõ taùc thaønh moïi söï theo thöôïng trí vaø tình thöông. Nhöng chuùng toâi thaáy kieåu noùi theo thöôïng trí… hình nhö khoâng töï nhieân laém ; ñaøng khaùc, thöôïng trí laø ‚baäc trí tueä saùng suoát hôn ngöôøi‛ (Ñöùc Truï, x. Nguyeãn Vaên Khoân, Ñaøo Duy Anh) vaø ngöôøi ta duøng trong kieåu noùi cuï theå : ‚oâng aáy laø baäc thöôïng trí‛, chöù khoâng duøng nhö danh töø tröøu töôïng vaø noùi : ‚Thöôïng trí cuûa oâng aáy.‛ Vì theá chuùng toâi ñeà nghò ñaõ laáy trí khoân ngoan vaø loøng töø aùi maø saùng taïo muoân loaøi. Foedera obtulisti. Ñeå noùi leân phaàn naøo vai troø chuû ñoäng cuûa Thieân Chuùa, goàm trong ñoäng töø obtulisti (moät 86 Chung tay soá baûn dòch giöõ laïi ñoäng töø naøy : baûn YÙ hai offerto, Ñöùc du hast angeboten, Anh you offered), chuùng toâi dòch Cha ñaõ laäp giao öôùc, thay vì Cha ñaõ giao öôùc nhö SLR vaø NTTL 3. Per prophetas erudisti. SLR vaø NTTL 3 dòch nhôø caùc tieân tri, Cha daïy doã. Chuùng toâi thaáy kieåu noùi naøy hôi quaù ñeà cao vai troø caùc ngoân söù (töông töï nhö trong kieåu noùi : ‚Nhôø oâng aáy, toâi ñaõ laøm ñöôïc vieäc naøy‛). Vì theá chuùng toâi dòch Cha ñaõ duøng caùc vò ngoân söù maø daïy, ñeå nhaán maïnh ñeán keá hoaïch cuûa Thieân Chuùa, maø caùc ngoân söù chæ laø coâng cuï. Ut non amplius… atque surrexit, a te, Pater, misit… SLR vaø NTTL 3 dòch saùt : ñeå chuùng con khoâng coøn soáng cho chính mình nöõa, maø soáng cho (Ngöôøi laø) Ñaáng ñaõ cheát vaø soáng laïi vì chuùng con. Kieåu noùi naøy hôi phöùc taïp, chuùng toâi ñoåi ñoâi chuùt maø vaãn laøm noåi baät troïng ñieåm laø vieäc sai Thaùnh Thaàn. Misit Spiritum Sanctum primitias credentibus. Theo yù, credentibus coù theå ñi vôùi misit hoaëc vôùi primitias. Chuùng toâi thaáy caùc baûn YÙ, Ñöùc, Anh, Phaùp, TBN hieåu laø ñi vôùi primitias. Chuùa Thaùnh Thaàn laø Primitiae : töø ngöõ möôïn cuûa Rm 8,23 : heâ aparcheâ tou pneumatos, nhöng yù töôûng cuõng coù trong 2 Cr 1,22 ; 5,5 (ho arraboân tou pneumatos : pignus Spiritus) ; Ep 1,14 (ho arraboân teâs kleâronomias : pignus hereditatis) : Chuùa Thaùnh Thaàn laø ôn Thieân Chuùa ban tröôùc ñeå baûo ñaûm cho ôn ñaày ñuû Chuùa seõ ban trong töông lai (x. TOB, chuù thích veà Rm 8,23). SLR vaø NTTL 3 dòch ôn ñaàu Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 87 muøa, hôi khoù hieåu ; chuùng toâi dòch aân hueä ñaàu tieân nhö baûn Anh first gift, YÙ primo dono, Ñöùc erste Gabe, Phaùp premier don. Opus perficiens – sanctificationem compleret. SLR dòch laø kieän toaøn coâng trình vaø hoaøn taát chöông trình. NTTL 3 dòch laø kieän toaøn söï nghieäp vaø hoaøn taát coâng cuoäc. Chuùng toâi thaáy dòch hai ñoäng töø laø kieän toaøn vaø hoaøn taát thì hôi truøng yù (ñaøng khaùc, theo caùc töø ñieån, hoaøn taát ñöôïc coi laø moät tính töø hôn laø ñoäng töø ; ngöôøi ta khoâng noùi ‚hoaøn taát coâng vieäc‛, maø thöôøng noùi ‚coâng vieäc ñaõ hoaøn taát‛). Caùc baûn dòch cuõng thöôøng traùnh dòch truøng : baûn TBN a fin de santificar todas das cosas, llevando a plenitud su obra, Anh to complete his work on earth and bring us the fullness of grace. Chuùng toâi theo baûn Ñöùc, Phaùp vaø ñeà nghò ñeå Thaùnh Thaàn tieáp noái söï nghieäp cuûa Ngöôøi treân traàn theá, vaø hoaøn thaønh coâng cuoäc thaùnh hoaù moïi loaøi. – tr. 293 QUAESUMUS IGITUR Ad hoc mysterium celebrandum. Chuùng toâi phoûng theo baûn TBN Y asi celebremos el gran mistero, vaø NTTL 3 haàu chuùng con ñöôïc cöû haønh maàu nhieäm, vaø dòch ñeå chuùng con ñöôïc cöû haønh nhieäm tích. Quod ipse nobis reliquit in foedus. SLR vaø NTTL 3 dòch maø chính Ngöôøi ñaõ troái laïi laøm giao öôùc. Chuùng toâi thaáy troái laïi laøm giao öôùc hôi toái nghóa. Vì theá chuùng toâi theo baûn YÙ in segno di alleanza, Phaùp en signe de 88 Chung tay l’Alliance, vaø dòch maø Ngöôøi ñaõ troái laïi cho chuùng con laøm bieåu hieäu giao öôùc. – tr. 293 IPSE ENIM Pater sancte. Caâu vaên naøy ñaõ khaù phöùc taïp, chuùng toâi khoâng dòch hai chöõ naøy cho caâu vaên nheï hôn. Baûn TBN, Phaùp, Ñöùc cuõng khoâng dòch. Ipse enim… dilexit eos. Caâu naøy raát khoù dòch vì coù nhieàu meänh ñeà chaèng chòt. NTTL 3 coù söûa SLR chuùt ít vaø dòch : Khi ñeán giôø Ngöôøi ñöôïc Cha toân vinh, vaø vì ñaõ yeâu thöông nhöõng keû thuoäc veà mình coøn ôû traàn gian, Ngöôøi ñaõ yeâu thöông hoï ñeán cuøng. Kieåu dòch naøy xem ra saùt tieáng La-tinh hôn, nhöng hôi khoù hieåu, nhaát laø vì ñaët treân cuøng moät bình dieän hai meänh ñeà phuï, thuoäc hai loaïi khaùc nhau : Khi ñeán giôø… vaø vì yeâu thöông… ; do ñoù ngöôøi ta khoù thaáy lieân heä giöõa meänh ñeà Khi ñeán giôø… vaø meänh ñeà Ngöôøi ñaõ yeâu thöông… Baûn Anh dòch : He always loved those who were his own in the world. When the time came for him to be glorified by you…, he showed the depth of his love. Chuùng toâi phoûng theo keát caáu naøy vaø dòch : Ngöôøi voán yeâu thöông nhöõng keû thuoäc veà mình coøn ôû traàn gian, Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 89
neân khi ñeán giôø ñöôïc Cha toân vinh, Ngöôøi ñaõ yeâu thöông hoï ñeán cuøng. Chuùng toâi ñaët lieân laïc roõ hôn giöõa Khi ñeán giôø… vaø Ngöôøi ñaõ yeâu thöông…, ñoàng thôøi vaãn giöõ söï ñoái choïi giöõa Ngöôøi voán yeâu thöông vaø Ngöôøi ñaõ yeâu thöông ñeán cuøng. – tr. 294 SIMILI MODO Calicem ex genimine vitis repletum, SLR dòch laø cheùn ñaày röôïu. Kieåu noùi genimen vitis ñeå chæ röôïu nho möôïn cuûa Mt 26,29 (to geneâma teâs ampelou). Caâu phuïng vuï hình nhö nhaán maïnh ñeán chaát röôïu nho hôn laø ñeán tình traïng cheùn ñaày (J. Geùlineau, trong Anaphores nouvelles, Paris 1968, tr. 50). Baûn YÙ il calice del vino, Ñöùc den kelch mit Wein, TBN el caùliz lleno del fruto de la vid. Ñaøng khaùc, ôû Vieät Nam ta, nhieàu khi linh muïc chæ cöû haønh thaùnh leã vôùi moät chuùt röôïu, maø ñoïc laø cheùn ñaày röôïu thì nghe cuõng khoâng oån ! Vì theá chuùng toâi dòch cheùn röôïu nho (NTTL 3 cuõng theo chuùng toâi). – tr. 295 UNDE ET NOS Eiusque descensum ad inferos recolimus. Trong 4 KTÔ, chæ coù KTÔ 4 noùi ñeán descensus ad inferos. Nhöng trong KTÔ 1 coù kieåu noùi ngöôïc laïi ab inferis resurrectio. Caùc baûn dòch ñaõ chuyeån hai kieåu noùi nhö sau : resurrectio ab inferis descensus ad inferos Ñöùc Auferstehung von den Hinabsteigen zu den Toten Vaštern 90 Chung tay
Anh resurrection from the descent among the dead dead TBN resurreccioùn del lugar descenso al lugar de de los muertos los muertos Phaùp reùsurrection du seùjour descente au seùjour des morts des morts YÙ risurrezione dai morti discesa agli inferi SLR söï soáng laïi töø coõi xuoáng nguïc toå toâng cheát NTTL 3 ñaõ soáng laïi töø coõi xuoáng nguïc toå toâng cheát Trong caû hai kieåu noùi, chöõ inferi chæ nôi ôû cuûa ngöôøi cheát, theo quan nieäm Do-thaùi coå truyeàn (šü´öl trong Cöïu Öôùc : St 42,38 ; 44,29.31 ; Ds 16,30 ; v.v...). Chuùng toâi cuõng möôïn hai töø ngöõ coå truyeàn cuûa tieáng Vieät chæ nôi ôû cuûa ngöôøi cheát vaø dòch : ñaõ töø coõi cheát soáng laïi (KTÔ 1), xuoáng taän aâm phuû (KTÔ 4). – tr. 295 RESPICE DOMINE Quam Ecclesiae tuae ipse parasti. Chöõ parasti, thay vì doïn saün (SLR vaø NTTL 3), chuùng toâi dòch laø ban (theo baûn Phaùp vaø Anh) coù leõ nghe xuoâi hôn, vaø cuõng ñuùng : maø chính Cha ñaõ ban cho Hoäi Thaùnh. Concede benignus omnibus qui… Theo nguyeân vaên, omnibus noùi troáng (ngoâi thöù ba) ; SLR cuõng dòch xin Chuùa nhaân töø ban cho nhöõng ngöôøi…, NTTL 3 xin thöông cho taát caû nhöõng ai… Theo baûn TBN, vaø theo chieàu höôùng cuûa kinh töông ñöông trong KTÔ 2 vaø KTÔ Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 91
3, chuùng toâi ñöa veà ngoâi thöù nhaát soá nhieàu cho gaàn guõi hôn vôùi coäng ñoaøn : xin thöông cho taát caû chuùng con. – tr. 295 NUNC ERGO Nunc ergo : hai chöõ naøy chæ coù tính caùch chuyeån tieáp, chuùng toâi khoâng dòch (cuõng nhö baûn Anh, TBN, Ñöùc). Omnium recordare pro quibus tibi hanc oblationem offerimus. SLR dòch xin nhôù ñeán moïi ngöôøi maø chuùng toâi caàu cho khi daâng cuûa leã naøy. Dòch nhö theá saùt tieáng La-tinh, nhöng kieåu noùi maø chuùng toâi caàu nguyeän cho hôi naëng trong tieáng Vieät ; chuùng toâi ñeà nghò dòch nheï nhaøng hôn : chuùng con daâng hieán leã naøy, xin Cha thöông nhôù ñeán. Omnium, qui te quaerunt corde sincero. SLR vaø NTTL 3 dòch corde sincero laø thaønh taâm. Vì lyù do aâm thanh, ñeå traùnh ba bình thöôïng ôû ba ñieåm töïa trong caâu, chuùng toâi duøng chaân thaønh : vaø nhöõng ai chaân thaønh tìm kieám Cha. Offerentium, et circumstantium. Nhöõng ñoäng tính töø naøy thöôøng ñöôïc hieåu laø chæ hai haïng ngöôøi khaùc nhau (chæ coù baûn TBN hieåu laø moät haïng ngöôøi : de cuantos aquí reunidos hacemos esta oblacioùn) : circumstantium laø nhöõng ngöôøi ñang hieän dieän, coøn offerentium chaéc laø nhöõng ngöôøi ‚xin leã‛ (Anh those who take part in this offering, Phaùp les fideøles qui preùsentent cette offrande, Ñöùc jene, die ihre Gaben soenden). SLR vaø NTTL 3 dòch offerentium laø nhöõng ngöôøi daâng leã ; 92 Chung tay nhöng kieåu noùi naøy cuõng coù theå hieåu veà nhöõng ngöôøi ñang tham döï thaùnh leã, vaø nhö vaäy truøng yù vôùi circumstantium. Vì theá chuùng toâi dòch nhöõng ngöôøi xin caàu nguyeän. – tr. 296 MEMENTO ETIAM Omnium defunctorum, quorum fidem tu solus cognovisti. Caùc baûn Ñöùc, Anh, Phaùp dòch ñoäng töø cognovisti baèng moät ñoäng töø ôû thì hieän taïi. SLR vaø NTTL 3 cuõng vaäy : maø chæ moät mình Chuùa bieát loøng tin cuûa hoï (kieåu noùi maø… cuûa hoï naøy cuõng hôi naëng). Baûn YÙ vaø TBN dòch ôû thì quaù khöù. Chuùng toâi hieåu : cognovisti ôû thì quaù khöù laø vì coù yù noùi ñeán vieäc Chuùa ñaõ bieát loøng tin cuûa nhöõng ngöôøi aáy khi hoï coøn soáng. Vì theá chuùng toâi noùi roõ : vaø taát caû moïi ngöôøi quaù coá khi coøn soáng ñaõ coù moät nieàm tin maø chæ mình Cha môùi bieát roõ. Cum Apostolis et Sanctis tuis in regno tuo. SLR vaø NTTL 3 dòch : vôùi caùc Toâng Ñoà vaø caùc thaùnh trong Nöôùc Cha. Trong kieåu dòch naøy, yù töôûng trong Nöôùc Cha bò luùt ñi vaø gaàn nhö chæ coøn laø tuùc töø cho caùc thaùnh (caùc thaùnh trong Nöôùc Cha), trong khi nhöõng chöõ ñoù laø tuùc töø cho caû meänh ñeà, vaø coù vai troø quan troïng trong phaàn sau cuûa caâu (qua chöõ ubi). Vì theá, ñeå nhaán maïnh hôn, chuùng toâi dòch : (vôùi) caùc Toâng Ñoà, vaø toaøn theå caùc thaùnh, trong Nöôùc Cha hieån trò. A corruptione peccati et mortis liberata. SLR vaø NTTL 3 dòch ñaõ ñöôïc giaûi thoaùt khoûi toäi loãi vaø söï cheát. Chuùng toâi dòch ñaõ thoaùt voøng toäi loãi vaø söï cheát : chöõ Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 93 voøng noùi leân ‚tình caûnh boù buoäc, thöôøng veà maët tinh thaàn, trong ñoù con ngöôøi bò giam haõm bôûi hoaøn caûnh‛ (TÑTV), ví duï : voøng danh lôïi, voøng cöông toaû, vì theá chöõ ñoù coù leõ khaù thích hôïp.
HIEÄP LEÃ
– tr. 297 PRAECEPTIS SALUTARIBUS Chuùng toâi dòch caâu vaøo ñeà (monitio) cuûa MR. Ngoaøi ra coøn ñeà nghò moät caâu khaùc, phoûng theo baûn Phaùp. ÔÛ ñaây, töôûng cuõng neân nhaéc laïi Thoâng tö ngaøy 27-04-1973 cuûa Thaùnh boä Phuïng Töï (Documentation catholique, soá 1635, tr. 609-612 ; Phuïng Vuï, soá 17, tr. 5-14). Soá 14 cuûa Thoâng tö naøy vieát veà caùc caâu vaøo ñeà tröôùc nghi thöùc saùm hoái vaø tröôùc kinh Laïy Cha nhö sau : ‚Do baûn chaát, nhöõng lôøi vaøo ñeà naøy khoâng buoäc phaûi ñoïc ñuùng töøng chöõ theo nhö baûn vaên coù trong Saùch Leã. Vaäy cuõng neân, ít laø trong moät soá tröôøng hôïp, thích nghi nhöõng lôøi ñoù ñoâi chuùt cho thích hôïp hôn vôùi tình traïng cuï theå cuûa coäng ñoaøn.‛ – tr. 297 PATER NOSTER Veà baûn dòch kinh Laïy Cha do chuùng toâi ñeà nghò, xin xem baøi ‚Phieân dòch kinh Laïy Cha‛ tieáp sau baøi naøy. – tr. 298 LIBERA NOS Kinh embolismus naøy thuoäc moät theå vaên ñaëc bieät coù tính caùch long troïng, vì trong MR coù döï truø tröôøng hôïp coù theå haùt kinh naøy. Do ñoù khi dòch, chuùng toâi ñaõ 94 Chung tay
ñaëc bieät löu yù ñeán aâm ñieäu ñeå caùc nhaïc só coù theå phoå nhaïc. Da propitius pacem in diebus nostris. SLR dòch : xin ñoaùi thöông cho nhöõng ngaøy chuùng toâi ñang soáng ñöôïc bình an. NTTL 3 dòch goïn hôn : xin ñoaùi thöông ban bình an cho thôøi ñaïi chuùng con. Nhöng chuùng toâi thaáy kieåu noùi naøy khoâng töï nhieân maáy (chöa keå ñeán aâm thanh hôi buoàn vì ba aâm bình thöôïng ôû ba ñieåm töïa : thöông, an, con). Vì theá chuùng toâi ñeà nghò : xin cho thôøi ñaïi chuùng con ñöôïc höôûng thaùi bình. A peccato simus semper liberi. Veà chöõ voøng, xin xem treân ñaây (tr. 92-93) veà kinh Memento etiam. Chuùng toâi khoâng dòch semper (baûn Anh, Phaùp, Ñöùc cuõng khoâng dòch), vì cöùu khoûi voøng toäi loãi töùc laø cöùu luoân roài. Ab omni perturbatione. Chöõ perturbatio, caùc baûn dòch khaùc nhau : baûn YÙ turbamento, TBN perturbacioùn, BÑN perigos, Phaùp eùpreuves, Anh anxiety, Ñöùc Ver wirrung. SLR vaø NTTL 3 dòch bieán loaïn. Chuùng toâi thaáy chöõ bieán loaïn nghóa hôi heïp vì chæ noùi veà caùc xaùo troän trong xaõ hoäi (nhö giaëc, loaïn), neân chuùng toâi ñeà nghò duøng tai bieán, nghóa roäng hôn (TÑTV : ‚vieäc chaúng laønh gaây ra thieät haïi‛). Exspectantes beatam spem. Nhöõng chöõ naøy hôi khoù dòch. Dòch saùt nhö SLR mong ñôïi nieàm hy voïng hoàng phuùc thì tröøu töôïng vaø khoù hieåu. Caùc baûn khaùc cuõng dòch nhieàu kieåu : baûn YÙ nell’attesa che si compia la beata speranza (saùt, nhöng cuï theå hôn SLR), baûn TBN khoâng Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 95 dòch, caùc baûn BÑN, Anh, Ñöùc dòch thaønh moät phoù töø ngöõ (locution adverbiale) boå tuùc cho exspectantes adventum Salvatoris nostri : vivendo a esperança, in joyful hope, voll Zuversicht. Chuùng toâi theo baûn Phaùp (nous espeùrons le bonheur que tu promets) vaø dòch chuùng con troâng chôø haïnh phuùc Cha ñaõ höùa. NTTL 3 cuõng phoûng theo vaø dòch chuùng con mong chôø hoàng phuùc Chuùa höùa. Tuum est regnum et potestas. Chuùng toâi nhaäp regnum vaø potestas vaøo moät kieåu noùi vaø dòch Bôûi vì Cha laø Chuùa quyeàn naêng. – tr. 298 DOMINE JESU CHRISTE Qui dixisti. SLR vaø NTTL 3 dòch Chuùa ñaõ noùi. Xeùt raèng nhöõng lôøi sau ñöôïc noùi trong cuoäc ñaøm thoaïi sau cuøng cuûa Chuùa Gieâ-su vôùi caùc moân ñeä, chuùng toâi dòch dixisti laø troái, cho hôïp vôùi hoaøn caûnh. – tr. 299 HAEC COMMIXTIO Kinh naøy hôi khoù dòch, nhaát laø nhöõng chöõ haec commixtio Corporis et Sanguinis. SLR, baûn Anh, TBN dòch saùt. NTTL 3 dòch : Öôùc gì Mình vaø Maùu Chuùa Gieâ- su Ki-toâ hoaø vôùi nhau / maø chuùng con laõnh nhaän / ban cho chuùng con ñöôïc soáng ñôøi ñôøi. Caâu naøy coù nhieàu meänh ñeà choàng chaát, ñan caøi vôùi nhau, neân raéc roái, khoù hieåu. Nhaát laø vì chuû töø Mình vaø Maùu quaù xa ñoäng töø ban. Baûn Ñöùc ñoåi khaù nhieàu : Das Sakrament des Leibes und Blutes Christi schenke uns e wiges Leben. Baûn YÙ Il corpo et il sangue di Cristo, uniti in questo calice ; baûn Phaùp cuõng töông töï. Chuùng toâi möôïn kieåu noùi cuûa hai 96 Chung tay baûn naøy, nhöng vöøa saép xeáp laïi caùc yù töôûng cuûa toaøn caâu, vöøa höôùng lôøi nguyeän tröïc tieáp veà Chuùa Ki-toâ, cho deã hieåu hôn : Laïy Chuùa Gieâ-su Ki-toâ, chuùng con saép laõnh nhaän Mình vaø Maùu Chuùa hôïp laïi trong cheùn naøy. Xin cho chuùng con ñöôïc soáng ñôøi ñôøi. – tr. 299 AGNUS DEI Trong tieáng Vieät, kieåu noùi Laïy Chieân Thieân Chuùa nghe hôi laï, vì theá chuùng toâi noùi roõ ra Laïy Ñöùc Ki-toâ laø Chieân Thieân Chuùa. – tr. 299 PERCEPTIO CORPORIS Chuû töø cuûa ñoäng töø proveniat laø moät danh töø tröøu töôïng (perceptio). SLR dòch saùt. NTTL 3 dòch cuï theå hôn : chôù gì Mình vaø Maùu Chuùa maø con laõnh nhaän ñöøng trôû neân aùn phaït con ; nhöng meänh ñeà maø con laõnh nhaän phaân caùch chuû töø Mình vaø Maùu vôùi ñoäng töø ñöøng trôû neân, vì theá caâu vaên khoâng töï nhieân vaø hôi khoù hieåu. Baûn Anh : with faith in your love and mercy, I eat your body and drink your blood. Let it not bring me condemnation… Chuùng toâi phaàn naøo phoûng theo ñoù vaø dòch : con saép laõnh nhaän Mình vaø Maùu Thaùnh Chuùa, xin ñöøng ñeå con vì theá maø bò aùn phaït… – tr. 300 ECCE AGNUS DEI Phoûng theo SLR, chuùng toâi dòch : Ñaây Chieân Thieân Chuùa, ñaây Ñaáng xoaù boû toäi traàn gian. Coù ngöôøi pheâ bình caâu naøy, cho laø dòch sai La-tinh vì baûn dòch hieåu raèng chuû töø xoaù boû laø Thieân Chuùa, trong khi chuû töø laø Chieân. Xin traû lôøi : theo caùch ñaët caâu song song giöõa hai veá : Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 97
Ñaây Chieân Thieân Chuùa, ñaây Ñaáng xoaù boû toäi traàn gian thì Ñaáng thay cho Chieân, chöù khoâng phaûi thay cho Thieân Chuùa. Vì theá chuû töø cuûa xoaù boû laø Chieân. Beati qui ad cenam Agni vocati sunt. Ad cenam Agni coù theå coù hai nghóa : ‚tieäc do Chieân khoaûn ñaõi‛ hoaëc ‚tieäc cöôùi cuûa Chieân‛ (ñaây laø nghóa nguyeân thuyû cuûa caâu naøy, möôïn ôû Kh 19,9 : eis to deipnon tou gamou tou arniou : ad cenam nuptiarum Agni). Trong tieáng Vieät, tieäc Chieân coøn coù theå coù nghóa laø ‚tieäc aên thòt Chieân‛. Caû ba nghóa ñeàu khoù dieãn taû sao cho kheùo trong tieáng Vieät. Caùc baûn dòch khaùc xem ra cuõng gaëp khoù khaên vôùi kieåu noùi naøy. Vì theá baûn Ñöùc boû khoâng dòch, baûn TBN esta cena, Anh his supper (böõa aên cuûa Con Chieân Thieân Chuùa) ; nhieàu baûn dòch laø baøn tieäc cuûa Chuùa (YÙ, Phaùp, BÑN, HL). Chuùng toâi theo boán baûn naøy vaø dòch tieäc thaùnh. – tr. 300 DOMINE NON SUM DIGNUS Caâu naøy coù hai kieåu noùi tectum meum vaø anima mea duøng theo pheùp hoaùn duï (meùtonymie) ñeå chæ chính con ngöôøi. Vì theá baûn dòch chuyeån (theo baûn YÙ, Anh, Phaùp, HL) laø con chaúng ñaùng Chuùa ngöï ñeán cuøng con, nhöng xin Chuùa chæ phaùn moät lôøi laø con ñöôïc laønh maïnh. NTTL 3 cuõng vaäy. 98 Chung tay
– tr. 300 CORPUS CHRISTI CUSTODIAT Corpus Christi custodiat me in vitam aeternam. Ñaây laø moät lôøi than thôû khoâng noùi tröïc tieáp vôùi ai. Tröôùc ñaây chuùng toâi dòch : xin Mình Thaùnh Chuùa Ki-toâ gìn giöõ con soáng maõi muoân ñôøi. Nhöng thaáy dòch nhö vaäy thì döôøng nhö ta xin cho ñöôïc tieáp tuïc maõi maõi cuoäc soáng hieän taïi. Vì theá, thay vì soáng maõi muoân ñôøi, chuùng toâi dòch cho con ñaït tôùi cuoäc soáng muoân ñôøi. Ñaøng khaùc, thay vì hình thöùc ‚than thôû‛, chuùng toâi chuyeån thaønh lôøi nguyeän noùi thaúng vôùi Chuùa Ki-toâ, coù leõ hôïp vôùi taâm tình ngöôøi Vieät hôn ; do ñoù chuùng toâi vieát xin Mình Thaùnh Chuùa (thay vì xin Mình Thaùnh Chuùa Ki-toâ). – tr. 300 BENEDICAT VOS Giaùng phuùc cho anh chò em. Coù yù kieán pheâ bình giaùng phuùc, vì giaùng hay ñöôïc duøng vôùi nghóa baát lôïi (giaùng cho moät traän, giaùng hoaï). Nhöng chuùng toâi giöõ giaùng phuùc vì : 1) caùc töø ñieån ñeàu coù ; 2) ban phuùc thì ngöôøi phaøm cuõng coù theå ban, coøn giaùng phuùc thì chæ coù baäc thaàn thaùnh môùi laøm ñöôïc. Leã ñaõ xong, chuùc anh chò em veà bình an. Chuùng toâi laáy caâu naøy cuûa SLR, nhöng theâm chöõ ñaõ. Lyù do : trong caâu cuûa SLR, leã xong chæ laø moät meänh ñeà phuï, trong khi ñaùng leõ phaûi laø moät meänh ñeà ñoäc laäp, coù giaù trò moät xaùc quyeát : Leã ñaõ xong. Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 99
PHAÀN DÒCH KINH LAÏY CHA
Baûn dòch ñeà nghò : Mt 6,9-13 9 Laïy Cha chuùng con, Ñaáng ngöï treân trôøi, xin laøm cho Danh thaùnh hieån vinh, 10 trieàu ñaïi Cha mau ñeán, toân yù Cha thaønh töïu döôùi ñaát cuõng gioáng nhö treân trôøi. 11 Xin cho chuùng con ngaøy hoâm nay ñuû löông thöïc caàn duøng. 12 Xin tha toäi cho chuùng con nhö chuùng con cuõng tha cho nhöõng ngöôøi coù loãi vôùi chuùng con. 13 Xin ñöøng ñeå chuùng con sa chöôùc caùm doã, nhöng xin cöùu khoûi tay aùc thaàn. A-men.
Thö tòch ruùt ngaén :
1) Nguyeân vaên : K. Aland, M. Black, B.M Metzger, A. Wikgren, The Greek New Testament (London 1967, United Bible Societies). B.M. Metzger, A Textual Commentary on the Greek New Testament (London 1971, United Bible Societies). 100 Chung tay
2) Töï ñieån : W.F. Arndt vaø F.W. Gingrich, A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature (Cambridge 1963, At the University Press). A. Bailly, Dictionnaire grec-francais (Paris 1950, Hachette).
3) Caùc baûn dòch nöôùc ngoaøi (coù chuù giaûi) : La Bible de Jeùrusalem (Paris 1973, Cerf). La Bible do E. Osty vaø J. Trinquet phieân dòch vaø chuù giaûi (Paris 1973, Seuil). Nouveau Testament, traduction oecumeùnique de la Bible, eùdition inteùgrale (Paris 1973, Cerf).
4) Caùc saùch chuù giaûi : J. Carmignac, Recherches sur Le Notre Peøre (Paris 1969, Letouzey) 608 trang. J. Dupont (vaø P. Bonnard), Le Notre Peøre : Maison- Dieu 85 (Paris 1966, Cerf) tr. 7-35. A. Hamman, La Prieøre, Le Nouveau Testament (Tournay 1959, Descleùe) 484 trang. J. Jeùreùmias, Abba, Jeùsus et son Peøre (Paris 1972, Seuil) 142 trang. Paroles de Jeùsus : Lectio divina 38 (Paris 1963, Cerf) 79 trang. Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 101
W. Marchel, Abba, Peøre : La Prieøre du Christ et des chreùtiens (Roma 1971, Biblical Institute) 272 trang. H. Schurmann, La Prieøre du Seigneur (Paris 1965, Orante) 117 trang.
I. LÔØI NOÙI ÑAÀU Laø ngöôøi Ki-toâ höõu, chuùng ta phaûi caàu nguyeän. Ñeå chuùng ta caàu nguyeän neân, Ñöùc Gieâ-su ñaõ nhieàu laàn daïy caàu nguyeän, ñaëc bieät nhaát laø khi Ngöôøi daïy kinh Laïy Cha. Vì theá, muoán caàu nguyeän neân, phaûi tìm hieåu yù nghóa vaø tinh thaàn cuûa kinh Laïy Cha. Muoán thaáu hieåu yù nghóa vaø tinh thaàn kinh Laïy Cha, phaûi ñoïc kinh aáy trong nguyeân vaên hoaëc trong baûn dòch. Nguyeân vaên kinh Laïy Cha ñöôïc vieát baèng tieáng Hy-laïp. Vaø phaûi thuù nhaän raèng trong nguyeân vaên cuûa kinh Laïy Cha, coù nhieàu chöõ, nhieàu caâu khoù hieåu vaø, vì ñoù, ngöôøi ñoïc cuõng deã hieåu sai (Le Nouveau Testament, TOB, tr. 57). Coøn neáu laø baûn dòch, thì coøn nhöõng khoù khaên khaùc. Muoán coù moät baûn dòch chính xaùc, ngöôøi dòch phaûi thaáu hieåu nguyeân vaên, maø coøn phaûi dieãn taû troïn veïn yù nghóa cuûa nguyeân vaên sang dòch vaên. Noùi toùm laïi, muoán döïa treân baûn dòch kinh Laïy Cha maø caàu nguyeän ñuùng vôùi yù nghóa vaø tinh thaàn Chuùa daïy thì baûn dòch phaûi sao cho chính xaùc. Neáu theá, thì kinh Laïy Cha chuùng ta ñoïc haèng ngaøy trong tieáng Vieät ñaõ chính xaùc chöa ? Phaûi noùi raèng ngöôøi tín höõu Vieät Nam ñaõ nhôø kinh Laïy Cha trong 102 Chung tay tieáng Vieät maø caàu xin, vaø ñaõ soáng theo tinh thaàn kinh aáy. Tuy nhieân, cuõng phaûi noùi raèng, daàu kinh naøy ñaõ ñöôïc dòch ñi dòch laïi nhieàu laàn, kinh aáy vaãn coøn coù nhöõng choã toái nghóa. Chaúng haïn, ñaõ coù nhöõng ngöôøi thuù nhaän khoâng phaân tích noåi nhöõng caâu nhö : Danh Cha caû saùng, Nöôùc Cha trò ñeán. Vì theá, thieát töôûng tìm hieåu nguyeân vaên vaø dòch laïi kinh Laïy Cha sang tieáng Vieät laø moät vieäc chính ñaùng vaø caàn thieát.
II. CHUÙ GIAÛI VAØ PHIEÂN DÒCH Caâu 9 : 1) (Laïy Cha) chuùng con. Dòch pater heâmoân laø ‚Laïy Cha chuùng con‛. Dòch nhö theá laø saùt chöõ, ñuùng nghóa. Nhöng coù ngöôøi ñeà nghò boû chöõ ‚chuùng con‛, vì nhöõng lyù do sau ñaây. Thöù nhaát, khi dòch, phaûi noùi yù nghóa nguyeân vaên sang yù nghóa dòch vaên baèng caùch noùi cuûa dòch vaên. Maø, xeùt veà caùch noùi Vieät Nam, khi trình thöa, chuùng ta khoâng noùi ‚Thöa cha chuùng con‛, ‚thöa cha cuûa con‛, maø noùi ‚thöa cha‛. Thöù hai, trong kinh Laïy Cha, saùch Tin Möøng thaùnh Lu-ca boû chöõ ‚chuùng con‛ (Lc 11,2). Thöù ba, trong kinh Qaddish (x. phaàn ghi chuù, tr. 124), cuõng vaäy. Kinh naøy vaø kinh Laïy Cha raát gioáng nhau, nhöng kinh naøy khoâng coù chöõ ‚chuùng con‛. Tuy nhieân, chöõ ‚heâmoân‛ ôû trong kinh Laïy Cha khoâng phaûi chæ laø moät coâng thöùc vaên chöông, traùi laïi, noù nhaèm noùi leân moái lieân quan giöõa Thieân Chuùa vaø ngöôøi tín höõu. Ñaây khoâng chæ laø moái lieân quan giöõa Ñaáng Taïo Hoaù vaø vaät thuï taïo maø thoâi, maø coøn laø moái lieân quan giöõa Cha vaø Con : Thieân Chuùa laø Cha ngöôøi tín höõu, vì Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 103 nhôø ôn taùi sinh (Ga 3,5-16 ; 10,10), ngöôøi tín höõu trôû thaønh anh em vôùi Ñöùc Gieâ-su (Ga 20,17) vaø, do ñoù, ñöôïc goïi Thieân Chuùa laø Cha (Ga 1,12 ; 20,17 ; x. J. Carmignac, tr. 67-69 ; NT, TOB, tr. 348, i). Vì theá, xin ñeà nghò dòch nhö cuõ, laø : ‚Laïy Cha chuùng con‛. 2) Ñaáng ngöï treân trôøi. Chöõ ‚heâmoân‛ (chuùng con) ñöa veà chöõ pater (Cha). Caùc chöõ ho en to ouranois (Ñaáng ngöï treân trôøi) cuõng ñöa veà chöõ pater (Cha) : Cha laø Ñaáng ngöï treân trôøi (chöù khoâng phaûi chuùng con ngöï treân trôøi). Hôn nöõa, tö töôûng ‚Thieân Chuùa, Ñaáng ngöï treân trôøi‛ laø moät tö töôûng thaùnh Maùt-theâu noùi ñi noùi laïi raát nhieàu laàn (W. Marchel, Abba, Peøre, tr. 187, soá 31 ; NT, TOB, tr. 58, w), vaø cuõng laø tö töôûng raát quen thuoäc trong Do-thaùi giaùo taïi Pa-leùt-tin (W. Marchel, Abba, Peøre, tr. 187 vaø 92). Vaäy, ñeå lieân keát cuïm töø ‚Ñaáng ngöï treân trôøi‛ vôùi chöõ ‚Cha‛ vaø ñeå laøm noåi baät tö töôûng ñaëc thuø cuûa thaùnh Maùt-theâu, chuùng toâi xin ñeà nghò dòch : ‚Laïy Cha chuùng con, Ñaáng ngöï treân trôøi‛ thay cho coâng thöùc cuõ, laø : ‚Laïy Cha chuùng con ôû treân trôøi‛ (x. phaàn ghi chuù, tr. 124). 3) Xin laøm cho (danh thaùnh hieån vinh, trieàu ñaïi Cha mau ñeán, toân yù Cha thaønh töïu). Ba ñoäng töø cuûa ba lôøi nguyeän ñaàu naøy laø : hagiastheâtoâ (thaùnh, hieån vinh), elthetoâ (ñeán) vaø geneâtheâtoâ (thaønh töïu). Ba ñoäng töø aáy ñeàu ôû loái meänh leänh, dieãn taû meänh leänh, öôùc muoán, caàu xin : caàu xin danh thaùnh hieån vinh, trieàu ñaïi Cha ñeán 104 Chung tay vaø toân yù Cha ñöôïc thaønh töïu. Hoûi caàu xin ai thöïc hieän ba nguyeän voïng aáy ? Thöa : Chuùa Cha, vì ôû Mt 6,8-9, Ñöùc Gieâ-su baûo chuùng ta caàu xin cuøng Chuùa Cha ba nguyeän voïng aáy. Do ñoù, ñeà nghò noùi roõ vaø dòch laø : xin (Cha) laøm cho… 4) (danh) thaùnh hieån vinh. Hagiastheâtoâ (ñöôïc thaùnh hoaù) laø do ñoäng töø hagiazoâ. Hagiazoâ laø (toâi) thaùnh hoaù. Hagiastheâtoâ ôû loái meänh leänh, daïng thuï ñoäng, coù nghóa laø ñöôïc thaùnh hoaù. Vaäy hagiastheâtoâ to onoma sou laø ‚xin laøm cho danh Cha ñöôïc thaùnh hoaù‛. Nhöng dòch töøng chöõ nhö vaäy laø sai thaàn hoïc. Vì, theo quan nieäm vaø ngoân ngöõ ngöôøi Do-thaùi, danh cuûa ai chính laø ngöôøi aáy vaø, nhö theá, danh Thieân Chuùa, chính laø Thieân Chuùa. Thaùnh hoaù danh Thieân Chuùa laø thaùnh hoaù chính Thieân Chuùa. Nhöng Thieân Chuùa laø Ñaáng Thaùnh, chí thaùnh, ngaøn truøng chí thaùnh (Is 6,3). Neân thaùnh hoaù danh Thieân Chuùa khoâng coù nghóa laø thaùnh hoaù Thieân Chuùa. Vaäy phaûi hieåu laøm sao ñoäng töø hagiastheâtoâ ? Muoán hieåu, tröôùc heát phaûi ñoïc nhöõng ñoaïn vaên coù loái noùi : ‚thaùnh hoaù danh Thieân Chuùa‛, vaø döïa treân maïch vaên maø tìm hieåu. Trong caùc ñoaïn vaên quan troïng veà vaán ñeà naøy, phaûi keå Cöïu Öôùc, nhaát laø Ed 36,20-28. Theo Cöïu Öôùc, coù hai caùch thaùnh hoaù danh Thieân Chuùa : moät caùch do loaøi ngöôøi vaø moät caùch do Thieân Chuùa. Thöù nhaát, loaøi ngöôøi coù theå vaø buoäc phaûi thaùnh Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 105 hoaù Thieân Chuùa (Is 8,13). Loaøi ngöôøi thaùnh hoaù danh Thieân Chuùa khi loaøi ngöôøi tin vöõng vaøng vaø taùn döông Thieân Chuùa laø Thaùnh, coâng bình, toaøn naêng, voâ bieân, hoaøn toaøn chöù khoâng nhö loaøi ngöôøi (Osty, La Bible, tr. 1545). Loaøi ngöôøi coøn thaùnh hoaù danh Thieân Chuùa, khi loaøi ngöôøi tuaân giöõ caùc ñieàu luaät Thieân Chuùa vaø nhìn nhaän quyeàn bính cuûa Ngöôøi (NT, TOB, tr. 58, x). Thöù hai, Thieân Chuùa thaùnh hoaù danh Ngöôøi khi Ngöôøi khoâng tröøng phaït daân Ngöôøi, keûo oâ danh Ngöôøi (Ed 20,9.14.22 ; x. J. Dupont, Le Notre Peøre, tr. 20). Thieân Chuùa coøn thaùnh hoaù danh Ngöôøi khi Ngöôøi toû ra raèng Ngöôøi laø Ñaáng phaùn xeùt chí coâng (Is 5,16), tröøng phaït chö daân (Ed 28,25) vaø cöùu vôùt daân Ngöôøi (Ed 39,7 ; Is 29,23). Trong caùc baûn vaên, coù leõ Ed 36,20-28 laø baûn vaên roõ raøng hôn heát veà yù nghóa cuûa loái noùi : ‚thaùnh hoaù danh Thieân Chuùa‛. Vaø ñaây laø moät vaøi neùt chính cuûa baûn vaên aáy : Daân Ít-ra-en phaïm toäi, Thieân Chuùa phaït hoï ñi taûn maùt giöõa chö daân. Daân Ít-ra-en soáng giöõa chö daân vaø ñaõ laøm oâ danh Ngöôøi (c. 20), vì chö daân baûo raèng : Daân Thieân Chuùa ñaáy, theá maø phaûi löu vong. Nhöng Thieân Chuùa thöông haïi Thaùnh Danh Ngöôøi (c. 21) maø daân Ít- ra-en ñaõ xuùc phaïm (c. 22). Neân Thieân Chuùa phaùn : khoâng phaûi vì neå daân Ngöôøi, nhöng vì danh Ngöôøi, danh maø daân Ngöôøi ñaõ xuùc phaïm (c. 22), Ngöôøi seõ thaùnh hoaù danh vó ñaïi cuûa Ngöôøi, danh bò xuùc phaïm giöõa chö daân ; vaø chö daân seõ bieát Ngöôøi laø Thieân Chuùa khi Ngöôøi töï 106 Chung tay thaùnh hoaù mình (c. 23). Thaùnh hoaù baèng caùch ñem daân Ngöôøi ra khoûi chö daân… Vaán ñeà cuûa chuùng ta ôû ñaây laø xin Thieân Chuùa ‚thaùnh hoaù danh Ngöôøi‛ vaø tìm hieåu yù nghóa cuûa loái noùi aáy. Maø theo nhöõng baûn vaên vöøa ñoïc, thì ‚Thieân Chuùa thaùnh hoaù danh Ngöôøi‛ laø : 1) Danh Ngöôøi voán laø thaùnh, laø vó ñaïi. Ngöôøi laøm sao cho ñöøng ai xuùc phaïm, laøm oâ danh aáy ; 2) laøm cho loaøi ngöôøi nghe bieát vaø nhìn nhaän Ngöôøi laø thaùnh ; 3) vaø, nhö theá, laø laøm cho danh Ngöôøi ñöôïc vinh hieån, löøng laãy giöõa chö daân. Vaû laïi, trong Kinh Thaùnh ‚thaùnh thieän‛ vaø ‚vinh quang‛ laø hai chöõ thöôøng ñi ñoâi vôùi nhau vaø gaàn nhö ñoàng nghóa. Ñoïc Lv 10,3 chaúng haïn : ‚Nôi nhöõng keû laïi gaàn Ta, Ta seõ ñöôïc thaùnh hoaù (´eqqädëš, hagiastheâsomai). Vaø tröôùc maét toaøn daân, Ta seõ ñöôïc vinh hieån (´eKKäbëd, doxastheøsomai)‛. Vaø coøn nhieàu baûn vaên töông töï khaùc trong Thaùnh Kinh (nhö Is 6,3 ; Ed 28,22) vaø ngoaøi Kinh Thaùnh nhö kinh Qaddish, hoaëc saùch Qumran, Luaät Coäng ñoaøn (x. 3.9.12 ; v.v…) (x. J. Carmignac, Recherches sur Le Notre Peøre, tr. 86). Vaäy xin ñeà nghò dòch laø : Xin laøm cho Danh thaùnh hieån vinh. Caâu kinh chính thöùc chuùng ta ñang duøng laø : Danh Cha caû saùng. Xeùt veà maët vaên chöông maø thoâi, caâu aáy laï tai vaø khoù hieåu. Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 107
Caâu 10 : 1) Trieàu ñaïi. Töø basileia coù nhieàu nghóa khaùc nhau, laø : a) vöông vò b) vöông quoác c) vöông quyeàn d) trieàu ñaïi. ÔÛ ñaây, töø basileia laø chuû töø cuûa ñoäng töø erkhomai (toâi ñeán) vaø, ñaøng khaùc, khoâng ai noùi : vöông vò, vöông quoác hay vöông quyeàn ñeán, nhöng phaûi noùi : trieàu ñaïi ñeán, nghóa laø thôøi ñaïi Thieân Chuùa thoáng trò ñeán, xin ñeán (x. J. Carmignac, Recherches sur Le Notre Peøre, tr. 94). Vaäy xin dòch basileia laø ‚trieàu ñaïi‛. 2) mau (ñeán). Nhö vöøa noùi, chuùng ta xin Thieân Chuùa laøm cho trieàu ñaïi cuûa Ngöôøi ñeán… Nhöng dòch nhö theá, thieát töôûng chöa heát yù cuûa lôøi xin. Vì, theo quan nieäm ngöôøi Do-thaùi luùc baáy giôø, trieàu ñaïi Thieân Chuùa tröôùc sau gì cuõng phaûi ñeán, bôûi leõ Thieân Chuùa ñaõ höùa. Neân Ñöùc Gieâ-su khoâng caàn phaûi daïy ‚xin cho trieàu ñaïi Thieân Chuùa ñeán‛, nhöng Ngöôøi daïy ‚xin cho trieàu ñaïi Thieân Chuùa mau ñeán‛, ñeå cöùu ñoä daân Ngöôøi ñang khoán khoå. Vì theá, xin ñeà nghò theâm chöõ mau vaø caâu vaên seõ laø : ‚xin laøm cho trieàu ñaïi Cha mau ñeán‛. Caâu naøy thieát töôûng, duø sao, cuõng deã hieåu hôn caâu vaên chuùng ta ñang duøng : ‚Nöôùc Cha trò ñeán‛. Caâu naøy khoù hieåu, laï tai, vì ít khi ai noùi : ‚nöôùc cuûa moät nhaø vua ñeán‛. Vaû laïi, cuõng phaûi ñeå yù nhieàu môùi bieát chöõ ‚trò‛ ñi vôùi chöõ ‚Cha‛ hay ñi vôùi chöõ ‚ñeán‛. 108 Chung tay
3) thaønh töïu. Töø geneâtheâtoâ laø ñoäng töø gi(g)nomai ôû daïng thuï ñoäng, loái meänh leänh, thì ao-rít, ngoâi thöù ba. Nghóa cuûa töø naøy, ôû ñaây, laø thaønh ñaït, thaønh toaïi vaø thaønh töïu. Sau khi tìm hieåu yù nghóa cuûa caùc chöõ naøy trong caùc töï ñieån hieän coù, nhö : Leâ Vaên Ñöùc vaø Leâ Ngoïc Truï, Vieät Nam Töï Ñieån (Saøi Goøn 1970), Töø ñieån tieáng Vieät (Haø Noäi 1977), chuùng toâi thaáy yù nghóa cuûa chöõ ‚thaønh töïu‛ laø ‚xong xuoâi, neân vieäc / keát quaû toát‛ vaø raát hôïp vôùi lôøi xin. Neân chuùng toâi ñeà nghò duøng chöõ aáy. 4) cuõng gioáng nhö. YÙ nghóa cuûa chöõ ‚hoâs‛ trong baûn vaên naøy khoâng khoù laém, nhöng dieãn taû baèng tieáng Vieät laïi khoâng deã laém. YÙ nghóa cuûa caâu laø : ôû thieân ñaøng, vöông quyeàn cuûa Thieân Chuùa ñöôïc hoaøn toaøn thöïc hieän ; thì xin vöông quyeàn aáy cuõng ñöôïc Thieân Chuùa hoaøn toaøn thöïc hieän ôû döôùi ñaát, xin cho theá gian ñöôïc neân nhö Thieân Chuùa muoán. Baûn dòch hieän coù laø : (döôùi ñaát) cuõng nhö (treân trôøi). Nhöng chöõ ‚cuõng nhö‛ coù nghóa so saùnh (nhö nhau, gioáng, moät theå), nhöng cuõng coù nghóa moät lieân töø (vaø), ví duï khi noùi : moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc thoaû maõn, ngöôøi lôùn, keû giaø cuõng nhö con nít. Vaø, nhö theá, yù nghóa lôøi caàu seõ bò hieåu sai laø : xin cho Thaùnh YÙ ñöôïc thaønh töïu döôùi ñaát vaø treân trôøi nöõa. Ñeå traùnh söï haøm hoà coù theå nhö vöøa noùi, ñaõ coù luùc chuùng toâi döï ñònh dòch laø : ‚Toân YÙ Cha thaønh töïu, treân trôøi theá naøo, döôùi ñaát cuõng vaäy‛. Dieãn taû nhö vaäy laø ñuùng nghóa, laïi roõ raøng, tuy giaây phuùt choùt, chuùng toâi phaûi boû. Boû chæ vì nhieàu ñoäc giaû cho laø quaù noâm na vaø, Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 109 do ñoù, khoâng phuø hôïp tôùi toaøn baûn vaên. Ñeå thay theá vaøo coâng thöùc aáy, chuùng toâi xin dòch laø : ‚cuõng gioáng nhö‛ vaø caâu kinh seõ laø : ‚Toân YÙ Cha thaønh töïu döôùi ñaát cuõng gioáng nhö treân trôøi‛ (x. NT, TOB, tr. 58, a). 5) döôùi ñaát cuõng gioáng nhö treân trôøi (hoâs en ouranoâ kai epi geâs). Trong nguyeân vaên, caâu naøy ñöôïc ñaët ôû sau lôøi nguyeän thöù ba (Thaùnh YÙ Cha), neân caâu aáy nhö ñi vôùi lôøi nguyeän thöù ba maø thoâi (Thaùnh YÙ Cha) ; nhöng, theo O-ri-gieâ-neâ (PG LVI, coät 712) vaø saùch Giaùo lyù cuûa Coâng Ñoàng Tren-toâ (naêm 1566), caâu aáy cuõng coù theå ñi vôùi caû ba lôøi nguyeän treân (Danh Cha, trieàu ñaïi Cha, Thaùnh YÙ Cha). Vaø nhö theá, caâu aáy thaønh moät caâu keát cuûa ba lôøi nguyeän treân. Tuy nhieân, phaàn ñoâng giôùi Coâng Giaùo vaãn khoâng thay ñoåi caùch hieåu vaø loái dòch caâu vaên (x. J. Carmignac, Recherches sur Le Notre Peøre, tr. 113-114). Vì theá, xin ñeà nghò giöõ nguyeân thöù töï cuûa caâu vaên. Ña soá caùc baûn vaên phuïng vuï nöôùc ngoaøi cuõng laøm nhö theá. Caâu 11 : 1) löông thöïc. Töø artos coù nghóa laø baùnh mì vaø, noùi chung, cuûa aên, löông thöïc. Nhöng neân choïn chöõ ‚löông thöïc‛, vì hai lyù do. Thöù nhaát, baûn vaên hieän coù duøng chöõ ‚löông thöïc‛, neân toát hôn laø giöõ nguyeân nhöõng chöõ ñang coù, ñaõ quen, neáu chöõ aáy khoâng sai. Thöù ñeán, ñieàu Ñöùc Gieâ-su daïy chuùng ta xin, laø cuûa aên nuoâi soáng noùi chung, chöù khoâng nhaát thieát phaûi laø baùnh mì. Neân chöõ ‚löông thöïc‛ dieãn taû ñöôïc tö töôûng cuûa Chuùa hôn chöõ ‚baùnh mì‛ hoaëc ‚côm baùnh‛. 2) ñuû (löông thöïc) caàn duøng. Töø epiousion naøy laø moät trong nhöõng töø khoù hieåu, khoù dòch nhaát trong kinh 110 Chung tay
Laïy Cha. Töø aáy chæ gaëp ôû kinh Laïy Cha trong toaøn boä Taân Öôùc (Mt 6,11 ; Lc 11,3). Neáu muoán tìm hieåu chöõ aáy, phaûi chaïy ñeán ngöõ nguyeân (x. W.F. Arndt vaø F.W. Gingrich, A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature, töø epiousios, tr. 296-297). Döôùi ñaây laø nhöõng ngöõ nguyeân vaø yù nghóa cuûa chöõ epiousios ñöôïc caùc taùc giaû ñeà nghò. a) Caàn duøng. Chöõ epiousios coù theå do chöõ epi vaø chöõ ousia maø ra, vaø coù nghóa laø ‚caàn ñeå soáng‛. Neân artos epiousios laø baùnh caàn duøng ñeå soáng. Nghóa naøy phuø hôïp vôùi tö töôûng Ñöùc Gieâ-su, vì kinh Laïy Cha naèm trong maïch vaên Mt 6,1-34. Maø, theo maïch vaên naøy, thì ngöôøi moân ñeä cuûa Ñöùc Gieâ-su khoâng neân quaù lo laéng ñeán kho taøng (6,19), ñeán tieàn cuûa (6,24) vaø ngaøy mai, vì ‚ngaøy mai, cöù ñeå ngaøy mai lo‛ (6,17). Coøn veà ngöõ nguyeân, tuy khoâng ñöôïc chaéc chaén (NT, TOB, tr. 59, b), nhöng cuõng coù theå ñöôïc (J. Carmignac, Recherches sur le Notre Peøre, tr. 130). b) Ngaøy mai. Chöõ epiousios coù theå do ñoäng töø epeimi maø loái voâ ñònh laø epienai (chöù khoâng phaûi epeinai) vaø coù nghóa laø ‚saép ñeán, töông lai‛ (x. A. Bailly, Dictionnaire Grec-Français, chöõ epiousios). Neân artos epiousios laø baùnh töông lai, baùnh cho ngaøy mai. Tuy nhieân, nghóa naøy khoâng phuø hôïp vôùi tö töôûng Ñöùc Gieâ- su, vì Ngöôøi daïy : ‚Anh em ñöøng quaù lo laéng veà ngaøy mai. Ngaøy mai, cöù ñeå ngaøy mai lo‛ (Mt 6,34). Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 111
c) Ngaøy nay. Chöõ epiousios coù theå do chöõ epi teân ousan (hieåu ngaàm heâmeran) vaø coù nghóa laø ‚ngaøy nay‛. Neân artos epiousios coù nghóa laø baùnh ngaøy nay. Nghóa naøy raát thích hôïp vôùi tö töôûng Ñöùc Gieâ-su nhö ñaõ noùi treân. Tuy nhieân, ngöõ nguyeân khoâng chaéc (Carmignac, Recherches sur Le Notre Peøre, tr. 132). Theo moät soá taùc giaû khaùc, chöõ epiousios cuõng coù nghóa laø ‚ngaøy nay‛, nhöng laïi do ñoäng töø epeimi- epienai, vaø, moät caùch xaùc ñònh hôn, do töø ngöõ heâ epiousia (hieåu ngaàm heâmera). Töø ngöõ naøy thöôøng coù nghóa laø ngaøy saép ñeán, ngaøy mai, nhö vöøa noùi ôû b). Nhöng töø ngöõ aáy cuõng coù nghóa laø ‚ngaøy nay‛. Neân artos epiousios nghóa laø baùnh ngaøy nay. Veà ngöõ nguyeân, loái caét nghóa naøy coù veû vöõng chaéc, nghóa laø chöõ epiousios do ñoäng töø epeimi-epienai, do töø ngöõ heâ epiousia (hieåu ngaàm heâmera). Coøn veà yù nghóa cuûa chöõ, chuùng ta cuõng thaáy coù trong vaên chöông ñôøi vaø ñaïo, chaúng haïn : Flaton, trong Criton 44 A ; Xenophon, trong Anabase I, 7,2 ; saùch Chaâm Ngoân trong Kinh Thaùnh 27,1 (x. J. Dupont, Le Notre Peøre, tr. 24 ; NT, TOB, tr. 59,b ; J. Carmignac, Recherches sur Le Notre Peøre, tr. 135). Coøn veà yù nghóa trong maïch vaên, thì nhö vöøa noùi treân, nghóa naøy raát phuø hôïp vôùi tö töôûng Ñöùc Gieâ-su, vì Ngöôøi daïy ñöøng quaù lo laéng veà ngaøy mai vaø, vì theá, chæ xin löông thöïc cho ngaøy hoâm nay. d) Haèng ngaøy. Sau heát, coù baûn La-tinh dòch chöõ epiousios laø quotidianus, nghóa laø ‚haèng ngaøy‛. Neân artos epiousios laø löông thöïc haèng ngaøy. Tuy nhieân, 112 Chung tay nghóa naøy cuõng khoâng phuø hôïp vôùi ñieàu Ñöùc Gieâ-su daïy, vì xin baùnh haèng ngaøy laø khoâng nhöõng xin cho ngaøy nay, maø coøn xin cho ngaøy mai, cho töông lai. Maø xin nhö theá laø traùi vôùi ñieàu Chuùa daïy, nhö ñaõ noùi treân. Thaät ra, neáu muoán dòch epiousios laø ‚haèng ngaøy‛, thì coù theå dòch nhö vaäy trong kinh Laïy Cha cuûa saùch Tin Möøng theo thaùnh Lu-ca. Vì thaùnh Lu-ca duøng ñoäng töø didoâmi ôû thì hieän taïi, maø thì hieän taïi Hy-laïp chæ moät haønh ñoäng lieân tuïc. Vaû laïi, theo thaùnh Lu-ca, Ñöùc Gieâ-su daïy chuùng ta xin baùnh moãi ngaøy (kath’heâmeran). Neân coù theå dòch artos epiousios laø baùnh haèng ngaøy (x. M. Zerwick, Analysis philologica NT Graeci, Lc 11,3, chöõ epiousios). Nhöng trong kinh Laïy Cha saùch Tin Möøng thöù nhaát, thaùnh Maùt-theâu duøng ñoäng töø didoâmi ôû thì ao- rít. Maø thì ao-rít Hy-laïp thöôøng chæ moät haønh ñoäng duy nhaát, chính xaùc (x. J. Dupont, Le Notre Peøre, tr. 25 ; M. Zerwick, Graecitas biblica (Instituto biblico, Romae 1960) tr. 75, soá 242). Neân artos epiousios trong saùch Tin Möøng theo thaùnh Maùt-theâu khoâng theå dòch laø ‚baùnh haèng ngaøy‛ ñöôïc. Vaø, neáu theá, thì baûn dòch tieáng Vieät ñang coù khoâng ñöôïc ñuùng laém. Toùm laïi, epiousios trong Mt 6,11 chæ coù theå coù hai nghóa maø thoâi : hoaëc ‚caàn duøng‛, hoaëc ‚hoâm nay‛. Vaø sau khi ñaén ño, chuùng toâi xin ñeà nghò theo nghóa ‚caàn duøng‛, vì yù nghóa cuûa lôøi xin (xin baùnh caàn duøng) phuø hôïp vôùi tö töôûng Ñöùc Gieâ-su hôn, vì nhieàu taùc giaû (3) theo nghóa aáy, vaø sau heát, vì yù nghóa ‚baùnh hoâm nay‛ vaø Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 113
‚baùnh caàn duøng‛ cuõng khoâng ñoái nghòch, neáu chöa phaûi laø ñoàng nghóa. 3) ñuû (löông thöïc caàn duøng). Khi xin löông thöïc, chuùng ta xin ñuû. Nhöng ñaøng khaùc, chuùng ta khoâng xin löông thöïc thuoäc loaïi xa xæ, maø chæ xin löông thöïc thuoäc loaïi khoâng coù khoâng theå soáng vaø hoaït ñoäng, löông thöïc ‚caàn duøng‛. Vì theá, phaûi theâm chöõ ‚ñuû‛. Chöõ ‚ñuû‛ vaø chöõ ‚caàn‛ khoâng chöõ naøo dö caû ; traùi laïi, moãi chöõ xaùc ñònh moät khía caïnh cuûa löông thöïc chuùng ta xin. Baûn vaên cuõ cuûa kinh Laïy Cha dòch laø ‚raøy haèng ngaøy duøng ñuû‛. Baûn vaên ñang coù dòch laø ‚löông thöïc haèng ngaøy‛. Hai baûn vaên ñeàu khoâng ñuùng khi dòch laø ‚haèng ngaøy‛. Nhöng baûn cuõ laïi theâm ‚duøng ñuû‛, vaø nhôø ñoù, dieãn taû ñöôïc phaàn naøo yù nghóa cuûa chöõ epiousios vaø ñuùng hôn baûn dòch ñang coù. Caâu 12 : 1) (xin tha) toäi. Chöõ opheileâma coù nghóa laø nôï. Cuõng trong kinh Laïy Cha, thaùnh Lu-ca laïi vieát : ‚xin tha toäi‛. Vaäy phaûi dòch laø nôï hay laø toäi ? Nôï noùi ôû ñaây laø nôï chuùng ta maéc vôùi Thieân Chuùa, neân khoâng phaûi laø nôï baïc tieàn, nhöng laø nhöõng loãi laàm. Sôû dó thaùnh Lu- ca duøng chöõ toäi (hamartias), coøn thaùnh Maùt-theâu duøng chöõ nôï, laø do aûnh höôûng tieáng A-ram : theo caùc taùc giaû, thì saùch Maùt-theâu Hy-laïp ñöôïc dòch töø tieáng A-ram, tieáng Ñöùc Gieâ-su noùi khi giaûng daïy. Vaø trong tieáng A- ram, chöõ Hôbä´ coù nghóa laø nôï ; nhöng ñaëc bieät trong ngoân ngöõ caùc thaày ra-bi, chöõ aáy coøn coù nghóa laø toäi (x. W. F. Arndt vaø F. W. Gingrich, A Greek-English Lexicon, chöõ opheileâma, opheiloâ, tr. 603). Do ñoù, coù söï 114 Chung tay khaùc bieät giöõa hai thaùnh Maùt-theâu vaø Lu-ca veà danh töø (x. J. Jeùreùmias, Paroles de Jeùsus, tr. 61). Nhöng nghóa cuûa töø vaãn laø moät : toäi. Baûn dòch tieáng Vieät ñang coù duøng chöõ ‚nôï‛. Nhöng, trong ngoân ngöõ Vieät Nam, chöõ ‚nôï‛ khoâng coù nghóa laø ‚toäi‛. Vaäy, ñeå lôøi nguyeän ñöôïc roõ raøng, töôûng neân dòch chöõ opheileâma laø toäi (M. Zerwick, Analysis philologica NT graeci, Mt 6,12 ; NT, TOB, 59, c ; v.v…). Vaø caâu kinh seõ laø : Xin tha toäi cho chuùng con. 2) (coù) loãi. Opheileâma laø nôï, laø toäi, nhö ñaõ noùi treân. Cuõng vaäy, opheileteâs laø ngöôøi maéc nôï, ngöôøi coù toäi. Vaäy neáu chuùng ta dòch chöõ opheileâma ôû caâu 12a laø toäi, thì leõ ra, chuùng ta cuõng phaûi dòch chöõ opheileteâs ôû caâu 12b laø ‚ngöôøi coù toäi‛, vaø lôøi caàu xin seõ phaûi laø : Xin tha toäi cho chuùng con nhö chuùng con cuõng tha cho nhöõng ngöôøi coù toäi vôùi chuùng con‛. Tuy nhieân, giöõa loaøi ngöôøi vôùi nhau, khoù coù ai daùm coi anh em mình laø ngöôøi coù toäi vôùi mình. Vì theá, sau khi suy nghó vaø thaêm doø yù kieán cuûa nhieàu ngöôøi, chuùng toâi xin ñeà nghò duøng chöõ ‚loãi‛ thay vì chöõ ‚toäi‛. Vaø caâu kinh seõ laø : Xin tha toäi cho chuùng con, nhö chuùng con cuõng tha cho nhöõng ngöôøi coù loãi vôùi chuùng con. 3) (cuõng) tha. – Chöõ apheâkamen ñaõ ñaët moät vaán ñeà khoù giaûi thích veà maët baûn vaên, vaø quan troïng veà maët thaàn hoïc. Theo baûn vaên töông ñoái môùi meû nhaát, töùc laø The Greek New Testament vaø A Textual Commentary on the Greek New Testament thì phaûi ñoïc laø apheâkamen, chöù khoâng phaûi aphiomen. Apheâkamen laø ñoäng töø Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 115 aphieâmi ôû thì ao-rít. Maø thì ao-rít thöôøng chæ vieäc quaù khöù (x. The Analytical Greek Lexicon, London, Samuel Bagster, tr. XLII). Maïch vaên cuõng phuø hôïp vôùi yù nghóa cuûa thì ao-rít : chuùng ta phaûi tha thöù cho anh em tröôùc ñaõ, Thieân Chuùa môùi tha thöù cho chuùng ta (Mt 6,14-15). – Tuy nhieân, trong nhieàu caûo baûn, nhaát laø trong nhöõng caûo baûn thôøi sau, ñoäng töø naøy laïi ôû thì hieän taïi vaø, do ñoù, coù nhieàu baûn dòch theo caùc caûo baûn naøy maø ñeå ñoäng töø ôû thì hieän taïi. Hôn nöõa, trong kinh Laïy Cha, thaùnh Lu-ca (11,4) laïi vieát : ‚Vì chuùng con cuõng tha : aphiomen. Ñoäng töø aphiomen naøy ôû thì hieän taïi (x. J. Carmignac, Recherches sur Le Notre Peøre, tr. 230-235). Thöù ñeán, moät soá taùc giaû (nhö J. Dupont, J. Jeùreùmias, …) cho raèng ñoäng töø ôû thì ao-rít, nhöng laø moät ao-rít do aûnh höôûng A-ram vaø coù giaù trò moät thì hieän taïi. Cuõng theo caùc taùc giaû naøy, ngoaøi lyù do aûnh höôûng vaên chöông A-ram, coøn coù lyù do thaàn hoïc. Neáu ñoäng töø apheâkamen phaûi hieåu theo nghóa quaù khöù, thì vieäc chuùng ta tha thöù phaûi coù tröôùc vieäc Thieân Chuùa tha thöù vaø, hôn nöõa, coøn neân nhö maãu möïc cho Thieân Chuùa trong vieäc tha thöù. Maø nhö theá laø khoâng ñuùng (x. J. Dupont, Le Notre Peøre, tr. 27 ; J. Jeùreùmias, Paroles de Jeùsus, tr. 62). Sau heát laø lyù do thöïc tieãn. Raát nhieàu baûn vaên phuïng vuï nöôùc ngoaøi hieåu ñoäng töø apheâkamen theo nghóa hieän taïi. 116 Chung tay
Vì hai loái hieåu ñeàu coù nhöõng lyù do xaùc ñaùng vaø nhöõng taùc giaû theá giaù, moãi ngöôøi coù theå töï do löïa choïn. Ñoù laø noùi veà caùch hieåu. Coøn veà caùch dòch trong tieáng Vieät, lyù töôûng laø dòch ñoäng töø apheâkamen aáy laøm sao cho ñoäc giaû coù theå hieåu ñoäng töø aáy ôû thì hieän taïi cuõng ñöôïc, maø hieåu ôû thì quaù khöù cuõng ñöôïc. Maø tieáng Vieät Nam chuùng ta khoâng ñoøi hoûi phaûi luoân luoân xaùc ñònh veà thì cuûa caùc ñoäng töø. Cha Leâ Vaên Lyù vieát : ‚Vieät ngöõ ít chuù yù Haïng muïc Thì (Sô thaûo Ngöõ phaùp Vieät Nam, Saøi Goøn 1973, tr. 72). Taùc giaû Buøi Ñöùc Tònh cuõng noùi theá : ‚Ñeå chæ caùc thôøi, ñoäng töø khoâng coù nhöõng hình thöùc nhaát ñònh, chæ khi caàn noùi roõ veà thôøi gian, ta môùi theâm nhöõng traïng töø ñaëc bieät ñaõ, vöøa, môùi coù, … (Vaên phaïm Vieät Nam, Saøi Goøn 1972, tr. 92). Do ñoù, xin ñeà nghò dòch laáp löûng nhö sau : Xin tha toäi cho chuùng con, nhö chuùng con cuõng tha cho nhöõng ngöôøi coù loãi vôùi chuùng con. Caâu 13 : 1) Xin ñöøng ñeå (sa chöôùc caùm doã). Eisenegkeâs laø ñoäng töø eispheroâ ôû loái tieáp thuoäc (subjonctif), thì ao-rít. Eispheroâ nghóa laø ñem vaøo, daãn vaøo hoaëc daãn ñeán. Nhöng meâ eisenegkeâs nghóa laø gì ? Ñaây cuõng laø moät trong nhöõng chöõ khoù hieåu, khoù dòch, cuûa kinh Laïy Cha. Cho ñeán nay, caùc taùc giaû ñöa ra hai caùch dòch. Moät laø : ‚xin ñöøng daãn‛ (chuùng con). Hai laø : ‚xin ñöøng ñeå‛ (chuùng con). Ai cuõng thaáy söï khaùc bieät cuûa hai caùch hieåu noùi treân. Theo caùch thöù nhaát, thì Thieân Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 117
Chuùa coù theå taùc ñoäng tích cöïc, daãn chuùng ta vaøo côn caùm doã. Neân chuùng ta xin Ngöôøi ñöøng daãn chuùng ta vaøo côn caùm doã. Theo caùch thöù hai, baûn vaên khoâng noùi ai daãn chuùng ta vaøo côn caùm doã, nhöng chæ xin Thieân Chuùa ñöøng ñeå chuùng ta sa chöôùc caùm doã. Veà caùch hieåu thöù nhaát. Raát nhieàu baûn dòch cuûa caùc nöôùc ngoaøi ñaõ dòch theo caùch thöù nhaát naøy, ví duï : La Bible de Jeùrusalem, Osty, TOB, Bonne Nouvelle aujourd’hui, TEV, New English Bible,… Ñeå bieän hoä cho caùch hieåu vaø caùch dòch naøy, J. Dupont vieát : ‚N’eùdulcorons pas cette image en reportant sur l’homme une initiative que le texte attribue aø Dieu de nous empeâcher d’entrer dans la tentation, de notre propre mouvement : nous lui demandons de ne pas nous y mettre.‛ (J. Dupont, Le Notre Peøre, tr. 28). Veà caùch thöù hai. Coù nhieàu taùc giaû laïi hieåu vaø dòch theo caùch thöù hai. Ñeå bieän hoä cho caùch thöù hai naøy, J. Carmignac ñaõ nghieân cöùu tyû myû chöõ eispheroâ (x. J. Carmignac, Recherches sur Le Notre Peøre, tr. 268-304). Theo taùc giaû, thì eispheroâ ñöôïc duøng nhö caùch chia ñoäng töø chæ nguyeân nhaân (conjugaison causative) cuûa ñoäng töø eiserkhomai (x. F. Zoreùll, Lexicon graecum Novi Testamenti), töông ñöông cuûa ñoäng töø Híp-ri Bô´ (ñi vaøo, ñeán, tôùi). Eiserkhomai laø ñeán, tôùi hoaëc vaøo trong, thì eispheroâ nghóa laø laøm nguyeân nhaân cuûa vieäc ñeán, tôùi, vaøo, nghóa laø ñem ñeán, daãn ñeán. Maø, trong Kinh Thaùnh Hy-laïp, ñoäng töø eispheroâ khi thì chi phoái taëng caùch (datif), khi thì chi phoái tuùc töø vôùi giôùi töø eis. Eispheroâ 118 Chung tay vôùi taëng caùch luoân luoân coù nghóa laø ñöa ñeán, daãn ñeán (x. St 27,10.18.25.33 ; …) coøn eispheroâ eis coù nghóa laø ñöa vaøo, daãn vaøo trong. Vaø trong Taân Öôùc chöõ eispheroâ eis, cuõng coù nghóa aáy (Cv 17,20 ; 1 Tm 6,7 ; Hr 13,11). Sau khi nghieân cöùu theâm ñoäng töø eiserkhomai eis vaø nhöõng ñoäng töø lieân heä, taùc giaû cho thaáy raèng eispheroâ eis laø ñem vaøo trong, chöù khoâng phaûi ñem ñeán, daãn ñeán. Vaø töø ñoù, taùc giaû ñöa ñeán moät caâu keát luaän raát quan troïng, laø : phaân bieät giöõa ‚ñem ñeán‛ vaø ‚ñem vaøo trong‛ laø then choát cuûa vaán ñeà, vì ‚ñeán côn caùm doã‛ chæ laø lieàu mình tôùi côn caùm doã, coøn ‚vaøo trong côn caùm doã‛ laø töï noäp mình, laø öng thuaän theo côn caùm doã, laø sa côn caùm doã. Trong Kinh Thaùnh (cuõng nhö trong vaên chöông Do- thaùi thôøi baáy giôø), coù nhieàu ñoaïn vaên laøm saùng toû loái noùi ‚ñi vaøo trong côn caùm doã‛. Ví duï : Mt 26,41. Trong ñoaïn vaên naøy, Ñöùc Gieâ-su baûo caùc moân ñeä caàu nguyeän ñeå khoûi ‚ñi vaøo trong côn caùm doã‛. Noùi nhö theá, Ngöôøi khoâng coù yù baûo caùc moân ñeä xin cho khoûi bò caùm doã, vì vöøa tröôùc ñoù, Ngöôøi tieân baùo caùc oâng seõ bò caùm doã (Mc 14,27 ; Mt 26,31), Xa-tan xin vaø ñöôïc pheùp saøng saåy caùc moân ñeä, oâng Pheâ-roâ seõ bò thöû thaùch vaø Ngöôøi ñaõ caàu xin cho oâng khoûi maát loøng tin (Lc 2,31-32). Vì theá, xin cho khoûi ñi vaøo trong côn caùm doã laø xin sao cho, khi côn caùm doã ñeán, anh em ñöôïc trung thaønh, ñöøng bò thua, ñöøng rôi vaøo baãy, ñöøng öng thuaän theo côn caùm doã (x. J. Carmignac, Recherches sur Le Notre Peøre, tr. 273). Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 119
Moät ví duï khaùc ôû 1 Cr 10,13 : ‚Thöû thaùch ñaõ xaûy ñeán cho anh em, Thieân Chuùa seõ khoâng ñeå anh em bò thöû thaùch quaù söùc anh em.‛ Moät caùch giaùn tieáp, thaùnh Gia-coâ-beâ (1,13) cuõng höôùng chuùng ta veà nghóa aáy, oâng noùi : ‚Bò caùm doã, thì ñöøng ai noùi : toâi bò Thieân Chuùa caùm doã, vì Thieân Chuùa… khoâng caùm doã ai.‛ Vì theá, Ngöôøi cuõng chaúng ñöa ai vaøo côn caùm doã. Vaø cuõng vì theá, khi Ngöôøi daïy chuùng ta xin, chaéc chaén Ngöôøi khoâng daïy chuùng ta xin Thieân Chuùa ñöøng daãn chuùng ta vaøo côn caùm doã, vì Thieân Chuùa khoâng bao giôø laøm nhö theá. Neân ñieàu Ngöôøi daïy chuùng ta xin, laø xin ñöøng ñeå chuùng ta sa ngaõ. Sau naøy, ña soá caùc giaùo phuï vaø caùc nhaø thaàn hoïc cuõng hieåu nhö vaäy (J. Carmignac, Recherches sur Le Notre Peøre, tr. 274-281). Sau khi caân nhaéc hai caùch hieåu chöõ meâ eisenegkeâs, chuùng toâi xin ñeà nghò caùch thöù hai vaø caâu kinh seõ giöõ nguyeân nhö xöa nay, laø : xin ñöøng ñeå chuùng con (sa chöôùc caùm doã). 2) chöôùc (caùm doã). Theo caùc taùc giaû, côn thöû thaùch noùi ôû ñaây laø côn caùm doã cuoái cuøng trong thôøi caùnh chung, côn caùm doã maø caùc moân ñeä sôï vaø caàu xin Thieân Chuùa gìn giöõ cho khoûi sa vaøo (Mc 13,19-20, x. soá 3 ôû phaàn ghi chuù). Coù theå dòch chöõ peirasmos aáy laø ‚côn caùm doã‛ hoaëc ‚chöôùc caùm doã‛. Chöõ ‚côn‛ noùi ñöôïc ‚tình traïng bieán ñoåi cuûa söï vieäc theo chieàu ñoät nhieân xaáu ñi hoaëc trôû neân 120 Chung tay traàm troïng‛ (Töø ñieån tieáng Vieät, Haø Noäi 1977). Coøn chöõ ‚chöôùc‛ chæ söï xaáu xa cuûa söï caùm doã. Maø, vì söï caùm doã voán ñaõ laø xaáu, neân chöõ ‚chöôùc‛ khoâng theâm ñöôïc tö töôûng naøo cho chöõ caùm doã. Tuy nhieân, neáu dòch meâ eisenegkeâs eis laø ‚xin ñöøng ñeå chuùng con sa‛, thì buoäc tình phaûi duøng chöõ ‚chöôùc‛. Vì ngöôøi ta noùi ‚sa chöôùc caùm doã‛, chöù khoâng ai noùi ‚sa côn caùm doã‛. Vaû laïi, söï phaân bieät giöõa ‚côn‛ vaø ‚chöôùc‛ coù leõ quaù tinh vi vaø ít ngöôøi quan taâm ñeán ; neân neáu choïn chöõ ‚chöôùc‛ vaø boû chöõ ‚côn‛, yù nghóa cuûa lôøi nguyeän cuõng khoâng maát maùt laø bao. Vaäy xin ñeà nghò dòch : Xin ñöøng ñeå chuùng con sa chöôùc caùm doã. 3) tay aùc thaàn. Chöõ tou poneârou coù theå hieåu ñöôïc hai caùch. Theo caùch thöù nhaát, chöõ aáy laø chöõ to poneâron ôû thuoäc caùch (geùnitif) vaø coù nghóa laø ‚cuûa söï döõ‛. Theo caùch thöù hai, chöõ aáy laø chöõ ho poneâros ôû thuoäc caùch vaø coù nghóa laø ‚cuûa ngöôøi döõ‛. Vì leõ chöõ aáy coù theå coù hai nghóa, neân chuùng ta thöôøng thaáy hai caùch dòch aáy trong caùc baûn dòch. Tuy nhieân, chuùng ta neân choïn caùch thöù hai vì nhieàu lyù do. Tröôùc heát, xöa nay (x. J. Dupont, Le Notre Peøre, tr. 31), ña soá caùc taùc giaû ñeàu hieåu theo nghóa thöù hai. Vaû laïi, veà vaên phaïm, theo leä thöôøng, thì tuùc töø cuûa ruomai apo laø ngöôøi, coøn tuùc töø cuûa ruomai ek laø söï. ÔÛ ñaây, giôùi töø cuûa ñoäng töø ruomai laø apo. Neân tou poneârou ôû ñaây phaûi hieåu laø ‚cuûa keû döõ‛. Sau heát, veà yù nghóa, Kinh Thaùnh thöôøng noùi ma quyû rình raäp nuoát chuùng ta (1 Pr Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 121
5,8-9). Maø, trong Kinh Thaùnh noùi chung vaø trong saùch Maùt-theâu noùi rieâng (Mt 5,37 ; 13,9.38, x. soá 4 ôû phaàn ghi chuù), ma quyû, Xa-tan cuõng thöôøng goïi laø keû döõ. Neân ôû ñaây, tou poneârou phaûi hieåu laø danh töø gioáng ñöïc ôû thuoäc caùch vaø coù nghóa laø ‚cuûa keû döõ‛. Baây giôø phaûi dòch laøm sao ? Coù theå dòch tou poneârou laø : cuûa aùc thaàn, hung thaàn, quyû döõ, aùc quyû. Xeùt veà yù nghóa, vaên chöông vaø aâm ñieäu cuûa caâu, thì chöõ ‚cuûa aùc thaàn‛ laø thích hôïp hôn caû. Nhöng phaûi theâm chöõ ‚tay‛. Vì theo töï ñieån (x. Leâ Vaên Ñöùc vaø Leâ Ngoïc Truï, Vieät Nam Töï ñieån), chöõ ‚aùc thaàn‛ coù nghóa laø ‚hung thaàn, thaàn döõ‛, nhöng cuõng coù nghóa laø ‚thaàn trong vieäc tröøng phaït keû aùc‛, moät oâng thaàn thöïc thi moät coâng vieäc tuy ñoäc aùc, nhöng hôïp vôùi leõ phaûi. Thaät ra, trong maïch vaên, chöõ ‚aùc thaàn‛ naøy khoâng theå hieåu theo nghóa toát (keû thöïc thi ñöùc coâng bình cuûa Thieân Chuùa). Vì Ñöùc Gieâ-su khoâng theå daïy chuùng ta xin nhöõng gì nghòch vôùi chöông trình cuûa Chuùa Cha. Maø xin Chuùa Cha cöùu khoûi tay ngöôøi thöïc thi ñöùc coâng bình cuûa Chuùa Cha, laø xin khoûi ñieàu traùi ngöôïc vôùi chöông trình Thieân Chuùa. Tuy vaäy, ñeå traùnh söï hieåu laàm, ñeå caâu kinh ñöôïc trong saùng, xin ñeà nghò theâm chöõ ‚tay‛. Chöõ ‚tay‛ coù theå hieåu ñöôïc hai caùch. Tröôùc heát, tay laø boä phaän thuoäc töù chi, chi treân, töø vai ñeán ngoùn tay hoaëc baøn tay. Nhöng chöõ naøy phaûi hieåu theo nghóa boùng khi noùi veà nhöõng thöïc theå voâ hình, ví duï khi noùi : ‚trong tay Ngaøi, laïy Chuùa, con xin phoù thaùc hoàn con‛, hoaëc khi noùi ‚rôi vaøo tay ma quyû‛. Cuõng theá, chuùng ta noùi : xin 122 Chung tay cöùu khoûi tay aùc thaàn. Thöù ñeán, ‚tay‛ coøn coù nghóa laø ‚ngöôøi noåi baät‛ (Leâ Vaên Ñöùc vaø Leâ Ngoïc Truï, Vieät Nam Töï ñieån), coù moät ñaëc ñieåm xaáu (Töø ñieån tieáng Vieät, Haø Noäi), ví duï : tay giang hoà, tay aên cöôùp. Trong maïch vaên aáy, nhaát laø vôùi yù nghóa thöù hai cuûa chöõ ‚tay‛ nhö vöøa noùi, thì chöõ ‚aùc thaàn‛ khoâng theå hieåu theo nghóa toát ñöôïc, maø phaûi hieåu theo nghóa xaáu. Vì theá, thay vì laáy laïi caâu vaên hieän coù (nhöng cöùu chuùng con cho khoûi söï döõ), chuùng toâi xin ñeà nghò dòch laø : nhöng xin cöùu khoûi tay aùc thaàn.
III. LÔØI NOÙI CHOÙT
ÔÛ caùc nöôùc, vieäc dòch kinh Laïy Cha vaø dòch ñi dòch laïi nhieàu laàn laø moät vieäc thöôøng coù. Trong tieáng Phaùp chaúng haïn, kinh Laïy Cha ñöôïc caùc nhaø Kinh Thaùnh vaø thaàn hoïc gia nghieân cöùu, chuù giaûi vaø dòch ñi dòch laïi khoâng döôùi chín möôi laàn (x. J. Carmignac, Recherches sur Le Notre Peøre, tr. 402-436). Vaäy vieäc nghieân cöùu, chuù giaûi vaø dòch laïi kinh Laïy Cha trong tieáng Vieät cuõng laø vieäc deã hieåu. Chaúng nhöõng laø deã hieåu, maø phaûi noùi laø caàn thieát ñeå ñaùp öùng nhu caàu hoïc hoûi vaø muïc vuï. Ñoù laø muïc ñích cuûa nhöõng trang naøy. Vaû laïi, baûn dòch maø chuùng toâi xin ñeà nghò ñaây, chaéc chaén coøn nhieàu thieáu soùt. Nhöng, ñang khi chôø ñôïi yù kieán vaø söï ñoùng goùp cuûa moïi ngöôøi, chuùng toâi xin trình baøy baûn dòch naøy, vaø mong raèng söï coá gaéng cuûa chuùng Giaûi thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1976 123 toâi seõ giuùp ñoäc giaû thaáy theâm nhöõng choã khoù cuûa nguyeân vaên vaø nhöõng khuyeát ñieåm cuûa baûn dòch hieän duøng.
PHAÀN GHI CHUÙ
(1) Kinh Qaddish, vieát baèng tieáng A-ram, laø lôøi daân Híp-ri xöa ñaõ duøng chuùc nhau khi keát thuùc nhöõng buoåi kinh nguyeän trong hoäi ñöôøng. Kinh aáy ñöôïc dòch sang tieáng Phaùp nhö sau : ‚Que le Peøre ceùleste accueille la prieøre de toute la maison d’Israel. Que soit glorifieù et sanctifieù son grand Nom dans le monde qu’il a creùe selon sa volonteù. Qu’il fasse preùvaloir son Reøgne en votre vie et dans vos jours et dans la vie de toute la maison d’Israel bientoât et dans un temps prochain. Amen.‛ (x. A. Hamman, La Prieøre, tr. 99 ; J. Jeùreùmias, Paroles de Jeùsus, tr. 70). (2) Dó nhieân, ‚Thieân Chuùa, Ñaáng ngöï treân trôøi‛ khoâng coù nghóa laø Ngöôøi chæ ôû treân trôøi maø thoâi, nhöng coøn coù nghóa laø : tuy gaàn guõi vôùi chuùng ta, Thieân Chuùa khoâng nhö nhöõng ngöôøi cha traàn the,á maø traùi laïi, Ngöôøi laø Ñaáng sieâu vieät vaø toaøn naêng, töø trôøi cao thoáng trò toaøn coõi ñòa caàu (x. NT, TOB, tr. 58, w). (3) X. E. Lohmeyer, Das Vater unser, tr. 144 ; J. Jeùreùmias, Paroles de Jeùsus, tr. 77 ; P. Bonnard, 124 Chung tay l’Evangile selon saint Matthieu (Paris 1963, Delachaux) tr. 86-87. (4) X. P. Bonnard, l’Evangile selon saint Matthieu, tr. 87 ; J. Dupont, Le Notre Peøre, tr. 31, d. So saùnh Mt 6,13 vôùi 2 Tx 3,3 vaø Ga 17,15.
Baûn dòch Kinh Thaùnh duøng trong Phuïng Vuï… 125
Baûn dòch Kinh Thaùnh duøng trong Phuïng Vuï…
BAÛN DÒCH KINH THAÙNH DUØNG TRONG PHUÏNG VUÏ COÙ PHAÛI DÒCH THEO BAÛN LA-TINH KHOÂNG ?
Laâu laâu thaáy coù ngöôøi noùi : Baûn dòch Kinh Thaùnh duøng trong Phuïng Vuï phaûi dòch theo baûn La-tinh Nova Vulgata. Uyû Ban Giaùm Muïc ñaëc traùch Phuïng Töï, trong thö ñeà ngaøy 31-08-1997 kính göûi Ñöùc Hoàng Y vaø quyù Ñöùc Cha trong Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc (HÑGM) Vieät Nam, ñaõ coù yù kieán veà vaán ñeà naøy trong phaàn I cuûa böùc thö mang tieâu ñeà : ‚Giaù trò tieâu chuaån cuûa baûn dòch Nova Vulgata‛ vaø keát luaän : ‚Theo yù Hoäi Thaùnh, khoâng baét buoäc phaûi dòch töø baûn dòch La-tinh.‛ Môùi ñaây chuùng toâi laïi nghe noùi raèng moät vò tieán só giaùo luaät ñaõ phaùt bieåu : ‚Phaûi dòch töø baûn La-tinh.‛ Vaäy chuùng ta thöû xem laïi : I. Caùc vaên kieän chính thöùc cuûa Hoäi Thaùnh noùi gì ? II. Caùc baûn dòch Phuïng Vuï baèng caùc thöù tieáng ñaõ laøm theá naøo ?
I. CAÙC VAÊN KIEÄN CHÍNH THÖÙC CUÛA HOÄI THAÙNH Thoâng ñieäp Divino afflante Spiritu (1943) cuûa Ñöùc Pi-oâ XII laø vaên kieän ñaõ môû ñaàu phong traøo hoïc hoûi Kinh 126 Chung tay
Thaùnh trong Hoäi Thaùnh Coâng Giaùo trong thôøi ñaïi chuùng ta. Thoâng ñieäp naøy khuyeán khích nghieân cöùu Kinh Thaùnh trong nguyeân ngöõ, vì ‚nguyeân vaên do chính taùc giaû thaùnh vieát thì coù uy tín (auctoritas) vaø giaù trò (pondus) hôn baát cöù baûn dòch naøo, duø laø raát toát, thôøi xöa hoaëc thôøi nay‛ (Enchiridion biblicum, soá 547) (1). ÔÛ choã naøy cuõng nhö sau ñaây, nhöõng choã nhaán maïnh laø do chuùng toâi). Hieán cheá Sacrosanctum Concilium (04-12-1963) veà Phuïng Vuï coù noùi ñeán ‚baûn dòch baûn vaên La-tinh ra tieáng ñòa phöông, ñeå duøng trong Phuïng Vuï‛ (soá 36, §4, Enchiridion documentorum instaurationis liturgicae [EDIL] I, soá 36) (2). Nhöng ñaây noùi chung veà baûn dòch Phuïng Vuï, khoâng nhaèm rieâng ñeán Kinh Thaùnh. Huaán thò Inter Oecumenici (26-09-1964) cuûa Boä Nghi Leã veà vieäc thöïc thi Hieán cheá veà Phuïng Vuï vieát : ‚Caùc baûn vaên Phuïng Vuï phaûi dòch töø baûn vaên Phuïng Vuï La-tinh. Baûn dòch caùc ñoaïn Kinh Thaùnh caàn phaûi phuø hôïp vôùi baûn vaên Phuïng Vuï La-tinh, nhöng neáu caàn, vaãn coù theå duyeät laïi baûn dòch ñoù theo baûn nguyeân ngöõ hoaëc theo moät baûn dòch khaùc saùng suûa hôn‛ (soá 40, EDIL I, soá 238) (3). Hieán cheá Dei Verbum (18-11-1965) veà maëc khaûi cuûa Thieân Chuùa vieát : ‚Hoäi Thaùnh luoân kính troïng caùc baûn dòch Kinh Thaùnh cuûa Ñoâng Phöông vaø caùc baûn dòch La- tinh, nhaát laø baûn quen goïi laø Vulgata. Nhöng vì Lôøi Thieân Chuùa phaûi hieän dieän cho moïi thôøi ñaïi, neân Hoäi Thaùnh, vôùi loøng töø maãu, lo lieäu ñeå coù caùc baûn dòch thích Baûn dòch Kinh Thaùnh duøng trong Phuïng Vuï… 127 hôïp vaø trung thaønh ñöôïc soaïn ra caùc thöù tieáng, nhaát laø töø caùc baûn nguyeân ngöõ Saùch Thaùnh‛ (soá 22, La Reùveùlation divine, tome I, trang 49-50) (4). Huaán thò cuûa Hoäi Ñoàng Thöïc Thi Hieán Cheá Phuïng Vuï (25-01-1969) veà vieäc phieân dòch caùc baûn vaên Phuïng Vuï vieát ôû soá 31 : ‚Trong Phuïng Vuï Roâ-ma, caùc baûn dòch Kinh Thaùnh phaûi ‘phuø hôïp vôùi baûn vaên Phuïng Vuï La- tinh’ (Huaán thò ngaøy 26-09-1964, soá 40)‛ (5). Soá 32 : ‚Tuy nhieân, trong moät soá tröôøng hôïp, khoâng ñöôïc loaïi tröø ‘caùc baûn dòch thích hôïp vaø trung thaønh ñöôïc soaïn ra caùc thöù tieáng, nhaát laø töø caùc baûn nguyeân ngöõ Saùch Thaùnh’ (…) (Hieán cheá Dei Verbum, soá 22). Thaät laø ñieàu toát, neáu caùc baûn dòch ñöôïc chuaån nhaän duøng trong Phuïng Vuï caøng gaàn heát söùc vôùi caùc baûn dòch Kinh Thaùnh toát nhaát ñöôïc duøng trong moãi ngoân ngöõ‛ (6) (soá 31-32, EDIL I, soá 1230- 1231). Toâng hieán Scripturarum thesaurus (25-04-1979) cuûa Ñöùc Gio-an Phao-loâ II coâng boá aán baûn maãu Nova Vulgata ‚chuû yeáu laø ñeå duøng trong Phuïng Vuï‛ (7), vaø ‚cuõng seõ coù theå laø baûn quy chieáu cho caùc baûn dòch tieáng ñòa phöông duøng trong Phuïng Vuï vaø muïc vuï.‛ (8) Toâng hieán cuõng nhaéc laïi yù kieán cuûa Ñöùc Phao-loâ VI laø aán baûn môùi naøy coù theå ‚laø cô sôû naøo ñoù cho vieäc hoïc hoûi Kinh Thaùnh, nhaát laø ôû nhöõng nôi khoù coù theå tham khaûo caùc thö vieän chuyeân moân‛ (9) (EDIL II, soá 3708-3709, trang 216). Boä Giaùo Luaät (1983) quy ñònh : caùc HÑGM coù quyeàn cho pheùp xuaát baûn caùc baûn dòch Kinh Thaùnh (soá 825) (10), ñoàng thôøi coù traùch nhieäm chuaån bò vaø xuaát baûn 128 Chung tay baûn dòch caùc saùch Phuïng Vuï (soá 838) (11). Nhöng khoâng thaáy choã naøo trong giaùo luaät noùi laø baûn dòch Kinh Thaùnh duøng trong Phuïng Vuï phaûi döïa treân baûn La-tinh.
II. MOÄT SOÁ BAÛN DÒCH PHUÏNG VUÏ Tuy khoâng coù ñaày ñuû taøi lieäu, nhöng chuùng toâi ñaõ coù theå tra cöùu moät soá saùch Phuïng Vuï chính thöùc nhö Saùch Leã Roâ-ma (SLR) vaø Caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï (CGKPV) baèng tieáng YÙ, Anh, Phaùp, Ñöùc. Caùc saùch Phuïng Vuï tieáng YÙ khoâng noùi roõ caùc baøi Kinh Thaùnh ñöôïc dòch töø baûn naøo, coøn veà caùc tieáng khaùc thì chuùng ta coù theå bieát roõ caùc baøi Kinh Thaùnh ñaõ ñöôïc dòch töø ñaâu.
Tieáng Anh SLR. Cuoán Lectionary for Mass (1970), goàm coù taát caû caùc baøi ñoïc trong Thaùnh leã, do HÑGM Hoa Kyø aán haønh, ghi ôû trang IV : ‚Baûn vaên Kinh Thaùnh trong Saùch Baøi Ñoïc naøy laáy töø The Jerusalem Bible‛ (12). Cuoán Daily Roman Missal (aán baûn 1998), goàm coù caùc Thaùnh leã Chuùa nhaät vaø ngaøy trong tuaàn, cuõng noùi töông töï (13). Trong cuoán Kinh Thaùnh naøy, ‚baûn dòch theo nguyeân ngöõ Híp- ri, A-ram vaø Hy-laïp‛ (‚Lôøi noùi ñaàu‛ cuûa The New Jerusalem Bible (1989) in laïi trong The Complete Parallel Bible, 1993, trang XLI). CGKPV. Boä The Liturgy of the Hours (1975), saùch CGKPV chính thöùc baèng tieáng Anh, vieát ôû cuoán I, trang Baûn dòch Kinh Thaùnh duøng trong Phuïng Vuï… 129
4 : ‚Baûn vaên cuûa taát caû caùc baøi ñoïc ñeàu in laïi töø The New American Bible‛ (14). The Catholic Study Bible, trang III, noùi cuoán New American Bible ‚dòch töø caùc nguyeân ngöõ‛ (15).
Tieáng Phaùp SLR. Cuoán La Bible de la Liturgie (1993), goàm coù caùc baøi ñoïc Cöïu Öôùc duøng trong Phuïng Vuï (ngoaøi CGKPV), taát caû caùc thaùnh vònh vaø thaùnh ca duøng trong Phuïng Vuï, vaø toaøn boä Taân Öôùc, vieát ôû trang VI : ‚Nhaèm muïc ñích coâng boá trong coäng ñoaøn Ki-toâ höõu, baûn dòch naøy trong khi trung thaønh theo saùt baûn nguyeân ngöõ, ñaõ coá gaéng laøm sao ñeå caùc ñoäc vieân deã phaùt aâm vaø caùc ngöôøi nghe deã hieåu.‛ (16) CGKPV. Boä La Liturgie des Heures (1980), saùch CGKPV chính thöùc tieáng Phaùp, noùi roõ : caùc baøi ñoïc Kinh Thaùnh laáy töø baûn dòch ñaïi keát Traduction oecumeùnique de la Bible (cuoán I, trang 1755) (17). Baûn dòch naøy, theo ‚Lôøi giôùi thieäu‛ cuûa aán baûn 1994, ‚döïa treân caùc aán baûn pheâ bình toát nhaát cuûa caùc baûn vaên nguyeân ngöõ‛ (trang 8) (18).
Tieáng Ñöùc Chuùng toâi khoâng coù SLR tieáng Ñöùc, nhöng coù CGKPV. Boä Stundenbuch (aán baûn 1989), saùch CGKPV chính thöùc tieáng Ñöùc, khoâng noùi roõ caùc baûn dòch Kinh Thaùnh laáy töø ñaâu, nhöng khi ñoái chieáu thì thaáy laø caùc thaùnh vònh vaø caùc baøi ñoïc Kinh Thaùnh ñeàu laáy töø baûn 130 Chung tay
Einheitsušbersetzung (1980), töùc laø baûn dòch Kinh Thaùnh chung ñöôïc caùc HÑGM caùc mieàn noùi tieáng Ñöùc chuaån nhaän ñeå duøng trong Phuïng Vuï vaø tröôøng hoïc. Trong baûn dòch naøy, caùc thaùnh vònh vaø Taân Öôùc cuõng ñöôïc thöïc hieän chung vôùi Hoäi Thaùnh Tin Laønh Ñöùc. Theo ‚Lôøi ngoû cuøng ñoäc giaû‛ ôû ñaàu aán baûn 1995 cuûa baûn dòch naøy, baûn dòch cuõng döïa treân baûn nguyeân ngöõ (trang VI). * * * Toùm laïi, sau khi tìm ñoïc caùc vaên kieän chính thöùc cuûa Hoäi Thaùnh (phaàn I), chuùng ta thaáy Hoäi Thaùnh tuy vaãn ñeà cao baûn dòch La-tinh Vulgata - sau naøy laø Nova Vulgata -, nhöng moät traät cuõng yù thöùc raèng caàn phaûi chuù troïng ñeán baûn nguyeân ngöõ cuûa Kinh Thaùnh vaø khuyeán khích dòch Kinh Thaùnh töø nguyeân ngöõ, nhaát laø trong thôøi gian gaàn ñaây. Baûn Nova Vulgata ñöôïc coâng boá vôùi muïc tieâu : – duøng trong Phuïng Vuï, khi cöû haønh baèng tieáng La-tinh ; – duøng laøm baûn quy chieáu cho caùc baûn dòch tieáng ñòa phöông coù muïc ñích Phuïng Vuï. Do ñoù, theo yù Hoäi Thaùnh, baûn dòch Kinh Thaùnh duøng trong Phuïng Vuï khoâng baét buoäc phaûi dòch töø baûn La-tinh. Nhö chuùng ta ñaõ thaáy treân ñaây (phaàn II), caùc baûn dòch Phuïng Vuï coù uy tín baèng tieáng Anh, Phaùp, Ñöùc cuõng ñaõ hieåu nhö theá : caùc baûn aáy döïa treân nguyeân ngöõ Baûn dòch Kinh Thaùnh duøng trong Phuïng Vuï… 131 vaø khoâng nhaát thieát dòch caùc ñoaïn Kinh Thaùnh töø tieáng La-tinh. Nhoùm Phieân Dòch CGKPV, khi dòch Kinh Thaùnh, cuõng dòch töø nguyeân ngöõ. Khi naøo nguyeân ngöõ coù nhieàu caùch ñoïc khaùc nhau (dò baûn), hoaëc nhieàu caùch hieåu, nhieàu caùch dòch, thì chuùng toâi quy chieáu Nova Vulgata. Thieát töôûng ñoù laø caùch laøm vöøa ñaùp öùng ñoøi hoûi cuûa khoa nghieân cöùu Kinh Thaùnh ngaøy nay, vöøa hôïp vôùi tinh thaàn Hoäi Thaùnh. Thöù Tö Leã Tro, ngaøy 28-02-2001 Thay maët Nhoùm Phieân Dòch CAÙC GIÔØ KINH PHUÏNG VUÏ G. Traàn Ngoïc Thao A. Traàn Phuùc Nhaân (1) ‚Eadem igitur ratione primigenium illum textum explanari oportet, qui ab ipso sacro auctore conscriptus maiorem auctoritatem maiusque pondus habet, quam quaelibet, utut optima, sive antiqua sive recentior conversio ; quod facilius profecto utiliusque fieri potest, si cum cognitione linguarum etiam solida criticae artis peritia, ad eumdem textum quod attinet, coniungitur.‛ (2) ‚Conversio textus latini in linguam vernaculam in Liturgia adhibenda, a competenti auctoritate ecclesiastica territoriali, de qua supra, approbari debet.‛ 132 Chung tay
(3) ‚Populares textuum liturgicorum interpretationes fiant e textu liturgico latino. Pericoparum autem biblicarum versio eidem textui liturgico latino conformis sit oportet, integra manente facultate illam ipsam versionem, si expediat, juxta textum primigenium vel aliam versionem magis perspicuam recognoscendi.‛ (4) ‚(Ecclesia) versiones orientales et versiones latinas, praecipue illam quam Vulgatam vocant, semper in honore habet. Cum autem verbum Dei omnibus temporibus praesto esse debeat, Ecclesia materna sollicitudine curat, ut aptae ac rectae exarentur in varias linguas versiones, praesertim ex primigenis Sacrorum Librorum textibus.‛ (5) ‚Les traductions bibliques doivent, dans la liturgie romaine, ‘eâtre conformes au texte liturgique latin’ (Instruction du 26 septembre 1964, n. 40a).‛ (6) ‚Il ne faut pourtant pas exclure, en certains cas, ‘des traductions approprieùes et exactes faites dans les diverses langues, de preùfeùrence aø partir des textes originaux des Livres saints …’ (Constitution Dei Verbum, n. 22). Il est bon que les traductions approuveùes pour la liturgie soient aussi proches que possible des meilleures versions bibliques en usage dans la meâme langue.‛ (7) ‚Nos harum Litterarum vi Novam Vulgatam Bibliorum Sacrorum editionem ‘typicam’ declaramus Baûn dòch Kinh Thaùnh duøng trong Phuïng Vuï… 133
et promulgamus, praesertim in sacra Liturgia utendam‛ (soá 3709). (8) ‚Haec Nova Vulgata editio etiam huiusmodi esse poterit, ut ad eam versiones vulgares referantur, quae usui liturgico et pastorali destinantur‛ (soá 3708). (9) ‚Ut verbis utamur Pauli VI, Decessoris Nostri, ‘cogitare licet eam (= hanc Novam Vulgatam editionem) certum quoddam fundamentum esse, in quo studia biblica … innitantur, maxime ubi bibliothecae, specialibus disciplinis patentes, difficilius consuli possunt’.‛ (soá 3708). (10) ‚Ut eorundem (= librorum sacrarum Scripturarum) versiones in linguam vernaculam edi possint, requiritur ut ab eadem auctoritate (= ab Apostolica Sede aut ab Episcoporum conferentia) sint approbatae‛ (Codex Iuris Canonici, can. 825 § 1). (11) ‚Ad Episcoporum conferentias spectat versiones librorum liturgicorum in linguas vernaculas, convenienter intra limites in ipsis libris liturgicis definitos aptatas, parare, easque edere, praevia recognitione Sanctae Sedis‛ (Codex Iuris Canonici, can. 838 § 3). (12) ‚The text of the Bible included in this lectionary is taken from The Jerusalem Bible.‛ 134 Chung tay
(13) ‚Scriptural readings taken from The Jerusalem Bible‛ (trang VIII). (14) ‚The texts of all Biblical Readings are reproduced with permission from The New American Bible.‛ (15) ‚New American Bible translated from the Original Languages.‛ (16) ‚Destineùe aø eâtre proclameùe dans l’assembleùe chreùtienne, cette traduction a chercheù, dans une fideùliteù rigoureuse au texte original, aø favoriser la diction des lecteurs et la compreùhension des auditeurs.‛ (17) ‚Avec l’aimable autorisation des eùditions du ‘Cerf’ et ‘des Bergers et des Mages’, les textes sont emprunteùs aø la ‘traduction oecumeùnique de la Bible’.‛ (18) ‚La meùthode de travail, adopteùe deøs l’origine, a tenu compte de deux exigences fondamentales : la rigueur scientifique d’une traduction nouvelle eùtablie sur la base des meilleures eùditions critiques des textes originaux … et la neùcessiteù d’un travail veùritablement commun pour chacun des livres bibliques.‛ Trôû laïi vaán ñeà : Baûn Kinh Thaùnh duøng trong Phuïng Vuï… 135
Trôû laïi vaán ñeà : Baûn Kinh Thaùnh duøng trong Phuïng Vuï…
TRÔÛ LAÏI VAÁN ÑEÀ : BAÛN KINH THAÙNH DUØNG TRONG PHUÏNG VUÏ PHAÛI DÒCH THEO BAÛN NAØO ?
Ngaøy 28-02-2001, chuùng toâi ñaõ vieát moät baøi mang nhan ñeà : ‚Baûn dòch Kinh Thaùnh duøng trong Phuïng Vuï coù phaûi dòch theo baûn La-tinh khoâng ?‛ Do moät söï ngaãu nhieân, ñuùng moät thaùng sau, ngaøy 28-03-2001, Boä Phuïng Töï vaø Kyû Luaät Bí Tích ñaõ coâng boá Huaán thò soá 5 ‚ñeå thöïc thi nghieâm chænh Hieán Cheá Coâng Ñoàng Va-ti-ca-noâ II veà Phuïng Vuï Thaùnh‛, vôùi ñeà taøi : Vieäc söû duïng caùc ngoân ngöõ ñòa phöông trong vieäc xuaát baûn caùc saùch cuûa Phuïng Vuï Roâ-ma. Veà Huaán thò naøy, coù raát nhieàu ñieàu phaûi noùi, nhöng laàn naøy chuùng toâi chæ chuù troïng ñeán moät ñieåm caên baûn coù lieân heä ñeán baøi vieát ngaøy 28-02 cuûa chuùng toâi : baûn dòch Kinh Thaùnh duøng trong Phuïng Vuï phaûi dòch theo baûn naøo ?
1. YÙ kieán cuûa linh muïc Vinh Sôn Nguyeãn Theá Thuû Linh muïc Nguyeãn Theá Thuû, giaùo sö Ñaïi Chuûng Vieän Thaùnh Giu-se, Thaønh phoá Hoà Chí Minh, cuõng ñaõ ñeà caäp ñeán vaán ñeà naøy trong cuoán Caùc nguyeân taéc caên baûn veà Phuïng Vuï (xuaát baûn thaùng 09-2001), ôû trang 133- 134, nhö sau : 136 Chung tay
‚Ñeå thöïc hieän ñuùng ñaén vieäc chuyeån dòch caùc saùch Phuïng Vuï sang ngoân ngöõ ñòa phöông, Boä Phuïng Töï vaø Kyû Luaät Bí Tích ban haønh Huaán thò soá 5, ngaøy 28 thaùng 3 naêm 2001, vôùi nhöõng nguyeân taéc caên baûn nhö sau : (…) Baûn vaên Kinh Thaùnh ñöôïc choïn laøm chuaån möïc ñeå dòch vaø duøng trong Phuïng Vuï laø Baûn Taân Phoå Thoâng baèng tieáng La-tinh (Nova Vulgata). (…) Toaø Thaùnh quy ñònh baûn vaên Kinh Thaùnh baèng tieáng La-tinh ñöôïc xem laø baûn vaên nguyeân thuyû ñeå chuyeån dòch duøng trong cöû haønh Phuïng Vuï.‛ Tröôùc heát, chuùng toâi nhaän xeùt raèng : taùc giaû noùi laø mình ñöa ra ‚nhöõng nguyeân taéc caên baûn‛ cuûa Huaán thò soá 5, nhöng khoâng phaân bieät roõ ñaâu laø ‚nhöõng nguyeân taéc caên baûn‛ ñoù, ñaâu laø lôøi cuûa chính taùc giaû. Do ñoù, neáu khoâng coù baûn vaên Huaán thò tröôùc maét, ngöôøi ñoïc seõ coù theå cho raèng taát caû laø lôøi cuûa Huaán thò.
2. Quy ñònh cuûa Huaán thò soá 5 Vaäy toát nhaát laø chuùng ta daãn chính baûn vaên Huaán thò ôû soá 24 lieân quan ñeán vaán ñeà treân. Chuùng toâi dòch töø baûn La-tinh (coù tham chieáu baûn tieáng Phaùp) : ‚Ngoaøi ra, tuyeät ñoái khoâng ñöôïc pheùp dòch töø nhöõng baûn dòch ñaõ thöïc hieän ra nhöõng ngoân ngöõ khaùc, bôûi vì phaûi dòch tröïc tieáp töø nguyeân baûn, töùc laø töø tieáng La- tinh, ñoái vôùi caùc baûn vaên Phuïng Vuï do Hoäi Thaùnh soaïn ra, vaø töø tieáng Híp-ri, A-ram hay Hy-laïp, tuyø theo tröôøng hôïp, ñoái vôùi caùc baûn vaên Kinh Thaùnh. Cuõng vaäy, Trôû laïi vaán ñeà : Baûn Kinh Thaùnh duøng trong Phuïng Vuï… 137 khi soaïn nhöõng baûn dòch Saùch Thaùnh ñeå duøng trong Phuïng Vuï, thöôøng phaûi tham chieáu baûn vaên Nova Vulgata ñaõ ñöôïc Toaø Thaùnh coâng boá, ñeå tuaân theo truyeàn thoáng chuù giaûi rieâng cuûa Phuïng vuï La-tinh, nhö ñöôïc trình baøy ôû choã khaùc trong Huaán thò naøy.‛ (1) Theo nhöõng choã khaùc cuûa Huaán thò, caàn theo baûn Nova Vulgata, töùc laø truyeàn thoáng Phuïng Vuï La-tinh : – khi coù nhöõng caùch ñoïc khaùc nhau (dò baûn) cuûa moät baûn vaên hay nhöõng thöù töï caâu khaùc nhau (soá 37) ; nhaát laø ñoái vôùi nhöõng yeáu toá quan troïng do lieân heä vôùi vaên maïch phuïng vuï (soá 38) ; – khi coù nhöõng caùch hieåu vaø caùch dòch khaùc nhau veà moät baûn vaên (soá 41).
3. Nghó gì veà yù kieán cuûa linh muïc Nguyeãn Theá Thuû ? Töø nhöõng tìm hieåu treân, chuùng toâi thaáy cha Thuû noùi ñuùng khi vieát : ‚Baûn vaên Kinh Thaùnh ñöôïc choïn laøm chuaån möïc ñeå dòch vaø duøng trong Phuïng Vuï laø Baûn Taân Phoå Thoâng baèng tieáng La-tinh (Nova Vulgata)‛, neáu hieåu chuaån möïc laø ‚caùi ñöôïc choïn laøm caên cöù ñeå ñoái chieáu, ñeå höôùng theo ñoù maø laøm cho ñuùng‛ (Töø Ñieån Tieáng Vieät, 2000). Nhöng cha Thuû khoâng dieãn ñaït ñuùng yù cuûa Huaán thò khi vieát : ‚Toaø Thaùnh quy ñònh baûn vaên Kinh Thaùnh baèng tieáng La-tinh ñöôïc xem laø baûn vaên nguyeân thuyû ñeå 138 Chung tay chuyeån dòch duøng trong cöû haønh Phuïng Vuï.‛ Nhö ñaõ noùi treân, theo soá 24 cuûa Huaán thò, khoâng ñöôïc pheùp dòch töø moät baûn dòch (2), nhöng phaûi dòch Kinh Thaùnh tröïc tieáp töø baûn vaên nguyeân thuyû (ex textibus originalibus), töùc laø töø tieáng Híp-ri, A-ram hay Hy-laïp, coù tham chieáu baûn Nova Vulgata neáu laø baûn dòch duøng trong Phuïng Vuï. * * * Toùm laïi, Huaán thò soá 5 quy ñònh : Baûn Kinh Thaùnh duøng trong Phuïng Vuï phaûi dòch töø nguyeân ngöõ Híp-ri, A-ram hay Hy-laïp, coù tham chieáu Nova Vulgata. Khi naøo nguyeân ngöõ coù nhieàu caùch ñoïc khaùc nhau, hoaëc nhieàu caùch hieåu, nhieàu caùch dòch, thì baûn dòch phaûi quy chieáu Nova Vulgata. Ngaøy 14 thaùng 12 naêm 2001 Thay maët Nhoùm Phieân Dòch CAÙC GIÔØ KINH PHUÏNG VUÏ G. Traàn Ngoïc Thao A. Traàn Phuùc Nhaân (1) Tieáng La-tinh : Praeterea omnino non licet translationes fieri e translationibus iam in alias linguas peractis, cum immediate ex textibus originalibus oporteat eas deduci, scilicet, de latino, quod spectat ad textus liturgicos manu ecclesiastica compositos, de lingua hebraica, aramaica vel graeca, si casus fert, quod respicit ad textus Trôû laïi vaán ñeà : Baûn Kinh Thaùnh duøng trong Phuïng Vuï… 139
Sacrarum Scripturarum (Cf. S. RITUUM CONGR., Instr. Inter Oecumenici, n. 40, a: AAS 56 (1964) 885). Item in exarandis translationibus Sacrorum Bibliorum ad usum liturgicum, pro more inspiciendus est ut subsidium textus Novae Vulgatae editionis a Sede Apostolica promulgatae, ad traditionem exegeticam servandam, quae peculiariter ad Liturgiam Latinam spectat, sicut alibi in hac Instructione ext expositum. Tieáng Phaùp : De plus, il n’est pas licite de faire des traductions aø partir d’autres traductions, deùjaø reùaliseùes en d’autres langues, car il faut les effectuer directement aø partir des textes originaux, aø savoir de ceux qui sont reùdigeùs en latin pour les textes liturgiques de composition eccleùsiastique, et aussi, selon le cas, de l’heùbreu, de l’arameùen, ou du grec, en ce qui concerne les textes des Saintes Ecritures. De meâme, en reùalisant des traductions de la Sainte Bible en vue d’un usage liturgique, on doit normalement consulter le texte de la Neùo-Vulgate promulgueùe par le Sieøge Apostolique, afin de se conformer aø la tradition d’interpreùtation qui est propre aø la Liturgie Latine, comme, par ailleurs, cela est stipuleù dans la preùsente Instruction. (2) Baûn Nova Vulgata cuõng chæ laø moät baûn dòch.
140 Chung tay
Vaøi suy nghó nhaân tuoåi troøn 70 141
Vaøi suy nghó nhaân tuoåi troøn 70
VAØI SUY NGHÓ NHAÂN TUOÅI TROØN 70
Toâi sinh ngaøy 25-11-1932 (trong giaáy khai sinh, thaày toâi coøn ghi roõ theâm : ‚Hoài 21 giôø 10 phuùt, ngaøy 28 thaùng 10 naêm Baûo Ñaïi thöù 7‛). Nhö vaäy hoâm nay toâi ñöôïc chaün 70 tuoåi. Theo quan nieäm AÙ Ñoâng coå truyeàn, ‚nhaân sinh thaát thaäp coå lai hy‛, nghóa laø : ‚ñôøi ngöôøi baûy chuïc xöa nay hieám‛. Trong Kinh Thaùnh, soá 70 laø moät con soá troøn, Thaùnh vònh 90,10 cuõng noùi : “Coäng nieân tueá trong ngoaøi baûy chuïc, maïnh gioûi chaêng laø ñöôïc taùm möôi.” Naêm nay cuõng laø ñuùng 40 naêm toâi veà Vieät Nam (1962-2002), sau 12 naêm du hoïc ôû Phaùp, YÙ. Ñaøng khaùc, keå töø naêm 1966, khi anh toâi laø cha Traàn Phuùc Haïnh (nhaïc só Vinh Haïnh) qua ñôøi ôû tuoåi 35, maõi ñeán nay gia ñình toâi môùi coù hai caùi tang lôùn : naêm 2001 me toâi maát, thoï 100 tuoåi ; roài naêm 2002 cha Traàn Phuùc Long, anh caû toâi, qua ñôøi ôû tuoåi 81. Vì theá ñaây laø moät dòp ñeå toâi döøng laïi suy nghó moät chuùt veà cuoäc ñôøi, quaù khöù, hieän taïi vaø töông lai. 142 Chung tay
I. NHÌN LAÏI QUAÙ KHÖÙ
70 naêm cuoäc ñôøi : thoaït nghe coù veû laâu, nhöng thaät söï ñaõ qua ñi raát choùng, tuoåi thô aáu töôûng chöøng nhö môùi ngaøy hoâm qua ; ñuùng laø ‚thôøi giôø thaám thoaét thoi ñöa‛. Taï ôn Chuùa, vì thôøi coøn nhoû toâi ñaõ nhaän ñöôïc moät neàn giaùo duïc ñaày yeâu thöông nhöng cuõng ñoøi hoûi, trong gia ñình, nhôø thaày me vaø 11 anh chò em toâi. Sau ñoù, trong caùc chuûng vieän ôû Vieät Nam, Phaùp, vaø Roâ-ma, toâi cuõng ñöôïc huaán luyeän khaù chu ñaùo veà caùc maët nhaân baûn, tu ñöùc vaø hoïc vaán. Ñeán naêm 30 tuoåi, toâi baét ñaàu laøm vieäc taïi Vieät Nam, haàu nhö chæ trong moät laõnh vöïc duy nhaát laø Kinh Thaùnh, qua vieäc daïy hoïc ôû Ñaïi Chuûng Vieän Hueá töø naêm 1963 ñeán nay (coù giaùn ñoaïn moät soá naêm) vaø vieäc dòch thuaät vôùi Nhoùm Phieân Dòch Caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï töø naêm 1971 ñeán nay. Toâi cuõng bieát ôn nhöõng ai Chuùa ñaõ duøng ñeå hun ñuùc neân con ngöôøi cuûa toâi : khoâng nhöõng thaân nhaân, maø caû caùc thaày daïy, aân nhaân, ñoàng nghieäp, baïn höõu vaø hoïc troø. Ñaëc bieät trong quaù trình phuïc vuï, toâi muoán nhaéc laïi ôû ñaây : (1) Caùc cha Xuaân Bích, vì khi coøn laø linh muïc treû ‚môùi ra ngheà‛ daïy hoïc, toâi ñaõ ñöôïc huaán luyeän noái daøi, nhôø laøm vieäc vôùi caùc ngaøi. (2) Caùc anh chò trong Nhoùm Phieân Dòch CGKPV, vì nhôø söï hôïp taùc bình ñaúng, thaúng thaén vaø beàn bæ trong Nhoùm, toâi ñaõ coù theå goùp phaàn coáng hieán cho Hoäi Thaùnh Vieät Nam moät baûn dòch Kinh Thaùnh. (3) Caùc tu só Ña-minh taïi Tu vieän Mai Khoâi, nôi toâi ñang soáng töø 28 naêm nay vôùi tö caùch laø ‚doøng boán Vaøi suy nghó nhaân tuoåi troøn 70 143
Ña-minh‛ : toâi chöa bao giôø, vaø seõ khoâng bao giôø, ôû ñaâu moät thôøi gian daøi nhö theá, ngoaïi tröø ôû Bình Höng Hoaø ! Toâi cuõng khoâng theå khoâng noùi tôùi Ñöùc Cha Phao-loâ Buøi Chu Taïo, nguyeân Giaùm muïc Phaùt Dieäm ; tuy khoâng coù dòp soáng nhieàu gaàn ngaøi, nhöng toâi ñaõ hoïc ñöôïc nôi ngaøi göông maãu moät linh muïc thaùnh thieän vaø hieàn hoaø. Noùi veà quaù khöù, toâi coøn phaûi nhaéc tôùi nhöõng loãi laàm vì yeáu ñuoái, nhöõng cô hoäi ñaõ boû lôõ vì lô ñaõng hoaëc löôøi bieáng, trong khi coù theå laøm toát hôn ñeå phuïc vuï. Moät ñieàu khaùc toâi cuõng laáy laøm tieác, laø ñaõ khoâng coù ñieàu kieän ñeå phuïc vuï queâ höông mieàn Baéc nhieàu hôn.
II. NHÌN VAØO HIEÄN TAÏI
Söùc khoeû toâi hieän nay tuy coù truïc traëc maët naøy maët noï, nhöng noùi chung cuõng taïm ñöôïc. Toâi vaãn coá gaéng duy trì qua moät neáp soáng ñieàu ñoä vaø qua vaän ñoäng thaân theå : ñi boä, di chuyeån baèng xe ñaïp (ñieàu naøy cuõng coù caùi lôïi laø khoâng tham gia vaøo vieäc laøm oâ nhieãm moâi tröôøng !) Tuy nhieân phaûi nhaän raèng khaû naêng trí tueä xuoáng nhieàu, nhaát laø baây giôø toâi bò taät hay queân. Ngaøy xöa, thôøi coøn ñi hoïc, trí nhôù toâi nhö caùi maùy aûnh chuïp töøng trang saùch, nhôø ñoù khi ñi thi coù theå ‚moùc ra‛ trong ñaàu moät ñieåm naøo ñoù ôû goùc moät trang saùch ; vì vaäy maø keát quaû töông ñoái toát, tuy mình khoâng thoâng minh laém ! Baây giôø thì queân hoaøi, nhö : queân teân ngöôøi quen, queân choã vöøa ñeå moät ñoà vaät, thaønh ra maát nhieàu thôøi giôø ñeå 144 Chung tay tìm kieám, v.v. Do ñoù ñoâi khi toâi coù khuynh höôùng maéc beänh ‚than‛. Nhöng toâi töï nhuû : phaûi bieát chaáp nhaän caùc giôùi haïn cuûa mình, phaûi bieát cöôøi caùi queân cuûa mình. Ñoù cuõng laø tinh thaàn ngheøo khoù. Khi aáy mình seõ ñöôïc bình an. Toâi hay noùi vôùi baïn beø : theo toâi, moät linh muïc ‚hieän ñaïi‛ phaûi coù xe Dream, maùy vi tính vaø ñieän thoaïi di ñoäng. Nhöng caû ba thöù aáy toâi ñeàu khoâng coù, nhö vaäy roõ raøng laø toâi vaøo haïng ngöôøi loãi thôøi, ‚quaù ñaùt‛. Nhöng khoâng sao, khi caàn thì nhôø ngöôøi khaùc, tuy coù phaûi laïy luïc, chieàu chuoäng ngöôøi ta chuùt ít … Toùm laïi, hieän giôø toâi ñi laïi, laøm vieäc ñöôïc taøm taïm, ôû thaønh phoá naøy, ôû Hueá, ôû ngoaøi Baéc. Cho ñeán bao giôø ? Chöa bieát, nhöng khi ñoù seõ hay …
III. NHÌN ÑEÁN TÖÔNG LAI
Trong baøi giaûng dòp Teát naêm 1985, khi môùi ngoaøi 50 tuoåi, toâi ñaõ ví ñôøi mình nhö ñang ôû muøa thu, hoaëc nhö vaøo 2 giôø chieàu trong ngaøy, hoaëc nhö chieác baùnh chöng ñaõ aên ñeán ba phaàn tö. Baây giôø thì sao ? Chaéc phaûi ví mình nhö ñaõ vaøo muøa ñoâng, hoaëc xeá 5 giôø chieàu, hoaëc nhö chieác baùnh chöng ñaõ aên heát baûy phaàn taùm ! Baùo Tuoåi Treû chính ngaøy hoâm nay, döôùi nhan ñeà : ‚Ñaõ taïo ñöôïc gen tröôøng thoï ?‛, coù ñaêng lôøi tuyeân boá cuûa moät giaùo sö sinh hoïc ngöôøi Nga nhö sau : ‚Chuùng toâi tin raèng saép tôùi ñaây seõ coù coâng ngheä cho pheùp keùo daøi theâm cuoäc soáng con ngöôøi ít nhaát gaáp 2-3 laàn, neáu khoâng Vaøi suy nghó nhaân tuoåi troøn 70 145 muoán noùi laø voâ taän.‛ Lôøi phaùt bieåu naøy khoâng laøm toâi phaán khôûi, vì soáng laâu vôùi söùc laøm vieäc giaûm suùt, vôùi beänh taät gia taêng, trong moät moâi tröôøng ngaøy caøng theâm oâ nhieãm, thì sung söôùng gì ! AÁy laø chöa keå mình laïi theâm gaùnh naëng cho xaõ hoäi, vì, nhö baùo chí noùi, vôùi soá ngöôøi giaø ngaøy caøng nhieàu, thì lao ñoäng cuûa ngöôøi treû seõ khoâng ñoùng goùp ñuû ñeå caáp döôõng ngöôøi giaø ! Nhöõng yù töôûng treân coù veû ñen toái, nhöng toâi vaãn laïc quan töï nhuû : mình phaûi laøm vieäc bao laâu trôøi coøn saùng (x. Ga 9,4), bao laâu coøn söùc ; haõy chuaån bò nhöõng ngöôøi treû seõ keá tuïc coâng vieäc cuûa mình ; roài khi ñeán giôø Chuùa goïi, cöù bình an ra ñi, khoâng phaûi laø vaøo coõi hö voâ taêm toái, nhöng laø böôùc qua moät ngöôõng cöûa, vôùi nieàm tin töôûng seõ tôùi vuøng aùnh saùng vaø söï soáng baát dieät ôû beân Thieân Chuùa. * * * Tröôùc khi chaám döùt, toâi xin coù lôøi nhaén nhuû sau cuøng vôùi caùc baïn treû : moãi ngöôøi chæ coù moät tuoåi xuaân, bôûi vaäy ñöøng laõng phí thôøi gian cuûa mình, vì töông lai moãi ngöôøi seõ ra sao, moät phaàn lôùn laø tuyø nhö mình ñaõ chuaån bò theá naøo khi coøn treû. Thaân aùi chaøo vaø chuùc baø con hoï haøng, baïn höõu moät Muøa Giaùng Sinh vui veû vaø moät Naêm Môùi bình an. Ngaøy 25 thaùng 11 naêm 2002 An-be-toâ Traàn Phuùc Nhaân
146 Chung tay
90 naêm dòch Kinh Thaùnh sang tieáng Vieät 147
90 naêm dòch Kinh Thaùnh sang tieáng Vieät
90 NAÊM DÒCH KINH THAÙNH SANG TIEÁNG VIEÄT
Phaûi nhaän raèng tröôùc ñaây Hoäi Thaùnh Coâng Giaùo khaù deø daët veà vieäc ñoïc Kinh Thaùnh baèng tieáng ñòa phöông, tuy khoâng caám giaùo daân ñoïc nhöng cuõng khoâng khuyeán khích. Vì theá tröôùc ñaây trong tieáng Vieät chæ coù nhöõng baûn dòch leû teû töøng phaàn, ví duï caùc baøi Evan (Tin Möøng) ngaøy Chuùa nhaät. Maõi ñeán ñaàu theá kyû 20 môùi coù baûn dòch toaøn boä Kinh Thaùnh sang tieáng Vieät. Ñeå nhaéc laïi coâng trình cuûa caùc baäc tieàn boái, ñoàng thôøi ñeå cho nhöõng ngöôøi ñi sau ruùt kinh nghieäm, chuùng toâi giôùi thieäu saùu baûn dòch toaøn boä Kinh Thaùnh do caùc taùc giaû Coâng Giaùo thöïc hieän. Taïm thôøi, chuùng toâi chöa ñeà caäp ñeán caùc baûn dòch töøng phaàn, nhö cuûa oâng Mai Laâm Ñoaøn Vaên Thaêng, cuûa linh muïc An Sôn Vò hay linh muïc Traàn Vaên Kieäm, v.v…, vaø caùc baûn dòch cuûa anh em Tin Laønh. Hieän nay coù 6 baûn dòch toaøn boä Kinh Thaùnh do caùc taùc giaû Coâng Giaùo : 1. Coá Chính Linh (1913) 2. Cha Geùrard Gagnon (1963) 3. Cha Traàn Ñöùc Huaân (1970) 4. Cha Nguyeãn Theá Thuaán (1976) 5. Ñöùc Hoàng Y Trònh Vaên Caên (1985) 6. Nhoùm Phieân Dòch Caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï (1998) 148 Chung tay
I. COÁ CHÍNH LINH
Coá Chính Linh, moät vò thöøa sai thuoäc Hoäi Truyeàn Giaùo Paris (MEP), laø ngöôøi ñaàu tieân dòch toaøn boä Kinh Thaùnh ra tieáng Vieät. Trang teân saùch ghi : Kinh Thaùnh cöù baûn Vulgata. Coá Chính Linh (Albertus Schlicklin) ñòa phaän Taây Ñaøng Ngoaøi dòch ra tieáng Annam vaø thích nghóa. Boä naøy goàm 4 cuoán khoå 18 x 24 cm, vôùi 768, 736, 652 vaø 894 trang. Saùch coù chuaån aán cuûa Ñöùc Cha P.M. Gendreau (Ñöùc Cha Ñoâng) kyù taïi Haø Noäi ngaøy 19-03-1913, vaø in naêm 1913 taïi Hoàng Koâng ôû nhaø in Nazareth cuûa Hoäi Truyeàn Giaùo Paris. Nhö vaäy tính ñeán nay laø chaün 90 naêm. Chính baûn vaên Kinh Thaùnh chia laøm hai coät : baûn Vulgata Latinh vaø baûn dòch tieáng Vieät. Beân döôùi moãi trang, thöôøng coù caùc chuù thích, daøi ngaén tuyø choã ; caùc chuù thích veà ‚Saám truyeàn môùi‛ (Taân Öôùc) khaù daøi. Ngoaøi ra coøn coù nhöõng ‚Lôøi môû ñaøng‛ chung cho moãi loaïi saùch vaø rieâng cho töøng cuoán saùch. Noùi chung, ñoái vôùi chuùng ta, loái vaên ñaõ quaù xöa, nhaát laø trong caùch xöng hoâ. Ngay trang ñaàu coù daãn Ga 5,39 : ‚Haõy luïc xeùt Saùch Thaùnh… Saùch Thaùnh laøm chöùng veà tao.‛ Hay caâu Ñöùc Gieâsu ‚laû lôøi‛ cho baø vôï oâng Deâbeâñeâ vaø hai con : ‚Ñöùc Chuùa Jeâsu baûo caùc chuùng raèng : thaät cheùn tao thì bay seõ uoáng ; coøn söï ngoài beân taû hay beân höõu tao, chaúng phaûi töï tao ban cho bay, beøn laø nhöõng keû Cha tao saém ñeå cho noù.‛ Daàu sao chuùng ta phaûi khaâm phuïc coâng trình cuûa moät vò thöøa sai ngoaïi 90 naêm dòch Kinh Thaùnh sang tieáng Vieät 149 quoác ñaõ môû ñöôøng cho vieäc dòch thuaät vaø giaûi thích Kinh Thaùnh.
II. CHA GEÙRARD GAGNON
Baûn dòch Kinh Thaùnh cuûa coá Chính Linh in naêm 1913. Phaûi ñôïi 50 naêm sau môùi coù moät baûn dòch Coâng Giaùo khaùc, cuõng do moät linh muïc ngoaïi quoác laø cha Geùrard Gagnon (cha Nhaân), Doøng Chuùa Cöùu Theá. Baûn dòch naøy xuaát baûn taïi Ñaø Laït vaøo nhöõng naêm 1962-1963, in khoå nhoû 10 x 15 cm, goàm 5 taäp : Nguõ Thö, Lòch Söû, Trieát Minh, Tieân Tri vaø Taân Öôùc, vôùi soá trang töø 600 ñeán 1.000. Baûn dòch moãi saùch trong Kinh Thaùnh thöôøng coù phaàn ‚Taâm nieäm‛ ñi tröôùc, töùc laø nhaäp ñeà vaén taét ; sau baûn dòch coù phaàn ‚Löôïc giaûi‛ töùc laø nhöõng chuù thích raát ngaén. Caùc Thaùnh vònh ñöôïc in rieâng thaønh moät taäp vôùi nhan ñeà Nhaät Tö Thaùnh Vònh vaø ñöôïc xeáp theo thöù töï cuûa saùch kinh Nhaät Tuïng thôøi ñoù. ÔÛ cuoái taäp coù phaàn ‚Suy gaãm – Tìm hieåu – Thöïc haønh‛ cho moãi Thaùnh vònh, ñeå giuùp caàu nguyeän vaø thöïc haønh. ÔÛ ñaàu moãi taäp, dòch giaû khieâm toán vieát : ‚Ñaây chæ laø moät baûn phieân dòch Thaùnh Kinh, vôùi muïc ñích ñeå giaùo daân tieän duïng trong coâng cuoäc tìm hieåu vaø hoïc hoûi Thaùnh Kinh. Chuùng toâi khoâng daùm coù tham voïng töï coi ñaây laø moät baûn dòch ‘saùt chöõ vaø bình luaän’. Chuùng toâi mong öôùc roài ñaây seõ coù moät baûn dòch chính thöùc do caùc nhaø Chuyeân moân Nghieân Cöùu Thaùnh Kinh dòch thuaät, chuù giaûi…‛ Phaûi nhaän raèng, xeùt veà maët vaên chöông, baûn 150 Chung tay dòch naøy khaù xuoâi vaø ngöôøi ñoïc khoâng coù caûm töôûng raèng baûn dòch ñaõ ñöôïc thöïc hieän caùch ñaây 40 naêm. Tuy nhieân ngöôøi ñoïc coù theå coù thaéc maéc veà chuû tröông cuûa dòch giaû chuyeån caùc Thaùnh vònh vaø saùch Dieäu Ca (Dieãm Ca) ra thô Vieät Nam. Ví duï : ‚Em xinh quaù söùc, baïn yeâu ôi ! Em ñeïp bieát bao, ñeïp tuyeät vôøi ! Ñoâi maét boà caâu ñen loùng laùnh Taêng theâm duyeân daùng nuï cöôøi töôi‛ (Dc 1,15) Phaûi nhaän raèng boán caâu thô naøy khaù hay… neáu laø thô saùng taùc. Nhöng xeùt nhö baûn dòch thì laïi khoâng trung thaønh, vì phaûi theâm bôùt söûa ñoåi yù nguyeân vaên.
III. CHA TRAÀN ÑÖÙC HUAÂN
Baûn Kinh Thaùnh Cöïu Taân Öôùc dòch theo baûn Phoå Thoâng naøy cuûa linh muïc Ñ.M. Traàn Ñöùc Huaân, do tuû saùch Ra Khôi xuaát baûn naêm 1970, taïi Saøi Goøn. Ñaây laø baûn dòch toaøn boä Kinh Thaùnh ñaàu tieân do moät linh muïc ngöôøi Vieät thöïc hieän. Saùch daøy khoaûng 2200 trang khoå 15 x 21 cm ; ôû ñaàu coù phaàn ‚Daãn vaøo Kinh Thaùnh‛ chöøng 25 trang, sau ñoù laø baûn dòch caùc saùch, vôùi moät nhaäp ñeà ngaén cho moãi saùch vaø nhöõng chuù thích ngaén ôû cuoái moãi trang. Theo ‚Lôøi giôùi thieäu‛ cuûa Ñöùc Toång Giaùm Muïc P. Nguyeãn Vaên Bình, ‚ñaây khoâng phaûi laø baûn dòch theo saùt chöõ (…) ; cuõng khoâng phaûi laø baûn dòch phoùng taùc coát giöõ laáy yù maø khoâng nghó ñeán vaên töø. Ñaây laø moät baûn dòch 90 naêm dòch Kinh Thaùnh sang tieáng Vieät 151 theo nghóa chính coáng Kinh Thaùnh (…) vaø theo loái vaên thuoäc sinh ngöõ Vieät Nam.‛ Baûn dòch cuûa cha Huaân nghe cuõng khaù xuoâi, nhö baûn dòch cuûa cha G. Gagnon, tuy xem ra ngoân ngöõ bình daân hôn. Baûn naøy cuõng dòch ra theå thô, khoâng nhöõng Dieãm Ca vaø caùc Thaùnh vònh, maø raát nhieàu nhöõng baûn vaên Kinh Thaùnh coù chaát thô, nhö saùch Chaâm Ngoân, Huaán Ñaïo (Huaán Ca) vaø moät soá caùc baøi ca trong Taân Öôùc, nhö baøi ca cuûa Ñöùc Maria, oâng Dacaria vaø oâng Simeâoân. ÔÛ ñaây ta laïi gaëp thaéc maéc nhö ñaõ gaëp trong tröôøng hôïp baûn dòch cuûa cha G. Gagnon : ñeå laøm ra thô Vieät Nam, dòch giaû phaûi theâm bôùt, thay ñoåi yù baûn vaên. Ví duï baøi ca oâng giaø Simeâoân : ‚Raày cho toâi thaùc bình an, nhö lôøi Chuùa phaùn roõ raøng laém thay ! Maét toâi troâng thaáy roài ñaây ! Gieâ-su döùu theá baáy nay toâi chôø. Ñaáng maø Chuùa ñaõ saém cho ñaët ngay tröôùc maët sôø sôø hieån nhieân. Saùng soi keû ngoaïi muoân daân, Vinh quang röïc rôõ Ít-ran daân Ngaøi‛ (Lc 2,29-32). Daàu sao, baûn dòch cuûa cha Huaân cuõng laø moät ñoùng goùp ñaùng keå vaø doïn ñöôøng cho nhöõng dòch giaû khaùc sau naøy.
IV. CHA NGUYEÃN THEÁ THUAÁN
Ñaây laø baûn dòch tieáng Vieät ñaàu tieân ñöôïc thöïc hieän töø nguyeân ngöõ Hípri, Aram vaø Hylaïp, khaùc vôùi nhöõng 152 Chung tay baûn dòch töø tieáng Latinh (coá Chính Linh, cha Huaân) hay töø moät baûn dòch khaùc. Dòch giaû laø cha Nguyeãn Theá Thuaán, Doøng Chuùa Cöùu Theá, giaùo sö Kinh Thaùnh. Cha Thuaán ñaõ in cuoán Taân Öôùc naêm 1969 vaø saép hoaøn thaønh phaàn Cöïu Öôùc thì qua ñôøi naêm 1975. Moät soá thaân höõu vaø moân sinh ñaõ hoaøn chænh vaø Doøng Chuùa Cöùu Theá xuaát baûn taïi Saøi Goøn naêm 1976. Cuoán Kinh Thaùnh naøy daøy toång coäng 3014 trang khoå 14 x 20 cm, tuy in chöõ nhoû treân giaáy luïa nhöng khaù deã ñoïc. Saùch ñöôïc trình baøy theo ñuùng quy caùch caùc saùch Kinh Thaùnh duøng ñeå hoïc hoûi, nhaát laø cuoán La Bible de Jeùrusalem. ÔÛ ñaàu moãi saùch hay loaïi saùch ñeàu coù phaàn ‚Tieåu daãn‛ khaù chi tieát. ÔÛ beân leà baûn dòch coù daãn chöông vaø caâu caùc choã Kinh Thaùnh khaùc coù lieân heä. Cuoái moãi trang coù nhöõng chuù thích, ñoâi khi khaù daøi nhö ôû St 1,1-7 ; Mc 14,58-62 ; v.v… ÔÛ cuoái saùch coù ‚Baûng keâ nhöõng chuù thích quan troïng‛, ‚Nieân bieåu giaûn löôïc‛ vaø ‚Nhöõng baûn ñoà‛ (12 baûn ñoà ñòa lyù Cöïu Öôùc vaø Taân Öôùc). Xeùt theo noäi dung, trong caùc tieåu daãn vaø chuù thích, cha Thuaán theo La Bible de Jeùrusalem khaù nhieàu. Coøn veà baûn dòch, cha Thuaán xem ra chuû tröông dòch saùt nguyeân vaên, laïi duøng moät soá töø coå hoaëc theo phöông ngöõ, neân caâu vaên coù khi luûng cuûng vaø khoù hieåu. Ngoaøi ra, nhieàu khi baûn dòch khoâng cho thaáy tính chaát thi ca cuûa moät soá baûn vaên (ví duï : baøi ca oâng Dacaria ôû Lc 1,68-79). Daàu vaäy, vôùi khoå saùch goïn gaøng, nhöõng tieåu daãn, chuù thích, ghi chuù beân leà, v.v…, cuoán Kinh Thaùnh naøy khaù tieän duïng cho nhöõng ai muoán hoïc hoûi. 90 naêm dòch Kinh Thaùnh sang tieáng Vieät 153
V. ÑÖÙC HOÀNG Y TRÒNH VAÊN CAÊN
Cuoán Kinh Thaùnh naøy do Ñöùc Hoàng Y G.M. Trònh Vaên Caên thöïc hieän, Toaø Toång Giaùm Muïc Haø Noäi xuaát baûn naêm 1985, daøy 2362 trang. Coù nhaäp ñeà vaén taét ôû ñaàu moãi loaïi saùch vaø moãi cuoán saùch, nhöng gaàn nhö khoâng coù chuù thích (tröø moät ít choã nhö trang 153, 2047, v.v…). Phaûi nhaän raèng trong ñieàu kieän eo heïp cuûa Hoäi Thaùnh mieàn Baéc khi aáy, saûn xuaát ñöôïc chieác ‚baùnh chöng‛ naøy (nhö moät soá ngöôøi vui mieäng ñaët teân cho cuoán Kinh Thaùnh naøy, do khoå gaàn nhö vuoâng 19 x 20 cm vaø daøy 8 cm) laø ñieàu ñaùng quyù. Baûn dòch duøng loái vaên bình daân, deã hieåu, nghe xuoâi, nhöng nhieàu choã dòch khaù thoaùng, chöa loät ñöôïc heát yù cuûa nguyeân vaên. Ñaëc bieät coù hai ñieåm ñaùng löu yù : 1) Caùch xöng hoâ khaù hôïp vôùi tieáng Vieät ; ví duï : caùc moân ñeä khoâng ñöôïc goïi cuït nguûn laø ‚Pheâroâ, Gioan‛ nhö trong caùc baûn dòch treân ñaây, nhöng laø ‚oâng Pheâroâ, oâng Gioan‛. 2) Trong caùc thö, thaùnh Phaoloâ goïi caùc tín höõu laø ‚anh chò em‛ (cha Gagnon cuõng theá) thay vì ‚anh em‛ nhö trong nguyeân vaên (adelphoi). Caùch dòch naøy bieåu loä moät tính nhaïy caûm noùi leân söï toân troïng nöõ giôùi ; nhöng xeùt veà maët dòch thuaät thì chöa maáy ai daùm theo.
VI. NHOÙM PHIEÂN DÒCH CAÙC GIÔØ KINH PHUÏNG VUÏ
Ñaây laø coâng trình dòch toaøn boä Kinh Thaùnh ñaàu tieân do moät taäp theå thöïc hieän. Caùc dòch giaû noùi treân ñaây 154 Chung tay coù theå ñaõ duøng nhöõng coäng taùc vieân, nhöng saùch in ra vaãn chæ coù moät caù nhaân ñöùng teân. Coøn baûn dòch sau cuøng naøy laø cuûa moät soá ngöôøi, goàm linh muïc doøng vaø trieàu, tu só nam nöõ vaø giaùo daân, vôùi nhöõng khaû naêng chuyeân moân khaùc nhau (veà Kinh Thaùnh, thaàn hoïc, phuïng vuï, muïc vuï, thaùnh nhaïc, vaên chöông, v.v….). Nhoùm naøy hình thaønh töø naêm 1971 vaø baét ñaàu baèng vieäc phieân dòch saùch Caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï, do ñoù mang teân laø Nhoùm Phieân Dòch CGKPV. Sau ñoù Nhoùm dòch caùc baøi ñoïc Thaùnh leã Chuùa nhaät vaø ñaïi leã, roài dòch Taân Öôùc, vaø sau cuøng dòch vaø chuù thích toaøn boä Kinh Thaùnh. Töø treân 30 naêm qua, Nhoùm ñaõ coá gaéng theo nhöõng ñöôøng höôùng sau ñaây : 1. Dòch Kinh Thaùnh töø nguyeân vaên Híp-ri, A-ram hoaëc Hy-laïp, coù ñoái chieáu vôùi baûn dòch La-tinh (1).
(1) Veà baûn dòch Kinh Thaùnh duøng trong Phuïng Vuï, neân löu yù : coù ngöôøi chuû tröông laø phaûi dòch töø baûn La-tinh. Nhöng Huaán thò soá 5 cuûa Boä Phuïng Töï vaø Kyû Luaät Bí Tích, coâng boá ngaøy 28-03-2001, vôùi ñeà taøi : Vieäc söû duïng caùc ngoân ngöõ ñòa phöông trong vieäc xuaát baûn caùc saùch cuûa Phuïng Vuï Roâ-ma, noùi roõ : ‚Tuyeät ñoái khoâng ñöôïc pheùp dòch töø nhöõng baûn dòch ñaõ thöïc hieän ra nhöõng ngoân ngöõ khaùc, bôûi vì phaûi dòch tröïc tieáp töø nguyeân baûn, töùc laø töø tieáng La-tinh, ñoái vôùi caùc baûn vaên Phuïng Vuï do Hoäi Thaùnh soaïn ra, vaø töø tieáng Híp-ri, A-ram hay Hy-laïp, tuyø theo tröôøng hôïp, ñoái vôùi caùc baûn vaên Kinh Thaùnh. Cuõng vaäy, khi soaïn nhöõng baûn dòch Saùch Thaùnh ñeå duøng trong Phuïng Vuï, thöôøng phaûi tham chieáu baûn Taân Phoå Thoâng (Nova Vulgata) ñaõ ñöôïc Toaø Thaùnh coâng boá, ñeå tuaân theo truyeàn thoáng chuù giaûi rieâng cuûa Phuïng Vuï La-tinh‛ (soá 24). Nhö vaäy, baûn dòch Kinh Thaùnh duøng trong 90 naêm dòch Kinh Thaùnh sang tieáng Vieät 155
2. Ñöôøng loái phieân dòch laø laøm vieäc taäp theå theo toå : trong moãi toå luoân luoân coù chuyeân vieân Kinh Thaùnh vaø moät soá ngöôøi khaùc (caùc phaàn daãn nhaäp vaø chuù thích coù theå do moät caù nhaân soaïn). 3. Muïc tieâu laø nhaèm cung caáp moät baûn dòch vöøa ñuùng yù nguyeân vaên, vöøa xuoâi tieáng Vieät vaø deã hieåu. Taát nhieân ñoøi hoûi naøy nhieàu khi khoù thoaû maõn, vì coù nhöõng tröôøng hôïp phaûi hy sinh moät beân. Ñeå ñaït muïc tieâu naøy, Nhoùm ñaõ löu yù moät soá ñieåm nhö sau : a. Caùch xöng hoâ. Coá gaéng duøng caùch xöng hoâ cho hôïp thoùi quen tieáng Vieät. Ví duï : Ñöùc Gieâ-su laø moät oâng thaày treû (chöøng 30 tuoåi), coøn caùc moân ñeä chaéc cuõng ngang hoaëc gaàn baèng tuoåi ñoù (Tin Möøng noùi oâng Pheâ-roâ ñaõ coù vôï). Vì theá, theo caùch töï nhieân, Ñöùc Gieâ-su töï xöng laø ‚Thaày‛ vaø goïi caùc moân ñeä laø ‚anh em‛, tröø hai choã Ngöôøi goïi caùc oâng caùch ñaëc bieät thaân tình laø ‚caùc con‛ (Mc 10,24) vaø ‚nhöõng ngöôøi con beù nhoû‛ (Ga 13,33). b. Caùc teân rieâng. Caùc teân rieâng ñöôïc phieân aâm theo nguyeân ngöõ (tröø nhöõng teân quaù quen thuoäc nhö Pheâ-roâ, EÂ-deâ-ki-en, v.v…). Baûn dòch naøy nhaèm ñeán heát moïi haïng ñoäc giaû, keå caû nhöõng ngöôøi khoâng coù trình ñoä hoïc vaán cao vaø khoâng bieát tieáng nöôùc ngoaøi. Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi naøy, nhöõng teân tieáng nöôùc ngoaøi goàm nhieàu aâm tieát thöôøng raát khoù ñoïc. Do ñoù, Nhoùm phieân aâm theo aâm gaàn
Phuïng Vuï phaûi dòch töø nguyeân baûn, coù tham chieáu baûn La-tinh, chöù khoâng ñöôïc dòch töø tieáng La-tinh. 156 Chung tay nhaát trong tieáng Vieät, vaø vieát taùch vaàn, ví duï : Ít-ra-en, Na-bu-coâ-ñoâ-noâ-xo, Theâ-xa-loâ-ni-ca, v.v… c. Caùc phaàn baèng thô. Ruùt kinh nghieäm nhöõng baûn ñaõ dòch ra theå thô Vieät Nam, nhö cuûa cha G. Gagnon, cha Traàn Ñöùc Huaân (ñaõ noùi treân), hoaëc cuûa oâng Mai Laâm Ñoaøn Vaên Thaêng, cha An Sôn Vò, Nhoùm ñaõ khoâng dòch caùc Thaùnh vònh vaø caùc ñoaïn thô khaùc ra theå thô Vieät Nam, ngoaïi tröø Tv 22 (21),2-23 ; Tv 133 (132) vaø moät ít caâu leû teû khaùc. Tuy nhieân, Nhoùm ñaõ coá gaéng dòch caùc ñoaïn vaên coù chaát thô, caùch ñaëc bieät trong Cöïu Öôùc, nhö Thaùnh vònh, Chaâm ngoân, Dieãm ca, v.v…, baèng loái vaên coù aâm thanh tieát ñieäu deã nghe, nhaát laø khi ñoïc chung. Cho tôùi nay, Nhoùm Phieân Dòch CGKPV ñaõ phieân dòch vaø laàn löôït aán haønh caùc taùc phaåm chính yeáu sau ñaây (trong ngoaëc laø naêm in laàn thöù nhaát) : – Caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï (1991) – Taân Öôùc : baûn dòch vôùi chuù thích daøi (1993) – Kinh Saùch : Caùc baøi ñoïc (1994) – Taân Öôùc : baûn dòch khoâng coù chuù thích (1995) – Caùc Saùch Ngoân Söù : baûn dòch vôùi chuù thích daøi (1996) – Caùc Saùch Giaùo Huaán : baûn dòch vôùi chuù thích daøi (1998) – Kinh Thaùnh troïn boä : baûn dòch vôùi chuù thích ngaén (1998). – Nguõ Thö : baûn dòch vôùi chuù thích daøi (1999) 90 naêm dòch Kinh Thaùnh sang tieáng Vieät 157
– Caùc Saùch Lòch Söû : baûn dòch vôùi chuù thích daøi (1999) – Lôøi Chuùa cho moïi ngöôøi : Kinh Thaùnh (2006) (cuøng moät baûn dòch Kinh Thaùnh troïn boä noùi treân, nhöng vôùi caùc daãn nhaäp vaø chuù thích nhaèm ñaùp öùng nhu caàu muïc vuï) – Keå chuyeän Kinh Thaùnh cho Treû Em (2007) – Keå chuyeän Kinh Thaùnh cho Thieáu Nieân (2007) – Taân Öôùc : baûn dòch vaø chuù thích coù hieäu ñính (2008) (baûn dòch ñeå hoïc hoûi) – Ñoïc Tin Möøng Chuùa nhaät theo Lectio Divina B (2008) – Ñoïc Tin Möøng Chuùa nhaät theo Lectio Divina C (2009) – Caùc Baøi Ñoïc Trong Thaùnh Leã (2009) – Ñoïc Tin Möøng Chuùa nhaät theo Lectio Divina A (2010) – Nguõ Thö : baûn dòch ñeå hoïc hoûi (2010) Tính cho ñeán nay, toång soá caùc saùch ñaõ aán haønh laø 130000 cuoán Caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï, 250000 cuoán Kinh Thaùnh troïn boä vaø 1855000 cuoán Taân Öôùc. Ñeå ñaùp öùng nhu caàu muïc vuï, Nhoùm vaãn tieáp tuïc taùi baûn baûn dòch Kinh Thaùnh ñaõ vaø ñang ñöôïc phoå bieán roäng raõi trong giôùi Coâng Giaùo Vieät Nam ôû trong cuõng nhö ngoaøi nöôùc, ñoàng thôøi Nhoùm muoán ñaùp öùng nhu caàu hoïc hoûi cuûa caùc hoïc vieân Kinh Thaùnh. Vì vaäy sau khi ñaõ aán haønh cuoán Taân Öôùc vaø cuoán Nguõ Thö nhö ñaõ ghi treân ñaây, Nhoùm hy voïng seõ coù theå aán haønh Caùc Saùch Lòch Söû 158 Chung tay vaøo cuoái naêm 2011 hoaëc ñaàu naêm 2012, vaø tieáp tuïc vôùi Caùc Saùch Ngoân Söù vaø Giaùo Huaán. * * * Nhìn laïi quaù trình 90 naêm dòch Kinh Thaùnh sang tieáng Vieät, chuùng ta ghi nhaän nhöõng doø daãm ñaùng quyù cuûa caùc vò tieàn boái môû ñöôøng. Töø sau Coâng Ñoàng Va-ti- ca-noâ II, Hoäi Thaùnh khuyeán khích moïi tín höõu ñoïc Kinh Thaùnh, neân vieäc phieân dòch vaø giuùp hieåu Kinh Thaùnh caøng caáp baùch hôn. Hy voïng coù nhieàu ngöôøi tieáp tuïc hoaëc baét ñaàu coâng vieäc naøy ñeå phuïc vuï Lôøi Chuùa. Leã Caùc Thaùnh Ngaøy 01 thaùng 11 naêm 2003 boå sung ngaøy 05-03-2009 Lm. A. Traàn Phuùc Nhaân Ngöôøi Coâng Giaùo taïi VN nghieân cöùu veà Kinh Thaùnh 159
Ngöôøi Coâng Giaùo taïi VN nghieân cöùu veà Kinh Thaùnh
NGÖÔØI COÂNG GIAÙO TAÏI VIEÄT NAM NGHIEÂN CÖÙU VEÀ KINH THAÙNH
Xöa cuõng nhö nay, ngöôøi Coâng Giaùo Vieät Nam muoán hoïc chuyeân moân veà Kinh Thaùnh phaûi ra nöôùc ngoaøi. Moân naøy khoâng phaûi laø deã. Khoâng keå nhöõng kieán thöùc cô baûn veà trieát lyù vaø thaàn hoïc, caàn phaûi bieát tieáng Híp-ri, A-ram vaø Hy-laïp ñeå ñoïc Kinh Thaùnh trong nguyeân ngöõ. Ngoaøi ra, muoán theo caùc lôùp hoïc vaø tra cöùu saùch baùo chuyeân ngaønh, coøn phaûi bieát theâm moät soá ngoân ngöõ khaùc nhö La-tinh, Phaùp, YÙ, Anh, Ñöùc, v.v… Tröôùc naêm 1975, coù nhöõng linh muïc Vieät Nam ñaõ hoïc ôû Roâ-ma hoaëc Gieâ-ru-sa-lem vaø ñaõ toát nghieäp cöû nhaân Kinh Thaùnh. Tieân phong laø cha Ñoâng Anh (Nguyeãn Bích Ñoâng +, Buøi Chu goác Phaùt Dieäm), sau ñoù laø moät soá linh muïc doøng vaø trieàu khaùc : Nguyeãn Theá Thuaán + doøng Chuùa Cöùu Theá Traàn Ngoïc Thao doøng Chuùa Cöùu Theá Nguyeãn Vaên Thöù + doøng Phan-xi-coâ Vöông Ñình Laâm doøng Xi-toâ Nguyeãn Ñình Tuyeån + doøng Xi-toâ Hoaøng Ñaéc AÙnh doøng Ña-minh Nguyeãn Coâng Lyù + doøng Ña-minh Nguyeãn Ngoïc Rao doøng Ña-minh Nguyeãn Coâng Ñoan doøng Teân Trònh Thieân Thu hoäi Xuaân Bích Ñoã Xuaân An Long Xuyeân goác Buøi Chu 160 Chung tay
Ñaëng Ñình Chaån + Phan Thieát goác Vinh Trònh Höng Kyû Saøi Goøn goác Haø Noäi Traàn Phuùc Nhaân Saøi Goøn goác Phaùt Dieäm Phan Vaên Khaû + Long Xuyeân Voõ Ñöùc Minh Ñaø Laït goác Vinh Nguyeãn Vaên Toát Phuù Cöôøng Traàn Vaên Khaû Saøi Goøn goác Phaùt Dieäm Sau 1975, caùc linh muïc vaø tu só töø Vieät Nam ñi du hoïc hình nhö chæ laáy baèng caáp veà moân thaàn hoïc Kinh Thaùnh ; ngöôøi duy nhaát toát nghieäp cöû nhaân Kinh Thaùnh sau 1975 laø cha Vuõ Phan Long, doøng Phan-xi-coâ, trong khi tröôùc 1975 coù tôùi 19 vò (trong soá ngöôøi Vieät Nam ôû ngoaïi quoác, sau 1975 coù chöøng 4 hay 5 ngöôøi ñoã cöû nhaân Kinh Thaùnh). Theo nhö chuùng toâi bieát, xöa nay chöa heà coù linh muïc Vieät Nam naøo ñoã tieán só Kinh Thaùnh. Noùi chung, cho ñeán giôø, caùc linh muïc Vieät Nam chuû yeáu chæ dòch vaø chuù thích Kinh Thaùnh, daïy hoïc vaø vieát saùch baùo phoå bieán kieán thöùc Kinh Thaùnh vôùi trình ñoä trung bình, chöù chöa thaáy ai coù coâng trình nghieân cöùu goùp maët vôùi caùc hoïc giaû taàm côõ quoác teá. Hy voïng caùc ngöôøi treû trong töông lai seõ vöôït caùc baäc ñaøn anh ôû ñieåm naøy chaêng ? Sau khi nhìn laïi quaù khöù vaø nhaän ñònh tình traïng hieän nay (coù theå coøn nhöõng ñieåm thieáu soùt hoaëc khoâng ñuùng), chuùng ta thaáy nhu caàu caáp thieát baây giôø laø ñaøo taïo moät theá heä treû keá thöøa caùc baäc ñaøn anh hoaëc ñaõ qua ñôøi (7 vò) hoaëc quaù lôùn tuoåi khoâng theo kòp nhöõng böôùc tieán cuûa khoa Kinh Thaùnh, ñeå daïy trong caùc chuûng vieän Ngöôøi Coâng Giaùo taïi VN nghieân cöùu veà Kinh Thaùnh 161 vaø hoïc vieän, ñeå dòch vaø chuù giaûi Kinh Thaùnh, ñeå giuùp hoïc hoûi Lôøi Chuùa cho moïi taàng lôùp trong cuõng nhö ngoaøi Hoäi Thaùnh. Xuaân Giaùp Thaân, 22-01-2004 Traàn An Baïch
162 Chung tay
Kyû nieäm 40 naêm Coâng Ñoàng Va-ti-ca-noâ II… 163
Kyû nieäm 40 naêm Coâng Ñoàng Va-ti-ca-noâ II…
KYÛ NIEÄM 40 NAÊM COÂNG ÑOÀNG VA-TI-CA-NOÂ II COÂNG BOÁ HIEÁN CHEÁ VEÀ MAËC KHAÛI CUÛA THIEÂN CHUÙA
18 (1965 2005) 11 Naêm 2005 laø chaün 40 naêm Coâng Ñoàng Va-ti-ca-noâ II keát thuùc. Coù theå noùi Coâng Ñoàng naøy laø bieán coá quan troïng nhaát cuûa lòch söû Hoäi Thaùnh Coâng Giaùo trong theá kyû 20. Chæ ít thaùng sau khi leân keá vò Toaø Thaùnh Pheâ-roâ, ngaøy 25-01-1959 Ñöùc Giaùo Hoaøng Gio-an XXIII ñaõ coâng boá yù ñònh trieäu taäp Coâng Ñoàng. Sau moät thôøi gian chuaån bò, Coâng Ñoàng ñaõ khai maïc ngaøy 11-10-1962 vaø sau 4 kyø hoïp, moãi kyø keùo daøi chöøng 2 thaùng, trong caùc naêm 1962, 1963, 1964, 1965, vôùi khoaûng 2000 ñeán 2500 Giaùm muïc töø khaép nôi treân theá giôùi veà tham döï, Coâng Ñoàng ñaõ beá maïc ngaøy 08-12-1965. Thaønh quaû cuï theå cuûa Coâng Ñoàng laø, sau nhöõng cuoäc tranh luaän nhieàu khi raát soâi noåi, coù 16 vaên kieän chính thöùc ñöôïc coâng boá. Caùc vaên kieän naøy ñeà caäp ñeán caùc maët khaùc nhau trong ñôøi soáng Hoäi Thaùnh vaø ñöôïc chia thaønh 3 loaïi xeáp theo taàm quan troïng : 4 Hieán cheá, 9 Saéc leänh, 3 Tuyeân ngoân. Vaên kieän veà Lôøi Thieân Chuùa trong Kinh Thaùnh Dei Verbum thuoäc loaïi thöù nhaát vaø mang teân laø ‚Hieán cheá 164 Chung tay tín lyù veà Maëc khaûi cuûa Thieân Chuùa‛ (taïm goïi taét laø Hieán cheá veà Maëc khaûi). Chuùng ta tìm hieåu vaén taét Hieán cheá naøy.
I. NGUOÀN GOÁC
Ngay töø nhöõng theá kyû ñaàu cuûa Hoäi Thaùnh, Kinh Thaùnh vaãn ñöôïc suy gaãm vaø hoïc hoûi. Nhöng töø giöõa theá kyû 19, vieäc nghieân cöùu Kinh Thaùnh theo phöông phaùp pheâ bình – lòch söû ñaõ ñaët ra nhieàu vaán ñeà môùi, gaây neân nhöõng phaûn öùng baát oån. Trong hoaøn caûnh ñoù, naêm 1943, Ñöùc Giaùo Hoaøng Pi-oâ XII ban haønh thoâng ñieäp Divino afflante Spiritu ñeå coå vuõ caùc hoïc giaû Coâng Giaùo nghieân cöùu Kinh Thaùnh ; tuy nhieân vaãn coøn moät soá ngöôøi deø daët. Maët khaùc, coù moät soá yeáu toá thuùc ñaåy vieäc hoïc hoûi Kinh Thaùnh, nhö phong traøo muïc vuï Kinh Thaùnh, canh taân phuïng vuï, vieäc thaønh laäp nhöõng hieäp hoäi Kinh Thaùnh Coâng Giaùo, vaø nhöõng tieáp xuùc giöõa caùc hoïc giaû Coâng Giaùo vaø Tin Laønh. Trong boái caûnh ñoù, Uyû Ban chuaån bò Coâng Ñoàng ñaõ soaïn ra moät löôïc ñoà ‚Veà caùc nguoàn maëc khaûi‛. Löôïc ñoà naøy ñöôïc ñöa ra thaûo luaän trong kyø hoïp I cuûa Coâng Ñoàng (1962). Cuoäc tranh luaän khaù soâi noåi. Caùc yù kieán khoâng thuaän chieám ña soá vì cho raèng löôïc ñoà quaù baûo thuû. Vì theá Ñöùc Giaùo Hoaøng Gio-an XXIII ñaõ giao cho moät Uyû Ban khaùc soaïn laïi. Coâng vieäc keùo daøi ba naêm, maõi ñeán kyø hoïp IV (töùc kyø hoïp cuoái cuøng) cuûa Coâng Ñoàng, löôïc ñoà môùi ñöôïc ñöa ra thaûo luaän vaø ñöôïc coâng Kyû nieäm 40 naêm Coâng Ñoàng Va-ti-ca-noâ II… 165 boá ngaøy 18-11-1965 vôùi 2.344 phieáu thuaän vaø 6 phieáu choáng : ñoù laø Hieán cheá veà Maëc khaûi.
II. NHÖÕNG NEÙT CHÍNH CUÛA HIEÁN CHEÁ
Hieán cheá veà Maëc khaûi khoâng daøi laém (so vôùi Hieán cheá veà Hoäi Thaùnh hay Hieán cheá veà Hoäi Thaùnh trong theá giôùi ngaøy nay), goàm coù 26 soá chia thaønh 6 chöông : chöông I : Veà chính maëc khaûi (soá 2-6) ; chöông II : Vieäc löu truyeàn maëc khaûi (soá 7-10) ; chöông III : Ôn linh höùng vaø vieäc giaûi thích Kinh Thaùnh (soá 11-13) ; chöông IV : Cöïu Öôùc (soá 14-16) ; chöông V : Taân Öôùc (soá 17-20) ; chöông VI : Kinh Thaùnh trong ñôøi soáng Hoäi Thaùnh (soá 21-25). ÔÛ ñaây chuùng ta khoâng theå toùm löôïc laïi caùc neùt chính cuûa Hieán cheá, chæ neâu ra hai ñieåm.
1. Ôn linh höùng vaø vieäc giaûi thích Kinh Thaùnh Vaán ñeà naøy ñöôïc trình baøy ôû chöông III (soá 11-13), tröôùc heát Hieán cheá noùi ôn linh höùng laø gì : ‚Trong vieäc soaïn thaûo caùc Saùch Thaùnh, Thieân Chuùa ñaõ choïn nhöõng con ngöôøi vaø duøng hoï, maø hoï vaãn söû duïng taøi naêng vaø söùc löïc cuûa mình, ñeå nhôø chính Chuùa haønh ñoäng trong hoï vaø qua hoï, hoï vieát ra, vôùi tö caùch laø nhöõng taùc giaû ñích thöïc, taát caû nhöõng gì Chuùa muoán vaø chæ vieát nhöõng ñieàu ñoù thoâi‛ (soá 11). 166 Chung tay
Hieäu quaû cuûa ôn linh höùng laø : Kinh Thaùnh daïy söï thaät, nhöng khoâng phaûi baát cöù loaïi söï thaät naøo (khoa hoïc, lòch söû, ñòa lyù…), maø laø söï thaät daãn ñeán ôn cöùu ñoä : ‚Phaûi nhìn nhaän raèng : caùc saùch Kinh Thaùnh daïy caùch vöõng chaéc, trung tín vaø khoâng sai laàm, söï thaät maø Thieân Chuùa, vì ôn cöùu ñoä chuùng ta, ñaõ muoán ñöôïc ghi laïi trong Kinh Thaùnh‛ (soá 11). Tieáp ñoù, Hieán cheá noùi veà vieäc giaûi thích Kinh Thaùnh, töùc laø tìm xem Thieân Chuùa muoán noùi gì qua lôøi caùc taùc giaû thaùnh : ‚Ñeå tìm ra chuû yù cuûa caùc taùc giaû thaùnh, giöõa nhöõng caùi khaùc cuõng phaûi xeùt ñeán caùc ‘theå vaên’ ; vì söï thaät ñöôïc trình baøy vaø dieãn taû caùch khaùc nhau trong caùc baûn vaên lòch söû, hoaëc söù ngoân, hoaëc thi ca, hoaëc trong nhöõng theå vaên khaùc. Do ñoù, nhaø chuù giaûi caàn phaûi tìm toøi yù nghóa maø taùc giaû thaùnh, trong nhöõng hoaøn caûnh nhaát ñònh, tuyø theo ñieàu kieän thôøi ñaïi vaø vaên hoaù rieâng, ñaõ coù yù dieãn taû vaø ñaõ dieãn taû qua nhöõng theå vaên thôøi ñoù quen duøng‛ (soá 12). Noùi caùch khaùc, vieäc giaûi thích caàn phaûi xeùt ñeán boái caûnh lòch söû vaø toân giaùo trong ñoù caùc baûn vaên Kinh Thaùnh ñaõ hình thaønh. Ngoaøi ra coøn phaûi löu yù ñeán tính duy nhaát cuûa Kinh Thaùnh, truyeàn thoáng soáng ñoäng vaø phaùn quyeát cuûa Hoäi Thaùnh. Qua nhöõng ñöôøng höôùng treân, Hieán cheá veà Maëc khaûi ñaõ thuùc ñaåy maïnh meõ khoa nghieân cöùu Kinh Thaùnh trong giôùi Coâng Giaùo. Kyû nieäm 40 naêm Coâng Ñoàng Va-ti-ca-noâ II… 167
2. Muïc vuï Kinh Thaùnh Toaøn boä chöông cuoái cuøng cuûa Hieán cheá noùi veà taàm quan troïng cuûa Kinh Thaùnh trong ñôøi soáng Hoäi Thaùnh (soá 21-25) : ‚Hoäi Thaùnh ñaõ luoân luoân toân kính Kinh Thaùnh cuõng nhö ñaõ toân kính chính Thaùnh Theå Chuùa : nhaát laø trong Phuïng Vuï Thaùnh, Hoäi Thaùnh khoâng ngöøng laáy baùnh söï soáng töø baøn tieäc Lôøi Chuùa cuõng nhö baøn tieäc Mình Thaùnh Chuùa Ki-toâ maø trao cho caùc tín höõu. Luoân luoân Hoäi Thaùnh ñaõ coi vaø coøn coi Kinh Thaùnh laø quy luaät toái cao cho ñöùc tin cuûa mình (...). Vì vaäy taát caû vieäc rao giaûng trong Hoäi Thaùnh cuõng nhö chính ñaïo Ki-toâ phaûi ñöôïc Kinh Thaùnh döôõng nuoâi vaø höôùng daãn‛ (soá 21). Töø nhöõng nhaän ñònh caên baûn treân ñaây, Hieán cheá ñöa ra nhöõng höôùng daãn cuï theå :
a. Dòch Kinh Thaùnh ‚Loái vaøo Kinh Thaùnh caàn phaûi roäng môû cho caùc tín höõu Ki-toâ (...). Vì theá Hoäi Thaùnh, nhö moät ngöôøi meï aân caàn, lieäu sao ñeå coù nhöõng baûn dòch thích hôïp vaø chính xaùc sang caùc ngoân ngöõ khaùc nhau, nhaát laø dòch töø nguyeân vaên caùc Saùch Thaùnh.‛ Hieán cheá cuõng khuyeán khích coäng taùc dòch Kinh Thaùnh chung vôùi caùc anh em thuoäc caùc Hoäi Thaùnh khaùc (soá 22). 168 Chung tay
b. Nghieân cöùu Kinh Thaùnh Hieán cheá khuyeán khích caùc nhaø nghieân cöùu thaàn hoïc vaø Kinh Thaùnh kieân trì tieáp tuïc laøm vieäc ‚haàu coù theå cung caáp höõu hieäu cho daân Thieân Chuùa löông thöïc Kinh Thaùnh soi saùng trí khoân, taêng cöôøng yù chí, thieâu ñoát loøng ngöôøi ta yeâu meán Thieân Chuùa‛ (soá 23).
c. Giaûng daïy döïa treân Kinh Thaùnh Hôn nöõa, ‚vieäc hoïc hoûi Kinh Thaùnh phaûi nhö laø linh hoàn cuûa khoa thaàn hoïc. Caû thöøa taùc vuï Lôøi Chuùa – nghóa laø vieäc giaûng thuyeát cuûa caùc muïc töû, daïy giaùo lyù vaø toaøn boä giaùo huaán Ki-toâ giaùo, trong ñoù baøi dieãn giaûng trong Phuïng Vuï phaûi chieám ñòa vò quan troïng – cuõng ñöôïc nuoâi döôõng caùch laønh maïnh vaø töôi toát caùch thaùnh thieän nhôø lôøi Kinh Thaùnh‛ (soá 24).
d. Hoïc hoûi vaø suy gaãm Kinh Thaùnh Vì ‚khoâng bieát Kinh Thaùnh laø khoâng bieát Chuùa Ki- toâ‛ (thaùnh Gieâ-roâ-ni-moâ), neân Hieán cheá aân caàn khuyeân nhuû caùc haïng ngöôøi trong Hoäi Thaùnh : giaùo só, linh muïc, phoù teá, giaùo lyù vieân, tu só vaø moïi Ki-toâ höõu, hoïc ñöôïc ‚söï hieåu bieát tuyeät vôøi Chuùa Gieâ-su Ki-toâ‛ (Pl 3,8) qua vieäc tieáp xuùc vôùi chính baûn vaên thaùnh : trong Phuïng Vuï, trong vieäc suy gaãm, qua caùc lôùp hoïc, hoaëc baèng nhöõng phöông tieän khaùc. Nhöng lôøi caàu nguyeän phaûi ñi keøm theo vieäc ñoïc Kinh Thaùnh ñeå coù cuoäc ñoái thoaïi giöõa Thieân Chuùa vaø con ngöôøi, vì ‚khi caàu nguyeän, ta noùi vôùi Kyû nieäm 40 naêm Coâng Ñoàng Va-ti-ca-noâ II… 169
Chuùa ; coøn khi ñoïc lôøi Kinh Thaùnh, ta nghe Chuùa noùi‛ (thaùnh Am-roâ-xi-oâ). Sau cuøng, Hieán cheá nhaéc nhôû nhieäm vuï cuûa caùc giaùm muïc laø ñaøo taïo cho caùc tín höõu bieát söû duïng Saùch Thaùnh nhôø nhöõng baûn dòch coù keøm nhöõng chuù thích caàn thieát. Hôn nöõa coøn neân xuaát baûn Kinh Thaùnh vôùi nhöõng ghi chuù thích hôïp, tieän duïng cho caû nhöõng ngöôøi ngoaøi Ki-toâ giaùo (soá 25).
III. 40 NAÊM SAU HIEÁN CHEÁ
Coù theå noùi Hieán cheá veà Maëc khaûi ñaõ môû moät giai ñoaïn môùi trong lieân heä giöõa Hoäi Thaùnh Coâng Giaùo vôùi Kinh Thaùnh.
1. Vieäc nghieân cöùu vaø dòch Kinh Thaùnh Caùc hoïc giaû Coâng Giaùo bôùt caûm thaáy bò goø boù trong coâng vieäc vaø coù theå maïnh daïn nghieân cöùu caùc phöông phaùp tieáp caän Kinh Thaùnh môùi. Vì Hoäi Thaùnh khoâng deø daët nhö xöa, maø traùi laïi khuyeán khích ngöôøi Coâng Giaùo ñoïc Kinh Thaùnh, neân caùc baûn dòch coù nhieàu hôn, thích hôïp cho caùc loaïi ñoäc giaû khaùc nhau. ÔÛ moät soá nöôùc, ngöôøi Coâng Giaùo ñaõ coäng taùc vôùi nhöõng anh chò em Ki- toâ höõu khaùc ñeå soaïn nhöõng baûn dòch ñaïi keát (x. II 2 a treân ñaây). 170 Chung tay
2. Trong ñôøi soáng Hoäi Thaùnh Coù theå noùi : ñieåm quan troïng nhaát laø töø nay Kinh Thaùnh coù moät vò trí chuû yeáu trong Phuïng Vuï. Tröôùc cuoäc canh taân phuïng vuï cuûa Coâng Ñoàng, thì soá caùc baøi Kinh Thaùnh duøng trong Thaùnh leã raát ít, laïi ñoïc baèng tieáng La-tinh, hoaï may sau ñoù baøi ‚Evan‛ (Tin Möøng) Chuùa nhaät ñöôïc ñoïc baèng tieáng ñòa phöông. Töø sau Coâng Ñoàng, thaùnh leã cöû haønh baèng tieáng ñòa phöông vaø soá löôïng caùc baøi Kinh Thaùnh ñöôïc choïn cuõng raát phong phuù, neân ngöôøi giaùo daân duø khoâng ñoïc Kinh Thaùnh rieâng cuõng ñöôïc nghe khaù nhieàu. Vaán ñeà laø baûn dòch phaûi vöøa chính xaùc vöøa deã hieåu, vaø hoï phaûi ñöôïc giuùp ñôõ ñeå naém ñöôïc yù nghóa vaø ñöa vaøo cuoäc soáng caù nhaân. Caùc vaên kieän cuûa Coâng Ñoàng cuõng nhaán maïnh ñeán vai troø cuûa Kinh Thaùnh trong nhöõng laõnh vöïc khaùc cuûa ñôøi soáng Hoäi Thaùnh, caùch rieâng trong khoa thaàn hoïc vaø trong vieäc ñaøo taïo linh muïc. Nhö ñaõ noùi treân (II 2 c), ‚vieäc hoïc hoûi Kinh Thaùnh phaûi nhö laø linh hoàn cuûa khoa thaàn hoïc‛. Caùc moân thaàn hoïc, nhaát laø thaàn hoïc tín lyù vaø thaàn hoïc luaân lyù, phaûi ‚thaám nhuaàn giaùo lyù Kinh Thaùnh nhieàu hôn‛ (Saéc leänh veà Ñaøo taïo linh muïc, soá 16). Ñaëc bieät moân hoïc Kinh Thaùnh, tröôùc ñaây ñöôïc coi nhö moân hoïc ‚phuï‛ trong chöông trình caùc chuûng vieän vaø hoïc vieän, nay ñöôïc chuù troïng hôn. Hôn nöõa, Kinh Thaùnh khoâng phaûi chæ laø moät ñeà taøi ñeå hoïc, maø coøn phaûi ñi vaøo ñôøi soáng nöõa. Vì theá, nhieàu Kyû nieäm 40 naêm Coâng Ñoàng Va-ti-ca-noâ II… 171 vaên kieän Coâng Ñoàng nhaén nhuû moïi haïng ngöôøi trong Hoäi Thaùnh : linh muïc, giaùo só, tu só, chuûng sinh, phoù teá, giaùo lyù vieân, thöøa sai vaø moïi Ki-toâ höõu phaûi naêng ñoïc, hoïc hoûi vaø suy gaãm Lôøi Chuùa ñeå nhaän ñöôïc aùnh saùng vaø söùc maïnh cho ñôøi soáng taâm linh vaø hoaït ñoäng toâng ñoà.
3. Muïc vuï Kinh Thaùnh Muïc vuï Kinh Thaùnh phaùt trieån maïnh meõ trong Hoäi Thaùnh nhaèm cung caáp nhöõng phöông tieän ñeå hoïc hoûi, suy gaãm vaø soáng Lôøi Chuùa. Caùc baûn dòch Kinh Thaùnh vôùi nhieàu trình ñoä giaûi thích ra ñôøi. Caùc nhoùm chia seû Lôøi Chuùa, caùc lôùp hoïc Kinh Thaùnh – ñoâi khi döôùi hình thöùc haøm thuï – ñöôïc toå chöùc. Caùc hình aûnh, trieån laõm, hoaït caûnh veà Kinh Thaùnh v.v. cuõng ñöôïc söû duïng. Ngoaøi ra, caùc phöông tieän môùi nhaát, nhö maùy vi tính, internet cuõng ñöôïc duøng ñeå phoå bieán Lôøi Chuùa. Ñeå phoái hôïp vaø naâng ñôõ muïc vuï Kinh Thaùnh, Lieân Hieäp Kinh Thaùnh Coâng Giaùo (Catholic Biblical Federation) ñöôïc thaønh laäp naêm 1969 vôùi muïc ñích quy tuï caùc toå chöùc Coâng Giaùo phuïc vuï Lôøi Chuùa. Hieän nay Lieân Hieäp coù 92 toå chöùc laø thaønh vieân thöïc thuï, vaø 219 thaønh vieân lieân keát, thuoäc 127 nöôùc. Taïi Vieät Nam, Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc laø thaønh vieân thöïc thuï, vaø Nhoùm Phieân Dòch Caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï laø thaønh vieân lieân keát. Thaùng 09-2005, ñeå ñaùnh daáu 40 naêm Hieán cheá veà Maëc khaûi, Lieân Hieäp Kinh Thaùnh Coâng Giaùo phoái hôïp vôùi Hoäi Ñoàng Giaùo Hoaøng Coå vuõ söï Hôïp nhaát Ki-toâ höõu, toå chöùc taïi Roâ-ma Hoäi nghò Quoác teá vôùi ñeà taøi ‚Kinh Thaùnh 172 Chung tay trong ñôøi soáng Hoäi Thaùnh‛. Hai thaønh vieân Vieät Nam cuõng ñöôïc môøi tham döï.
4. Huaán thò veà vieäc giaûi thích Kinh Thaùnh trong Hoäi Thaùnh Huaán thò naøy do Uyû Ban Giaùo Hoaøng veà Kinh Thaùnh coâng boá naêm 1993 ñeå kyû nieäm 50 naêm Ñöùc Pi-oâ XII ban haønh Thoâng ñieäp Divino afflante Spiritu (xem I treân ñaây). Huaán thò naøy tröôùc heát trình baøy vaø ñaùnh giaù caùc phöông phaùp tieáp caän môùi trong khoa chuù giaûi Kinh Thaùnh ; sau ñoù nhaéc laïi nhöõng nguyeân taéc caên baûn cuûa vieäc giaûi thích Kinh Thaùnh trong Hoäi Thaùnh, vaø vieäc söû duïng Lôøi Chuùa trong phuïng vuï, trong ñôøi soáng caù nhaân vaø trong muïc vuï. Vaên kieän khaù quan troïng naøy coù leõ chöa ñöôïc hoïc hoûi vaø khai thaùc ñuùng möùc.
5. Taïi Vieät Nam Hieäu quaû roõ nhaát cuûa Hieán cheá laø thuùc ñaåy vieäc thöïc hieän caùc baûn dòch tieáng Vieät. Trong 6 baûn dòch toaøn boä Kinh Thaùnh do caùc taùc giaû Coâng Giaùo aán haønh töø ñaàu theá kyû 20 ñeán naøy, coù ñeán 4 baûn ñöôïc in sau naêm 1964. Ñoù laø caùc baûn dòch cuûa cha Traàn Ñöùc Huaân (1970), cuûa cha Nguyeãn Theá Thuaán (1976), cuûa Hoàng Y Trònh Vaên Caên (1985) vaø cuûa Nhoùm Phieân Dòch Caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï. Nhoùm naøy baét ñaàu dòch Kinh Thaùnh töø naêm 1971 vaø cho ñeán nay ñaõ aán haønh ñöôïc 200000 cuoán Kinh Thaùnh troïn boä vaø 1285000 cuoán Taân Öôùc ; hieän Nhoùm Kyû nieäm 40 naêm Coâng Ñoàng Va-ti-ca-noâ II… 173
ñang laøm coâng vieäc hieäu ñính toaøn boä baûn dòch vaø caùc chuù thích. Ngoaøi ra, nhieàu saùch vôû taøi lieäu khaùc giuùp hoïc hoûi vaø suy nieäm Lôøi Chuùa cuõng ñöôïc aán haønh. Sau cuøng, cuõng neân nhaéc tôùi söï kieän ngaøy caøng coù nhieàu lôùp hoïc hoûi Kinh Thaùnh, nhoùm chia seû Lôøi Chuùa, v.v...
THAY LÔØI KEÁT
Qua caùi nhìn sô löôïc vaø chaéc chaén coøn thieáu soùt treân ñaây, chuùng ta thaáy Hieán cheá veà Maëc khaûi ñaõ môû ñaàu moät giai ñoaïn môùi cho vai troø cuûa Kinh Thaùnh trong moïi maët cuûa ñôøi soáng Hoäi Thaùnh, vaø öôùc nguyeän cuûa Hieán cheá cho ‚kho baùu maëc khaûi ñaõ ñöôïc trao göûi cho Hoäi Thaùnh ngaøy caøng ñoå ñaày taâm hoàn con ngöôøi‛ (soá 26), ñang daàn daàn thöïc hieän. Tuy nhieân, coøn quaù nhieàu coâng vieäc phaûi laøm trong moät theá giôùi ñang bieán chuyeån töøng ngaøy, vôùi bao vaán ñeà ñöôïc ñaët ra, nhö : moâi tröôøng vaø thieân tai, toaøn caàu hoaù, söï caùch bieät giaøu – ngheøo, baïo löïc vaø khuûng boá, khuûng hoaûng cuûa caùc Hoäi Thaùnh, ñoái thoaïi lieân toân vaø lieân vaên hoaù, v.v. Caùc tín höõu laøm theá naøo ñeå thaáy ñöôïc trong Lôøi Chuùa nhöõng ñöôøng höôùng giuùp suy nghó vaø tìm ra caâu traû lôøi cho caùc vaán ñeà cuûa theá giôùi hoâm nay ? 01-07-2005 A. Traàn Phuùc Nhaân
174 Chung tay
Ñöùc Ma-ri-a ñaõ “ñính hoân” hay “thaønh hoân”… 175
Ñöùc Ma-ri-a ñaõ ‚ñính hoân‛ hay ‚thaønh hoân‛…
MOÄT CAÂU HOÛI : ÑÖÙC MA-RI-A ÑAÕ “ÑÍNH HOÂN” HAY “THAØNH HOÂN” VÔÙI THAÙNH GIU-SE ?
Nhoùm Phieân Dòch Caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï (CGKPV) trong cuoán Kinh Thaùnh troïn boä (1999) vaø cuoán Boán saùch Tin Möøng (2004) dòch ôû Mt 1,18 ; Lc 1,27 ; 2,5 laø thaønh hoân, vaø do ñoù ñaõ gaây thaéc maéc cho moät soá ñoäc giaû trong nöôùc cuõng nhö ngoaøi nöôùc : phaûi chaêng dòch nhö vaäy laø phuû nhaän Ñöùc Ma-ri-a thuï thai maø vaãn coøn ñoàng trinh ? Vaán ñeà naøy khaù phöùc taïp vaø ñaõ ñöôïc tranh luaän nhieàu. ÔÛ ñaây neân xeùt veà hai maët ngöõ hoïc vaø phong tuïc.
1. Veà maët ngöõ hoïc ÔÛ caû ba choã daãn treân ñaây, Mt vaø Lc ñeàu duøng moät ñoäng töø Hy-laïp duy nhaát mneâsteuo. Vì theá tuy coù moät vaøi baûn ñaõ dòch Mt 1,18 vaø Lc 1,27 khaùc vôùi Lc 2,5, nhöng ña soá dòch baèng moät töø duy nhaát. Caùi khoù laø trong tieáng Vieät thì duøng töø naøo ? Ñeán ñaây ta caàn tìm hieåu phong tuïc Do-thaùi thôøi xöa.
2. Veà maët phong tuïc Hoân nhaân Do-thaùi thôøi xöa goàm hai giai ñoaïn : a. Nghi leã cam keát : Tröôùc maët nhöõng ngöôøi chöùng, hai beân nam nöõ öng thuaän keát hoân. Töø ñoù hai ngöôøi 176 Chung tay
ñöôïc goïi laø choàng laø vôï vaø coù ñuû quyeàn lôïi vaø nghóa vuï vôï choàng theo phaùp luaät. Vì theá neáu ngöôøi phuï nöõ aên naèm vôùi ngöôøi ñaøn oâng khaùc thì bò coi laø phaïm toäi ngoaïi tình (x. Ñnl 22,23-24). b. Nghi leã röôùc daâu laø nghi thöùc boå tuùc : sau moät thôøi gian (khoaûng moät naêm) ngöôøi phuï nöõ môùi ñöôïc röôùc veà nhaø choàng ñeå chung soáng. Vaäy sau khi ñaõ xeùt caùc khía caïnh cuûa vaán ñeà, neân duøng ñoäng töø tieáng Vieät naøo ñeå dòch mneâsteuo : ñính hoân hay thaønh hoân ? Trong tieáng Vieät, ñính hoân thöôøng hieåu laø giao öôùc seõ laáy nhau laøm vôï choàng ; coøn thaønh hoân laø chính thöùc laáy nhau laøm vôï choàng. AÙp duïng vaøo ba choã Tin Möøng noùi ñaây, thieát töôûng töø ñính hoân khoâng thích hôïp cho Mt 1,18, vì baø Ma-ri-a vaø oâng Giu-se ñaõ thaät söï cam keát vôùi nhau theo phong tuïc Do-thaùi vaø, tuy chöa cöû haønh leã röôùc daâu vaø chöa soáng chung (Mt 1,18.24), nhöng veà maët phaùp lyù cuõng ñöôïc coi laø vôï (cc. 20.24) vaø choàng (c. 19). Neáu ôû choã naøy dòch laø ñính hoân, coù ngöôøi seõ hoûi : môùi ñính hoân maø sao ñaõ ñoùn vôï veà nhaø ? Ñính hoân caøng khoâng thích hôïp cho Lc 2,5, vì khi ñoù baø Ma-ri-a ñang ñi Beâ-lem vôùi oâng Giu-se, neân chaéc hai ngöôøi ñang chung soáng (thaäm chí ôû choã naøy baûn dòch La-tinh Nova Vulgata coøn theâm töø vôï – khoâng coù trong baûn Hy-laïp – ñeå chæ baø Ma-ri-a). Ñöùc Ma-ri-a ñaõ “ñính hoân” hay “thaønh hoân”… 177
Rieâng veà Lc 1,27, baûn vaên khoâng noùi roõ khi ñoù ñaõ röôùc daâu chöa – coù leõ laø chöa –, nhöng neáu Mt 1,18 vaø Lc 2,5 dòch laø thaønh hoân, thì ôû ñaây cuõng khoâng theå dòch khaùc. Toùm laïi, chuùng toâi nghó : neáu hieåu trong boái caûnh phong tuïc Do-thaùi thôøi xöa, neân dòch laø thaønh hoân. Coøn veà tín ñieàu Ñöùc Ma-ri-a thuï thai maø vaãn coøn ñoàng trinh thì Mt 1,18 vaø Lc 1,35 ñaõ noùi roõ. * * * Rieâng veà baûn dòch Is 7,14 : ‚Naøy ñaây ngöôøi thieáu nöõ mang thai...‛ laø dòch saùt nguyeân vaên Híp-ri, trong ñoù töø `almâ coù nghóa laø ngöôøi raát treû thuoäc nöõ giôùi, khoâng xaùc ñònh theâm (trong tieáng Híp-ri coøn moät töø khaùc, Bütûlâ, coù nghóa ñích xaùc laø trinh nöõ, ví duï khi noùi veà coâ Reâ-beâ-ca ôû St 24,16). Baûn LXX (baûn dòch Hy-laïp coå) dòch `almâ laø parthenos nghóa laø trinh nöõ. Baûn LXX, hình thaønh trong theá kyû III-II tröôùc Coâng Nguyeân, coù moät soá choã dòch hôi khaùc vôùi baûn Híp-ri, chöùng toû coù moät söï tieán trieån trong maëc khaûi ; baûn naøy thöôøng ñöôïc caùc taùc giaû Taân Öôùc duøng khi daãn Cöïu Öôùc. Mt 1,23 cuõng daãn Is 7,14 theo baûn naøy, vì theá baûn tieáng Vieät cuûa Nhoùm CGKPV dòch Mt 1,23 laø : ‚Naøy ñaây trinh nöõ seõ thuï thai...‛. * * * 178 Chung tay
Nhöõng lôøi giaûi thích treân ñaây coù theå khoâng giaûi toaû ñöôïc heát nhöõng thaéc maéc cuûa moät soá ngöôøi, nhöng hy voïng cuõng cho thaáy raèng caùc dòch giaû trong Nhoùm CGKPV ñaõ laøm vieäc caùch thaän troïng vaø ñaén ño suy nghó. Saøi Goøn, ngaøy 21-09-2005 Tm. Nhoùm Phieân Dòch CAÙC GIÔØ KINH PHUÏNG VUÏ A. Traàn Phuùc Nhaân
Moät soá nhaän xeùt veà cuoán Nghi Thöùc Thaùnh Leã 2005 179
Moät soá nhaän xeùt veà cuoán Nghi Thöùc Thaùnh Leã 2005
MOÄT SOÁ NHAÄN XEÙT VEÀ CUOÁN NGHI THÖÙC THAÙNH LEÃ 2005
AÁn baûn maãu thöù ba cuûa Saùch Leã Roâ-ma (SLR) baèng tieáng La-tinh Missale Romanum ñaõ ñöôïc coâng boá naêm 2002. Thaät ra phaàn Nghi Thöùc Thaùnh Leã cuûa aán baûn naøy khoâng coù nhieàu thay ñoåi lôùn so vôùi aán baûn maãu thöù nhaát (1970) vaø thöù hai (1975), nhöng Uyû Ban Phuïng Töï (UBPT) tröïc thuoäc Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Vieät Nam (HÑGMVN) ñaõ muoán duyeät laïi hoaøn toaøn baûn dòch trong Saùch Leã Roâ-ma tieáng Vieät in naêm 1992 (SLR 1992). Baûn dòch môùi cuûa Nghi Thöùc Thaùnh Leã ñaõ ñöôïc aán haønh naêm 2005 vaø baét buoäc phaûi söû duïng thay theá nhöõng baûn vaên tröôùc ñaây, keå töø leã Phuïc Sinh 2006. Ngay töø khi môùi ñöôïc coâng boá, baûn Nghi Thöùc Thaùnh Leã 2005 (NTTL 2005) ñaõ gaây neân nhieàu phaûn öùng –thöôøng laø baát lôïi– töø trong nöôùc cuõng nhö ngoaøi nöôùc. Beân caïnh ñoù cuõng coù nhöõng baøi cuûa nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm veà baûn dòch : Ñöùc Cha P. Traàn Ñình Töù, Chuû tòch UBPT ; cha Kim Long, Toång thö kyù UBPT ; cha Nguyeãn Theá Thuû, thaønh vieân UBPT. Nhöõng baøi naøy cho bieát veà toå chöùc vaø tieán trình dòch thuaät NTTL 2005, ñoàng thôøi cuõng giaûi thích cho bieát lyù do vì sao UBPT ñaõ choïn moät caùch dòch naøo ñoù. Cho ñeán nay Nhoùm Phieân Dòch Caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï (NPD/CGKPV) vaãn chöa leân tieáng. Lyù do laø vì 180 Chung tay neáu pheâ bình thì coù theå seõ ñöôïc nhaéc nhôû laø ‚noùi thì deã, laøm môùi khoù‛. Nhöng khoâng noùi thì khoâng yeân löông taâm, vì vaán ñeà dòch Phuïng Vuï coù lieân heä tröïc tieáp vaø laâu daøi ñeán ñôøi soáng caàu nguyeän cuûa Daân Chuùa, vaø caùch rieâng Nhoùm chuùng toâi ñaõ coù kinh nghieäm phieân dòch caùc baûn vaên Kinh Thaùnh vaø Phuïng Vuï töø 35 naêm nay, neân caûm thaáy coù traùch nhieäm phaûi goùp yù trong tröôøng hôïp naøy. Do ñoù, sau moät thôøi gian suy nghó vaø nghieân cöùu, chuùng toâi xin ñöa ra moät soá nhaän xeùt, hy voïng coù theå ñoùng goùp phaàn naøo laøm cho caùc baûn dòch Phuïng Vuï ñaùp öùng muïc tieâu laø giuùp Daân Chuùa caàu nguyeän. Trong baøi naøy tröôùc heát chuùng toâi seõ ñöa ra nhöõng nhaän xeùt toång quaùt veà NTTL 2005, sau ñoù laø nhöõng nhaän xeùt chi tieát veà moät soá choã trong baûn dòch.
I. NHAÄN XEÙT TOÅNG QUAÙT
1. AÁn loaùt NTTL 2005 ñöôïc in vaø trình baøy khaù ñeïp. Tuy nhieân coù ñieàu baát tieän laø neáu duøng chung vôùi SLR 1992 thì trong khi cöû haønh Thaùnh leã cöù phaûi chuyeån töø saùch noï sang saùch kia, khieán linh muïc nhieàu khi luùng tuùng vaø giaùo daân cuõng bò chia trí lo ra. Moät ñieàu baát tieän khaùc : ôû nhieàu choã trong caùc Kinh Nguyeän Thaùnh Theå (KNTT), moät soá lôøi kinh ñöôïc in töø trang noï sang trang kia, hôi khoù ñoïc, nhö ôû trang (tr.) 76-77, 80-81, 84-85 (lôøi truyeàn pheùp Maùu Thaùnh bò caét laøm ñoâi), tr. 98-99. Baát tieän nhaát laø coù nhieàu kinh Moät soá nhaän xeùt veà cuoán Nghi Thöùc Thaùnh Leã 2005 181 linh muïc ñang dang tay ñoïc laïi phaûi laät trang, nhö ôû caùc tr. 75-76, 77-78, 85-86, 87-88, 89-90, 93-94, 95-96. Baát tieän naøy, SLR 1992 thöôøng ñeå yù traùnh khi daøn trang. Ngoaøi ra, ôû KNTT 1 coù caùc Kinh Hieäp thoâng rieâng cho moät soá leã (tr. 77-78), nhöng trình baøy raát khoù phaân bieät, khieán linh muïc luùng tuùng (kinh ‚Vì vaäy, laïy Chuùa‛ rieâng cuûa leã Phuïc Sinh ôû tr. 78 cuõng vaäy). Coù leõ neân trình baøy nhö SLR 1992 tr. 485-486 : in chöõ nhoû hôn vaø ñoùng khung caùc kinh naøy, hay ít laø ñoùng khung.
2. Baûn dòch Baûn dòch SLR 1992 löu yù ñeán aâm thanh, tieát ñieäu vaø vaên phong tieáng Vieät neân nghe xuoâi vaø deã hieåu. Laøm nhö vaäy, caùc dòch giaû trong UBPT khi aáy khoâng laøm theo yù mình, cuõng khoâng quaù chuù troïng ñeán hình thöùc, nhöng ñaõ theo nhöõng höôùng daãn cuûa Toaø Thaùnh qua Huaán thò veà vieäc phieân dòch caùc baûn vaên Phuïng Vuï do Hoäi ñoàng Thöïc thi Hieán cheá Phuïng Vuï ban haønh ngaøy 25-01-1969 (baûn dòch tieáng Vieät trong taïp chí Phuïng Vuï soá 4, thaùng 06-1971, tr. 35-45). Töôûng neân noùi theâm laø Huaán thò naøy ñaõ laø kim chæ nam cho taát caû caùc baûn dòch phuïng vuï hieän ñang tieáp tuïc ñöôïc söû duïng treân theá giôùi, ngoaïi tröø baûn dòch cuûa UBPT Hoa Kyø ñang ñöôïc bieân soaïn laïi. Taïi Vieät Nam, Uyû Ban phieân dòch SLR, ngoaøi Huaán thò naøy, cuõng tham khaûo caùc baûn dòch coù ñöôïc vaøo thôøi ñieåm aáy baèng tieáng Phaùp, Anh, YÙ, Ñöùc, Taây Ban Nha, Boà Ñaøo Nha, Haø Lan. Caùc dòch giaû ñaõ khoâng laøm theo höùng, nhöng ñaõ caân nhaéc töøng caâu töøng chöõ quan 182 Chung tay troïng vaø ñaõ giaûi thích lyù do söï choïn löïa cuûa mình trong taäp Chuù thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1992 cuûa Uyû Ban Phuïng Töï daøi 91 trang khoå A5 (taäp naøy ñaõ ñöôïc ñaùnh maùy vi tính laïi thaønh 118 trang cuõng khoå A5, vaø seõ ñöôïc daãn vôùi kyù hieäu CT vaø soá trang cuûa baûn vi tính). Trong khi ñoù NTTL 2005 chuû tröông dòch saùt tieáng La-tinh, theo Huaán thò 5 (HT 5). ‚Veà vieäc söû duïng caùc ngoân ngöõ ñòa phöông khi xuaát baûn caùc Saùch cuûa Phuïng Vuï Roâ-ma‛, do Boä Phuïng Töï ban haønh ngaøy 28-03-2001. HT 5, soá 20 vieát : ‚Chöøng naøo coù theå, nguyeân vaên phaûi ñöôïc dòch troïn veïn vaø raát chính xaùc, nghóa laø khoâng bôùt khoâng theâm xeùt veà noäi dung, khoâng duøng nhöõng loái dieãn nghóa (paraphrases) hoaëc giaûi thích (glossae)‛. Tuy nhieân, cuõng ôû choã ñoù, HT 5 noùi laø ‚ñöôïc pheùp saép ñaët caùc töø ngöõ, söû duïng cuù phaùp vaø vaên phong, ñeå soaïn ra moät baûn vaên troâi chaûy vaø thích hôïp vôùi caùch dieãn taû cuûa ngoân ngöõ daân chuùng.‛ Nhö vaäy, ‚ñeå noäi dung cuûa nguyeân vaên vöøa taàm caû vôùi caùc tín höõu khoâng ñöôïc ñaøo luyeän trí thöùc ñaëc bieät, vaø hoï coù theå hieåu ñöôïc, thì ñaëc tính cuûa caùc baûn dòch laø duøng nhöõng töø ngöõ deã hieåu nhöng moät traät cuõng baûo toàn tính trang troïng, veû ñeïp vaø noäi dung ñaïo lyù chính xaùc cuûa nguyeân vaên‛ (soá 25). Coù theá seõ ñaït ñöôïc muïc tieâu : ‚Caùc baûn vaên Phuïng Vuï laø phöông tieän raát coù hieäu löïc ñeå in saâu vaøo ñôøi soáng Moät soá nhaän xeùt veà cuoán Nghi Thöùc Thaùnh Leã 2005 183 caùc tín höõu nhöõng yù nieäm veà ñöùc tin vaø ñôøi soáng Ki-toâ giaùo‛ (soá 26). ÔÛ ñaây cuõng caàn nhaéc laïi muïc tieâu cuûa vieäc caûi toå Phuïng Vuï theo Hieán cheá veà Phuïng vuï (PV) cuûa Coâng Ñoàng Va-ti-ca-noâ II : ‚Vieäc caûi toå naøy phaûi saép xeáp caùc baûn vaên vaø nghi thöùc theá naøo ñeå dieãn taû roõ raøng hôn nhöõng thöïc taïi thaùnh maø caùc baûn vaên vaø nghi thöùc ñoù bieåu thò, vaø ñeå daân Ki-toâ giaùo coù theå deã daøng thaáu trieät caùc thöïc taïi aáy caøng nhieàu caøng toát, vaø coù theå tham döï baèng vieäc cöû haønh ñaày ñuû, linh ñoäng vaø coäng ñoàng‛ (PV soá 21). ‚Hoäi Thaùnh haèng baän taâm lo sao cho caùc Ki-toâ höõu ñöøng tham döï vaøo maàu nhieäm ñöùc tin nhö nhöõng khaùch baøng quan thinh laëng, nhöng nhôø hieåu roõ maàu nhieäm aáy qua caùc nghi thöùc vaø kinh nguyeän, sao cho hoï tham döï vieäc cöû haønh thaùnh caùch yù thöùc, ñaïo ñöùc vaø linh ñoäng‛ (soá 48). Trong caùc yeáu toá goùp phaàn xaây döïng moät cöû haønh phuïng vuï linh ñoäng, chaéc haún caùc baûn vaên laø moät yeáu toá quan troïng, vôùi ñieàu kieän laø caùc baûn vaên phaûi vöøa chính xaùc vöøa deã hieåu. Rieâng ñoái vôùi caùc baûn dòch Phuïng Vuï, HT 5 nhaán maïnh ñeán tính chính xaùc, nhöng khoâng vì theá maø dòch giaû ñöôïc queân khoâng löu yù laø baûn dòch caàn phaûi deã hieåu, nhaát laø vì ñaïi ña soá tín höõu chæ ñöôïc tieáp caän vôùi caùc baûn vaên Phuïng Vuï qua vieäc nghe baèng tai chöù khoâng ñoïc baèng maét. Do ñoù phaûi lieäu sao ñeå hoï coù theå hieåu deã daøng vaø hieäp thoâng vôùi lôøi nguyeän cuûa chuû 184 Chung tay teá. Thieát töôûng coù theå aùp duïng vaøo tröôøng hôïp naøy lôøi thaùnh Phao-loâ vieát veà vieäc caàu nguyeän baèng tieáng laï : ‚Neáu baïn chæ chuùc tuïng baèng thaàn khí, thì laøm sao ngöôøi ôû vò trí ngöôøi döï thính coù theå thöa ‘A-men’ luùc baïn daâng lôøi taï ôn, vì ngöôøi ñoù khoâng bieát baïn noùi gì ?‛ (1 Cr 14,16). Chính xaùc vaø deã hieåu : hai ñoøi hoûi nhieàu khi raát khoù dung hoaø, vaø caùc baûn dòch Phuïng Vuï tieáng Vieät luoân bò giaèng co giöõa hai beân.
II. NHAÄN XEÙT CHI TIEÁT
Trong phaàn nhaän xeùt chi tieát naøy, chuùng toâi seõ daãn NTTL 2005 theo trang vaø theo soá ; ñeå deã phaân bieät, caùc lôøi cuûa NTTL 2005 seõ ñöôïc in chöõ nghieâng. Tr. 4 Concordat cum originali vaø Imprimatur ñeàu do Ñöùc Cha Chuû Tòch UBPT kyù, trong khi ñoù theo HT 5 thì Concordat cum originali do Ñöùc Cha Chuû Tòch UBPT kyù, coøn Imprimatur phaûi do Ñöùc Cha Chuû Tòch HÑGMVN. Tr. 10, soá 1 Nhaân danh Cha vaø Con vaø Thaùnh Thaàn. SLR 1992 dòch laø ‚Nhaân danh Chuùa Cha vaø Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn‛ thay cho coâng thöùc quen duøng ‚Nhaân danh Cha vaø Con vaø Thaùnh Thaàn‛, vì hai lyù do (CT tr. 14-15) : Moät soá nhaän xeùt veà cuoán Nghi Thöùc Thaùnh Leã 2005 185
1) Nhöõng töø ‚Cha‛ vaø ‚Con‛ haøm hoà, khoâng nhaát thieát chæ Thieân Chuùa Cha vaø Thieân Chuùa Con. Coù leõ vì theá xöa cha oâng ta ñaõ dòch kinh Saùng Danh laø ‚Saùng danh Ñöùc Chuùa Cha vaø Ñöùc Chuùa Con vaø Ñöùc Chuùa Thaùnh Thaàn‛. 2) Khi noùi chuyeän vôùi moät ngöôøi treû tuoåi, linh muïc thöôøng xöng mình laø ‚cha‛ vaø goïi ngöôøi kia laø ‚con‛. Do ñoù, khi cöû haønh bí tích Röûa Toäi, neáu linh muïc ñoïc : ‚Cha röûa con, nhaân danh Cha vaø Con vaø Thaùnh Thaàn‛ thì moät ngöôøi ngoaïi giaùo coù theå hieåu hai chöõ cha vaø hai chöõ con chæ linh muïc vaø ngöôøi ñöôïc röûa toäi. Coù theå theâm moät lyù do nöõa. ÔÛ ñaàu Thaùnh leã, linh muïc ñoïc : Nhaân danh Cha vaø Con vaø Thaùnh Thaàn, roài noùi tieáp : Chuùa ôû cuøng anh chò em. Coäng ñoaøn thöa : Vaø ôû cuøng cha. Moät ngöôøi khoâng thaïo giaùo lyù coù theå hieåu hai chöõ cha cuøng chæ linh muïc. NTTL 2005 laáy laïi coâng thöùc Nhaân danh Cha vaø Con vaø Thaùnh Thaàn, coù leõ ñeå traùnh cho hieåu raèng coù ba Chuùa. Nhöng xin traû lôøi : xöa nay ta vaãn ñoïc : ‚Saùng danh Ñöùc Chuùa Cha vaø Ñöùc Chuùa Con vaø Ñöùc Chuùa Thaùnh Thaàn‛, nhöng chöa thaáy ai thaéc maéc laø ñaây noùi veà ba Chuùa. Ñaøng khaùc, chính NTTL 2005 vaãn nhieàu laàn duøng Ñöùc Chuùa Cha, Ñöùc Chuùa Con, Ñöùc Chuùa Thaùnh Thaàn trong kinh Vinh Danh (tr. 15) vaø kinh Tin Kính (tr. 17-18). 186 Chung tay
Tr. 12, soá 4 Cöû haønh maàu nhieäm thaùnh dòch tieáng La-tinh ad sacra mysteria celebranda, nhöng chöa saùt laém, vì mysteria ôû soá nhieàu. Daàu sao cöû haønh maàu nhieäm thaùnh coù leõ hôi khoù hieåu. Trong caùc taùc giaû thôøi xöa, ‚sacra / sancta mysteria celebrare‛ coù nghóa laø ‚cöû haønh thaùnh leã‛ (A. Blaise, Dictionnaire latin-français des auteurs chreùtiens, 1854, tr. 547). Vì theá SLR 1992 (CT tr. 17-18) ñaõ dòch laø cöû haønh thaùnh leã, döïa theo baûn dòch tieáng Phaùp vaø Haø Lan (‚Eucharistie‛), vaø tieáng Ñöùc (‚das Gedašchtnis des Herrn‛ : cuoäc töôûng nieäm Chuùa). Tr. 13, soá 6 Thinh laëng giaây laùt, roài linh muïc noùi. Caâu chöõ ñoû naøy dòch thieáu (SLR 1992 tr. 567 dòch ñaày ñuû hôn). Ñuùng ra phaûi dòch laø : ‚Thinh laëng giaây laùt. Roài linh muïc, hoaëc phoù teá hoaëc moät thöøa taùc vieân khaùc, xöôùng nhöõng lôøi keâu caàu sau ñaây, hoaëc nhöõng caâu khaùc, coù Xin Chuùa thöông xoùt chuùng con.‛ Nhö vaäy chaéc haún laø ñöôïc pheùp saùng taùc nhöõng lôøi keâu caàu khaùc. Tr. 14, soá 8
KINH VINH DANH 1) Bình an döôùi theá cho ngöôøi thieän taâm. Caâu naøy trích töø baøi ca cuûa caùc thieân thaàn trong ñeâm Giaùng Sinh (Lc 2,14) ; cho ngöôøi thieän taâm dòch theo baûn La-tinh hominibus bonae voluntatis vaø hieåu laø thieän taâm cuûa con ngöôøi. Moät soá nhaän xeùt veà cuoán Nghi Thöùc Thaùnh Leã 2005 187
Coøn SLR 1992 hieåu laø thieän taâm cuûa Thieân Chuùa neân ñaõ dòch ‚cho loaøi ngöôøi Chuùa thöông‛, vaø ñaõ giaûi thích ôû CT tr. 21-22 lyù do cuûa caùch dòch naøy. Ban dòch thuaät ñaõ tìm hieåu kyõ yù nghóa cuûa nhöõng töø aáy trong vaên maïch veà ôn cöùu ñoä phoå quaùt trong Tin Möøng Lu-ca : söï bình an khoâng do thieän taâm con ngöôøi maø coù, nhöng do tình thöông Thieân Chuùa ban taëng, khi ‚Ngoâi Lôøi ñaõ laøm ngöôøi (Ga 1,14), sinh boïc taõ, naèm trong maùng coû (Lc 2,12) vaø soáng giöõa loaøi ngöôøi chuùng ta (Ga 1,14)‛, nhôø ñoù ‚heát moïi ngöôøi phaøm seõ thaáy ôn cöùu ñoä cuûa Thieân Chuùa‛ (Lc 3,6 daãn Is 40,6). Caùc baûn dòch Phuïng Vuï khaùc cuõng hieåu theo höôùng naøy : – Phaùp : ‚aux hommes qu’il aime‛ – Taây Ban Nha : ‚a los hombres que ama el Senõor‛ – Boà Ñaøo Nha : ‚aos homens por ele amados‛ – Ñöùc : ‚den Menschen seiner Gnade‛ – Anh : ‚to his people‛ – Trung Quoác : ‚Chuû aùi ñích nhaân‛ (= nhöõng ngöôøi Chuùa yeâu) 2) ÔÛ cuoái tr. 14, NTTL 2005 in : … vì vinh quang cao caû Chuùa. Laïy Chuùa laø Thieân Chuùa, laø Vua treân trôøi, laø Chuùa Cha toaøn naêng. Nhö vaäy caâu cuoái cuøng naøy chæ goàm nhöõng danh töø ôû hoâ caùch, maø khoâng bieát ñöa veà ñaâu. Trong khi ñoù baûn La-tinh in daáu phaåy sau vì vinh quang cao caû Chuùa, vaø nhö vaäy hieåu Chuùa Cha laø ñoái 188 Chung tay töôïng cuûa taát caû nhöõng ñoäng töø ca ngôïi, chuùc tuïng v.v… ôû maáy doøng treân. Do ñoù, phaûi chaêng neân ñöa hai doøng cuoái cuøng cuûa tr. 14 leân tröôùc chuùng con ca ngôïi Chuùa, nhö SLR 1992 cuøng vôùi baûn tieáng Anh vaø Boà Ñaøo Nha laøm ? Nhö theá seõ vöøa hôïp vôùi caùch thöa göûi trong tieáng Vieät (CT tr. 23), vöøa cho thaáy roõ kinh Vinh Danh goàm hai phaàn : phaàn ñaàu daâng leân Chuùa Cha, phaàn sau daâng leân Chuùa Gieâ-su Ki-toâ. Tr. 16, soá 14 Trong lôøi nguyeän cuûa linh muïc ñoïc thaàm tröôùc khi ñoïc Tin Möøng, baûn La-tinh khoâng coù competenter (ñuû tö caùch). Tr. 17-18, soá 18
KINH TIN KÍNH Ñaây laø baûn tuyeân xöng ñöùc tin, coù tính chaát thaàn hoïc neân raát khoù dòch. Coù nhieàu yù kieán ñöôïc ñöa ra veà baûn dòch trong NTTL 2005. Baûn CT tr. 34-44 phaân tích khaù kyõ kinh naøy (tuy raèng coù moät soá ñeà nghò cuûa Uyû Ban ñaõ khoâng ñöôïc ñöa vaøo SLR 1992). Chuùng toâi döïa vaøo baûn CT naøy ñeå nhaän xeùt veà moät soá ñieåm trong NTTL 2005. 1) Toâi tin kính moät Thieân Chuùa Baûn La-tinh cuûa kinh naøy coù boán laàn nhaán maïnh tính duy nhaát khi noùi veà Thieân Chuùa, Chuùa (Gieâ-su Ki- Moät soá nhaän xeùt veà cuoán Nghi Thöùc Thaùnh Leã 2005 189 toâ), Hoäi Thaùnh vaø pheùp röûa, qua soá töø unum / unam. Baûn Hy-laïp goác cuûa kinh Tin Kính naøy cuõng duøng caùc soá töø hena, mian vaø hen (Denzinger – Schošnmetzer, Enchiridion Symbolorum, 1963, soá 150). Caùc baûn dòch Phuïng Vuï tieáng Phaùp, YÙ, Anh, Taây Ban Nha, Boà Ñaøo Nha, Ñöùc, Haø Lan ñeàu nhaán maïnh tính duy nhaát naøy. SLR 1992 cuõng dòch boán laàn : ‚moät Thieân Chuùa duy nhaát‛, ‚moät Chuùa duy nhaát‛, ‚moät Hoäi Thaùnh duy nhaát‛, ‚moät pheùp röûa duy nhaát‛. NTTL 2005 chæ duøng duy nhaát khi noùi veà Hoäi Thaùnh, coøn duøng moät cho ba choã kia : Toâi tin kính moät Thieân Chuùa. Toâi tin kính moät Chuùa Gieâ-su Ki-toâ. Toâi tuyeân xöng coù moät Pheùp Röûa. Thieát töôûng nhö vaäy chöa dieãn taû ñuû tính duy nhaát maø kinh Tin Kính muoán nhaán maïnh. Vì theá xin ñeà nghò laáy laïi caùch dòch cuûa SLR 1992 ; hoaëc neáu khoâng muoán duøng ‚duy nhaát‛ thì coù theå dòch nhö sau (döïa theo ñeà nghò cuûa cha Norberto Nguyeãn Vaên Khanh ofm) : ‚Toâi tin kính chæ coù moät Thieân Chuùa… Toâi tin kính chæ coù moät Chuùa duy nhaát laø Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ… Toâi tin chæ coù moät Hoäi Thaùnh thaùnh thieän… Toâi tuyeân xöng chæ coù moät Pheùp Röûa…‛ 2) Töø tröôùc muoân ñôøi Coù leõ neân ñoïc laïi nhaän xeùt cuûa CT tr. 35-36 veà kieåu noùi naøy : giôùi töø ‚töø‛ bieåu thò ñieåm xuaát phaùt (trong khoâng gian, ví duï : ‚ñi töø Haø Noäi ñeán Haûi Phoøng), ñieåm khôûi ñaàu (trong thôøi gian, ví duï : ‚daäy töø saùng sôùm‛). Vì theá noùi : Chuùa Con sinh bôûi Ñöùc Chuùa Cha töø tröôùc muoân ñôøi coù theå gôïi leân yù nieäm sai laàm raèng vieäc Chuùa Cha sinh ra Chuùa Con coù khôûi ñieåm, coù baét ñaàu trong 190 Chung tay thôøi gian. Do ñoù coù leõ neân boû ‚töø‛, maø chæ noùi ‚sinh bôûi Ñöùc Chuùa Cha tröôùc muoân ñôøi‛, nghóa laø tröôùc khi coù thôøi gian vaø muoân loaøi trong vuõ truï. 3) Toâi tin kính Ñöùc Chuùa Thaùnh Thaàn laø Thieân Chuùa vaø laø Ñaáng ban söï soáng Baûn La-tinh : Et in Spiritum Sanctum, Dominum et vivificantem. Veà baûn naøy neân löu yù hai ñieåm : baûn naøy khoâng duøng Deum, ‚Thieân Chuùa‛, maø duøng Dominum, ‚Chuùa‛ ; ñaøng khaùc coù daáu phaåy sau Sanctum, nhö vaäy töø Dominum ñöôïc taùch ra. Caùc baûn Phuïng Vuï cuõng ñeàu khoâng dòch laø ‚Thieân Chuùa‛ vaø ñeàu taùch ra nhö vaäy. Do ñoù, ñeà nghò dòch laø : ‚Toâi tin kính Ñöùc Chuùa Thaùnh Thaàn, laø Chuùa vaø laø Ñaáng ban söï soáng.‛ 4) Ngöôøi bôûi Ñöùc Chuùa Cha vaø Ñöùc Chuùa Con maø ra Duøng töø maø ra coù veû quaù taàm thöôøng, CT tr. 42 vieát : ‚Ñaây laø moät tín ñieàu quan troïng ruùt töø Ga 15,26, tuyeân xöng nguoàn goác cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn. Trong Ga 15,26, taùc giaû duøng ñoäng töø ekporeuomai (nghóa thoâng thöôøng laø ‚ñi ra‛), vaø baûn Phoå Thoâng dòch laø procedere‛. Ñoäng töø naøy trong thuaät ngöõ thaàn hoïc tieáng Vieät ñoâi khi ñöôïc dòch laø ‚nhieäm xuaát‛, nhöng töø ngöõ naøy ít ñöôïc duøng vì hôi khoù hieåu. SLR 1992 ñeà nghò töø ngöõ ‚phaùt xuaát‛, vöøa deã hieåu vöøa trang troïng hôn kieåu noùi maø ra cuûa NTTL 2005. Moät soá nhaän xeùt veà cuoán Nghi Thöùc Thaùnh Leã 2005 191
5) Ngöôøi ñaõ duøng caùc tieân tri maø phaùn daïy Theo caùch hieåu thoâng thöôøng, tieân tri laø ngöôøi ‚bieát tröôùc‛ vieäc seõ xaûy ra. Nhö vaäy töø ngöõ naøy khoâng noùi heát ñöôïc yù nghóa cuûa töø propheta (La-tinh) hay propheâteâs (Hy-laïp). Vai troø chính yeáu cuûa propheâteâs khoâng phaûi laø bieát tröôùc vaø baùo tröôùc töông lai, nhöng laø thay maët Thieân Chuùa maø noùi ra yù cuûa Chuùa. Vì theá SLR 1992 ñeà nghò duøng töø ‚ngoân söù‛, nghóa laø ngöôøi ñöôïc sai ñi ñeå thay maët Chuùa (söù) noùi leân lôøi (ngoân) cuûa Chuùa (CT tr. 42-43). 6) Toâi troâng ñôïi keû cheát soáng laïi NTTL 2005 öa duøng nhöõng töø tröøu töôïng, nhöng ôû ñaây laïi dòch resurrectionem mortuorum thaønh keû cheát soáng laïi, khieán ngöôøi ta coù theå nghó raèng chuùng ta troâng ñôïi nhöõng ngöôøi cheát seõ soáng laïi, trôû laïi traàn gian. Vì theá SLR 1992 dòch : ‚Toâi troâng ñôïi ngaøy keû cheát soáng laïi‛. Trong Tin Möøng Gio-an hay noùi veà ‚keû cheát soáng laïi trong ngaøy sau heát‛ (Ga 6,54 ; x. 6,39-40.44 ; 11,24). Vì theá theâm ‚ngaøy‛ ôû ñaây laøm cho caâu vaên khoâng haøm hoà, maø vaãn ñi saùt vôùi Kinh Thaùnh (CT tr. 43-44). Tr. 19, soá 23 vaø 25 Laïy Chuùa laø Chuùa Caû trôøi ñaát Trong saùch in, töø Caû ñöôïc in chöõ hoa neân hieåu laø ñi vôùi Chuùa : Chuùa Caû. Nhöng khi nghe ñoïc, ngöôøi ta coù theå hieåu laø ñi vôùi trôøi ñaát : caû trôøi ñaát. Ñeå traùnh kieåu noùi maäp môø, coù leõ neân laáy laïi cuïm töø ‚Chuùa Teå caøn 192 Chung tay khoân‛ cuûa SLR 1971 vaø SLR 1992. Hoaëc neáu thaáy töø ngöõ ‚caøn khoân‛ hôi khoù hieåu, coù theå duøng ‚Chuùa Teå trôøi ñaát‛ hoaëc ‚Chuùa Teå vuõ truï‛. Chuùng con daâng leân Chuùa ñeå trôû neân baùnh tröôøng sinh Chuùng con daâng leân Chuùa ñeå trôû neân cuûa uoáng thieâng lieâng Theo ngöõ phaùp tieáng Vieät, chuû ngöõ cuûa trôû neân chæ coù theå laø chuùng con. Vì theá caàn noùi roõ chuû ngöõ ñeå khoûi haøm hoà. ÔÛ tr. 84 soá 101, tr. 87 soá 109, tr. 94 soá 118, tr. 149 soá 3 v.v. cuõng coù vaán ñeà töông töï. Tr. 19, soá 24 Nhôø daáu chæ nöôùc hoaø röôïu naøy Cuïm töø treân dòch tieáng La-tinh per huius aquae et vini mysterium, moät kieåu noùi cao sieâu, khoù hieåu, do ñoù coù nhieàu caùch dòch khaùc nhau. SLR 1971 : ‚Nhôø maàu nhieäm nöôùc vaø röôïu naøy‛ ; Anh : ‚By the mystery of this water and wine‛ ; YÙ : ‚L’acqua unita al vino sia segno‛ ; Phaùp : ‚Comme cette eau se meâle au vin pour le sacrement de l’Alliance ; SLR 1992 : ‚Cuõng nhö gioït nöôùc naøy hoaø chung vôùi röôïu‛. Thaät khoù maø tìm ñöôïc caùch dòch naøo vöøa dieãn taû ñaày ñuû yù nghóa vöøa deã hieåu. Ngoaøi ra, kieåu noùi cuûa NTTL 2005 xin cho chuùng con ñöôïc tham döï vaøo thaàn tính coù leõ cuõng chöa chænh, vì tham döï laø döï vaøo moät hoaït ñoäng cuï theå nhö ‚tham Moät soá nhaän xeùt veà cuoán Nghi Thöùc Thaùnh Leã 2005 193 döï hoäi nghò, tham döï nghi leã‛, coøn tham döï vaøo thaàn tính nghe khoâng xuoâi laém. Tr. 21, soá 31
KINH NGUYEÄN THAÙNH THEÅ Töø Prex eucharistica ñaõ ñöôïc SLR 1992 dòch laø ‚Kinh Taï Ôn‛. Nay NTTL 2005 laïi trôû veà vôùi SLR 1971 maø dòch laø Kinh Nguyeän Thaùnh Theå. Nghó gì veà caùch dòch naøy ? Chuùng ta coù theå xem laïi CT tr. 87-88 ñeå nhaän xeùt nhö sau : 1) Dòch laø Kinh Nguyeän Thaùnh Theå deã coù theå bò hieåu sai laø : ‚Kinh nguyeän vôùi Thaùnh Theå tröôùc Nhaø Chaàu‛, vaø thu goïn maàu nhieäm Thaùnh Theå vaøo söï hieän dieän bí tích cuûa Chuùa Gieâ-su trong Baùnh vaø Röôïu ñaõ ñöôïc truyeàn pheùp thaønh Mình vaø Maùu Thaùnh Chuùa. 2) Tính töø La-tinh eucharistica laø do danh töø Hy- laïp eukharistia (‚söï taï ôn, lôøi taï ôn‛), coù ngöõ caên laø ñoäng töø eukharistein (‚bieát ôn, caùm ôn, taï ôn‛). Ñoäng töø naøy ñöôïc chính Taân Öôùc duøng khi thuaät laïi vieäc Chuùa Gieâ-su laäp bí tích Thaùnh Theå : Chuùa ‚caàm laáy baùnh, daâng lôøi taï ôn‛ (Lc 22,19 ; 1 Cr 11,23-24), ‚caàm laáy cheùn röôïu, daâng lôøi taï ôn‛ (Mt 26,27 ; Mc 14,23). 3) Chính Missale Romanum 2002 trong phaàn Quy cheá toång quaùt ñaët ôû ñaàu saùch cuõng vieát : ‚Baây giôø baét ñaàu ñieåm trung taâm vaø cao nhaát cuûa toaøn boä vieäc cöû haønh, laø chính Kinh Taï Ôn, nghóa laø kinh taï ôn vaø thaùnh hieán (Prex eucharistica, prex scilicet gratiarum 194 Chung tay actionis et sanctificationis). Vò tö teá môøi coäng ñoàng höôùng taâm hoàn leân Chuùa ñeå caàu nguyeän vaø taï ôn‛ (soá 78). Nhö vaäy, dòch laø ‚Kinh Taï Ôn‛ thay vì Kinh Nguyeän Thaùnh Theå thì vöøa ñuùng vôùi yù nghóa Kinh Thaùnh vaø phuïng vuï, vöøa traùnh hieåu theo nghóa haïn heïp. Tr. 21
THAÙNH ! THAÙNH ! THAÙNH ! Xem CT 47-51. Ba doøng ñaàu cuûa kinh naøy laø lôøi tung hoâ cuûa caùc Xeâ-ra-phim trong thò kieán cuûa I-sai-a trong ñeàn thôø (Is 6,3 ; phuïng vuï theâm ‚trôøi‛) vaø cuõng laø lôøi ca cuûa boán Con Vaät tröôùc ngai Thieân Chuùa treân trôøi (Kh 4,8). Nhaän xeùt veà baûn dòch NTTL 2005 : 1) Thaùnh ! Thaùnh ! Thaùnh ! Trong tieáng Híp-ri, laëp laïi ba laàn töùc laø nhaán maïnh (Gr 7,4 ; 22,29 ; Ed 21,32). I-sai-a nhieàu laàn duøng töø ngöõ ‚Ñöùc Thaùnh cuûa Ít-ra-en‛ ñeå chæ Thieân Chuùa (1,4 ; 5,19.24 ; 10,20 ; 12,6 v.v…), vì theá ôû ñaây muoán khaúng ñònh raèng Thieân Chuùa laø Ñaáng Chí Thaùnh. Do ñoù SLR 1992 ñaõ dòch : ‚Thaùnh ! Thaùnh ! Chí Thaùnh !‛ 2) Chuùa laø Thieân Chuùa caùc ñaïo binh NTTL 2005 theo SLR 1971 hieåu Thieân Chuùa caùc ñaïo binh laø thuoäc ngöõ (attribut) cuûa Chuùa. Trong khi ñoù caùc baûn dòch I-sai-a vaø phuïng vuï ñeàu hieåu Thieân Chuùa caùc ñaïo binh laø ñoàng vò ngöõ (apposition) cuûa Chuùa. Moät soá nhaän xeùt veà cuoán Nghi Thöùc Thaùnh Leã 2005 195
Thaùnh môùi laø thuoäc ngöõ cuûa Chuùa, nhöng vì daøi (laëp laïi ba laàn) neân ñöôïc ñaët tröôùc. Do ñoù baûn phuïng vuï tieáng La-tinh cuõng nhö tieáng YÙ, Anh, Ñöùc khoâng coù daáu chaám hay pheát giöõa Thaùnh vaø Chuùa ; baûn Taây Ban Nha theâm ñoäng töø ‚laø‛ : ‚Santo es el Senõor‛. Vì hieåu nhö theá neân SLR 1992 ñaõ dòch : ‚Thieân Chuùa, Chuùa Teå caøn khoân laø Ñaáng Thaùnh‛ (laëp laïi ‚thaùnh‛ ôû cuoái cho roõ). 3) Thieân Chuùa caùc ñaïo binh Tieáng La-tinh laø Deus Sabaoth. Sabaoth phieân aâm moät töø Híp-ri cübä´ôt coù nghóa laø ‚caùc ñaïo binh‛, coù theå hieåu laø quaân ñoäi Ít-ra-en, hoaëc ñaïo binh treân trôøi, nghóa laø caùc thieân thaàn, caùc tinh tuù. Baûn LXX (baûn dòch coå Cöïu Öôùc ra tieáng Hy-laïp) dòch nhieàu caùch : ‚Chuùa Sabaot‛, ‚Chuùa caùc quyeàn naêng‛, ‚Ñaáng toaøn naêng‛ (pantokratoâr ; Kh 4,8 khi daãn Is 6,3 cuõng duøng töø naøy). Caùc baûn dòch Phuïng Vuï dòch laø ‚Chuùa vuõ truï‛ (‚univers‛ : Phaùp, YÙ, Taây Ban Nha, Boà Ñaøo Nha), ‚Chuùa cuûa quyeàn naêng vaø söùc maïnh‛ (Anh, Ñöùc). SLR 1992 ñaõ dòch ‚Chuùa Teå caøn khoân‛. Coù leõ neân theo höôùng naøy, hoaëc ít ra duøng ‚vuõ truï‛ thay caùc ñaïo binh. Tr. 22
KINH TIEÀN TUÏNG SLR 1992 ñeà nghò duøng ‚Lôøi tieàn tuïng‛. Lyù do (CT tr. 46) laø vì muoán duøng töø ‚kinh‛ cho toaøn theå Kinh Taï Ôn, vaø duøng töø ‚Lôøi‛ ñeå chæ caùc lôøi nguyeän khaùc nhau 196 Chung tay trong Kinh Taï Ôn ; Lôøi tieàn tuïng khoâng phaûi laø moät kinh bieät laäp, maø chæ laø phaàn ñaàu cuûa Kinh Taï Ôn. Tr. 22-71, soá 33-82
CAÙC KINH TIEÀN TUÏNG Chuùng toâi khoâng ñi vaøo chi tieát baûn dòch caùc Kinh Tieàn Tuïng (KTT), chæ ñöa ra moät vaøi nhaän xeùt toång quaùt. NTTL 2005 chuû tröông dòch saùt tieáng La-tinh, neân – trong phaàn thaân cuûa KTT laø phaàn ñöa ra lyù do ñeå taï ôn, nhieàu khi ñeå nguyeân caâu La-tinh daøi, do ñoù hôi khoù hieåu (ví duï ñieån hình laø KTT Chuùa nhaät Thöôøng Nieân VIII, phaàn thaân daøi 9 doøng laø nguyeân moät caâu, khoâng coù daáu chaám) ; – dòch heát teân caùc ‚phaåm‛ thieân thaàn : Thieân thaàn, Toång laõnh Thieân thaàn, Beä thaàn, Quaûn thaàn, Quyeàn thaàn, thaàn Soát meán (tuy nhieân ôû tr. 31, soá 42, coøn ñeå soùt hai ‚phaåm‛ Caeli vaø Virtutes caelorum khoâng dòch saùt). Trong khi ñoù SLR 1992, cuõng nhö caùc baûn dòch caùc thöù tieáng, thöôøng caét caùc caâu daøi, laøm nhöõng caâu ngaén cho deã hieåu, ñoàng thôøi khoâng dòch heát teân caùc ‚phaåm‛ thieân thaàn. Moät soá nhaän xeùt veà cuoán Nghi Thöùc Thaùnh Leã 2005 197
Tr. 75
KINH NGUYEÄN THAÙNH THEÅ I Trong caùc KNTT coù vaán ñeà veà caùch xöng hoâ vôùi Thieân Chuùa. Veà ñieåm naøy CT coù baøn tôùi ôû tr. 88-89. Vaán ñeà ôû choã baûn La-tinh xöng vôùi Thieân Chuùa khi thì ‚Cha‛ (Pater), khi thì ‚Chuùa‛ (Domine), khi thì ‚Thieân Chuùa‛ (Deus). Trong moät kinh ñoïc lieân tuïc maø thay ñoåi caùch xöng hoâ nhö vaäy, keå cuõng laï tai. Do ñoù, baûn dòch tieáng YÙ, ngoaïi tröø ôû KNTT I thì theo La-tinh, coøn trong KNTT II, III vaø IV thì duøng ‚Cha‛ heát (ngoaïi tröø moät choã ôû KNTT IV duøng ‚Thieân Chuùa‛). Thay ñoåi caùch xöng hoâ nhö vaäy laïi caøng choùi tai trong tieáng Vieät. Vì trong tieáng La-tinh cuõng nhö trong caùc ngoân ngöõ chuùng toâi ñöôïc bieát, sau khi xöng ‚Cha‛ hoaëc ‚Chuùa‛ ôû ñaàu, caùc tieáng aáy chæ duøng ñaïi töø thay theá hoaëc hieåu ngaàm, hoaëc duøng tính töø sôû höõu. Ví duï trong KNTT IV, ôû ñaàu lôøi tieàn tuïng xöng Pater sancte, nhöng roài, Pater ñöôïc thay theá baèng ñaïi töø tibi, te, hoaëc ñöôïc hieåu ngaàm trong hình thöùc ñoäng töø es, fecisti, hoaëc ñöôïc dieãn taû trong tính töø sôû höõu tua (gloria tua). Coøn trong tieáng Vieät, caùc töø ‚Cha‛, ‚Chuùa‛, ‚Thieân Chuùa‛ khoâng theå ñöôïc hieåu ngaàm hoaëc thay theá, maø cöù phaûi noùi ra, laëp laïi. Trong KNTT maø cöù phaûi thay ñoåi giöõa caùc töø ñoù thì nghe cuõng luûng cuûng, nhaát laø noäi dung tình caûm cuûa caùc töø ñoù khaùc nhau. 198 Chung tay
Vì vaäy SLR 1992 chæ xöng ‚Cha‛ trong taát caû caùc KNTT (keå caû trong caùc Lôøi tieàn tuïng). Theá nhöng HT 5 laïi chæ thò laø phaûi dòch Domine, Deus, Pater baèng nhöõng töø khaùc nhau (soá 51) ! NTTL 2005 ñaõ tuaân haønh ñuùng chæ thò. Nhöng phaûi chaêng UBPT coù neân trình baøy leân Boä Phuïng Töï, qua nhaân vieân cao caáp ngöôøi Vieät phuïc vuï trong Boä, veà tröôøng hôïp ñaëc bieät cuûa tieáng Vieät Nam ? Tr. 75, soá 84 Xin Cha… ban phuùc cho nhöõng cuûa leã hieán daâng Ñoäng töø benedicere thöôøng ñöôïc dòch laø ‚laøm pheùp‛ khi noùi veà nhöõng vaät voâ tri, nhö laøm pheùp nhaø thôø, laøm pheùp aûnh töôïng, laøm pheùp xe… Khi noùi veà ngöôøi thì dòch laø ‚ban pheùp laønh, ban phuùc laønh, ban phuùc, giaùng phuùc‛. ÔÛ ñaây, NTTL 2005 dòch ban phuùc cho nhöõng cuûa leã hieán daâng chaéc khoâng hôïp ; ôû soá 88 cuõng vaäy. ÔÛ hai choã naøy SLR 1992 dòch benedicere laø ‚thaùnh hoaù‛ vaø giaûi thích (CT tr. 91) : ‚Trong vaên maïch, töø benedicere coù nghóa laø ‘laøm cho thaønh cuûa thaùnh daønh rieâng cho Thieân Chuùa’. Vì theá Uyû Ban dòch laø : ‘thaùnh hoaù’‛. Tr. 76, soá 86 … cuøng toaøn theå caùc thaùnh, vì coâng nghieäp vaø lôøi caàu khaån cuûa caùc ngaøi, xin Chuùa phuø hoä chuùng con trong moïi söï. Moät soá nhaän xeùt veà cuoán Nghi Thöùc Thaùnh Leã 2005 199
Ñeå deã ñoïc hôn, sau caùc thaùnh neân coù daáu chaám (nhö SLR 1992, baûn tieáng Anh vaø Phaùp) hay chaám phaåy (nhö baûn La-tinh, YÙ, Taây Ban Nha). Lyù do : caâu naøy ñaõ quaù daøi vaø ñaõ sang yù töôûng khaùc. Ngaøy nay, töø coâng nghieäp ít ñöôïc hieåu theo nghóa ta quen hieåu tröôùc ñaây (meritum), nhöng thöôøng ñöôïc hieåu nhö ‚kyõ ngheä‛ (ví duï : ‚phaùt trieån coâng nghieäp‛). Vì theá neân duøng ‚coâng traïng‛, nhö SLR 1992. Xin Chuùa phuø hoä chuùng con. Tieáng La-tinh duøng doàn daäp nhieàu töø coù nghóa gaàn gioáng nhau : protectionis tuae muniamur auxilio. Vì theá neáu muoán ‚dòch saùt‛ coù leõ neân noùi daøi hôn, nhö : ‚Xin Chuùa che chôû phuø hoä chuùng con‛. Tr. 78, soá 88 Linh muïc saùp hai baøn tay laïi, ñaët treân leã vaät Kieåu noùi saùp hai baøn tay coøn ñöôïc duøng ôû nhieàu choã khaùc töông töï (ôû tr. 84, 87, 94, 143, 149, 155, 160, 165, 170, 185, 191). Chuùng toâi thaáy kieåu noùi hôi laï, neân ñaõ ñi tìm trong caùc töø ñieån tieáng Vieät xuaát baûn tröôùc cuõng nhö sau naêm 1975, thì thaáy ñoäng töø ‚saùp‛ khoâng ñöôïc duøng moät mình (ngoaïi tröø trong töø ngöõ ‚saùp huyeát‛ vôùi nghóa ‚uoáng maùu ñeå theà‛), maø chæ duøng vôùi ‚nhaäp‛ thaønh ‚saùp nhaäp‛ töùc laø gom hai ñôn vò haønh chaùnh thaønh moät. Caùc SLR 1971 vaø 1992 ñeàu dòch laø ‚ñaët [hai] tay treân cuûa leã‛. Vì theá coù leõ neân xeùt laïi caùch dòch saùp hai baøn tay laïi. 200 Chung tay
Xin thöông ban phuùc… Veà vieäc duøng ñoäng töø ban phuùc ñeå dòch benedictam, xin xem nhaän xeùt treân ñaây veà tr. 199, soá 84. Tr. 79, soá 89
LÔØI TRUYEÀN PHEÙP BAÙNH Höôùng veà Chuùa laø Cha toaøn naêng cuûa Ngöôøi Baûn La-tinh laø ad te Deum Patrem suum omnipotentem. NTTL 2005 queân dòch töø Deum. SLR 1992 ñaõ dòch ‚höôùng veà Cha laø Thieân Chuùa vaø laø Cha toaøn naêng cuûa Ngöôøi‛. CT tr. 51-62 trình baøy raát kyõ nhöõng lyù do cuûa baûn dòch lôøi truyeàn pheùp ñeà nghò cho SLR 1992. ÔÛ ñaây chuùng toâi chæ xin neâu ra moät soá ñieåm. Taát caû caùc con haõy nhaän laáy Ñoäng töø nhaän laáy ôû ñaây dòch ñoäng töø La-tinh accipite. ÔÛ maáy doøng treân, cuõng moät ñoäng töø naøy accepit panem ñöôïc dòch laø Ngöôøi caàm baùnh. Trong caùc trình thuaät veà böõa toái sau heát, caùc saùch Tin Möøng duøng cuøng moät ñoäng töø lambanein cho caû hai tröôøng hôïp. Caùc baûn dòch phuïng vuï (Anh, Phaùp, YÙ, Ñöùc, v.v..) cuõng duøng moät ñoäng töø. Vì theá baûn tieáng Vieät cuõng neân duøng moät ñoäng töø ‚caàm laáy‛ ; tuy nhieân coù theå bôùt töø haõy cho lôøi vaên nheï nhaøng hôn, maø yù nghóa meänh leänh vaãn coøn : Taát caû caùc con caàm laáy. Moät soá nhaän xeùt veà cuoán Nghi Thöùc Thaùnh Leã 2005 201
Vì naøy laø Mình Thaày Meänh ñeà naøy coù naêm daáu huyeàn, nghe khoâng hay laém, nhaát laø ñaây laø cao ñieåm cuûa Thaùnh leã. Coù leõ neân thay naøy baèng ñaây nhö CT tr. 58 ñeà nghò, caâu vaên deã nghe maø vaãn ñuùng nghóa. Tr. 79, soá 90
LÔØI TRUYEÀN PHEÙP RÖÔÏU Cuøng moät theå thöùc aáy dòch La-tinh simili modo. Theo caùc töø ñieån, theå thöùc laø ‚caùch thöùc vaø theå leä‛, laø ‚caùch thöùc ñaõ quy ñònh‛, vì theá gôïi leân moät khuoân maãu coù saün. Trong khi ñoù, töø Hy-laïp hoâsautoâs (Lc 22,20 ; 1 Cr 11,25) coù nghóa ñôn giaûn laø ‚cuõng nhö vaäy, cuõng theá‛. Do ñoù ôû ñaây neân dòch laø ‚cuõng theá‛. Sau böõa aên toái Theo CT tr. 62, neáu dòch nhö treân, ngöôøi ta coù theå hieåu laø Ñöùc Gieâ-su truyeàn pheùp röôïu ngoaøi böõa aên, hoaëc trong moät böõa aên khaùc vôùi böõa aên trong ñoù Ngöôøi truyeàn pheùp baùnh. Trong khi ñoù, ñoäng töø Hy-laïp deipneâsai duøng trong Lc 22,20 vaø 1 Cr 11,25 chæ coù nghóa laø ‚duøng böõa‛. Vì theá SLR 1992 dòch laø ‚vaøo cuoái böõa aên‛. Ngöôøi caàm cheùn Ñeà nghò : ‚Ngöôøi caàm laáy cheùn röôïu‛. Lyù do : ‚caàm laáy‛, vì cuõng laø ñoäng töø Hy-laïp lambanein nhö ôû treân khi noùi veà baùnh ; ‚cheùn röôïu‛, vì trong tieáng mieàn Nam 202 Chung tay
‚cheùn‛ coøn coù nghóa laø ‚cheùn ñeå aên côm‛, do ñoù ôû ñaây neân noùi roõ laø ‚cheùn röôïu‛. Taát caû caùc con haõy nhaän laáy. Theo nhaän xeùt treân ñaây veà baùnh, ôû ñaây chuùng toâi cuõng ñeà nghò dòch laø ‚Taát caû caùc con caàm laáy‛. Vaø nhieàu ngöôøi ñöôïc tha toäi [Cho] nhieàu ngöôøi dòch La-tinh pro multis laáy ôû Mt 26,28. CT tr. 63-64 coù baøn ñeán caùch dòch töø naøy. Choã naøy baûn TOB dòch laø ‚pour la multitude‛ vaø chuù thích : [Jeùsus] ‚proclame la valeur universelle de son sacrifice pour la multitude, c’est-aø-dire, selon le sens seùmitique de la formule, pour l’ensemble des hommes (cf. Es 53,12).‛ Baûn BJ dòch laø ‚pour une multitude‛ vaø chuù thích : ‚Jeùsus s’attribue la mission de reùdemption universelle assigneùe par Isaðe au ‘Serviteur de Yahveù’, Is 42,6 ; 49,6 ; 53,12.‛ Nhieàu baûn dòch Phuïng Vuï cuõng dòch theo nghóa ñoù : ‚pour la multitude‛ (Phaùp), ‚for all men‛ (Anh), ‚per tutti‛ (YÙ), ‚por todos los hombres‛ (Taây Ban Nha), ‚por todos os homens‛ (Boà Ñaøo Nha), ‚fušr alle‛ (Ñöùc), ‚chuùng nhaân‛ (Trung Quoác). Uyû Ban phieân dòch SLR 1992 ñaõ ñeà nghò hai kieåu dòch : ‚moïi ngöôøi‛ hoaëc ‚muoân ngöôøi‛, nhöng nghieâng veà ‚muoân ngöôøi‛. ‚Muoân‛ coù nghóa ñaàu tieân laø ‚möôøi ngaøn‛, nhöng cuõng ñöôïc ‚duøng ñeå chæ con soá lôùn laém khoâng sao ñeám xueå, hoaëc ñeán bao nhieâu cuõng ñöôïc, bao quaùt toaøn boä‛ (Töø ñieån Tieáng Vieät), nhö trong caùc töø ngöõ ‚muoân daân, muoân ñôøi, muoân kieáp, muoân loaøi, muoân naêm, muoân Moät soá nhaän xeùt veà cuoán Nghi Thöùc Thaùnh Leã 2005 203 söï, muoân thuôû‛, v.v… Duøng ‚muoân ngöôøi‛ trong lôøi truyeàn pheùp coù lôïi laø vöøa gaàn vôùi multi, vöøa khoâng coù nghóa giôùi haïn nhö ‚nhieàu ngöôøi’ (haøm yù coù nhöõng ngöôøi ôû ngoaøi soá ‚nhieàu‛). Maø nhôù ñeán Thaày In meam commemorationem (Lc 22,19) dòch nhö treân coù leõ hôi nheï. Uyû Ban phieân dòch tröôùc ñaây (CT tr. 64-65) ñaõ ñeà nghò ‚ñeå töôûng nhôù ñeán Thaày‛, vì ‚töôûng nhôù‛ laø ‚nhôù ñeán, nghó ñeán vôùi tình caûm thieát tha‛. Caùc baûn dòch Phuïng Vuï duøng ‚meùmoire‛, ‚memory‛, ‚memoria‛. Moät nhaän xeùt khaùc : ôû soá 89-90, trong lôøi töôøng thuaät truyeàn pheùp, coù ñeán naêm chöõ maø, nghe keå cuõng hôi naëng (ôû caùc choã töông ñöông trong caùc KNTT khaùc cuõng vaäy). Tr. 80, soá 91
LÔØI TUNG HOÂ SAU TRUYEÀN PHEÙP Trong baûn La-tinh chæ coù moät lôøi xöôùng cuûa linh muïc cho ba maãu lôøi tung hoâ cuûa giaùo daân. UBPT trong bieân baûn ñeà ngaøy 01-06-2003, soá 32 (tr. 13-14) ñaõ ñeà nghò ba lôøi xöôùng : ‚Ñaây laø maàu nhieäm ñöùc tin‛, ‚Chuùng ta haõy tuyeân xöng maàu nhieäm ñöùc tin‛ vaø ‚Cao caû thay maàu nhieäm ñöùc tin‛, lyù do laø ‚nhaèm giuùp cho coäng ñoaøn deã daøng ñaùp laïi khi choïn maãu naøo töông öùng‛. Chính vì lyù do muïc vuï naøy maø baûn Phaùp, Taây Ban Nha vaø sau ñoù SLR 1992 (tr. 572) cuõng ñaõ ñeà nghò ba lôøi xöôùng khaùc 204 Chung tay nhau cuûa linh muïc (x. CT tr. 65). Raát tieác laø trong NTTL 2005 chæ coøn moät lôøi xöôùng duy nhaát. Keát quaû thöïc teá, theo kinh nghieäm 35 naêm (töø khi coù SLR 1971), laø coäng ñoaøn thöôøng chæ tung hoâ theo moät maãu duy nhaát. Trong baûn dòch caùc lôøi tung hoâ, NTTL 2005 ñaõ boû maáy töø ‚vieäc‛ cho bôùt naëng neà, thaønh Chuùa chòu cheát, Chuùa soáng laïi. Nhöng coù leõ neân theâm töø ‚ñaõ‛ nhö SLR 1992 : ‚Chuùa ñaõ chòu cheát, Chuùa ñaõ soáng laïi‛ cho roõ thì quaù khöù, vaø nhö vaäy neâu roõ : Thaùnh leã hieän taïi toång hôïp quaù khöù vaø töông lai (cho tôùi khi Chuùa ñeán). Ngoaøi ra, vì trong caùc soá ñi lieàn tröôùc vaø sau soá 91, Chuùa chæ veà Chuùa Cha, neân Domine trong caùc caâu tung hoâ neân dòch laø ‚Laïy Chuùa Ki-toâ‛ cho roõ nghóa. Trong maãu lôøi tung hoâ thöù 3, NTTL 2005 dòch Chuùa ñaõ duøng thaùnh giaù vaø söï phuïc sinh cuûa Chuùa ñeå giaûi thoaùt chuùng con. Caâu vaên hôi naëng vaø tröøu töôïng do caùc töø duøng vaø söï. Vì theá SLR 1992 ñaõ ñeà nghò : ‚Chuùa ñaõ chòu khoå hình thaäp giaù vaø soáng laïi vinh quang ñeå giaûi thoaùt muoân ngöôøi‛. Coù leõ moät phaàn naøo neân theo höôùng ñoù. Tr. 80, soá 92 Vì vaäy, laïy Chuùa Ñaây laø moät tröôøng hôïp cho thaáy taàm quan troïng cuûa vieäc xöng hoâ. ÔÛ trong caùc lôøi tung hoâ sau truyeàn pheùp, laïy Chuùa höôùng veà Chuùa Ki-toâ, coøn ôû ñaây laïy Chuùa laïi höôùng veà Chuùa Cha ! Thaät khoù hieåu. Moät soá nhaän xeùt veà cuoán Nghi Thöùc Thaùnh Leã 2005 205
Baùnh thaùnh ban söï soáng vónh cöûu vaø cheùn cöùu ñoä muoân ñôøi… Ñeå yù nghóa roõ hôn, ñeà nghò theo SLR 1992 : ‚laø Baùnh thaùnh ban söï soáng vónh cöûu vaø Cheùn ñem laïi ôn cöùu ñoä muoân ñôøi.‛ Lyù do : ‚laø‛ giaûi thích leã vaät vöøa noùi laø gì ; theâm ‚ñem laïi‛ cho caân vôùi ‚ban‛ (cuõng ñaõ theâm). Baùnh vaø Cheùn coù theå vieát hoa theo baûn La-tinh. Tr. 80, soá 93 Abel toâi trung cuûa Chuùa Toâi trung coù leõ chöa dòch heát nghóa cuûa pueri tui iusti : theo 1 Ga 3,12, Ca-in ñaõ gieát em ‚bôûi vì caùc vieäc noù laøm thì xaáu xa, coøn caùc vieäc em noù laøm thì coâng chính (iusta)‛. Vì theá SLR 1992 ñaõ dòch ‚cuûa toâi tôù Cha laø A-ben, ngöôøi coâng chính‛. Caùc baûn YÙ, Phaùp, Taây Ban Nha cuõng dòch ‚A-ben, ngöôøi coâng chính‛. Tr. 81, soá 95 Ñaëc bieät caùc baäc toå tieân, oâng baø cha meï vaø thaân baèng quyeán thuoäc chuùng con Nhöõng doøng naøy ñöôïc theâm vaøo theo tinh thaàn ‚hoäi nhaäp vaên hoaù‛ : raát hay ! Nhöng vì ñöôïc theâm vaøo, neân caàn theâm daáu pheát sau chuùng con ñeå phaân bieät vôùi baûn chính vaø cho thaáy roõ chuû ngöõ cuûa ñaõ an nghæ laø moïi ngöôøi. ÔÛ nhöõng choã töông töï trong moät soá KNTT khaùc cuõng caàn theâm daáu pheát nhö vaäy, ví duï : tr. 86 (soá 106), tr. 91 (soá 115), tr. 146 (soá 7), tr. 152 (soá 7). 206 Chung tay
Tr. 82, soá 96 Caùc Thaùnh Töû Ñaïo… vaø toaøn theå caùc thaùnh Hai laàn dòch thieáu tuis : ‚caùc Thaùnh Töû Ñaïo cuûa Chuùa… toaøn theå caùc Thaùnh cuûa Chuùa‛. Xeùt theo coâng nghieäp Veà töø coâng nghieäp, xin xem nhaän xeùt treân ñaây veà soá 86, tr. 199. ÔÛ choã naøy SLR 1971 vaø SLR 1992 ñeàu dòch laø ‚coâng traïng‛. Ñoàng phaän vôùi caùc ngaøi Töø ngöõ ñoàng phaän khoâng thaáy coù trong caùc töø ñieån tieáng Vieät. Caùc baûn dòch tröôùc ñeàu dòch theo nghóa : SLR 1971 ‚nhaän vaøo ñoaøn theå caùc thaùnh‛ ; SLR 1992 ‚cho ñöôïc chung höôûng haïnh phuùc vôùi caùc ngaøi‛. Tr. 82, soá 97 Chuùa haèng saùng taïo, thaùnh hoaù, ban sinh löïc, giaùng phuùc vaø phaân phaùt cho chuùng con taát caû nhöõng leã vaät naøy Baûn dòch laáy laïi SLR 1971. Nhöõng doøng naøy khoù hieåu vì khoâng thaáy ñaâu laø boå ngöõ (tuùc töø) cuûa chuoãi ñoäng töø naøy. Caùc ñoäng töø saùng taïo, thaùnh hoaù, phaân phaùt coù theå coù boå ngöõ tröïc tieáp laø nhöõng leã vaät. Nhöng ban sinh löïc, giaùng phuùc chæ coù boå ngöõ giaùn tieáp : ban sinh löïc, giaùng phuùc cho nhöõng leã vaät (rieâng ñoäng töø giaùng phuùc cuõng coù vaán ñeà nhö ñoäng töø ban phuùc, ñaõ noùi veà soá 84, Moät soá nhaän xeùt veà cuoán Nghi Thöùc Thaùnh Leã 2005 207 tr. 198 treân ñaây). Chính vì lyù do ñoù maø SLR 1992 ñaõ phaûi noùi voøng : ‚Cha khoâng ngöøng saùng taïo nhöõng cuûa leã toát ñeïp naøy, laïi thaùnh hoaù vaø laøm cho trôû neân nguoàn sinh löïc vaø aân phuùc ñeå ban cho chuùng con.‛ Tr. 82, soá 98 Chính nhôø Ngöôøi, vôùi Ngöôøi… Ñaây laø caâu vinh tuïng ca keát thuùc caùc KNTT, ñoàng thôøi yù nghóa cuõng suùc tích, vì theá khoù maø dòch sao cho ñuùng vaø hay (CT tr. 67-68). ÔÛ ñaây xin neâu ra vaøi ba ñieåm : 1) Chính nhôø Ngöôøi, vôùi Ngöôøi vaø trong Ngöôøi Baûn La-tinh chæ duøng ñaïi töø Per ipsum, et cum ipso, et in ipso. Nhöng SLR 1992 ñaõ dòch ‚Chính nhôø Ñöùc Ki- toâ, cuøng vôùi Ñöùc Ki-toâ, vaø trong Ñöùc Ki-toâ‛ : laëp laïi ‚Ñöùc Ki-toâ‛ ba laàn (theo baûn YÙ vaø Boà Ñaøo Nha) cho caâu vaên theâm long troïng. Ñoàng thôøi, vì ñaïi töø ipsum ôû ñaàu soá 98 hôi xa danh töø Christum ôû cuoái soá 96, neân nhaéc laïi ‚Ñöùc Ki-toâ‛ cho roõ hôn. 2) In unitate Spiritus Sancti Caùc chuyeân gia phuïng vuï khoâng nhaát trí veà caùch hieåu cuïm töø naøy (CT tr. 67-68) : a) hoaëc muoán nhaán maïnh ñeán söï hôïp nhaát trong Thieân Chuùa Ba Ngoâi, nhö trong caâu keát daøi cuûa lôøi nguyeän nhaäp leã ; b) hoaëc hieåu laø ‚trong söï hôïp nhaát do Chuùa Thaùnh Thaàn‛, nghóa laø Chuùa Thaùnh Thaàn hôïp nhaát chuùng ta thaønh moät thaân theå laø Hoäi Thaùnh ñeå chuùng ta coù theå nhôø Ñöùc Ki-toâ maø 208 Chung tay daâng leân Thieân Chuùa moïi lôøi toân vinh chuùc tuïng ; yù nieäm veà vieäc Chuùa Thaùnh Thaàn lieân keát chuùng ta neân moät cuõng ñöôïc noùi ñeán ôû KNTT 2 (soá 105, tr. 85), KNTT 3 (soá 113, tr. 89) vaø KNTT 4 (soá 122, tr. 96). Duø sao, dòch trong söï hôïp nhaát cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn cuõng hôi naëng vaø khoù hieåu. 3) Ñeán muoân ñôøi SLR 1992 dòch ‚ñeán muoân thuôû muoân ñôøi‛ ôû choã naøy, cuõng nhö ôû caâu keát lôøi nguyeän nhaäp leã. Lyù do : tieáng La-tinh coù laëp laïi per omnia saecula saeculorum, vì theá, dòch daøi hôn thì vöøa ñuùng vöøa laøm cho lôøi keát thuùc theâm long troïng vaø phong phuù veà aâm ñieäu.
KINH NGUYEÄN THAÙNH THEÅ II Tr. 83, soá 99 Nhôø Con yeâu quyù cuûa Cha laø Chuùa Gieâ-su Ki-toâ chuùng con taï ôn Cha moïi nôi moïi luùc Ñaûo vò trí cuûa hai doøng naøy, nhö SLR 1992, caâu vaên seõ töï nhieân hôn, deã hieåu hôn (ñoàng thôøi cuõng ‚saùt tieáng La-tinh‛ hôn !) Ñeå chu toaøn thaùnh yù Cha… Trong doøng naøy vaø ba doøng tieáp theo coù ñeán ba chöõ ñeå : coù leõ hôi naëng. SLR 1992 ñaõ tìm caùch traùnh caùi baát tieän naøy (CT tr. 100-101). Tr. 84, soá 101 Duøng ôn Thaùnh Thaàn Chuùa Moät soá nhaän xeùt veà cuoán Nghi Thöùc Thaùnh Leã 2005 209
Baûn La-tinh : Spiritus tui rore. Dòch nhö treân thì quaù nheï vì laøm maát ñi hình aûnh ôn Chuùa Thaùnh Thaàn ví töïa ‚söông sa‛ (ros). SLR 1992 ñaõ coá gaéng giöõ phaàn naøo hình aûnh naøy (CT tr. 101) : ‚Xin Cha ñoå ôn Thaùnh Thaàn xuoáng‛. Caùc baûn YÙ, Taây Ban Nha, Phaùp cuõng duøng nhöõng töø töông töï, coøn baûn Ñöùc dòch ‚durch den Hauch deines Geistes‛ (‚nhôø hôi thôû cuûa Thaùnh Thaàn cuûa Chuùa‛). Ñeå trôû neân cho chuùng con Moät laàn nöõa, chuùng ta laïi gaëp vaán ñeà ñaõ neâu treân ñaây veà tr. 19, soá 23 vaø 25) : ñaâu laø chuû ngöõ cuûa trôû neân ? Tr. 84, soá 102 Khi töï nguyeän noäp mình chòu khoå hình Baûn La-tinh : Qui cum Passioni voluntarie traderetur goàm hai yù töôûng quan troïng (CT tr. 101-102) : 1) ‚Bò trao noäp‛ (traderetur). Ñöùc Gieâ-su bò Giu-ña trao noäp (Mt 26,15-16), bò Phi-la-toâ trao ñeå bò ñoùng ñinh vaøo thaäp giaù (Mt 27,26), nhöng ñoù cuõng laø thaùnh yù Chuùa Cha : ‚Ñeán nhö chính Con mình, Thieân Chuùa cuõng chaúng tieác, nhöng ñaõ trao noäp vì heát thaûy chuùng ta‛ (Rm 8,32). 2) ‚Töï hieán thaân‛ (voluntarie). Tuy bò trao noäp, Ñöùc Gieâ-su khoâng mieãn cöôõng, maø chính Ngöôøi coøn töï trao noäp, töï hieán thaân vì chuùng ta (Ga 10,17-18 ; Gl 2,20 ; Ep 5,25). Caùc baûn dòch phuïng vuï Anh, Phaùp, Ñöùc, Haø Lan, Taây Ban Nha, Boà Ñaøo Nha ñeàu phaân bieät roõ hai yù töôûng 210 Chung tay aáy. Uyû Ban phieân dòch cuõng ñaõ ñeà nghò cho SLR 1992 : ‚Khi bò noäp vaø töï hieán thaân chòu khoå hình‛. NTTL 2005 dòch : Khi töï nguyeän noäp mình chòu khoå hình. Caùch dòch naøy dieãn taû ñöôïc yù töôûng 2) treân ñaây ; nhöng chöa noùi leân ñöôïc yù töôûng 1) : Ñöùc Gieâ-su ‚bò trao noäp‛. Tr. 85, soá 105 Ñöôïc quy tuï neân moät nhôø Chuùa Thaùnh Thaàn Töø nhôø quaù nheï, chöa dieãn taû heát giôùi töø a cuûa tieáng La-tinh : Chuùa Thaùnh Thaàn khoâng phaûi chæ laø phöông tieän ‚nhôø ñoù‛ chuùng ta ñöôïc quy tuï, maø chính Ngaøi coù vai troø chuû ñoäng quy tuï chuùng ta. Vì theá coù theå dòch theo daïng thuï ñoäng : ‚Xin cho chuùng con ñöôïc quy tuï neân moät bôûi Chuùa Thaùnh Thaàn‛ (nhö baûn Phaùp, Anh). Nhöng trong tieáng Vieät kieåu naøy coù leõ hôi naëng, vì theá SLR 1992 ñaõ dòch theo daïng chuû ñoäng : ‚Xin cho Thaùnh Thaàn lieân keát chuùng con neân moät.‛ Tr. 86, soá 105 Xin ban cho keû ñaõ cheát nhö Con Chuùa, thì cuõng ñöôïc soáng laïi nhö Ngöôøi Baûn La-tinh : ut, qui complantatus fuit similitudini mortis Filii tuui, simul fiat et resurrectionis eius. Caâu naøy laáy yù töø Rm 6,5 : ‚Si enim complantati facti sumus similitudini mortis eius, sed et resurrectionis erimus.‛ Vaên maïch Rm 6,1-11 noùi veà bí tích Thaùnh Taåy trong ñoù ngöôøi tín höõu ñöôïc cheát vaø soáng laïi vôùi Ñöùc Ki-toâ caùch Moät soá nhaän xeùt veà cuoán Nghi Thöùc Thaùnh Leã 2005 211 maàu nhieäm. C.5 coù theå dòch : ‚Thaät vaäy, neáu chuùng ta ñaõ neân moät vôùi Ñöùc Ki-toâ nhôø caùi cheát gioáng nhö caùi cheát cuûa Ngöôøi, thì chuùng ta cuõng seõ neân moät vôùi Ngöôøi nhôø söï soáng laïi gioáng nhö söï soáng laïi cuûa Ngöôøi.‛ Do ñoù, ôû choã naøy cuõng nhö ôû lôøi nguyeän töông ñöông trong Kinh Taï Ôn 3 (soá 115), caùc baûn dòch phuïng vuï Ñöùc, Phaùp, Anh, Trung Hoa, YÙ ñeàu noùi roõ ñeán pheùp Thaùnh Taåy. SLR 1992 cuõng dòch : ‚Nhôø bí tích Thaùnh Taåy, ngöôøi tín höõu naøy ñaõ cuøng cheát vôùi Chuùa Ki-toâ, xin Cha cho ñöôïc cuøng soáng laïi vôùi Ngöôøi‛ (CT tr. 103-104). Dòch nhö theá, khoâng phaûi laø ‚khoâng saùt nguyeân baûn La-tinh‛ nhö coù ngöôøi coù theå traùch, nhöng chæ laø noùi roõ ra taát caû chieàu saâu Kinh Thaùnh vaø thaàn hoïc cuûa baûn vaên !
KINH NGUYEÄN THAÙNH THEÅ III Tr. 87, soá 109 Nhôø cuõng moät Chuùa Thaùnh Thaàn Dòch theá naøy coù theå laø ‚dieãn taû roõ tieáng La-tinh ‘eodem Spiritu’ hôn‛ (theo bieân baûn ngaøy 01-06-2003 cuûa UBPT soá 36), nhöng nghe cuõng hôi naëng. Trong caùc baûn dòch, chæ coù baûn Taây Ban Nha dòch ‚cuõng moät‛, caùc baûn khaùc khoâng dòch. SLR 1992 dòch, nhöng nheï nhaøng hôn : ‚cuõng nhôø Chuùa Thaùnh Thaàn‛. Tr. 89, soá 113 Khi kính nhôù cuoäc khoå hình sinh ôn cöùu ñoä, söï soáng laïi vaø leân trôøi vinh hieån cuûa Con Chuùa 212 Chung tay
Moät chuoãi danh töø tröøu töôïng vôùi cuoäc, ôn, söï, cuûa nghe hôi naëng. SLR 1992 chuyeån thaønh ñoäng töø : ‚töôûng nhôù Con Cha ñaõ chòu khoå hình ñeå cöùu ñoä muoân ngöôøi, ñaõ soáng laïi dieäu huyeàn vaø leân trôøi vinh hieån‛, nghe töï nhieân hôn trong tieáng Vieät. Chuùng con naøi xin Chuùa … vaø moät tinh thaàn trong Ñöùc Ki-toâ Moät caâu La-tinh phöùc taïp maø dòch thaønh moät caâu tieáng Vieät daøi baûy doøng vôùi nhöõng meänh ñeà chaèng chòt neân thaät khoù hieåu. SLR 1992 ñaõ dòch thaønh hai caâu vôùi keát caáu saùng suûa hôn. Khi Chuùa nhaän ñaây chính laø Cuûa Leã maø Chuùa muoán hieán teá ñeå nguoâi loøng Chuùa Baûn La-tinh agnoscens Hostiam, cuius voluisti immolatione placari thaät khoù dòch. NTTL 2005 chuû yeáu döïa vaøo SLR 1971, neân chuùng ta coù theå döïa vaøo CT tr. 107 ñeå nhaän xeùt veà baûn dòch treân ñaây : – Theo ngöõ phaùp, voluisti ñi vôùi placari, chöù khoâng phaûi vôùi immolatione, neân khoâng theå dòch laø Chuùa muoán hieán teá ñeå nguoâi loøng Chuùa. – Chuùa muoán hieán teá : theo caùch dòch naøy, chuû ngöõ cuûa hieán teá laø Chuùa. Vaäy laø Chuùa Cha hieán teá Chuùa Con cho mình sao ? – Nguoâi loøng Chuùa : ñoäng töø ‚nguoâi‛ thöôøng ñöôïc hieåu laø moät tình caûm coù tính tieâu cöïc ñaõ dòu ñi, nhö ‚nguoâi noãi buoàn, nguoâi noãi nhôù, Moät soá nhaän xeùt veà cuoán Nghi Thöùc Thaùnh Leã 2005 213
nguoâi côn giaän‛. Dòch nhö treân laøm cho ngöôøi ñoïc coù theå hieåu laø : Chuùa Cha muoán hieán teá Con cuûa mình ñeå côn giaän cuûa Chuùa ñöôïc nguoâi ñi. Chính vì khoù dieãn taû yù nghóa cuûa baûn La-tinh, neân caùc baûn Phuïng Vuï ñaõ dòch nhieàu kieåu khaùc nhau. SLR 1992 cuõng ñaõ dòch : ‚Xin Cha… nhaän ñaây chính laø hy leã Con Cha ñaõ daâng tieán ñeå nhaân loaïi ñöôïc giao hoaø vôùi Cha.‛ Xin cho chuùng con ñöôïc boå döôõng bôûi Mình vaø Maùu Con Chuùa Dòch nhö treân thì ngöôøi nghe seõ hieåu laø chuùng ta ‚xin ñöôïc boå döôõng‛, trong khi phaûi hieåu laø chuùng ta ‚xin ñöôïc trôû neân moät thaân theå…‛ ; nhöng meänh ñeà naøy ôû quaù xa ! Ñöôïc boå döôõng bôûi Mình vaø Maùu Trong tieáng Vieät, ta khoâng noùi : ‚beänh nhaân ñöôïc boå döôõng bôûi thòt vaø tröùng‛, nhöng noùi : ‚beänh nhaân ñöôïc thòt vaø tröùng boå döôõng‛. Vì theá SLR 1992 dòch : ‚Khi chuùng con ñöôïc Mình vaø Maùu Con Cha boå döôõng‛. Tr. 90, soá 113 (tieáp) Vì chuùng con tin töôûng caùc ngaøi luoân chuyeån caàu cuøng Chuùa cho chuùng con Baûn dòch queân maát ñoäng töø La-tinh adiuvari. Treân ñöôøng löõ thöù traàn gian 214 Chung tay
Löõ thöù laø moät töø ít duøng, coù nghóa ‚nôi xa queâ höông‛. Coøn ‚löõ haønh‛, moät töø thoâng duïng ngaøy nay, coù nghóa ‚ñi ñöôøng xa‛. Vì theá SLR 1992 dòch ‚trong cuoäc löõ haønh traàn theá‛. Xin Chuùa thöông nhaäm lôøi caàu cuûa gia ñình maø Chuùa ñaõ muoán tuï hoïp tröôùc toân nhan Chuùa ñaây. Laïy Cha nhaân töø, xin thöông ñoaøn tuï moïi con caùi Cha ñang taûn maùc khaép nôi veà vôùi Cha. Moät soá nhaän xeùt veà maáy doøng naøy : – Nhaäm coù nghóa laø ‚nhaän‛. Nhöng trong tieáng Vieät ngaøy nay, chæ coøn duøng trong töø ngöõ ‚nhaäm chöùc‛, ít thaáy duøng nhaäm lôøi (ngoaïi tröø trong caùc kinh cuûa ta). – Chuùa ñaõ muoán tuï hoïp. Theo ngöõ phaùp thì chuû ngöõ cuûa tuï hoïp laø Chuùa, nhöng neáu vaäy thì khoâng xuoâi tieáng Vieät, vì ngöôøi ta quen noùi ‚giaùo daân tuï hoïp‛, chöù khoâng noùi ‚cha xöù tuï hoïp giaùo daân‛. – Xin thöông ñoaøn tuï moïi con caùi Cha. Trong hai doøng maø coù hai chöõ tuï, moät ñieàu neân traùnh. Ñaøng khaùc, ngöôøi ta quen noùi ‚con caùi ñoaøn tuï quanh cha meï‛, chöù khoâng noùi ‚cha meï ñoaøn tuï con caùi‛. Chuùng toâi xin boû qua KNTT IV vaø noùi ngay ñeán phaàn Nghi thöùc hieäp leã. Moät soá nhaän xeùt veà cuoán Nghi Thöùc Thaùnh Leã 2005 215
NGHI THÖÙC HIEÄP LEÃ Tr. 98, soá 124 Vaâng leänh Chuùa Cöùu Theá vaø theo theå thöùc Ngöôøi daïy Lôøi daãn vaøo kinh Laïy Cha, trong caùc baûn dòch phuïng vuï, thaáy dòch nhieàu caùch khaùc nhau, qua ñoù chuùng ta coù theå thaáy hai yù chính : Chuùa ra leänh phaûi caàu nguyeän vaø Chuùa daïy cho bieát caàu nguyeän. Vì theá SLR 1992 ñaõ dòch ‚Vaâng leänh Chuùa Cöùu Theá, vaø theo lôøi Ngöôøi daïy‛. Coøn NTTL 2005 theo SLR 1971 vaø dòch phaàn sau laø theo theå thöùc Ngöôøi daïy. Moät laàn nöõa chuùng ta laïi gaëp töø theå thöùc, ñaõ gaëp tröôùc lôøi truyeàn pheùp röôïu : cuøng moät theå thöùc aáy, ôû tr. 79, soá 90, vaø chuùng toâi ñaõ baøn tôùi. ÔÛ ñaây cuõng vaäy, neáu nhö tìm ñöôïc caùch dieãn taû naøo khaùc thay cho theo theå thöùc coù leõ cuõng hay hôn.
KINH LAÏY CHA NTTL 2005 theo SLR 1971, töùc laø kinh Laïy Cha coå truyeàn coù söûa hai caâu : ‚Vaâng yù Cha döôùi ñaát baèng treân trôøi vaäy. Xin Cha cho chuùng con haèng ngaøy duøng ñuû‛, thaønh : YÙ Cha theå hieän döôùi ñaát cuõng nhö treân trôøi. Xin Cha cho chuùng con hoâm nay löông thöïc haèng ngaøy. Veà yù nghóa kinh Laïy Cha, coù raát nhieàu vaán ñeà, vì theá Uyû Ban phieân dòch SLR 1992 ñaõ ñeà nghò moät baûn dòch hoaøn toaøn môùi vaø ñaõ giaûi thích raát kyõ ôû CT tr. 69-83, nhöng baûn dòch naøy khoâng ñöôïc HÑGM chaáp nhaän, vaø SLR 1992 vaãn theo SLR 1971. Tuy nhieân chuùng toâi cuõng xin 216 Chung tay in laïi ñaây baûn dòch ñeà nghò naøy nhö moät taøi lieäu tham khaûo : ‚Laïy Cha chuùng con laø Ñaáng ngöï treân trôøi, xin laøm cho danh Cha hieån thaùnh, vöông quyeàn Cha mau ñeán, yù Cha thaønh töïu döôùi ñaát cuõng nhö treân trôøi. Xin Cha cho chuùng con hoâm nay löông thöïc caàn duøng, xin tha toäi cho chuùng con nhö chuùng con cuõng tha cho nhöõng ngöôøi coù loãi vôùi chuùng con, xin ñöøng ñeå chuùng con sa chöôùc caùm doã, nhöng cöùu chuùng con cho khoûi söï döõ.‛ Coù leõ moät ngaøy naøo ñoù Hoäi Thaùnh Vieät Nam cuõng neân coù can ñaûm tra tay vaøo vieäc dòch laïi kinh Laïy Cha, laø kinh quan troïng vaøo baäc nhaát bôûi vì chính Chuùa Gieâ-su ñaõ daïy chuùng ta. Tr. 98, soá 125 Laïy Chuùa, xin cöùu chuùng con Ñaây laø moät tröôøng hôïp cho thaáy taàm quan troïng cuûa caùch xöng hoâ trong tieáng Vieät. Trong kinh Laïy Cha, coäng ñoaøn vöøa thöa vôùi Cha caùch raát tình nghóa, baây giôø trong kinh naøy, laø kinh quaûng dieãn lôøi xin cuoái cuøng cuûa kinh Laïy Cha vaø vì theá coù tính lieân tuïc vôùi kinh Laïy Cha, laïi ‚sang soá‛ xöng Chuùa, moät töø duø sao cuõng coù aâm höôûng xa caùch hôn. Do ñoù ngöôøi ñoïc (linh muïc) vaø ngöôøi nghe (coäng ñoaøn) caûm thaáy coù söï huït haãng naøo ñoù. Moät soá nhaän xeùt veà cuoán Nghi Thöùc Thaùnh Leã 2005 217
Ñang khi chuùng con mong ñôïi nieàm hy voïng hoàng phuùc vaø ngaøy trôû laïi cuûa Chuùa Gieâ-su Ki-toâ. Caâu naøy phuïng vuï La-tinh möôïn moät phaàn cuûa Tt 2,13 (prosdechomenoi teân makarian elpida kai epiphaneian teâs doxeâs tou megalou theou kai soâteâros heâmoân Ieâsou Christou) : Exspectantes beatam spem et adventum Salvatoris nostri Iesu Christi Theo yù cuûa caâu naøy, chuùng ta khoâng troâng ñôïi hai ñieàu khaùc nhau, nhöng, nhö SLR 1992 ñaõ dòch : ‚chuùng con ñôïi chôø ngaøy hoàng phuùc, ngaøy Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ Ñaáng cöùu ñoä chuùng con ngöï ñeán‛ (La-tinh laø adventum neân khoâng dòch laø trôû laïi nhö NTTL 2005). Vì vöông quyeàn, uy löïc vaø vinh quang laø cuûa Chuùa ñeán muoân ñôøi. Caâu naøy dòch saùt tieáng La-tinh nhöng tieáng Vieät Nam nghe ‚noù laøm sao aáy‛, khoâng töï nhieân (cuõng nhö caâu trong söï hôïp nhaát cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn ôû tr. 82, soá 98). SLR 1992 ñaõ dòch thaønh moät caâu tung hoâ trang troïng goàm ba veá vôùi ñaày ñuû yù nghóa : ‚Vì Cha laø Vua, laø Chuùa quyeàn naêng, laø Ñaáng vinh hieån muoân ñôøi.‛ 218 Chung tay
Tr. 99, soá 129 Xin cho vieäc hoaø Mình vaø Maùu Ñöùc Gieâ-su Ki-toâ, Chuùa chuùng con maø chuùng con saép laõnh nhaän ñem laïi cho chuùng con söï soáng muoân ñôøi. Caâu naøy khoù hieåu. Tröôùc heát, ta quen noùi ‚hoaø mình‛ theo nghóa ‚xen laãn trong ñaùm ñoâng ñeå chia seû tình caûm vôùi moïi ngöôøi‛ ; coøn vieäc hoaø Mình vaø Maùu nghóa laø gì ? Tieáp ñoù, maø chuùng con saép laõnh nhaän ; khoù maø bieát ñöôïc boå ngöõ cuûa ñoäng töø laõnh nhaän laø gì. Sau cuøng, cuõng khoù maø thaáy ñöôïc ñaâu laø chuû ngöõ cuûa ñoäng töø ñem laïi. Lyù do laø vì cuïm töø vieäc hoaø Mình vaø Maùu coù tính tröøu tröôïng. Trong khi ñoù SLR 1992 dòch : ‚Xin Mình vaø Maùu Chuùa Gieâ-su Ki-toâ hoaø laãn vôùi nhau maø chuùng con saép laõnh nhaän cho chuùng con ñöôïc soáng muoân ñôøi.‛ Cuïm töø ‚Mình vaø Maùu Chuùa hoaø laãn‛ coù tính cuï theå, do ñoù deã thaáy ñoù laø boå ngöõ cuûa ‚laõnh nhaän‛ vaø laø chuû ngöõ cuûa ‚cho‛. Tr. 100, soá 131 Nhôø söï hôïp taùc cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn Coù leõ neân dòch nhö SLR 1992 ‚nhôø Chuùa Thaùnh Thaàn hôïp taùc‛, vöøa gaàn tieáng La-tinh cooperante, vöøa nheï nhaøng hôn nhôø söï hôïp taùc cuûa. Xin duøng Mình vaø Maùu… cöùu con Moät soá nhaän xeùt veà cuoán Nghi Thöùc Thaùnh Leã 2005 219
SLR 1992 dòch (gioáng baûn Phaùp) ‚xin Mình vaø Maùu… cöùu con‛, nghe töï nhieân hôn. Giôùi raên Chuùa Trong ngoân ngöõ toân giaùo, nhaát laø Phaät giaùo, ‚giôùi‛ coù nghóa laø ‚caám‛, ví duï : giôùi luaät, nguõ giôùi, giôùi saùt, giôùi saéc, v.v… Trong khi ñoù, caùc mandata cuûa Chuùa coù ñieàu caám (chôù gieát ngöôøi, chôù taø daâm, v.v…), maø cuõng coù ñieàu daïy phaûi laøm (giöõ ngaøy Chuùa nhaät, thaûo kính cha meï, v.v…), vì theá neân dòch laø meänh leänh Chuùa truyeàn, ñieàu raên, v.v… Tr. 100, soá 132 Laïy Chuùa, con chaúng ñaùng Chuùa ngöï vaøo nhaø con, nhöng xin Chuùa phaùn moät lôøi, thì linh hoàn con seõ laønh maïnh Caâu naøy laø lôøi vieân ñaïi ñoäi tröôûng thöa vôùi Ñöùc Gieâ-su ôû Mt 8,8 (... kurie, ouk eimi hikanos hina mou hupo teân stegeân eiseltheâs, alla monon eipe logoâ, kai iatheâsetai ho pais mou). Phuïng Vuï möôïn laïi, nhöng ñoåi ‚ñaày tôù toâi‛ thaønh ‚linh hoàn con‛. NTTL 2005 dòch thieáu tantum ‚chæ‛, ñaøng khaùc chöõ thì neáu ñoåi thaønh ‚laø‛ coù leõ nghóa seõ maïnh hôn. Caùc baûn tieáng Phaùp, Anh, Haø Lan dòch khaù uyeån chuyeån : thay vì nhaø con vaø linh hoàn con thì chæ duøng ‚con‛. Vì theá Uyû Ban phieân dòch ñaõ ñeà nghò cho SLR 1992 : Laïy Chuùa, con chaúng ñaùng Chuùa ngöï ñeán cuøng 220 Chung tay con, nhöng xin Chuùa chæ phaùn moät lôøi, laø con ñöôïc laønh maïnh.‛ Tr. 103, soá 144 Leã xong, chuùc anh chò em ñi bình an Dòch nhö treân, leã xong chæ laø moät meänh ñeà phuï cho meänh ñeà chính chuùc anh chò em ñi ; theo baûn Anh vaø YÙ, ñaây laø moät meänh ñeà ñoäc laäp : ‚The Mass is ended, la Messa eø finita‛, vì theá neân dòch laø ‚thaùnh leã ñaõ xong‛ (duøng ‚thaùnh leã‛ cho trang troïng vaøo luùc keát thuùc). Ñi bình an. Bình an khoâng coù trong tieáng La-tinh, nhöng taát caû caùc baûn dòch ñeàu theâm vaøo. Ñoäng töø ñi, thay cho ‚veà‛ hay ‚ra veà‛ tröôùc ñaây, raát coù yù nghóa, vì khoâng phaûi chæ laø leã xong ai naáy veà nhaø, nhöng laø coäng ñoaøn coøn ñöôïc sai ñi chia seû vaø loan baùo Tin Möøng. * * *
VAØI ÑIEÅM TOÅNG KEÁT
Trong baøi naøy, chuùng toâi chæ môùi neâu moät soá nhaän xeùt veà moät soá trang trong phaàn ñaàu cuoán NTTL 2005. Coøn raát nhieàu ñieàu phaûi noùi, nhöng khoâng theå naøo noùi heát ñöôïc. Qua nhöõng gì ñaõ noùi, thieát töôûng coù theå ñöa ra moät vaøi ñieåm toång keát sau ñaây : Moät soá nhaän xeùt veà cuoán Nghi Thöùc Thaùnh Leã 2005 221
1. Veà SLR 1992 Caùc dòch giaû NTTL 2005 ñaùnh giaù thaáp SLR 1992, cheâ laø laøm theo höùng, dòch quaù thoaùng, khoâng theo saùt tieáng La-tinh. Thaät ra Uyû Ban phieân dòch SLR 1992 goàm khaù ñuû caùc chuyeân vieân veà Kinh Thaùnh, thaàn hoïc, phuïng vuï, thaùnh nhaïc, vaø ngoân ngöõ coù theå quy tuï vaøo thôøi ñieåm ñoù. Uyû Ban cuõng ñaõ laøm vieäc raát nghieâm tuùc, coù nghieân cöùu caùc saùch vôû taøi lieäu cuûa caùc nhaø chuyeân moân veà Kinh Thaùnh vaø Phuïng Vuï, ñoàng thôøi tham khaûo caùc baûn dòch Phuïng Vuï baèng nhieàu thöù tieáng, nhö ghi roõ trong caùc trang Chuù thích baûn dòch Nghi Thöùc Thaùnh Leã 1992 chuùng toâi ñaõ nhieàu laàn daãn treân ñaây. Nhöõng coâng vieäc aáy nhaèm tìm ra yù nghóa cuûa baûn vaên Phuïng Vuï. Ñeå dieãn taû yù nghóa ñoù, Uyû ban ñaõ coá gaéng duøng nhöõng loái noùi phuø hôïp vôùi caùch dieãn taû trong tieáng Vieät, caû veà lôøi vaên trang troïng, caû veà aâm thanh tieát ñieäu sao cho deã nghe. Uyû ban cuõng ñaõ löu yù raèng caùc baûn vaên Phuïng Vuï chuû yeáu laø ñoïc cho coäng ñoaøn nghe, vì theá phaûi noùi sao cho ngöôøi nghe coù theå hieåu ñöôïc deã daøng. Do ñoù caùc caâu La-tinh daøi, phöùc taïp, goàm nhieàu meänh ñeà chaèng chòt thöôøng ñöôïc caét ra thaønh nhöõng caâu ngaén tieáng Vieät.
2. Veà NTTL 2005 Trong khi ñoù, caùc dòch giaû NTTL 2005 ñaõ laøm vieäc theá naøo ? Vì laø nhöõng ngöôøi beân ngoaøi, chuùng toâi khoâng daùm noùi veà thaønh phaàn caùc dòch giaû cuõng nhö veà phöông 222 Chung tay thöùc laøm vieäc, chæ pheâ phaùn qua keát quaû, töùc laø baûn NTTL 2005 ñaõ ñöôïc in ra. Tröôùc heát, chuùng toâi thoâng caûm vôùi caùc dòch giaû laø vì caùc vò ñaõ phaûi tuaân theo Huaán thò 5 ‚Veà vieäc söû duïng caùc ngoân ngöõ ñòa phöông khi xuaát baûn caùc Saùch cuûa Phuïng Vuï Roâ-ma‛, do Boä Phuïng Töï vaø Kyû Luaät caùc Bí Tích coâng boá ngaøy 28-03-2001. Phaûi coâng nhaän raèng Huaán thò nhaán maïnh nhieàu ñeán vieäc phaûi theo saùt tieáng La-tinh khi dòch caùc baûn vaên Phuïng Vuï. Tuy nhieân, trong khi theo saùt ngoân ngöõ goác, thieát töôûng ngöôøi dòch cuõng caàn löu yù ñeán ngoân ngöõ cuûa baûn dòch, sao cho ngöôøi tham döï Phuïng Vuï khoâng phaûi nghe moät baûn vaên luûng cuûng, khoù hieåu. Muïc tieâu cuûa Phuïng Vuï laø giuùp ngöôøi tín höõu naâng taâm hoàn leân caàu nguyeän vôùi Chuùa. Nhöng laøm sao hoï caàu nguyeän ñöôïc neáu hoï phaûi nghe nhöõng baûn vaên truùc traéc, khoù hieåu ? Chuùng toâi troäm nghó coù leõ caùc ngöôøi dòch NTTL 2005 ñaõ bò Huaán thò 5 goø boù, neân ñaõ phaàn naøo queân maát muïc tieâu cuûa Phuïng Vuï noùi treân. Vaø keát quaû laø chuùng ta coù taäp NTTL 2005. Khoâng bieát nhöõng goùp yù cuûa chuùng toâi, cuõng nhö cuûa nhieàu ngöôøi khaùc, seõ ñi ñeán ñaâu ? Coù theå coù ngöôøi seõ noùi : ‚Choù cöù vieäc suûa, ñoaøn ngöôøi cöù ñi qua‛ (theo tuïc ngöõ Phaùp : ‚Les chiens aboient, la caravane passe‛) ; hoaëc : ‚Ñöøng aùp ñaët yù kieán cuûa mình, baét ngöôøi khaùc phaûi theo, roài neáu khoâng ñöôïc thì la laøng leân !‛ (ñaây laø chính lôøi phaùt bieåu cuûa moät vò höõu traùch caáp cao trong Uyû Ban Phuïng Töï). Vaø caâu traû lôøi sau cuøng seõ laø : ‚Toaø Moät soá nhaän xeùt veà cuoán Nghi Thöùc Thaùnh Leã 2005 223
Thaùnh ñaõ pheâ chuaån roài, neân duø thích hay khoâng thích, cuõng cöù phaûi aùp duïng !‛ Nhöng coù leõ khoâng neân quaù bi quan. Chuùng toâi hy voïng nhöõng yù kieán cuûa nhieàu ngöôøi ñöa ra töø nhieàu phía seõ khoâng chæ laø ‚tieáng keâu trong sa maïc‛, nhöng seõ laøm cho caùc vò höõu traùch suy nghó laïi vaø tìm caùch ñieàu chænh nhöõng gì ñaõ laøm ra. Nhaát laø mong raèng caùc vò seõ löu yù hôn, trong taát caû nhöõng baûn dòch Phuïng Vuï seõ ñöa ra, ñaëc bieät laø trong nhöõng phaàn coøn laïi cuûa Saùch Leã Roâ-ma (caùc lôøi nguyeän vaø caùc baøi ñoïc) vaø trong caùc nghi thöùc Bí tích, ñeå dieãn taû sao cho vöøa saùt yù baûn goác vöøa xuoâi ngoân ngöõ Vieät Nam. Nhö vaäy giaùo daân Vieät Nam seõ ñöôïc nhôø vaø Hoäi Thaùnh Vieät Nam seõ muoân ñôøi ghi nhôù coâng ôn caùc vò. 08 thaùng 09 naêm 2006 Leã Sinh Nhaät Ñöùc Trinh Nöõ Ma-ri-a Tm. Nhoùm Phieân Dòch CAÙC GIÔØ KINH PHUÏNG VUÏ An-be-toâ Traàn Phuùc Nhaân Mi-ca-en Nguyeãn Höõu Phuù
224 Chung tay
Vaøi suy nghó nhaân kyû nieäm 50 naêm thuï phong Linh Muïc 225
Vaøi suy nghó nhaân kyû nieäm 50 naêm thuï phong Linh Muïc
VAØI SUY NGHÓ NHAÂN KYÛ NIEÄM 50 NAÊM THUÏ PHONG LINH MUÏC
20 (1958 2008) 12 Tính töø ngaøy toâi thuï phong Linh Muïc ôû Roâ-ma, 20- 12-1958, ngoaûnh ñi ngoaûnh laïi ñeán nay laø chaün 50 naêm, hoaëc noùi nhö moät cha giaø ôû Phaùt Dieäm : ‚Ñaõ qua moät löûa seá kyû‛ (moät nöûa theá kyû) ! Toâi thöû ngoài : – nhìn laïi con ñöôøng ñaõ qua – suy nghó – vaø nhìn veà phía tröôùc.
I. NHÌN LAÏI CON ÑÖÔØNG ÑAÕ QUA
1. Gia ñình Toâi sinh naêm 1932, laø con thöù 7 trong moät gia ñình 12 anh chò em. Thaày me toâi raát yeâu thöông, lo lieäu moïi söï cho con caùi, nhöng nghieâm khaéc, khoâng nuoâng chieàu ; anh chò em bieát nhöôøng nhòn nhau, giuùp ñôõ nhau. Gia ñình lo giaùo duïc Ki-toâ giaùo : nhaéc nhôû con caùi hoïc kinh boån, ñi leã, giuùp leã, ñoïc kinh trong gia ñình, daïy con bieát giuùp ñôõ ngöôøi ngheøo, cho con caùi hoïc tröôøng caùc sö huynh, caùc nöõ tu. Thaày me toâi cuõng quen bieát nhieàu linh muïc vaø tu só, giuùp ñôõ nhöõng hoaït ñoäng cuûa Hoäi Thaùnh. 226 Chung tay
Töø ñoù naûy sinh maàm moáng ôn goïi : hai anh lôùn cuûa toâi töø 11, 12 tuoåi ñaõ ñi tu Tieåu chuûng vieän, laøm göông cho caùc em noi theo. Keát quaû laø 6 anh chò em daâng mình cho Chuùa.
2. Ñi tu 1946 – 1950. Khi 14 tuoåi, toâi vaøo Tieåu chuûng vieän Phuùc Nhaïc (giaùo phaän Phaùt Dieäm). Chuûng vieän naøy coù kyû luaät chaët cheõ, huaán luyeän ñaïo ñöùc kyõ löôõng. Veà maët hoïc vaán, caùc cha caùc thaày tuy khoâng coù baèng caáp nhöng ñaõ ñaët cho chuûng sinh moät neàn taûng vaên hoaù vöõng chaéc, nhaát laø veà ngoân ngöõ : Vieät, Phaùp, La-tinh, Haùn. 1950 – 1953. Ñöùc Cha A.T. Leâ Höõu Töø cho moät soá chuûng sinh ñi du hoïc chaâu AÂu. Toâi ñöôïc hoïc tröôøng caùc cha Doøng Teân taïi Poitiers (Phaùp), vôùi truyeàn thoáng coá höõu veà kyû luaät vaø hoïc vaán. Taïi ñaây toâi ñöôïc ñaøo saâu theâm tieáng Anh. 1953 – 1959. Sau khi ñoã tuù taøi Phaùp, toâi ñöôïc beà treân göûi sang Chuûng vieän Truyeàn giaùo Roâ-ma theo 2 naêm trieát hoïc vaø 4 naêm thaàn hoïc. Taïi Chuûng vieän quoác teá naøy, toâi ñöôïc soáng chung vôùi caùc sinh vieân ñeán töø 50 nöôùc treân theá giôùi, thuoäc ñuû maøu da vaø moïi neàn vaên hoaù. Rieâng caùc baïn lôùp toâi laø 43 ngöôøi thuoäc 13 nöôùc, ñuû 5 chaâu. ÔÛ ñaây toâi coù dòp hoïc theâm tieáng YÙ vaø tieáng Ñöùc. Roâ-ma, thuû ñoâ Hoäi Thaùnh, luùc aáy ñang thôøi Ñöùc Giaùo Hoaøng Pi-oâ XII (1939 – 1958), neân vaãn coøn toân ti traät töï, nhöng ñeán thôøi Ñöùc Giaùo Hoaøng Gio-an XXIII (1958 Vaøi suy nghó nhaân kyû nieäm 50 naêm thuï phong Linh Muïc 227
– 1963) thì baét ñaàu môû ra. Chính vaøo thôøi ñieåm naøy, lôùp chuùng toâi thuï phong Linh Muïc. 1959 – 1962. Khi theo hoïc taïi Vieän Kinh Thaùnh ôû Roâ-ma, toâi laïi gaëp caùc cha Doøng Teân, ñöôïc caùc ngaøi huaán luyeän kyõ veà caùc coå ngöõ Hy-laïp, Híp-ri, A-ram (vaø theâm moät chuùt tieáng U-ga-rít, AÛ-raäp) vaø veà phöông phaùp nghieân cöùu Kinh Thaùnh. 1962 – 1971. Sau 5 thaùng soáng taïi thaùnh ñòa Pa- leùt-tin, toâi trôû veà Vieät Nam, vaø baét ñaàu daïy Kinh Thaùnh taïi Ñaïi chuûng vieän Hueá, ôû moät vò trí tuyeät ñeïp beân bôø soâng Höông. Ña soá caùc giaùo sö baáy giôø laø caùc cha Xuaân Bích ngöôøi Phaùp vôùi loái soáng ñôn giaûn, gaàn guõi chuûng sinh, ñaõ taïo cho toâi moät moâi tröôøng raát toát ñeå ‚vaøo ngheà‛ daïy hoïc. 1971 – 1974. Toâi vaøo Saøi Goøn laøm cha phoù ‚hôø‛ ôû giaùo xöù Taân Ñònh vôùi chuùt vieäc muïc vuï, nhöng vaãn ñi daïy hoïc ôû Hueá. Ñoàng thôøi toâi baét ñaàu coäng taùc vôùi Nhoùm Phieân Dòch Caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï trong vieäc dòch saùch Phuïng Vuï vaø Kinh Thaùnh cho ñeán nay. 1974 cho ñeán nay. Toâi ñeán soáng taïi Tu vieän Mai Khoâi (Doøng Ña-minh), tuy vaãn thuoäc giaùo phaän Tp. HCM. Coâng vieäc cuûa toâi chuû yeáu laø : – coäng taùc vôùi Nhoùm Phieân Dòch CGKPV (vôùi Uyû Ban Phuïng Töï trong moät thôøi gian) ; – daïy hoïc Kinh Thaùnh Cöïu Öôùc, coå ngöõ Hy-laïp, Híp-ri ; 228 Chung tay
– giuùp queâ höông Phaùt Dieäm (nhaát laø qua vieäc huaán luyeän tu sinh).
II. SUY NGHÓ
1. Nhöõng gì ñaõ laøm Neáu muoán keå ‚thaønh tích‛ thì chaúng coù bao nhieâu : – Muïc vuï giaùo xöù vaø vieäc truyeàn giaùo : gaàn nhö khoâng coù ; coù ñoâi chuùt muïc vuï vôùi caùc tu só ; – daïy hoïc : goùp phaàn ñaøo taïo chuûng sinh vaø tu só ; – vieát saùch : trong khi ngöôøi khaùc vieát ñöôïc haøng chuïc cuoán saùch, thì toâi chæ vieát vaøi ba cuoán saùch nhoû (Tìm hieåu Cöïu Öôùc, Nhö höông traàm, Tìm hieåu Saùng theá 1 – 11), nhöng ñaõ coäng taùc nhieàu vaøo vieäc bieân soaïn caùc saùch do Nhoùm Phieân Dòch CGKPV xuaát baûn.
2. Nhöõng gì ñaõ giuùp toâi Tröôùc tieân phaûi keå ñeán ôn Thieân Chuùa ban trong suoát cuoäc ñôøi, nhaát laø trong nhöõng giai ñoaïn khoù khaên. Nhöng ôn Chuùa cuõng ñeán qua nhöõng con ngöôøi, ñaëc bieät : – Gia ñình hoï haøng, nhö ñaõ noùi qua ôû phaàn treân (I.1). – Caùc linh muïc tu só Tu vieän Mai Khoâi töø 34 naêm nay ñaõ ñoùn nhaän toâi, moät ngöôøi thuoäc Vaøi suy nghó nhaân kyû nieäm 50 naêm thuï phong Linh Muïc 229
‚doøng boán Ña Minh‛ (nhö toâi vaãn töï xöng) vaø cho toâi ñöôïc soáng chung vôùi coäng ñoaøn. – Caùc baïn trong Nhoùm Phieân Dòch CGKPV ñaõ taïo cho toâi moät moâi tröôøng laøm vieäc thuaän lôïi, trong baàu khí côûi môû, vui töôi. – Gia ñình thieâng lieâng Chaân phöôùc Charles de Foucauld, nhaát laø Huynh ñoaøn linh muïc Jesus- Caritas. Toâi ñaõ tieáp xuùc vôùi Huynh ñoaøn naøy ngay töø khi coøn hoïc ôû Roâ-ma, vaø linh ñaïo Cha Charles (suy nieäm Tin Möøng, chaàu Mình Thaùnh, ngaøy sa maïc, soáng ñôn sô phoù thaùc, tình huynh ñeä vôùi moïi ngöôøi) ñaõ phaàn naøo ‚thaám vaøo‛ ñôøi linh muïc cuûa toâi. Taát nhieân, coøn phaûi keå ñeán bieát bao ngöôøi khaùc (trong soá ñoù coù caû nhöõng ngöôøi toâi chöa heà bieát ñeán) : caùc beà treân, thaày daïy, baïn hoïc, aân nhaân, caùc linh muïc, tu só nam nöõ vaø giaùo daân… ñaõ giuùp ñôõ toâi caùch naøy caùch khaùc. Nhôø ôn Chuùa ban tröïc tieáp hoaëc qua ngöôøi khaùc maø toâi ñaõ thaéng vöôït ñöôïc caùc khoù khaên thöû thaùch vaø kieân trì phuïc vuï. Vì theá taâm tình cuûa toâi laø taï ôn Chuùa vaø bieát ôn moïi ngöôøi.
III. NHÌN VEÀ PHÍA TRÖÔÙC
Naêm nay toâi 76 tuoåi, töông lai chaúng coøn laø bao. Neáu ví cuoäc ñôøi vôùi moät ngaøy 12 tieáng, thì ñôøi toâi nay vaøo khoaûng 5 giôø chieàu. Hoaëc neáu duøng ñoàng hoà ñeám 230 Chung tay ngöôïc nhöõng ngaøy coøn laïi (töïa nhö chieác ñoàng hoà tính nhöõng ngaøy coøn laïi tröôùc ngaøy möøng kyû nieäm 1000 naêm Thaêng Long – Haø Noäi) thì coøn ñöôïc bao nhieâu ngaøy ? Söùc khoeû vaø khaû naêng trí tueä, nhaát laø trí nhôù, ñang xuoáng doác, neân töï nhieân toâi cuõng caûm thaáy bi quan. Nhöng Chuùa Gieâ-su baûo : ‚Haõy böôùc ñi bao laâu anh em coøn coù aùnh saùng‛ (Ga 12,35). Vì theá toâi töï nhuû : Chuùa coøn cho bao nhieâu thôøi gian, bao nhieâu khaû naêng, thì coá gaéng taän duïng ñeå phuïc vuï. * * * Toùm laïi, nhaân dòp naøy, xin moïi ngöôøi hieäp thoâng caàu nguyeän vôùi toâi ñeå : – taï ôn Chuùa vì nhöõng gì Chuùa ñaõ ban, nhaát laø trong 50 naêm cuoäc ñôøi linh muïc ; – xin loãi Chuùa vì ñaõ khoâng bieát duøng ôn Chuùa cho neân : phí phaïm thôøi giôø vaø khaû naêng, coù khi laïi duøng ôn Chuùa ñeå laøm ñieàu maát loøng Chuùa ; – xin Chuùa giuùp cho bieát duøng thôøi gian coøn laïi ñeå phuïc vuï vaø chuaån bò toát cho ngaøy Chuùa goïi veà vôùi Chuùa, haàu khi ñoù khoâng bò Chuùa traùch laø ‚ñaày tôù voâ duïng‛ (Mt 25,30), nhöng ñöôïc Chuùa cho vaøo höôûng nieàm vui cuûa Chuùa (c.22). 20-12-2008 A. Traàn Phuùc Nhaân Traû lôøi veà töø “Cam chòu” 231
Traû lôøi veà töø ‚Cam chòu‛
TRAÛ LÔØI VEÀ TÖØ “CAM CHÒU”
Kính göûi : Lm. Nguyeãn Vaên Theâm SDB
Thaønh phoá Hoà Chí Minh, ngaøy 24 thaùng 08 naêm 2010 Kính thöa Cha, Chuùng toâi ñaõ nhaän ñöôïc thö goùp yù cuûa Cha veà töø ngöõ cam chòu trong caùc baûn dòch cuûa chuùng toâi. Caùm ôn Cha veà thieän chí cuûa Cha ñaõ ra coâng tìm toøi nhieàu choã trong caùc saùch ñeå vieát thö aáy. Chuùng toâi xin traû lôøi vaén taét nhö sau :
1. Töø ngöõ cam chòu trong ngoân ngöõ Vieät Chuùng toâi ñaõ tra cöùu trong moät soá töø ñieån tieáng Vieät, töø cuoán môùi nhaát Töø ñieån tieáng Vieät cuûa Hoaøng Pheâ (2007) ñeán cuoán raát xöa Ñaïi Nam quoác aâm töï vò cuûa Huyønh Tònh Cuûa (1895), thì thaáy yù nghóa cuõng gioáng nhö Cha ñaõ ñöa ra laø ‚baèng loøng chòu vì cho laø khoâng theå naøo khaùc ñöôïc‛. Nhö vaäy ñoái töôïng cuûa ñoäng töø cam chòu laø moät caùi gì baát lôïi, mình töï nhieân khoâng thích nhöng vui loøng chaáp nhaän vì moät lyù do naøo ñoù. 232 Chung tay
2. Töø ngöõ cam chòu trong caùc baûn dòch cuûa chuùng toâi Taát caû nhöõng choã Cha ñaõ daãn maø coù töø ngöõ cam chòu ñeàu coù lieân quan ñeán cuoäc thöông khoù vaø caùi cheát cuûa Ñöùc Gieâ-su. Theo tính töï nhieân loaøi ngöôøi, Ñöùc Gieâ- su khoâng deã daøng chaáp nhaän chòu thöông khoù vaø chòu cheát. Ñieàu ñoù thaáy roõ nhaát trong töôøng thuaät veà Ñöùc Gieâ- su caàu nguyeän taïi vöôøn Gheát-seâ-ma-ni tröôùc khi chòu thöông khoù, maø Cha ñaõ nhaéc tôùi. Caû ba Tin Möøng Nhaát Laõm ñeàu ghi laïi söï kieän naøy (Mt 26,36-44 ; Mc 14,32- 39 ; Lc 22,40-44). Khi aáy Ñöùc Gieâ-su baét ñaàu caûm thaáy buoàn raàu xao xuyeán vaø noùi vôùi caùc moân ñeä : ‚Taâm hoàn Thaày buoàn ñeán cheát ñöôïc‛ (Mt 26,37-38 ; Mc 14,33-34). Roài Ngöôøi saáp maët xuoáng maø caàu xin cho mình khoûi phaûi qua giôø aáy, neáu coù theå ñöôïc : ‚Cha ôi, Cha laøm ñöôïc moïi söï, xin caát cheùn naøy xa con. Nhöng xin ñöøng laøm ñieàu con muoán, maø laøm ñieàu Cha muoán‛ (Mc 14,35-36 ; Mt 26,39 ; Lc 22,41-42). Tieáp ñoù, moät mình Tin Möøng Lu-ca theâm caâu 44 : ‚Loøng xao xuyeán boài hoài, neân Ngöôøi caøng khaån thieát caàu xin. Vaø moà hoâi Ngöôøi nhö nhöõng gioït maùu rôi xuoáng ñaát.‛ Nhö vaäy roõ raøng laø, ñoái dieän vôùi söï thöông khoù vaø caùi cheát ñang chôø ñôïi Ngöôøi, Ñöùc Gieâ-su –cuõng nhö moãi ngöôøi chuùng ta trong hoaøn caûnh töông töï– ñaõ caûm thaáy kinh sôï trong taâm hoàn khieán cho thaân xaùc cuõng kieät söùc. Maëc daàu theá, Ngöôøi ñaõ ‚töï yù hy sinh maïng soáng mình vì Traû lôøi veà töø “Cam chòu” 233 chieân‛ (Ga 10,18.15), vì bieát raèng ñoù laø yù Chuùa Cha, ñeå chuùng ta ñöôïc giaûi thoaùt khoûi cheát vì toäi loãi vaø ñöôïc soáng ñôøi ñôøi. Do ñoù, trong caùc baûn dòch cuûa chuùng toâi, chuùng toâi ñaõ duøng töø ngöõ cam chòu ôû nhöõng choã coù lieân quan ñeán cuoäc thöông khoù vaø caùi cheát cuûa Ñöùc Gieâ-su (keå caû ôû moät soá choã khoâng coù töø töông ñöông trong nguyeân vaên, vôùi muïc ñích laø dieãn yù). Dó nhieân ôû moät soá choã coù theå thay ñoåi töø ngöõ, nhöng coù ñieàu baát tieän naøy laø baûn dòch Caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï cuûa chuùng toâi ñaõ döôïc aán haønh ñeán 150000 baûn (chöa keå treân 100000 baûn Kinh Saùng & Kinh Chieàu), baây giôø neáu thay ñoåi thì giöõa aán baûn cuõ vaø môùi seõ coù söï khaùc bieät vaø do ñoù gaây ra loän xoän khi ñoïc chung trong coäng ñoaøn. Vì theá chuùng toâi nghó giöõ nhö cuõ thì toát hôn. Moät laàn nöõa, xin thaønh thaät caùm ôn Cha ñaõ goùp yù. 01-11-2003 Tm. Nhoùm Phieân Dòch CAÙC GIÔØ KINH PHUÏNG VUÏ Lm. An-beâ-toâ Traàn Phuùc Nhaân
234 Chung tay
Kinh Thaùnh hay Thaùnh Kinh ? 235
Kinh Thaùnh hay Thaùnh Kinh ?
KINH THAÙNH HAY THAÙNH KINH ?
Ñeå chæ caùc Saùch Thaùnh cuûa Ki-toâ giaùo, chuùng ta thaáy ngöôøi ta duøng hai töø ngöõ : Khi thì Thaùnh Kinh khi thì Kinh Thaùnh. Chuùng ta tìm hieåu lyù do cuûa söï khaùc bieät naøy.
1. Töø kinh vaø thaùnh Ñaây laø hai töø Haùn-Vieät : – Kinh laø saùch thôøi xöa, duøng laøm khuoân maãu, quy luaät cho moät toân giaùo, nhö Nguõ Kinh trong Nho Giaùo, Kinh Phaät trong Phaät Giaùo, Kinh Coran trong Hoài Giaùo. Töø naøy coøn ñöôïc duøng ñeå chæ lôøi caàu nguyeän, nhö trong töø ngöõ ‚Kinh caàu caùc thaùnh‛. – Thaùnh laø moät caùi gì cao sieâu, coù khi thuoäc giôùi thaàn linh.
2. Caëp töø Kinh Thaùnh / Thaùnh Kinh Trong caëp töø naøy kinh laø danh töø, thaùnh laø tính töø. Trong chöõ Haùn, tính töø ñi tröôùc danh töø, ví duï : baïch yeán, aùc nhaân. Coøn trong tieáng Vieät, tính töø thöôøng ñi sau, ví duï : meøo ñen, ngöôøi toát. Nhö vaäy Thaùnh Kinh laø töø ngöõ duøng theo chöõ Haùn, coøn Kinh Thaùnh laø töø ngöõ duøng theo tieáng Vieät. 236 Chung tay
3. Caùc töø ñieån duøng töø ngöõ naøo ? Tra cöùu moät soá töø ñieån, chuùng ta thaáy caùch duøng khoâng ñoàng nhaát : * Chæ duøng Thaùnh Kinh : – Töø ñieån Vieät-Phaùp cuûa JFM Geùnibrel (1898) – Töø ñieån Vieät-Hoa-Phaùp cuûa Gustave Hue (1937), Eugeøne Gouin (1957) – Töø ñieån Haùn-Vieät cuûa Ñaøo Duy Anh (1932), Nguyeãn Vaên Khoân (1960) – Töø ñieån Phaùp-Vieät cuûa Ñaøo Duy Anh (1957), Thanh Nghò (1967) * Chæ duøng Kinh Thaùnh : – Töø ñieån Phaùp-Vieät cuûa Leâ Khaû Keá (1988), Nguyeãn Thaønh Thoáng (2001) – Töø ñieån Anh-Vieät cuûa Vieän Khoa hoïc Xaõ hoäi Vieät Nam (1991) – Töø ñieån Anh-Anh-Vieät cuûa Nguyeãn Sanh Phuùc (1999) * Duøng caû Thaùnh Kinh vaø Kinh Thaùnh : Raát nhieàu töø ñieån coi hai töø ngöõ naøy nhö ñoàng nghóa ; döôùi ñaây xin neâu ra moät soá : – Ñaïi Nam quoác aâm töï vò cuûa Huyønh Tònh Cuûa (1895) – Vieät Nam taân töï ñieån cuûa Thanh Nghò (1967) – Töï ñieån Vieät Nam cuûa Leâ Vaên Ñöùc – Leâ Ngoïc Truï (1970) Kinh Thaùnh hay Thaùnh Kinh ? 237
– Töø ñieån Vieät Nam cuûa Ban Tu thö Khai Trí (1971) – Töø ñieån Vieät Phaùp cuûa Vieän Ngoân Ngöõ (1989) – Töø ñieån Vieät-Anh cuûa Baûo Phuïng (1993) – Töø ñieån tieáng Vieät cuûa Minh Taân (1998) – Ñaïi töø ñieån tieáng Vieät cuûa Nguyeãn Nhö YÙ (1998) – Töø ñieån töø vaø ngöõ Vieät Nam cuûa Nguyeãn Laân (2000) – Töø ñieån tieáng Vieät phoå thoâng cuûa Vieän Ngoân ngöõ hoïc (2002) – Töø ñieån tieáng Vieät cuûa Trung taâm Töø ñieån hoïc (2007)
4. Caùc baûn dòch Kinh Thaùnh duøng töø ngöõ naøo ? * Duøng Thaùnh Kinh : Caùc baûn dòch cuûa – Geùrard Gagnon (1962-1963) – An Sôn Vò (1983) – Traàn Vaên Kieäm (1993) * Duøng Kinh Thaùnh : Baûn dòch ñaàu tieân duøng töø naøy laø boä Kinh Thaùnh cöù baûn Vulgata cuûa Albertus Schlicklin (Coá Chính Linh) (1913-1916). Sau ñoù laø caùc baûn dòch cuûa – Traàn Ñöùc Huaân (1970) – Nguyeãn Theá Thuaán (1976) 238 Chung tay
– Trònh Vaên Caên (1985) – Nhoùm Phieân Dòch CAÙC GIÔØ KINH PHUÏNG VUÏ (töø 1994) – Caùc baûn dòch Tin Laønh cuõng duøng töø naøy. Töø vieäc tìm hieåu treân, chuùng ta thaáy tieáng Vieät chaáp nhaän caû hai töø ngöõ Thaùnh Kinh vaø Kinh Thaùnh, ngöôøi duøng coù theå löïa choïn. 30-03-2011 A. Traàn Phuùc Nhaân
Phuï Tröông : Thö muïc vuï : Soáng Lôøi Chuùa 239
Phuï Tröông : Thö muïc vuï : Soáng Lôøi Chuùa
PHUÏ TRÖÔNG THÖ MUÏC VUÏ : SOÁNG LÔØI CHUÙA
Kính göûi : Caùc cha, caùc tu só, chuûng sinh vaø anh chò em giaùo daân thaân meán, Naêm 2005 saép qua ñi. Naêm nay laø kyû nieäm 40 naêm Coâng Ñoàng Va-ti-ca-noâ II keát thuùc sau boán khoaù laøm vieäc vaøo caùc naêm 1962, 1963, 1964 vaø 1965. Coù theå noùi : Coâng Ñoàng, vôùi khoaûng 2000 – 2500 giaùm muïc töø khaép nôi treân theá giôùi veà tham döï, laø bieán coá vó ñaïi nhaát cuûa lòch söû Hoäi Thaùnh Coâng Giaùo trong theá kyû 20. Coâng Ñoàng ñaõ coâng boá 16 vaên kieän ñeà caäp ñeán nhieàu maët khaùc nhau trong ñôøi soáng Hoäi Thaùnh. Moät trong nhöõng vaên kieän quan troïng nhaát laø Hieán cheá Tín lyù veà Maëc khaûi cuûa Thieân Chuùa, noùi veà Lôøi Thieân Chuùa trong Kinh Thaùnh, ñöôïc coâng boá trong khoaù cuoái cuøng (1965). Nhaân dòp kyû nieäm 40 naêm Hieán cheá naøy, Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Vieät Nam, sau hoäi nghò thöôøng nieân, ñaõ ra Thö muïc vuï ngaøy 09-09-2005 ñeà nghò chuùng ta laáy naêm 2006 tôùi ñaây laøm Naêm SOÁNG LÔØI CHUÙA. Caùch ñaây boán naêm, nhaân dòp Naêm thaùnh Kyû nieäm 100 naêm thaønh laäp giaùo phaän Phaùt DieäM, toâi ñaõ ra Thö muïc vuï ngaøy 17-09- 2001 veà ñeà taøi naøy. Vaäy ñeå Naêm Soáng Lôøi Chuùa mang laïi nhieàu keát quaû, toâi ñeà nghò chuùng ta ñoïc laïi Thö muïc vuï naøy cuõng nhö Thö muïc vuï noùi treân cuûa Hoäi Ñoàng 240 Chung tay
Giaùm Muïc Vieät Nam. Hoâm nay toâi xin ruùt ra töø caùc Thö ñoù moät ít ñieåm thöïc teá cho cuoäc soáng.
1. THIEÂN CHUÙA NOÙI VÔÙI LOAØI NGÖÔØI CHUÙNG TA
Thieân Chuùa laø Ñaáng voâ cuøng cao caû, nhöng Ngaøi vaãn khoâng xa caùch chuùng ta. Vì yeâu thöông vaø ñeå cöùu ñoä chuùng ta, Ngaøi ñaõ noùi vôùi loaøi ngöôøi chuùng ta. Thôøi xöa, Ngaøi ñaõ noùi vôùi con ngöôøi qua lòch söû daân Ít-ra-en laø daân rieâng cuûa Ngaøi. Sau ñoù, Ngaøi ñaõ phaùn daïy chuùng ta qua chính Con cuûa Ngaøi laø Chuùa Gieâ-su Ki-toâ. Nhöõng lôøi Thieân Chuùa nay coøn ñöôïc ghi laïi trong boä Kinh Thaùnh, goàm caùc saùch Cöïu Öôùc vaø Taân Öôùc. Trong caùc saùch naøy, quyù giaù nhaát laø boán cuoán Tin Möøng thuaät laïi nhöõng gì Chuùa Gieâ-su ñaõ laøm vaø ñaõ noùi khi soáng ôû traàn gian.
2. CHUÙNG TA NGHE ÑOÏC LÔØI CHUÙA
Muoán soáng Lôøi Chuùa, tröôùc tieân phaûi tieáp xuùc Lôøi Chuùa. Ñoái vôùi taát caû chuùng ta, caùch tieáp xuùc thuaän tieän nhaát laø nghe ñoïc Lôøi Chuùa. Moãi khi chuùng ta tham döï Thaùnh leã, ngaøy thöôøng cuõng nhö ngaøy Chuùa nhaät, chuùng ta ñöôïc nghe ñoïc vaø giaûi thích Lôøi Chuùa. Chuùng ta caàn phaûi chaêm chuù nghe, roài coá gaéng ghi nhôù, caàu nguyeän vaø ñem ra thöïc haønh. Phuï Tröông : Thö muïc vuï : Soáng Lôøi Chuùa 241
3. CHUÙNG TA ÑOÏC LÔØI CHUÙA
Ngaøy nay, saùch Taân Öôùc in ra khaù nhieàu vaø giaù caû cuõng khoâng ñaét laém. Moãi gia ñình neân lieäu sao ñeå coù ñöôïc moät cuoán. Chuùng ta coù theå ñoïc rieâng töøng ngöôøi. Tröôùc khi ñoïc, neân caàu xin Chuùa Thaùnh Thaàn soi trí môû loøng, roài ñoïc chöøng möôi caâu Tin Möøng ; coù theå ñoïc lieân tuïc trong moät saùch Tin Möøng, hoaëc ñoïc ñoaïn duøng trong thaùnh leã ngaøy hoâm aáy. Neân ñoïc thong thaû, neáu caàn thì ñoïc ñi ñoïc laïi ñeå Lôøi Chuùa thaám vaøo taâm trí.
4. CHUÙNG TA SUY NIEÄM LÔØI CHUÙA
Ñoïc xong, chuùng ta giöõ thinh laëng ñeå suy nieäm, döôùi hình thöùc thaàm thó caàu nguyeän vôùi Chuùa Gieâ-su : ‚Laïy Chuùa, trong ñoaïn naøy Chuùa muoán daïy con ñieàu gì veà Chuùa, veà con, vaø veà nhöõng lieân heä cuûa con vôùi ngöôøi khaùc ? Con ñaõ thöïc haønh ñeán ñaâu ? Con coøn phaûi laøm gì ?‛
5. CHUÙNG TA CHIA SEÛ LÔØI CHUÙA
Ñoïc rieâng vaø suy nieäm moãi ngaøy laø ñieàu toát. Ngoaøi ra, haèng tuaàn hoaëc moät thaùng vaøi ba laàn, chuùng ta cuõng neân ñoïc chung vaø chia seû trong gia ñình hoaëc trong nhoùm nhoû (baïn beø, ngöôøi cuøng khu xoùm…). Coù theå baét ñaàu baèng moät lôøi kinh hoaëc moät baøi haùt kính Chuùa Thaùnh Thaàn. Sau ñoù, moät ngöôøi ñoïc chaäm moät ñoaïn Tin Möøng cho nhöõng ngöôøi khaùc nghe. Roài moïi ngöôøi thinh 242 Chung tay laëng maáy phuùt ñeå suy nieäm vaø caàu nguyeän. Tieáp ñoù, moãi ngöôøi seõ chia seû, noùi leân : trong ñoaïn Tin Möøng naøy, Chuùa muoán noùi vôùi moãi ngöôøi, vôùi taát caû chuùng ta ? Chuùng ta coù theå laøm gì chung vôùi nhau ? Lôøi chia seû coù theå mang hình thöùc moät lôøi caàu nguyeän töï phaùt thöa vôùi Chuùa. Sau cuøng, neân ñi ñeán moät quyeát taâm cuï theå cuûa moãi ngöôøi hoaëc cuûa chung caû gia ñình, caû nhoùm.
6. CHUÙNG TA THÖÏC HAØNH LÔØI CHUÙA
Vieäc nghe vaø ñoïc Lôøi Chuùa, suy nieäm vaø chia seû Lôøi Chuùa phaûi ñöa ñeán thöïc haønh Lôøi Chuùa. Nhö Lôøi Chuùa Gieâ-su noùi : ‚Phuùc thay nhöõng ai nghe vaø giöõ Lôøi Thieân Chuùa‛ (Lc 11,28). ‚Ai yeâu meán Thaày thì seõ giöõ Lôøi Thaày‛ (Ga 14,23). ‚Ai nghe lôøi Thaày noùi ñaây vaø ñem ra thöïc haønh, thì ví ñöôïc nhö ngöôøi xaây nhaø treân ñaù‛ (Mt 7,24). Neáu chuùng ta soáng Lôøi Chuùa nhö vaäy, thì chuùng ta seõ sinh nhöõng hoa traùi toát ñeïp laø caùc vieäc laønh phuùc ñöùc. Veà ñieåm naøy, chuùng ta coù göông saùng cuûa Ñöùc Meï Ma-ri-a. Hôn ai heát, Ñöùc Meï ñaõ ghi nhôù vaø suy ñi nghó laïi trong loøng moïi vieäc vaø moïi lôøi lieân quan ñeán Chuùa Gieâ-su (Lc 1,19.51). Vì theá, hôn ai heát, Meï ñaõ heát loøng yeâu meán, vaâng phuïc Thieân Chuùa vaø coäng taùc chaët cheõ vaøo chöông trình cöùu ñoä cuûa Chuùa. Ngaøy hoâm nay, Meï vaãn ñang noùi vôùi chuùng ta lôøi Meï ñaõ noùi veà Chuùa Gieâ-su vôùi nhöõng ngöôøi giuùp vieäc taïi tieäc cöôùi Ca-na : ‚Ngöôøi baûo gì, caùc con cöù vieäc laøm theo‛ (Ga 2,5). * * * Phuï Tröông : Thö muïc vuï : Soáng Lôøi Chuùa 243
Chuùng ta saép möøng leã Giaùng Sinh vaø böôùc sang Naêm Môùi, toâi xin caàu chuùc cho taát caû chuùng ta cuõng bieát noi göông Ñöùc Meï trong maàu nhieäm Con Chuùa laøm ngöôøi, maø ñoùn nhaän Lôøi Chuùa trong loøng vaø soáng Lôøi Chuùa trong Naêm Môùi, ñeå chuùng ta khoâng nhöõng laø moân ñeä ñích thöïc cuûa Chuùa Gieâ-su maø coøn trôû neân nhöõng ngöôøi loan baùo Tin Möøng cho theá gian.
244 Chung tay
Muïc luïc 245
Muïc luïc
MUÏC LUÏC
LÔØI NGOÛ ...... 5 VEÀ BAÛN DÒCH NGHI THÖÙC THAÙNH LEÃ do Nhoùm Phieân Dòch CAÙC GIÔØ KINH PHUÏNG VUÏ thöïc hieän ...... 7 Moät ít nhaän xeùt veà ÑÖÔØNG LOÁI CUÛA HOÄI THAÙNH trong vaán ñeà PHIEÂN DÒCH CAÙC BAÛN VAÊN PHUÏNG VUÏ .... 15 Giaûi thích baûn dòch NGHI THÖÙC THAÙNH LEÃ 1976 ...... 29 BAÛN DÒCH KINH THAÙNH DUØNG TRONG PHUÏNG VUÏ COÙ PHAÛI DÒCH THEO BAÛN LA-TINH KHOÂNG ? .... 125 TRÔÛ LAÏI VAÁN ÑEÀ : BAÛN KINH THAÙNH DUØNG TRONG PHUÏNG VUÏ PHAÛI DÒCH THEO BAÛN NAØO ? ...... 135 VAØI SUY NGHÓ NHAÂN TUOÅI TROØN 70 ...... 141 90 NAÊM DÒCH KINH THAÙNH SANG TIEÁNG VIEÄT ...... 147 NGÖÔØI COÂNG GIAÙO TAÏI VIEÄT NAM NGHIEÂN CÖÙU VEÀ KINH THAÙNH ...... 159 KYÛ NIEÄM 40 NAÊM COÂNG ÑOÀNG VA-TI-CA-NOÂ II COÂNG BOÁ HIEÁN CHEÁ VEÀ MAËC KHAÛI CUÛA THIEÂN CHUÙA ...... 163 MOÄT CAÂU HOÛI : ÑÖÙC MA-RI-A ÑAÕ ‚ÑÍNH HOÂN‛ HAY ‚THAØNH HOÂN‛ VÔÙI THAÙNH GIU-SE ? ...... 175 MOÄT SOÁ NHAÄN XEÙT VEÀ CUOÁN NGHI THÖÙC THAÙNH LEÃ 2005...... 179 246 Chung tay
VAØI SUY NGHÓ NHAÂN KYÛ NIEÄM 50 NAÊM THUÏ PHONG LINH MUÏC ...... 225 TRAÛ LÔØI VEÀ TÖØ ‚CAM CHÒU‛ ...... 231 KINH THAÙNH HAY THAÙNH KINH ? ...... 235 PHUÏ TRÖÔNG THÖ MUÏC VUÏ : SOÁNG LÔØI CHUÙA ...... 239 MUÏC LUÏC ...... 245