JOZEF PISZCZEK

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GLEB WOJEWÓDZTWA SZCZECIŃSKIEGO

Z Katedry Gleboznawstwa WSR — Szczecin

WSTĘP

Wiele prac gleboznawczych niemieckich [1,2,5 i inne] oraz polskich [3,6, 15, 16, 17, 18] omawia zagadnienia związane z glebami województwa szczecińskiego. Ukazała się też znaczna ilość map agro - geologicznych niemieckich [14] i map glebowych polskich [7-13], dotyczących tego te­ renu. Niniejsze opracowanie opiera się na: a) pracach terenowych i laboratoryjnych wykonanych przez Katedrę Gleboznawstwa WSR w Szczecinie w latach 1954- 1957, w ramach prowa­ dzonej przez IUNG kartografii gleb Polski w skali 1 : 300 000 w powiatach Szczecin, Wolin, Goleniów, Stargard, Kamień Pomorski; b) pracach terenowych i laboratoryjnych wykonanych przez pracowni­ ków Katedry Gleboznawstwa w latach 1957 i 1958 w związku z opraco­ waniem, mapy gleb w skali 1:100 000 dla powiatów Pyrzyce, Gryfino, Stargard, Szczecin i Goleniów; c) opracowaniach gleb w skalach szczegółowych dla 9 różnych obiek­ tów w różnych stronach województwa, a wykonanych przez Katedrę Glebo­ znawstwa WSR Szczecin; d) mapie gleb Polski w skali 11: 300 000 wydanej przez IUNG (arku­ sze: Szczecin, Kołobrzeg i Zbąszyń). .

UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI

Na terenach woj. szczecińskiego wyróżniono [6] dwa zasadnicze regiony geograficzne, tj. Nizinę Szczecińską, zajmującą środkową i północną część województwa i Pojezierze Pomorskie, zamykające Nizinę Szczecińską od południa i południowego wschodu. Nizina Szczecińska jest rozległą rów­ niną obejmującą tereny po obu stronach ujścia Odry i Zalewu Szczecińskiego 88 Józef Piszczek oraz wyspy Wolin i Uznam. Nizina ta wydłuża się w kierunku południowo- wschodnim przechodząc w tzw. Nizinę Pyrzycką, położoną w okolicach Pyrzyc i jezior Miedwie i Płoń. Najniższy element Niziny Szczecińskiej (o wyniesieniu od 0 do 1 m n.p.m.) to tereny położone nad Zalewem Szczecińskim i Jeziorem Dąbskim oraz na Międzyodrzu, zajęte przez rozległe łąki. Sąsiadujące z nimi tereny mają już znacznie wyższe położenie i wzno­ szą się stopniowo trzema tarasami, osiągając na. trzeciej tarasie wysokość 20-25 m n.p.m. Tarasy te są szczególnie wyraźnie wykształcone na tere­ nach powiatu goleniewskiego, północnej części powiatu szczecińskiego i na zachodnim skrawku powiatu stargardzkiego. Są one zbudowane z piasków akumulacji wodno - lodowcowej osadzonych tu w czasie istnienia na tych terenach zastoiska wodnego powstałego wskutek zatamowania odpływu wód przez czoło cofającego się na północ lodowca. W holocenie piaski te uległy znacznemu zwydmieniu (zwłaszcza na wyższych tarasach). Piaski te porośnięte są przeważnie lasami (Puszcza Goleniowska i Puszcza Wkrzańska). Dalszym z kolei elementem Niziny Szczecińskiej, otaczającym poprzed­ nie, jest strefa moren dennych (40- 100 m n.p.m.). Strefę tę charakteryzuje swoista falistość terenu, żywsza od strony Pojezierza, a łagodn‘ejsza w stro­ nę morza oraz liczne drumliny i ozy. Nizina Szczecińska schodzi do morza wąskim pasem plasków morskich usypanych przeważnie w wydmy, częścio­ wo zalesionych, częściowo lotnych. Krajobraz Niziny Szczecińskiej jest daleki od monotonnej rozległej równiny. Urozmaicenia tego krajobrazu stanowią z jednej strony Wzgórza Warszewskie, położone na północ od Szczecina (najwyższe wzniesienie 131 m n.p.m.) oraz z drugiej strony Pasmo Bukowe położone na południowy wschód od Szczecina (najwyższe wzniesienie 147 m n.p.m.). Ob^ te elementy krajobrazu są lokalną moreną czołową ostatniego, bałtyckiego zlodowa- cen'a. Na wyspie Wolin w podobny sposób urozmaicają krajobraz Wzgórza Lubińsko - Warszewskie (najwyższe wzniesienie 114 m n.p.m.). Nizina Szczecińska sąsiaduje od południa i wschodu z innyrn regionem geograficznym, a mianowicie z Pojezierzem Pomorskim. W skład tego Pojezierza wchodzi Pojezierze Myśliborskie (najwyższe wzniesienie i67 m n.p.m.), obejmujące powiaty: Chojna, Myślibórz i Choszczno oraz połud­ niowe skrawki powiatów Gryfino i Pyrzyce. Pojezierze Myśliborskie przecho­ dzi w Pojezierze Drawskie (najwyższe wzniesienie 180 m n.p.m.) przecinając powiat Stargard z południa na północ, wkraczając na północno - wschodzie na tereny województwa koszalińskiego. Tereny Pojezierza posiadają wszy­ stkie charakterystyczne elementy krajobrazu, jak wał moren czołowych, jeziora i rozlegle sandry. Strefa moren czołowych jest bardzo silnie urzeź­ biona i przypomina miejscami krajobraz górski i podgórski. Przedpola Ogólna charakterystyka gleb województwa szczecińskiego 89 południowe i południowo-wschodnie wału moren czołowych są zasłane rozległymi, piaskami sandrowymi pozostającymi przeważnie w użytkowaniu leśnym. Rzeźba terenu województwa szczecińskiego jest głównie dziełem, aku­ mulacji lodowcowej ostatniego bałtyckiego zlodowacenia oraz erozji wód roztopowych lodowca. W mniejszym stopniu na urzeźbienie tego obszaru wpłynęła akumulacja i erozja współczesna. W pewnym zakresie zaznacza się tu także wpływ przedczwartorzędowej rzeźby terenu.

KLIMAT

Klimat woj. szczecińskiego cechują silniejsze wpływy oceaniczne w po­ równaniu z klimatem innych części Polski. Bliskość morza i dość żywa rzeźba terenu wpływają na stosunkowo dużą zmienność klimatu woje­ wództwa. To urozmaicenie klimatu uwydatnia się wyraźnie w najważniej­ szych elementach klimatycznych. Ilość opadów od poniżej 500 i około 500 mm w rejonie Dolnej Odry wzrasta w kierunku wschodmm i na Poje­ zierzu Drawskim przekracza 600 mm. Charakterystyczna dla tutejszego województwa jest duża, większa niż w sąsiednich województwach wilgot­ ność względna powietrza, osiągająca w okresie maj — lipiec w terenach nad Zalewem Szczecińskim wartości 75 - 79%. Wilgotność ta wiąże się z bliskością morza, z dużymi powierzchniami wód Zalewu Szczecińskiego i iezior oraz z dużym obszarem torfowisk. Średnia roczna temperatura waha s?ę od około 8.3° w dolin’e Odrv i nad Zalewem, do około 6,5°C na Poje­ zierzu Drawskim. Podobnie obniża się w kierunku wschodnim i ku morzu średnia temperatura okresu mai—1ioiec (od nowyżei 15 5 do poniżej 14,5°C). Dłup-ość okresu z nokrvwa śnieżna waha sie od 35 dni w rejon;e Dolnej Odry do nonad 45 dni na Pojezierzu Drawskim. Podobnie kształtuje się długość zimv od 40 do 60 dni (noczątek zimy po 10. Л do ponad 80 dni na wschodzie. Ilość dni nrzvmrozkowvch wvnosi od 90 do ponad 100, przy czym na wschodzie województwa przymrozki zaczynają s ę wcześnie a koń­ czą później, występując częściej w maju. Okres wegetacyjny waha się od ponad 220 dni (początek przed 31. III) w reionie nad Zalewem Szczeciń­ skim, do poniżej 215 dni na wschodzie województwa i nad morzem. Klimat szczeciński cechuje dość duża ilość dni wietrznych wysuszających glebę (49 dni w roku w rejonie Zalewu Szczecińskiego). Ogólnie można powiedzieć, że wpływ klimatu na gleby województwa zaznaczył się może mniej silnie niż w innych północno - wschodnich rejo­ nach kraju, zwłaszcza w zbielicowaniu gleb. 90 Józef Piszczek

GEOLOGIA TERENU 1 SKAŁY MACIERZYSTE GLEB

Pokrywa geologiczna woj. szczecińskiego składa się prawie wyłącznie z utworów czwartorzędowych. Skały starszych epok (trzeciorzędowe, ju­ rajskie i kredowe) wychodzą na powierzchnię tylko na bardzo małych powierzchniach i nie odgrywają poważniejszej roli jako skały macierzyste gleb. Skały trzeciorzędowe grupują się przeważnie w powiecie szczecińskim. Są to głównie środkowooligoceńskie iły septariowe i piaski szczecińskie oraz górnooligoceńskie piaski łysz-czykowe. Era mezozoiczna jest reprezentowana sporadycznie przez skały kredowe lub jurajskie o charakterze porwaków. Występują one głównie w północnej części województwa. Na wyspie Wolin spotyka się wytworzone z nich rędziny. Spośród utworów czwartorzędowych skały pleistoceńskie stanowią za­ sadnicze tło pokrywy geologicznej województwa. Utwory najmłodsze holo- ceńskie zajmują tylko kilkanaście procent powierzchni. Najniższe partie terenu położone nad Zalewem Szczecińskim, jeziorem Dąbskim i w Dolinie Dolnej Odry wyścielone są utworami holoceńskimi. Są to przeważnie torfy niskie. Nieznaczna ich ilość w dolinie Odry i Rega- licy to torfy namulone lub przewarstwione materiałem organiczno - mine­ ralnym lub mineralnym. Torfy niskie występują poza tym w dolinie rzek Iny, Małej Iny, Płoni oraz w rejonie jezior Miedwie i Płoń. Na mniejszych obszarach spotyka się również torfy w zagłębieniach terenowych rozsianych po całym województwie, przy czym, większe ich zgrupowania występują w północnych nadmorskich powiatach. Torfy wysokie występują na stosun­ kowo dużej powierzchni w powiecie stargardzkim, w rejonie miejscowości Reptowo oraz w basenach torfowych nad Zalewem Szczecińskim. Osady rzeczne, na których wykształciły się mady, spotyka się tylko w powiecie Chojna nad Odrą. Skałami holoceńskimi są także osady wapienne (tzw. wapno łąkowe), występujące najczęściej w towarzystwie torfów niskich. Osady te zajmują największe obszary w okolicy jeziora Miedwie, .mniejsze powierzchnie można spotkać w różnych stronach województwa. Poza tym w rejonie Pojezierza Pomorskiego spotyka s'ę w obniżeniach terenowych u podnóży wzniesień warstwowane utwory deluwialne. Z utworów pleistoceńskich na. omawianym, terenie występują: a) utwory zwałowe moreny dennej wykształcone bądź to jako piaski, bądź jako piaski naglinowe, bądź też jako gliny zwałowe akumulacji lo­ dowcowej, b) utwory akumulacji wodno - lodowcowej wykształcone jako piaski tarasów akumulacyjnych oraz piaski sandrowe. c) utwory akumulacji jeziornej wyścielające Nizinę Pyrzycką, wykształ- гопе jako utwory pyłowe oraz gliny i iły. Ogólna charakterystyka gleb województwa szczecińskiego 91

Utwory zwałowe w strefie moren czołowych stanowią mozaikę piasków i glin zwałowych ze znaczną domieszką głazów narzutowych i żwirów. Na największych obszarach glina zwałowa występuje jako glina lekka, w wierzchnich warstwach spiaszczona. Znacznie mniejszą powierzchnię zajmuje glina średnia, a jeszcze mniejszą glina ciężka. Wśród glin zwła­ szcza ciężkich i średnich spotyka się gliny mniej lub więcej margliste, zawierające węglan wapnia w całym profilu, bądź w dolnych jego partiach.

GLEBY

Gleby omawianego terenu jakkolwiek młode, bo wytworzyły się w więk­ szości na materiale morenowym, pozostawionym tu przez wycofujący się na północ lodowiec, przeszły już dużą ewolucję. Najmocniejsze piętno na ich ukształtowanie wywarła biosfera, a zwłaszcza organizmy wyższe. Jak wskazują różne źródła, jeszcze przy końcu XV wieku omawiany obszar w bardzo dużym stopniu porastały lasy. Zespoły leśne przyczyniły się w znacznej' mierze do zbielicowania gleb. Pod roślinnością drzewiasto- iglastą zbielicowanie to objęło wszystk e gleby wytworzone na skałach kwaśnych. Wiele gleb zasobniejszych w węglan wapnia, a równocześnie mniej przepuszczalnych, bądź porośniętych lasami liściastymi i mieszanymi zdołało się oprzeć bielicowaniu. Po wycięciu lasów (stan obecny 24,8%) w większości gleb bielicowych wziętych pod uprawę proces bielicowy został przerwany. Gleby te znajdują się obecnie pod wpływem sztucznego (upra­ wowego) procesu glebotwórczego, charakteryzującego się nasileniem pro­ cesu darniowego przy równoczesnym odbielicowywaniu [4.20]. Charakte­ rystyczną właściwością gleb tego terenu jest stosunkowo duża mozaiko- watość, wynikająca z faktu, że czynniki denudacji i erozji nie zdążyły jesz­ cze rozmyć i posortować skał macierzystych, na których te młode gleby się wytworzyły. Ta mozaikowatość, wyrażająca się dużą zmiennością poziomą i pionową, występuje szczególnie wyraźnie w strefie moren czołowych. Dalszą, rzucającą się w oczy cechą gleb tutejszego terenu jest duża zależność w rozmieszczeniu typów, rodzajów i gatunków gleb od rozmieszczenia utworów geologicznych, a do pewnego stopnia także i od ukształtowania powierzchni. W związku z faktem, że Polska jest terenem przejściowym od obszaru o wybitnej przewadze gleb bielicowych (Litwa, Białoruś i inne) do obszaru o przewadze gleb typu brunatnego (Zachodnia Europa) można się spo­ dziewać, że na terenie woj. szczecińskiego dominować będą gleby typu bielicowego i brunatnego. Typy gleb województwa przedstawia tab. 1. Tablica ta oparta jest na źródłach wymienionych we wstępie. Jak widać, zawiera ona także kompleks 92 Józef Piszczek gleb bielicowych i brunatnych, 'który zajmuje około 1% powierzchni. Suge­ ruje to, że na omawianym terenie znajdują się gleby, co do których trudno będzie ustalić, czy należą do typu bielicowego, czy brunatnego. Równocześ­ nie wiele gleb znajdować się będzie w pobliżu „granicy“ dzielącej gleby bielicowe i brunatne. Sugestie te potwierdzają liczne obserwacje w terenie. Poza tym w glebach woj. szczecińskiego pospolitym procesem zachodzącym w glebach bielicowych i brunatnych, wytworzonych z glin i innych utworów,

Tablica 1 Typy gleb «oj. szczeciifeklego Soil types of the Szczecin volTodeahip

W przybliżeńlu Typy gleb tan2 , bez wód 2 Procent S o il type Approx. area in km P ercen t (without waters)

. Oleby bielicowe Podzolic solle 9258 77,62 II Oleby brunatne Brown s o ils 727 6,09 Kompleks gleb bielicow ych I/II i brunatnych 111 0,93 Podzolic and brown soils complex TTT Czarne ziemie Black earths 193 1,62 ■ry Oleby bagienne fydramorphic soils 1611 13,51 « Mady Alluvial soils 27 0,23

Razem 11927 100,00 znajdujących się właśnie w pobliżu dzielących je granic, jest proces „les­ sivage“. Nie jest w związku z tym, wykluczone, że przyszła kartografia omawianego terenu wykonana w skali szczegółowej (1 : 25 000) podwyższy procent gleb brunatnych kosztem biel'cowych (pobielicowych), zmniejszając jednocześnie zasięgi kompleksów gleb bielicowych i brunatnych. Dotych­ czasowe nasze rozeznanie przedstawione w tabl. 1 wykazuje, że w woj. szczecińskim przeważają gleby bielicowe (łącznie z pobielicowymi). Zaj­ mują one około 77 % jego powierzchni. Na ich tle rozmieszczone są mozaiko­ wato na całym terenie gleby typu bagiennego. Gleby typu brunatnego oraz czarne ziemie grupują się przeważnie w południowych rejonach woje­ wództwa.

Gleby bielicowe

Gleby bielicowe z typowymi cechami morfologicznymi spotyka się przede wszystkim, pod roślinnością leśną na wszystkich skałach macierzystych. Spośród gleb ornych najwyraźniejsze cechy zbielicowania wykazują gleby wytworzone z glin zwałowych. Do gleb typu bielicowego zaliczono i gleby Ogólna charakterystyka gleb województwa szczecińskiego 03 orne (niegdyś leśne), w których proces bielicowy już nie zachodzi, ale skutki jego działania są jeszcze w profilach tych gleb widoczne. Ma to swój wyraz przede wszystkim w postaci słabo lub bardzo słabo Zaznaczo­ nych poziomów eluwialnych i wyraźniej zazwyczaj widocznych poziomów iluwialnych oraz w kwaśnym ich odczynie. W obrębie gleb typu bielicowego wyróżniono następujące rodzaje i ga­ tunki: A. Gleby wytworzone z piasków całkowitych: — piaskowe luźne, — piaskowe słabogliniaste, — piaskowe gliniaste (tzw. szczerki). B. Gleby wytworzone z piasków naglinowych: — piaskowe słabogliniaste naglinowe, — piaskowe gliniaste naglinowe. C. Gleby wytworzone z glin zwałowych: — lekkie i średnie, — ciężkie. D. Gleby wytworzone z utworów pyłowych pochodzenia wodnego. Gleby piaskowe luźne zajmują około 17% powierzchni woje­ wództwa. Gleby te występują głównie w powiatach: goleniowskim, chosz- czens'kim, goleńskim, chojeńskim, wolińskim i myśliborskim. Prawie w ca­ łości są porośnięte lasami. Stosunkowo niewiele z nich znajduje się w uprawie polowej jako bardzo słabe gleby VI kl. bonitacyjnej. Odczyn ich jest kwaśny lub bardzo kwaśny. Większość z nich to gleby suche, przewiewne i prze­ puszczalne. Zawierają bardzo mało próchnicy, przeważnie poniżej 0,5%. Miąższość poziomu próchnicznego jest bardzo mała (od kilku do kilku­ nastu cm,). Proces bielicowy jest w nich słabo zaznaczony. Spotyka się odmiany gleb piaskowych luźnych suchych, przeważnie zwydmionych i pod­ mokłych. Gleby piaskowe słabogliniaste zajmują około 20% po­ wierzchni. Są glebami nieco lepszymi. Znajdufą się w użytkowaniu zarówno leśnym, jak i polowym. Odczyn ich jest kwaśny i bardzo kwaśny. Zawar­ tość próchnicy waha się okoto 1 %. Miąższość poziomu próchnicznego jest niezbyt duża (około 10- 15 cm). Ich wartość rolnicza kształtuje się w za­ leżności od uwilgotnienia, składu minera’ogicznego i zawartości próchnicy. Na ogół są to typowe gleby żytnio - łubinowe VI i V klasy bonitacyjnej. Większość z nich to gleby zbyt suche. Gleby piaskowe słabogliniaste wy­ tworzone z piasków morenowych są nieco rolniczo lepsze z uwagi na za­ wartość glinokrzemianów. г ao 1 i с a 2 VO' Inwentaryzacja gleb «ojevddstm szczecińskiego .(* procentach) Regloml distribution of во ile in the Szczecin voivodeship (In percent)

Województwo Powiaty - Districts Voivodeship Szczecin Gleby - S o ll Choj­ к»2 na Chor- Gole­ Gry­ Gry­ Ka- Ło­ lfcréli- Bowor- Pyray- S ta r­ Szcze­ Wo­ Сbez wód) % szcznc niów fin o fic e mieii bez DÓrZ gard ce gard c in li n without water

I. Gleby bielicowe - Podzolic solle A. Gleby »ytw. z piasków Soils from sands a. lufne - loose 26 34 34 17 5 3 4 22 9 3 14 20 35 2108 18 b* słabo gliniaste - slightly loany 18 20 24 19 9 22 21 33 8 8 25 36 15 2396 20 с* gliniaste /szczerki/ 1 1 9 3 5 18 10 1 37 4 10 1 4 829 7 lëesy /"szczerki"/ (d. słebogliniaste naglinowe) (3) (1) (sl• loaay on loams) (e. gliniaste /szczerki/ caglinowe) (2) (7) (20) (1) Поащу "szczerki" on lcas) (3) oe Piszczek Jozef B. Gleby -wytworzone z g lin zwałowych /tzw. bielice/ oraz z piasków naglinowych Soils from boulder loess /во. called bielice/ and from sands on loams a. lekkie 1 rfrednie 36 54 6 27 48 26 61 37 32 37 34 6 8 3902 33 light and aedium b . ciężkie - heavy 1 8 C. Gleby *ytworzone г utworów pylonych wodnego pochodzenia 1 15 Soils from dust sediments of water o rig in

Razem gleby bielicowe 81 89 73 67 67 69 96 93 86 52 83 63 62 9258 78 Total podzolic soils U . Gleby brunatne — Brown s o ils A. Gleby wytworzone г piasków Solls fron sands a. gliniaste /szczerki/ 1 2 25 loamy /"sz c z e rk i" / В. Gleby wytworzone z g lin zwał. Soils from boulder loams a. lekkie 1 średnie 15 6 15 3 11 2 15 624 5 r,A. lig h t anfl medium 11 b . ciężkie - heavy 1 С. Gleby wytw. z utw. pyłów, wodnego pochodzenia 4 1 54 Soils from dust sedlinente of water o rig in D. Gleby wytw. г różnych g lin 1 1 13 S o ils from various loams and clatye Bazem gleby brunatne 7 16 1 3 17 4 15 727 6 T otal brown s o ils 13 I/П . Konpleks gleb Meliecnorch i brunatnych Podzolic and brown s o lle complex A. Qleby чуtw. z plaatow - gliniast. 4 S oils fr o n sands - loamy 27 B. Gleby wytw. z g lin zwałowych lekkie szczecińskiego województwa gleb charakterystyka Ogólna 1 érednle Soils froa boulder loams light and 1 2 9 84 1 medium Rezen kompl. glob biel. 1 brun. T otal podz. and brown s o ils complex 1 6 9 111 1 I I I . Czerne ziemie - Black earths A. Czarne ziemie t^tvr. z plask, /le k k ie / 1 12 Black earths from sand - lig h t B. Czarce ziemie wytw. z utw. p ył. Black earths ffrom dust sediments 8 75 1 of water origin C. Czarne ziemie wytw. z g lin 1 iłów TÓtn, pochodzenia Black earths from looms and cltys 1 10 107 1 of different origin Basem czarne ziemie Total black earths 1 1 18 194 2 IV . Gleby bagienne — Цу iron orphie soils A. Gleby Euiowfj-begianne Silty bog soils 1 9 2 1 1 5 3 150 1 B. Gleby to ri’owe wytworzone z torfów n iskich 3 5 24 13 18 a 3 3 9 10 10 19 25 1298 11 Peat soils from lomoars C. Gleby torfowe ^tw oriicne z torfów wyeokieb 1 11 Peat s o ils £rom hlgm oors D. Koapleks gleb nurezenqreh, torfowych p2yttlch 1 muło^ch bagiennych Complex of s ilty bog s o ils , shallow 1 4 1 1 - 2 2 2 1 119 1 peat soils and peat—humus soils E . Gleby nniłowo—torfowe Silty peat soils 3 1 32

Rasem gleby bagienne Total hydroeorphic solle 5 5 28 17 27 23 4 5 14 12 13 22 30 1611 13 V . Mady A llorial soils 2 27

Ük % lôzef Piszczek

Gleby piaskowe gliniaste zajmują około 7% powierzchni województwa. Grupują się głównie w powiatach: nowogardzkim, kamień­ skim, łobezkim, stargardzkim i goleniowskim. Gleby te zawierają 10 do 20% części spławialnych, a niekiedy znaczną domieszkę przekraczającą 25% frakcji pyłowej, polepszającej ich właściwości. Poziom próchniczny po­ siadają zazwyczaj dobrze wykształcony (20 do 25 cm). Zawartość próchnicy waha się około 1,5%. Odczyn kwaśny lub bardzo kwaśny. Wymagają ostrożnego wapnowania. Są to typowe gleby żytnio - ziemniaczane, prze­ ważnie IV kl. bonitacyjnej. Najlepszymi rolniczo są gleby piaskowe gliniaste mocne i gleby piaskowe gliniaste pylaste. Gleby piaskowe słabogliniaste naglinowe i gle­ by piaskowe gliniaste naglinowe. Co do rozmieszczenia i zasięgu tych gleb na terenie całego województwa Katedra nie posiada jeszcze dokładniejszego rozeznania. W tabl. 2 podano wszystkie gleby piaskowe niecałkowite w grupie B, tj. gleb wytworzonych z glin zwało­ wych oraz piasków naglinowych. Opierając się na dotychczasowych bada­ niach w nawiasach podano ich procentowy udział w glebach 5 powiatów. Ogólnie można powiedzieć, że w glebach tych glina zalega dość głęboko (około 1 m a często i głębiej), rzadziej zaś znajduje się bliżej powierzchni profilu (50 do 100 cm,). Gleby piaskowe gliniaste naglinowe występują prawie w całości jako piaski gliniaste lekkie naglinowe. Gleby wytworzone z gliny zwałowej obejmują dwa występujące obok siebie gatunki, tj. lekkie i średnie oraz ciężkie. Oba te gatunki charakteryzują się wyraźnie dość dużym spiaszczeniem w.erzchnich warstw. W obrębie typu bielicowego gleby te należą do rolniczo najlepszych. Zazwyczaj zalicza się je do III kl. bonitacyjnej, rzadziej do II lub IV. Wykazują odczyn kwaśny lub słabokwaśny. Wartości pH w w tych glebach wahają się około 5, z tendencją przekraczania tej cyfry. Węglan wapnia został w nich już dawno przemieszczony w głąb profilu. Wymagają wapno­ wania. Posiadają poziom próchniczny o miąższości około 20 do 25 cm. Zawartość próchnicy w tych poziomach jest rażąco mała, rzadko dochodzi do dwóch procent. W położeniach niższych gleby te wykazują dość często oglejenie w dolnych warstwach profilu glebowego. Gleby ciężkie wytworzone z gliny zwałowej występują bardzo rzadko, głównie w powiatach Choszczno i Myślibórz. W tabl. 2 gleby wytworzone z glin zwałowych są ujęte razem z glebami wytworzonymi z piasków naglinowych i zajmują w skali całego województwa około 33 % powierzchni. Gleby wytworzone z utworów pyłowych wodnego pochodzenia występują w bardzo m.ałęj ilości na terenie powiatu Ogólna charakterystyka gleb województwa szczecińskiego 97

Gryfino, Gryfice, Łobez i Pyrzyce. Gleby te nie różnią się wiele od gleb wytworzonych z gliny zwałowej, są tylko bardziej kwaśne, natomiast fizycz* ne właściwości mają zazwyczaj gorsze.

Gleby brunatne

Gleby brunatne wykształciły s:'ę zasadniczo na tych samych skałach co gleby bielicowe, z tą jednak różnicą, że były one zasobne w węglan wapnia i glinokrzemiany wapnia. Poza tym gleby te zostały ukształtowane przez lasy mieszane lub liściaste. Zajmują około 6% obszaru województwa. Odczyn ich jest słabo kwaśny, obojętny lub zasadowy. W głąb profilu glebowego pH zazwyczaj wzrasta, rzadziej utrzymuje się na tym samym poziomie. Wśród gleb tego typu wyróżniono następujące rodzaje i gatunki: A. Gleby wytworzone z piasków: — piaskowe gliniaste (tzw. szczerki). B. Gleby wytworzone z glin zwałowych: — lekkie i średnie, — ciężkie. C. Gleby wytworzone z utworów pyłowych wodnego pochodzenia: — lekkie i średnie. D. Gleby wytworzone z glin i iłów różnego pochodzenia: — średnie i ciężkie. Gleby piaskowe gliniaste mocne spotyka się rzadko, głów­ nie w powiatach Kamień, Pyrzyce i Szczecin. Stanowią dobre gleby, zwła­ szcza kiedy zawierają znaczniejszą domieszkę frakcji pyłowej. Odczyn mają zbliżony do obojętnego. Zazwyczaj zalicza się je do III kl. bonitacyjnej z uwagi na dobrze wykształcony poziom próchniczny i większą niż w ana­ logicznych glebach typu bielicowego zawartość próchnicy. Gleby wytworzone z glin zwałowych lekkie i śred­ ni e są w zasadzie podobne do takich samych gleb typu bielicowego. Od­ czyn ich pH« waha się od 6,3 do około 7. Odczyn z reguły wzrasta w głąb profilu, gdzie też często stwierdza się obecność węglanu wapnia. Poza tym gleby te wykazują lepsze fizyczne i biologiczne właściwości. Należą do II i III klasy bonitacyjnej. Zajmują około 5% terenu.. Gleby wytworzone z glin zwałowych ciężkie zajmu­ ją bardzo mały procent powierzchni województwa (około 0,1%). Gleby wytworzone z utworów pyłowych wodnego pochodzenia występują głównie w powiecie pyrzyckim i. stargardzkim. Zajmują około 0,5% terenu. Są glebami dobrymi lub bardzo dobrymi II i III kl. bonitacyjnej. Nie wykazują oglejenla. Posiadają dobre własności fizyczne. 7 98 Jozef Piszczek

Gleby wytworzone z glin i iłów różnego pochodzenia, prze­ ważnie średnie, rzadziej ciężkie, występują na-, bardzo małej powierzchni głównie w powiatach Gryfino i Stargard. Są dobrymi glebami przeważ­ nie Ilbkl. Wykazują oglejenie profilu.

Gleby bagienne

Na terenach woj. szczecińskiego występuje około 13% gleb typu bagien- nego. Wiąże się to przeważnie z bardzo małym spadkiem Odry i Rega- licy w ich górnych biegach, co stwarza warunki do zabagniania doliny. To samo zresztą odnosi się i do innych rzek, wpadających do Morza Bał­ tyckiego. Do zabagniania dolin rzecznych przyczyniają się także częste wiatry północne spiętrzające wodę (tzw. cofki). Bagienny proces glebo- twórczy, kształtujący te gleby, przejawia się najczęściej jako proces torfo­ twórczy, rzadziej jako proces murszotwórczy. W obrębie gleb typu bagien­ nego wyróżniono: A. Gleby torfowe wytworzone z torfów niskich, B. Gleby torfowe wytworzone z torfów wysokich, C. Gleby mułowo-bagienne, D. Gleby mułowo-torfowe, E. Kompleks gleb murszowych i torfiasto-mineralnych. Gleby torfowe wytworzone z torfów niskich zajmują około 11% powierzchni województwa. Największe powierzchnie zajmują one nad Zalewem Szczecińskim, Jeziorem Dąbskim i na Międzyodrzu. Na mniejszych powierzchniach spotyka się je w dolinach rzek Iny, Małej Iny i Płoni oraz w zabagnionych dolinach rzek wpadających do Morza Bał­ tyckiego. Poza tym gleby te są rozproszone na małych i bardzo małych powierzchniach na terenie całego województwa. Większość z nich wytwo­ rzyła się z torfów głębokich (niekiedy 9 m miąższości). Wykazują nad­ mierne uwilgotnienie i z reguły za wysoki poziom wody gruntowej. Mają odczyn zbliżony do obojętnego (pHw w granicach 6,5 do 7,3). Gleby torfowe wytworzone z torfów wysokich zlo­ kalizowane są w powiecie stargardzkim w miejscowości Reptowo. Poza tym stwierdzono ich obecność na basenach torfowych nad Zalewem Szcze­ cińskim. Gleby mułowo-bagienne występują na małych powierzch­ niach w zagłębieniach terenowych w większości powiatów, zajmują około 1% terenu województwa. Zbudowane są z namulów mineralnych lub z ma­ teriałów deluwialnych o różnym składzie mechanicznym. W zależności od stopnia uwilgotnienia i oglejenia mogą stanowić dobre lub bardzo /dobre gleby łąkowe. Ogólna charakterystyka gleb województwa szczecińskiego 99

Gleby mułowo-torfowe występują na Międzyodrzu. Zajmują około 0,3% obszaru województwa. Są to najczęściej gleby torfowe namu- Ione w wierzchnich warstwach materiałem próchnicznom,ineralnym, naj­ częściej próchnicznoilastym. Zlokalizowane są najczęściej w pobliżu nurtu Odry i Regalicy oraz łączących je kanałów. Gleby murslzjowe i torfiß s-tominer a. Ine występują za­ zwyczaj na obrzeżach gleb torfowych oraz na terenach nieco wyżej poło­ żonych. Podścielone są zazwyczaj piaskiem luźnym. Występują w kom­ pleksach z innymi glebami bagiennymi. Wartość rolnicza tych gleb jest niska. Zaliczane są do V i VI kl. bonitacyjnej.

Czarne ziemie

Na terenach woj. szczecińskiego spotyka się czarne ziemie różnego po­ chodzenia, a mianowicie: a) czarne ziemie wytworzone drogą ewolucji z gleb bagiennych na różnych utworach, b) utworzone z gliny zwałowej najczęściej marglistej, wykształcone przez proces darniowy pod wpływem wody grun­ towej (w położeniach niższych i płaskich) oraz bezwpływu wody grun­ towej (w położeniach wyższych). Czarne ziemie występują jako dwa podtypy, tj. jako czarne ziemie wła­ ściwe i czarne ziemie zdegradowane. W obrębie czarnych ziem wyróżniono następujące rodzaje i gatunki: A. Czarne ziemie wytworzone z piasków, lekkie, B. Czarne ziemie wytworzone z glin i iłów — średnie iciężkie, C. Czarne ziemie wytworzone z utworów pyłowych pochodzenia wod­ nego — lekkie i średnie. Czarne ziemie wytworzone z piasków, lekkie spotyka się na małych i bardzo małych powierzchniach w zagłębieniach tereno­ wych, prawie we wszystkich powiatach. Przypominają one podmokłe pias­ ki próchniczne. Są glebami słabymi V i VI kl. bonitacyjnej (rzadko IV). W przypadku czarnych ziem, ornych wykazują często duże zachwaszczenie perzem. Czarne ziemie wytworzone z glin i iłów występują na największej powierzchni w powiecie pyrzyckim. Wykształciły się tu na ma­ teriałach gliniastych i ilastych pochodzenia jeziornego. Poza kompleksem czarnych gleb pyrzyckich występują na kilku małych powierzchniach w pow. gryfickim oraz na bardzo małych powierzchniach w pow. kamień­ skim, stargardzkim i szczecińskim. Te czarne ziemie wykształciły się na glinach zwałowych. Jedne i drugie należą do bardzo dobrych gleb pszen- IDO Jozef Piszczek mHroraczanych najczęściej II klasy. Wykazują często oglejenie. Odczyil ich jest przeważnie zasadowy lub obojętny. Czarne, ziemie wytworzone z utworów pyłowych Występują w kompleksie czarnych ziem pyrzyckich. Zlokalizowane są na zachód od jeziora Miedwie i na północ od jeziora Płoń. Wytworzyły się z jeziornych osadów pyłowych. Nie wykazują zazwyczaj oglejenia, gdyż poziom wody gruntowej zalega w nich dość głęboko. Są bardzo dobrymi glebami pszenno-buraczanymi, najczęściej drugiej klasy bonitacyjnej.

Mady

Mady jako gleby wykształcone na osadach rzecznych występują tylko na terenie powiatu Chojna w dolinie rzeki Odry. Wykształcone są jako mady piaszczyste oraz mady lekkie i średnie. Ich wartość rolnicza kształ­ tuje się w zależności od składu mechanicznego i stopnia uwilgotnienia od II do Y Id. bonitacyjnej.

STRESZCZENIE

Autor podaje w zarysie inwentaryzację gleb woj. szczecińskiego oraz ogólną charakterystykę najważniejszych rodzajów i gatunków gleb.

«LITERATURA

[lj В ii 1 o w K.: Die W.ald'- uind Ackerböden Noirdost Deutschlands. Dohrnia.na. Bd 13, Stetrn, 1954. [2] Biilow K.: Deutschlands Wald- .und Ackerböden, Benlin, 1936. [3] Borowiec S.: Gleby wysoczyzn i wyniesień o,kolie Szczeciina. Zeszyły Na>ukowe WSR Szczecin, ar 1, 1958. [4] Dobrzański В.: Reg,radacj;a bielicowych gleb lessowych. Annales UMCS, Lub­ lin, 1947. [5] D eecik -elW .: Geologie voin iPommer.n. Berlin, 1907. [6] Lencewic,z S.: Geoigraifia fizyczna Polski. PW'N 1955, 'Wlairszawa. [7] M apa gleb Polaki 1:300 000, arikusz Szczecin, IUNG 1957, Warszaw;* [8] M apa gleb Polski 1:300 000, arkusz Kołobrzeg, IU.NiG 1957, W arszawa. [9] M apa 'gleb iPolski 1:300.000, arkusz Zbąszyń, IUNG 1957, Wa.rszaw-a. [10] Maipa gleb Polski 1:1000 000, pod red. J. Tomaszewskiego, IUNG 1950, 'Warszawa. U l] !Maipa gleb Poilsikii 1:1.000000, pod red. A. Musierowicza, IUNG, 1959, iWairszawa. 1’2] 'Mapa geologiczna Polski 1:300 000, arkusz Szczecin, Warszawa, 1954. [13] M apa geoloigiczoia Polski 1:300 000, arkusz Kołobrzeg, Wa.rszaw.a, 1954. [14] Mapa igeologiczna Polski 1:300.000, airkiusz Zbąszyń, Wairszawa, 1954. [15] IM i e c,z y ń sik i T.: Gleby ziem odzyskanych. S

[18] Prawdzie K.: Próba -rejonizacji klimatyczinej województwa szczecińskiego. Zjazd Pol. Tow. Geograf., Szczecin 1955 (ireferat). [19] Terlikowski F., К w i -n i clh i d z e М.: Mapa gleboiznawcza województwa szcze­ cińskiego 1:1 000 000. Roczn. Glebozn., t. I, 1950. [20] Tomaszewski J.: Uwagi krytyczne odnośnie systematyki gleb Polski. Roczn. Glebozn,, .t. III, 1954.

И. ПЙЩЕК

ОБЩАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА ПОЧВ ЩЕЦИНСКОГО ВОЕВОДСТВА

Кафедра Почвоведения Щецинской Высшей Сельскохозяйственной Школы

Резюме Автором дается очерк инвентарной описи почв Щецинского вое­ водства и общая характеристика наиболее распространённых видов и разновидностей почв.

J. PISZCZEK

A GENERAL CHARACTERISTIC OF THE SOILS OF THE SZCZECIN VOIVODESHIP

Chair o.f Soil Science, College of Agriculture, Szczecin

S u m m а г у Author gives a survey of the soils of the Szczecin voivodeship and a ge­ neral characteristic of the main soil types and kinds.