Kwartalnik Górowski Nr 61

Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

I Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

SPIS TREŚCI

Kamil Kutny: Członkowie górowskiego PSL (Mikołajczykowskiego) ...... s. III Mirosław Żłobiński: Od kuźni do Spółdzielni Pracy Produkcyjno-Handlowej ...... s. VIII Mirosław Żłobiński: Niby-Wybory 1954 ...... s. XIII Kronika Amatorskiego Klubu Filmowego „Profil” cz. VI ...... s. XXX Mirosław Żłobiński: Ludowe Zespoły Sportowe po 1975 r...... s. XXXVII Stanisław Żyjewski: Sportowe początki ...... s. XLIV Spotkanie „Bohaterowie obok nas” – Góra, 23 marca 2018 ...... s. XLVIII

♣ ♣ ♣ ♣ ♣ ♣ ♣

ISSN 1733-8654

II Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

CZŁONKOWIE GÓROWSKIEGO PSL (MIKOŁAJCZYKOWSKIEGO)

Dzieje Polskiego Stronnictwa Ludowego są ściśle związane ze Stronnictwem Lu- dowym, które było jedną z partii tworzących rząd emigracyjny. Sytuacja zmieniła się, kiedy do kraju powrócił Stanisław Mikołajczyk i stał się faktycznym liderem stronnictwa. Zdecydował on o rozłamie i utworzeniu Polskiego Stronnictwa Ludowego. Większość działaczy, a w ślad za nimi szeregowych członków, zaczęła masowo porzucać szeregi SL, by wstąpić do nowo utworzonego PSL1. Brak wzmianek o działalności PSL w powiatach: żarskim, wołowskim, strzelińskim i górowskim do końca 1945 r. nie pozwala na udzielenie odpowiedzi, czy stronnictwo to prowadziło jakąkolwiek działalność na tych terenach2. Tymczasowy Zarząd Miejski PSL w Górze, jak podaje J. R. Sielezin, powstał 10 lutego 1946 r. i poinformował o swojej działalności tutejsze UB. Na pierwszego prezesa wybrano Leona Kosteckiego, II wice- prezesem został Józef Liskiewicz, sekretarzem – Zygmunt Obertyński, skarbnikiem – Eugeniusz Zwieszchanowski. W dokumentach bezpieki występują również jako człon- kowie zarządu powiatowego, nie ma natomiast podanej dokładnej daty powstania struk- tur partyjnych3. Dzięki obszernej teczce operacyjnej4 przechowywanej w zbiorach archiwum IPN we Wrocławiu wytworzonej przez PUBP w Górze znamy nazwiska większości człon- ków PSL w Górze oraz członków zarządu w poszczególnych miejscowościach. Na pierwszej karcie podpisanej przez jednego z ubeków – Bolesława Zezyka z Referatu V PUBP czytamy: […] mając na uwadze doniosłość znaczenia Obiektu „Polskiego Stronnictwa Lu- dowego”, ktu[ó]re znajduje się w mieście Góra Plac Wolności [4]. […] Postanowił [PUBP] zaprowa- dzić sprawę na Obiekt i nadać jej Kryptonim „Fajtłapa” 5. Nie jest znana dokładna liczba wszystkich członków PSL w powiecie górowskim. Szacuje się, że do referendum czerwcowego z 1946 r. było silnym stronnictwem poli- tycznym. Kronika Miasta Góra podaje informację, że w tym samym roku (bez podania miesiąca) członków było ok. 18006. W dokumencie wytworzonym przez bezpiekę 15 września 1946 r. podana jest liczba 450 członków, działających w 12 kołach gminnych i gromadzkich7, a w całym powiecie ok. 22 koła8. Przyczyn rozwiązania PSL było

1 M. Ordyłowski, PSL na Dolnym Śląsku 1945-1949, [w:] PSL w realiach społeczno-politycznych Dolnego Śląska w drugiej połowie lat czterdziestych XX w., Wrocław 2008, s. 26. 2 J. R. Sielezin, Polskie Stronnictwo Ludowe na Dolnym Śląsku w latach 1945-1949, Wrocław 2000, s. 63, 65. 3 Tamże, s. 77. IPN Wr, 032/469. 4 Sprawa Obiektowa (SO) – kategoria spraw operacyjnych […]. Wszczynana była w celu rozpracowywania „wrogiej działal- ności”. Zakładano je także w celu ochrony operacyjnej zagrożonych „wrogą działalnością” instytucji i organizacji, zjazdów i konferencji naukowych z udziałem osób z krajów niekomunistycznych, uroczystości i akcji organizowanych przez związki wyznaniowe i inne organizacje. Oprac. Ł. Kamiński, Lingua securitas, [w:] Wokół teczek bezpieki, Kraków 2015, s. 407. 5 IPN Wr 032/469, k. 3. 6 Kronika Miasta Góra, przechowywana w Bibliotece Miejskiej. Szerzej o górowskim PSL zob. M. Żłobiński, Polskie Stronnic- two Ludowe, [w:] Powiat górowski w czasie II wojny światowej i w pierwszych latach powojennych, pod red. K. Kutnego, Góra – Wąsosz 2016, s. 131-134. 7 IPN Wr 032/469, k. 4. 8 IPN Wr 032/469, k. 321.

III Kwartalnik Górowski 61/2017-2018 wiele: działania bezpieki, praca agenturalna, nierówne traktowanie przez komunistów (PPR), szykany, wchłanianie do innych partii, ograniczenie działalności politycznej i inne.

Deklaracja członkowska majora Józefa Boska9 Źródło: IPN Wr 032/469, k. 71

21 marca 1947 r. szef PUBP w Górze chor. Jan Przybylski10 przesłał do WUBP we Wrocławiu pismo, z którego dowiadujemy się o zakończeniu działalności PSL w Górze. Zawarto w nim pismo (do UB przesłane 31 grudnia 1946 r.) jednego z prezesów J. Li- skiewicza: Niniejszym oświadczam, że na zebraniu Powiatowego Zarządu PSL w osobach Obertyń- skiego Zygmunta, Go[ó]raja J[ózefa], Bernesa i Liskiewicza Józefa, w dniu 28.12.1946 r. zrzekam się stanowiska II wiceprezesa w/w Zarządu ponieważ nie widzę racji bytu, gdyż prezes Kostecki Leon wyjechał w niewiadomym kierunku. I wiceprezes Truskolaski Marian przeszedł do PPS a członkowie gromadnie zapisują się do Stronnictwa Ludowego. W/w na zebraniu nie sprzeciwili się. W związku z powyższym przestałem pełnić funkcję prezesa i nie biorę udziału czynnego w pracach PSL11. Urząd

9 Józef Bosek – ur. 26.06.1887 r. w Pokomii k. Strzyżowa woj. lwowskie. Zmarł 18.02.1967 r. w Górze Śląskiej. Pseudonimy: Franciszek, Julian, Marian. Major artylerii. Od 1946 r. Komendant Dolnośląskiego Eksterytorialnego Inspektoratu WiN Lwów. Dwukrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych i Srebrnym Krzyżem Zasług z Mieczami. W 1989 r. ekshumowany i przeniesiony na cmentarz Osobowicki we Wrocławiu. Więcej informacji na: http://www.dws-xip.pl/PW/bio/b22.html. 10 https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/111359. 11 IPN Wr 032/469, k. 30.

IV Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

Bezpieczeństwa nie zapomniał jednak o byłych działaczach ludowych. Czołowi człon- kowie byli dalej inwigilowani. Sporządzono dokładne listy byłych członków PSL (z da- tami dziennymi), kiedy przeszli do innych partii.

Rezygnacja z członkostwa w PSL Mikołaja Sokołowicza złożona w PUBP z powodu „sprowadzenia na złą drogę” Źródło: IPN Wr 032/469, k. 114

Poniżej wykaz Kół Zarządu Polskiego Stronnictwa Ludowego w powiecie górow- skim (pisownia oryginalna): 1. Wąsosz (powołanie 13.01.1946 r.): Prezes: Edward Omielski Wiceprezes: Jan Frank (kierownik szkoły) Sekretarz: Wojciech Gadek Skarbnik: Franciszek Wawrzyniak 2. Czernina (22.02.1946 r. g. 17:00): Prezes: Mieczysław Macutkiewicz Sekretarz: Karol Kazik Skarbnik: Janina Brylinska 3. Grabowno (31.03.1946 r.): Prezes: Józef Rokoszewski Wiceprezes: Ignacy Wielochowski Sekretarz: Rudolf Turbian Skarbnik: Antoni Formorowski 4. Sławęcice (12.05.1946 r.): Prezes: Henryk Brojanowski Wiceprezes: Jan Sitnik Sekretarz: Kazimierz Małkiewicz Skarbnik: Jan Górski

V Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

5. Konradowo [Wroniniec] (30.06.1946 r.): Prezes: Mikołaj Duchno Wiceprezes: Jan Wilk Sekretarz: Władysław Łęgowy Skarbnik: Ludwik Domański 6. Miechowiec [Miechów] (10.03.1946 r.): Prezes: Jan Załubski Wiceprezes: Michał Kaczor II Wiceprezes: Ludwik Langiewicz Sekretarz: Józef Biegaj [Biega] Skarbnik: Józef Kaczmarek 7. Gola (10.03.1946 r.): Prezes: Michał Skorecki Wiceprezes: Jan Skorecki II Wiceprezes: Franciszek Zieliński Sekretarz: Zygmunt Kiz[k]lewski Skarbnik: Antoni Zawadzki 8. Stara Góra (5.05.1946 r.): Prezes: Antoni Ciach Wiceprezes: Franciszek Gwoździk II Wiceprezes: Jan Kaczanowicz Sekretarz: Franciszek Stępień Skarbnik: Wiktor Binkol 9. Gajków [Strumienna] (21.07.1946 r.): Prezes: Karol Ślepecki Wiceprezes: Stanisław Rachowski Sekretarz: Anna Hołownia Skarbnik: Tadeusz Pończocha 10. Chróścina (29.08.1946 r.): Prezes: Antoni Kucharczyk Wiceprezes: Stanisław Gaździuk Sekretarz: Jan Juszkow Skarbnik: Jan Wotowicz 11. Sietejowo [Radosław] (8.06.1946 r.): Prezes: Władysław Krasnodębski Wiceprezes: Stefan Podgórski Sekretarz: Jan Szmędzik Skarbnik: Leon Holha 12. Wioska (16.06.1946 r.): Prezes: Marian Hałajewski Wiceprezes: Jan Pitura Sekretarz: Piotr Fiedorow Skarbnik: Michał Błaszkiewicz

VI Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

13. Wielki Rudziczyn [Rudna Wielka] (zebranie zakończono o 18:30 odśpie- waniem Roty 21.02.1946 r.): Prezes: Michał Starczewski Wiceprezes: Wincenty Wajs II Wiceprezes: Henryk Sienkiewicz Sekretarz: Franciszek Jurko[w] Skarbnik: Stanisław Konczal 14. Zaułek [Sułów Mały] (22.02.1946 r.): Prezes: Franciszek Indyk Wiceprezes: Antoni Plewka II Wiceprezes: Aleksander Szymczak Sekretarz: Stanisław Migdał Skarbnik: Piotr Szymczak 15. Wiklina (9.03.1946 r.): Prezes: Piotr Kokot Wiceprezes: Jakub Stankiewicz II Wiceprezes: Stefan Gładki Sekretarz: Jan Zambowski Skarbnik: Stanisława Sikorska 16. Czarnoborsko (16.06.1946 r.): Prezes: Jan Michalski Wiceprezes: Józef Woźniak Sekretarz: Apolinary Osinkowski Skarbnik: Mateusz Kurpiel 17. Czechin [Czechnów] (20.08.1946 r.): Prezes: Kazimierz Niedźwiecki Wiceprezes: Marcin Pakuła II Wiceprezes: Józef Górski Sekretarz: Bronisław Janicki Skarbnik: Wacław Karaś

Kamil Kutny

♠ ♠ ♠ ♠ ♠ ♠ ♠

VII Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

OD KUŹNI DO SPÓŁDZIELNI PRACY PRODUKCYJNO-HANDLOWEJ

Początki tej firmy sięgają września 1948 r. Wtedy w miejscu starej kuźni przy ul. Armii Czerwonej 13 powstał zakład o nazwie Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” – Ośrodek Maszynowy, zatrudniający kilkunastu pracowników (traktorzy- stów, kołodziei, ślusarzy), którzy głównie zajmowali się kuciem koni i okuwaniem wo- zów drewnianych. Funkcję kierownika pełnił Edward Bachurski1. 1 lutego 1952 r. uchwałą Centralnego Związku Spółdzielczego „Samopomoc Chłopska”2 utworzono Zakłady Remontowo-Montażowe oddział Góra Śląska, wykorzy- stując byłe warsztaty Spółdzielczego Ośrodka Maszynowego3. Zakład wielokrotnie prze- chodził reorganizacje i zmieniał nazwę, ale zawsze był związany z „Samopomocą Chłopską”. Uwidoczniało się to nawet w nazwie4: Wojewódzki Związek Gminnych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”, Zakład Remontowo-Montażowy we Wrocławiu, Oddział Remontowo-Montażowy w Górze Śląskiej, ul. Armii Czerwonej 15. Wykonywane roboty zależały od potrzeb w ramach pionu „Samopomocy Chłop- skiej”. W 1952 r. w związku z tym, że w skład zakładu wszedł warsztat SOM-u, przystą- piono do remontu maszyn rolniczych potrzebnych w wiosennych siewach. Z braku nowych części posługiwano się starymi, które przy pomocy spawania, toczenia i obra- biania wykorzystywano do remontu siewników. W podobny sposób remontowano maszyny żniwne i omłotowe. W czasie żniw zorganizowano brygady techniczne, które w polu usuwały awarie. W czerwcu warsztaty po SOM-ie przydzielono do Państwowego Ośrodka Maszynowego, tym samym zaprzestano remontów maszyn rolniczych5. Od maja 1952 r. na polecenie zarządu głównego „Samopomocy Chłopskiej” w Warszawie zorganizowano brygady budowlane, które remontowały magazyny zbożo- we. Górowski zakład wykonywał te prace w czterech powiatach: Góra Śląska, Milicz, Wołów i Lubin (Irządze, Przywsie i Sułów w powiecie milickim, Krzelów w powiecie wołowskim); ponadto wspomagali podobny zakład w Kłodzku, któremu brakowało ludzi, budując magazyny „pasz słomiastych” w Bierutowie w powiecie oleśnickim i w Szczytnie w powiecie kłodzkim. Dodatkowo górowscy budowlańcy wyremontowali sklepy w Czerninie i w Rudnie, punkt zlewu mleka w Rudnie i gospodę w Jemielnie6. Na przełomie 1952 i 1953 r. zakład był nastawiony na roboty remontowo- budowlane oraz w ramach robót mechanicznych wykonywano drobne naprawy transportu konnego7.

1 Opracowanie Eugeniusza Wołowicza z 1992 r. (kserokopia w posiadaniu Autora). 2 W oryginale „Centralny Związek Spółdzielczy Samopomoc Chłopska” (APW: PMRN Góra Śląska 29 s. 199). 3 APW: PMRN Góra Śląska 29 s. 199 („Sprawozdanie opisowe z działalności Zakładów Remontowo-Montażowych Od- dział Góra Śląska za okres od dnia 1.2. do 31.12.1952 r.”; s. 199-200); PPRN Góra Śląska 115 s. 16 („Sprawozdanie opisowe z działalności Zakładów Remontowo-Montażowych Oddział Góra Śląska za okres od dnia 1.2. do 31.12.1952 r.”). 4 APW: PMRN Góra Śląska 29 s. 199 (odpis z pieczątki). 5 APW: PPRN Góra Śląska 115 s. 16. 6 APW: PPRN Góra Śląska 115 s. 16. 7 APW: PPRN Góra Śląska 115 s. 16.

VIII Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

Zakłady Remontowo-Montażowe początkowo zatrudniały 24 pracowników. W miarę zwiększenia zadań produkcyjnych rosło zatrudnienie – w lipcu już 50. Mogliby zatrudnić więcej osób, ale brakowało chętnych8. W 1954 r. zorganizowano oddział budowlany we Wrocławiu, który miał wykony- wać prace budowlane na terenie całego województwa wrocławskiego w pionie Centrali Rolniczych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”. Zmienił się profil działalności w Gó- rze. Dostosowano go do produkcji kół do wozów chłopskich typu Kopalniak nr 2 i po- mostów do ładowania trzody chlewnej i bydła. Wtedy zwolniono murarzy, cieśli i dekarzy, a na ich miejsce przyjęto kołodziei. Nadal też wykonywano usługi mechanicz- ne dla jednostek „Samopomocy Chłopskiej” i drobne usługi dla spółdzielni produkcyjnych i chłopów indywidualnych. Wtedy zakład zatrudniał 37 pracowników produkcyjnych i 7 umysłowych9.

Pracownicy zakładu (lata 40.) Zdjęcie udostępnili państwo Kazińcowie

Początkowo miał wykonywać jedynie roboty na wewnętrzne potrzeby Powiatowe- go Związku Gminnych Spółdzielni. Od 1955 z uwagi na brak robót i nierentowność przyjmował zamówienia od wszystkich jednostek gospodarczych i chłopów indywidualnych. Głównie zajmowano się wytwarzaniem wozów z gumowymi kołami10, ponadto stołów do suszenia skór, kiosków, ramek do suszenia kafli; dodatkowo świadczono usługi polegające na remontach wozów, maszyn i narzędzi rolniczych, urządzeń drukar-

8 APW: PPRN Góra Śląska 115 s. 16. 9 APW: PMRN Góra Śląska 29 s. 199-200. 10 W oryginale „wozy gumowe” (APW: PPRN Góra Śląska 1297 s. 27).

IX Kwartalnik Górowski 61/2017-2018 skich i budowlanych, itp. W 1958 r. podjął się remontu mieszkań w budynkach przy ul. Żeromskiego 2 i Świerczewskiego 23, które mieli zasiedlić pracownicy zakładu11. W 1958 r. Zakłady Remontowo-Montażowe zatrudniały 39 osób, w tym 31 robot- ników, 2 pracowników administracyjnych, 3 inżynierów i 3 nieprodukcyjnych; robotnicy to: 4 kowali i 4 pomocników, 7 ślusarzy, 9 stolarzy, 5 kołodziei, 2 tokarzy12. W 1960 r. planowano budowę hali produkcyjnej, co pozwoliłoby rozszerzyć produkcję i zwiększyć zatrudnienie o 20 osób, ale nie udało się tych planów zrealizować. W 1958 r. podlegał Zakładom Remontowo-Montażowym CRS „Samopomoc Chłopska” we Wrocławiu. Wkrótce to się zmieniło, Zakłady Remontowo-Montażowe bowiem z dniem 1 stycznia 1961 przejął Powiatowy Związek Gminnych Spółdzielni13. Od lat 50. do 28 kwietnia 1964 r. zakładem kierował Lucjan Mycka, w tym dniu bowiem został wybrany na stanowisko przewodniczącego Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Górze14. 1 czerwca 1964 r. funkcję dyrektora objął jego wieloletni zastępca Zdzisław Podwiński15. W 1966 r. Zakład Produkcyjno-Remontowo-Usługowy (zmiana nazwy) prowadził działalność produkcyjną i usługową, m.in. przerabiał materiały drzewne do produkcji beczek eksportowych, pawilonów sklepowych oraz inne asortymenty16. 1 lipca 1970 r. do górowskiego przedsiębiorstwa został przyłączony Zakład Usług Remontowo-Budowlanych z Wąsosza i powstał Zakład Produkcyjno-Budowlano- Montażowy w Górze. Wybudował m.in. ciastkarnię i pawilon handlowy dla GS-u Góra, MBM17 w Czerninie i Sławęcicach, ośrodek zdrowia w Rudnej Wielkiej. Produkował drewniane pawilony handlowe, palety drewniane dla „Mery” we Wrocławiu oraz kiesze- nie metalowe dla WSK Wrocław18. Kolejnymi dyrektorami byli Kazimierz Bartkowiak i Kazimierz Idczak (1973-1975). W tym czasie wybudowano piekarnie w Czerninie i Wąsoszu oraz ośrodek wypoczynkowy w Ryczeniu19. Zakład Produkcyjno-Budowlano-Montażowy w połowie lat siedemdziesiątych prowadził działalność w zakresie usług remontowo-budowlanych, produkcji drzewnej i produkcji wyrobów betonowych. W ramach prac budowlanych budował restaurację dla Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” w Górze, późniejsza restauracja „Parko- wa” (rozpoczęcie w listopadzie 1974 r., planowe zakończenie w 1975 r.), Dom Usług Bytowych Wąsosz (początek sierpień 1974, planowe zakończenie wrzesień 1975), pawilon handlowy w Jemielnie (początek listopad 1974, planowe zakończenie lipiec 1975). W 1975 r. rozpoczęto budowę zajezdni Spóldzielni Transportu Wiejskiego w Górze (marzec 1975), mieszalni pasz w Wąsoszu, Wiejskiego Domu Towarowego w Górze (stoi bezpośrednio przy obecnej ul. Dworcowej) i magazyn materiałów budowlanych w Wą-

11 APW: PPRN 1297 s. 27, 88 (16 kwietnia 1958 r.) 12 APW: PPRN 1297 s. 88 (16 kwietnia 1958 r.) 13 APL: KP PZPR Góra Śląska 40 s. 465 14 APL: PMRN Góra Śląska 13 s. 90. 15 Opracowanie Eugeniusza Wołowicza z 1992 r. (kserokopia w posiadaniu Autora). 16 APW: PPRN Góra Śląska PPRN 218 s. 40. 17 Międzykółkowa Baza Maszynowa. 18 Opracowanie Eugeniusza Wołowicza z 1992 r. (kserokopia w posiadaniu Autora). 19 Opracowanie Eugeniusza Wołowicza z 1992 r. (kserokopia w posiadaniu Autora).

X Kwartalnik Górowski 61/2017-2018 soszu. Wymienione budowy rozpoczęto w lipcu 1975 r. Ponadto budowano dom miesz- kalny w Górze i dom nauczyciela w Jemielnie20. Od 1 lipca 1975 r. jednostka ponownie zmieniła nazwę na Wojewódzki Związek Gminnych Spółdzielni – Zakład Inwestycji i Budownictwa w Lesznie – Oddział Budow- lano-Montażowy w Górze. Pod skrótem OBM do dziś wiele osób pamięta ten zakład. Wtedy wykonał następujące inwestycje: wytwórnie wód gazowanych w Górze i we Wschowie, ukończył budowę bazy dla Spółdzielni Transportu Wiejskiego w Górze, magazyn budowlany dla GS Góra, ukończył budowę przyszłej restauracji „Parkowa”, stację niskiego chłodzenia w Pakosławiu, kwaszarnię kapusty w Rawiczu, zajazd turystyczny w Miejskiej Górce oraz jałowniki21. Funkcję dyrektora sprawował Stefan Jankowiak do czasu odejścia do pracy w KM- G PZPR na stanowisko I sekretarza, po nim stanowisko objął Eugeniusz Wołowicz (od 1 stycznia 1982 r.), wcześniej zastępca ds. technicznych22. W pierwszej połowie lat 80. zakład stał się przedsiębiorstwem budowlanym i funk- cjonował pod nazwą Zakład Budownictwa Wojewódzki Związek Spółdzielni Rolniczych „Samopomoc Chłopska”23. Wówczas budował zajazd turystyczny w Miejskiej Górce, domki jednorodzinne dla spółdzielni mieszkaniowej, której członkami byli pracownicy zakładu, budynek administracyjno-socjalny dla spółdzielni mieszkaniowej w Górze, silo- sy i drogi w Witoszycach, blok dla ZOZ-u w Górze, kwaszarnię kapusty oraz zajął się adaptacją budynku dla Wielobranżowej Usługowej Spółdzielni Pracy w Górze i budynku dla straży pożarnej w Górze. W tym czasie Zakład Budownictwa dla własnych potrzeb wzniósł budynek administracyjno-socjalny (rozpoczęcie w styczniu 1982 r., planowane zakończenie w czerwcu 1984 r.)24. W drugiej połowie lat 80. Zakład Budownictwa zajmował się budową bloku 20-rodzinnego dla spółdzielni mieszkaniowej, bloku 40-rodzinnego dla spółdzielni mieszkaniowej przy GS w Górze i bloku 36-rodzinnego dla nadleśnictwa, budynku administracyjno-socjalnego w Górze przy ul. 1 Maja, banku w Niechlowie, budynku administracyjno-socjalnego dla WUSP w Górze, adaptacją budynku dla straży pożarnej w Górze, sklepu do produkcji rolnej dla GS w Górze, łącznika między budynkami i wiaty dla „Mery” w Górze, rozbudową szkoły w Glince, uzbrojeniem terenu przy ul. Leśnej, magazynu zbożowego dla GS w Wąsoszu, centrali automatycznej w Górze, dwóch skle- pów dla GS Łękanów oraz docieplaniem bloków dla spółdzielni mieszkaniowej25. W 1986 r. w firmie pracowało 176 osób, ponadto w zakładzie uczniowie odbywali praktyczną naukę zawodu stolarza, elektryka, hydraulika, malarza i mechanika samocho-

20 APW: UP Góra 54 s. 35-36 („Informacja Zakładu Produkcyjno-Budowlano-Montażowy [?] w Górze w zakresie planowa- nych zadań produkcyjno-inwestycyjnych w 1975 r.”; s. 35-37). 21 Opracowanie Eugeniusza Wołowicza z 1992 r. (kserokopia w posiadaniu Autora). 22 Opracowanie Eugeniusza Wołowicza z 1992 r. (kserokopia w posiadaniu Autora). Więcej o osobie E. Wołowicza – Jerzy Maćkowski, Eugeniusz Wołowicz, „Przegląd Górowski” 2016 nr 6 s. 7, il. 23 APL: KM-G PZPR Góra 29 s. 262 (pismo z 9 października 1983 r.). Nazwa zaczerpnięta z pieczątki. 24 APL: KM-G PZPR Góra 29 s. 262. 25 APL: KM-G PZPR Góra 33 s. 107 (pismo z 12 lutego 1987 r.); opracowanie Eugeniusza Wołowicza z 1992 r.

XI Kwartalnik Górowski 61/2017-2018 dowego26. Pod koniec 1989 r. zatrudniano 173 osoby, a pod koniec lutego 1990 r. – 16427. 1 października 1990 r. w związku z likwidacją WZGS-ów na bazie zakładu budownictwa powstała Spółdzielnia Pracy Produkcyjno-Handlowa, która chciała świadczyć usługi budowlano-remontowe. Inicjatorami jej powstania byli pracownicy, którzy po wniesieniu udziałów i wykupieniu majątku za pieniądze z kredytu bankowego stali się członkami spółdzielni. Na stanowisko prezesa wybrano dotychczasowego dyrektora E. Wołowicza28. Szczególnie trudna sytuacja powstała w 1992 r., m.in. wynagrodzenie pracownikom wypłacano w formie zaliczek, co spowodowało, że 1 czerwca 1993 r. została postawiona w stan likwidacji. Funkcję likwidatora powierzono Eugeniuszowi Wołowiczowi29. Jesz- cze wcześniej, bo 31 maja większość pracowników otrzymała wypowiedzenia, pozostało 15, którzy zajęli się likwidacją spółdzielni. Przez kilka lat byli pracownicy starali się odzy- skać niewypłacone należności30.

Mirosław Żłobiński

♦ ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ ♦

26 APL: KM-G PZPR Góra 33 s. 106. 27 „Stan zatrudnienia w uspołecznionych zakładach pracy na terenie Miasta i Gminy Góra wg stanu na dzień 1989-12-31 i wg stanu na dzień 1990-02-28”. Sporządziła go Danuta Wiśniewska, kierownik Referatu Zatrudnienia i Spraw Socjalnych w Urzędzie Miasta i Gminy w Górze. 28 Opracowanie Eugeniusza Wołowicza z 1992 r. 29 (l), Czy uda się przerwać proces likwidacji? „ABC” 1993 nr 78 s. 3. 30 L. Moskal, Wydłużone umieranie, „ABC” 1994 nr 51 s. 6.

XII Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

NIBY-WYBORY 1954

Po ogłoszeniu ustawy ordynacja wyborcza do rad narodowych z dnia 25 września 1954 r. PPRN, KP PZPR i PK FN w Górze Śląskiej1 przystąpiły do przygotowania wy- borów. Okręgi i obwody. Komisje wyborcze. 3 października 1954 r. uchwałą nr 153/54 PPRN podzieliło teren powiatu na 6 okręgów wyborczych dla wyborów do PRN (dwa w Górze Śląskiej, w Rudnej Wielkiej, Wąsoszu, Sicinach i Luboszycach). 8 października 1954 r. PPRN podjęła uchwałę nr 162/54 w sprawie ustalenia ilości, granic i numerów obwodów głosowania oraz siedzib obwodowych komisji wyborczych (5 na terenie Góry Śląskiej i 17 w każdej projektowanej Gromadzkiej Radzie Narodowej). Wyznaczono lokale przeznaczone do urzędowania komisji wyborczych oraz lokale wyborcze. Do przeprowadzenia tych niby-wyborów powołano: - Powiatową Komisję Terytorialną; - Miejską Komisję Terytorialną; - 6 Okręgowych Komisji Wyborczych do PRN; - Okręgową Komisję Wyborczą dla wyborów do Gromadzkich Rad Narodowych; - 4 Okręgowe Komisje Wyborcze do wyborów do MRN; - 22 Obwodowe Komisje Wyborcze. Powiatową Komisję Terytorialną powołano 6 października 1954 r. uchwałą PPRN nr 155/54. Na jej czele stanął Michał Krugliński jako przewodniczący, jego zastępcą zo- stał Kazimierz Ozimiński, a funkcję sekretarza pełnił Edward Baranowski, w skład komisji weszło jeszcze 9 członków. W tym samym dniu powołano Miejską Komisję Terytorialną z Marianem Zdrzewielskim jako przewodniczącym, Antonim Szendrykiem jako zastępcą, Stanisławem Wojciechowskim jako sekretarzem i z 7 członkami2. 6 paź- dziernika 1954 r. PPRN podjęło uchwałę nr 159/54 o utworzeniu Okręgowej Komisji Wyborczej dla wyborów do Gromadzkich Rad Narodowych. Jej skład to: Jan Kończal – przewodniczący, Stanisław Włodarski – zastępca, Leokadia Nosal – sekretarz i 4 człon- ków3. PPRN zorganizowało 17 października szkolenie przewodniczących Okręgowych Komisji Wyborczych, a 24 października – szkolenie przewodniczących i sekretarzy Obwodowych Komisji Wyborczych4. 18 listopada PPRN urządziło odprawę przewodniczących rad narodowych, na któ- rej oceniono dotychczasową pracę oraz informując jak ma wyglądać przygotowanie lokali wyborczych5. 25 listopada przeprowadzono we Wrocławiu szkolenie członków PPRN odpowiedzialnych za szkolenie obwodowych komisji wyborczych. 26 listopada szkolono

1 W dokumentach, z których korzystałem, konsekwentnie używano nazwy Góra Śląska. 2 APW: PPRN Góra Śląska 284 s. 125. 3 APW: PPRN Góra Śląska 284 s. 130. 4 APW: PPRN Góra Śląska 6 s. 19 („Informacja Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Górze Śląskiej z dotychczasowych prac przygotowawczych do wyborów do rad narodowych”). 5 APW: PPRN Góra Śląska 6 s. 19 („Informacja Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Górze Śląskiej z dotychczasowych prac przygotowawczych do wyborów do rad narodowych”).

XIII Kwartalnik Górowski 61/2017-2018 przewodniczących i sekretarzy terytorialnych komisji wyborczych, a 28 listopada – szkolenie przewodniczących i sekretarzy okręgowych komisji wyborczych dla wyborów GRN6. 28 listopada w sali konferencyjnej PPRN odbyło się kolejne szkolenie poświęcone: technicznemu pisaniu protokołów, obliczaniu głosów oraz dano ostateczne wytyczne na dzień 5 grudnia 1954 r. oraz pokazano lokal wyborczy, jak winien być urządzony na dzień 5 grudnia 1954 r. Wzię- li w nim udział przedstawiciele PWRN, przewodniczący i sekretarze okręgowych komisji wyborczych, przewodniczący i sekretarze Powiatowej i Miejskiej Komisji Terytorialnej oraz przewodniczący i sekretarze obwodowych komisji wyborczych7. 29 listopada zorganizowano szkolenie pracowników PPRN odpowiedzialnych za poszczególne obwody, którzy tego samego dnia wyjechali w teren. Z ich udziałem odbyły się jeszcze w tym dniu szkolenia obwodowych komisji wyborczych (w pełnych składach) w lokalach wyborczych8. 1 grudnia PPRN odwołało 13 członków ze składu obwodowych komisji wyborczych, gdyż jednocześnie byli kandydatami do rad narodowych9. Niedostateczne postępowanie prac przy dekoracji poszczególnych lokali Obwodowych Komisji Wyborczych spowodowało, że 2 grudnia wezwano do PPRN wszystkich pełnomocników z obwodów. Wg uzyskanych informacji w tym dniu lokale miały być gotowe i przekazane protokolarnie z wyjątkiem lokali mieszczących się w szkołach (Brzeżany, Witoszyce, Pobiel, Psary). Te ostatnie zamierzano udostępnić obwodowym komisjom wyborczym dzień później – 3 grudnia. 2 grudnia komisje otrzymały materiały potrzebne do urzę- dowania (papier, ołówki, lak, koperty i świece)10. Zamierzano jeszcze do 4 grudnia zwołać posiedzenia komisji obwodowych, komisji okręgowych i pełnomocników z obwodów11. Sprawdzanie list wyborczych. 15 października Prezydia Gminnych Rad Naro- dowych przystąpiły do sporządzania spisów wyborców – na każdy obwód głosowania oddzielnie. 20 października prace zostały zakończone i z dniem 28 października zostały przekazane przewodniczącym obwodowych komisji wyborczych. W czasie przekazywania spisów wyborców Obwodowym Komisjom Wyborczym obecni byli przedstawiciele powiatu, którzy prze- szkolili na miejscu wszystkich członków Obwod. Komisji Wyb. w zakresie ich obowiązków podczas wyłożenia spisów wyborców do publicznego wglądu12. Od 1 do 29 listopada obwodowe komisje

6 APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s. 207 („Informacja Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Górze Śląskiej za okres od 25 XI do dnia 2 XII 1954 r. z prac przygotowawczych do przeprowadzenia wyborów do Rad Narodowych” na posiedzeniu egzekutywy w dniu 2 grudnia 1954 r.) 7 APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s. 272-273 („Ocena pracy Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w akcji wyborczej do terenowych rad narodowych na terenie powiatu górowskiego”); KP PZPR Góra Śląska 51 s. 207. Nie do końca jest jasny skład uczestników, podaję go za: KP PZPR Góra Śląska 51 s. 272-273. 8 APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s. 272-273 („Ocena pracy Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w akcji wyborczej do terenowych rad narodowych na terenie powiatu górowskiego”); KP PZPR Góra Śląska 51 s. 207 („Informacja Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Górze Śląskiej za okres od 25 XI do dnia 2 XII 1954 r. z prac przygotowawczych do przeprowadzenia wyborów do Rad Narodowych” na posiedzeniu egzekutywy w dniu 2 grudnia 1954 r.) 9 APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s. 209 („Informacja Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Górze Śląskiej za okres od 25 XI do dnia 2 XII 1954 r. z prac przygotowawczych do przeprowadzenia wyborów do Rad Narodowych” na posiedzeniu egzekutywy w dniu 2 grudnia 1954 r.) 10 Ibidem. 11 Ibidem. 12 Kronika m. Góry Śląskiej i ziemi górowskiej, t. I.; APW: PPRN w Górze 6 s. 19 („Informacja Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Górze Śląskiej z dotychczasowych prac przygotowawczych do wyborów do rad narodowych”).

XIV Kwartalnik Górowski 61/2017-2018 wyborcze wyłożyły spisy wyborcze: do publicznego wglądu w lokalach obwodowych komisji wyborczych przez 30 dni po 5 godzin dziennie, w porze dostępnej dla pracujących13. Listy wyborców sprawdziły 19 834 osoby na 19 851 osób ujętych w spisach i po dokonanych zmianach, co stanowiło 99,5% uprawnionych do głosowania.

Obwód Uprawnieni Sprawdziło listy nr 1 Miejscowość do głosowania wyborców 1 Góra Śląska 745 745 2 Góra Śląska 1174 1174 3 Góra Śląska 904 904 4 Góra Śląska 954 954 5 Szpital - - 6 Brzeżany 864 864 7 Borszyn Mały 658 658 8 Czernina 968 968 9 Jemielno 659 659 10 Kamień Górowski 951 948 11 Luboszyce 1000 1000 12 Pobiel 808 808 13 Psary 677 677 14 Rudna Wielka 968 968 15 Stara Góra 1115 1115 16 Ślubów 889 889 17 Witoszyce 1108 1108 18 Wągroda 652 643 19 Siciny 966 966 20 Wąsosz 1811 1806 21 Zaborowice 762 762 22 Żuchlów 1220 1220 19853 19836

Źródło: APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s. 273-274

Powyższa tabela pokazuje dokładnie, jak wyglądało sprawdzanie list w rozbiciu na przyszłe gromady, ale liczby podane wcześniej i podane w tabeli nieznacznie się nie zga- dzają14. W czasie sprawdzania list wpłynęło 114 reklamacji. […] co następnie odbiło się podczas samego głosowania w dniu 5 grudnia br., że listy nie były aktualne, zdarzały się wypadki umieszczonego nazwiska jak to miało miejsce w obwodzie Nr 2, to samo tyczy się do szeregu gmin, które nie urealniły spisów wyborców jak: Siciny, w obwodzie Witoszyce i Żuchlów.15

13 Ordynacja wyborcza do rad narodowych z 1954 r. art. 38 [w:] Konstytucja i podstawowe akty ustawodawcze Polskiej Rzeczypospoli- tej Ludowej, oprac. Andrzej Gwiżdż i Janina Zakrzewska, Warszawa 1958 s. 352. 14 Liczby te pochodzą z tego samego dokumentu „Ocena Pracy Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w akcji wyborczej do terenowych rad narodowych na terenie powiatu górowskiego” przedstawionego na posiedzeniu egzekutywy KP PZPR w dniu 16 grudnia 1954 r. (APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s. 272-277). 15 APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s. 274.

XV Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

Program wyborczy. 20 października ogłoszono program wyborczy Powiatowego Komitetu Frontu Narodowego (patrz załącznik)16. Kandydaci. W dniach od 23 października do 3 listopada przeprowadzono zebrania przedwyborcze, które miały na celu wytypowanie kandydatów do WRN – 3 na radnych i 2 na zastępców oraz do PRN – 60 osób na radnych i 20 na zastępców radnych. Spo- śród wytypowanych do PRN weszło 19 osób, dotychczasowych członków PRN17. Z kolei w dniach od 8 do 13 listopada odbyły się zebrania przedwyborcze, na któ- rych typowano kandydatów do MRN i GRN. Do MRN wytypowano 40 kandydatów na radnych (w tym 16 dotychczasowych członków MRN) i 12 zastępców radnych. Do Gromadzkich Rad Narodowych wytypowano 273 kandydatów (w tym 49 dotychczasowych radnych gminnych rad narodowych). Skład socjalny kandydatów do GRN przedstawiał się następująco: rolników 177, robotników 27, pracowników umysłowych 69 (w tym 18 nauczycieli); ogólna liczba kobiet – 50. Ogółem na terenie powiatu odbyto 163 zebrania z udziałem 12 526 osób (w tym 3 453 kobiet)18. Ordynacja wyborcza stanowiła (art. 42), że prawo zgłaszania kandydatów do rad narodowych miały organizacje polityczne, zawodowe i spółdzielcze, Związek Samopo- mocy Chłopskiej, Związek Młodzieży Polskiej oraz inne masowe organizacje społeczne ludu pracującego, nie precyzując, o jakie organizacje chodzi. Z kolei ta sama ordynacja (art. 46) orzekała, że liczba kandydatów nie może przekraczać liczby radnych wybieranych w da- nym okręgu wyborczym, jednak nie uściślała, kto ma decydować, którzy kandydaci znaj- dą się na listach wyborczych. Właściwe „wybory” odbywały się w zaciszu gabinetów partyjnych, a nie przy urnach wyborczych. W lokalach wyborczych jedynie przyjmowano do wiadomości decyzje (stąd tytuł artykułu „Niby-wybory”), które prawdopodobnie za- padały na posiedzeniach egzekutywy KP PZPR; użyłem określenia „prawdopodobnie”, bo nie znalazłem stosownych dokumentów. Czas dla późniejszych „wyborów” był ła- skawszy i dokumenty ilustrujące te praktyki zachowały się. Popularyzacja kandydatów. Od 13 listopada organizowano spotkania z kandydatami do rad narodowych19. Do chwili obecnej [2 grudnia] odbyto na zaplanowanych 20 spotkań kandydatów z społeczeństwem 18. Ponadto zaplanowano 4 spotkania, z czego odbyto 2 spotkania, to w Zaborowicach i Czechnowie. Pozostałe spotkania ujęto w planie pierwszym, odbędą się w Rudnie W. i w Lubielu w dniu 3 grudnia br., a dalsze zaplanowane 2 spotkania odbędą się w dniu 2 i 3 grudnia br.20

16 Kronika m. Góry Śląskiej i ziemi górowskiej, t. I. 17 APW: PPRN w Górze 6 s. 19 („Informacja Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Górze Śląskiej z dotychczasowych prac przygotowawczych do wyborów do rad narodowych”); wg Kroniki I odbywało się to w dniach od 8 do 13 listopada 1954 r. 18 Kronika, t. I; APW: PPRN Góra Śląska 6 s.19 („Informacja Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Górze Śląskiej z dotychczasowych prac przygotowawczych do wyborów do rad narodowych”). 19 Kronika, t. I; APW: PPRN Góra Śląska 6 s. 19 („Informacja Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Górze Śląskiej z dotychczasowych prac przygotowawczych do wyborów do rad narodowych”). 20 APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s. 205.

XVI Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

Zamierzono tuż przed dniem „niby-wyborów” przeprowadzić masówki we wszystkich wsiach. 1 grudnia odbyło się ich 48, pozostałe zaplanowano zorganizować 2 i 3 grudnia21. To była tylko część zebrań urządzanych w czasie „kampanii przedwyborczej”, inne to zebrania środowiskowe i odczyty (np. 30 listopada w PDK z udziałem zespołów arty- stycznych)22. Wykorzystywano radiowęzeł do wygłaszania pogadanek i rozmów z kandydatami. Zadbano również o „propagandę wizualną: […] teren całego powiatu został zabezpieczo- ny w plakaty, afisze oraz różnego rodzaju hasła o tematyce związanej z kampanią wyborczą. Stwierdza się, że mimo całego wysiłku w kierunku wsi materiału propagandowego, to jednak nie wszystkie GKFN potrafiły należycie wykorzystać ten materiał, jak np. w Rudnie Wielkiej, Sicinach, Czerninie, Żuchlowie i innych. Stwierdza się również fakty zrywania plakatów w mieście Góra Śl. Wypadki takie miały miejsce na ul. Kościuszki, Stalina [obecnie Wrocławska]. Były i takie wypadki, że usiłowano zniszczyć treść hasła plakatu przez ostemplowanie tegoż pieczęcią.23 Cytat ten dotyczy okresu od 25 listopada do 2 grudnia 1954 r. Opracowano broszurę pt. „Kim są nasi kandydaci do rad”. Po zatwierdzeniu przez Wojewódzką Komisję Prasy i Widowisk we Wrocławiu (cenzurę) 25 listopada przekaza- no ją do górowskiej drukarni24. Pod koniec listopada lub na początku grudnia wydano ją w nakładzie 5 tys. egzemplarzy. Opublikowano dodatkowo program wyborczy Gro- madzkiego Frontu Narodowego Ślubów (500 egzemplarzy), który rozprowadzono do wszystkich gromadzkich Komitetów Frontów Narodowych, i rezolucję PKFN (500 egzemplarzy)25. Wcześniej wykaz kandydatów na radnych i na zastępców ogłoszono w „Gazecie Górowskiej” (1954 nr 5 s. 2 z 23 listopada 1954 r.)26. We wszystkich szkołach były wygłaszane pogadanki na temat wyborów, a młodzież włączono do popularyzowania sprawdzania spisów wyborczych, przygotowania odpo- wiednich gazetek itp. działań27. Głosowanie. 5 grudnia 1954 r. w dniu wyborów do rad narodowych już o godz. 5.00 rano we wszystkich lokalach wyborczych spotkali się wszyscy członkowie obwodowych komisji wyborczych. A już o godz. 5.30 zaczęła napływać tłumnie ludność czekając na otwarcie lokalu28. O godz. 6.00 rozpoczęły prace komisje wyborcze. Do godz. 8.00 swe głosy oddało 30,5% wyborców, najlepiej pod tym względem wypadł obwód w Zaboro- wicach, gdzie swe głosy oddało 50% wyborców. Na terenie powiatu 90% wyborców za- głosowało do godz. 14.00. W Jemielnie o godz. 15.00 przystąpiono do obliczania oddanych głosów i komisja protokoły dostarczyła o godz. 17.30. Następne były komisje

21 APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s. 206. 22 APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s. 187. 23 APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s. 205. 24 APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s. 187 („Informacja z przebiegu pracy Powiatowego Frontu Narodowego w Górze Ślą- skiej za czas od 18-25 listopada 1954 r.” na posiedzeniu egzekutywy 25 listopada 1954 r.) 25 APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s. 204-205. 26 APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s. 187. 27 APW: PPRN Góra Śląska 286 s. 119. 28 APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s. 275.

XVII Kwartalnik Górowski 61/2017-2018 z Czerniny, Zaborowic i Rudny Wielkiej. Ostatnie protokoły dostarczyły komisje z Wą- sosza, Pobiela i Kamienia Górowskiego. Warto przytoczyć fragment „Oceny pracy Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w akcji wyborczej do terenowych rad narodowych na terenie powiatu górowskiego”, opisujący atmosferę w dniu wyborów z punktu widzenia ówczesnych władz: W dniu wy- borów należy stwierdzić, że nastrój wśród ludności był podniosły, cechował powagą wyborców, co świad- czą wypowiedzi niektórych Obywateli jak np. Ob. Kapuściński z grom. Cieszyny, który jako 68-letni starzec jako pierwszy przybył przed lokal wyborczy już o godz. 5-tej rano mówiąc jednocześnie na zwró- coną mu uwagę, aby wszedł do lokalu Gromadzkiego Komitetu Frontu Narodowego »Przybyłem tu jako pierwszy i jako pierwszy musze oddać swój głos w dowód przywiązania do władzy ludowej.« Ob. Rakoszewska z grom. Zawiesice [Zawieścice] przybyła pieszo mimo podeszłego wieku do lokalu wyborczego w Ślubowie, dopytując się komisji, czy aby ją zaznaczyli, że Ona oddała swój głos za listą kandydatów Frontu Narodowego. Był jeden wypadek niewłaściwego zachowania się sołtysa z Żuchlowa w lokalu wyborczym, który się upił i na zwracane mu uwagi przez przewodniczącego komisji nie chciał się do nich zastosować, jednak mimo szybkiej interwencji przez Milicję Obywatelską został usunięty z lokalu wyborczego urzędo- wanie komisji trwało nadal normalnym trybem29. Na 19 956 uprawnionych do głosowania uczestniczyło w tych „niby-wyborach” 19 589 osób (98,2%). Niecałe 2% osób, nie biorących udział w głosowaniu to 4 osoby, które odmówiły udziału w wyborach; 23 osoby będące w podróży; 270 chorych, którzy nie mogli przyjść do lokali wyborczych, 20 świadków Jehowy i 27 osób, które wyjechały i nigdzie nie zameldowały się30. W wyborach do GRN przeciwko liście Frontu Narodowego głosowało 279 osób (1,8% ogółu wyborców); w tabeli poniżej liczba nie głosujących jest inna – 277. W wyborach do PRN przeciwko głosowało 250 osób (1,2%).

Głosy przeciwko liście Frontu Narodowego

Obwód Wybory do GRN Wybory do PRN nr 1 Miejscowość 1 Góra Śląska 2 2 Góra Śląska 17 3 Góra Śląska 3 4 Góra Śląska 3 5 Szpital 3 6 Brzeżany 17 18 7 Borszyn Mały 15 8 8 Czernina 20 10 9 Jemielno 11 1 10 Kamień Górowski 7 10 11 Luboszyce 17 20 12 Pobiel 5 4

29 APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s. 277. 30 APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s. 275.

XVIII Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

13 Psary 34 30 14 Rudna Wielka 11 12 15 Stara Góra 21 21 16 Ślubów 2 17 Witoszyce 4 5 18 Wągroda 17 17 19 Siciny 22 12 20 Wąsosz 39 23 21 Zaborowice 11 11 22 Żuchlów 24 20 277 250

Źródło: APW: KP PZPR Góra Śląska 51 s. 275-276 Mirosław Żłobiński

* * * * *

Uchwała nr 153/54 PPRN z 3 października 1954 r. w sprawie podziału powiatu na okręgi wyborcze dla wyborów do PRN w Górze Śląskiej

Liczba radnych Siedziba Nr Granice okręgu wybieranych okręgowej okręgu w okręgu komisji wyborczej miasto Góra Śląska Plac Wolności, Bieruta, Narutowi- cza, Wolności, Żeromskiego, Wa- lecznych, Wąska, Mała, Łamana, Świetlica Młyna Tylna, Szkolna, Plac Strzelecki, 1 10 WOZM ul. Mar- Bojowników, Marchlewskiego, 1- chlewskiego go Maja, Armii Czerwonej, No- wotki, Kościelna, Dzierżyńskiego, Fornalskiej Stalina, Kościuszki, Szpitalna, Mickiewicza, Łąkowa, Sosnowa, Błotna, Lipowa, Dębowa, Świer- Powiatowy Dom czewskiego, Kapitulacyjna, Osie- Kultury 2 10 dle, Ogrodowa, Rokossowskiego, ul. Armii Polskiej Bohaterów, Robotnicza, Polna, Willowa, Armii Polskiej, Leśna, Targowa powiat Góra Śląska Zaborowice, Czernina, Borszyn 3 11 Rudna Wielka Mały, Rudna Wielka, Ślubów Wąsosz, Pobiel, Kamień Górow- 4 10 Wąsosz ski, Psary

XIX Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

Siciny, Witoszyce, Brzeżany, Żu- 5 10 Siciny chlów Luboszyce, Wągroda, Jemielno, 6 9 Luboszyce Stara Góra

Źródło: APW: PPRN Góra Śląska 284 s. 120-122

Uchwała nr 154/54 PPRN w Górze Śląskiej z 3 października 1954 w sprawie podziału powiatu Góra Śląska na okręgi wyborcze dla wyborów do GRN w powiecie Góra Śląska

Liczba radnych Granice okręgu wybieranych w okręgu Brzeżany 16 Borszyn Mały 11 Czernina 17 Jemielno 11 Kamień Górowski 17 Luboszyce 16 Pobiel 14 Psary 12 Rudna Wielka 18 Siciny 17 Stara Góra 20 Ślubów 16 Witoszyce 18 Wągroda 11 Wąsosz 27 Zaborowice 14 Żuchlów 18

Źródło: APW: PPRN Góra Śląska 284 s. 122

Siedzibą Okręgowej Komisji Wyborczej było Biuro Powiatowego Pełnomocnika Ministerstwa Skupu w Górze Śląskiej przy ul. Świerczewskiego 15.

XX Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

Uchwała nr 156/54 PPRN z dnia 6 października 1954 r. w sprawie podziału miasta Góry Śląskiej na okręgi wyborcze dla wyborów do MRN w Górze Śląskiej

Nr Granice okręgu Liczba radnych Siedziba okręgowej okręgu miasto Góra Śląska wybieranych w komisji wyborczej okręgu I. rejon administracyjny Plac Wolności, Bieruta, Narutowi- Pow. Kom. SP 1 cza, Wolności, Żeromskiego, Wa- 10 ul. Żeromskiego lecznych, Wąska, Mała, Łamana, Tylna, Szkolna, Pl. Strzelecki II. rejon administracyjny Bojowników, Marchlewskiego, 1- PDK 2 go Maja, Armii Czerwonej, No- 10 ul. Armii Polskiej wotki, Kościelna, Dzierżyńskiego, Fornalskiej III. rejon administracyjny PZGS – świetlica Stalina, Kościuszki, Szpitalna, 3 10 ul. 1-go Maja Mickiewicza, Łąkowa, Sosnowa,

Błotna, Lipowa, Dębowa IV. rejon administracyjny Świerczewskiego, Kapitulacyjna, GS Samopomoc Osiedle, Ogrodowa, Rokossow- Chłopska 4 10 skiego, Bohaterów, Robotnicza, ul. Marchlewskiego Polna, Willowa, Armii Polskiej, Leśna, Targowa

Źródło: APW: PPRN 284 s. 126-127

Uchwała nr 162/54 PPRN w Górze Śląskiej z 8 października 1954 r. w sprawie ustalenia ilości, granic i numerów obwodów głosowania oraz siedzib obwodowych komisji wyborczych

Numer Siedziba obwodowej Granice obwodu głosowania obwodu komisji wyborczej Góra Śląska Bieruta, Plac Wolności, Narutowicza, Wolno- Świetlica PSS 1 ści, Żeromskiego, Walecznych, Wąska, Mała, Plac Wolności 4 Łamana, Tylna, Plac Strzelecki, Szkolna 1-go Maja, Marchlewskiego, Nowotki, Ko- Świetlica Młyna WOZM 2 ścielna, Fornalskiej, Dzierżyńskiego, Armii ul. Marchlewskiego 32 Czerwonej, Bojowników Świetlica Spółdz. Pracy Kościuszki, Szpitalna, Mickiewicza, Stalina, 3 Stolarsko- Kołodziejska Łąkowa, Sosnowa, Lipowa, Dębowa, Błotna ul. Stalina

XXI Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

Świerczewskiego, Kapitulacyjna, Osiedle, PDK Ogrodowa, Marszałka Rokossowskiego, Pol- 4 ul. Armii Polskiej na, Leśna, Armii Polskiej, Robotnicza, Boha-

terów, Willowa, Targowa Szpital w Górze 5 Szpital Powiatowy ul. Szpitalna Gromada Brzeżany Brzeżany + przys. Ułanka, Bogucin, Glinka + 6 SP w Brzeżanach przys. Karów, Polanowo, Łagiszyn, Sławęcice, Strumienna Gromada Borszyn Mały Borszyn Wielki, Kłoda Mała + przys. Kuklice, Świetlica gromadzka w 7 Kłoda Wielka + przys. Sędziwojowice, Kru- Borszynie Małym szyniec, Strumyk, Włodków Dolny Czernina miasto Dom Społeczny 8 Czernina Dolna, Czernina Górna, Ligota w Czerninie Gromada Jemielno Jamielno + przys. Wilczary, Bieliszów, Borki, Świetlica 9 Cieszyny, Łęczyca, Piskorze + przys. Raczki, w Jemielnie Smolne, Ślęszów, Zdzisławice Gromada Kamień Górowski Drozdowice Wielkie + przys. Marysin i Ochota, Drozdowice Małe, Kamień Górow- 10 GRN Kamień Górowski ski, Lubiel + przys. Czaplewo, Płoski + przys. Kobylniki, Wrząca Śląska, Wrząca Wielka, Ostrawa Gromada Luboszyce Bełcz Wielki, Chorągwice + przys. Barłogi, Świetlica Spółdzielni Irządze, Luboszyce + przys. Aleksandrówka i 11 Produkcyjnej Uszczo- przys. Kietlów – PGR, Luboszyca Mała, Lu- nów bów + przys. Chobień, Ciechanów + przys. Marcinówka, Masełkowice Gromada Pobiel Bartków, Kąkolno, Ługi + przys. Unisławice, 12 SP w Pobielu Pobiel + przys. Jeziorany i Młynary, Świniary + przys. Borowna, Wodniki Gromada Psary Czeladź Mała, Daszów + przys. Stanowice i Szanowice, Osławice, Psary + przys. Zawi- SP w Psarach 13 szów i Huzary, Piotrowice Małe + przys. Ja- wor

XXII Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

Gromada Rudna Wielka Bronów, Czarnoborsko, Duchowo, Rudna Świetlica Gromadzka 14 Wielka, Rudna Mała, Sułów Wielki, Sułów w Rudnej Wielkiej Mały, Wierza, Wiklina, Zbaków Górny, Zba- ków Dolny + przys. Zbakówek Gromada Stara Góra Gola Górowska, Jastrzębie, Osetno Małe + przys. Kietlów, Osetno Wielkie + przys. Niła Przedszkole 15 [Niwa], Rogów Górowski, Ryczyń + przys. w Starej Górze Dziczyn, Stara Góra + przys. Włodków Gór- ny Gromada Ślubów Bełcz Górny, Grabowno + przys. Maciejów- ka i przys. Lechów, Lechitów, Ślubów + Świetlica gromadzka w 16 przys. Strzelnica, Szedziec, Wierzawice Wiel- Ślubowie kie, Wierzawice Małe + przys. Przemyślany i przys. Nowe Wierzawice, Zawiesice Gromada Witoszyce 17 Chróścina + przys. Laskowice, Nowa Wieś, SP w Witoszycach Radosław + przys. Stopki, Witoszyce Gromada Wągroda Wągroda, Bartodzieje, Głobice, Karów, Li- 18 SP w Wągrodzie powiec + przys. Zakrzów, Świerczów, Śzaszorowice + przys. Piast, Żabin Gromada Siciny 19 SP w Sicinach Siciny, Łękanów, Tarpno, Wioska, Wronów Gromada Wąsosz Gminny Dom Społecz- Wąsosz, Cieszkowice + przys. Bienowice, ny 20 Chociborowice, Czeladź Wielka + przys. Ste- w Wąsoszu fanówka, Bronowice, Górka Wąsoska, Gola ul. Stalina 19 Wąsoska, Kowalewo, Bełcz Mały Gromada Zaborowice Świetlica gromadzka 21 Zaborowice + przys. Porlewice, Czechnów, w Zaborowicach Giżyn, Sułków + przys. Żarki Gromada Żuchlów Żuchlów + przys. Falnów i przys. Soplicowo, 22 SP w Żuchlowie Miechów, Naratów, Niechlów + przys. Kli- montów, Wroniniec

Źródło: APW: PPRN 284 s. 140-144 Uwaga: Pisownia nazw miejscowości zgodna z oryginałem.

* * * * *

XXIII Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

PROGRAM WYBORCZY Powiatowego Komitetu Frontu Narodowego w Górze Śląskiej

Do robotników i chłopów pracujących! Do pracowników PGR i członków spółdzielni produkcyjnych! Do młodzieży i inteligencji pracującej! Do wszystkich mieszkańców naszego powiatu!

OBYWATELE! Zbliża się dzień 5 grudnia, w którym pójdziemy do urn wyborczych, aby oddać swoje głosy na kandydatów do rad narodowych, na ludzi, którzy cieszą się zaufaniem społeczeństwa naszego powiatu i którym oddamy władzę gospodarowania i kierowania naszym powiatem. Wybory do rad narodowych to wielkie przeżycie narodu, to poważna chwila, w któ- rej skupiamy się wszyscy we Froncie Narodowym, aby powołać przedstawicieli władzy ludowej i powierzyć im w ręce nasze sprawy i potrzeby. Za okres 10 [lat] rozwoju Polski Ludowej poważnie wzrósł i okrzepł sojusz robot- niczo-chłopski, podstawa potęgi i siły naszej ukochanej ojczyzny. Miniony okres zaznaczył się wielkim osiągnięciami narodu polskiego w walce o zbudowanie podstaw socjalizmu. Rośnie nasza wspaniała Huta im. Lenina pod Krakowem, zbudowaliśmy nowe miasto Tychy, nowe elektrownie Jaworzno I i II. Powstało wiele gałęzi przemysłu nieznane- go do 1939 r. Rośnie z dnia na dzień nasza socjalistyczna stolica – Warszawa. Odbudowaliśmy w naszym województwie zniszczone kopalnie, fabrykę obrabiarek FUM we Wrocławiu, kombinat przemysłu bawełnianego w Bielawie, Zakłady Optyczne w Jeleniej Górze, Pafawag, M-5 im. Dzierżyńskiego, zbudowany został Wizów i Celwi- skoza, huta miedzi pod Legnicą, Zakłady Chemiczne „Rokita”, kopalnia „Kondrat” i inne. W dziele odbudowy tkwi cząstka trudu każdego z nas w powiecie górowskim. Odbudowaliśmy i uruchomiliśmy 15 fabryk, w których znaleźli pracę ludzie, któ- rych Polska sanacyjna skazywała na nędzę i bezrobocie. Przy pomocy państwa zostało odbudowanych 400 zagród i zagospodarowanych 90 proc. gruntów ornych. Posiadamy w powiecie dwa Państwowe Ośrodki Maszynowe i 7 GOM-ów [Gmin- nych Ośrodków Maszynowych], które posiadają nowoczesne maszyny rolnicze. Mamy duże osiągnięcia na odcinku zwiększania wydajności naszych pól. W porównaniu z rokiem 1949 wzrosła wydajność z 1 ha zbóż podstawowych o 23 proc. Wzrósł stan pogłowia trzody chlewnej o 60 proc. Rozwinęliśmy poważnie i rozwi- jać będziemy dalej spółdzielczość produkcyjną, zapewniającą dobrobyt naszej wsi pracu- jącej. Z 68 spółdzielń produkcyjnych większość z nich ma wspaniałe osiągnięcia zarówno na odcinku produkcji rolnej, jak i w hodowli. Rozwinęliśmy na szeroką skalę sieć elektryfikacyjną, która obejmuje dziś 106 gro- mad.

XXIV Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

Zakładamy coraz więcej punktów usługowych drobnego przemysłu, których liczba obecnie wynosi 65. Troska o zdrowie człowieka pracy znalazła również swój wyraz w rozbudowie służby zdrowia. Posiadamy 4 ośrodki wiejskie, jedną izbę porodową i 6 punktów sprze- daży leków. W Górze Śląskiej posiadamy przychodnię obwodową, która udziela pomocy lekar- skiej społeczeństwu. Odbudowaliśmy i poszerzyliśmy sieć szkól podstawowych. Rozbudowaliśmy rów- nież sieć bibliotek i świetlic oraz sieć radiowęzłową. Posiadamy kino miejskie w Górze Śląskiej i 3 stałe kina wiejskie. Czynne są kina objazdowe. Zdobycze te mówią o tym, że społeczeństwo naszego powiatu z wielkim entuzja- zmem i ofiarnością realizuje zadania, które wynikają z bieżących potrzeb naszego kraju i wskazane zostały przez Zjazdy Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Zdobycze te nie tylko powinniśmy utrwalić, lecz znacznie poszerzać i stale powięk- szać w naszej walce o wzrost dobrobytu ludzi pracy miast i wsi. W ciągu najbliższych lat rozbudowany zostanie przemysł kluczowy oraz zwiększy się znacznie liczba zakładów przemysłu terenowego. Wybudowane zostaną zakłady włókiennicze. Powstanie fabryka produkująca zabawki na eksport. Rozwinięte zostanie przetwórstwo owocowo-warzywne. Powstanie wytwórnia win. Uruchomiona zostanie cegielnia w Giżynie i inne. Uruchomimy nieczynne dotąd gorzelnie w Czeladzi i Ślubowie. Wybudujemy 3 suszarnie w Zespołach PGR. Rozbudu- jemy sieć punktów usługowych do 186. Dzięki wzrostowi produkcji poprawi się zaopatrzenie miasta i wsi. Rozbudowana zostanie sieć socjalistycznego handlu detalicznego zwłaszcza na wsi o 16 proc., rozszerzą się placówki żywienia zbiorowego. Odbudowane zostaną w Planie 5-letnim zniszczone przez okupanta budynki mieszkalne w Górze Śląskiej, Wąsoszu i Czerninie. Przy pomocy państwa kosztem po- ważnych nakładów inwestycyjnych odbudowany zostanie Ratusz w Górze Śląskiej, który pomieści administrację powiatową, zwalniając około 10 budynków mieszkalnych dla ludzi pracy. Wprawdzie wzrost liczby szkół nie nastąpi w najbliższych latach - to jednak zbudu- jemy nowe szkoły w miejsce dotychczas istniejących, które nie odpowiadają warunkom nauczania. Zbudowane zostaną nowe szkoły w Luboszycy [Luboszycach], Chociborowicach [Chocieborowicach] i Lubowie. Rozbudowane zostaną szkoły w Sicinach, Psarach, Nara- towie, Grabowie [Grabownie] i Brzeżanach. Poprzez pełne zagospodarowanie około 500 ha odłogów podniesiemy zbiory prze- ciętnie o 750 ton. Na koniec Planu 5-letniego powiat nasz będzie posiadał 14 ferm hodowli bydła, 15 ferm hodowli trzody chlewnej, 10 ferm hodowli owiec i 14 ferm hodowli drobiu. Racjonalna uprawa łąk i pastwisk zapewni bazę paszową. Dokonamy na terenie naszego powiatu wielkich robót melioracyjnych. Odbudowane zostaną nieczynne dotych-

XXV Kwartalnik Górowski 61/2017-2018 czas śluzy i 8 przepompowni na terenie gminy Wąsosz i Luboszyca [Luboszyce], przez co osuszy się ponad 4500 ha gruntów ornych a nawodni się ponad 200 ha łąk. Rozwiniemy opiekę weterynaryjną nad zwierzętami. W najbliższych latach powstanie dodatkowo jedna lecznica i 4 punkty weterynaryjne. Osiągnięcia produkcyjne pójdą w parze ze zdobyczami socjalnymi. W roku 1956 odbudujemy oddział zakaźny przy Szpitalu Powiatowym z liczbą miejsc 30. Ponadto powstaną 4 punkty felczerskie, 2 punkty pielęgniarskie i izba poro- dowa w Chruścinie [Chróścinie]. Podniesie się poziom życia kulturalno-oświatowego. Nasza dziatwa szkolna otrzyma jasne i przestronne sale lekcyjne, a biblioteki szkolne uzupełnimy nowymi dziełami. Wiemy, że wymienione zadania nie są łatwe. Do tego potrzebna jest silna i nieugię- ta wola całego społeczeństwa, aby pokonać wszystkie trudności w realizacji postawio- nych zadań. Nowo wybrane rady narodowe staną w obliczu tych zadań. W związku z tym kam- pania przedwyborcza ma szczególnie doniosły charakter i powinna przebiegać pod ha- słem wielkich czynów produkcyjnych w mieście i na wsi. 5 grudnia pójdziemy do urn wyborczych wszyscy; pójdziemy z wolą przodowania w walce o realizację wskazań II Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, który wytknął narodowi polskiemu jedynie słuszną drogę podniesienia dobrobytu. Wykażemy z nową siłą, że naród nasz zjednoczony we Froncie Narodowym pod przewodem klasy robotniczej i jej Partii potrafi sprostać zadaniom, których wykonanie zapewnia naszej ojczyźnie zaszczytne miejsce w świecie. Nasza droga wiedzie do dobrobytu i socjalizmu. Niech żyje nasza ukochana Ojczyzna Polska Rzeczpospolita Ludowa!

Powiatowy Komitet Frontu Narodowego w Górze Śląskiej Dnia 20 X 1954 r. Źródło: „Gazeta Górowska” 1954 nr 4 s. 1

* * * * *

RADNI W 1954 Uprawnionych do głosowania w wyborach do gromadzkich rad narodowych było 16 319 osób, oddano kart do głosowania 15 795, w wyborach wzięło udział 96,8%. Uznano za nieważne 2 karty do głosowania, głosów ważnych oddano 15 793. Przeciw liście Frontu Narodowego oddano 279 głosów, czyli 2,4%, na listy Frontu Narodowego oddano 15 402 głosy (97,6%). W protokole jest ręczna poprawka – 391 głosów przeciw liście Frontu Narodowego, czyli 3%. W załączniku do protokołu zapisano: „Na ogólną liczbę 273 kandydatów do gromadzkich rad narodowych wybranych zostało 273. Ponad 90% głosów otrzymało 273 kandydatów.”

XXVI Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

GRN Borszyn Mały: Piotr Antków, Walenty Dyrcz, Jadwiga Fiołek, Mieczysław Fudala, Jan Kruszyński, Jan Liskiewicz, Henryk Skoniecki, Józef Szymański, Antoni Wie- lebski, Franciszek Wojtowicz, Stanisław Zagrodzki

GRN Brzeżany: Stefan Chmielak, Stefania Cygan, Tadeusz Dąbek, Czesława Gu- dy [Gudz], Czesław Hołownia, Teofil Kargul, Józef Koziołkowski, Kajetan Mielniczuk, Tomasz Połos, Franciszek Pyrek, Stanisław Rochowski [Rohowski], Józef Rossa, Jan Sitnik, Zofia Swaczyna, Franciszek Wilczyński, Helena Żagulska

GRN Czernina: Jan Boś, Piotr Bryk, Bronisław Bukowski, Kazimierz Całujek, Władysław Chłoń, Maria Grzesiak, Jadwiga Kłapać [Kłapoć?], Franciszek Kospiczewicz, Adam Krynkiewicz, Władysław Kuklis, Franciszek Rogowski, Antoni Różański, Piotr Stankiewicz, Stanisław Szymański, Mieczysław Wasilewski, Maria Winnicka, Józef Wołk

GRN Jemielno: Anna Badziuk [Badzioch], Wojciech Bąk, Tadeusz Bogusz, Wła- dysław Byczak, Michał Hawryliszyn, Maria Ochocka, Stanisław Poczynek, Aleksander Satora, Bazyli Surma, Ludwik Ucinek, Władysław Złoty

GRN Kamień Górowski: Józef Adamiak, Stanisław Bartela, Szczepan Biernacki, Tadeusz Boczar, Władysław Dolata, Jan Gruda, Andrzej Gryz, Stanisław Jędrysiak, Kac- per Łukaszów, Jan Maślak, Andrzej Niezgoda, Stanisława Olczak, Jan Owsianik, Franci- szek Przybylski, Władysław Torchała, Witold [Witt?] Wieczorek, Stefan Zając

GRN Luboszyce: Adam Florczak, Adolf Giecewicz, Stanisław Kloziński, Fran- ciszka Kochman, Teodor Kozer, Franciszek Król, Józefa Kszęć [Kszęńć], Łucja Lacho- wicz, Roman Łabaziewicz, Michał Maćkowski, Franciszek Nowak, Helena Rojszczak, Maciej Siemaszko, Jan Strzyżykowski, Tomasz Wikiera, Czesław Wiśniewski

GRN Pobiel: Walenty Bąk, Kazimiera Beuch, Jakub Bogaczyński, Adam Czuba, Jan Frąckowiak, Henryk Grzybkowski, Stanisław Hamerski, Kazimierz Karbowiak, Mi- chał Kładny, Mikołaj Kobylański, Stanisław Krawczyk, Stanisław Mierzyjewski, Jan Po- czynek, Zenon Szczepański

GRN Psary: Franciszek Branas, Stanisław Czechowski, Janina Kasprzak, Helena Krystek, Franciszek Metelica, Jan Mosiądz, Adolf Olejnik, Mieczysław Pawlicki, Kata- rzyna Smok, Władysław Winnik, Edward Wróbel, Kazimierz Wysocki

GRN Rudna Wielka: Władysław Abrachamowicz, Franciszek Danielczak, Irena Gołębiowska, Edward Katarzyński, Mateusz Kurpiel, Bazyli Kwasnikiewicz, Paulina Ma- łaczyńska, Wacław Milewski, Franciszek Murawska [Murawka], Stanisław Opis, Stani- sława Orzepowska, Mikołaj Pogrzebski, Stefan Surma, Stanisław Szałata, Jan Tubielewicz [Tubilewicz], Jan Woźniak, Wiesława Zielińska, Franciszek Żydkowicz [Żytkowicz]

XXVII Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

GRN Siciny: Bronisława Adamska, Stefan Ćwian, Tomasz Florkowski, Maria Hry- caj, Aleksandra Jakubas, Michał Konieczko, Władysław Koszacki, Władysław Koszów, Józef Krężel, Maria Kumur, Marian Muszyński, Józef Panicz, Władysław Pawlicki, Cze- sław Sadoś, Józef Tymczyszyn, Jan Wilczyński, Stanisław Wojtkowiak

GRN Stara Góra: Stanisław Bodera, [Stefan Brzostek], Józef Gębski, Stanisław Gizicki, Jan Kanonowicz, Henryka Konradowicz, Szczepan Krytowski, Ignacy Kubicki, Józef Kulesza, Józef Kulpa, Stanisław Łagódko, Jan Małolepszy, Leokadia Panek, Le- okadia Popko, Józef Sudnik, Zbigniew Sudnik, Jan Tajchman , Felicja Zakrzewska, Józef Zawadzki, Genowefa Zych

GRN Ślubów: Jan Bierula, Stanisław Jakubowski, Franciszek Jędryczka, Piotr Ko- ściukiewicz, Józef Kowal, Karol Macharzyński, Władysława Nowacka, Józef Papmel, Józef Rokoszewski, Stanisław Skipirzepa, Tadeusz Szczepański, Stanisław Świerzyński, Alfred Walijewski, Zofia Wojciechowska, Janina Woś, Bronisław Wróblewski

GRN Wągroda: Władysław Dyk, Andrzej Kędzierski, Czesława Marzec, Michał Pilipas, Benedykta Piotrowicz, Józef Poznański, Józef Siwak, Teresa Stępniewska, Antoni Stodoła, Józef Stojanowski, Włodzimierz Szykuła

GRN Wąsosz: Nadzieja Andrzejewska, Józef Bednarz, Zygmunt Bejcon, Włady- sław Buczek, Adam Duszak, Władysław Górnicki, Kazimiera Hostyńska, Tadeusz Kory- to, Anna Kwaskiewicz, Stefan Leszczyński, Mieczysław Malcherek, Antoni Markowski, Tadeusz Markuszewski, Józef Milewicz, Wiktoria Olejniczak, Bronisław Paluszkiewicz, Bolesław Płaczek, Jan Radkiewicz, Władysław Rękosiewicz, Krystyna Stebnicka, Jan Strugała, Feliks Szymczak, Adam Tarnogórski, Franciszek Wawrzyniak, Bronisław Wojnicki, Stanisław Woźniak, Michał Żelichowski

GRN Witoszyce: Józef Bobowski, Jan Bohacz, Bronisław Chudek, Władysław Duchniak, Bolesław Grabowski, Jadwiga Gródecka, Jan Jasiak, Justyn Juźwiak, Włady- sław Krajewski, Stefan Kubiński, Piotr Mazur, Zygmunt Myślicki, Tekla Oleńko, Kazi- mierz Orzełek, Władysław Staszków, Edward Tchórzewski, Jan Waląg, Franciszek Woźny

GRN Zaborowice: Jan Chmieliński, Zdzisława Ciesińska, Krystyna Cybulska, Franciszek Kowalski, Antoni Kuśnierek, Franciszek Oprządek, Jan Pakuła, Adela Pału- biak, Zenobiusz Ptak, Marta Salomońska, Stanisław Stasiczak, Jan Szkudlarek, Roman Wilk, Marian Zarzycki

GRN Żuchlów: Helena Bielawska, Jan Dwojny, Władysław Frankowski, Franci- szek Glezner, Józef Głuszko, Ludwik Grek, Wanda Hanisz [Hanisch], Stefan Januszew- ski, Stanisława Kamyk, Stanisław Kopaniecki, Ryszard Kucharski, Jan Kwiatkowski, Józef Luty, Tadeusz Łysik, Tadeusz Mrożek, Franciszek Piskozub, Józef Pomys, Edward Skowron

XXVIII Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

MRN Góra: Zenon Anioła, Ludwik Balcerowiak, Michał Chruszcz, Józef Czajka, Stanisław Domański, Stanisława Flis, Bolesław Gurgurewicz, Witold Henik, Jan Hry- niewicz, Antoni Hryniewiecki, Józef Idzikowski, Józef Iwanowski, Piotr Jakuszewski, Franciszek Janowski, Antoni Kalinowski, Zygmunt Kępa [Kempa], Henryk Kowieszko, Leon Krysztowiak [Krysztofiak], Józef Kurek, Władysław Małek, Aldona Mazulewicz, Leon Mielcarek, Anna Miskis, Leon Perczak, Kazimierz Pietrakiewicz, Józef Radajewski, Lucjan Rosa, Stanisław Rosik, Jan Sajdak, Franciszek Sobkowiak, Rościsław Sokołowicz, Kazimierz Szafraniec, Marta Szczepańska, Stanisław Twaróg, Wincenty Urbanowicz, Witold Wirchanowicz, Józef Wojtysiak, Kazimierz Zajączkowski, Ludwik Zmuda, Edward Zontek

Zastępcy: Anna Aleksandrowicz, Józef Baraniak, Bogdan Bogdanowicz, Konstanty Boniecki, Stanisława Gajdamowicz, Marta Giezek, Helena Kolbusz, Jan Kulesza, Michał Lis, Rajmund Napierała, Waleria Pientka [Piętka?], Stanisław Wiśniewski

PRN: Paweł Azarko, Apolonia Balcewicz, Józef Bareła, Stanisław Bartela, Józef Bator, Wacław Borzym, Franciszek Brzoziński, Edward Czapiga, Maria Gołębiowska, Zygmunt Górski, Helena Gruda, Kazimierz Hoffman, Michał Iwanowski, Franciszek Jagodzik, Feliks Jakubas, Bronisław Jaroszewicz, Mieczysław Kielan, Jan Konczal, Hen- ryk Kopik, Michał Kopaniecki, Mieczysław Kostrzewski, Stanisław Koziński, Franciszek Kudak, Władysław Kuklis, Stanisław Lorek, Feliks Malcherek, Franciszek Malepszy, Lu- dwik Marciniszyn, Antoni Metynowski, Stefan Pawliczak, Bronisław Piotrowski, Adolf Popławski, Roman Ratajczyk, Helena Rojszczak, Stefan Rosik, Stanisław Rybacki, Stani- sław Sas, Zofia Siwarska, Edward Skowron, Józef Sikórski, Marian Skrzynecki, Feliks Stachowiak, Henryk Szarek, Janina Szklarz, Zofia Szumińska, Tadeusz Traczyk, Antoni Walczak, Władysław Wałejko, Mieczysław Wasilewicz, Franciszek Waśniewski, Tadeusz Wawer, Wanda Więć, Stanisław Włodarski, Aniela Wójcik, Roman Wybieralski, Helena Zagólska, Michał Zaremba, Jan Zarzecki, Marian Zdrzewielski, Józef Żołniarkiewicz.

Zastępcy: Zygmunt Bejcon, Franciszek Branas, Antoni Czerwiński, Wacława Dryźba, Robert Hołownia, Witold Januszkiewicz, Justyn Juźwiak, Bronisław Karolewicz, Jan Kruszyński, Feliksa Kulesza, Antoni Lewandowski, Kazimierz Małkiewicz, Franci- szek Metelica, Henryk Rachwał, Jerzy Salmonowicz, Feliks Szułczyński, Edward Tur- kiewicz, Edmund Urbański, Mieczysław Wojdyło, Franciszek Woźny

APW: Akta komisji wyborczych do Rad Narodowych z terenu województwa wrocławskiego z wyborów przeprowadzonych w dniu 05.12.1954 roku [materiały nie uporządkowane]

Zapis niektórych nazwisk został skorygowany, w przypadku kilku nazwisk nie ma pewności co do poprawności zapisu, stąd w nawiasach kwadratowych została podana wersja alternatywna. W przypadku GRN Stara Góra zostało dodane jedno nazwisko pominięte w protokole wyborczym.

XXIX Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

KRONIKA AMATORSKIEGO KLUBU FILMOWEGO „PROFIL” (CZ. VI)

FESTIWALE, PRZEGLĄDY, KINO FILMÓW AMATORSKICH

Polanica Zdrój, 26 września 1971 r. [Fragmenty minigazetki festiwalu] 3. Nagród drugich Jury postanowiło nie przyznać. 4. Nagrodę trzecią w wysokości 2000/dwa tysiące złotych/ przyznano filmowi: „Sam sobie wy- brałem” Józefa Lesiaka, Tadeusza Zielińskiego i Kazimierza Dańko z AKF „Profil” z Góry Śląskiej Puchar Dolno- śląskiego Towarzystwa Oświatowego za podję- cie tematyki regionalnej filmowi „Dzieło rąk” Józefa Lesiaka i Jerzego Kozakie- wicza z AKF „Profil” Góra Śląska W minigazetce pominięto głównego realizatora filmu „Dzieło rąk” Wojciecha Czerskiego Nagrodę Federacji Amatorskich Klubów Filmo- wych w Polsce w postaci kamery filmowej 8 mm „Ła- do” przyznano Amatorskiemu Klubowi Filmowemu „Profil” w Górze Śląskiej.

„Gazeta Robotnicza” 1971 nr 230

XXX Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

XIX ogólnopolski konkurs filmów amatorskich Po raz pierwszy członkowie naszego klubu byli na OKFA [Ogólnopolskim Kon- kursie Filmów Amatorskich] w Oświęcimiu. Tym razem jako obserwatorzy, ale poziom konkursu zmobilizował ich do postanowienia, że na XX OKFA pojadą już jako realiza- torzy filmów.

VIII projekcja Kina Filmów Amatorskich Inauguracyjna projekcja Kina Filmów Amatorskich po przerwie wakacyjnej odbyła się dn. 29.10.71 r. następującymi filmami: 1) „Piaskarze” 2) „Ostatni Mohikanin” 3) „Pierwsze kroki” – nagroda „Złotego Dikobraza” na 4 Międzynarod. Festiwalu Fil. Amat. w Tanwaldzie (północ Czech) 4) „Kobra” 5) „Bagażówka” 6) „Będzie we wsi muzeum” 7) „W świetle lamp naftowych” Największe uznanie publiczności na naszej projekcji uzyskał film „Pierwsze kroki” zrealizowany przez Jana Chodkiewicza. Przed projekcją przewodniczący ZMS Jacek Wawrzyniak wręczył dyplomy dla członków AKF „Profil” z Wojewódzkiego Przeglądu Filmów Amatorskich w Górze i Ogólnopolskiego Festiwalu „Pol-8” w Polanicy.

Nie zdobył Heniu Grand Prix na Wojewódzkim Przeglądzie w Górze, ale wystartował z dobrym montażem

XXXI Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

„Gazeta Robotnicza” 1971 nr 266

IX projekcja Kina Filmów Amatorskich Projekcja przebiegła pod kątem filmów laureatów OFFA „Pol-8” w Polanicy. Wyświetlano następujące filmy: „Matczyne ręce”, „Pestka”, „Dlaczego”, „Śmigło”, „Rozbitek”, „Syzyfowie”, „Nieszczęścia chodzą parami”, „Alegretto”, „Zabawy”, „Sam sobie wybrałem”. Do uświetnienia imprezy przyczyniło się wystąpienie przewodniczącego Federacji Amatorskich Klubów Filmo- wych w Polsce Józefa Milki, który podzielił się z zebranymi swoimi wrażeniami z pobytu w Tunezji, gdzie odbyła się kolejna UNIKA.

Festiwal Kulturalny Związków Zawodowych Nagrody rozdano. Odpis pisma z dn. 12 grudnia 1971 r. Józef Lesiak, Tadeusz Zieliński, Kazimierz Dańko. Wojewódzka Komisja Związków Zawodowych we Wrocławiu składa Towarzyszom gratulacje i serdecznie dziękuje za ważki wkład w rozwój amatorskiego ruchu artystycznego na Dolnym Śląsku. W uznaniu istotnych wartości Waszej pracy Prezydium Wojewódzkiej Komisji Związków Zawodowych na wniosek Woje- wódzkiego Komitetu Organizacyjne- go Festiwalu Kulturalnego Związków Zawodowych przyznało Towarzy- szom nagrodę rzeczową. Za prezydium Przewodniczący WKZZ Stefan Pastusiak.

XXXII Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

„Obiektywem amatora” To tytuł konkursu ogłoszonego przez Wydział Oświaty i Kultury PPRN i Amator- ski Klub Filmowy „Profil” [przy] MPDK w Górze.

XXXIII Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

„Punkt skupu opakowań szklanych” Ryszard Grzelczak

Czerwiec 1972 r. Zwykły letni dzień Życie płynęło spokojnie jak zawsze bez żadnych niezwykłych przygód ani wyda- rzeń. Każdy z nas jednak szukał przygód, chciał utrwalić się jakoś w pamięci innych. A szczególnie czekała na to nasza wspaniała szóstka. Nasze marzenia zrealizowały się wkrótce. Jeden z naszych kolegów, członek „Klubu filmowego”, postanowił wypróbo- wać swoje możliwości idąc z kamerą w świat. Po drodze nęciła go myśl „Mam kamerę, lecz nie mam kogo filmować”. I oto wpadł na pomysł. Postanowił wciągnąć w to wła- śnie nas. Byliśmy bardzo zaskoczeni, a zarazem stremowani. Lecz gdy dotarliśmy na miejsce, wszystko minęło jak zjawa. A dlaczego? Właśnie dlatego że nasz główny opiekun pan J. Lesiak dodał nam odwagi. Z uśmiechem na twarzy pomagał zarówno nasze- mu kol. Andrzejowi Kopcza – pełniącemu rolę operatora i reżysera jak i nam biorącym udział: Bożena Melska, Bożena Sajbura, Edmund Skórski, J. Stelmach. Dzień ten był wspaniały i na stałe zapisał się w naszej pamięci. Bożena Sajbura

XXXIV Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

Czerwcowy dzień jak jeden z wielu, jednak tylko pozornie. Dzisiaj wreszcie wypró- bujemy swoje możliwości. Dwie koleżanki „aktorki”, my tj. „nas trzech” i nasz opiekun pan J. Lesiak idziemy kręcić film. Wcześniej jednak należało się przeszkolić, przynajm- niej teoretycznie. Czwartkowe zajęcia w dość wąskim gronie były dość przyjemne, a sta- wały się jeszcze bardziej atrakcyjne, gdy stykaliśmy się z kamerami. Błyszczały pięknie. Trudniej było nakręcić dobry film. Idziemy na stary cmentarz, tu leci „akcja”. Pierwsze pomiary, omówienie szczegó- łów i taśma. Kilkakrotnie powtarzamy, złe nasłonecznienie, przenosimy się dalej i znów kręcimy. Po paru minutach już zjawiają się kibice. Trochę przeszkadzają, co denerwuje nasz gwiazdy tj. dwie Bożeny: Sajburę i Melską, a przede wszystkim rasowego reżysera Andrzeja. Kończymy zdjęcia, składamy sprzęt. Biorę tylko kamerę, stojak bierze kolega, ja nie mogę, mam obity od wielokrotnego padania przy kreowaniu roli obojczyk. Na uli- cy spotykamy swoją wychowawczynię – jutro w szkole reklama – zgaduję. Idąc rozmawiamy – teraz tylko wszystko skleić, to pestka – czyżby? Później okaże się, że z tą resztą jest gorzej, nie wiem czy zobaczymy film. Warto natomiast obejrzeć zdjęcia pana Lesia- ka. Edmund Skórski

Dyplom z okazji Dnia Działacza Kultury

XXXV Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

cdn.

XXXVI Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

LUDOWE ZESPOŁY SPORTOWE PO 1975 r.

Przez pierwszych 7 lat istnienia woj. leszczyńskiego przez teren byłego pow. gó- rowskiego (gminy Góra Śląska, Jemielno, Niechlów i Wąsosz) przewinęło się 8 inspekto- rów LZS. Nie przykładali się do pracy, ale zdołali upowszechnić opinię, że to jest trudny teren1. Wówczas wyróżniającym się kołem był LZS „Tęcza” w Starej Górze. Powstał on w 1973 r., gromadząc młodzież ze wsi wokół Góry. Miał on jedną sekcję piłki nożnej. Drużyna piłki nożnej po rocznym pobycie w klasie „C” w sezonie 1973/74 awansowała do klasy „B”. W sezonie 1977/78 grała w klasie „A”. W 1974 r. zgłoszono do rozgrywek piłki nożnej drużynę juniorów. Powstała również sekcja tenisa stołowego, która w sezonie 1977/78 występowała w klasie wojewódzkiej. Przez pewien czas również funkcjo- nowała sekcja kolarska2. W 1977 r. funkcjonowało 8 kół LZS na terenie gminy Góra, rok później – 7. Głownie uprawiano trzy dyscypliny sportowe – piłkę nożną, piłkę siatkową i tenis sto- łowy. Oprócz „Tęczy” Stara Góra działały LZS-y w Czerninie, Glince, Osetnie, Ślubo- wie, Borszynie Wielkim i Jastrzębiej. Aktywność sportowców wiejskich przejawiała się przede wszystkim udziałem w Igrzyskach Rekreacyjno-Sportowych Pracowników Gospodarki Żywnościowej. Uczestniczyć w nich mogli wszyscy bez względu na wiek, charakter pracy i sprawność fizyczną. W 1979 r. w III Wojewódzkich Igrzyskach Sportowo-Rekreacyjnych Pracowni- ków Gospodarki Żywnościowej reprezentacja gminy Góra zajęła 3 miejsce na 26 drużyn gminnych. LZS-y też były współorganizatorem imprez sportowych, np. turnieju piłki siatkowej zakładów pracy, turniejów piłki nożnej z okazji 1 Maja czy zawodów w prze- ciąganiu liny o tytuł najsilniejszej wsi urządzanych z okazji Święta Ludowego3. Przecią- ganie liny miało niewiele wspólnego z kulturą fizyczną. Jak widać wszystkie te imprezy miały charakter mniej sportowy, a bardziej rekreacyjny. Jeden z nieudolnych inspektorów był ścigany sądownie o rozliczenie pieniędzy po- branych na organizację imprez z okazji 1 Maja. Ówczesne władze lokalne w Górze obar- czały go i wcześniejszych inspektorów tym, że całkowicie zamarła działalność sportowa, jedynie funkcjonował LZS Czernina. Ten z kolei obarczał winą działaczy i społeczeń- stwo, które wg niego nie było zainteresowane sportem4. Zmiana na lepsze nastąpiła w 1983 r. za sprawą nowego inspektora. Był nim góro- wianin Stanisław Żyjewski.

1 A. Ratajczak, Od garnka po beczkę piwa, „Wiadomości Sportowe” 1985 nr 7 (brak strony, artykuł z kroniki LZS-u), il. 2 APW: UP Góra 52 s. 5 („Informacja o stanie realizacji programu rozwoju kultury fizycznej na terenie powiatu górowskie- go” na posiedzenie prezydium PPRN 9 września 1974 r.; s. 94-96); APL: RNMiGG 44 s. 222-223 („Ocena stanu kultury fizycznej i dalsze jej możliwości rozwoju w Mieście i Gminie Góra”; s. 221-225). 3 APL: RNMIGG 19 s. 285 („Ocena stanu kultury fizycznej w mieście i na terenie gminy Góra”; s. 279-287); RNMiGG 46 s. 224-225 („Informacja z realizacji programu rozwoju kultury fizycznej i sportu przyjętego Uchwałą Rady Narodowej Miasta i Gminy w roku 1978”; s. 221-228). 4 AUMiGG: Pismo zastępcy naczelnika do Wojewódzkiego Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Lesznie z 5 lutego 1981 r. bp; pismo do Wojewódzkiego Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Lesznie z 1 kwietnia 1981 r. bp; „Protokół z narady działaczy sportowych i młodzieżowych gminy Góra, odbytej w dniu 13.11.1981 r. w sali Urzędu Miasta i Gminy w Górze” bp (teczka „Działalność zrzeszeń, klubów i innych organizacji kultury fizycznej: 2 II – 2 XI 81 r.”).

XXXVII Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

W 1982 r. na terenie gminy Góra funkcjonowały 2 LZS-y, na wiosnę 1983 r. – już 9, a pod koniec 1983 r. – 12. Znajdowały się one w takich miejscowościach jak Kłoda, Osetno, Glinka, Chróścina, Czernina, Stara Góra, Brzeżany, Grabowno, Borszyn Wielki, Borszyn Mały, Bronów i Wroniniec (na terenie gminy Niechlów) przy tamtejszym OHP5. Pod koniec 1984 r. 11 LZS-ów – podane wcześniej, prawdopodobnie bez Wro- nińca – zrzeszały 348 członków, w tym 72 kobiety, działało 33 sekcji (w tym 11 tenisa stołowego i 7 piłki nożnej)6. Pod koniec 1986 r. liczba kół wzrosła do 16, z tego było 5 nowopowstałych (Ryczeń, Ślubów, Gola Górowska, Radosław, Szedziec)7. W 1988 r. liczba kół wynosiła 158. W 1983 r. zorganizowano turniej tenisa stołowego z okazji 38 rocznicy wyzwolenia Góry (wówczas używano takiego nazewnictwa), mistrzostwa miasta i gminy w tenisie stołowym, ligę gminną w tenisie stołowym, mistrzostwa gminy w szachach i warcabach, festyn z okazji Święta Ludowego w Czerninie (turniej piłki nożnej i imprezy sportowo- rekreacyjne), turniej piłkarski z okazji 22 lipca, festyn sportowo-rekreacyjny z okazji do- żynek gminnych w Witoszycach i Chróścinie. LZS-y były organizatorem strefowych rozgrywek ligi gminnej w piłce nożnej z udziałem 5 zespołów z pięciu gmin. Zwyciężył LZS Glinka i awansował do półfinału wojewódzkiego. Ostatecznie drużyna z Glinki została mistrzem województwa leszczyń- skiego9. W czerwcu 1983 r. w związku z rozpoczęciem sezonu turystycznego oraz pierwszym dniem lata Rada Gminna LZS w Górze przy współudziale Rady Wojewódzkiej oraz ZMW „Wici” zorganizowała I (i jedyny) międzywojewódzki Rajd Turystyczny „Do- liną Baryczy”. Miał on na celu zapoznanie uczestników z pięknem okolic Ziemi Górow- skiej, a także poznaniem uroków pradoliny barycko-głogowskiej. Zgromadził on 30 uczestników z województwa leszczyńskiego i kaliskiego – młodzieży oraz dorosłych amatorów pieszych wędrówek. Rajd trwał dwa dni. Stałym miejscem biwakowania był ośrodek wypoczynkowy w Ryczeniu. Oprócz wypadów w górę i dół rzeki w programie znalazły się konkursy, imprezy artystyczne, konkurencje sportowe i rekreacyjne. Wszyscy uczestnicy rajdu otrzymali pamiątkowe znaczki okolicznościowe oraz dyplomy10. W 1983 r. Rada Gminna Zrzeszenia LZS zorganizowała 18 imprez sportowych, w których wzięło udział 2298 osób; łącznie wszystkie struktury LZS na terenie gminy Góra urządziły 254 imprezy z udziałem 6406 osób11. W 1983 r. uznano, że najlepiej pracowało koło w Glince, kolejne miejsca zajęły ko- ła w Kłodzie, Chróścinie i Osetnie12.

5 AUMiGG: teczka „Działalność zrzeszeń, klubów i innych organizacji kultury fizycznej: 21 I – 16 XI 83 r.” („Sprawozdanie z działalności Rady Gminnej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za 1983 rok” z 16 grudnia 1983 r.) 6 AUMiGG: teczka „Działalność zrzeszeń, klubów i innych organizacji kultury fizycznej: 2 I – 4 XII 84 r.” („Sprawozdanie z działalności Rady Gminnej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za 1984 r.”) 7 AUMiGG: teczka „Działalność klubów, organizacji sportowych, LZS: I – 30 XII 86” (pismo z 24 lutego 1986 r. do Urzę- du Wojewódzkiego w Lesznie). 8 AUMiGG – teczka „Informacja na Komisję Rady Narodowej. Sport, Turystyka i rekreacja jako jedna z form organizacji czasu wolnego [...]” 9 AUMiGG: teczka „Działalność zrzeszeń, klubów i innych organizacji kultury fizycznej: 21 I – 16 XI 1983 r.” („Podsumo- wanie III Kwartału działalności Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe rejon Góry” z 2 listopada 1983 r.) 10 Kronika LZS (nieliczbowana). 11 AUMiGG: teczka „Działalność zrzeszeń, klubów i innych organizacji kultury fizycznej: 21 I – 16 XI 83 r.” („Sprawozda- nie z działalności Rady Gminnej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za 1983 rok” z 16 grudnia 1983 r.)

XXXVIII Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

W 1984 r. zorganizowano podobne imprezy, ale należy wspomnieć dwie – Gminne Igrzyska Mieszkańców Miast i Wsi z okazji Święta Ludowego połączone z otwarciem wielofunkcyjnego boiska sportowego w Osetnie Wielkim oraz zawody konne z okazji dożynek gminnych (16 września 1984 r.). Na tych dwóch imprezach odnotowano bardzo wysoką frekwencję13. W 1984 r. Rada Gminna Zrzeszenia LZS zorganizowała 24 imprezy, w których uczestniczyło 2581 członków tego zrzeszenia14. W 1985 r. Rada Miejsko-Gminna LZS i koła łącznie zorganizowały 644 imprezy, w których uczestniczyło ok. 3600 osób15. Wtedy oceniano, że LZS-y są organizatorem lub współorganizatorem prawie wszystkich ważniejszych imprez sportowych na terenie gminy (m.in. liga gminna w tenisie stołowym, turnieje piłkarskie, imprezy w ramach eli- minacji do wojewódzkiej spartakiady zakładów pracy)16. W 1986 r. po podsumowaniu rywalizacji na najlepsze koło LZS zwyciężyła Glinka przed Chróściną i Kłodą17. Dwie imprezy sportowe rozgrywane do dziś mają rodowód LZS-owski – turniej piłkarski o „Białą Piłkę” i turniej tenisa stołowego im. Mariana Lewandowskiego. 16 stycznia 1983 r. został rozegrany po raz pierwszy turniej piłkarski o „Białą Pił- kę”. Uczestniczyły w nim LZS-y z Kłody, Wiewierza, Osetna i Glinki. Pierwsze miejsce zajął Wiewierz, następne – Glinka, Kłoda i Osetno18. Zwycięzca otrzymał białą piłkę. Turniej był rozgrywany corocznie; jedynie w 1993 r. się nie odbył. Winny odbywać się one – jak wskazuje nazwa – w zimowej aurze, ale nie zawsze tak było. W 1989 r. na- deszła zima bez śniegu i grano na zielonej murawie, z kolei w 1985 r. – niska temperatu- ra, śnieg na boisku, po boisku biegano w spodniach, swetrach i koszulach flanelowych19, w kolejnym roku padał śnieg z deszczem20. 17 lutego 2013 r. piłkarze rywalizowali po raz trzydziesty. Spośród czterech drużyn najlepsza okazała się „Korona” Czernina, kolejne miejsca zajęły „Pogoń” Góra, „Błyskawica” Luboszyce i LZS Glinka. Turniej zorgani- zował Ośrodek Kultury Fizycznej w Górze21. Jesienią 1985 r. zmarł Marian Lewandowski, wybitny tenisista stołowy i zasłużony działacz sportowy. By uczcić jego pamięć Rada Miejsko-Gminna LZS wystąpiła z inicja- tywą zorganizowania turnieju tenisa stołowego jego imienia. Odbył się on zimą 1986 r. w sali Zespołu Szkół Zawodowych, gromadząc 60 zawodników z ówczesnego woje-

12 Kronika LZS (nieliczbowana); AUMiGG: teczka „Działalność zrzeszeń, klubów i innych organizacji kultury fizycznej: 21 I – 16 XI 83 r.” („Sprawozdanie z działalności Rady Gminnej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za 1983 rok” z 16 grudnia 1983 r.) 13 AUMiGG: teczka „Działalność zrzeszeń, klubów i innych organizacji kultury fizycznej: 2 I – 4 XII 84 r.” („Sprawozdanie z działalności Rady Gminnej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za 1984 r.”) 14 Ibidem. 15 AUMiGG: teczka „Działalność klubów, organizacji sportowych, LZS: I – 30 XII 86” (pismo z 24 lutego 1986 r. do Urzędu Wojewódzkiego w Lesznie). 16 APL: RNMiGG 28 s. 164. 17 (S.Ż.), 40 lat w służbie wsi, „Panorama Leszczyńska” 1986 nr 12 s. 17, il. 18 Kronika LZS (nieliczbowana); wg niej data, St. Żyjewski w artykule „»Biała Piłka« – jubileuszowa” podaje inną datę – 31 stycznia 1983 r. („Przegląd Górowski” 1992 nr 3 s. 8). 19 Żyjewski St., Piłka w ... śniegu, „Panorama Leszczyńska” 1985 nr 6 s. 12. 20 Turniej „O Białą Piłkę”, „Panorama Leszczyńska” 1986 nr 8 s. 17. 21 XXXI turniej o „Białą Piłkę, „Przegląd Górowski” 2013 nr 2 s. 16. Błąd w numeracji turniejów. W 2012 r. odbył się 29, a nie 30, jak napisano w „Przeglądzie Górowskim”, więc w 2013 r. – 30.

XXXIX Kwartalnik Górowski 61/2017-2018 wództwa leszczyńskiego. Wygrał zawodnik „Pogoni” Góra” Tomasz Gajdamowicz22. 22 stycznia 2012 r. po raz dwudziesty piąty spotkały się osoby uprawiające tenis stołowy w turnieju im. Mariana Lewandowskiego. W kategorii juniorów najlepiej wypadł Niko- dem Maćkowski, wśród seniorów – Wojciech Walencki, a najlepszym oldboyem okazał się Jarosław Talarowski. Imprezę zorganizował Ośrodek Kultury Fizycznej w Górze23. Na początku lat 80. oceniano, że gmina Góra nie jest bogata w obiekty sportowe, ponieważ we wcześniejszych latach zaniedbano wiele boisk (połamane bramki, zarośnię- te, zniszczone ogrodzenia), w wielu wypadkach wyglądało, że tymi obiektami nie ma kto się zająć. Po objęciu stanowiska inspektora LZS przez Stanisława Żyjewskiego sytuacja się zmieniła. W Borszynie Wielkim wytyczono nowe boisko. W Osetnie Wielkim wybudowano wielofunkcyjne boisko sportowe, które oddano do użytku w 1984 r. W Chróścinie upo- rządkowano teren wokół boiska i doprowadzono do właściwego stanu płytę boiska. W Kłodzie Wielkiej w 1983 r. rozpoczęto prace przy budowie boiska piłkarskiego (wyrównano płytę i zasiano trawę). W 1984 r. wykonano płytę pod nowe boisko piłkar- skie i uporządkowano przyległy teren. Boisko oddano do użytku w 1985 r. W Glince w połowie listopada 1983 r. zniwelowano teren pod boisko. Był to początek prac, które zakończyły się w 1985 r. powstaniem wielofunkcyjnego stadionu (boisko piłkarskie, boisko do piłki ręcznej i siatkówki, bieżnia 60-metrowa, skocznia i rzutnia). Pod koniec 1985 r. na terenie gminy Góra korzystano z 8 boisk na wsi (Stara Góra, Osetno, Chróścina, Czernina, Kłoda Wielka, Borszyn Wielki, Glinka)24. Znaczną część prac przy budowie boisk wykonywali społecznie członkowie LZS. Nie mamy zbyt dużo informacji o środkach finansowych będących w dyspozycji Rady Miejsko-Gminnej LZS w Górze, jedynie w odniesieniu do 1983 r. jest ich więcej. Wtedy dysponowała głównie pieniędzmi przekazanymi przez Urząd Miasta i Gminy oraz Radę Narodową Miasta i Gminy. Wsparła ją Rada Wojewódzka LZS w Lesznie sumą 10 tys. zł. Wspomina się również o pomocy ze strony zakładów rolnych i SKR. Posiada- ne środki wydano w następujący sposób: zakup sprzętu sportowego (100 tys. zł), zakup nagród i dyplomów (125 tys. zł), koszty transportu na imprezy wojewódzkie (5 tys. zł), opłata sędziów piłkarskich (4 tys. zł), mieszanki trawnikowe (10 tys. zł od RW LZS), bramki piłkarskie (127 tys. zł), zakup siatki i słupków na ogrodzenie boiska w Osetnie Wielkim (160 tys. zł). Posiadano jeszcze środki na budowę boiska w Glince i na zamon- towanie ogrodzenia w Osetnie Wielkim (220 tys. zł)25. Do dużych osiągnięć Rady Miejsko-Gminnej LZS w Górze należy zaliczyć zajęcie w latach 1984-1987 pierwszego miejsca w województwie leszczyńskim we współzawod-

22 M. Rydlewicz, Dla pamięci Mariana Lewandowskiego, „Panorama Leszczyńska” 1986 nr 5 s. 17. 23 JD, XXV turniej im. Mariana Lewandowskiego, „Przegląd Górowski” 2012 nr 2 s. 16. 24 AUMiGG: teczka „Działalność zrzeszeń, klubów i innych organizacji kultury fizycznej: 2 I – 4 XII 84 r.” („Sprawozdanie z działalności Rady Gminnej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za 1984 r.”) 25 AUMiGG: teczka „Działalność klubów sportowych, LZS” („Sprawozdanie z działalności Komisji Rewizyjnej przy Radzie Gminnej LZS w Górze za 1983 r.”); AUMiGG: teczka „Działalność zrzeszeń, klubów i innych organizacji kultury fizycznej: 21 I – 16 XI 83 r.” („Sprawozdanie z działalności Rady Gminnej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za 1983 rok” z 16 grudnia 1983 r.)

XL Kwartalnik Górowski 61/2017-2018 nictwie na najlepszą radę LZS. Największym sukcesem jest zaś zajęcie piątego miejsca w ogólnopolskim współzawodnictwie na najlepszą radę miejsko-gminną LZS za 1986 r.26 Znacznie mniej informacji mamy o LZS-ach na terenie innych gmin powiatu gó- rowskiego. W gminie Wąsosz działa „Wiewierzanka” Wiewierz; „Orla” stała się klubem miejskim (Wąsosz od 1984 r. ponownie uzyskał status miasta) i przestała być częścią sportu wiejskiego. LZS Wiewierz powstał na przełomie lat 50. i 60. za sprawą Edwarda Katarzyńskiego. Jego aktywność sportowa niczym się nie wyróżniała na tle innych kół. W połowie lat 70. zanikła działalność sportowa, ale w 1977 r. reaktywowano koło LZS. Dopiero za sprawą Zygmunta Gajkowskiego, który w latach 80. został przewodniczą- cym, sportowcy z Wiewierzy zaczęli osiągać sukcesy, m.in. w 1982 r. w wojewódzkiej lidze gminnej zajęli 3. miejsce, a w 1983 r. – 2, w pierwszym turnieju o „Białą Piłkę” za- jęli 1. miejsce. W 1986 r. połączono dwa LZS-y – z Wiewierzy i z Kłody (gmina Góra) – w LZS „Wiewierzanka”. Doszło do tego z inicjatywy LZS Wiewierz i Zygmunta Gaj- kowskiego. Przez kilka lat wspierał finansowo „Wiewierzankę” PGR Kłoda oraz władze Góry i Wąsosza. Mecze rozgrywano na zmianę w tych dwu miejscowościach. Przyszły sukcesy: w 1992 r. awans drużyny piłkarskiej do klasy „A”, w sezonie 1991/1992 junio- rzy zdobyli w swojej grupie 2. miejsce, a w sezonie 1992/1993 – zwyciężyli w swojej grupie i przegrali dopiero w finale wojewódzkim z „Obrą” Kościan27. W połowie lat 90. „Wiewierzanka” się usamodzielniła. Znowu grała w klasie „A”. Już w bieżącym stuleciu przez rok pauzowała po incydencie kilku zawodników z sędziami28. Od sezonu 2010/2011 w klasie „C” w grupie trzebnickiej okręgu wrocławskiego grał „Albatros” Lubiel; od sezonu 2016/2017 – w klasie „B”. Na terenie gminy Niechlów w lutym 1985 r. doszło do zebrań, na których reaktywowano działalność kół LZS w następujących miejscowościach: Wronów, Wioska, Sici- ny, Tarpno, Łękanów, Naratów, Niechlów, Bełcz Wielki, Głobice. W kwietniu tego roku odbył się zjazd delegatów reprezentujących 7 kół (OHP Wroniniec, Siciny, Wronów, Naratów, Bełcz Wielki, Głobice i Niechlów) i wybrano Radę Gminną LZS. Na jej czele stanął Józef Maszczenko. W czerwcu 1986 r. zgłoszono do rozgrywek piłkarskich klasy „C” drużynę LZS Niechlów; obecnie jest Uczniowskim Ludowym Klubem Sportowym „Sokół”29. Na terenie gminy Niechlów funkcjonuje jeszcze drugi klub „Victoria” Siciny. Jesienią 1975 r. na terenie gminy Jemielno działało 6 kół (Jemielno, Ciechanów, Bieliszów, Lubów, Psary i Irządze), najaktywniejszymi były Ciechanów i Irządze30. Dwa lata później było 10 kół liczących 382 członków, w tym 5 kobiet. W 1977 r. 3 270 osób, w tym 456 kobiet, wzięło udział w 146 imprezach sportowych i turystycznych31. W roku

26 Raport o stanie gminy za lata 1990-1994, Góra 1994 s. 51; pismo do przewodniczącego Miejsko-Gminnej Rady Narodo- wej w Górze (z 6 stycznia 1989 r.) 27 A.B., LZS "Wiewierzanka" Kłoda. Panorama Ludowych Zespołów Sportowych Ziemi Górowskiej, „Przegląd Górowski” 1994 nr 12 s. 7; nr 13 s. 9, il.; Jan Dwornik, XXV lat Ludowego Zespołu Sportowego „Wiewierzanka” Wiewierz, „Przegląd Górowski” 2002 nr 5 s. 4 (Górowski powiat w pigułce), il. 28 JD, Wiewierzanka po „przejściach”, „Przegląd Górowski” 2003 nr 12 s. 7. 29 APL: GRN Niechlów 35 s. 142 („Informacja dotycząca reaktywowania działalności kół i Rady Gminnej Zrzeszenia Lu- dowe Zespoły Sportowe w Niechlowie” z 21 czerwca 1985 r.; s. 142); UG Niechlów 67 s. 31-32 („Sprawozdanie z działal- ności Rady Gminnej LZS w Niechlowie za 1986 r.”; s. 30-32). 30 APL: GRN Jemielno 11 s. 65 („Informacja ze stanu działalności organizacji młodzieżowych na terenie Gminy Jemielno” z 15 października 1975 r.; s. 65-66). 31 APL: GRN Jemielno 17 s. 103 („Sprawozdanie z wykonania zadań planu społeczno-gospodarczego rozwoju oraz budżetu gminy Jemielno za rok 1977”; s. 96-107).

XLI Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

1978 nadal funkcjonowało 10 kół LZS (Jemielno, Smolne, Bieliszów, Luboszyce, Cie- chanów, Osławice, Psary, Daszów, Piotrowice Małe, Lubów), zmniejszyła się liczba członków – do 299, w tym 50 kobiet. Wówczas LZS Jemielno występował w klasie „C”, w sezonie 1977/78 zajął 4. miejsce32. Wraz z reformą podziału administracyjnego Polski nastąpiła reorganizacja Polskie- go Związku Piłki Nożnej. Kluby z terenu powiatu górowskiego zaczęły uczestniczyć w rozgrywkach Okręgowego Związku Piłki Nożnej w Legnicy. Początkowo w sezonie 2000/2001 tylko „Pogoń” Góra, „Barycz” Osetno, „Korona” Czernina i LZS Glinka. „Wiewierzanka” i „Orla” Wąsosz grały w okręgu wrocławskim, „Sokół” Niechlów, „Sparta” Kietlów, „Zjednoczeni” Chróścina, „Victoria” Siciny i „Błyskawica” Luboszyce – w okręgu leszczyńskim33. Od sezonu 2001/2002 już wszystkie kluby występowały w okręgu legnickim. W latach 90. poszczególne LZS-y zaczęły funkcjonować jako samodzielne kluby piłkarskie na wsi. Obecnie w rozgrywkach piłkarskich (runda wiosenna 2017/2018) uczestniczą ze- społy z terenu wsi z gminy Góra „Korona” Czernina (klasa „A”); z gminy Jemielno „Błyskawica” Luboszyce (klasa „B”); z gminy Niechlów: „Sokół” Niechlów (klasa „B”) i „Victoria” Siciny (klasa „A”); z gminy Wąsosz: „Wiewierzanka” Wiewierz (klasa „B”) i „Albatros” Lubiel (klasa „B”). Jedynie „Albatros” gra w ramach okręgu wrocławskiego, pozostałe – legnickiego.

Mirosław Żłobiński

Z posiedzenia Rady Gminnej LZS. W prezydium od lewej zasiadają: ref. ds. sportu UMiG Jan Dwornik, insp. LZS Stanisław Żyjewski, przew. rady Zbigniew Kida, instruktor ds. sportu Bogdan Sofuł

32 APL: KG PZPR Jemielno 13 s. 265-266 („Informacja Przewodniczącego Rady Gminnej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Jemielnie z działalności w 1978 roku”; s. 265-266). 33 (ABC 2000 nr 52 s. 3; Nowa Gazeta Górowska 2002 nr 10 s. 11).

XLII Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

Rada Gminna LZS w Górze

31 marca 1983 r. Zbigniew Kida – przewodniczący (Urząd Miasta i Gminy w Górze), Czesław Spy- chała – zastępca (LZS Kłoda), Andrzej Zabłocki – zastępca (LZS Osetno), Zbigniew Kowalski – skarbnik (LZS Czernina); Ryszard Biedała – sekretarz (LZS Chróścina); członkowie: Florian Hrynda (LZS Glinka), Roman Ulman (LZS Borszyn Mały), Bogdan Panek (LZS Stara Góra), Krzysztof Kaizer (LZS Wierzowice), Mirosław Szymlet (LZS Borszyn Wielki), Zbigniew Matkowski (LZS Grabowno), Jan Gruzdzis (instruktor), Bogdan Sofuł (instruktor), Jan Dwornik (Urząd Miasta i Gminy), Tadeusz Pełchaty (za- rząd ZSMP Góra)1.

Walny zjazd delegatów (16 grudnia 1983 r.) Zbigniew Kida – przewodniczący, Czesław Spychała – I zastępca, Andrzej Zabłoc- ki – II zastępca, Bogusław Sofuł – zastępca ds. turystyki, Małgorzata Lipowicz – sekretarz, Jan Dwornik – skarbnik, członkowie; Ryszard Biedała, Florian Hrynda, Zbigniew Kowalski, Roman Ulman, Kazimierz Szczerba, Mariusz Bartkowiak, Bogdan Panek, Jan Łubkowski, Bogdan Pacholczyk, Witold Kusio, Aleksander Balcerzak, Wiesław Bartnic- ki, Alicja Lipowicz, Bożena Nowak, Urszula Hołownia, Lech Czekała, Zbigniew Cału- jek; komisja rewizyjna: Tadeusz Pełchaty, Czesław Wojsiak, Jan Kruszka2.

Rada Miejsko-Gminna LZS

Walny zjazd delegatów (26 lutego 1986 r.) Zbigniew Kida – przewodniczący3

Walny zjazd delegatów (wiosna 1990 r.) Zbigniew Kida – przewodniczący, Zygmunt Gajkowski – zastępca (LZS „Wiewie- rzanka” Kłoda), Kazimierz Pawliczak – zastępca (LZS Osetno), Paweł Sawicki – sekretarz (LZS Glinka), Jan Dykas – skarbnik (LZS Czernina), członkowie – Bogdan Sowka (LZS Chróścina), Lesław Symczyszyn (LZS Czernina), Czesław Spychała (LZS Kłoda), Józef Pytel (LZS Osetno), Krzysztof Karkocha (LZS Glinka), Kazimierz Pawłowski (LZS Chróścina)4.

Walny zjazd delegatów (24 lutego 1996 r. ) Tadeusz Podwiński – przewodniczący, Stanisław Majowicz, Kazimierz Pawliczak, Andrzej Ciastoń, Bogdan Sowka, Roman Musiałowski, Lesław Symczyszyn; komisja rewizyjna: Kazimierz Fortecki – przewodniczący, Jan Gniecki, Stanisław Podwiński5.

1 Kronika LZS (nieliczbowana). 2 Kronika LZS (nieliczbowana). 3 (S.Ż.), 40 lat w służbie wsi, „Panorama Leszczyńska” 1986 nr 12 s. 17, il. 4 Raport o stanie gminy Góra za lata 1990-1994, Góra 1994 s. 49. 5 M.Ż., Wybory w LZS’ach, „Gazeta Górowska” 1996 nr 12 s. 9.

XLIII Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

SPORTOWE POCZĄTKI

Kto chce łatwe mieć sukcesy – ten prowadzi LZS-y. To wypowiedziane przez brat- nią duszę hasło towarzyszy mi jak talizman w chwilach dobrych i złych. Wówczas gdy można utożsamiać je z sytuacją i wówczas, gdy się coś nie udaje, wali, ucieka… przypominam sobie 1982 rok. Pomimo posadzonych na ręku kaktusów co do możliwości po- dźwignięcia tej organizacji przez grono najbliższych osób – wyruszyłem w poszukiwaniu prawdy, przygody, a przede wszystkim na spotkanie z rzeczywistością. Rzeczywistością, która na przełomie lat osiemdziesiątych zupełnie zwariowała. Popękały w większości spoiwa łączące struktury. Hasło – więcej, taniej, lepiej, przekształciło się w mniej, drożej i gorzej. Jaka pozostała wieś? Z tymi i innymi myślami wyruszałem swoim Żukiem po zaśnieżonych wiejskich drogach. Czy przyjdą? Co im powiedzieć, co obiecać, jak trafić do przekonania, że jeszcze raz można, że… I tak dojeżdżało się do wiejskich świetlic. Może ktoś pomyśleć, że ciepło buchało z przytulnych wnętrz lub czekała ciepła herbata. To były tylko złudzenia. Opatuleni w futra „tubylcy” patrzyli z podziwem na moje sportowe ubranie uśmiechając się pod nosem. Tak minął grudzień. Dzień po dniu. Wieś po wsi. A co z tego wyszło? Owszem – patrzyli, słuchali, potakiwali głowami, ale wiara ta nie była pełna – bo prze- cież tyle razy już zaczynali. Po reorganizacji województw w 1975 roku cały rejon Góry przeszedł do innego województwa, z którym nie był emocjonalnie i duchowo związany. Przewinęło się przez ten okres aż siedmiu inspektorów rejonowych. I każdy to samo obiecał. Ciekawy był moment komisyjnego otwarcia biurka po poprzednikach. Oczywi- ście wytrychem. W środku oprócz kilku statystycznych formularzy kilka pustych butelek. A w innych gminach, które przejąłem? Napisałem o przygotowanie dokumentacji do wglądu w urzędach gminnych. Odzew był taki, aż się zatrzęsło. Kto czego chce? Jak śmie zakłócać błogi na tym odcinku spokój. I wówczas poczułem się jak podróżnik odkrywający dziewicze tereny. Prawie wszędzie okazało się, że należy zaczynać robotę od nowa. Ile było rozmów z decydentami w terenie – trudno zliczyć. Jedno jest pewne – w wielu wypadkach udało się ich przekonać o celowości i potrzebie działania. O tym, że czas i fundusze uciekają, a na tym cierpi środowisko wiejskie. Znalazłem też kilku ludzi do wspólnej pracy. Zbyszek Kida był przewodniczącym Rady Gminnej LZS w Niechlowie. Jako pracownik miał możliwość odpowiednio kiero- wać pracą i funduszami. Ale, że był zapaleńcem to i z własnej kieszeni dokładał. Inspi- rował budowę stadionu sportowego. Zrobiono jednak tylko płytę boiska piłkarskiego, bo nie wiadomo kto zdecydował, że będzie to plac składowy roszarni. Czyn społeczny szlag trafił. Ludzi zalała przysłowiowa krew i rzucili to wszystko. Władzom się wydawa- ło, że każda decyzja jest dobra. Ta jednak zaszkodziła im na wiele, wiele lat. Zbyszek przeniósł się do Góry i przyjął propozycję kierowania Radą. A Niechlów? Po siedmiu latach przestoju zaczęto budować tak potrzebny stadion. Trafił także do pomocy Jan Dwornik. Postawiłem gościnnie swoje biurko w Urzędzie Miasta i Gminy naprzeciw jego. Znaliśmy się od dziecka. Razem rozpoczynaliśmy grę w piłkę nożną. On zaszedł da- leko, bo grał w pierwszej lidze. Był dobrym piłkarzem. Ale jak to w życiu bywa… Teraz razem uzgadnialiśmy, co i jak należy robić. W terenie do prac włączyli się: Rysiek Bladała

XLIV Kwartalnik Górowski 61/2017-2018 z Chróściny, Czesiek Spychała z Kłody, Andrzej Zabłocki z Osetna, Zbyszek Kowalski z Czerniny czy Florek Hrynda z Glinki. Chcieliśmy stworzyć w gminie pewien wzorzec – coś na zasadzie rejonu, od którego inni mogli brać przykład. Nazywając to groźnie – działa na zasadzie „zarazy”. Nam chodziło o to, by inni podpatrywali, uczyli się z naszą pomocą. Obowiązywa- ło też hasło – nic za darmo. I jeszcze jedno. Teren był totalnie zaniedbany pod wzglę- dem urządzeń sportowych, boisk, stadionów. Wówczas pojęcie czynu społecznego straciło na aktualności. Powstało nowe pojęcie – sami dla siebie, bo nikt za nas niczego nie zrobi. A przecież w większości miejscowości korniki pozżerały drewniane bramki, a krety utworzyły podobne budowle. A jakie były chwasty! Najlepszy ogrodnik by takich nie wyhodował. Przyszedł okres przed zjazdem1. Pierwszym po wielu latach niepewności. Zgroma- dził on kilkudziesięciu delegatów z całej gminy. Niektórzy przyjechali na zasadzie kibica – by zobaczyć, co to będzie. Przybyły też władze. Skromne nagrody dla działaczy w przekroju minionego okresu zrobiły swoje. W wyniku obrad powstał program, o któ- rym niektórzy obecni mówili – z motyką na Księżyc. Kto zorganizuje tyle imprez? Kto będzie budował obiekty sportowe? Przecież przez tyle lat nic się w tej materii nie robiło, a oni chcą… Zjazd ustalił program z naczelnym hasłem – otwartość sportu miejsko- gminnego. Rok ten był bogaty w działania. Przybywali sojusznicy. Nawet zbyt łatwo to wszystko przychodziło. Duży nacisk szedł na współpracę ze szkołami, Domem Kul- tury, który pomagał i pomaga nadal w organizacji imprez, zabezpieczając dokumentację zdjęciową i oprawę plastyczną zawodów. Duży nacisk położono na odpowiednią propa- gandę i oprawę plastyczną zawodów. Z każdej imprezy powstawała kronika zdjęciowa. Zapełniały się kartki kroniki znalezionej w piwnicach urzędu. Wysyłane notatki ukazywa- ły się w prasie lokalnej. Tak też zrodziła się współpraca z „Wiadomościami Sportowy- mi”. Wówczas mało kto je kupował. Inne tygodniki były bardziej pociągające. Nie to co dzisiaj. Jako pierwsze „WS” znikają z lad kiosków. Zaczęliśmy także przed ważnymi im- prezami urządzać wystawy w witrynach sklepów w centrum miasta. Zapełniały się sale i boiska. Dziś już z uśmiechem przypominam sobie te chwile, gdy przy wystawianiu na- gród byli tacy, co chcieli je wprost kupić. A ile odcisków palców pozostawało na szy- bach. Teraz wzbogacamy naszą kronikę wydarzeń na taśmie 8 mm kamery filmowej z Domu Kultury. Tradycją stały się spotkania podsumowujące cykle imprez z wręcza- niem nagród i dyplomów. Uczestniczą w nich nie tylko zawodnicy i działacze, ale zawsze władze, w tym wojewódzkie. Efektem tych starań było III miejsce we współzawodnic- twie Rad M-G LZS w woj. leszczyńskim. Niektórzy mówili, że to na wyrost. Może to i tak wyglądało. Nadchodził drugi rok działalności. Nastąpiły dalsze awanse w ligach piłkarskich. Rodziły się nowe formy rywalizacji. Do dziś wisi plansza z ocenami wszystkich kół za całokształt działalności. Punktowane jest wszystko. Najlepsi otrzymują nagrody i sprzęt sportowy. Jest o co walczyć. Rok ten wzbogacił się o nową formę rywalizacji – I Woje- wódzką Spartakiadę zakładów pracy. Efektem całorocznych zmagań było I miejsce w województwie i co za tym idzie – nagrody i wycieczki.

1 Prawdopodobnie 16 grudnia 1983 r. (M.Ż.)

XLV Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

Na naszym terenie organizowano w latach 60-tych i na początku 70-tych wyścigi kolarskie i zawody konne. Postanowiliśmy wskrzesić te formy już przez wielu zapomnia- ne. Na zawody hippiczne po dziesięciu latach przyszło około 4 tys. ludzi. Siedzieli do- słownie na drzewach i murach. Pomimo chłodu byłem mokry. Dzieci siedziały tuż obok przeszkód. A niechby koń wyskoczył w bok! Obeszło się jednak bez żadnych incyden- tów. Nadszedł czas na doinwestowanie terenu. Rozpoczęły się prace przy stadionie w Osetnie. Na święto Ludowe opadła szarfa stadionu. Nie tradycyjne nożyce, ale pierwszy uczestnik biegu przełajowego przerywał taśmę. On też otwierał sportowy rozdział w życiu obiektu i wsi. Przybywało też sprzętu. Najpierw ubraliśmy „obdartusów” w orta- lionowe koszule. Upał w lecie – chłód jesienią i wiosną. Niestety tylko w takich dwóch kolorach – biały i niebieski. Najgorzej, jak stawały naprzeciw siebie dwa, identycznie ubrane zespoły. Trwały też prace przy budowie nowego stadionu w Glince. Niwelowano teren wo- kół stadionu w Chróścinie i myśleliśmy nad nowym stadionem z pawilonem w Kłodzie. Inni też nie próżnowali. Zniknęły drewniane bramki. Wszędzie postawiono metalowe. Cały teren też zaczął się ożywiać. W Wąsoszu miejscowy klub awansował do ligi wojewódzkiej. Potraktowano na serio konieczność budowy sali gimnastycznej. Co praw- da na fundamentach starej stodoły, ale już mury pomału pną się ponad ziemię w Jemiel- nie – najbardziej zaniedbanej gminie – rozpoczęto prace przy budowie ogrodzenia gminnego ośrodka sportowego. W planach szatnia wraz z zapleczem. Niedaleko Jemiel- na powstał bardzo dobry zespół przy gospodarstwie rolnym w Kietlowie. Miał wszystko, co do działalności potrzeba. Niechlów drgnął. Na ukończeniu są prace przy nowym stadionie. Zazieleniła się na nim trawa. Czy taki sam los ją spotka, jak na poprzednim stadionie? W 1984 wybory do rad narodowych. Moja osoba znalazła się za sprawą organizacji rolniczych na liście wyborczej. Dziś mam już za sobą pierwsze momenty fascynacji i niepokoju. Ale sportowi nie dam zrobić krzywdy. Z tą działalnością przybyli nowi sojusznicy, ale przybyli i nie- chętni. Mijał tak więc drugi rok działalności mojej i najbardziej oddanych ludzi. Przybyli w tym roku nowi – Olek Balcerzak z Chróściny, Wiesiek Bartnicki z Glinki czy Marek Seminowicz z Osetna. I wielu, wielu innych, dla których sport i sprawy z nim związane stanowiły motto postępowania nie tylko od święta. Za ten rok już bezapelacyj- nie Rada zajęła pierwsze miejsce w województwie, reprezentując je na forum krajowym. Bez żadnej taryfy ulgowej. Ten fakt dodał odwagi i otuchy tym, którzy działali i po- pchnął do działania stojących na uboczu. A dla mnie praktycznie drugi rok bez urlopu. W tym okresie trzeba było być zawsze obecnym bo działo się rzeczywiście wiele. A piramida – jak mawia Zbyszek o LZS – stojąca na swoim czubku wymaga ciągłego doglądania, jak małe dziecko. Stawia kroki, ale się chwieje. Wystarczy, że się komuś coś nie będzie podobało i może grozić karam- bolem. A przecież tak trudno było na początku nowej drogi. Przygotowujemy program działania na wielu płaszczyznach. Omawiamy nowe formy współpracy i rywalizacji. Rok 1985 był bogaty we wszelkiego rodzaju działania. Co przyniósł? Zadowolenie i kłopoty! Bo wszystko co się wiąże z pracą społeczną to przeważnie kłopoty. Ale dobrych chwil też było dużo. Wędrują kolejne flagi LZS-owskie na maszty nowych obiek- tów. Szatnia w Chróścinie i nowy wielofunkcyjny stadion w Glince. Tuż przy

XLVI Kwartalnik Górowski 61/2017-2018 rozbudowującej się szkole podstawowej. Piękny prezent dla dzieci i młodzieży na nowy rok szkolny. Szczególnie cieszy to, że miejscowość ta wychowała wielu zdolnych piłka- rzy, a nie miała do tej pory swojego obiektu. Na nowej płycie zaczęli grać piłkarze w Kłodzie. Trwają tam dziś intensywne prace przy ogrodzeniu. W przyszłości będzie pawilon. Po 13 latach przerwy zorganizowaliśmy wspólnie z wieloma instytucjami I Wyścig Kolarski po ziemi górowskiej. Przybyło około trzystu kolarzy z całej Polski. Udał się pomimo nienajlepszej pogody. Chcą przyjechać w tym roku. Spartakiada przynosi kolejne powodzenie. Ponownie czołowe miejsce w wojewódz- twie, a LZS z Osetna pierwszy w klasyfikacji w grupie LZS-ów. Organizujemy z M-G ZRKiOR imprezy dla dzieci. Są one najsympatyczniejsze ze wszystkich jakie dotychczas były przez nas obsługiwane. Kilkaset dzieci w salach i na stadionie, a w zamian uśmiechy i kwiaty. Można tu wymieniać i wymieniać. Ile tego wszystkiego było. Dzień po dniu. Tylko kilkanaście niedziel z rodziną. Reszta w terenie. Tak przez cały rok. Ale co naj- ważniejsze. Spotkania w ramach kampanii sprawozdawczo-wyborczej są zgoła inne niż te sprzed trzech lat. Z 4 kół do 16. Pełne świetlice. Władze wiejskie – sołtysi. Przedsta- wiciele PGR i innych jednostek działających na terenie wsi. Przed oczami wiele cieka- wych momentów przesuwa się jak w kalejdoskopie. Czas kończyć tę opowieść w jednym akcie. Boli ręka od trzymania pióra. Można jeszcze by pisać wiele stron. Ale wszystkie byłyby podobne. Ludzie i zdarzenia. Nigdy takiej samej sytuacji. Ciągła improwizacja. Chciałoby się powiedzieć – a życie toczy się dalej. Za oknem kolejny turniej piłkarski o „Białą Piłkę”. Obok leży sterta nagród – białe piłki. Tak rozpoczyna się nowy rok w życiu i działalności. Już za miesiąc II zjazd Gminy2. Teraz będzie można iść z podnie- sioną głową. Tak mało, a tak wiele w tym okresie między zjazdami się wydarzyło. Czas na podsumowanie nadchodzi nieubłaganie. A hasło – kto chce łatwe mieć sukcesy, niech prowadzi LZS-y – jest już nie tylko moim mottem działania, ale wielu, wielu ludzi, którzy uwierzyli w celowość działania, a to co zrobimy, zostanie krajowi, wsi, sobie i tym którzy po nas przyjdą.

Inspektor WZ LZS ds. gmin Stanisław Żyjewski Źródło: „Wiadomości Sportowe” 1985

♣ ♣ ♣ ♣ ♣ ♣ ♣

2 Prawdopodobnie 26 lutego 1986 r. Artykuł zatem powstał w styczniu 1986 r. (M.Ż.)

XLVII Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

SPOTKANIE „BOHATEROWIE OBOK NAS” – GÓRA, 23 MARCA 2018

23 marca 2018 roku, w przeddzień Narodowego Dnia Pamięci Polaków ratu- jących Żydów pod okupacją niemiecką, w Górze (woj. dolnośląskie) odbyło się spotkanie ze Stefanią Kolman z domu Brońską. Pani Stefania wraz z całą rodziną podczas II wojny światowej ukrywała Jakuba Krystianpollera w miejscowości Smy- kowce koło Tarnopola.

Uczestnikami wydarzenia, które odbyło się o godzinie 11.00 w Zespole Szkół imienia gen. Sylwestra Kaliskiego była młodzież biorąca udział w finale powiatowego konkursu „Żołnierze Wyklęci”. Spotkanie poprowadził Jerzy Rudnicki z Od- działowego Biura Edukacji Narodowej we Wrocławiu.

Świadectwo Stefanii Kolman z domu Brońskiej o przechowywaniu i rela- cjach powojennych z Jakubem Krystianpollerem w Smykowcach koło Tarno- pola Jakub Krystianpoller mieszkał z dziadkiem i babcią, ciocią i wujkiem we wsi Smykowce koło Tarnopola. Posiadali znaczne włości (mieli pałac, zatrudniali okolicz- nych mieszkańców do pracy). Byli bardzo dobrymi ludźmi, wszyscy ich szanowali. Po- słali Jakuba na studia do Krakowa na farmację. Po ukończeniu studiów dziadkowie

XLVIII Kwartalnik Górowski 61/2017-2018 kupili mu aptekę w Tarnopolu, w której później pracował. Po 17 września 1939 r. całą rodzinę Jakuba zesłano na Sybir. Kuba nie przyznawał się, że ma aptekę w Tarnopolu tylko, że jest pracownikiem w tej aptece. To uratowało go od zesłania na Sybir. W 1941 r. Niemcy napadli na Rosjan. W Tarnopolu przebiegał front. Jakub trafił do getta i pracował przy rozbijaniu kamieni u Niemców. Policja ukraińska w służbie nie- mieckiej miała nadzór nad robotnikami. Mój tato, Józef Broński, bardzo dobrze znał rodzinę Jakuba i ubolewał nad ich zesłaniem. Kiedy dowiedział się, że Jakub pracuje przy rozbijaniu kamieni wybrał się, aby spotkać Kubę i zobaczył go pracującego nieo- podal, nie zatrzymując się i nie patrząc na boki tylko idąc prosto przechodząc koło Kuby powiedział do niego: „… jak będziesz miał sposobność, to uciekaj. Masz u nas schronienie”. Jakub czekał na pogorszenie pogody, była burza i wówczas uciekł. Jed- nak policjant ukraiński zauważył jego ucieczkę i rzucił się w pogoń za nim. Dopadł go i namawiał, aby ruszył z nimi na Wołyń, gdzie banderowcy mordowali Polaków i miał im służyć jako lekarz. Kuba kategorycznie odmówił. Zaczęli się szarpać, udało mu się wyswobodzić i zaczął uciekać. Padał straszny deszcz, było bardzo ciemno i policjant nie wiedział, w którą pobiegł stronę. Przybiegł do naszego domu strasznie zmoknięty, zziębnięty i zmoczony. Ja wówczas miałam 10 lat. Bardzo dobrze wszystko pamiętam. Miałam młodszą siostrę Anielę, która miała roczek. Byliśmy przestraszeni tą sytuacją. Tato z mamą (Anną Brońską) nakarmili Kubę, przebrali go i schowali go na stry- chu. Powiedzieli mi, że nie wolno mi nikomu mówić, nawet najbliższej rodzinie, że mieszka u nas Kuba. Ja byłam bardzo posłuszna swoim rodzicom. Jak nie wolno było mówić, to nie wolno. Na drugi dzień tato zrobił mu kryjówkę w oborniku, który był przy stajni bardzo wysoko ułożony. Ja nosiłam mu jedzenie w wiaderku udając, że idę do stajni, a później że coś wysypuję na obornik. Długo tam nie mógł być ukrywany, ponieważ było bardzo gorąco. Tato musiał mu zrobić drugą kryjówkę w oborze przy żłobie, gdzie były przypięte krowy. Nocą wynosił razem z mamą ziemię, którą wyrzu- cali do rzeki, aby nikt się nie dowiedział. Była to taka kryjówka, że Kuba mógł tylko siedzieć. Cegły były wyjmowane, aby podać mu jedzenie i zabrać nieczystości w wiaderku. Mama to bardzo przeżywała. Mając dwoje małych dzieci bała się, że znajdą Kubę i wszystkich zabiją. Nadchodziła zima. Trzeba było myśleć o nowej kryjówce, tato zrobił nową kryjówkę w kuchni, pod murowaną kuchnią wykopał dużą dziurę, podstemplował ją, można tam było siedzieć i leżeć. Umieścił w środku pierzynę, po- duszkę, kożuch. Łatwiej było podawać jedzenie i odbierać nieczystości. Bardzo się oboje z mamą natrudzili. Znowu trzeba było wynosić bardzo dużo ziemi. Kuba bardzo się cieszył, bo mógł nas słyszeć jak rozmawiamy w kuchni i z nami też rozmawiać. Przychodzili do nas znajomi sąsiedzi, rodzina – trzeba było bardzo uważać. Kuba po dłuższym czasie ukrywania miał przykurcz rąk i nóg. Gdy Rosjanie zdobyli Tarnopol, to wówczas tato poszedł do sztabu wojskowego Rosjan i poprosił o zabranie Kuby z jego kryjówki. Bardzo się bał, że Niemcy znowu wrócą, a i Kuba mógł w tej kryjówce tylko siedzieć i leżeć bez światła cały czas w ciemności. Rosjanie przyszli nocą. Wzięli go na ręce i zanieśli na wóz. Kuba nie mógł chodzić był bardzo wycieńczony. Musiał uczyć się na nowo chodzenia. Walki o Tarnopol trwały ok. 6 tygodni. W sztabie Rosjan Kuba doszedł do siebie, mógł już chodzić. Był młodym i silnym człowiekiem, szybko się zregenerował. Wysłano go na

XLIX Kwartalnik Górowski 61/2017-2018 front, gdzie został ranny. Leżąc w polowym szpitalu powiedział, że pracował w aptece i zna się na lekarstwach. Gdy został wyleczony, to nie wrócił już do walki na froncie, tylko został leczyć rannych w szpitalu. Stamtąd napisał list do sołtysa wsi Smykowce. Napisał tak (po polsku): „…że zo- stał ranny. Moja najmilsza, najukochańsza rodzino, ja żyję.” Sołtysem we wsi Smy- kowce był Ukrainiec, mąż siostry mojego taty (Anny Brońskiej, po mężu Czornomaz). Dlatego sołtys zawołał tatę, aby przeczytał ten list, bo był napisany po polsku. Tato od razu wiedział od kogo jest ten list, ale udał że nic nie wie, nie mógł się do tego przy- znać, bo banderowcy zabiliby nas wszystkich. W domu wszyscy cieszyli się z tej informacji. W 1945 r. transportem przyjechaliśmy do Sulęcina. Przyjechał do nas nasz kuzyn Hanulak, który powiedział, że są wolne gospodarstwa i dobra ziemia we wsi Ligota, koło Góry, żebyśmy razem mieszkali jako rodzina. I w ten sposób osiedliliśmy się we wsi Ligota. Jakub jak wrócił z wojny, to pierwsze kroki skierował do naszego domu w Smy- kowcach. Był zrozpaczony, jak zobaczył tam obcych ludzi. Bardzo płakał. Następnie poszedł do domu siostry mojego taty (Anny Czornomaz) i oni opowiedzieli mu histo- rię naszego wyjazdu na zachód. Pisaliśmy do siostry taty i ona dokładnie wiedziała, gdzie mieszkamy. Kuba napisał do nas, że jest bardzo szczęśliwy, że nas odnalazł. Przysłał nam swoje zdjęcie z 1953 r. (foto). Siostra taty – Anna Czornomaz ze Smy- kowiec wysłała zaproszenie dla taty i mojej siostry Anieli. Było to w 1967 roku (foto). Pojechali i spotkali się z Jakubem i jego drugą żoną Wierą (pierwsza żona Kuby była żydówką – ale nie pamiętam co się z nią stało – wiem tylko, że nie żyje). Szczęście ze spotkania było ogromne. Nie mogli się nacieszyć sobą. Śmiali się i płakali na przemian. Opowieściom nie było końca. Jakub znowu pracował w aptece w Tarnopolu. Następ- nie ja wraz z córką Danutą (która była w czwartej klasie podstawówki) pojechałyśmy odwiedzić rodzinę i Kubę (w załączniku zdjęcie z pobytu w Tarnopolu – ja, moja cór- ka Danuta, Kuba z Wierą). Później wysłaliśmy zaproszenie dla Kuby, żeby nas odwie- dził w Ligocie. Kuba przyjechał, opowiadał sąsiadom mieszkającym obok nas, płacząc ze szczęścia jak uratowaliśmy mu życie, bezinteresownie, z narażeniem życia własnej rodziny. Jakub do końca życia mieszkał w Tarnopolu i został tam pochowany koło swojej żony Wiery, która zmarła pierwsza. Nie miał dzieci ani z pierwszą, ani z drugą żoną. Do dnia dzisiejszego żyje w Smykowcach nasza rodzina – Czornomaz, z którą utrzy- mujemy kontakt listowny i elektroniczny. Obecnie mieszkam z córką i zięciem w Górze. Mam 88 lat.

Źródło: https://wroclaw.ipn.gov.pl/wro/aktualnosci/ 49201,Spotkanie-Bohaterowie-obok-nas- Gora-23-marca-2018.html; dostęp 4 kwietnia 2018 r.

L Kwartalnik Górowski 61/2017-2018

Jakub Krystianpoller, 1953

Józef Broński, Aniela Brońska Wiera i Jakub Krystianpoller, fot. Michalina Stopka