September 2018 Data, Informatie en Analyse In opdracht van Afdeling Economie, Cultuur, Duurzaamheid en Wonen

Cultuurmonitor Haarlem 2017 Inleiding

Achtergrond In de Cultuurnota 2013 – 2020 is het Haarlemse cultuurbeleid vastgelegd. • In het najaar van 2017 is het Omnibus-onderzoek uitgevoerd. Jaarlijks is er een terugblik op de culturele ontwikkelingen via de Hierin zijn enkele vragen opgenomen over de houding van Cultuurmonitor. Haarlemmers richting de cultuursector. Het Omnibus-onderzoek maakt gebruik van het Haarlemse Digipanel. Het Digipanel is niet Onderzoeksaanpak representatief voor de hele Haarlemse bevolking van 18 jaar en Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van verschillende externe ouder. Ondervertegenwoordigd in het panel zijn inwoners van 18 tot 34 jaar. Er is een overtegenwoordiging van 55+-ers. Daarnaast bronnen, zoals de Atlas voor Gemeenten, toeristisch onderzoek van telt het panel relatief veel hoger opgeleiden. Wel zijn alle NBTC-NIPO Research en het landelijk Monumentenregister. Ook is gebruik stadsdelen naar rato vertegenwoordigd. Voor de Omnibus zijn gemaakt van gemeentelijke registraties, bijvoorbeeld over evenementen 2.861 panelleden aangeschreven, waarvan er 1.327 hebben en kunst in de openbare ruimte. Er zijn enquêtes gehouden onder gereageerd. Bij de Omnibus zijn aanvullende brieven verstuurd culturele instellingen en onder de Haarlemse bevolking: (5.010) naar ondervertegenwoordigde groepen, zoals jongeren, waarvan er 218 hebben gereageerd. • Een groot deel van de gegevens is afkomstig uit de enquête onder culturele instellingen. In mei 2018 ontvingen zij een vragenlijst over • Het Digipanel is in juni 2018 ingezet om aanvullende vragen te kerngegevens over bezoekers, gebruikers van social media en stellen, onder meer over culturele hobby’s. Alle 2.941 panelleden verhuurgegevens. De instellingen hebben de vragenlijst ingevuld, zijn aangeschreven; er kwamen 1.150 vragenlijsten ingevuld hoewel in enkele gevallen de gevraagde informatie niet beschikbaar retour. Omdat deze vragenlijst niet is voorgelegd in de bredere was. Instellingen die die gegevens niet konden leveren, zijn niet context van de Omnibus – waar een breed scala aan meegenomen in de grafieken en tabellen. onderwerpen wordt behandeld – is het mogelijk dat bij de peiling specifiek gericht op cultuur meer panelleden met een culturele belangstelling hebben gereageerd.

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 2 Samenvatting

Waardering cultuuraanbod Bezoekers De waardering voor het cultuuraanbod is van 2016 op 2017 gestegen De Haarlemse musea, erfgoed- en presentatie-instellingen trokken in van een 8,0 naar een 8,2. Haarlemmers wijken steeds minder uit naar 2017 samen bijna 700.000 bezoekers, zo’n 60.000 meer dan het jaar andere steden voor het culturele aanbod en de bereikbaarheid van de daarvoor. Bij de Haarlemse podia nam het bezoek wat af (464.345), na culturele instellingen wordt zeer goed gewaardeerd. het topjaar 2016 met ruim 480.000 bezoekers. Toch kenden de meeste Als Haarlemmers cultuur bezoeken in hun eigen stad, staat een bezoek podia een toename in bezoekersaantallen. De Toneelschuur/Filmschuur aan de film (bioscoop of filmhuis) net als vorig jaar op nummer 1. overschrijdt in 2017 voor het eerst de grens van 200.000 bezoekers. Museumbezoek volgt film op de voet en wordt steeds populairder. Het totaal aantal bezoekers van culturele instellingen en evenementen blijft stabiel. Haarlemmers erkennen het belang van cultuur voor de aantrekkelijkheid De instellingen hebben de herkomst van de bezoekers op basis van van de stad Haarlem: cultuur draagt bij aan de sfeer in de stad en zorgt schattingen bepaald. Vooral de Grote Kerk of St.Bavo, de Kathedrale voor werkgelegenheid. Laatstgenoemde factor blijkt ook uit de rol die Basiliek, Molen de Adriaan en het Archeologisch Museum Haarlem de creatieve industrie heeft in de Haarlemse economie. Slechts twee trekken buitenlandse bezoekers. Het Frans Hals Museum en Teylers van de vijftig grootste gemeenten hebben een hoger percentage Museum genieten een grote landelijke bekendheid; circa twee op de banen in creatieve bedrijfstakken. Het gaat in totaal om meer dan drie bezoekers komt elders uit Nederland. vierduizend banen. Ook de Haarlemse podia worden voor een groot deel (meer dan de Vier op de vijf Haarlemmers stelt dat Haarlem ook landelijk bekend staat helft) bezocht door mensen van buiten Haarlem. Patronaat staat hierin als cultuurstad. Dit blijkt ook uit de cijfers van het toeristisch onderzoek bovenaan, gevolgd door de Stadsschouwburg en Philharmonie. Dat van NBTC-NIPO Research. Met het aantal bezoeken (circa vijf miljoen) geldt in mindere mate voor de Toneel- en Filmschuur (40%), de Pletterij staat Haarlem in dit onderzoek boven steden als Maastricht, Leiden en (30%) en het Haarlemmerhout Theater (25%). De bezoekers van Alkmaar. Vaak is cultuur onderdeel van deze bezoeken, zoals presentatie-instellingen 37PK en de Vishal komen vooral uit Haarlem. Dat museumbezoek(14%), de bioscoop (11%), een evenement (7%) of geldt ook voor het NZH Vervoermuseum, Draaiorgelmuseum en ABC theater/concert (4%). Ook leent de stad, met meer dan duizend Architectuurcentrum. rijksmonumenten en bijna 2.300 gemeentelijke monumentale objecten, zich goed voor het maken van een stadswandeling (20%). Voor promotiedoeleinden zetten de Haarlemse culturele instellingen internet en social media in. De websites van Teylers Museum, Patronaat Haarlem staat op plaats negen (van de vijftig) in de benchmark voor en de Stadschouwburg en Philharmonie hebben met meer dan een half cultuur in de Atlas voor Gemeenten. De benchmark is opgebouwd uit miljoen bezoekers het grootste bereik. verschillende subscores, waarbij door de ruime aanwezigheid van De musea hebben samen bijna 80.000 volgers op Twitter, ruim 40.000 monumentaal erfgoed Haarlem goed scoort (zesde plek). Het minst likes op Facebook en ook via Instagram, LinkedIn en YouTube bereiken goed scoort het subthema ‘film’ (38e plek). ze geïnteresseerden. De podia krijgen ook een steeds grotere schare online volgers. In totaal gaat het om ruim 65.000 likes op Facebook, 26.000 volgers op Twitter en ruim 13.000 op andere kanalen.

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 3 Samenvatting

Educatieve programma’s Vrijwilligers De meeste culturele instellingen in Haarlem bieden educatieve activiteiten Het aantal vrijwilligers bij de culturele instellingen is dit jaar voor het eerst aan voor het basis- en voortgezet onderwijs. De musea ontvingen ruim gemeten. De inzet van vrijwilligers is voor culturele instellingen onmisbaar. 25.000 leerlingen uit het primair en voortgezet onderwijs voor een Samen werken er bijna 2.500 vrijwilligers. rondleiding of een andere educatieve activiteit. De podia bereikten 16.000 leerlingen, de meesten via Patronaat. Met name het Noord-Hollands Archief, waar vrijwilligers op afstand (online) een bijdrage kunnen leveren, heeft met 800 vrijwilligers een groot Een aantal instellingen richt zich specifiek op educatieve doelstellingen. De aandeel hierin. Ook de Grote Kerk of St. Bavo en het Frans Hals Museum meeste programma’s van stichting Hart hebben jongeren als doelgroep, kunnen rekenen op respectievelijk 300 en 200 vrijwilligers. zoals het Cultuurmenu, het HIT-programma en Muzieklab, waaraan ruim Amateurkunst en cultuurparticipatie 120 schoolklassen hebben meegedaan. De Bibliotheek Zuid-Kennemerland Meer dan de helft (54%) van de Haarlemmers zegt het afgelopen jaar heeft bijna 7.900 deelnemers aan educatieve programma’s en ziet ook een culturele activiteit te hebben beoefend. De meest genoemde een toename van leden onder de achttien jaar. De Wereld Kindertheater redenen hiervoor zijn plezier en ontspanning. Een audiovisuele hobby, richt zich vooral op basisschoolkinderen. Zij hebben op zestien Haarlemse zoals video of fotografie, wordt het meest genoemd. Ruim één op de vijf scholen activiteiten uitgevoerd, waarmee ze zowel binnen- als heeft een muzikale hobby – instrumentaal of vocaal. Het aantal mensen buitenschools gezamenlijk zeker 3.200 kinderen hebben bereikt. dat bezig is met literatuur in leesclubverband groeit.

Vrienden en sponsoren De voorliefde van Haarlem voor muziek is zichtbaar het grote aantal Culturele instellingen krijgen niet alleen inkomsten uit subsidies, fondsen en amateurkunstverenigingen in Haarlem. Met name de vele zangkoren zijn bestedingen door bezoekers. Een deel van de eigen inkomsten komt uit typerend voor Haarlem. Vooral de zangverenigingen hebben met ruim steun van vrienden (particulieren) en sponsors (bedrijven). Samen hebben 1000 leden een ruime basis. Dit aantal is het afgelopen jaar verder de Haarlemse culturele instellingen bijna 20.000 vrienden; particuliere toegenomen terwijl over de gehele breedte van de amateurkunst het donateurs. Daarnaast zijn er honderd bedrijven die structureel sponsoren. aantal leden licht terugliep.

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 4 Cultuurbezoek en waardering

In dit hoofdstuk wordt gekeken naar de waardering van de Haarlemmers voor het culturele aanbod in de stad en het hieraan gekoppelde gedrag: bezoeken ze de instellingen?

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 5 Waardering aanbod

Waardering cultureel aanbod neemt toe Waardering Haarlemmers cultureel aanbod Haarlemmers waarderen het cultuuraanbod in hun stad met een (bron: omnibus) 8,2. Dat is een hoger cijfer dan in voorgaande jaren. In de periode 2007-2014 schommelde het gemiddelde cijfer steeds rond 7,4.1 In 2015 en 2016 werd het aanbod met een 8,0 beoordeeld. Net als in voorgaande jaren is 2 procent ontevreden. 8,0 8,0 8,2 Haarlemmers wijken minder uit naar Amsterdam voor cultuur Dit positieve sentiment komt ook terug in de verdiepende stellingen. 2015 2016 2017 De deelnemers zijn onverminderd tevreden over het cultureel aanbod (80 procent). Steeds minder mensen herkennen zich in de stelling dat het aanbod in Haarlem te wensen overlaat en dat ze Tevredenheid aanbod kunst en cultuur liever uitwijken naar andere steden. In 2014 gaf 14 procent aan naar ( andere steden te gaan, nu is dit 5 procent. Voorheen ging deze bron: digipanel Haarlem) stelling specifiek over uitwijken naar Amsterdam; dit jaar was de 92 stelling ‘ik ga liever naar een andere stad’. Ik vind de instellingen voor kunst en cultuur in 93 Haarlem in het algemeen goed bereikbaar 93 Toegenomen waardering voor communicatie over kunst en cultuur 91 De waardering voor de bereikbaarheid van instellingen voor kunst 80 en cultuur is goed (92 procent). In 2017 is de tevredenheid over Ik vind het culturele aanbod in Haarlem 81 communicatie over kunst en cultuur in de stad toegenomen. Met 78 voldoende, van mij hoeft er niets bij 82 procent is de waardering terug op het niveau van 2010. 81 De inwoners van Haarlem worden goed op de 78 1 In 2015 is het omnibusonderzoek overgestapt op een andere meetmethode: via een online hoogte gehouden van wat er allemaal te doen is 72 enquête onder de leden van het Digipanel Haarlem, aangevuld met een steekproef onder de 81 bevolking. Daarvoor werd er uitsluitend gebruik gemaakt van in de stad op het gebied van kunst en cultuur 78 een schriftelijke enquête. 5 Ik vind het culturele aanbod in Haarlem matig en 9 ga liever naar een andere stad 14 15

2017 2016 2014 2010

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 6 Betekenis Cultuur

Belang cultuur voor aantrekkelijkheid woonstad Haarlem Positie index cultureel aanbod (bron: Atlas voor Gemeenten, In de Atlas voor Gemeenten worden de 50 grootste gemeenten van vergelijking vijftig grootste gemeenten) Nederland vergeleken op acht factoren die samen de woonaantrekkelijkheid bepalen. Eén daarvan is het cultuuraanbod, als belangrijke indicator van woonaantrekkelijkheid. Het cultuuraanbod van Haarlem staat op de negende plaats op de ranglijst. Dit is ten opzichte van voorgaande jaren een teruglopende 3 7 9 trend. De uitvoering van podiumkunsten per 1000 inwoners zijn vergeleken: hier noteert Haarlem een derde plek, nadat Haarlem 2016 2017 2018 vorig jaar zevende stond. Andere subscores op het gebied van cultuur: erfgoed (6e plaats), beeldende kunst (11e plaats), letteren (18e plaats) en film (38e plaats). Samen zorgen deze subscores voor Betekenis Kunst en cultuur voor Haarlem de totaalscore cultuur. De uitleg hiervan is terug te vinden op (bron: digipanel Haarlem) ww.atlasvoorgemeenten.nl . De activiteiten op het gebied van kunst en 95 95 Haarlemmers onderschrijven het belang van kunst en cultuur voor cultuur zijn belangrijk voor de sfeer in de stad hun stad. Dit blijkt uit hun reacties op zeven stellingen. Zo vinden 94 vrijwel alle inwoners de kunst- en cultuuractiviteiten belangrijk voor Ik vind het belangrijk dat ook die Haarlemse 94 de sfeer. Negen op de tien is trots op Haarlem als cultuurstad, en instellingen voor kunst en cultuur waar ik nooit 95 acht op de tien vindt de sector van groot belang voor de naartoe ga, behouden blijven 93 werkgelegenheid. Dit beeld is de afgelopen jaren vrij stabiel. 91 Ik ben trots op Haarlem als culturele stad 91 Voor een toenemend deel van de bevolking vormt de kunst- en 92 cultuursector een belangrijke reden om in Haarlem te wonen. (In 80 1999 gold dat voor 42 procent van de bevolking. Dit percentage Haarlem staat landelijk bekend als cultuurstad 79 blijft toenemen van 53 procent in 2014 tot 62 procent bij deze 80 laatste meting). De kunst- en cultuursector is van groot belang 79 78 voor de werkgelegenheid in Haarlem 75

De kunst- en cultuursector is voor mij een 62 59 belangrijke reden om in Haarlem te wonen 53 Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 7

2017 2016 2014 Cultuurbezoek Haarlemmers

Film blijft populair; steeds meer Haarlemmers bezoeken musea Cultuurbezoek Zeker negen op de tien Haarlemmers bezochten in een jaar tijd (bron: digipanel Haarlem, % bezocht) minstens één culturele activiteit. Film blijft de nummer één activiteit, hoewel het percentage dat naar de film gaat iets terugloopt. In 2017 was dit 70 procent. De landelijke trend is dat het bioscoop- en 70 Film 74 filmtheaterbezoek in 2017 is gegroeid. Uit de landelijke 76 Bioscoopmonitor blijkt dat het aantal verkochte bioscooptickets met 63 Musea 56 ruim 5 procent is gestegen van 34,2 miljoen in 2016 naar 36 miljoen in 58 41 2017. Het aantal verkochte tickets in filmtheaters is met een kleine 5 Architectuur en monumenten 38 procent gestegen naar 2,9 miljoen in 2017. 44 40 Culturele festivals 48 51 Het museumbezoek is ook een belangrijke culturele activiteit: tussen 36 Popmuziek en Jazz 38 2016 en 2017 nam het aantal bezoekers toe van 56 naar 63 procent. 45 Culturele festivals werden in 2017 door minder Haarlemmers 35 Toneel 32 bezocht, wat ook geldt voor popmuziek en jazz. Steeds meer 29 26 Haarlemmers kiezen voor een bezoek aan monumenten, toneel en Klassieke muziek 18 (klassieke)muziek. 16 24 Cabaret 22 22 24 Uitvoeringen van amateurverenigingen 23 26 11 Eigentijdse kunst en initiatieven 12 15 11 Muziektheater 11 9 10 Ballet, dans 7 8 9 Orgelconcerten 7 8

2017 2016 2014

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 8 Museumkaarten

Aandeel museumkaarten hoog en neemt nog altijd toe Binnen de gemeente Haarlem hebben 147 op de 1000 inwoners een museumkaart (in 2016: 139). De toename loopt in lijn met het beeld bij de referentiegemeenten, waar het aantal museumkaarten ook toenam. Aantal museumkaarten per 1.000 inwoners per gemeente (bron: De Nederlandse Museumvereniging, bewerkt door gemeente Haarlem/DIA)

Leiden 180

Haarlem 147

Arnhem 139

Amersfoort 130

Nijmegen 100

Zwolle 88

's-Hertogenbosch 78

Dordrecht 64

Breda 63

Groningen (gemeente) 62

Maastricht 41

Enschede 34

- 25 50 75 100 125 150 175

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 9 Ateliers en verhuur

De ateliers van 37PK en Nieuwe Vide Bezoekers door verhuur ruimtes neemt toe 37PK, platform voor de kunsten, voert het atelierbeleid uit voor De Haarlemse musea worden ook bezocht door mensen die vanwege een gemeente Haarlem. Dit beleid omvat het toetsen van kunstenaars, vergadering, congres of andere bijeenkomst in de stad zijn. In 2017 toewijzen van vrijgekomen ruimtes, het bevorderen van de verhuurden de Haarlemse musea ruim 260 keer een ruimte. Door het doorstroming en zichtbaarheid van de ateliers en het ondersteunen hogere aantal verhuringen werden ook meer bezoekers naar de stad van kunstenaars en collectieven. Er worden uiteenlopende panden getrokken. De bijeenkomsten tijdens de verhuur trokken naar schatting van in gebruik genomen als ateliers, waarbij onderscheid wordt gemaakt de instellingen 33.000 bezoekers. Veruit het grootste aantal hiervan kwam tussen tijdelijke en vaste panden. Vier kunstenaars zijn in 2017 op naar één van de 55 verhuringen van de Grote of St. Bavokerk (25.000). permanente basis een atelier van 37PK gaan gebruiken. Het totaal Relatief gezien valt ook de verdubbeling van het aantal bezoekers bij 37PK, aantal permanente ateliers is 83. In 2017 ontving 37PK 33 nieuwe Molen de Adriaan en Museum Haarlem tussen 2016 en 2017 op. aanmeldingen voor de atelierlijst. Drie kunstenaars namen op tijdelijke basis intrek in een Artist in Residence (AiR’s ). Deze gastateliers zijn ondergebracht in het ateliercomplex van 37PK. Voor een periode van drie tot zes maanden kunnen kunstenaars van buiten de regio of uit het buitenland in de ateliers komen werken. Een kunstenaar van buiten de stad krijgt zo de mogelijkheid om onder begeleiding, tijdelijk in Haarlem te werken, wonen en zijn of haar netwerk uit te breiden.

Presentatie-instelling Nieuwe Vide verhuurt 27 ateliers (permanent) aan veertien kunstenaars. Daarnaast verhuurde Nieuwe Vide in 2017 ook ruimtes aan grafisch ontwerpers, animatoren en anderen werkzaam in de creatieve industrie. Sommige kunstenaars delen een atelier en in de animatiestudio’s werken meer mensen in één ruimte.

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 10 Suggesties voor aanbod

Respondenten van het Omnibusonderzoek konden een suggestie doen om het cultuuraanbod te verbeteren of aan te vullen: 22 procent gaf een suggestie. Hieronder is een selectie van de suggesties, zowel gericht op het inhoudelijke aanbod als de randvoorwaarden, zoals communicatie, bereikbaarheid, focus en toegankelijkheid.

• “Wat ik mis in Haarlem zijn Trad of Classic Jazz concerten. Vroeger was de Haarlemse Jazzclub een in Nederland vooraanstaand jazz podium dat eigen grammofoonplaten uitgaf. Nu is er op dat gebied niets meer in Haarlem.” • “Een modern museum met moderne en hedendaagse kunst. De combi Frans Hals en Vleeshal werkt absoluut niet! Frans Hals is voor 17e-eeuwse kunst en dat zou zo moeten blijven.” • “Steeds meer 'Rollende Keukens'-achtige evenementen hebben een cultureel 'randje' en worden als 'cultuur' of 'kunst' gepresenteerd, terwijl ze dat feitelijk niet zijn. Ondertussen komen de 100% op 'kunst' - en dus niet op 'vermaak' - gerichte festivals, zoals het internationaal orgel festival steeds meer in de verdrukking.” • “Kleinschaligheid en meer diepgang, maar geen exclusiviteit. Voor iedereen met een goed verstand die daar iets van wil opsteken. Graag zonder smartphones in het publiek en betaalbare prijzen.” • “Meer filmhuis, er is bijna geen kaartje te krijgen in het weekend.” • “Aansluiting op het OV nachtnet.” • “Gesubsidieerde instellingen niet per se ‘afrekenen’ op commerciële doelstellingen.” • “Programmafolders van alle voorstellingen, uitvoeringen, exposities in alle wijkcentra neerleggen.” • “Info over bestaande musea anders dan in het betaalde Haarlems Dagblad zou goede aanvulling zijn.” • “Verbetering door de focus meer te leggen op de lokale bewoners bij diverse evenementen. Sommige events worden dusdanig groot dat de Haarlemmers er zelf liever wegblijven of zelfs dat evenementen te groot worden om nog daadwerkelijk plaats te kunnen vinden (denk aan Vaardagen). Als geboren en getogen Haarlemse vind ik dat jammer.” • “Focus op kwaliteit en minder op kwantiteit, zodat het in Haarlem leefbaar blijft voor bewoners is mijn wens.” • “Instellingen toegankelijker maken voor mensen met een rolstoel.”

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 11 Cultureel toerisme

Bezoek aan Haarlem vaak gecombineerd met culturele activiteit Aantal bezoeken per gemeente (bron: Toeristisch bezoek aan Eerder kwam al aan bod dat 80 procent van de Haarlemmers vindt steden 2017, NBTC-NIPO Research) dat Haarlem landelijk bekend staat als cultuurstad. Haarlem Groningen 6.273.000 ontvangt dan ook veel toeristen uit eigen land. Den Bosch 5.887.000 In het onderzoek van NBTC-NIPO Research naar (binnenlands) Amersfoort 5.685.000 toeristisch bezoek aan steden blijkt dat Haarlem ongeveer 1.400.000 Breda 5.091.000 bezoekers heeft, die gemiddeld relatief vaak (3,6 x) naar Haarlem Haarlem 4.944.000 komen, resulterend in bijna 5.000.000 bezoeken. Zwolle 4.754.000 Met dit aantal bezoeken bezet Haarlem de vijfde plaats tussen de Maastricht 4.163.000 elf referentiegemeenten; kijkend naar het aantal (unieke) Alkmaar 3.725.000 bezoekers scoort Haarlem een zevende plaats. Leiden 3.675.000 Delft 3.606.000 Voornaamste trekpleisters van Haarlem zijn het winkelaanbod en de Dordrecht 3.095.000 horeca. Bij meer dan de helft van de bezoeken aan Haarlem gaat Deventer 2.371.000 het om winkelen; 59% luncht of dineert in Haarlem en een kwart maakt gebruik van één van de terrassen in de stad. Daarna volgen 0 1.000.000 2.000.000 3.000.000 4.000.000 5.000.000 6.000.000 de culturele activiteiten: bezoek van een museum (14%), bioscoop (11%), evenementen (7%) of theater/concert (4%). Ook is de stad Aantal bezoekers per gemeente (bron: Toeristisch bezoek aan met haar monumenten aantrekkelijk voor het maken van een steden 2017, NBTC-NIPO Research) stadswandeling (20%). Den Bosch 1.911.000 Groningen 1.683.000 Maastricht 1.675.000 Amersfoort 1.596.000 Zwolle 1.580.000 Breda 1.540.000 Haarlem 1.381.000 Leiden 1.293.000 Alkmaar 1.116.000 Delft 1.069.000 Dordrecht 981.000 Deventer 918.000

0 500.000 1.000.000 1.500.000 2.000.000

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 12 Amateurkunst en cultuurparticipatie Haarlemmers

In dit hoofdstuk kijken we naar amateurkunst en cultuurparticipatie. De data is afkomstig uit de enquête onder Haarlemmers over cultuurparticipatie en subsidies verstrekt voor amateurkunst.

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 13 Amateurkunst en actieve cultuurparticipatie

Aantal leden gesubsidieerde amateurkunst loopt licht terug Gesubsidieerde verenigingen amateurkunst, 2016 - 2017 Haarlem telt een groot aantal amateurverenigingen. Zeker 57 Cultuurvorm 2016 2017 verenigingen voor amateurkunst ontvangen jaarlijks subsidie van de gemeente. Hun ledenaantal is licht afgenomen. Dit sluit aan bij de verenigingen leden verenigingen leden trend van de afgelopen jaren. In 2010 telden de verenigingen nog Muziek (orkesten, bands enz) 14 463 12 425 2.156 leden, nu zijn het er 1.942. Zang (koren, kamerkoren) 25 1.040 28 1.060 Vooral de zangverenigingen hebben met ruim 1000 leden een grote Toneel 13 221 13 244 basis, en die basis is het afgelopen jaar ook verder toegenomen. De Dans 2 161 2 155 toename geldt ook voor de toneelverenigingen, terwijl muziek- en muziektheaterverenigingen juist een terugloop in leden zagen. Muziektheater 3 90 2 58 Totaal 57 1.975 57 1.942 Meer dan de helft van de Haarlemmers heeft een culturele hobby Bron: gemeente Haarlem, afdeling ECDW Meer dan de helft (54%) van de Haarlemmers zegt het afgelopen jaar een culturele activiteit te hebben beoefend. Zij doen dit voor hun Actieve Cultuurparticipatie plezier (54%), ter ontspanning (48%) om zelf iets te creëren (28%) of ter zelfontplooiing (26%). (bron: digipanel Haarlem, % beoefent deze hobby) Een audiovisuele hobby, zoals film of fotografie, wordt het meest Audio-visueel (foto, video, film, nieuwe 23% genoemd; door een kwart van de ondervraagden. Ruim één op de media) vijf heeft een muzikale hobby – instrumentaal of vocaal. Een steeds Muziek (instrumentaal of vocaal, alleen of in 22% grotere groep houdt zich bezig met een literaire hobby, zoals het ensemble) schrijven van verhalen of deelname aan een leesclub. Haarlemmers Literatuur (schrijven van verhalen of 14% met deze hobby’s zijn gevraagd of zij dit individueel, in een groep of in gedichten, leesclub) lesverband doen. Muziek en dans worden vaak in groepsverband Beeldende kunst (schilderen en tekenen, 14% gedaan bijvoorbeeld als lid van een club of vereniging. Opvallend is beeldhouwen en boetseren, etc.) dat er rond literatuur ook veel in groepsverband wordt georganiseerd, Dans (ballet, jazzballet, volksdans, salsa, 6% bijvoorbeeld leesclubs. Cultuurparticipatie op gebied van toneel ballroom, etc.) gebeurt in meer dan twee op drie gevallen via een club of vereniging. Voor dans, en in mindere mate ook beeldende kunst en muziek, Toneel (spel of regie) 3% kiezen mensen voor professionele lessen. Geen van deze bovenstaande 46%

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 14 Musea, erfgoed- en presentatie-instellingen

In dit hoofdstuk kijken we naar een overkoepelend beeld van de musea, erfgoed- en presentatie-instellingen.

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 15 Bezoek

Musea en presentatie-instellingen trekken iets minder bezoekers Aantal bezoekers in Haarlem van culturele instellingen, 2000-2017 De Haarlemse musea en presentatie-instellingen trokken in 2017 (bron: enquête instellingen, x 1.000 - afgerond) respectievelijk ruim 370.000 en 73.000 bezoekers. In beide gevallen is 2000 2005 2010 2014 2015 2016 2017 dit een lichte afname ten opzichte van vorig jaar. Het Frans Hals Musea Museum ziet de bezoekersaantallen stijgen tot boven de 150.000 Frans Hals Museum 177 105 122 148 151 143 151 bezoekers (n.b.: vanaf 2018 gaan Frans Hals Museum en De Hallen Teylers Museum 84 144 101 123 136 158 127 verder onder één naam: Frans Hals Museum). In dit onderzoek worden de cijfers van het Frans Hals Museum en de Hallen samen Het Dolhuys 19 40 40 41 40 41 genoemd onder de noemer ‘Frans Hals Museum’. Het Archeologisch Museum Haarlem 22 22 20 15 18 18 18 bezoekersaantal van Teylers Museum is na een uiterst succesvol jaar Museum Haarlem 16 11 13 22 16 18 19 in 2016 weer op het niveau van de voorgaande jaren. Dit geldt ook ABC-Architectuurcentrum 15 11 14 15 14 11 11 voor de Vishal. Draaiorgelmuseum 5 4 NZH Vervoermuseum 2 3 De erfgoedinstellingen zien een grote groei in hun Totaal 315 313 310 364 377 393 371 bezoekersaantallen. Deze groei komt met name door een andere Presentatie wijze van bezoekers tellen. Bij de Grote of St. Bavokerk en de Kathedrale Basiliek worden bezoekers van andere evenementen op De Vishal 30 41 32 48 50 63 53 deze locatie meegenomen. Nieuwe Vide 7 13 14 37PK 6 7 6 Totaal 30 41 32 48 62 83 73 Erfgoed Grote of St. Bavokerk 50 67 82 92 105 114 187 Noord-Hollands Archief 6 12 23 24 23 23 23 Kathedrale Basiliek St. Bavo 5 21 Molen de Adriaan 15 18 Totaal 56 80 105 116 128 157 149 Totaal 400 434 447 528 567 634 693

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 16 Herkomst bezoekers musea

Grote of St. Bavokerk en Molen de Adriaan trekken buitenlandse Herkomst bezoekers bezoekers (bron: enquête instellingen) De instellingen hebben op basis van schattingen de herkomst van de museumbezoekers bepaald. Vooral de Grote of St. Bavokerk, de 37PK 75 20 5 Kathedrale Basiliek, Molen de Adriaan, het Archeologisch Museum De Vishal 70 25 5 Haarlem trekken buitenlandse bezoekers. Bij de Grote of St. Bavokerk gaat het om de helft van het totaal aantal bezoekers. NZH Vervoersmuseum 65 30 5 ABC-Architectuurcentrum 60 35 5 De bezoekers van 37PK en De Vishal zijn vooral Haarlemmers. Ook Het NZH Vervoermuseum, het Draaiorgelmuseum en ABC- Draaiorgelmuseum 60 35 5 Architectuurcentrum trekken met name Haarlemmers aan. Het Dolhuys 50 40 10 Nieuwe Vide 50 25 25 Het Frans Hals Museum en Teylers Museum genieten een grote landelijke bekendheid, waardoor circa twee op de drie bezoekers Museum Haarlem 47 38 15 uit andere delen van Nederland komen. Archeologisch Museum Haarlem 40 30 30 Noord-Hollands Archief 38 44 18 Molen de Adriaan 26 34 40 Teylers Museum 24 67 9 Kathedrale Basiliek St. Bavo 20 40 40 Frans Hals Museum 20 65 15 Grote of St. Bavokerk 15 35 50

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Haarlem overig NL buitenland

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 17 Social Media en internet

Online bereik neemt gestaag toe Bezoekers website De Haarlemse culturele instellingen zetten internet en social media in om belangstellenden te bereiken. Van de musea die zicht hebben op (bron: enquête instellingen, x 1.000 - afgerond) het aantal bezoekers op hun website, heeft Teylers Museum het 544 grootse online bereik. Het Dolhuys lanceerde in 2017 een nieuwe Teylers Museum 589 website en organiseerde meer publieksactiviteiten met online 365 Het Dolhuys 110 reserveringen. Ook Molen De Adriaan maakte een grote groei tussen Noord-Hollands Archief 300 2016 en 2017. Een nieuwe website - in de combinatie met online 252 250 ticketing, extra inzet op social media, veel positieve reviews op Frans Hals Museum 231 74 Tripadvisor en een vermelding in online toeristengidsen zoals YourGuide Grote of St. Bavokerk 68 – zorgden voor deze stijging van websitebezoekers. De overige musea 74 ABC-Architectuurcentrum 58 hebben een vrij stabiel aantal websitebezoekers. 69 Museum Haarlem 77 25 Naast de website zijn social media een veelgebruikte tool om Kathedrale Basiliek Sint Bavo 25 18 geïnteresseerde websitebezoekers van informatie te voorzien. De Molen de Adriaan 1 instellingen hebben samen bijna 80,000 volgers op Twitter, en ruim MZH Vervoersmuseum 16 40,000 likes op Facebook. Teylers Museum heeft de meeste volgers; op 8 1 Twitter ruim 57.000 (15,000 meer dan in 2015). Andere musea met meer De Vishal 0 dan 1000 volgers op Twitter zijn het Frans Hals Museum (11.800), het 0 200 400 600 800 Dolhuys (2.672) en Museum Haarlem (1.300). Deze instellingen hebben allemaal een groter aantal ‘vrienden’ op Facebook. Facebook wordt 2017 2016 door bijna alle instellingen gebruikt als informatie- en/of communicatiekanaal. Ook Instagram wordt door 8 van de 14 Totaal aantal volgers social media onderzochte instellingen gebruikt. Dit kanaal is relatief nieuw en heeft (bron: enquête instellingen, alle instellingen opgesteld) dit jaar een enorme vlucht genomen. LinkedIn wordt door 5 instellingen gebruikt; 90% van de connecties is van het Frans Hals Museum en het 41.215 79.471 9.178 3.368 668 Teylers Museum. YouTube wordt alleen gebruikt door het Frans Hals Museum, het Teylers Museum, de Kathedrale Basiliek en het Noord- Hollands Archief. Het Noord-Hollands Archief levert hier meer dan de helft van de volgers op dit kanaal.

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 18 Educatie

Instellingen bereiken ruim 25.000 leerlingen met educatieve activiteiten De Haarlemse instellingen vervullen een belangrijke rol bij cultuureducatie aan Haarlemse kinderen en jongeren. Educatieve activiteiten zorgen voor bezoekers aan de Haarlemse cultuurinstellingen. Minstens 25.000 leerlingen uit het primair en voortgezet onderwijs maakten gebruik van een rondleiding of andere educatieve activiteit. Een groot deel van deze bezoeken was aan het Teylers Museum en/of het Frans Hals Museum.

De meeste instellingen hebben een groter aantal leerlingen bereikt dan vorig jaar. Vooral het Dolhuys (+3.500), 37 PK (+850) en Archeologisch Museum Haarlem (+500) bereikten meer leerlingen dan vorig jaar. Het Noord-Hollands Archief werd door ongeveer 800 leerlingen bezocht (iets minder dan in 2016).

De instellingen hebben een uitgebreid en divers educatief aanbod. Er kunnen bijna altijd algemene rondleidingen worden geboekt en ook workshops waarin kinderen zelf aan de slag gaan. Zo organiseren 37PK, Nieuwe Vide, De Hallen en De Vishal gezamenlijk hedendaagse kunst workshops. Bijzonder dit jaar was de nieuwe theatrale tour door het Lorentz Lab van het Teylers Museum.

De meeste instellingen organiseren naast het vaste (tentoonstellings- )programma, regelmatig publieksactiviteiten of randprogrammering ‘in huis’. Dit zijn bijvoorbeeld lezingen, muziekoptredens of debatavonden.

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 19 Hoogtepunten van 2017

“1 September. De officiële opening van de tentoonstelling: Tram Amsterdam Zandvoort, begin en einde door Loco burgemeester van Zandvoort Gert Jan Bluijs.” - NZH Vervoermuseum

“Nieuwjaarsinstuif, evenement 'Haarlem Draait Door', aankoop Gavioli kermis-concertorgel 'de Leeuw', bezoeken Magical Mystery Tour (dak- en thuislozen), buitenlandse toeristengroepen.” - Draaiorgelmuseum

“Vijftienjarig jubileum (herbouwde Molen) in april 2017.” - Molen de Adriaan

“Oplevering van de mannentoren, start restauratie vrouwentoren De Nieuwe Bavo Bloeit + Open Monumentendagen Internationale César Franckconcours.” - Kathedrale Basiliek St. Bavo

“Tentoonstelling Keekwolk” - De Vishal

“Project 'I Speak in Tongues' van gastcurator Katayoun Arian, internationale groepstentoonstelling rondom thema Blik van de Buitenstaander, met tevens screening van en panelgesprek over film van Wendelien van Oldenborgh.” - 37PK

“Expositie Mien Ruys” - ABC-Architectuurcentrum

“De opera Cajanus” - De Grote of St. Bavokerk/St. Bavo

“De opening van het gerestaureerde Lorentz Lab door Koning Willem-Alexander op 17 mei 2017. Daarmee werd een vrijwel onbekend maar belangrijk deel van onze geschiedenis zichtbaar en toegankelijk voor een breed publiek.” - Teylers Museum

“Alle lezingen waren qua bezoekersaantallen verdubbeld. Tentoonstelling over opgegraven 18e eeuwse juwelen met juwelenhistoricus Martijn Akkerman (tussen kunst en kitsch) was een groot succes.” - Archeologisch Museum Haarlem

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 20 Hoogtepunten van 2017

“In 2017 werd een record aantal tentoonstellingen geprogrammeerd, van oude meesters, hedendaagse kunstenaars en van de mix van beide – een programmering die ons zelfs een artikel op de voorpagina van de prestigieuze New York Times bezorgde. De bezoekcijfers stegen tot boven de 150.000 waarbij vooral een toename in buitenlands bezoek van vijfentwintig procent opviel. - Frans Hals Museum

“Dolhuys op Donderdag start, wekelijkse programmering Tentoonstelling 'Het Universum van Arthur Prins' Tentoonstelling 'Black and white and some kind of blue' met fotografie van Annaleen Louwes Tentoonstelling 'Dividing Lines’.” - Het Dolhuys

“Bij de succesvolle tentoonstelling ‘Haarlem Sportstad’ werd in het museum een rondetafelgesprek gevoerd met onder anderen Mart Smeets, Floris Jan Bovenlander en de wethouder Sport Merijn Snoek, over de vraag of Haarlem nog een sportstad is. Daarnaast werd de tentoonstelling 'Vrouwen in verzet' over de verzetsheldinnen Hannie Schaft en Truus en Freddie Oversteegen, door bezoekers zeer hoog gewaardeerd.” - Museum Haarlem

“In de zomermaanden was de tentoonstelling 'Komt dat zien. Kermis in de negentiende eeuw' te zien. Op 23 november vonden activiteiten in verband met de verjaardag van de stad plaats. Bovendien werden de ontwerpen en het bedrijfsarchief van het glas-in-loodatelier Willem Bogtman in beheer gegeven.” - Noord-Hollands Archief

“De expositie ‘Daydreaming Subverts the World’ was een groot succes. Er werden maar liefst twaalf persuitingen aan gewijd (door onder meer de Telegraaf, Eenvandaag.nl, NRC, Volkskrant, Haarlems Dagblad), zowel uit binnen- als buitenland (de krant Malta Today en Radio Romania Cultural). Er kwamen 643 bezoekers op de expositie af. Daarnaast zijn we heel trots op onze Soephoek. Elke woensdag om 13.00 uur komen mensen uit de buurt in Nieuwe Vide soep eten. Ook huurders, toevallige aanwezigen/bezoekers eten mee. We hebben echt een band met deze buurtbewoners opgebouwd.” - Nieuwe Vide

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 21 Podia

In dit hoofdstuk kijken we naar de Haarlemse podia; Patronaat, Stadschouwburg en Philharmonie, de Pletterij, Haarlemmerhout Theater en de Toneelschuur/Filmschuur, met apart aandacht voor Toneelschuur Producties.

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 22 Bezoek Haarlemse Podia

Nieuw bezoekersrecord Toneel-/Filmschuur Aantal bezoekers in Haarlem van podia, 2010-2017 Het bezoek aan de Haarlemse podia bereikte in 2016 een nieuw (bron: enquête instellingen, x 1.000 - afgerond) hoogtepunt met ruim 480.000 bezoekers. In 2017 nam het bezoek Stadsschouwburg & Haarlem- de wat af (464.345), maar blijft het aantal bezoekers hoger dan in de Toneel- merhout periode tussen 2010 en 2015. Philharmonie Haarlem /Filmschuur Patronaat theater Pletterij Totaal • De afname is vooral terug te leiden naar een lager aantal 2010 145 124 111 380 bezoekers van de Stadschouwburg en Philharmonie, die samen 2011 136 148 124 408 als Stadsschouwburg & Philharmonie Haarlem één organisatie vormen. Zij ontvingen ruim 26.000 bezoekers minder dan in 2016. 2012 143 149 114 3 410 Dit heeft vooral te maken met seizoensinvloeden; 2017 was een 2013 135 137 129 3 405 jaar met relatief weinig grote publieksevenementen. 2014 155 142 149 4 451 • Toneelschuur/Filmschuur kreeg in 2017 voor het eerst meer dan 2015 167 165 115 4 451 200.000 bezoekers over de vloer. Er waren 360 2016 154 196 119 7 5 482 theatervoorstellingen en 3.582 filmvertoningen (exclusief de randprogrammering). Niet meegeteld zijn de bezoekers van 2017 128 202 119 10 5 464 voorstellingen van Toneelschuur Producties die buiten Haarlem speelden. Daar kwamen ongeveer 35.000 bezoekers op af. • Patronaat zag het aantal bezoekers voor het 2e jaar op rij licht Verhuringen stijgen. In 2014 beleefde het poppodium een absoluut topjaar, Alle podia verhuren ook ruimten aan derden. Het gaat om in totaal rond de mede door de boost van 3FM Serious Request. 350 verhuringen, vooral de Stadsschouwburg & Philharmonie Haarlem (127), • Het Haarlemmerhout Theater opende in 2016 zijn deuren. Bijna het Wereld Kindertheater (114) en Patronaat (88) doen dit vaak. Stadsschouwburg & Philharmonie Haarlem ontvangt hiermee naar schatting 7.500 theaterliefhebbers vonden in dat jaar hun weg naar dit ruim 34.000 bezoekers. De anderen podia geven schattingen van 2.500 tot nieuwe podium. In 2017 steeg dit aantal tot ongeveer 10.000 13.000 bezoekers. bezoekers. • De Pletterij kent sinds de eerste meting in 2012 steeds een gestage groei. Dit jaar was er voor het eerst een lichte afname van het bezoekersaantal. Pathé-bioscoop Naast de cultuurpodia die hier zijn beschreven, zijn ook cijfers van de Pathé Alle instellingen trekken een substantieel deel van hun bezoekers bioscoop beschikbaar. Het aantal bezoekers neemt hier al enkele jaren toe, van buiten Haarlem. Patronaat het meest (70%), maar ook van 729.000 (2014) naar 763.000 (2015) en 803.000 (2016). Ook in 2017 zet Stadsschouwburg & Philharmonie Haarlem (58%) en de Toneel- en deze trend door met 826.000 bezoekers. Filmschuur (40%) zijn voor een groot deel afhankelijk van bezoekers van buiten Haarlem. Dat geldt in mindere mate voor De Pletterij (30%) en Haarlemmerhout Theater (25%). Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 23 Social media en internet

Websitebezoek podia blijft geleidelijk toenemen Bezoekers website Ook in de digitale wereld worden de Haarlemse podia volop (bron: enquête instellingen, x1.000 - afgerond) bezocht. De websites van Patronaat en de Stadsschouwburg & 600 Philharmonie Haarlem kregen respectievelijk ruim 500.000 en ruim Stadsschouwburg&Philharmonie Haarlem 550 600.000 bezoekers. Bij Toneelschuur/Filmschuur zijn het zelfs ruim 520 700.000 bezoekers, hoewel het websitebezoek ten opzichte van Patronaat 510 2016 iets afnam. Het kleinere Haarlemmerhout Theater heeft Toneel- en filmschuur 717 17.000 bezoekers op haar website, een fractie minder dan vorig 721 jaar. Bij alle podia gaat het bij ongeveer zestig procent van de De Pletterij 32 websitebezoeken om unieke bezoekers en 40% 15 herhalingsbezoekers. Nieuwe Vide 17 Haarlemmerhout Theater 19 Aantal connecties op Social Media blijft toenemen Op sociale media bouwen de podia aan een steeds grotere 0 200 400 600 800 schare volgers. In totaal gaat het om ruim 65.000 likes op Facebook, 26.000 volgers op Twitter en ruim 13.000 op andere 2017 2016 kanalen (inclusief overige).

Het Patronaat heeft er met 8.600 volgers op Twitter bijna 1.500 Totaal aantal volgers social media meer dan vorig jaar. Ook op Facebook neemt het aantal likes toe: (bron: enquête instellingen, alle instellingen opgeteld) van 33.000 naar 38.000. Stadsschouwburg & Philharmonie Haarlem toont op beide kanalen een gelijkmatige groei (van 3.500 naar 65.102 25.966 9.647 1.114 1.511 4.500). Een vergelijkbare groei is zichtbaar bij de Toneel- en Filmschuur. De Pletterij heeft met 411 volgers een actief YouTube- kanaal. Nieuwe Vide heeft bijna 1000 volgers op Instagram. Het Haarlemmerhout Theater – dat alleen gebruik maakt van Facebook – laat een kleine groei likes zien (700 naar 900).

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 24 Educatie en hoogtepunten 2017

Toename leerlingen voortgezet onderwijs De Haarlemse podia verzorgen verschillende educatieve activiteiten voor scholieren. De Pletterij en de Haarlemmerhout Theater geven aan niet dit soort activiteiten aan te bieden. De overige 3 podia hebben in vergelijking tot 2016 minder leerlingen van het primair onderwijs bereikt. Bij het voortgezet onderwijs is er wel sprake van een toename. De toename is vooral toe te schrijven aan het Patronaat. Dit podium bereikte in 2017 bijna 4000 leerlingen (in 2016 was dit ongeveer 3000), waarbij -vooral in samenwerking met InHolland- een grote groep leerlingen werd bereikt (ruim 2.500). Activiteiten waaraan kinderen op individuele basis, los van school, kunnen meedoen, bereikten naar schatting ruim 5.000 leerlingen. Ook de podia organiseren randprogrammering, die steeds vaker bezocht wordt door bezoekers.

Hoogtepunten 2017 De Haarlemse podia hebben zelf hun hoogtepunten van 2017 benoemd:

“Yann Tiersen in Caprera, Wolfmother (bijzondere last minute booking), Lil’Peep (strak uitverkocht, overleed kort daarna op schokkend jonge leeftijd), Jacqueline Govaert (album release in kleine zaal, intiem), en de intieme shows van stadionartiesten: twee keer Guus Meeuwis, Marco Borsato.” – Patronaat

“Er waren in 2017 vele hoogtepunten, maar de eerste die eruit springt was Klassiek van de Toekomst in april. Een avond vol klassieke muziek voor en door jongeren in de Grote Zaal van de Philharmonie. Ruim duizend jongeren genoten van 'De Koningin van de Nacht' en eindigden met een swingend feest. Een mooi doorkijkje naar de toekomst van de podiumkunsten.” - Stadsschouwburg & Philharmonie Haarlem

“De dansvoorstelling van Samuel Duval en het release-concert van Barbera van der Kaay.” – Haarlemmerhout Theater

“Record aantal bezoekers in Haarlem en op tournee twee producties genomineerd voor Theaterfestival 2017, twee producties genomineerd voor BNG ( Bank Nederlandse Gemeenten); nieuwe theatermakers-prijs.” - Toneelschuur en Filmschuur

“Twee optredens van Han Bennink in het kader 'Han Bennink 75 jaar, ICP 50 jaar' tijdens Haarlem Jazz&More. De tiendelige debatreeks rond het thema democratische vernieuwingen. Nieuwe serie Tegenlicht Meet Ups in samenwerking met VPRO Tegenlicht.” - De Pletterij

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 25 Cultuureducatie en talentontwikkeling

In dit hoofdstuk kijken we naar organisaties die zich specifiek bezig houden met educatie en talentontwikkeling op het gebied van cultuur, te weten: Hart, de Wereld Kindertheater en de Bibliotheek Zuid-Kennemerland. Omdat zij een specifieke set van vragen hebben beantwoord worden deze instellingen kort individueel behandeld.

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 26 Stichting Hart

Stichting Hart, centrum voor kunst, kennis en cultuur in Haarlem, organiseerde tot 2016 zelf cursussen maar is hier sinds 2017 mee Hoogtepunt van 2017 gestopt (behalve taalcursussen). In 2017 huurden 107 culturele “Hit 70 jaar, oprichting Kenniscentrum Cultuuronderwijs, organisaties een ruimte voor hun cursusaanbod. Eén van de grotere huurders is bijvoorbeeld de Vereniging Hart Muziekschool. Het is niet keuze gemeenteraad voor Slachthuisterrein locatie duidelijk hoeveel cursisten hiermee zijn bereikt. Popcentrum.”

Hart organiseert voornamelijk educatieve programma’s voor het basis- en voortgezet onderwijs. Zo stel Hart het Cultuurmenu samen; een cultuurkeuzemenu met het aanbod van de culturele instellingen waar basisscholen zich voor kunnen intekenen. Aan het Cultuurmenu doen 88 scholen mee; vrijwel alle Haarlemse basisscholen. Het Haarlems Interscholair Toernooi (HIT), de Totaal aantal volgers social media talentenjacht voor VO-scholieren, bestond 70 jaar in 2017. Elf (bron: enquête instellingen) scholen van het voorgezet onderwijs deden mee. 1.473 1.071 179 Hart heeft online het aantal volgers uitgebouwd, van 1.141 Facebooklikes naar 1.473. Het aantal Twittervolgers is nagenoeg gelijk gebleven. Ook is Hart actief op Instagram en YouTube. Het aantal bezoekers op de website liep iets terug van bijna 70.000 naar ongeveer 57.500. Totaal aantal bezoekers website (bron: enquête instellingen)

69.871 57.529

2016 2017

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 27 Bibliotheek Zuid-Kennemerland

Hoogtepunt van 2017 Het ledental van de Haarlemse vestigingen van de Bibliotheek Zuid- “Het verder invullen van onze maatschappelijke rol door Kennemerland nam in 2017 toe tot ruim 47.000 leden. Vooral het nog meer te gaan samenwerken met lokale partners. De aantal jeugdleden groeide. Dit heeft niet geleid tot een toename in het aantal uitleningen* of bezoekers. Deze namen licht af. Wel zijn er aanstelling van vestigingsmanagers en een Business meer mensen bereikt via educatieve programma’s. Development Manager hebben daar een belangrijke bijdrage aan geleverd.” De bibliotheek biedt in haar vier vestigingen ruimte(s) voor vergaderingen, (taal)workshops, (taal)trainingen, studeren en lezingen. Het accent ligt per vestiging anders: in Schalkwijk ligt de Gegevens Bibliotheek Zuid-Kennemerland focus op taal (taalspreekuur of schrijfcursus). In Haarlem Noord is er (bron: enquête instellingen) veel aandacht voor jeugdige bezoekers (eerste hulp bij werkstukken en peuterbieb) en in Haarlem Oost ligt de nadruk op de doelgroep 2010 2014 2015 2016 2017 oudere gebruikers. Leden Jeugd tot 18 jaar 16.212 23.536 25.338 25.230 27.053 18 jaar en ouder 22.422 20.414 19.681 19.656 19.516 In 2017 verhuurde de bibliotheek 158 keer een ruimte voor deze overige abonnem. 686 485 464 479 505 activiteiten, 20x meer dan in het voorgaande jaar. Ongeveer 3.100 Totaal 39.320 44.435 45.483 45.365 47.074 personen bezochten deze bijeenkomsten. Ook dit aantal ligt hoger dan in 2016 (2.700). Uitleningen- excl. verlengingen 927.126 986.583 946.318 901.189 865.003 Bezoekers 595.599 733.619 751.619 763.338 749.823 Het aantal bezoekers op de website liep terug. Met ruim 530.000 Collectie - aantal materialen 341.231 342.474 327.311 312.687 293.194 bezoekers is dit aantal nog altijd substantieel. De bibliotheek heeft – Educatie en klassenbezoek- deelnemers 6.045 7.344 7.741 7.778 7.875 ten opzichte van andere instellingen – veel terugkerende bezoekers, en minder unieke bezoekers (circa 150.000). Totaal aantal bezoekers website (bron: enquête instellingen) *De uitleencijfers betreffen alleen de uitleningen van het papieren boek. De uitleencijfers van e-books zijn hier niet in meegenomen.

588.628 535.791

2016 2017 Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 28 De Wereld Kindertheater

De Wereld Kindertheater (DWKT) maakt theater met en voor kinderen. De stichting is actief in het pand aan het Klein Heilligland, Hoogtepunt van 2017 maar is ook aanwezig in de Haarlemse wijken. Voor het aanbod in “Het ontvangen van de theatercheque van de JC Ruigrok de wijken wordt samengewerkt met buurthuizen, scholen en maatschappelijke organisaties. Stichting.”

DWKT stelt voor het eerst cijfers beschikbaar voor de Cultuurmonitor. DWKT richt zich primair op basisschoolkinderen. DWKT heeft op zestien Haarlemse scholen activiteiten uitgevoerd, waarmee ze – binnenschools en buitenschools tezamen – zeker 3.200 kinderen hebben bereikt.

DWKT verhuurde 114 keer een ruimte voor vergaderingen, workshops, seminars en /of andere bijeenkomsten. De stichting heeft geen beeld hoeveel deelnemers hierbij zijn betrokken.

DWKT heeft geen cijfers over websitebezoek en is beperkt actief op social media. Op Facebook zijn er 365 likes.

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 29 Culturele evenementen

In dit hoofdstuk kijken we naar culturele evenementen die in 2017 hebben plaatsgevonden in de gemeente Haarlem.

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 30 Culturele evenementen

Culturele evenementen Haarlem blijven veel bezoekers trekken Bezoekersaantallen Haarlemse culturele evenementen 2014-2017 Op basis van schattingen, afkomstig van de gemeentelijke (Bron: gemeentelijke registratie) evenementencoördinator en de evenementenorganisaties, kan Evenement 2014 2015 2016 2017 een overzicht worden gemaakt van de bezoekersaantallen van Bevrijdingspop 125.000 125.000 125.000 125.000 Haarlemse culturele evenementen. In totaal gaat het om ongeveer Geschiedenis Festival - - 800 1.300 400.000 bezoekers, waarbij met name Bevrijdingspop en Haarlem Gluren bij de buren - - 1.500 6.432 Jazz & More veel bezoekers trekken. Ten opzichte van vorig jaar Haarlem Cultuur Festival 27.380 27.550 27.550 27.000 nam het aantal bezoekers iets af, onder meer doordat de Haarlem Jazz & More 125.000 125.000 125.000 125.000 drukbezochte tweejaarlijkse Stripdagen in 2017 niet plaatsvond. Haarlemse Boekenmarkt 2.000 - 2.000 2.000 Haarlemse Lente 2.500 2.500 2.500 4.000 Daar tegenover staat ook een aantal kleinere festivals die zich wat Herdenkingsconcert 4 mei 5.000 6.000 6.000 6.000 betreft de bezoekersaantallen positief ontwikkelen, zoals Haarlemse Houtfestival 25.000 25.000 25.000 22.000 Lente, Gluren bij de buren en Kunstlijn. Ook is het Veerplas Festival Houtnacht - - 3.000 2.000 erbij gekomen, goed voor 5000 bezoekers. Het festival Schalkwijk Internationaal Orgelfestival 9.000 - 9.800 - aan Zee kon ook in 2017 weer rekenen op veel bezoekers. De Koorbiennale Haarlem 10.000 - 20.069 stichting Culturele Activiteiten in Schalkwijk organiseerde het festival. Kunstlijn 20.000 20.000 20.000 23.000 Culturele organisaties in Schalkwijk zoals Triple Threat en de Mars der Muzikanten 2.000 2.000 2.000 2.500 Wereldmuziekschool organiseerden diverse workshops tijdens dit Parksessies 16.000 20.000 20.000 20.000 festival. Schalkwijk aan Zee 7.500 7.500 7.500 7.500 Stripdagen Haarlem 30.000 - 30.000 - Veerplas Festival - - - 5.000 Vijfhoek Kunstroute 5.000 5.000 5.000 5.000

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 31 Vrienden en vrijwilligers

In dit hoofdstuk kijken we over alle instellingen naar de mate waarin zij gesteund worden door sponsoren (bedrijven én particulieren). Ook besteden we aandacht aan de aantallen vrijwilligers die actief zijn bij de culturele instellingen.

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 32 Eigen inkomsten: sponsors en vrienden

Instellingen hebben samen ruim 15.000 particuliere donateurs Sponsors en vrienden Culturele instellingen genereren niet alleen inkomsten door bestedingen (bron: enquête instellingen) door bezoekers, subsidies en fondsen. Een deel van de eigen inkomsten wordt bijeen gebracht door vrienden (particulieren) en sponsors aantal aantal aantal vrienden (bedrijven). Samen hebben de Haarlemse culturele instellingen ruim vaste incidentele (particuliere sponsoren sponsoren donateurs) 15.000 vrienden; particuliere donateurs. Stadsschouwburg & Philharmonie Haarlem 40 0 667 Toneelschuur/Filmschuur Daarnaast zijn er honderd bedrijven die structureel sponsoren, met name 15 5 4.213 (incl.Toneelschuur Producties) de Stadsschouwburg & Philharmonie (40) en De Vishal (18) hebben veel Patronaat 0 0 40 structurele sponsoren. Teylers Museum werkt veel met incidentele Pletterij 0 0 33 sponsoren, gekoppeld aan een specifieke tentoonstelling. Frans Hals Museum 0 5 1.800 Museum Haarlem 9 4 127 37PK 0 2 0 De Vishal 18 3 101 Nieuwe Vide 0 0 0 NZH Vervoersmuseum 2 4 15 Draaiorgelmuseum 0 0 239 Molen de Adriaan 0 0 20 Kathedrale Basiliek St. Bavo 0 5 700 ABC-Architectuurcentrum 29 19 165 Teylers Museum 6 38 1.837 Bibliotheek Zuid-Kennemerland 0 6 162 Stichting Hart 0 0 0 De Wereld Kindertheater 7 1 20 Grote of St. Bavokerk of St. Bavokerk 3 0 5.000 Het Dolhuys 0 0 380 Noord-Hollands Archief 0 3 300 Totaal 129 95 15.439

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 33 Vrijwilligers

Bijna 2.500 vrijwilligers zetten zich in voor culturele instellingen in Aantal vrijwilligers Haarlem (bron: enquête instellingen) Dit jaar is voor het eerst het aantal vrijwilligers dat werkzaam is bij de culturele instellingen gemeten. De grote betrokkenheid van vrijwilligers Noord-Hollands Archief 800 in de culturele sector van Haarlem draagt bij aan het rijke culturele Grote of St. Bavokerk 300 klimaat van de stad. Er zijn culturele instellingen die bijna volledig Frans Hals Museum 200 Museum Haarlem 110 afhankelijk zijn van de inzet van vrijwilligers. Patronaat 110 Bibliotheek Zuid-… 110 Samen werken er bijna 2.500 vrijwilligers bij de culturele instellingen in Kathedrale Basiliek St.… 100 Haarlem. Met name het Noord-Hollands Archief heeft met 800 Het Dolhuys 100 vrijwilligers een groot aandeel in het totale aantal. Veel vrijwilligers De Pletterij 80 werken daar (online) aan projecten op het gebied van digitale De Vishal 71 ontsluiting van archieven en collecties. Ook de Grote of St. Bavokerk en ABC-Architectuurcentrum 70 het Frans Hals Museum kunnen op respectievelijk 300 en 200 vrijwilligers Teylers Museum 63 rekenen. Het Haarlemmerhout Theater werkt niet met vrijwilligers. Molen de Adriaan 60 NZH Vervoersmuseum 48 Archeologisch Museum… 40 De Wereld Kindertheater 33 Stadsschouwburg &… 29 Toneelschuur en… 20 Draaiorgelmuseum 12 Nieuwe Vide 9 Stichting Hart 5 37PK 4 Haarlemmerhout Theater 0 0 200 400 600 800

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 34 Kunst en erfgoed in de openbare ruimte

In dit hoofdstuk kijken we naast kunstwerken in de openbare ruimte ook naar rijks- en gemeentelijke monumenten en erfgoed in Haarlem.

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 35 Kunstwerken en rijksmonumenten

Kunst in de openbare ruimte verspreid over hele gemeente Aantal kunstwerken en rijksmonumenten in openbare ruimte Kunst verfraait de openbare ruimte. In het Haarlemse straatbeeld bron: gemeentelijke registratie, bewerkt door DIA) bevinden zich ruim honderddertig werken die tot het gemeentelijk kunstbezit behoren, voor het grootste deel zijn het beelden. In het centrum staan vijftig kunstwerken. Dit betekent dat de meerderheid buiten de binnenstad is te vinden. De kunstcollectie in Schalkwijk is het kleinst maar artistiek is deze collectie bijzonder. Dit stadsdeel leent zich goed voor nieuwe kunst en nieuwe kunstvormen. In 2017 is de plaatsing van een aantal beelden in het Reinaldapark in Parkwijk voorbereid. De kunstwerken worden in 2018 geplaatst. Dit is tevens de start voor een nieuw beeldenpark.

Haarlem heeft reputatie als monumentenstad Haarlem geniet een internationale reputatie als monumentenstad, met meer dan 1000 rijksmonumenten. Uit het onderzoek van de Atlas voor gemeenten (2015) blijkt dat monumenten meetbaar bijdragen aan de aantrekkingskracht van een stad. Dat komt omdat mensen graag in een monumentaal pand wonen en werken, maar ook omdat een monumentale binnenstad de aantrekkingskracht van de stad vergroot.

Onderzoek onder het Haarlemse digipanel uit 2017 bevestigt dat de inwoners van Haarlem zelf ook de waarde van het erfgoed inzien en vinden dat de historische binnenstad beschermd moet worden tegen grote ingrepen.

Slechts vier Nederlandse gemeenten tellen meer rijksmonumenten dan Haarlem. Haarlem heeft dus een hoge monumentendichtheid. Met 75 rijksmonumenten per 10.000 inwoners nestelt Haarlem zich net als in 2015 op de vijfde plaats tussen de 50 grootste gemeenten van het land (bron: Atlas voor gemeenten).

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 36 Gemeentelijke monumentale objecten

Naast rijksmonumenten ook 2.283 gemeentelijk monumentale objecten Aantal gemeentelijke monumentale objecten Haarlem telt bijna 2.300 gemeentelijke monumentale objecten. Deze bron: gemeentelijke registratie) hebben een regionaal of plaatselijk belang.

Zoals de kaart laat zien zijn deze objecten verspreid over de gehele gemeente. Laatst toegevoegde monument is de Watermeterfabriek aan de Noord-Schalkwijkerweg. Deze werd in augustus 2017 aangewezen als monument.

Percentage Gemeentelijke monumentale objecten per stadsdeel: • Centrum: 18% • Noord: 46% • Oost:12% • Zuidwest: 23% • Schalkwijk:1%

Stadsdeel Noord heeft iets minder dan de helft van de gemeentelijke monumenten binnen haar grenzen; hieronder valt de clustering van monumentale woningen tussen de Klopperssingel en het Nelson Mandelapark.

Zuidwest heeft bijna een kwart van de gemeentelijke monumenten binnen haar grenzen, met een concentratie in de buurt van de Leidsevaart.

De andere stadsdelen hebben minder dan een vijfde van de gemeentelijke monumenten op hun grondgebied.

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 37 Creatieve industrie

In dit hoofdstuk kijken we naar de omvang van de zogeheten creatieve industrie, die bestaat uit drie componenten: kunst en cultureel erfgoed, creatieve zakelijke dienstverlening en de media- en entertainmentindustrie.

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 38 Creatieve industrie

Spreiding creatieve zakelijke dienstverlening, 2017 (Bron: landelijke werkgelegenheidsregister LISA)

Creatieve Industrie Haarlem relatief groot De creatieve industrie speelt een belangrijke rol in de Haarlemse economie. Uit de jaarlijkse Atlas voor gemeenten blijkt dat een relatief groot deel van de banen zich bevinden in de creatieve bedrijfstakken. Haarlem staat hiermee op de derde plaats.

De creatieve industrie kent drie componenten, waarvan kunst en cultureel erfgoed in Haarlem het grootst is: 1.743 banen in 1.101 vestigingen in 2017. Deze sector zit primair in de binnenstad van Haarlem, wat ook geldt voor de kleinere media- en entertainmentindustrie. De creatieve zakelijke dienstverlening, met ruim 1.600 banen ook relatief omvangrijk, is juist verspreid over de gehele gemeente (zie ook kaart). Hieronder vallen onder meer (interieur)architecten, reclamebureaus, communicatie- en grafisch ontwerpers, industrieel- en productontwerpers en interieur- en ruimtelijke ontwerpers.

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 39 September 2018 DIA Tijmen Siermann Martijn Canisius Bijlage 1. Subsidies

Subsidies van gemeente Haarlem voor cultuur (2017) Organisatie Exploitatie Huur Huurgerelateerd Overig Totaal Stadsschouwburg & Philharmonie Haarlem 2.077.806 2.788.460 803.424 0 5.669.690 Toneelschuur en Filmschuur 967.347 908.847 202.212 0 2.078.406 Patronaat 659.074 657.305 280.691 0 1.597.070 Totaal podia 3.704.227 4.354.612 1.286.327 0 9.345.166 Frans Hals Museum 2.429.231 434.472 156.596 0 3.020.299 Museum Haarlem 40.000 77.763 8.020 0 125.783 37PK 81.966 30.756 0 0 112.722 De Vishal 71.078 20.543 0 0 91.621 Nieuwe Vide 90.000 0 0 0 90.000 ABC-Architectuurcentrum 25.000 45.237 0 0 70.237 Teylers Museum 22.500 0 0 0 22.500 Totaal musea, beeldende kunst 2.759.775 608.771 164.616 0 3.533.162 Stichting Hart 1.655.108 0 0 0 1.655.108 Amateurkunst 0 0 0 99.832 99.832 De Wereld Kindertheater 34.600 0 0 0 34.600 Totaal cultuureducatie en talentontwikkeling 1.689.708 0 0 99.832 1.789.540 Evenementen en projecten; Bevrijdingspop 0 0 0 45.995 45.995 Evenementen en projecten; Internationaal Orgelfestival 0 0 0 30.150 30.150 Evenementen en projecten; Haarlem Cultuur Festival 0 0 0 22.500 22.500 Evenementen en projecten; Koorbiennale Haarlem 0 0 0 22.500 22.500 Evenementen en projecten; Haarlem Jazz & More 0 0 0 22.500 22.500 Evenementen en projecten; Houtfestival 0 0 0 22.050 22.050 Evenementen en projecten; Kunstlijn 0 0 0 10.350 10.350 Evenementen en projecten; Parksessies 0 0 0 5000 5000 Evenementen en projecten; Schalkwijk aan Zee 0 0 0 15000 15000 Totaal culturele evenementen 0 0 0 196.045 196.045 Bibliotheek Zuid-Kennemerland 3.749.451 356.302 137.092 0 4.242.845 Cultuurstimuleringsfonds 0 0 0 194390 194.390 Pletterij 62.629 99.191 0 0 161.820 Toneelschuur Producties 152.250 0 0 0 152.250 Totaal overige 3.964.330 455.493 137.092 0 4.556.915 Totaal 12.118.040 5.418.876 1.588.035 0 19.124.951

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 41 Bijlage 2. Afbeeldingen

Titelblad Cultuureducatie en talentontwikkeling Tentoonstelling Tuttle, Bosmans en Wang, De Hallen (Frans Hals • DAK Schalkwijk, fotograaf: Marisa Beretta Museum). Fotograaf: G.J. van Rooij • Bibliotheek Zuid-Kennemerland, voorleesuur • Optreden de Toverknol. Fotograaf: Hans Guldemond Cultuurbezoek en waardering • Gluren bij de Buren. Fotograaf: Maarten J. Eykman Culturele evenementen • Tentoonstelling Frans Hals Museum Kasper Bosmans. Fotograaf: G.J. • Axel van Oort (25 years of Nevermind 24-09-2016) Fotograaf: Wouter van Rooij Loeve www.nicepictures.nl • Haarlemse Lente. Fotograaf: Maarten Nauw • Bevrijdingspop, Haarlemmerhout • Opening Anno Haarlem, de Vishal. Fotograaf: Edo Landwehr Amateurkunst en cultuurparticipatie Haarlemmers • Muzieklab Stichting Hart Vrienden en vrijwilligers • Houtfestival, Ultimate Dance Creations • Roel Baesjou – De Pletterij • Stichting Culturele Activiteiten Schalkwijk, optreden Winkelcentrum. • Opening Anno Haarlem, de Vishal. Fotograaf: Edo Landwehr Fotograaf: Jan Bos • Opbouw tentoonstelling 37PK

Musea, erfgoed en presentatie-instellingen Kunst en erfgoed in de openbare ruimte • Janskerk (Noord-Hollands Archief) • Adine Engelman, Groep Piramiden (Reinaldapark) • Nieuwe Vide, performance Natasha Taylor. Fotograaf: Kees • Molen de Adriaan Hermance van Dijk • Jan Bronner, Hildebrand (Kweektuin) • Ovale Zaal Teylers Museum. Fotograaf: Kees Hageman Creatieve industrie Podia • Artcore op Parksessies • Stadsschouwburg, Flip FabriQue-Transit (Emmanuel Burriel) • Houtfestival, filmcontainer • Patronaat, optreden Jett Rebel. Fotograaf: Jaap Kroon • Nieuwe Vide • Gevel Toneelschuur

Onderzoek Haarlem – Cultuurmonitor 42